\id 1PE Baki \h 1 Pitere \toc1 M̃esi Moti Na PITERE Naio Bivitauiaio \toc2 1 Pitere \mt2 M̃esi Moti Na \mt1 PITERE \mt2 Naio Bivitauiaio \imt1 Verialiano Moti \is1 Tukunuano bulati na niosi nei \ip Pitere kiano m̃esi moti, naio bivitau ba ban tomu nalo napano abe namoneano ruei, napano naio biolo, ber “Atua kiano tomu nalo, napano naio ga bijauia bulaglo.” Nalo nene aju beve terakurano janea vio jibe valauo ga ea tanobuku nalo ea vio nei napano banei binimei be buruvenuo nei Teki. Burum̃ara jidomiano ka m̃esi nei ka ridular namoneano nalo kialo jidomiano napano tomu nalo aju amila kirisikili laka banlo, a napano abiniua bogokouo nalo bior ka amonea Yesu. Naio ber banlo ka asidomii ioluano vou nei, napano Yesu Kristo m̃aro kar kito, a meul bereio, a mia naio rimei bereio ka rivuru kiano tomu nalo. Jidomiano nei mijikia rija kialo jidomiano ka ajikia asikil atu sikili, a kialo moneano mijikia to sikili ea Yesu Kristo. Mia bior ka vite na, bogo na ver avakar bogokouo, ana tomu nalo mia ala sikili vanilo, amjikia asikili atu dam̃ariga, kialo jidomiano maka rijikia rijoru, be iakurano ver ala rivova vanilo. A ver ala tibe na, mia berial ka amonea riano Yesu, a mia avokar vite novnovo nalo nei napano Atua bar vatitig bo jua tiniabene, ber kiano tomu nalo kialo, ea “Bogoti nene napano Yesu Kristo mia rimaluvo eaio.” Bija iliano nalo na ka ridu bulag kialo jidomiano, naio ber kirisikili banlo bunu, ber monoka ala kialo meuliano rimemedu rivu, bior napano abe Kristo kiano tomu nalo. \is1 Torogio nalo na niosi nei \ili Iliano moti 1:1-2 \ili M̃arabo napano Atua midu ka rilarur kanano tomu nalo 1:3-12 \ili Namoneano kanano meuliano monoka ve lu 1:13—2:12 \ili Namoneano nalo kialo im̃auano bogo na ajua jaleleiano 2:13—4:19 \ili Namoneano kiano jidomiano monoka to rimelumu 5:1-11 \ili Iliano maariano 5:12-14 \c 1 \s1 Iliano na be moti \p \v 1 Banalo, kiniou Pitere neber kavijo bo a bogiano bo ban kamiu ea Yesu Kristo siano, napano nebe kanano atevi. \p M̃esi nei biedu ban kamiu Atua kanano tomu nalo, napano nanua kumitua kenemiu vio na Yerusalemo, a karina amijil dedade ea kamiu banbano vonganei kube valauo ga kumitu janea vio ea tanobuku nalo na tortoru nei Pontas, Kalesia, Kapatosia, Esia, bija Pitinia. \v 2 Kamiu kumijog bova biorio, mia nojidom neverial van kamiu, ka karam̃ado Atua naio mijikia m̃arabo nonovio na kenemiu meuliano na beamu beamu ruei. Naio bijauia bulag kamiu beamu ruei, naruei Niununo naio mim̃au ea kamiu, mia kuvijogkar Yesu Kristo kuvidu naio ea kenemiu iviso, kiano burukija jekon kamiu kumeravo, a naruei kubinimei kube kanano kulo lu nalo tai. \p Kanaku volkouano ka mia naio rudu tiniememiano a tum̃aroano na kanano atu ajai kamiu ve toru lie dam̃ariga. \s1 Ioruriano napano m̃a namoneano nalo abokario \p \v 3 Bo ka kito rosidomii jum̃abe ka napano Atua na Yesu Kristo kiado Tubo karam̃ano, naio mila bo laka ban kito. Kito romiaia naio toru laka, bior napano naio tinien miia kito, mila kito romoluo rebe terivou bereio jouro ea kiano m̃aratavo. Naruei jibe ka napano naio mila kenerinio Yesu Kristo naio meul bereio den nam̃ariano, romijikia rejikia vatitig ka vite napano naio jukamu kean kito, maka bunu rive nam̃ariano, mia naio be nameuliano napano maka ribisi bogo tai. \v 4 Nina naio javukia Atua kanano jajum̃ano novo napano mia ravario iorou. Naio mila batitig ju ruei, naio bar batitigio ju mave tiniabene, napano mia maka rijikia rimenunu, a maka rijikia rimei rivova, maka rijikia riva kovio bereio bogo tai. \v 5 Vite nei kito maka rovokar vo, mia romonea Atua ka mia kanano moroano toko batitig kito, rivokar vatitig kito rivan riva rivokar legiano na maaro. Ana ka bogo na, mia naio rivetavo ea mirano kulo dolu nalo ka rilarur kito. \p \v 6 Nemijikia ka vonganei, kamiu kumitu kubar vite teremi na jogvaiano nalo ea juboluboiano napano m̃a kubokario, a p̃eli jo jibe ga na bunu ea bogo tealo napano naio rimei kia navo. Mia jidomiano nalo napano neberenio ruei na, naio bo ka rila kamiu kuvisaaro, kenemiu iviso nalo ajog rivu bereio. \v 7 Juboluboiano nalo na, abinimei ga ka ala kenemiu viekouoiano atevijo kija, amei asikil lie. Nina naio jibe ka vite nalo tai javukia niogo, ka napano ver asidom rimei rimeravo rivu, monoka ajie ea sebi ka sisen bulag niamiamo napano joaio, p̃eli na rojie tilibuemia ka meravo a memedu, mia kito bunu rabare kanio. Juboluboiano nalo nei napano robokario, ajavukia sebi tai ka sisen kon kiado viekouoiano rimeravo rivu, a sikili rivu. Ver bogo napano Yesu Kristo riyotuba bereio, naio rial kiado viekouoiano rimeravo rivu tibe na, naruei mia kito nonovio romijikia rasasaaro-o mia, romijikia rovitii vatitig kito, rojog rivu laka. \p \v 8 Nojo neberii Yesu na, tinieku maio bereio ka nanua, nojo bija naio, nemijikia batitig naio, mia kamiu makanio. Be riano ka napano kamiu maka kuvija naio nua, bekurano, vonganei