\id LUK NT0016.LU BINUMARIEN NT OATRIDGE dp trf 17-JUL-85; 13-April-2016 \h RUKA \toc1 RUKA Yisuna amiqira fasaasa ufa Rukaafa akara rinau. \toc2 RUKA \mt1 RUKA \mt2 Yisuna amiqira fasaasa ufa Rukaafa akara rinau. \c 1 \s1 Rukaafa akara oosana aranau. \p \v 1-2 Oo maa fasiqa Tioofirusa maasaki Yisunasaaqari kambiqoo ainainara moomoo fasiqauqa amanamasee akara riqau, Yisufa kambiqooqooqari minara qimannimimarusa misa qimannimufaqa akara riqau. \v 3 Oo Tioofirusa qinee Rukaasa Yisufa kambiqooqooqari mifa niniunara randoorandaamasee amiqimasee iriseeqa qinee faqa padimasee akara ruanauree qimaseeqa akara rummamaqaidaqa. \v 4 Anee kuqaa anoona ufa tia irianneera akara rumamaqaidaqa. \s1 Yoohanee nammari nimi maruna maqaaninna ufafa. \p \v 5 Mi ufana oosana maaqimminoo marinau, Eeroodeefa Yudeeaa maqa maaqaki karaambaiqa maru kamuqoo Yisufa kambiqanau, mi aukuanna Yeerusaree amaana maqasaa rakisirafa moo mina auqu Seekariafa marinau. Amaana maqasaa rakisi marusa faiqí oosana oosanakiqari mariqau, nuqufaqaasa mariqau, Seekariafa Abiaana oosanakiqari marinau. Mina anaaqa Aaroona akeeku akaaku mina auqu Eerisabeeta nammarifa marinau. \v 6 Mi qafaqiqanda Seekariasa Eerisabeetasa andeeqasee Anutuna ufamau fimaruqanda mariqau. Aiqama karaambaiqa Anutuna aaquqira ufa faqa naamuaqira ufa faqa mi mau fimaruqanda mariqau. \v 7 Eerisabeeta nammarifa aafanaasee marunara miqanda asooqaqeeqa faiqi siaiqanda mariqau. \p \v 8 Moo kari narí saika faasaana Seekariafa Yeerusaree amaana maqaki keeqafinoo narí amaana maqasaa rakisira saika Anutuna afusaa mina saika qimari fee qimarufanoo maree marinau. Amaana maqasaa rakisi marusa misakiqari yafee amiqira unda imari nammarina amaana maqaki suqeemaria qaindanasaa suqaannoo fee qimasee masisa rutukiara foorammasee Seekariana uqannifiqasoofanoo findifinoo mi amiqira undana imaru nammarinaki ida qumbiaramasoofanoo qeemarufaqa mikari faiqí anaasee moomoo amaana maqa naambeeqai maqusai suqufufaqa innaaru qimariqau. Amiqira unda imari nammarina qumbiaramasaafanoo qaidanoo mina muna fannoo faiqí anaasee innaaru qimariafa mi ida munnara foora ooru fidanoo Anutuna aiki ambuidanoo misa innaaru koorooidanoo. \p \v 9-11 Seekariafa mi nammarinaki ida qumbi marufaqa faiqí anaasee madaanai innaaru qimarufanoo Seekariafa naríara amaana maqaki marifanoo mi nammarifa qeemaru qaindana aaqa Karaambaiqa Anutuna qangiroo moo fannoo miqoo kai kambiqafufanoo Seekariafa miqoo marufanoo qafanau. \p \v 12-13 Seekariafa mina qafeenoo tautinoo rufianau. Tataqanoo marufanoo mi qangiroofa Seekariana qimaminoo qinau. Seekaria sia rufiaa, Anutufa ani innaaru qirana irinoo ani anaaqa Eerisabeetana dadaaqinanoo ani amaaku maqaannoo, Maqasainana anee mina auqu Yoohaneenee qia. \v 14 Mi faiqina maqasainaqa ani faqa moomoosa asasifaranoo. \v 15 Anutufa minara amiqira fasiqa auqufaqaa fee qiannoo, uainna nammari fee afeeka nammari fee sia naannoo mina maqainnaqooqari Anutuna naaquqara maraquna fannoo aakufi mariannoo. \v 16 Mifa Isaraee maqannaa moomoosa Anutuna ufa minnisee kaqirunna fimariasa kafaa naarameeqee nariqa karaambaiqa Anutuna aramandunnai quqaannoo. \v 17 Mifa Anutuna ufa marasee qimannimimarifa mifa maqasaa fasiqa uriqararafa afeeka Anutuna tamummaqara fasiqa ooqai maruna Eeriaana fooqaafa afeeka mariannoo. Mifa faiqi nikausamara faiqi minnisee furufari mariasa quandakina nári faiqi namuara nimuqusinaqa moodaanaki kifaranoo. Ufa rukiee mariasa faqa mareeqeenoo andeeqee mariasa mariranaki quqaannoo. Miqi marifanoo mi fasiqafa faiqí anaasee mareeqee karaambaiqa qumiranaki amanaikianno. \p \v 18 Mi qangiroofa miqi qufanoo Seekariana aaquqoofanoo mi qangiroona qimaminoo qinau, naqimasee mi ainainafa kambiqaannoo fee, Sia amana, qinee nauraiqi maridaqa, qini qinaaqa faqa asooqa maridanoo. \v 19 Mi qangiroofa mina ufa iriseenoo quandafi qimaminoo qinau, Qinee Kabarieerasa maridaqa Anutuna afusaa kiki iqa marunausa maridaqa. Mifa kai qini diqiqaifaqa maa amiqira ufana ani faiqí asumu faiqi aanaaqi maqeemaria faasaana kambiqaannoo fee qunana sia iriananoo. \v 20 Anee qini ufa sia iriannana akiaqara ani ufa akia finana mariinana maa qimamunna ainainafa kooroomafinanoo ani ufa rakeeiannoo. \p \v 21 Seekariafa faqa qangiroo faqa Yeerusaree amaana maqaki mi ufana narí qimami narí qimamidaqa marufaqa faiqí anaasee maqusai Seekarianara kisaaqasaa afeesida marusia qiqau nanaree kisaaqasaa amaana maaqaki maridanoo fee qimarufanoo Seekariafa amaana maqakiqari raudeenoo qimannimirara oo raqoofanoo sia amanufanoo asaukunnoo qimanniminau. \v 22 Faiqí anaasee mina ufa akiafuna qafamasee oo amaana maqaki Anutuna kooroo irana moo qafeenoo fee qiqau. \p \v 23 Miqooqari Seekariafa amaana maqaki ainainirana taikasoofanoo moo fannoo mina amaaqaki aniroofanoo Seekariafa doo amaaqa finau. \v 24 Miqoo marufanoo mina anaaqa Eerisabeeta nammarifa amuaqu uqaikufanoo moodaannai qisauku quqoonasaa maaqaki kai marinau. \v 25 Eerisabeeta nammarifa qinau, doo maqee Anutufa faiqí anaasee nifusaa qinee kisaaqasaa marunna sia faiqi maqaunna qisaurirana taikaqiseenoo. \s1 Kabarieerafa Yisuna maqaaninnanara kooroo inau. \p \v 26 Eerisabeeta nammarifa amuaqu uqaikinoo marufanoo dinni taikasee dinni ani moodaa quqoona aiqaroofanoo Anutufa narí qangiroo moo auqu Kabarieerana aqiqoofanoo Kariree maqa maaqaki kaqikaa maqusa Nasareetee maqusai ooqufinau. \v 27 Mifa maanaaqa uqanna ufa qimamiraree qimaseenoo ooqufinau. Mi manaaqana auqu Mariafa. Yooseefaafa karaambaiqa Dafidina ati maraanifeera utaaqama amaqaqoofanoo maru manaaqana Mariana qimamiraree qimasee ooqufinau. \v 28 Mi qangiroofa Mariafa maruqoo anireenoo amandeenoo qinau. Asooarafa aniki mariani, karaambaiqa ani faqa kukeeqanoo maridanoo dadaaqidanoo doo firaaqoo ani amiqi amiqinoo. \v 29 Mariafa mina ufa iriseenoo tautinoo mina ufa anoonara firaaqoo randanau. \v 30 Miqufanoo qangiroo fannoo qimaminoo qinau, Oo Maria sia rufiaa doo Anutufa narí afaarirana anisaa quqeenoo. \v 31 Anee amuaqu uqaikinana akoonaiqi maqaseenana mina auqu Yisunee qinnaranoo. \v 32-33 Mifa uriqararafaikinaqa misa minara firaaqoo uriqarara Anutuna amaaku fee qifaranoo. Karaambaiqa Anutufa Yisuna mareeqeenoo mina akeeku akaaku Dafidina aanna ramasee uriqarara karaambaiqaikiannoo. Yakooboona atiuqa Isaraee maqannaasa naaru naaru misa karaambaiqaikianoo, naaru naaru sia taikaannoo miqinoo mariannoo. \p \v 34 Mariafa mi qangiroona ufa iriseenoo qinau, Qinee maanaaqa uqanna maridaqa naqimasee anee qianandee faiqi maqaanauree. \v 35 Qangiroo fannoo iriseenoo qimaminoo qinau, Anutuna naaquqara andeeqara maraquna fannoo ani aakufinanoo Anutuna afeeka anisaa mariannoo, minara misa mi naaquqara faiqi anaaqinara Anutuna amaaku fee qifaranoo. \v 36-37 Maria aneenna ati Eerisabeetanara iria asooqa faiqi maqarana sia amana marifa doo maqee dinni taikasee dinni ani moodaa quqoona aundurai amuaqu uqaikinoo maridanoo, minara ririmma miqinoo Anutufa sia moodaa ainaina sia amanaikiannoo doo aniara faqa qunnana amanaikiannoo. \v 38 Mariafa qangiroo ufa iriseenoo qimaminoo qinau. Qinee Anutuna ufamau fimarunausa maridaqa anee qianna ainainafa amana qiniki kambiqaannoo, miqi qufanoo qangiroo fannoo quqasee finau. \s1 Mariafa Eerisabeeta nammarifa marunnai fu ufafa. \p \v 39 Mariafa miqoo kaqikaaqoo marinoo unnaaqa mammareenoo Nasareetee maqusaindari Yudeeaa maqamaaqai Seekariana maqusai kisaaqasaa faiqanoo fifiufanoo oorureenoo \v 40 Seekariana maaqaki keeqafinoo Eerisabeeta nammarina amandanau. \v 41 Eerisabeeta nammarifa Mariana amandarana irufanoo mina aranandakinaa faiqi fannoo kasinau. Kasufanoo Anutuna naaquqara maraquna fannoo Eerisabeetana aakufufanoo narí Mariana amuaqu uqaikianinnanara sia irufanoo maraquna fannoo mina qimamufanoo firaaqoo Mariana qimaminoo qinau. \v 42 Aiqama aanaaseekina Anutuna firaaqoo amiqi amiqi ianinafa mariananoo, anee maqeenna faiqi anaaqina Anutufa amiqi amiqi ianinafa mariannoo. \v 43 Oo qini karaambaiqa anoofa uriqararafa nanaree anee qini qiqafarara aninanee qinee oorudupirausa maridaqa. \v 44 Anee qini qimandaananoo qini faiqi qiranandakiqari asasinoo kooripoo inoo. \v 45 Karaambaiqa ani qimamu ufana irisee kuqaa fee qimasee iriannana akiaqara mifa ani amiqi amiqiannoo. \s1 Mariana asasira ufa. \p \v 46-47 Mariafa mi ufana iriseenoo asasammaseenoo qinau, \q1 Qini qimuqusa karaambaiqa amooqidanoo, \q1 qini daunduraindari Anutunara asasidanoo innaarunai asumu marirana qimimarifammi. \q1 \v 48-49 Qinee oorudupimasee mina ufa irimarunausa marunanoo kaqi qiniara irinoo, \q1 firaa afeeka faqaa Anutufa firaa ainaina qiniki qinara, \q1 maaqooqari aiqama maqasaa fasiqa anaasee qiniara amiqi amiqi qifaranoo. \q1 Mifa naaquqara andeeqara auqu faqaafa maridanoo, mina ufara rufiee mariasa nifauarana nimidanoo. \q1 \v 50 Maqee mariasa faqa miqoo kambiqainausa faqa naaru kambiqainausa faqa nifauarana nimiannoo. \q1 \v 51 Narí amudaanaiqimari asaukuna uqeeraseenoo aanoo \q1 imaria fasiqa anaaseesa nári firannaira irimariasa raurukamasanau. \q1 \v 52 Mifa uriqaree maria karaambaiqausa qumara muqufi quqaseenoo ureeqarausa qumaree uqeeranau. \q1 \v 53 Mifa naararee mariasa amiqira narana ainaina nimuaqu mannimaqaseenoo moomoo narana faqaasa kaqisamu fuaqeera niqiqanau. \q1 \v 54 Mifa maasa Isaraee maqannaa nikeeku nikaaku ufa qimannimuna anoonaikamma nimaqanau, \q1 Mifa narí ainainira faiqi Isaraee maqannaasa dadaaqinau. \q1 \v 55 Abarahaamanara faqa iriseenoo amuqusufanoo dadaaqinoo mina aiku asauku faqa naaru naaru dadaaqiannoo. \p \v 56 Mariafa mi ufana qimaseenoo qima taikaseenoo qaarammoo quqoona miqoo Eerisabeeta nammarina faqa marinoo quqasee narí maqusai Nasareeteenni finau. \s1 Nammari nimimaru Yoohaneena maqoo ufafa. \p \v 57 Mariafa narí maqusai fufanoo Eerisabeeta nammarifa marikinoo innaamunai oonureenoo akoonaiqi maqanau. \v 58 Maqasoofanoo mina maqusanaasa faqa mina ainaina faqa iriseeqa oo Anutufa maa asooqana amiqi amiqi inoo fee qimasee mina faqa asasiqau. \p \v 59 Maqasoofanoo mi faiqifa moodaa amaana marasoofaqa misa anireeqa Yuda maqannaasa oosana mareeqa nári fainanduidaqa nipata aukuannee qimasee mi faiqi anaaqina apata aukusee narí akoona amaranaikiraree qimasee aniusufiqau. \v 60 Miqi qufanoo mina anoofa Eerisabeeta nammarifa qinau, sia narí akoona amaranaikiaqa mina auqu Yoohaneefa mariannoo. \v 61-63 Misa iriseeqa qiqau, Oo ani atiuqaki sia mi nuqufa maridanoo, naqimasee fee mina auqu raanauree qimaseeqa faiqi aanaaqi akoona Seekariana ufa akiarana nisaukunnoo iramirufanoo Seekariafa papiqa faqa kirifi faqa asaukunnoo qimiaqee qufaqa amufanoo maa faiqina auqu Yoohaneefa mariannoo fee qimasee akara rinau. Akara rumasoofaqa aiqamausa qafamasee tautiqau. \v 64-65 Miqimaseenoo Seekariana ufa akiarafa rakeeinau. Rakeemafufanoo Anutuna amooqira ufa aiqamausa nifusaa qimarufaqa aiqamausa qafamasee rufieeqa niqoonausa qimannimufanoo miqooqari aiqamai Yudeeaa aaqana maqa maaqaki daraaninau. \v 66 Aiqama mi ufana irusa mi faiqi anaaqinara innooqafinoo nana firaa saikee maraanno fee qimasee randaqau, karaambaiqa afeeka minaki akooqoo marifaqa qafaidaqa. \s1 Seekariana maraquna aakufufanoo ufa qimanniminau. \p \v 67 Seekariana ufa rakeemafufanoo Anutuna naaquqara maraquna fannoo mina aakufufanoo tamummaqaseenoo ufa qinau. \q1 \v 68 Isaraee maqannaa Anutufa anireenoo narí faiqí anaasee idukunnisainara minara karaambaiqara dufi dufi qianaura. \q1 \v 69 Mifa amudaanai qimasee asumu maraaninnana narí ainainira faiqi Dafidina atikiqari uqeereeqeenoo. \q1 \v 70 Minara ooqai narí naaquqara tamummaqara fasiqauqannai maasa maa ainainnara qimanniminau. \q1 \v 71 Mifa maasa namuqaasaa ititannimaqasee aiqama maasara fidiaqaa imariasa afeeka rafaaqa fuannoo. \q1 \v 72-75 Mifa narí qimaqoo ufanara irianauree qeeqa naaquqara moodaanaki kira ufa iriseeqa mimau dadaaqianauree qinau. \q1 Mifa oori runusee Abarahaamana qimaminau, minaki mifa maasa namuqaa nisaukukinaana mareeqee paasoosiranaki quqaqisainaqa maasa kaqi marianna kamuqoo mina naaquqara andeeqara fasiqa anaasee mariannanara qimaminau. \q1 \v 76 Oo qini faiqi aanaaqi misa aniara firaa uriqarara Anutuna tamummaqara fasiqa fee qifaranoo. \q1 Anee karaambaiqa afunni fidana mina aana afisinnaranoo. \q1 \v 77-79 Anutufa maasara amuqusi marifa nifauee marifa maridanoo maasa innaarunai marira asumu mararafa doo suani qamannimaqeenoora foora inoo maridanoo innaarunaindari maasa kuqiranakiqara foora asukunaki \q1 mariasasaa qaannoo maasa asooara aatata niku raannanara qaannoo. \q1 Qini faiqi minara anee karaambaiqa faiqí anaasee qimannimia, nariqa mandainaina ikairi karaambaiqinnai maree aniraifanoo mininnisaannoo, minannai Anutufa innaarunai asumu marirana nimiannoo, Seekariafa doo mi tamummaqara ufana taikanau. \p \v 80 Seekariasa Eerisabeeta nammarisa faiqi aanaaqi fannoo innooqeenoo uriqarara maraquna faqaafa findifinau, Isaraee maqannaa nifusaa kikiqiranara deedaqidanoo kumaaraasaa kaasau maqa maaqaki kai marinau. \c 2 \s1 Yisufa kambiqoo ufafa. \r (Mat 1:18-25) \p (Mi aukuanna Roomma maqannaasa aiqama aanaamuru rafaaqafusee misa kai maaqanna maaqanna kaqikaa kiapausaikammafi rakisi nimaqee mariqau, aiqama kaqikaa kiapausa uriqarara kiapafa Roomma maqusai maridanoo miqooqari mifa aiqamai rakisi nimaqee marinau.) \p \v 1 Mi aukuanna mi uriqarara kiapana auqu Aukustusafa marufaqa mina asauku ameemaanai aiqama aanaamuru mariqau, Aukustusafa narí asauku ameemaanai marusara nariqa nikeeku nikaaku maqusaki suqufiqa Roomma maqannaa kiapana papiqaki nuqu akararuanee qufaqa miqimmiqau. \v 2 Roomma maqannaasa indaaru nuqu maroo kari Kiriniusafa Siria maqa maaqaki kaqikaa kiapafa marinau. \v 3 Aiqama maqannaasa Aukustusana ufa iriseeqa andeeqasee nariqa nikeeku nikaaku maqusai nuqu maraaqeera suqi mariqau. \p \v 4 Yooseefaafa ooqeenaa Isaraee maqannaa karaambaiqa Dafidina ati marufa Kariree maqa maaqakiqari kaqikaa maqusa Nasareetee marufa miqooqari Yudeeaa maqa maaqaki kaqikaa maqusa Beetareeqeemma maqusai Dafidifa mariu maqusanaki auqu maraanifeera ooqu finau. \v 5 Mariafa Yooseefaana utaaqama amaqarafa amuaqu uqafaqa maridanoo Yooseefaana faqa ooqufinau. \v 6 Miqanda ooqu Beetareeqeemma maqusai ooquroofanoo Mariafa innaamunai firafa kambiqoofanoo narí ooqa faiqi akoonaiqi maaqimaseenoo maqanau. \v 7 Miqanda Beetareeqeemma maqusai ooquree faiqara maaqara randoosia faiqí anaasee moomoo suqufufaqa aiqamaki qumbiqafunara burimakau faiqee maru maqana qafamaseenoo Mariafa narí faiqi minaki maqanau, maqaseenoo suara aruandoo qimaseenoo qamunna kisaaqa anaqiranannai kukuqammeeqeenoo burimakau difaaniki faiqamaqanau. \s1 Qangiroouqa sipsipasaa rakisimarusa kooroomannimiqau. \p \v 8-9 Mi eendanaki faiqí akaqausa maqusa dinni atinai nariqa sipsipasaa rakisida marufanoo karaambaiqa qangiroo misa maruqoo kooroomafufanoo karaambaiqa kaaqa qarafa qoomara foora misa maruqoo rupannoo ufaqa firaaqoo rufioofanoo mi qangiroofa qimanniminoo qinau. \v 10 Sia rufiaaqa, amiqira fasaasa ufa aiqama maqa maaqakinaasa firaa asasira ufatia qimannimirara qumidaqa. \v 11 Maqee eendaki, inni innaarunai mareefandinnana asumu maraaninafa Anutuna asauku mundirafa karaambaiqa fannoo Dafidina maqusaki kambiqeenoo. \v 12 Maaqimasee paquriqa mifammifoo qiaqa, burimakau faiqeemaria maqanaki faiqi aanaaqi mina anoofa qamunna kisaaqa anaqiranannai kukuqammeeqeenoo burimakau narana amimaru difaaniki faiqama amaqaqaifanoo innee oonuree qafeefaranoo. \p \v 13 Miqi qufaqa innaarunaindaraa qangiroo moomoosa uqanna tautumasee kooroomafufaqa Anutunara asasira idi raidaqa maaqi qiqau. \q1 \v 14 Innaarunai sandaaqaindaraa Anutuna amooqirana amia, maqasaaqaraasakiqari Anutufa aidimarisaki naundura asooarafa misaki mariani. \p \v 15-18 Qangiroouqa mi idina ramaseeqa innaarunai oorufufaqa sipsipasaa rakisirausa narí qimami narí qimamiqa qiqau, doo maree Beetareeqeemma maqusai oonuree karaambaiqa fannoo qimannimi ainainara qafaa, qimasee sandee oonuree Yooseefaana faqa Mariana faqa faiqi aanaaqi burimakauqa difaaniki faiqaqee maruna faqa paquriqau, paqurimasee Yooseefaasa Mariasa qangiroo maa faiqinara qimannimu ufana qimannimufaqa akaqausa mi ufana ati irimarusa irufanoo naaquqanau. \v 19 Mariafa mi ufana iriseenoo aundura quqaseenoo minara firaaqoo iridanoo randanau. \v 20 Sipsipasaa rakisirausa anirandee fidaqa nariqa irunara faqa qafoonara faqa qangiroo ufamau fiqa paqurunara faqa asasira idi raqau. \s1 Yisuna fainanduqu ufafa. \p \v 21 Dinni taikasee dinni ani qaaramoo faasaana aiqaroofaqa Yuda maqannaasa nári fainanduqira oosana marasee akoonaiqi aanaaqi afaaqa ati auku aqusee auqu raqau. Misa Yisuna faqa miqiraree qimasee miqimasee auqu rararee qiqau, sia kaqi auqu raqau, Mariafa kaqi marukamuqoo qangiroo fannoo qimamu auquna Yisunee qiqau. \s1 Amaana maqaki Yisuna asai neeqa aandau tatufunaqau. \p \v 22 Ooqai Mooseena sandufa akara maaqi qimasee qimarinau. Aiqama anaasee faiqi maqasee innaamuna unda taqafufaqa amaana maqai ooruraida Anutuna aandau tatufirana suqa amiaqee qiqau. Aiqama ooqa faiqi akoonaiqiuqara faqa karaambaiqa utaaqama amaqasee amaana maqaki muru amiaqee qinau. \v 23-24 Mariana afaaqai innaamuna unda taikafufanoo Yooseefaasa Mariasa Anutuna sandufamau fidaqa Anutuna aandau tatufirana sia amanaikifaqa kudi fasiqauqa tatufirana qaara nakipuruna maramaree Yeerusaree amaana maqaki ooruree Mariana tatufirana suqamisee mikari kai faiqi aanaaqi Anutuna amiraree qimasee ooruree keeqaqau. \p \v 25 Moo nauraiqi auqu Simeeoonafa mi aukuanna Yeerusaree maqusai amaana maqaki ainainimarufa maridanoo kaaqa Anutuna ufara rimarufa Isaraee maqannaa asumu maraaninnanara afeesara marinau. \v 26 Anutuna naaquqara maraquna fannoo mina aakufufanoo qimaminau. Anee karaambaiqa Anutuna asauku mundirafa kambiqainana anee qafamaseenana kuqinnaranoo, sia kaqi kuqinnaranoo. \v 27 Moo faasaana mi maraqunafa Simeeoona aakapoofanoo amaana maqaki keeqanau, mikari kai Yooseefaasa Mariasa Yisuna rafusu maree amaana maqaki keeqafiqa Mooseena ufamau firaree qimasee keeqaqau. \v 28 Keeqafufanoo Simeeoonafa anireenoo mi faiqina rafususeenoo Anutunara asasira ufa qinoo qinau. \q1 \v 29 Oo karaambaiqa maqee anee qimaqimunna ufafa anoona kambiqeenoo maqee amana qinee ani ainainira faiqi marunausa asooaranaki kuquanaura. \q1 \v 30-31 Maqee qini qifu fannoo maqasaaqaraasa asumu maraaninnana qafeenoo maasa asumu maraaninnana anee aiqama maqannaa qafaaqeera deedaqiannana qini qifu doo qafeenoo. \q1 \v 32 Mifa ani maqannaa Isaraee maqannaasa ani areenarana nimianinafa maridanoo, qoomara foora qeenoo aanaamuru ani aana uqannifiqaaninafa marifaqa qeeqa qifunnai qafeeqa. \p \v 33 Yisuna anaukoo Simeeoona ufa iriseeqa tautiqa narí qafee narí qafee iqau. \v 34-35 Simeeoonafa Yisuna afaaqooqa qira ufa qimamiseenoo quandaki mina anoona Mariana qimaminoo qinau. \q1 Anutufa maa faiqi anaaqina narí kambiqaaninna ainaina uqannifiqaanifeera uqeereeqeenoo quqeenoo. \q1 Moomoo Isaraee maqannaasa mina qafamasee nikooqaifaqa maaniki aqu fifaranoo kaifaa moomoosa mina qafamasee findifiqa asumu marirana mareefaranoo. \q1 Akaqausa mina qafamasee nikoo qaifaqa minara aqira ufa qimasaifanoo doo minannai nári naunduraindaraa manda irirana kooroo iannoo. \p \v 36-37 Mi faasaanna anaasee asooqa moo mina auqu Anaa nammarifa Yakooboona amaaku Aseerana atikiqari kambiqarana Fanueerana araamuna marinau. Mifa maanaaqasaaqari faiqí marasee dinni taikasee dinni ani qaaraqanda marasee aukuana marinoo mina afaaqi kuqufufanoo miqooqari aukuana qaara faqa qaara faqa fasiqa arusee moo fasiqa qaara faqa qaara faqa moomoo aukuana adeedaana marinau. Mifa amaana maqakiqari sia raudee finau, eendaki faasaana minaki kai maridanoo Anutuna amooqira ufa qimamidanoo aarara maridanoo innaaru qimarinau. \v 38 Simeeoonafa Mariana qimamimarufanoo Anaa nammarifa anireenoo Yisunara Anutunai dufi dufi qimasee doo miqooqari mi faiqi anaqina Anutufa asumu marirana nimianinafa ani maridanoo fee qimasee aiqama Yeerusaree maqannaasaki akaqausa Anutuna asumu marirana afeesimariasa qimanniminoo ninau. \s1 Nasareetee kaifaa ani mariqau. \p \v 39 Yooseefaasa Mariasa Yeerusaree amaana maqaki aiqama Karaambaiqa sandufa taikasee Kariree maqa maaqai nári maqusa Nasareetee maqusai anirandee fiqau. \v 40 Miqoo marufanoo Yisufa innooqeenoo narí nidanoo amudaani afeekaikufanoo Anutuna amiqi amiqirafa minasaa marufanoo irirana fiqararafa marinau. \s1 Yisufa amaana maqaki marufaqa randaqau. \p \v 41 Ooqai Isaraee maqannaasa Isipa maqasaa mandainainaki marufanoo Anutufa narí qangiroo moo aqiqoofanoo Isaraee maqannaa ainnaaqareenoo Isipa maqannaa ooqa faiqi aiqama naru taikanau. Isaraee maqannaasa minara irisee miqooqari aukuana aukuana ainnaaqarara qoomaqa sakasaidaqa neemariqau. Aukuana aukuana Yisuna anoofa akoofauqa Yeerusaree maqusai ooruree ainnaaqarara qoomaqa sakasee neemariqau. \v 42 Yisufa (12) qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaara marasee aukuana marasoofaqa mina anaukoo Isaraee maqannaasa oosana marararee qimasee mina faqa afiqeeqa Yeerusaree maqusai ooru fiqau. \v 43 Misa miqoo ooruree moomoo afuru faiqaidaqa qoomaqa sakasee neemariqau. Qoomaqa taikaseeqa miqanda Yooseefaasa Mariasa narí aqoonausa faqa Yisunara doo fiifoo qimasee findimaqee nariqa maqusai fiqau. Yisufa Yeerusaree maqusai kaqi mariufanoo amaana maqaki kafaa keeqanau. \v 44 Yisuna anaukoo moodaa faasaana fimarufanoo eenoofaqa nári ainainaki faqa niqoonausaki faqa Yisunara randee mariqau. \v 45 Randoosia sia marufaqa kafaa anirandee Yeerusaree maqusai randararee qimasee ooru fiqau. \p \v 46 Qaara faasaana miqoo randaqa niniufaqa qaaramoo faasaana amaana maqaki keeqafi paquriqau, mifa Yuda maqannaasa amaana ufa akoofasauqa faqa minaki maridanoo misa ufa iriseenoo quandafi oosana oosana ufara misasaa irammiri marinau. \p \v 47 Irammiri marufaqa miqoo marusa oo irirana fiqararafammifoo qimasee rufiaqau. \v 48 Mina anaukoo qafeeqa tautiqa qiqau, maaqanda qimaaku anee nanaree maaqanda mandaikamma qimaqeenanee ani akoosandiri qimuqusimarifaqa aniara randaqa niniifaqa paquriqa. \v 49 Yisufa iriseenoo qinau, oo inneeqara sia fee iridee qinee naqimasee moosaa marianauree sia amana, qinee qeeqa qikoona maaqaki kai marianausa maridaqa. Inneeqara minara iriaqaana. \v 50 Miqi qufaqa miqanda sia mi ufana oosana iriqau. \p \v 51 Miqooqari Yisufa narí anaukoo faqa Nasareetee maqusai ooqu maridanoo narí anoona akoona ufa ameemaanai marufanoo mina anoofa Mariafa mi ufausa aundurai kai iridanoo marinau. \v 52 Yisufa miqoo marufanoo mina irirafa faqa amudaani faqa innooqee marufanoo Anutufa faqa faiqí anaasee faqa Yisunara nidi marinau. \fig Yisuna aukuana Herodeefa maa amaana maaqana usakanau.