\id MAT NT0016.MT BINUMARIEN NT OATRIDGE dp trf 17-JUL-85; April4/08; 21-July-2016 \h MATAIOO \toc1 MATAIOO Yisuna amiqira fasaasa ufa Mataioofa akara rinau. \toc2 MATAIOO \mt1 MATAIOO \mt2 Yisuna amiqira fasaasa ufa Mataioofa akara rinau. \c 1 \s1 Yisuna akeeku akaaku marusa. \r (Ruk 3:23-38) \p \v 1 Maa akarafa Anutuna asauku mundirana Abarahaamana ati Yisunara qidanoo. Karaambaiqa Dafidina ati maridanoo. Mina akeeku akaaku mina oosana maaqimminoo maridanoo. \q1 \v 2 Abarahaamafa Isakeena akoofa marinau. Isakeefa Yakooboona akoofa marinau. Yakooboofa Yudana faqa mina akaqaafasaa faqa nikoofa marinau. \v 3 Yudafa faqa Peereesana faqa Seeraana faqa nikoofa marinau. Miqanda ninoofa Tamaafa marinau. Peereesafa Qeeseeroona akoofa marinau. Qeeseeroonafa Aramana akoofa marinau. \v 4 Aramafa Aminadafana akoofa marinau. Aminadafa Naasoona akoofa marinau. Naasoofa Saramoona akoofa marinau. \v 5 Saramoonafa Booasina akoofa marinau. Booasina anoofa Raqabafa marinau. Booasifa Oobeetana akoofa marinau. Oobeetana anoofa Rusioofa marinau. Oobeetafa Yeeseena akoofa marinau. \v 6 Yeeseefa karaambaiqa Dafidina akoofa marinau. Dafidifa Sooroomoona akoofa marinau. Sooroomoona anoofa Quriana anaaqa Dafidifa rafiaqoofa marinau. \v 7 Sooroomoonafa Reeqoobooamana akoofa marinau. Reeqoobooanafa Abisaana akoofa marinau. Abisaafa Asaana akoofa marinau. \v 8 Asaafa Yeeqoosafatana akoofa marinau. Yeeqoosafatafa Yooramana akoofa marinau. \q1 Yooramafa Usiana akoofa marinau. \v 9 Usiafa Yootamana akoofa marinau. Yootamafa Aqasana akoofa marinau. Aqasafa Qeeseekiana akoofa marinau. \v 10 Qeeseekiafa Manaseena akoofa marinau. Manaseefa Amoona akoofa marinau. Amoofa Yoosiana akoofa marinau. \v 11 Yoosiafa Yeekooniaana faqa mina akaqaafasaauqa faqa misa nikoofa marinau. Babiroonia karaambaiqa fannoo narí maqusaindari anireenoo narí sundiauqa qimannimufaqa Yuda maqannaasa akaqausa naru taikeenoo akaqausa Babiroonia maqa maaqai nifiqasee karabusaki quqasoofaqa Yeekooniaana faqa mina akaqaafasaauqa faqa karabusa marunaki kambiqaqau. \v 12 Babiroonia maqusaindaraa karabusa taikaseeqa narí maqusai anireenoo Yeekooniaafa Seearatieena maqanau. Seearatieefa Seerubaabeerana akoofa marinau. \v 13 Seerubaabeerafa Abiutana akoofa marinau. Abiutafa Eeriakimana akoofa marinau. Eeriakimafa Asoorana akoofa marinau. \v 14 Asoorafa Sadookana akoofa marinau. Sadookafa Aakimana akoofa marinau. Aakimafa Eeriudana akoofa marinau. \v 15 Eeriudafa Eeriasarana akoofa marinau. Eeriasarafa Matana akoofa marinau. Matanafa Yakooboona akoofa marinau. (Mi Yakooboofa moo marinau.) \v 16 Yakooboofa Yooseefaana akoofa marinau. Yooseefaafa Mariana afaaqi marinau. Mariafa Anutuna asauku mundirana Yisuna anoofa marinau. \p \v 17 Maaqimmasee Abarahaanasaaqari qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaara faqa qaara faqa marasee oosana kambiqafufanoo Dafidinaki ootupanoo maridanoo. Dafidifa misa Isaraee maqannaasa karaambaiqa marinau. Karaambaiqa Dafidinasaaqari oonu arufufanoo miqi kai inoo qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaara faqa qaara faqa marasee oosana kambiqafufanoo minakiqari Babiroonia karaambaiqa fannoo karabusa mareenoo narinoo inau. Babiroonia karaambaiqa karabusa oosana raquramifufanoo miqooqari kafaa miqikai inoo qisaukuqara taikasee qiku qaara faqa qaara faqa ooqu marasee oosana kambiqafufanoo misaki Anutuna asauku mundirafa ootupa mafi kambiqanau. \p (Yisufa kambiqoo aukuana faiqí anaasee siara irannimimarufa maaqimminoo marinau. Kumaaraa maanaaqa ninausa nikausa utaaqama nimaqaqoofaqa marida nariara nariara nianasaa rufiasee mariqau. Miqiqa maridaqa maanaaqa faqa akoonaiqi faqa innooqafufaqa misa ninausa nikausa narana suqasee naidaqa susumasee doo firaaqoo kooroomasoofaqa miqanda kaqi naadu naadu mariqau. Miqimmasooqooqari doo moodaa aukuana aiqaramafufanoo doo moo aukuanasaa amundeeqee faiqí faqa moodaanaki quqasoofaqa mariqau. Yooseefaasa Mariasa miqimmasee firaaqoo kooroomasoofaqa naadu naadu marunakina Anutuna maraqunannai Yisufa Mariana aranandaki kambiqanau.) \s1 Yisufa kambiqoo ufafa. \r (Ruk 2:1-7) \p \v 18 Ooqai Anutuna asauku mundirafa Yisufa mina maqoo ufafa maaqimminoo maridanoo. Mina anoofa Mariafa faqa mina áqoonafa Yooseefaafa faqa qutaaqama amaqarafa mariqau. Miqanda naadu naadu mariqau. Miqinoo maridanoo Mariafa amuaquqaikinau. Anutuna kaaqa areenara maraquna fannoo Mariana aranandakina anoonaikufanoo amuaquqaikinau. \p \v 19 Yooseefaafa andeeqara faiqi Anutuna ufa irimarufa marinau. Sia Mariana mifa faiqi mara aminau. Minara iriseenoo Yooseefaafa Marianara amuqusufanoo ufa firaana qiqa Mooseena sandufamau fiqa Mariana arifoo qimasee qumee kai minnisararee qinau. \v 20 Miqi qimaseenoo Yooseefaafa irisee fimarufanoo karaambaiqa qangiroo fannoo qainasaa akooqoo qimaminau. Yooseefa, anee Dafidina mi oosanafa mariananoo. Anee aneenna aqoonnanara sia rufia, sia qumuarimari manaaqafa maridanoo mifa amuaquqaiki ainainafa Anutuna kaaqa areenara maraquna fannoo quqasaifanoo anoonaikinoo. Sia minnisaa kaqi maraa. \v 21 Mariafa mari inanoo faiqi akoonaiqi maqaannoo. Maqasainana anee mina auqu Yisunee qia. Mina auqu oosana maaqimminoo mariannoo. Furufariranakinaana qumbaqi uqeerannisaaninafa mariannoo. Mifa kasooqaqee narí maqannaasa nariqa mandainaina numookinaana qumbaeeqeenoo amiqiraqoo quqaannoo. Minara anee Yisu nee qia. \p \v 22 Qangiroo miqi qufanoo ooqai Anutufa tamummaqara fasiqa qimannimu ufafa anoonaikinau. Mi tamummaqara fasiqafa maaqi qimasee qimaqoofa. \q1 \v 23 Maanaaqa moo fannoo mari inanoo amuaquqaikiannoo. Amuaquqaikinoo faiqi maqaannoo. Mina auqu Imanueera nee qifaranoo. \p Mi auquna oosana maasa ufakiqari maaqimminoo maridanoo. Anutufa doo maqee maasa faqa maridanoo. \p \v 24 Miqi qimasoofanoo qainasaa Yooseefaana afunni aroofanoo tautinoo findifinoo karaambaiqa qangiroo ufa kai maranau. Minara misa amundeeqee narí afaaqi amufanoo doo narí anaukoo maaqaki mara quqanau. \v 25 Mara quqaseenoo amuaquqaiku kamuqoo sia ameesaaqusinoo ninau, kaqi marinau. Miqi marufanoo Mariafa narí amaaku maqasoofanoo Yooseefaafa mina auqu Yisu nee qinau. \c 2 \s1 Suani oosanaindari anu fasiqausa. \p \v 1 Eeroodeefa rakisimaru aukuanai Yisufa Yuda maqa maaqaki moo maqusaki Beetareeqeemma maqusai kambiqanau. Yisufa kambiqoofaqa irirana faqaasa fasau asaana rimarusa, fasau asaana rumasoofanoo uqannifiqoofaqa suani afu oosana qaanaindari nianaindari faiqaqa aniufaqa Yeerusareenni aniqau. Misa aniree Yeerusaree maqannaasa irammiriqa qiqau. \v 2 Inni Yuda maqannaa karaambaiqai kianinafa kambiqaina, yamaqusanaki fee maridanoo fee maasa qeeqa maqusai nianai maridaqa narí karaambaiqa maqooqoo fasau irafufaqa qafamaseeqa mi faiqinara dufi dufi qimamaqarara anidaqa. \p \v 3 Miqi qufanoo rakisirafa Eeroodeefa mi ufana iriseenoo maa fuka karaambaiqafa qini maqa maaqa maraandoo qimaseenoo aranaqoofanoo tautinau. Tautumasoofaqa Yeerusaree maqannaasa misa aiqama naaquqanau. Misa Eeroodeenara rufiaqau. Fuka karaambaiqa namufaqa maasa faqa daruandoo qimasoofanoo naaquqanau. \v 4 Eeroodeefa tautumaseenoo aiqama amaana maqasaa rakisimarusa misa uriqararausa kai Anutuna sandufara irimarusa faqa aiqama suqu quqaseenoo irammirinoo qinau. Tamummaqarausa akarakinaana yamaqusanai fee Anutuna asauku mundirafa kambiqaannoo fee qufaqa misa qiqau. \v 5 Yuda maqa maaqa Beetareeqeemma maqusaki kambiqaannoo. Anutuna tamummaqara fasiqa ooqai maaqi qimasee qimaqoofa Beetareeqeema maqusara akara rumaqoofa maridanoo. \q1 \v 6 Inni Yuda maqannaaki kaqikaa maqusa auqu Beetareeqeemma maridanoo kasooqaqee auqu firaa maqusa uriqarara maqusa mariannoo. \q1 Mi kaqikaa maqusanakiqari karaambaiqa firaafa kambiqafinoo mariannoo. \q1 Mifa qini Anutuna faiqí anaasee Isaraee maqannaasa rakisinnimaqaannoo. \p Mi ufana Anutuna tamummaqara fasiqa qimaseenoo akara rinau. \p \v 7 Eeroodeefa mi ufana iriseenoo fasau asaana rimarusa qumee naaramma quqaseenoo irammirinoo qinau. Mi fasauna innee indaaru qafoofanoo kambiqoo kamuqoo mina oosanara idaaqamasee andeeqasee qimaqimiaqee qinau. \v 8 Irammiriseenoo misa niqiqaidanoo unna qimaseenoo qimanniminoo qinau. Innee Beetareeqeemma maqusai oonu mi faiqinara amiqiuqanna masee randasee paqurimasee oonurandee aniree qini faqa qimaqimifaqa qinee faqa miqi kai iqa oonu amooqianaura. \v 9 \fig Qaarammoo irirana faqaa fasiqauqa Yisuna ainaina amiqau.|alt="Three wise men offering gifts to Jesus" src="LB00295B.TIF" size="col" loc="Matthew 2:9-11" ref="2:9-11" \fig*Mifa miqi qufaqa misa findimeeqee Beetareeqeemma maqusai fiqau. Aanai fimarufanoo fasau fannoo aana amummaqa uqannifiqanau. Mi fasaufa misa nariqa maqusai suani oosanaindari maridaqa qafoo fasaufa kai mi fasaufa kai nifiqanoo fifiufanoo faiqi aanaaqi maruqoo mina amummaqa kasoo inoo marinau. \v 10 Misa mi fasaufa faiqi aanaaqi maruqoo kasoo inoo marufaqa qafamaseeqa nimuqusa idaaqufaqa nimudaani itairi fufaqa susumamaqaqau. \v 11 Misa oonureeqa maaqaki keeqafufaqa faiqi aanaaqi kaqikaaqoo afeekaikinoo narí anoona Mariana faqa marufaqa ireeda rufia rufia idaqa ooru keeqafi qafaqau. Mi fasiqausa naaquqoofaqa ooqumarifufaqa noorindari maqasaa kummara mafufaqa amooqimamaqaida susumamaqaqau. Misa Yisunara amooqimaseeqa karaambaiqa nimimaru ainaina minammamiqau. Sia kaiqeesa nimimaruna Yisuna amiqau. Amiqira ainaina idukusee koora munnimma aabaa kai amiqau. Kaifaa afundimaru saqari anoona makaqa anoona fooqaana misa mina faqa aabaa amiqau nári maqusai firaa feefaurummamaree anuna maree mini aabaa amiqau. Kaifaa moo saqari anoona afundi maruna faqa, mandeefana anoona fooqaafa miqi kai iqa aabaa mina amiqau. \p \v 12 Miqimmasee marufanoo qaina nifu naroofaqa Eeroodeefa marinnai sia kafaa anirandee fuaqa. Anutufa miqi qufaqa misa moo aatata qumee nimaaqa fiqau. \s1 Eeroodeena asaukukiqari Isipa maqusai sandanau. \p \v 13 Fasau asaana rimarusa misa fufanoo Anutuna qangiroo moo fannoo Yooseefaana qainasaa afunnareenoo qinau. Eeroodeefa faiqi aanaaqiara randasee rutukirara qidaqinoo. Anee faiqi qisanoosa nifiqeenana Beetareeqeemma maqusara rufiasee Isipa maqusai oonu marinaqa kasooqaqee qinee qianana ooqurandee urua. \v 14 Miqi qufanoo Yooseefaafa findifinoo eendamuqusai faiqi qisanoosa nifiqeenoo sandeenoo Isipa maqannai ooquree marinau. \v 15 Eeroodeefa kaqi marufanoo minni marinau. Maaqi qimasee Anutuna ooqeenaa ufa narí tamummaqara fasiqasaa qimaqoofa anoona kambiqanau. Maaqi qimasee mi fasiqafa qinau. Qinee qeeqa qimaaku Isipa maqanaindaraana aaraanauranoo qinau. \s1 Eeroodeefa faiqiuqaindi rutukinau. \p \v 16 Eeroodeefa fasau asaana rimarusa nifeesida marusianoo akaru qimasee moo aatata fifufanoo Eeroodeefa minara irinoo aranaqeenoo sia kaiufanoo narí firisuaiqauqa niqiqoofaqa misa Beetareeqeemma maqusa faqa dinni dinni marusa faqa akoonaiqi aanaaqi kai aiqama rutuku taikanau. Eeroodeefa fasau asaana rimarusara mi fasaunara irammirusara minara oonu mafi iriseenoo faiqi naridaqa Yisuna faqa aruaqeera minaramma irinau. Minara irisee qaara aukuana mararausa faqa qambaana aukuana mararausa faqa aanaaqi maqee maqarausa faqa minara iriseenoo akoonaiqi kai aiqama rutuku taikanau. \v 17 Faiqi aanaaqi aiqama rutuku taikasoofanoo Anutuna tamummaqara fasiqa auqu Yeereemaia mina ufa anoona kambiqanau. Mifa qinau. \q1 \v 18 Innee iriaqa, Ramma maqusai aanaaseeuqa ufa anoona kambiqaannoo. \q1 Ikifaafau faqa faaqa fuisee faqa mariannoo. (Yuda maqannaa anaaseera Raseerana araamummaakee qimariqau.) \q1 Raseerana araamummaaka nári faiqi aanaaqiara ikiraqeefara moosa aniree nuqa maseeqa idaaqidaaqa maseeqa misara doo taikaaqee qifaqa siamma irifara. \q1 Misa nimuqusa mandaiki marifaqa miqiqa maridaqa misa faiqiuqaindi sia mariafaqa miqidaqa. \p Tamummaqara fasiqa ufa miqi qimasee akara rinau. \s1 Isipa maqusaindari oonurandee aninau. \p \v 19 Yooseefaafa Isipa maqusai kaqi marufanoo Eeroodeefa kuqufufanoo Anutuna qangiroo moo fannoo Yooseefaana qainasaa afunnareenoo akooqoo qimaminau. \v 20 Findifi doo fua. Faiqi qisanoosa nifiqee kaifaa Isaraee maqusai ooru fua. Ooqai faiqi ariraru fasiqafa doo kuqinoo. \v 21 Miqi qufanoo Yooseefaafa irinoo faiqi qisanoosa nifiqeeno kaifaa anirandeenoo Isaraee maqasaa ooru finau. \p (Isaraee firaa maqa maaqa marunaki minaki dinni atinai Yuda maqa maaqa marinau.) \p \v 22 Yuda maqasaa oonureenoo Eeroodeena mina amaaku auqu Aakeerausifa doo mifa narí akoona ainaina afapita qumareenoo rakisirafa marinau. Yooseefaafa minara iriseenoo rufiee marinau. Qainasaa afunnaroofanoo Isaraee maqa maaqa dinnatinni Kariree maqa maaqaki oonu marinau. \v 23 Miqoo kaqikaa maqusai Nasareeteenni naaruara marinau. Miqi qunara Anutuna ooqai maru tamummaqara fasiqauqa misa ufa kambiqanau. Yisufa sia kambiqoo kamuqoo ooqai maaqi qimasee minara akara riqau. \q1 Misa minara Nasareetee fasiqa fee qifaranoo fee qiqau. \c 3 \s1 Yoohaneefa nammari nimimarufa qimannimi ufana. \r (Mak 1:1-8; Ruk 3:1-18; Yoh 1:19-28) \p \v 1 Yisufa kumaaraa marufanoo mi fasannai Yoohaneefa nammari nimimarufa kooroomafinoo afeekaikamaseenoo Anutuna ufa faiqí anaasee maqusa maqusa qimanniminoo ninau. Yuda maqannaasa aadana maqannai faiqí oodaa marunnai Yoohaneefa miqoo oonureenoo qimannimimarinau. \v 2 Mifa maaqi qimasee fuki faaki qidanoo qimannimimarinau. Anutuna ququsa qusasaa innisaa ititafuannoo. Minara innee aiqamausa inneeqa mandainainara quqasee quandafina Anutufinnai noori ubeekaaqa. \v 3 Yoohaneefa miqi qimasee qimannimimarufanoo ooqai Anutuna tamummaqara fasiqa Eesaia mifa qimaqoo ufafa anoona Yoohaneenaki kambiqanau. Mifa maaqi qimasee akara rinau. \q1 Faiqí moo fannoo faiqí sia marunnaindari aadana maqannaindari ufa fifi qimasee faiqí anaasee maaqi qimasee qimannimidanoo. \q1 Karaambaiqa anianifeera mina aana afisuaqa. Aana eendirana andeeqasaifanoo karaambaiqa fuani. \p Miqi qimasee akara rinau. \p \v 4 Mi fasiqafa Yoohaneefa qamunna sia amiqirana afisimarinau. Aadaika aadaikirafa kammeera kisaaqa asausinnai auqirana afisirafa nimarinau. Tamummaqara fasiqa naanna ramasee miqimmasee marinau. \p (Kammeera fannoo firaa aandau qoosara foora maridanoo. Asausi kisaaqandauqa maruna mina marasee sufusee qamunna auquqaqee afisimariqau.) \p Yoohaneefa aandau apatannai qamunanda rafaaqafu rumbanau. Mina narana sia narana uqanna. Ookasaasa anoona faqa kaasau oofaafana faqa mina auqu pandaaqa oofaafana mina kai neemarinau. \v 5 Misa Yeerusaree maqusanaasa faqa Yuda afumakinaasa faqa Yooradanna nammari dinni dinni afainni marusa faqa aiqama Yoohaneefa maruqoo suqiqa marida Yoohaneena ufa irimariqau. \v 6 Suqumaraidaqa misa nári mandainainara akooroomaseeqa minnisarara kooroo qimarufanoo Yoohaneefa nammariki rafusu ooqu marinnimaqasee marufaqa rumannimaqoofaqa nammarikiqari findifiqau. \p \v 7 Farisai amaana ufa qimariasa faqa Sadikai amaana ufa qimariasa misa faqa nammari mararara aniroofanoo Yoohaneefa niqidanoo qimanniminau. Innee sakani faiqi ukadiqa faiqi namuara foora nári nariranara rufiamaree sandee mariafanoo. Yafee innee qumee aaquqima nimaqaifaqee innee Anutuna aranaqaranara rufiamareeqa unna qimasee nammari rumannimaqaannanara qinisaa mandaaqeefaree. \v 8 Innee kuqaa naundura quandarausee maridaqee. Unna qimariafanoo. Andeeqara oosana maraifaqa qafeeqa inniara kuqaa naundura quandarausee qianaura. \v 9 Yoohaneefa kaifaa qimanniminau. Innee inneeqara maasa Abarahaana aiku asauku maridaqee sia Anutufa daruannoo fee qimariasa. Maasara amiqirausee qimariasee qimariafanoo. Miqi qimaria ufana sia qiaqa. Qini ufa iriaqa Anutufa maa fifau ooniuqara qinanoo amana Abarahaana aiku asauku kambiqeefaranoo. Nanaree innee fifau maasa Abarahaana aiku asauku maridee qida fee. Fifau faafau ufa dapi ufa qimariafanoo. \v 10 Doo Anutuna saasunara foora saqari atuka ateekarara rauqiaqee idanoo. Sia naundura quandainausa Anutufa narirafa qusandaannoo. Yasaqari fee sia andeeqasee qaqamma irainafa kudi saqari Anutufa mina ateeka idaraannoo. \p \v 11-12 Kuqaa qinee Yoohaneesa nammari kai inni rumannimaqaida. Inniqa mandainaina minnisee Anutuna ufamau firanara koorooianifeera fifau nammari kai rumannimaqaida. Kasooqaqee qini qinaaqiannai moo fannoo kambiqaannoo. Mifa qini uridaaqaraannoo. Qinee ooreeqarausa mina ameemaanai marianaura. Naqimmasee fee qinee mina dadaaqianauree mifa firaafa qini faqa uridaaqararafa maridanoo. Mifa sia fifau nammarinnai kai inni ooqumarinimaqaannoo. Mifa Anutuna kaaqa areenara maraquna inni naakunnimaqaannoo. Mifa kudimakirana idaqaanifeera idannai faqa inni rumannimaqaannoo Yoohaneefa oofaafana kikiqa usuna maa maqanasaaqaraasara qidanoo qinau. Innee Yisuna asaukuki faiqí anaasee oofaafanara foora doo maridaqa. Kaqikaaqoo utitiqamanniseenoo mina adi fuaqa aquannoo. Anoona narí mareeqeenoo narí maaqaki quqaseenoo aanaaqmaara mandoosana maree mariasa idaraannoo. Ida firaana sia dimbeemari idanaki araannoo. \s1 Yisufa nammari maroo ufafa. \r (Mak 1:9-11; Ruk 3:21-22) \p \v 13 Mi fasannai Yisufa Karidaiaandari qumureenoo Yooradanna nammari afainni Yoohaneefa nammari rumamaqaanifeera quminau. \v 14 Qumuroofanoo Yoohaneefa saa qimaseenoo Yisuna qimaminau. Qinee ani nammari rumamaqaananoo siamma amanaikiannoo. Anee qini rumaqimaqainanoo amana mariannoo. \p \v 15 Miqi qufanoo Yisufa maaqi qimasee qimaminoo qinau. Maqee kaqi rumaqimaqaa, Anutuna ufamau kai fidaqa maaqanda andeeqaanauranoo. Miqi qufanoo Yoohaneefa irinoo eedoo qimaseenoo Yisuna nammariki ukuqnamaseenoo mara uqeeranau. \p \v 16 Yoohaneefa Yisuna nammariki keeqa amaqasoofanoo findifufanoo mikari kai innaaruna rakeeufanoo Anutuna naaquqara andeeqara maraquna fannoo Yoohaneefa qafoofanoo nakipurunara foora mambufanoo qumureenoo Yisunasaa quqanau. \v 17 Quqamafufanoo innaarunaindaraa ufa maaqi qimaseenoo akooqoo Yisunara qinau. Maa fasiqafa kaaqa qini qimuqusira qimaaku marifaqa minara qini qimuqusa asooaifaqa susuidaqa. \c 4 \s1 Sadannafa Yisuna amanufafa. \r (Mak 1:12-13; Ruk 4:1-13) \p \v 1 Miqooqari nammari mara mareenoo Anutuna maraquna fannoo Yisuna rarisameeqeenoo fifau saqanna aadana maqasaa oonikinai quqasoofanoo marinau. Sia fifaufau. Afaannauqa firaafa amanammasee qafaanifeera quqasoofanoo marinau. Oonu marufanoo afaannauqa firaafa Yisuna amanammasee qafaanee qimaseenoo anireenoo maaqi qimaseenoo amanammasee qafanau. \v 2 Yisufa sia narana marufanoo, qaara fasiqa niku nisauku taikasee eenda faqa faasaana faqa aiqaroofanoo aararanau. Miqimmasee faasaana taikoofanoo firaaqoo aararoofanoo kudoosaapanau. \v 3 Kudoosaapee marufanoo afaannauqa firaafa mandainainara amanammasee qafarara anireenoo Yisuna qimaminoo qinau. Anee kuqaa Anutuna amaaku mari inana maaqi qimasee kooroo inaqa qafaa, maa oonisara qinanoo feemu kamambinana nainanoo amuaqu inaqa qafaa. \v 4 Yisufa iriseenoo afaannauqa firaana qimaminau. Anutuna akarakina minara maaqimminoo maridanoo. Faiqí narana kai namasee sia amana marifara. Anutuna ookinaa ufa namufaqa namaseeqa neeqa amana marifaranoo. Qinee mina Anutuna ufamau kai fuanaura. Ani ufa siamma irianaura. \p \v 5 Miqi qufanoo afaannauqa firaafa Yisuna afiqeenoo Yeerusareenni amaana maqa, Isaraee maqannaa naaquqara firaa amaana maqa meeraqoo sandaaqai maruna mina ataufakaaqa faakana kisaaqa atisaa muru quqasee qimaminau. \v 6 Kuqaa anee Anutuna faiqi fee sia fee. Kuqaa Anutuna faiqi mari inana maaqooqari rafusakinana maqasaa meemai aqufinaqa aiqamausa ani qafaaqa Anutuna akara moo minara maaqimminoo maridanoo. \q1 Anutufa narí qangiroouqa niqiqainaqa misa nisauku \q1 qufiqisaifana minasaa aqufinaqa rafusifaranoo, sia oonisaa aiku rupaurinnaranoo. \p Minara anee maaqooqari rafusaki aqufinaqa misa ani dadaaqifana sia maqasaa arinnaranoo. Faiqí anaasee qafamasee kuqaa anee Anutuna asauku mundira fee qifaranoo. \p \v 7 Afaannauqa firaafa miqi qimasoofanoo Yisufa qimaminau. Anutuna akara kafaa maaqimminoo maridanoo. \q1 Anee aneenna karaambaiqa Anutuna sia amanammasee qafeennaranoo. Sia uqanna. \p \v 8 Yisufa miqi qimasoofanoo afaannauqa firaafa mina iriseenoo kaqi afeekaikamaseenoo Yisuna kafaa afiqamareenoo aaqana kisaaqasaa afiqee muruseenoo aiqama maqa maaqa maqusa maqusa misa nári areenaranaki marina Yisuna uqafiqaseenoo qimaminoo qinau. \v 9 Anee maqasaa oorindari rupaitamafinana qini Anutusara foora qimooqinaqa qinee maa aiqama ainainna uqafiqasaunnana ani kaimmamianaura. \p \v 10 Yisufa mi ufana iriseenoo kaifaa qimaminoo qinau. Sadanna see maree fua. Anee iria. Anutuna akara moo maaqimminoo maridanoo. Innee inneeqa Anutuna kai amooqiaqa. Karaambaiqa Anutufa mifa qinnandee kai iaqa. Qinee mina ufa kaimma irianaura. \p \v 11 Yisufa miqi qimasoofanoo Sadannafa quqasee finau. Fufanoo qangiroouqa Yisufinnai qumureeqa narana aina amidaqa amiqi amiqiqau. \s1 Yisufa narí saika oosana aroo ufafa. \r (Mak 1:14-15; Ruk 4:14-15) \p \v 12 Mi kamusaqa rakisirafa Eeroodeefa Yoohaneena nammari rumannimaqee maruna karabusakina rumba quqanau. Yisufa minara iriseenoo Karidaia maqusai finau. Miqoo oonureenoo kaqikaa maqusa moo auqu narí maqusai Nasareetee, miqoo oonu marinau. \v 13 Kaqikaaqoo miqoo marinoo quqaseenoo Kapeeranauma maqusai Karidaia faruma atinni mi maqusanai ooqu marinau. Kapeeranauma maqusai Seepuruna maqa maaqa faqa Napatari maqa maaqa faqa miqoo Kapeeranauma maqusa maridanoo. \v 14 Yisufa Kapeeranauma maqusai ooqu marufanoo Anutuna tamummaqara fasiqa auqu Eesaia, mina ooqeenaa ufa anoona kambiqanau. \v 15-16 Mifa qinau. \q1 Seepuruna maqa maaqaki mariasa faqa Yooradanna nammari dinnafai mariasa faqa faruma dinni, ooruku nammari dinni qambaana maqa maaqaki mariasa faqa Kariree maqa maaqaki aanaamuru oosana oosana mariasa faqa innee aiqama faiqí anaasee asukunaki mariasa maqee kaaqa qarana qafeefaranoo. Kuqiranakiara foora asukunaki mariasa inniki maqee kaaqa qarafa radiqifinoo mariannoo. \p Tamummaqara fasiqa miqi qinau. \p \v 17 Yisufa Kapeeranauma maqusai ooqu maridanoo maa ufana oosana arasee faiqí anaasee maaqi qimasee qimannimimarinau. Innaaruna ququsa adeediranoo maridanoommi, innee inneeqa mandainaina kiqari quandasee Anutufinnai noori ubeekaaqa. \s1 Noodaanna maree marusa naaroo ufafa. \r (Mak 1:16-20; Ruk 5:1-11) \p \v 18 Yisufa Kapeeranauma maqusai maridanoo moo faasaana Kariree faruma afaiqara fidanoo qaara fasiqa narí qisafasaasa paqurinau. Miqanda nuqu Peetooroosa Andurusa mariqau. Miqanda firaa pateeuqa nammariki aqimariqau. Misa noodaanna kai arimarusa mariqau. Misa ainaina doo mi ainainna faqaasa mariqau. \v 19 Yisufa miqanda paqurimasee qimanniminoo qinau. Inneeqara qini faqa aniaqa. Inneeqara maqee maqee noodaanna maree mariaqanda mariafanoo qini faqa anireeqa faiqí noodaannara foora mareeqee Anutuna ququsaki quqeefaranoo. \v 20 Miqanda mi ufana iriseeqa nári pateeuqa ainaina faqa quqasee findimeeqee Yisuna faqa fiqau. \p \v 21 Yisufa miqanda nifiqeenoo miqooqari faruma afaiqara fidanoo kaifa qaaraiqisa fasasa paqurinau. Miqanda nuqu Yameesa Yoohaneesa miqanda nikoona auqu Seebeedi. Sia nammari nimimaru Yoohaneefa marinau, mina amarafa marinau. Miqanda nári nikoona faqa kanuqaki ooqumaridaqa fafaa eendaki nári pateeuqa nammariki aqusee noodaanna maraanee qidaqa deedaqimariqau. Misauqa faqa noodaanna ainainirana faqaasa mariqau. \v 22 Yisufa naaramasoofaqa miqanda findifufaqa nári kanuqa faqa nári nikoona faqa minnisee Yisuna faqa fiqau. \s1 Kariree maqannaasa aurirausa andeeqannisoo ufafa. \r (Ruk 6:17-19) \p \v 23 Mifa Karidaia maqa maaqa aiqama fiqu fiqu inoo nidanoo innaaruna ququsara fuka ufa qimanniminoo ninau. Aurimarusa faqa oosana oosana ainaina maree marusa faqa teeroouqee marusa faqa idaaqamannimaqee marianu. \v 24 Miqi marufanoo mina auqu aiqamai daraaninau. Siria maqannaasa faqa aiqama iriqau. Iriseeqa amiqi marusa misa aiqama oosana oosana aurirana maree marusa faqa kaaqa nidafi marusa faqa faiqí fueena naundurai keeqeemarusa faqa fuseenasana nári marusa faqa niku nisauku aadanusi marusa faqa aiqama Yisufinnai maraida munu quqee marufanoo Yisufa andeeqannisee marinau. \v 25 Mifa maqusa maqusa fimarufaqa faiqí anaasee moomoo suqumaree mina faqa fimariqau. Karidaia maqa maaqaindaraasa faqa qisaukuqara taikasee maqusa marunaki marusa faqa Yeerusaree maqannaasa faqa Yuda maqa maaqa afumaki marusa faqa Yooradanna nammari dinnafai marusa faqa suqu maree mina faqa fiqau. \c 5 \s1 Amuaqunamusaa maridanoo qimannimu ufafa. \p \v 1-2 Mi fasannai mi aukuanna Yisufa faiqí anaasee moomoosa narí faqa fimarusa niqafamaseenoo qufaqa kaqikaa amuaqunamusaa ooru narí faiqi namufaqa faiqí anaasee faqa fiqu fiqumma ooqu marifufanoo ufa maa qimaria amaana ufana qimanniminau. \s1 Anoona asasirafa. \r (Ruk 6:20-23) \p \v 3 Faiqí moo fannoo nariara qinee qeeqara sia amanaikidee qimasee dadaaqi marifa dadaaqinaqa minannai kai andeeqasee marianauree qimarifa mifa uqanna anoona asasiranaki maridanoo. Innaaruna ququsara Anutufa amianinnanara asasidanoo. \p \v 4 Noori runusee soofari mariasara foora marifa narí aaqaranara faqa faiqí aanaaseera faqa irisee oori runusee marifa mifa uqanna anoona asasiranaki mariannoo. Anutufa amiqi amiqirana amianinnanara asasidanoo. \p \v 5 Reendeeni mariasa misa uqanna anoona asasiranaki marifaranoo. Anutufa narí innaarunai qumiasana nimianinnanara asasidaqa. \p \v 6 Faiqí anaasee andeeqasee Anutuna iriranamau firaa iriranara aiqama irirana arusee uriqarara iriranee qimasee mi mau fimariasa misa uqanna anoona asasiranaki maridaqa. Anutufa misa dadaaqinaqa mi mau kai fifaranoo. Minara asasidaqa. \p \v 7 Niqoonausara qimudaoo qimasee nifauee mariasa misa uqanna anoona asasiranaki maridaqa. Anutufa misara faqa qimudao̱o qimasee nifauama nimaqaaninnanara asasidaqa. \p \v 8 Anaaqi faiqiara foora nisakadiki sia ikairi marisa misa uqanna anoona asasiranaki maridaqa. Anutufa narí oori faqa narí marirana faqa uqannifiqaaninnanara asasidaqa. \p \v 9 Tinoo taanoo rirana uqeeraafaqa asooarana nimida faafaa qimariasa misa uqanna anoona asasiranaki marifaranoo. Anutufa misara qini faiqi namu fee qianinnanara asasidaqa. \p \v 10 Anutuna iriranamau firana akiaqara narinausa misa firaa asasiranaki marifaranoo. Anutufa narí innaaruna ququsa nimianinnanara asasidaqa. \p \v 11 Faiqí anaasee qini duqu saara inniara fidiaqaaidaqa naridaqa mandaikamma nimaqaidaqa oosana oosana mandainainara inniara unna qimarifaranoo. Miqifaqa innee anoona asasiranaki mariaqa. \v 12 Qini ufa saara arirana akiaqara Anutufa innaarunnai firaa feefaurutia quqannimaqaifanoo maridanoo. Minara irisee sia noori runuaqa, firaaqoo asasiaqa. Sia inni kai narirafa maridanoo. Ooqai Anutuna tamummaqara fasiqauqa faqa miqi kaimmidaqa narimariqau. \s1 Ooruku anoona faqa kaaqa qarana faqa mi ufafa. \r (Mak 9:50; Ruk 14:34-35) \p \v 13 Qinee sia fifau inni maa ufana qimannimidaqa. Innee qini ufa irimariasa maa maqa maaqanasaa oorukuara foora mariafanoo faiqí anaasee aiqama adiafaamma nimaqaanifeera. Innee qini maa ufana rukiaifaqa faiqí anaasee yai fee adiafaairana paqurifaree. Ooruku indeemariasa amiqira ooruku indasee maaqaki quqaidaqa. Manda ooruku indasee qafaafanoo mandaikifaqa doo aqusaafanoo madaapeekammidanoo. Innee qini maa ufana rukieeqa manda oorukuara foora marifara, manda oorukuara foora madaapeeki aqusaifaqa marifara. \p \v 14 Innee qini ufa irimariasa maa maqa maaqanasaa qoomara foora mariafanoo. Maqusa moo fannoo aaqanasaa maridanoo faiqí anaasee aiqamausa arumundari qafaaqa sia kukeeqanoo maridanoo, akooqoo maridanoo. Innee qoomara foora miqikai iqa, kaaqa qaidaqa akooqoo mariafanoo, qaidaqa arumuki faqa kaaqa qeemariafanoo. \v 15 Faiqí moo fannoo rambi qumbiseenoo sia kukeeqarannai quqaani, uqeeraraqoo quqaqainanoo aiqama maaqakinaasa faqa kaaqa qamannimaqaannoo. \v 16 Innee miqi kai iqa rambi fooqaana niqoonausaki kaaqa qamannimaqaifaqa misa inni andeeqaranara qafamasee quandafinaqa inneeqa innaarunnai nikoonara susuiaqeera. \fig Eendaki qeemari qoomafa.