tiniemiu jii naio toru laka, a maka lele kuvial naio ka miremiu leleio, mia kuvitu kumonea naio jikili bo, a kenemiu iviso nalo ajaaro kanio ka burum̃ara saariano tai napano toru laka, iliano maka rive verare ka riverii vatitigio. \v 9 Kenemiu saariano nei, naio be m̃arati novo tai ea kenemiu moneano napano kuvijikia kuvisenio vonganei, mia maka ve nina ga, bior bija naio, ea bogo napano jo binimei, mia kuvijikia kuvisen tai napano jesei lie vo, nina ioruriano na kenemiu meuliano. \p \v 10 Vite na napano roberiio, ioruriano na tom nalo kanalo meuliano, naio be vite tai napano m̃a naverialiano nalo re nua amila vio jikili ka ajikia. Amijikia vatitig Atua kanano verikariano, ka mia naio tinien riia kanano tomu nalo, ka mia rilarurlo, a atu averial tibe na. \v 11 Ajum̃a aberenio, mia maka ajikia batitig ka mia naio rim̃auka tum̃abe, p̃eli mia naio rim̃auka ea bogo na vabe. Amijog ga ka napano Niununo na Naverikariano na kanano naio jo betavo ea banlo ka beamu, mia nalo ala kiki naio ve toru, mia iorou, ilivuiano novo nalo amijikia amalmaluvo, mia ajikia re ka mia Naverikariano naio ve toro na jum̃abe, p̃eli naio be kenia. \v 12 Beamu be tinielo ka naio be toro na toru tai ea kialo bogo ga, avona iorou, abitilubar ka vite nalo nei napano aju aberialio, maka ve kialo bogo, mia ka ve kiado na iorou. Naruei kamiu bunu kubitilubar ka vite nalo nanua m̃a naverialiano nalo ajum̃a aberialio beamu binimei, nina naruei abinimei abe riano ea iliano nalo na Ioluano Vou nabo napano kumemi numioliolu ka ban kamiu ea Niununo Lu na mave kanano moroano ruei. \p Mia maka ve naverialiano nalo ga, mia nailiano nalo bunu ajidom ajikia vite nalo nei, mia makanio, maka ve kialo ka ajikia. Tenalo nei amalmaluvo vonga meravo ea kiado bogo ga. \s1 Kito monoka rove lu rivu bogo nonovio \p \v 13 Naruei bior napano Yesu Kristo miyotuba ea yetemeriba monloglog kiado bogo, kito naruei monoka rala vatitig kiado jidomiano ka resikili vatitig ka rala kanano im̃auano. Monoka rotilan vuu vatitig ka kiado meuliano, a rosidomial re yetemeriba nei, mia rosidomkar ga ilivatitigiano na bo napano rejikia rovokar ka bogo na mia Yesu rimei riyotuba ea yetemeriba nei ve vaarakurano bereio. \v 14 Mia monoka romei rotibe ka kiritete novo nalo na m̃a aju amonea batitig karam̃alo nalo, a mia sidomiano va na kulo vovu kialo, maka rivu ka rajamo kalo ka ave tubo ka kiado meuliano tibe ka na beamu, ea bogo na maka rojikia vite tai leleio. \p \v 15 Karam̃ado, naio naruei bio kito, mia monoka rovitilubar ka naio napano jidom romei vaataro kean naio, naio be lu laka, naruei kito bunu monoka rove lu vatitig ea m̃arabo nonovio nalo na kiado meuliano. \v 16 Atua kanano iliano tai ea kanano Tuboiano moruo naio ber jibe nei ruei, naio berinavo \q2 \qt Kiniou nebe lu, kamiu monoka kuve lu bunu. \qt* \rq Lev 11:44,45 \rq* \p \v 17 Ana bereio, Karam̃ado, vatelabo rojum̃a robio ban naio ka rijai kito, mia monoka rovitilubar ka naio jo bitii veve tom nalo memedu ga ka kialo im̃auano beve terakurano, naruei monoka reiel ea yetemeriba nei napano kiado jidomiano rivatove ka naio, romerou kanio. Naio midu kito rojua vio nei ka bogo telisu ga, rojibe ka valauo nalo ga eaio, mia monoka tiniedo rimaio ka karina, mia rava rotumolu rotu ea mirano rimemedu. \p \v 18 Nanua beamu, kiado kulo moruo nalo maka ajikia Atua, tenena ajian lilian kanalo meuliano na melijokouo batove ba bokar bogo na Yesu Kristo naio binimei buru bulag kito denio. A jibe ka napano kumijikia, naio mila jibe nei, maka rivulu bulag kito ka tena yetemeriba tibe ka puruveru p̃eli niogo p̃eli vite venia bereio tibe na napano mia mijikia rivakovio. \v 19 Maka leleio, naio bul bulag kito ka kanano burukija lu memedu, bior ka napano naio jian kiano meuliano jo jeleig kito, mijamo ka naio javukia kirikiti nunu solbouo tai napano maka ve niajebijo eaio ka ala jokoluolu kanio. \p \v 20 Atua naio bijauia Yesu ka rijai kito tibena nanua beamu ruei. Beamu ka bogo na naio jii yetemeriba, mia naio bokar kenerinio nei bija naio jibe na ba tinien miia kito laka, naruei naio miila naio miyotuba vonganei ga ea legiano nalo na maariano nei. \v 21 Naio miyotuba, naruei ea kanano m̃ariano naio betavo ea kiado m̃arabo ka rovan bereio ea Atua naio bo laka. Mia bogo napano romial ka Atua mila naio meul bereio, midu naio jo mave bijaio ea kiano mermerano, kito be tiniedo ka Atua nei naruei, bo ka romonea naio, resikili rotuaio, a ravarkar tiniedo eaio. \p \v 22 Jikario ea vio nei naruei kamiu kumonea ilirianiano na Atua kanano, a kenemiu meuliano jo binimei memedu bo, a kumitu tiniemiumaio lie vo ka kuruemiu dolu nalo. Mia kamiu kuveve re torogio ea naio, monoka kuvila vio sikili ka tiniemiuriia kamiu kuviniu ea kenemiu iviso nalo ka rimei ve toru lie laka. \p \v 23 Kamiu kumoluo kube terivou bereio, kumidu meuliano vou tai ruei, mia nina maka tibe nena nalo