\id PHP Baki \h Vilipae \toc1 M̃esi Napano Pol Bivitauiaio Ban Namonoeano Lu Nalo Na VILIPAE \toc2 Vilipae \mt2 M̃esi Napano Pol Bivitauiaio Ban \mt2 Namonoeano Lu Nalo Na \mt1 VILIPAE \imt1 Verialiano Moti \is1 Tukunuano bulati na niosi nei \ip Pol jiri m̃esi nei ba ban yimo lu na Vilipae napano abe tomu moti na Yurop napano Pol mioliolu banlo, ana abinimei abe namoneano. Vilipae na buruvenuo na toru tai na tanobuku na Masetonia napano jo yetano ka Parinio Tubo na Romo nua. Pol jiri m̃esi nei ea bogo tai napano naio joa nalakoiano, a ea bogo nene namoneano tealo napano aju amilkuei keano naio. Mia naio mijog bova bunu ka kialo verloglogiano sibisibiano napano jo joomo ea yimo lu na Vilipae. Mia m̃esi nei berial ka Pol moneakar Atua, a jaaro mia jaaro, ana kito romijikia ka naio mila jibena bior napano naio monea Yesu Kristo kirsikili. \ip Pol bivitauia m̃esi nei ka river sivaiano van namoneano nalo na Vilipae napano ajum̃a amija naio ka kiano sidomiano nalo. Nalo na ajum̃a ajuvan veru tealo ba ban naio ka rijai naio. Mia naio jiri m̃esi nei ba banlo, ka ridular kialo jidomiano, ka atu amonea Yesu Kristo sikili. Naio mila jibena bior napano maka rivu ka ajog napano naio joa nalakoiano, naruei mia ajog rivova laka riviorio. Naio ber kalo ka monoka ala kialo jidomiano vatove, jibe Yesu Kristo kiano jidomiano. Maka rivu atu ave m̃arou, a atu asidomii nalo ga. Naio ber kalo ber meuliano vou nei napano amijevio ea Yesu Kristo, naio be vite napano Atua jian ga banlo ea kiano tinieseseiano, a abokario ga ea kialo moneano. Maka avokario rivior napano amonea tuboiano na kulo Israel kialo, makanio, abokario bior napano amonea Yesu Kristo. Pol jidom ka namoneano nalo na Vilipae monoka avokar Kristo kiano bajago. Naio berinavo nalo napano amiasol vatitig ea Yesu Kristo amijev tum̃aro na be riano a aju ajaaro bogo nonovio, bior napano Atua ga jian tum̃aro nei banlo, a mila lo ajaaro. \ip Vite burtumoruo tai napano Pol beriio ea m̃esi nei, nina napano namoneano nalo monoka aiasol vatitig ea Kristo, a napano monoka asaaro, a napano kialo jidomiano bija kialo moneano monoka atu sikili ea naio bogo nonovio. M̃esi nei berial ban kito napano Pol tinienmiia laka namoneano nalo na yimo lu na Vilipae. \is1 Torogio nalo na niosi nei \ili Iliano moti 1:1-11 \ili Vite nalo napano aju amaluvo ea Pol 1:12-26 \ili Namoneano nalo kialo meuliano monoka takii Kristo kiano meuliano 1:27—2:18 \ili Pol mila tiiano ka riila Timoti rivan ea tomu nalo na Vilipae a riila Epavrotaitas rivan berei vonuo 2:19-30 \ili Namoneano nalo na Vilipae monoka avitikar vatitig ka kialo uolu nalo 3:1—4:9 \ili Pol bija kiano bilbilu nalo na Vilipae 4:10-20 \ili Iliano maariano 4:21-23 \c 1 \s1 Iliano na be moti \p \v 1 \x - \xo 1:1 \xt Im̃auo 16:12\x*M̃esi nei, tomu juo nam̃a amim̃au kurano ga Yesu Kristo kanano, naina be kumemi juo kiniou Pol bija Timoti, kumemi juo nubivitauia biedu ban kamiu, napano kamiu kumitua komeli na vio Vilipae, nina kamiu nam̃a kenemiu meuliano naio jo bo bija Kristo, jibe ka kamiu kube namoneano lu nalo, bija kenemiu navagadeano nalo a kenemiu ijaiano nalo. \p \v 2 Kumemi juo numisaaro ka nuviviuo kamiu bereio ea m̃esi nei, ea Atua karam̃ado siano, a ea kanado Tubo Yesu Kristo siano, a kumemi juo nubika nalo abe juo ka mia adu tiniememiano vija tum̃aroano toa kamiu vonganei. \s1 Pol kanano volkouano biorlo \p \v 3-4 Kiniou nojom̃a tinieku maio ka kamiu julaka ga ea kanaku volkouano nalo, a najaaro toru ka notom̃a nobolkouo ka kamiu van kiado Atua, a ka naver siva ve toru vanio ka kamiu. \v 5 Nojo tinieku maio ka kenemiu vitikariano nalo ea kiniou, bija bunu kiado im̃auano vei nalo na Ioluano Vou na bo, jikario ea bogo na kiniou nejikar kanaku im̃auano ea kamiu, binimei bokar vonganei, mia nober siva toru biorio. \v 6 Kiniou nomonea ka Toro na Toru, na naio jikar kanano im̃auano na bo tai ea kamiu ruei, mia naio mijikia rim̃au rivanvano-o rila nonovio batitigio riviniu ea bogo na maaro, nina ea Yesu Kristo kanano burum̃ara legiano nene. \v 7 Tibe na naruei ana kamiu kuvialio ka kiniou nojo nojidomii kamiu toru, mia nomialio ka nina naio memedu ga, bior kito raba jouro vio takurano ea Atua kanano tiniememiano ruei, naruei kamiu kitoliko ruei ea vite