|alt="Lamp at night" src="HK00151B.TIF" size="col" loc="Matthew 5:16" ref="5:14-16" \fig* \s1 Mooseena sandufa kooroou ufafa. \p \v 17 Innee iriaqa. Mooseena sandufa irimariafa faqa nikoona tamummaqara fasiqauqa ufa irimariana faqa, sia mina rukiararau qumidau. Mi ufafa anoonaikianifeera qinee qumidaqa. \v 18 Simai, qini ufa iriaqa innaaaruna faqa maqa faqa firaa ainaina maridanoo. Mooseena sandufa faqa firaa ufa maridanoo sia dauni taikaannoo. Ati faqa kaqikaafa faqa sia uqanna taikaannoo kaqi uqanna mariannoo. Mooseena sandufa fifi inoo anoonaikinnaqoo miqoo innaaruna faqa maqa faqa mi sandufana faqa doo miqoo kai taikaannoo. \v 19 Faiqí moo fannoo Mooseena sandufa aiqama muduka uqeeraidanoo ati kai rukiainafa faiqí moo aakapeenoo anee faqa miqiannee qinafa mifa innaaruna maqusa ureeqarafa mariannoo. Faiqí moo fannoo Mooseena sandufamau fidanoo naakapainafa mifa innaaruna maqusa uriqararafa mariannoo. \v 20 Innee iriaqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa Farisai amaana ufa qimariasa faqa misa irirafa sia andeeqanoo maridanoo sia uqanna innaarunnai fifaranoo. Innee faqa inneeqa andeeqara oosana misa nimana kai ooreeqaqa maridaqa sia amana innaarunai fifaranoo. Inni andeeqara marirafa misaindi firaaqoo oorinaaqaramasee marinaqa innee amana innaaruna ququsaki fifaranoo. \s1 Aanoo iranara Yisufa qimannimu ufafa. \p \v 21 Yisufa kaqi qimannimidanoo qinau. Maasa Yuda maqannaasa qikeeku qikaaku ufa maaqimminoo maridanoo. Sia innee faiqí naruannee qimasee kuqa naruaqa. Ya fee faiqí moo fannoo faiqí naruannee qimasee kuqannarinafa kootai maridana ufa mareennaranoo. \v 22 Mi ufafa miqimminoo marifaqa qinee minara maaqi qidaqa. Ya fee faiqí moo fannoo sia firaa ainaina kaifau koota maridanoofau, fifau narí akaqaafasaara aanoo inafa maqusai kootaki ufa maraannoo. Ya fee faiqí moo fannoo fifau narí akaqara furufara midanoo mifoo qinafa mifa firaa kootaki maridanoo ufa maraannoo. Ya fee faiqí moo fannoo fifau narí akaqara manda ufa qimamaqainafa karaambaiqa marinannai oonuraina ani idaki mara aquandoora. \v 23 Yisufa moo ufa qimanniminau. Innee inneeqa Anutuna amira ainaina aandau fee ooni fee nana ainaina fee Anutuna amianauree qimasee amaana maqaki munuseeqa inniqa nikeeku nikaaku Mooseena sandufa afaqaidee qimasee imarundee iqa, Anutuna amianee qimaseenana aneenna akaqaafasaa faqa ani aqiranara irisee sia kaqi Anutuna amiaqa. \v 24 Aandau aina mina quqaseeqa oonurandee inneeqa nikaqaafasaa faqa moodaaqoo ufa qimaseeqa reendeenamma finaqa doo miqoo kai aandau aina Anutuna qaindasaa quqaa. \p \v 25 Yisufa moo ufa maaqi qimasee qimannimidanoo qinau. Faiqí moo fannoo aniara mandaikamma qimaqaannee qimasee ani kootai afiqee finana aanai munu dauni andeeqa taikeenana aqoondikia. Sia andeeqa taikainanoo ani mareeqeenoo kiapana munu amiannoo. \v 26 Mifa ani mareeqee firisuaiqa aminanoo ani rumbaannoo. Simai, qini ufa iriaqa. Anee rumbaranaki marinanoo ani numoo akiaqa aiqama uqanna taikafinana mikari kai misa ani iduku aiseefaranoo. \s1 Faiqí anaasee ummuarira ufa. \p \v 27 Maasa Yuda maqannaasa ufa maaqimminoo maridanoo. Innee sia moo fasiqa anaaqa ummuariaqa. Mi ufafa miqinoo marifaqa qinee minara maaqi qidaqa Maasa Yuda maqannaasa qikeeku ufa maaqimminoo maridanoo. Innee sia moo fasiqa anaaqa ummuariaqa. Mi ufafa miqimminoo marifaqa qinee minara maaqi qidaqa. \v 28 Qine e kuqaa ufa qimannimidaqa faiqí moo fannoo moo anaasee qafamasee iriranakiqari umee kai mina mararee qinafa anee doo aaqamaseenana mina faqa aneenna amuqusakiqari manda o osana auqaananoo. \v 29 Ani asaukuannai afu fannoo ani aaqaranaki quqaisainana mi afuna pitaqima aqua. Moodaa afaaqa taikafinanoo amiqirafa mariannoo. Anutufa aiqama afaaqa idaki aqusainanoo manda mariannoo. \v 30 Ani asaukuannai asauku fannoo ani aaqaranaki quqaisainana mi asaukuna ateeka aqusaa. Moodaa afaaqa taikafinanoo amiqirafa mariannoo. Aiqama afaaqa Anutufa idaki aqusainanoo manda mariannoo. \s1 Faiqí anaasee minnisara ufa. \r (Mat 19:9; Mak 10:11-12; Ruk 16:18) \p \v 31 Maasa Yuda maqannaasa qikeeku qikaaku ufa maaqimminoo maridanoo. Faiqí moo fannoo narí anaaqa minnisaanauree qimasee sia fifau minnisaannoo. Papiqasaa maa anaaseefa qini qinaaqa mariuna doo minniseeqa miqi qimaseenoo mi papiqanasaa akara rumeeqeenoo mi anaaseena amiannoo. Amiseenoo doo aqiqaannoo. \v 32 Mi ufafa miqimminoo maridanoo, qinee Yisusa minara maaqi qidaqa. Faiqí moo fannoo narí anaaqa aqiqee mariana sia ummuari mari anaaseena amiqimari anaaseena fifau aqiqee marifa mi fasiqafa narí anaaqa mareeqeenoo ummuariranaki quqaidanoo. Quqasaifanoo faiqí moo fannoo mi anaaseena maraifa mifa faqa ummuarammidanoo. \s1 Ufa rukiarana faqa nimana aqiqaranara faqa mi ufafa. \p \v 33 Maasa Yuda maqannaasa qikeeku qikaaku ufa maaqimminoo maridanoo. Faiqí moo fannoo Anutuna afusaa ainainiani qinafa kuqaa mi ainainna ia. Sia Anutuna afusaa unna qia. \v 34 Mi ufafa miqimminoo maridanoo, qinee minara maaqi qidaqa. Sia Anutuna afusaa ufa afeekaikamandee asauku uqeeraaqa. Sia mi oosanna araaqa. \v 35 Sia innaarunaira qimasee amana aqiqaa. Miqoo Anutufa ufaqira qaari miqoo ufiqinoo maridanoo. Sia maa maqa maaqanara qimasee nimana aqiqaaqa. Maa maqa maaqanakina Anutufa aiku ramaqai maqa maaqafa maridanoo, naaquqaani sia nimana aqiqaaqa. \v 36 Sia Yeerusareeara qimasee nimana aqiqaaqa. Yeerusaree firaa karaambaiqa Anutuna maqusa maridanoo, qimasaida qimariana minnisaaqa. Inneeqa nikiaqa kikiqa ususaida nimana aqiqee mariana sia miqiaqa. Innee amanee inneeqa kai moo fannoo eekara nikiaqa auqida fee moo fannoo dunduqarira nikiaqa auqida fee, sia amana auqifara. Anutufa kaimmauqinau. Naaquqaani sia nimana aqiqaaqa. \v 37 Minara innee eedoo qiaqeera eedoo kai qiaqa. Innee qaoo qiaqeera andeeqasee qaoo kai qiaqa. Anee moo ainaina kikiqa usinana aneenna amuqusa ookiqari mandainaina marinakiqari moo ainaina kikiqa ususee unna qiananoo. \s1 Akiaqara akiaqara qira ufa. \r (Ruk 6:29-30) \p \v 38 Ooqeenaa Mooseena sandufa maaqi qimaqoofa marida qinee iridaqa. Faiqí moo fannoo moona afu dimbaqaifaqa, faiqí firaasa ufa qimasee mina aru fasiqana narí afu dimbeefara. Kafaa moo fannoo asaukusamu moo oori arifanoo afai rufidifaqa faiqí firaasa ufa qimasee aru fasiqana narí afai rufidifaranoo. \v 39 Mi ufafa miqimminoo maridanoo, qinee Yisusa minara maaqi qidaqa. Moo fannoo mandaikammamaqainana anee sia kaifaa quandafi narí mandaikammamaqaa. Moo fannoo ani aapaasa arinana sia aanoo ia, sia qaoo qia, dinni faqa kai quandasainanoo dinni faqa aruani. \v 40 Faiqí moo fannoo kootai ani afiqee munuseenoo kootammamaqaseenoo ani siuta raipaqu marainnana sia oori runua, moo faqa amiqirana raipaueeqee kaqi aabaa mina faqa amia. \v 41 Faiqí moo fannoo qafee faqaa fee sundia fee kiapa fee aniara qini faqa qini ainaina faqa sia feefauru amianaura kaqi qifiqeenana moo maqusai munuqisaannee qinana anee oori quqaseenana sia feefauruara iriseenana oori runua, mi maqusana fiaaqaree moo maqusai eedoo qimasee munaisaa. \v 42 Faiqí moo fannoo munnimma fee qamunna fee qinana kaqi amia. Sia qaoo qia. Faiqí moo fannoo ani moo ainaina ufaasu qimiannee qinana sia qaoo qia, kaqimmamia. \s1 Namuqaara sia fidiaqaaiani, nimuqusiani. \r (Ruk 6:27-28,32-36) \p \v 43 Misa ufa maaqinoo maruna iridaqa. Inneeqa niqoondiara nimuqusaki nidiani. Inneeqa namuqaara fidiaqaamiani. Misa ufa miqimminoo marifaqa minara qinee iridaqa maaqi qidaqa. \v 44 Inneeqa namuqaara faqa nimuqusaki nidiani. Innee qini ufa irinausa mina saara narifaqa misara faqa quandafi innaaru qiaqa. Anutufa misa amiqi amiqianifeera innaaru qimannisaaqa. \v 45 Miqiqa kai Anutufara foora marifaranoo. Mifa Anutufa miqiranara kai mifa qifanoo suani fannoo aiqamausa Anutuna namuqaaki mariasa faqa aqoondiki mariasa faqa aiqamatinai kaaqa qamannimaqaidanoo. Miqiranara kai Anutufa qifanoo aaku ridanoo andeeqarausa faqa sia andeeqarausa faqa ainaina ummaqusaafanoo kambiqa nimaqaidanoo. \v 46 Innee inni nidinausa kai nidinaqa innee naqimmasee Anutufa mina akiaqara maasa feefauru qimiannoo fee qifaree. Sia nimiannoo. Innee miqinaqa unna qira takisa maree mariasa naanna reemariasa mariafanoo. \v 47 Innee inni nidirausara kai nidinaqa amana amana kai mariafanoo. Innee sia aanaamuru urinaaqaraida. Misa faqa narí aidi narí aidirana amana amana kai mariafaqa minara qinee inni qimannimiqa. Inni namuqaara faqa nimuqusaki nidiani sia aqoondiara kai nidiani. \v 48 Inni innaarunnai nikoofa andeeqarana fiqararafa maridanoo. Sia namuqaa fee qidanoo, sia maana qini qiqoondi fee qidanoo aiqamausa amiqi amiqimannimaqaidanoo. Innee faqa miqi kai iqa mina aanna raaqeera qidaqa. \c 6 \s1 Amuqusinana qumee nimira ufa. \p \v 1 Yisufa narí faiqi namufaqa faiqí anaasee faqa maaqi qimaseenoo qimanniminoo qinau. Innee qini ufa irimariasa Anutunara iriseeqa moo amaana saika fee aqoonausa dadaaqira fee mina auqarara sia aiqamausa nifusaa auqaaqa. Kukeeqasee reendeenamasee auqaaqa. Aiqamausa nifusaa mi ainainna auqainafa minara faiqí anaasee aiqamausa qiqafaaqeera miqinnaranoo. Miqinana Anutufa siamma innaarunai mina akiaqara ani feefauru amaqaannoo. Qumee kai aiqama ainaina narí Anutuna afusaa kai dadaaqinanoo Anutufa doo narí qafaida mina akiaqara ani feefauru innaarunai quqammamaqaannoo. \p \v 2 Qaaraiki mariasa misa moo amiqira ainaina dadaaqinoo aqoonausee Anutunee nimiani qimaseenoo maqusa qambaana oonuree ukeena fuaqasee faiqí anaasee nifusaa dadaaqinaqa qiqafamaseeqa qimooqiaqeera qimariasa doo nariqa miqoo taikaida miqidaqa. Innee sia misa naanna raaqa. \v 3 Innee moo amiqira ainaina dadaaqammamianeera qumee kai maqandanai amia, faiqí nifusaa qafee foora. \v 4 Qumee kai amimarinanoo inni nikoofa aiqama qumee ainaina qafee marifa mina akiaqara ani feefauru quqammamaqaannoo. \s1 Innaaru qira ufa oosana iroo ufafa. \r (Ruk 11:2-4) \p \v 5 Innee innaaru qidaqa misa qaaraiki mariasa naanna sia raaqa. Misa amaana maqaki kikiqamafidaqa qimariasa maqusa qambaanai kikiqama fidaqa qimariasa innaaru qidaqa. Faiqí anaasee aiqama qiqafaaqee qidaqa miqidaqa. Qinee anoona ufa uqanna inni qimannimidaqa. Doo misa miqiana akiaqara doo faiqí nimooqirana kai maraidaqa. Miqoo taikaida miqidaqa. \v 6 Innee innaaru qidaqa inneeqa maaqaki inneeqa kai keeqafinana kooqi ititaseenana qumee kai inneeqa nikoonara innaaru qifanoo, aiqama ainaina kukeeqarana faqa qafee marifa ani qafamaseenoo mina akiaqara amaqaannoo. \p \v 7 Innee innaaru qidaqa aanaamuru mariasa naanna sia raaqa. Misa sia ufara randaidaqa ufa fannoo urirara kai urirara kai qidaqa. Misa Anutufa maasara amiqimmasee irianifeera qimasaida miqidaqa. \v 8 Misa naanna sia raaqa. Inni nikoofa sia innee irammiriaqoo kai iridanoo. Ooqai mifa irimarifa maridanoo. Minara fifau ufa urirara kai urirara kai qidaqa sia innaaru qiaqa. \v 9 Innee innaaru qirara maaqi qimasee innaaru qiaqa. \q1 Oo innaarunai qikoofa faiqí anaasee aiqama ani auquara uriqaramasee naaquqaani. \q1 \v 10 Ani innaarunai ququsa maa maqanasaa kambiqaani, innaarunai ani aiku asauku mariasa ani iriranamau kai andeeqasee fimariasa maridaqa maasa maa maqanasaa qaraasa misa naanna ramasee mi iriranamau kai fuaqaana. \q1 \v 11 Anee maqee faasaana maasa qimanasaa narana qimia. \q1 \v 12 Akaqausa maasa manda ainaina qimimariana maasa minnisaanana miqikai inana anee faqa maasa manda ainaina akiaqara maraqu qisa. \q1 \v 13 Sia anee maasa rarisameeqeenana afeeka nimaniraqoo quqaqisaa. Manda fasiqa asaukuki marunnana anee Anutufa uqeereeqee kaqinni amiqiraqoo quqaqisaa. \p \v 14 Yisufa mi ufanara kaifaa maaqi qimasee qimanniminoo qinau. Innee inneeqa niqoonausa faqa aanaamuru faqa manda oosana akiaqara mininnisaifanoo innaarunai nikoofa inni manda oosana akiaqara faqa minnisaannoo. \v 15 Innee inneeqa niqoonausa faqa aanaamuru faqa manda ainaina sia mininnisaifanoo inni nikoofa miqi kai inoo sia innindi faqa mara aqunnisaannoo. \s1 Aararee marina innaaru qira oosana mi ufafa. \p \v 16 Innee narana minnisee naararee marinaqa innaaru qidaqa qaaraikimariasa naanna sia raaqa. Misa narana minnisee innaaru qiaqeera noori runusee doona akiiseeqa maridaqa faiqí anaasee sia narana naidammiafoo qiaqeera miqidaqa. Qinee anoona ufa uqanna inni qimannimidaga. Misa miqoo kai taikaida miqidaqa. \v 17-18 Innee narana minnisee innaaru qiaqeera sia miqi iaqa. Innee nammari auqamasee qamunna amiqirana afisusee nikiaqa auqamaseeqa naanaidara qidana faiqí anaasee ani qafamasee maaqi qifara, maafa sia narana minnisaidanoo innaaru qidanoo miqi qiaqeera miqinnaranoo. Anutufa kai inni nikoofa aiqama qumeendaraa ainaina faqa qafee marifa mifa kai qafamasee mina akiaqara animmamaqaannoo. \s1 Oosana oosana qumiasana innaarunai kai afeedira ufa. \r (Ruk 12:33-34) \p \v 19 Innee maa maqa maaqanasaa sia aiqama qumiasana oosana oosana mareeqee quqaseeqa afeediaqa. Taafi aruani, atauku aruani, qooqoosa aukuani, ummuara fasiqa aniree ummuara mareefaara. \v 20 Innaarunai kai qumiasana oosana oosana afeedi iseenana miqoo marinanoo sia taafi aruannoo sia qooqoosa aukuannoo sia ummuara fasiqa mareefara amiqira qoo kaqi mariannoo. \v 21 Inni irirafa inni nimuqusa inniqa qumiasana mariqoo kai miqoo kai irirafa mariannoo. Minara innaarunai kai qumiasana afeediaqeera qidaqa. Inni irirafa miqoo kai mariannoo. \s1 Afu afaaqa qoomarafoora maridanoo. \r (Ruk 11:34-36) \p \v 22-23 Faiqí nifiriki niqafeemarifa afaaqa kaaqa qarafa maridanoo narí ainainara sia tatamaqifa kaqi paapaa idanoo nimimarifa. Faiqí moo fannoo oori akooqarafa narí ainaina kaaqa tatamaqimarifa maridanoo. Inni noori nifu miqifaqa innee asukunakinai mariafanoo. \s1 Nifaaqasaaqaraa ainainara indee indee irana qaoo qira ufa. \r (Ruk 16:13; 12:22-31) \p \v 24 Moodaa fasiqa fannoo sia amana qaara rakisiraqanda moodaa kari ainainamma nimaqaannoo. Mifa indaaruqaa rakisiranara akooqaannoo moo rakisiranara aidiannoo. Sia miqinoo mifa moo rakisiranasaa atooqaannoo moo rakisirana minnisaannoo. Innee miqi kai iqa mariafaqa sia amana Anutunara faqa maqasaa qumiasanara faqa moodaanaki sia amana ainainamma nimaqeennaranoo. \p \v 25 Minara qinee qimannimidaqa. Innee sia inneeqa kaqi mariranara nimuqusiaqa. Inni narana neemariana faqa nammari neemariana faqa qamunna afisimarianara faqa sia minara yai fee maraanau yai fee maraanau qiaqa. Qamunna narana oorudupirafa marinara sia minara irinanoo umaara raani. Anee sia kuqimariananoo kaqi mariannanara minara kai asasiaqa. Aneenna kaqi mariannanara mina akiaqara firaa ainaina maridanoo narana faqa nammari faqa qamunna faqa oorudupirafa maridanoo. \v 26 Innee kaaqa qamunna naranara rimariasa qinee nindafaidaqa. Qufini sia narana ummaqidaqa sia aiqidaqa, sia afeedidaqa, kaqi narana naidaqa. Anutufa misa nimidanoo. Anutufa ufini ririmma kaqikaa ainaina dapi ainaina narana niminoo inani. Innee faiqí firaa ainaina mariafanoo uriqaraqa mariafanoo inni faqa nimiannoo. \v 27 Amanee anee aneenna kuqirana amuqusiranannai aneenna marirana firarisamasee kisaaqasaa marinnaree. Sia amana. Doo nanaree fifau naranara ummaara raidanoo fee. \p \v 28 Nanaree fifau qamunnara yai fee maraanau yai fee maraanau qidanee. Innee nandaki kaasau taatuqee tamookeena qafamasee minara iriaqa sia ainainidaqa sia qamunna akunusee afisidaqa. Anutufa taatuqee qamunnara foora afisuamaqaidanoo. \v 29 Ooqai Sooroomoonafa mifa amiqira qamunna qaueesa reemaru qamunnana afisimarufa, koora ainaina faqa afisimarufa, sia mifa maa kaasau taatuqeena afufeenaara imarindee sia mina qamunna uriqararafa marinau, mina qamunna ureeqarafa marinau, doo saa qamunnara ummaara raranara doo minnisaaqa. \v 30 Kaasau qusau ainaina Anutufa qamunnara foora nimidanoo. Sia mina kisaaqasaa marira ainainau nimidanoofau. Maqee kasidanoo duna ateekasee ida araseefandinna ainainafa maridanoo. Innee faiqí sia miqirausa. Innee kisaaqasaa inni aukuana marifara. Anutufa qusau ainaina ririmma qamunna nimidanoo inni faiqí fiqaramasee nimiannoo. Innee faiqí qamunna ainara kai nimuqusimarianara Anutunara kaqikaaqoo kai irirana Anutunasaa rusi mariafanoo, aaqaida miqimariafanoo. \p \v 31 Innee sia nimukaina maaqiaqa nana qamunnee afisuanauree nana naranee naanauree, nana nammari fee naanauree. Sia miqi qiaqa. \v 32 Anutuna ufa sia irimariasa misa miqi qidaqa. Innee sia misa naanna raaqa. Innee inni innaarunai nikoonara kai iriaqa. Mifa faasai inni narana inni qamunna ainainara faasamma iridanoo. \v 33 Innee Anutuna ququsara faqa inni andeeqarafa Anutuna andeeqara fara foora marinaqa mi irirafa kai marinanoo niqinaaqa mara quqaseeqa fifanoo maasa narana aina faqa qamunna ainaina faqa Anutufa qimiannoo. \v 34 Minara qinee inni qimannimidaqa maqeera kai iriaqa. Duna faasaana ainainara sia irinanoo ummaara raani. Duna narí kai narí aiqama kambiqaaninna ainainara rakisiannoo. Faasaambaasaana maqee ainainara kai iriqa fuaqa qidaqa. \c 7 \s1 Niqoonausa fifau nimanira oosanara qaoo qira ufa. \r (Ruk 6:37-38,41-42) \p \v 1 Yisufa qinau sia inneeqa niqoonausa aaqaranara maqee maqee misa niqiaqa. Anee miqinanoo Anutufa miqi kai inoo ani aaqaranara ani faqa aqiannoo. \v 2 Anee mi aikana kai raquru niminaqa Anutufa mi aikanannai kai ani faqa raquru amiannoo. Anee nana aqira ufa faiqí anaasee akaqausa niminanoo Anutufa mi ufanannai kai aninna rafaaqafu amaqaannoo. \v 3 Anee nanaree aneenna akaqaafasaa afuki saqari arai marifanee ufa qidanee. Mee ani afuki muduka saqari akatia marinara anee sia fee iridanee. \v 4 Aneenna akaqaafasaara nana oosana maraidanee mai anirainaqa mee ani afuki saqari arai marina mara aquanee qidanee. Aneenna afuki firaa saqari akatia marinara siamma iri mariananoo. \v 5 Qaaraiki marianafa mandaiki marianafa. Aneenna naaree aneenna afukina mee firaa saqari akatia marina mara aquseenana andeeqaseenana afu maqaseenana miqoo quandafinana aneenna akaqaafasaa afuki kaqikaa saqari arai marinnana mara aqinanoo andeeqara oosana mariannoo. \p \v 6 Innee amiqira narana faini nimidee. Sia nimimariafanoo. Faini sia mi amiqira naranna aminnanara iriannoo amina namaseenoo kaqi quandafinoo ani ukaqa amiannoo. Aneenna afaaqa auqira ainaina kuarauqa nimidee, sia nimi mariafanoo rakeekaamminoo doona ramasaannoo. Miqi kai masee innee furufarira fasiqa anaasee irimari ainainna sia nimiaqa. Sia irifaranoo. Faini kuara rakeekaa inoo doona ramasaani. \s1 Sarauqimaria ainainara innaaru qinanoo amiannoo mi ufafa. \r (Ruk 11:9-13) \p \v 7 Anee ainainara sarauqinana Anutunara innaaru qinanoo ani amiannoo. Ainainara sarauqinana Anutufinnai randainanoo mifa uqafiqaani. Ainainara sarauqinana Anutuna kooqi arinanoo mifa kooqi rafaqaamasee ani amiani. \v 8 Aiqama ireemariasa mareefaranoo. Randeemariasa paqurifaranoo. Kooqi arimarifa mifa kai kooqi paqurinoo maaqaki keeqafinoo irai ainaina maraannoo. \v 9-10 Innee faiqi nikausa qimannimidaqa inneeqa nimaaku aniara naranara innaaru qifaqa ooni nimifaree. Sia ooni nimifaranoo inneeqa nimaaku noodaannara innaaru qifaqa amanee innee manda sakani nimifaree. Sia sakani nimifaranoo. \v 11 Innee manda oosana maree mariasa mariafanoo inneeqa faiqi namu innaaru qiafaqa amiqira ainaina kai nimimariafanoo. Innaarunai nikoofa amiqirafa uqanna maridanoo minara innaaru qimarinausa minara narí firaaqoo amiqirana amana kai amiqira ainaina kai nimiannoo. \p \v 12 Anee nana oosanaree aididanoo fee faiqí anaasee ani amifaree, anee amiqira oosana kai qimia qee qimariananoo. Doo anee naaree miqira amiqira oosanna kai faiqí anaasee maqee maqee kaqi nimia. Mooseena sandufa faqa tamummaqarausa ufa faqa misa ufa anoona mi ufanaki kooroo inoo maridanoo. \s1 Tiqeera kooqiara faqa firaa kooqiara faqa minara qirafa. \r (Ruk 13:24) \p \v 13 Innee innaaruna aatata fiqa tiqeera kooqiki keeqafi fuaqa. Idaki fimaria kooqifa firaafa maridanoo. Mi aanafa faqa firaafa kai maridanoo. Nianasaa mafi aqirafa firaaqoo maridanoo. Faiqí anaasee moomoosa maqee maqee miqoo fimariaqoo maridanoo. \v 14 Kaqi marira kooqi tiqeeraikinoo maridanoo, mi aanafa faqa tiqeeraikinoo maridanoo, afeeka aatata maridanoo. Faiqí anaasee moodaa moodaa mi tiqeera kooqina paqurida fimariafa maridanoo. Innee miqoo kai fuaqa. \s1 Unna amaana ufa qimariasa oosana qira ufa. \r (Ruk 6:43-44) \p \v 15 Innee unna qira amaana ufa qimannimira fasiqauqara eerairiaqa. Misa maaqeena faini reendeenira faini apata afisirafa aniraannoo, minara rufiaaqa. Aundurai kaasau faini miqirafa maridanoo. Ukaqa nimiandoora minara rufiaaqa. \v 16 Maaqimmasee misa oosana iriaqa. Naqimmasee saqari qafararee. Anee oonureenana qaqamma kai qafaa. Moo saqari qafainanoo qaqamma iranoo marinara amiqira fee qinnaranoo. Moo saqari fannoo amiqira amanee maridanoo qaqamma siaifa, adusa maridanoo. Unna amaana ufa qimannimimaria fasiqausara miqi kai inoo saqari kikiqa usirafa maridanoo. Kamukamuna qaqamma fannoo amuka faqaa sandasaa iranoo marinanee diqinnaree. Sia miqoo iranoo mariannoo. Faafisa qaqamma fannoo reereeroondaanasaa iranoo marinanee tiqinnaree. Sia miqoo iranoo mariannoo. \v 17 Amiqira saqari fannoo amiqira qaqamma kai iraidanoo. Mina dinni manda saqari fannoo manda qaqamma kai iraidanoo. \v 18 Amiqira saqari fannoo sia amana manda qaqamma iraannoo. Kafaa mina dinni manda saqari fannoo sia amana amiqirana iraannoo. \v 19 Saqari moo fannoo manda qaqamma adusa iraifaqa ateeka idaraidaqa. \v 20 Amaana ufa qimannimimaria fasiqausa saqariara foora mariannoo. Minara qinee inni qimannimida. Amaana ufa qimannimimaria fasiqausa naaqa oonuree misa marinna oosana nimarinna oosana qafaa. Qafamasee andeeqee mari fasiqanara amiqira amaana ufa qimari fee qiaqa. Mina dinni aaqee mari fasiqanara manda amaana ufa qimari fee qiaqa. \s1 Fifau Yisunara karaambaiqee qimariana. \r (Ruk 13:25-27) \p \v 21 Yisufa kafaa maaqi qimasee qimanniminau. Faiqí fifau misa nookiqari qiniara karaambaiqee karaambaiqee qimariasa sia innaaruna ququsaki fifaranoo. Qini innaarunai qikoona iriranamau fimariasa misa kai innaaruna ququsaki keeqeefaranoo. \v 22 Innaarunai keeqeemaria aukuanafa kambiqafinaqa moomoosa maaqi qimasee qimaqimifaranoo. Oo karaambaiqa karaambaiqa. Maasa maqasaa maridaqa aniara maasa ani amaana ufa qimannimiaafanausa maridaqa. Maasa fueenasana aruna ani auqu ramasaida innaaru qimasee mara aqunniseeunausa maridaqa. Maasa miqi mariafanausa maridaqa. Doo maasa ani auqu ramaseeqa moomoo firaa afeeka ainaina auqimariafanausa maridaqa, doo anee minara irisee maasa faqa innaaruna ququsaki mara quqaqisaa. \v 23 Misa miqi qifaqa qinee maaqi qimasee misa nifusaa qimannimianaura. Qinee sia uqanna inniara irimariafanausa. Doo qini qifusaaqari fuaqa. Inni oosana eendaandirafa maridanoo. Doo fuaqa. \s1 Qaara maqara quandara ufa. \r (Ruk 6:47-49) \p \v 24 Faiqí moo fannoo qini dookinaa ufa iriseenoo sanafaunaana anoona qinee qimaqaunamau kai andeeqasee fimarifa, mifa nana ainaina fooqaa fee maridanoo fee. Mifa amiqirafa irira fasiqa fooqaafa maridanoo. Narí maaqa atuna meemai ooniki mapukusee arusaifa maridanoo. \v 25 Mi maqafa marifanoo aaku firaafa riri ifanoo nammari maaqa ameemaanai taatarunna mandi maree ooqufinoo ufai firaafa uqinoo sia mi maqana rapee inoo. Ooniki maaqa usakaqoonara sia rapeeinau. Faiqí moo fannoo qini ufa irimarifa mi maqana akoofara foora mariannoo. \v 26 Faiqí moo fannoo maa ufana maa qinee qunnufana qini dookinaana iriseenoo minnisee marifa mifa nukudasaa maaqa usakeemari fasiqafara foora maridanoo. \v 27 Mi maqafa marifanoo aaku firaafa riri ifanoo nammari aufinoo maaqa ameemaanai taatarunna mandinoo ooqufinoo ufai firaafa uqinoo maaqa arinoo rapeepaa inoo maqasaa pauta qifanoo maqa rakeemaseenoo aqufinoo. Qini ufa irisee minnisee reereeroondaana arakana aufeena faiqi mariasa mi maqana akoofara foora marifaranoo. \s1 Yisufa nariara Anutufara foora qimannimi ufafa. \p \v 28 Yisufa mi ufausa qimaqoosa faiqí anaasee moomoosa irufanoo naaquqee marufaqa qiqau. \v 29 Maa fasiqafa sia maasa uqannifiqee mari fasiqausara foora maridanoo. Maafa nariara Anutufara foora maridee qidanoo qimannimidanoo. \c 8 \s1 Yisufa karoora arimaru fasiqana andeeqanau. \r (Mak 1:40-45; Ruk 5:12-16) \p \v 1 Yisufa amuaqu namusaa faiqí anaasee ufa qimannimiseenoo qumuroofaqa faiqí anaasee moomoo anireeqa Yisuna faqa aanaaqiana rumbarausa fimariqau. \v 2 Fimarufanoo faiqí moo fannoo karoora arimarufa Yisuna oorinni ani mapamufufanoo Yisuna qimaminau, oo maasa rakisirafa ani afeeka amana maridanoo qinee minara iridaqa. Aneenna irirafa eedoo qimaseenana qini karoora rukaqisaa. \p \v 3 Yisufa mi ufanara iriseenoo narí asauku minasaa munduseenoo asasammasee qinau. Eeoo doo qiananoo amana qiqa irirafa eedoo qidanoo rukammaisaanaura. \p Miqi qimasoofanoo miqoo kai mina karoora taikanau. \v 4 Mina karoora taikasoofanoo Yisufa qimaminau. Simai sia uqanna moodaa fasiqa qimamia. Findifinana munu amaana maqasaa aanaiqikirana aneenna afaaqa karoora arimaruna uqafiqainanoo aiququmasainana Mooseefa ufa qimaqoomau ainaina mara maree amaana maqaki qaindasaa suqarana tatufinana Anutuna amia. Faiqí anaasee qafamasee doo mina karoora taikeefoo qimasee sia aniara eerairiaqeera. \p (Ooqai Mooseefa karoora narinausa sia maqusai aniaqee qimaqoofa. Andandakinai kai nuaqee qimaqoofa. Faiqí moo fannoo narí karoora taikaseenoo amaana maqaki ani kikiqamafufanoo amaana maqasaa rakisirausa qafamasoofanoo doo maqusai fuannee qufanoo doo kaifaa maqusai finau. Kaqikaa ainaina amaana maqaki Anutunara dufi dufi qimasee nimiseenoo doo maqusai kaifaa finau.) \s1 Roomma maqannaa Saideena ainainira faiqi andeeqoo ufafa. \r (Ruk 7:1-10) \p \v 5 Yisufa miqooqari Kapeeranauma maqusai finau. Miqoo oonu marufanoo Roomma maqannaa sundia saideena moo fannoo Yisu finnai anireenoo dadaaqiranara irammirinau. \v 6 Oo rakisirafa qini ainainira fasiqa maaqaki faiqaqee aurimarifaqa, minara ani qimamidaqa. Mifa aiku asauku pipisaaqa usufifanoo kuqiara foora inoo marifaqa. Aurirafa firaafa arimarifaqa, aupuree marifaqa. Amanee anee qini ainainira fasiqa idaaqamaqisaa. \p \v 7 Miqi qimasoofanoo Yisufa qinau. Amana qinee minni oonureeqa idaaqammianaura. \v 8 Roomma maqannaa sundia saideena fannoo Yisuna findifinoo mina maaqai firanara iriseenoo qaoo qinau. Sia fua. Sia qini manda maaqaki anee keeqaanneera. Qinee aanaamuru fasiqa ooreeqarausa maridaqa. Anee qini uriqararafa qini maaqaki keeqafinaqa qisauruanoora. \v 9 Qini uriqarara sundiauqa moomoosa mariafaqa qinee misa nimeemaanai maridaqa misa ufamau fidaqa. Qinee akaqa sundiauqa rakisirausa maridaqa. Qinee ufa kai moora fuannee qimarunanoo mifa doo fidanoo. Moora ufannai kai qimamimarunanoo mi ainainna auqaidanoo. Anee Yisufa faqa maqasaa ainaina faqa aurirana oosana oosana ainaina faqa uriqararafa marianaqa qimamidaqa. Minara anee miqooqari kai maridana ufannai kai aurirafa taikaannee qinanoo qini ainainira fasiqa aurirafa taikaannoo. \p \v 10 Yisufa mi ufana iriseenoo tautufanoo aaquqoofanoo faiqí anaasee mina faqa rumbarausa fifiusa qimanniminau. Qini ufa iriaqa. Maa Roomma maqannaa fasiqafa firaaqoo qini saqarikidanoo qinee Isaraee maqannaasaki qeeqa maqannaasaki maqusa maqusa nidaqa sia moo maaqira amiqira fasiqa paquriqa, aanaamuru maridanoommi. \v 11 Kaifaa minara qianaura qini ufa iriaqa. Suani oosanaindari faqa amuqundari faqa nianaindari faiqí anaasee moomoo aanaamuru aniree innaaruna ququsaki keeqafi Abarahaamana faqa Isakeena faqa Yakooboona faqa ooqumarifi Anutuna qoomaqa sakasee neefaranoo. \v 12 Maa Isaraee maqannaasa innee Abarahaamana aiku asauku marunausa kaqi innaarunai keeqaanauree qimariasa maqee sia keeqeefaranoo Anutufa inni nifaqeeqeenoo madaanai asukunaki aqunnisaannoo. Miqoo innee niranaqainaqa firaaqoo faaqa quqasee nifai sandurifaranoo. \v 13 Miqi qimaseenoo Yisufa faiqí anaasee qimanniminoo quandafinoo sundia saideena qimaminau. Doo aneenna maaqai fua. Aneenna irirana qinisaa rusisaannanara doo ani ainainira faiqi andeeqafinoo. Doo anirandee amaaqa fua. \p Miqi qimasoofanoo mi kamuqoo kai mi aurira fasiqafa moosaa mariufa doo findifinau. \s1 Yisufa faiqí anaasee moomoo andeeqannimaqoo ufafa. \r (Mak 1:29-34; Ruk 4:38-41) \p \v 14 Yisufa miqooqari Peetooroona maaqai finau. Oonuree qafoofanoo Peetooroona airaamaku anaasee aurimarinau. Afaaqa ididi marufanoo aurida faiqaqee marufanoo. \v 15 Yisufa mina qafeenoo asauku qumaranau. Asauku qumaroofanoo aurirafa taikanau. Taikafufanoo mi anaaseefa aaqee findifinoo narana aina Yisuna aminau. \p \v 16 Mi eenoonnai mi maqusaanaasa nári aurimarusa faqa fueenaikimarusa moomoosa faqa nifiqee Yisufinnai minni quqee mariqau. Minni quqasoofanoo Yisufa ufannai fueena niqiqoofaqa quqasee fiqau. Aurusa Yisufa misa aurirana faqa taikannisanau. \v 17 Taikaseenoo ooqeenaa tamummaqara fasiqa moo auqu Eesaia mina ufa anoona kambiqanau. Mifa ooqai Yisufa sia kambiqooqoo maaqi qimaseenoo Yisunara akara rinau. \q1 Mifa maasa auriranara faqa maasa kudoosaaparana faqa mara aquannoo. Maasa aurira ummaara narí kai mina uqeera qumaraannoo. \p Miqi qimasee akara rinau. \s1 Yisuna faqa fifandinausara maa ufana qinau. \r (Ruk 9:57-62) \p \v 18 Moo faasaana nammari afainni marufaqa faiqí anaasee aiqama suqu maree Yisuna qafaanee qimasee ani marida qafee mariqau. Yisufa faiqí anaasee moomoo tatusee animarufanoo nindafeenoo narí faiqi namu qimanniminau. Doo uqeeraaqa doo inni saimbaqa kanuqaki keeqafi nammariki fitaqa maree muqafainai nianai fida innisaimbaqa kai mariaqa. \v 19 Misa findifi uqeeree marufanoo faiqí moo fannoo Mooseena sandufa irimarufa Yisufuqoo anireenoo qimaminoo qinau. Oo qini karaambaiqa anee yatinai fee maqusa maqusa finaqa qinee faqa ani faqa fuanaura, sia minnisaanaura. \p \v 20 Miqi qufanoo Yisufa narí maaqi qimasee qimaminau. Anee qiniara amiqira maaqaki faiqee mari fee qidanee qini faqa firaree qidanee. Kaasau fainiuqa oonaamarai faiqee mariasa maridaqa ufiniuqa aanaamuki faiqeemariasa maridaqa. Qinee faiqí nimaaku yai fee qeeqa qikiaqa rumasee fee faiqaanauree sia faiqara qoo marisa maridaqa. Doo qini faqa finnaree. \p \v 21 Miqi qimasoofanoo Yisuna faiqi namukiqari moo fannoo anireenoo qinau. Qinee ani faqa fuanaura kaqikaa qoo mariseeqa qini qikoofa kuqirarammi marifaqa. Mifa kuqufinaqa akundamasee ani faqa fuanaura. Amanee qinee miqianauree. \v 22 Yisufa mina ufa iriseenoo maaqi qimasee qimaminau. Maqee uqanna qini faqa ania. Naaruara kuqiranaki fifandinausa misa kai nári niqoonnana akundeefaranoo. \s1 Yisufa ufai faqa nammari faqa qaoo qufanoo taikanau. \r (Mak 4:35-41; Ruk 8:22-25) \p \v 23-24 Yisufa miqi qimaseenoo kanuqaki akaramafufaqa mina faiqi namu mina aanaaqiana akaraqau. Akaramafufaqa kanuqaki nammari amuaqumau fimarufanoo Yisufa minaki afaaqa umooqukufanoo faifufanoo nammari qambaanai oonuroofanoo ufai firaafa uqinoo nammari amakaurinoo kanuqa aundurai keeqanau. Kanuqa teeqi taaqufaqa Yisuna faiqi namu mina qafamasee kanuqa namufaqa nammariki ukuqnaana qimasee kaaqa rufiaqau. Yisufa sia minara irinau mana mana faiqaqee marinau. \v 25 Mina faiqinamu rufiamaree Yisufinnai oonuree afauramasee faaqa ridaqa qimamiqau. Oo maasa karaambaiqa maasa nammariki ukuqnaidaqa kuqirarammidaqa. Anee maasa qumaree qumbaqinnisaa. \p \v 26 Yisufa misa ufa iriseenoo qimanniminau. Oo kaaqa innee fifau rufiee mariasa. Sia qinisaa irirana rusimariasa mariafanoo. Miqi qimaseenoo findifufanoo ufai faqa nammariara faqa qaoo qufanoo nammari faqa ufai faqa kasoomafinoo dai qimafinau. \v 27 Miqi qufaqa ufai faqa nammari faqa firaaqoo uqiufa kasoomafufaqa mina faiqinamu naaquqoofaqa qiqau. Maa fasiqafa naqira fee maridanoo fee. Ufai faqa nammari faqa mina ufa irisee eedoo qidaqa. \fig Firaaqoo nammari amakauri marifanoo kannuqa fannoo fidanoo.|alt="Boat in a storm" src="LB00213B.TIF" size="span" loc="Matthew 8:27" ref="8:23-27" \fig* \s1 Faiqí aunduraindaraa afaannauqa niqiqoofaqa kuarauqa naundurai keeqaqau. \r (Mak 5:1-20; Ruk 8:26-39) \p \v 28 Miqooqari nammari dinnafainai nianai Kadareenee maqa maaqa munu kanuqa fannoo raquraminau. Maqasaa aqufufaqa mi maqusanaindari faiqí qaaraqanda aniqau. Faafasaaqa fueena miqanda naundurai maruqanda, faiqí madikee marunnai maruqanda, faiqí anaasee aiqama miqandara rufiee maruqanda mariqau. Faiqí narimaruqanda mariqau. Faiqí anaasee miqanda maruqoo sia fimarusa, kaaqa miqandara rufiee mariqau. \v 29 Miqanda Yisufunnai aniroofanoo naundurakiqari afaannauqa fannoo maaqi qimasee faaqa rumasee Yisuna qimamiqau. Anee Anutuna amaaku marianafa anee nanaree anidanee anee nanaree maasa soodaaidanee anee nanaree kaqiqoo kasaaqai anireenanee maasa idaki aquqiseennaree. \p \v 30-31 Kaqikaaqoo nianai akoosaqa kuarauqa eemani naida moomoosa misaqa naidaqa mariqau. Afaannauqa faiqí naundurakiqari kuarauqara Yisuna qimamiqau. Anee maasa diqiqainaqa amanee kuarauqaki keeqaanauree. \v 32 Miqi qufanoo Yisufa qinoo. Eeoo amana, doo innee misaki keeqafuaqa. Yisufa niqiqoona iriseeqa aiqamausa mi fasiqaqanda naunduraindari rafudamakufaqa doo kuarauqaki keeqafiqau. Keeqafufaqa kuarauqaindi munari minari ufaqa ameemai sandee ooqu fiqa nammari farumaki bururu qufaqa aqufufaqa aiqama kuqu taikaqau. \p \v 33 Kuarasaa rakisimaru fasiqausa mina qafamaseeqa naaquqoofaqa quqasee sandamaqaraasiqa maqusai kaimbiqau. Maqusai anireeqa Yisunara faqa afaanna naundurai keeqeemaru faiqi qandara faqa kuarauqara faqa faiqí anaasee aiqama qimannimiqau. \v 34 Misa iriseeqa mi maqusaanaasa faiqí anaasee aiqama tatufaqa nammarafainni Yisufuqoo ooqureeqa Yisuna qafamaseeqa qiqau. Doo maasa maqa maaqaki sia ania. Doo see moosaa fua. Maasa aniara rufiaidaqa. \c 9 \s1 Yisufa aiku asauku pipisaaqa usirana andeeqa aisanau. \r (Mak 2:1-12; Ruk 5:17-26) \p \v 1 Miqi qufanoo Yisufa narí faiqi namufaqa sipaki kafaa keeqafufanoo nammariki fifiufanoo narí maqusai Kapeeranauma nammari amuaqumau oonuranau. \v 2 Oonuroofaqa faiqí mi maqusanaindari moo auruna aiku asauku pipisaaqa usufufanoo maruna aindusu mareeqa Yisufuqoo maree aniqau. Misa irirafa Yisunaki marunara Yisufa mina qafamaseenoo quandafinoo aurira faiqi qimaminau. Sia rufiaqa rufiaqa ia. Afaaqa quqaa. Doo qinee ani mandainaina numoo minnaiseeqa. \p \v 3 Mooseena sandufa irimarusa miqoo marusa mi ufana iriseeqa maaqi qimasee narí qimami narí qimami qiqau. Maafa nariara Anutusa maridee qidanoo. Akasaa. Maasa faiqí firaasa faiqí miqi qiasa kuqa nárí marunausa maridaqa. \p \v 4 Yisufa misa ufa iriseenoo quandafinoo maaqi qimasee qimanniminau. Naqi fee qifaqee mi manda irirana inneeqa nitikuraki maraqa nidee. \v 5 Innee qiniara maa fasiqafa sia numoo taikarana amana fee qidee. Qinee moo firaa afeekainaina inni nifusaa iananoo anoona kambiqainaqa qafamaseeqa qiniara kuqaa faiqí numoo taikarana amanammifoo qifaranoo sia kambiqainaqa unnammifoo qiaqa. \v 6 Anutufa kuqaa uqanna numoo taikarana qini qiminoo. Miqi qimaseenoo quandafinoo pipisaaqa qusirana qimaminoo qinau. Aneenna qaindasaaqari findifinana aneenna qaari qamunna raqandaammamareenana doo akumaree amaaqa fua. \v 7 Miqi qufanoo mi aurira fasiqafa findimaqee narí amaaqai doo finau. \v 8 Faiqí anaasee misa mina qafamaseeqa niminaandi raqeeqa nisausi kambiqoofaqa nimudaani qumooqukamambufaqa miqoo Anutufa narí afeeka Yisuna amunara minara oonumafi irisee amooqidaqa asasiqau. \s1 Mataioona aaroofanoo Yisuna faqa finau. \r (Mak 2:13-17; Ruk 5:27-32) \p \v 9 Yisufa miqooqari moosaa fimarufanoo faiqí moo fannoo mina auqu Mataioo narí oopisaki marufanoo Yisufa qafanau. Mi oopisana takisa aqimaru oopisanaki marinau. Takisa maree maru fasiqausa ummuari marusa misa moomoo maraseeqa akaqana naríara quqasee dinni ati kaamanna amimariqau. Minara faiqí anaasee kaaqa nikooqee marinau. Mataioofa mi munnimma ainainna maree marufa marinau. Yisufa Mataioona qafeenoo aaramaseenoo qinau. Doo qini faqa ania. Mataioofa Yisuna ufa iriseenoo findimeeqeenoo mina faqa finau. \p \v 10 Yisufa marikinoo Mataioona maaqai mina faqa narana narara finau. Yisufa narí faiqi namufaqa mina maaqaki ooqumarifi narana neemarufaqa faiqí maqusa maqusa munnimma takisa maraqanusa faqa oosana oosana mandainaina maraqanusauqa faqa Mataioona faqa ani ooqumarifufaqa narana naqau. \v 11 Ooqumarifufaqa narana nee marufanoo Farisai amaana ufa qimarusauqa anirama qafamasee Yisuna faiqi namu qumee naaramasee qimannimiqau. Naqi fee qifanoo fee inni rakisirafa manda fasiquaqa faqa ummuariqanuasa faqa naidanoo fee. \p \v 12 Yisufa misa ufa iriseenoo quandafinoo maaqi qimaseenoo nári qimanniminau. Sia amiqirausa tutaqa finnai fidaqa aurimariasa kai tutaqa finnai fidaqa. Maa namusa auruasara foora maridaqa qinee tutaqausara