\id GAL Galatians NOVEMBER 2013 PAUL PROBABALY PREACHED 46-48 AD SO WROTE THIS CLOSE TO HIS PREACHING VISIT, BUT PROBABLY NOT WITHIN A YEAR OF IT SO DISTANT PAST WOOOOOPS, I THINK WE DECIDED DIFFERENTLY DURING CHECK, SO NEED TO DOUBLE CHECK THE TIME. \h Galesia Enembodu \toc3 Gal \toc1 Galesia Enembodu Pol Unda Ingiso Galesia Enembodu Gefiria, Aná Evere. \toc2 Galesia Enembodu \mt1 Galesia Enembodu \mt2 Pol Unda Ingiso Galesia Enembodu Gefiria, Aná Evere. \ip Galesia aná frovensida ragaro re. Pol undufa Galesia frovensiva deĩ urota, minono ririeta, Galesia Frovensiva enembo Iesu da Gaga Taubana niningigea gaabee egeguturie. \ip Anada ambova Frovensi Galesia da rova irugari kakato dumenimi deĩ urota, irugari akokogo egegutueta tanana ea, Pol ená ingiso aghajora ghaeko* 48-49 Iesu siroruturia-da ambova gefirie. Ená irugari kakato rera-mi, irugari eghá egegeta urie: “Namonde amó Keriso gaabee urota, Jiusi enemboda kiki, kotú Agho Dari seinu ambo-ambo egegadora, God da jebuga tatambugaita rosore.” Tago, Pol na ená ingiso rova rei-irugutua mo, namonde amó Iesu nuenembo gaabee egegadora, jebuga tumanadu irari tambua baita rosore. \is1 Pol Ená Buka Gefiria Gagada Mendó Mane, Aná Evere: \io1 1:1-5 Pol na Jojabeeda ragarova Galesia enembo ghanena urie. \io1 1:6-2:21 Pol na Galesia enembo irugari kakato akokogoda gaga injigha egeguturota, unda gaga nuenembo niningigari-du iruguturie. \io1 3:1-4:31 God da jebuga jo gurimi utua bari, kotú namonde anda anomi bari aghago irambi re. Namonde amó Iesu gaabee urota-gea, unda jebuga tefo utota bubugaita rosore. \io1 5:1-6:10 Namonde amó Keriso da sonembami jebugea, Asisi Kakarada gaganu niningurota iririgari-du reirie. \io1 6:11-18 Pol unda gaga rea sidara urota, númane ghanena urie. \c 1 \p \v 1 Ariee, anda ikoko mendi, ariri gharovu, amó Pol re. Jo enembomi rata, amó númanda aghi kato ambi re. Tago, God Afa na Iesu amburarivareta ririeta jebugea eroruria-mi, umó unda mendi Iesu Keriso ungá unona ririeta, númanda aghi kato ea vitere. \v 2 Amó gaabee ari kakato eve namonde vitera-de dano, nímane Galesia Frovensiva vitera ekaresia* dano ghanena rosore. Yata bua gigige! \p \v 3 Namonde anda God Afa, kotú Jojabee Iesu Keriso da sonembade siriri aride nímandu utota bubugadi! \v 4 Namonde amó ená endava vitera enemboda ari-bari akokogo seghota jebugari-du rea, Iesu unda tamo undufa vesa utua, God da unonu ambo-ambo ea, namonde anda ari-bari akokogodu ambubuturie. \v 5 Amindu rea, namonde amó God da duroghanu gerurota, tumanadu undú raga rirota iririgore! Ai, gaa bee re. \s1 1:6-10 God Da Gaga Taubanada Ruru, Aná Dabako Re. \p \v 6 Amó nímanda bingá ningia, duduku utare. Keriso nímane mino tefo sonembuturota, ambubuturia-mi, God na nímane aghi uta. Tago, nímane gaimbo ambi unda Gaga Taubana doa, enembo einida gagadu “Gaga Taubana” gaa rirota, ambo-ambo rosoravore. \v 7 Amó gaa bee rere. Gaga Taubana jo ungagha irambi re, dabako re. Anda aghá rera-da bee mo, enembo dumenida reta rousua gaga, aná jo Keriso da Gaga Taubana irambi re. Tago, númanena God da Gaga Taubana righia, biruru eaveta, nímane mana-mana egegeta rosoravore. \v 8 Ananu ningia, amó nímandu eghá rere. Enembo eini, o uutuva anera eini o amó andufa kaverea ya, Gaga Taubana doa, gaga eininu rasira mo, God na undú bouvu utasueta, tumanadu mema itatama urota irasue! \v 9 Seibe ritara, dabako ananu nundubadi rea, rekago raita rore. Enembo avona ya, námanena Gaga Taubana nímandu ritata rurara-nu doa, eininu rasua, ambova umó ambua, unda sembagoda mema tumanadu itatama urota irasue! \v 10 Amó ená gaga gembera, jo enembomi irugea gia, “avore” regegari-du, gembambi re. Aghagonu amó jo enembomi ená gaga irugea, gangoro egegari-du gembambi re. Amó enembo gangoro egegari-du uno asira mo, amó jo God da sabua* kato ambi asire. \s1 1:11-24 Pol Umó Daiyagha Ea, God Da Buro Kato Uria Re. \p \v 11 Anda kokomana, amó nímandu eghá rere. Anda minono ritara Gaga Taubana, aná jo enemboda gaga irambi re. \v 12 Ená gaga jo enembo einimi andú utambi, kotú irugambi re. Aná Iesu Keriso na undufako andava isagha urieta gerurere. \p \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Eka 8:3; 22:4-5; 26:9-11\x*Amó Jiusi enemboda rorova sirorea, númanda evovo kiki ambo-ambo urera-de, kotú amó God da ekaresia* daiyagha manjasua-nu nundubuturota, númandava mema bouvu jojabe utuaveta, númane itatama egegeta uria-de dano ritata niningigutaravore. \v 14 \x - \xo 1:14 \xt Eka 22:3\x*Amó anda kokomanede Jiusi enembodava siroruturera-da rorova anda irari eini re. Enembo eini jo amogo irambi re. Námane Jiusi