|alt="Herod's temple at the time of Christ" src="LB00250C.TIF" size="span" loc="Luke 2:52" ref="2:22-52" \fig* \c 3 \s1 Nammari nimimaru Yoohaneefa Anutuna ufa qimanniminau. \r (Mat 3:1-12; Mak 1:1-8; Yoh 1:19-28) \p \v 1 Tibeeriusafa Roomma maqannaasa firaa kiapafa (15) qisaukuqara taikasee qikunni ooqu moodaannai qiku taikasee aukuana maru kamuqoo mi fasannai Yudeeaa maqannaasa kaqikaa kiapafa qaara auqu faqaafa marinau, Poontiusafa moo auqu Piratoofa marinau, Mi fasannai Kariree maqannaasa kaqikaa kiapafa Eeroodeefa marinau, Itureea maqannaasa faqa Tarakoonitisa maqannaasa faqa misa kaqikaa kiapafa Firipina amarafa Eeroodeena akaqa marinau, Abireenee maqannaasa kaqikaa kiapafa Risaniasafa marinau. \v 2 Yeerusaree maqusai Anutuna aanaiqikiraqanda Annasafa faqa Kaiafasafa faqa mariqau. Mi aukuanna Seekariana amaaku Yoohaneefa kaasau aadana maqa maaqaki marufanoo Anutuna ufa fannoo Yoohaneena aakufufanoo findifinoo Yooradanna nammari afaiqara marusaki oonuree aniree idanoo Anutuna ufa faiqí anaasee qimanniminoo nidanoo qinau. \v 3 Inneeqa manda marirana minnisee Anutufinnai ubeekaifaqa nammari ruma nimaqaanaura miqi masaifanoo Anutufa inni mandainaina mininnisee sia naruannoo. \v 4 Yoohaneefa nauraa tamummaqara fasiqa akara rumaqoona ufamau finoo miqi marinau, mi tamummaqara fasiqafa maaqi qimasee akara rinau. \q1 Kaasau maqa maaqakiqari faiqí moo maaqi qimasee nammeera qidanoo faiqí anaasee qimannidanoo karaambaiqa anianinna aanna afisuaqa mina aana eendaandirana andeeqaa. \q1 \v 5 Arumukiranaki maqa apauru quqaina qumbiqaani amuaqunamu faqa aaqana faqa apaurinanoo afaasaikiani. \q1 \v 6 Eendaandira aana aiqama andeeqaa mandaikiranaki anukamasaina raununukaani miqimasaifaqa aiqama anaamuru Anutufa asumu maraaninnana qafeefaranoo. \p \v 7 Miqi qimasee tamummaqara fasiqa ooqai qimasee akararinau. Faiqí anaasee moomoosa uqanna Yoohanee finnai Yooradana nammari marunnai ooqureeqa nammari mararara ooqu fiqau. Yoohaneefa rumannimaqararee qimaseenoo misa nikaruqiranara irisee qimannimidanoo qinau, Innee ukadiqa faiqinamuara foora Anutufa nariranara rufiasee inneeqa manda oosanakiqari kambaaramasee asukaki qinee marunnaqoo aniree fee unna qimasee nammari marararee qidee. Anutuna aanoo irana innisaa aqufuaninafa yafee inni aaquqima nimaqaifaqee minakiqari sandee qinee unnaqoo aniree nammari nimirarunnana mandaaqaidee. \v 8 Innee maasa Abarahaamana atiuqa marunausa maridee qimasaida Anutufa asumu marirana kaqi qimianifee qimariafanoo, aaqaida miqi qimariafanoo. Inneeqa mandoosana minnisee andeeqara oosana maraifaqa qafeeqa inniara kuqaa naundura quandarausee qimasee amiqira saqari qaqamara foora iraidaqee qianaura. Innee fifau Abarahaamana ati fee qimariasa, mifa fifau ainaina maridanoo, iriaqa Anutufa amana qifanoo maa fifau ooniuqasaaqari faiqikammafi Abarahaamana atiuqasaa amana ootupaqa mariannoo. Innee Abarahaamara ati fee qimariana fifau ufa kai qimariafanoo. \v 9 Anutufa saasunara foora ateekarana doo rauqisee maridanoo, sia naundura quandainausa Anutufa narirafa qusandaannoo aiqamausa saqariara foora sia amiqira qaqama iraifanoo ateeka idaki aquannoo. \p \v 10 Faiqí anaasee Yoohaneena aaquqira ufa iriseeqa qiqau. \v 11 Oo Yoohanee maasa ani ufara naqi fee ianauree qufanoo Yoohaneefa qimanniminoo qinau, qaara siuta faqaafa siuta siaina moo amia narana faqaafa rainasee narana siaina amia. \v 12 Roomma maqannaa takisa munnimma maree mariasa faqa Yoohaneefa marunnai anireeqa iramiriqau, oo ufasaa rakisirafa maasa naqi fee ianauree qufanoo Yoohaneefa qinau. \v 13 Innee andeeqasee takisa munnimma kai maraaqa sia qummuarirana ootupamasee maraaqa. \v 14 Miqi qimasee qimannimisoofaqa Roomma maqannaa sundiauqa aniree iramiriqau, maasa faqa naqi fee ianauree anee maasara nanee fee qinnaree qufanoo Yoohaneefa qinau, Innee sia aanoo iranannai moosa munnimma qummuariaqa, sia unnufannai kootamasee moosa munnimma aina qummuariaqa. Inneeqa saika akiqara feefauru marasee sia minara manda ufa qimasee ninunu ruaqa. Minara amana fee qimasee nifaaqa quqaaqa. \p \v 15 Faiqí anaasee moomoosa Isaraee maqannaasa Yoohaneenara iriseeqa qiqau, ooqai Anutuna tamummaqara fasiqauqa Anutuna asauku mundirafa kambiqaannoommifoo qimaqoofa mifee qimasee misa naundura uqeeraqau. \v 16 Yoohaneefa minara iriseenoo qimanniminoo qinau, qinee fifau nammarinnai inni rumannimaqaidaqa, moo fannoo firaaqoo qini uriqararafa aniannoo, naqimasee fee qinee mina dadaaqianauree. Qinee fifau ainainara foora marianaura, mifa kaaqa uridaqaaqaramasee uriqararafa mariannoo. Mifa Anutuna maraqunannai faqa idannai faqa rumannimaqaannoo. \v 17 Maraqunannai rumannimaqarafa faqa kudimakirana qaaninna idannai rumannimaqarafa faqa minara oofaafana anoona faqa aanaaqmaara faqa kikiqa usidanoo. Mifa faiqí anaasee oofaafanara foora asaukunnoo utitiqa maseenoo aanaaqmaara fuaqa aquseenoo anoona mara maaqaki quqeenoo aanaaqmaara ida firaafa sia dimbeemari idanaki araannoo. \p \v 18 Yoohaneefa amiqira fasaasa ufa faiqí anaasee qimannimidanoo oosana oosana ufannai misa fuki faaki qimarinau, Anutuna ufamau fuaqeera qimannimimarinau. \v 19-20 Kariree maqa maaqaki kaqikaa kiapafa Eeroodeefa narí akaqa anaaqa mina auqu Eeroodiasa nammarina ummuara maraseenoo oosana oosana mandainaina faqa maree marinau. Yoohaneefa Eeroodiasa nammarina maroonara qaoo qufanoo Eeroodeefa narí mandainaina oosana fannoo uriqaroonara Yoohaneena rumbaranaki quqanau. \s1 Yoohaneefa Yisuna nammari rumamaqanau. \r (Mat 3:13-17; Mak 1:9-11) \p \v 21-22 Yoohaneefa kaqi maru aukuana faiqí anaasee moomoosa nammari mareesoofanoo Yisufa faqa aniroofanoo Yoohaneefa mina faqa nammariki mara keeqaseenoo Yisufa nammarikiqari findifinoo innaaru qimarufanoo innaaruna rakeemafufanoo Anutuna naaquqara andeeqara maraquna fannoo nakipurunaika mafinoo Yisunasaa aqufufanoo innaarunaindari ufa moo kambiqeenoo qinau. Anee qini qimuqusimarianna qimaakufa mariananoo firaaqoo aniara dididanoo. \s1 Yisuna akeeku akaaku nuqu. \r (Mat 1:1-17) \p \v 23 Yisufa (30) qini qiku qisauku taikasee moo fasiqa asaukuqara taikasee aukuana maraseenoo narí saika oosana aranau. Aiqama fasiqa anaasee sia mina oosana irirai minara Yooseefaana amaaku fee qimariqau. Yooseefaafa Eerina amaaku marinau. \v 24-26 Eerifa Matatana amaaku marinau. \p Matatafa Reefina amaaku marinau. \p Reefifa Meerakina amaaku marinau. \p Meerakifa Yanaina amaaku marinau. \p Yanaifa moo Yooseefaana amaaku marinau. \p Yooseefaafa Matataiasana amaaku marinau. \p Matataiasafa Amoosana amaaku marinau. \p Amoosafa Naqummana amaaku marinau. \p Naqummafa Eesirina amaaku marinau. \p Eesirifa Nakaina amaaku marinau. \p Nakaifa Maatana amaaku marinau. \p Maatafa moo Matataiasana amaaku marinau. \p Matataiasafa Seemeena amaaku marinau. \p Seemeenafa Yooseekana amaaku marinau. \p Yooseekafa Yoodana amaaku marinau. \p Yoodafa Yooannana amaaku marinau. \p \v 27 Yooannafa Reesana amaaku marinau. \p Reesafa Seerubabeerana amaaku marinau. \p Seerubabeerafa Seearatieerana amaaku marinau. \p Seearatieerafa Neerina amaaku marinau. \p \v 28 Neerifa Meerakina amaaku marinau. \p Meerakifa Adina amaaku marinau. \p Adifa Koosamana amaaku marinau. \p Koosamafa Eeramadamana amaaku marinau. \p \v 29 Eeramadamafa Yoosuana amarana amaaku marinau. \p Yoosuafa Eerieeseerana amaaku marinau. \p Eerieeseerafa Yoorimana amaaku marinau. \p Yoorimafa Matatana amarana amaaku marinau. \p Matatafa Reefina amarana amaaku marinau. \p Reefifa Simeeoona amarana amaaku marinau. \p \v 30 Simeeoonafa Yudana amarana amaaku marinau. \p Yudafa Yooseefaana amarana amaaku marinau. \p Yooseefaafa Yoonamana amaaku marinau. \p Yoonamafa Eeriakimana amaaku marinau. \p \v 31 Eeriakimafa Meereeana amaaku marinau. \p Meereeanafa Meennana amaaku marinau. Meennafa moo Matatana amaaku marinau. \p Matatafa Natannana amaaku marinau. \p Natannafa Dafidina amaaku marinau. \p \v 32 Dafidifa Yeeseena amaaku marinau. \p Yeeseefa Oobeedana amaaku marinau. \p Oobeedafa Booasina amaaku marinau. \p Booasifa Seeraana amarana amaaku marinau. \p Seeraafa Naasoona amaaku marinau. \p Naasoofa Aminadabana amaaku marinau. \p Aminadabafa Adimina amaaku marinau. \p \v 33 Adiminafa Aranina amaaku marinau. \p Aranifa Qeesaroona amaaku marinau. \p Qeesaroofa Peereesana amaaku marinau. \p Peereesafa Yudana amaaku marinau. \p \v 34 Yudafa Yakooboona amaaku marinau. \p Yakooboofa Isakeena amaaku marinau. \p Isakeefa Abarahaamana amaaku marinau. \p Abarahaamafa Teeraana amaaku marinau. \p Teeraafa Naqoorana amaaku marinau. \p Naqoorafa Seerukana amaaku marinau. \p \v 35 Seerukafa Reeuna amaaku marinau. \p Reeufa Peereekana amaaku marinau. \p Peereekanafa Eebeerana amaaku marinau. \p Eebeerafa Seeraana amaaku marinau. \p Seeraafa Kainnana amarana amaaku marinau. \p \v 36 Kainnafa Arafadana amaaku marinau. \p Arafadafa Seemana amaaku marinau. \p Seemanafa Nooana amaaku marinau. \p Nooafa Rameekana amarana amaaku marinau. \p Rameekafa Meetuseerana amaaku marinau. \p \v 37 Meetuseerafa Eenookana amaaku marinau. \p Eenookafa Yareedana amaaku marinau. \p Yareedafa Maqarareena amaaku marinau. \p Maqarareefa moo Kainnana amaaku marinau. \p Kainnafa Eenoosana amaaku marinau. \p \v 38 Eenoosafa Seetana amaaku marinau. Seetafa Adamana amaaku marinau. \p Adamafa Anutuna amaaku marinau. \p (Anutufa narí kambiqarafa marinau.) \c 4 \s1 Sadannafa Yisuna amanufa. \r (Mat 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 1 Yoohaneefa Yisuna nammariki tupamasoofanoo findifufanoo Anutuna andeeqara naaquqara maraquna Yisunaki qumbiqafufanoo mi maraqunafa Yisuna rarisameeqeenoo kaasau aadana maqa maaqaki quqasoofanoo miqoo afaannauqa firaafa qaara fasiqa niku nisauku taikasee faasaana Yisunara mandainainaki aaqaranaki fuanifee qimaseenoo maara maqaseenoo amanamasee qafoosianoo. \v 2 Qaara fasiqa niku nisauku taikasee faasaana mikari Yisufa narana sia nanau, mi moomoo faasaanafa aiqaroofanoo Yisuna firaaqoo aararanau. \p \v 3 Firaaqoo aararoofanoo afaannauqa firaafa mina qafamasee Yisuna qimaminoo qinau. Anee kuqaa Anutuna amaaku maridana mee aaqa mari oonisara qinaqa feemu kammafinana naa. \v 4 Yisufa iriseenoo qimaminau, Anutuna akarakinaa ufa maaqi qinoo maridanoo faiqí sia narana kai namasee amana mariannoo. Anutuna ufamau fimariafa mifa kai naranara foora maridanoo, qinee sia ani ufamau fiqa ooniara qiananoo feemu kiannoo. \p \v 5 Miqi qufanoo afaannauqa firaafa Yisuna uqeeraseenoo maa maqa maaqanasaaqaraana aiqama karaambaiqauqa faqa misa ququsakinaasa faqa dauni uqafiqaseenoo qimaminoo qinau. \v 6 Maa aiqama afeeka ainaina faqaasa maqasaa faqa misa firaa qumiasana faqa Anutufa qini qimiqaifanoo qinindi maridanoo, qeeqa kai irisee moo fasiqa amana amianaura. \v 7 Anee qini doorinni aqoori saunarafi deendeenamafi qini Anutusara foora qimooqinaqa maa aiqama adiafaa ira qumiasana aiqama ani amianaura. \v 8 Yisufa mina ufa iriseenoo kaifaa qimaminoo qinau, Anutuna akarakinaa ufa maaqi qidanoo, anee karaambaiqa aneenna Anutuna kai amooqimasee mina ainaina kaimmamaqaa. Minara irisee sia ani ufamau fuanaura. \p \v 9 Miqi qufanoo afaannauqa firaafa kafaa Yisuna qumareeqeenoo Yeerusaree firaa amaana maqa ataufakai faakana kisaaqa atisaa quqaseenoo qimaminoo qinau, anee Anutuna amaaku maridana maaqooqari rafusaki meemai maqasaa aqufua sia mina amaaku maridana sia aqufua. \v 10 Anutuna akarakinaa ufa fannoo minara maaqi qidanoo Anutufa narí qangiroouqa niqiqainaqa anisaa rakisifaranoo. \v 11 Kafaa moo akaraki maaqi qidanoo misa nári nisaukunnoo qumaraifana sia oonisaa anee aiku rupaurinanoo aidafuannoo. \v 12 Yisufa qafeenoo iriseenoo afaannauqa firaana qimaminoo qinau, Anutuna akarakinaa ufa fannoo minara maaqi qidanoo anee sia karaambaiqa aneenna Anutuna amanamasee qafaannee qidanoo. Minara irisee sia maaqooqari aqufuanaura. \v 13 Afaannauqa firaafa aiqama karidanoo Yisuna akari maqaseenoo, Yisuna mafi quqaseenoo minnaiseenoo doo finau. \s1 Yisufa Anutuna ufa qimannimirana oosana aranau. \r (Mat 4:12-17; Mak 1:14-15) \p \v 14 Yisufa Kariree maqa maaqai kafaa aniroofanoo Anutuna naaquqara maraquna fannoo mina faqa afeekaikamasee maridanoo dadaaqunara, mina aufakiana fannoo Kariree maqa maaqaki aiqamai daraaninau. \v 15 Yisufa misa amaana maqakiaqa maqusa maqusa fiqu fiqu inoo nidanoo qimannimimarufaqa aiqamausa mina amooqi mariqau. \s1 Nasareetee amaana maqaki amaana ufa qimanniminau. \r (Mat 13:53-58; Mak 6:1-6) \p \v 16-17 Yisufa Kariree maqa maaqaki niniufanoo Nasareetee maqusai narí aanaaqisaa mariu maqusanaki oonureenoo Isaraee maqannaasa amaana Saririqasaa narí oosana maraseenoo amaana maqaki keeqanau. Keeqafinoo Anutuna ufa asaanariraree qimaseenoo findifufaqa misa Anutuna tamummaqara fasiqa Eesaiaana nauraa akara amifanoo airiseenoo maa ufana paqurimasee asaanarinau. \p (Ooqai misa papiqa akara rumasee qaara aikasaa kukuqa maqoona Yisufa duku dukumasee minaki maa ufana paqurimasee asaana rinau.) \q1 \v 18-19 Karaambaiqa maraquna fannoo qini daakinoo maridanoo, \q1 mifa kudi fasiqauqa amiqira fasaasa ufa qimannimiannee qimasee asauku qinisaa mundinau, \q1 rumbaqa mariasa idukuaki fuaqeera qini diqiqanau, \q1 nifu dimbarausa faqa nifu maqannisaaneera faqa qini diqiqanau, \q1 moo maqannaasa ani mara moo maqannaasa aupurarana nimimariana minakinaana idukuaneera faqa qini diqiqanau, \q1 karaambaiqa narí maqannaasa mandainainakinaasa maraaninna aukuanara qimannimirara qini diqiqaifaqa ani maridaqa. \p \v 20 Yisufa mi ufana asaana rumasee papiqa qaara aikannoo kukuqamasee rakisi maru fasiqana amiseenoo ufa qimannimirara qimasee ooqu marinau, mi amaana maqanaki Nasareetee maqusai marusa aiqamausa nifu Yisuna kai tataqa fiqau. \v 21 Yisufa maqee asaana rumasee qimannimi ufanasaaqaraana qimanniminoo qinau, maa ufana akarakinaana asaana rumasee qimannimimaruna mina anoona doo maqee uqanna kambiqeenoo. \v 22 Misa mina adiafaaira ufausa iriseeqa tautumasee narí qimami narí qimami qiqau, maafa Yooseefaana amaaku kai maridanoo fee qimasee nikooqanau. \p \v 23 Yisufa irisee qimanniminoo qinau, innee ooqeenaasa naamuaqira ufa qimaqimiqa maaqi qifaranoo oo tutaqafa anee aneenna aurirana aneenna marasinnanai kai aneenna aurirana taikaa kafaa qiniara maaqi qifaranoo anee Kapeeranaumma maqusai oosana oosana ainaina faiqí sia amanaiki mari ainaina auqaananara maasa iridaqa maqee aneenna maqusaki maasa qifusaa mi ainainna auqaa. \v 24 Qinee minara maaqi qimasee inni qimannimidaqa, Anutuna tamummaqara fasiqauqa sia moo fannoo narí maqusanaasa nifusaa uriqarara fasiqa mariannoo moo maqusanaasa minara uriqarara fasiqa fee qimasee mina ufa irifaranoo. \v 25 Innee qini ufa iriaqa ooqai Eeriaafa maru aukuana qaaramoo aukuana faqa (6) qisauku dinni taikasee dinni ani moodaa marasee quqoona faqa aaku sia uqanna rufanoo aandaroo firaafa aiqamai nárí marinau, \v 26 Mi aukuanna Isaraee maqannaa adeedaana anaasee moomoo marufanoo sia misa dadaaqinau Sidoona maqa maaqaki Sareefata maqusaki maru aanaamuru adeedaana anaaseena kai Anutufa Eeriaana aqiqoofanoo dadaaqinau, \v 27 Anutuna tamummaqara fasiqa Eerisaafa maru aukuana narí maqannaasa Isaraee maqa maaqaki karoora nárí marusa moomoo mariqau, Eerisaafa sia misa karoora taikannisanau, aanaamurua Siria maqusanaasa uriqararana auqu Naamana mina karoora kai taikamaqanau. Innee qiniara sia tamummaqara fasiqa fee qimariafanoo qiniara nikooqee mariafanoo qinee faqa miqi kai iqa qeeqa maqusanaasa inni sia amana dadaaqianaura. \p \v 28-30 Misa Nasareetee maqusai amaana maqaki marusa mi ufana iriseeqa aanoomasee Yisuna rarisamammaree Nasareetee maru aaqanasaa afiqeeqa rarisaqa ooruree ameemai aquaneerufanoo kuquani fee qimasoofanoo Yisufa misa qambaana kaqi fiqareenoo narí saikai finau. \s1 Kapeeranaumma maqusai faiqí aundurakinaa afaanna aqiqanau. \r (Mak 1:21-28) \p \v 31 Yisufa Kariree maqa maaqaki Kapeeranauma maqusai ooqureenoo Saririqasaa amaana maqaki faiqí anaasee Anutunara naamuaqinau. \v 32 Mina ufa irimariasa mina ufara naaquqanau, mifa narí Anutufara foora maridanoo qimannimufaqa doo tautiqa minara nidinau. \v 33 Qimannimi marufanoo mi amaana maqanaki faiqí moo kaasau afaanna aunduraki marufa Yisuna ufa irisee firaa kari faaqa rumasee qimaminoo qinau. \v 34 Oo Yisufa Nasareetee maqusanaafa anee nanaree maasa soodaa qidanee, maasa daru taikararee anidanee qinee aniara iridaqa anee Anutuna naaquqara ufa maree marianafa mariananoo. \v 35 Yisufa iriseenoo amambaina qimaseenoo qinau, anee ufaseenana mi fasiqana aundurakiqari raudamaki see fua, miqi qufanoo mi afaannafa aiqamausa nifusaa mi fasiqana maqasaa mafi aqusee sandeenoo sia aupurarana aminau. \v 36 Aiqamausa mina qafeeqa tautumasee narí qimami narí qimami qiqa qiqau, maa fasiqana ufa nana ufa fee maridanoo narí Anutufara foora afeekufannai kaasau afaanna qimannimifaqa eedoo kai qimasee raudee sandaafanoo naaquqaidanoo. \v 37 Miqooqari mi ufana munuqi miniqi ufanoo aiqamai daraaninau. \s1 Yisufa oosana oosana aurirana andeeqannisanau. \r (Mat 8:14-17; Mak 1:29-34) \p \v 38 Yisufa amaana maqakiqari raudamaki Simoona maaqaki keeqanau. (Simoonafa Yisuna ufa irira fasiqa mina faqa nimarufa marinau.) Simoona mina airaamaku anaasee auri marufanoo afaaqa firaaqoo ididimarufaqa minara Yisuna qimamiqau. \v 39 Mifa iriseenoo mina qaari aaqa oonureenoo mi auriranara qaoo qufanoo taikoofanoo mi anaaseefa aaqee findifinoo narana deedaqamasee niminau. \p \v 40 Suani afu keeqoofanoo asooaa asooaa imarufaqa mi maqusaanaasa nariqa niqoondiuqa aurira fasiqa anaaseeuqa maraida minisee marufanoo Yisufa asauku aiqamausa nifaaqai quqasoofanoo aurirafa taikanau. \v 41 Afaannauqa faqa niqiqee marufaqa moomoosa naunduraindari raudamaki faaqana faqa sandaidaqa qiqau, anee Anutuna amaaku mariananoo fee qufanoo Yisufa miqooqari qaoo qinoo sia ufa qiaqee qinau, mi afaannausa Yisuna Anutuna asauku mundirafa marunara irimarusa marunara, minara mifa misa nimambaina qinau, innee ufaseeqa qufaqa misa sandamafiqau. \s1 Yisufa Yudeeaa maqa maaqai qimanniminoo ninau. \r (Mak 1:35-39) \p \v 42 Mi eendanaki Yisufa faiqee iqaqoofanoo kananaana mi maqusanakiqari findimaqee faiqí sia marunnai Anutu finnai innaaru qirara finau, faiqí anaasee findifi minara yai fee finoo fee qimasee randamaree oonu paqurimasee sia moosaa fuannee qufanoo Yisufa qimanniminoo qinau. \v 43 Qinee Anutuna innaaruna ququsakinaa fasaasa ufa sia maaqoo kai qimannimirara, Anutufa qiniara aiqamai qimannimiannee qimasee diqiqamaqoosa maridaqa. \v 44 Miqi qimaseenoo mifa Yudeeaa maqa maaqai ooqureenoo aiqama maqusakiaqa fifainidanoo Anutuna ququsara qimannimi marinau. \c 5 \s1 Yisufa narí indaaruqaa faiqi namu nifiqanau. \r (Mat 4:18-22; Mak 1:16-20) \p \v 1 Moo kari Yisufa Keeneesareeta farumma afainni kikiqinoo maridanoo Anutuna ufa qimannimi marufaqa faiqí anaasee moomoosa aniree irirara narí futeeqee narí futeeqee imariqau, \v 2-3 Noodaanna reemaru fasiqaqanda nariqa noodaanna reemaru kanuqaqanda mafi nammari afainni quqasee nariqa pateeuqa mareeqa moosaa oonu maridaqa akuni mariqau, Yisufa faiqí anaasee moomoosa niqafaidanoo kanuqa qafamaseenoo Simoonaindiki akaramafinoo qimamufaqa kaqi kaaqoo afeeqoofanoo nammari amuaqusaa oonuroofanoo Yisufa minaki ooqumarifinoo faiqí anaasee aiqamausa mina oorinni ani usufufanoo naamua qimarinau. \p \v 4 Ufa qimannimi taikaseenoo Yisufa Simoona qimaminoo qinau, kanuqa maree farummaki oonuree pateeuqa ramasee noodaanna umbaqia. \v 5 Miqi qufanoo Simoonafa qinoo akasaa maasa uriqararafa, maasa maqee eendaki nammariki patee moomoo kari ramasee sia uqanna moodaa noodaanna mareeqa anee qiannanara kaifaa raanaura. \v 6 Misa nariqa pateeuqa nammariki ramasoofanoo noodaanna moomoo mi pateeuqanaki umbiqafinoo pateeuqa rakeekaa inau. \v 7 Miqufaqa misa qafeeqa moo kanuqaki marusara nisauku aqufaqa misa aniree dadaaqiqa noodaanna mareeqee kanuqaki umbiqasoofanoo kanuqaqara faqa nammariki ukuqnaaqaa imariqau. \v 8 Simoona moo auqu Peetooroofa mina qafamasee Yisunara rufieenoo mina oorinni aqoori saunarafinoo qinau, oo karaambaiqa sia qini faqa maria qinee mandainaina maree marunausa maridaqa. \v 9 Yoohaneefa faqa Yameesafa faqa miqanda Seebeedeena amaakuqara miqanda Simoona dadaaqidaqa noodaanna reemaruqanda maridaqa noodaanna moomoo ramasoona qafoofanoo naaquqanau. \v 10 Naaquqoofanoo Yisufa Simoona qimaminau, anee sia rufiaa maaqooqari anee sia noodaanna reemarinnaranoo anee faiqí anaasee kai Anutuna ququsaki pateeuqakiara foora mara quqee marinnaranoo. \v 11 Miqooqari misa nariqa kanuqa rarisameeqee afainni quqasee nariqa noodaanna saika maree maruna aiqama ainaina minnisee Yisuna faqa fiqau. \s1 Yisufa karoora arimaru fasiqana andeeqanau. \r (Mat 8:1-4; Mak 1:40-45) \p \v 12 Moo kari Yisufa moo maqusai marufanoo karoora aiqama afaaqai arimaru fasiqafa moo fannoo anireenoo maqasaa aqufinoo irammirinoo qinau, oo maa fasiqa ani aidirafa qinana amana anee qini karoora rukaqimaqeennaranoo. \v 13 Yisufa iriseenoo narí asauku uqeerasee minasaa munduseenoo qinau, Eeoo qini irirafa ani dadaaqiraree qidaqa, doo rukafinana maria qufanoo aaqee kai mina karoora rukafinau. \v 14 Yisufa mi fasiqana amambaina qimaseenoo qinau, anee sia maa ainainnara moona qimamia andeeqasee amaana maqaki aanaiqikirana aaqa oonu rainanoo mifa ani afaaqa aiququmaseenoo aniara anukanoo mariaanoo qiannoo, miqi qinana anee karoora narimarisa taikarausa aandau tatufirana Mooseena sandufamau fidana Anutuna suqamia, miqimasainaqa aiqamausa ani anukarana qafamasee sia aniara eerairifaranoo. \v 15 Minara Yisuna afeeka aufakiana sia taikanau, firaaqoo fifainufaqa faiqí anaasee moomoosa suqu maree Yisufunnai anireeqa mina ufa irufanoo misa aurirafa taikaanifeera aniqau. \v 16 Yisufa moodaakari moodaakari faiqí sia maruqoo oonureenoo Anutunara kisaaqasaa innaaru qimarinau. \s1 Yisufa aiku asauku pipisaaqa usirana andeeqanau. \r (Mat 9:1-8; Mak 2:1-12) \p \v 17 Moo faasaana Yisuna moo maaqaki maridanoo faiqí anaasee Anutunara naamuaqida marufanoo Farisai amaana ufa qimarusa faqa Mooseena sandufasaa rakisirausa faqa mi maqanaki ooqu marifiqa irimariqau, Kariree maqa maaqakiqari faqa Yudeeaa maqa maaqakiqari faqa Yeerusaree maqusaindari faqa moomoosa ani maridaqa iri mariqau. Aurirana taikara afeeka karaambaiqa Anutufinnaindari Yisunasaa marufanoo aurusa andeeqannimaqee marinau. \v 18-19 Yisufa maaqaki qimannimi marufaqa faiqí anaasee akaqausa nári niqoonnana aiku asauku pipisaaqa qusirana qaindusu maree aniree maaqaki keeqafi Yisuna aaqa quqararee qimasee qafoofanoo faiqí anaasee moomoosa ititafufaqa sia amanaikiqa, quandaki naammaraaqa akaramafufaqa namudi rainasee mi fasiqana narí qaindasaa quqasee sanda quiqa quiqa ufanoo maaqaki faiqí anaasee qambaana Yisuna aaqa quqaqau. \p \v 20 Yisufa misa irirana narisaa firaaqoo mundunara iriseenoo mi pipisaaqa qusira fasiqana qimaminoo qinau, qini qiqoondi ani mandainaina numoo doo minnaisaidaqa. \v 21 Miqi qufaqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa Farisai amaana ufa qimarusa faqa nariqa naunduraindari kai qidaqa qiqau, maa fifau fasiqafa unnaqi masaidanoo narí ufannoo Anutuna amaaqa maqaidanoo faiqí sia amana moona mandainaina numoo taikarana amana maridanoo Anutufa kai amana miqiannoo. \v 22 Yisufa misa naunduraindaraa ufa iriseenoo qimanniminoo qinau, innee naqi fee qifaqee mi mandirirana inneeqa naunduraki iridee. \v 23-24 Qinee maa fasiqanara ani mandainaina numoo minnaisaidee qunnana innee qiniara sia amanaikiaanoo fee qidee qinee faiqí nimaaku maa maqanasaa maridaqa faiqí aaqarana akiaqara mininnisara afeeka faqaasa marunausa marinara maa firaa afeeka ainainannai kooroomma nimaqaanaura qinee maa fasiqanara aneenna qaindasaaqari findifinana mi qaindana maree amaaqa fua qiananoo miqinaqa qini mandainaina numoo minnaisara afeeka qafeefara. Miqi qimannimiseenoo quandaki mi aiku asauku kuqirana qimaminoo qinau. Doo findifi aneenna qaari mareenana amaaqa fua. \v 25 Miqi qufanoo mi fasiqafa findifinoo aiqamausa nifusaa narí faiqee maru qaarina mareenoo Anutunara dufi dufi qimammareenoo amaaqa finau. \p \v 26 Aiqamausa minaki marusa mina qafamasee firaaqoo tautiqa maaqi qimasee Anutuna asasiqau, maqee faasaana maasa maa fasiqana qafaunanoo nifaaqa qumooqukinoo. \s1 Yisufa Reefina afiqanau. \r (Mat 9:9-13; Mak 2:13-17) \p \v 27-28 Miqooqari Yisufa raudamaki moosaa fidanoo Roomma maqannaa kiapana takisa munnimma maree maru kuskusafa mina auqu Reefina amarafa narí oopisaki marufanoo Yisufa mina qafamaseenoo qimaminoo qinau, aniree qini faqa fua qufanoo Reefifa findifinoo aiqama ainaina minniseenoo mina faqa finau. \p \v 29 Moo kari Reefifa Yisuna narana suuqamiraree qimaseenoo Yisuna faqa narí aqoonausa takisa munnimma maree marusa faqa faiqí anaasee akaqausa faqa naaramasoofaqa mina maaqaki anireeqa firaa qoomaqa sakasee nee mariqau. \v 30 Neemarufanoo Farisai amaana ufa qimarusa faqa nári niqoonausa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa Yisuna faiqi namu niqiqa qiqau, innee nanaree ummuara takisa munnimma maree mariasa faqa manda oosana maree mariasa faqa narana nammari naidee, nisauruaqa. \v 31 Yisufa mina iriseenoo qimanniminoo qinau, amiqimaria fasiqa anaaseesa sia tutaqafinnai fidaqa, aurimariasa kai tutaqafinnai fidaqa. \v 32 Qinee sia amiqimaria fasiqa aanaaseesara nariqa mandainaina minnisee Anutufinnai ubeekaaqeera qumu maridaqa, innee manda fasiqa anaasee fee qimasee nifaqee mariasa misara kai Anutufinnai ubeekaaqeera naarararee qimasee qinee qumuafanausa maridaqa. \s1 Naararee maru innaaruqira oosanara iraqau. \r (Mat 9:14-17; Mak 2:18-22) \p \v 33 Akaqausa Yisuna qimamiqa qiqau, Yoohaneefa nammari nimimaruna ufa irimariasa moomoo kari narana maridanoo mina minnisee naarara innaaru qidaqa, Farisai amaana ufa qimariasa misa ufa irimariasa faqa miqidaqa ani ufa irimariasa sia uqanna miqidaqa, narana nammari naida maridaqa. \v 34 Yisufa iriseenoo qimanniminau, maanaaqa amundara qoomaqaki suqimaria fasiqa anaaseesara naarara mariaqee qifaqa sia ani ufa irifaranoo amundara fasiqa marinara qoomaqa sakasee neefaranoo. \v 35 Misa mi anaaseena afaaqi qini rumbamaree munu darusaifaqa mikari kuqaa nimuqusa mandaikinaqa narana minnisee naarara innaaru qifaranoo. (Yisufa narí kuquaninnanara maanaaqa amundarana afaaqi kikiqa usinau. Yisufa narí kuqinanoo mina faiqi namu nimuqusa mandaikinaqa naarara maridaqa innaaru qifaranoo fee qinau.) \p \v 36 Yisufa moo quandara ufa qimanniminau, faiqí nauraa siuta akunirara sia amana fuka qamunnasaaqaraa ati anaqisee minasaa akunuannoo miqinanoo nauraa qamunna faqa fuka qamunna faqa mandaikiandoora, mina nauraa qamunna maridanoo minnisaa. (Nauraa qamunnara Yisufa Mooseena sandufara mina kikiqa ususee qimanniminau. Fuka qamunnara narí fuka ufara qinau.) \p \v 37 (Yisufa maqasaa maru aukuana misa uainna nammari tatisee aandau apatannai auqira taquki adiasee kisaaqasaa maqaki quqasoofanoo marinau. Marikinoo amiqinoo marufaqa mina mara maree maqee maqee neemariqau. Uainna nammari misa maqee maqee nee maru nammarifa marinau. Mifa aandau apatannai auqira taquara qufaqa, maasa qeeqa ufakiqari taqu uqannee qidaqa.) \p Yisufa minara iriseenoo quandara ufa moo qimanniminau, faiqí fuka nammari sia amana nauraa taquki adiaannoo, rukamufinanoo aiqama nammari rairaa iandoora. \v 38 Fuka nammari fuka taquki adiainanoo amanaikiannoo. \v 39 Faiqí nauraa uainna nammari namasee sia amana fuka uainna nammari naannoo. (Yisufa faiqí aanaaseera Mooseena