\id TIT - Bible Nangnda 
\h Tɨtɨ 
\toc1 Makɨtɨbɨ kɨ Pol ndangɨ adɨ Tɨtɨ 
\toc2 Tɨtɨ 
\toc3 Tt 
\mt2 Makɨtɨbɨ kɨ Pol ndangɨ adɨ 
\mt1 Tɨtɨ 
\is1 Ta kɨ dɔ makɨtɨbɨ tɨ kɨ Pol ndangɨ adɨ Tɨtɨ 
\ip Tɨtɨ kɨ Pol ndangɨ makɨtɨbɨ ade kɨn e Jɨpɨ (Gal 2.1-3). Tɨtɨ e kɨ kare dan madɨ-kɨlə Pol je tɨ. E e ə ɨlə rɔne nangɨ ra adɨ Pol əi kɨ njé kaw-naa je kɨ Korḛtɨ tɨ təli ɨləi nojɨ naa tɨ (2Kor 7.6-16). Pol ndangɨ makɨtɨbɨ kɨn adɨ Tɨtɨ lokɨ Tɨtɨ e dɔ dər tɨ kɨ Kɨrətɨ. Pol ade kɨlə kadɨ ɨndə kəmne go njɨyə majɨ tɨ lə njé kaw-naa je kɨ Kɨrətɨ tɨ (1.5). 
\ip Lo kɨlə ngɨrə ta tɨ, Pol əl Tɨtɨ nḛ kɨ uwə mee ə ndangɨ-n makɨtɨbɨ kɨn ade (1.1-4). Go tɨ, əl-e nḛ je kɨ sɔbɨ kadɨ dəw oo rɔ njé kɔr no̰ njé kaw-naa je tɨ (1.5-16). Ta kɨ re go tɨ, Pol adɨ Tɨtɨ ta kɔjɨ ɔjɨ-n dɔ ɓutɨ dɨje je kɨ dangɨ dangɨ kɨ toi dan njé kaw-naa je tɨ, kadɨ ɨndə kəmne gode tɨ. Adɨ e dɨngəm je kɨ tɔgɨ, kɨ dəne je kɨ tɔgɨ, kɨ ngan basa je, kɨ ngan mandɨ je kɨ sɔbɨ kadɨ dəne je kɨ tɔgɨ a ɨndəi kəmde gode tɨ, kɨ ɓəə je (2.1-15). Go ta kɔjɨ tɨ, Pol ɔjɨ Tɨtɨ rəbɨ kɨlə lə njé kun go Kɨrɨsɨ kɨ sɔbɨ kadɨ ɔjɨ-de adɨ rai, kadɨ ɨsi kɨ naa kɨ lapɨya kɨ kanjɨ gangɨ-naa (3.1-11). Pol tɔl ta ta ləne kɨ ngan ndu je kɨ kadɨ ra kɨ Tɨtɨ me kɨlə tɨ nɨm, kɨ ta kuwə ji-naa nɨm tɔ (3.12-15). 
\ip Ta kɨ to me makɨtɨbɨ tɨ kɨ Pol ndangɨ adɨ Tɨtɨ kɨn, e ta kɨ un njé kaw-naa je pətɨ, ɓɨ e ta kɨ dɔkagɨlo tɨ lə Tɨtɨ par al. Ta dɔ kɨndə-naa dɔ kɨlə tɨ kɨ goe goe dɔ njé kaw-naa je tɨ, ə se kɨndə kəm go njé kaw-naa je tɨ kadɨ njɨyəi majɨ, kɨ ta kɨ dɔ pa njɨyə njé kɔr no̰ njé kaw-naa je tɨ, kɨ kɨlə kɨ sɔbɨ kadɨ njé kaw-naa je wa rai kɨn, e ta kɨ sɔbɨ dɔ njé kaw-naa je pətɨ kɨ lo je tɨ kɨ dangɨ dangɨ. 
\c 1  
\s1 Kuwə ji-naa 
\p  
\v 1 Mi Pol kɨ ɓəə kɨlə lə Luwə, mi kɨ nje kaw kɨlə lə Jəju Kɨrɨsɨ ə m-ndangɨ makɨtɨbɨ kɨn. Mi nje kaw kɨlə mba kadɨ dɨje kɨ Luwə mbətɨ-de adi mede. Taa kadɨ m-ɔjɨ-de kadɨ gəri nḛ kɨ rɔjetɨ kɨ go ndu Luwə tɨ tɔ.  