abar tete. Kiado meuliano vou nei, naio miyotuba ea Atua ka iliano ga, iliano napano meul, iliano napano mia rijikia re rivakovio bogo tai. \v 24 Kulorinio kiano meuliano maka rijikia to vesiou, bior ka napano miluo bo javukia m̃aiesi, mijikia rimei ve novo laka tibe niaiesi, mia iorou kanio m̃aiesi nei mijikia rijeli, a niati mijikia tibiribili. \v 25 Mia vite tai ga naio mijikia tobo to, nina be Tubo kiano iliano. \p A iliano nei naruei, naio ga napano numioliolu ka ban kamiu jikar nua ruei binimei bokar banei. \c 2 \p \v 1 Naruei bior ka napano iliano vou na bo bokar kamiu ruei, monoka kuvituvan bajago na bova nalo. Iviso va nalo, sibiano nalo, kariano luklukuano nalo, jokuano nalo, ililelaniano nalo, bajago nalo na jibe na monoka kuvila bulaglo den kenemiu meuliano nalo. \v 2 Jibe ka napano tete domdomu ajidom m̃elea m̃alo yu ka amijikia ameul eaio, kamiu bunu monoka kuvisikili ka kuvakar sinaniano a munuiano novo napano mijikia rila niunumiu riluo rimei rimeruo rivu, rimemedu ka bajago na tomu nalo napano Atua milarurlo. \v 3 Kamiu kuvisen vonvon Tubo sano sinaniano telisu ruei, a ver kumisen kumijog bo, bo ka kuvisen bogo nonovio, mia mabomiu rivujo vatitig dam̃ariga eaio. \s1 Yesu naio be burupati puruveru na tagvoru napano meul \p \v 4 Atua naio jidom rivitirilar yimo lu tai, naruei naio bijauialar puruveru tai napano naio meul tena tagvoru na yimo nei, napano naio mial bo laka, nina be Yesu. A kulo dolu nalo maka asidom naio, abukulario, mia kito tiniedo jii naio toru, rotakiio. \v 5 Naruei Atua naio buru kito, naio bitiri bulag kito mave ea puruveru nene, naio miasosol kito jibe ka puruveru nalo napano ameul ea kanano yimo lu nene. Naio mial kito jibe ka taara na kulo lu nalo ka roim̃au kanano, napano romijikia ravar novo nalo van naio napano mia naio saaro kalo, napano romijikia resian vanio rivior im̃auano ga napano Yesu Kristo naio mila ruei. \v 6 A javukia ga iliano tai joa niosi na tormoruo naverialiano Aisea kanano nua ruei, napano Atua naio ber berinavo \q1 \qt Kamiu kubitilubar ruei p̃eli makanio? \qt* \q2 \qt Kiniou nemijauialar puruveru na bo tai tena tagvoru na kunuaku ruei, napano tiniekujii naio toru. \qt* \q1 \qt Mia nevitiri naio memedu ea kanaku komeli lu na, Saion. \qt* \q2 \qt Toro kei napano rivitirilar kanano meuliano ea naio, mia naio rijikia re rijoru rimei rivova bogo tai. \qt* \rq Ais 28:16 \rq* \m \v 7 Mia kito na m̃a romonea puruveru nene, rober naio bo laka ea kanado vitiiano, mia tealo maka asidom, abukular naio ga bano. Mia iliano dolu tai na Atua kanano ea tivelinio nei joa Niosi na Iouano nalo, napano naio berinavo \q1 \qt Bekurano ka napano tomu nalo na amim̃auka yimo aberenio puruveru nei naio bova, abukulario, \qt* \q2 \qt mia kiniou nomidu puruveru nene, nemila naio be burupati puruveru na tagvoru na kunuaku yimo lu. \qt* \rq Ais 8:14 \rq* \m \v 8 A ea Niosi na Aisea bereio, be Atua kanano iliano tai naio berii puruveru nei keano vo, naio ber jibe nei, berinavo \q1 \qt Puruveru nei, mia tom ve telabo jaalo nalo ser bap̃eia naio, rila aiel vovu. \qt* \q2 \qt Naio be puruveru tai napano mia rila tom nalo na yetemeriba nei atibirbil. \qt* \rq Ais 8:14 \rq* \m Ver revika venia milalo na ajibirbil jibe na, nina bior ga maka amonea ilirianiano nei napano amijogio, a mia atibirbil avatove laka ea vio na vakovioiano napano naio jo mon kalo. \p \v 9 \x - \xo 2:9 \xt Taitas 2:14\x*Mia tibena re van kito, bior napano robe taara takurano napano Atua naio bitirilario, robe taara takurano na parinio kulo lu tai na rovitikar kiano vio, roju jouro ea kanano buruvenuo lu, robe tom nalo na kanano m̃aratavo memedu. Kito naruei napano robe tomu na memedu nalo ka ravamenea naio, ka roverial kanano tinienovoiano na mila ban kito, napano naio buru bulag kito den melijokouo, ana jii kito rojua kiano miamoiano na bo laka. \v 10 Beamu nua robe tomu p̃ilip̃ili, mia vonganei robinimei robe taara takurano na Atua kanano. Beamu nua kito maka rovokar kanano lup̃ilup̃iano, mia vonganei kiano lup̃ilup̃iano naio bujolou ea kanado meuliano. \p \v 11 Banalo, ver tibe na, bo ka kamiu kuvitilubar ka yetemeriba nei naio maka ve kiado vonuo rimemedu. Kito rojibe ka tomu na vio dolu nalo, rojibe ka valauo nalo ga, naruei monoka rotuvan bajago natiniekakariano nalo na yetemeriba nei kanano, bior ka napano kanano vovaiano nalo abe uolu memedu ka niunudo. \v 12 Dam̃ariga roju iviso ka nalo napano m̃a maka asidom amonmonea, ka napano m̃a aju abijukudie kito, mia bogo napano rojua miralo, kanado meuliano monoka rivu mia rivu. Ver tibe na, mia amijikia avitilubario ka venia na m̃a rojum̃a romila naio memedu, mia nalo bunu ver amonmonea, mia amijikia avija ka kito, roviniu ravamenea Atua ea bogo na mia naio riyotuba ka kito bereio. \s1 Bajago novo na namoneano nalo bogo na ajua yetemeriba nei \p \v 13 Jibe ka kito robe namoneano nalo