miroano, ea bogo na bo a bogo na bova. Vonganei, kiniou nobokar batitig kamiu kumitu jouro ea kiniou, naruei mila na vonganei na nojoa nalakoiano, naio javukia na kam liko kiniou. Mia ver avuru kiniou nava komeli ka ail van kiniou rivior Ioluano Vou na bo na nojom̃a neberialio, mia kam bunu kuvitu vija kiniou keano vo. \v 8 Naina be riano na, mia Atua naio mijikia bunu ka nejidom toru ka neial miremiu nalo bereio. Aue, kiniou tinieku jii kamiu na toru ea tinietiiano nonovio na Yesu Kristo kanano. \v 9 Kiaku volkouano na ka kamiu naio jibe nei, neberinavo kenemiu tinietiiano mia naio monoka to riluo dam̃ariga, mia ver jikiaiano na bo a m̃asosouano a vitii veveiano bunu nalo atua kamiu, nalo mijikia rijai kenemiu tinietiiano nei rimei ve toru lie vo. \v 10 Mia ver kamiu kuvitibe na, mia kumijikia kuvitu kuvidu ga bajago nonovio na naio bo laka, a kuvituvan nana naio bova, ana mia kenemiu meuliano mijikia to rimeravo rivu, mia ve re titai na naio toa kamiu ea Legiano na Kristo kanano na jo binimei. \v 11 Ana mia kenemiu meuliano nalo amijikia avar na memeduano m̃arati nene napano Yesu Kristo naio jian biedu, na naio jibe ka m̃arabo tai nam̃a kito romijikia rovamenea Atua kanio, a napano Atua bunu naio rimerera kanio. \s1 Pol naio joa nalakoiano mia naio mim̃au Tubo kanano \p \v 12 Kuruaku nalo a kuvivinieku nalo, kiniou nojidom neverial vite nei van kamiu, ka bogo va nalo na amiyotuba ka kiniou, nalo maka atokovio ka kanaku im̃auano, makanio. Mia aju amijai toru ka rila Ioluano Vou na bo nei rivan lie ea vio telabo dolu nalo. \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Im̃auo 28:30\x*Ea tivelinio na vio nei na kiniou nojoaio, neialio ka tomu na mira nalo amijog Ioluano Vou na bo nei ruei, a naio ba bokar nalo na mira na ea yimo na parinio tubo Sisa kunuano, bija tomu dolu nalo bunu. Vonganei, nalo nei abitilubario ruei ka nojom̃a nabar m̃arimieni nei bior Kristo ga. \v 14 Mia kiniou najaaro toru bunu ka nemial ka bogo na abokar kiniou ea nalakoiano jibe na, mia vite nei naio maka rila namoneano dolu nalo na vio nei amerou, mia mila nalo aju ajumolu ajikili lie vo ea Tubo, mia nalo aju ajidel dolu ka ga aberial Atua kanano iliano. \p \v 15 Nalo amioliolu ka Atua kanano iliano, naio be vite novo tai, mia vite tai ga, kiniou nemijikia ka nalo tealo amioliolu ka Naverikariano Kristo ea jidomiano na bo, mia tealo amioliolu kanio ea jidomiano na jokuano a ea jidomiano na varvariano. \v 16 Nalo nam̃a amim̃au bo, nalo abitilubar ka kiniou nojoa nalakoiano nei bior ka na nemim̃au ea Ioluano Vou na bo, naruei tinielo miia kiniou a tinielo miia nalo na maka ajogio vo, naruei amioliolu bija jidomiano na bo. \v 17 Mia nalo dolu na, amioliolu ka Kristo mia maka ave riano ga, abe m̃arou m̃ele, naruei ajidom ka ala ka nalo na kija avavin. Jidomiano na bova na jibe na naio joalo, naruei bogo na amial ka amior batitig kiniou ka m̃arimieni nene na nojoa vio nei, mia amial ka vonganei kanalo bogo na ala bulag niegeniege vatitig siaku ea mirano tomu nalo, ka ala sialo rimei rivavin. \v 18 Mia kei naio mijikia, vede naina maka ve vite tai. Vede kanalo jidomiano na bo ga p̃eli nana bova, p̃eli na abe riano, p̃eli na amila sibi, mia vite na toru, Kristo siano naio monoka riva rivatavio lie vo dam̃ariga. \s1 Pol berinavo naio rimeul vede na rim̃aro, mia jidom Yesu ga \p \v 19 Naina naruei, bogo na kiniou nomijog ka siano jo batavio ruei, najaaro toru, a ver bogo tai nojog ka kanano im̃auano naio jo jidel dolu bo kiano vo, mia nojog rivu lie vo eaio. Vonganei nojoa vio tai na namial jibe ka amidu kiniou nojoa juluvati na nam̃ariano, mia maka ve kanaku m̃arabo na nemijikia nataluvo den bereio, mia bogo na nomijog ka kanano im̃auano jo bavin jibe na, miijalar kanaku jidomiano bereio, mila na nabarkar tinieku lie ea kenemiu ilivolkouano nalo, bija ijaiano nalo na Niununo na Tubo Yesu Kristo kanano, ka mia rivu van kiniou keano na vo. \v 20 Tibe na, vonganei kiniou nojom̃a nomonea jikili ka ala venia ka kiniou, mia maka ajikia ala kiniou nala titai na maka rimemedu, p̃eli never iliano tai napano karina mia noimou kanio ea Atua mirano bereio. Ver kiniou nemeul p̃eli na namaro, mia maka notovon, ana tibe ka bogo nonovio, nejidom ga ka nesikili ka Kristo