foora maridaqa. \v 13 Innee tamummaqara fasiqa akara anoonara oonu randasee qafaaqa. Mifa maaqi qimasee akara rinau. Qinee Anutusa sia tatufira aandau aina fee oosana oosana ainaina fee qimiranara dididanoo, faiqí anaasee nariara nariara nimuqusifaqa nifauee mariana minauqara qini dididanoo, Anutufa miqi qimaqoofaqa qinee Yisusa mimau fidaqa maaqi qidaqa. Sia qinee andeeqee mariasa naarararee qimasee qumu maridaqa innee manda fasiqa anaasee fee qimasee nifaqee mariasa misa Anutufinnai ubeekaaqeera naarararee qimasee qumuafanausa maridaqa. \s1 Naarara maridaqa innaaruqira oosanara irammiriqau. \r (Mak 2:18-22; Ruk 5:33-39) \p \v 14-15 Mi kamusaqa Yoohaneefa nammari nimimaruna faiqinamu Yisufinnai anireeqa irammiriqa qiqau. Maasa Yoohaneefa nammari nimimarina faiqi namufaqa Farisai amaana ufa irimariasa misa faiqi namufaqa nári narana minniseeqa naararee marifaqa Anutunara innaaru qidaqa. Ani faiqi namu naqi fee ifaqee sia miqidee kaqi narana naidee qufanoo Yisufa iriseenoo qimanniminau. Amundara fasiqa faqa aqoondi namufaqa maqusai ani marinaqa naqimasee naararee marinee kaqi marifaree, sia miqifaranoo asasammasee narana suqasee neefaranoo. Minara qini faiqi namu qini faqa amundara fasiqara fooqaasa maridaqa asasammasee qini faqa naidaqa maridaqa. Kaqikaa qoo mi anaaseena afaaqi qini rumbamaree munu darusaifaqa mikari kuqaa nimuqusa mandaikinaqa naararee marinaqa innaaru qifaranoo. Yisufa Yoohaneena faiqi namu kaqi qimannimidanoo qinau. \p \v 16 Ooqeenaa qamunna anaqinoo marina fuka qamunna ati qumaree sia nauraa qamunnasaa akunirafa maridanoo. Fuka qamunna ati fannoo nauraa qamunna doo firaaqoo anaqiannoo. \p (Yisufa maqasaa maru aukuana misa uainna nammari tatisee aandau apatannai auqira taquki adiasee kisaaqasaa maaqaki quqasoofanoo marinau. Marikinoo amiqinoo marufaqa mina mara maree maqee maqee neemariqau. Uainna nammari misa maqee maqee nee maru nammarifa marinau. Mifa aandau apatannai auqira taquara qufaqa, maasa qeeqa ufakiqari taqu uqannee qidaqa.) \p \v 17 Yafee faiqí moo fannoo nauraa tunda taqu maraseenoo fee fuka nammari adiaannoo fee. Sia miqiannoo. Ruqia finanoo aiqama nammari qumiqaraandoora. Fuka taqu andasee fuka nammari minaki adiasainanoo mina amana mariannoo. \p (Yisufa narí fuka ufa fuka taquara faqa qamunnara faqa mina kikiqa usinau. Farisai amaana ufa faqa Yoohaneena amaana ufa faqa amana maridanoo ooreeqanoo maridanoo. Qini fuka ufa uriqararafa maridanoo. Misaindi sia amana qinindi fabaqa irafa mariannoo.) \s1 Yuda maqannaa uriqararana araamuna andeeqaisanau. Kisaaqandaika imaru anaasee Yisuna qamunna ati auqanau. \r (Mak 5:21-43; Ruk 8:40-56) \p \v 18 Yisufa Yoohaneena faiqi namu ufa qimannimi marufanoo amaana maqasaa rakisirafa moo fannoo Yisufinnai anireenoo oorindari mapamufufanoo Yisuna qimaminau. Doo qini qiraamuna maqee uqanna doo kuqinoo. Anee anireenana aneenna asauku minasaa mundusainanoo mifa findifuani. \v 19 Miqi qufanoo Yisufa findifinoo narí faiqi namufaqa mina faqa finau. \p \v 20 Fimarufanoo anaasee moo fannoo aanaaqianaindari oonureenoo mina qamunna ati ireeda auqanau. Mi anaaseefa kisaaqandaikufa qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaaraqanda aukuana marasoofa marinau. \v 21 Mi anaaseefa narí kai qimmirinau. Qinee oonuree mina qamunna atikai umee auqamasaananoo qini fidika taikaannoo. Miqi qimasoofa maridanoo oonuree mina aanaaqianaindari faiqí anaaseekiaqa qumee oonuree mina qamunna ati kai ireeda auqaanau. \v 22 Mina qamunna auqamasoofanoo Yisufa quandafinoo qafamaseenoo qinau. Qini qiraamuna sia rufia afaaqa quqasee maria anee aneenna irirana qinisaa rusiranannai kai ani aurirafa doo taikeenoo, mifa kai. Miqi qimasoofanoo miqoo kai mi anaaseena aurirafa taikanau. \p \v 23 Taikafufanoo Yisufa miqooqari fifiufanoo amaana maqasaa rakisirana maaqa marunnai mina araamuna kuqinoo maru maqanaki oonureenoo faiqí anaasee moomoosa tutuqidaqa ikifaafau qidaqa ufireena aina fuaqaidaqa iki raqeemarufanoo Yisufa oonu nindafanau. \v 24 Oonurama nindafeenoo qimanniminau. Doo raudamaki fuaqa, aiqama fifainiaqa maa manaaqafa sia kuqinoofau faiqaqee idanoo. Miqi qimaseenoo quandara ufa qimannimisoofaqa misa quandafiqa naanaidara uteeti qidaqa qiqau. Unna qia. Doo kuqinoo maridanoo. \v 25 Yisufa misa aiqama niqiqamaseenoo mina maaqaki keeqafinoo mi manaaqana asauku qumaroofanoo doo findifinau. \v 26 Miqooqari aiqama maqusa maqusa fiqu fiqu iqa marusa Yisufa mi manaaqana findifumasoo ufafa aiqamai daraanufaqa iriqau. \s1 Nifu qimbaraqanda andeeqannisanau. \p \v 27 Mi manaaqafa findifufanoo Yisufa moosaa fimarufanoo faiqí qaaraqanda nifu dimbaraqanda aanaaqiana fidaqa faaqariqa fida qiqau. Oo Dafidina ati anee maaqanda qiqafainanoo ani amuqusinana maaqanda dadaaqia. \p \v 28 Yisufa maaqaki keeqafufaqa mi fasiqaqanda mina aanaaqiana keeqaqau. Keeqafufanoo Yisufa irammirinoo qinau. Inneeqara qini afeekara nanee fee qidee. Inniqara nifu andeeqaranara qiniara amaneefee fee qimasee anidee, sia amanaikiannoo fee qidee qufaqa miqanda qiqau. Eeoo maaqanda aniara amanafee qidaqa. \p \v 29 Yisufa mi ufana iriseenoo qimanniminau. Inneeqara qiniara amanafee qianara miqi qianara sia nipatiani andeeqannisaanaura. \p \v 30 Miqi qufanoo mikari kai miqanda nifu andeeqannisanau. Miqanda nifu maqasoofanoo Yisufa maaqi qimasee qimanniminau. Nimambaina qimaseenoo qimanniminau. Doo inneeqara sia uqanna faiqi anaasee akaqausa qimannimiaqa. Maa ufana kukeeqammasaaqa. \p \v 31 Miqanda mi ufana iriseeqa minufa rukiasee maqusai oonureeqara faiqí anaasee aiqama atinai qimannimiqaniqau. \fig Yisufa afu qibarana afu maqa aisanau.|alt="Jesus healing a blind man" src="LB00312C.TIF" size="col" loc="Matthew 9:31" ref="9:27-31" \fig* \s1 Ufa ititarana ufa rakeemma aisanau. \p \v 32 Miqanda fufanoo mi maqusanaasa moo fasiqa afiqee aniqau. Ufa sia qimaruna aanna apeequnirana afaanna faqa mina aundurai maruna afiqee aniqau. \v 33 Minisoofanoo Yisufa mina aundurakinaa afaanna aqiqamasoofanoo afaanna fannoo raudamakufanoo mi fasiqafa ufa andeeqasee qinau. Miqiufaqa faiqí anaasee mina qafamasee nimudaani qumooqukammafinoo nifaaqa sia qumaroofaqa mina qafeeqa qiqau. Isaraee maqannaa sia ooqai maa ainainafa maruna, maqee kai. \p \v 34 Miqi qufaqa Farisai amaana ufa irimarusa minara kaukaata qimaseeqa qiqau. Yisufa afaannauqa firaanannai faiqí naundurakinaa afaannauqa niqiqaidanoo. \s1 Maqusa maqusa nidanoo Anutuna ququsara qimanniminau. \p \v 35 Miqooqari Yisufa maqusa maqusa kaqikaa maqusa firaa maqusa amaana ufa innaaruna ququsaki fimaria ufana qimanniminooninau. Kaqikaa aurirana faqa firaa aurirana faqa andeeqannisanooninau. \v 36 Yisufa faiqí anaasee nindafamaseenoo firaaqoo amuqusufanoo qinau. Boo faiqí anaasee sia rakisirafa marisa, kaqi fifau tia maridaqa. Sipsipauqa fooqaasa rakisirana siaisa maa fasiqa anaaseesa maridaqa. Kaasau fainiara foora marida, aukuana aukuana sia amiqimmasee marida, mi manda kaasau faininara rufiaqa rufiaqa kaimmidaqa, aukuana aukuana miqi kaimmida marida, dadaaqirana siaisa rakisirana siaisa maridaqa. \p \v 37 Yisufa mi ufana qimaseenoo quandafinoo maaqi qimaseenoo ufa qinau. Doo afuqakinaa narana tatafinoo rairaainoo maridanoo. Dadaaqi aiqira fasiqa sia amanaiki mariafaqa. \v 38 Minara innee suana akoofinnai innaaru qiaqa. Innaaru qifanoo Anutufa aiqifandinausa niminaqa dadaaqiqa suana aiquaqeera. Dadaaqifaqa innaarunai ufa qimannimifaqa innaaruna ququsaki fuaqeera suana kikiqa usuqoofanoo maridanoo. \c 10 \s1 Qisaukuqara taikasee qiku qaaraqanda marasee naaramammareembinau. \r (Mak 3:13-19; Ruk 6:12-16) \p \v 1 Yisufa narí faiqinamu qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaaraqanda naaramma quqaseenoo Anutuna afeeka nimufaqa faiqí anaasee naunduraki maru afaannausa faqa misa aurirana oosana oosana faqa teeroouqee marusa faqa aiqama aiqaraanifee qimasee afeeka niminau. \v 2 Mina faiqi namu qisaukuqara taikasee qikunni qaaraqanda ooqu marasee misa nuqu maaqimmasee mariqau. Indaaru Simoona mina auqu moo Peetooroofa faqa mina akaqa Andurufa faqa moo fasiqa Yameesafa faqa mina akaqa Yoohaneefa faqa miqanda nikoofa Seebeedifa marinau. \v 3-4 Moo fasiqa Firipifa faqa moo fasiqa Paatooroomaiufa faqa, moo fasiqa Toomasifa faqa moo fasiqa Mataioofa faqa mifa takisa maree marufa faqa moo fasiqa Yameesana amarafa mifa Arifaiusana amaaku faqa moo fasiqa Tadiusafa faqa, moo fasiqa Simoonafa sia indaaruqaa Simoonafa mina amarafa (mifa nári Isaraee maqannaa nári kaamanaikiaqeera qimaru fasiqafa) mifa faqa moo fasiqa Yudasifa faqa, mifa Keerioota maqusaindaraafa mifa kai Yisunara qumee queeqaaninafa maridanoo. \s1 Yisufa niqiqoofaqa maqusa maqusa qimannimiqa fiqau. \r (Mak 6:7-13; Ruk 9:1-6) \p \v 5 Maa namusa qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaaraqanda marasee Yisufa Isaraee maqa maaqaki minakina niqiqeenoo qimanniminau. Anaamuru maqusai sia fuaqa. Samaria maqusai faqa sia fuaqa. \v 6 Isaraee maqannaaki kai fuaqa. Misa sipsipara foora fifau faafau qiqanuasa misaki kai fuaqa. \v 7 Innee fidaqa maaqi qimasee qimannimiaqa. Innaarunai ququsa fannoo adeediranoo maridanoo. \v 8 Miqi qimasee qimannimiseeqa misa aurirana taikannisaaqa misa kuqirausa findifumannisaaqa karoora faqaasa rukannisaaqa afaanna naunduraki marisa afaqannisaaqa. Sia innee feefaurummasee maraasa. Kaqi maraasa. Doo miqi kai iqa kaqi nimiaqa. \v 9 Munnimma sia aakauqaki rua. Kaqi fua. \v 10 Sia uqa tafu maree fua. Sia qaara siuta maraaqa. Sia niku aanaamu maraaqa. Sia saunu maraaqa. Ainainira faiqiuqa ainainidaqa minakinaa narana marasee naidaqa. Minara innee ainaini mariafanoo minakinaana naaqa. Sia narana ainaina maree innee faqa fuaqa. Kaqi samu fuaqa. \p \v 11 Innee moo maqusai oonureeqa irammiriaqa yafasiqa fee amana maridanoo maasa mina faqa marianauree qiaqa. Misa qimannimifaqa mi maqusanaki marinna kamuqoo mi fasiqana faqa kai mariaqa. \v 12 Mi fasiqana maaqaki keeqafinana qimamia. Anutuna amiqi amiqira asooarafa inni faqa mariani. \v 13 Mi maqanakinaasa amiqi amiqifana ani ufa sainanoo misa faqa mariani. Sia amiqi amiqifana aneenna afaaqooqa qira ufa oonurandee maree ania. \v 14 Yamaqusanai fee yamaqannaaki fee sia inni ufa irisee sia inni amiqi amiqifaqa innee mi maqusanakiqari raudamaki fiqa kookooma afaqa qumaree ninaamarasee fuaqa. \v 15 Qinee mi maqusanaasara anoona ufa qimannimidaqa. Numoo aukuana aninaqa inni ufa sia irifandinna maqusanaasa Anutufa naridanoo sia nifauaannoo firaaqoo naruannoo. Soodooma maqusa faqa Koomoora maqusa faqa misa naridanoo kaqikaaqoo nifauaannoo narirafa ooreeqanoo mariannoo. \s1 Yisuna ufasaara narirana faqa rumbarana faqa kambiqaani fee ufa. \r (Mak 13:9-13; Ruk 12:12-17) \p \v 16 Iriaqa, qinee inni niqiqaanaqa innee sipsipara foora kaasau faini qambaana inni niqiqaidaqa. Faiqí oodaa mariafanoo faiqí moomoosa inni narusee naaqaammidammia. Minara innee sakani maaso̱o aanna reeqa reendeenamasee nuaqa. Nakipurunara foora kaqi muquriqa marida, reendeenammida mariaqa. \v 17 Innee qini ufa maraqa nidaqa faiqiara rufiaaqa. Misa qini ufasaara innikinaana akaqausa mara maree Kansoora marinnannai munu quqasee inniara manda fasiqa fee qimaseenoo kootamannimaqeefara. Akaqausa amaana maqaki inniara Anutuna ufa rukiee mariafaqee qimasee sandasamu moomoo kari inni nifaaqa ateekeefaranoo. \v 18 Misa inni akaqausa kiapafinnai maree fifaranoo, mandaikammida ufa rukiee marifaqee unna qimasee nifiqee kiapafinnai fifaranoo, karaambaiqa marinnai kootara inni maree fifaranoo. Qini duqusaara miqifaranoo. Misa oosana oosana mandainaina qini ufa taikaanifeera miqimma nimaqeefaranoo. Anutufa qumee misa faqa aanaamuru mariasa faqa qiniara iriaqeera miqimannimaqaannoo. \v 19 Misa inni rumbamaree nári mariannai nifiqee fifaqa naqi fee qianau naqi fee qianau sia qiaqa. Mikari kai qini qikoona maraquna fannoo qimannimina ufana mi ufana kai qimannimiaqa. \v 20 Nana ufa fee innee miqoo qifaree sia innindi inni nikoona maraquna fannoo innikiqari ufa qiannoo. \p \v 21 Misa inniara qinisaa atooaranara fidiaqaammifaranoo. Nári nikaqaafasaauqa kuquaqeera narí uqeeqee narí uqeeqee ifaranoo. Nári qisakoosa faqa narí uqeeqee narí uqeeqee ifaranoo. Faiqiuqaindi quandasee nári ninausa nikausa kuquaqeera uqeeqeefaranoo. \v 22 Qini duquara aiqamausa inni fidiaqaama nimaqaannoo. Yafa yafee kaqi maraqa fifi iqa taikara aukuana paqurinausa, qinee mikari misa qumara asumu mariranaki quqaanaura. \v 23 Misa inni moo maqusaki narifaqa innee moo maqusai sandeeqa qiniara miqoo qimannimiaqa. Qinee anoona ufa qimannimidaqa. Innee Isaraee maqusa maqusa aiqama qiniara qimannimimarifaqa sia aiqama qimannimi taikainnaqoo qinee faiqí nimaaku kaifaa innaarunaindari qumuanaura. \p \v 24 Faiqí moo fannoo sia narí uqannifiqeemaria fasiqana amana maridanoo sia mina uriqararafa maridanoo ureeqarafa maridanoo. Ainainira fasiqa faqa sia mina rakisirana uriqaranoo maridanoo ureeqanoo maridanoo. \v 25 Faiqí qinee uriqararausa ufa qimannimi marunausa daruseeqa miqi kaimmiqa qini faiqi namu qini ureeqarausa inni narifaranoo. Faiqí misa rakisirana arusee mina faiqi namufaqa miqi kai iqa narifara. Misa nikoonara afaannee qimasee faiqi namuara faqa miqi kai iqa afaannee qifaranoo. Misa mi manda ainainna oosana oosana qini qimifara, miqi kai iqa inni faqa nimifaranoo. \s1 Sia nifaaqa arimariasara rufiaaqee ufafa. \r (Ruk 12:2-7) \p \v 26 Minara sia misara rufiaaqa. Aiqama ainaina maqee rafaaqafinoo marifa kasooqaqee Anutufa innaarunai aiqama kooroo iannoo. Aiqama kukeeqara ainaina faqa kasooqaqee Anutufa aiqamausa nifusaa kooroo iannoo. Minara sia maqee faiqí anaasee inniara mandufa qifandinnanara rufiaaqa. \v 27 Qinee asukunai kukeeqafi qimannimunnana mi ufana faasaana paasoosamasee qimannimiaqa. Nupinupi qimasee qimannimunnana findi fiqa mi ufana fifi qimasee firaaqoo qimannimiaqa. Sia faiqiara rufiaaqa. \v 28 Faiqí nipata kuqa narifandinausa sia misara rufiaaqa. Misa inni naunduraindaraa nimana sia amana kuqa narifaranoo. Moo fannoo Anutufa inni nipata faqa nimana faqa amana idaki kuqa narirana amanaiki marifa minara kai rufiaaqa. Faiqí nipata kai narifandinnanara sia rufiaaqa. \v 29 Manda ufini ririmma moomoo maridanoo. Kaqikaa ainaina fifau ainaina maridanoo. Mina feefauru sia maridanoo. Mi kaqikaa ufinifa sia fifaufau maqasaa aqufidanoofau, innaarunai nikoofa irimarifanoo maqasaa aqufidanoo. \v 30 Innee sia fifau rufiaaqa. Inni nikiaqa asausi ririmma Anutufa nisaana rumaqaisa mariafanoo. \v 31 Minara sia rufiaaqa. Inni feefauru uriqaranoo maridanoo. Dapi ufini feefauru sia maridanoo. \s1 Yisunara faiqí nifusaa kooroo imariasara qinau. \r (Ruk 12:8-9) \p \v 32 Yafa yafee qini Yisusara faiqí nifusaa sia rufieenoo qinee Yisunaindi fee qinafa qinee minara innaarunnai qikoona afusaa qinindi fee qianaura. \v 33 Yafa yafee qiniara faiqí anaasee nifusaa asaurusee sia qinee Yisunaindi fee qimasee kukeeqainafa qinee minara faqa innaarunnai qikoona afusaa kukeeqamma amaqaanaura. \s1 Asooarafa sia mariannoo aanoo irafa mariannoo. \r (Ruk 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 Innee qiniara tinoorirana asooarana mara maree maasa maqasaa fasiqa anaasee qimiannoo fee qida fee. Qinee sia tinoorirana asooararau qumidau duru feefara qumidaqa. \v 35 Faiqi namu nári nikoonara ameesa uqiranara qumidaqa. Fuka aanaaseeuqa nári ninoonara ameesa uqiranara qumidaqa. Fuka anaaseeuqa nári ninaakuquara nimeesa uqiranara qumidaqa. \v 36 Narí faqa moodaa maqaki mariasa narí mi fasiqana firaa namuqaa marifaranoo. \p \v 37 Yafa yafee mina anoona akoonara firaaqoo aididanoo fee qiniara ooreeqara fee qidanoo fee, mifa sia qini qimanasaa, sia amana qini faqa fifaranoo. Yafa yafee mina amaaku faqa araamuna faqa firaaqoo aididanoo fee qiniara ooreeqara fee, mifa faqa sia qini qimanasaa sia amana qini faqa fifaranoo. \v 38 Kasooqaqee misa aunirira saqarisaa qini darifaranoo. Yafee qini ufasaara qini dariranaki paasoosamandee fuaninafa, mifa qini qimanasaa mariannoo, qini faqa fuannoo. Faiqí anaasee moo fannoo qinee kuquannanaki rufiasee sia finafa, mifa sia qini qimanasaa mariannoo sia qini faqa fuannoo. \v 39 Faiqí anaasee moo fannoo narí kaqi mariranara tatamaqamandeenoo rakisi qumarainafa mi marirafa kai kukupamaki aqufuannoo. Faiqí anaasee moo fannoo qiniara iriseenoo narí maqee marirana aquaninafa narí maqee marirana maraannoo. \s1 Niqoonausara nimuqusimariana akiaqara Anutufa quqannimaqaannoo. \r (Mak 9:41) \p \v 40 Faiqí anaasee yafee moo fannoo inni dadaaqinafa mifa qini faqa qiqoondikidanoo. Qini dadaaqinafa qini qikoona qini diqiqoona mina faqa aqoondikidanoo. \v 41 Faiqí anaasee yafee moo amaana ufa nimimarinna fasiqanara oo Anutuna ufa qimannimimari fee qimaseenoo dadaaqinafa Anutufa amaana ufa nimimarina akiaqara innaarunai feefauru amiannoo. Faiqí anaasee yafee moo fannoo andeeqara fasiqara oo andeeqara fasiqa mari fee qimasee dadaaqinafa Anutufa minara andeeqara fasiqa mina feefauru innaarunai amaqaannoo. \v 42 Faiqí anaasee yafee moo fannoo maa faiqi anaaqisa asooara nammari neemariana niminaqa qinisaa atooeemariasa minara irisee amiqi amiqimmasee niminaqa, kuqaa anoona ufa qimannimidaqa, mifa sia uqanna mina akiaqara sia maraannoo. Anutufa amiannoo. \c 11 \s1 Yoohaneefa nammari nimimarufa nári faiqi namu Yisufinnai niqiqanau. \r (Ruk 7:18-35) \p \v 1 Yisufa mina faiqi namu qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaaraqanda marasee mi ufana oosana oosana qimannimiseenoo miqooqari misa maqusa maqusa nidanoo qimannimimarinau. \p \v 2 Yoohaneefa nammari nimimarufa karabusaki maridanoo asauku mundirana oosana oosana irinau. Iriseenoo amiqimmasee irianau qimaseenoo narí faiqi namu Yisufinnai niqiqanau. \v 3 Yoohaneena faiqi namu Yisufa maruqoo oonuree irammiriqa qiqau. Anee ooqai tamummaqara fasiqa kambiqaannoo fee qimaqoofa anee mifee maridanee. Anee Anutuna asauku mundira fee maridanee. Maasa mooree afeesianauree. \v 4 Qimasoofanoo Yisufa qinau. Maaqoo innee animariaqoo ainaina auqaunnanara faqa ufa qimannimunnanara faqa minara kai oonuree Yoohaneena qimamifanoo mifa qiniara iriannoo. \v 5 Nifu dimbarausa maqannisaidaqa, niku eendirausa amiqimmannisaunaqa nidaqa. Karoora narimariasa rukannisaidaqa. Naaqoo aunirausa ufa iridaqa. Kuqimariasa findifumannisaidaqa. Kudi fasiqauqa qinee amiqira fuka ufa innaarunai ququsa ufa misa qimannimidaqa. Mi ufana oonuree Yoohaneena qimamifanoo mifa qiniara iriannoo. \v 6 Moo fannoo sia qiniara qaara irirana irimarifa mifa asasimarifa mariannoo. Qinisaa mikimmaki marifa sia asasiannoo. Mi ufana faqa Yoohaneena qimamiaqa. \p \v 7 Yoohaneena faiqi namu fifufanoo Yisufa faiqí anaasee Yoohaneenara qimanniminau. Fifau maqa maaqa kaasau aadana maqa maaqa innee Yoohaneena qafarara fiqa innee nana qafararee fiqee iqau. Fifau andanda kasinaree fiqee iqau. Sia uqanna minara fiqau. \v 8 Innee nana qafararee andandai fiqee iqau. Faiqí amiqira qamunna afisimarina mina qafararee fee qimasee fiqee iqau. Oo sia uqanna minara fiqau. Miqirausa sia kaasau maqa maaqaki maridaqa karaambaiqa maaqaki amiqiranaki maridaqa. \v 9 Nana qafararee innee fiqee iqau. Anutuna tamummaqara fasiqa qafararee fee qimasee fiqee iqau. Kuqaa Yoohaneefa Anutuna tamummaqara fasiqafa marufa ooqu qafaqau. Sia misa kai, Yoohaneefa tamummaqarausa uriqaramasee tamummaqarafa marifaqa innee qafaafanoo. \v 10 Ooqeenaa akara minara kai qidanoo. Mi akaranaki Anutufa maaqi qimasee Yoohaneenara qidanoo. \q1 Iriaqa. Qinee qini ufa maree marinnana ani Anutuna asauku mundirana ani oorinni aqiqaanauranoo mifa ani aana ani oorinni afisumaree finana anee mi mau fuanneera. \p \v 11 Akarakinaa ufa miqi qinoo marinara qinee Yisusa anoona ufa qimannimidaqa. Anaasee faiqiuqaindi moomoo maridaqa. Yaanaasee fee Yoohaneena uriqararana maqanoofee inau. Sia moo fannoo mina uriqararana maqanau. Innaaruna ququsa mariasa ureeqarausa misa kai Yoohaneena uriqararausa maridaqa. \v 12 Qinee anoona ufa qimannimidaqa. Yoohaneefa nammari nimimari aukuanaindari faiqí anaasee rakiranannoo maqusa maree mariandee miqi kaimasee nimudaanai qimasee innaaruna ququsaki keeqarara qimasee innaaruna ququsa maree mariasa maridaqa. \v 13 Anutuna ooqeenaa tamummaqeemaru fasiqausa faqa Mooseena sandufa faqa misa ooqai oosana arasee kasooqaqee kambiqaaninnanara tamummaqasee fifiufanoo Yoohaneenasaa taikaqau. \v 14 Misa Eeriaafa anirarammifoo qufanoo doo Yoohaneefa mifa ani maridanoo, innee mi ufanara nidinaqee irifaree sia fee nidinaqee sia irifara. \v 15 Aaqoo fainafa iriaqa, sia aaqoo fainafa sia iriaqa. \p \v 16 Maqee marunausa nanara foora maridaqee fee qianauree. Misa maqusaki faiqi uqaindiara foora maridaqa. Misa moosara maaqi qimasee naraqi naraqi qidaqa. \v 17 Maasa ukeena fuaqaunaqa innee faqa sia dadaaqi idi ree mariafanoo. Kaifaa maasa quandafiqa iki anai fakiki raunaqa sia mina faqa dadaaqi mariafanoo. Innee dapikammi mariafanoo. \v 18 Misa miqi qimasee miqi qiafaqa qinee Yisusa minara maaqi qidaqa. Maa maqee marunausaki miqimminoo maridanoo. Yoohaneefa anireenoo uainna nammari faqa narana uqanna faqa sia nanau, dapi narana kai noofaqa innee minara afaanna keeqafifanoo miqidanoommifoo qiqau. \v 19 Qinee faiqí nimaaku anireeqa narana faqa nammari faqa naunaqa innee qiniara manda fasiqa marida, kaaqa neemarifa, kaaqa nammari neemarifa, kaaqa ummuarimaria takisa munnimma mareemariasa niqiqeemariasa aqoondiki marifa, mandoosana mareemariasa aqoondiki marifa. Innee qiniara miqi qimariafaqa qinee minara maaqi qidaqa. Yoohaneefa nammari nimimarifa faqa qinee faqa maaqanda Anutuna iriramau andeeqasee fimarunanoo mina anoona koorooidanoo. Innee maqee mariasakiqari sia inni ufa fannoo anoonaikidanoo, qaaraikammida miqimariafanoo. \s1 Qaara maqusanaasa sia ufa irimarunara niqinau. \r (Ruk 10:13-15) \p \v 20 Mifa miqi qimaseenoo mi maqusa maqusana misaki nimarufaqa misakina aurirana andeeqannisanoo nidanoo firaa naaquqara ainaina firaa ainaina auqeemarufaqa qafeemariqau. Qafamasee irisee sia naundura quandaqau. Mi maqusa maqusanara maaqi qimasee Yisufa nuqu ramasee niqinau. \v 21 Koorasinna maqannaasa maqusa maaqa namufaqa qinee inniara qimudao̱o qidaqa inni narirafa firaafa mariannoo. Beetasaida maqannaasa maqusa maaqa namufaqa inniara faqa qimudao̱o qidaqa. Inni narirafa faqa firaafa mariannoo. Taia maqusa faqa Sidoonna maqusa faqa aanaamuru aamina mariasa qinee misakina miqimandee faiqí sia amanaiki maria ainaina misakina auqaanaqau naundura dauni quandaiqini. Misa danda doona nifaaqai nikiaqaki akuseeqa nári mandoosanara ikiraqasee minniseefau dauni quandasee qini ufamau fini. \v 22 Qinee kuqaa anoona ufa inni qimannimidaqa. Firaa numoo aukuana anirainanoo Anutufa Taia maqusanaasa faqa Sidoonna maqusanaasa faqa naridanoo kaqikaaqoo afauaanno. Innee Koorasinna maqusanaasa faqa Beetasaida maqusanaasa faqa sia afauaannoo firaaqoo inni naruannoo. \v 23 Kapeeranaumma maqusanaasa innee inneeqara uriqararausee qimasee inni maqusara faqa unna qimasee innaaruna amana kai maridee qimariasa. Kasooqaqee Anutufa ani mindari rarisammeeqeenoo idaki aqunnisaannoo. Soodooma maqusanaasa mandoosana maree marufanoo Anutufa narinau. Qinee Soodooma maqusaki faiqí sia amanaiki mari ainaina inni Kapeeranaumma maqusaki auqaafanandee iananoofau maqee mi maqusafa kaqi mariqini. \v 24 Firaa koota aukuana Soodooma maqusanaasa narirafa mariannoo kaqikaaqoo rauqi nimaqaannoo. Kapeeranaumma maqusanaasa inni narirafa firaatia uqanna sia rauqi nimaqaannoo. Qinee inniki maridaqa qinee qunnufana sia irimarianara inni narirafa firaafa mariannoo. \s1 Naundura asooarana faqa idooarana faqa nimiraree qinau. \r (Ruk 10:21-22) \p \v 25 Mikari Yisufa innaaru qimasee qinau. Qini qikoofa, maa maqana faqa innaaruna faqa rakisirafa dufi dufi ani ufa qinee maqee maqee maa ufana qimannimimarunnanara irirana faqaasa nifusaa rafaaqafunniseenana kaiqeesa nifusaa kooroo mannimaqee mariananoo. \v 26 Eedoo dufi dufi anee qini qikoofa ani aidirafa miqimminoo maridanoo. \p \v 27 Aiqama ainaina qini qikoofa qiminau. Yafa yafee amaakuara iridanoo fee sia moo fannoo. Akoofa kai minara iridanoo. Yafa yafee akoonara iridanoo fee, sia moo fannoo amaaku kai minara iridanoo amaaku fannoo narí kai irisee uqannifiqarausa misa minannai qini qikoonara iridaqa. \v 28 Aiqama kadaapiri mariasa faqa naudura qumaara firaana maree mariasa faqa, qinee unnannai aniraifaqa qinee naundura idooarana nimianauranoo. \p \v 29 Qini qumaara qainda dinni qumaree nifaariki rusisee qini dookinaa ufa maraaqa. Qinee reendeenirausa qimuqusa muqufi ubiqarausa maridaqa innee qini ufa oosana marasaifaqa naundura asooarana adooarana nimianaura. \v 30 Qini qumaara qainda siamma akumu aruannoo sia qumaara marinara asooarana adooarana paqurifaranoo. \c 12 \s1 Nári amaanasaa Yisuna faiqi namu sakuma ruqoosasee naqau. \r (Mak 2:23-28; Ruk 6:1-5) \p \v 1 Mi aukuanna moo Saririqasaa Yuda maqannaasa amaana faasaanasaa Yisufa narí faiqi namu faqa maqusamau uita ququsa qambaanai fimarufanoo mina faiqi namu naararee marusa nári oosana marasee uita ruqoosasee rafarisee fuka naqa fimariqau. Miqunara sia ummuarammidammiafoo qimariqau, aiqamausa nári sandamau fida miqimmi mariqau.\fig Uita aqama.|alt="Heads of wheat" src="HK00099B.TIF" size="col" loc="Matthew 12:1" ref="12:1" \fig* \v 2 Farisai amaana ufa qimarusa misa nindafamasee Yisuna ufa amianneera ufa quandasee qimamiqa qiqau. Qafaa ani faiqi namu Saririqa sandufa rukiaidaqa narana unaku naidaqa Mooseefa minara qaoo qinau. Naqi fee ifaqee miqi fee. \p \v 3-4 Yisufa iriseenoo qinau. Innee aaqaida miqi qimariafanoo Dafidina akara sia fee asaanari fee. Mifa faqa mina faiqi namufaqa naararoofaqa misa Anutuna amaana maaqaki Nooba maqusai marunaki keeqafufaqa amusarara feemu Anutuna amimaru feemuna naqau. Misa miqi mandee sandufa rukiaqau. Mi feemuna Anutuna maaqaki rakisirausa kai naaqee qimaru feemuna marasee naqau. Innee sia fee mina asaanari fee. \v 5 Innee ooqeenaa sandufa moo sia fee asaanari fee. Anutuna maaqaki aanaiqiki mariasa misa Saririqa sandufa maqee maqee rukiaidaqa amaana maqaki ainainidaqa mariasa numoo siaisa maridaqa miqidaqa. \v 6 Qineemma ufa qimannimidaqa. Qinee Anutuna amaana maqa uriqararausa maaqoo maridaqa. Misa qini ufa irisee sakuma ruqoosasee naifanoo amana mariannoo. \v 7 Akara moo maaqimminoo maridanoo. \q1 Qinee Anutusa inniara inneeqa niqoonausara nimuqusinaqa nifauaaqa minara qini didiannoo. Qaindasaa maqee maqee aandau tatufirana qimiranara qini qikooqaidanoo. \p Mi akarana miqi qimasoofaqa qinee Yisusa maaqi qidaqa innee mi akarana oosanara irifaqau qeeqa faiqi namuara naararee marinara innee nimuqusifaqau sia niqini. \v 8 Qinee faiqí nimaaku amaana faasaana faqa mina sandufausa faqa uriqararausa maridaqa. Qinee amaana faasaana sandufa sia rukiaaqee qunaqa sia rukiaidaqa. Qinee qunaqa naidaqa numoo sia maridanoo. \s1 Nári amaanasaa asauku sufirana andeeqanau. \r (Mak 3:1-6; Ruk 6:6-11) \p \v 9 (Mooseena sandufa nári amaana Saririqa sia kaqikaaqoo ainainiqee qinau. Yisuna aukuana misa mi mau kai fimariqau.) Yisufa sakumara qimannimiseenoo miqooqari Yisufa misa faqa misa amaana maqaki keeqanau. \v 10 Minaki asauku sufirafa misa faqa keeqafi marinau. Farisai amaana ufa irimarusa mi asauku sufiranara Yisuna irammiriqa qiqau. Maasa amaana Saririqa sandufa amanee amaana Saririqasaa faiqí moo fannoo mandaikirana andeeqaanauree aaqaida miqianauree. Misa Yisunara eedoo qinaqa Mooseena sandufa rukiaidanoo fee qimasee qumarasee aruanee qimaseeqa miqi qiqau. \p \v 11 Yisufa minara iriseenoo qimanniminau. Saririqasaa firira aandau madikaki aqufifaqa innee umbaqidee sia fee umbaqidee. Sia amaanara irisee kaqi umbaqi mariafanoo. \v 12 Nana fannoo fee uriqaranoo maridanoo fee. Aandau fee faiqí fee. Aandau sia uriqaranoo maridanoo, faiqí kai uriqaranoo maridanoo. Minara maasa sandufa fannoo mandaiki marifa aurimarifa Saririqa amaanasaa amiqi amiqimannimaqarana amana maridanoo qidanoo. Miqi qimaseenoo asauku sufirana qimaminau. Asauku uqua. \v 13 Miqi qufanoo mi fasiqafa asauku uqinau. Uqusoofanoo asauku amiqinau, dinni asaukuara foora amiqinau. \v 14 Farisai amaana ufa qimarusa qafamaseeqa misa aanoomandee raudamafufaqa suqufi narí qimami narí qimami qiqau. Naqimmandee maasa Yisuna aruanauree qimariqau. \s1 Anutufa rusadeesamumasee maroo fasiqanara qidanoo. \p \v 15 Yisufa mi ufana iriseenoo findimeeqee moosaa finau. Faiqí anaasee aiqama mina faqa fufanoo aurimarusa mandaikimarusa aiqama andeeqannisanau. \v 16 Andeeqanniseenoo aranaiqi qimaseenoo qimanniminau. Qumee uqannandaaqa kukee uqanna saaqa sia qinee andeeqasaunnanara kooroo qiaqa. \v 17 Miqi qimasoofanoo tamummaqara fasiqa Eesaia mina ufa anoona kambiqanau. \v 18 Mifa ooqai maaqi qimasee Yisunara akara rinau. \q1 Qafaa, qini dadaaqira faiqi, qinee mina utaaqamamaqaunafa. Qinee minara qimuqusidanoo qini daundura minara asasidanoo. Qini maraquna mina aakufuannoo. Mifa aanaamuru mariasa faqa kiapausara foora andeeqannisaannoo. Sia Isaraee maqannaa kai. \q1 \v 19 Mifa sia dapi ufa oosana oosana firaaqoo qiannoo. Sia faaqa rumasaida qiannoo. Maqusaindari sia mina ufa irifaranoo. \q1 \v 20 Mifa eendira saka sia ramooramaa mamaree raudaannoo. Amannaikiasa mandainaina rafaaqa fimarinara sia mifa aanoommasee qimannimifa fifimandee reendeenamandee naakapee marifa. Mifa miqimmamaree reendeenammamaree fifi inanoo numoo aukuana raquramiseenoo miqoomma uriqaraannoo. \q1 \v 21 Minaki maqusa maqusa aanaamuru mariasa minaki doo irirana rusifaranoo. \p Eesaiafa miqi qimasee Yisufa sia qumu maru aukuana Yisunara akara rumaqoofa maridanoo. \s1 Unnaqimaseeqa Beeraseeburanannai afaanna afaqaidee qiqau. \r (Mak 3:20-30; Ruk 11:14-23) \p \v 22 Faiqí moo faafasaaqa aundurai marufanoo afu dimbeeqeenoo ufa faqa sia qimaruna faiqí anaasee afieeqa Yisufinnai minisoofanoo andeeqanau. Andeeqasoofanoo mi fasiqafa afu maqeenoo ufa qinau. \v 23 Faiqí anaasee aiqama qafamasee naaquqoofaqa qiqau. Maanaree maasa afeesi marunafa mifee. Dafidina atikiqari findifuanina fee qimaqoofa doo maana mifee. \p \v 24 Farisai amaana ufa qimarusa mi ufana iriseeqa qiqau. Maafa afaanna rakisirana Beeraseebura minannai afaanna faiqí naunduraki marina aqiqaidanoo. \p \v 25 Yisufa misa ufa iriseenoo qimanniminau. Moo maqusanaasa furufariqa raina rainirausa, doo mi maqa maaqafa dapikammiannoo. Moodaa oosana mariasa mi oosanausa rainarainiqa maqasaa aqufifaranoo. \v 26 Sia Sadannafa narí kai quandaki narí aqiqaannoo. Miqidanoofau narí raineenoofau mina afeeka fannoo maqasaa aqufiqini. Miqinanoo naqimmasee mina aiku asauku afeekaikamandee marifaree. Sia afeekaikifara furufariqa dapikammifaranoo. \v 27 Innee Farisai amaana ufa qimariasa inni faiqinamu Sadannanannai fee afaanna aqiqaida fee Anutunannai fee afaanna aqiqaida fee. Anutunannai kai afaanna aqiqeemariafanoo. Inni faiqi namu miqianannai inni manda ufa qaoo qidanoo. Qinee Beeraseeburanannai quandafi afaanna nári niqoonausa niqiqaananoo siammamanaikiannoo. Qinee Anutuna maraqunannai kai afaanna aqiqeeqa. \v 28 Qinee Anutuna maraqunannai afaanna aqiqaananoo doo Anutuna amiqira ququsa fannoo doo innisaa radiqiseenoo ititannimaqeenoo. \p \v 29 Naqimandee moo fannoo Sadanna maaqakinaa ainaina indaa iraree. Maaqa akoona naaree rumbasee mina ainaina indaa ia. Maa aaqoo afu furufarirana maaqa akoona doo qinee rumbaseeqa mi maqanakinaana doo qinee mareeqa. \p \v 30 Faiqí moo fannoo sia qini qiqoondi marirafa mi fasiqafa qini namuqaa maridanoo. Sia qini dadaaqida oonu suqu ani suqu imarifa mareeqaida aquraaruki marifa maridanoo. Miqi kai inoo faiqí moo fannoo innaaruna ququsara sia faiqí anaasee suqu quqainafa, mifa furufarammida nifaqanoo nidanoo. Qinee suqu quqaunaqa innee Farisai amaana ufa irimariasa furufaramida nifaqee mariafanoo. \v 31 Misa Yisunara Sadannanannai afaanna niqiqeefoo qunara, Yisufa minara iriseenoo qimannimidanoo qinau. Oosana oosana manda marirana faqa manda ufa faqa Anutufa amana mina numoo faiqí mininnisaannoo narí maraqunara aqirana minara kai sia mininnisaanoo. \v 32 Anutuna maraquna aqira ufa mina akiaqara Anutufa sia mininnisaannoo. Maa kamusaqa marira aukuana faqa naaru kamusaqa marira aukuana faqa sia uqanna amana