enemboda abua maneda gaga, kotú kiki dano ningia, ambo-ambo ea goghó urere. \v 15-16 \x - \xo 1:15-16 \xt Eka 9:3-6; 22:6-10; 26:13-18\x*Tago, amó jo sirorambi irieta, God na unda neno barimi andú kavevera ea, amó unda buro ari-du gateguturie. Ea, unda uno ea gateguturia fefera furia, buburiturieta, unda Mendimi andava isagha urieta gerurere. Aghá uria-da bee mo, anona ya, námane Jiusi enemboda gitofodava unda Mendida Gaga Taubananu minono rari-du rea, amonu gateguturie. Tago, amó jo enembo dumenidava nghaĩ itari gaga bambi re. \v 17 Aghagonu, amó jo anda dibe kena Jojabeeda ambo nimbi ea vitiria enembo gaita rea, Jerusalem yambi re. Amó dibe dambu Arebia Frovensiva arere. Kotú, ambova amó anavareta kaverea furera, rekago bogu naa Damaskus buburiturere. \v 18 \x - \xo 1:18 \xt Eka 9:26-30\x*Ghaeko bakode sidara uria-da ambova, amó Pita dava gaga dumeni ningaita rea, Jerusalem arera, angá fefera dano 15 vitirere. \v 19 Aghade, Pita da kasava God da aghi kakato dumeni avo jo gambi re. Amó Jojabeeda ikoko Jems nuenembo gerurere. \v 20 God gerueta, amó gaa bee rere. Anda minono reta rora gaga aná Iesu Keriso na iruguturieta, amó gerurere. Amó jo gavera rambi re. \p \v 21 Anada ambova, amó Jerusalem doa arera, Siria Frovensi kotú Silisia Frovensi anava irirota, deĩ eta urere. \v 22 Fefera aghade, Keriso gaabee eta egeguturia enembomi Judia Frovensi anava amó jo gia tanana ambi re. \v 23 Númane enembo dumenimi anda ragarova gaga eghá riria-nu ningia vitirie: “Aná embó sei namonde andava mema kotú bouvu ututurota, Iesu du goitu fotari-du buregeta urie. Tago, oreki unona enembo Iesu Keriso gaabee egegari-du minono reta rouvie.” \v 24 Amindu rea, númane amonu nundubuturota, God du raga regegeta urie. \c 2 \s1 2:1-10 Pol De Kotú Ambo Nimbi Dumenideda Gaga Re. \p \v 1 \x - \xo 2:1 \xt Eka 11:30; 15:2\x*Ghaeko 14 seriguturia-da ambova, amó Barnabas gha kaverea, Jerusalem igiguturota, Taitus beago bua, namonde igiguturere. \v 2 Anada bee mo, God na andava isagha ea, avo yari-du iruguturieta arere. Arera, kivumi beforo ririkigari tambua, Jiusi enemboda gitofo dava, God da Gaga Taubana anda minono reta rora-nu, isuri urere. Aghá urera-da bee mo, anda buro sei urera-de, oreki enembo rora-de, rourogo siosa auve-degea urere. \v 3-4 Avore, anda kanona, Taitus umó Grik embó re. Avotago ekaresiada* beforo ririkigari jo umó vii mendó andoro divegari-du rea bera-bera ambi re. Tago, embobo dumeni jo gaabee ari kakato irambi re-tago, kivumi furia, ekaresia anava terua, namonde amó daiyagha Jiusi enemboda agho darimi bunditurieta, Iesu Keriso na daiyagha namonde amó bua vureguturieta, umonde takembea vitera-nu, gigigaita kato egeguturie. Númanda uno mo, namonde amó númanda rari ningari ea, rekago Jiusi enemboda agho dari ambo-ambo egegasire. \v 5 Tago, rourogo God da Gaga Taubana bebeta ara-degea, námanena nímane sonembaita rea, aná embobodu goroto itoko jo doambi egegutare. \v 6 \x - \xo 2:6 \xt Deut 10:17\x*Atá, enembo avona gaabee ari kakatoda rova númane beforo ririkigari aghago ea vitia-du, amó jo oru ambi re. Anada bee mo, God jo enemboda bingá daiyaghagonu nundubuturota irurambi eta rouvie. Kotú, aná beforo ririkigari retora, anda gaga rirera-da etova sonembada gaga eini jo regegambi re. \v 7 Númane gaga eini jo regegambi re-tago, númanda gia tanana egeguturia mo, God na Pita Jiusi enembodava unda Gaga Taubana minono rari-du gateguturia aghagonu, amó Jiusi enemboda gitofodava unda Gaga Taubananu minono rari-du gateguturie. \v 8 Anada bee mo, God na Pita Jiusi enembo kena minono rari-du rea, unda ano utua simbuguturia aghagonu, amó Jiusi enemboda gitofo kena minono rari-du rea, simbuguturie. \v 9 Jems, Pita kotú Jon númane enemboda dibeva beforo ririkigari jojabe aghago vitiria-mi, God na andú ená buro ututuria-nu gia, tanana egeguturie-gea, númane námanda buro kokomana aghagonu iruguturota, Barnabas angá mo, ingo bua, ghanena egeguturie. Aghá egegea, Barnabas angá mo, Jiusi enemboda gitofoda rorova buro egeguturota, númane Jiusi enemboda rorova buro egegari-du rea, namonde “avore” regeguturere. \v 10 Aghá egegea, númanda benunu dabako mo, númanda noni rova makasi enembo námanena sonembari-du regeguturie. Atá, amó beago, sonemba aghagonu utaita nundubuturota vitirere. \s1 2:11-14 Antiok Naava Pol Na Pita Da Dinunu Isaghava Kariguturia Re. \p \v 11 Tago, Pita furia, Antiok bogu naava buburituria mo, anona natofoda dibeva unda dinunu kariguturere. Anada bee mo, umó isaghava dinunu urie. \v 12 Embobo dumeni Jems da ninenguturia, jo furá Antiok bogu naava bubambi-da dibeva, Pita umó