siano naio mijikia rivavin lie vo, ea venia na mia riyotuba ka kiniou p̃eli na ea mokotenaku. \p \v 21 Venia na joa kiniou naio jibe nei, berinavo ver kiniou nemeul, mia Kristo kiano meuliano na bo naio to vija kiniou, mia ver kiniou nam̃aro, nava noto vija naio, naio bo lie vo bereio. \v 22 Ver kanaku ka nemeul ea yetemeriba nei keano vo, naina nioti nene ber be kanaku im̃auano novo keano vo ka mia naio rijikia rivar sano m̃arati na bo nene. Tibe na, namial jibe ka ver kiniou noto, mia rivu ga, mia nemial bunu ka ver navano, naio bunu bo. Naruei maka bunu nejikia ka mia rivu lie ka navan ea na vabe. \v 23 Kirisikili laka ka neviti veve kanaku m̃arabo juo ka nevijauia tinene, bior ea tivelinio nene, tinieku jii toru ka kiniou nemijikia notuvan yetemeriba nei, ka nava noto vija Kristo, naio rivu laka keano vo, \v 24 mia nemial bunu jibe ka monoka noto kija bereio ea vio nei keano vo, ka neiija kamiu lie vo. \p \v 25 Jidomiano na jibe na naio jo jikili vatitigio ea kiniou ruei, mila na vonganei nemial jibe nemijikia neverikar van kamiu ka mia noto vija kamiu bereio kija vo, ka rila na kuvijikia kuvijog rivu ve toru ea kenemiu viekouoiano ea Kristo Yesu, ka mia kumijikia kuvan lie vija naio. \v 26 Tibe na, ver bogo tai nemijikia noyotuba ka kamiu, nomonea ka mia naio rila ka kamiu kuvisaaro lie ea Kristo, a mia naio rivu laka van kamiu, rila ka mia kenemiu saba ta bunu lie vo bereio ka kuver siva van naio, a ka kuvamenea naio riviorio. \s1 Kito monoka raiasosol kito, rove takurano ea mira die uolu nalo \p \v 27 Mia kito maka rejikia rimemedu vo ka mia tum̃abe ka kiniou, naruei nojidom ka mia kuvisidomial re kiniou, mia kuvisidomial ga kamiu. Kuviel ea m̃arabo na bo naio memedu ka kamiu tomu na Ioluano Vou na bo na Kristo. Vede nemijikia noyotuba ka kamiu, p̃eli na maka nejikia neviedu, mia bo ka lilianiano naio bokar burutilinieku ber kumitum̃a kumitu jikili bo, ka niunumiu nalo be takurano, kenemiu jidomiano takurano ga ka kuvitumolu kuvitu vio takurano ga, kuvila vio sikili ka namoneano na Ioluano Vou na bo naio monoka tovulu. \v 28 Mia kamiu kumerou re, tiniemiu ribobogia venia na vede mia uolu nalo ala van kamiu. Ver nojog ka na kamiu kumitu kumila jibe na, mia rivu mia rivu, bior ka mia naio be kijokijo na Atua rivan uolu nalo ka riuedomlo, a ve kijokijo na Atua rivan kamiu ka mia naio rilarur kamiu. \v 29 Nao-o, mia kamiu monoka kuvila mira ka uolu nalo na jibe na, bior ka bogo na Kristo buru kamiu abe kanano, naio maka ka kumonea ga, mia ka kuvijikia kuvar jogvaiano rivior naio bunu. \v 30 \x - \xo 1:30 \xt Im̃auo 16:19-40\x*Naio monoka tibe na, bior vonganei kito rojum̃a rabarbitiran burum̃ara mira na nanua kumial ka na kiniou nabario, a napano p̃eli kumitu kumijog ka nojo nabar keano vo. \c 2 \s1 Bajago na bo napano rola van kito \p \v 1 Kiniou nojidom ka kamiu kuvisidomii von kanado meuli-ano na bo kitoliko Kristo. Kanano bajago naio jo miijalar kanado jidomiano, a! Kanano tinieruru naio mila kito romijog bo laka, a! Niununo naio mila kito roju bo bija kito, a! Ana naio mila melmeloko a tinieiiano naio bujo ea kito, a! \v 2 Naruei bior naio mila bo laka ban kito jibe na ruei, nejidom notusol iliano, nebika den kamiu ka kuvan lie vo. Neber bo ka kamiu, kuvijamo ka kenemiu bajago na rivan kamiu, mia naio rive verare ka Kristo kanano bajago na rivan kamiu. A mia kamiu tiniemiu titii kamiu naio rive verare ka na naio tinien jii kamiu, a mia kenemiu iliano vija kenemiu jidomiano ve takurano. Ver neial ka kuvila tibe na, mia nojog rivu, nasaaro mia nasaaro. \v 3 Tibe na, mia kito roim̃au re bunu ea bajago na ve vitiano, mia rala re bunu vite vija jidomiano vevavin nalo, mia romomavo, rala kito rotutano, reial kulo dolu nalo avu loa ka kito. \v 4 Kito rosidomial re ga kito, vija venia na be kanado, mia rosidomial kulo dolu nalo bunu, vija venia na be kanalo. \v 5 Bo ka jidomiano na bo a bajago na bo naio toa kito tulaka, rivior naina nam̃a kito romial ea Kristo Yesu ruei, napano bo mia bo. \p \v 6 Naio jibe ka na iouano nei na naio ber, napano berinavo, \q1 Naio be tovorovo na Atua, jibe ka nono Atua, \q2 mia naio maka sikili ka rivare ka naio tulaka. \q1 \v 7 Naio juvan kanano mermerano joa vio mave, \q2 naio binimei jibe