Anutufa mina akiaqara mininnisaannoo. Qinee faiqí nimaakuara diqira ufara minara Anutufa amana mininnisaannoo. \s1 Faiqí ufa fannoo naundurakinaa oosana kooroo idanoo. \r (Ruk 6:43-45) \p \v 33 Saqari amiqirafa maridanoo mina qaqamma faqa amiqirafa kai maridanoo. Saqari mandaikirafa maridanoo mina qaqamma faqa mandaikirafa kai maridanoo. Saqari qaqamma fannoo kai saqari anoona kooroo idanoo. Miqi kai iqa inni Farisai amaana ufa qimariasa inni manda ufa oosana manda saqari qaqamara foora maridanoo. \v 34 Innee sakani faiqi miqirausa inni naundura mandamuqanoo maridanoo. Inni naundurai moomoo ainaina marinakiqari ufa uridanoo. Minara naqi fee mandee inni naundurakiqari amiqira ufa uruannoo fee. Sia amana miqirafa. Faiqí afauru fannoo narí amuqusaki mari ainainara kai ufa qidanoo. \v 35 Amiqira fasiqa mina amuqusa qumiasanakiqari amiqira ainaina maree uridanoo. Manda fasiqa mina amuqusa ookiqari mandainaina oosana oosana kambiqaidanoo. \p \v 36 Qinee qimannimidaqa numoo aukuana anirainaqa faiqí misa nariqa aiqama dapi ufa oosana oosana Anutuna afusaa kooroommasaifanoo minara ufa qiannoo. \v 37 Maqee marira aukuana ookinaa ufa Anutufa iridanoo. Numoo aukuana anirainanoo inni maqee maria aukuana ufa fannoo inni mareeqeenoo amiqiranaki fee quqaannoo fee Anutuna nariranaki fee mara quqaannoo fee. \s1 Yisunara misa faiqí sia amana auqaaqaa ira ainaina auqaina qafaa. \r (Mak 8:11-12; Ruk 11:29-32) \p \v 38 Miqi qimasoofaqa Mooseena sandufa irimarusa faqa Farisai amaana ufa qimarusa faqa misa Yisuna akaru qiraree qimasee qimamiqau. Ufasaa rakisirafa anee moo ainainara qinanoo mookinaqa maasa mina qafeeqa aniara kuqaa Anutuna asauku mundira fee qianaura. \p \v 39 Yisufa quandafi qimanniminau. Innee maqee mariasa manda oosana maree mariasa Anutunara nikooqaifaqa minnisee mariasa innee kai moo ainainara qifanoo kambiqaina qafaanee qidaqa. Sia qinee moo fuka ainaina auqaana qafeefara. Nauraa ainaina Yoonaafa tamummaqara fasiqa ooqai firaa noodaanna aranandaki marunara foora miqirana maqee qafeefaranoo. \v 40 Yoonaafa firaa noodaanna aranandaki qaaramoo faasaana faqa eendaki faqa marinau. Miqi kai iqa qinee faiqí nimaaku qaaramoo faasaana faqa qaaramoo eendaki faqa maqa aundurai madikaki marianaura. \v 41 Nineefa maqusa marusa numoo aukuana anirainaqa misa findifi inni maqee mariasa niqifaranoo. Misa Yoonaana ufa iriseeqa nári mandainaina maqasaa quqasee quandafufaqa Anutuna afusaa reendeenammiqau, maqee qinee Yoonaana uriqararausa inniki maridaqa innee sia inneeqa mandainaina minnisaidaqa minara misa inni niqifaranoo. \v 42 Seebaa maqusaindari anaasee rakisirafa moo fannoo numoo aukuana anirainanoo mifa faqa Nineefa maqusanaasa faqa findifiqa maqee mariasa niqifaranoo. Mifa nianaindari Sooroomoona mina irirana iriannee qimasee aninau. Maqee qinee Sooroomoona uriqararausa animaridaqa innee sia qini ufa irimariafanoo, minasaara mi anaasee rakisirafa numoo aukuana anirainanoo inni niqiannoo. \s1 Faiqí naundurakinaa afaanna oonu aqoonausa nifiqamareenoo kaiqaa ani keeqanau. \r (Ruk 11:24-26) \p \v 43 Maa maqee mariasa kaifaa maaqimminoo mariannoo. Innee manda faafasaaqa faiqí naunduraki marifara foora marifara. Mi faafasaaqafa mi fasiqana aundurakiqari raudamakinoo fifi inoo fiqu fiqu inoo aadana maqa maaqa oombura maqa maaqaki aakaaqaki adooaranara randaisianoo fiqu fiqu imarinau. \v 44 Fiqu fiqu idanoo sia paqurinoo narí kai oonumafi iriseenoo qinau. Qinee qeeqa ooqeenaa maaqaki kaifaa keeqaanaura. Qinee qeeqa ooqai mariafanna fasiqana aunduraki kafaa keeqaanaura. Miqi qimaseenoo mi fasiqa finnai anireenoo qafanau. Fifau maaqara foora maridanoo, damunamminoo maridanoo, rapeeiranaki ititanoo maridanoo aiqama ainaina andeeqanoo maridanoo. \v 45 Mifa mina qafamaseenoo oonureenooafaanna moodannai qisauku dinni oonu qaaraqanda maraseenoo narí manda oosana uriqararausa kai nifiqee anireenoo mi fasiqana aunduraki aiqama keeqafufaqa minaki mariqau. Mi fisiqana inaaqiana manda marirafa fiqaramaseenoo firaaqoo mandaikinoo marinau. Ooqai mi fasiqafa moodaa manda faafasaaqa maru aukuana kaqikaaqoo mandainainaki marinau. Innee maqee manda marira mariasa miqikai mandee marifaranoo. \s1 Narí ufa irimarusara qini qinausa qikaqaafasaa fee qinau. \r (Mak 3:31-35; Ruk 8:19-21) \p \v 46-47 Yisufa miqikaimmasee faiqí anaasee ufa qimannimi marufaqa Yisuna narí anoofa faqa mina akaqaafasaauqa faqa aniree naambeeqai kikiqamafufaqa qimamianee qufanoo faiqí moo fannoo mina irisee maaqaki oonu Yisuna qimaminau. \v 48 Mifa iriseenoo mi fasiqana qimaminau. Naqi fee ifanee anee qini qinoofa faqa qini qikaqaafasaauqa faqa madaanai mariaafoo q inanee. \v 49 Maa mariaa qimaseenoo narí faiqi namu asauku mundinoo qinau. Maaqaimee mariasa misa qini qikaqaafasaa qini qinausara foora maridaqa. \v 50 Faiqí anaasee yausee innaarunai qini qikoona iriranamau fimariasa misa kai qini qikaqa faqa qini dauna faqa qini qinausa faqa maridaqa. \c 13 \s1 Qaqama aaqasoofanoo kambiqoonara qinau. \r (Mak 4:1-9; Ruk 8:4-8) \p \v 1 Mi faasaanna Yisufa mi maqanakiqari raudamakufanoo firaa taatarunna afainni ooqu reenoo miqoo ooqu marinau. \v 2 Ooqu marifufaqa faiqí anaasee fifau andandara foora ruqufu aqufi ititafufanoo mifa kanuqaki akaramafinoo ooqu marifinoo minakiqari qimannimufaqa faiqí anaasee nammari afainni maridaqa mina ufa irimariqau. \v 3 Mifa kanuqakiqari oosana oosana quandara ufa qimanniminau. Mifa maaqi qinau. Faiqí moo fannoo Yuda maqannaafa nári oosana maraseenoo raisa fooqaana ummaqirara maqa rumaqoonaki qaqama kaqi aaqee marinau. \v 4 Mi fasiqafa aaqee marufanoo qaqamma akaqafa aanasaa niku ree maruqoo faqa aaqamaki aqufufanoo ufiniuqa aniree mina kai naqau kaqindaraana sia naqau. \v 5 Akaqafa aaqamaki oonisaa aqufinau. Maqa sia moomoo marufanoo maqa tootooqi marunara dauni kambiqanau. \v 6 Kambiqafufanoo suani urureenoo arusoofanoo maqa eeraqoo marufanoo atuka sia meemai keeqoonara suani arufanoo aadanusinoo kuqinau. \v 7 Akaqafa amuka faqaa ainaina marunaki aqufufanoo amuka faqaa ainaina fannoo urureenoo rafaaqafinoo arusanau. \v 8 Akaqafa amiqira maqasaa aqufufanoo qaqamma moomoo iranau. Akaqafa urureenoo qambaana irara iranau. Akaqafa urureenoo oodaa iranau. \v 9 Aaqoo faqaafa irinana anee kai andeeqasee iria. \s1 Yisufa narí quandara ufa oosana narí faiqi namu qimanniminau. \r (Mak 4:10-12; Ruk 8:9-10) \p \v 10 Yisuna faiqi namu mina ufa iriseeqa mariufaqa mifunnai anireeqa irammiriqau. Naqaaifanee quandara ufa kai qimannimidanee, akooqoo kooroomasee qimannimiaqaana. \v 11 Yisufa iriseenoo qinau, innee innaaruna maqusa qumee irirana iriaqeera, misa sia iriaqeera quandara ufa qimannimidaqa. \v 12 Faiqí anaasee moo fannoo innaaruna maqusa irirana irinanoo Anutufa moo faqa mina amifanoo minaindi moomoo kammiannoo, faiqí anaasee moo fannoo innaaruna maqusa irirana siaifa moodaa marinnana Anutufa mina aiqama maree finanoo kaqisamu mariannoo. \v 13 Misa nifu maqaidaqa sia qafaidaqa, misa naaqoo marifaqa sia iridaqa, minara qinee quandara ufa qimannimidaqa sia iriaqeera qimannimidaqa. \v 14 Misara tamummaqara fasiqa Eesaia mina ufa anoona kuqaa kambiqeenoo. Minara qimasee akara rumaqoona anoona kambiqanau. Mifa minara maaqi qimasee qinau. \q1 Kuqaa innee naaqoonnai qini ufa iriseeqa naunduraki sia irifaranoo. Kuqaa innee nifunnoo qinee auqee marunna ainaina tataqafi qafamaseeqa naaqoonnai siamma irifaranoo. \v 15 Maa maqannaasa nimuqusa kudoosaapanoo maridanoo. Misa naaqoo auninoo maridanoo, misa nári nifu nári tautasee maridaqa. Misa nifunnai qafamasee irifoora misa naaqoonnai irifoora. Misa naundura iriaraasifoora. Misa quandafinaqa qinee ianannai anifaqa qinee misa amiqianoora. \p Tamummaqara fasiqa ufa miqimminoo maridanoo. \v 16 Innee qini faiqi namu inneeqa nifu qafee mariana inniqa naaqoo irimariasa marianara asasiaqa, inneeqa kai qafaidaqa, inneeqa asasiranaki mariafanoo inneeqa qini ufa oosana iridaqa. \v 17 Qinee anoona ufa inni qimannimidaqa. Tamummaqara fasiqauqa faqa reendeenirafa andeeqara fasiqauqa faqa misa ooqai maridaqa innee maqee maqee qafeemarianara kaaqa nimuqusufaqa minara qafaaqaa kaimmasee sia qafaqau. Misa innee maqee qini ufa irimariana kaaqa nimuqusifaqa iriraree qimasee iriaqaa kai qimariqau. Sia iriqau. \s1 Yisufa aaqee maru qaqamara oosana kooroo inau. \r (Mak 4:13-20; Ruk 8:11-15) \p \v 18 Qaqamma aaqee mari fasiqana quandara ufa oosana irisaifaqa qimannimianaura. \v 19 Moo fannoo qini ququsakinaa ufa iriseenoo sia irinoo manoo manaa imarifa, qaqamma mina amuqusaki kakasammasaifanoo manda faiqi fannoo animaree fifinoo. Maafa qaqamma fooqaana aanasaa kukupee marifanoo siara foorammidanoo. \v 20-21 Oonisaa kukupanoo marifa mina oosana maaqimminoo maridanoo. Misa Anutuna ufa irisaidaqa asasammasee mi ufana maraifanoo sia atuka misaki amiqimmasee ausinoo kaqi meeraqoo rusinoo maridanoo, qusasaa qimasee minnisaidaqa. Mi ufanasaara narirafa kambiqaifaqa misa quqasee fuaniqiana saamuridaqa. \v 22 Amuka faqaanaki aqufu qaqammafa moo fasiqara foora maridanoo. Mifa Anutuna ufa irinoo maqasaa kadaapirirana faqa kaaqa ainainara munnimmara amuqusirana faqa mi ainainafa mi ufana anukaki kukuqinoo sia qaqamma iraidanoo, sia anoona kambiqaidanoo. \v 23 Qaqamma amiqira maqasaa kakasinoo moo fasiqara foora maridanoo. Mifa mi ufana iridanoo oosana amiqimandee iridanoo. Mifa kuqaa qaqammara foora iraidanoo. Moo uriqararafa amiqimma qaqamma irafinoo irairaammidanoo. Moo qambaanai marifa narí amanasaa iraidanoo. Moo ureeqarafa miqi kaimidanoo narí amanasaa iraidanoo. \s1 Namuqaa moona afuqaki manda qaqama aaqee marunara qinau. \p \v 24 Quandara ufa moo Yisufa faiqí anaasee noorinni mara quqanau. Manda oosana maree marusara faqa amiqira oosana maree marusara faqa misauqara quandasee qimanniminau. Innaaruna maqusai faiqí moora foora maridanoo. Mifa narí ququsaki amiqira qaqamma ummaqinau. \v 25 Faiqí misa faiqaqeeufanoo mina namuqaa fannoo anireenoo kukura asumu sakuma maruqoo ummaquseenoo finau. \v 26 Sakuma urureenoo uri rupipoosufaqa kukura faqa qafaqau. \v 27 Mina dadaaqira faiqiuqa ququsa akoona oonu qimamida qiqau. Rakisirafa, anee kuqaa fee ani amiqira qaqamma kaifee ummaqinee. Nanaindari fee kukura kambiqaidanoo fee. \v 28-29 Mifa iriseenoo qinau. Imboo namuqaa fannoo kai ummaqinoo. Qimasoofaqa mina faiqi namu qiqau. Amanee maasa oonuree rarakuanauree qimasoofanoo mifa qinau. Sia innee kukura rarakuaqa, sakuma faqa rarakifoora. \v 30 Saina kaqi mariani. Miqanda moodaa karammiqa mariafaqa. Aiqama akuqamafinaqa qinee qimannimianaqa innee kukura indaaru ateeka rumbasee ida araaqeera. Inaaqiana sakuma ateekasee qini maaqaki quqaaqa. \s1 Yisufa kaqikaa qaqama kikiqammusinau. \r (Mak 4:30-32; Ruk 13:18-19) \p \v 31 Yisufa moo quandara ufa misa noorinni quqanau. Innaaruna ququsaki fifandinausa qumini qaqama miqirausa maridaqa. Faiqí mina qaqama narí ququsaki ummaqinau. \v 32 Mina qaqama kaqikaana uqanna maridanoo. Mifa urureenoo qambaanai oorufinoo firaa saqariara foora aiqama aakaaqakinaa andanda uriqararafa maridanoo. Miqinoo marifaqa ufiniuqaindi anireeqa mina asaanai aanaamu usakaidaqa. \s1 Yisufa ooruku anoona kikiqammusinau. \r (Ruk 13:20-21) \p \v 33 Mifa quandara ufa moo qimanniminau, Anutuna ufa aiqamai daraaniranara qimanniminau. Innaaruna ququsaki fimariasa ooruku anoonara foora maridanoo. Anaasee mina marasee feemuki adiasaafanoo aiqama ati qaidanoo. \s1 Yisuna ufa mina kikiqa usira ufa oosana. \r (Mak 4:33-34) \p \v 34 Maa ufana faiqí anaasee moomoo marufanoo Yisufa quandara ufakiqari kai qimanniminau. \v 35 Yisufa maaqi qimannimisoofanoo ooqeenaa tamummaqara fasiqa mina ufa anoona mikari kambiqanau. Tamummaqara fasiqa qinau. \q1 Qinee doo raqasee quandara ufa kai qianaura. Maqa quqoo aukuana kukeeqoo ufana kukeeqanoo mariifa qinee mi ufana maqee quandara ufakiqari kooroo qimannimianaura. \p Tamummaqara fasiqa ufa miqi qimaqoo ufafa maridanoo. \s1 Yisufa manda qaqama kikiqa usira ufa oosana kooroo inau. \p \v 36 Yisufa faiqí anaasee qimannimiseenoo minniseenoo maaqaki keeqanau. Mina faiqi namu mifunnai oonureeqa qiqau. Kukurara quandara ufa qimanniminaqa iriaqa. \p \v 37 Miqi qufanoo mifa qinau. Faiqí nimaaku qinee amiqira qaqamma ummaqi marunausa maridaqa. \v 38 Ququsaki maa maqanasaa mariasa maridaqa. Amiqira qaqamma karaambaiqa aiku asauku mariasa maridaqa. Kukura manda faiqi mina aiku asauku mariasa maridaqa. \v 39 Namuqaa kukura ummaqinafa Sadannafa kai maridanoo. Sakuma ateekara aukuana, maa maqee marira kamuqoo taikara aukuana maridanoo. Sakuma ateekara fasiqauqa misa qangiroouqa maridaqa. \v 40 Kukura ateekasee rumbeeqee idaki aqifanoo taikara aukuana miqimminoo mariannoo. \v 41-42 Mi aukuanna qinee faiqí nimaaku qeeqa qangiroouqa niqiqaanaqa misa Anutuna ququsakinaana manda findi fira findi fimariasa narí oosana uqannifiqanoonifa faqa manda oosana mariasa faqa maramaree auru firaafa imarinnanaki minaki aqifaranoo. Miqoo faiqí misa qikindaqeefara nifai riqifaranoo. \v 43 Miqooqari andeeqarausa suaniara foora kaimmifaranoo. Innaarunnai nári nikoona maqusaki maridaqa kaaqa qeefaranoo. Naaqoo faqaasa mariafanoo inneeqa kai andeeqasee iriaqa. \s1 Koorakinaa maqa feefaurira ufa quandara ufa. \p \v 44 Innaaruna ququsaki keeqeemaria ufafa koora miqirafa maqaki kukeeqanoo maridanoo. Faiqí moo fannoo paqurimasee qafeenoo kaifaa kukeeqaannoo. Kukeeqaseenoo asasammaseenoo narí ainaina oosana oosana akaqausa nimiseenoo mina akiaqara munnimma maraseenoo quandaki koora mari maqa maaqana feefaurummasee mi koorana indufuannoo. \s1 Oonda feefaurimaruna quandara ufa. \p \v 45 Kafaa innaaruna ququsaki keeqeemaria ufafa faiqí moora foora maridanoo. Mi fasiqafa koora aina feefaurimarifa koorara maqusamau randanoo nidanoo. \v 46 Oonda firaa feefaurimaria oondana paqurimaseenoo narí ainaina aiqama moosa nimiseenoo minasaaqaraa munnimma maraseenoo nariara mi firaa oondana maraannoo. \s1 Noodaanna reemaria rainara quandara ufa. \p \v 47 Kaifaa Yisufa minara qinau. Innaaruna maqusa pateeree maria uqara foora maridanoo. Misa mi pateeuqana nammariki ramasee noodaanna oosana oosana minaki uqaridanoo. \v 48 Pateeuqa qumbiqafifaqa uqeereeqee afainni quqaidaqa. Quqaseeqa misa ooqu marifiqa amiqira noodaanna taquki mara upeekasee manda noodaanna mara teeqimmaqidaqa. \v 49 Maa marira aukuanna taikafinanoo miqimminoo mariannoo. Qangiroouqa rafudamafiqa manda oosana maree mariasa faqa amiqira oosana maree mariasa faqa raineefara. \v 50 Misa mandaikirausa ida firaa auruki mara aqifara, minaki iki raqaidaqa nifai riqifara. \s1 Ooqeenaa anoona ufa faqa fuka ufa faqa mina akoofasara qinau. \p \v 51 Miqi qimaseenoo Yisufa narí faiqi namu irammirinau. Innee maa ufana oosana irida fee. Miqi qufaqa misa eedoo qiqau. \v 52 Yisufa iriseenoo kaifaa maaqi qimasee qimanniminau. Mooseena sandufa irimari fasiqafa moo fannoo Anutuna ququsaki mariranara irimarifa maridanoo mifa faiqí firaafara foora maridanoo narí maaqakiqari ooqeenaa amiqira irirana faqa fuka amiqira irirana faqa marasee ani uqafiqaannoo. \s1 Nasareetee maqannaasa Yisunara nikooqanau. \r (Mak 6:1-6; Ruk 4:16-30) \p \v 53-54 Yisufa maa quandara ufausa taikaseenoo mi maqusana minniseenoo narí maqusai uqanna oonureenoo misa amaana maqaki keeqafinoo qimanniminau. Misa mina ufa irisoofanoo naaquqoofaqa qiqau. Yai fee maa fasiqafa maa irirana faqa maa idaaqammannisarana faqa irinoo fee. \v 55 Maa fasiqafa kamundaa amaaku maridanoo. Mina anoofa Mariafa maasa faqa maaqooqaraafa maridanoo. Mina akaqaafasaa Yameesana amarafa faqa Yooseefaana narí akoona amarafa faqa, Simoonafa faqa, Yudasina amarafa faqa maasa faqa maridaqa. \v 56 Mina asooqmaakamara faqa kaqi misa maaqoo maridaqa. Maa fasiqafa yai fee maa amiqira irirana mareenoo fee. Maasa minara qikooqaidanoo. \p \v 57 Miqi qimasoofaqa misa minara oonumafi irisee ooimariqau. Yisufa misa ufa iriseenoo qimanniminau. Tamummaqara fasiqa maqusa maqusa mina fidanoo faiqí anaasee minara naaquqaifaqa ufa iriaqaa kai idaqa. Narí maqusanaasa uqanna faqa narí ainaina faqa sia irifara nikoo nikaa ifaranoo. \v 58 Yisufa miqi qimasoofaqa misa sia minaki irirana rusiqoonara Yisufa sia moomoo firaa ainaina naaquqara ainaina miqoo auqinau. \c 14 \s1 Eeroodeefa Yoohaneena akiaqa tuqinau. \r (Mak 6:14-29; Ruk 9:7-9) \p \v 1 Mi aukuanna Eeroodeefa Karidaia maqannaa uriqararafa firaafa marinau. Roomma maqannaa kiapana ameemaanai ureeqanoo marida rakisinoo marinau. Faiqí anaasee misa Yisuna amooqimammaree anufanoo Eeroodeefa irinoo narí aiku asauku maaqi qimasee qimanniminau. \v 2 Maafa Yisufa Yoohaneefa nammari nimimarufa kuqiranakiqari findifinoo Yisunaikinoo maridanoo, maa afeeka firaa ainainna auqaidaqinoo fee qinau. \p \v 3-4 Eeroodeefa narí akaqa anaaqa auqu Eeroodia nammarina maroofa mi anaaseefa qufanoo iriseenoo Yoohaneena rumbeeqeenoo karafusaki quqasoofanoo marinau. Yoohaneefa Eeroodeena narí akaqa anaaqa Eeroodia nammarina maroonara aqinoo qinau. Anee sandufa rukieenana mi anaaseena maraananoo. Miqi qufanoo mi ufanara aranaqoofanoo Eeroodia nammarina ufara karafusaki rumba quqanau. \v 5 Eeroodeefa Yoohaneenara kuqaruani qinaqa faiqí anaasee minara irifoora. Misa aiqama Yoohaneenara Anutuna tamummaqara fasiqa fee qufanoo Eeroodeefa minara oonumafi iriseenoo minara rufieenoo sia arinau minnisee kaqi rumbanau. \p \v 6 Eeroodeena maqoo aukuanafa kindaaramambufanoo miqoo faiqí anaasee suqu maree oomaqammanee mariqau. Eeroodia nammarina araamuna fannoo sukuraki maridanoo aaduma idi rama akoofasa quqamaqoofa maridanoo qoomaqammanee maruna qambaanai faiqí anaasee nifusaa findifi idi ranau. Eeroodeefa mi manaaqafa idi roona qafoofanoo kaaqa amiqi amiqinau. \v 7 Afaaqa amiqi amiqufanoo narí amana aqiqeenoo mi manaaqana qimaminoo qinau. Anee nanaree aidinana qimaqiminaqa qinee minakaimmamianaura idi raannana akiaqara amianaura. \p \v 8 Mi manaaqafa Eeroodeena ufa iriseenoo sandeenoo narí anoona Eeroodia nammarina oonu qimamisoofanoo irinau. Yoohaneefa Eeroodeena faqa mi anaaseena faqa niqunara mi manaaqana anoofa aranaqee marufanoo mariufa mari maridanoo narí araamuna fannoo oonuree narí anoona qimamufanoo mina anoofa mikari Yoohaneena arira irirana paqurinau. Oo doo maqee mifa qini diqufa kuquannoo. Miqi qimaseenoo Eeroodia nammarifa narí araamuna qimaminau. Anee oonuree qinanoo Eeroodeefa Yoohaneena akiaqa ituqu piritasaqa saka amiani qufanoo mi manaaqafa mi ufana iriseenoo ani randeenoo Eeroodeefinnai oonureenoo narí anoona ufa kai qimaminau. \p \v 9-10 Eeroodeefa mi ufana irisoofanoo aundura mandaikinau. Faiqí anaasee nifusaa qeeqa qimana aqiqamasaunnanara oonumafi iriqa qisauruanoo qimaseenoo eedoo kai qinau. Eedoo qimasee narí firisuaiqauqa niqiqanau, oonuree Yoohaneena akiaqa tuqumaree mina amiaqee qufaqa firisuaiqauqa misa iriseeqa karafusa maaqaki keeqafiqa Yoohaneena akiaqa tuqiqau. \v 11 (Mi maqannaasa mina fidika maqasaa aqufuandoo qimaseeqa piritaki sakaqau sia nararau miqiqau. Kaqi fifau fidika aqufuandoo qimasee miqiqau.) Yoohaneena akiaqa misa tuqu piritasaqa sakamaree mi manaaqana mina amiqau. Amisoofanoo mifa maree munu narí anoona aminau. \v 12 Yoohaneena faiqinamu mifa kuqunara iriqa ani karafusa maqakinaana ani mina iri mara mareeqa munu madikaqau. Madikamaseeqa misa Yisufunnai oonureeqa mi ufana qimamiqau. \s1 Yisufa feemu faqa noodaanna faqa moomoosa niminau. \r (Mak 6:30-44; Ruk 9:10-17; Yoh 6:1-14) \p \v 13 Yisufa mi ufana Yoohanee arunara iriseenoo ummaararoofanoo nammariki ooquree kanuqaki narí faiqi namufaqa akaramafufanoo nariara faiqí sia marutinai finau. Faiqí anaasee Yisuna sipa fannoo nammariki fimarufaqa qafamasee faiqí anaasee maqusa maqusa tatufufaqa maqamau afaindanai miqoombiqau. \v 14 Yisufa kanuqakiqari maqasaa aqufinoo nindafoofaqa moomoosa ani marufanoo. Oonureenoo misara amuqusufanoo misaki aurimarusa aurirana taikannisanau. \p \v 15 Eendi marufaqa mina faiqinamu mina ufa irimarusa anireeqa Yisuna qimamiqau. Maa maqa maaqanaki faiqí siai maqa maaqaki, suani doo keeqaidanoo. Anee faiqí anaasee niqiqainaqa maqusa maqusa narana feefaurummasee namasee faiqaaqa. \v 16 Yisufa iriseenoo maaqi qimasee narí faiqi namu qimanniminau. Innee fifau niqiqeefaara. Inneeqa kai narana nimiaqa. \p \v 17 Miqi qimasoofaqa misa qiqau. Maasaki feemu rumbarafa moodaannai qisauku kai maridanoo. Noodaanna qaaraqanda kai maridanoo. \v 18 Yisufa iriseenoo qinau. Doo mina kai qini qimiaqa. \p \v 19 Miqi qimaseenoo faiqí anaasee aiqama qimanniminau. Aiqama andanda rasoonookammasee ooqumariaqa. \p Miqi qimaseenoo mifa feemu moodaannai qisaukunamu faqa noodaanna qaaraqanda faqa qumareenoo innaarunnai oori uqeeraseenoo Anutunara dufi dufi qimaseenoo feemu ruqi ruqimaseenoo narí ufa irimarusa nisaukuki quqasoofaqa misa qumareeqa faiqí anaasee nimiqau. \v 20 Faiqí anaasee aiqama namasoofaqa nimuaqufaqa Yisuna ufa irimarusa uqa qumareeqa misa ooqu maruqoo fiqu fiqu idaqa narana andaanauqa uqariqau. Qisaukuqara taikasee qikunni qaaraqanda uqa qumbiqasee maraqau. \v 21 Mi naranna noosa faiqí kai ooni saqari maqusa manda samu muquiqa mariqau. Faifa tauseenna mariqau. Anaasee faqa faiqi faqa ootupa mafufaqa maaqa maaqa qumbiqa maqiqau. \s1 Yisufa nammari amuaqumau aiku ramasee finau. \r (Mak 6:45-52; Yoh 6:15-21) \p \v 22 Namasoofanoo Yisufa narí ufa irimarusa niqiqeenoo qinau. Innee sipaki qini doorinni nammari dinni afainni fimarifaqa qinee faiqí anaasee niqiqamasee kasoo fuanaura. \v 23 Mifa faiqí anaasee niqiqamaseenoo nariara aaqanai innaaru qiraree qimasee akaramafinoo innaaru qinau. Mi eendanaki aaqanai naríara marinau. \v 24 Yisufa aaqanai marufaqa mina faiqi namu sipaki faruma qambaanai oonuroofanoo ufai firaafa noorindari uqinoo nammari amakaurinoo mina ufa irimarusa sipaki kadaapirida fimariqau. \p \v 25 Iqaqarafa qusaramafufanoo Yisufa nammari amuaqumau aiku ramammaree misa unnai finau. \v 26-27 Nammari amuaqumau fimarufaqa mina faiqi namu qafamasee afaanna fee qimaseeqa kaaqa rufiamaree faaqariqau. Yisufa iriseenoo qimanniminau. Sia rufiaaqa. Inneeqa nimuqusa ubiqaaqa. Qinee maridaqa. \v 28 Peetooroofa Yisuna ufa iriseenoo qinau. Karaambaiqa kuqaa anee maridana qinaqa anee ianannai nammari amuaqumau qinee faqa fuanaura. \v 29 Yisufa iriseenoo qinau. Doo ania. Peetooroofa iriseenoo sipakiqari raudamakufanoo nammari amuaqumau Yisufunnai finau. \v 30 Fimarufanoo ufai firaafa uqufanoo rufiamareenoo doo nammariki ukuqnanau. Nammariki ukuqnaidanoo faaqarumaseenoo Yisuna aaraidanoo qinau. Karaambaiqa qini qumaraa. \v 31 Yisufa iriseenoo dauni mina asauku qumareenoo qinau. Anee nanaree qaara aundura irinanee. Anee sia qinisaa irirana rusi mariananoo. \p \v 32 Miqi qimaseenoo miqanda sipaki akaraqau. Akaramafufanoo ufai taikanau. \v 33 Sipaki kaqi marusa misa mina qafamaseeqa naaquqoofaqa Yisuna oorinni anireeqa noorindari mapamufufaqa Yisuna amooqiqa qiqau. Kuqaa anee Anutuna amaaku mariananoo qiqau. \s1 Keeneesareeta maqannaasa aurirausa andeeqannisanau. \r (Mak 6:53-56) \p \v 34 Misa sipaki nammari dinni afainni taqakufaqa Keeneesareetee maqusai oonu raqau. \v 35 Mi maqusaanaa fasiqauqa oonuree mina oori qafamaseeqa maafa auruasa andeeqee marifa qimaseeqa ufa quqasoofanoo maaqa maaqa maqusa maqusa ufa finau. Aurimarusa aiqama suqeeqeeqa Yisufunnai quqaqau. \v 36 Aurimarusa misa anireeqa maasa moomoosa marida Yisufa sia maasa aiqama andeeqaqisaandoora qamunna atikai amanee maasa kaqi auqaananoo aurirafa taikaannoo fee qufanoo Yisufa eedoo qimasoofaqa mina qamunna ati auqamasoosa aurirafa aiqama taikeenoo amiqi uqannammannisanau. \c 15 \s1 Sia nisaauqirai narana noonara ufa kambiqanau. \r (Mak 7:1-13) \p \v 1 Farisai amaana qimarusa faqa Mooseena sandufa irimarusa faqa Yeerusareendari Yisufa maruqoo irammiriqau. \v 2 Nanaree ani faiqi namu ooqeenaasa faiqí firaasa sandufa rukiee fee sia narana nisaauqusee nee fee. \p \v 3 Yisufa iriseenoo qimanniminau. Innee faqa nanaree Anutuna sandufa rukiasee fee inneeqa sandufa kai afeekaikidee. \v 4 Anutufa maa sandufana quqanau. Inneeqa ninausa nikausara asasamandee amiqidaqa misa nuqu uqeeraaqa. Kaifaa moo quqanau, faiqí moo fannoo narí anoona akoonara manda ufa qinanoo arusaina kuquannoo. \v 5 Anutufa mifa miqi qimasoofaqa innee maaqi qimasee mi ufana moomau fimariafanoo. Faiqí moo fannoo mina anoofa akoofa sarauida mandaikida amiqiannee qinna sandufanara doo qinee Anutuna amiseeqa sia ani amana amianaura. Miqi qimaria fasiqa aanaaseesara innee doo andeeqaidammiafoo qimariafanoo mifa narí anoofa akoona sia dadaaqianifeera qidaqa aaqee mariafanoo. \v 6 Miqi kai mandee fifau inniqa ufa fannoo Anutuna sandufa arimariafanoo. \v 7 Innee kaaqa ufa qimannimisaida maqandanai manda oosana maraqanuasa. Anutuna tamummaqara fasiqa Eesaia, kuqaa uqanna inniara qimasee akara rinau. Mifa maaqi qinau. \q1 \v 8 Maa maqannaa fasiqa anaaseesa nifauru fannoo kai unnaqimasee qini duqu uqeereemariasa, nimuqusa kaqinni ubeekarausa mariafanoo. \v 9 Misa faiqí qimaria sandufana qumaree unnaqimasee Anutuna sandufammifoo qimaseeqa faiqí anaasee naamuaqidaqa. Miqi qimasaidaqa Anutunara innaaru qifanoo siammiriannoo. \p Tamummaqara fasiqa Eesaiaafa inniara miqi qimasee akara rinau. \s1 Nookiqari urimari mandufafa faiqí putaamma nimaqaidanoo. \r (Mak 7:14-23) \p \v 10 Miqi qimaseenoo Yisufa faiqí anaasee aiqama naaramaseenoo qimanniminau. Farisai amaana ufa qimariasa nári faiqi namuara sia nisaaqusee neeaafoo qunara qimanniminau. Iriaqa, innee maa ufana oosana iriaqa. \v 11 Nooki fimari naranainainafa sia faiqí putaamma nimaqaidanoo. Nooki qari urimari mandufafa mifa faiqí putaamma nimaqaidanoo. \p \v 12 Miqi qimasoofaqa mina faiqi namu anireeqa qimamiqau. Sia fee iridanee. Farisai amaana ufa qimariasa misa ani ufa iriseeqa noori runidammia. \p \v 13 Misa miqi qufanoo Yisufa qimanniminau. Aiqama ainaina innaarunai qikoofa sia ummaqu ainaina moo fannoo qummaquqaifanoo Anutufa rarakuannoo. Sia misara rufiaaqa, Anutufa rarakuannoo. \v 14 Saina misa kaqi mariaqa. Misa nifu qimbarausa nisaadaki mariasa. Afu qimbarafa kai afu qimbarana asaadakinoo fifi inoo aiqamaqara kai madikaki aqufifaranoo. \p \v 15 Peeteeroofa qinau. Maa quandara ufana qiannana qimaqiminaqa irianaura. \p \v 16 Yisufa iriseenoo qimaminau. Aneenna faqa irirana siai fee maridanee. \v 17 Aiqama ainaina ooki quqasaananoo aranandaki ooqureenoo umiqaree fimarinara sia fee iridanee. \v 18 Aiqama ookiqari urimari mandufafa amuqusakiqari uridanoo. Mi mandufausa kai faiqí anaasee putaamma nimaqaidanoo. Mi ufanara qidaqa. \v 19-20 Amuqusakiqari manda irirana faqa faiqí narirana faqa moona anaasee maree mariafa faqa maanaaqa kumaara rarisee mariafa faqa ummuari mariafa faqa fifau akaru qimasee quandasee qimariafa faqa aqoonnanara mandufaqiranara faqa mifauqa kai faiqí putaamma nimaqaidanoo. Sia nisaaqumaseeqa narana neemariafa sia mifa faiqí anaasee putaamma nimaqaidanoo. \s1 Anaasee moo fannoo narí araamunara andeeqaqisaanifee qimaseenoo sandanainai qimarinau. \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Yisufa miqooqari Taia maqa maaqa faqa Sidoonna maqa maaqa faqa marutinai finau. \v 22 Miqooqari Kannaana maqannaa anaasee fannoo aanaamuru anaasee anireenoo Yisuna qimaminau. Anee Dafidina ati karaambaiqa mariananoo. Anee qiniara amuqusiani. Qini qiraamuna ooqeena aakinoo marifaqa ooqeena fannoo maqee maqee qini qiraamuna mara furufari marifaqa aurirana amimarifaqa minara ani qimamidaqa. \p \v 23 Yisufa iriseenoo sia irinoora foora kaqi finau. Mina faiqi namu anireeqa Yisuna fukifaaki qiqau. Anee mina aqiqaa maqee maqee mifa maasara faaqari marifanoo qikooqaidanoo. \v 24 Misa maaqi qimasoofanoo Yisufa qimanniminau. Dapikamambiqa Isaraee maqannaa sipsipara foora mariasa, misara kai dadaaqirara qumidaqa. \p \v 25 Qimasoofanoo mi anaaseefa mina oorinni ani ooqumarifufanoo qiki raqaida qimaminau. Karaambaiqa anee qini dadaaqia. \p \v 26 Yisufa iriseenoo qimaminoo qinau. Kamaa suqasee faiqiuqaindi nimiraree qimasee sia quandaki faini nimia, sia mi oosanafa miqinoo maridanoo. \p \v 27 Qimasoofanoo mi anaaseefa qinau. Kuqaa qiananoo. Kuqaa ani dadaaqira ainaina Isaraee maqannaasaindi maridanoo. Kuqaa qinee moo maqannaasa fainiara foora maridaqa. Anee iria, faini fannoo narí akoofa kamaa naida kakasamasaina andaana suqunaidaqa. Anee andaana kai qiminanoo qini qiraamuna dadaaqiani. \p \v 28 Yisufa mi ufana iriseenoo qimaminau. Imboo maa anaaseeo̱o Anee qinisaa irirana rusirana firaafa marianafa. Anee aneenna innainaina mifa kai kambiqaannoo. Miqi qimasoofanoo mi anaaseena araamuna mikari kai nianai marunnai ooqeena taikasoofanoo mi manaaqafa amiqinoo marinau. \s1 Yisufa moomoo aurirausa andeeqannisanau. \p \v 29 Yisufa miqooqari findimeeqeenoo Kariree nammari afaiqara ooru finoo aaqanai akaranau. Akaramafufanoo ooqu marinau. \v 30 Faiqí anaasee qafamasee moomoosa mina afaqee ooru fiqau. Misa niku arirutimarusa faqa misa nifu qimbarausa faqa niku eendirausa faqa sia ufa qusa faqa oosana oosana teeroomaree marusa faqa maree oorureeqa Yisuna aikusaqa quqasoofanoo mifa aiqama misa aurirana andeeqa taikannisanau. \v 31 Faiqí anaasee mina qafamaseeqa naaquqanau. Sia ufa qusa ufa qufaqa niqafamaseeqa arirutimarusa nimarufaqa niqafamaseeqa nifu qimbarausa faqa nifu maqasoofaqa niqafamaseeqa maa faiqi anaaseesa ooqai mandaikimarusa maqee amiqiqa maridaqa misa niqafamaseeqa naaquqoofaqa misa aiqama Isaraee maqannaa Anutunara asasiqau. \s1 Faiqí anaasee kafaa moomoosa narana niminau. \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 Yisufa narí faiqi namu naaramasee qimanniminau. Qinee maa maria fasiqa anaaseesara qimuqusifaqa narana sia marifaqa qaaramoo faasaana mariaasa. Qikoo misa fifau niqiqarara aanai kudoosaapee foora. \p \v 33 Mina faiqinamu iriseeqa qimamiqau. Yaqoo fee narana marinaqee misa nimianauree andandakinai marifaqa moomoosa mariafaqa. \p \v 34 Yisufa iriseenoo irammirinau. Naquma feemu fee innee maqee̱ idee qufaqa misa qiqau. Qisauku dinni taikasee dinni ani qaaraqanda marasee feemu marifaqa noodaanna faqa kaqikaafa qaaraqanda marifaqa. \p \v 35 Mifa iriseenoo faiqí anaasee aiqama maqasaa ooqumariaqee qufaqa ooqu mariqau. \v 36 Ooqu marifufanoo Yisufa feemu dinni qisauku taikaseenoo dinni ani qaaraqanda maraseenoo (7) mi feemuna faqa noondaana faqa maraseenoo Anutuna dufi dufi qimaseenoo ruqi ruqi maseenoo narí faiqi namu nisaukuki quqasoofaqa qumareeqa faiqí anaasee nimiqau. \v 37 Faiqí anaasee noofanoo nimuaquqinau. Nimuaqumambufaqa Yisuna faiqi namu andaanauqa suqeeqee uqaki riqau. Dinni qisauku taikasee dinni oonu qaara marasee uqa (7) qumbiqaqau. \v 38 Faiqí neemarusa ooni saqari auqiqa maqi tauseena (4,000) mariqau. Anaasee faqa faiqi faqa ootupamafufanoo meeraqoo marinau. \v 39 Yisufa misa niqiqamaseenoo sipaki keeqafinoo Makadana moo maqusanai finau. \c 16 \s1 Yisufa faiqí sia amana auqaaqaa ira ainainara qaoo qinau. \r (Mak 8:11-13; Ruk 12:54-56) \p \v 1 Farisai amaana ufa qimarusa faqa Sadikai amaana ufa irimarusa faqa misa Yisunara kuqaa Anutuna amaaku fee maridanoo fee qianeera uneemaana qimasee amanammasee qafaaneera qiqau. Firaa ainaina mookira ainaina innaarunaindaraa ainaina uqaqifiqasainaqa qafamasee kuqaa aniara Anutuna faiqi fee qianauranoo. \p \v 2 Yisufa minara iriseenoo qimanniminau. Eendifanoo innaaruna taatuqeendifaqa duna ufidaannoommifoo qidaqa qimariafanoo. \v 3 Iqaqaifanoo kananaana asukuna arifaqa aaku rirarammifoo qimariafanoo. Innee innaaruna qafaidaqa irimariafanoo maqee maa aukuanna qinee marunna aukuana innee mina qafamasee sia irimariafanoo. Innee nanaree miqi qimariafaqee. \v 4 Mandainaina mareemariasa faqa maqee maqee inneeqa Anutuna minnisee mariasa miqi mariasa innaarunaindaraa ainaina faiqí sia amanaiki maria ainaina auqamasee uqaqifiqainaqa aniara kuqaa mindaraa fee qianauree qimariafanoo. Qinee fuka innaarunaindaraa ainaina sia uqannifiqaanaura. Nauraafa ooqai kuqu fasiqafa Yoonaanaindi mifa kai kaqi maridanoo mifa qaaramoo faasaana faqa qaaramoo eendaki faqa noodaanna firaana aranandaki marinau. Mi ufana qimaseenoo quqasee finau. \p (Yisufa narí kuqufinoo qaaramoo eenda faqa faasaana faqa madikaki marianinnanara quandaseenoo miqi qinau.) \s1 