Jiusi enemboda gitofo gaabee ari kakatode undari undidigeta urie. Tago, aná embobo furia bububuguturia-da ambova, umó aná gitofoda vii mendó andoro tafugari-du regeguturia Jiusi enembodu oru urota, Jiusi enemboda gitofo, gaabee ari kakatode undari undidigari tukú urie. \v 13 Kotú namonde anda Jiusi ikoko mendi dumeni beago tutuno ea, Pita de dano oru arida ivata egeguturie. Númanena aghá urieta, Barnabas beago númane ambo-ambo urota, aghá urie. \v 14 Aghá egegutueta, amó gerurera, númane jo gaa bee God da Gaga Taubanava vitia-nu ambo-ambo egegambi re. Amindu natofo nanjogoda dibeva anona Pita du eghá rirere, “Imó aná Jiusi embó re. Tago imó Jiusi enemboda gitofoda irarinu ambo-ambo urota, Jiusi enemboda irari jo ambo-ambo ambi riaravore. Aghá-gea, inona emboro daiyaghava Jiusi enemboda gitofo rea bera-bera adi-gea Jiusi enemboda irarinu ambo-ambo egegadu?” \s1 2:15-21 Jiusi Enembode Númanda Gitofode Dano Númanda Gaabee Arimi Jejebuguturia Re. \p \v 15 Námane Jiusi enemboda gitofodu rere. Mania mema egegata! Námane Jiusi enembomi sei nímandu “ari-bari akokogo ari enembo” gaa regegeta urere. Tago, námane reisi-gerore. \v 16 \x - \xo 2:16 \xt Ps 143:2; Rom 3:20; \xt Rom 3:22\x*Enembo jo Agho Darinu ambo-ambo egegadua-du God númandu “Taubana re.” rambi eta rouvie. Tefo, Iesu Keriso avona gaabee adua-du God na gia “Taubana re.” reta rouvie. Ananu tanana ea, námane jo Agho Dari kaifa ari rambi re. Tefo, God na námandu “Taubana re.” rari-du rirota, námane beago Iesu Keriso dava gaabee egeguturere. Anada bee mo, God jo enembo avona Agho Dari ambo-ambo ea gadua-du, “Imó taubana re.” rambi aita rouvie. \v 17 Avotago, námane emboro Keriso da ifeguturia anava igiguturota, námanda natofo Jiusi enembo dumenimi námandu eghá regegasua mo, “Nímane Agho Darida emboro doa, namonde anda gitofo ari akokogo enembo aghago ea viteravore. Keriso nímane kukuvegetueta ari akokogo urota viteravore.” aghá regegadua mo, gaa bee ra, aĩ? Tefo, bee tefo re! \v 18 Tago, amó rekago Agho Darida emborova yari gaa rirota, Agho Darida ivata seibe dotutara-nu ambo-ambo asira mo, Agho Dari rekago amonu irurasueta, amó ari akokogo embó asire. \v 19 Amó ená Agho Dari kaifa ari jo inono irambi-gea, Agho Dari donu reiria, anami urieta, amó amburari aghago urere. Tago bakua! Aghá uria-da bee mo, God uno rouvia, amó unda jebuga bua, unda unonu asire. \v 20 Keriso ifatarava derurieta ambubutueta, amó beago amburari aghago ueta, Agho Darida ano andava sidara urie. Aghá-gea, amó oreki jo anda anomi jebuga irambi re. Keriso anda neno rova vitia-da anomi jebuga vitere. God da Mendi amó neno rururota, unda jebuga ututuria-nu gaabee urota, unda anomi jebuga vitere. \v 21 Aghá-gea, amó jo God da kauta kaveveradu injigha ambi re. Anada bee mo, enembo avona Agho Darinu ambo-ambo asueta, God undú taubana gaa rasua mo, Iesu da ambubuturia-da bee tefo asue. \c 3 \s1 3:1-14 Namonde Amó Iesu Keriso Nu Gaabee Urota, Jebuga Tatambugaita Rosore. \p \v 1 Nímane Galesia enembo nundubari tutufokoko re! Nímanda beforo munju avona righia dinunu uta? Iesu Keriso ifatarava daiyagha ambubuturia-nu, nímandu isuri ea goghó egegutata, nímane dano niningigutaravore. \v 2 Atá, amó gaga dabako nímandava ningaita uno rore. Nímane mo, Agho Darinu ambo-ambo ea, God da Asisi bubugutara, aĩ, God da Gaga Taubananu niningigea, gaabee egegea, God da Asisi bubugutara? \v 3 Nímanda nundubari daiyagha tutufokoko ro? Sei nímanda jebuga rekanu God da Asisimi utata siroruta. Amindu mania nendufako nímanda anomi egegata! \v 4 Nímandava donu sirorutata itatama egegutara-nu nundubadi rere! Donu nímandava siroruta-da bee, aná vitia, aĩ? \v 5 God nímandu Asisi Kakara utua, nímanda rorova ari-ivata dibe eini be eini eaveta siroreta rouvie. Jo Agho Dari kaifa eta urera-du aghá ambi re. Tefo, nímane God da Gaga Taubana niningigea, gaabee egegeta rosora-du, umó aghá eta rouvie. \p \v 6 \x - \xo 3:6 \xt Gen 15:6; Rom 4:3\x*Abraham nu nunundubea gigigadi rere! God da bukava unda gaga eghá gefirieta vitie, “Umó God gaabee uria-du, God na undú ‘embó taubana, dinunu tefo’ ririe.” \v 7 \x - \xo 3:7 \xt Rom 4:16\x*Avore, nímane enanu gia tanana egege! Enembo avona Abraham da uria aghagonu God gaabee eta rousua, númane Abraham da sasingu bee ea vitie. \v 8 \x - \xo 3:8 \xt Gen 12:3\x*Jiusi enemboda gitofo ambova God gaabee egegota, unona “Númane taubana re.” radua-nu nundubuturota, umó ririeta, unda bukava gefirie. Kotú aghá aita simbugea, umó unda bukava gaga taubana eini Abraham du eghá ririe, “Inda mambu bee mane ambova siroraita rousua-va, God da ea simbugari