ea Tubo ruei, kiado bajago, bogo napano rojua yetemeriba nei naio monoka rimemedu ea naio siano na m̃a roju romioliolu kanio. \p Namoneano nalo monoka atovon tomu na tortoru nalo napano abitiri bulaglo ka avitikar vatitig tomu nalo. Vede tubo nalo, p̃eli navurim̃araboiano na tortoru nalo, \v 14 p̃eli na parinio tubo nalo, mia kito monoka rovitilubarlo ka Atua naruei naio mije monea jum̃alo ka atibure tomu nalo, ka asian vironiano van na m̃a mila maka rimemedu, a ka aiaia na m̃a mim̃au bo. \v 15 Atua naio jidom ka kanano tomu nalo monoka ala rivu, bior ka napano ver rotu rala tibe na tulaka, mia tomu nalo na m̃a maka ajikia vite, napano ajum̃a abuku iliano vovu die kito, mia ajikia re bunu ka aver titai leleio. \p \v 16 Ka tivelinio, be riano ka kito romijikia romila venia ga na m̃a kito rojidom, mia ka tivelinio nene, toro na m̃a be namoneano naio maka rijikia sidom m̃elea tibe na. Vede naio jidom ka river tibe na, ver O, vite na naio joa kiniou ga na, kiniou nemijikia nala vite va venia napano kanaku jidomiano ga naio jidom. Mia maka tibe na leleio, bior ka napano monoka rovitilubar ka kito namoneano nalo robe tomu na amim̃au Atua kanano, mia monoka rala venia ga na m̃a naio jidomio. \v 17 Namoneano nalo monoka atovon kulo dolu nalo, monoka tiniel tii kurualo dolu nalo a kuvivinielo nalo na ea Atua kanano m̃aratavo. Monoka amerou ka Atua, avameneaio, a monoka avatove bunu ka kialo tubo nalo. \p \v 18 Ea taara na namoneano nalo, tealo abe tom na tortoru kanalo, ka aim̃au kanalo kurano ga. A kanalo tomu na tortoru tealo amijuku bo, mia tealo ajikili laka, naruei bekurano ka napano toro na toru bijuku bo p̃eli bijuku bova jibe na, mia toro na mim̃au kanano monoka tovon naio rivu. \v 19 Bogo tealo, vede toro na im̃auano naio mim̃au bo ga, mia kanano marauo naio mijikia rila siniabu vova kanio, naio mijikia rila vova kanio dolu ga. Toro nei mia naio rijog rivova rivior kanano marauo kanano bajago napano maka rimemedu, mia bo laka ka naio river bare ka rijamo ka ga, napano kanano iviso jo bar tiniene ea Atua ga, ana mia naio rijikia rijoglubar ka napano Atua jo bija naio ka riijaio. \v 20 Mia ver toro na im̃auano mila vite na bova telabo, p̃eli mia kanano toro na toru monoka river asian vironiano vanio. Mia ver bogo napano aje vironiano van toro nei, ana naio jo buru ga, mia kito rover re ka naio jo buru bior ka napano naio be toro novo tai, mia romijikia ka naio maka ril bior ka napano naio bitilubar kiano vovaiano. \p Mia ver jau kotom̃a kala ga vite nalo na bo tibe ka napano Atua naio jidom, naruei nalo ajumolu amila siniabu kaso, ajian vironiano na kirisikili tai banso biorio, ana jau koto buru ga, nina naruei bajago na bo nanm̃a Atua naio tinien jii m̃elea laka. \p \v 21 Vite na napano toro na bo naio mijog bova bior ka napano amila bova kanio, naio monoka ve yati tai na kiado meuliano na m̃a Kristo bio kito robinimei eaio, bior ka napano beamu naio jibe na ruei ban naio. Naio maka rila titai, ana amila naio bar jogvaiano laka, mia naio mijamo ka ga, bior kito. Naruei jibe ka m̃arabo na m̃a kiado Tubo naio miel ban ea beamu ruei, mia kito roue jaano iorou kanio. \p \v 22 Iliano Lu moruo berii naio beamu ruei, napano ber jibe nei, berinavo \q1 \qt Naio maka lele rila kariano bogo tai, \qt* \q2 \qt iliano na sibiano maka lele riyotuba ea niono. \qt* \rq Ais 53:9 \rq* \p \v 23 A jibe ka bunu napano kito romijikia, bogo na m̃a abuku iliano na bova nalo banio, naio maka bimerano, a bogo na amue niegeniege niabeno, mia maka naio river titai leleio vanlo. Naio jo buru ga, naio midu vite nonovio joa Teta Atua jum̃ano napano dam̃ariga kanano tibureiano nalo memedu batitig bo ga. \p \v 24 Bogo napano Yesu naio jaklele ea m̃akolkolo, vironiano na kanado kariano nonovio mijoru ea niabene, a kiano m̃ariano mila na bajago na lakariano naio m̃aro den kito, mila napano bajago na mila memedu naio meul bo naio joa kiado meuliano. Ierinio, kiano niabejalele nalo amila kiado niabejalele nalo amije ioruriano na bo. \fig Jesu kiano niabe jalele nalo amije ioruriano na bo ban kito|alt="Jesus Flogged" src="44_John19.1_JesusFlogged.tif" size="col" loc="Top right" copy="Gordon Thompson" ref="2:24" \fig* \p \v 25 Beamu, kito roju romiel vovu jibe ka nunu nalo napano m̃a amilaluvu kanalo m̃arabo, mia vonganei toro na m̃a bitikar nunu naio mileal kito bereio ruei, vonganei robinimei ber roju batitig bija naio napano jukuku ka kiado meuliano. \c 3 \s1 Nalo na m̃a ajoro ruei monoka atovon koalo nalo \p \v 1 \x - \xo 3:1 \xt Eves 5:22; Kolo 3:18\x*Jibe ka napano kito namoneano nalo monoka rotovon parinio tubo na buruvenuo, kito na m̃a rojoro monoka rotovon bunu koado nalo. \p Nemil beamu ban kamiu tire nalo, ka kamiu monoka kuvitovon vatitig kouemiu nalo. Vede tira tai koano naio maka rimonmonea iliano lu, naio maka sidom rijog kanano tira nei verii kanio, mia ver