sandufa ooqeenaa uainnara foora mina akoofasa mariafaqa qini ufa fuka uainnara foora marifaqa nikooqeefaranoo.) Ooqeenaana adiafaairafa uriqaranoo maridanoo fuka adiafaairafa oorudupinoo maridanoo. \c 6 \s1 Amaanasaa sakuma ruqoosoo ufa. \r (Mat 12:1-8; Mak 2:23-28) \p \v 1 Moo kari Yuda maqannaasa Saririqa amaanasaa Yisufa narí faiqi namufaqa maqusamau nidanoo sakuma ummaqiranaki fimarufaqa mina faiqi namu sakuma ruqoosasee rafarisaidaqa neemariqau. \v 2-4 Farisai amaana ufa irimarusa maridaqa niqafeeqa niqidaqa qimannimiqau, innee nanaree Mooseena sandufa rukiaidee maasa amaana Saririqasaa ainainidee qufanoo Yisufa qimanniminoo qinau. Innee sia fee karaambaiqa Dafidina oosana iridee mifa aararoofanoo Mooseena sandufa rukiasee Anutuna naaquqara amaana maqaki keeqafinoo Anutuna amaqee maru feemuna mara namaseenoo narí faiqi namufaqa akaqana maree muqu niminau, Mooseena sandufaki mi feemunara kaqiqeesa sia naaqee qidanoo aanaiqikirausa kai naaqee qu feemufa marinau. \v 5 Yisufa misa qimanniminoo qinau, qinee faiqí nimaaku uqanna amaana faasaana faqa mina sandufauqa faqa mina uriqararausa maridaqa. Qinee qeeqa faiqi namuara sakuma ruqoosa naaqee qiana amana misa neefaranoo. \s1 Yisufa asauku pipisaaqa usirana amaanasaa andeeqoo ufafa. \r (Mat 12:9-14; Mak 3:1-6) \p \v 6 Moo kari Isaraee maqannaasa Saririqa amaanasaa faasaana moo maqusai amaana maqaki keeqafi Anutuna ufa qimannimi marufanoo faiqí moo asauku uqannai asauku karaaduqarafa faiqí anaasee faqa maridanoo Yisuna ufa irimarinau. \v 7 Mooseena sandufasaa rakisirausa faqa Farisai amaana ufa qimariasa faqa misa faqa maridaqa Yisuna arirara aiquqi mariqau, mi fasiqana asauku karaaduqarana andeeqasainaqa Mooseena sandufa rukiasee saikidanoo fee qimasee uneemaana qimasee mina rumbarara qimarufanoo. \p \v 8 Yisufa misa naundurakinaa manda irirana iriseenoo mi asauku karaaduqarana aaramaseenoo qinau, anee findifi mai aniree aiqamausa nifusaa kikiqia qufanoo miqimminau. \v 9 Kikiqa mafufanoo Yisufa misa qimanniminau, qinee moodaa ainainara inni irammirianaura, innisaimbaqa sandufa Saririqa amaanara naqi fee qidanoo, maasara faiqí dadaaqiaqee qidanoo fee faiqí kuridiaqee qidanoo fee, maasa faiqí mariaqeera asumu mara nimaqaanauree faiqí sia mariaqeera naru taikannimaqaanauree. \v 10 Miqi qimasee Yisufa aiqamausa nifuki nifuki idanoo mi fasiqana asauku karaaduqarana qimaminoo qinau, anee aneenna asauku uqua qufanoo mi fasiqafa miqufanoo mina asauku amiqinau. \v 11 Amiqufanoo farisai amaana ufa qimarusa faqa Mooseena sandufa irimarusa faqa firaaqoo aanoo qimasee Yisuna uneemaana qimasee ariranara randaqau. \s1 Yisufa qikunni ooqu qaara marasee fasiqa nifiqanau. \r (Mat 10:1-4; Mak 3:13-19) \p \v 12 Mi fasannai Yisufa innaaru qirara amuaqu namusa ooruree mi eendanaki innaaru saika imarufanoo iqaqanau. \v 13 Iqaqoofanoo misaki rusandeesamumasee (12) qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaara marasee fasiqa nifiqaseenoo misa nuqu niqiqara fasiqauqee qinau. \v 14 Misa nuqu moo Simoonafa moo auqu Peetooroofa faqa mina akaqa Andurufa faqa Yameesafa faqa Yoohaneefa faqa Firipifa faqa Baratooroomeeufa faqa, \v 15 Mataioofa faqa Toomasifa faqa moo Yameesafa Arafaiusana amaaku faqa Simoona amarafa kaaqa nári kaamannara rimarufa faqa Yudasina amarafa Yameesana amaaku faqa moo Yudasifa \v 16 Keerioota maqusaindaraafa kasooqaqee Yisuna uqeeqaaninafa faqa mariqau. \s1 Faiqí anaasee moomoosa Yisuna afaqee fiqau. \r (Mat 4:23-25) \p \v 17 Yisufa misa nifiqa quqaseenoo niqiqara fasiqauqee qimaseenoo mina ufa irimarusa moomoosa faqa amuaqu namusaaqari qumureenoo afaasai marufaqa faiqí anaasee moomoosa ani mariqau. \v 18 Yisuna ufa iriananoo aurirafa taikaanifee qimasee Yudeeaa maqa maaqaindari faqa Yeerusaree maqusaindari faqa Tiree maqusaindari faqa Sidoona maqusaindari faqa moomoosa aniree usufufanoo Yisufa ufa qimannimidanoo aurirana taikannisee marinau. Faafasaaqa naundurai marusauqa aniroofanoo afaqa niseemarinau. \v 19 Anutuna afeeka fannoo Yisuna afaaqaindari fidanoo faiqí anaasee andeeqannisee marufaqa aiqamausa nisaukunnai Yisuna afaaqa auqamasoofanoo aurirafa taikanau. \s1 Yisufa asasirana oosana uqannifiqanau. \r (Mat 5:1-12) \p \v 20 Yisufa narí faiqi namu nindafamasee qimanniminoo qinau. \p Innee kudimariasa Anutufa firaa asasirana inni nimidanoo Anutuna innaaruna ququsa innindi maridanoommi. \p \v 21 Innee maqee aandaroo nárí marisa Anutufa asasirana inni nimidanoo Anutufa inni nimuaquirana nimiannoommi. \p Innee maqee ikiraqee mariasa Anutufa firaa asasirana nimidanoo, Anutufa naanaidara qirana inni nimiannoo. \p \v 22 Faiqí akaqausa faiqí nimaaku uqanna qinisaara inniara fidiaqaa iqa nifeeqeeqa aasaandaana ufa faqa oosana oosana manda ufauqa faqa inni qima nimifanoo Anutufa firaa asasirana inni nimiannoommi. \p \v 23 Misa miqimmannimiqaifaqa innee minara asasammaseeqa idi raidaqa nasuriaqa, mina akiaqara innaarunai firaa qumiasana innindi afeediranaki maridanoommi, maasa qikeeku qikaaku ooqai maru tamummaqara fasiqara mi manda oosanna nimiiusa maqee faqa miqi kai iqa inni faqa nimifaranoo. \s1 Yisufa noori runira oosanara qinau. \p \v 24 Innee maqee qumiasana faqaasa mariasa inni aupurarafa firaafa mariannoo, innee adiafaaira marirafa doo aiqaraannoo. \p \v 25 Innee maqee nimuaqu imariasa inni aupurarafa firaafa mariannoo, inni aandaroo naruannoo, innee maqee naanaidara qimariasa inni aupurarafa firaafa mariannoo, innee noori runirafa faqa qikifaafau qirafa faqa mariannoo. \p \v 26 Faiqí anaasee aiqamausa inni amiqi amiqira ufa qimannimi mariasa faqa nimooqi mariasa faqa inni aupurarana firaana Anutufa nimiannoo ooqai maasa qikeeku qikaaku unnaqira tamummaqara fasiqauqara miqi kai idaqa nimooqimarufanoo Anutufa aupurarana niminau. \s1 Yisufa inneeqa namuqaara nimuqusinaqa ruaqa. \r (Mat 5:38-48; 7:12) \p \v 27 Innee qini ufa irimariasa qimannimidaqa innee inneeqa namuqaara nimuqusi marinaqa misara ruaqa, inniara nikooqee mariasa amiqimmasee misara amiqi amiqimmannimaqaaqa. \v 28 Inni niquraree mariasa misa nimooqira ufa qimannimiaqa inni mandaikamma nimaqee mariasara Anutufa idaaqamanisaanifeera innaaru qiaqa. \v 29 Moo fannoo ani aapaasa arinana dinni faqa quandasainanoo aruani, faiqí moo fannoo ani saketa maree finana siuta faqa mina amia, \v 30 Faiqí moo fannoo nana ainainaree ani iramirinana anee mina amia, moo fannoo ani ainaina ummuaramamaree finana sia kafaa oonu maraa. \v 31 Anee nana oosanaree aididanoo fee faiqí anaasee ani amifaree, anee amiqira oosana kai qimiaqee qimariananoo. Doo anee naaree misa ani amira aidira oosana kai faiqí anaasee maqee maqee kaqi nimia. \p \v 32 Faiqí anaasee aniara aidimariasara kai nidinanoo nanaree fifau Anutunara mina akiaqara qini qimiannoo fee, sia ani amiannoo manda oosana maree mariasa naanna reemariananoo misa miqimmidaqa nariara nariara nididanoo. \v 33 Ani amiqi amiqi imariasara kai amiqi amiqinanoo Anutufa mina akiaqara sia ani amiannoo, manda oosana maree mariasa naanna reemariananoo misa miqi kai idaqa nariara nariara amiqi amiqidaqa. \v 34 Ani amimariasa kai ainaina niminanoo Anutufa mina akiaqara sia ani amiannoo, anee miqinana sia manda oosana maree mariasa urinnaaqa reennaranoo misa kasooqaqee mina akiaqara mina amana kai qimiaqee qimasee niminnaranoo. \v 35 Innee sia misa naanna raaqa, inneeqa namuqaara nimuqusi marinaqa misa amiqimmannimaqaaqa ufaasu ainainara innaaru qimariasa nimiseeqa sia mina akiaqara nifu maqaaqa innee miqidaqa firaa uriqarara Anutuna faiqi namu marifaranoo mina akiaqara firaa qumiasana Anutufa inni nimaqaannoo. Anutufa miqi marifa manda oosana maree mariasa faqa minara auni mariasa faqa amiqi amiqimmannimaqee marifa maridanoo, innee mina aanna raaqa. \v 36 Inni nikoofa aiqamausara amuqusi marifanoo nifauaidanoo innee faqa miqi kai iqa faiqí aanaaseera nimuqusinaqa nifauaaqa. \s1 Yisufa nimuqusiranara faqa afaariranara faqa qinau. \r (Mat 7:1-5) \p \v 37 Innee niqoonausa sia niqurara ufa nimiaqa miqifanoo Anutufa inni faqa sia niquraraannoo, inneeqa niqoonausa kaukaata sia qimannimaqaaqa miqifanoo Anutufa inniara faqa sia kaukaata qiannoo, innee inneeqa niqoonausa inni mandaikamma nimaqee mariana minnisaifanoo Anutufa innindi faqa minnisaannoo. \v 38 Innee faiqí anaasee kaqi nimifanoo Anutufa inni faqa kaqi nimiannoo, mifa firaaqoo qumbiqasee rairaamasee inni nimiannoo, innee faiqí anaasee niminnandee kai maseenoo Anutufa inni faqa nimiannoo. Anee faiqí anaasee nimira oosana Anutufa qafamasee mi nimira oosanamau kai inni nimiannoo. \p \v 39 Yisufa quandara ufa moo maaqi qimasee faiqí anaasee qimanniminau, afu dimbarafa sia amana aqoonnana afu dimbarana asaadakinoo aana fuannoo, afiqee fuani innana aiqamaqara madikaki aqufifaranoo. \v 40 Akara maqaki keeqeemari kumaaraafa sia amana narí uqafiqee marina uraaqaraannoo, akara maaqaki keeqarafa taikaseenoo mikari narí uqafiqeemari fasiqana amanasaa mariannoo. \p \v 41 Yisufa kaqi qimannimidanoo qinau, anee nanaree aneenna akaqaafasaa afuki mari saqari araifa marifanee ufa qidanee. Mee ani afuki muduka saqari akatia marinara anee sia iridanee. \v 42 Anee naqimasee aneenna akaqaafasaara mai anirainaqa mee ani afuki saqari arai marina maraquanauree qidanee, ani afuki muduka saqari akatia maridanoo anee nikaru qimarianafa aneenna afuki naaree firaa saqari akatia marina maraquseenana andeeqasee afu maqeenana aneenna akaqaafasaa afuki kaqikaa saqari arai marina mara aqua. (Innee sia moo fannoo manda ainaina marainaqa aquraraaqa maqasaa fasiqa anaasee aiqamausa innisaimbaqaindi firaa saqari akatiara foora maridanoo.) \s1 Yisufa andeeqara oosanara saqari qaqama kikiqa usinau. \r (Mat 7:16-20; 12:33-35) \p \v 43 Amiqira saqari fannoo sia manda qaqama iraannoo, kafaa mina dinni manda saqari fannoo sia amiqira qaqama iraannoo. \v 44 Saqari qaqama fannoo saqari oosanara koorooinana anee irinnaranoo aiqama saqari qaqama irafinoo oosanara koorooidanoo. Anee naqi fee masee reereeroondaana sandasaaqaraana faafisa qaqama tiqinnaree sia minasaa iraannoo. Kaifaa naqi fee masee kaakuna sandasaa kamukamuna qaqama tiqinnaree sia minasaa iraannoo.\fig Uainna aqama uainna asaanasaa iranoo maridanoo.|alt="Grapes on a branch" src="HK00109B.TIF" size="col" loc="Luke 6:44" ref="6:44" \fig* \v 45 Faiqí faqa saqari faqa moodaa karidaqa amiqira fasiqa fannoo narí amuqusakinaa amiqira afeediranakiqari amiqira ufa qimannimiannoo, manda fasiqa fannoo narí mandamuqusa afeediranakinaana manda ufa qimannimiannoo, faiqí narí amuqusakimari ainainara kai ufa qidanoo. \s1 Yisufa narí ufamau fimarusara maaqa kikiqa usinau. \r (Mat 7:24-27) \p \v 46-47 Innee nanaree qini Yisunara karaambaiqee karaambaiqee qidaqa qini ufa sia irida fee, faiqí moo fannoo qinee marunannai anireenoo qini ufa irimarifa mina oosana maaqimminoo marida. \v 48 Mi fasiqafa maaqa akoona fooqaafa maridanoo, mi fasiqafa maqa amiqimasee meemaqoo indufuseenoo faakana oonisaa munduseenoo minasaa maaqa afeekaikamasee usakanau, nammari aufinoo mi maaqana arufanoo sia kasinau, faakana amiqimasee afeekaikinoo marinau. \v 49 Faiqí moo fannoo qini ufa iriseenoo mimau sia finafa moo maqa akoofara maqi maridanoo mi furufarira fasiqafa aanda maqasaa maaqa usakeenoo sia faakana afeekaikinau, nammari aufinoo mi maqana arufanoo rafauraki maqasaa aqufinoo firaaqoo kurusinau. \c 7 \s1 Saideena ainainira faiqi Yisufa andeeqanau. \r (Mat 8:5-13) \p \v 1 Yisufa mi ufausa aiqama faiqí anaasee qimannimiseenoo findimaqee Kapeeranaumma maqusai finau. \v 2 Ooquroofanoo Roomma maqannaa sundiauqa uriqararana ainainira fasiqa kaaqa aidi maru fasiqafa kuqira aurira aurimarinau. \v 3 Sundia uriqararafa Yisufa anunara iriseenoo Yuda maqannaa uriqararausa niqiqeenoo qinau. \v 4-5 Innee oonuree Yisuna iramiriaqa mifa amanee mai aniree qini ainainira fasiqa andeeqaannoo fee qufaqa misa Yisufinnai oonuree reendeenamasee fuki faaki qiqau, maasa diqiqaifasiqa Roomma maqannaa fasiqa kaaqa maasa Yuda maqannaara rimarifa amaana maqa maasa usakaqimufa ani dadaaqirana amana marifa amanee dadaaqinnaree. \p \v 6-7 Yisufa misa ufa iriseenoo eedoo qimaseenoo misa faqa sundia maaqai finau, aatata fifiufanoo maaqa adeedi ramasoofanoo mi fasiqafa narí aqoondiuqa niqiqeenoo qinau, innee oonuree maaqi qimasee Yisuna qimamiaqa, oo uriqararafa anee fifau aiku rurina mai ani mariananoo, nanaree anee firaa uriqararafa mai aniree qini manda maaqaki keeqafinaqa qisauruanoora, qinee ani afusaa firanara faqa sia amanaikidaqa qinee oorudupirausa maridaqa. \v 8 Qini uriqarara sundiauqa moomoosa mariafaqa qinee misa nimeemaanai maridaqa misa ufamau fidaqa, qini qimeemaanai moomoo sundiauqa faqa mariafaqa qinee moonara fuannee qunanoo fidanoo moonara aniannee qunanoo anidanoo qeeqa ainainira fasiqara maa ainainna auqaa qunanoo auqaidanoo, anee Yisufa uriqararafa mariananoo anee miqooqari kai aurirafa taikaannee qinanoo qini ainainira fasiqa fannoo findifuani. \v 9 Misa mi ufana Yisuna qimamufanoo tautumaseenoo faiqí anaasee moomoosa mina faqa anusa quandaki qimanniminau. Maa Roomma maqannaa fasiqafa firaaqoo qini saqarikidanoo Isaraee maqannaa qeeqa maqannaasa maqusa maqusa nidaqa sia miqira amiqira fasiqa qafeeqa, aanaamuru maridanoommi. \v 10 Miqi qufaqa misauqaindi niqiqoosa anirandee nariqa uriqararana maaqaki keeqafi qafoofanoo mi fasiqana ainainira fasiqa findifinoo amiqimasee marinau. \s1 Yisufa adeedaana anaasee amaaku kuqiranakinaana mara findifinau. \p \v 11-12 Marikinoo Yisufa moo maqusai mina auqu Nainna maqusai narí faiqi namufaqa faiqí anaasee moomoosa mina faqa finau, maqusa naambeeqai oonuree qafoofaqa mi maqusaanaasa faiqí kuqirana qaindusu maree akundarara ikifaafauna faqa aniqau, adeedaana anaasee amaaku moodaa marufa kuqufufaqa faiqí anaasee moomoosa faqa mina anoofa faqa akundarara maree anufanoo Yisufa niqafoofanoo firaaqoo amuqusufanoo mina anoona qimaminoo qinau. Sia ikiraqaaqee qimaseenoo asaukunnoo oonu mi qaindana auqoofaqa maree aniusa kasoomafufanoo Yisufa kuqira kumaaraa qimaminau. \v 13 Oo maa kumaaraa qinee ani qimamidaqa doo findifua qufanoo mi kuqira kumaaraafa rutaqinoo findifinoo ufa qinau. \v 14-16 Yisufa mina afiqamareenoo narí anoofinnai munaisoofaqa faiqí anaasee firaaqoo naaquqoofaqa Anutuna amooqidaqa qiqau. Uriqarara tamummaqara fasiqa doo maasaki akooqoo kooroomafinoo maridanoo fee qufaqa akaqausa maaqi qiqau. Anutufa doo narí maqannaasa ooqai qimaqoo dadaaqianinafa doo ani maridanoo. \v 17 Mi ufana Yisuna aufakiana fannoo miqooqari Yudeeaa maqa maaqaki mariasaki faqa mina atiqara mariasaki faqa fifaininau. \s1 Nammari nimimaru Yoohaneena faiqi namu Yisuna irammiriqau. \r (Mat 11:2-19) \p \v 18 Yoohaneefa nammari nimimaruna faiqi namu Yisuna naaquqara aufakiana Yoohaneena qimamufanoo iriseenoo narí ainainira faiqi qaaraqanda naaramasee qimanniminoo qinau. \v 19 Inneeqara karaambaiqinnai oonuree maaqi qimasee iramiriaqa Qinee anianinnanara qiafanafa anee mifee maridanee moonaree rakisianauree, miqi qimasee qimannimisee niqiqoofaqa miqanda Yisufinnai oonuree iramiriqa qiqau. \v 20-21 Yoohaneefa nammari nimimarufa maasa diqiqaifaqa ani iraidaqa mifa asauku mundirafa aniannoommifoo qimaqoofa anee mifee maridanee moonaree maasa rakisianauree qufanoo, Yisufa mikari faiqí anaasee moomoosa aurimarusa faqa oosana oosana teeroo maree marusa faqa faafasaaqa naundurai marusa faqa nifu dimbarausa faqa andeeqanniseenoo Yoohaneena faiqiqara qimanniminoo qinau. \v 22 Inneeqara Yoohaneefinnai anirandee oonuree maqee maaqoo qafaida maria ainaina qinee Yisusa auqaunnanara qimamiaqa, nifu dimbarausa maqanniseeqa niku eendirausa andeeqannisaunaqa nidaqa karoora narimarisa rukanniseeqa naaqoo aunirausa ruiqanniseeqa kuqirausa findifumanniseeqa, kudi fasiqa anaaseeuqa amiqira fasaasa ufa innaarunaira qimannimiqa mi ainainausara oonuree aiqama Yoohaneena qimamifanoo mifa qiniara iriannoo, ooqai aniraree qimaqoosa doo misamma ani maridaqa. \v 23 Maa ufana faqa qimamiaqa, qiniara sia qaara irira irimariasa Anutufa asasirana nimiannoo. \p \v 24 Miqi qufaqa miqanda irisee fufanoo Yisufa faiqí anaasee moomoosa miqoo mariusa qimanniminoo qinau, Yoohaneefa nammari nimimarufa kaasau aadana maqa maaqanaki marufaqa innee mina ufa iriraree qimasee nana ainaina qafararee fee qimasee ooqu fi fee iqau, fifau andanda ufai fannoo kasimarina qafararee fee qimasee ooqu fi fee iqau. Yoohaneefa sia miqimarifa marinau. \v 25 Innee nana qafararee fee qimasee ooqu fi fee iqau, faiqí moo amiqira qamunna afisimarina qafararee fee qimasee ooqu fi fee iqau. Yoohaneefa sia miqimarifa, amiqira qamunna afisimariasa sia kaasau maqa maaqaki maridaqa uriqarara karaambaiqa maaqaki maridaqa. \v 26 Innee Anutuna tamummaqara fasiqa qafararee fee qimasee ooqu fiqau. Eeoo innee tamummaqara fasiqa ooqu qafaqau, sia kaqi tamummaqara fasiqafau ooqu qafaqau, tamummaqara fasiqauqa uriqararafa marunara oonu qafaqau. \v 27 Ooqeennaa akaraki Yoohaneenara maaqi qimasee akara rinoo maridanoo. \q1 Iriaqa, qinee qini ufa qimannimianinafa ani oorinni aqiqaananoo ani oorinni fidanoo ani aana afisuannoo. \p \v 28 Yoohaneenara miqi qimaqoofaqa qinee Yisusa minara maaqi qidaqa maa maqanasaa kambiqoosakiqari mifa uriqaranoo marifa maridanoo, mina dinni innaaruna ququsaki mariasa ureeqarausa misa Yoohaneena uriqararausa maridaqa. \p \v 29 Faiqí anaasee kaiqeesa faqa ummuarimari takisa munnimmana maree mariasa faqa Yisuna ufa Yoohaneenara quna amiqimasee iriqau, misa ooqai Anutuna andeeqara ufamau fidaqa, Yoohaneefinnai nammari maree marusa maridaqa Yisuna ufa amiqimasee iriqau. \v 30 Farisai amaana ufa qimariasa faqa Mooseena sandufasaa rakisirausa faqa misara Anutufa andeeqara aana naamua qufaqa misa rukiasee sia Yoohaneena nammari maroosa maridaqa Yisuna ufa faqa sia iriqau. \p \v 31-32 Yisufa misara iriseenoo maaqi qimasee faiqí anaasee qimanniminoo qinau, maa fasannai mariasa nana fooqaasee maridee, misa faiqiuqa maqusa qambaanai sararida mariasa fooqaasa maridaqa misa maaqi qimasee narí aqi narí aqidaqa maasa asasira idi raunaqa innee sia dadaaqi idi ree mariafanoo maasa quandaki qiki anai fakiki raunaqa innee mina faqa sia dadaaqiafanoo innee furufari mariasa mariafanoo. \v 33 Yoohaneefa nammari nimimarufa anireenoo uainna nammari sia nanau narana uqanna faqa sia nanau. Ookasaasa anoona faqa pandaaqa oofaafana faqa kai noofaqa innee minara qafamasee afaanna aundurai keeqafifanoo miqidanoommifoo qiqau. \v 34 Qinee faiqí nimaaku uqanna aniree uainna nammari faqa narana faqa naunaqa innee qiniara maa fasiqana qafaa kaaqa narana nammari namufaqa neemarifa maridanoo, ummuarimaria takisa munnimma maree mariasa faqa maasa qikooqaifaqa niqiqee mariasa faqa niqoondiki marifa maridanoo qiniara miqi mari fee qimariafanoo. \v 35 Irirana faqaasa irira ufa kai qimariafaqa innee ufa qaara ufa qimariasa marianara innee irirana siaisa mariafanoo. \s1 Yisuna aikusaa fadameena adianau. \p \v 36 Farisai amaana ufa irimarufa moo fannoo narana suqaseenoo Yisuna aaramasee aniree qini maaqaki narana naannee qufanoo Yisufa eedoo qimaseenoo mina maaqaki keeqafinoo ooqu marifinoo narana neemarinau. (Mi aukuanna mi maqusaanaasa narana quqee maru qaindana qambaana marufaqa misa mina fiqu fiqumma taatata afuru faiqaqee idaqa narana nee mariqau. Niku uquseeqa faiqaqee nee mariqau.) \v 37 Mi maqusanakiqari moo anaasee kisaaqasaa mandainaina maree marufa Yisufa Farisai amaana ufa irimaruna maaqaki narana neemarunaki marufanoo mi anaaseefa minara iriseenoo amiqira afundimaru fadameenna idaaqira taquki maruna mareenoo minaki anireenoo Yisuna aanaaqiannai anireenoo mifa aiku uquqoonnai kikiqinau. \v 38 Kikiqammafinoo qikiraqee marufanoo mina aukunu fannoo Yisuna aikusaa aqufufanoo narí akiaqa asausi kisaaqannai mina aikusaaqaraa aukunu rukaseenoo mina aiku amooqaseenoo afundi maru fadameena mi taqunakinaana mina aikusaa adianau. \v 39 Farisai amaana ufa irimarufa Yisuna aaroofa mina qafamaseenoo narí aundurai kai Yisunara maaqi qimasee qimmirinau, maa fasiqafa kuqaa Anutuna tamummaqara fasiqa maridanoofau maa anaaseefa mina aiku amooqainara iriqini, mifa kisaaqasaa manda oosana maree marunara iriseenoofau qaoo qini. \p \v 40 Yisufa mina irirana iriseenoo mina aaramasee qimaminoo qinau, Simoona qinee moo ainainara ani qimamidaqa, Simoonafa iriseennoo qinau, eeoo ufasaa rakisirafa doo qinaqa iria qufanoo Yisufa qinau, faiqí moo fannoo moomoo munnimma faqaafa maridanoo maqee maqee ufaasu munnimma akaqausa nimisaidanoo mina akiaqara faqa aabaa faqa maree marifa marinau. Mi fasiqafa faiqí qaaraqanda ufaasu munnimma niminau. \v 41 Moo fasiqa 500 munnimma moomoo aminau, kafaa moo fasiqa 50 munnimma oodaa kai aminau, nimufaqa maraqa niniufaqa aukuana aiqaramafufaqa kaifaa mi munnimmana narí amiraree qimasee sia amanaikufanoo mi munnimmana akoofa iriseenoo miqandara amuqusufanoo mina akiaqara sia maranau minnisanau. \v 42 Simoona anee miqandara nanee fee qidanee miqandakiqari yafee firaaqoo mi munnimmana akoonara aidiannoo fee firaa munnimma aabaa maroo fee kaqikaa munnimma aabaa maroo fee. \p \v 43 Simoonafa mina iriseenoo Yisuna qimaminoo qinau, abee firaa munnimma aabaa maroofa mifa kai minara aidiannoo fee qufanoo Yisufa qinau, anee andeeqasee qiananoo qimaseenoo quandafi mi manda anaaseefinnai oori ubeekamaseenoo qinau, Simoona anee maa anaaseena qafaidanee, qinee anoona ufa ani qimamidaqa maa anaaseena firaa mandainaina akiaqara doo minnisaunnanara koorooidanoo firaaqoo qiniara aidimarifanoo amiqi amiqimmaqimaqaidanoo kaqikaa aaqarana akiaqara minni aisainafa minni aisainanoo mi kaqikaa aaqara fasiqafa kaqikaa qoo minni aisainna fasiqanara aidiannoo. \p \v 44 Qinee ani maaqaki aniraunnana anee sia maasa oosana mareenana nammarinnai qiku nammari uquananoo, maa anaaseefa narí aukununnai qini qiku nammari uquseenoo narí akiaqa asausi kisaaqannai rukeenoo. \v 45 Qinee ani maaqaki aniraunnana anee sia maasa oosana mareenana qimooqaananoo maa anaaseefa aniree qini qiku qimooqaifa maridanoo. \v 46 Qinee aniraunnana anee sia maasa oosana mareenana makaqa anoona qikiaqaki adiaananoo maa anaaseefa amiqira afundimaru makaqa anoonna qini qikusaa adiaifanoo qikusaa adiaqimaqeenoo. \v 47 Ani kaqikaa mandainaina akiaqara sia rukaananoo sia qiniara aidinana sia amiqi amiqimma qimaqaananoo maa anaaseena firaa mandainaina tia rukaunanoo firaaqoo qiniara aidifanoo amiqi amiqimmaqimaqaidanoo. \v 48 Yisufa miqi qimaseenoo quandafi mi anaaseena qimaminoo qinau, Oo anaasee ani mandainaina akiaqara arirana doo qinee minni aiseeqa qufaqa akaqausa miqoo mariusa nariqa naundurai qimiriqau. \p \v 49 Maana yafasiqa fee nariara faiqí mandainaina akiaqara arirana minnisee marunausee qidanoo fee. \v 50 Yisufa mi anaaseena kafaa qimaminoo qinau, oo maa anaasee anee aneenna aunduraindari qinisaa rusimarianafa mifa kai ani innaarunai marira asumu aminoo doo asooaranaki fua. \c 8 \s1 Anaaseeuqa Yisuna dadaaqiqau. \p \v 1 Kaqikaaqoo marikinoo Yisufa kaqikaa maqusakiaqa faqa firaa maqusakiaqa faqa oonuree aniree inoo nidanoo Anutuna innaaruna ququsara amiqira fasaasa ufa qimanniminoo ninau. Mina faiqi namu qisaukuqara taikasee qikunnooqu qaara marasee fasiqa faqa anaasee akaqausa faqa mina faqa fiqau. \v 2 Sia fifau aanaaseeuqa mina faqa fiqau. Yisufa aurirana taikannisoosa faqa faafasaaqa faqaasa maraqunnisoo anaaseesa kai mina faqa fidaqa nariqa narana faqa munnimma faqa minannai Yisuna faqa mina faiqi namufaqa fidaqa dadaaqimariqau. \v 3 Mi anaaseesa nuqu Yisuna anoona amarafa Mariafa Makadara maqusaindaraafa Yisufa mina aundurakinaana dinni qisauku taikasee dinni ani qaaraqanda faafasaaqa nifaqoofa faqa moo anaasee Eeroodeena maaqasaa rakisirana Tusaana anaaqa mina auqu Yooanna nammarifa faqa moo anaasee Susaanna nammarifa faqa moomoo aanaaseeuqa mina faqa fiqau. \s1 Qaqama aaqee maruna kikiqa usirana. \r (Mat 13:1-9; Mak 4:1-9) \p \v 4 Yisufa fimarufaqa faiqí anaasee aiqamaindari moomoosa ani usufufanoo Yisufa quandara ufa qimanniminoo qinau. \p \v 5 Innee amiqimasee iriaqa faiqí moo fannoo maasa Yuda maqannaasa oosana mareenoo maqa rumaseenoo raisa fooqaana ummaqirara mina qaqama marasee minaki aaqasoofanoo ururanau. Mifa miqoo aaqaidanoo akaqa qaqama fannoo aatata niku ree mariaqoo faqa aqufufaqa ufiniuqa aniree mina kai namasaqau.\fig Ufiniuqa aqama aaqaqaana naidaqa.