Unna ufara manda ooruku anoonara foora eerairiaqa. \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Yisufa narí faiqi namufaqa nammari faruma dinnafainni kanuqaki oonu raqau. Mina faiqi namu feemuara randoosia qiqau. Oo doo aunusee kaqi samu aniqa. \p \v 6 Miqi qimasoofanoo Yisufa qimanniminau. Innee Farisai amaana ufa qimariasa faqa Sadikai amaana ufa irimariasa faqa misa atiqee mari ooruku anoonara foora rufieeqa eerairiaqa. \p \v 7 Misa iriseeqa narí qimami narí qimamimasee qiqau. Oo maasa feemuara randaunanoo mifa ooruku anoonara qidaqinoo. \p \v 8 Yisufa mi ufana iriseenoo qimanniminau. Innee qinisaa irirana rusirana sia amana maridanoo. Innee nanaree sia feemu maraanara narí qimami narí qimami qidee. \v 9 Innee sia fee iridee. Moodaannai qisauku (5) feemu faqa faifa tauseena (5,000) fasiqa noonara, doo aunidee sia fee iridee. Mikari naquma ataraasa uqa fee riqau. \v 10 Kafaa moo kari moodaannai qisauku taikasee dinni oonu qaaramarasee (7) feemu faqa maqi tauseena (4,000) fasiqa faqa noonara doo innee mina faqa aunidee sia fee iridee. Mikari naquma ataraasa uqa fee riqau. \v 11 Innee nanaree sia qini oosanara iridee, sia qinee feemuara qunaqa. Farisai amaana ufa irimariasa faqa Sadikai amaana ufa qimariasa faqa misa manda oosanara rufiaaqee qimasee ooruku anoonara qiqa. \p \v 12 Misa mi ufana iriseeqa mi ufa oosanna doo naaqooki iriqau. Mifa sia ooruku anoonara eerairiranara qinau. Farisai amaana ufa qimariasa faqa Sadikai amaana ufa qimariasa faqa misa manda irirana uqannifiqaranara quandasee ooruku anoona kikiqa usinau. \s1 Peetooroofa Anutuna asauku mundiranara koorooinau. \r (Mak 8:27-30; Ruk 9:18-21) \p \v 13 Yisufa Seeseeria Firipai maqa maaqaki oorureenoo narí faiqi namu irammirinau. Faiqí misa faiqí nimaaku qiniara nana fasiqee fee qidee. \p \v 14 Misa iriseeqa qimamiqau. Moo fannoo aniara Yoohaneefa nammari nimimarufa kuqiranakiqari findifinoo marifa maridanoommifoo qidaqa. Moo fannoo tamummaqara fasiqa Eeriaa fee qidaqa. Moo fannoo tamummaqara fasiqa Yeerimaiaa fee qidaqa. Moo fannoo Anutuna tamummaqara fasiqauqakiqari moo fannoo fee qidaqa. \p \v 15-16 Yisufa misa ufa iriseenoo quandafinoo narí faiqi namu irammannimaqanau. Innee qiniara yafasiqanee fee qidee qimasoofanoo Simoona moo auqu Peetooroofa Yisuna qimaminau. Anee ooqai Anutuna asauku mundirafa mariananoo anee kaqi marira Anutuna amaaku mariananoo. \p \v 17 Yisufa iriseenoo narí qimaminau. Oo Simoona Yoonaana amarana amaaku, maqasaa fasiqa sia miqi qimasee ani qimamiaqini. Innaarunai qini qikoofa mifa kai ani aaqoosaa rinoo. Minara anee asasimarianafa mariananoo ani qimaminoo. \v 18 Qinee ani qimamidaqa. Anee Peetooroofa ani auqu oosana oonifa mariananoo. Qini qikoofa qiniara uqafiqainasaa mi ufafa firaa ooniara foora marinara qinee mi firaa ooninasaa qini amaana maqa usakaanaura. Qini saqariki mariasa qumareeqa qeeqa amaana maqaikamandaanaura. Mi ooninasaa qini maaqa usakaanaura. Kuqirafa sia amana mi amaana maqana rafaaqa fuannoo. \v 19 Peetooroofa, qinee innaaruna kooqi atuasee keeqeemariana kiqa anoonara foora ani amianaura. Anee maa maqanasaa moo ainainara anee iriseenana mandaikammi ifoo qinaqa qinee faqa innaarunnai miqi kai iqa mandaikammiifoo qianaura. Anee amiqi ifoo qinaqa qinee faqa innaarunai miqi kai iqa amiqimmi ifoo qianaura. \p \v 20 Miqi qimaseenoo Yisufa narí faiqinamu qimanniminau. Afeekaikamasee qumee uqannandaaqa. Qinee ooqai Anutuna asauku mundira fasiqa marunausa minara sia moosa qimannimiaqa, kukeeqaaqa. \s1 Yisufa narí kuquaninnanara kooroo inau. \r (Mak 8:31–9:1; Ruk 9:22-27) \p \v 21 Mikari oosanarasee miqooqari narí kuquaninnanara qimannimi maree finau. Mifa Yeerusareenni ooru firanara faqa qimanniminau. Faiqí firaasa faqa amaana maqasaa rakisimarusa faqa Mooseena sandufa uqannifiqee marusa faqa misa firaa dinee miqoo narí Yisuna amiranara qimanniminau. Kuqariranara faqa qaaramoo faasaana findi fuaninnanara faqa qimanniminau. \p \v 22 Peetooroofa maa ufana iriseenoo Yisuna kaqinni mareeqee quqaseenoo aaqooki qaoo qinoo qimaminau. Oo karaambaiqa, saa. Ani kuqiranara Anutufa qaoo qiannoo maa ainainausa siamma ani arifaranoo. \v 23 Yisufa iriseenoo quandaseenoo Peetooroona qimaminau. Sadanna see maree fua, qinaaqiannai aiqaree fua anisaa qikuamaki aqufuanoora. Anee sia Anutuna irirana maree marianafa, fifau faiqí irirana maree marianafa. \p \v 24 Qinee aunirira saqarisaa kuquanaura. Faiqí anaasee moo fannoo qini iriranamau finafa miqi kai iannoo. Narí marira ainaina mai uturuqu quqaseenoo qiqa duqusaara qiqa ufasaara, qiqa daanna ramasee kaqi kuqariranaki keeqaani. \v 25 Moo fannoo narí kaqi mariranara tatamaqianinafa narí kaqi marirana taikaannoo. Moo fannoo qiniara narí maaqoo marirana minnisainafa mifa narí kaqi marirana kasooqaqee paquriannoo. \v 26 Faiqí moo fannoo aiqama maqa maaqa nariara maraseenoo aiqama minaki mari ainaina nariara kai afapitee marifa kuqinoo narí aunduraindaraafa kuridiranaki finanoo narí uriqaraidanoo fee. Oo sia uqanna uriqaraidanoo. Kuqiranakiqari mi fasiqafa nana feefauru Anutuna amiseenoo kaifaa narí ainainannoo fee narí aunduraindaraana idakinaana kaifaa maraannoo fee. Sia amana maraannoo. \v 27 Minara qinee faiqí nimaaku qumuanaura, qini qangiroo namufaqa qini qikoona kaaqa areenaranaki qumuanaura, aiqama faiqí anaasee misa saika auqee mariana akiaqara nimirara qumuanaura. \v 28 Kuqaa anoona ufa qinee qimannimidaqa innikiqari faiqí qaaramoo sia kuqirai kaqi marifaqa qinee faiqí nimaaku qeeqa innaaruna ququsa uriqarara ququsa namufaqa inni nifusaa qumuanaura. \c 17 \s1 Aaqanasaa Yisuna afaaqa mookinoo kaaqa qamaqinau. \r (Mak 9:2-13; Ruk 9:28-36) \p \v 1 Miqi qimaseenoo qisauku dinni taikaseenoo dinni oonu moodaa marasee faasaana taikaseenoo Yisufa Peetooroona faqa Yameesana faqa mina akaqa Yoohaneena faqa minamusa nifiqeenoo aaqanai náriaraa naadumai ooru fiqau. \v 2 Miqoo misa ooru roofanoo Yisufa moo afaaqa amiqira afaaqa maranau mina afiri suaniara foora kaaqa amaqinau mina qamunna faqa eekara aruaqinau nifu qafoofanoo nifu faqa daroodaraa inau. \p \v 3 Miqi masoofanoo ooqai taikaseeqa Anutuna faqa innaarunai maruqanda Mooseefa faqa Eeriaafa faqa akooqoo maqasaa misa nifusaa anireeqa Yisuna faqa ufa qiqau. \p \v 4 Peetooroofa qafamasee Yisuna qimaminau. Karaambaiqa, dufi dufi anee maasa qifiqee adiafaa irannai mai uruananoo. Anee qinaqa kaqikaa uiqaana maqa qaaramoo auquanaura. Anindi moo, Mooseenaindi moo, Eeriaanaindi moo. \v 5 Peetooroofa kaqi qimarufanoo kaaqa qarana asuru fannoo aiqama rafaaqa finau. Ufa moo, asurukiqari Yisunara qimanniminau. Maafa qini qimaaku qini kaaqa minara qimuqusidanoo. Qini didirafa minasaa maridanoo, mina ufa iriaqa. \p \v 6 Yisuna faiqi namu mi ufana iriseeqa kaaqa rufieeqa noorindari maqasaa aqufiqau. \v 7 Maqasaa mapamiqa marufanoo Yisufa anireenoo asauku misasaa mundinoo qinau. Findi fuaqa sia rufiaaqa. \v 8 Miqi qufaqa misa kaqi kaaqoo uqeerafufaqa murufi Yisuna kai qafaqau sia faiqí moo marinau. \p \v 9 Misa miqooqari Yisuna saimbaqa aaqanaindari qumimarufanoo Yisufa maaqi qimasee afeekaikamasee qimanniminau. Innee aaqanasaa mee qafaa ainaina sia innee moosa qimannimiaqa. Qinee faiqí nimaaku kuqiranakiqari findi fuanaqa miqoo kai qimannimiaqa. \p \v 10-11 Miqi qimasoofaqa mina faiqi namu iraida qiqau. Maasa Mooseena sandufa uqannifiqee mariasa ooqeenaa tamummaqara fasiqauqa akara asaanarumasee moo fasiqara Eeriaana aanna ree marifa Anutuna asauku mundirana afunni aniannoo fee qidaqa. Misa yafasiqanaree miqi qidee qufanoo Yisufa qimanniminoo qinau. Misa kuqaa qidaqa. Eeriaana aanna ree marifa asauku mundirausa qini qifunni aiqama ainaina andeeqaanifeera indaaru aniannoo. \v 12 Qinee qimannimidaqa, iriaqa. Kuqaa Eeriaana aanna ree marifa qini qifunni doo aninoo. Aniroofaqa misa minara sia irirai narí iriranannai kai dapikamasoofanoo kuqinau. Miqi kai mandee qinee faiqí nimaaku kaqikaaqoo misasaa farindamaki aqufuanaura. \p \v 13 Miqi qimasoofaqa mina faiqi namu iriseeqa Yisufa Yoohaneefa nammari nimimarunara Eeriaana kikiqa ususeenoo qidaqinoo qiqau. \s1 Yisufa qumureenoo kumaaraa aunduraki afaanna maruna afaqanau. \r (Mak 9:14-29; Ruk 9:37-43a) \p \v 14 Misa aaqanaindari qumureeqa faiqí anaasee suqiqa maruqoo qumuroofanoo faiqí moo fannoo Yisuna oorinni rufiaidanoo ani aqoori saunara finoo tootoonasaa ooqu marifinoo qiki raqaidanoora foora Yisuna qimaminau. \v 15 Oo karaambaiqa, qini qimaakuara amuqusinana dadaaqia. Mifa fuseenasana arimarifaqa amiqimmasee auri marifaqa. Maqee maqee kaqi idaki aqufidanoo maqee maqee nammariki aqufidanoo. \v 16 Qinee qeeqa qimaaku afiqeeqa ani faiqi namu mariaqoo munusaunaqa sia amana misa mi aurirana taikaafaqa, minara ani qimamidaqa. \p \v 17 Yisufa mina iriseenoo aiqamausa qimanniminau. Innee qini ufasaa irirana rusirafa siaisa mariafanoo kaaqa foomboo rimariasa mariafanoo. Qinee kisaaqasaa inniki marunaqa innee sia dauni irimariafaqa. Kisaaqasaa fee ubiqafi inni manda oosana ummaara maraqa fuanauree. See mi kumaaraana maree mai aniaqa qufaqa miqimmiqau. \v 18 Yisufa mi afaannana aqiqoofanoo fufanoo mi kumaaraana mikari kai miqoo kai andeeqa aisanau. \p \v 19 Yisuna faiqi namu kaqikaaqoo marikiqa oonurandee qumee kai anireeqa Yisuna qimamiqau. Maasa nanaree afaanna aqiqaunanoo fee sia finoo fee. \v 20 Yisufa qinau. Innee qinisaa irirana rusirafa kaqikaafa marinara kai miqiafanoo. Qinee kuqaa anoona ufa qimannimidaqa. Inneeqa irirana rusirafa maqana qaqama miqirafa kaqikaafa marinaqau maa aaqannara qifanoofau meeqai fini. Innee miqi marifaqau aiqama ainaina amanammifoo qini. \s1 Yisufa kafaa narí kuquaninnanara qimanniminau. \r (Mak 9:30-32; Ruk 9:43b-45) \p \v 22 Yisuna faiqi namu Kariree maqa maaqai moodaarunna moodaasaa suqiqa maridaqa nimarufanoo Yisufa maaqi qimasee qimanniminau. Faiqí nisaukuara qinee faiqí nimaaku fuanaura. \v 23 Misa qini kuqa darifaqa qaaramoo faasaana kaqi mariqa findi fuanaura. Miqi qimasoofaqa Yisuna faiqi namu minara oonumafi irufanoo nimuqusa mandaikinau. \s1 Amaana maqa takisa nimimariana noodaanna ookinaana marasee niminau. \p \v 24-25 Misa Kapeeranaumma maqusa oonuroofaqa amaana maqa takisa maree marusa misa Yisunara nisauruseeqa Peetooroofa maruqoo oonuree iraidaqa qiqau. Ani firaafa amaana maqa takisa sia fee aqidanoo fee qimasoofanoo Peetooroofa eeoo aqidanoo qinau. \p Miqi qimaseenoo kaqikaaqoo maaqaki keeqoofanoo Yisufa mina moo auqu ramasee qimaminoo qinau. Simoona maa maqanasaaqaraasa misa oosana maaqimminoo maridanoo. Moo maqannaasa namuqaa afeekaikamasee narirarammasaida namuqaandi kai fee takisa maraida fee, nárindi nári maqannaasaindi fee kai maraidee qufanoo Peetooroofa mina iriseenoo qinau. \v 26 Namuqaandi kai maraidaqa. Narí maqannaasa uriqararausa mariafanoo sia uqanna misaki maraidanoo. \p Yisufa iriseenoo qinau. Kuqaa qiananoo, miqi marifaqa uriqararausa niku nisauku nifaaqa quqasee maridaqa. Maasa uriqararana Anutuna aiku asauku marunausa marida. Nanaree fifau Anutuna amaana maqa takisianauree. \v 27 Sia niminaqa maasara noori runifoora. Saina anee tafa mara maree nammariki ooquree aquseenana indaaruqaa noodaanna rarisamaseenana oo raqaseenana qafaa. Moodaa munnimma minaki mariannoo. Anee qiniara faqa aneennara faqa mi munnimmana mareeqeena amaana maqa takisa maree mariasa niminanoo ufa taikaani. \c 18 \s1 Faiqi aanaaqiara maqi reendeenirafa innaaruna ququsaki uriqararafa mariannoo. \r (Mak 9:33-37; Ruk 9:46-48) \p \v 1 Mi aukuanna mina faiqi namu Yisufuqoo aniree irammirida qiqau. Innaaruna ququsaki yafee uriqararafa maridanoo fee. \v 2 Mifa iriseenoo faiqi aanaaqi moo miqoo maruna aaroofanoo aniroofanoo mareeqeenoo narí faiqi namu qambaanai quqaseenoo qimanniminau. \v 3 Qinee kuqaa anoona ufa inni qimannimida. Innee sia oonu quandakinaqa sia kafaa aanaaqi aanaaqi kammafinaqa innaaruna ququsaki sia fifaranoo. \v 4 Moo fannoo narí kai maa kaqikaa faiqiara foora fifimandeenoo marinafa mifa innaaruna ququsaki uriqararafa mariannoo. \v 5 Yafee moo fannoo qini ufara iriseenoo quandafinoo faiqi aanaaqi maaqaairana asasammasee aqoondikinafa mina faqa qini faqa miqi kai inoo qiqoondikiannoo. \s1 Yisuna mandaaqa saannanakinaana faiqi aanaaqi mandainainaki quqasainafa numoo mariannoo. \r (Mak 9:42-48; Ruk 17:1-2) \p \v 6 Faiqí moo fannoo qinisaa atooqee mari kaqikaa faiqina mandoosana uqafiqainanoo mi faiqifa saamurinanoo, mi fasiqana mi mandoosanna uqafiqeemari fasiqana mina numoo uriqaranoo mariannoo mandainainaki maridanoo. Faasai mi fasiqafa ooni firaatia qumareenoo narí anukaki ususeenoo nammariki aqufinoo narí kai narí arinoofau narí numoo oorudupinoo mariqini. Mi faiqi anaaqina manda oosanna uqafiqainanoo mi numoofa firaafa mariannoo. \v 7 Maa maqanasaa manda ainaina moomoo minaki mariannoo. Mi manda ainainna aukuana aukuana sia taikaannoo kaqi mariannoo, faiqí mara quqaidanoo. Minara numoo firaatia mari ifoo qidaqa qimudao̱o qidaqa. Mandainaina oosana oonu rarisainafa mi fasiqanaki faqa firaa numoo tia mari ifoo qidaqa. Minara qinee qimudaoo qidaqa. \p \v 8 Ani asauku fannoo fee, aiku fannoo fee ani ani rarisameeqeenoo manda oosanaki quqeemarinnana mina ateeka aqua. Aiku asauku siainafa marira maqaki keeqafinana amana marinnaranoo. Aneenna aiku asaukuara amuqusinana kaqi manda oosana marasee mari inafa mifa naaruara marira idaki rafuseeqee aqusainafa sia amana marinnaranoo. Mandaikamminnaranoo. \v 9 Ani afu aaqoo fannoo fee ani rarisameeqee manda oosanaki quqaidanoo fee mina diqi aqua. Anee moodaa afu aaqoo faqa kaqi mariranaki keeqarafa amana marinnaranoo. Aiqama afu aaqooqara kaqi maridanoo ani rafuseeqee idaki aqusainana sia andeeqeennaranoo. Mandaikamminnaranoo. \s1 Sipsipa aanaaqi auianoo mari quandara ufa. \r (Ruk 15:3-7) \p \v 10 Innee aufariaqa. Sia uqanna faiqi aanaaqi moo fannoo maaqirafa akoo uqannaqaani. Innee mi oosannara eerairiaqa. Minara qimannimianaura. Innaaruna maqusai qangiroouqa maqasaaqaraa faiqi aanaaqi misa naadu naadu rakisinnimaqara qangiroouqa qini innaarunaindaraa qikoona oorisaa kikiqidaqa nári faiqi aanaaqi maa maqanasaaqaraasa rakisinnimaqaranara Anutuna qimamidaqa mina oorisaa maridaqa. \v 12 Innee maaqianna ufana nana iraranee irifaree. Faiqí moo mina sipsipa moomoo marida moodaannai qisauku fasiqa arusee marufanoo misakiqari moodaa kai auianau. Misasaa rakisi maru fasiqafa aiqama sipsipa anusaa suqu quqaseenoo misakiqari moodaa auianoo marunara randarara finau. Qinee kuqaa ufee qida fee. Kuqaa, aiqama sipsipasaa rakisi mari fasiqausa miqifaranoo. \v 13 Mi fasiqafa mi sipsipana paqurimaseenoo kaaqa minara asasiannoo. Moomoo sia auianoo mariasara mana maniannoo. \v 14 Miqi kai mandee qini innaarunai qikoofa faiqi aanaaqi moo kuridiranara akooqaidanoo. Aiqama uqanna kaqi naaruara mariranara innaarunai nikoofa aididanoo. \s1 Ani akaqaafasaa ani mandaikammamaqaina ufafa. \p \v 15 Ani aqoonafa ani mandaika mamaqainana anee mi finnai oonuree narí mandoosanara qimamia. Inneeqara kai mariaqa sia moo fannoo mariani. Mifa ani ufa irisainana doo anee aneenna aqoonnana kafaa aqoondikina marinnaranoo. \v 16 Mifa ani ufa sia irinana anee Mooseena sandufamau finana faiqí qaara fee moodaa fee nifiqeenana aqoonna finnai fua. Misa maasa faqa ani mandainaina qafee fee qiaqeera, ani dadaaqiaqeera ani ufa anoonaikianifeera. \v 17 Mifa misa ufa faqa sia irinana amaana maqaki keeqeemariasa qimannimiaqa. Amaana maqaki keeqeemariasa ufa sia irifaqa aamina maqannaara foora mamaqaa sia mina faqa ufa qia, manda takisa maree maria fasiqausara foora fidiaqaa mamaqa. \s1 Moo ainainara Anutunara innaaru qinanoo amiannoo. \p \v 18 Qinee anoona ufa inni qimannimidaqa. Innee maa maqanasaa moo ainainara iriseenana mandaikammiifoo qiafaqa qinee faqa innaarunai miqi kai iqa mandaikammiifoo qianaura. Innee amiqimmiifoo qiafaqa qinee faqa innaarunai miqi kai iqa amiqimmiifoo qianaura. \v 19 Qinee kaifaa moo ufa qimannimidaqa. Qaara fasiqa maa maqanasaa maqasaaqaraa nana ainainaree moodaaqoo naundura quqasee iraifanoo innaarunai qini qikoofa mi ainainna nimiannoo. \v 20 Yai fee qaaraqanda fee qaaramoo fee qini duquara iriseeqa suqiqa misa qambaanai qeeqa faqa qumee maridaqa inniki marida dadaaqianaura. \s1 Mandainainira faiqiara quandara ufa. \p \v 21 Qimasoofanoo Peetooroofa anireenoo qinau. Oo karaambaiqa naquma kari fee qini qiqoonafa manda oosana qiminaqee mina akiaqara minnaisaanauree. Moodaa qisauku taikasee dinni oonu qaara marasee kari fee minnaisaanauree. \p \v 22 Yisufa qimaminoo qinau. Sia moodaa qisauku taikasee dinni oonu qaara marasee kari fee qidaqa. Moodaa fasiqa aiku asauku taikasee moo fasiqa oonu moodaannai qisauku taikasee fasiqa aiku asauku miqumma kari aqoonnana manda oosana akiaqara minnaisaaneera qidaqa. Fiqaramasee moomoo kari minnaisaaneera qidaqa. \p \v 23 Minara qinee moo ufa qimamianaura. Innaaruna maqusa maaqimminoo maridanoo. Firaa rakisirafa moo marinau. Mi rakisirafa narí dadaaqi maru fasiqausa suqusee ufaasu nimiafanna munnimmana andeeqaanauree qimasee suqinau. \v 24 Suqusee ireemarufanoo misakiqari moo fannoo narí karaambaiqa munnimma moomoo fiqaramasee nariara firaa munnimma moomoo rafaaqafinau. \v 25 Mi fasiqafa sia amana narí karaambaiqa amufanoo narí faiqi namu qimanniminau. Moosa mina anaaqa faqa faiqi namufaqa nimisee innee minasaaqaraa feefauru mareeqee qimiaqa, mi munnimmana akiaqariani. \v 26 Mi fasiqafa iriseenoo amuqusufanoo oorindari maqasaa rupaita mafufanoo qiki raqaidanoo iranau. Oo qini karaambaiqa, qiniara kasooinaqa qinee aiqama ani munnimma amianaura. \v 27 Mina karaambaiqa iriseenoo amuqusufanoo mina aika tatuseenoo idukuseenoo quqaisanau. \p \v 28 Mi dadaaqira fasiqafa raudamakufanoo maqusai ooqureenoo aqoonna dadaaqira fasiqa qafeenoo anukaki qumareenoo qinau. Qinee munnimma kaqikaana amiafannana kaqi kaqi mara qimia. \v 29-30 Miqi qufanoo mina dadaaqimaru fasiqafa maqasaa aqufinoo reendeenamandee qinau. Oo qiniara kasoo inaqa qinee ani munnimma amianauree qimasoofanoo mina aqoonafa afeekaikamaseenoo mi fasiqana karafusaki quqanau. Qini kaqikaa munnimma qiminaqa idukuanee qinau. \v 31 Karafusaki quqasoofaqa mina aqoonausa qafoofanoo nimuqusa kaaqa mandaikufaqa misa nári karaambaiqinnai oonuree aiqama mifa auqoo oosana oosanara qimamiqau. \v 32 Karaambaiqa fannoo iriseenoo mina dadaaqira fasiqa aaramaseenoo qimaminau. Anee manda dadaaqira fasiqa mariananoo. Anee qini reendeenamasee qima qimianaqa ani aika aiqama tatu aqiqa. \v 33 Naqaa fee ifanee sia fee anee miqikai inana aneenna aqoonnanara amuqusinanee. Qinee aniara miqunandee iaqaana. \v 34 Miqi qimaseenoo aranaqoofanoo arira maqaki quqasee qinau. Misa miqoo ani ariisaifana kaifaa qini firaa munnimma qiminaqa idukuanaura. \p \v 35 Yisufa mi ufana qimaseenoo narí faiqi namu maaqi qimasee qimanniminau. Innee faqa sia inneeqa niqoonausa inneeqa naundurannoo misa nikiaqara mi aikana sia tatiqa aunifanoo qini innaarunai qikoofa faqa miqi kai inoo inni aika sia tatuannoo. \c 19 \s1 Yisufa faiqí anaasee nariara nariara minnisaranara qimanniminau. \r (Mak 10:1-12) \p \v 1 Yisufa maa ufausa taikaseenoo Kariree maqa maaqa minniseenoo Yudeea maqa maaqai ooqu finoo Yooradanna nammari dinni afainni marinau. \v 2 Miqoo oonu marufaqa faiqí anaasee moomoo afaqee oonu roofanoo misa aurirana taikannisanau. \p \v 3 Farisai amaana ufa qimarusa misa miqoo anireeqa Yisuna ueeqasee amanammasee qafararee qimasee qimamiqa qiqau. Amanee faiqí fannoo oosana oosana ainainara qimaseenoo narí anaaqa minnisaannoo fee, Mooseena sandufa rukiaseenoo fee miqiannoo fee. \p \v 4 Yisufa iriseenoo qinau. Sia fee innee Mooseena akara asaanaridee. Oosana arooqooqari Anutufa oosana araseenoo misa auqinau. Faiqí faqa anaasee faqa oosanaraseenoo auqinau. Sia fee innee mi akaranara iridee. \v 5 Anutufa minara maaqi qinau, qinee oosana arooqooqari faiqi faqa anaasee faqa auquafannanara faiqí narí anoona akoona minnisee narí anaaqa faqa moodaanakikiannoo. Miqoo nariqa miqanda moodaa marifaranoo. \v 6 Yisufa minara kaifaa qimanniminau. Miqanda sia qaaraqanda marifaqa moodaa amaqiara foora marifaranoo. Anutufa moodaanaki aquminafa sia uqanna faiqí idukuaqa. \p \v 7 Farisai amaana ufa qimariasa mina iriseeqa qiqau. Mooseefa sandufa akara ruma quqaqoofa marida. Minnisara papiqa akara rumeeqee anaasee amisee aqiqaa. Mooseefa miqi qimaqaifana Yisu anee naqi fee qidanee. \p \v 8 Yisufa iriseenoo qinau. Inni irirana mandaikinara inni nimuqusa sia amaqi marifa afeekaikinoo amatooki marinara minara kai Mooseefa akooqee marufanoo inneeqa ninaaqara minnisaaqee qinau. Indaaru kuradoo aukuana sia miqinoo marinau. Miqoo Anutufa miqandara apiqa mariaqee qinau. \p \v 9 Qinee qimannimidaqa, faiqí yafee narí anaaqa sia ummuarimari anaaseena andeeqara anaasee kaqi minniseenoo moo anaasee marainafa, mi fasiqafa qumuarammidanoo. \p \v 10 Mina faiqi namu aniree qimamidaqa qiqau. Faiqí anaasee miqiqa maridaqa amana faiqí nariqa kai maridaqa adeedaana mariaqaana. Maasa andeeqaidee sia fee andeeqaidee. \p \v 11 Yisufa misa ufa iriseenoo qimanniminau. Faiqí aiqama maa inni ufa sia amana maraaqeera. Anutufa miqiannee qinausa misa kai adeedaana amana marifara, sia aiqama miqifaqa. \v 12 Nifaandama itirausa misa maqookari kai nifaandama siaisa misa sia amana anaasee maraaqeera. Kaifaa akaqausa nifaandama itirausa faiqí kai nifaandama itinnimaqasoosa maridaqa. Misa faqa sia amana anaasee maraaqeera. Kaifaa anaasee siaisa moo, misa innaaruna maqusara kai irisee nariqa kai anaasee siaisa maridaqa. Andeeqasee marianauree qimasee Anutunara kai irisee miqidaqa. Misa faqa sia amana anaasee maraaqeera. Yafee mi sandufana amana marinafa mifa kai maraani. \s1 Yisufa faiqi aanaaqiuqa nifaaqooqa qinau. \r (Mak 10:13-16; Ruk 18:15-17) \p \v 13-14 Misa faiqí anaasee, nári faiqi aanaaqiuqa moomoo nifiqee Yisufuqoo aniqau. Yisunara mina asauku misasaa munduseenoo innaaru qianifeera nifiqee aniqau. Yisuna faiqi namu faiqí anaasee nári faiqi aanaaqi farafara qiaafoo qimasee niqiqamasoofanoo Yisufa qinau. Saifaqa maree aniaqa. Sia rafaaqafunnisaaqa. Innaaruna maqusa miqirausaindi maridanoo. \v 15 Miqi qimaseenoo narí asauku misasaa nikiaaqa munduseenoo nifaaqooqa qimaseenoo findimeeqeenoo moosaa finau. \s1 Ainainafaqaa kumaaraa innaaruna aanara iranau. \r (Mak 10:17-31; Ruk 18:18-30) \p \v 16 Faiqí moo fannoo Yisufinnai anireenoo qimamidanoo qinau. Qufasaa rakisirafa nana amiqira saika auqamamaqaananoo fee Anutufa innaarunai naaruara marirana qimiannoo fee. \p \v 17 Yisufa iriseenoo qimaminau. Anee naqaa ifanee qiniara amiqira ainainara iraidanee. Moodaafa kai Anutufa mifa kai amiqirafa maridanoo. Sia moo amiqirafa maridanoo. Anee naaruara mariranaki keeqararee qidanee. Doo amana, anee Mooseena sandufa asaana rumasee mi mau kai fua. \p \v 18 Miqi qimasoofanoo mi fasiqafa iraidanoo qinau. Nana sandufee maraanauree. Yisufa qimaminoo qinau. Innee sia kuqa naruaqa, sia faiqí anaasee ummuariaqa, sia ainaina ummuariaqa sia kootaki moosara unna ufa qiaqa. \v 19 Aneenna anoona akoona nuqu uqeeraidana nimuqusa idaaqammannisaa. Anee aneennara amuqusianandee kai inana aqoonausara amuqusiani. \p \v 20 Mi kumaaraafa iriseenoo qinau. Anee qianandee mi sandufausa doo aiqama maraqaunausa maridaqa. Nana saika fee moo faqa qinee auqamasaananoo fee Anutufa naaruara marirana qimiannoo fee. \p \v 21 Yisufa iriseenoo qimaminau. Anee innaarunai atisaa kai mariananoo. Anee aiqama maraannee qimaseenana aneenna qumiasana aiqama mara mareenana moo atinai nimiseenana feefauru maraseenana kudifasiqauqa nimisainanoo ani qumiasana ani afeesara innaarunai mariannoo. Miqinana doo ania, qini faqa fua. \v 22 Mi kumaaraafa mi ufana iriseenoo oori akooqamaseenoo finau. Narí ainaina moomoo marunara minara oonumafi iriseenoo oori akooqamaseenoo finau. \p \v 23 Mifa fifufanoo Yisufa narí faiqi namu maaqi qimasee qimanniminau. Kuqaa ufa anoona ufa qinee qimannimidaqa. Faiqí moo fannoo ainaina faqaafa innaaruna maqa maaqaki keeqaaneera anuqinnara mammaqamminnaranoo. \v 24 Qinee kafaa qianaura. Amanee qoosa fannoo uka aamarai keeqaannoo fee. Sia amana fuannoo titiqiannoo. Doo miqi kai masee ainaina faqaa fasiqa innaaruna kooqiki keeqarara anuquannoo. \p \v 25 Mina faiqi namu mi ufana iriqa tautiqa qiqau. Ani ufa miqinoo marinanoo fee, yafee moo fannoo amana innaarunnai ooru fuannoo fee sia amana fuannoo. \v 26 Yisufa quandafinoo misa nári nindafamasee qimanniminau. Faiqiki maa ainainnafa sia amana maridanoo. Anutufa aiqama ainaina amana marifa maridanoo. \p \v 27 Peetooroofa iriseenoo qimaminoo qinau. Maasa qiqafa. Maasa aiqama ainaina quqasaunausa ani faqa fidaqa. Minara Anutufa nana ainainee maasa qimiannoo fee. \p \v 28 Yisufa iriseenoo misa qimanniminau. Qinee kuqaa anoona ufa inni qimannimidaqa. Fuka maqa maaqa Anutufa kasooqaqee auqusainaqa qinee faiqí nimaaku qini firaa kaaqa qara ufirira qaarisaa, qaari ufiqisee minasaa ooqu mari finaqa faiqí aanaaseesaa rakisi marianaqa innee qini faqa fimariasa innee qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaara marasee nári ufirira qaarisaa qini faqa ooqu marififaranoo. Innee miqooqari Isaraee maqannaa qikunni ooqu qaara marasee oosana Yakooboona faiqi namu atikiqari kambiqarausa misa niku nisaukusaa rakisifaranoo. \v 29 Yafee moo fannoo qini duquara iriseenoo narí maaqa faqa narí akaqaafasaauqa faqa narí asooqmaaka faqa narí anoona akoona faqa narí faiqi faqa narí saqamainaina faqa aiqama minnisainaqa sia mina akiaqara kai amianaura. Fifau faqa amianaura innaarunai naaruara marirana faqa amianaura. \v 30 Moomoosa maqee uriqararausa mariasa misa innaarunnai ooruree ureeqarausa marifaranoo. Moomoosa maqee ureeqarausa mariasa misa innaarunai ooruree uriqararausa marifaranoo. \c 20 \s1 Ainaina faqaafa afaaramaseenoo ainainira faiqiuqa nimu quandara ufana. \p \v 1 Minara Yisufa qimanniminau. Anufufa innaarunai mariasa maaqi qimasee rakisinnisaidanoo maaqoo uriqararausa miqoo ureeqarausa marifaranoo kafaa maaqoo ureeqarausa miqoo uriqararausa marifaranoo. Qinee mina rakisira oosana ainaina faqaa fasiqa kikiqa usuanaura. Iriaqa. Faiqí ainaina faqaafa moo fannoo faiqí uainna qaqama ummaqimaru fasiqafa moo fannoo narí uainna qaqama akuqanoo marufanoo iqaqoofanoo raudamafinoo maqusai qumureenoo narí uainna qaqama diqi marusara randanau. Moodaa suanisaa ainainimaru fasiqausara ufaasu ainainimariasara randanau. (Mi aukuanna misa oosana maaqimminoo marinau. Qaqama akuqamafufanoo mi ainainna akoofa kananaana maqusai oonureenoo akaqausa qimanniminau. Innee qini qaqama tiqi qimifaqa maqee faasaanara kai eendi marinaqa moodaa faasaanara mi munnimmana kai nimianaura.) \v 2 Mi fasiqafa paqurimandeenoo ainainira fasiqauqa faqa ufaasu ainainimarunana akiaqara mi munnimmanara ufa qimariqau. Ufa qiqiseeqa andeeqaseeqa doo narí ainaini marunnai niqiqoofaqa fiqau. Misa moodaa faasaana ainainiuna akiaqara moodaa munnimma deenariasee qimarusa minara andeeqaseeqa ainainai fiqau. Kananaana saarisufa namufaqa ainainai fimariqau.\fig Uainna afuqa kooqi.|alt="Vineyard entrance" src="hk00108b.tif" size="col" loc="Matthew 20:16" ref="20:1-16" \fig* \p \v 3 Suani kaqikaaqoo urureenoo keekooqufanoo ainaina faqaa fasiqa fannoo maqusai kafaa oonureenoo nindafoofaqa faiqí moomoosa kai ooqu faaqee iqau. \v 4 Nindafamaseenoo qimanniminau. Innee faqa qini uainna ququsaki fifaqa fafaa eenainaqa inni ainainirana akiaqara kai nimianaura. Qimannimisoofaqa eedoo qimasee fiqau. \v 5 Suani qambaanai ainaina faqaafa kaifaa maqusai oonureenoo akaqausa qimannimisoofaqa misa faqa ainainirannai fiqau. Suani afu muqunni mara ubeekoofanoo kafaa oonureenoo kaifaa miqi kai masee akaqausa qimannimisoofaqa misa faqa fiqau. \p \v 6 Eenoofanoo mi fasiqafa kafaa maqusai oonuree nindafoofaqa faiqí akaqausa kaqi ooqufaaqee marufanoo nindafeenoo qinau. Naqaa fee ifaqee innee kaqi kai maa faasaanna mariafanoo, doo eeneenoommi. \v 7 Misa iriseeqa qiqau. Faiqí moo fannoo sia qifaqa maasa mareeqa kaqi maridaqa. Miqi qimamufanoo mifa misa faqa narí ainainai nifiqee finau. \p \v 8 Eendufanoo mi fasiqafa narí rakisira fasiqa aaramaseenoo qinau. Anee maqee ainainiasa nifiqee miniseenana ainainiaana akiaqara feefauru nimia. Inaaqianna fimariasa misa indaaru nimia. Misa nifunni fimariasa misa ninaaqianna nimia. Kaifaa suani qambaanaikifaqa fuasa misa ninaaqianna nimia. Suani keekooqifaqa fuasa misa ninaaqianna nimia. Maqee iqaqaifaqa fuasa misa ninaaqianna uqanna nimiaqee qimasoofanoo miqimminau. \v 9 Eeneemaru inaaqianna fuasa misa aniroofanoo deenariasa munnimma moodaa moodaa niminau. Miqi kai masee aiqamausa niminau. \v 10 Maqee iqaqoo fimarusa mina qafamasee misa náriara firaaqoo mararara qiqau. Misa aniroofanoo rakisirafa moodaa deenariasa munnimma kai niminau. \v 11 Misa maraseeqa noori runiqa naundaufa naundaufa qidaqiqau. \v 12 Maasa maqee iqaqaifaqa oonu maridaqa ainaini marunanoo suani dari marifaqa kadaapiridaqa qidaqa. Minara maasa munnimma moomoo qimia. Eenee marifaqa fuasa misa ainaina imariana amana oonu dupimasee nimia. \v 13 Ainaina faqaafa iriseenoo qimanniminau. Qini qiqoondiuqa sia qinee furufaramannisaida nimidaqa. Andeeqasee nimidaqa. Faasai kananaana innee faqa qinee faqa andeeqaqaunaqa innee moodaa deenariasee qiana kai doo mina kai nimidaqa. \v 14 Doo innee mina kai maraaqa, inneeqaindi uqanna doo maree fuaqa. Qinee indaaru maqee iqaqai fuasa faqa inaaqiana eeneemari fuasa faqa qeeqa kai irisee amana amana kai nimiqauna. \v 15 Munnimma qinindi uqanna marifaqa nimidaqa. Sia moonaindifau. Qeeqa kai iriseeqa amana afaaramma nimaqaanaura. Innee qini afaariranara minaree inni nikoo qaidanoo fee. \p \v 16 Yisufa minara narí faiqi namu qimanniminau. Miqi kai masee Anutuna ququsaki indaaru fimariasa misa nári ainainirana akiaqara marasee ureeqarausara fooqiara marifaranoo. Ninaaqianna fimariasa miqi kai masee nári akiaqara mareefaranoo misa uriqararausara foora marifaranoo. Aiqamausa amana amana kai mareefaranoo. \s1 Yisufa qaaramookufanoo narí kuquaninnanara qimanniminau. \r (Mak 10:32-34; Ruk 18:31-34) \p \v 17 Yisufa Yeerusaree maqusai oorufinau. Ooru fidanoo narí faiqi namu qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaara marasee faiqi namu faqa ooru finau. Faiqí anaasee aana ititafufanoo Yisufa narí faiqi namu nifiqeenoo faiqí anaasee irifoo qimaseenoo aanafaiqara fidanoo narí faiqi namu qimanniminau. \p \v 18 Maaqi qimasee qimanniminau. Innee iriaqa. Maasa Yeerusareenni ooru fidaqa, ooruraananoo faiqí moo fannoo munnimmara mamareenoo qiniara uqeeqasainaqa amaana maqasaa rakisirausa faqa Mooseena sandufa irimariasa faqa qini qumareefaranoo. Misa qini qumareeqee kuqiranaki quqaqimaqeefaranoo. \v 19 Misa qini qumare̱eqee Roomma maqannaasa kiapafa faqa narí sundiauqa faqa qini mara nimifara. Misa qiniara naanaidara qidaqa uteeti qidaqa qiniara amarau qidaqa raitasaa qainna ateeka rumbeeqoo samunannai amiqimandee daridaqa qifaaqa radiqisaifanoo fidika qumuannoo. Miqimmaseeqa misa qini mara maree aunirira saqarisaa quqaseeqa pirimma darusaifaqa kuquanaura. Kuqiranaki qaaramoo faasaana mariqa doo findi fuanaura. \s1 Yameesa Yoohaneesa ninoofa Yisuna irammirinau. \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Seebeedina amaakuqara Yameesa Yoohaneesa miqanda ninoofa Yisuna faqa fimarufanoo miqoo anireenoo asauridanoo reendeenidanoo kaqikaa ainainara qianeera qinau. \p \v 21 Yisufa iriseenoo qinau. Nana ainainee ani amianauree qimasoofanoo mi anaaseefa qinau. Amanee anee firaa karaambaiqaikinana qini faiqiqara mareeqeenana aneenna aaqa moo fannoo dinni moo fannoo dinni quqasainaqara mi qanda ani faqa karaambaiqaikiqa marifaqa mi qanda nuqu uqeeranoo mariani. \p Miqi qimasoofanoo Yisufa maaqi qimaseenoo narí qimaminau. \v 22 Anee iraannanara mi oosannara siammiri mariananoo minarammiridaqa. \p Miqi qimaseenoo mi fasiqaqanda maaqi qimasee irammirinau. Qinee manda nammari naannanara qiqa inneeqara faqa amanee namasee inneeqara qini faqa nipatara aupure̱efaree. \p Mi qanda iriseeqa qiqau. Eedoo maa qanda amana naanaura. \p \v 23 Yisufa iriseenoo qimanniminau. Kuqaa inneeqara qinee naanna nammarina neefaranoo minara qinee iridaqa. Qini daaqa quqannimaqee