kanano tira rila rivu ka naio dam̃ariga, p̃eli mia mijikia rivuru naio bunu rimei rive namoneano tai. \v 2 Iliano telabo maka rijikia tovulu toro nei, mia bogo napano naio bitii vatitig koano kiano bajago lu na tovoniano na meuliano nei, mia naio saaro ka rimonea. \p \v 3 \x - \xo 3:3 \xt 1Timo 2:9\x*Tire nalo, bo ka kuvitilubar ka burupati na yovovuano na kenemiu, maka rivior na m̃a kuvijukon vijumiu tibe na tibe na, p̃eli na m̃a kumive yomu niogo nalo, p̃eli na m̃a kuviya kulum̃arauo nalo na bo. \v 4 Vite na, naio maka rivior napano m̃a kumiyovovua batitig niabemiu nalo jibe na, mia venia na m̃a mila kamiu kumadigdig bo riano, naio be bajago na bo na joomo ea kamiu. Nao, kenemiu tiniememiano a kenemiu iviso na melumu, nina naruei naio be kenemiu novonovoiano riano, a mia nina naio maka rijikia rimei ve terimoruo bogo tai, naina naruei be bajago napano Atua naio mial bo laka. \p \v 5 Korobido tire nalo re nua, nalo bunu kanalo bajago jibe na ga. Nalo abarkar tinielo ea Atua, naruei amonea ka naio ga mijikia riijailo ka amei ave novo laka ea mirano a ea mirano na kulo dolu nalo. Bogo napano koalo nalo bunu amial ka napano kanalo tire nalo nei abatove batitig jibe na, nalo amial bo laka. \v 6 Tira tai napano naio jom̃a mila jibe na, naio be tiramoruo Sera, napano naio jaaro ka tovon batitig koano tormoruo Epraamo, banbano naio jo bio ka naio be kiano tubo. Tiramoruo Sera nene, roju romial naio jibe ka kiado nena novo tai, naruei kamiu tire nalo re banei, ver kamiu kuvitu kuvila memedu van kouemiu nalo, tibe ka napano naio milaio, kamiu kumei kuvitibe ka kenerinio niatira nalo memedu. Vede tealo amerou ka ver ala tibe na van koalo nalo aver mia tum̃abe ka nalo, mia makanio, kamiu monoka kuvatove kalo tibe ka na m̃a Atua naio jidomio. \p \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Eves 5:25; Kolo 3:19\x*Mia iliano rimei ka kamiu sum̃ano nalo, ber ka kamiu monoka kuvisidom bukua kouemiu tire nalo ve toru. Vere toro tai toa kanano vonuo vija koano, naio monoka rivitilubar ka naio be sum̃ano, naio jikili bo, mia koano naio be tira, maka sikili laka tibe ka naio. Naio monoka tinieno maio tulaka ka Atua naio jian meuliano novo maka van sum̃ano ve takurano ga, mia naio jian banlo abe juo, sum̃ano bija tira abe veverare ga. \p Mia ver toro tai rila re sikili m̃ele van koano tira, mia kanano jidomiano rivatove kanio, melmeloko rivu vanio, mia naljuo kialo volkouano nalo maka ajikia ava avoru ea m̃arabo togio ga, mia amijikia ajaka ava avoru ea vio na m̃a Atua naio jojoaio. \s1 Kamiu monoka kuvatove ka kamiu ka kenemiu jidomiano nalo mia amei ave takurano \p \v 8 Iliano na maaro tai ea tivelinio na, kiniou neber bo ka kamiu kuvidu jidomiano nalo napano neberenio mave ruei. Kamiu kuviniu, monoka kuvila vio sikili bogo nonovio ka kuvitu batitig vija kamiu napano kenemiu jidomiano ve takurano ga. Kamiu tiniemiu riiaia kamiu, kamiu tiniemiu titii kamiu tibe ka kube m̃aratavo takurano ga, kuvijuku rivu, kuvidu kamiu kuvitutano ka kamiu bereio. \v 9 Nana m̃a mila lelanso, mia jau kovimerano re vanio, a nana m̃a mioluaso, mia jau koyolua merano re naio. Venia napano vede rimei easo, mia koto kesian merano ilivuiano na bo ga rivanio. Bajago na bo jibe na naruei napano Atua naio bio kito biorio, ka rala tibe na dam̃ariga, a ver resian ilivuiano rivan toro dolu, mia Atua naio rudu kanano ilivuiano toa kiado meuliano. \v 10 Verikariano na Atua kanano na jibe na naio joa Niosi na Iouano nalo ruei, napano naio ber jibe nei, berinavo \q1 \qt Toro na m̃a tinien jii ka toa yetemeriba nei rivu, p̃eli naio jidom ka kiano meuliano mia rivuro rivu, ve tebievi, \qt* \q2 \qt naio monoka riverbure ilivovaiano nalo amei re amolmoluo ea niono, monoka rivitikar vatitig ka naio tom̃a rilasibi re. \qt* \q1 \v 11 \qt Naio monoka rituvan na bova, rila na bo ga. \qt* \q2 \qt Naio monoka ritakisor tum̃aro, monoka rilavio sikili tulaka ka rivuru rimei vaataro ka iviso na tomu nalo. \qt* \q1 \v 12 \qt Tubo mirano naio jo bamere jikili vatitig ea toro na m̃a jo mila vite memedu, naio jo mije tiliniene ka volkouano na tomu nalo na bo jibe na. \qt* \q2 \qt Mia tomu nalo napano m̃a aju amim̃auka vovaiano, mirano jikili ealo, bilig taakano kalo. \qt* \rq Iouano 34:12-16 \rq* \s1 Bogo na m̃a amila bova ban Atua kanano tomu nalo na bo \p \v 13 Ver kito rotu rala vio sikili m̃ele ka rala vite nonovio naio rivu mia rivu, mia rover re ka mia tomu tai amijikia ala siniabu ka kito riviorio. \v 14 \x - \xo 3:14 \xt Mat 5:10\x*Mia vede bogo tai aial kito roju romila bo jibe ka napano Atua naio jidomio, naruei romiilo ka napano ajumolu amila bova ban kito biorio. Ana ver tibe na, monoka reial jogvaiano nei naio maka ve vite tai, naio be ilivuiano tai ga napano Atua naio mije ban kito. Romijikia rosidomial iliano tai na niosi na tormoruo naverialiano Aisea, napano naio ber jibe nei, naio berinavo \q2 \qt Atua kanano toro, jau komemebiju re, jau monoka komerou ka re venia na m̃a tomu nalo na yetemeriba amijikia amerou kario.