ka vite batoravavo tai ga, \q2 naio miyotuba ea yetemeriba nei be kulorinio, \q2 binimei jibe ka toro na im̃auano tai na maka ve siano. \q1 \v 8 Toro na vio mave naio binimei be toro na yetemeriba, \q2 naio mila naio batove, naio jotano yetano ka sidomiano na Atua kanano, \q2 banbano-o na naio bokar m̃ariano ea m̃akolkolo. \q1 \v 9 Naio monmonea Atua, naruei Atua bitirilar naio bereio, \q2 mila kanano sio naio bavin loa laka lie ka sio dolu nalo nonovio. \q1 \v 10 Nalo na vio mave, nalo na yetemeriba, a nalo na vio yetano, mia aviniu avatove ka sio nei, \q2 mia anie ka naio \q1 \v 11 mia niolo nalo nonovio avamenea Atua Teta, averial ea miralo, aver ka Yesu Kristo naio takurano be Tubo. \p \v 12 Banalo, ea vio nei romialio jibe ka nam̃a Yesu naio monmonea karam̃ano, a kamiu bunu, nanua kiniou namial jibe ka kumitu kumonea naio bo bunu ruei, bo mia bo. Mia maka kumila ga ka bogo na kiniou nojo bija kamiu, mia vonganei, maka bunu noto vija kamiu, maka bunu neial ka kamiu jum̃abe naruei, mia nojidom ka kuvitu kuvisikili dolu ga ka rila rivano-o rivu lie tibe na. \p Kamiu kubokar ioruriano ruei, tibe na naio maka rivu ka kuvitutano kule vijaio, mia monoka kuvisidomii rivu laka ea naio. Monoka kuvitilubar vatitig burum̃ara im̃auano novo nam̃a Atua naio mila, naruei monoka kuvim̃auka kija ka im̃auano novnovo nalo na meuliano vou nam̃a naio jian ban kamiu. \v 13 Mia kiniou nomonea ka romijikia ralaio, bior ka Atua ga na naio jo mim̃au ea kiado meuliano terakurano, naio jo miija batitig kito ka rila kanado sidomiano nalo ajaaro ka rila kanano sidomiano, mia naio rila kito ravare ka rala tenene. \p \v 14 Tibe na, venia nam̃a naio joa jum̃amo ka mia kala, jau kala ka mia keil mum̃ii re, p̃eli kover re bunu iliano tai riviorio. \v 15 Mia kito roju iviso ka tomu nalo nam̃a amilaluvu m̃arabo, kanalo jidomiano nalo abe dolu, mia monoka roim̃auka kanado im̃auano nalo avu a rimemedu. Kito robe Atua kenerinio nalo nam̃a bo ka ve re niamiamo toa kito, mia monoka rotibe ka yulu na mereralii m̃arabo ka tomu nalo na yetemeriba nei. \v 16 Kamiu kuvar batitig iliano na meuliano rivanlo, rivan rivano-o rivokar burum̃ara legiano na mia Kristo rimei bereio. Tibe na, mia nemijikia neial ka netikiti kule re, mia nemijikia neve m̃arou ka kamiu, na nasaaro ka kamiu tibe ka abe burum̃ara m̃arati na kanaku im̃auano. \v 17 Vede mia naio rivano-o rivokar na mia kanaku burukija monoka riiou rivior kamiu, mia ver tibe na, nemialio bo-o ga. Neber jibe na bior ka nemial jibe ka na m̃a kamiu kubarkar tiniemiu ea Yesu, kumila kamiu jibe ka jokoluolu tai ban naio ruei, mia bo ka mia kiniou bunu nasaaro ka najamo ka kiaku meuliano rivior Tubo kanano im̃auano. \v 18 Naina naruei neber ka mia nasaaro ka tibe na, mia naio bo ka kamiu bunu kuvisaaro kanio, bior ver Atua naio saaro ka nemijikia nalaluvu kiaku meuliano rivior toro dolu, naio be tena bo laka tai neibano naio mila ka kiniou. \s1 Pol naio jidom riila Timoti rivan keanlo \p \v 19 Kiniou nojidom neverial van kamiu bunu ka ea tivelinio na kuruado nei Timoti, kanaku jidomiano naio jikili ea Tubo Yesu ka mia vesiou re, mia nemijikia neiila naio riviedu ea kamiu. Tinieku jii toru ka naio mijikia riviedu rial kamiu, karina mia naio rivar kenemiu iliano rimei bereio van kiniou ea vio nei, nina ka mia rila nejog rivu ve toru laka. \v 20 Nemialio ka maka bunu ve toro dolu tai toa vio nei napano naio bo jibe ka naio ka mia nemijikia neiila riviedu kean kamiu. Be kiano jidomiano takurano bija kiniou, naruei nemijikia ka ver naio to vija kamiu, nabarkar tinieku ea naio ka mia naio to sidomii ve toru ka rila rivu lie van kamiu tulaka. \v 21 Nalo dolu aju keano, mia nalo maka atavukia naio. Kiniou nobitilubar nalo ruei, ka venia napano naio toru ea kanalo jidomiano, nina vite nalo nam̃a be kanalo ga, mia vite nalo na be Kristo kanano, ajidom be iakurano ga, maka atu asidomii naio ve temi. \v 22 Mia Timoti kito romijikia vatitig ka naio bo laka. Kumijikia ruei jum̃abe ka napano kumemi juo numim̃au burukuti vio takurano ea Ioluano Vou na bo banbano-o na m̃a kiniou namial naio jibe keneriku, naio bio kiniou tata. \v 23 Jibe na, namial naio be toro na memedu ka neiila naio riviedu kean kamiu, mia maka rijikia riviedu vo. Nojidom