fandinnanara sia qini saika sia qinindi, qini qikoofa mifa kai mi ainainna faqaafa maridanoo. Kasooqaqee qinee innaarunai karaambaiqaikianaqa ya fasiqanaree qini qikoofa qini daaqa marianee qinafa mifa kai qini daaqa mariannoo. Ooqai qini qikoofa narí kai irisee qimaqoosa kai misa kai qini daaqa quqannimaqaannoo. \p \v 24 Qisaukuqara taikasee fasiqa kaqi marusa mi ufana irufanoo miqandara niranaqanau. \p \v 25 Yisufa minara iriseenoo aiqama naarama quqaseenoo qimanniminau. Anaamuru mariasa nári karaambaiqauqa nári aanoonnai kaiqeesa rakisinnimaqasaifaqa nári uriqararausa amiqimmasee misa uriaaqarama nimaqaidaqa. Nári faiqí firaafa ufa nimisaifaqa sia auqaafanoo naridanoo. Ufa nimifaqa misa kaqi ainaina auqeemariasa. Anaamuru mariasa miqimmida maridaqa. \v 26 Inniki sia miqinoo marianifeera qidaqa. Yafasiqa fee inni karaambaiqaikiraree qinafa mifa inni ainainira faiqi kamambinoo mariannoo. \v 27 Yafasiqa fee inni uriqararafa mariraree qinafa mifa inni dadaaqira saika maree marinafa mariani. \v 28 Innee qini daanna raaqa innee qini qiqafaaqa. Qinee faiqí nimaaku firaasa maridaqa, sia faiqí anaasee qini ainainamma qisaaqeerau qumidau. Qinee inni ureeqarausa inni ainainamma nimaqararee qimasee qumiqa. Qeeqa kuqiranannai moomoosa aaqarana akiaqara idukiraree qimasee minara faqa qumiqa. Minara innee narinni narinni qini daanna raaqa. \s1 Yisufa qaaraqanda nifu qimbaraqanda andeeqannisanau. \r (Mak 10:46-52; Ruk 18:35-43) \p \v 29 Misa Yeerikoo maqusakiqari findifufaqa Yeerusareenni ooru fimarufanoo faiqí anaasee moomoosa mina faqa fimariqau. \v 30 Aana afainni qaara fasiqaqara nifu dimbaraqanda ooqu faaqee marufanoo. Yisufa moomoosa faqa mi aatata fimarufaqa miqanda misa nikufa iriseeqa Yisunara faaqa rumasee nameera qiqau. Oo, Dafidina ati marianafa maasa mandaikiqa marida maasara ani amuqusinana dadaaqia. \p \v 31 Miqi qimasee faaqa rumasee nameera qufaqa faiqí anaasee aiqama miqanda aanoo imasee nimambaina qimasee qaoo qiqau. Nimambaina qimasoofaqa miqanda siammiriqau firaaqoo uqanna nameera qiqau. Oo Dafidina amaaku faiqí firaafa maasara ani amuqusinana dadaaqia. \v 32 Yisufa misa maruqoo ooru kasoomafinoo iramma nimaqanau. Naqi fee inniqara mannisaanauree. \p \v 33 Qimasoofaqa miqanda qiqau. Faiqí firaafa anee maaqanda qifu maqannimia. \p \v 34 Miqi qimasoofanoo Yisuna kaaqa amuqusufanoo asauku nifusaa mundinau. Mikari kai misa nifu maqasoofaqa miqanda Yisuna faqa fiqau. \c 21 \s1 Yisufa doonkisaa Yeerusaree maqusai ooru finau. \r (Mak 11:1-11; Ruk 19:28-40; Yoh 12:12-19) \p \v 1 Misa Yeerusaree maqusa adeedi ramasoofanoo kaqikaa maqusa moo auqu Beetapaisa mi maqusafa aaqanasaa maridanoo, mi aaqanna auqu Oorifa aaqana, miqoo oorureenoo narí faiqinamukiqari qaaraqanda naaramaseenoo qimanniminau. \v 2 Inneeqara kaqikaa maqusaki oonureeqa muqutinai mi maqusanaki doonki maridanoo, narí aanaaqindiri maridanoo oonureeqara miqanda ninukaki sanda rumbaqoona idukuseeqa miqanda nifiqeeqa aniaqa. \v 3-4 Faiqí moo fannoo inni irainaqa maaqi qimasee qimamiaqa. Karaambaiqa maa doonkiqanda maraannee qifaqa maaqanda maraidaqa. Miqi qimasee qimamifanoo mifa maree fuaqee qiannoo. Mi ufana qufanoo ooqeenaa tamummaqara fasiqa ufa anoona kambiaanifeera miqi qinau. \v 5 Mi tamummaqara fasiqafa ooqai Yisufa sia marukamuqoo maaqi qimasee papiqaki akara rinau. \q1 Sioonna maqusanaasa maa ufana qimannimiaqa. Inni karaambaiqa innee iannai uridanoommi. Reendeenamasee doonkisaa uridanoommi doonki aanaaqi akoonasaa ooqu marifinoo uridanoommi. \p Tamummaqara fasiqa akara miqimminoo maridanoo. \p \v 6 Yisuna faiqiqara Yisufa qimaqoo doonkina narí faiqi faqa nifiqee Yisufinnai fiqau. \v 7 Nifiqee munusoofaqa nári qamunna doonki aanaaqi ataufakaaqa ufiqisoofanoo Yisufa minasaa ooqumarifufanoo Yeerusareenni ooru finau. \v 8 Faiqí anaasee nári karaambaiqa miqi mandaida anianinna oosana marasee misa qamunna qumareeqa aatata ufiqimarufaqa akaqausa saqari asaana amanee namufaqaana ateeka ufiqí maree fiqau. Doonki fannoo mi mau fuanifeera miqiqau. \v 9 Faiqí anaasee moomoo indaaru fufanoo aanaaqiana anufanoo mifa qambaanambinau. Misa aiqama Yisunara fifi faaqariqa kaanina mareeqa maaqi qimasee idi ramamaqaqau. Anee Dafidina ati marianafa Anutufa ani amiqi amiqimaisaani. Anutufa qufanoo animarifa Anutufa ani amiqi amiqiani. Innaarunai marinausa faqa ani amiqi amiqiaqa. Miqimmamareenoo Yeerusaree maqusaki Yisufa ooru keeqanau. \p \v 10-11 Yisufa Yeerusaree maqusai ooruroofaqa faiqí anaasee mi maqannaasa tutuqida qiqau. Maana yafee qufaqa mina faqa ooru fusa qiqau, ooqeenaa akara tamummaqara fasiqa maanara qinau maana mifa maridanoo. Mina auqu Yisufa Nasareetee maqusaindaraa fasiqa maridanoo. Nasareetee maqusai Kariree maqa maaqaki marifa maridanoo. \s1 Amaana maqaki keeqafinoo mandainainauqa niqiqanau. \r (Mak 11:15-19; Ruk 19:45-48; Yoh 2:13-22) \p \v 12 Yisufa Yeerusareenni oorureenoo Yeerusaree firaa amaana maqaki keeqanau. Keeqafufanoo aiqamai aiquqinau. Ainaina nimidaqa feefauru maree marusa faqa munnimma nimidaqa ainaina maree marusa faqa Yisufa nindafa masee aiqama rapatutu meeqeenoo nifaqasoofaqa fiqau. Kaqi munnimma qumareeqee amaana maqasaa munnimma kafaa nimimarusa Yisufa misa nindafamaseenoo misa qainda munnimma namufaqa teeqimma quqanau. Anutuna qaindasaa tatufira nakipuruna mini nimisaida munnimma maree marusa faqa misa ainaina faqa teeqimma quqanau.\fig Yisufa munnimma qainda teeqimma aqinau.|alt="Jesus overturning tables of money-changers" src="LB00316B.TIF" size="col" loc="Matthew 21:17" ref="21:12-17" \fig* \v 13 Miqidanoo maaqi qimasee qimanniminau, ooqeenaa ufa maa amaana maqanara Anutufa maaqi qimasee akara rumaqoofa maridanoo. Qini maaqa faiqí anaasee qiniara innaaruqira maqa marianifee qimaqoofa maridanoo. Anutufa miqi qimaqoofaqa innee ummuarira maaqa aannandaafanoo innaaru qira maaqa mara quandeeqee ummuarira maqaikamandaafanoo. \p \v 14 Yisufa amaana maqaki kaqi marufaqa nifu dimbarausa faqa naununu apirirausa faqa Yisufa maruqoo aniree marufanoo nifu maqanniseenoo niku andeeqannimaqeenoo imarinau. \v 15 Miqi marufaqa faiqiuqaindi anikeeqafufaqa Yisunara maaqi qimasee idi raqau. Dafidina ati Anutu anee amiqi amiqimmanda. \v 16 Amaana maqasaa rakisi marusa misa Yisuna qafoofanoo, faiqí anaasee amiqi amiqimmanniseenoo faiqiuqaindi idi ramamaqoofanoo minara irufanoo niranaqanau. Niranaqoofaqa Yisuna qimamida qiqau. Anee maa idina iridanee, sia fee iridanee. Miqi qufanoo Yisufa iriseenoo nariqa qimanniminau. Eeoo qinee iridaqa, ooqeenaa akara ufa sia fee innee faqa iridee. Mifa maaqi qinau. \q1 Anee faiqi aanaaqiuqa nári nimariasa faqa sakasee mariasa faqa nári nookiqari anoona nimooqira ufa uridanoo. \p Sia fee innee mi ufana iridee. \v 17 Mifa miqi qimaseenoo misa faqa Yeerusaree maqusa faqa minniseenoo Beetani maqusai ooqu faiqanau. \s1 Yisufa faafisa fooqaa saqari aqufanoo aadanusinau. \r (Mak 11:12-14,20-24) \p \v 18 Iqaqoofanoo aatata ooqurandee kafaa Yeerusaree maqusai urimarufanoo aararanau. \v 19 Aararoofanoo aana afainni saqari misa nee maria saqari faafisa fooqaana qafamaseenoo qaqamara randoofanoo sia marinau, amanee kai marinau. Qafamaseenoo fifau saqari maaqi qimasee aqinau. Naaru naaru siamma anisaa qaqama iraani. Miqi qufanoo mikari kai mi saqarifa aadanusinau. \v 20 Mina faiqinamu mina qafamasoofanoo naaquqoofaqa qiqau. Naqi fee mandee kaqi kaqi mandee aadanusinoo fee. \p \v 21 Yisufa minara iriseenoo qimanniminau. Qinee anoona ufa inni qimannimidaqa. Innee Anutunasaa irirana rusiseeqa minara moodaa irirafa marinaqa innee sia oonumafi irifanoo sia qaara irirafa marinanoo, maa faafisana qunnandee kai iqa innee faqa miqi kai ifaranoo firaa ainaina faqa innee miqifaranoo. Maa firaa aaqana oorifa aaqanara faqa qifanoo uqeerakinanoo ooruku nammariki aqufuannoo. \v 22 Kaifaa anee nanainainaree Anutunara iraidanee anee aneenna irirana Anutunasaa rusisainafa marinana anee moo ainainara innaaru qinanoo mifa mi ainainna kai ani amiannoo. \s1 Yisunara yafee ani aqiqeenoo fee qimasee irammirinau. \r (Mak 11:27-33; Ruk 20:1-8) \p \v 23 Miqi qimannimiseenoo mifa Yeerusareenni ooru finau. Oorureenoo amaana maqaki kafaa keeqanau. Keeqafinoo faiqí anaasee qimannimimarufanoo amaana maqasaa rakisimarusa faqa Yuda maqannaasa faiqí firaasa faqa anireeqa maaqi qimasee quandasee Yisuna irammiriqau. Ya fasiqa fee aniara qifanee maasa ainaina maa amaana maqanakinaa teeqi taaqi maqi nanee. Yafee ani dadaaqifanee anee faiqí anaasee faqa andeeqannimaqaidanee. \p \v 24 Misa miqi qimasoofanoo Yisufa nariqa qimanniminau. Qinee inni moodaa ufa iraanaqa innee mina oosana qimaqimifaqa qinee faqa innee qini iraanara qini diqiqoo oosanara inni qimannimianaura. \v 25 Yisufa maaqi qimasee irammannimaqanau. Yoohaneefa nammari nimimarufa faiqí anaasee moomoo rumannimaqarana Anutuna ufamau fee rumannimaqeenoo fee faiqí moo ufamau fee rumannimaqeenoo fee innee minara nanee fee qidee. \p Misa minara quandafufaqa Yisunara iriandoo qimasee naundaindari narí qimami narí qimami qiqau. Maasa Yoohaneena nammari nimiranara Anutuna ufamau fimaru fee qifanoo Yisufa maasara nanaree innee mina iriaqaanna sia iriqau. Miqi qiandoora. \v 26 Kafaa maasa Yoohaneena nammari nimimari fasiqanara faiqí ufamau fimaru fee qianaqa faiqí anaasee afeeka ufa maasa qimiqa darifoora, Yoohaneenara Anutuna kuqaa tamummaqara fasiqee qimariasa mariafaqa maasa darifoora. \p \v 27 Misa miqi qimaseeqa quandasee akooqoo Yisuna qimamiqa qiqau. Sia maasa ani irarufa iridaqa. Yisufa minara iriseenoo qimanniminau. Qinee iraunnanara sia innee kooroomasee qini qimaqimiafaqa qinee faqa innee iraanara qini diqiqoonara sia kooroomasee inni qimannimianauranoo. \s1 Faiqí moo mina amaakuqandara quandarufa. \p \v 28-29 Yisufa maa ufana kafaa faiqí firaasa faqa amaana maqasaa rakisimarusa faqa quandasee qimanniminau. Qinee moo ufa inni qimannimianaqa innee irisee mi oosanna qini qimaqimiaqa. Faiqí moo marinau, mina amaaku qaaraqanda mariqau. Mi fasiqafa narí amaaku indaaruqaa faiqi qimaminau. Qini uainna qaqama afuqaki aqufinana ainainia qimasoofanoo indaaruqaa faiqi fannoo qaoo qimaseenoo minnisee mariufanoo kafaa oonumafi iriseenoo doo ainainai finau. \p \v 30 Mina akoofa qufanoo qaoo qufanoo quandafufanoo inaaqianaa faiqi qimaminau. Anee fua, ainainai fua. Miqi qufanoo mifa eedoo kai qimasee aanai oonureenoo oonumafi iriseenoo minnisanau. \v 31 Mi fasiqaqanda indaaruqaa fee inaaqianaa fee nári nikoona ufa aindusinoo fee qifaqa qinee irianaura. \p Misa iriseeqa qiqau. Indaaruqaafa mifa narí akoona ufa aindusinau innaaqianaafa sia aindusinau. \p Yisufa minara iriseenoo maaqi qimasee misara akooqoo qimanniminau. Miqi kaimmaseeqa kaaqa faiqí maraqanua anaaseesa faqa ummuarira takisa munnimma maree mariasa faqa misauqa Anutuna ufara eedoo qimasaidaqa inni indaaru kamannisee Anutuna ququsaki keeqaidaqa. \v 32 Yoohaneefa nammari nimimarufa inniara amaana maqasaa rakisirausara inniqa mandainaina ninaaqiannai quqasee nimeesuqusee noori Anutufinnai noori ubeekaaqa. Yoohaneefa miqi qimaseenoo inni qimannimisoofaqa innee siamma iriafanoo ummuarira takisa munnimma maree mariasa faqa kaaqa faiqí maraqanua anaaseesa faqa misa kaimma Yoohaneena ufa irisee Anutufinnai quandafiqa andeeqasee fiqau. Kaifaa innee amaana maqasaa rakisirausa misa andeeqasee fuana nikooqaifaqa Anutufinnai noori ubeekaranara qaoo qimasee mina ufara nikooqaifaqa inneeqa qimaqaamau kai fimariafanoo. \s1 Uainna qaqamasaa ufaasu rakisimariasa quandara ufa. \r (Mak 12:1-12; Ruk 20:9-19) \p \v 33 Yisufa mi ufana qimannimiseenoo kafaa moo ufa quandafufanoo maaqi qimasee qimanniminau. \p (Yisufa nariqa munnimma maree maru saikanara irisee uainna sanda ummaqirana kikiqa ususeenoo narí arifandinnanara qimanniminau. Maaqoo maasa sia uainna saikara iridaqa. Maasa munnimma maree maria saikafa koofi kai marinara Yisuna uainna kikiqira ufara maasa quandasee koofi kikiqa usuanaura.) \p Yisufa qimanniminoo qinau. Iriaqa, faiqí moo fannoo ainainafaqaafa ququsa auquseenoo koofi asumu ummaquseenoo nári oosana maraseenoo koofi qambaanai qainda afeeka meeraqoo sandaaqai auquseenoo minni maridanoo ummuarira fasiqara kaasau aandau ainainara rakisiaqeera qainda auqinau. Koofi nammaruqi maria difaani firaana faqa auqinau. Koofi innooqafufanoo mina akoofa rakisira fasiqausa qufaasu niminoo qinau. Innee qini koofisaa rakisiqisee marifaqa qinee qambaanai oosusaanaqa innee dindanai rafarisee nimiseeqa ooni maraaqa dindanai rafarisee nimiseeqa ooni mara qini qimaqaaqa qinee moosaa fuanauree qimasee moosaa finau. \v 34 Aiqama koofi anoona mafufanoo ainaina akoofa nianaindari narí ainainira faiqiuqa niqiqeenoo qinau. Innee ooquree qini oosukinaa koofi qini oondaraana tiqisee maree mini qimiaqa. \v 35 Mina ainainira faiqiuqa ooquroofaqa ququsasaa rakisimarusa mandoosana marasee misa nariqau. Moo saamu samu ariqau moo ooni samu ariqau moo kuqa ariqau. \v 36 Ainaina akoofa minara iriseenoo moomoo niqiqamasee qimanniminau. Innee ooqu qini oondaraa koofi itiqimaree mini qimiaqa qufaqa misa ooquroofaqa kaifaa narinau. \p \v 37-38 Koofi akoofa naqi fee masee qianaqee qini koofi mareefaree minara irusianoo. Inaaqiana uqanna narí amaaku uqannara iriseenoo qimaminau. Anee ooqu maree mini qimia. Misa aniara rufiaaqeera qimasoofanoo mina amaaku ooqu roofaqa ququsasaa rakisimarufa faqa mina aiku asauku faqa mina amaaku qafamasee qiqau. Maafa maa koofina akoona amaaku anireenoo marai mina faqa kuqarusaa, fafaa mifa maa maqana maraandoora mina arusee maasa kai maraanaura. \v 39 Misa miqi qimaseeqa mi faiqina qumareeqa rariseeqa aqoosai munusee kuqamma ariqau. Yisufa narí arifandinnanara qidanoo koofi akoona amaakuara qinoo. \p \v 40 Yisufa mi ufana qimannimiseenoo amaana maqasaa rakisirausa irammirinoo qinau. Ququsa akoofa miqoo ooqurainna kari naqi fee masee ainainira rakisirausara iannoo fee. \v 41 Misa minara iriseeqa qiqau. Mifa qumureenoo mi fasiqausa rairai qimannimiaqeenoo aanoo imannimaqeenoo kuqannaruannoo. Kafaa randaseenoo moo amiqira fasiqa mara quqasainanoo mifa ququsasaa andeeqasee rakisiannoo. Qaqama ireenoo akuqainna kari, ququsa akoofa narí oosaaqaraanara narí qinoo maramaree mini qimia qinanoo tiqisee mara maree munu amiannoo. \v 42 Misa miqi qimasoofanoo Yisufa mina iriseenoo misa narí arifandinnanara iriseenoo kafaa quandaseenoo nariqa qimanniminau. Ooqeenaa akara maaqi qimasee qimaqoofa marida. \q1 Faandaamura auqi maria fasiqausa sabeena moo marasee qafamasee mandaikira fee qimasee minnisaqau, moo faandaamura auqimarusa mi sabeenna kai mara maree amiqira fee qimaseeqa faandaamura afeekaikamma umaraaninnana rakiaqau. Boo qafaaqa, Anutufa amiqira ainaina auquseenoo. \p Ooqeenaa akara miqimminoo maridanoo sia fee innee asaana ridee. Doo aunidee. \p \v 43 Miqi kai inoo Anutufa narí ququsa inni Isaraee maqannaakinaana mara maree moo maqannaaki quqasaifaqa mi maqannaasa amiqimmasee Anutuna ufamau fifaranoo. [ \v 44 Maa ufana 44 qusa kamu sia ooqeenaa papiqaki marunara sia maaqoo akara riqa.] \p \v 45-46 Amaana maqasaa rakisimarusa faqa Farisai amaana ufa irimarusa faqa iriseeqa maasara quandaidanoommifoo qimaseeqa niranaqee marufaqa Yisunara rumbara ufa qimariqau. Faiqí anaasee moomoosa mina aaqa marufaqa misa minara Anutuna tamummaqara fasiqa maridanoo maasa minara rumbaanaqa faiqí anaasee maasa diqiqa tutuqi foora. Miqi qimasee minnisee sia Yisuna rumbaqau. \c 22 \s1 Faiqí uriqararafa narí amaaku amundara qoomaqa quandara ufa. \r (Ruk 14:15-24) \p \v 1 Yisufa kafaa faiqí anaasee qimanniminau. Quandara ufa kai maaqi qimasee qimanniminau. \v 2 Anutufa narí ququsakinaasara maaqi qimasee rakisidanoo. Firaa karaambaiqa moo kikiqa usuanaura. Mi firaa karaambaiqafa mina amaaku amundararee qimasee firaa qoomaqa suqanau. \v 3 Suqaseenoo narí faiqi namu niqiqeenoo qinau. Maqusa maqusa fifainiqa eenda qimannimunausa nifiqee minisaifaqa narana naaqa. Qimasoofaqa fifainiqau. Faiqí oonu naaramasoofaqa misa qaoo qimasee minnisaqau. \v 4 Karaambaiqa fannoo mina iriseenoo kafaa akaqausa niqiqeenoo qinau. Eenda qimannimunausa innee oonu nifiqaaqa. Narana faqa oosana oosana aandau faqa oonidakinaana faqa doo aiquaqa. Kaqi kaqi iaqa. Doo aiqama deedaqinoo maridanoo. \p \v 5 Qimannimunausa maqusa maqusa mariasa qimannimisoofaqa iriseeqa naanaidara qimasee minnisaqau. Moo fannoo narí ainainnai finau. Moo fannoo narí burimakau ququsa auqiraree qimasee finau. Moo fannoo narí situaqai finau. \v 6 Moo maqusanaasa mina faiqinamu saamu samu nariqau, manda oosana nimiqau, kuqa nariqau. \v 7 Karaambaiqa fannoo minara iriseenoo narí faiqi namu maaqi qimasee qimanniminau. Innee findifuaqa, maqusa maqusa qini faiqi namu narimariasa aiqama naru taikasee misa maaqa idaraaqa miqi qufaqa misa miqimmiqau. \p \v 8 Miqimmasee aniroofanoo karaambaiqa qimanniminau. Amundarana qoomaqa deedaqinoo marida. Faiqí anaasee qinee indaaru naaraunaqa misa oosana sia andeeqanoo marifaqa sia ania. \v 9 Doo innee kaifaa fuaqa. Aana kindooraki mariasa faqa aana fimariasa faqa uiqaana mariasa eenda sia qimannimunausa kai nifiqee aniaqa. \v 10 Mina faiqi namu minara iriseeqa faiqiara randarara fifainiqau. Amiqirausa faqa mandaikirausa faqa paqurinausa misa nifiqee aniaqa. Miqi qufaqa misa fiqau. Miqi kai iqa karaambaiqa maqusai faiqí anaasee qumbiaqa mariqau. (Mi aukuanna amundara qoomaqa sakaseenoo amundara qamunna kooqikinaana maraseenoo nimufaqa afisusee keeqafufaqa neemariqau.) \p \v 11 Faiqí anaasee mi qoomaqanaki ooqu marifufanoo karaambaiqa fannoo anireenoo faiqí anaasee nimandanoo fidanoo oonu qafoofanoo moo fannoo sia karaambaiqa qamunna afisirafa kooqisaa amu qamunna sia afisirafa kaqi ooqu marinau. \v 12 Oonurama qafeenoo qinau. Qini qiqoondi, naqi fee ifanee sia qinee qamunna kooqiki qamunna amunnana sia afis inanee. Naqi fee ifanee sia amundara qamunna afis inanee. Nanaree fifau ooqu marinanee. Miqi qufanoo mi fasiqafa kaqi kasoomafinau, sia ufa qinau. \v 13 Minara karaambaiqa fannoo qafamaseenoo aranaqoofanoo quandafinoo narí faiqi namu qimanniminau. Innee sanda qumaree maana aiku asauku ruumbeeqee aqoosai asukunai aquaqa. Aqoosai minni asukunai aqusaifanoo minni ooqumaridanoo iki raqaidanoo afai riqidanoo aupuraidanoo mariani. Aiqama aqoosai mariasa miqi kaimmidaqa. \v 14 Yisufa mi ufana maaqi qimasee rafaaqafinoo qinau. Anutufa moomoo naaramasaifaqa. Misa aniraifanoo Anutufa misakinaana moodaa kai moodaa kai nariara maraidanoo. Moomoosa sia amanaikidaqa. \s1 Takisa munnimma kaamanna nimira ufa. \r (Mak 12:13-17; Ruk 20:20-26) \p \v 15 Yisufa mi ufana faiqí anaasee qimannimisoofaqa Farisai amaana ufa irimarusa nári faiqi namu naaramaseeqa suqu quqaseenoo Yisuna rumbara ufa maaqi qimasee oonumafi irimariqau. Maasa irarufara fuseemmasee umaraanaura, oosana oosana ufara mina irammirifanoo mifa moo kaqikaa ufa manda ufa qinaqa doo miqoo tautumandee rumbaanauree qiqau. \v 16 Miqi qimaseeqa misa nári faiqi namu faqa Eeroodeena aqoondi mariasa faqa moodaanaki Yisufinnai oonu reeqa unna qimasee amiqira aqoondiara foora mafufaqa noori quqasee reendeenamaseeqa maaqi qimasee irammiriqau. Oo ufasaa rakisirafa, anee andeeqara ufa qimarianafa, sia unnufa qimarianafa anee sia moonara amiqira fee qimasee amiqira ufa qimamianafa, sia moonara mandaikira fee qimasee mandufa qimamianafa, aiqamaqara anoona ufa kai qimannimimarianafa andeeqarafa mariananoo. \v 17 Maasa iraanana anee iriseenana mina oosana maasa qimaqimia. Maasa maqee maqee Roomma maqannaa kaamanna takisa munnimma amimarunausa maridaqa. Maasa miqidaqa Mooseena sandufa rukiaidee sia fee rukiaidee. \p \v 18 Misa Yisuna ufa iriseeqa mina rumbaaneera qufanoo Yisufa narí faasai misa mandoosana iriseenoo maaqi qimasee niqinoo qinau. Innee qaara ufa qimariasa mariafanoo mandaiki mariasa mariafanoo. Faiqí anaasee innee naamua qimasee quandafi mandoosana maree mariasa mariafanoo. Innee nanaree fifau qini qifusaa ititaidee qinee inni nindafaida. \v 19 Inneeqa takisa munnimma mini qini qimifaqa qafaa. Miqi qimasoofaqa misa takisa munnimma marasee amiqau. \v 20 Misa takisa munnimma amufanoo Yisufa mi munnimmana maraseenoo amiqi maseenoo aiququmaseenoo qinau. Maanasaa yana oori amanee maridanoo fee. Yana auqu fee mina amana ameemaanai akara rinoo maridanoo fee qufaqa misa qiqau. \v 21 Roomma maqannaa rakisirafa mina auqu Sisaa mina amana faqa mina auqu faqa maridanoo. Miqi qufanoo Yisufa qimanniminau. Doo Sisaana auqu minasaa akara rinoo marinara minaindi uqanna maridanoo doo narí ainaina doo narí amiaqa amisee quandafiqa Anutuna ainaina doo mina faqa narí amiaqa. \v 22 Miqi qufaqa misa tautumaseeqa mi ufana oosanara randasee quqasee fiqau. \s1 Kuqiranakiqari findifuanninanara iraqau. \r (Mak 12:18-27; Ruk 20:27-40) \p \v 23 Mi faasaanna Sadikai amaana ufa irimarusa anireeqa Yisuna irammiriqau. Misa maaqi qimasee qimarusa. Faiqí kuqidanoo sia minakiqari findifidanoo, akundamasaafanoo doo minaki taikaidanoo. Sadikai amaana ufa irimarusa miqiqa marunara maaqi qimasee Yisuna irammiriqau. \v 24 Oo maasa uqannifiqara fasiqa. Mooseefa maaqi qimasee faiqiara akara rinau. Faiqí moo fannoo faiqi sia maqarai kuqinanoo mina akaqa fannoo mina anaaqa maraannoo. Maraseenoo minasaa faiqi maqasainafa findifinoo indaaruqaa akoona qumiasana maraseenoo mina maqa maaqaki fuannoo. Mooseefa miqimmasee maasara akara rumaqoona maridanoo anee minara irinaqa maasa moo ufa ani qimamianaura. \v 25 Faiqí moo fannoo qisauku dinni taikasee dinni oonu qaara marasee faiqi namu maqasoofanoo indaaruqaafa innooqafinoo aanaaseesaa amundasoofanoo sia faiqi maqarai kuqinau. Kuqufufanoo mina aanaaqianaafa mi anaaseena kai kafaa maranau. \v 26 Mifa faqa mi anaaseena maraseenoo sia faiqi maqarai kuqinau. Kuqufufanoo misa ninaaqianaafa mi anaaseena kai maraseenoo sia faiqi maqarai kuqinau. Miqi kai inoo fifiufanoo faiqí qisauku dinni aiqama taikasee dinni oonu qaara maraseenoo mi anaaseenasaa sia faiqi maqarai kuqiqau. \v 27 Kuqufanoo mi anaaseefa faqa kuqinau. \v 28 Aiqama fasiqa anaasee kuqiranakiqari findifira aukuana findififanoo mi fasiqausa faqa mi anaaseefa faqa findifinanoo yana aanaaqee mariannoo fee. Qisauku dinni taikasee dinni oonu qaara marasee mi anaaseena maroosa mariqau. Yana aanaaqee mi anaaseefa mariannoo fee. \p \v 29 Yisufa mi ufana iriseenoo niqidanoo qimanniminau. Innee Sadikai amaana ufa irimariasa aaqee mariafanoo. Innee ooqeenaa tamummaqarausa akarakinaa ufa faqa Anutuna afeeka faqa sia irisaidaqa aaqee mariafanoo. \v 30 Aiqama findififandinna aukuana findifiqa faiqí afaaqa faqa anaasee afaaqa faqa taikaannoo aiqamaqara amanamana kai qangiroora foora kai afeeka marifaranoo. Qangiroouqa sia faiqí faqa anaasee faqara foora marifaranoo mookirausa idaaqirausa maridaqa faiqí anaasee kuqufiqa innaarunai oorureeqa qangiroora foora mafiqa sia amana narí maree narí maree ifaranoo. \p (Ooqai Abarahaafa faqa Isakeefa faqa Yakooboofa faqa maa maqanasaa maru kamuqoo Anutuna ufamau fimarunara Anutufa nariara minamusara Anutusee qinau. Minamusa kuqufiqa findifiqa doo Anutuna faqa innaarunnai ooru mariqau. Innaarunai Anutuna faqa kisaaqasaa marikufanoo Anutuna tamummaqara fasiqa moo fannoo Anutuna ufa minamusara quna iriseenoo akara rinoo qinau. Qinee minamusa Anutusa maridaqee qinau.) \p \v 31 Yisufa mi tamummaqarana aufakiana iriseenoo Sadikai amaana ufa qimariasa kaifaa maaqi qimaseenoo qimanniminoo qinau. Innee aaqamasee kuqiranakiqari sia findifiraree qiasa. Minara Anutufa inni qimannimiqoona sia fee innee mi akarana asaana rida fee. \v 32 Mifa kuqufusa findifi mina faqa marianara maaqi qinau. Qinee Abarahaana faqa Isakeena faqa Yakooboona faqa misa Anutusa qinee marunausa maridaqa. Anutufa sia ooqai misa maaqoo maru kamuqoo misa Anutusa mariafannaqee qinau. Ooqai kuqufusa doo findifiqa Anutuna faqa maqee marianara mi ufana misa Anutusa marunausa maridaqee qinau. Minara Abarahaana faqa Isakeena faqa Yakooboona faqa sia misara kuqiqa mariaafoo qiaqa. Kaqi Anutuna faqa innaarunai maridammiafoo qiaqa. Anutufa sia kuqirausa Anutufa maridanoo. Kaqi mariasa misa Anutufa maridanoo. Innee minara sia fee asaana rumasee irida fee. \p \v 33 Minara faiqí moomoosa iriseeqa mi ufanara anoona ufa fee qimasoofanoo naaquqanau. \s1 Aiqama sandufakiqari uriqarara sandufa kooroo inau. \r (Mak 12:28-34; Ruk 10:25-28) \p \v 34 Yisufa Sadikai amaana ufa irimarusa ufa arusoofaqa Farisai amaana ufa irimarusa minara iriseeqa minara ufa suquseeqa anireeqa Yisuna irammirianee qiqau. \v 35 Misakiqari sandufa oosana irimaru fasiqafa anireenoo Yisuna amanammasee qafaanee qimasee ufa quqanau. \v 36 Faiqí uqannifiqee marianna fasiqafa, Mooseena sandufa oosana oosana maridanoo. Nana sandufafee aiqama sandufa narusee urinaaqaranoo maridanoo fee. \p \v 37 Yisufa iriseenoo qinau. Uriqarara ufa maaqaamminoo maridanoo. Inni faakana Anutufa innee minara inneeqa nimuqusa nimana irirana mudukannoo minara nidinaqa minara ruaqa. \v 38 Mi ufafa aiqamufausa urinaaqaranoo maridanoo. \v 39 Mina aanaaqiana mina fooqaafa maaqimminoo maridanoo. Innee inneeqa nipatasaa amiqimmasee rakisidaqa rimariafanoo doo innee miqi kai iqa niqoonausara faqa rakisidaqa ruaqanani. \v 40 Mi ufaqandasaa aiqama ufa oosana oosana mi qandasaa mundidanoo. Ooqai Mooseena sandufa faqa Anutuna tamummaqarausa ufa faqa mi qandasaa faakana fooqaafa maridanoo mi qandasaa mundinoo maridanoo. \s1 Asauku mundirafa Dafidina ati marunara qimanniminau. \r (Mak 12:35-37; Ruk 20:41-44) \p \v 41 Farisai amaana ufa irimarusa miqoo suqiqa marufanoo, Yisufa misa nikiaaqa maa ufana qinau. \v 42 Ooqai asauku mundiranara innee minara nanee fee qida fee. Yana ati fee qidee. Miqi qimasoofaqa misa qiqau. \v 43 Dafidina ati fee qidaqa qufanoo Yisufa iriseenoo quandafinoo misa qimanniminoo qinau. Innee kuqaa Dafidinara Anutuna tamummaqara fasiqa fee qimariafanoo Anutuna maraquna fannoo Dafidina aakufufanoo maaqi qimasee akara rinau. \q1 \v 44 Anutufa maaqi qimasee qini karaambaiqa qimaminau. Anee qini Anutusa qisauku uqannai qini daaqa ooqumarifi marinaqa qinee ani namuqaauqa naru taikaseeqa ani aramandunna quqasaanana maria. Miqi qimasee Dafidifa akara rinau. \p \v 45 Yisufa mi ufana qimannimiseenoo kaifaa maaqi qimasee irammirinau, Dafidifa Anutuna asauku mundiranara qini karaambaiqa fee qunara naqimmasee asauku mundirafa moodaanaki Dafidina karaambaiqa faqa mina ati faqa mariannoo. Dafidifa andeeqaidanoo fee innee fee andeeqaidaqee aiqamaqara innee andeeqaidee. \v 46 Yisufa mi ufana qimannimufaqa sia mi ufana ati raqeeqee narí qimamiqau. Miqooqari nisaurusee sia kaifaa moo ufa Yisunara irammiriqau. \c 23 \s1 Mooseena sandufa akoofasauqa mandoosanara eerairiaqee qinau. \r (Mak 12:38-39; Ruk 11:43,46; 20:45-46) \p \v 1 Miqi qukari Yisufa narí faiqi namufaqa faiqí anaasee moomoo faqa maaqi qimasee qimanniminau. \v 2-3 Mooseena sandufa akoofasauqa faqa Farisai amaana ufa qimarusa faqa Mooseena sandufa qimannimiranara qutaaqama nimaqarausa marida. Innee minara misa ufa amiqimandee iriseeqa mi mau kai andeeqasee fidaqa misa iandee kai sia iaqa. Misa nookiqari faiqí anaasee aana quqannifiqaidaqa quandafi moomau fimariana mi mau innee sia fuaqa. \v 4 Farisai amaana ufa qimariasa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa misa amusufa moomoo firaa qumaarara fooqiara arapeeda arueeqeenoo faiqí anaasee nimidanoo náriara sia kaqikaaqoo nári nisauku amukannoo dadaaqidaqa misa iandee innee sia miqi iaqa. \p (Mi aukuanna Isaraee maqannaasa Mooseena sandufamau fidaqa qisaaqamara foora ususeeqa minaki Mooseena sandufa papiqasaa akara rumasee ummauruara foora ususee nuaqee imariqau. Nariqa qamunna atisaa faqa faakasaa peepeenaana auquandee masee usuqirausa nimariqau. Kaqiqeesa faqa aiqamausa faqa miqimandee nimariqau. Farisai amaana ufa qimarusa firaatia auqusee qiqafaaqee qimasee qisaaqamasaa faqa qamunnasaa faqa firaatia auqu uqirausa nimariqau. Miqi marunara Yisufa maaqi qimasee niqinoo qinau.) \p \v 5 Misa faiqí aiqamausa nifusaa aiqama ainaina auqaidanoo fifau tasimiramandaida auqaidaqa. Qisaaqama firaana ususee Mooseena sandufa akara minaki usuqirausa nidaqa qamunna kisaaqamaseeqa faiqí nifusaa tasimiramandaida fidaqa. \v 6 Faiqí qoomaqa sakasee naidaqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa Farisai amaana ufa qimariasa faqa misa amiqira qoo kai ooqu marifidaqa naidaqa. Amaana maqaki faqa amiqira qoo kai faiqí nifusaa ooqu maridaqa faiqí anaasee qiqafaaqee qimasee miqimmidaqa. \v 7 Faiqí anaasee suqidaqa makeeti marunakina narí anufaqa uqeera qafeeqa, Oo maasa faiqí firaafa anee fee anidanee miqi qufanoo narí fifau sumoo summidanoo. Misa aatata fidaqa maqusa maqusa nimarufaqa faiqí misa nindafeeqa, oo maasa ufasaa rakisirafa misa miqi qunara kaaqa nidufaqa asasammidaqa. Misa iandee innee sia miqi iaqa. \v 8 Faiqí anaasee inniara maasa uqannifiqara fasiqa fee qifaqa qaoo qimasee qiaqa. Innisaimbaqa amanamana kai maridee qiaqa ooreeqarausa nikaqaafasaa kai maridee qiaqa. Anutufa kai innisaimbaqa uqannifiqara fasiqa maridanoo fee qiaqa. \v 9 Miqi kai iqa sia maqasaaqaraasara qikoo fee qimasee nimandaaqa. Innaarunai Anutunara innisaimbaqa aiqamausa qikoo fee kai qiaqa. Miqiqa innee amanaika kaimmifaranoo. \v 10 Inni saimbaqaki sia moonara karaambaiqee qiaqa minara minnisaaqa. Inni karaambaiqa moodaa Anutuna asauku mundirafa mifa kai maridanoo. \v 11 Moo fannoo inniki uriqararafa marinafa narí kai eedoo qimaseenoo misa dadaaqira ainainira fasiqa mariannoo. \v 12 Faiqí anaasee náriara uriqararausee qimariasa Anutufa misa farindamaki saamuriqa nisauriranaki quqaannoo. Faiqí anaasee nariara oorudupirausee qimariasa misa faakanaikamma nimaqaannoo. \s1 Mooseena sandufa akoofasauqa aaraikira ufa oosanara niqinau. \r (Mak 12:40; Ruk 11:39-42,44,52; 20:47) \p \v 13 Yisufa kaifaa misa qimanniminoo qinau. Innee Farisai amaana ufa qimariasa faqa innee Mooseena sandufa akoofasauqa faqa inni narirafa firaafa marinara qinee oonumafi iriqa qimudao̱o qidaqa. Innee faiqí amaana ufa qimannimisaidaqa maqandanai inneeqa kaqi ummuari mariasa. Faiqí anaasee akaqausa innaaruna ququsaki keeqarariafaqa innee rafaaqafunnimaqaida innee faqa sia keeqeefaranoo. \p \v 15 Inni narirana firaafa marinara minara qinee firaaqoo qimudao̱o qidaqa. Innee amaana ufa qimannimisaidaqa maqandanai mandainaina oosana oosana maree mariana. Innee mandoosana maree mariasa. Innee maqusa maqusa faiqiara randaidaqa inni ufa iriaqaainnana mina paqurimasee inneeqa ufa oosana qimamisaifanoo irinoo mi fasiqana mandoosana inni mandoosana uraaqaranoo maridanoo. \p \v 16 Nifu dimbarausa maasa aana quqannifiqee marunausee qimasee innee faqa nifu dimbarausa kai mariafanoo. Inni narirana firaafa marinara inniara firaaqoo qimudao̱o qidaqa. Innee maaqi qimasee aaqamasee qimariasa. Faiqí moo fannoo narí amana Yeerusaree amaana maqasaa qimasee aqiqaqamasee moo ainaina auqararee qinafa mifa fifau ufa fee qimasee, siamma auqaannoo. Innee minara aaqee mariafanoo. Faiqí moo fannoo narí amana amaana maqaki koora marinanaki aqiqamasee moo ainaina auqararee qinafa koora uriqarara ainaina marifaqee qimasee kaqi auqaannoo, sia minnisaannoo. Minara faqa innee aaqee maqi qimariasa. \v 17 Innee nifu qimbarausa maridaqa furufari mariafanoo. Innee amaana maqakinaa koorara uriqarara ainainee qimariafa aaqee mariafanoo. Koora fee amaana maqa fee uriqararafa maridanoo fee. Amaana maqa naaquqara amaana maqa marinara fifau koora minaki marifa naaquqarafa maridanoo. Anee amaana maqasaa qimasee aneenna amana aqiqainafa kaqi auqa naaquqarafa amaana maqa maridanoo. \v 18 Innee kaifaa maaqi qimasee aaqamasee qimariasa. Faiqí moo fannoo amaana maqakinaa qaindasaa qimasee narí amana aqiqamasee moo ainainara auqararee qinafa kaqi fifau dapi qainda fee qimasee sia auqaannoo. Faiqí moo fannoo amaana maqakinaa qaindasaa quqeemarinanaki narí amana aqiqamasee moo ainaina auqararee qinafa kuqaa mi ainainna auqaannoo. Innee miqi qidaqa aaqee mariafanoo. \v 19 Innee nifu dimbarausa naaqoo nifu furufarirausa miqi qimariafanoo. Qini ufa iriaqa. Nana ainainee uriqararafa maridanoo fee qainda fee minasaa Anutuna amianinna ainaina quqeemaria fee uriqararafa maridanoo fee. Innee