endava enembo nanjogodava siroraita rouvie.” ririe. \v 9 Avore, Abraham umó God gaabee uria-du, God na umó ea simbuguturie. Dabako aghagonu enembo avona God gaabee egegadua-nu, unona númane ea simbugaita rouvie. \p \v 10 \x - \xo 3:10 \xt Deut 27:26\x*Enembo avona God dava bubaita rirota, Jiusi enemboda Agho Darinu ambo-ambo egegadua mo, númane God da simboroda tuva iririgaita rousue. Anada bee mo, God da bukava eghá gefirie, “Enembo avona fefera inono God da bukava Agho Dari nanjogo gembari vitia jo ambo-ambo egegambi adua, númane God da simboroda tuva iririgaita rousue.” \v 11 \x - \xo 3:11 \xt Hab 2:4\x*Avore, isaghava rei-irugutua mo, enembo eini avona Jiusi enemboda Agho Dari ambo-ambo adua, God na “Imó taubana re.” jo rambi aita rouvie. Anada bee mo, God da bukava eghá gefirie, “God enembo gia, númandu ‘taubana’ radua mo, jo númanda ari taubana eta rousua-du rambi aita rouvie. Númane umó gaabee uaveta gita rouvia-du jebuga tumanadu irari utota bubugaita rousue.” \v 12 \x - \xo 3:12 \xt Lev 18:5\x*Nímane reisi-geroravore, Agho Darida ruru jo gaabee arigha inono irambi re. Amindu God da bukava eghá reirie, “Enembo avona God da Agho Dari nanjogo eini jo kasovigambi adua-mi, jebuga iririgaita rousue.” \p \v 13 \x - \xo 3:13 \xt Deut 21:23\x*Tago, Agho Darimi namonde andú bouvu ututua-du rea, Keriso na namonde anda kambesi bua, aná bouvu unona rururie. Anadu, God da gaga bukava eghá reirie, “Enembo avonu data amburota, ika itiva gerigadua, umó God da simboroda bouvu reta baita rouvie.” \v 14 Atá, Iesu Keriso anada bouvu bua ambubuturia-da bee mo, God da ea simbugari Abraham dava utaita be gajituria-nu námane Jiusi enemboda gitofo kotú námane Jiusi enembode Keriso gaabee egeguturota, unda amburarida anomi bubugari-du aghá urie. Aná ea simbugari rera, amo unda Asisi Kakaradu rere. \s1 3:15-20 God Da Be Gajari Jo Agho Darimi Buregambi Aita Rouvie. \p \v 15 Anda ikoko mendi, ariri gharovu, namonde anda jebuga nundubuturota, beforo isagha ari gaga eghá raita rore. Enembo ungaghami be gajari eini itota jiradua mo, enembo eini avona jo bejambi aita rouvie. Kotú etova gaga dumeni jo itota terambi aita rouvie. Oreki aghá vitie. \v 16 Avore, God unda be gajari Abraham dava kotú unda mambube dava urie. God da Bukava jo “mambube mane” rambi re, mambube dabakodu ririe. Keriso nu nundubuturota ririe. \v 17 \x - \xo 3:17 \xt Ex 12:40\x*Amó donu nundubuturota rera, aná evere: God ungá Abraham gha gaga simbugea, kaifa egegaita tofo-tofo be anogha\f + \fr 3:17 \ft Ii, \ft \+it Gaga Isuri Ari Kambesi\+it* anava, gaga dumeni gaga \+it Emboro God Dava\+it* da tuva vitia-nu irugea gia, tanana adi!\f* gajiturie. Amindu, ghaeko 430 seriguturia-da ambova, Agho Dari ututuria-mi, ungá unda be gajari gaga jo seghari inono irambi re. \v 18 \x - \xo 3:18 \xt Rom 4:14\x*Gaa bee re, Abraham Agho Dari kaifa urota, God da vesa basua mo, God da be gajarida ano tefo aghago asue. Tago, jo aghago irambi re. God Abraham du neno mema ea, unda vesa utaita be gajituria-nu nundubea, tefo ututurieta, Abraham rururie. \p \v 19 Avore, Agho Darimi buro donu ari-du ututuria-da bee evere: Agho Darimi ari-bari akokogo ata tukú ari-du ututurie. Aghá uta furueta, God Abraham da mambu bee utaita be gajituria, aná siroruturie. Tago, aná Agho Dari, God na aneradava ututurieta bua, Moses dava ututurieta, Moses na roro-kangoro aghago ea, námane Jiusi enemboda mambube manedava ututurie. \v 20 Avotago, be gajituria feferava, God dabako unona vesa utaita be gajiturie, roro-kangoro ari katoda buro eini tefo re. \s1 3:21-4:7 Agho Darimi Buro Donu Asua, Aná Evere. \p \v 21 Agho Darimi God da be gajarigha órogo-órogo urota vitia, aĩ tefo? Tefo re. God na jebuga barida agho dari utasua mo, enembo ambo-ambo egeguturota, God na númane gia, “Nímane taubana re.” rasue. \v 22 Tago, Agho Darimi jebuga utari jo inono irambi re. Amindu endava enembo dano ari-bari akokogomi bundia vitie. Tago, enembo avona Iesu Keriso nu nundubuturota, gaabee egegadua-dava, God unda utaita be gajituria vesanu utaita rouvie. \p \v 23 Avore, Iesu furá bubambi-da dibeva, kotú enembo Iesu gaabee ari fefera bubambi-da dibeva, Moses da Agho Dari ututuria-mi namonde amó eto-bato dibura enembo bua, dibura kambo rova gajea kaifa eta rouvia aghago ueta, fefera buburituria-da ambova God na Iesu gaabee arida emboro enembodava iruguturie. \v 24 Avore, sei namonde amó Agho Darida tuva irieta, Iesu furia buburiturie. Iesu furia-da bee mo, namonde amó umonu gaabee urota, God na gia, namonde andú “Taubana re.” rari-du rea, furie. \v 25 Iesu gaabee ari fefera isagha uria-du, oreki namonde amó Agho Darida tuva irambi re. \p \v 26 Avore, nímanda gaabee arimi, námane Jiusi enembode, námanda gitofode dano God da sasingu egegea, Iesu Keriso de dano takembea viteravore. \v 27 Anada bee mo, nímane Keriso da ragarova bafutaito egeguturera-mi, nímane Keriso de takembea, Iesu Keriso go egegea viteravore. \v 28 Amindu, imó Jiusi embó ra, aĩ, Jiusi embóda gitofo ra, aná mania nundubata! Imó sabua* ra, aĩ, kotofu ra, aná mania nundubata! Imó evetu ra, aĩ embó ra, aná mania nundubata! Nímane dano Iesu Keriso de takembea dabako ea viteravore.