ka neial von ka mia tum̃abe ka kiniou ea vio nei beamu vo, ana naio mijikia riviedu riverial van kamiu. \v 24 Verenio mia rimei rivu ka kiniou ea vio nei, nemijikia never ka mia naio re ga ve takurano napano mia riviedu riyotuba ka kamiu, mia nodu joa kanaku volkouano, nomonmonea Atua ka mia vesiou re ana mia kumijikia kuvial miraku bunu neyotuba ka kamiu. \s1 Pol naio mial bo ka Epavrotaitas naio rivan bereio ealo \p \v 25 Vite dolu tai bereio ka neverial van kamiu, ka kuruado nei Epavrotaitas naio mie toru laka banbano-o na namial jibe bo ka neiila riviedu bereio rial kamiu beamu vo. Kumiila binimei tibe ka kenemiu ijaiano tai ban kiniou, naruei numim̃au burukuti bo, numisikili numitu vio takurano na bo mia bo ea mira. \v 26 Mia vite takurano ga mieiano nei bokar naio milalelan naio batitigio, mila jidom toru ka riviedu vonuo ea kamiu bereio. Mia bogo na naio mijog ka lilian na kiano mieiano nei bokar burutiliniemiu ruei, mila na mijog bova kija, tiniene ka jidom rial kamiu. \v 27 Riano ga, mieiano nei mila naio bova banbano-o kumemi numial ka mia tovulio, mia Atua tinien miia naio, naruei naio maka rim̃aro. Mia nojo nojidomiio ka maka Atua tinien riia naio ga, mia naio tinien miia kiniou bunu, bior ver naio rim̃aro mia sikili laka van kiniou, mia naio rijedu ka burum̃ara jogvaiano mave ka jogvaiano na m̃a kiniou nojo nabar ruei. \v 28 Mia bogo na m̃a naio jo mie jo bija kiniou ea vio nei kia ga vo, nojom̃a nojidom biroviron toru ka naio. Tenena nojidom nober bo ka neiila naio riviedu rial kamiu bereio vo, mia nomonea ka mia kamiu bunu kuvisaaro ve toru ka kuvial mira bereio. \v 29 Kiniou nojidom ka kamiu kuvila kanano ilivorvoruano ea Tubo siano, kuvitikar vatitig naio tibe ka na kubitilubar naio bija im̃auano nalo na m̃a naio mim̃aukanio ea vio nei. Tomu nalo na jibe na, bo ka rovitii veve batitiglo rivu, p̃eli kito rotovonlo, \v 30 bior ka m̃a nalo amila Kristo kanano im̃auano naio bo laka. Epavrotaitas naio jibe na naruei, napano jidomii m̃elea im̃auano nei, mila na maka bunu sidomial kanano meuliano, vaataro ka rim̃aro. Naio mila jibe na bior ka naio jidom ka monoka tiniene ka rila venia na m̃a kamiu kumidu joa jum̃ano. Kamiu maka kuvijikia kumei kuvija kiniou, mia kumiila naio ju jeleig kamiu, binimei mim̃au bija kiniou. Naina naruei kuvuru naio kuvila rur naio. \c 3 \s1 Kiniou nejidom nejikia vatitig Kristo lie vo vija kanano moroano \p \v 1 Mo kuruaku nalo a kuvivinieku nalo, nejidom netikar ka netetavoko kanaku iliano naruei. Iliano na maaro tai na naio bo ka never ka kamiu naio jibe nei, berinavo kamiu kuvisaaro tulaka ea meuliano na bo napano Tubo naio jian ban kamiu ruei. \p Vede iliano nene neber ka kamiu bogo telabo ruei, mia tiniemiu ser re kiniou, maka nasidom rivova ka never vite na bo van kamiu ve vatelabo. Naio bo ga ka kiniou, mia nejidom jibe ka naio mijikia rijai kamiu ve burutomoruo bunu. \p \v 2 Mia be iliano vou tai na tinieku maio kanio ka never ka kamiu naio jibe nei, berinavo monoka kuvitikar batitig nalo na m̃a aju amioliolu m̃ele ka pakuveuano. Nina kario aju ajikili aberinavo pakuveuano nei naruei, naio ga be m̃arabo ka toro mijikia riasol Atua kanano m̃aratavo, mia nina maka ve riano. Kiniou maka lele nasaaro kalo, namial lo jibe ka aju abior janea vio jibe ka kuli deden nalo ga. \p \v 3 Venia napano kito rojuaio, naio maka tibe na leleio. Kito maka rotu rovitii venia nam̃a joa kuluniabedo riverinavo naina naruei naio mila kito robo ea Atua mirano, kar kito roju romilotu ka naio ea niunudo, mia rajaaro julaka ka tiniedo rimaio ka Kristo Yesu ga naio mila batitig kanado m̃arabo. !Ver nalo atum̃a asidom aver ka pakuveuano naio mila Atua jaaro ka kulorinio, mia monoka rover roverinavo naina be kanalo tena mokotenalo ga, mia nana be riano nene, naio nei naruei kito rojuaio, napano rojum̃a reje bulag bajago a jidomiano na bova nalo den kanado meuliano! \p \v 4 Mia ver nalo atu sikili averinavo mia Atua naio saaro ka kito ea venia ga na m̃a joa kito, vede kiniou nemijikia neverial kanaku mia naio rivu tovulu kanalo bereio. \v 5 \x - \xo 3:5 \xt Rom 11:1, \xt Im̃auo 23:6, 26:5\x*Ver never bulag kanaku tukunu, mia kuvialio ka abiniu nono naio jakii ga venia napano bajago na memedu a tuboiano aju