qaindasaa Anutuna amida quqee mari ainainara uriqarara fee qimariana aaqee mariafanoo. Qainda naaquqara ainaina marinara minasaa quqee mari ainainafa faqa naaquqaidanoo. Minara qainda uriqararafa maridanoo. Anee amaana maqakinaa qaindasaa aneenna amana aqiqamasee moo ainaina auqararee qinanoo mifa kuqaa ani afaaqa rumbasaannoo. Innee aaqaida sia rumbaidanoo fee qimariafanoo. \v 20 Faiqí moo fannoo amaana maqakinaa qaindasaa narí amana aqiqainafa sia fifau qaindara kai qidanoo. Aiqama ainaina qaindasaa marinnanara faqa minara faqa qidanoo. \v 21 Faiqí moo fannoo Yeerusaree amaana maqaki narí amana aqiqainafa sia fifau amaana maqara kaifau qidanoofau. Mi amaana maqanaki marifa Anutunara faqa qidanoo. \v 22 Faiqí moo fannoo innaarunai narí amana aqiqeemarinafa sia innaarunaira kai qidanoo. Anutuna maqusa maridanoo. Miqoo Anutufa karaambaiqa qaari ufiqiraqoo ooqu marifi maridanoo naaquqara maqusa maridanoo, sia fifau maqusa Anutufa narí mari maqusafa maridanoo. \p \v 23 Innee Mooseena sandufa akoofasauqa faqa Farisai amaana ufa qimariasa faqa inni Anutufa narirana firaanara qinee qimudaoo qimannimaqaidaqa. Innee faiqí anaasee uqannifiqaidaqa kafaa quandafi maqandanai mareemariasa. Innee inneeqa qafuqakinaana oosana oosana adiafaaira ainaina, kaqikaa fifau ainaina maqee maqee raineeqee ati Anutuna amimariasa, innee mi kaqikaa ainainnara fifau munari minarida, firaa ainaina Mooseena sandufakinaa anoona ainaina innee minnisaidaqa. Andeeqara oosanara faqa faiqí aanaaseera nimudaoo qira oosana faqa anoona ufa kai qira oosanara faqa mi firaa akooqooqaraa ainainnana innee minnisaidaqa. Innee mi firaa ainainnatia namufaqa iaqaana, kaqikaa ainaina namufaqa iaqaana. \v 24 Innee nifu dimbarausa nisauku qumaree aana uqannifiqaidee qimariasa, innee faqa nifu dimbarausa mariafanoo. Innee kaqikaa fifau ainainara fifau munari minaridaqa nammariki nunuka fooqaafa marifaqa naandoo qimasee mara aquseeqa kaifaa quandafifaqa firaa ainaina akooqoo ainaina qoosara foora firaa aandau tia sia irirai kaqi nambiqee mariasa. \p \v 25 Farisai amaana ufa qimariasa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa inni Anutuna narirana firaafa marifaqa minara qinee inniara qimudao̱o qidaqa. Inni marirana kaafara foora maridanoo, innee kaafara foora adisaa kai findaukarausa aunduraki madaapee usirausa mariafanoo. Innee faiqí nariranannai misa ainaina maree mariafanoo. Innee inneeqa fanandiranannai minannai inneeqara kaaqa moomoo ainaina afaqa usimarianara inni naunduraki madaapee usirausa mariafanoo. \v 26 Farisai amaana ufa qimariasa nifu dimbarausa kai mariafanoo. Innee naaree kaafa aunduraira foora findaukamasee mariaqaana. Miqi qimasaifaqau aiqama kaafa aundura faqa adisaa faqa findaukarausa mariaqaana. Innee sia miqiafaqa. \p \v 27 Farisai amaana ufa qimariasa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa inni narirana firaafa marifaqa qinee inniara qimudao̱o qidaqa. Innee faiqí madikara fooqaana mariafanoo aunirira saqariara fooqaana apatasaa amiqira qumisa akusaafaqa faiqí misa mina qafamasee boo amiqira fee qidaqa. Innee miqi mariafanoo faiqí nifusaa amiqirausa mariafanoo inni naundura madikaki faiqí putaainoo nimudaani fannoo mandaikinoo maridanoo, kudi makirana oosana oosana inniki maridanoo. \v 28 Innee miqirausa mariafaqa faiqí inni niqafamasee maasauqa andeeqarausa maridammiafoo qidaqa inneeqa naundurai sia qafee mariafanoo, naunduraki putaainoo maridanoo, maqandanai maree maria oosana faqa ufa rukiarana oosana faqa doo afai raqaramminoo maridanoo. \s1 Mooseena sandufa akoofasauqa naruaninnanara koorooinau. \r (Ruk 11:47-51) \p \v 29 Farisai amaana ufa qimariasa faqa papiqa akara rimariasa faqa inni narirana firaafa maridanoo minara qinee inniara qimudao̱o qidaqa. Inni nikeeku nikaaku nisaifaqausa Anutuna tamummaqara fasiqauqa narusee nikundaqau. Kaifaa innee misa faiqi namu quandafifaqa misa madikamaqoosa rukiseeqa qumisa qumaree saqarisaa fee oonisaa fee maqee maqee akusee amiqimariafanoo. Innee akidaqa maaqi qimasee qimariafanoo. \v 30 Maasa qikeeku qikaaku maru aukuana maridaqau sia maasa tamummaqara fasiqa naruafanaiqini misa fidika sia mariqini. \v 31 Oo innee miqi qidaqa inneeqa nikeeku nikaaku Anutuna tamummaqara faiqi nariusa misa faiqinamu maridee qimariafanoo. \v 32 Doo amana, inneeqa nikeeku nikaaku naanna raaqanani. Misa maroo mandainaina innee firaanaika masaaqanani. \v 33 Innee sakani faiqi namu mariafanoo ukadiqa faiqi namu mariafanoo Anutufa inni idaki aqiraree qinoo. Innee naqi fee masee umbaqaki fifaree. Sia amana miqifaranoo. \v 34-35 Yisufa kafaa Farisai amaana ufa qimarusa qimanniminau. Qinee tamummaqara fasiqauqa faqa Anutuna ufa irimariasa faqa Anutuna ufa uqannifiqeemariasa faqa qinee marunannai mariasa innee iannai niqiqaanaura. Innee misa nindafamaseeqa akaqausa aunirira saqarisaa narifaranoo. Akaqausa innee inni amaana maqaki raitasaa qainna ateekasaida rumbeeqoo samunannai nitaufakaaqa nariisaifanoo fidika radiqinoo qumuannoo. Akaqausa maqusa maqusa nifaqasaifaqa sandeefaranoo misa fidika faqa inni nikeeku nikaaku narusa misa fidika faqa inniki marianifeera, ooqai indaaru Abeerana fidika fifau kaqinni adianau. Miqooqari anidanoo moomoosa fidika fifausaqa adianoo ani ifanoo Seekariaafa Barakiana amaaku Yeerusaree amaana maqaki Anutuna naaquqara oosirana dinni marufanoo dinni qainda marufanoo, mi qambaanna fifau arusoofanoo kuqinau. Mi kamusaqa fidika moomoo fifau adianoo maridanoo. \v 36 Mi fidikafa inniki kai mariannoo inni nikeeku nikaaku nisaifaqausa misa maru kamuqoo numoo fifau faiqí nariu numoofa innee maa kamu saqa mariasaki mi numoofa inniki qumaara ramafuannoo. \s1 Yisufa Yeerusaree maqannaasara amuqusimarinau. \r (Ruk 13:34-35) \p \v 37 Oo Yeerusaree Yeerusaree firaa maqusa aniki mariasa Anutuna tamummaqara fasiqauqa narusa mariafanoo. Anutufa faiqí faiqi niqiqoosa ooni saamu narimarusa. Moomoo kari sia asaanarida qinee kookooraanara fooqiara qiqoosa qairisee Yeerusareenni faiqi namu mafi sakaanee runaqa misa rukiee mariasa. \v 38 Doo mina akiaqara kasooqaqee inniqa maqusa faqa amaana maqa faqa sia faiqí mari maqa maaqafa naakundu maqa maaqafa mariannoo. \v 39 Innee qini ufa iriaqa. Doo sia kafaa qini qiqafeefaranoo. Innee naaru kasooqaqee qiniara, Oo amiqirafa Anutunakinaafa maasaki qumidanoo fee qifaranoo. Mi aukuanna kai kafaa innee qini qiqafeefaranoo. \c 24 \s1 Yisufa Yeerusaree amaana maqa rapee ianinnanara qimanniminau. \r (Mak 13:1-2; Ruk 21:5-6) \p \v 1 Yisufa Yeerusareenni naaquqara amaana maqakiqari raudamakufanoo moosaa fimarufaqa mina faiqi namu Yeerusaree amaana maqa ooni maqa minakinaa amiqira usakara usakaqoona oosana oosana uqafiqee mariqau. \v 2 Yisufa misa ufa iriseenoo quandafinoo qimanniminau. Innee maa ooninannai afeeka usakara usakaqoona qafaidee, innee qini ufa iriaqa. Kaqikaaqoo sia uqanna maa ooniuqa aaku aaku irafa maqee marindee iannoo sia moodaa kaqi mariannoo aiqama qumbaqi aquseefaranoo. Miqi qimasee quqasee moosaa nifiqee finau. \s1 Kasooqaqee kambiqaaninna deedeepa oosanara qimanniminau. \r (Mak 13:3-13; Ruk 21:7-19) \p \v 3 Yisufa Oorifa aaqanasaa ooru ooqu marifufaqa mina faiqi namu oorureeqa naríara marufaqa ooru irammiriqau. Anee faasai amaana maqara qiannana yairee fee miqiannoo fee. Maasa anee qumira aukuana nana ainainee qafamasee fee oo Yisufa qumira aukuana doo adeedi reenoo fee qianauree. Maasa maa aukuanna naqi fee inaqee maasa miqoo qafee fee maa marunna aukuanafa taikaannoo fee qianauree. \p \v 4-5 Yisufa iriseenoo maaqi qimasee qimanniminau. Innee rufiaaqa moo fannoo unna ufa inni qimannimisee kaqi runna mara quqaani. Moomoosa anireeqa unna qimasee maasa asauku mundirausa maridee qifaranoo. Faiqí anaasee moomoosa misa ufa iriseeqa eedoo qimaseeqa fifaqa rarisameeqee kaqitinai ubeekeefaranoo. \v 6 Innee nianaindaraa rakira ufa irifaranoo adeedi rainnaqoo rakirana tutuqirana innee irifaranoo. Mi ufana iriseeqa siamma qiniara qumira aukuana doo aiqaree maqi qiaqa. Rakirafa kuqaa maqusa maqusa kambiaanifeera qidaqa. Maa marira aukuanafa sia dauni taikaannoo kaqikaaqoo kisaaqasaa mariannoo. \v 7 Maqusa maqusa firaa maqusa faqa kaqikaa maqusa faqa findifinaqa narari narari ifaranoo. Maqusa maqusa aandaroo naruannoo maqusa maqusa maqa kasiannoo. \v 8 Mi ainainausa mandaukuana oorisaa kai mariannoo kasooqaqee firaafa mariannoo. \p \v 9 Mina aanaaqiana faiqí anaasee maqusa maqusa inniara Yisuna faiqi namu fee qimasaida fidiaqaamma nimaqeefaranoo. Aiqama maa maqa maaqanaki mariasa inni nidafirana nimisee inni kuqannarifaranoo. \v 10 Moomoosa mina qafamasee rufiasee qini Yisusaki mariasa quqasee minniseefaranoo. Moomoosa narí ueeqee narí ueeqee qifaranoo narí akooqee narí akooqee ifaranoo. \v 11 Faiqí moomoo misa nariara Anutuna tamummaqara fasiqa fee qimariasa misa findifiqa faiqí anaasee qumareeqee kaqitinai ubeekeefaranoo. \v 12 Aiqama ainaina qumuarirana oosana oosana deedeepirana oosana oosana kambiqafinoo qumbiqeenoo maqa maaqa amana kai mariannoo. Miqi kai inoo moomoosa nariara nariara amuqusirana minniseeqa quandafinaqa narí ueeqee narí ueeqee ifaranoo. \v 13 Yafa uqannee narí akoona faiqi uqanna mi manda aukuanna aiqama ainaina kambiqainanaki finnaaqara maseenoo fifi inanoo taikara kooqi uqanna raquramisainafa mina akoofa Anutufa qumareeqeenoo asumu mariranaki quqaannoo. \v 14 Maa amiqira fasaasa ufana qini innaaruna ququsa ufa maqusa maqusa faiqí anaasee aiqama qimannimisaifaqa misa aiqama irisaifanoo mi kamuqoo taikara aukuana aniannoo. \s1 Kaaqa fidiaqaa imari manda ainainara Yeerusaree amaana maqaki kambiqaaninnanara aaquqimannimaqanau. \r (Mak 13:14-23; Ruk 21:20-24) \p \v 15-16 Misa kaaqa fidiaqaa imaria manda ainaina qumareeqeeqa Yeerusaree naaquqara amaana maqakina quqasaifaqa Anutuna tamummaqara fasiqa auqu Danieerafa mifa minara akara rinau. Innee mina asaana rumasee amiqimmasee iriaqa. Misa mi mandainainna quqasaifaqa innee Yuda maqa maaqaki mariasa quqasee sandamaqaraasamasee aaqana aaqana daraaniaqa. \v 17 Faiqí maqusasaa mariasa sia nári maaqaki keeqafinaqa nári ainaina mareefaranoo náriara kai quqasee sandeefaranoo. \v 18 Afuqaki mariasa sia nári uqainara randasee maraaqa. Kaqi quqasee sandaaqa. \v 19 Nimuaqu uqafaqaa anaaseeuqa faiqi aanaaqi faqaasa faqa misa mi aukuanna mandaikammifaranoo. Naqimmasee amiqimmasee sandeefaree. \v 20 Innee maaqi qimasee innaaru qiaqa. Oo Anutufa sia mi sandara aukuanafa amaanasaa kambiqaani. Aaku aukuana faqa sia kambiqaani. \v 21 Yisufa mi aukuannara qimanniminoo qinau. Mi manda aukuanafa aninna aukuana aupurarana inaakufa kambiqaannoo. Ooqai aupurara aukuana faqa kasooqaqee aupurara aukuana faqa sia mi manda aupurarana amana mariannoo, ooreeqanoo mariannoo mifa uriqaranoo firaaqoo rafaaqafusee mariannoo. \v 22 Doo Anutufa mi manda aupurara aukuanna doo qusa mariannoo fee qinau. Sia qusaikinanoo faiqí anaasee sia amana kaqi marifara, aiqama kuqifara. Anutufa narí qutaaqamaqoosara narí ufamau fimariasara irinoo, misa sia kuquaqeera qusa kamu ramannisaannoo. \p \v 23 Mi aukuanna faiqí moo fannoo inniara mai qafaaqa Anutuna asauku mundirafa miqinni mari mirinni mari fee qinana siamma iriaqa, mina unnaqiannoo. \v 24 Mi aukuanna unna nisauku mundirausa faqa unnaqi maria tamummaqira fasiqausa faqa moomoo kambiqeefaranoo. Misauqaindi aninna aukuana misa qaini qainiqira ainaina mookira ainaina naaquqara ainaina auqamasee uqannifiqasainaqa Anutuna qutaaqamasee mina ufamau fimariasa nikaru qimasaana qinindi kiaqeera miqifaranoo. \v 25 Yisufa mi aukuannara mi unna fasiqausara maaqi qimasee narí faiqi namu qimanniminau. Innee mi aukuannara oonumafi iriaqa, eerairiaqa rufiaaqa. Doo maqee kamu doo kooroomma nimaqaunnana iriaqa. \p \v 26 Faiqí moo fannoo maaqi qimaseenoo ani qimaminoo. Asauku mundirafa aadana maqusa maridanoo, qinana siamma oonu qafaaqa minnimasaaqa, unna qidanoo. Faiqí moo fannoo asauku mundirafa maaqoo kukeeqanoo mari ifoo qinana sia uqanna oonu qafa. Anee minara unna qiifoo qia. \v 27 Qinee faiqí nimaaku sia kukeeqasee qumuanaura. Aakuasaara foora aiqamai innaarufa rakeemamaree fifaininanoo qinee faiqí nimaaku miqirafa tautumasee kaifaa qumuanaura, aiqama qiqafaaqeera. \p \v 28 Aandau kuqinoo maridanoo afundifaqa meemoonauqa sia minniseefara kuqaa uqanna dauni uqanna qumureeqa mi aandauna naidaqa. \p (Qini ufa irimariasa maqusa maqusa yatinai fee marifaree sia qiniara randeefaranoo. Qinee qumidaqa misa marifandinaqoo qeeqa kai irisee tautumasee akooqoo qumuree misa uqeeraanaura.) \s1 Faiqí nimaaku innaarunaindari qumuaninnanara qimanniminau. \r (Mak 13:24-27; Ruk 21:25-28) \p \v 29 Nimoosau maasau ira aukuana mi aukuanna taikasainanoo suani qimbafinanoo asukuna aruannoo. Quqoona faqa asukuna aruamaqaannoo. Fasau aiqama innaarunaindari kakasammifaranoo. Fasau faqa quqoona faqa maruqoo ooqeenaa marirafa rapikamafuannoo. \v 30 Mi kamu qoo qinee qumuanna kari innaarunai moo kira ainaina uqannifiqara ainaina quqasaanaqa mina naaree qafaifaqa qumuanaura. Faiqí anaasee aiqama maqasaa fasiqa anaasee aiqama qafamaseeqa nisaurusee ikifaafau qimarifaranoo. Mikari qinee asuruki qeeqa kaaqa qarananamu faqa qeeqa afeeka firaana faqa qumuanaqa faiqí anaasee maqusa maqusa aiqama qini qiqafamasee qiniara rufiasee ikiraqeefaranoo. \v 31 Mikari qinee ukeena firaa qoo fuaqaanaqa qini qangiroouqa daraanifara, aiqama maa maqa maaqana afaaqasasa qini qiku qisauku qinee qutaaqama nimaqaafanausa suqeeqeeqa moodaa saqa qinee marianannai suqu quqeefaranoo. \s1 Saqari amanee ammuni quandara ufa. \r (Mak 13:28-31; Ruk 21:29-33) \p \v 32 Yisufa kaifaa minara qimanniminoo qinau. Innee faafisa ammuni marina qafaaqa sia kaqinni ammunidanoo, narí aukuana narana aukuana ammunidanoo. \v 33 Aiqama ainaina qinee qimannimiqaunandee faafisa fooqaafa aiqama ainaina kambiqainaqa doo qinee kaifaa qumira aukuana adeedi afaisaammifoo qiaqa. \v 34 Maqee maria fasiqa anaaseesa akaqausa kaqi maridaqa aiqama ainaina qinee qimannimiafannandee kai inoo kambiqaannoo. \v 35 Innaaruna faqa innaarunakinaa ainaina faqa maqa faqa maqasaaqaraa ainaina faqa aiqama taikafuannoo. Qini dookinaafa sia taikarana amana naaru naaru anoona uqanna mariannoo miqi kaimminoo mariannoo. \s1 Sia moo fannoo mifa qumuaninna faasaanara iridanoo. \r (Mak 13:32-37; Ruk 17:26-30,34-36) \p \v 36 Qinee qumira aukuanee qinee qumira faasaanee sia uqanna faiqí moo fannoo irimariafanoo. Innaarunai qangiroouqa faqa Anutuna amaaku qinee faqa siamma iridaqa, qini qikoofa narí kaimma qinee qumira aukuanara iridanoo. \v 37 Qinee faiqí nimaaku qumira aukuana Nooana aukuana fooqaasa marianaura. \v 38 Nammari samu naruna ataufakai mina maariqoo faiqí anaasee qoomaqandauru uqi mariqau. Miqida faiqí anaasee naramundee naramundee ida mariqau. Misa miqimmamaree fubaqa Nooana firaa sipaki keeqeemaru faasaana misa miqikaimmimariqau. \v 39 Misa mana mana idaqa amiqi amiqidaqa marufanoo nammari radiqinoo ooqi misa fatikaneenoo ooqufinau. Qinee qumuanna aukuana miqimmifaranoo. Mana mana imarifaqa kaqi qinee tautumannimaqaanaura. \v 40 Mikari moodaa afuqaki qaara fasiqa ainainimarifaranoo qinee tautummannimaqasee moo qumaree innaarunai ooru fuanaura moo quqasaanaura. \v 41 Qaara anaasee sana qaindi rimarifaqa qinee tautummannimaqasee moo qumaree innaarunai ooru fuanaura moo quqasaanaura. \v 42 Minara qinee inni qimannimidaqa. Deedaqida mariaqa. Sia kaqi mariaqa. Qinee inni karaambaiqa qumira aukuanara sia irimariafanoo. Minara innee deedaqiaqeera qidaqa. \v 43 Ummuari mari fasiqafa maaqa kooqi atuaseenoo ainaina ummuaramammaree fidanoo. Maaqa akoofa mifa ummuarira aukuana iriseenoofau rakisini. Sia irisaifanoo tautummamaqasee doo ummuaramammaree fifinoo. \v 44 Innee minara iriseeqa rakisida mariaqa. Innee qiniara faiqí nimaaku sia qumirarammifoo qimasee manoo manaa imarifaqa qinee tautumasee qumuanaura. \s1 Andeeqasee ainainasaa rakisimari fasiqanara quandara ufa. \r (Ruk 12:41-48) \p \v 45 Ainaini mariasasaa rakisirafa amiqira fasiqa oosana maaqimminoo maridanoo. Mina firaafa minara qinoo. Anee qini ainainira faiqiuqasaa rakisida narana ainaina andeeqasee amiqimmasee nimisee rakisi marinaqa qinee moosaa fuanaura. \v 46 Mi ainainira fasiqausasaa rakisirafa narí firaana ufamau andeeqasee fimarinanoo mina firaafa ani paqurinanoo sia mina afusaa asauruannoo asasiannoo. \v 47 Iriaqa qinee anoona qimamidaqa mi fasiqana firaafa mina andeeqarana qafamaseenoo, narí aiqama ainainasaa rakisira saika mina amiannoo. \v 48-49 Ainaini mariasasaa rakisirafa moo manda fasiqa narí firaafa moosaa finanoo mifa minara sia dauni aniannoo fee qimasee narí ainainira faiqi namu sia amiqimmasee narana niminoo, misa narinoo misa kaukaata qimannimaqaidanoo quandafinanoo naríara qoomaqanduquseenoo faiqí akaqausa naaramaseenoo misauqa faqa namafinoo afeeka nammari moomoo misa saimbaqa namafidanoo furufaramma qafeenoo. \v 50 Miqi marinanoo sia rakisi marinna aukuana mina firaafa tautummamaqaseenoo anirama qafeenoo arusee ateeka ateekamma aqusaannoo. \v 51 Mi manda ainainira fasiqafa qaaraiki mariasa namufaqa mandainainaki mariannoo. Mifa miqoo misa faqa maridanoo ikifaafau qidaqa nifai riqidaqa marifaranoo. Qinee Yisusa qumira aukuana miqimminoo mariannoo. Tautumannimaqaanaura. \c 25 \s1 Qisaukuqara taikasee maanaaqauqa misara quandara ufa. \p (Yisufa maru aukuana maanaaqa moo amundararee qimasee kaqi aqoonnanaikammaqoo fasiqafa mina áqoonafa narí maqusai kaqi marufanoo mi fasiqafa narí akoona maqusai nariara maaqa usaka taikaseenoo narí aqoonnana maqusai tautumannimaqararee qimasee oonureenoo narí anaaqa afiqeenoo doo narí maaqai afiqee finau. Misa oosana miqinoo marunara Yisufa iriseenoo maa ufana qimanniminau.) \p \v 1 Qinee qumuanna aukuana anirainanoo innaaruna ququsa maaqimminoo mariannoo. Qisaukuqara taikasee maanaaqa mariqau. Misa nári rambi uqirausa maqusasaa asukuna rakisi marufanoo amundara fasiqa anufaqa misa faqa firaa maqaki narana naani qimasee afeesimariqau. \v 2-3 Moodaannai qisaukunamu furufari marusa maridaqa nári rambi kai uqusee marida afeesimariqau. \v 4 Moodaannai qisaukunamu irirana faqaasa rambi faqa minaki adiee maria nammarina faqa uqusee maridaqa afeesimariqau. \v 5 Amundara fasiqa sia dauni ani marufaqa, afeesimarufanoo nifuki aunduarufaqa mandaiki mariqau. \p \v 6 Eenda amuqusaikufanoo faiqí moo fannoo fifi qimaseenoo qimanniminau. Doo amundarafa ani ifoo. \v 7 Doo deedaqiaqee qufaqa, mi manaaqausa findifufaqa qooma quumbeeqee rambisaa muqurusoofanoo qanau. \v 8 Rambi nammari siaisa quandafiqa nammari faqaasara innaaru qiqau. Maasa faqa adia qimia, maasa qooma qimbafifaqa nammari sia marifaqa. \v 9 Nammari faqaasa misa qaoo qimasee qiqau. Sia amana inni adia nimianaura inni adia nimiseeqa maasa faqa randaanoora innee sandeeqa sutuaqai oonu feefauriaqa. Miqi qufaqa misa eedoo qimasee sutuaqai nammariara fiqau. \v 10 Misa fufanoo amundara fasiqa irirana faqaasa maruqoo anireenoo ai misa nifiqeenoo firaa maqaki keeqaqau. Keeqafufaqa misa kooqi ititaseeqa narana neemariqau. \p \v 11 Neemarufaqa furufari maru manaaqausa anireeqa naaraqau. Oo karaambaiqa kooqi atuasainaqa maasa faqa keeqafi naanaura. \v 12 Miqi qufanoo mifa iriseenoo qimanniminau. Sia qinee inniara iridaqa innee yai mariaasee, doo see fuaqa doo kooqi ititaseeqa. \v 13 Yisufa maanaaqauqa kikiqa qususeenoo narí faiqi namu qimanniminau. Innee sia qinee qumira aukuanara irimariafanoo sia deedaqifoora. Minara inni qimannimidaqa innee iridaqa qiniara rakisiaqa. \s1 Qaaramoo ainainira fasiqauqa misa quandara ufa. \r (Ruk 19:11-27) \p \v 14 Mi ufana taikaseenoo Yisufa innaaruna ququsara moo ufa kikiqa usinoo qinau. Innaaruna ququsa maaqimminoo maridanoo. Ainaina faqaafa moo atinai fuani qimaseenoo narí ainainira fasiqauqa suquseenoo ufaasu narí ainaina faqa maqa maaqa faqa misasaa quqaseenoo rakisiaqee qinau. \v 15 Moo fasiqa narí ainainirana amana moodaannai qisauku koondaa amanee firaana aminau. Moo fasiqa narí ainainirana amana qaaraqanda koondaa amanee oorudupirana aminau. Moo fasiqa oorudupimasee narí ainainirana amana moodaa koondaa amanee amiseenoo qimanniminau. Innee maa munnimmana qumareeqa minannai inneeqa ainainirana uqeeraaqanani. Kasooqaqee aniraanaqa mina anoona munnimma faqa mina ati munnimma faqa qimiannee qimasee moo saa finau. \v 16 Moodaannai qisauku koondaa amanee qumaroofa minannai aiqama ainainirana nimisaidanoo nimimarufanoo dinni qisauku amanee mi ainainiranasaa aniranau. Moodaanakikufanoo qisukuqara amanee marasee marinau. \v 17 Qaara koondaa amanee maroofa miqi kai inoo kafaa qaara faqa qaara faqa aniranau. \v 18 Moodaa koondaa amanee maroofa mifa siamma ainaininau. Mifa madika indufuseenoo munnimma minaki quqasee kukeeqasanau sia furufarianifeera idaaqinoo marianifeera kukeeqanau. \p \v 19 Naaru kasooqaqee misa rakisirafa anireenoo naaramaseenoo munnimma oosana oosanara irammirinau. \v 20 Moodaannai qisauku koondaa maroofa anireenoo narí rakisirana maaqi qimasee qimaminau. Oo qini rakisirafa anee moodaannai qisauku koondaa kai qimunnana. Minannai ainainammasaunanoo dinni qisauku faqa mina ati munnimma faqa aniraifaqa doo qisaukuqara animmamidaqa. \p \v 21 Mina rakisirafa minara iriseenoo doo qimaseenoo irinau. Iriseenoo maaqi qimasee narí ainainira fasiqa qimaminau. Oo anee amiqira fasiqa oori runuseenana ainaini marianafa andeeqara fasiqa uqanna, anee kaqikaa ainainasaa faqa andeeqasee rakisimarianafa mariananoo. Minara qinee firaa ainaina aiqama ainainasaa rakisirana anisaa kai quqaanaura. Sia anee kaqi ainainira faiqifau marinnandia. Anee qini faiqiara foora marinnaranoo. Anee faqa qinee faqa moodaanaki asasirausa marianaura. \p \v 22 Miqi qimasoofanoo qaara koondaa amanee maroofa anireenoo narí rakisirana maaqi qimasee qimaminau. Oo rakisirafa anee qaara amanee qimunaqa minannai ainainammasaunanoo qaara faqa qaara faqaikamafifaqa, doo animmamiqa. \v 23 Narí rakisirafa mina ufa iriseenoo qimaminau. Oo anee faqa amiqira fasiqa oori runusee ainaini marianafa andeeqara fasiqa uqanna, anee kaqikaa ainainasaa faqa andeeqasee rakisi marianafa mariananoo. Minara qinee firaa ainaina aiqama ainainasaa rakisirana anisaa kai quqaanaura. Sia anee kaqi ainainira fasiqafau marinnandia. Anee qini faiqiara foora marinnaranoo. \p \v 24 Miqi qimasoofanoo moodaa koondaa amanee maroofa anireenoo narí rakisirana maaqi qimasee qimaminau. Oo rakisirafa qinee ani oosana iridaqa. Kaaqa anee munnimmara rimarianaqa qinee qafamaqaunausa. \v 25 Qinee ani koondaa amaneennai ainainammasaananoo ani munnimma furufariandoo qimasee minara rufiasee madika indufuseeqa minaki quqaqaunanoo mariina doo mina kai anamiqa. \p \v 26 Mina rakisirafa mina ufa iriseenoo raiqasee qimaminau. Anee manda fasiqa uqanna mariananoo, kudi uqanna aarara marianafa mariananoo. Anee qiniara kaaqa munnimmara rimariana fee q inanee. \v 27 Anee qini oosana miqinoo marinana anee qini munnimma naqaa fee ifanee qini munnimma beenaki quqaaqaana. Anee beenaki quqasainanoofau qini munnimma faqa ati munnimma faqa marinaqau qeeqa marani. Anee madikaki kai akundoonnanara kudi uqanna mariananoo. \p \v 28 Rakisirafa miqi qimaseenoo ainainimaru fasiqa namusa qimanniminau. Innee mina moodaa koondaa amanee mareeqee qisaukuqara mareemari fasiqana mina amiaqa. \v 29 Moo fannoo ainaina uaqee innana moo faqa amifanoo rairaa inoo mariani. Ainaina siainnana sia akaqa ainaina amifara, minaki oodaa marinnana mina rafia maraifanoo kaqi mariani. \v 30 Doo maa manda kudi fasiqana rarisameeqeenoo madaanai asukunaki aqusaaqa. Mi asukunanaki maridanoo ikiraqaidanoo afai riqidanoo mariani. \s1 Taikara faasaana ufa irira faasaana mi ufana. \p \v 31 Qinee faiqí nimaaku qumuanna kari qeeqa rakisira afeeka namufaqa qeeqa qangiroo namufaqa maa maqanasaa qumuanaura. Qumureeqa ufaqira qaari amiqira qaari ufiqisee eekara ariranasaa ooqu marifinaqa maqasaaqaraasa ufa irisee andeeqannimaqaanaura. \v 32 Qinee ooqumari fuanaqa maqusa maqusa aiqama suqeeqee qeeqa doorisaa quqasee nindafeeqa qeeqa iriranannai inni rainannimaqaanaura. Qinee sipsipasaa rakisirausa fooqaasa marida. Misa sipsipa raineeqee aaduma quqaidaqa mimmi raineeqee aaduma quqaidaqa. Qinee qumuanna aukuanna qinee miqianaura. \v 33 Qinee sipsipa fooqaasa raineeqee qisauku uqannai quqaanaura. Mimmi fooqaasa qisaaqai raineeqee quqaanaura. \p \v 34 Rainannimaqaseeqa qinee firaa karaambaiqa quandafinaqa qisauku uqannaindaraasa maaqi qimasee qimannimianaura. Qini qikoona amaakummara mariasa aniaqa anireeqa aiqaree mina amiqira ququsaki keeqafi mariaqa. Ooqai maa maqa maaqafa sia marufanoo mi ququsana inniara quqaqoofa maridanoo. \v 35 Qini daararoofaqa narana qimusa mariafanoo. Qini nammariara didimarufaqa nammari qimusa mariafanoo. Qinee aanaamuru fooqaasa mariafana innee qini aqoondikiusa mariafanoo. \v 36 Qinee kaqisamu mariafana innee qamunna qimusa mariafanoo. Qinee aurimariafana innee aniree qini qiqafee sukudaakutiqa, qimudaoo qimaqimaqeeusa mariafanoo. Qinee karafusaki mariafana innee qini undara anireeqa aiaaee qimaqimaqoosa mariafanoo. Qinee minara iriseeqa inniara Anutuna amiqira ququsaki fuaqee qidaqa. \p \v 37 Miqi qianaqa misa qisauku uqannaindaraasa maaqi qimasee ufa qini qimaqimifaranoo. Oo karaambaiqa mina anee fee yairee fee ani aararee marufaqee narana amiqiafana. Nammariara aidufaqa yairee fee ani amiqiafana. Maasa sia ani qafaqiafana. \v 38 Yairee fee anee aanaamuru fooqaafa marunaqee ani aqoondikiqiafana. Yakari fee kaqisamu marunaqa qamunna ani amiafannanara qidanee. \v 39 Yairee fee aurimarunaqee maasa oonu ani qafaqiafana. Yakari fee anee karafusaki marunaqee maasa oonu ani qafaqiafana. Anee qinaqa maasa iriaqa. \v 40 Qinee misa ufa iriseeqa quandafiqa kooroo qimannimianaura, maa qini qikaqaafasauqa misaki ureeqarausa innee misa amiqimmannimaqaidaqa qini faqa amiqimmaqimaqee marusa mariafanoo minara amiqira ququsaki keeqaaqeera qimannimidaqa. \p \v 41 Qinee misa qimannimiseeqa quandafinaqa qisaaqaindaraasa maaqi qimasee qimannianaura. Innee Anutuna aqira ufa innisaa marisa innee idaki aqufuaqa. Anutufa Sadannanara faqa narí manda qangiroouqa faqa afaannauqa faqa ida aqufuanifeera auquqoofa maridanoo naaru naaru qeemari idafa sia qimbeemari idafa, innee minaki aqufuaqa. \v 42 Qini daararee marufana naranara qaoo qimasee sia qimusa mariafanoo. Qini nammariara didufaqa qaoo qimasee sia qimusa mariafanoo. \v 43 Qinee aanaamuru fooqaasa mariafana innee qini aqoondikiranara qaoo qusa mariafanoo. Qinee kaqisamu mariafana, qaoo qimasee sia qini qamunanda qimusa mariafanoo. Qinee aurida mariafana innee sia oonu qini qiqafoosa mariafanoo. \p \v 44 Qinee miqi qimasee misa qimannimianaqa misa quandasee maaqi qimasee qini qimaqimifaranoo. Oo karaambaiqa yakari fee naranara aararanoofee inau nammariara aidinoo fee inau. Yairee fee aanaamuru fooqaafa marunaqee kaqi samu marinee inau. Yairee fee aurimarinee inau. Yairee fee anee karafusaki marinee inau. Anee yakari fee miqunaqee maasa sia amiqi amiqiafana. Anee qinaqa maasa irianaura. \v 45 Qinee misa ufa iriseeqa maaqi qimasee kooroommasee qimannimianaura. Maa qini qikaqaafasauqa misaki ureeqarausa sia innee amiqimmannimaqaidaqa qaoo qunara mi fasannai qini faqa sia amiqimmaqimaqoonara, qaoo qunara minara qinee inniara idaki fuaqee qidaqa. \v 46 Miqi qimasaina misa naaru naaru nariranaki keeqafina marifaranoo. Andeeqee mariasa misa naaru naaru mariranaki keeqafi marifaranoo. \c 26 \s1 Yisuna ariraree qimasee ufa tipundaariqau. \r (Mak 14:1-2; Ruk 22:1-2; Yoh 11:45-53) \p \v 1 Yisufa maa ufana oosana oosana qimannimi taikaseenoo maaqi qimasee narí faiqinamu qimanniminau. \v 2 Qaara faasaana taikainanoo maasa Yeerusaree maqusai ooruree ainnaaqarara qoomaqa sakasee naanaura. Anutufa maasa qifaqnausa qikeeku qikaaku Isipa maqa maaqai marufanoo sia narinau ainnaaqaramasee Isipa maqannaasa kai narinau. Minara maasa Yeerusaree maqusai ooruree afaarurumaanaanaura. Miqoo faiqí moo fannoo qini uqeeqainaqa aunirira saqarisaa pirimmannoo qini darifaranoo. \v 3 Yisufa mi ufana narí faiqi namu qimannimimarufaqa amaana maqasaa rakisimarusa faqa Yuda maqannaa faiqí firaasa faqa moo atinai Kaiafasana maaqaki ufa suqidaqa Yisuna arira ufa suqidaqa qimmiriqau. \v 4 Ireeda qumee kai Yisuna qumaree ariraree qimmirimariqau. \v 5 Maaqoo Yeerusaree maqusai ainnaaqara qoomaqa suqa neemarinnana qambaana sia Yisuna qumaraanaura. Faiqí anaasee moomoo suqiqa mariasa qiqafamaseeqa ufa firaana qidaqa tutu qifoora. \s1 Anaasee moo fannoo Yisuna fadameena adiamaqanau. \r (Mak 14:3-9; Yoh 12:1-8) \p \v 6 Mikari Yisufa Beetani maqusai Simoona amarafa karoora arimarufanoo Yisufa taikaisoona mina faqa naidanoo mina maaqaki marinau. \v 7 Maridanoo Yisufa misauqa faqa narana neemarufanoo anaasee moo fannoo mifa maru maqanaki keeqafinoo firaa munnimma aqimaru fadameena idaaqira taqukinaana amiqira afundimaruna Yisufa narana nee marufanoo akiaqa amoondunna kaqi adiamaqanau. \v 8 Yisuna faiqi namu mina qafeeqa tautufanoo niranaqoofaqa qiqau. Maa fifau faafau ira anaaseefa naqi fee ifanee fifaunni rairaa inanee. \v 9 Naqi fee ifanee munnimma fainausa nimiseenana mina akiaqara firaa munnimma maraseenana kudi fasiqa anaaseeuqa nimiaqaana. \v 10 Yisufa misa ufa iriseenoo quandafinoo narí faiqi namu qaoo qimannimaqaidanoo qinau. Nanaree mi anaaseenara qaoo qida fee. Qifaaqa idaaqa uqannamma qimaqaanifeera adiaqimaqeenoo. \v 11 Inniki kudi fasiqa anaaseeuqa naaru naaru marifandia. Innee amana moomoo kari misa amiqi amiqifaranoo qinee sia kisaaqasaa inniki marianaura, kaqikaa qoo fuanaura minara mifa qini adiaqimaqeenoo. \v 12 Qini qifaaqa madikaki fuaninnanara minara mifa maasa faiqí kuqirana oosana mareenoo qini qifaaqa kuquaninnanara deedaqidanoo fadameena adiaqimaqeenoo. \v 13 Mi anaaseenara Yisufa kaifaa qimanniminau. Naaru naaru maqusa maqusa maaqa maaqa maa qinee marunna kamuqooqaraa ufa, amiqira ufa, faiqí anaasee qimannimidaqa maa anaaseenara fadameena adiaqimaqoona sia aunifara mina faqa qimannimifaranoo. Minara faqa qimannimidaqa sia faafaa qiaqa, sia qaoo qiaqa. \s1 Yudasifa munnimmara rumammareenoo Yisuna uqeeqararee qinau. \r (Mak 14:10-11; Ruk 22:3-6) \p \v 14 Yudasi Keerioota maqusaindaraafa, Yisuna faiqi namuki marufa, mi fasannai amaana maqasaa rakisi marusunnai oorureenoo irammirinoo qinau. \v 15 Innee naqi fee mandee feefauru qimifaqee Yisunara ueeqaanauree. Irammirisoofaqa misa ooni amiqau. Moodaa fasiqa aiku asauku taikasee moo fasiqa asaukuqara taikasee miqi mandee ooni amiqau. \v 16 Miqooqari faasaambaasaana Yudasifa Yisuna qumee misa nisaukuki quqaanifeera apuree marinau. Fiqu faiqu fidanoo apuranoo nimarinau. \s1 Ainnaaqarara qoomaqa sakasee naqau. \r (Mak 14:12-21; Ruk 22:7-14,21-23; Yoh 13:21-30) \p \v 17 Yuda maqannaasa misa aiqama Yeerusaree maqusai suqumaree Anutuna qangiroo misa nikeeku nikaaku ainnaaqarara qoomaqa afaarurumasaida qaaramoo faasaana mi feemuna neemariqau. Ooruku siai feemuara fooqaana neemariqau. Mi indaaru faasaanna Yisuna faiqi namu Yisufuqoo anireeqa irammiriqau. Ya maqanaki fee maasa Anutuna qangiroo ainaaqaroo afaarurira naranna ooruku siai feemu suqaanauree. \p \v 18 Yisufa iriseenoo qimanniminau. Innee Yeerusaree maqusai oorureeqa muqutinai moo fasiqa oonu paqurimasee maaqi qimasee qimamiaqa. Ufasaa rakisira fasiqa ani maaqaki ainnaaqarara qoomaqa suqasee naannoo. Narí aukuana adeediraifanoo ani maaqaki narí faiqinamu faqa narana naanee qinoo. Miqi qimasee qimamifanoo narí maaqa inni nimiani. \v 19 Mina faiqi namu iriseeqa miqimmiqau, miqoo ooru qoomaqirara deeda iqau. \p \v 20 Mi eendanaki Yisufa faqa narí faiqi namufaqa mi maqanaki ooqu marifufaqa eendaki narana neemariqau. \v 21 Misa neemarufanoo Yisufa maaqi qimasee qimanniminau. Qinee anoona ufa inni qimannimidaqa innikiqari faiqí moo fannoo qini ueeqaaninafa maridanoo. \p \v 22 Misa minara irisoofanoo suara naakinau. Suara naakufaqa moodaa moodaa Yisuna irammiriqa qiqau. Moo fannoo Yisu qinee fee mi ufana qifee. Moo fannoo miqi qinoo qinee fee qifee. Miqi qimasee aiqamausa Yisuna irammiriqau. \v 23 Yisufa iriseenoo kaifaa nariqa qimanniminau. Innikiqari moo fannoo maa difaaninakina asauku aqusee