|alt="Birds eating seed" src="HK00081B.TIF" size="col" loc="Luke 8:5" ref="8:5" \fig* \v 6 Akaqafa ooni amuaaqa maqa oodaa marunasaa aqufufanoo kambiqeenoo dauni aadanusinau, maqa afeekasaa nammari siainasaa kambiqeenoo aadanusinau. \v 7 Akaqafa reereeroondaana marunaki aqufufanoo reereeroondaana namufaqa kambiqoofanoo reereeroondaana fannoo rafaaqafu fufanoo aadanusinau. \v 8 Akaqafa amiqira maqasaa aqufinoo firaafa kambiqeenoo qaqama moomoo uqanna iranau, Yisufa kafaa qimanniminoo qinau, naaqoo faqaasa amiqimasee qini ufa iriaqa. \p (Mi aukuanna mi maqannaasa kaqikaa ainaina qaqama raisa fooqaana neemariqau, mina auqu uita, misa maqa rumasee nisaukunnoo mi qaqamana afaqa qumaraida aaqasoofanoo kambiqee marinau, qaqama irafufaqa ateekamaree munusee aindirumasee feemu uqusaidaqa neemariqau. Misaindi uita, raisa fooqaafa maasaindi sakuma maridanoo.) \s1 Yisufa quandara ufa faiqí anaasee qimanniminau. \r (Mat 13:10-17; Mak 4:10-12) \p \v 9 Yisufa faiqí anaasee qimannimufaqa mina faiqi namu nariqa kai iramiriqa qiqau, sakuma fooqaana qaqamara quandara ufa qimannimiannana mina oosana maasa sia iridaqa qimaqiminaqa iria. \v 10 Yisufa iriseenoo qinau, Anutuna ququsakinaa qumee irirana Anutufa inniara qimannimianee qinau, faiqí anaasee sia kooroomasee qimannimia quandasee qimanniminaqa nifu qafamasee sia paqurifara naaqoonnai irisee sia naundurai quqeefara. \s1 Qaqama aaqee maru ufana oosana kooroo inau. \r (Mat 13:18-23; Mak 4:13-20) \p \v 11 Raisa fooqaana qaqamasaa quandara ufa oosana maaqimminoo maridanoo, raisa fooqaana qaqama Anutuna ufa maridanoo. \v 12 Raisa qaqama niku reemariaqoo aqufifa maaqimmidanoo, Anutuna ufa irisaafanoo manda afaanna fannoo misa naunduraindaraana ufiniarafoo ani namammaree fifaqa qini saqarikirana faqa asumu mariranasaa faqa ititaanifeera. \v 13 Raisa qaqama ooni amuaaqa maqasaa aqufifa maaqimmidanoo, faiqí anaasee akaqausa Anutuna ufa irisee sia naundurai meemaqoo iriaraasidaqa aaqee kai irisee nimanamasee qafara aukuana kambiqafifaqa misa minnisaidaqa. \v 14 Raisa qaqama amuka faqaa ainainaki aqufifa maaqimmidanoo, faiqí anaasee akaqausa Anutuna ufa iriseeqa maqasaa adiafaaimari ainainara faqa oosana oosana qumiasana faqa munnimma maree mariana faqa ummaara narimari ainaina faqa amuka faqaa ainainara foora minasaa kukuqammafinoo radamifanoo adusa qaqama iraidanoo. \v 15 Raisa qaqama amiqira maqasaa aqufifa maaqimmidanoo, faiqí anaasee akaqausa Anutuna ufa irisee qumareeqa nári amiqira nimuqusaki ufa irisee eedoo qiranaki quqasee minaki maqeeiafanoo mariifa qaqama iraidanoo. Faiqí moo fannoo Anutuna ufa iriseenoo faiqí anaasee qimannimidanoo narí marirana faqa kooroo imarifa qaqama iraidanoo. \s1 Yisufa quandara ufa qooma kikiqa usinau. \r (Mak 4:21-25) \p \v 16-17 Yisufa kafaa qimannimidanoo qinau, faiqí moo fannoo qooma qumbiseenoo sia difaaninnai rafaaqa fuannoo, sia beeta ameemaanai quqaidanoo, faiqí anaasee mina maaqaki keeqafiqa amiqimasee qafaaqee qimasee qaindasaa diridanoo. Kasooqaqee faqa aiqama kukeeqara ainaina Anutufa kooroo iannoo aiqama rafaaqafira ainaina faqa Anutufa paqurimasee mareeqee akooqoo quqaannoo. \v 18 Innee Anutuna ufa irimariasa amiqimasee irisee maraaqa aiqama kaqikaa irirainaina faqaasa Anutufa moo faqa nimiannoo, irirainaina siaisa ati marina Anutufa rafiqa mara marainaqa kaqi marifaranoo. Innee minara Anutuna ufa iriseeqa rakisi qumaraaqa. \s1 Yisufa narí anoona uqanna kikiqammusinau. \r (Mat 12:46-50; Mak 3:31-35) \p \v 19 Yisufa miqoo faiqí anaasee qimannimimarufaqa mina anoofa faqa mina ainaina faqa aniree Yisuna faqa ufa qiraree qimasee qafoofanoo faiqí anaasee moomoo maaqaki umbiqafufaqa sia amana keeqaqau. \v 20 Faiqí moo fannoo mina qafamasee Yisuna qimaminau, ani anoofa faqa ani akaqaafasaauqa faqa misa ani faqa ufa qiraree qimasee madaanai kikiqiqa maridammia. \v 21 Yisufa mina iriseenoo aiqamausa qimanniminau, Anutuna ufa irisee eedoo qimasee mi mau fimariasa misa qini qinaukoo qikaqaafasaa uqanna mariafanoo. \s1 Yisufa nammari faqa ufai faqa qaoo qufanoo kasoomminau. \r (Mat 8:23-27; Mak 4:35-41) \p \v 22 Moo kari Yisufa narí faiqi namufaqa nammari afainni noodaanna reemaru kanuqanaki akaramafinoo qimanniminau, innisaimbaqa maa nammarina muqu afainai nianai fuanaura miqi qufaqa misauqa aikannai furufanoo kanuqa fannoo finau. \v 23 Misa fimarufanoo Yisufa kanuqaki faiqaqee marinau, faiqaqee marufanoo ufai firaafa uqufanoo nammari amakaurinoo nammari fannoo kanuqaki qumbiqeenoo ukuqnaaqaa ufaqa rufiee mariqau. \v 24 Yisuna faiqi namu Yisufinnai oonuree afauriqa qiqau, oo uriqararafa, uriqararafa, maasa doo ukuqnaidaqa kuqirarammidaqee qufanoo Yisufa findifinoo ufaira faqa nammariara faqa qaoo qufanoo kasooinoo firaaqoo dai qimafinau. \p \v 25 Miqi qimaseenoo Yisufa quandafi narí faiqi namu niqinoo qinau, innee qini saqarikirana yai fee quqee fee sia marifaqa rufiee mariafanoo qufaqa misa aiqamausa naaquqoofaqa rufiaidaqa narí qimami narí qimami qidaqa qiqau. Maana yafasiqa fee maridanoo mifa ufaira faqa nammari amakauriranara faqa qimannimifaqa mina ufa irisee eedoo qimasee kasoomafia. \s1 Faiqí aundurakinaa afaannauqa kuaraki fiqau. \r (Mat 8:28-34; Mak 5:1-20) \p \v 26 Misa miqooqari kanuqaki nammari amuaqumau fifiufaqa muqafainai nianai Keerasa maqannaasa maruqoo oonuraquraminau, mi maqannaasa Kariree maqa maaqa dinni atinai mariqau. \v 27 Yisufa kanuqakiqari maqasaa aqufufanoo faiqí moo fannoo faafasaaqa mina aundurai marufa aniranau, mi fasiqafa kisaaqasaa kaqisamu nimarinau, sia narí maaqai marufa faiqí madikai marufa aniranau. \v 28-29 Faiqí anaasee moomoo kari sainnadannai mi fasiqana aiku asauku rumbasoofanoo faafasaaqa fannoo mi fasiqana afeekaikufanoo mi sainandana rakeemasoofanoo sandeenoo kaasau aadana maqa maaqai fimarinau. Mi fasiqafa Yisuna qafamasoofanoo faafasaaqa afaanna mina aundurai marufa faaqarinau. Yisufa mi faafasaaqana aqiqaaninnanara iriseenoo faaqa rumasee Yisuna oorinni maqasaa aqufinoo aranaiqi qimaminau, Yisu anee firaaqoo uriqarara Anutuna amaaku mariananoo anee nanaree maasa soodaa idanee, qinee firaaqoo ani iraidaqa, sia qini ambufuqua. \v 30 Yisufa mi faafasaaqana iramirinoo qinau, ani auqu yafee qufanoo mi faafasaaqafa qinau, maasa moomoosa maa fasiqana aundurai marunausa marunnanara maasa duqu qusirausee qidaqa. \p \v 31-33 Miqi qimasee Yisuna aranaiqi iramiriqa qiqau, anee sia maasa idaki niqiqaa qimasee qafoofanoo ameemai kuarauqa andanda naidaqa marufaqa Yisunara afeekaikiqa qiqau amanee maasa kuarauqa naundurai keeqaanauree qufanoo Yisufa doo fuaqee qufaqa mi fasiqana aundurakiqari raudamaki kuarauqa naunduraki keeqafufaqa mi kuarausa tautumaki ameemaindari sandaqa nammari afainni ooquree rafusaki nammariki aqufiqa ukuqnamafiqa kuqu taikaqau. \p \v 34 Kuarasaa rakisimarusa mina qafeeqa sandee ooruree maqusai marusa faqa uiqaana maaqakiaqa marusa faqa qimannimiqa fiqau. \v 35 Faiqí anaasee moomoosa maasa faqa qafararee qimasee Yisufinnai nammari afainni sandee ooqu fiqau, ooquree qafoofanoo faafasaaqauqa aundurakiqari fifu fasiqafa irirana maraseenoo qamunna rumbaseenoo Yisuna aikuki ooqufaaqee marufaqa qafoofanoo naaquqanau. \v 36-37 Keerakeeseenee maqannaasa maqusauqakiqari moomoosa suqumaree aniroofanoo Yisufa faafasaaqauqa niqiqoofaqa qafeeusa misauqa qimannimufaqa iriseeqa firaaqoo naaquqoofaqa Yisuna ireeda kai ireeda kai fuki faaki qida irammiriqa qiqau, amanee anee maaqooqari moosaa finnaree qufanoo Yisufa kanuqaki akaramafinoo mootinai finau. \v 38-39 Yisufa firarufanoo faafasaaqa aundurai mariu fasiqafa Yisuna aranaiqi irammirinoo qinau, amanee qinee ani faqa fuanauree qimasee fuki faaki qufanoo Yisufa mina aqiqeenoo qinau, aneenna maaqai oonuree Anutufa ani andeeqainara misa qimannimia miqi qufanoo mi fasiqafa narí maqusai oonureenoo Yisufa mina andeeqoonara aiqamai qimanniminoo ninau. \s1 Kisaaqandaikimaru anaaseefa Yisuna qamunna auqanau. \r (Mat 9:18-26; Mak 5:21-43) \p \v 40-42 Yisufa anirandee kafaannai oonuroofaqa faiqí anaasee moomoosa minara rakisida mariusa asasammasee Yisuna afiqaqau, Yisufa kanuqakiqari maqai aqufufanoo miqoo amaana maqasaa rakisirafa mina auqu Iairusafa anireenoo Yisuna aikuki maqasaa aqufinoo aranaiqi iramirinoo qinau, amanee anee qini maaqai aniree dadaaqia, qini qiraamuna moodaa qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaara aukuana kai marasaifa kuqiraridanoo. Yisufa eedoo qimasee fimarufaqa faiqí anaasee moomoosa fidaqa narí afeeqee narí afeeqee idaqa Yisuna faqa fiqau. \p \v 43 Anaasee moo fannoo qisauku taikasee qikunni ooqu qaaraqanda aukuana kisaaqandaiki marufa tutaqausa moomoosa feefauru masaida mareemaru marasinna amufanoo sia taikanau, miqi marufanoo mina munnimma taikafufanoo kaqi marinau. \v 44 Yisufa faiqí anaasee namufaqa fimarufanoo mi anaaseefa Yisuna aanaaqiannai moomoosa ititafunakiaqa aniree qumee kai mina qamunna ati qumee auqamasoofanoo mina kisaaqandaikirafa aaqee uqanna taikanau. \v 45 Yisufa irammirinoo qinau, yafee qini duqeenoo fee qufaqa aiqamausa qaoo qufanoo Peetooroofa qinau, uriqararafa faiqí anaasee moomoosa ani afeeqaidammia qufanoo Yisufa kafaa qinau, \v 46 Moo fannoo qini duqaifanoo faiqí andeeqara afeeka qinikiqari fifaqa iriqammunani qinau. \v 47 Miqi qufanoo mi anaaseefa oo doo qini qiqafeenoommifoo qimaseenoo aindiri aindiri ufanoo Yisuna aikuki maqasaa aqufinoo aiqamausa nifusaa narí auriranara faqa mina qamunna auqoonara faqa aurirafa aaqee kai taikoonara faqa kooroo inau. \v 48 Yisufa mina ufa iriseenoo qinau, oo qini qiraamuna anee irirana qinisaa rusiannanara ani aurirafa taikeenoo, doo asooaranaki fua. \s1 Yisufa Iairusana araamuna andeeqanau. \p \v 49 Yisufa miqi qimasee mi anaaseena qimamimarufanoo amaana maqasaa rakisirana maaqaindari faiqí moo fannoo anireenoo Iairusana qimaminau, anee Yisuna sia kadaapi amia, ani araamuna doo kuqufinoo. \v 50 Yisufa mina iriseenoo Yairusana qimaminau Iairusa anee sia rufiaa, qinisaa kai ani irirana mundinanoo ani araamuna amanaikiannoo. \v 51 Yisufa Yairusana maaqai oonureenoo aiqamausa keeqararufanoo qaoo qimaseenoo Peetooroona faqa Yoohaneena faqa Yameesana faqa mi manaaqana anoona akoona faqa minamusa kai nifiqeenoo maaqaki keeqanau. \v 52-53 Keeqafufanoo niqafoofaqa mi maqanaki moomoosa maridaqa ikifaafau qimarufanoo Yisufa qimanniminau, Sia ikiraqaaqa maanaaqa sia kuqinoo faiqaqee maridanoo qufaqa aiqamausa mi manaaqanara kuqaa kuqinoo fee qimasee Yisunara naanaidaraqiqa uteeti qiqau. \v 54 Yisufa mi manaaqafa rinoo marunnai oonureenoo mina asauku qumareenoo qimaminau, qini qiraamuna findi fua. \v 55 Miqi qufanoo aunduraindaraafa oonurandee ani keeqafufanoo aaqee uqanna findifufanoo Yisufa mina anaukoo qimanniminoo qinau, narana ani araamuna amiaqee qufaqa amufanoo nanau. \v 56 Mina anaukoo firaaqoo naaquqoofanoo Yisufa qimanniminau. Sia uqanna maa ainainnara moona qimamiaqa, kukeeqaaqa. \c 9 \s1 Yisufa narí faiqi namu niqiqoofaqa innaarunaira qimannimiqau. \r (Mat 10:5-15; Mak 6:7-13) \p \v 1 Yisufa narí faiqi namu (12) qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaara marasee naarama moodaaqoo quqaseenoo Anutuna afeeka faafasaaqa afaqara afeeka faqa aurirana oosana oosana taikara afeeka faqa niminau. \v 2-3 Nimiseenoo maaqanna maaqanna niqiqamaseenoo qimanniminau, innee Anutuna innaaruna ququsara faiqí anaasee qimannimidaqa misa aurirana taika nimaqaaqa, innee sia moo ainaina maree fuaqa saunu faqa aakauqa faqa narana faqa munnimma faqa aabaa qamunna faqa sia maree fuaqa kaqi fuaqa. \v 4 Maqusaki oonuraifaqa moo fannoo aqoondi kamannisainaqa mina maaqaki kai mariiqa minakiqari kai fuaqa. \v 5 Yamaqusanaasee inniara qaoo qifaqa Anutufa naruaninnanara aaquqimannimaqasee kookoomma afaqa ninaamarasee fuaqa. \v 6 Yisuna faiqi namu maqusa maqusa fidaqa amiqira fasaasa ufa faiqí anaasee qimannimisaidaqa aiqamai aurusa faqa taikannisee mariqau. \s1 Eeroodeefa Yisunara Yoohaneefee qinau. \r (Mat 14:1-12; Mak 6:14-29) \p \v 7 Eeroodeefa Kariree maqa maaqaki uriqarara kiapafa mi ainainnara iriseenoo firaaqoo randeenoo furufarinau. Akaqausa qiqau, Yoohaneefa nammari nimimarufa Eeroodeefa arusoofa kuqiranakiqari findifinoo mi naaquqara ainainna auqaidanoommi maqi qufanoo Eeroodeefa mi ufana iriseenoo randanau. \v 8 Ooqeenaa tamummaqara fasiqauqakiqari Eeriaa fee moo fannoo fee kafaa findi finoo fee akaqausa qufanoo Eeroodeefa qinau, \v 9 Yoohaneefa nammari nimimaruna akiaqa qinee ateekasaafananoo kuqinoo maridanoo. Maa fasiqafa Yisuna oosana oosana ainainara iridaqa mina yafee maridanoo. Miqi qimaseenoo Eeroodeefa Yisuna qafarara randanau. \s1 Yisufa noodaanna faqa feemu faqa moomoosa niminau. \r (Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Yoh 6:1-14) \p \v 10 Yisuna faiqi namu maqusa maqusa niniufaqa anireeqa nariqa nidaqa auqoo ainainara Yisuna qimamiqau. Yisufa misa nifiqeenoo faiqí sia marunnai Beetasaida maqusa aaqa fiqau. \v 11 Faiqí anaasee moomoosa iriseeqa afaqee minni oonu paquriqau. Yisufa misa naaramaseenoo Anutuna innaaruna ququsara qimannimiseenoo misaki aurusa andeeqannisanau. \p \v 12 Eenoofaqa Yisuna faiqi namu qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaaraqanda marasee aniree Yisuna qimamidaqa qiqau, anee faiqí anaasee niqiqainaqa maqusa maqusa uiqaana maqakiaqa fifainidaqa narana feefaurumasee naaqa, maana faiqí sia mariasaqa maridaqa. \v 13 Miqi qufanoo Yisufa qimanniminau, inneeqa kai narana nimifaqa naaqa, qufaqa misa qiqau, Maasa feemu moodaannai qisauku faqa noodaanna qaaraqanda faqa maqeeidaqa, faiqí anaasee moomoosa uqanna maridaqa amanee maasa situaqai oonuree narana moomoo feeraurianauree. \v 14-15 Miqi qufanoo Yisufa narí faiqi namu qimanniminoo, innee faiqí anaasee qimannimifaqa raina raina mafi qaara faqa qaara faqa fasiqa niku nisauku taikasee qisaukuqara faqa (50) moosaqa ooqu mariaqa kafaa qaara faqa qaara faqa fasiqa niku nisauku taikasee qisaukuqara faqa (50) moosaqa ooqu mariaqa miqi kai mafi ooqumari maree fuaqa qufaqa mina faiqi namu qimannimufaqa faiqí anaasee miqi mafi ooqumari maree fiqau. Misakiqari faiqí kai (5,000) faifa tauseenna mariqau, ooni saqari auqiqa mariqau. \v 16 Ooqu mari fufanoo Yisufa feemu moodaannai qisauku faqa noodaanna qaaraqanda faqa qumareenoo innaarunai oori uqeeraseenoo Anutufinnai dufi dufi qimasee asaukunnoo feemu faqa noodaanna faqa ruqi ruqimasee narí faiqi namusaa soofaqa misa qumareeqa faiqí anaasee nimiqau. \v 17 Nimufaqa noofanoo nimuaqufaqa ataraasa minnisoofaqa Yisuna faiqi namu minauqa suqusee uqaki rufanoo qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaaraqanda (12) uqa qumbiqanau. \s1 Peetooroofa Yisunara Anutuna asauku mundiranara qinau. Yisufa narí kuquaninnanara qimanniminau. \r (Mat 16:13-28; Mak 8:27–9:1) \p \v 18-19 Moo kari Yisufa naríara oonuree innaaru qimarufaqa mina faiqi namu oonuroofanoo irammirinoo qinau, faiqí anaasee qiniara nana fasiqa fee qidee qufaqa misa qiqau, akaqausa Yoohaneefa nammari nimimarufa kuqiranakiqari findifinoo fee qidaqa, akaqausa aniara ooqai kuqufufa Eeriaafa findifinoo fee qidaqa, akaqausa Anutuna ooqeenaa tamummaqara fasiqauqakiqari moo fannoo kuqiranakiqari findi finoo fee qidaqa. \v 20-22 Yisufa mina iriseenoo irammirinoo qinau misa miqi qiafaqa innee qiniara nanee fee qidee qufanoo Peetooroofa qinau, anee Anutuna asauku mundirafa mariananoommi qufanoo Yisufa aranaiqi qimanniminau innee mi ufana sia moo fasiqa qimamiaqa qinee faiqí nimaaku uqanna marunausa marianaqa faiqí firaasa faqa Anutuna aanaiqikirausa uriqararausa faqa Mooseena sandufasaa rakisirausa faqa firaa aupurarana qimiseeqa qiniara nikooqamasee kuqa darusaifaqa qaaramoo faasaana aiqarainanoo Anutufa qini mara findifu masee kaqi marirana qimiannoo. \p \v 23 Yisufa quandaki aiqamausa qimannimidanoo qinau, faiqí moo fannoo qini faqa firaree qimasee qini ufamau finafa narí marirana minniseenoo faasaambaasaana qini ufasaara kuqa dariranara amanaikidee qinafa qini faqa fidanoora foora qini ufamau fuannoo. \v 24 Qinee minara maaqi qimasee qimannimidaqa. Faiqí moo fannoo qinisaara kuqiranara amuqusi marinanoo narí marirana afeedi inafa mifa narí marirana kakasiannoo. Moo fannoo qiniara narí marirana maaqoo minnisainafa narí marirana asumu maraannoo. \v 25 Faiqí moo fannoo maa maqanasaa uriqarara faikamafinoo aiqama ainaina maqee idanoo mari inafa marikinoo kuqinoo narí aunduraindaraana kuridiranaki finanoo mi qumiasanafa fifau kadaapirumasee maroofa mariannoo. \v 26 Faiqí anaasee moo fannoo qiniara faqa qini ufara faqa faiqí nifusaa asaurusee akooqainafa marinaqa qinee faiqí nimaaku naaru inaarunaindari qeeqa areenarana faqa qeeqa qikoona areenarana faqa naaquqara andeeqara qangiroouqa faqa misa areenarana faqa minauqa namufaqa qumureeqa mi fasiqa anaaseesara faqa qisaurusee qikooqaannoo. \v 27 Innee maa ainainnara faqa iriaqa innee maqee mariasakiqari akaqausa sia kuqirai kaqimarifanoo Anutuna innaarunaindaraa ququsa qafeefaranoo. \s1 Aaqanasaa Yisufa innaaruna afiri maranau. \r (Mat 17:1-8; Mak 9:2-8) \p \v 28 Yisufa mi ufana qimannimiseenoo dinni qisauku taikasee dinni ani qaaramoo faasaana aiqaroofanoo Yisufa Peetooroona faqa Yoohaneena faqa Yameesana faqa nifiqeenoo moo aaqanai innaaru qirara ooru fiqau. Yisufa naríara innaaru qimarufaqa mina faiqi namu kaqi faiqaqee ufanoo. \v 29-31 Yisufa miqoo innaaru qidanoo moo oori afiri maroofanoo mina qamunna kaaqa eekara rinoo nifu daroodaraa inau. Qaara fasiqa tautumaki kooroomafufaqa Yisuna faqa ufa qimariqau. Miqanda Mooseesa Eeriaasa ooqai kuquqanda tautumaki miqoo maqasaa misa nifusaa innaaruna areenaranaki kooroomafiqa Yisufa qusasaa Anutuna ufamau finoo Yeerusaree maqusai kuquaninnanara Yisuna faqa ufa qimariqau. \v 32 Peetooroofa narí faqa maruqanda faqa faiqaqee mariufanoo findifiqa Yisuna kaaqa qarana faqa mi fasiqaqanda faqa niqa fee mariqau. \p \v 33 Mi fasiqaqanda Yisuna aisee firarufanoo Peetooroofa narí oosana sia irirai Yisuna qimaminoo qinau. Ufasaa rakisirafa, maasa maaqoo marunanoo amiqidanoo. Maasa qaaramoo uiqaana maaqa maaqoo usakaanaura, aniara moo Mooseenara moo Eeriaanara moo usakaanaura. \v 34-35 Peetooroofa kaqi ufa qimarufanoo oonamu fannoo anireenoo misa ititannimaqasoofaqa rufiaqau. Rufioofanoo oonamukiqari ufa moo maaqi qinau. Maana qini qimaaku maridanoo qinee rusandeesamumasee maraafanafa, innee mina ufa kai iriaqa. \v 36 Mi ufafa taikafufanoo misa qafoofanoo Yisufa naríara kai miqoo marinau. Miqooqari Yisuna faiqi namu miqoo mariusa mi ainainna qafoonara sia uqanna kooroo iqau. Kaaqa umeeraqau. \fig Yisufa Mosena faqa Iraisaana faqa ufaqidanoo.|alt="Jesus transfigured with Moses, Elijah, and disciples" src="LB00317B.TIF" size="col" loc="Luke 9:36" ref="9:28-36" \fig* \s1 Yisufa kumaaraa aundurai afaanna maruna aqiqanau. \r (Mat 17:14-18; Mak 9:14-27) \p \v 37-38 Faiqee iqaqoofaqa minamusa aaqanasaaqari ooquroofaqa faiqí anaasee moomoosa Yisuna ani paqurimasoofanoo misakiqari faiqí moo fannoo faaqa rumasee Yisuna qimaminoo qinau. Ufasaa rakisirafa qinee qeeqa qimuqusannai ani irammiridaqa anee anireenana qini qimaaku moodaa kai maqaqaunnana qafaa. \v 39-40 Faafasaaqa moo fannoo maqee maqee faaqa rumasee mina aakufifanoo rafuseeqee maqasaa aqusaifanoo teendaarooni marifanoo ookiqari qaqaara faka fakidanoo, maqee maqee miqidanoo sia adooaidanoo. Qinee ani faiqi namu maaqoo mariasasaa qeeqa qimuqusannai irammirunaqa amaniafanoo sia amana afaqeea. \v 41-42 Yisufa iriseenoo qimaminau, innee qini ufara sia anoonee qimariasa kaqi runna fimariasa mariafanoo. Qinee kisaaqasaa fee inni faqa marianauree kisaaqasaa fee inni ummaarara foora akuaqee ianauree. Miqi qimasee mi fasiqana qimaminau, aneenna amaaku maree mai ania qufanoo mi kumaaraafa ani marufanoo faafasaaqa fannoo mina arurutukueeqeenoo maqasaa aqusoofanoo teendaarooninoo qaqaara faka fakinau. Yisufa mi faafasaaqana amambaina qufanoo fifufanoo Yisufa mi faiqina andeeqaseenoo narí akoona kafaa aminau. \v 43 Faiqí anaasee mina qafamasee Anutuna naaquqara afeeka qafamasee rufiaqau. \s1 Yisufa narí kuquaninnanara kafaa qimanniminau. \r (Mat 17:22-23; Mak 9:30-32,44-45) \p \v 44-45 Faiqí anaasee Yisufa auqoo ainainara naaquqoofaqa narí qimami narí qimami masoofanoo, Yisufa quandaki narí faiqi namu qimanniminoo qinau, innee maa qimannimianaqa sia aunuaqa amiqimasee iriaqa. Qinee faiqí nimaaku uqanna Anutufa qini mareeqee faiqí faiqi nisaukuki quqaqisainaqa darifaranoo fee qufaqa sia mi ufana oosana iriqau, Anutufa misa irirana ititasoofaqa sia iriqau, Yisuna irammirianee rusia minnisaqau. \s1 Yisuna faiqi namuki yafee uriqararafa maridanoo fee qiqau. \r (Mat 18:1-5; Mak 9:33-37) \p \v 46 Moo kari Yisuna faiqi namu maasakiqari yafee uriqararafa maridanoo qimasee narinni narinni ufa rainaqau. \v 47-48 Yisufa narikai misa ufa iriseenoo akooqoofanoo faiqi aanaaqi moo maraseenoo narí aaqa kikiqamasee mina kikiqa ususeenoo narí faiqi namu qimanniminau. Yafee moo fannoo qiniara irisee maa kaqikaa faiqina oonudupirana oonu asasammasee amiqi amiqimma aisainafa qini uqanna qiqoondikidanoo, kafaa yafee moo fannoo qini oonu asasammasee qiqoondikinafa qini diqiqoona Anutuna aqoondikidanoo. Innikiqari oorudupirafa mifa inni uriqararafa maridanoo. \s1 Moo fannoo Yisuna auqusaa faafasaaqa aqiqanau. \r (Mak 9:38-40) \p \v 49 Yoohaneefa mi ufana akiaqara Yisuna qimaminoo qinau. Oo maasa uriqararafa, innau moo fasiqa fannoo moosaa ani auqunnai manda faafasaaqa faiqí aundurakinaana aqiqee marufaqa maasa qafamasee qaoo qiqiafana, mifa sia maasa faqa nimarunara qaoo qiqiafana. \v 50 Yisufa mina iriseenoo qimaminau sia minara qaoo qiaqa, sia namuqaa maridanoofau miqini maasa qiqoondi maridanoo miqidanoo. \s1 Moo Samaria maqannaasa Yisunara moosa fuannee qiqau. \p \v 51 Yisufa Kariree maqa maaqaki niniufanoo innaarunnai oorufuaninna aukuana adeedi roofanoo Yeerusareenni oori quandanau. \v 52 Samaria maqa maaqaki faiqanoo fidanoo faiqí akaqausa niqiqoofaqa indaaru Samaria moo maqusaki faiqaaninnanara deedaqiaqeera qimannimirara niqiqanau. \v 53 Oonuree mi maqusaanaasa qimannimufaqa misa qiqau maasa namuqaa maqusai Yeerusaree maqusai fidanoo fee qimasee qaoo sia maaqoo faiqaannee qiqau. \v 54-56 Mina faiqiqara Yameesasa Yoohaneesa miqanda minara iriseeqa niranaqoofaqa Yisuna qimamiqau, Karaambaiqa amanee maasa innaarunaindaraa idara qinanoo qumuree misa qama taikaannoo fee qufanoo Yisufa quandaki miqanda nimambaina qimasee qaoo qimaseenoo aiqareenoo moo maqusai finau. \s1 Yisufa nariara qinau, qinee qinaamu siaisee qinau. \r (Mat 8:19-22) \p \v 57 Misa aanai fimarufanoo faiqí moo fannoo Yisuna qimaminoo qinau. Anee yai fee maqusa maqusa finaqa qinee ani faqa fuanaura. \v 58-60 Yisufa iriseenoo qimaminoo qinau. Kaasau fainiuqa oonaamarai faiqaasa maridaqa ufiniuqa faqa ninaamu faqaasa maridaqa, qinee faiqí nimaaku yai fee qeeqa qikiaqa rumasee fee faiqaanauree, faiqara maqa siaisa maridaqa, qini faqa finnaree. Miqi qimasee qimamiseenoo Yisufa fidanoo moo fasiqa aaranau, anee aniree qini faqa fuannee qufanoo mi fasiqafa qinoo qini qikoofa kuqirarammi marifaqa mifa kuqufinaqa akundamasee ani faqa fuanaura amanee qinee miqianauree qufanoo Yisufa qinau. Saina naaruara kuqiranaki fifandinausa kai nariqa kuqinausa nikundaaqa. Anee Anutuna ququsaki keeqara ufa faiqí anaasee qimanniminanua. \v 61 Faiqí moo fannoo Yisuna qimaminau uriqararafa qinee ani faqa firaridaqa qeeqa maqusai naaree oonuree qeeqa qikaqaafasaa nimanda masee anianauree qufanoo Yisufa qimaminau. \v 62 Faiqí moo fannoo saunu qumareenoo nandi aumuru arumaree munu kasaaqai quqeemarifa miqimaria fasiqausa sia amana innaaruna ququsa saika amana mareefaranoo. \c 10 \s1 Yisufa narí fuaninna maqusa maqusanai niqiqoofaqa fiqau. \p \v 1-2 Marikinoo Yisufa faiqí moomoosa rusandeesamumaseenoo qaara kai qaara kai niqiqeenoo maaqanna maaqanna Yisufa narí fuaninnannai indaaru fuaqeera niqiqamaseenoo qimanniminau afuqakinaa nandi aiqi marianara foora tatafinoo rairaainoo maridanoo moomoo fasiqa anaasee maridaqa aiqu innaarunai quqeemariasa oodaa maridaqa. Innee suana akoofinnai innaaru qifanoo aiqifandinausa niminaqa dadaaqiqa suana aiquaqeera. \v 3 Doo fuaqa, qinee qini sipsipa aanaaqi kaaqa reendeenimariasa kaasau faini qambaanai inni niqiqaidaqa. \v 4 Innee afunee uqa aakauqa fee niku aanaamu fee sia maree fuaqa, aanai fidaqa faiqí sia nimandaaqa. Innee maqusai oonuree faiqí moona maaqaki keeqarara maaqi qiaqa Anutuna asooarafa maa maqanaki mariani. \v 5-6 Asooaranara rimari fasiqafa minaki marinana ani afaaqooqa qirana minasaa mariani, sia asooaranara rimari fasiqafa minaki marinana anee afaaqooqa qira ufa qimamiannana kafaa maraa. \v 7 Innee maqusa maqusa fidaqa yaqoo maaqaki fee keeqafiqa minaki maridaqa mifa niminna narana nammarina kaqi naaqa. Innee inniqa saika imari fasiqana kadaapirirana akiaqara amimariafanoo, doo innee faqa saika fasiqauqa mariafanoo, misa narana nimifaqa kaqi naaqa inni kadaapirirana akiaqara maridanoo. Sia aiqama maaqakiaqa keeqafida naqa nuaqa, moodaa maaqaki kai mariaqa. \v 8-9 Innee maqusa maqusa oonuraifaqa misa inni niqoondikidaqa narana nammari nimifaqa kaqi naaqa, namasee mi maqusanakina aurinausa andeeqannimaqasee maaqi qimasee qimannimiaqa. Anutuna innaaruna ququsa fannoo inni rafusu quqarirara adeedi ranoo maridanoo. \v 10 Innee moo maqusaki oonuraifaqa misa sia inni amiqi amiqimannimaqaifaqa innee maqusa qambaanai maridaqa maaqi qimasee qimannimiaqa. \v 11 Inni maqusa kookoomma fannoo maasa qifaaqai atooqafifaqa maasa rukeeqee inniqa nifaaqai aqiqa, maa ufana amiqimasee iriaqa Anutuna innaaruna ququsa fannoo inni naaqa ani marifaqa minnisaafanoo. \v 12 Qini faiqi namu qinee Yisusa inni qimannimidaqa kasooqaqee Anutufa faiqí anaasee ufa irira faasaana anirainanoo innee kookoomma nimaqaqoosa Anutufa sia rauqi nimaqaannoo Soodooma maqusanaasa manda oosana