\fig |src="94 OneInChrist_UBS D_11a.tif" size="span" loc="3:28" ref="Galesia Enembodu 3:28" \fig* \v 29 \x - \xo 3:29 \xt Rom 4:13\x*Anada bee mo, nímane Keriso da tofo ea iririgadora mo, nímane Abraham da mambube mane ea, God da vesa Abraham unda mambube manedava utaita be gajituria-nu, bubugaita rosoravore. \c 4 \p \v 1 Kotú, anda gaga sei retora-da mendóva, amó eghá rere. Embó eini amburadua, unda mendi ijokomi numamoda eini-eini dano bata, unda tofo aita rouvie. Avotago, enembomi umó kaifa eta rousua-da anoda tuva iraita rouvie, sabua aghago re. \v 2 Kotú, umó jo baria, embó bee ambi iradua feferava, enembo dumenimi umode, unda eini-einide kaifa urota iraita rousue. Tago, numamoda gateguturia fefera bubadua mo, unda kaifa kakato umó doa serigaita rousue. \v 3 Dabako aghagonu, namonde anda gaabee ari jo sirorambi-da dibe kena, namonde amó beago, uutuva endava vitia taimuda babarigarida sabua ea vitirere. \v 4 Tago ambova, God da gateguturia fefera furia buburiturieta, umó unda Mendi tofonu ninenguturieta furia, endava evetuda urova mendi sirorea, Jiusi enemboda Agho Darida tuva vitirie. \v 5 \x - \xo 4:5 \xt Rom 8:15-17\x*Aghá uria-da bee mo, umó enembo avona Agho Darimi bunditurieta vitiria-nu sonembota, God da sasingu egegari-du rea, aghá urie. \v 6 Avore, God na nímane unda sasingu ea vitera, ananu irugota gigigadi rea, unda mendida Asisi ninenguturieta furia, namonde anda neno rova terua irirota, unona reaveta namonde benunu urota mo, “Anda Afa” regegeta rosore. \v 7 Aghá-gea, nímane jo sabua irambi re-tago, unda sasingu re. Nímane unda sasingu egegutara-du, God na unda sasinguda vesa donu utaita simbuguturia-nu utota bubugaita rosoravore. \s1 4:8-20 Pol Na Galesia Enembo Nundubea, Neno Mema Uria Gaga Re. \p \v 8 Nímanda irari sei mo, nímane God jo gia tanana egegambi irirota, taimu mane jo God bee irambi-dava sabua* egegeta rosaravore. \v 9 Oreki nímane God gia tanana ea viteravore. O rasire, God nímane gia tanana ea vitie. Avotago, bee dodu, nímane God du ambo fotea, rekago kaverea ya, uutuva endava vitia taimuda babarigarida sabua egegaita uno roso? Aná taimuda babarigarida ano kotú sonemba eini tefo re. \v 10 Nímane aghá egeguturota, tafaroro ari fefera dibe eini, marabe dumeni, oya kotú ghaeko dumeni airo kasava kaifa urota, ambo-ambo egegeta rosoravore. \v 11 Atá, amó nímandava donu siroraita rouvia-nu nundubuturota, oru rore. Rourogo, anda buro nanjogo nímandu utara-da bee sirorambi auve-degea rere. \p \v 12 Avore, anda ikoko mendi, ariri gharovu, nímane anda eta rora, aghagonu egegadi benunu rore. Nímane sei jo námane Jiusi enemboda Agho Darida tuva irambi re. Amó neno kaverea, Iesu gaabee urera-mi Agho Darida tuvareta bubua nímane aghago urere. Amindu aghago iririgadi rere. Avotago, amó tutuno ea, nímandava minono ritara aghade, nímane andava mema eini jo utambi re. Mania oreki ututugata! \v 13 Atá, nímane reisi-geroravore. Tutunova amó angera nímandava irirota, kae bua jiria-du, God da Gaga Taubana nímandava minono ritare. \v 14 Avotago, anda kae rurara, aná nímandava bouvu eini aghago siroruta. Tago, nímane anadu rea, amó injigha egegambi, kotú kuvia gegha regegambi re. Nímane amó eto-bato God da anera eini, o Iesu Keriso aghago rururota, ghaito teno fufugegutaravore. \v 15 Atá, oreki mo, daiyagha etueta, andú gangoro urota ghaito teno fufugegutara-da gangoro sidara etu? Anda nímane gia tanana rora, aná eghá re. Nímane andú gangoro egegutara aghade, amó sonembaita rea, eini-eini righia jirambi egegasiravore.\f + \fr 4:15 \ft Barugada ero du nundubuturota, námanena Pol da gaga righia kaverea, dibe itoko eini gefivutare. Atá, Pol da gaga vitia dabako aghagonu kaveraita asira mo, eghá gembasire. \fq “Fefera aghade nímane amó sonembaita rea, nímanda dibe mane gogombegea andú ututugasiravore.”