mara neemarifa qini ueeqaannoo. \v 24 Tamummaqara fasiqauqa akara fannoo qiniara faiqí nimaakuara doo kuquani fee qinoo maridanoo. Kuqaa qinee kaqikaa qoo kuquanaura ueeqasainaqa kuquanaura. Qini ueeqaaninna fasiqafa kuqaa maaqi qimasee nariara iriannoo. Nanaree qini qinoofa qini maqaqisoofaqee maridee. Qini numoo firaafa maridanoo fee qiannoo. \v 25 Miqi qimasoofanoo Yudasifa Yisunara irammirinoo qinau. Oo qini qafee faqaafa qiniaree ueeqee maqi qidanee qimasoofanoo Yisufa qinau. Aneenna kai qiananoo. \s1 Yisufa aafaqa oosana arasee noo ufafa. \r (Mak 14:22-26; Ruk 22:14-20; 1Kor 11:23-25) \p \v 26 Misa nee marufanoo Yisufa feemu maraseenoo Anutunara dufi dufi qimaseenoo ruqiruqi maseenoo narí faiqi namu niminoo qinau. Maana marasee naaqa. Maana qini qifaaqa qimaqi kikiqusira feemu maridanoo. \v 27 Nimiseenoo uainna nammari mara mareenoo miqooqaraasa maqee maqee neemaru nammarina Yisufa mi uainna kaafana uainna minaki qumbiqarana maraseenoo Anutunara dufi dufi qimaseenoo narí faiqi namu niminoo qinau. Innee aiqama maanaki marasee naaqa. \v 28 Maa uainnafa qini fidika kikiqusira uainna nammari maridanoo. Qini fidikannai uqanna Anutufa moomoosa numoo aununnisaanifeera maa qini fidika raannoo. Maana qini fidika fannoo Anutuna nariara faqa faiqí aanaaseera faqa noori runiranaki marunara fukasaa moodaanaki kira ufa mapukueeqeenoo doo rafaaqafusai fidikafa maridanoo. \v 29 Innee iriaqa. Qinee anoona ufa uqanna inni qimannimidaqa. Sia maa marunna aukuana maa uainnana kaifaa naanaura. Kasooqaqee qini qikoona ququsaki innaarunai innee faqa qinee faqa moodaanaki maridaqa fuka uainnara foora ququfiqa naanaura. \v 30 Yisufa miqi qimasee qimannimisoofaqa misa namaseeqa Anutunara idi ramaseeqa raudamakufaqa asukunai Oorifa aaqanai ooru fiqau. \s1 Yisufa Peetooroofa qaoo qianinnanara qinau. \r (Mak 14:27-31; Ruk 22:31-34; Yoh 13:36-38) \p \v 31 Miqoo ooru maridanoo Yisufa narí faiqi namu qimanniminau. Fafaa eendaki qini qumaraifandinnanara innee rufiasee quqasee sandeefaranoo. Anutuna tamummaqara fasiqa ooqai minara maaqi qimaqoofa maridanoo. \q1 Anutufa sipsipa rakisirana arinaqa sipsipa aiqama quqasee furufarifaranoo qimaqoofa maridanoo. \p \v 32 Yisufa minara kaifaa qimanniminau. Qinee kuqiranakiqari findimeeqee Kariree maqusai inni nifunni fuanaura. Innee qini qinaaqiana oonuraifaqa miqoo inni nindafaanaura. \v 33 Yisufa innee quqasee furufarifandia maqi qimaqoona Peetooroofa minara iriseenoo qinau. Qinee sia sandaanaura. Misa aiqama quqasee sandaifaqa qinee sia sandaanaura, ani faqa apamma fuanaura. \v 34 Yisufa mi ufana iriseenoo qimaminau. Fafaa eendaki kookooraana sia ufa qinana anee qaaramookinana iraifana qiniara sia qinee mina qafaidee qinnaranoo. Miqi qinanoo kookooraana ufa qiannoo. \v 35 Peetooroofa minara iriseenoo qinau. Qaoo, sia qinee aniara sia qafaidee qianaura ani faqa kuquanaura. Yisuna faiqi namufaqa misa aiqama miqi kai qiqau. \s1 Yisufa Keetaseemanee saqamaki innaaru qinau. \r (Mak 14:32-42; Ruk 22:39-46) \p \v 36 Miqooqari Yisufa nindiqeenoo saqamai asukunaki finau. Mi saqamana auqu Keetaseemanee saqama marinau. Miqoo mifa narí faiqi namuara ooqumarifi rakisiaqee qimaseenoo naríara kaqikaa qoo finoo naríara innaaru qiraree qinau. \v 37 Qimaseenoo mifa Peetooroona faqa Seebeedina amaakuqara Yameesa Yoohaneesa minamusa faqa kaqikaa qoo saqamaki nifiqamaree fidanoo narí kuquaninnanara irimarufanoo aundura mandaikimarufanoo akoo akaa imarufanoo miqi marinau. \v 38 Miqidanoo minamusa qimanniminau. Innee maaqoo saqama qambaanai marida nifu maqaidaqa qinisaa faqa rakisi qimaqaaqa. Qini qikoofa qini minniqisaaninnanara firaa qoo qimuqusimarifaqa, mi qimuqusirafa daruannoo fee qidaqa. \v 39 Miqi qimaseenoo mifa kaqikaa qoo nariara oonu oorindari mi saqamanaki maqasaa aqufufanoo innaaru qinoo qinau. Oo qini qikoofa amanee anee sia qini minniqisainaqee sia kuquanauree. Sia qeeqa didiranara iridaqa ani aidiranara dididanoo, anee qinaqa kuquanaura. \p \v 40 Miqi qimasee innaaru qimaseenoo doo findifinoo qaaramoo namu maruqoo anireenoo nindafoofanoo misa nisuku kaaqa faiqaqau. Ani nindafamaseenoo Peetooroona aaramaseenoo qinau. Peetooroo anee sia fee kaqikaa qoo qiniara rakisinanee. \v 41 Rakisidana innaaru qidana maria sia kaqi maria. Aneenna iriranannai kai qini dadaaqi marianafa, aneenna uqanna sia amanaiki mariananoo miqi marifana kudoosaapee marianaqa qafaidaqa. \p \v 42 Miqi qimaseenoo Yisufa kaifaa kaqikaa qoo oonureenoo innaaru qinoo qinau. Oo qini qikoofa anee amanee sia kuquana nammarina qiminnaree anee sia minniqisainaqee sia kuquanauree. Sia qeeqa iriranannaifau qidau anee qinandee, qinaqa miqimmiqa kuquanaura. \v 43 Miqi qimaseenoo kaifaa narí faiqi namu unnai oonu nindafoofaqa misa kafaa nisuku faiqee mariqau. Misa nifuki aunduari marufaqa faiqaqee mariqau. \p \v 44 Nindafamaseenoo ani quandakufanoo kafaa oonureenoo kafaa qaaramookinoo innaaru qinau. Indaaru qundee kai kaifaa miqi kai inoo innaaru qinau. \v 45 Innaaru qimaseenoo findimeeqeenoo narí faiqi namu maruqoo anireenoo nindafeenoo qimanniminau. Innee faiqaqee maridee idooaidee. Qini mareeqee manda oosana maree mariasa nisaukuki quqaaninna eendirafa doo anireenoo. \v 46 Doo findifi qafaaqa. Qini ueeqee mari fasiqafa doo ani maridanoo. \s1 Misa Yisuna qumaraqau. \r (Mak 14:43-50; Ruk 22:47-53; Yoh 18:3-12) \p \v 47 Mikari kai mi ufana qimarufanoo eendufanoo asukunai narí faiqi namukiqari faiqí moo auqu Yudasifa aninau. Faiqí moomoo mina saimbaqa duru feefa saamu faaqaana indaaii maree aniraqau. Yuda maqannaasa faiqí firaasa rakisirausa niqiqoofaqa Yudasina faqa aniraqau. \v 48 Faasai Yudasifa qimannimiseenoo innee asukunai aaqee foora qinee oonuree amooqaanaqa qafeeqa innee mina kai qumaraaqa. \v 49 Doo maqeeufanoo Yisufuqoo oonu reenoo oo qini qafee faqaafee qimaseenoo Yudasifa Yisuna amooqanau. \p \v 50 Miqi marufanoo Yisufa maaqi qimasee qimaminau. Oo qini qiqoondi anee nanaree aninanee. Miqi qimasoofaqa faiqí Yudasina faqa anusa aniree doo Yisuna amiqimmasee rakisisimma qumaraqau. \v 51 Qumaree marufanoo Yisuna faiqi namukiqari moo fannoo nariqa rakira kisaaqa paipana moo qumareenoo nariraree qimaseenoo moo fasiqa aaqoo dindanai aiqama ateeka aqinau. Amaana maqasaa rakisirana ainainira faiqi mina aaqoo ateekanau. \p \v 52 Yisufa mina qafamaseenoo qinau. Doo rakira paipana quqaa. Aiqama rakira ainainannai narimariasa minannai kai nári narifaranoo. Minara rakira paipana quqaa saina qini kai daruaqa. \v 53 Qinee qeeqa qikoonara iraananoo qangiroouqa nukudara foora qiminaqa dadaaqifaqa sia kuqunaura. Anee minara sia fee iridanee. Doo aneenna rakira paipana quqasaa. \v 54 Qini qikoofa narí qangiroouqa qiminaqa dadaaqifaqa naqi fee masee qinee kuquananoo Anutuna tamummaqara fasiqa ufa kambiqaannoo fee. \p \v 55 Yisufa miqi qimasee narí faiqiara qaoo qimaseenoo quandafinoo narí qumaree marusa qimanniminoo qinau. Qinee maqee maqee inni amaana maqaki qimannimi mariafannaqoo innee mikari miqoo qini qumaraaqaana. Maqee eendaki innee qumee kai duru saamu namufaqa qini qumaree mariafanoo. Qinee qumuari maruna fasiqausara maqi marunaqa innee asukunaki qini qumaree mariafanoo. \v 56 Misa mi oosana oosana ainainna Yisunara amisoofanoo ooqeenaa Anutuna tamummaqara fasiqauqa ufa anoona kambiqanau. Yudasina faqa anusa Yisuna qumaroofaqa mina faiqi namu aiqama mina qafamasee quqasee daraaniqa sandaqau. \s1 Kaiafasana maaqaki misauqa Yisuna iree mariqau. \r (Mak 14:53-65; Ruk 22:54-55,63-71; Yoh 18:13-14,19-24) \p \v 57 Sandamafufaqa Yisuna qumaree marusa kaqi qumareeqa Kaiafasana maqusai maree fiqau. Kaiafasafa amaana maqasaa rakisirafa firaafa marunnai maree fiqau. Yuda maqannaasa faiqí firaasa misa faqa Kaiafasana maaqaki faasai suqimaruqoo miqoo maree fiqau. \v 58 Misa Yisuna afiqee fimarufanoo Peetooroofa ninaaqianna rufieenoo asukunai nifaaqmee nifaaqmee inoo finau. Misa Kaiafasana maaqaki Yisuna afiqee keeqafufanoo Peetooroofa naambeeqai aadumasaa sundiauqa saimbaqa ooqumarifi maridanoo Yisunara iridanoo imarinau. Misa arifaree naqi fee ifaree rumbeefaree, miqi qidanoo nindafee marinau. \p \v 59 Miqi marufaqa amaana maqasaa rakisimarusa firaasauqa faqa Yuda maqannaa kasoorauqa faqa miqoo suqiqa marida unna ufara randee mariqau. Miqidaqa qiqau. Ya fasiqa fee moo ufa oosana arasainaqee mina maree fee munu kiapana qimamifanoo fee aruannoo fee. \p (Mooseena sandufa maaqi qimaqoofa, moodaa fasiqa fannoo qinnufafa sia anoonaikiannoo. Qaara fasiqa fannoo kikiqamafi qinafa mifa anoonaikiannoo. Misa minara iriseeqa faiqí qaaraqanda mi ufana qifaqa Yisuna ariraree qiqau.) \p \v 60 Faiqí moomoosa maridaqa unna ufa oosana oosana qimariqau. Miqidaqa Yisuna ufara randee mariqau. \v 61 Randee marufanoo qaara fasiqa moodaa ufa andeeqaqau. Miqanda maaqi qimasee qimannimiqau. Yisufa maaqi qimasee qufaqa maaqanda iriqiafana. Qinee Anutuna amaana maqa Yeerusaree naaquqara amaana maqa aiqama rambairi aqusee qaaramoo faasaana amana qinee kaifaa usakaanauree qufaqa iriafannaqanda maridaqa. \p \v 62 Amaana maqasaa aanaiqikirausa misa uriqararafa mi ufana iriseenoo findifinoo Yisuna aaramaseenoo irammirinau. Anee miqanda ufa iridanee. Miqanda kuqaa fee qida fee. \v 63 Miqi qimasoofanoo Yisufa kaqi kasooinoo marinau. Amaana maqasaa aanaiqikirausa misa uriqararafa Yisuna qafamaseenoo narí afusaa qimaminoo qinau. Kuqaa maaqanda Anutuna afusaa marunausa marida. Anee anoona ufa kai qini qimaqimia. Kuqaa fee anee Anutuna asauku mundirafa uqannee maridanee, Anutuna amaaku uqannee maridanee. \p \v 64 Miqi qimasoofanoo Yisufa qinau. Anee qiniara qiannana, qini ufa iria, maa maqee innee qini qiqafee mariafanoo. Kasooqaqee sia maa qirausau marianau qiqafeefarau. Uriqararana Anutuna asauku uqannai mina aaqa ooqumarifi marianaura, mari inaqa kasooqaqee asurukina qumuanaura. Innee miqimaseeqa qini faiqí nimaaku qiqafeefaranoo. \v 65-66 Amaana maqasaa rakisimarusa firaafa Yisufa miqi qufanoo irufanoo niranaqee marusa oosana maraseenoo narí qamunna parara qinoo anaqi aquseenoo aiqama suqiqa marusa darara qimasee qimanniminoo qinau. Doo innee aiqamausa mina manda ufa iridee. Nariara Anutuna amaaku fee qinoo iridee. Sia maasa kafaa arira ufara randaanaura. Doo aneenna qimannimianaqa innee minara nanee fee qidaqee. Misa aiqamausa doo kuquanifee ufa kai qima afeekaikiqau. \p \v 67 Misa mi ufana qimaseeqa Yisuna oorinni anireeqa niqaara fidiamaqaqau. Fidiamaqaseeqa asukunakiqari misa nisauku samu oori aridaqa qiqau. \v 68 Anee tamummaqara fasiqa mari inana aneenna kai tamummaqasee qinaqa iria, yafee ani arinoo fee. \s1 Peetooroofa Yisunara qaoo ufa. \r (Mak 14:66-72; Ruk 22:56-62; Yoh 18:15-18,25-27) \p \v 69 Amaana maqasaa rakisimarusa uriqararafa Kaiafasafa narí maaqa ainainirafa firaafa marunara ainainira maanaaqauqa akaqausa nifiqa quqasoofaqa ainainimariqau. Peetooroofa aadumai sukinni ooqufaaqeeufanoo ainainira maanaaqa moo fannoo Peetooroona paqurimaseenoo qimaminoo qinau. Anee faqa mi kariree fasiqana Yisuna faqa nimarianafa mariananoo. \p \v 70-71 Miqi qufanoo, Peetooroofa iriseenoo aiqamausa nifusaa mi manaaqana qimaminoo qinau. Sia ani ufa oosana iridaqa. Qinee sia mina faqa nunausee qimaseenoo naambeeqai ququsa kooqi marunnai ooquroofanoo maanaaqa moo fannoo kooqisaa rakisimarufa qafeenoo miqoo marusa qimanniminau. Maa fasiqafa Yisuna Nasareeteendaraana faqa marifaqa qafee marunafa. \p \v 72 Peetooroofa mi ufana iriseenoo kaukaata qimasee qaoo qinoo qinau. Sia qinee mi fasiqanara iridaqa. \v 73 Kafaa kaqikaa qoo marikamasoofaqa faiqí miqoo marusa anireeqa Peetooroona qimamiqa qiqau. Kuqaa anee mi fasiqana faiqi namuki mariananoo. Anee faqa mifa faqa kuqaa moodaa ufa qimariaqanda mariafanoo. \p \v 74 Peetooroofa mi ufana iriseenoo kaukaata qimaseenoo darara qimaseenoo niqinoo qinau. Sia uqanna qinee mi fasiqanara iridaqa. Nanaree unna qida fee. Miqi qimasoofanoo kookooraana ufa qinau. \v 75 Kookooraana ufa qimasoofanoo Peetooroofa Yisufa ufa qimamunara irinau. Yisufa qinoo. Qaaramoo kari ani iraifana anee qiniara sia fee qinanoo kookooraana ufa qiannoo. Peetooroofa mi ufanara oonumafi iriseenoo oo doo Yisuna ufa qiniara qifa anoona koorooinoo, qimaseenoo raudamakufanoo asauruseenoo firaaqoo ikiraqa mareenoo finau. \c 27 \s1 Yisuna afiqammaree Piratoofunnai fiqau. \r (Mak 15:1; Ruk 23:1-2; Yoh 18:28-32) \p \v 1 Mi eendanaki iqaqoofaqa amaana maqasaa aanaiqikirausa misa uriqararausa faqa Yuda maqannaa faiqí firaasa faqa suqusee Yisuna arira ufa qiqau. \v 2 Arira ufa andeeqaseeqa unna qimasee fifau sainanda qumarasee Yisuna asauku rumbamaree Roomma maqannaa kiapafa Piratoofa marunnai afiqee fiqau. (Firaaqoo mandoosana maraidanoo uriaqee marufa marufaqara foora sainandannai rumbamaree afiqee kiapafinnai fiqau.) \s1 Yudasifa narí ataakiroo ufana. \r (NiFa 1:18-19) \p \v 3 Piratoo finnai maree firari marufanoo Yudasifa Yisufa kuquaninnanara irufanoo narí afaaqakina akooqoofanoo Yisuna akiaqara munnimma amaana maqasaa rakisimarusa faqa faiqí firaasa faqa marunnai Yudasifa moodaa fasiqa aiku asauku taikasee moo fasiqa asaukuqara taikasee ooni mareenoo kafaa nimiraree qimaseenoo qinau. \v 4 Oo qinee furufaramaseeqa. Andeeqara fasiqara asakadiki sia ikairi marinara kuquanifeera qinee dapikamandeeqa oosana araunnanara. Minara qinee kafaa inni munnimma nimidaqa. Miqi qufaqa misa qiqau. Anee kai qianaqa maasa amiqa, aneenna kai minara iria. \v 5 Miqi qufanoo Yudasina aundura dapikufanoo munnimma mareenoo amaana maqakina aranaiqi teeqimmaquseenoo sandanau. Sandeeufanoo moosaa narí sanda anukaki ataakireenoo doo kuqinau. \p \v 6 Amaana maqasaa rakisimarusa Yudasina munnimma maraseeqa minaramma ufa qimariqau. Maasa maa munnimmana sia amaana maqaki quqaanaura, Mooseena sandufa miqimminoo maridanoo, fidika munnimma marifaqa. \v 7 Misa minara ufa qiqi andeeqaseeqa mi munnimmana qumareeqee nammari sakasee nee maru qafeena auqimaru fasiqana kaqikaa maqa maaqa minaindi feefauriqau. Amisee náriara mi maqana maraseeqa misa moo maqannaasa maasaki kuqifaqa mi maqanaki nikundaanee qimasee maraqau. \v 8 Minara miqimasooqooqari mi maqanara fidika maqa fee qimariqau. \p \v 9-10 Miqimaseeqa ooqeenaa tamummaqara fasiqa moo mina auqu Yeereemaia mina ooqeenaa ufa anoona kafaa maqee kambiqanau. Mifa maaqi qimasee akara rinoo qinau. \q1 Isaraee maqannaasa faiqí akiaqara munnimma maraseeqa qafee auqimaru fasiqana maqa maaqa feefaurumasee mareefara. Moo fasiqa taikasee moo fasiqa asaukuqara taikasee aqusee mareefara. Qinee Anutuna ufa irisee maraunaqa misa miqiqau. Yeereemaiaafa ooqai akara rumaqoo ufafa miqinoo marufaqa sia irirai misa mi mau kai fidaqa mi maqana maraqau. \s1 Piratoofa Yisuna iroo ufafa. \r (Mak 15:2-5; Ruk 23:3-5; Yoh 18:33-38) \p \v 11 Misausai maree fiqau. Yisufa Piratoona koota maqaki kikiqinoo marufanoo Piratoofa anireenoo Yisuna irammirinoo qinau. Anee kuqaa Yuda maqannaa karaambaiqa fee maridanee. Miqi qufanoo Yisufa anee qiannana qinee miqimmiqa maridaqee qinau. \v 12 Amaana maqasaa aanaiqikirausa misa uriqararausa faqa Yuda maqannaa faiqí firaasa faqa minara iriseeqa Yisunara ufa oosana oosana qidaqa kiapana qimami mariqau. Miqi qimarufanoo sia Yisufa ufa qimarinau, kaqi kasoo inoo marinau. \v 13 Piratoofa minara mina qafamaseenoo qimaminau. Misa oosana oosana ufa aniara qimariafana anee naqi fee imarifanee sia ufa qidanee. \v 14 Miqi qimarufanoo Yisufa sia uqanna misa ufa itairiseenoo rukianau. Ufa sia qinau kaqi kasoo inoo marufanoo kiapafa qafeenoo aaquqoofanoo qafanau. \s1 Piratoofa innee Yisuna aruaqee qu ufafa. \r (Mak 15:6-15; Ruk 23:13-25; Yoh 18:39–19:16) \p \v 15 Mi kamusaqa kiapausa faiqí anaasee Anutuna qangiroo ainnaaqarara qoomaqa neemarufanoo karafusa fasiqa moo idukusoofaqa minara faqa asasiaqeera. Kiapausa oosana mi oosanna maqee maqee miqimmimariqau. \v 16 Mikari faiqí moo fannoo karafusaki marinau. Mina auqu Barabasifa. Sia kai fifaufau mina karafusa quqaqau. Faiqí akooqooqaraafa auqufaqaafa marufa karafusinau. \v 17 Piratoofa minara faqa iriseenoo Yuda maqannaasa miqoo suqiqa marusa naaramasoofaqa suqumaree moodaaqoo aniroofanoo qimanniminoo qinau. Qinee maa kari Barabasinee idukunauree, Yisuna inni karaambaiqee idukuanauree. \v 18 Yuda maqannaasa uriqararausa Yisunara sia anoona marunara fifau mina afairiqa nimarusa marunara Piratoofa misa miqi qimaruna iridanoo Yisunara idukuanee qinau. \p \v 19 Piratoofa ufa irira maqaki ooqumarifi marufanoo narí anaaqa fannoo narí maaqakiqari pasa akara rumaseenoo moo fasiqasaa quqasoofanoo minisoofanoo Piratoofa asaana rumaseenoo qafanau. Narí anaaqa fannoo qinoo. Sia Yisuna arua. Asauku raqandaamasee ireeda maria. Qaina daaquqara qaina qini qifunnareenoo. Mi andeeqara fasiqanara qainammaqaunanoo daunduraki mandaiki marifaqa. Sia anee mina aruanee qimasee akara rinau. \p \v 20 Amaana maqasaa aanaiqikirausa faqa Yuda maqannaa faiqí firaasa faqa Piratoofa Yisuna idukiraree quna iriseeqa quandafufaqa faiqí anaasee fukifaaki qiqa Piratoona qimamiaqeera qiqau. Barabasina kai idukuani Yisufa kuquani. \v 21 Piratoofa kaifaa faiqí anaasee aiqama irammirinoo qinau. Miqandakina yanee qinee idukuanauree. Miqi qimasoofaqa misa aiqama qiqau. Barabasina kai idukua. \p \v 22 Piratoofa minara iriseenoo kaifaa qimanniminoo qinau. Qinee Barabasina idukiqa asauku mundirana Yisunara nanee fee qianauree. Qimasoofaqa misa aiqamausa aunirira saqarisaa aruanee qiqau. \v 23 Piratoofa kaifaa misa irammirinoo qinau. Nana mandainainee marinaqee qinee aruanauree qimasoofaqa misa aiqamausa darara qimasee qiqau. Aunirira saqarisaa arua. \v 24 Misa ufa firaaqoo qidaqa tutuqimarufanoo Piratoofa misa sia qini ufa iriafaqammu qimaseenoo qafee maraseenoo nammari saka uqeera mareenoo misa nifusaa quqaseenoo asauku nammari uqinoo qinau. Maa fasiqana aruannanara doo qisauku nammari uqiqa. Mina fidika sia qini qisakadiki mariani. Doo innikina mariannoo doo. \p \v 25 Miqi qimasoofaqa faiqí anaasee moodaa kari faaqa quqasee qimamiqau. Doo mina fidika maasaki faqa maasa faiqi namuki faqa mariannoo. \v 26 Piratoofa minara iriseenoo Barabasina idukueeqeenoo niminoo Yisuna mareeqeenoo narí sundiauqa nimufaqa misa miqoo nariqa maqusasaa quqasee raitasaa qainna rumbeeqoo samuna ataufakaaqa aru ummooqukamaseeqa doo afiqee aunirira saqarisaa ariraree qimasee deedaqiqau. \s1 Sundiauqa Yisuna amukafaqaa qa fee afisuamaqaqau. \r (Mak 15:16-20; Yoh 19:2-3) \p \v 27-29 Piratoona sundiauqa miqoo naambeeqai Yisuna ariiseeqa kafaa anirandee kiapana maaqaki munuseeqa aiqama sundiauqa niqoonausa naaroofaqa moodaaqoo anireeqa maridaqa Yisuna qamunna raipaqusee moo qamunna Roomma maqannaa sundia qamunna taatuqee qamunna afisuamaqasee saatunanda fooqaana maraseeqa saaeemma qumaree Roomma maqannaa rakisirana qafeera foora saaeemma qumaree Yisuna akiaqasaa aranaiqi afisu amaqoofanoo akiaqa tapooqaanifeera miqiqau. Afisu amaqaseeqa Roomma karaambaiqa qunaana fooqaana Yisuna asauku uqannai quqamaqaseeqa noorindari fataafimafufaqa ataasataasa qidaqa qiqau. Oo Yuda maqannaa karaambaiqa. Maasa uriqararafa. \v 30 Miqi qimaseeqa firaaqoo ataasa ataasa qidaqa misa niqaara fidamaqaseeqa mina qunaana asaukuki naana rafia qumaree akiaqakinai ariqau. \v 31 Ataasataasa qiqi amaqaseeqa mina taikaseeqa taatuqee qamunna kaifaa raipaquseeqa kafaa narí qamunna afisu amaqaseeqa aunirara saqarisaa arifandinaqoo afiqee fiqau. \s1 Yisuna aunirira saqarisaa ariqau. \r (Mak 15:21-32; Ruk 23:26-43; Yoh 19:17-27) \p \v 32 Afiqammaree aanai fidaqa sundiauqa Sireenee maqusanaindaraa fasiqa mina auqu Simoona amarana moo Simoona aanai paqurufaqa misa nári oosana mareeqa nári faaqaana uqafiqaseeqa Yisuna aunirira saqari aku amaqeeqa afeekaikamasee qiqau. Maree maasa faqa ania. Miqi qufanoo misa faaqaanara rufiamareenoo Yisuna aunirira saqari akumaree finau. \v 33 Yisuna afiqee fifiufaqa Koorookata maqa maaqaki ooru fiqau. Koorookata mi ufana oosana faiqí akiaqa amudaani aaqana maridanoo. \p \v 34-35 Sundiauqa miqoo oorureeqa misa uainna nammariki sukaqeemaru saqari anoona afaaqa iri quqaanifeera uainna nammariki adiaseeqa Yisunara maana marasee naannee qufanoo Yisufa afaurusaa kai quqaseenoo qumboommasee qafeenoo minniseenoo sia noofaqa misa mina qumarasee aunirira saqarisaa rummamaqasee pirimma aruatukarasee uqeera rakiqaseeqa mina qamunnanda faasai raipaqu quqaqoona qumaree kaatara foora sararamandeeqa doo náriara náriara mi qamunnausa maraqau. \v 36 Qamunna mara taikaseeqa misa ooqu marifufaqa rakisimariqau. \v 37 Misa Yisuna arira ufa raufiqira saqarisaa akara rumaseeqa Yisuna akiaqai aunirira saqarisaa quqaseeqa pirimmannai ariqau. Maaqi qimasee akara riqau. Maa fasiqafa Yuda maqannaa karaambaiqa maridanoo fee qinau. \v 38 Moo qumuarimaru fasiqana Yisuna dinni atinni narí aunirira saqarisaa pirimmannoo aruseeqa uqeera rakiqaqau. Kafaa moo qumuari maruna narí aunirira saqarisaa Yisuna dinni atinai pirimmannoo aruseeqa uqeera rakiqaqau. \p \v 39 Faiqí anaasee mina aaqa fiqaree aiqaree imarusa misa Yisuna murufi qafaidaqa ataasataasa idaqa qufoonaridaqa qiqau. Anee fee amaana maqa moodaa faasaana rapeemasee qaaramoo faasaana kafaa usakararee qimariana fee. \v 40 Anee kuqaa fee Anutuna amaaku maridanee. Mina amaaku maridana aneenna kai tatuakinana quminaqa maasa aniara kuqaa Anutuna amaaku fee qianaura. \v 41 Amaana maqasaa aanaiqikirausa uriqararausa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa Yuda maqannaa faiqí firaasa faqa misauqa faqa miqi kai masee ataasataasidaqa qufoonaridaqa qiqau. \v 42 Maafa faiqí anaasee mareeqee Anutuna asumu mariranaki mara quqannisaannee qimarifa nariara sia amanaikinoo. Kuqaa fee anee Isaraee maqannaa karaambaiqee maridanee. Kuqaa miqinana anee karaambaiqa maridana maqee maqasaa tatuaki aqufinaqa maasa aniara kuqaa karaambaiqee qianaura. \v 43 Mifa nariara Anutuna amaaku fee qimarifa Anutunasaa afaaqa quqarafa marifanoo Anutufa minara iridanoo fee sia fee iridanoo fee. Iridanoofau qumureenoo mina dadaaqinoofau asumu mariranaki quqani. \v 44 Qumuari maru fasiqaqanda dinni dinni nári aunirira saqarisaa maruqanda miqi kai qimaseeqa Yisuna ataasa ataasa qimamaqee mariqau. \s1 Yisufa kuqu ufafa. \r (Mak 15:33-41; Ruk 23:44-49; Yoh 19:28-30) \p \v 45 Mi faasaanna kai asukuna firaafa aiqama maqa maaqa ititannimaqanau. Suani afu urureenoo uriufanoo mina akiaqa amummaqa qambaanai ururoofanoo asukuna arunnimaqanau. Suani muqunni qubeekoofanoo asukuna taikoofanoo suani fannoo kafaa kaaqa qanau. \v 46 Suani afu muqunni qubeekoofanoo asukuna kaqi marufanoo Yisufa firaa kari faaqarinoo qinau narí ufakiqari qinau. Eeri eeri rama sabakatani. Mina oosana maaqimminoo maridanoo. Qini Anutu, qini Anutu, naqi fee ifanee anee qiniara minniseenanee. \v 47-48 Miqi qufaqa faiqí anaasee mi saqa marusa Eeriaana aaraidanoommi maqi qimasoofanoo moo fannoo paadura au fooqaana ateekamareenoo maara maaqanufasiqausa manda uainna nammariki raaraamaseenoo aika maraseenoo qundaqiseenoo minaki rutaquseenoo mara muru Yisuna ooki aakuamaqanau. Qumbifiqamma naanifeera afaurusaa quqasoofanoo qumbifiqamma nanau. \v 49 Miqi marufaqa akaqausa qiqau. Saa. Eeriaafa qumureenoo dadaaqiannoo fee. Kaqi kasooiqa marida qafaaqa. \v 50 Mikari Yisufa firaa kari faaqa quqaseenoo kuquqaraasinau. \p \v 51 Mifa kuqufanoo aaqee kai Yeerusaree amaana maqakina ititaqoo qamunnafa naaquqara maqasaa ititaqoo qamunnafa mirindari aiqama raaqumareenoo muqufi aqinau. Firaafa maqa kasinau, firaa ooniuqa afoo afaainau. \v 52 Faiqí madika faqa oo raqanau. Oo raqasoofanoo ooqai kuqusa Anutuna ufa irimaru fasiqa anaaseesa maqee kuqiranakiqari findifumafi miqoo mariqau. \v 53 Yisuna kuqiranakiqari findifufaqa mi kuqirausa akooqoo Yeerusaree maqusai oonuroofaqa faiqí anaasee moomoosa nindafaqau. \p \v 54 Maara maaqanu fasiqausa Yisunasaa rakisidaqa ooqumari fufaqa rakisiusa asukuna qoofaqa maqa kasufaqa qafamasoofaqa nimuqusufaqa kaaqa rufiaqau. Rufieemarufaqa qiqau. Oo kuqaa uqanna maafa Anutuna amaaku uqanna mariifa kuqinoo. \v 55 Yisufa aunirara saqarisaa marufaqa Kariree maqa maaqaindaraa aanaaseeuqa ururee Yisunara dadaaqiannee qimasee uru anaaseesa nianai uru kikiqiqa marida qafee mariqau. \v 56 Misakiqari Yisuna anoona amaraqanda mariqau, moo amarafa Makadara maqusaindaraafa faqa moo amarafa qaara kumaaraaqara Yooseefaasa Yameesasa ninoofa faqa (Maa Yooseefaafa sia Yisuna akoofau mina amarafa kumaaraa marinau) moo anaasee Seebeedina anaaqa faqa mi anaaseesa faqa miqoo ani kikiqiqa maridaqa Yisuna kuqirana qafee mariqau. \s1 Yisuna ooni aamaraki akundoo ufafa. \r (Mak 15:42-47; Ruk 23:50-56; Yoh 19:38-42) \p (Yisuna aukuana narí maqannaasa maaqimmasee madika indufusaida kuqufusa nikundee mariqau. Misa ooni firaana kasaaqa aamara auquseeqa minaki keeqafufaqa dinni dinni moomoo aamara auqiiseeqa kuqusa minakiaqa naadu naadu nikundee mariqau. Moodaa kai moo kari akundeeqa mina afunda taikoofanoo kaifaa moo fannoo kuqufaqa miqikai imariqau. Sia moodaa karifau nikundee mariqau. Moo kari moo kari nikundee mariqau.) \p \v 57 Mi eenoonnai Aramatia maqusanaafa Yooseefaana amarana mifa faiqí firaafa ainaina faqaafa. Mifa Yisuna ufa irira faiqi kammafinoo kukeeqanoo marufa marinau. \v 58 Mifa Piratoona oopisai oonureenoo Yisuna iriara oonureenoo Piratoona irammirinau. Amanee Yisuna iri qinee marasee fee akundaanauree qufanoo Piratoofa irinoo narí maara maaqanu fasiqausa qimanniminoo qinau. Innee maa fasiqana Yisuna iri mara amifanoo akundaani. \v 59 Yooseefaana amarafa iriseenoo oorureenoo Yisuna iri auniriranasaa aruqoona tatuseenoo fuka qamunnasaa kukuqinau. \v 60 Kukuqamaseenoo Yuda maqannaasa oosana mareenoo narí ooni aamarakina quqanau. Yooseefaafa nariara kuquana misa qini iri minaki akundamaqisaaqeera ooni aamara auquqoonaki Yisuna iri minaki quqanau. Quqaseenoo firaa ooni quanda quandammeeqee aamarasaa ititaqau. \v 61 Miqi marufaqa aanaaseeqara oonaamara adeedi ooqu marida qafee mariqau. Miqanda nuqu moodaa nuqufaqaaqanda Mariana amaraqanda kai maruqanda mariqau. Miqanda madikee marufaqa ooqumarida qafeeufaqa eendufaqa maqusai fiqau. \s1 Firisuaiqauqa Yisuna madikasaa rakisiu ufafa. \p \v 62 Yuda maqannaasa narana ainaina deedaqamaqoo faasaana taikoofaqa mi eenoonnai amaana maqasaa aanaiqikirausa uriqararausa faqa Farisai amaana ufa irimarusa faqa suqufufaqa rumbarausa Piratoo finnai narí oopisai oorureeqa irammiriqa qiqau. \v 63 Oo amiqirafa mi unna fasiqafa kaqi maridanoo qaaramoo faasaana mariqa findifuaqee qinoo. \v 64 Amanee aneenna maara fasiqausa niqiqainaqa ooni aamarasaa qaaramoo faasaana rakisiaqa. Mina faiqi namu ani qummuarammeeqee quqaseeqa unna qifoora. Doo findimmeeqee Anutufinnai fiifoo qimasee faiqí anaasee unna qimasee qimannimi foora. Indaaru unnaqimarifa marifaqa minara Yisuna faiqi namu kafaa unnufa qifanoo mi ufafa firaafaikiandoora. Minara ani qimamidaqa misa rakisiaqeera. \p \v 65 Piratoofa minara iriseenoo quandafinoo aanoomasee qimanniminau. Innee qini Roomma maqannaa rakisimaria maara fasiqausa maraaqa. Misa kai amiqimmasee rakisiaqa. \v 66 Miqi qufaqa amaana maqasaa aanaiqikirausa ooni aamara maruqoo oonureeqa qima ainaina qumaree ooni kooqisaa faqa kooqi afainni faqa atukaraseeqa ititaqau. Moo fannoo mi ooni kooqina mara aquqaifaqa qafaanee qiqa mi qimana quqaqau. Miqimaseeqa maara fasiqausa miqoo quqasee amaana maqasaa aanaiqikirausa doo nimaaqa fiqau. \c 28 \s1 Yisufa kuqiranakiqari findifu ufafa. \r (Mak 16:1-10; Ruk 24:1-12; Yoh 20:1-10) \p \v 1 Nariqa amaana faasaana saririqa taikoofanoo iqaqoo kananaana amaanasaa eendai qaara anaaseeqanda moodaa nuqu faqaaqanda Mariana amaraqanda miqanda sia Yisuna anooqanda moo fannoo Makadana maqusaindaraafa moo fannoo moo maqusaindaraafa miqanda Yisuna akundoo ooni aamara qafaanee qimasee fiqau. \v 2 Oonuree qafoofanoo miqoo kai maqa firaafa kasufanoo innaarunaindari Anutuna qangiroo moo fannoo qumureenoo ooni kooqi ititaqoona quanda quandammeeqeenoo kaqini quqaseenoo narí minasaa ooqu marifi marinau. \v 3 Mina oori afiri aakuasaa idauru miqirafa marinau. Mina qamunna kaaqa eekara kaaqa qarafa marinau. \v 4 Maara fasiqausa rakisiusa Anutuna qangiroo qafeeqa kaaqa rufiaseeqa aiqama naindiri roofaqa noorindari maqasaa kuqiara foora mambiqau. \p \v 5 Maqasaa noorindari faiqaqeeufanoo qangiroo fannoo anaasee oonuroosa maaqi qimasee qimanniminoo qinau. Innee sia rufia rufiaqiaqa. Innee Yisuna aunirira saqarisaa pirimmannoo aruqaanara randaidaqa qinee iridaqa. \v 6 Kaqi maridanoo inni qimannimi undeemminoo maridanoo. Sia maaqoo maridanoo. Doo kuqiranakiqari findifinoo doo finoo. Innee mai anireeqa mifa mariiqoo qafaaqa. Sia maridanoo. \v 7 Innee qafamaseeqa sandee oonu mina faiqinamu maaqi qimaseeqa qimannimiaqa. Yisufa kuqiranakiqari findifinoo doo Kariree maqa maaqai inni noorinni fidanoo innee miqoo qafeefaranoo miqoo mariannoo. Doo mi ufana kai inni qimannimiqa doo fuaqa. \v 8 Anaaseeqanda qangiroo qafeeqa mina ufa iriseeqa kaaqa naaquqanau. Yisunara kuqiranakiqari findifu ufana irufanoo naundurai asasinoo naaquqoofaqa mi anaaseeqanda mina faiqi namu ufa qimannimianee qimasee fidaqa. \p \v 9 Yisufa aanai mi anaaseeqanda tautummannimaqasee kikiqinoo marida nimandanau. Miqi qimasee qimannimisoofaqa misa naaquqoofaqa mina aiku qumaree noorindari maqasaa faifufaqa qimudao̱o qidaqa amooqira ufa qimamiqau. \v 10 Miqi marufanoo Yisufa maaqi qimasee qimanniminau. Innee sia rufiaaqa. Sandee oonu qini faiqi namu qimannimifaqa Kariree maqusai ooru fiqa miqoo qiqafeefaranoo. \s1 Yisuna madikasaa rakisiusa findifunara qumeeraqau. \p \v 11 Mi anaaseesa Yisuna ufa iriseeqa fiqau. Misa fimarufaqa maara fasiqausa ooni aamaraki rakisimarusa misa faqa rufiaseeqa kuqiara foora iqa mariusa findimeeqee Yeerusaree maqusai oorureeqa amaana maqasaa aanaiqikirausa aiqama ufa qimannimiqau. Qangiroora ooni kooqi ititarana rafaqaaunara qimannimiqau. \p \v 12 Amaana maqasaa aanaiqikirausa misa Yuda maqannaa faiqí firaasa faqa suqufufaqa minara ufa qimasee iriqau. Ufa qiqi andeeqaseeqa misa mi maara fasiqausa naaramaseeqa munnimma firaatia uqanna nimiseeqa maaqi qimasee qimannimiqau. \v 13 Faiqí anaasee inniara Yisunara iraifaqa innee maaqi qimasee qimannimiaqa. Maasa eendakina kaaqa faiqaqeeunaqa Yisuna faiqi namu anireeqa ooni kooqi atuaseeqa Yisuna iri qaindusu mareeqa doo kukeeqamaseeqa. Miqi mandaafaqa iqaqaifaqa amaaqa kai qafeeqa. \v 14 Miqi qimasee qimannimiaqa. Kiapafa firaafa Piratoofa mifa irisainaqa maasa oonureeqa andeeqaanaura sia mifa inni naruannoo. \v 15 Mi maara fasiqausa misa eedoo qimaseeqa munnimma mara maree miqi qimasee faiqí anaasee qimannimi maree fiqau. Yuda maqannaa faiqí anaasee mi ufana kai Yisunara qimariqau. \s1 Yisufa narí faiqi namu nifusaa kooroo inau. \r (Mak 16:14-18; Ruk 24:36-49; Yoh 20:19-23; NiFa 1:6-8) \p \v 16 Yisuna faiqi namu qisaukuqara taikasee qikunni ooqu moodaa marasee Kariree maqa maaqai fiqau. Yisufa kaqi maridanoo mi aaqannara qimannimiqoonara mi aaqannasaa ooru fiqau. \v 17 Miqoo oorureeqa Yisuna qafeeqa reendeenamasee amooqira ufa qimamiqau. Moodaa moodaa qaara irirana iri mariqau. Mifee, yafee, afaanna fee. \v 18 Mina faiqi namu miqoo ooru miqiqa marufanoo Yisufa adeedi anireenoo maaqi qimasee qimanniminau. Innaaruna faqa maqa faqa firaa uriqararana Anutufa qini qiminoo. Moo fannoo sia qini uriqarafa mariannoo. Doo qinee kai. \v 19 Innee minara irisee maqusa maqusa aiqama daraani mafiqa qimannimifaqa misa faqa qini qiku qisauku kammafi mariaqeera. Misa qini qiku qisauku kammafi marifaqa innee misa nammari auqamannimaqaaqa. Nammari auqamannimaqaseeqa maaqi qimasee qiaqa. Akoona faqa amaaku faqa Anutuna naaquqara andeeqara maraquna faqa misa nuqusaa nammari auqamannimaqaidaqa. Innee Yisuna aiku asauku kammafuanara minara mapuku nimaqaanifeera nammari auqamannimaqaidaqa. Doo miqi qiaqa. \v 20 Aiqama ufa qimannimiafannana misa faqa mi ufana aiqamausa uqanna qimannimifaqa iriseeqa mi ufana qumaraaqeera, mi ufanamau kai fuaqa. Innee maqusa maqusa fifaqa qinee faqa qumee inni faqa fuanaura. Innee miqi marifaqa qinee qumee kai inni faqa nuanaura. Sia inni mininnisaanaura kasoo innaaruna faqa maqa faqa taikara aukuana inniqa saimbaqa moodaanaki kianaura.