maree maruna akiaqara Anutufa kaqikaaqoo rauqi nimaqaannoo kookoomma akunnimaqaasa sia rauqi nimaqaannoo, kuqa naruannoo. \s1 Yisufa qaara maqusanaasa niqiqanau. \r (Mat 11:20-24) \p \v 13-14 Oo Koorasinna maqannaasa maqusa maaqa namufaqa qinee inniara qimudaoo qidaqa inni narirafa firaafa mariannoo. Beetasaida maqannaasa maqusa maaqa namufaqa inni narirafa faqa firaafa mariannoo. Tiree maqusanaasa faqa Sidoona maqusanaasa faqa aanaamuru aamina mariasa qinee mi maqusaqandaki faiqí sia amanaikimari ainaina moo misaki auqaanaqau misa dauni dauni iriseeqau misa doona danda kookoomma afaqa nariqa nifaaqai akusee ikifaafau qifau nariqa manda oosana minnisee dauni quandasee qini ufamau fini. Kooroosinna maqusanaasa faqa Beetasaida maqusanaasa faqa inniki moomoo naaquqeemari ainaina auqaafannaqa sia inneeqa manda oosana minnisaqau. Firaa ufa irira aukuana anirainanoo Anutufa Tiree maqusanaasa faqa Sidoona maqusanaasa faqa naridanoo kaqikaaqoo nifauaannoo. Innee Kooroosinna maqusanaasa faqa Beetasaida maqusanaasa faqa sia nifauaannoo firaaqoo inni naruannoo. \v 15 Kapeeranaumma maqusanaasa inniara faqa qianaura inneeqa nifaaqara mara maree urimariana inni maqusara faqa unnaqimasee innaaruna maqusa fooqaa fee qimariafanoo mina akiaqara Anutufa inni maqusa namufaqa mindari rarisameeqeenoo idaki aqumisaannoo. \p \v 16 Yisufa quandafi narí faiqi namu qimanniminoo qinau. Ya fasiqa anaasee fee inni ufa irianinafa qini ufa uqanna iriannoo. Ya fasiqa anaasee fee inni ufa rukiainafa qini futeeqaannoo, ya fasiqa anaasee fee qini ufa sia irinafa qini diqiqaina Anutuna futeeqaannoo. \s1 Sia afaannauqara asasiaqa innaarunai fifandinnanara asasiaqa. \p \v 17-19 Yisufa niqiqoo fasiqausa maqusa maqusa niniufaqa anireeqa firaaqoo asasamasee Yisuna qimamiqau. Oo karaambaiqa firaa ainaina faafasaaqa maasa ani auqu ramasee niqiqaunaqa doo faiqí naunduraindari raudamaki sandeea. Yisufa irisee qimanniminau eeoo qinee Sadanna qafeeqa mifa innaarunaindari aakuasaara foora maqasaa aqufinau. Innee iriaqa qinee afeeka inni nimunaqa sakanisaa fee farukasaa fee niku ramasaifanoo sia ukaqa nimiannoo inni namuqaa Sadannana oosana oosana afeeka fannoo sia inni naruannoo. \v 20 Doo miqinoo marifaqa maa anoona ainaina qimannimidaqa, faafasaaqa inni ufa irisee eedoo qimarianara sia minara asasiaqa maa ainainnara asasiaqa, inni nuqu innaaruna ququsaki mari papiqanaki akararinoo maridanoo, minara kai asasiaqa. \s1 Irirana faqaasa ititannimaqasee kaiqeesa kooroo inau. \r (Mat 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Yisufa mi ufana qimannimisoofanoo Anutuna naaquqara maraquna fannoo Yisuna asasirana amufanoo Anutunara maaqi qimasee innaaru qinau. Oo qini qikoofa innaaruna faqa maa maqana faqa karaambaiqa dufi dufi anee qinee maqee maqee qimannimunnufana irirana faqaasa nifusaa rafaaqafunniseenana irirana siaisa qini faiqi namu kooroomannimaqee mariananoo. Eeoo qini qikoofa aneenna aidirafa miqimminoo maridanoo. \v 22-23 Yisufa kaqi innaaru qidanoo narí akoona qimaminau, qini qikoofa aiqama ainaina qini kai qimiqaifa maridanoo, faiqí moo fannoo sia ani amaakura amiqimasee iridanoo anee qini qikoofa kai amiqimasee qiniara irimariananoo kafaa faiqí moo fannoo sia qini qikoonara iridanoo amaaku fannoo kai aniara iridanoo qinee qeeqakai irisee quqannifiqee marunausa faqa aniara irifaranoo. Miqi qidanoo innaaru qimasee quandafi narí faiqi namu umeenni qimanniminau. Inni aiqama amiqira ainaina faiqí sia amanaikimari ainainauqa uqannifiqaunaqa qafamasaafanoo inni asasirafa firaafa maridanoo. \v 24 Qinee inni qimannimidaqa ooqai tamummaqara fasiqauqa faqa karaambaiqauqa faqa innee maqee qafeemaria ainainausa faiqí sia amanaikimaria ainainausa faqa qafaaqaa imarufaqa sia qafaqau, misa innee maqee qini ufa irimaria ufausa iriaqaa imarufaqa sia iriqau. \s1 Aiqama sandufauqa uriqararanara qimanniminau. \p \v 25-26 Yisufa miqi qimarufanoo Mooseena sandufa akoofasa fannoo anireenoo Yisuna akari maqararee qimasee qimaminoo qinau. Ufasaa rakisirafa qinee nana saika fee marasee naaru naaru mariranaki fuanauree qufanoo Yisufa qimaminau, ooqai tamummaqara fasiqauqa akarakinaa ufa anee asaana rumasee nana ufa fee irinanee. \v 27 Mi fasiqafa iriseenoo Yisuna qimaminau, maa ufana asaana riqa, innee inneeqa nimuqusa nimana afeeka faqa irirana faqa mi tiana aiqamannai iriranannai faqa karaambaiqa Anutunara nidimarinaqa nimuqusiani. Kafaa maaqi qimasee moo asaana riqa anee aneenna aqoonausara aninna afaaqara foora misara aidinoo amuqusiani. \v 28 Yisufa mi ufana iriseenoo mi fasiqana qimaminau, doo ani ufa anoona maridanoo mi ufamau kai fidana naaru naaru marirana paqurinnaranoo. \p \v 29-30 Mi ufana Yisuna qimamufa mi fasiqana Mooseena sandufa akoofasa asaurirana amiseenoo nariara andeeqaranaki marianauree qimaseenoo narí amoo qimaseenoo Yisuna kafaa irammirinau. Yafee qini qiqoonafa maridanoo fee qufanoo Yisufa qimaminau faiqí moo fannoo Yeerusareendari Yeerikoo maqusai ooqu fimarufanoo ummuarimaria fasiqausa aanai mina paqurimasee doo aru quqasee mina afaaqa ainaina maree fifufanoo kuqiara foora miqoo rinoo marinau. \v 31 Mi faasaanna amaana maqasaa aanaiqikirafa mi aatata ooqu fidanoo aru quqaqoo fasiqana qafeenoo dinni aana afaindaqa fiqa ranau. \v 32 Miqi kai inoo amaana maqaki ainainimarifa moo Reefina ati fannoo mi aatata ooqu fidanoo ooqurama qafamasee dinni aana afaindanai ooqiaaqaree finau. \p \v 33-34 Mina aanaaqiana faiqí moo fannoo Isaraee maqannaasa namuqaa marufa Samaria maqannaafa mi aatata ooqu fidanoo aru quqaqoo fasiqana misa namuqaa Isaraee maqannaana qafamaseenoo firaaqoo amuqusufanoo uainna nammari faqa fadameena faqa mina afaaqa ateekaranaki akuseenoo banisannai rumbaseenoo mi fasiqana rauseeqeenoo narí doonkisaa quqaseenoo afiqeenoo maqusai oonureenoo pasindiaqa maaqaki quqaseenoo minaki maridanoo rakisi marinau. \v 35 Faiqee iqaqoofanoo mi fasiqafa maaqasaa rakisirana qaaraqanda munnimma amiseenoo qimaminau anee maa munnimmana maraseenana maanasaa rakisimarinanoo munnimma sia amanaikinaqa anireeqa moo faqa ani amianauree qimaseenoo quqasee finau. \p \v 36-37 Yisufa mi ufana Reefina ati maru fasiqana qimamiseenoo irammirinau yafee aru fasiqana aqoónafa maridanoo fee qufanoo Reefina ati fannoo qinau, minara amuqusimari fasiqafa kai, qufanoo Yisufa qinau doo anee faqa fidana miqikai ia. \s1 Maratafa moomoo narana suqeenoo oonu auqee ani auqee kaukaata qinau. \p \v 38 Miqooqari Yisufa narí faiqi namu faqa fidanoo moo maqusai oonuroofanoo anaasee moo mina auqu Maratafa Yisuna afiqeenoo narí maaqaki munuseenoo amiqi amiqimamaqanau. \v 39 Maratana anasaafa Yisuna anoona amarafa Mariafa mifa faqa maridanoo Yisufa Anutuna ufa qimannimimarufanoo Mariafa Yisuna aaqa ooqufaaqeeidanoo mina ufa irimarinau. \v 40-41 Yisufa faqa mina faiqi namufaqa marunara Maratafa naríara narana suqeenoo deedaqinoo imarufanoo aundura dapikufanoo Yisuna qimaminau karaambaiqa qini qinasaafa aiqama saika kadaapi qini kai qiminoo sia fee minara iridanee, qimaminanoo aniree dadaaqiani qufanoo Yisufa qimaminau oo Marata, Marata, ani oosana oosana narana suqaranara amuqusimarifanoo aundura dapiki marifana aaqee mariananoo. \v 42 Anee moodaa narana suqaaqaana mifa amanaikinoo maridanoo ani anasaafa Mariafa andeeqara ainaina mareenoo Anutuna ufa reendeenamafinoo iridanoo, qinee sia mi ainainna minasaaqaraana rafiaanaura. \c 11 \s1 Yisufa innaaru firaana uqannifiqanau. \r (Mat 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1-2 Moo kari Yisufa moo atinai maridanoo innaaru qimarufanoo mina faiqi namukiqari moo fannoo oonureenoo qimaminau, Karaambaiqa Yoohaneefa nammari nimi marufa narí faiqi namu innaaru qira oosana uqannifiqoondee inana anee faqa maasa uqannifiqaa qufanoo Yisufa eedoo qimasee qinau, innee innaaru qirara maaqi qimasee qiaqanani. \q1 Qipoo ani auqu naaquqarafa uriqararafa mariani, \q1 Ani innaarunai ququsa maa maqanasaa kambiqaani \q1 \v 3-4 Maasa maqee maqee naanna narana qimia. \q1 Aiqamausa manda oosana maasa nimiafaqa mina akiaqara mininnisaidaqa minara anee maasa naanna ramasee mina amana kai maasa manda ainaina akiaqara minni qisaa, \q1 Anee sia maasa mareeqeenana afeeka nimaniranaki quqannisaa. \p \v 5-6 Miqi qimaseenoo Yisufa kafaa narí faiqi namu qimanniminau faiqí moo fannoo eenda amuqusai narí aqoondi maaqai oonuree qimamiannoo, Oo qini qiqoondi anee qaaramoo feemu qiminaqa qinee maree munu qeeqa qiqoondi amia, mifa nianaindari ani marifanoo qini narana sia marifaqa. \v 7 Miqi qinanoo mina aqoondi fannoo maaqi qiannoo Oo naqimasee findi fuanauree faiqi anaasee namufaqa faiqaqee idaqa kooqi ititanoo maridanoo. \v 8 Mi fasiqafa naqi fee iannoo narana amiranara akooqaidanoo mina aqoondi marianinnara faqa sia amana findifi mara amiannoo. Anee faqa ani aqoondi marinana sia asaurinnaranoo fuki faaki qimarinanoo ani fuki faaki qirana taikaanifeera findifi mara amiannoo. \p \v 9 Qinee minara irisee inni qimannimidaqa innee faqa miqikai iqa Anutunara innaaru qifanoo innee sarauinna ainaina inni nimiannoo, innee Anutufinnai randeeqa anoona paqurifara innee Anutuna kooqi arifanoo atuasee nimiannoo. \v 10 Aiqama innaaru qimariasa mareefaranoo randee mariasa paqurifaranoo kooqisaa kukusimariasa kukusifanoo atuaannoo. \v 11 Qinee faiqi nikausa inni qimannimidaqa inneeqa nimaaku noodaannara qifaqa manda sakani nimifaree, sia nimifara noodaanna nimifara. \v 12 Misa kookooraana auruara qifaqa innee faruka nimifaree sia nimifara. \v 13 Innee manda oosana maree mariasa marifanoo inneeqa faiqi namu innaaru qiafaqa amiqira ainaina kai nimimariafanoo. Innaarunai nikoofa amiqirafa uqanna maridanoo minara innaaru qimarinausa minara firaaqoo amiqirana amana kai narí naaquqara andeeqara maraquna nimiannoo. \s1 Beeraseeburanannai afaanna aqiqarana oosana qimanniminau. \r (Mat 12:22-30; Mak 3:20-27) \p \v 14-15 Moo kari Yisufa faiqí aundurakinaa faafasaaqa aqiqarara imarufanoo, mi faafasaaqafa mi faiqina ufa rafaaqafufanoo sia ufa qimarinau. Yisufa faafasaaqa aqiqamasoofanoo mi fasiqafa ufa qinau. Faiqí anaasee mina qafamasee naaquqoofaqa rufiasee akaqausa Yisuna aqidaqa qiqau, afaannauqa uriqararafa mina auqu Beeraseeburafa afeeka Yisuna amifanoo quandaki faafasaaqa nifaqaidanoo. \v 16 Akaqausa mina ueeqararee qimasee qiqau Yisunara faiqí sia amanaikimari ainaina auqusainaqa maasa aniara kuqaa Anutufinaindari qumu fee qianaura. \v 17-18 Yisufa faasai misa naundurakinaa irirana iriseenoo narí afaannauqa afeekannai faafasaaqa aqiqoonara akooqoofanoo niqinoo qinau. Moo maqannaasa nariqa maqannaasa faqa oonu rakee ani rakeemafi rakidaqa sia kisaaqasaa marifara, dauni kuqifaranoo. Moodaa maqaki mariasa faqa oonu rakee ani rakee iqa qusasaa moodaa moodaa makidaqa furufarifaranoo. Sadannana ququsakinaasa miqikai iqa oonu rakee ani rakeemafiqa naqimasee afeekaikifaree. Innee qiniara afaannauqa uriqararana mina auqu Beeraseeburanannai faafasaaqa aqiqeenoo fee qimasaida unna qimariafanoo. \v 19 Qinee minannai faafasaaqa nifaqaanaqa innee yanee auqu ramasaidaqa faafasaaqa nifaqaidee, innee sia Beeraseeburana auqu ramasee miqi mariafanoo innee andeeqasee Anutuna auqu ramasee afaanna nifaqee marifanoo. Miqi marianara inniqa faafasaaqa nifaqee mariafa inni ufa fannoo qini diqira ufa qimariana ateekaidanoo. \v 20 Qinee sia Beeraseeburana afeekannaifau faafasaaqa nifaqaidau Anutuna naaquqara afeekannai nifaqee marunausa marunnanara akooqoo maridanoo. Miqi marunnanara Anutuna ququsa inniki doo animarinara kooroo idanoo. \p \v 21-22 Afeeka fasiqa Sadannafa amudaanaiqi marifa duru saamu deedaqamasee marifanoo mina aiqama ainaina amiqinoo mariannoo, sia moo fannoo ummuariannoo. Afeeka fasiqa Sadannana uriqararafa uqanna qinee Yisusa anireeqa mi fasiqana radamuseeqa mina faakana duru saamu ainaina mareeqeeqa qeeqa qiku qisauku nimianauranoo. \v 23 Faiqí moo fannoo sia qini qiqoondi marinafa qini namuqaa maridanoo sia qini dadaaqida oonu suqu ani suqu imarifa, mareeqaida aquraaruki marifa maridanoo. \s1 Afaanna narí aqoonausa nifiqeenoo narí marunaki keeqarana kikiqa usinoo marida. \r (Mat 12:43-45) \p \v 24-26 Yisufa kaqi qimannimidanoo qinau. Manda faafasaaqa faiqí aundurakiqari maaqakiqariara foora raudee aadana maqa maaqa oombura maqa maaqaki aakaaqaki oonuree aniree inoo nidanoo adooaranara randaisianoo maaqi qimasee oonumafi irinoo qinau sainaqa qinee qeeqa quqasee aniafanna fasiqana aunduraki kafaa fua, qimaseenoo oonuree qafoofanoo mi fasiqana aunduraki maaqara foora damuninoo maridanoo andeeqanoo marufanoo qafamasee oooo qimasee kafaa oonurandee ani aqoonna faafasaaqauqa aiqamausa misa mandainaina uriqararausa kai dinni qisauku taikasee dinni ani qaaraqanda marasee (7) nifiqamareenoo mi fasiqana aunduraki keeqafi mariqau. Marufanoo ooqai moodaa faafasaaqa marufanoo mi fasiqafa kaqikaaqoo mandainainaki marinau, maqee firaaqoo mandaikuqanna inoo maridanoo. \s1 Anutuna ufamau fimariasa anoona asasirausa maridaqa. \p \v 27 Yisufa mi ufana qimannimufanoo anaasee moo fannoo faiqí anaasee qambaanaindari findifi qimaminoo qinau. Ani maqaseenoo naamma amimari anaaseefa aniara amiqira qimaaku fee qimaseenoo firaaqoo asasira anaasee maridanoo. \v 28 Miqi qufanoo Yisufa quandafi mi ufana qaoo qinoo qinau, abee Anutuna ufa irisee mi mau fimariasa misa kai firaaqoo asasirausa maridaqa. \s1 Yisufa narí kuquaninnanara Yoonnaana kikiqa usinau. \r (Mat 12:38-42) \p \v 29 Faiqí anaasee moomoosa Yisuna rafusu quqarumafufanoo Yisufa kaqi qimanniminoo qinau, Maa maqee aukuana maria fasiqa anaaseesa firaaqoo manda oosana maree mariasa misa Anutufinnaindari qiniara faiqí sia amanaikimari ainaina auquanaqa kuqaa Anutufinaindari anifeeqianaura fifau miqi qimariasa misa mi irirafa manda oosana nimidanoo. \v 30 Sia innaarunai kooroo ira ainaina fuka uqannifiqaanaura nauraafa Yoonaanaindi mifa kai kaqi maridanoo, Yoonaafa ooqai Nineefee maqusanaasa Anutuna ufa kooroomanniminau, miqi kai iqa qinee faiqí nimaaku uqanna maqee mariasa Anutuna ufa kooroomma nimaqaanaura. \v 31 Kasooqaqee naaru Anutufa faiqí anaasee ufa irira faasaanasaa Seebaa maqannaasa uriqarara anaasee fannoo findifi maa maqee mariasa inni niquraraannoo. Mi anaaseefa nianaindari Sooroomoonnana irirana faqaa ufa iriraree qimasee aninau. Doo maqee faasaana qinee Sooroomoonnana uriqararausa animaridaqa innee sia qini ufa irimariafanoo minasaara mi anaaseefa inni niquraraannoo. \v 32 Kasooqaqee naaru Anutufa faiqí anaasee ufa irira faasaanasaa Nineefee maqusanaasa findifi maqee mariasa inni niqurareefaranoo, misa ooqai Yoonaanakiqari Anutuna ufa iriseeqa nariqa manda ainaina maqasaa quqasee Anutuna afusaa reendeenammiqau. Maqee qinee Yoonaana uriqararausa animarunaqa innee sia qini ufa irimariafanoo minasaara Nineefee maqusanaasa inni niqura reefaranoo. \fig Ninive maqannaasa faiqi anaasee faqa maaqa faqa maridanoo.|alt="Buildings and people in Nineveh" src="HK00225B.TIF" size="col" loc="Luke 11:32" ref="11:29-32" \fig* \s1 Yisufa rambiara quandara ufa kafaa qimanniminau. \r (Mat 5:15; 6:22-23) \p \v 33 Yisufa kaqi qimannimidanoo qinau, faiqí moo fannoo qooma qumbisee difaaninnai sia rafaaqafuannoo akooqoo quqasainanoo kaaqa qeemarinaqa faiqí anaasee maaqaki keeqafi amiqimasee qafaaqee qimasee akooqoo quqaidanoo. \v 34 Anee paapaaira oosana faqaafa mariananoo afu aundura kaaqa qarafa marifa mariananoo. Anee tatamaqira oosana faqaafa mariananoo afu aundura asukuna arinoo maridanoo. \v 35-36 Inneeqa kai minara rakisiaqa inni nifu naundura kaaqa qarana tatamaqira oosana fannoo rafaaqafuandoora, inni nifu naunduraki tatamaqira oosana kaqikaafa faqa sia marinaqa inni naundurai marifa faqa innee nimaria oosana faqa kaaqa areenaannoo. \s1 Yisufa Farisai amaana ufa qimarusa niqiqanau. \r (Mat 23:1-36; Mak 12:38-40) \p \v 37 Yisufa ufa qimannimi taikasoofanoo Farisai amaana ufa qimarufa Yisunara aniree qini maaqaki oonuree narana naannee qufanoo eedoo qimasee mina maaqaki mina faqa oonuree ooqu marifi narana nanau. \v 38 Farisai amaana ufa qimarufa Yisuna oosana qafamasee tautinoo qinau, maa fasiqafa sia maasa oosana mareenoo asaaquirai naidanoo kaqi naidanoo ufa rukiee marifa maridanoo. \v 39 Karaambaiqa narí kai mina irirana iriseenoo qimaminoo qinau, Qini ufa iria, innee Farisai amaana qimariasa inni marirana pirita kaafa fooqaafa mariafaqa adisaa kai findaukee mariafanoo aunduraki faiqí narirana faqa mandainaina oosana oosana faqa ikairi faqa inni naundura qumbiqanoo maridanoo. \v 40 Innee furufari mariafanoo innee Anutunara pirita kaafa adi kai auqimarifee fee qidee aundura sia auqifee fee qidee mifa aundura faqa auqusee qafee marifa maridanoo \v 41 Innee inneeqa naundura anukamasaifanoo inni nifaaqa aiqama anukanoo mariannoo. \p \v 42 Oo Farisai amaana ufamau fimariasa inni narirafa firaafa mariannoo, innee inneeqara maasa Anutuna ufamau fidaqa afuqakinaana oosana oosana adiafaaira ainaina rainasee akaqana Anutuna amidaqee qimasee quandaki andeeqara marirana faqa Anutunara riranara faqa minnisee mariasa mariafanoo. \p \v 43 Oo Farisai amaana ufa qimariasa inni narirafa firaafa mariannoo inni mandoosana maaqimminoo maridanoo. Innee amaana maaqaki keeqaidaqa noorisaa ooqu mariranara firaaqoo rimariasa mariafanoo, innee makeetakiaqa fimariafaqa faiqí anaasee inni nooriara rufiasee amiqimasee nimandaranara rimariasa mariafanoo. \v 44 Inni nariranara irifanoo naaquqaani, innee faiqí madika sia qafoosara foora mariafanoo faiqí sia qafarai kaqi mi mau fidaqa inniara amiqira fasiqafee qimasaidaqa inni naunduraki putaa iranara sia irimariasa. \p \v 45 Yisufa miqi qufanoo Mooseena sandufa akoofasa moo fannoo qimaminoo qinau, Oo ufasaa rakisirafa anee mi ufanannai maasa faqa mandaikamma qimaqaananoo. \v 46 Yisufa iriseenoo mina faqa qimaminau, innee Mooseena sandufasaa rakisirausa inni narirafa faqa firaafa maridanoo naaquqaani. Innee inneeqa faiqí faiqi maqasaa sanda ufana oosana oosanannai niqoonausa ummaara narimari ummaarana faiqí anaasee nifaariki nimisee sia kaqikaaqoo dadaaqidaqa inneeqa nisauku amuka faqa sia quqasee minannai ummaara kaqikaaqoo dadaaqi mariasa mariafanoo. \v 47 Inneeqa nariranara irifanoo naaquqaani, inni nikausa Anutuna tamummaqara fasiqauqa kuqa narusee nikundee marufaqa, innee misa faiqi namu oonuree inni nikausamara nariusa madikasaa amiqira ooni fee saqari fee taatuqee andanda faqa ummaqi mariasa mariafanoo. \v 48 Innee inneeqa nikausa mandoosanara amiqira oosanee qimasee miqi mariafanoo misa tamummaqara fasiqauqa narusoofa innee misa madikai amiqi amiqimariasa mariafanoo. \v 49 Anutufa minara iriseenoo narí iriranannai maa ufana qinau, qini tamummaqara fasiqauqa faqa qini ufa mara nimimariasa faqa Isaraee maqannaasa mariannai niqiqaifaqa misa akaqausa kuqa narusee akaqausa aupurarana nimifaranoo. \v 50 Ooqai Abeerana ariranasaaqari nariqa aniifaqa Seekariana ariranasaa naaquqara amaana maqaki tatufira qainda dinni naaquqara oosirafa dinni qambaana Seekariana ariqau. \v 51 Mi aiqama kuqannarirana akiaqara qinee aiqama mareeqee maqee mariasasaa quqaanaura. \p \v 52 Innee Mooseena sandufa akoofasauqa inni narirafa firaafa marinara naaquqaani, innee innaarunai fimaria irirafa kooqi kiqara foora inneeqa rafaaqafusee sia atuasee keeqeefaranoo faiqí anaasee mi kooqinaki keeqarara imariafaqa innee rafaaqafi mariasa mariafanoo. \p \v 53 Yisufa mi maqusana minnisoofaqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa Farisai amaana ufa qimariasa faqa Yisuna ariraree qimasee oosana oosana ufannai ufaanara foora fufi mariqau. \v 54 Misa aranaiqi oosana oosana ainainara irammiriana aaqainaqa rumbaanauree qimariqau. \c 12 \s1 Yisufa aaquqira ufa faqa pooduqara ufa faqa qimanniminau. \r (Mat 10:26-27) \p \v 1 Mikari faiqí anaasee moomoosa uqanna Yisufinnai ani suqufufaqa narisaa narisaa faqa niku ree mariqau. Yisufa ufa qimannimiraree qimaseenoo narí faiqi namu naaree qimanniminoo qinau. Innee Farisai amaana ufa qimariasa misa atiqeemari ooruku anoonara foora rufieeqa eerairiaqa misa ooruku maaqimmidanoo misa faiqí anaasee amaana ufa qimannimisaida nariqa maqandanai mandainaina maraidaqa misa miqimaria ooruku anoonara foora innee eerairiaqee qidaqa. \v 2 Aiqama rafaaqafira ainaina kasooqaqee Anutufa aiqusaina akooqoo mariannoo aiqama kukeeqara ainaina faqa kasooqaqee kooroomafinoo akooqoo mariannoo. Farisai amaana ufa qimariasa qaaraikirana faqa kooroo iannoo. \v 3 Inni faqa qimannimidaqa innee asukunaki faiqí anaasee qimannimira ufa kasooqaqee Anutufa aiqamausa nifusaa faasaana kooroo inaqa irifaranoo. Nana ufa fee maaqaki moona aaqooki qimaminna ufana maaqa ataufakaaqara foora miqooqari fi fi qimasee aiqamausa qimannimifaranoo. \s1 Sia nifaaqa arimariasara rufiaaqee ufafa. \r (Mat 10:28-31) \p \v 4 Qini qiqoondiuqa inni qimannimidaqa inni nipata kai kuqa narusee miqooqari moo mandainaina sia amana niminausara misara sia innee rufiaaqa. \v 5 Innee rufieefandinnanara qimannimiana qini ufa iriaqa, Anutunara innee rufiaaqa. Mifa amana inni nipata naruseenoo naunduraindaraa nimana faqa amana mareeqeenoo idaki aqirana amanaiki marifa, eeoo qinee minara qimannimidaqa minara kai innee rufiaaqa. \p \v 6 Kaqikaa ufini ririmma fifau ainaina sia feefauru imariafa maridanoo, mi fifau ainainnara Anutufa sia moodaa aunidanoo aiqamausara iridanoo rakisidanoo. \v 7 Inni nikiaqa asausi faqa Anutufa aiqamara iridanoo nisaana rumaqaisa mariafanoo ufini faqa inni nikiaqa asausi faqa fifau ainaina marifanoo rakisidanoo innee firaatia anoona ainaina mariafanoo inni feefauru uriqaranoo maridanoo amiqimasee innisaa rakisiannoo, minara sia rufia rufiaqiaqa. \s1 Yisunara faiqí nifusaa kooroo imariasara qinau. \r (Mat 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 Qinee maanara faqa inni qimannimidaqa yafasiqa anaasee fee moo fannoo faiqí anaasee nifusaa paasoosamasee nariara qinee Yisunaindi fee qinafa qinee faiqí nimaaku mi fasiqa anaaseesara Anutuna qangiroouqa nifusaa misara faqa qinindi fee qianaura. \v 9 Yafasiqa anaasee fee moo fannoo faiqí anaasee nifusaa asaurusee sia qinee Yisunaindi fee qinafa qinee faiqí nimaaku mi fasiqa anaaseenara Anutuna qangiroouqa nifusaa minara faqa sia qinindi fee qianaura. \p \v 10 Faiqí anaasee moo fannoo faiqí nimaaku qini manda ufa qimaqiminafa qinee mi ufana akiaqara minnaisaanaura. Faiqí anaasee moo fannoo Anutuna naaquqara maraqunara manda ufa qinafa Anutufa sia mina minnaisaannoo. \p \v 11-12 Kasooqaqee misa qini ufasaara inni qini ufa irimariasa rumbamaree amaana maaqaki fee siaasinnai fee nariqa uriqarara finnai fee munusaifaqa inni ufa iriraree qifaqa inneeqa nifaaqa ititara ufara faqa qimannimira ufara faqa sia randaaqa. Anutuna naaquqara maraquna fannoo qimanniminna ufana miqoo kai inni naakapaannoo. \s1 Yisufa maaqoo ainaina afeediranara qaoo qinau. \p \v 13 Faiqí moo fannoo faiqí anaasee qambaanaindari findifinoo Yisuna qimaminoo qinau, Oo ufasaa rakisirafa maaqanda qikoofa narí ainaina maaqandasaa quqasee kuqifanoo qini qifasaafa nariara maraidanoo anee qini qifasaana qimaminanoo andeeqasee raina qimiani. \v 14 Yisufa mina ufa iriseenoo qimaminau, oo maa fasiqa yafee qiniara siaasa saika maraannee qinaqee qinee inniqara ainaina rainaanauree. \v 15 Miqi qimaseenoo quandafi faiqí anaasee minara qimanniminoo qinau, innee aiqama ainainara fanandiranara eerairiaqa. Faiqi anoona marirafa sia qumiasanasaa mundinoo maridanoommi. \v 16 Yisufa kaqi qimannimidanoo maa ufana quandara ufa qimanniminau. Faiqí moo fannoo moomoo ququsa faqaafa narana amiqimasee moomoo kambiqanau, mi fasiqafa mina qafamaseenoo narí kai qimirinoo qinau. \v 17 Qini narana moomoo uqanna marifaqa yai fee quqaanauree qimasee qimmiriseenoo qinau. \v 18 Qinee maaqianaura, narana unaku quqasee afeedimaria maaqafa kaqikaafa marifaqa qinee mina rapeemasee firaana usakaanaura. \v 19 Usakaseeqa qeeqa narana faqa qumiasana faqa minaki quqaseeqa qeeqaraa maaqi qianaura, Oo qinee maqee amiqiranaki maridaqa, qini amiqira ainaina moomoo aukuana amanaikinoo maridanoo, qinee narana nammari namasee amiqimasee aufadaranaki marianaura. \v 20 Miqi qufanoo Anutufa mi fasiqanara maaqi qinau, anee furufari marianafa maqee eendaki anee kuqinanoo ani marirafa taikaannoo. Miqooqari yafee ani firaa qumiasana maraannoo fee. \p \v 21 Yisufa mi ufana rafaaqafinoo qinau, maqasaa moomoo ainaina suqimariasa innaarunai naaru naaru marirana siaisa mi fasiqana aanna raida moomoo ainaina fifau suqidaqa furufaridaqa. \s1 Qamunnara naranara sia indee indee ida maria. \r (Mat 6:25-34) \p \v 22 Yisufa narí faiqi namu kaqi qimannimidanoo qinau, qinee faasai qimannimunna ufanara irisee maaqi qidaqa innee kaqi marira naranara sia nimuqusiani inneeqa nifaaqai afisimaria qamunnanara faqa sia nimuqusiani. \v 23 Inni marirafa uriqarara ainaina maridanoo narana oorudupirafa maridanoo. Inni nifaaqa uriqarara ainaina maridanoo qamunna oorudupirafa maridanoo. \v 24 Kaammeesa qafaaqa mifa sia narana asumu ummaqidanoo sia narana aiqifa sia maaqa usakasee minaki afeedifa, Anutufa kai narana misa nimidanoo. Innee sia ufiniara foorau mariafanoo uriqarara