\v 2 Be mba kadɨ ɨndəi mede dɔ kajɨ tɨ kɨ bɨtɨ kɨ no̰ tɨ, kɨ Luwə kɨ nje ngom al, un mɨndɨne adɨ-je dɔ tɨ kəte no̰ nḛ je tɨ pətɨ.  
\v 3 Luwə ɔjɨ ta lə nḛ adɨ dɨje gəri kɨ takul kɨyə̰ kɨ ɨyə̰ jim tɨ kadɨ m-ɨlə mbḛe dɔkagɨlo tɨ kɨ e wa ɔjɨ. M-ɨlə mbḛe kɨ go ndɨgɨ tɨ lie e kɨ NJe kajɨ-je. 
\p  
\v 4 M-ndangɨ makɨtɨbɨ kɨn m-adi ḭ Tɨtɨ\x + \xo 1:4 \xt 2Kɔr 8.23; Gal 2.3; 2Tɨm 4.10\x* kɨ ḭ ngonm kɨ rɔjetɨ. Ḭ ngonm kɨ rɔjetɨ me kadɨ-me tɨ, kɨ je kare ba dɔ tɨ. Kadɨ me-majɨ kɨ kɨsɨ-maje lə Luwə kɨ Bawje əi kɨ Jəju Kɨrɨsɨ kɨ NJe kajɨ-je e səi naa tɨ. 
\s1 Kɨlə kɨ kadɨ Tɨtɨ ra me ɓe tɨ kɨ Kɨrətɨ. 
\p  
\v 5 M-ɨyə̰i gogɨ dɔnangɨ tɨ kɨ Kɨrətɨ mba kadɨ tə ɨtɔl ta kɨlə je kɨ nay. Nɨngə kadɨ ɨndə ngatɔgɨ je dɔ njé kaw-naa je tɨ me ɓe bo je tɨ kare kare pətɨ. Ɨndə-de kɨ go kɔjɨ tɨ kɨ ndɔ kɨ m-ɔjii.  
\v 6 Nɨngə sɔbɨ kadɨ dəw kɨ ngatɔgɨ e dəw kɨ ta goto dɔe tɨ, e ngaw dəne kɨ kare ba, kadɨ e dəw kɨ ngane je əi njé kadɨ-me je, kɨ kadɨ dəw ɨndə ta dɔde tɨ ɔjɨ dɔ hal kɨ majal ə se dɔ nga̰ al.  
\v 7 Sɔbɨ kadɨ nje kɔr no̰ njé kaw-naa je e dəw kɨ ta goto dɔe tɨ, mbata e nje ngəm nḛ lə Luwə. Kadɨ e nje to̰ rɔ al, e nje wongɨ al, e go̰ kasɨ al, e nje rɔ al, taa kadɨ e nje ge nḛ kɨ go rəbɨ tɨ kɨ dana al, al tɔ.  
\v 8 Sɔbɨ kadɨ e nje ra mba, kadɨ e nje ge nḛ ra kɨ majɨ, e nje kəl ta kɨ go rəbe tɨ, e dəw kɨ dana, e dəw kɨ ay njay, e nje kuwə rɔne gɨn tɔgɨne tɨ.  
\v 9 Majɨ kadɨ uwə rɔne nga̰me ta tɨ kɨ rɔjetɨ, kɨ aw naa tɨ kɨ nḛ ndo kɨ ɨngə. Lo kɨn tɨ, a asɨ kadɨ ɨlə dɨngəm me ndəgɨ dɨje tɨ kɨ nḛ ndo kɨ rɔjetɨ. Taa a asɨ kadɨ ɔjɨ njé je kɨ ɨsɨ ndoi nḛ je kɨ rangɨ kadɨ gəri təkɨ ndəmi rəbɨ tɔ. 
\p  
\v 10 Dɨje ngay dan *Jɨpɨ je tɨ əi njé mbatɨ təl rɔde go ta tɨ kɨ rɔjetɨ, ɨsɨ tɨdəi ta je kɨ bɨrɨri, ɨsɨ ədi dɨje kɨ ta kɨ ndae goto.  
\v 11 Adɨ uti tade dɔ ta je tɨ ləde. MBata tui dɔ dɨje me kəy je tɨ ngay kɨ nḛ ndo kɨ kadɨ dəw ndo al. Rai be mba kadɨ ɨngəi nḛ kɨngə kɨ go rəbe tɨ al ji dɨje tɨ.  