aber aberinavo naio bo laka. Vite na jukamu, ea kanaku yati nalo, nomiyotuba memedu ea burum̃ara yati na kulo Israel, nebe jameul na memedu ea yati na tormoruo buo na Beniamen. Teta naio nena naljuo abe kulo Ju, mila na kiniou bunu nebe Ju riano. Ta bunu, kiniou nomiyotuba bokar sude takurano nene amila pakuveu ea kiniou. A dolu, ea tivelinio na kulo Ju kanalo tuboiano, kiniou nebinimei toru, nebe Varisis nene, nojom̃a neberloglog ka kulo dolu. \v 6 \x - \xo 3:6 \xt Im̃auo 8:3, 22:4, 26:9-11\x*Mia beamu, ea tivelinio na ikurukar nalotuano na kulo Ju sikili, kiniou naruei kiniou loa ka nalo nonovio, nojo namila namoneano nalo amijikia. A na maariano nene na nemijikia neverenio, ea tivelinio na bajago kirimemedu, maka ve iliano na tuboiano tai na kulo Ju kanalo leleio napano namila korovio p̃eli na namilaluvio. \p \v 7 Mo vite nalo nene, amila na amial kiniou bo laka, amidu kiniou nojo mave laka. Mia bogo na Kristo bio kiniou, maka bunu neial vite nalo na never ave tena bo tai ea kiniou, namial abe tena vakovio ga, naruei nojuvan nonovlo aju, najakisor naio. \v 8 Nao-o, nemijikia never tibe nei naruei, neverinavo nojo namial vite dolu nalo nonovio abe tena vakovio ga, mia nojidom ga ka nejikia vatitig Kristo Yesu tibe ka tubo na kanaku meuliano, riva lie tibe na. Vite takurano na ga na namial naio bo, napano bo lie vo jovulu vite dolu nalo nonovio, naruei naina ga nojidomio. Kiniou nojidom toru ka novokar naio ea kanaku meuliano, mia namilaluv kanaku saba dolu nalo nonovio bior ruei, mia naio bo ga, kiniou namial vite nalo na jibe soro ga ea kiniou. \p \v 9 !Ver kanaku meuliano naio mijikia riasol vatitig ea kanano meuliano mia rivu mia rivu! Nina, kiniou takurano maka nejikia noim̃au kanio, bior ka ver nomonmonea tuboiano, mia tuboiano naio maka jikia rila ka navare ka nememedu ea Atua mirano. Mia kanado m̃arabo dolu ka rovokar memeduano nei naio jo. Nene be viekouoiano ea Kristo, a naio be m̃arabo na memeduano takurano napano Atua ga naio betavo ea ban kito napano romonea kenerinio. \p \v 10 !Ver namijikia nejikia vatitig naio ga rivu, vija Atua kanano burum̃ara moroano napano mila naio meul bereio den m̃ariano, mia naio rivu mia! Kiniou najaaro ka navar burovuron jogvaiano na m̃a naio bario, mia ver kiniou nejikia rivare ka mia nam̃aro ea m̃ariano tai na jibe ka kanano m̃ariano, mia naial rivu laka van kiniou. \v 11 Vite kouo venia na jibe na na mia monoka noiopdulu eaio, rivu ga, mia monoka nala venia nam̃a nemijikia ka rila ka novokar meuliano vou ka notumolu bereio den m̃ariano. \s1 Vite na m̃a rojum̃a romilaii von dam̃ariga \p \v 12 Kiniou nojom̃a neberii kiniou bereio jibe na, mia maka nosidom ka kuverinavo be tinieku ka nojo neber ka kiniou nebinimei nobo nonovio, p̃eli na nobokar buruka ruei. Kiniou bunu kiniou maka vo, mia bior nemijikia ka Kristo Yesu naio buru kiniou ruei nebe kanano, mia nojo nojidom nalaii dam̃ariga bogo nonovio ka mia novokar vio tai napano mia naio mijikia saaro kanio. \v 13 Mo kuruaku nalo a kuvivinieku nalo, monoka never vatitig van kamiu ka namial kiniou jibe ka maka novokar vio nene vo, mia be im̃auano tai ga na naio joa kanaku jidomiano julaka, ka mia monoka tinieku ribobogia venia napano naio ju iorou ka kiniou, a monoka nesikili dam̃ariga dolu ka notovulu venia napano jo kamu ka miraku. \v 14 Vite nei na m̃a nojom̃a nejikili kanio, naio jibe nei, berinavo kanaku meuliano naio jo bo bija Kristo Yesu dam̃ariga, rivanvano-o na mia kiniou bunu tai na mia nojog vioano novo na bo na Atua kanano nei na mia naio river ka kiniou, riverinavo “!Mo, jau komei mave koto vija kiniou naruei!” Vite na naio jibe ka jidomiano na sereano tai na m̃a amidu batitig naio jo ana na kito rojum̃a rojikiti biorio, ka rotovulu ve kanado. \v 15 Ver kito tealo, kanado jidomiano naio meruo ruei, bo ka rotum̃a roim̃au tibe na naruei, p̃eli na ver ea vite tealo, mia kito tealo kialo jidomiano maka rimeruo tibe na vo, kiniou nomonea ka mia Atua naio rila vite nalo na ameravo rivu vanlo. Vede ea vite telabo na maka romei rivu ea vo, mia naio rijai kito kanio na vo. \v 16 Mia kito monoka rovokar batitig naina napano robinimei robo eaio ruei, kanio maka rivu ka rojoru retitiravolar denio bereio. \s1 Kuvitakii jaaku \p \v 