\f* \v 16 Tago oreki mo, nímandu gaa beenu ritara-du, amó gitofo aghago reisi-nundubutora, aĩ? \p \v 17 Enembo dumeni iiava, amó injigha urota, númanenu gaabee egegadi, faghighi egegeta rousue. Tago, aná nundubari jo taubana irambi re. \v 18 Avore, amó namonde iradora, o amó airo iradora mo, nímane buro taubana o nundubari taubana egegaita rea, faghighi egegasira-du, amó gangoro asire. \v 19 Tago, anda sasingu, amó nimandu rea, eto-bato aya manemi soká fumbaita urota, mema itatama eta rousua aghagonu, mema itatama rore. Anda mema aghá itatama uta irurota, Keriso da nundubaride iraride aghago nímandava sirorota, gaita uno rore. \v 20 Nímane donu eta rosora-du mana-mana urota vitere. Amindu, anda uno mo, amó daiyagha yasira avo namonde danode irirota, anda nundubari gembera-nu be roboghomi rasueta niningigasiravore. \s1 4:21-31 Hagar Ungá Sara Ghada Gaganu Beforo Isagha Ari-Du Riria Re. \p \v 21 Amó nímane avona Agho Darida tuva irirota, ambo-ambo egegaita uno rosora enembodu uriga roreta, regege ningore! Ená gaga Agho Dari rova gefirieta vitia-nu ningita rosora, aĩ tefo? \v 22 \x - \xo 4:22 \xt Gen 16:15; \xt Gen 21:2\x*Eghá gembari vitie: Abraham da sasingu vivide ungagha siroruturie. Eini unda sabua* evetu ragaro Hagar na fufirie. Kotú eini mo unda ruru evetu ragaro Sara na fufirie. \v 23 Unda sabua evetuda fufiria mendi, aná tamoda unonu urieta, siroruturie. Atá, unda ruru evetuda fufiria mendi, aná God na Abraham du be gajituria-da anomi siroruturie. \v 24-25 Ananu beforo isagha ari-du rei-rurore. Evevetu ungagha retora, aná emboro* ungagha aghago re. Emboro eini, dafaru Sainai anava ifeguturia, rera, aná Abraham da sabua evetu Hagar du rere. Unda sasingu beago, umongo sabua sirorea vitie. Ená dafaru ragaro Sainai rera, aná frovensi ragaro Arebia da rova vitie. Atá, amó kasia dafaru Sainai nu rei-rurora-da bee mo, Jiusi enemboda bogu naa jojabe Jerusalem nu nundubuturota rere. Oreki Jerusalem da rova Jiusi enembo nanjogo, Agho Darida anomi bundetueta, númane sabua aghago ea vitie. \v 26 Atá, namonde amó gaabee ari kakatoda aya Sara mo, umó inono Jerusalem reka uutuvareta vorefuraita rouvia aghago, aná umó re. Umó jo sabua irambi re. Kotú unda sasingu beago jo sabua irambi re. \v 27 \x - \xo 4:27 \xt Is 54:1\x*Anada bee mo, God da Gagava undú eghá gefirieta vitie. \q1 “Imó evetu avona eero iradora, gangoro ege! \q2 Imó soká fumbarida mema itatama ambi vitera, aná gangorogha sirivo sata ege! \q1 Anada bee mo, evetu baiturami mendi sasingu oruaruabe baita rouvie. \q1 Atá, vai ea, embógha vitia evetuda sasingu jo oruabe ambi aita rouvie.” \m \v 28 Avore, anda ikoko mendi, ariri gharovu, God na Abraham du be gajea, undú mendi ragaro Aisak ututuria aghagonu, God na be gajituria-du namonde amó gaabee ari kakato beago, unda sasingu ea vitere. \v 29 \x - \xo 4:29 \xt Gen 21:9\x*Aghade, sabua evetuda mendi tamoda unova siroruturia-mi erea, ruru evetuda mendi Asisida anomi siroruturia-dava, bouvu kotú mema fakarabe ututa urie. Kotú oreki beago, Jiusi enembo Agho Darida anomi bunditurieta vitia-mi, namonde amó gaabee ari kakatodava bouvu kotú mema ututa rousue. \v 30 \x - \xo 4:30 \xt Gen 21:10\x*Avotago, God da Gaga gefirieta vitia-va, dodu reiria, aná evere: \q1 “Ana sabua evetu unda mendigha tuve, serigoe! \q1 Anada bee mo, sabua evetuda mendi jo ruru evetuda mendigha numamoda gugua-ghayafa vesa ea bambi aita rousue.” \m \v 31 Aghá-gea, anda ikoko mendi, ariri gharovu, namonde amó jo sabua evetuda sasingu irambi re. Namonde amó ruru evetuda sasingu ea vitere. \c 5 \s1 5:1-15 Keriso Namonde Amó Vureguturia-da Gaga Re. \p \v 1 Avore, namonde amó oreki vuregea vitere. Sei namonde amó Agho Darida anomi bunditurieta, Keriso na vureguturieta, namonde vuregea vitere. Amindu rea, rourogo rekago kaverea ya, irari seinu ambo-ambo egegara-degea, ano ea jijiregadi rere. \p \v 2 Atá, amó Pol, anona nímandu eghá rereta niningige! Nímane Agho Dari ambo-ambo egegaita rea, nímanda vii mendó andoro divegadora, Keriso da amburarimi nímane jo itoko sonembambi aita rouvie. \v 3 Amó rekago ininigha eghá rere: Enembo avona aghá adua, umó Agho Darida mendó eini kosovigadua mo, God da dibeva dara aita rouvie. \v 4 Atá, nímane avona, God na indú “Taubana” rari-du rea, Agho Dari nu ambo-ambo ea gigigaita buro eta rora, imó aghá urota, seibe Keriso doa, airo viteravore. God da sonemba kasovigea, jo bambi aita rosoravore. \v 5 Atá, námane Keriso gaabee eta rosora enembomi, God námandu “Imó taubana” rirota, jebuga utari-du kaifa gigita urota vitere. God da Asisimi námanda gaabee ari sonembutueta, námane aghá egeguturota vitere. \v 6 Reisi-geroravore, Iesu Keriso de takembea, unda natofo irirota, vii mendó andoro divegadora aĩ, jo divegambi adora-nu God jo nundubambi aita rouvie. God unda