\v 12 Dəw kare dande tɨ, adɨ e nje kəl ta kɨ tade tɨ əi je wa ə nə: «Dɨje kɨ Kɨrətɨ tɨ əi njé kəl ta kɨ ngom kɨ ndɔ je pətɨ, əi da je kɨ mande majal, əi njé ra ta mede, kɨ njé dabɨ je.»  
\v 13 Nɨngə ta kɨ əl kɨn e ta kɨ rɔjetɨ, ə majɨ kadɨ ɨndangɨ-de kɨ rɔ tḭḭ, kadɨ əi njé kadɨ-me je kɨ rɔjetɨ.  
\v 14 Ɓɨ kadɨ təli rɔde go su je kɨ kɨdə tɨ lə Jɨpɨ je kɨ go ndu-kun tɨ lə dɨje kɨ njé mbatɨ ta kɨ rɔjetɨ kam al.  
\v 15 Kɨ rɔ dɨje tɨ kɨ ayi njay, nḛ je pətɨ ayi njay tɔ, nə kɨ rɔ dɨje tɨ kɨ ayi njay al, kɨ dɨje kɨ njé kadɨ mede al, nḛ kɨ ayi njay goto rɔde tɨ. Nḛ kɨ ayi njay goto rɔde tɨ, tadɔ nḛ gər ləde, kɨ mede kɨ kadɨ uwə-de kɨ ta tujɨ.  
\v 16 Dɨje kɨn, əli tade tɨ təkɨ n-gəri Luwə, nə kɨlə rade najɨ ta gər-e. Əi njé ra nḛ kɨ to njḛ, əi njé ta̰ rɔ je, asi kadɨ rai nḛ madɨ kare kɨ majɨ, al. 
\c 2  
\s1 Ta dɔ dɨje tɨ kɨ tɔgɨ, kɨ ngan basa je kɨ mandɨ je, kɨ ɓəə je 
\p  
\v 1 Nɨngə kɨ sɔbɨ dɔi, majɨ kadɨ ɨndo nḛ kɨ aw naa tɨ kɨ nḛ ndo kɨ rɔjetɨ.  
\v 2 Əl baw dɨngəm je kadɨ əi dɨje kɨ njé kuwə rɔde gɨn tɔgɨde tɨ, dɨje kɨ asi ta kɔsɨ-gon, dɨje kɨ njé ra nḛ kɨ go rəbe tɨ, dɨje kɨ awi kɨ kadɨ-me kɨ tɔge to, kadɨ əi dɨje kɨ awi kɨ ndɨgɨ-naa mede tɨ, dɨje kɨ njé kore mede. 
\p  
\v 3 Əl ko̰ dəne je kae tɨ wa kɨn be tɔ. Əl-de kadɨ pa njɨyəde e pa njɨyə dɨje kɨ ayi njay, kadɨ əi njé kəl ta kɨ majal dɔ dɨje tɨ al, taa kadɨ əi go̰ kasɨ je al tɔ. Nɨngə, kadɨ əi njé ndo nḛ kɨ majɨ.  
\v 4 Majɨ kadɨ ndoi dəne je kɨ du kadɨ ndɨgi ngawde je kɨ ngande je.  
\v 5 Kadɨ əi njé ra nḛ kɨ go rəbe tɨ, əi njé ngəm rɔde, əi njé kɨndə kəmde go me kəy je tɨ ləde majɨ, əi dɨje kɨ majɨ, əi njé kɨlə dɔde gɨn ngawde je tɨ. Re rai be nɨngə, dɨje a əli ta kɨ mal dɔ ta tɨ lə Luwə al. 
\p  
\v 6 Əl ngan basa je kɨ ngan mandɨ je tɔ, kadɨ awi kɨ hal kɨ majɨ me nḛ je tɨ pətɨ.  
\v 7 Nɨngə ḭ wa kɨ dɔi, sɔbɨ kadɨ ḭ nḛ ndajɨ me nḛ ra je tɨ kɨ majɨ mbata tɨ ləde. Kadɨ nḛ ndo ləi e nḛ ndo kɨ tɔgɨ gangɨ kɨ ndam goto me tɨ.  