17 \x - \xo 3:17 \xt 1Kor 4:16, 11:1\x*Kuruaku nalo a kuvivinieku nalo, neber bo ka kamiu ka kuviasosol vatitig kamiu, ka kuvilavon kuviel takii jaaku ea m̃arabo na kanaku meuliano. Ver kuvitilubar ka kamiu tealo ajum̃a amila bo jibe na ruei, mo kamiu dolu nalo kija, kuviel takii jaalo. \v 18 Kiniou neberial iliano na ban kamiu va telabo ruei, mia vonganei neverial ve varakura bereio napano nomijog kirivova laka, jogumiraku na jo jibirbili. Nina kario nojo nemial kam tealo napano abar sio ka abe namoneano nalo, mia kanalo meuliano nalo naio jiloglog berinavo nalo abe Kristo kiano uolu nalo ga vija sano m̃akolkolo nene. \v 19 Kanado uolu nalo nei, vite na amilotu kanio, naio be mabolo ga. Kanalo vovaiano nalo bo ka aimou kanio, mia abarvar kalo laka. Vite na m̃a bujovujo ea kanalo jidomiano nalo, abe tena yetemeriba nei, mia kanalo jukuti, naio avakovio rivova. \p \v 20 Mia kito maka rove tomu na vio yetemeriba nei, kiado buruvenuo memedu, naina tiniabene mave. Toro na toru na vio na, nina be Tubo Yesu Kristo, kanado Ioruriano, mia rojua yetemeriba nei, roju rorea keano, a roju rojirarago kuku ka mia naio rimei bere vesiou re rivior kito. \v 21 Mia bogo na ver naio rimei, mia rim̃au vija kanano burum̃ara moroano napano bare ka rila vite nonovio atu yetano ka kanano tuboiano, naruei naio mia rivilig kito. Vonganei, roju bija kuluniabedo moruo nalo na yetemeriba nei, napano amenunu, aburu kokorovio, abe tena m̃ariano ga, mia naio sian kuluniabedo vou tai, na naio bo jibe ka niabene, napano naio meravo, naio merera, naio jikili, naio jobo to tobo to. \c 4 \p \v 1 Ver tibe na, kuruaku nalo a kuvivinieku nalo, bo ka kamiu kuvitumolu kuvitu sikili tibe na ea kanado Tubo. Neber jibe na bior ka tinieku jii kamiu, nojidom kamiu toru, kamiu kumila kiniou najaaro laka, nabarvar toru ka kamiu, tenene na nojidom ka mia rivu van kamiu tulaka. \s1 Iliano tai na tomu nalo tai kanalo \p \v 2 Kiniou nomijog bova ka namialio ka monoka neil ve telisu van kanado tira juo nei, Yuotia naio Sintike. Naljuo ajum̃a abilvilii ealo toru laka, tenene na neber ka kamiu ka nojidom ka naljuo monoka ala kanalo jidomiano rivatove, rimei ve takurano ea kanado Tubo. \v 3 Tira juo nei, nanua numim̃au vio takurano kumemi liko bo laka, bija bunu tom nei Kleman a tomu na im̃auano dolu nalo, na numim̃au jikili bior Ioluano Vou na bo banbano-o na nubiniu nube jidomiano takurano ga. Kiniou nemijikia ka tomu na im̃auano nalo nene sialo abiniu abivitauia bulagio jua niosi na meuliano ruei, mia bogo na be vuruvureiano jo iviso kalo bereio, nomijog bova toru. Jibe na, kanaku vikadeniano tai biedu banso, kanaku bilbilu na robe juo robe tomu na romim̃au vio takurano nua ruei binimei. Nebika denso ka jau naruei kajai tira juo nei ka amei ave bilbilu na bo bereio. \s1 Iliano nalo na tunukakariano \p \v 4 Naruei kanaku iliano tai van kam nonovio bereio, neberinavo kamiu kuvisaaro ea Tubo, kuvisaaro ea naio tulaka. \v 5 Bogo na m̃a kamiu kubiniua bogokouo, kumelumu, kuvila ka tomu nalo ajikia ka avitilubario ka kenemiu jidomiano naio tebievi bo. Kuvisidomii von tulaka ka vesiou re ga mia Tubo rimei bereio. \v 6 Kamiu kuvila re kenemiu jidomiano rivova tulaka ea vite nalo, mia ea vite venia na mia naio riyotuba ea kenemiu meuliano, kuver siva van Atua riviorio. Kamiu kuverial ka naio vite venia na jumemiu bulati kanio, kubolkouo kanio, kuviteg vanio riviorio, a nina monoka kuvila vija jidomiano na sivaiano tulaka. \p \v 7 Naruei ver kamiu kuvidu vite nonovio toa jum̃ano tibe na, mia kuvial ka na mia Atua rudu kanano tum̃aro loa kamiu, naio rijai kamiu. Kanano tum̃aro nene naio burutomoruo laka, mijikia rila rivu laka van kito tovulu venia nam̃a romijikia rosidomio, rivanvano-o rila napano mia rivokar vatitig kanado iviso p̃eli kiado jidomiano naio to sikili ea Tubo Yesu. \p \v 8 Kuruaku nalo a kuvivinieku nalo, vede vaataro ka nala nonovio kanaku iliano van kamiu naruei, mia nojidom notunukakar kamiu ka kuvila kenemiu jidomiano naio rivujo ga ea vite nalo nam̃a Atua naio jidomiio. Vite venia na be riano, p̃eli vite venia na naio loa, p̃eli vite venia na naio memedu, p̃eli vite venia na naio meravo bo, p̃eli vite venia na naio kirinovo, p̃eli vite venia na naio be navijukuvuiano, p̃eli