uno mo, namonde amó Keriso nu gaabee egeguturota, mino-mino neno rururota, iririgaitare. \p \v 7 Tutunova, nímane ari-bari taubana egeguturota, Keriso nu gaabee egeguturota, ari-bari taubana egeguta fufugutureravore. Avotago, enembo dumeni fufuguta-mi, nímandu gaga eini rirota buregutata, nímane gaa beenu ningari dodogutaravore. \v 8 Avotago anda gariva, aná jo God nímane ghogho riria-mi, aghá ambi re. \v 9 \x - \xo 5:9 \xt 1 Ko 5:6\x*Kotú, anda gariva aná eghá re. Eto-bato uvu oka uvá ga bejeaveta, firí dano sembago eta rouvia aghagonu, gaga sembago itoko siroradua, anami enembo nanjogodava ya, fafate ata, ananu gaabee aita rousue. Aghajora, nímandava aghá siroruta-jogo. \v 10 Avotago, nímane namonde dano Jojabeede takembea vitera-du, amó rei-nundubutore. Nímane jo anda donu retora-nu doa, enembo einida gaga gaabee egegambi aita rosoravore. Kotú, enembo avona nímane kukuvieta nímane mana-mana rosora, fefera ambova God na unda mino sembagonu utota, itatama aita rouvie. \p \v 11 Anda ikoko mendi, ariri gharovu, enembo dumeni anda ragarova gavera eghá regegeta rousue. “Pol beago, nímanda vii mendó andoro divegari-du reirie.” Tefo bee tefo re, aná gavera re. Amó aghá rasira mo, kuvirari kakato retora-mi andú mema jo utambi egegasue. Tago, jebuga barida emboro Keriso da amburarimi enembo ifegea vitia-nu minono reta rora ningia, injigha egeguturota, andú bouvu kotú mema fakara bee ututa rousue. \v 12 Avore, anda uno evere. Avona eaveta, nímane mana-mana egegeta rosora enembodu rere. Númane, nímanda vii mendó andoro divegari-du rirota, nendufa vikokomi ga mema tafirota serigasua, aná avore.\f + \fr 5:12 \ft Pol gaga dodu riria-da bee itiva tutuno 12 va ituturere. Tago gaga gefiria, aná evere: \ft \+tl Avore, anda uno evere. Avona eaveta nímane mana-mana rosora enembodu rere. Númanda vii mendó andoro divegaita rea, kasoviguturota nendufako rebure tafugari-du rere!\+tl* \f* \p \v 13 Tago, anda ikoko mendi, ariri gharovu, amó nímandu eghá rere. Nímane sei Agho Darida tuva vitirera-nu doa, undava ya bubari-du rirota, God nímane aghi ea vureguturie. Tago, mania, namonde amó vuregea vitera-nu nundubuturota, tamo firída unonu ambo-ambo egegata! Tefo, nímane mino-mino sonembuturota, neno rururota, iririgadi rere. \v 14 \x - \xo 5:14 \xt Lev 19:18\x*Anada bee mo, Agho Darida mendó ijoijokoko dano ená gagami otoo ea vitie: “Imó indufa neno rei-rurora aghagonu, inda komana beago neno bu!” \v 15 Avore, nímanda irari kaifa ea goghó urota, mino-mino neno rururota iririgadi rere! Rourogo tofo-tofo besiga urota, nenukako dea sirivo ara-degea rirota, nino okada irarigo doa, enemboda irarinu iririgadi rere. \s1 5:16-26 Asisi Kakarami Donu Ari-du Radua, Namonde Ananu Egegore! \p \v 16 Amindu amó nímandu eghá rere. Do-gea, Asisi Kakarami nímane unumbea bua, emboro taubanava itota, tamoda unonu jo ambo-ambo egegambi aita rosoravore. \v 17 \x - \xo 5:17 \xt Rom 7:15-23\x*Tamo firída unode, Asisi Kakarada unode bua, danode takembari aghago inono irambi re. Anada bee mo, tamo firída uno aná Asisi Kakarada gitofo re. Aghá-gea, aná uno ungaghami nímanda neno rova vesó-vesó uaveta, nímane ari taubana donu uno ari, aná jo ambi eta rosoravore. \v 18 Avotago, Asisi Kakarami imó kofiri adua, nímane jo Agho Darida tuva irambi re. \p \v 19 Atá, tamo firída uno retora, aná namonde isaghava gita rosore. Aghá eta rousua enembo, númane viro kombo bagia urota, meka ambi, kokomanada evevetu o embobode viro kombo kasava eta rousua-mi tamode asiside bebeta eta rousue. \v 20 Aghá urota, númane ingomi uubu ari god mane, kotú taimu manenu gaabee egeguturota, simboro urota, kae righita rousue. Aghá eta rousua enembo, mino-mino gitofo ea, besiga urota gategea airo-airo irita rousue. Irirota, kokomanada bingá ningia, mandudu urota, deriva egegeta rousue. Númane jinanga urota, \v 21 kokomanada eini-einidu muu undia, kotú uvu fakara undiaveta, beforo biruru eaveta, ari-bari akokogo dumeni egegeta rousue. Kotú, ari akokogo aghago mane oruabe númanena egegeta rousue. Amindu, amó sei nímandu nghaĩ ititurera, aghagonu rekago rere. Aghá egegeta rousua enembo jo ya, God da natofo* kaifa ari kambesiva terambi aita rousue. \fig |src="95 WorksOfFlesh_SIL_MT_089gr.tif" size="col" loc="5:19-21" ref="Galesia Enembodu 5:21" \fig* \p \v 22-23 Avotago, Asisi Kakarami enemboda neno rova buro adua mo, aná enembodava neno bari, gangoro ari, siriri ari, durumugari, kauta kavevera ari siroreta rouvie. Aghade, enembo aghago mane ari-bari taubana urota, númanda be gajari dano kaifa eta rousue. Númane durumuguturota, númanda tamo firída