\qt* \rq Aesaea 8:12 \rq* \p \v 15 Iliano na ber ka mia kito romerou re, mia venia napano mia monoka rala, ea kiado iviso, monoka rodu Kristo naio loa vite nonovio, naio takurano be kiado tubo. A bogo nonovio monoka rotu batitig rivu, jibe ka napano ver vikadeniano tai rimei rivika ka bior vaio romonea, a bior vaio ana rabar tiniedo ea Yesu, naruei monoka rejikia vatitig tum̃abe mia romijikia resian verdop̃eiano na bo rivano. \v 16 Mo bogo napano verdop̃eiano bano, naio monoka rivan vija bajago na melumuiano, a nana tovoniano na toro. Nalo na m̃a tinielo jii ka m̃a ala lelan Kristo kiano namoneano nalo, amijikia avuku iliano na bova ve miroano rimei ea kamiu, mia kuvitikar, maka rivu ka kuvuku bereio iliano na bova nalo rivan ealo bereio. Ver kuvila tibe na, mia iorou kumijikia kuvimou ve toru laka ea ilisikiliano nalo na kenemiu bereio, mia ver kumelokloko ga kalo, mia nalo naruei monoka aimou rivior kanalo iliano nalo na jikirkili m̃a na. \p \v 17 Ver Atua kanano sidomiano naio rijamo ka bogo tai jogvaiano naio mijikia riyotuba ka kito, mia maka rivu ka jogvaiano nei naio rimaluvo rivior vite tealo na bova na m̃a kito ga romilaio. Mia bo lie ver jogvaiano nei naio riyotuba ka kito rivior ga im̃auano novo nalo na m̃a kito roju romilaio. \v 18 Kamiu tiniemiu maio ka Kristo, napano naio jibe na. Naio be toro na memedu laka tai, mia naio mijog jaleleano burutomoruo laka bior tomu nalo napano maka amemedu. Kariano na kito tomu nalo na yetemeriba kiado telabo laka, mia ea kanano m̃ariano takurano nei, naio mila vite nonovio bo ruei ka rila ka ve kiado m̃arabo ka mijikia rivuru kito rava vaataro ka Teta Atua. Amila lelan Yesu niabene jibe na bano naio m̃aro garuei, mia bo laka ka napano iorou, naio binimei meul bereio ea moroano na Atua Niununo. \p \v 19 Beamu ka naio meul bereio jibe na, napano naio joa vio na m̃ariano kia ga vo, moroano na Niununo na Atua kanano nei binimei bujo magmago eaio, mila na naio ba mioliolu memedu ban niununo dolu nalo napano ajua vio nei, ka vonganei naruei Atua naio jovululo ruei, ana Sim̃aro naio bijukude garuei. \v 20 Niununo nalo nei, naio be tomu nalo na m̃a maka asidom amonmonea Atua, ajavukia nalo na ea bogo na tormoruo Noa re nua. Ea bogo na, Atua naio jororealo ka aviliglo, naio midu bogo tebievi banlo. Aju jibe na, bano na Noa naio jo mim̃auka burum̃ara kanano uako nei banbano, mia maka asidomio ga, naruei bogo napano ueimiya jovukolo nalo amadudu. Nalo miroano aba kovio ka bogo na, mia tomu telisu ga amije ioruriano joomo ea uako, nina be Noa nalo arolu ga. \p \v 21 Naruei burum̃ara uei nei napano burulo ameul ea kialo uako nei, naio be nioti venia ban kito banei? Naio mila kito rojidomii uei dolu, uei na kanado ioruriano, naina be uei na m̃a amila varueiano ea kito eaio. Uei na varueiano nei, naio maka ka rila ka niabedo rimeravo, mia naio jekar vatitig kito ka Atua biekokoa kariano nalo na kiado, naruei kito maka bunu roimou ea naio riviorio. \p Varueiano naio midu kiado meuliano jo bo bija Atua jibe na, mia bo ka kito rosidomii bunu ka kei naio mila kiano m̃arabo jibe na? Yesu Kristo ga na naio milaio, binimei ea kanano tumoluano bereio den nam̃ariano. \v 22 Mia iorou ka nina, naio bavin bereio ea vio mave, naio ba jo jotano mave bija Atua ea jum̃ano tivelinio vameruo nene, napano nailiano nalo, kulo kouo nalo na tortoru, bija moroano nalo, abiniu ajutano ka kanano navenatuboiano. \c 4 \s1 Atua kanano sidomiano naio to tukamu ka kiado meuliano \p \v 1 Jibe ka na neberenio ruei, Kristo naio mijamo ka naio bar jogvaiano miroano ea mokotenano, mia kito bunu monoka rala kiado jidomiano riveverare ga. Toro na m̃a naio rijog vova ea mokotenano, monoka naio river re river bova, bior ka bogo napano naio miyotuba ea jogvaiano jibe na, mijikia rila naio sikili lie vo ka naio ribisi vija bajago na kariano nalo. \v 2 Toro na jibe na, naio maka bunu todu ka kanano meuliano na yetemeriba nei, napano tinieiiano va nalo na bajago na tomu, nalo ve toru laka ea kiano jidomiano, mia naio jidom ga vite na memedu nalo na m̃a Atua naio jidomio. \v 3 Burum̃ara togio na kanado meuliano, kito romila kule laka bogo be ruei napano roju rejeliviv bija bilbilu nalo nei na m̃a maka amonmonea. Kitoliko nalo ea meuliano va napano bujo ka veribinio nalo, najiliano na tire nalo, namunuiano na uei ba parilo jeliviv, tinielo mimi a ajukuruku, amila uetubaiano janea vio bokar viomijeni, amila korov tuboiano, bija amila lotuano ea tavoru sibisibiano nalo. \p \v 4 Nina kiado meuliano na beamu na, mia vonganei bilbilu nalo na maka bunu ajikia ka kito roju jum̃abe. Amial ka napano maka bunu ga rosidom ka ratakisorlo ka ravan rovudomdom kiado meuliano ea kialo bulumirano bulukinia, mia maka asaaro