\v 8 Kadɨ ta kəli e ta kəl kɨ ay njay, kɨ dəw asɨ kadɨ a əl ya̰ne ɔsɨ-n kade al. Re ɨra be nɨngə, njé kɔsɨ-je ta a gəri nḛ kɨ kadɨ rai al, kadɨ awi kɨ ta kɨ majal kare kadɨ əli dɔje tɨ al. 
\p  
\v 9 Əl ɓəə je kadɨ ɨləi dɔde gɨn tɔgɨ tɨ lə ɓade je me nḛ je tɨ pətɨ. Kadɨ ɓade je ɨngəi majɨ rɔde tɨ. Kadɨ naji ta ɓade je tɨ al,  
\v 10 taa kadɨ ɓogi-de al tɔ. Kadɨ nayḭ-naa kɨ lo ka dana tɨ kɨ asɨ-naa bərəre, kadɨ ɓade je adi-de mede. Be ə, me nḛ je tɨ pətɨ, a adi-de kɔsɨ-gon dɔ nḛ ndo tɨ lə Luwə kɨ nje kajɨ-je. 
\s1 Me-majɨ lə Luwə 
\p  
\v 11 Luwə tɔjɨ me-majɨ ləne, kɨ e gɨn kajɨ lə dɨje pətɨ kɨ taga wangɨ.  
\v 12 Me-majɨ lə Luwə kɨn ndo-je kadɨ jɨ tusɨ nḛ ra kɨ go ɓəl Luwə tɨ al, kɨ ngur nḛ lə dunɨya̰ j-ɨyə̰ kɔ. J-ɨyə̰ kɔ mba kadɨ j-ɨsɨ kɨ dɔje taa dɔkagɨlo tɨ kɨ ɓone kɨn me njɨyə tɨ kɨ go rəbɨ tɨ kɨ dana, kɨ təl rɔ go ndu Luwə tɨ.  
\v 13 Jɨ rai be taa kadɨ jɨ ngɨnəi majɨ kɨ j-ɨndəi meje dɔ tɨ, kadɨ jɨ ngɨnəi ndɔ kɨ Luwə ləje kɨ bo, kɨ nje kajɨ-je Jəju Kɨrɨsɨ a tḛḛ-n me tɔɓa tɨ ləne.  
\v 14 Kɨrɨsɨ kɨ un rɔne adɨ kɨ mbata ləje, mba kadɨ gangɨ-n dɔje ta nḛ ra tɨ kɨ majal pətɨ. Gangɨ dɔje kadɨ jɨ təli dɨje lie kɨ kay njay. Dɨje kɨ kay njay, kɨ tɨngəi bɨl me nḛ ra je tɨ kɨ majɨ.  
\v 15 E kɨn ə, e nḛ kɨ kadɨ ɨndo dɨje, kadɨ ɨlə-n dɨngəm mede tɨ. Tɔgɨ kɔr no̰ dɨje kɨ aw-n kɨn, kadɨ ɨndangɨ-n-de kɨ rɔ kɨ tḭ katɨ. Ɨra adɨ dəw madɨ kɨdi al. 
\c 3  
\s1 Pa njɨyə njé kadɨ-me je 
\p  
\v 1 Ole me njé kadɨ-me je kadɨ ɨləi dɔde gɨn tɔgɨ tɨ lə ngar je kɨ njé ko̰ɓe je. Kadɨ təli rɔde go ta tɨ ləde, nɨngə kadɨ əi ɓasi ta ra nḛ je tɨ kɨ majɨ majɨ pətɨ.  
\v 2 Əl-de kadɨ əli ta kɨ majal dɔ dəw madɨ tɨ al, kadɨ əi njé ge kɔl al, kadɨ əi njé kɨlə nojɨ naa tɨ, kadɨ dɨje pətɨ gəri sɔl lɔm lɔm ləde tɔ.  
\v 3 MBata je wa ka, kəte dɔje goto, je njé təl rɔ go ta tɨ al, jɨ ndəm rəbɨ, je gɨn tɔgɨ tɨ lə ngur darɔ je, kɨ koo majɨ rɔ je kɨ dangɨ dangɨ. J-ɨsɨ ta ra me ndul tɨ kɨ ta ndɨngə nḛ tɨ, dɨje mbati je, taa je wa ka jɨ mbatɨ-naa tɔ.  
\v 4 Nə lokɨ Luwə kɨ nje kajɨ-je tɔjɨ majɨ kɨ ndɨgɨ ləne kɨ taga mbata tɨ lə dɨje kɨn ə j-ɨngə-n kajɨ.  