ainaina mariafanoo inni faqa nimiannoo. \v 25 Innikiqari moo fannoo narí kuqiranara amuqusiranannai amanee narí marirana firarisamasee kisaaqasaa mariannoo fee, sia amanaikinaranoo. \v 26 Innee mi kaqikaa ainainnara sia amanaikiqa nanaree naranara qamunnara nimuqusidanoo fee. \p \v 27 Innee nandaki kaasau taatuqee tamookeena qafamasee minara iriaqa, mifa sia ainainidanoo sia narí qamunna akunusee afisidanoo qinee minara qimannimidaqa ooqai karaambaiqa Dafidina amaaku Sooroomoonafa kaaqa ainaina faqa munnimma faqa moomoo maree marufa sia tamookeena amanasaa marinau mina qamunna amiqirafa uqanna sia tamookeena qamunnara foora idaaqirafa marinau, oorudupirafa marinau. \v 28 Kaasau usau Anutufa kai misa qamunnara foora nimidanoo maqee kasidanoo duna ateekasee ida areemaria ainainafa maridanoo. Anutufa misa nimidanoo sia fee firaa ainaina tia inni faqa nimiannoo fee, nimiannoo. Innee Anutuna mandaaqarafa kaqikaafa kai maridanoo, fifau narana qamunnara nimuqusi mariafanoo. \v 29 Minara irisee maasa nana narana fee nammari fee maqee maqee naanauree qimasee minara sia nimuqusiani. \v 30 Maa maqanasaa Anutuna ufa sia irimariasa misa mi ainainausara kai maqee maqee randaidaqa, inni nikoofa inni narana qamunna ainainara faasai iridanoo nimiannoo. \v 31 Innee Anutuna ququsakinaa marirana irirana niqiniandamasee mi mau firanara naaree irifanoo Anutufa inni marira ainaina nimiannoo. \s1 Oosana oosana qumiasana innaarunai kai afeedira ufa. \r (Mat 6:19-21) \p \v 32 Oo innee qini faiqi namu, innee qini aandau aanaaqi firimariasara foora mariafanoo sia rufiaaqa inni innaarunai nikoofa asasamasee innaaruna ququsa inni nimiraree qidanoo. \v 33 Innee inneeqa qumiasana moosa nimisee feefauru maraseeqa kudi fasiqa anaasee nimiseeqa, mi andeeqaranannai innee sia afauqaqaaninna munnimmara foora maraseeqa afeediaqa inneeqa aiqama qumiasana innaarunai kai afeediaqa, miqoo sia oorudupiannoo sia ummuara fasiqa fannoo maraannoo sia qooqoosa aukuanno. \v 34 Inni qumiasana mariqoo kai miqoo kai inni nimuqusa ubeekanoo mariannoo. Innaarunai kai qumiasana afeediaqa. \s1 Yisufa qumiranara aambeembeesidaqa maria. \p \v 35 Innee deedaqiqa mariaqeera qimannimidaqa, inneeqa qamunna atukarasee nooiqandamaseera foora qooma qumbinoo maridanoora foora deedaqiqa mariaqa. \v 36 Innee ainaina faqaana ainainira faiqiara foora deedaqiqa mariaqa. Misa uriqararafa amundara qoomaqara fifinoo mindari oonurandee anianinnanara rakisida marifara, mifa anireenoo kooqi arinaqa dauni atuasaifanoo keeqaannoo, innee misa naanna ramasee deedaqiqa mariaqa. \v 37 Amiqimasee afeesimariasa asasifaranoo misa uriqararafa anireenoo amiqimasee ainaini mariasee qimaseenoo narí qamunanda atukaramaseenoo narana suqaseenoo rakiqa nimiannoo. \v 38 Misa uriqararafa eenda amuqusai fee iqaqarooka fee anirainaqa amiqimasee rakisi inausa firaaqoo asasifaranoo. \v 39 Innee maa ufana faqa iriaqa, maaqa akoofa ummuarira fasiqa anianinnanara iriseenoofau rakisinanoofau sia kooqi rakeemasee ainaina maraiqini. \v 40 Qinee inni faqa qimannimidaqa, innee faqa deedaqiqa mariaqa, qinee faiqí nimaaku innee sia qiniara aniannoo fee qimarifandinna kamuqoo aniraanaura. \s1 Qinee rainarara qumuafanausa maridaqa. \r (Mat 24:45-51) \p \v 41 Yisufa miqi qufanoo Peetooroofa qinau. Oo karaambaiqa anee mi quandara ufana aiqamausaree qidanee maasara kai fee qidanee. \v 42 Karaambaiqa fannoo iriseenoo ainainimaru fasiqana kikiqusinoo qimaminau, ainaina faqaana ainainira faiqi irirana faqaafa andeeqasee rakisimarifa marinau. \v 43 Ainaina faqaafa mi andeeqara ainainira fasiqanara qimaminau anee qini maaqakinaa ainainasaa rakisisee ainainira faiqiuqa narana aandau andeeqasee nimiannee qimaseenoo moosaa finau. \v 44 Mi ainainira fasiqafa narí uriqararafa anianinna kamuqoo andeeqasee maridanoo firaaqoo asasiannoo. Qinee Yisusa qimannimiana iriaqa, mi ainainna faqaafa narí amiqira ainainira fasiqa andeeqarana qafamasee amiqira fasiqa fee qimaseenoo narí aiqama ainainatiasaa rakisiranaikammama qaannoo. \v 45-46 Moo kari ainaina faqaafa narí ainainira fasiqara qini ainainasaa rakisi marinaqa namummaqarara fuanee qimasee fifanoo mi ainainira fasiqafa quandaki narana faqa afeeka nammari faqa neeneeseenoo furufarinoo narí aqoonna ainainira fasiqa anaaseeuqa narinoo furufarinoo nimarinanoo mina uriqararafa sia aniannoommifoo qimaru kamuqoo sia irirai mana mana imarinanoo anirama qafeenoo ufa rukiee mariasa nári mariandeemaseenoo mina ateeka ateekamasaannoo. \p \v 47 Ainainira faiqi fannoo narí uriqararana ufa iriseenoo sia findifinoo mina ufamau finafa miqinna fasiqana saamu samu amudaani tureeraumasaannoo. \v 48 Ainainira faiqi moo fannoo narí uriqararana ufa sia irirai aruaninna manda ainaina marainanoo mina arirafa aufadarafa mariannoo, maqasaa fasiqauqa moomoo ainaina amimari fasiqanara minasaaqari moomoo ainaina mareefaranoo, Anutufa faqa miqikai iannoo, maqasaa fasiqauqa uriqarara ainaina amimari fasiqanara minasaaqari uriqarara ainaina aabaa faqa mareefaranoo, Anutufa faqa miqikai iannoo. \s1 Qinee rainarara qumuafanausa maridaqa. \r (Mat 10:34-36) \p \v 49 Yisufa faiqí anaasee qimannimidanoo qinau. Qinee maa maqanasaa mariasaki idara foora ufa raiqeeqa namuqaakirana oosana araanauree qimasee qumiqiafana, doo faasai ida arasaananoo qaida mariaqaana. \v 50 Qinee kuqira manda nammariara foora marasee naanaura, mina afeesara marunanoo qifaaqa rumbanoo maridanoo. \v 51 Innee qiniara tinoorimarianaki maa asooarana mara maree maqasaa fasiqa anaasee nimiannee fee qida fee, sia uqanna miqianaura, qinee maqasaa fasiqa anaasee ufa rainarana nimirara qumidaqa. \v 52 Maaqooqari qini ufasaara moodaa maaqaki moodaanai qisauku marinausa rainaki qaarammoo dinni fiqa namuqaakifara qaaraqanda miqikai iqa dinni fiqa namuqaakifara. \v 53 Qini ufasaara nikausa nári faiqi namu namuqaakamma nimaqeefara kafaa dinni kumaaraauqa nári nikausa namuqaakamma nimaqeefaranoo. Ninausa nári niraamuqmaaka namuqaakamma nimaqeefara kafaa dinni fuka anaaseeuqa nári ninausa namuqaakamma nimaqeefaranoo. Anaaseeuqa nariqa ninaakuqmaaka faqa rainafi namuqaakamma nimaqeefara kafaa dinni fuka anaaseeuqa nári ninaakuqmaaka aanaaseeuqa namuqaakamma nimaqeefaranoo. \s1 Innee qinee kambiqauna kamunara sia irimariafanoo. \r (Mat 16:2-3) \p \v 54 Yisufa faiqí anaasee qimannimidanoo qinau, innee aaku qoonnamu suani keeqeemari qaannaindari urinaqa qafeeqa oo aaku ruannoo fee qifanoo doo aaku ruannoo. \v 55 Maaroosa ookeesa ufai uqifaqa innee minara aiqaiqimari aukuannee qimariafanoo doo kuqaa qimariafanoo. \v 56 Innee mandaikirausa qaara irirana maree mariasa, innee innaaruna faqa maqa faqa qafamasee andeeqasee kambiqaaninna ainainara andeeqasee iri mariafanoo, maqee qinee qumimarunna kamuqoora nanaree sia iridee qida fee. \s1 Ani kootai afiqee fimari fasiqana faqa dauni mina faqa moodaa ufa qia. \r (Mat 5:25-26) \p \v 57 Innee sia inneeqa kai andeeqara ufa irisee mi mau fuafanoo nanaree miqidee. \v 58 Faiqí moo fannoo ani afiqeenoo kootai finana anee aanai fidana mi ufana aanai taikaaqee qia, sia miqinanoo mi fasiqafa ani afiqeenoo siaasa aminanoo mifa mareeqeenoo foorisa aminanoo mifa mareeqeenoo rumbaranaki quqaannoo. \v 59 Anee minaki marinanoo ani mandainaina akiaqara taikafinana mikari kai raudeennaranoo. (Innee minara irisee qinee qumu marunna kamuqoo inneeqa mandainainara qini faqa ufa qidaqa mi ufana andeeqa taikaaqa, sia miqiqa Anutufinnai fifaranoo.)12|59|RUKA \c 13 \s1 Innee sia quandafi Anutufinnai ubeekeeqa kuridifara. \p \v 1 Mi fasannai faiqí anaasee akaqausa anireeqa Yisuna qimamiqa qiqau, akaqa Kariree maqannaasa Anutuna tatufira aandau suqa amimarufanoo Piratoofa narí sundiauqa niqiqoofaqa anireeqa misa naru taikaqau. Miqimasoofanoo aandau fidika faqa faiqí fidika faqa moodaanaki quminau. \v 2 Yisufa mi ufana iriseenoo qimanniminoo qinau, innee mi Kariree maqannaasa akaqausa kuquanara nári maqannaasa urinnaaqaramasee manda oosana maroona akiaqara kuqiaa maqi fee qida fee. \v 3 Sia minarau kuqiaa, qinee minara inni qimannimidaqa, Innee faqa inneeqa manda oosana minnisee Anutufinnai ubeekaaqa, sia miqiqa innee faqa miqi kai iqa kuqifaranoo. \v 4 Qinee Yeerusaree maqusanaasara faqa qimannimidaqa, miqoo ooni maqa kisaaqa Sirooamma ooni maqa fee qimariana fannoo rapeemaki aqufinoo faiqí (18) qisaukuqara taikasee qikunni ooqu dinni taikasee dinni ani qaaramoo marasee fasiqa kuqa narinau. Innee mi fasiqausara Yeerusaree mariasa nári niqoonausa manda oosana urinnaaqaramasee maroona akiaqara kuqiaa maqi fee qida fee. \v 5 Sia minarau kuqiaa, Qinee inni qimannimidaqa, innee sia inneeqa manda oosana minnisee Anutufinnai ubeekeeqa innee faqa miqi kai ifaranoo. \s1 Faafisa fooqaa saqariara quandara ufa qinau. \p (Anutufa sia manda oosana akiaqara aaqee uqanna naridanoo, kisaaqasaa naaraidanoo mai andeeqara aatata aniaqee qidanoo, sia irifanoo miqoo naruannoo.) \p \v 6 Yisufa kafaa maa quandara ufana qimanniminoo qinau, faiqí moo fannoo narí afuqaki faafisara foora qaqama tiqisaidaqa neemaria saqarifa marinau, moo faasaana mi fasiqafa mina qaqama tiqi nararee qimasee oonuree qafoofanoo sia qaqama iroofanoo oori runuseenoo narí ainainira fasiqa qimaminoo qinau, \v 7 Qinee qaarammoo aukuana maa saqarina qafaunanoo sia qaqama ireenoo mifa fifau maqa ainoo naidanoo doo ateeka aqua qufanoo mi ainainira fasiqafa qinau. \v 8 Saina kaqi marinaqa moodaa aukuana qinee mina atukaki oora indufusee madaapee quqasee miqoo qafaanee qinau. \v 9 Sia irainaqa mikari kai ateeka aquanaura. \s1 Ataufaka anidira anaasee Yisufa andeeqaisanau. \p \v 10-11 Moo Saririqa Yuda maqannaasa amaana qimaru faasaana Yisufa ufa suqira maqaki keeqafi Anutuna ufa qimannimimarufanoo moo anaasee fannoo faafasaaqa mina aunduraki marufanoo (18) qisaukuqara taikasee qiku dinni taikasee dinni oonu qaaramoo marasee aukuana kummaranoo kai marufa ataufaka rakisirara sia amanaikimarufa miqoo amaana maqaki ani marinau. \v 12 Yisufa mi anaaseena qafamasee aaramaseenoo qimaminoo qinau. Oo maa anaasee doo aneenna teeroo quqaranakiqari amiqina maria. \v 13 Miqi qimaseenoo Yisufa narí asauku minasaa quqasoofanoo aaqee kai ataufaka rakisufanoo findifinoo Anutunara dufi dufi qimarinau. \v 14 Amaana maqasaa rakisi marufa mina qafamaseenoo Yisufa amaanasaa mi anaaseena andeeqoonara aanoommaseenoo faiqí anaasee qimanniminau. Mooseena sandufaki maasara 6 faasaana ainainiaqee qinau, doo innee mikari kai aniree inneeqa aurirana taikaaqa, maasa amaanasaa sia aurirana taikaaqa. \p \v 15 Miqi qufanoo karaambaiqa fannoo quandafi qimaminoo qinau, innee unna qimasaidaqa qaaraiki mariasa, amaanasaa innee inneeqa mimmi burimakau sipsipa ainaina nifiqaidaqa nammarinni muqusee mariafaqa nammari naidaqa. \v 16 Maa anaaseefa Abarahaamana ati marifanoo Sadannafa kisaaqasaa (18) aukuana karabusaki quqaqaifanoo aupuraranaki marina, burimakau mimmi sipsipa uriqarara ainaina fee maridanoo fee mina kai amaanasaa idukirafa andeeqanoo maridanoo fee. \v 17 Miqi qufaqa Yisuna aqi marusa mi ufana iriseeqa nisauri marufaqa faiqí anaasee kaiqeesa Yisufa oosana oosana amiqira ainaina auqoonara asasimariqau. \s1 Qumini fooqaa saqari qaqama quandara ufa. \r (Mat 13:31-32; Mak 4:30-32) \p \v 18 Yisufa faiqí anaasee qimanniminoo qinau, Anutuna maqasaa ququsaki faiqí anaasee mariasa nana ainaina fooqaa fee maridanoo fee, qinee minara nana kikiqee usuanauree. \v 19 Qinee maaqi qimasee mina kikiqusuanaura. Mifa qumini qaqama fooqaafa mariannoo, faiqí moo fannoo qaqama mara mareenoo narí ququsaki ummaqusainanoo firaafa saqariara foora kambiqafinanoo ufiniuqa mina asaanasaa ninaamu usakeefaranoo. Anutuna ququsaki keeqafuasa miqidaqa mi saqarina fooqaana auqaanai idooaidaqa. \s1 Ooruku anoona ati qeemarina quandara ufa. \r (Mat 13:33) \p \v 20 Yisufa kafaa qimanniminoo qinau, qinee Anutuna innaaruna ququsaki keeqafuasa nana ainaina kikiqa usuanauree, misa ooruku anoona fooqaasa maridanoo. \v 21 Anaasee moo fannoo sana qaindi anasee ooruku anoona minaki adiasainanoo aiqamai amiqimmasee ati qaanno. \s1 Innee tiqeera kooqiki keeqaaqa. \r (Mat 7:13-14,21-23) \p \v 22 Yisufa Yeerusaree maqusai oorufidanoo kaqikaa maqusauqakiaqa Anutuna ufa qimanniminoo oorufinau. \v 23 Ooru fimarufanoo faiqí moo fannoo irammirinoo qinau, Oo uriqararafa faiqí anaasee moodaa kai moodaa kai innaarunai asumu mariranaki keeqeefaree, qufanoo Yisufa qimaminau. \v 24 Anee tiqeera kooqiki afeekaikamasee amanammasee keeqaa, qinee minara qimannimidaqa iriaqa, faiqí anaasee moomoo amanidaqa sia amana keeqeefaranoo. \p \v 25 Mi maqana akoofa findifinoo kooqi atukarasainaqa misa madaanaindari kooqi aridaqa maaqi qifaranoo, kooqi atuaqisainaqa keeqaanee qifanoo maaqa akoofa maaqi qimasee qimannimiannoo. \v 26 Innee yaindaraasee qinee inniara sia iridaqa qinaqa misa maaqi qifara, anee maasa maqusai Anutuna ufa qimannimimarianafa mariananoo maasa ani faqa narana nammari nee marunausa maridaqa maasara irimarianafa mariananoo. \v 27 Maaqa akoofa mina iriseenoo kafaa qimannimiannoo, innee yaindaraasee maridee, innee manda oosana maree mariasa mariafanoo innee qini daaqa mariaqooqari moosaa fifuaqa. Yisufa mi ufanannai innaaruna kooqi kikiqa usinoo kafaa maa ufana miqoo marusa qimanniminau. \v 28 Qinee inniara maqee mariasara qidaqa kasooqaqee innee Abarahaamana faqa Isakeena faqa Yakooboona faqa Anutuna tamummaqara fasiqauqa aiqamausa faqa Anutuna innaaruna ququsaki marifaqa innee maqee qini faqa narana nammari nee marinausa aqoosai maridaqa niqafamasee innee firaaqoo nifai sandurinaqa ikiraqeefaranoo. \v 29 Faiqí anaasee suani oosanaindari faqa amuqundari faqa dinni dinni ataaqeendari faqa aniree Anutuna innaaruna ququsaki ooqu marifi moodaanaki mina qoomaqa sakasee neefaranoo. \v 30 Mikari maqee maqasaa inaaqianna mariasa mikari misa uriqararausa marifaranoo, maqee aukuana uriqaraqa marinausa mikari ureeqararausa marifaranoo. \s1 Yisufa Eeroodeenara kaasau faini fee qinau. \p \v 31 Mikari Farisai amaana ufa qimarusa Yisufinnai aniree qimamiqa qiqau, anee maaqooqari findimmaqee moosaa fua, karaambaiqa Eeroodeefa ani kuqa ariraree qinoommi. \v 32 Yisufa iriseenoo qinau. Eeroodeefa faiqí nikaruqimasaida ueeqasaida narimarifa maridanoo innee maaqi qimasee qiniara qimamiaqa, qinee maqee faqa duna faqa faiqí anaasee naunduraki faafasaaqa nifaqeeqa aurinausa andeeqannisee ianaura, moona qeeqa saika taikaanaura, miqi qimasee Eeroodeena qimamiaqa. \v 33 Maqee fi fi inaqa duna faqa fi fi iqa Yeerusaree maqusai ooruraanaura Anutuna tamummaqara fasiqauqa aiqama Yeerusaree maqusaki kai narusee marufaqa kuqi mariqau, qinee nanaree minakiqari radukaki moosaa kuquanauree sia amana, qinee faqa Yeerusaree maqusaki kai oonuraanaqa misa narunde̱e kai masee qini faqa darifaranoo. \s1 Yisufa Yeerusaree maqannaasara qimudaoo qinau. \r (Mat 23:37-39) \p \v 34 Oo Yeerusaree, Yeerusaree innee Anutuna tamummaqara fasiqauqa kuqa narusee mifa niqiqoosa oonisamu qumaree narimariasa. Qinee moomoo kari ani faiqí anaasee marasee kookooraanara foora sakarara imarunaqa innee qaoo qiafanoo. \v 35 Doo qusasaa inni maqusa faqa amaana maqa faqa faiqí anaasee sia marifanoo naakundu mariannoo, qinee kuqaa inni qimannimidaqa innee maaqooqari sia kafaa qini qiqafeefaranoo kasooqaqee innee qiniara maafa karaambaiqa aqiqaifanoo anidanoo fee Anutufa mina amiqi amiqianinafa qimasaidaqa mikari kai qini qiqafeefaranoo. \c 14 \s1 Yisufa autura arimaru fasiqana sabatasaa andeeqanau. \p \v 1 Yuda maqannaasa amaana faasaana moo Saririqa Farisai amaana ufa qimarusa misa uriqararana maaqaki Yisufa mina faqa narana nararee qimasee keeqafufaqa aqoonna Farisai amaana ufa qimarusa Yisuna qumarararee qimasee amiqimasee apuree mariqau. \v 2 Yisufa mi maqanaki ooqu marifufanoo aurimaru fasiqafa afaaqa autura ari maru fasiqafa Yisuna oorinni marinau. \v 3 Yisufa mina qafamasee miqoo marusa Farisai amaana ufa qimarusa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa miqoo marusa faqa irammirinoo qinau, Qinee inni iraidaqa Mooseena sandufa fannoo inni amaanasaa faasaana faiqí aurinausa andeeqaranara eedoo qidanoo fee, qaoo qidanoo fee. \v 4 Misa mi ufana iriseeqa sia ufa qiqau, kaqi Yisuna kai tataqaqa mariqau, miqiqa marufanoo Yisufa mi aurira fasiqana qumareenoo mina aurirana taika amaqaseenoo aqiqoofanoo mifa fufanoo quandafi miqoo marusa qimanniminau. \v 5 Yafee moo fannoo innikiqari mina amaaku fee burimakau fee madikaki aqufinoo marinanoo amaanasaammifoo qimasee sia fee qumbaqiannoo fee. Sia uqanna amaanara irisee minnisee fara kaqi minakinaana qumbaqifaranoo. Doo qinee faqa maa aurira fasiqana madikakinaanara foora amaanasaa qumbaqiara maqi idaqa sia aaqaidaqa. \v 6 Misa Yisuna ufa irisee kuqaammifoo qimasee ufa qirara irusia sia ufa qiqau. \s1 Sia amiqira qoo naaree ooqumaria. \p \v 7 Mi Farisai amaana qimarufa narana firaaqoo suqaseenoo moomoosa naaroofaqa mina maaqaki ani keeqafufaqa amiqiraqoo ooqu mariranara randee marufanoo Yisufa niqafamasee misa aiqamausara qinau ufa see qini ufa iriaqa qimaseenoo akooqoo ufa maaqi qimasee qimanniminau. \v 8 Faiqí moo fannoo amundara qoomaqa suqasee ani aarainana oonu reenana sia aaqee oonuree amiqiraqoo kai ooqu maria. \v 9 Ani uriqararafa anirainanoo qoomaqa akoofa ani qafeenoo aqiqamasee uriqarara fasiqara miqoo ooqu mariannee qinana anee asauriranaki maridana mandaikiraqoo kai ooqu marinnaranoo. \v 10 Innee sia amiqira qoora randaaqa, faiqí moo fannoo inni naarainaqa maaqimmiaqa, Innee mina qoomaqaki keeqafiqa kaiqeesa ooqumari mariaqoo kai ooqumariaqa, Qoomaqa akoofa anirama ani qafeenoo aniara oo qini qiqoondi mai ururee amiqiraqoo ooqumaria, Miqi qinana anee aiqamausa nifusaa uriqararafaikinana asasinnaranoo. \v 11 Nariqa kai qinee uriqararausee qimariasa Anutufa nisauriranaki quqaannoo, nariqa kai qinee ureeqararausee qimariasa Anutufa misa uriqararanaki quqaannoo. \p \v 12 Miqi qimasee Yisufa quandaki mina aaroo fasiqana qimaminoo qinau, anee qoomaqa suqaseenana sia aneenna aqoondiuqa faqa akaqaafasaa faqa aneenna ainaina faqa aneenna ainainafaqaa aqoondiuqa faqa misauqa sia naaraa. Anee misa naarainaqa misa faqa miqi kai iqa ani faqa aaramasee amana kai amifaranoo. \v 13 Anee qoomaqa suqaseenana kudi fasiqauqa faqa niku nisauku mandaikirausa faqa arirutiqa nimariasa faqa nifu dimbarausa faqa misauqa kai naarama quqasainanoo Anutufa mina akiaqara inni amiqi amiqi iannoo. \v 14 Misa sia amana kafaa mina akiaqara ani amifaranoo minara kasooqaqee Anutufa amiqira oosana mareemaria fasiqa anaaseesa kuqiranakiqari mara findifu maseenoo mikari mina akiaqara ani faqa amiannoo. \s1 Qoomaqa sakararee qimasee mandaikirausa naara. \r (Mat 22:1-10) \p \v 15 Faiqí moo fannoo mi qoomaqanaki maridanoo Yisuna ufa iriseenoo qimaminau, Anutuna innaaruna ququsaki keeqafi minaki narana nee mariasa firaaqoo asasifaranoo. \v 16 Yisufa mina ufa iriseenoo kafaa quandara ufa qimaminau, faiqí moo fannoo qoomaqa firaana suqarara deedaqamaseenoo faiqí anaasee moomoosa naaranau. \v 17 Suqaidanoo narí ainainira faiqi aqiqeenoo anee fiqu fiqu idana faiqí anaasee qinee naaraunausa nifiqee minisainaqa qoomaqa naaqa doo aiqama ainaina deedaqinoo maridanoo. \v 18 Mina ainainira faiqi fannoo qimanniminoo nufanoo moo fannoo qinau, Qinee maqa doo feefaurumaqaqee idaqa mina qafarara fidaqa sia amana fuanaura. \p \v 19 Miqi qufanoo moo fannoo qinau, qinee qisaukuqara (10) purimakau ummaara rarisee marina feefaurumaqaqee idaqa mina amanamasee qafarara fidaqa sia amana fuanaura. \p \v 20 Miqi qufanoo moo fannoo qinau, qinee maqee kai anaasee amunda qimiqaafaqa sia amana fuanauree qufanoo ainainira faiqi fannoo misa ufa iriseenoo narí firaafinnai oonuree qimaminau. Mifa iriseenoo firaaqoo aanoommaseenoo qimaminau. \v 21 Anee dauni dauni sandeenana firaa aatata faqa kaqikaa aatata faqa maqusa qambaanai faqa oonureenana kudi fasiqa anaasee faqa mataammataakiqa nimariasa faqa nifu dimbarausa faqa arirutiqa nimariasa faqa mandaikirausa aiqama nifiqee qini qoomaqai ania qufanoo mina ainainira faiqi fannoo miqimminau. Misa nifiqee mini quqaseenoo narí firaafinnai oonureenoo qimaminau. \v 22 Doo ani ufamau fiqa nifiqamaree mini quqasaunanoo narana moomoo maridanoo faiqí anaasee sia amanaikidammia qufanoo qoomaqa akoofa qinau. \v 23 Doo findimmaqee oonuree nianai afuqakiaqa mariasa nifiqamaree qini qoomaqa amana kai minisainaqa naaqanani. \v 24 Innau, eenda naarauna sia aniasa sia uqanna qini narana kaqikaaqoo nifaurusaa quqeefaranoo. \s1 Yisuna ufara kuqiraree qimarusa kai mina faiqi namu kifaranoo. \r (Mat 10:37-38) \p \v 25 Yisufa moosaa fimarufaqa faiqí anaasee moomoosa mina faqa fidaqa maasa faqa Yisuna faiqi namukiraree qufanoo Yisufa quandafi qimanniminau. \v 26 Faiqí moo fannoo qini faqa firaree qinna fasiqafa narí anoona akoona faqa faiqi anaasee faqa narí akaqaafasaa faqa asoommaaka faqa nariara faqa fidiaqaa maseenoora foomaseenoo qini faqa aniani. \v 27 Faiqí moo fannoo qini ufasaara sia eedoo qimasee narí aunirira saqari akumareenoora foora sia eedoo qimasee qini ufasaara kuqiranaki finafa sia mifa amana qini faiqi namuki keeqaannoo. \v 28 Faiqí moo fannoo maaqa usakararee qimaseenoo maaqa usakara ainainauqara naaree amiqimasee irinanoo sia amanaikina sia usakaani. \v 29 Mifa maaqa atuna faqa faakana faqa kai rakiqasainanoo aiqama ainaina sia amanaikina mina aqoonausa qafamasee naanaidara qimasee maaqi qifoora. \v 30 Maa fasiqafa maaqa usakarana oosana araseenoo mafi taikarana sia amanaikinoo. \v 31-32 Namuqaa karaambaiqa moo fannoo narí rakira fasiqauqa moomoosa faqa aniree nariranara iriseenoo maaqoo qaraa karaambaiqa fannoo mina moomoo rakira fasiqauqara iriseenoo naríndi oodaa marinara irinoo amanaikee ianauree sia amanaikee ianauree sia amanaikinaqa narirara imari karaambaiqana faqa ooqumari fi ufa qimasee reendeeniananoo asooarafa mariani. \v 33 Miqi qimaseenoo Yisufa minara qimanniminau, miqi kai masee innee faqa qini faqa firanara amiqimasee iriaraasamaseeqa inneeqa aiqama ainaina minniseeqa qini faqa aniaqa. Sia miqiqa sia amana qini faiqi namukifaranoo. \s1 Innee inneeqa ainaina minniseeqa qini faiqi namukiaqa. \r (Mat 5:13; Mak 9:50) \p \v 34 Miqi qimaseenoo Yisufa kafaa maa ufana qimanniminau, innee ooruku indee mariana sia adiafaa inaqa naqi fee masee kafaa adiafaairana quqeennaree, sia amanaikinnaranoo. \v 35 Sia adiafaa inna ooruku andanda atukaki teeqimasainanoo mi andandafa faqa mandaikammiannoo. Innee kaqinni aquaqaana. Mandainaina maridanoo. Innee qini faqa fifandinausa sia amiqimasee mi kadaapi oosanna irirainni kaqi firarianara qaoo qidaqa kasaaqai kudoosaapee marifanoo maaqa usakaaninafa maaqa faakana rakiasainaqa sia amanaiki foora, innee ooruku adiafaa siaina aanna ree foora kaqinni aqua noora. Innee naaqoofaqaasa mi ufana iriaqa. \c 15 \s1 Manda oosana maree marusa suqusee Yisuna ufa iriqau. \r (Mat 18:12-14) \p \v 1 Moo kari ummuarira takisa munnimma maree marusa faqa Yuda maqannaasa nikooqee marufaqa nifaqasoosa faqa Yisufunnai anireeqa mina ufa iriraree qimasee mina aaqa ani usimariqau. \v 2 Farisai amaana ufa qimarusa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa misa niqafamasee noori runusee muquriqa maridaqa naundaufa naundaufa qidaqa qiqau. Maa fasiqafa Yisufa maasa nifaqasoosa aniraafanoo misa faqa amiqi amiqi idanoo, sia miqikai idanoo misa faqa narana naidanoo miqidanoo. \p \v 3 Yisufa misa ufa iriseenoo quandara ufa moo maaqi qimasee qimanniminau. \v 4 Faiqí moo fannoo moodaannai qisauku fasiqa namu niku nisauku taikasee (100) sipsipa rakisi marinanoo moodaafa kai auia mafinanoo naqi fee iannoo, mi fasiqafa aiqama sipsipa kaqi quqaseenoo moodaara randaannoo. \v 5-6 Randanoo nini inoo paqurimaseenoo asasamaseenoo rafusu akumareenoo mini maqusai quqaseenoo narí aqoonausa naaramasee qimannimiannoo, aniree qini faqa asasiaqee qiannoo. Aiqama sipsipasaa rakisimari fasiqausa miqifaranoo. \v 7 Innaarunai mariasa mi fasiqana aanna reefaranoo moomoo (99) andeeqara fasiqa anaaseera sia asasifaranoo moodaafa furufaridanoo mandainaina maranoo nini inafa quandaki Anutufinnai ubeekainnanara minara firaaqoo asasifaranoo. \v 8 Moo anaasee fannoo qisaukuqara taikasee siruaa munnimma firaana maqee inanoo moodaafa maaqaki furufaramafinanoo mi anaaseefa naqi fee iannoo, mi anaaseefa qooma qumbisee damuna maraseenoo maaqaki aiqamai damunidanoo aiqama atinai amiqimasee randanoo ni ni inanoo paqurimaseenoo maraannoo. \v 9 Maraseenoo narí aqoonausa faqa aqoondiuqa faqa naaramaseenoo qimannimiannoo. Innee aniree qini faqa asasiaqa, qini siruaa munnimma furufaramambina doo paquriqa. \v 10 Qinee qimannimidaqa, Anutuna qangiroouqa mi anaaseena aanna reefaranoo moodaafa mandainaina maranoo ni ni inafa quandaki Anutufinnai ubeekainaqa minara firaaqoo asasifaranoo. \s1 Auianoo nu kumaaraana quandara ufa. \p \v 11 Yisufa kaqi qimannimidanoo qinau. Faiqí moo fannoo qaara faiqi faqaafa marinau, inaaqiannaafa narí akoona qimaminoo qinau. \v 12 Oo qipoo kuqiraridanee aneenna aiqama ainaina rainasee maaqanda qiminnaree doo maqee kai rainasee qiminaqa maree fuannee