leleio, mila na tinielo jer kito toru laka. \v 5 Mia kito rosidom dede re, tomu kinkin nalo na jibe na mia atumolu kia navo kamu ka Atua mirano, napano mia naio tibure tomu nalo na ameul vija bunu nalo napano am̃arm̃aro beamu ruei. Mia monoka nalo averial kialo veriiano vanio, naruei ea bogo nei, mia avitilubar kanalo torokoriano nalo. \v 6 Mia tibe na re van namoneano nalo. Vede tomu nalo na yetemeriba atiburelo asian vironiano na yetemeriba van mokotenalo, mijikia riva rivokar napano mia alaluvu kialo meuliano, mia bogo na napano atumolu ea mirano Atua, mia naio sian ijaiano na meuliano rivan niunulo. Mia meuliano nei naruei naio be burum̃ara vite na m̃a mila kito roju romioliolu ka Ioluano Vou na bo ban tomu nalo. \s1 Bajago na namoneano nalo kanalo ka bogo na maaro vaataro ka rimei \p \v 7 Kiniou nojidom never tibe nei, ka vonganei vaataro ka kito rovokar jukuti na vite nonovio. Ea bogo na jibe na, namoneano nalo monoka atumolu batitig rivu ka napano kialo jidomiano nalo ameravo rivu, ka amelukluku re ka volkouano. \v 8 A mave ea vite nonovio dolu nalo, monoka tinielo titiilo bereio ve toru laka, bior ka napano bogo na tiniedo jii toro tai, mila na romijikia robiekokoa kiano kariano monmaio ga. Iliano tai naio ber jibe na ruei, berinavo kariano toru laka, mia tinietiiano naio mijikia rivariko nonovlo. \p \v 9 Vite dolu, namoneano nalo monoka asaaro ga ka avitiikarlo bereio ea kunualo nalo. \v 10 A bunu, nalo veve terakurano monoka ajikia vatitig veve moroano a jikiaiano nalo napano Niununo jian banlo, a monoka aim̃au rivu vija ka rijai batitig kanalo bilbilu dolu nalo. Ver aviekouo rivu, amijikia ala ka napano mia tiniememiano novo na Atua kanano riyotuba kalo. \v 11 Toro napano jikiaiano na iliano joa naio, naio monoka ril rivu tibe ka napano Atua kanano iliano na memedu ga naio jo moluo ea niono. Toro napano jikiaiano na ijaiano na im̃auano joa naio, naio monoka rila rivu vija sikiliano nonovio napano Atua jian banio. Ver bogo nonovio rala vite nonovio rivu laka tibe na, mia tomu nalo amijikia avamenea Atua ve toru riviorio, avamenea naio ka Yesu Kristo siano, napano mermerano nalo a moroano nalo abe kanano ga rivan riva ribisi re bogo tai. \s1 Jogvaiano na nalo na m̃a amonea \p \v 12 Banalo, nemijikia ka vonganei kamiu kumitu kubiniua bogo tai na jaleleano napano naio mila kamiu kumijog bova toru. Mia nejidom never ka kamiu, ka kuviilo m̃ele re kanio, maka kuvial vite na tibe vite tai napano be tiniemiu ka kuver maka rijikia riyotuba ka kamiu bogo tai. \v 13 Mia venia ka ala, kuvisaaro ga ka napano kuvijikia kuvitu burukuti vija Kristo ea jogvaiano nalo na kanano. Ver tibe na, mia iorou kanio ve burum̃ara kenemiu saariano, napano kuvijikia kuvitu burukuti vija naio bereio ea bogo napano naio rimaluvo vija kanano mermerano. \v 14 Ver dolu nalo amijikia ka Kristo siano joaso, mia amijikia avuku ioluoliano va amei easo, mia kosidomii m̃elea re kanio. Mia burum̃ara ilivuiano na Atua kanano naio toaso ga, bior Niununo na mermerano na Atua na mave naio jo joa kanamo meuliano. \p \v 15 Ver ala vironiano tai p̃eli jogvaiano tai rimei easo, maka rivu ver ala rivior napano jau kobe toro tai na mue toro, p̃eli kobe toro na vinauano tai, p̃eli kobe toro na mila korov tuboiano, p̃eli kobe toro tai na mila jaleleano. \v 16 Mia ver ala rivior napano ga amijikia ka komonmonea Kristo, mia kala re tibe ka na jau komimou, mia monoka kovamenea Atua napano naio mialso kabare ka Yesu Kristo siano naio toaso. \p \v 17 Vonganei bogo na tibureiano naio jikar ruei, a mia riva rivokar na moti Atua kanano m̃aratavo. A romial ka napano naio mijikia rijamo ka bogokouo tealo amaluvo ea meuliano na kenerinio nalo kanalo, mia ver naio rila tibe na van nalo napano amonea, maka rejikia ka mia tum̃abe ka nalo napano maka asidom amonmonea kiano Ioluano Vou? \v 18 Nina naio javukia iliano tai na niosi moruo na Ilimasouano nalo na m̃a naio berenio jibe nei, naio berinavo \q2 \qt Toro na ajidomii aber naio memedu ruei, be vite jikili tai ka Atua mijikia rilarur naio. \qt* \q2 \qt Mia ver tibe na, kuvilavon kuvisidomii nalo na m̃a maka asidom Atua, abe tomu na kariano ga. Mia tum̃abe kalo? \qt* \rq Ilimasou 11:31 \rq* \p \v 19 Mo, ea vio nei never iliano telisu tai van kamiu napano Atua mijamo ka jogvaiano maluvo ka kamiu. Neber kamiu kuvitu bogo nonovio ka kuvila rivu van tomu nalo nonovio, a kamiu kuvidu kenemiu meuliano toa Atua jum̃ano. Naio naruei be Atua na jii vite nonovio, naio be Atua na biekouo laka, naio be Atua napano romijikia rovarkar tiniedo rivu ea naio dam̃ariga. \c 5 \s1 Iliano ba ban navurim̃araboiano nalo \p \v 1 Mo vonganei nojidom neverial jidomiano tealo rivan kamiu navagadeano nalo na lotuano. Kiniou be tinieku ka nabare ka neil van kamiu tibe nei, bior kiniou bunu nebe navagadeano tai, a mave ka naina, nobe nalo tai na m̃a numial Kristo ka