\v 5 Luwə ajɨ-je kɨ go rəbɨ kɨlə raje je kɨ dana al, nə e kɨ go koo kəm-to-ndoo lie e wa. Ajɨ-je kɨ ta rəbɨ lə man batəm kojɨ kɨ sɨgɨ, kɨ ta rəbɨ lə NDɨle kɨ təl-je dɨje kɨ sɨgɨ tɨ\x + \xo 3:5 \xt Ja̰ 3.5\x*.  
\v 6 Luwə ɓukɨ NDɨl kɨ kay njay kɨn dɔje tɨ kɨ tae ba, kɨ takul Jəju Kɨrɨsɨ kɨ nje kajɨ-je.  
\v 7 Luwə ɓukɨ NDɨl kɨ kay njay dɔje tɨ kɨ go me-majɨ lie, mba kadɨ ɔr-n ta dɔje tɨ. Ɔr ta dɔje tɨ kadɨ jɨ ngɨnə-n kajɨ kɨ to bɨtɨ kɨ no̰ tɨ kɨ j-ɨndə meje dɔ tɨ. 
\p  
\v 8 Ta kɨn ə e ta kɨ rɔjetɨ. Nɨngə m-ndɨgɨ kadɨ a dɔ tɨ nga̰, mba kadɨ dɨje pətɨ kɨ adi mede Luwə, ɨndəi rɔde ta nḛ ra je tɨ kɨ majɨ majɨ. E kɨn ə e nḛ kɨ majɨ kɨ ndae to tɨ mbata lə dɨje pətɨ.  
\v 9 Nɨngə, ta kɨ najɨ-naa tɨ kɨ to mbə, kɨ kɔr gɨn nojɨ je, kɨ gangɨ-naa, kɨ kɔl-naa dɔ ndu-kun je tɨ kɨn, əi nḛ kɨ ndade goto, ə majɨ kadɨ ɔsɨ rɔi ngərəngɨ kɔ kadɨde tɨ\x + \xo 3:9 \xt 1Tɨm 1.4\x*.  
\v 10 Dəw kɨ nje re kɨ gangɨ-naa dan njé kaw-naa je tɨ, majɨ kadɨ ɨndɔr mbie nja kare, ɨndɔr kɨ ko̰ joo, ə re oo ta ləi al nɨngə, sɔbɨ kadɨ ɔse ngərəngɨ.  
\v 11 Ɨgər majɨ kadɨ dəw kɨ be kɨn, e dəw kɨ ndəm rəbɨ. Ə re nay kɨ lo ra majal tɨ nɨngə, ɨsɨ gangɨ ta dɔ rɔne tɨ e wa. 
\s1 Ta je kɨ dɔbəy tɨ 
\p  
\v 12 NDɔ kɨ m-a m-ɨlə Artəmasɨ ə se Tɨsɨkɨ\x + \xo 3:12 \xt 2Tɨm 4.12\x* wa, ə tḛḛ rɔi tɨ ɓa, kadɨ ḭ kalangɨ ɨre ɨngəm Nɨkopolɨsɨ tɨ. Tadɔ m-ndɨgɨ kadɨ nay kul osɨ dɔm tɨ Nɨkopolɨsɨ.  
\v 13 Majɨ kadɨ ɨndə kəmi go Jənasɨ tɨ, kɨ nje gər rəbɨ gangɨ ta je əi kɨ Apolosɨ\x + \xo 3:13 \xt Knjk 18.24; 1Kɔr 16.12\x* majɨ. Ɨra səde dɔ rəbɨ mba tɨ ləde. Ɨra səde kadɨ nḛ madɨ du-de al.  
\v 14 Majɨ kadɨ dɨje kɨ əi dɨje ləje, ndoi kaw kəte me nḛ ra je tɨ kɨ majɨ. Be ə, a gəri lo ra kɨ dɨje kɨ nḛ to rɔde. Nɨngə, kɨsɨ kɨ dɔ taa ləde a e kare kɨ ndangɨ al tɔ. 
\p  
\v 15 Dɨje pətɨ kɨ əi səm naa tɨ ne uwəi jii. Uwə ji madɨje je, kɨ əi njé kadɨ-me je. 
\p Kadɨ me-majɨ lə Luwə e naa tɨ səsi pətɨ. Amen!