qufanoo mina akoofa eedoo qimaseenoo narí aiqama ainaina rainasee miqanda niminau. \v 13 Nimisoofanoo indaaruqaafa kaqi maqee inau inaaqiannaafa naríndi makeeta maseenoo munnimma kai mara mareenoo doo quqaseenoo niana maqusai oonu reenoo furufariranaki maridanoo narí munnimma aiqama fifaunni aqu taikanau. \v 14 Aqu taikasoofanoo mi aukuanna aandaroo firaafa mi maqa maaqanaki aiqamatinai nárí marufanoo mi fasiqana munnimma faqa narana faqa sia marufanoo aararee marinau. \v 15 Mifa mi maqusanakinaa fasiqasaa atooqafufanoo mi fasiqafa mina aqiqeenoo anee qini kuarauqasaa rakisiannee qimasee narana sia amufanoo aararee marufanoo mi kuarausasaa rakisidanoo kuarauaqa kunda nimidanoo nariara faqa nararee qimasee irufanoo sia Yuda maqannaasa nee marunee qimasee asauruseenoo minniseenoo aarara marinau. \p \v 16 Miqi marufanoo mi fasiqana irirafa kambiqoofanoo narí kai qimirinoo qinau. \v 17 Oo qini qikoona ainainira faiqiuqa misa nariqa nimana kai narana neemariafaqa qinee maaqoo daarara maridaqa kuqiraridaqa. \v 18 Qinee findifi qeeqa qikoofinnai oonureeqa maaqi qimasee qimamianaura oo qipoo qinee Anutuna ufa faqa ani ufa faqa rukiee marunausa maridaqa. \v 19 Qinee sia amana ani amaakuara foora marianaura, amanee ani ainainira faiqi kammafi marianauree. \p \v 20 Miqi qimaseenoo mi fasiqafa findifinoo aanai aqufufanoo narí akoofinnai finau, aanai meeaqoo ani marufanoo mina akoofa maqusasaaqari mara meeqa qafamaseenoo amuqusufanoo sandeenoo oonu mara narí amaaku aripimma qumareenoo amooqanau. \v 21 Miqufanoo mina amaaku fannoo maaqi qimasee narí akoona qimamidanoo reendeeninau. Qinee Anutuna ufa faqa ani ufa faqa rukiee marunausa maridaqa sia maqee amana ani amaaku marianaura. \v 22 Mina akoofa quandafi narí ainainira faiqiuqa naaramaseenoo qimanniminoo qinau, sia ainainira fasiqa qamunna ainaina amia, qini qimaaku marianifeera qamunna ainaina kai amia, dauni dauni amiqira qamunna mara mareeqa mini afisuamaqaaqa, rinna faqa asaukuki upeekasee aiku aanaamu faqa afisuamaqaaqa. \v 23 Miqimaseeqa oonu amiqira burimakau aanaaqi ainoo faqaana arusee deedaqamasee qoomaqa suqaaqa. \v 24 Qini faiqi maafa kuqi noora foora mafifa kaqi maridanoo anireenoo auiqanoo mariifa anireenoo. Miqi qufaqa qoomaqa sakasee neemariqau. \p \v 25 Miqi marufanoo indaaruqaa amaaku fannoo suanai mariufa maqusa naambeeqai anireenoo piripunna ufa faqa idi faqa irinoo narí akoona ainainira faiqi moo aaramasee irammirinau. \v 26 Mina naqi fee qidaqia qufanoo mifa qimaminau. \v 27 Ani akaqa fannoo narí akoona maaqaki aniraifanoo ani akoofa minara qini faiqi doo andeeqasee ani maridanoo fee qimasee purimakau aanaaqi amiqirana aruseenoo suqasee afaaru ridanoo. \v 28 Indaaruqaa amaaku fannoo mi ufana iriseenoo aanoommaseenoo marufaqa aaroofanoo ititinau. Ititammaseenoo marufanoo mina akoofa qumureenoo aaranau, aniree maaqaki keeqaa qufanoo mifa qinau. \v 29 Iria qinee moomoo aukuana karabusara foora ani ainaini marunausa maridaqa sia moodaa kari ani ufa rukiaunausa, anee miqi marunana nana ainainee qiminanee sia burimakau aanaaqi amiqira ainaina aruseenana sia fifau mimmi aanaaqi qimianaqa arusee qeeqa qiqoondiuqa faqa qoomaqa sakasee naunausa. \v 30 Ani manda faiqi fannoo ani aiqama ainaina mara mareenoo munu dapi maraqanua anaaseesasaa aqu taikaseenoo, aniraifana anee purimakau aanaaqi amiqirana arusee suqasee amiananoo. \v 31 Miqi qufanoo mina akoofa qimaminoo qinau, oo qini faiqi anee aiqama kari qini faqa mariananoo aiqama ainaina anindi maridanoo anee aneenna ainainaki ainaini mariananoo. \v 32 Ani akaqa fannoo kuqi noora foora inoo mariifa kaqi maridanoo auiqanoo mariifa aniraifaqa minara maqee maasa qoomaqa sakasee asasidaqa naunanoo amanaikinoo. Yisufa miqi qimaseenoo kafaa maaqi qimasee qimanniminau. Doo maa ufana anoona faasai qunnana maaqimminoo maridanoo. Innaarunai mariasa mi kumaaraana akoona aanna reefaranoo. Moomoo andeeqara fasiqa aanaaseera sia asasifaranoo, moodaafa mandainaina maranoo ni ni inoo quandaki Anutufinnai ubeekainnanara asasifaranoo. \c 16 \s1 Irirana faqaa manda ainainira faiqi mina quandara ufa. \p \v 1 Yisufa narí faiqi namu qimanniminoo qinau, faiqí moo fannoo ainaina faqaafa narí ainainasaa rakisianinnana moo mareeqee quqasoofaqa misa mi fasiqana ainaina faqaana qimamiqau. \v 2 Ainainasaa rakisirafa ani munnimma fifau rairaa idanoo fee qufanoo ainaina faqaafa mi fasiqana aareenoo anee munnimma aqi mariannana amiqi masee papiqasaa akara rumasee qiminaqa qafamasee ani aqiqaanaura anee sia kafaa ainainasaa rakisinnaranoo. \v 3 Miqi qufanoo mina ainainasaa rakisi marufa narí kai qimirinoo qinau, qini uriqararafa qini diqiqarara qimarifaqa nana ainainee ianauree qinee afeeka siaisa maridaqa madika indufirana sia amanaikidaqa kudi fasiqa maridaqa qiqoonausiannai narana innaaru qiranara qisauridaqa sia amana mi oosanna maraanaura. \v 4 Doo iridaqa qini qiqoondi moomoosaikiaqeera maa saikana taikasee misiannai firara maaqimmianaura. \v 5 Qinee qeeqa uriqararana faqa bisinisaikida marusara moo deedeepianauree qimaseenoo maaqimminau. \v 6-7 Mifa moo fasiqa aaramasee irammirinau, anee qini uriqararana ufaasu munnimma naqummee maqee idanee qufanoo mifa qinau, qinee moodaannai qisauku fasiqa niku nisauku taikasee (100) firaa tinna oorifa fadameena (sauna anoona fooqaana) mina akiaqara sia amiqiafana, kaqi maqee idaqa, miqi qufanoo ainainasaa rakisirafa qimaminau, anee qaara fasiqa niku nisauku taikasee qini qisaukuqara taikasee (50) munnimma kai qiminaqa ani munnimma akiaqara taikeenoo fee qimasee bukaki ateekaanauree qimaseenoo kafaa moona aaramasee irammirinoo qinau, anee qini uriqararana ufaasu munnimma naqummee maqee idanee qufanoo mifa qinau, qinee moodaannai qisauku fasiqa niku nisauku taikasee (100) raisa beeka akiaqara sia amiqiafana kaqi maqee idaqa, miqi qufanoo ainainasaa rakisirafa qimaminau, anee qaara faqa qaara faqa fasiqa niku nisauku taikasee (80) akiqara kai qiminaqa ani munnimma akiaqara taikeenoo fee qimasee bukaki ateekaanauree qinau, miqunannai mi fasiqafa narí firaana akaru qiranannai misa aqoondikinau. \p \v 8 Ainaina faqaafa mina unnaqira oosana qafamaseenoo oo irirana faqaa fee qinau, minara Yisufa qimannimidanoo qinau, maa maqanasaaqaraa fasiqa aanaaseeuqa nariqa munnimma ainaina maree mariana irirana faqaasa mariafanoo Anutuna ufa qoomasaa andeeqasee nimariasa irirana oorudupirausa sia misa irirana amanasaa maridaqa. \p \v 9 Qinee inni qimannimidaqa, maa maqanasaaqaraasa nári afeeka iriranannai kaaqa afeekaikamasee maaqoo mariranara iridaqa munnimma aina afeedidaqa. Innee faqa misa naanna ramasee kaaqa afeekaikamasee naaru marira afeedira ainainakiara munari minari masee inneeqa maaqooqaraa manda munnimmannai sarau imariasa dadaaqiqa innaarunai asumu mariranaki moomoo ainaina afeediaqa. \v 10 Yafee moo fannoo kaqikaa fifau ainainasaa amiqimasee rakisinafa firaa ainainatiasaa faqa amiqimmasee rakisiannoo, yafee moo fannoo kaqikaa ainainara unnaqi marifa firaa ainainatiara faqa unna qiannoo. \v 11 Anee maa maqanasaaqaraa munnimma qumiasana furufaramasee rakisinanoo naqi fee masee innaarunai finanoo Anutufa innaarunai mari firaa qumiasana munnimma anisaa quqasee rakisiannee qiannoo fee. \v 12 Anee moona ainaina furufara masee rakisinanoo yafee anindi amisee rakisiannee qiannoo fee. \p \v 13 Ainainira fasiqa moo fannoo sia amana qaara rakisiraqanda moodaa kari ainainamma nimaqaannoo, sia amana. Mifa indaaruqaanara akooqaannoo moo rakisiriranara aidiannoo. Mifa moo rakisiranasaa atooqeenoo inaaqianaana minnisaannoo, miqi kai iqa innee faqa Anutunara faqa maqasaa qumiasanara faqa moodaanaki sia amana ainainamma nimaqeennaranoo. \s1 Farisai amaana ufa qimarusa munnimmara runara niqinau. \r (Mat 11:12-13; 5:31-32; Mak 10:11-12) \p \v 14 Farisai amaana ufa qimarusa mi ufana iriseeqa misa kaaqa munnimmara rimarusa maridaqa Yisunara uteeti qimariqau. \v 15 Yisufa iriseenoo qimanniminau, innee inneeqa kai maqasaa fasiqauqa nifusaa andeeqarausee qimariasa mariafanoo, Anutufa inni naunduraki qafee marifa maqasaa fasiqauqa amiqira ainainee qimarianara Anutufa mandainainee qidanoo. \p \v 16 Mooseena sandufa faqa tamummaqara fasiqauqa akarakinaa ufa faqa oosana arooqooqari misa ufa afeeka fannoo aiqamausa rafaaqafusee fi fi inoo Yoohaneefa nammari nimimaru aukuanna mini raquramiqoo taikanau. Miqooqari innaaruna ququsakinaana Anutuna amiqira fasaasaa ufa fannoo kai misa qimanniminoo fifaini marifaqa aiqamausa innaaruna ququsaki nimudaanai qimasaida keeqararidaqa. \v 17 Innaaruna faqa maqa faqa tautumaki taikarafa amana mariannoo, Mooseena sandufa faqa tamummaqara fasiqauqa ufa faqa kaqikaa ati kai sia amana taikaannoo afeeka mariannoo. \p \v 18 Faiqí moo fannoo narí anaaqa minnisee moo anaasee marainafa qummuarimari fasiqafa mariannoo, faiqí moo fannoo minnisainna aanaaseena marainafa mifa faqa qummuarimari fasiqafa mariannoo. \s1 Ainainafaqaafa faqa ainaina siaifasiqafa faqa miqandara quandara ufa. \p \v 19 Yisufa Farisai amaana ufa qimarusa oosana kaaqa munnimmara qamunna amiqiranara rimarusa marunara iriseenoo maa ufana qimanniminoo qinau, faiqí moo fannoo ainaina fiqararafa maridanoo moomoo munnimma aqimaria qamunnana kai afisimarifa maridanoo, aiqama kari amiqiranaki kai marinau. \v 20 Kudi fasiqa moo fannoo mina auqu Rasarusana amarafa afaaqa namuana aanaaqi maqee maqee ainaina faqaana kooqiki ani raidanoo mina narana ataraasa tidaamarai aqufuna suqu nararee qimasee ani maridanoo mandainainaki marufanoo fainiuqa anireeqa mina namuana umboomasoofanoo marinoo kuqinau. \v 21 Mi kudi fasiqafa kuqufufaqa qangiroouqa mina afiqa maree innaarunai Abarahaamana aaqa quqasoofanoo firaa qoomaqa sakasee neemarinau. \p \v 22-23 Ainaina faqaa fasiqa faqa kuqufufaqa akundamasoofanoo idaki finau. (Mi idana auqu Aadeesaa ida fee qidaqa, kuqimariasa maqa maaqa taikara aukuanara afeesimaria idafa maridanoo fee qidaqa.) Ainaina faqaafa firaa aupuraranaki maridanoo afu murufi maqaseenoo nianai Abarahaamana faqa Rasarusana amarana faqa amiqiranaki ooqufaaqee marufanoo niqafanau. \v 24 Niqafamasee nammeera qimaseenoo qinau, oo qini qikoofa Abarahaama anee Rasarusana qimaminanoo narí asauku amukannai nammariki raaraamasee maree muqu qini qimaakiri qifaurusaa quqasainanoo asooaani qinee idaki firaa aupuraranaki maridaqa. \p \v 25-26 Abarahaamafa iriseenoo qimaminau, oo qini qimaaku anee maqasaa marunna kamuqoo amiqira ainainaki marunanoo Rasarusafa mandainainaki marinau, maqee Rasarusafa maaqoo asasiranaki marinana anee aupuraranaki mariananoo, innisaimbaqa qambaanai maani firaafa maridanoo, maaqoo marinausa sia amana minni fifaranoo mindari faqa sia amana mai anifaranoo. \v 27-28 Ainaina faqaafa Abarahaamana ufa iriseenoo qimaminau, qinee fifimasee ani qimamidaqa, amanee anee Rasarusana aqiqainanoo qini qikoona maaqai oorureenoo qini qikaqaafasaauqa moodaanai qisauku (5) maridammia, misa aaquqimannimaqainaqa sia maa aupurara maqusanaki aniaqa. \v 29 Abarahaamafa iriseenoo qimaminau, Mooseena akara faqa tamummaqara fasiqauqa akara faqa ani akaqaafasaauqa aaquqima nimiqaidanoo misa minaki kai iriaqa. \v 30 Ainaina faqaafa mi ufana iriseenoo Abarahaamana qimaminau, oo qini qikoofa Abarahaama, mi akarafa sia amanaikidanoo moo fannoo kuqiranakiqari findifinoo qimanniminaqa misa nariqa manda oosana minnisee sia maa aupurara maqusanaki anifaranoo. \v 31 Abarahaamafa qinau, ani akaqaafasaauqa Mooseena faqa tamummaqara fasiqauqa ufa faqa sia iriqa kuqiranakiqari findi finna fasiqana ufa faqa sia irifaranoo. \c 17 \s1 Faiqi aanaaqi Yisuna ufamau fimarina mareeqee kaqi runna ubeekee mariana mi ufana. \r (Mat 18:6-7, 21-22; Mak 9:42) \p \v 1-2 Moo kari Yisufa narí faiqi namu maaqi qimasee qimanniminau. Faiqí anaasee mandoosanaki mara quqannimaqee fandinausa kuqaa uqanna kambiqeefaranoo mi manda oosanna uqeerainna fasiqana arirafa firaaqoo uqanna mariifoo qidaqa qimudaoo qidaqa. Ooruku nammariki faiqí rafusu aqirafa firaa oonisanda rumbaseeqa anukaki ususee minaki aqirafa kaqikaa aupurarafa mariannoo, mi fasiqafa qini ufa irimari kaqikaa faiqina afiqasee manda aana uqafiqainafa mina arirafa firaafa uqanna mariannoo. \v 3 Minara innee amiqimasee inneeqa mariranasaa rakisiaqa. Ani akaqa fannoo manda oosana marainana anee qaoo qinanoo mifa aundura quandasee andeeqaraqoo finana anee mina manda oosanara sia kafaa aqia. \v 4 Mifa dinni taikasee dinni ani qaaraqanda (7) kari ani mandaikammamaqasee quandakinoo aniara qini mandainaina minnisaannee qinana eedoo qimasee minnisaa. \s1 Maasa anisaa naundura mundirana afeekaikiaqa. \p \v 5 Yisufa niqiqoo fasiqausa minara Yisuna qimamiqa qiqau, oo karaambaiqa maasa daundurannai anisaa mundirana firaanaikamaqisaa qufanoo karaambaiqa fannoo maaqi qinau. \v 6 Innee qinisaa mundirana sia maridanoora foora maridanoo kaqikaa ainaina maqana qaqama miqirafa kaqikaafa kai marinaqau, innee minannai firaa ainaina auqini. Innee firaa saqari keefaadiara foora aneenna kai rafauru akinana ooruku nammariki aqufi kambiqaannee qifanoo mifa eedoo qimasee miqini. Innee qinisaa mundirana siara foora maridanoo sia amanaikifaranoo. \s1 Innee inneeqara maasa ainainira faiqi fee qiaqa. \p \v 7 Yisufa nári miqoo qaraasa oosanara iriseenoo ufa qimannimidanoo qinau, Innikiqari moo fannoo mina ainainira fasiqa fannoo ani afuqai ainainiinoo fee firimaria aandausaa fee rakisiinanoo fee eendimarinanoo anirainana anee sia minara kaqi kaqi aniree aneenna narana naannee qinnaranoo. \v 8 Maaqi qinnaranoo, anee narana suqarara afisimaria qamunnana afisusee qini narana suqasainaqa qinee narana faqa nammari faqa namasaanana anee inaaqianna suqasee aneennara naa. \v 9 Ani ainainira faiqi fannoo ani ufamau finana anee sia minara dufi dufi qinnaranoo mi fasiqafa faqa dufi dufi qira ufara sia randaannoo narí feefauru saikee qinnaranoo. \v 10 Innee faqa miqikai iqa mina aanna raaqa, aiqama qinee Yisusa qimannimunna ufana afaqaqa fi fi iqa mafi taikasee sia qini dufi dufi qira ufara randaaqa, maaqi qiaqa maasa fifau ainainira fasiqauqa maridaqa feefauru mararara foora ainaini marunausa maridaqa. \s1 Qisaukuqara taikasee (10) karoora nárí marusa ufa. \p \v 11-13 Yisufa Yeerusaree maqusai firara Kariree maqa maaqa dinni marufanoo Samaria maqa maaqa dinni marufanoo Yisufa qambaanai fidanoo moo maqusaki firaree qimasai fimarufanoo karoora narimaru fasiqausa qisaukuqara taikasee (10) karoora nárí mariasa naannareeqa naadumasaqa kikiqammafiqa nammeera qimasee Yisuna qimamiqa qiqau, oo Yisu maasa uriqararafa anee maasara amudaqaani. \p \v 14-16 Yisufa misa niqafamasee qimanniminau, innee amaana maaqaki Anutuna aanaiqiki mariasa inneeqa nifaaqa ooruree uqannifiqaifaqa inni nifaaqa aiquqummaseenoo inniara anukarausee qifaranoo, miqi qinaqa innee aiqamausa nifusaa anukaqa maridee qifaranoo. Miqi qufaqa misa eedoo qimasee aanai fimarufanoo misa karoora taikafufaqa nariqa nifaaqa qafamaseeqa fufanoo moodaafa quandaki firaaqoo Anutunara dufi dufi qimammaree anireenoo Yisuna aikuki maqasaa aqufufanoo Yisunara dufi dufi qimamaqanau, mi fasiqafa Yuda maqannaa namuqaa, Samaria maqannaa marinau. \v 17-18 Yisufa mi fasiqana asasirana iriseenoo miqoo marusa qimanniminau. Qisaukuqara fasiqa karoora nárí marisa rukanniseeqa, dinni taikasee dinni ani qaara faqa qaara faqa marasee fasiqauqa yai fee fiaa, sia fee misa faqa aniree Anutunara dufi dufi qifaree sia Yuda maqannaasa ania Samaria maqannaafa kai aniree dufi dufi qidanoo. \v 19 Miqi qimasee Yisufa mi fasiqana qimaminau, doo findifi fua, anee qini saqarikiannanannai kai amiqiananoo. \s1 Anutuna ququsa sia akooqoo marina. \r (Mat 24:23-28, 37-41) \p \v 20-21 Farisai amaana ufa qimarusa Yisuna iramiriqa qiqau, Anutuna ququsa yairee fee maqasaa kambiqafinoo faiqí aanaaseesaa Anutufa rakisiannoo fee qufanoo Yisufa qimanniminau, Anutuna ququsa fannoo sia akooqoo ainainara foora kambiqaannoo, sia moo fannoo maaqi qiannoo doo qafaa maaqoo kambiqeenoo doo qafaa meeqai kambiqeenoo Anutuna ququsa fannoo inni naundurai mari ainainafa maridanoo. \p \v 22 Miqoo Yisufa narí faiqi namu qimanniminau, kasooqaqee innee qinee anianna faasaanasaa qafaaqaa idaqa sia qafeefaranoo. \v 23 Akaqausa qini ququsa kambiqaaninnanara maaqi qifaranoo, meerai qafaa miqoo maridanoo, maaminni qafaa minni maridanoo misa miqi qifaqa siamma oonu qafaaqa. \v 24 Qini ququsa sia qumee kambiqaannoo aakuasaa uqinanoo innaaruna aiqama atinai kaaqa qamaquannoo, qinee faiqí nimaaku qumuanna faasaana aakuasaa aanna ramasee qumuanaqa tautumaki aiqamai daraaninaqa qiqafeefara. \v 25 Maqee mariasa firaa aupurarana qimisee diqiqeefaranoo. \v 26 Qinee faiqí nimaaku qumuanna faasaanafa Nooana aukuanara fooqaafa mariannoo. \v 27 Mi aukuanna faiqí anaasee idoo faakoo idaqa maanaaqa amundaidaqa narana nammari naidaqa mana mana imarufanoo Nooafa narí sipa firaanaki keeqafufanoo nammari fannoo tautumannimaqaseenoo faiqí anaasee aiqama naru taikanau. \v 28-29 Qinee qumuanna faasaana Rootana aukuanara foora mariannoo, mi aukuanna faiqí anaasee aiqamausa sia Rootana ufa iriqau narana nammari naidaqa makeetidaqa feefauru narami narami idaqa maaqa usakeeqa suana ummaqiqa mana mana idaqa marufanoo Rootafa Soodooma maqusakiqari findimaqee sandoofanoo innaarunaindari idauru fasafasimarufa qumureenoo aiqama naru taikanau. \v 30 Qinee faiqí nimaaku qumira faasaana maqasaa fasiqa anaasee mi furufara irirana maree marifaqa tautumasee qumuanaura. \p \v 31 Mi faasaanna akaqausa nariqa kooqiki mariinausa sia naamuki keeqafi ainaina indaaifaranoo, miqi kaimmasee akaqausa anaadoonni mariinausa sia maqusai aniree nári ainaina mareefaranoo. \v 32 Rootana anaaqa fannoo asumu marirannai sandanoo fidanoo oonu kasoo mafinoo quandafi aanaaqiannai afu maqaidanoo kuqinau. \v 33 Yafee moo fannoo narí mariranara amuqusinafa mina marirafa taikaannoo, yafee moo fannoo narí marirana minnisainafa mina marirana maraannoo. \v 34 Qinee qimannimidaqa, mi eendanaki faiqí qaaraqanda moodaanaki faiqaqee marifaqa qinee tautumasee moo innaarunai uqeerasee moo minnisaanaura. \v 35 Anaasee qaaraqanda sana aindi anee marifanoo tautumasee moo mareenoo moo minnisaannoo. [ \v 36 Faiqí qaaraqanda anaadooki marifaqa tautumasee moo mareenoo moo minnisaannoo.] \v 37 Yisuna faiqi namu mina ufa iriseeqa iramiriqa qiqau, yatinai fee anee qianna ainainafa kambiqaannoo fee qufanoo Yisufa quandara ufa qimanniminau, aandau kuqinoo mariqoo kai quqaumu moomoosa minaki usidaqa. \p (Qini ufa irimariasa yai yai fee maridaqa sia qiniara randeefaranoo. Qinee qumiqa innee marifandinnaqoo irisee akooqoo tautumasee qumuree inni uqeeraanaura.) \c 18 \s1 Anaasee maqee maqee siaasa qimamimaru quandara ufana. \p \v 1 Yisufa narí faiqi namuara sia nikoo nikaa masee innaaru qiranara minnisaaqee maqee maqee afeekaikamasee innaaru qiaqeera quandara ufa qimanniminau. \p \v 2 Moo maqusaki siaasa marinau, mifa manda fasiqa maridanoo sia Anutunara aaquqamasee andeeqara siaasa saika maranau, sia faiqí aanaaseera amuqusa imarinau. \v 3 Mi maqusanaki kai adeedaana anaasee moo marinau, mina afaaqi kuqufufa naríara kadaapiriranaki marinau, mifa maqee maqee siaasinnai oonuraidanoo sandanainai qimarinau, oo siaasa anee dadaaqinana qini mandaikamaqimaqee mariasara qaoo qia. \v 4 Siaasa fannoo kisaaqasaa mi adeedaana anaaseena ufa irinoo fidanoo narí kai qimirinoo qinau, Qinee sia Anutunara rufiqaunausa faiqí aanaaseera sia qimuqusimarisa maridaqa. \v 5 Maa anaaseefa narí ainaina ummuari mariafanoo narí ainainara qini daruaqaamminoo saina dadaaqiananoo taikaani. \p \v 6 Karaambaiqa Yisufa mi manda fasiqanara narí faiqi namu qimanniminoo qinau, Innee mi manda siaasana ufa irida fee. \v 7 Anutufa sia miqi marifa, amiqirafa maridanoo mifa narí faiqí anaasee eendaki faasaana misa ikiraqarana iriseenoo sia anuquannoo qinee qimannimida dauni dauni dadaaqiannoo. \v 8 Minara sia innaaruqiranara nikoo nikaa masee minnisaaqa, afeekaikamasee innaaru qiaqa, qinee faiqí nimaaku kafaa qumuree qafaanaqa faiqí anaasee Anutuna saqarikidaqa innaaru kaqi fee ida marifaree sia fee ida marifaree. \s1 Narí amooqimaruna faqa narí reendeenimarufa faqa miqandufa. \p \v 9 Faiqí anaasee akaqausa náriara andeeqarausee qimasaidaqa niqoonausara mandaikirausee qimasaidaqa fidiaqaa imarianara Yisufa niqafamasee maa quandara ufana qimanniminau. \v 10 Faiqí qaaraqanda Yeerusaree maqusai naaquqara amaana maaqaki innaaru qiraree qimasee keeqaqau, moo fannoo Farisai amaana ufa qimarufa moo fannoo qummuarira takisa munnimma maree marufa miqanda keeqaqau. \v 11-12 Farisai amaana ufa qimarufa innaaru qiraree qimaseenoo narí kai narí amoo qidanoo qinau, oo Anutuna qinee sia ainainara rimarunausa maridaqa sia unna ufa qunausa sia anaasee qummuarunausa sia aiqamausa naanna raunausa maridaqa. Oo dufi dufi sia maa umuarira takisa munnimmana maree marina aanna raunausa maridaqa, aiqama amaana aundurai qaara faasaaana narana minnisee daarara innaaru qimarunausa maridaqa qeeqa munnimma aiqama rainasee dinni qisauku taikasee dinni ani qaara faqa qaara faqa (9) munnimma qeeqaraa maraidaqa moodaa munnimma ani amidaqa, oo Anutu dufi dufi qinee miqi marunausa maridaqa. \v 13 Ummuarira takisa munnimma maree marufa innaaru qirara firaaqoo asauridanoo aadumasaa kikiqammafinoo sia innaarunai oori uqeereenoo kummaramafinoo narí aaqaranara aiaaee qidanoo asauku rootee rootee kidanoo narí aaqaranara asauruseenoo qinau, oo Anutufa qinee aaqee marunausa maridaqa anee qiniara amuqusia. \p \v 14 Yisufa mi fasiqaqandara narí faiqi namu qimanniminoo qinau, ummuarira takisa munnimma maree maruna mandainaina Anutufa taika aisoofanoo andeeqasee finau, Farisai amaana ufa qimarufa sia andeeqanau kaqi finau, nariara uriqararausee qimariasa Anutufa asauriranaki quqaannoo, nariara ureeqararausee qimariasa Anutufa uriqararanaikama nimaqaannoo. \s1 Yisufa faiqi aanaaqiuqa nifaaqooqa qinau. \r (Mat 19:13-15; Mak 10:13-16) \p \v 15 Faiqí anaasee akaqausa nariqa faiqi namu nifiqamaree Yisufinnai munusaana misa nifaaqai narí asauku quqasee nifaaqooqa qimannimaqaanifeera nifiqee aniqau. Aniroofaqa Yisuna faiqi namu misa farafara qifoo qimasee niqiqau. \v 16 Yisufa misa niqira ufa iriseenoo qaoo qimasee faiqiuqaindi naaraifaqa mai aniaqee qimasee narí ufa irimariasa qimanniminau, faiqi aanaaqiuqa sia rafaaqa fuaqa, saifaqa mai aniaqa Anutuna ququsa miqirausaindi maridanoo. \v 17 Innee maanara kai irisee sia aunuaqa yafee moo fannoo sia kaqikaa faiqi naanna ramasee Anutuna ququsa marainafa sia uqanna minaki keeqaannoo, faiqi aanaaqi naanna ramasee Anutuna ququsa marainausa misa kai minaki keeqeefaranoo. \s1 Qumiasana faqaafa naaru mariranara iranau. \r (Mat 19:16-30; Mak 10:17-31) \p \v 18-19 Moo kari Yuda maqannaasa uriqararausakiqari moo fannoo Yisuna irammirinoo qinau, Oo ufasaa rakisirafa andeeqarafa nana saikee auqamamaqaananoo fee Anutufa naaru naaru marirana qimiannoo fee qufanoo Yisufa qinau, anee nanaree qiniara andeeqara fee qidanee sia moo fannoo andeeqarafa maridanoo Anutufa kai andeeqarafa maridanoo. \v 20 Anee sandufa akara irimariananoo mimau finana maaqimmia anee sia anaasee ummuaria, anee sia faiqí anaasee kuqannarua anee sia ainaina ummuaria anee sia unna ufa qia aneenna anoona akoonara aidimarinana miqanda nuqu uqeeraidana amiqimasee rakisinnimaqaa qufanoo mi fasiqafa iriseenoo qinau. \v 21 Qinee mi ufausa kumaaraasaaqari aiqama mi ufamau fuafanausa maridaqa. \v 22 Yisufa iriseenoo qimaminau, moodaa ainaina kai anee sia amanaikianano anee aneenna qumiasana moomoo marina makeetamasee munnimma maraseenana kudi fasiqa aanaaseeuqa nimisainanoo ani qumiasana ani afeesara innaarunai mariani, miqimaseenana anee qini faqa ania. \v 23 Qufanoo mi fasiqafa iriseenoo mina qumiasana moomoo marunara firaaqoo oori runusee finau. \p \v 24 Yisufa mina oori runirana qafamaseenoo qimanniminau, qumiasana moomoo faqaasa Anutuna ququsaki keeqarara firaaqoo anuqidaqa. \v 25 Qoosa fannoo ukaamaraki ruqiqaki firafa sia amanaikiannoo, qumiasana moomoo faqaafa innaaruna ququsaki firara miqi kai inoo sia amanaikiannoo. \v 26-27 Miqoo marusa mi ufana irisee tautumasee Yisuna iramiriqa qiqau, anee qianandee ainaina faqaasa sia innaarunai fifaqa yafee moo fannoo innaarunai asumu mariranaki amana keeqaannoo fee sia moo fannoo amanaikiannoo, qufanoo Yisufa qinau, maqasaa fasiqa anaasee sia amanaikimaria ainaina Anutufa amanaiki marifa maridanoo. \p \v 28 Peetooroofa iriseenoo Yisuna qimaminau, maasa qeeqa maqusaina minnisee ani faqa nidaqa anee maasara naqi fee qidanee. \v 29-30 Yisufa qimanniminau, qinee maa ufana ani qimamidaqa, moo fannoo narí maaqa fee narí anaaqa fee akaqaafasaa fee narí anoona akoonee narí faiqi namu fee Anutuna ququsa saikaramamaree minnisainafa mifa maqee maria kamuqoo aabaa faqa maraannoo kasooqaqee anianinna aukuana naaru asumu marirana maraannoo. \s1 Yisufa narí kuquaninnanara qimanniminau. \r (Mat 20:17-19; Mak 10:32-34) \p \v 31 Yisufa narí faiqi namu nifiqamaree aadumai oonureenoo qimanniminau, Innee iriaqa innisaimbaqa Yeerusareenni ooru fidaqa, miqoo marianaqa ooqai mariu tamummaqara fasiqauqa faiqí nimaaku qiniara akara rumaqoo ufafa anoonaikiannoo. \v 32 Qini maqannaasa qini mareeqee aanaamuru nisaukuki quqaqisaifaqa qiniara ataasa ataasa ufa faqa manda ufa faqa qidaqa niqaara fidi qimaqeefaranoo. \v 33 Misa qini uaiaqa samu firaaqoo qifaaqa ateekaseeqa munu kuqa darifaranoo, darusaifanoo qaarammoo faasaana aiqarainanoo Anutufa qini mara findifuma qimaqaannoo. \v 34 Yisuna faiqi namu mi ufana iriseeqa sia minara iriqau. Mi ufana anoona Anutufa kukeeqama nimaqaqaifaqa sia iriqau. \s1 Afu qimbarana Yisufa afu maqaisanau. \r (Mat 20:29-34; Mak 10:46-52) \p \v 35 Yisufa faiqí anaasee moomoosa faqa Yeerikoo maqusaki firaree qimaseenoo aanasaa fimarufanoo naambeeqai aana afainni faiqí moo afu qimbarafa ooqufaaqee maridanoo faiqí anaasee fiqaree aiqaree imarufanoo narana mara nee maru munnimmanara innaaru qimarufa marinau. \v 36 Mifa faiqí anaasee moomoosa fiqaree marufanoo niku ai iriseenoo iramirinoo qinau, maana nana ainainee kambiqaidanoo fee qufaqa misa qiqau. \v 37 Yisufa Nasareetee maqusaindaraafa doo aiqaraidanoommifoo qufanoo mi fasiqafa iriseenoo faaqa rumasee qinau. \v 38 Oo Yisu Dafidina ati marianafa anee qiniara amuqusinana qini dadaaqia. \v 39 Faiqí anaasee indaaru fusa mina faaqarirana irisee mina aqiqa qiqau, anee ufasaa qufanoo mifa firaaqoo fi fi qimasee qinau, oo Dafidina ati marianafa anee qiniara amuqusinana dadaaqia qufanoo. \p \v 40 Yisufa kasoomafinoo mi fasiqana maree mai aniaqee qufaqa afiqamaree mini Yisuna aaqa quqasoofanoo Yisufa iramirinau, \v 41 Anee qiniara naqimma aisaanauree qidanee qufanoo mi fasiqafa qinau. Oo uriqararafa anee qini qifu maqaqisaanneera qidaqa qufanoo \v 42 Yisufa qimaminau, doo aneenna afu irirana qinisaa rusiananannoo amiqianano. \p \v 43 Miqi qimarufanoo aaqee kai mi fasiqana afu amiqimafufanoo Yisuna faqa fidanoo Anutunara dufi dufi qimammaree finau. Faiqí anaasee moomoosa Yisuna faqa fifiiusa mina qafamasee misa faqa Anutuna amooqimamaqaqau. \c 19 \s1 Sakiusana ufa. \p \v 1-2 Yisufa Yeerikoo maqusamau fiqaree marufanoo faiqí moo ummuarira takisa munnimma maree marusa uriqararafa firaa qumiasana faqaafa mina auqu Sakiusafa Yeerikoo maqusaki marinau. \v 3-4 Mifa Yisuna qafarara kikiqufanoo sia amanaikinau, qusa fasiqa maridanoo faiqí anaasee ititafunara sia qafaanauree qimaseenoo faiqí anaasee finnaaqareenoo sandeenoo Yisufa fuaninna aannai oonureenoo saqariki akaramafinoo rakisi marinau.