mirememi bogo na naio bar jogvaiano nalo mave ea m̃akolkolo. A nemijikia batig bo ka kiniou bunu nove tai napano mia noto jouro ea mermerano nalo napano mia amolmoluo iorou, tenene na nemial bo ka nesian iliano nalo nei ka rijai kamiu. \p \v 2 \x - \xo 5:2 \xt Jon 21:15-17\x*Nebika jikili ban kamiu jibe na, ka kuvitikar rivu taara na nunu nalo napano Atua barlo aju yetano ea vitikariano na kenemiu. Nina be burum̃ara im̃auano tai na, mia riano, maka rivu ka ver kuvitu kuvila napano kenemiu iviso maka sidom rilaio. Mia bo ka kuvilaiio vija jidomiano na saariano, jibe ka na Atua naio jidomio. Mia im̃auano venia na m̃a kuvila, maka kuvila rivior ga ijaiano telisu tai napano vede kuvijikia kuvario, mia monoka kuvila rivior ga jidomiano tai joa kamiu ber bo laka ka ala im̃auano nalo na rijai tomu dolu nalo. \v 3 A nalo napano m̃a ajua jumemiu ka kuvitikarlo, kuvila re ka kuvitu kuvilavon kuve boru na jikili vanlo, mia monoka kuvitukamu rivu kalo, kuvisiloglog m̃arabo vanlo, ka mia amijikia aue jaamiu. \v 4 Ver kamiu kuvim̃au rivu tibe na rivano, mia parinio toro na bitikar Atua kanano nunu nalo mia naio saaro rivior kamiu. Bogo na mia naio riyotuba bereio, mia naio rivitiri bulag kamiu tibe ka kiano parinio tubo nalo, mia naio riyovovua vatitig kamiu napano mia kiano burum̃ara miamoiano na kiano mermerano mermeralii kamiu napano maka rijikia rivatove bogo tai. \s1 Iliano ba ban kulo dolu nalo \p \v 5 Vonganei iliano biedu ban kamiu m̃eaku nalo. Nebika jikili den kamiu ka monoka kumisaaro ka kuvatove ka tormoruo nalo vija kenemiu navurim̃araboiano nalo. Iliano na jibe na kamiu kuviniu monoka kuviduio, bior ka napano naio bo ka bogo nonovio monoka rola bajago na vatoveano van kito. Naina jibe ka iliano tai napano Niosi na Ilimasouano naio ber nua ruei, napano berinavo \q1 \qt Atua naio berbure bajago na m̃arouano, \qt* \q2 \qt mia naio miija bajago na vatoveano. \qt* \rq Ilimasou 3:34 \rq* \p \v 6 \x - \xo 5:6 \xt Mat 23:12; Luk 14:11, 18:14\x*Tibe na, bo ka kito rala kiado jidomiano totano ka Atua bogo nonovio. Rodu kito rotua jum̃ano, naruei ea kanano moroano mia naio mijikia vitiri bulag kito bereio bogo tai. \v 7 Kito ravar kiado bagaro nalo tua taakano, bior napano naio jidom kito toru laka, naio jaaro ka rijai kito. \s1 Kuvitokovio ka Sim̃aro \p \v 8 Kiniou nojidom nover bunu iliano tai ka rilabon kamiu, ka monoka kuvitikar vatitig kamiu, monoka kuvitilubar m̃arabo kija. Kiado uolu nei Sim̃aro, naio jom̃a jeliviv ea kito dam̃ariga, naio javukia burum̃ara temeul deden tai napano jijer naio toru kar namoneano nalo ka tumolu ser niadualo. \v 9 Mia kamiu kuvijamo ka re naio ka rila tibe na, monoka kuviekouo sikili ea kenemiu viekouoiano ka kuvitoko vio vatitig ka naio. A maka ve kamiu ga napano naio jom̃a milavon kamiu, mia kumijikia ruei ka kiado bilbilu dolu nalo miroano na aju jeliviv ea yetemeriba, a jogvaiano nalo aju amiyotuba ealo bunu, naruei bo ka kito roviniu rotumolu rotu sikili ka Sim̃aro naio tovulu re kito tai. \p \v 10 Ierinio ka napano kamiu kumitu kumijog jaleleano kija ea bogo na, mia kanado Atua na tiniememiano nonovio mia rijai kamiu. Naio naruei napano bijauia bulag kamiu ruei ka mia kamliko Kristo joomo ea kiano mermerano, mia naio naruei napano mia ridururu kamiu vonganei. Mia kumemebiju re bunu, mia kuvikulkul re, ana ea kiano moroano, mia kuvijikia kuvitumolu vatitig bereio. \p \v 11 Tibe na, kito rovamenea kiado Atua, bior ka napano kanano moro-ano naio jo jovulu nono vite nalo, a mia naio to tovulu vanvan rijikia re bisi bogo tai, tibe na naruei. \s1 Iliano na maaro \p \v 12 \x - \xo 5:12 \xt Im̃auo 15:22,40\x*Kiniou nojoa vio nei bija kuruado novo nei Sailas, nojo nabalea naio ka vite miroano, a naio naruei miija kiniou bivitauia kar bulag kenemiu m̃esi nei. Nemijikia ka m̃esi nei naio bulati laka, neber vite telisu ga, mia venia napano naio joa vio nei, nemijikia ka naio berial bajago novo nalo na tiniememiano na Atua kiano be riano, napano naio memedu ka kamiu ea vio napano kumituaio vonganei. Tibe na, kuvulukuio, kuvidu ka rijai kenemiu jidomiano, kuvitu sikili eaio dam̃ariga. \p \v 13 \x - \xo 5:13 \xt Im̃auo 12:12,25, 13:13, 15:37-39; Kolo 4:10; Vaili 1:24\x*Nalo namoneano nalo na vio nei Romo, bija bunu Mak, napano nobur naio jibe ka keneriku ruei, aber kavijo bo p̃eli bogiano bo ban kamiu. Numitua vio na, numial bova kija, numijog jibe napano numitua burum̃ara komeli va na beamu nei napano abio ka Bapilon. Mia naio bo ga, bior napano numijikia ka Atua bijauia bulag kumemi ruei, nubija kamiu, kito rove kanano. \p \v 14 Kanaku iliano maaro ga ea vio nei, neber bogo na kamiu kubinimei vio takurano, kuvila vorvoruano bo van kamiu, kuviniomniom kamiu tibe napano tiniemiu jijii kamiu. \p A kanaku volkouano, ber tum̃aroano novo na Yesu Kristo kanano naio jo bija kamiu kubiniu napano kube kanano. \p Kiniou, Pitere.