vite venia na naio ka aiaia, p̃eli vite dolu venia na naio bo, naina naruei be vite kinkin nalo naruei napano bo ka atua kanado jidomiano tulaka. \v 9 Naina naruei be bajago nalo na nojom̃a namila vio jikili ka naverloglog ka kamiu, p̃eli kuvokar den kiniou, p̃eli mave ka nina, kamiu kuvial ea kanaku meuliano. Naruei ver kamiu kuvial ka be riano ka bajago na bo nalo nene tealo na ajua kanaku meuliano, neber bo ka kamiu neberinavo kamiu bunu kuvije batitiglo amonea kenemiu meuliano nalo. Mia ver kuvila tibe na nomonea ka mia kanado Atua na tum̃aro mia naio to vija kamiu, rijai kamiu. \s1 Siva ka ijaiano \p \v 10 Kiniou nojidom never ka kamiu never burum̃ara saariano na ea kiniou, ka kirisiou kija maka naial vite tai, mia nobokar ijaiano telisu nei ga kamiu kumituvan binimei. Nomonea ka kamiu kumitu tiniemiu maio ka kiniou, mia nemijikia ka maka ve kenemiu m̃arabo ka kuvila vite rimei rivokar kiniou ea vio nei. Mia bogo na nemial ijaiano nei binimei vonga, namial jibe ka na kenemiu jidomiano na ijaiano na ea kanaku im̃auano naio meul vatitig bereio, nabamenea Atua biorio. \v 11 Kiniou neber jibe na, mia maka ve tena noto nala vukuleleano ka maka ve kanaku titai, bior vite na namila kakario mugaruei, ka vite venia na mia riyotuba ka kiniou, p̃eli na kiniou noto tum̃abe, mia nasaaro ga. \v 12 Kiniou noto tano p̃eli noto mave, siseri kiniou p̃eli na saku sinaniano ve telabo, jum̃aku ve teau p̃eli jum̃aku rivujo, kiniou nomiovo dulu ea vite nalo nonovio ruei. Bogo na bova vede bogo nabo mia Atua kanano m̃arabo ka noiopdulu ea naio bo jo, mia naio berloglog kiniou kanio, mila na namila kakar vite nalo na ea naio ruei. \v 13 Tibe na, vonganei namial jibe nemijikia notovulu vite nonovio napano mijikia rimei ea kiniou, naina ea burum̃ara moroano na Kristo naio jo mila nejikili eaio. \p \v 14 Kiniou nojidom neverinavo kamiu kulo Vilipae, kumisidomii ka kuvijai kiniou ea kanaku bogokouo tibe na, kamiu kumijuku bo toru laka. \v 15 Jibe ka napano kamiu kubitilubario ruei, ka bogo na nejikar nemiel bior Ioluano Vou nei, bogo na najaluvo ea vio M̃asitonia nabano, maka ve lotuano tai napano naio rijai kiniou leleio, mia kamiu ga. Nejian vite nalo na telabo banlo, mia maka nalo tai napano naio ve tiniene ka sian vite rimei ka rijai kiniou ea kanaku m̃arabo p̃eli na kanaku im̃auano. \v 16 \x - \xo 4:16 \xt Im̃auo 17:1; 2Kor 11:9\x*Mia kamiu kubo laka, kumitu kumijai kiniou ea bogo na jum̃aku bulati, kumitum̃a kumituvan ijaiano binimei ban kiniou va telabo kija, bano-o bokar bogo na naba nojo nomim̃au laka yako Tesalonaika. \v 17 Nojom̃a nemil jibe na, maka ka noto nosidom navar ijaiano tulaka, mia bior ka nojidom neial ka lotuano nalo atu aija Tubo kanano im̃auano. Naina bior napano ver kuvila rivu van toro dolu tibe na, ana kenemiu bajago novo nene mia naio rivar marati nene rila vite nonovio rivu lie van kamiu bunu. \v 18 Tibe na, neber siva toru laka ka ijaiano nalo nam̃a kamiu kumiila Epavrotaitas naio bar binimei, nobokar nonovio ruei. Ijaiano nalo na binimei, naio ba loa ka napano nojidom, ana nemial ka vonganei naio bo laka ban kiniou. Kenemiu ijaiano nalo nei, ajibe ka bonotanunu tai napano naio be sano bonoti nene bo laka, ajibe ka jokoluolu tai na m̃a kumisian ban Atua napano naio mial bo laka, naio jaaro toru kanio. \v 19 Mia nemijikia ka ver jumemiu rive bulati bogo tai, mia kanaku Atua naio rivitii ea kamiu tulaka, bior ka Kristo Yesu naio mila ruei Atua kanano mermerano na mave nalo burutomoruo laka. \v 20 Tibe na, mia rotu rodular karam̃ado Atua siano tulaka, mia ravamenea naio rivan rivano-o mia maka rijikia ribisi bogo tai, Mm. \s1 Iliano nam̃aro \p \v 21 Kuver lilian kanaku iliano nei van namoneano lu nalo nam̃a aju na, a kuverial vanlo ka nojo tinieku maio ka nalo bogo nonovio. A kuruaku a kuvivinieku dolu nalo nam̃a aju bija kiniou ea vio nei, nalo bunu ajidom aver kavijo bo vede na bogiano bo van kamiu. \v 22 Nalo ta bunu ka atuvan iliano tibe na van kamiu, naina be namoneano lu nalo abiniu ea vio nei, bija bunu nalo nam̃a amim̃au parinio tubo nei Sisa kanano ea kunuano na toru. \v 23 Kanaku volkouano, ka Tubo Yesu Kristo kanano tiniememiano naio toa niunumiu nalo, naio to iviso ka kamiu bogo nonovio. \p Kiniou, Pol.