uno buregari inono re. Ari-bari eghago mane irugetora-nu, agho dari einimi jo buregambi aita rouvie. \v 24 Enembo avona Iesu Kerisoda natofo ea vitia, seibe númanda tamo firída uno kotú nundubari akokogo, eto-bato Iesu ifatarava derurieta ambubuturia aghagonu ea, bureguturieta sidara urie. \v 25 Avore, Asisi Kakarami ririeta, namonde amó jejebuguturere-gea, unona kofiri ririkurota ambo-ambo egegadora, aná taubana re. \v 26 Aghá urota, jo tofo namonde anda ragaro righota erari-du rea, kokomana dumenidu mandudu urota, vesó-vesó egegambi asire! \c 6 \s1 6:1-10 Pol Na Namonde Anda Bouvu Mino-Mino Fumbari-Du Riria Gaga Re. \p \v 1 Avore, anda ikoko mendi, ariri gharovu, nímanda rorova enembo avona ari akuago eini urota gigigadora mo, nímanda rorova God da Asisida gaga ningia, ambo-ambo eta rosora enembo einimi undú gaga roboghami rirota, emboro taubananu iruge, gae! Avotago, imó beago, emboro dabako aghagova yara-degea, indufa kaifa adi rere. \v 2 Nímanda bouvu mino-mino fufumbugadi-du rere. Aghá egegutu-gea, Keriso namonde amó donu ari-du riria-da bee siroraita rouvie.\fig Bouvu mema mino-mino fufumbugore!|src="96 BearBurdens_Unknown(Korafe).tif" size="span" loc="6:2" ref="Galesia Enembodu 6:2" \fig* \v 3 Atá, embó avona undufako raga rirota, “Amó embó jojabe re.” radua, aná umó undufako kuviraita rouvie. \v 4 Nímane daba-daba nímanda irari nendufako irurea, taubana gigigadora mo, nendufako nímanda donu egegeta rosora-du neno roomi gangoro egege! Atá, komana einida irari mania gia, inda irarigha inono ata! \v 5 Anada bee mo, Afa namonde amó daba-dabadava buro donu egegasira-nu vesa urie. \v 6 Kotú, irugari kato einimi enembo avodava Keriso ambo-ambo arida emboro irugadua mo, númandava eini-eini taubana iradua-nu númanda irugari katode vesa egegoe! \v 7 Mania nendufa kukuvegata! Avona jo God kuvirari inono irambi re. Imó vee donu govadora, anada bee dabako aghagonu sirorota baita roravore. \v 8 Eto-bato enembomi aayova undarida vee goveaveta vitiaveta buta rousua aghagonu, imó enda tamo firída unonu adora, fefera ambova imó amburarinu tambua baita roravore. O imó God da Asisi Kakarami sonembuturota, unda unonu ambo-ambo adora, unona indú jebuga tumanadu irarinu utota baita roravore. \v 9 Aghá-gea, namonde amó jo ari taubana uta ya, rorova injigha egegambi asire. Anada bee mo, namonde amó ari taubananu urota iririgadora, fefera ambova aná ari-bari taubanada bee sirorota, namonde amó bubugaita rosore. \v 10 Amindu rea, namonde amó irirota, enembo sonembarida goroto tambadora mo, namonde amó enembo sonembuturota, númandu ari-bari taubana egegore! Avotago, gogorego mo, namonde anda kokomana gaabee ari kakatonu sonembore! \s1 6:11-18 Pol Da Gaga Ambo Gajari Re. \p \v 11 Amó ambo gajari gaga, tofo anda ingomi ove jojabebeimi rei-gefereta. Yata bua gigige! \v 12 Jebuga barida emboro dabako Keriso da ifatarava ambubuturia-mi, ifegea vitia-nu ningari injigha rousua Jiusi enembomi rourogo númandu, bouvu kotú mema fakara bee utota itatama egegara-degea rea, nímanda rorova vitia nonida enembo dumenimi vii mendó andoro divegadi reta rousue. Jiusi enembomi númandu raga regegari-du aghá reta rousue. \v 13 Avore, aná vii mendó andoro diveguturia enembo retora, númane beago Agho Dari dano jo kaifa ea goghó ambi eta rousue. Atá, nímane vii mendó andoro divegari-du uno rousua-da bee mo, nímane númanda gaga ningia ambo-ambo egegota-gea, nendufako raga regegasue. \v 14 Tago, anona Jojabee Iesu Keriso ifatarava ambubuturota, namonde anda jebuga rururia-du raga raita rore. Anada bee mo, Iesu ifatarava ambubuturia aghagonu, amó beago, eto-bato enembo ambubuturota, endada iraride tamo firída unode dota rouvia aghagonu, endada irari kotú tamo firída uno andava sidara urie. \v 15 Atá, gigige! Namonde amó vii mendó andoro divegadora, o jo divegambi adora, God jo anadu rea, namonde amó irurambi aita rouvie. Avotago, namonde amó, neno kaverea, Keriso de dano takembea, irari reka bua, unda natofoda rova terua vitera, aĩ tefo? Amindu uriga aita rouvie. \v 16 Avore, enembo avona oreki enembo retora aghagonu eta rousua-dava God unda siriri aride kauta kavevera aride utari-du rere, númandava kotú God unda natofo nanjogodava! Yata bua gigige! \v 17 Avore, anda gaga ambo gajariva eghá rere. Anda tamova bubugha vitia-mi rei-irugutua mo, amó Iesu da sabua* buro kato ea vitere. Aghá-gea, rekago andava mema mania ututugata! \v 18 Avore, anda ikoko mendi, ariri gharovu, namonde anda Jojabee Iesu Keriso da sonemba, nímane nanjogodava iroe! Ai gaa bee re! \pmc Avore, anda gaga tano evere. \q1 Amó Pol re.