\fig Sakiaasifa saqariki akarama fufanoo Yisuna qafanau.|alt="Zaccheus in sycamore" src="LB00313B.TIF" size="col" loc="Luke 19:10" ref="19:1-10" \fig* \v 5 Yisufa saqari atukaki oonureenoo murufi afu maqaseenoo Sakiusana qafamasee qimaminoo qinau, Sakiusa dauni dauni qumurainaqa maqee ani maaqaki oonuree ani faqa marianaura. \v 6 Sakiusafa maqai qumureenoo firaaqoo asasamaseenoo Yisuna afiqeenoo narí maaqai munusoofanoo marinau. \p \v 7 Yisufa mina maaqaki marufaqa faiqí anaasee aiqamausa noori runusee ninunuridaqa qiqau, maa fasiqafa manda oosana mareemari fasiqana maaqaki keeqafinoo adooaidanoo. \v 8 Sakiusafa narí maaqaki maridanoo findifinoo karaambaiqa Yisuna qimaminau Oo uriqararafa qini ufa iria, qinee qeeqa aiqama qumiasana qambaana rainasee dinni kudi fasiqa anaasee nimianaura, qinee faiqí anaasee nikaru qimasee misa munnimma ummuarira takisa maraafannana akiaqara kafaa nimisee aabaa qaara faqa qaara faqa kari nimianaura. \v 9 Yisufa irisee qimaminau, maqee faasaana naaru naaru asumu marirafa ani maaqaki ani maridanoo anee faqa Abarahaamana ati mariananoo. \v 10 Qinee faiqí nimaaku miqiqa auiqaqa nuasara randasee nifiqa quqasee asumu marirana nimiraree qimasee qumu maridaqa. \s1 Yisufa ainainira munnimma kikiqa usuqoofa. \r (Mat 25:14-30) \p \v 11 Sakiusana maaqaki mariiusa Yisufa Sakiusana qimamu ufana iriseeqa mina faqa Yeerusaree maqusai ooru fidaqa maaqi qimasee unna qimasee qiqau. Anutuna innaaruna ququsa maqee uqanna maqasaa Yeerusaree maqusai kambiqaannoo fee qimarufanoo Yisufa misa aaqara irirana iriseenoo qimanniminau. \v 12-13 Faiqí moo fannoo uriqararafa maridanoo niana maqusai firaa karaambaiqa marinnai oonuraananoo ooru dupira karaambaiqa qafee qiminaqa qeeqa ququsakinaasa rakisinnimaqaanee qimaseenoo firaridanoo narí ainainira faiqiuqa qisaukuqara taikasee (10) naaramasee koora munnimma naadu naadu nimiseenoo qimanniminau, qinee oonu marianna kamuqoo innee maa munnimmanannai ainaini marifaqa anireeqa maraanaura. \p \v 14-16 Mi fasiqafa fufaqa mina maqannaasa minara fidiaqaa imarusa faiqí moo aqiqeeqa anee inaaqiana oonuree firaa karaambaiqa qimamia mifa maasa rakisi qimaqaranara maasa qikooqaidanoo, miqi qimasee qimamiseenoo oonurandee ani marifanoo mi uriqarara fasiqafa karaambaiqa qafee mara mareenoo oonurandee anireenoo narí ainainira faiqiuqa munnimma nimusa naaramaseenoo qimanniminau, innee mai anireeqa qini munnimmannai saikiaanara qima qimiaqa qufanoo indaaruqaafa anireenoo qimaminau. Anee moodaa koora munnimma qimunaqa qinee minannai ainaina maseeqa qisaukuqara taikasee munnimma mareeqa doo amidaqa maraa. \v 17 Miqi qufanoo mina uriqararafa qimaminau. Oo amiqirafa anee amiqira ainainimarianafa mariananoo anee kaqikaa ainaina amiqimasee rakisiannana akiaqara qinee qisaukuqara taikasee maqusa ani amianana misasaa rakisinnaranoo. \p \v 18-19 Mifa fufanoo mina aanaaqiannaafa anireenoo uriqararana qimaminau, oo uriqararafa anee moodaa munnimma qimunaqa qinee minannai ainainamasee moodaannai qisauku munnimma mareeqa doo aninna amidaqa maraa, qufanoo mina uriqararafa qinau, anee aneenna saika akiaqara moodaannai qisauku maqusai rakisinnaranoo. \p \v 20 Ainainira faiqi moo fannoo anireenoo uriqararana qimaminau. Oo uriqararafa anee moodaa munnimma qimunnana kaqi maridanoo qinee mina kai aninna amidaqa qinee qamunnasaa sakasee raqandaamma kukeeqaqaunnana aninna amidaqa qinee sia minannai ainainiqa anee afeeka fasiqa marianaqa aniara rufieeqa kaqi quqaqaunnana. \v 21 Anee sia aneenna ainaina maree marianafa anee sia ummaqira ainaina aiqimarianafa moosaindi ummuari marianafa. \v 22-24 Miqi qufanoo mina uriqararafa qimaminau, anee mandainainimarianna fasiqafa mariananoo, qinee aninna ufasamu aninna aruanaura, anee qiniara afeeka fasiqa fee qimarianausa qinee moosaindi ummuari marunausa moosa ummaquqaana aiqi marunausa maridaqa anee miqi qimarianafa nanaree sia qini munnimma mareeqee beenaki quqeenanee anee miqimasaanaqa qinee aniree qeeqa munnimma faqa mina ati faqa maraunaiqini qimasee uriqarara fasiqa fannoo miqoo marusa qimanniminau, innee mina moodaa munnimma mara maree qisaukuqara taikasee munnimma maqeeina munu amiaqa qufaqa misa qiqau. \v 25 Oo uriqararafa mifa moomoo faqaafa maridanoo qufanoo mifa qinau. \p \v 26 Qinee anoona ufa qimannimiana iriaqa, aiqama ainaina moomoo faqaasa moo faqa ootupama nimifara, ainaina siainaindi oodaa maqeeina rafiqeefaranoo. \v 27 Maqee qiniara fidiaqaa imariasa qiniara sia mifa maasa rakisirafa marianifee qimariasa mareeqee qini qifusaa quqasee kuqa naruaqa. \p (Maa ufana Yisufa nariara quandasee qimaqoofa maridanoo, narí uriqarara karaambaiqa kasooqaqee marianinnanara mi ufana qinau. Yisufa sia aaqee uqanna Isaraee maqannaasa uriqararafaikiannoo kasooqaqee innaarunaindari qumureenoo maasa saiki marunnana qafamaseenoo mina akiaqara maasa qimiseenoo quandafi minara fidiaqaa imariasa naru taikaannoo.) \s1 Yisufa doonkisaa Yeerusareenni ooru finau. \r (Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Yoh 12:12-19) \p \v 28 Yisufa mi ufana qimannimiseenoo naríara moomoosa noorinni indaaru Yeerusaree maqusai ooru finau. \v 29 Beetapaisa maqusa faqa Beetani maqusa faqa mi maqusa qanda moodaaqoo maruqanda Yeerusaree aaqa mariqau, Yisufa ooru fidanoo mi maqusa qanda adeedi ramaseenoo narí faiqi namukiqari qaaraqanda naaramasee qimanniminau. \v 30 Inneeqa noorinni mari maqusanaki oorureeqa maqusai firuqiaki oorureeqa doonki aanaaqi asaandaru quqaqaana, faiqí sia minasaa ooqu mariana paqurimasee mina iduku maree muqu qimiaqa. \v 31 Faiqí moo fannoo inniqarara nanaree idukidee qinaqa maaqi qimasee qimamiaqa, maasa uriqararafa minasaa ainainirara qidanoo. \p \v 32-33 Miqi qufaqa miqanda oorureeqa Yisuna ufamau kai fiqa paqurimasee iduki marufanoo mi doonkina akausa niqafamasee irammiriqa qiqau, inneeqara naqiraree idukidee qufaqa miqanda qiqau. \v 34 Maasa uriqararafa minasaa ainainirara qifaqa idukidaqa qimasee idukumaree Yisufinnai munuseeqa nariqa qamunna minasaa ufiqisee \v 35 Yisuna dadaaqufanoo minasaa ooqu marifinoo Yeerusaree maqusai ooru finau. \p \v 36 Aatata ooru fimarufaqa faiqí anaasee karaambaiqa miqi mandaida afiqee marundeemasee nariqa siuta raipaqusaida aatata ufiqisoofanoo doonki fannoo mi mau ooru finau. \v 37 Yeerusaree maqusa adeedi ramaseenoo Oorifa aaqanai ooru fimariaqooqari Yisuna faiqi namu faqa faiqí anaasee moomoosa faqa Yisufa aiqama ainaina firaa ainaina auqee marufaqa qafeeusa firaaqoo kaanina mareeqa Anutuna amooqidaqa minara dufi dufi qidaqa qiqau. \v 38 Karaambaiqa ufara animari uriqararana Anutufa amiqi amiqi iani. Innaarunai asooarafa mariani. Anutuna amooqirafa faqa mariani. \p \v 39 Farisai amaana ufa qimarusa faiqí aanaaseekiaqa fidaqa faiqí anaasee amooqira ufa iriseeqa Yisuna qimamiqa qiqau. Ufasaa rakisirafa aneenna faiqi namuara qaoo qinaqa ufa saaqa qufanoo \v 40 Yisufa qimanniminau, Qinee qaoo qianaqa tamummaqara fasiqauqa akara misa miqifandiafoo qimaqoona misa ufa taikainanoo maa aatata mari oonisaa faiqiara foora kaanina mareefaranoo. \s1 Yisufa Yeerusaree maqusara qimudaoo qinau. \p \v 41 Yisufa Yeerusaree maqusa adeedi ramaseenoo mi maqusanara faqa faiqí anaasee minaki mariasara faqa ikiraqanau. \v 42 Misa kuridifandinnanara iriseenoo ikiraqeenoo qinau, Oo Yeerusaree anee maqee asooaranaki marinna oosanara iriaqaana, doo maqee anee sia amana qafeennaranoo. \v 43 Qusasaa ani namuqaa anireeqa maara maqaseeqa ani aana kooqi ititaseeqa ani faandaamurasaa saqari kuradamaseeqa minasaa akara mafiqa maqusai aqufifaranoo. \v 44 Misa ani maqusa faqa faiqí anaasee faqa aiqama naru taikaseeqa ooni maqa moomoo marina rapeepaamaseefaranoo, sia moo ooni narisaa narisaa mariannoo. Qinee marunna kamuqoo Anutuna inni asumu marirana nimiraree qifaqa innee sia irirai mana mana imarianara inni narirafa kambiqaannoo. \s1 Yisufa amaana maqaki feefaurimarusa niqiqanau. \r (Mat 21:12-17; Mak 11:15-19; Yoh 2:13-22) \p \v 45 Yisufa Yeerusaree maqusaki oorureenoo misa naaquqara amaana maqaki keeqafinoo minaki ummuarira bisinisa auqee marusa rapatutummeeqee quqaseenoo qimanniminau. \v 46 Anutuna tamummaqara fasiqauqa ooqeenaa akaraki maa maqanara maaqi qimaqoofa maridanoo. Anutufa qinau maa maqafa qini maaqa maridanoo, qinee minara innaaruqira maaqa mariannoo fee qidaqa. Anutufa miqi qimaqoofaqa qinee mi mau fidaqa maaqi qidaqa, innee mi amaana maqana qumareeqa ummuarimaria fasiqausa kukeeqara maqaikamaqaafanoo maridanoo. Miqi qimaseenoo Yisufa niqiqanau. \p \v 47 Miqooqari Yisufa maqee maqee mi amaana maqanaki faiqí anaasee naamua qinau. \v 48 Miqi marufaqa mi amaana maqanaki aanaiqikirausa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa faiqí firaasauqa faqa Yisuna kuqarira aanara randoofanoo sia amanaikufaqa, faiqí anaasee aiqamausa maqee maqee Yisuna ufasaa kai naundura quqaseeqa moodaa ufa sia irianoo qimasee kaaqa irimariqau. \c 20 \s1 Rakisirausa Yisuna iraqau, yafee qifanee maaq inanee. \r (Mat 21:23-27; Mak 11:27-33) \p \v 1 Moo kari Yisufa faiqí anaasee mi amaana maqanaki Anutuna amiqira fasaasa ufa faiqí aanaaseeuqa qimannimimarufaqa amaana maqasaa aanaiqikirausa misa uriqararausa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa suqumaree Yisufinnai aniree iramiriqa qiqau. \v 2 Anee maa maqanaki bisinisaika imariasa nifaqaannana faqa aiqama oosana oosana ainaina auqimariannana faqa yana ufaree miqidanee yafee miqiannee qinoo fee. \v 3-5 Yisufa misa ufa iriseenoo qimanniminoo qinau, Qinee faqa innisaa moo ufara irammirianaura, Yoohaneefa nammari nimianifeera aqiqarana yaindari fee aninoo fee Anutufinnaindari fee aninoo fee maqasaa fasiqakiqari fee aninoo fee qufaqa misa narinni narinni ufa raineeqa qiqau, maasa Anutufinnaindari fee qifanoo Yisufa maaqi qiannoo innee nanaree sia mina ufa iri fee qiannoo. \v 6 Maasa Yoohaneenara maqasaa fasiqakiqari fee qianaqa faiqí anaasee Anutuna tamummaqara fasiqa fee qimasee oonisamu maasa kuqa darifoora. \v 7 Misa miqi qimasee qumee maqandanai qi qiseeqa quandafi akooqoo Yisuna qimamiqa qiqau, Yoohaneena aqiqoo fasiqanara maasa sia iridaqee qiqau. \v 8 Yisufa iriseenoo mina akiaqara qimanniminau, qinee yana ufasaa maa ainainna auqaidee minara faqa sia inni qimannimianaura. \s1 Yisufa mandainainira faiqi kikiqammusinau. \r (Mat 21:33-36; Mak 12:1-12) \p (Yisuna aukuana narí maqannaasa munnimma saika maraaqee qimasee uainna sanda ummaquseeqa mina qaqama tiqisee anoona tatisaidaqa minasaa munnimma maree mariqau. Mi oosannara maasa sia iridaqa koofi oosana maasa iridaqa. Mina aanna ramaseeqa koofisaa maasa munnimma maraidaqa. Maa ufana Yisufa uainna kikiqusuqoona mifa maasaki sia marinara maasa minara koofi fee qidaqa.) \p \v 9 Miqoo Yisufa faiqí anaasee quandara ufa moo maaqi qimasee qimanniminau. Faiqí moo fannoo koofi asumu moomoo ummaquseenoo marikufaqa narí maqannaasa akaqausa ufaasu nimisee qimanniminau. Innee qini koofisaa rakisiqisee marifaqa qinee qambaanai oosusee inni dinni qeeqaraa dinni maraanaura. Mi ququsana akoofa miqi qimannimiseenoo doo nianai oonureenoo kisaaqasaa marinau. \v 10 Koofi qaqama akuqee maru kamuqoo mi ququsana akoofa nianaindari ainainira faiqi moo aqiqeenoo qinau, anee oonuree qini koofi qaqamasaa rakisimariasara qinaqa qiqa oosaaqaraana qimaqaifana maree ania mini qimia qimasee aqiqoofanoo oonuroofaqa mi ququsanasaa rakisimarusa mandoosana maraseeqa mi ainainira fasiqana qumareeqa unnaana samu ariisee aqiqoofanoo kaqisamu anirandee finau. \v 11 Ququsa akoofa mina qafamaseenoo kafaa moo fasiqa aqiqoofanoo oonuroofaqa ququsasaa rakisimarusa miqi kai iqa mina faqa ari iseeqa mandaikammamaqasee asaurirana amiseeqa aqiqoofanoo kaqisamu anirandee finau. \v 12 Ququsa akoofa mina qafamaseenoo kafaa ainainira faiqi moo aqiqoofanoo oonu roofaqa misa mina faqa ariiseeqa rarisama aqiqau. \v 13 Ququsa akoofa mina qafamasee anunurumaseenoo qinau, qinee naqi fee ianauree, qinee qeeqa didira qimaaku aqiqaananoo oonu rainaqa minara rufiasee koofi qaqama amifaranoo. \v 14 Miqi qimaseenoo narí amaaku aqiqoofanoo oonu roofaqa misa qafamasee narí qimami narí qimami qiqau, maafa ququsa akoona amaaku maridanoo, doo maree mina kuqa arusaananoo maa ququsafa innisaimbaqaindi mariani. \p \v 15 Miqi qimaseeqa misa mina rafuseeqee aqoosai aquseeqa kuqa ariqau, Yisufa mi ufana qimannimiseenoo kafaa qimanniminoo qinau, mina amaaku arusaifanoo mi ququsana akoofa naqaa fee iannoo. \v 16 Mifa sia kaqi mariannoo oonu reenoo mi fasiqausa kuqa naruseenoo amiqira fasiqauqaindi mi ququsana nimiannoo. Faiqí anaasee mi ufana irufanoo naaquqoofaqa qiqau, oo mi mandoosannafa sia kambiqaani. \p \v 17-18 Yisufa iriseenoo misa niqafamaseenoo qinau, tamummaqara fasiqauqaindi ufa akara maaqi qinoo maridanoo, minoosanara randasee qafaaqa mi mandoosannara kai qidanoo, mifa maaqi qidanoo. Faandaamura auqi mariasa sabeena moo marasee qafamasee manda sabeena fee qimasee aqusoofanoo Anutufa mi sabeennana quandaki amiqira afeeka faakana fee qimaseenoo uriqarara faakanaikinoo marianifeera rakianau. Mi tamummaqara fasiqafa qiniara miqi qimaqoofaqa qinee minara maaqi qidaqa yafee moo fannoo mi sabeennanasaa turuqaki aqufinafa mi sabeennafa mi fasiqana ateekaa teeka masainanoo kuquannoo. Mi sabeena samufa moonasaa aqufinoo kuqa arusainanoo kookoomaikamafuannoo. \s1 Sisaafa takisa munnimmara innaaru qinana kaqi amia. \r (Mat 22:15-22; Mak 12:13-17) \p \v 19 Mooseena sandufa irimarusa faqa amaana maqasaa aanaiqikirausa faqa Yisufa maasara mi ufana qidanoo fee qimasee miqoo kai qumaree rumbararee qimasee faiqí aanaaseera rufiasee kaqi kasoomafiqa mina qumararanara rakisi mariqau. \v 20 Rakisidaqa faiqí akaqausa feefauru nimiseeqa qimannimiqau, innee oonuree amiqira fasiqauqara foora oosana oosana ufara iraifanoo aaqara ufa qinaqa maasa ruumbeeqee Roomma maqannaa kiapana asaukuki quqaanaura. \p \v 21 Miqi qufaqa mi fasiqausa oonuree Yisuna maaqi qimasee qimamiqau, Oo ufasaa rakisirafa ani ufara iridaqa ani naamuaqira ufa andeeqasaidana qima nimimarianafa mariananoo anee sia faiqí nifaaqa niqafamasee oosana oosana ufa qimarianafa, anee Anutuna aanai fimaria ufana anoona kai qimarianafa mariananoo. \v 22 Anee maa ainainnara qimaqimia maasa maqee maqee takisa munnimma Roomma maqannaa uriqararana amidaqa, maasa Mooseena sandufa rukiaidaqee miqidee qufanoo, \v 23 Yisufa misa ueeqaranara iriseenoo qimanniminau. \v 24 Innee maasa siruaa munnimma moo mara uqaqifiqaaqa qufaqa uqafiqaqau, Yisufa qafamasee qinau, ya fasiqana oori amanee maanasaa maridanoo fee yana auqu fee maanasaa akara rinoo maridanoo fee qufaqa misa qiqau. \v 25 Roomma maqannaa uriqararanaindi fee qufanoo Yisufa qinau, faiqí moo fannoo sia moona ainainasaa narí auqu akara ridanoo ainaina faqaafa narí ainainasaa narí auqu kai quqaidanoo maa munnimmana Roomma maqannaa karaambaiqaindi maridanoo mina amana faqa mina auqu faqa maanasaa maridanoo doo mifa qimiannee qinaqa innee naríndi narí kai amiaqa kaifaa Anutunaindi faqa narí kai amiaqa. \v 26 Misa mina ufa irufanoo naaquqoofaqa kaqi kasoomafiqau, sia miqoo faiqí nifusaa ufannai kai ueeqasee qumarararee qiqau. \s1 Yisufa kuqiranakiqari findifinausara qangiroora maqi marifara. \r (Mat 22:23-33; Mak 12:18-27) \p \v 27 Sadikai amaana ufa qimarusa faiqí kuqiranakiqari sia findififaranoo fee qimarusa mariqau. Miqiqa marunara misakiqari akaqausa Yisufinnai anireeqa ueeqararee qimasee iramiriqa qiqau. \v 28 Oo ufasaa rakisirafa Mooseena sandufa fannoo maaqi qimasee maasa qimaqimidanoo. Faiqí moo fannoo sia faiqi maqarai kuqifanoo mina akaqa fannoo mina anaaqa maraseenoo faiqi maqasainanoo indaaruqaa fasiqa qumiasana maraannoo. \v 29-30 Mooseefa miqi qimaqoofaqa minara maasa ani iraidaqa. Moodaa fasiqa faiqi namu dinni qisauku taikasee dinni oonu qaaraqanda (7) mariqau, indaaruqaafa anaasee marasee sia faiqi maqarai kuqufufanoo mina aanaaqiannaafa mi anaaseena maraseenoo doo mifa faqa sia faiqi maqarai kuqinau. \v 31 Mina aanaaqiannaafa miqikaimasee mi anaaseena maraseenoo kuqinau. \v 32 Miqooqari mi oosanausa aiqamausa mi anaaseenasaa sia faiqi maqarai kuqutaikaqau, inaaqiannaafa uqanna mi anaaseena faqa kuqinau. \v 33 Oo Yisu faiqí anaasee kuqiranakiqari findififandinna faasaana mi anaaseefa ya fasiqana anaaqa fee mariannoo fee, mi oosanausa aiqama mi anaaseena kai maraqau. \p \v 34 Yisufa iriseenoo qimanniminau, maqee mariaqoo maa aukuanna kai faiqí anaasee narí maree narí maree idaqa. \v 35 Anutufa faiqí anaasee qini faqa innaarunai amanaiki mariasee qimariasa kuqiranakiqari mara findifu mannimaqasee innarunai quqasaifaqa sia kuqifaranoo naaru marifandinausa marinara sia narí maree narí maree ifaranoo. \v 36 Misa faiqí nifaaqa faqa anaasee nifaaqa faqa taikaseenoo qangiroora fooqaasa indaaqirausa maridaqa kuqiranakiqari findifi mariasa marianara Anutuna amaakuqmara maridaqa. \v 37 Mooseefa faqa akooqoo faiqí anaasee kuqiranakiqari findifi mariranara qimanniminau, ooqai Mooseefa kaasau maqa maaqaki marufanoo sasamimiki ida qee marufanoo Mooseefa oonu qafamasoofanoo Anutufa minakiqari ooqai kuqusara Mooseena qimaminau, Qinee Abarahaamana faqa Isakeena faqa Yakooboona faqa misa Anutusa maridaqee qufanoo Mooseefa mi ufana iriseenoo kasooqaqee akara rinau. \v 38 Anutufa sia kaaqa kuqi mariasa nikoofau maridanoofau Anutufa kaqi mariasa faqa kuqiranakiqari findifi mina faqa mariasa nikoofa maridanoo. Anutufa kuqufusara faqa kaqi mariasara faqa kaqi mariaafoo qidanoo. Minara Anutufa Abarahaamana faqa Isakeena faqa Yakooboona faqa nikoo fee qidanoo minamusa ooqai kuqusa kuqiranakiqari findifi qini faqa mariaafoo qimasee mi ufana qinau. Qinee Yisusa minara inni qimannimidaqa, kuqiranakiqari sia sia findifidammia, findifidaqa. \v 39 Mooseena sandufa akoofasauqa akaqausa mi ufana iriseeqa Yisuna amooqiqa qiqau, Oo ufasaa rakisirafa amiqira ufa qiananoo. \v 40 Misa kafaa miqooqari Yisuna irammiriranara rufiasee kaqi kasooiqau. \s1 Naqimasee Dafidifa narí atiara qini karaambaiqee qiannoo. \r (Mat 22:41-46; Mak 12:35-37) \p \v 41 Kasoomafufanoo Yisufa misasaa ufa moora iramirinoo qinau. Tamummaqara fasiqauqa akara fannoo Anutuna asauku mundiranara kasooqaqee kambiqafinoo Dafidina atikiqari kambiqaannoo fee qidanoo mifa naqi fee masee andeeqaannoo fee. \v 42 Dafidifa narí idi papiqaki minara maaqi qimasee akara rinau. \q1 Karaambaiqa Anutufa qini karaambaiqa maaqi qimasee qimaminau. Anee aniree qini daaqa qini qisauku uqannai ooqumaria. \q1 \v 43 Maaqoo marinaqa qinee ani namuqaa mareeqee ani aramandunnai quqasaanana anee misasaa rakisia. \p \v 44 Dafidifa mi idi papiqanaki Anutuna asauku mundiranara qini karaambaiqee qidanoo minara iriseeqa iraidaqa, Anutuna asauku mundirafa naqi fee masee Dafidina karaambaiqa faqa mina ati faqa aiqamaqara moodaa kari noo mariannoo fee. \s1 Yisufa Mooseena sanda akoofasuqara qaaraiki mariasee qinau. \r (Mat 23:1-36; Mak 12:38-40) \p \v 45 Yisufa mi ufana qimannimimarufaqa faiqí anaasee moomoo iri marufanoo Yisufa misa nifusaa quandafinoo narí faiqi namu qimanniminau, \v 46 Innee Mooseena sandufa akoofasauqara rakisi marifaqa aniraifaqa misa oosanara aufaridaqa eerairiaqa misa qamunna amiqirana kisaaqa afisusee faiqí nifumau nasuridaqa aatata fee faiqí suqiranaki fee faiqí anaasee misa reendeenamasee nimandaranara rimariasa maridaqa, misa amaana maqaki fee qoomaqanduqiranaki fee faiqí anaasee noorisaa kai ooqu marifi nári nifaaqa mara maree urimariasa maridaqa. \v 47 Misa faiqí anaasee nifusaa kisaaqasaa innaaru qidaqa maqandanai adeedaana anaasee saqama fee maqa fee maaqa fee ummuari mariasa mariafanoo mina akiaqara narirafa fiqaramasee mariannoo. \c 21 \s1 Adeedaana anaasee ataaqana munnimma aqinau. \r (Mak 12:41-44) \p \v 1-3 Yisufa Yeerusaree firaa amaana maqaki maridanoo nindafoofaqa faiqí anaasee Anutuna ataaka munnimma quqee mariqau. Ainaina moomoo faqaasa firaa munnimma aqimarufanoo qafee marufanoo misakiqari adeedaana anaasee moo fannoo ainaina siaifa kudi uqanna marufa anireenoo idaqarana ataaqana munnimma qaaraqanda kaqikaana aqusoofanoo Yisufa qafamaseenoo narí faiqi namu qimanniminoo qinau, Oo innee qafaaqa, maa kudi adeedaana anaaseefa aiqamausa urinnaaqara maseenoo mi anaaseefa aqinooi. \v 4 Ainaina faqaasa nári munnimma moomoo marunakinaana qumaree aqiqa, maa adeedaana anaaseefa kaaqa kudi uqanna marifa narí narana feeraurira munnimma aiqama uqanna moodaa marina doo aqinoo miqinara qinee urinnaaqaramasee aqinoommifoo qidaqa. \s1 Yeerusaree maqusa furufarianinnanara Yisufa qinau. \r (Mat 24:1-2; Mak 13:1-2) \p \v 5 Yisufa narí faiqi namu faqa Yeerusaree firaa amaana maaqaki nimarufaqa misa aiqama ainaina firaa ainaina Anutuna amimaru ainainausa faqa amiqira ooninnai usakaqoona minauqa qafaqa nidaqa narí qimami narí qimami qimariqau. \v 6 Miqi qimarufanoo Yisufa qimanniminoo qinau, Innee maa amiqira ainainausa qafaidee, moo aukuana anirainanoo moomoosa anireeqa maa oonisa aaku aaku irana aiqama rapeemmeeqee maqasaa kai aqifaranoo sia moo ooni moonasaa aakinoo maqee marindee inoo mariannoo, aiqama maqasaa kaimmaqufuannoo. \s1 Taikaaninna aukuanara Yisufa qimanniminau. \r (Mat 24:3-14; Mak 13:3-13) \p \v 7-9 Miqi qufaqa Yisuna faiqi namu irammiriqa qiqau, Oo ufasaa rakisirafa yairee fee mi ainainafa kambiqaannoo fee, nana ainainee mi aukuanna kooroo ira ainaina qafamasee fee oo mi ainainna kambiqaannoo fee qianauree. \p Miqi qufanoo Yisufa qimanniminoo qinau. Innee amiqimandee aiquqiaqa, moo fannoo nikaru qiandoo qimasee minasaa rakisiaqa. Moomoosa anireeqa qinee asauku mundirausa Yisusee qifaranoo, akaqausa doo Anutuna aukuana ani mariifoo qifaranoo. Innee mina irisee sia mi mau fuaqa. Innee firaa rakiranara faqa maqusa maqa maaqa furufarirana faqa qafamasee sia minara rufiaaqa sia minara iriaqa sia doo maqa taikarafa anireefoo qiaqa, miqira ainaina mi oosana oosanafa naaree kambiqaaninnanara siamma rufiaaqa. \v 10-11 Moo maqannaasa findifi moo maqannaa faqa rakifaranoo, moo karaambaiqa findifi moo karaambaiqa faqa rakuannoo maqa kasirafa firaafa moomoo naaquqarafa kambiqaannoo aandaroo aurirana oosana oosana maqa afaaqasasa kambiqaannoo naaquqara ainaina faqa maqa taikaaninna ainaina kudifaanara maqi asurukiqari kooroo iannoo. \p \v 12-13 Misa inni naaree qini ufasaara ruumbeeqee aupuraranaki quqeefaranoo. Misa qini ufasaara inni mareeqee firaa uriqararausa nifusaa faqa kaqikaa uriqararausa nifusaa faqa quqasaifaqa mikari inni ufa qimannimimari aukuana mariannoo. \v 14 Misa miqifaqa innee maaqi qiaqa oo maqee misa faqa amiqira fasaasa ufa Yisunara qimannimianauree qiaqa. Misa inni mara maree uriqararausa nifusaa quqasaifaqa sia innee minara oonumafi irisee firaaqoo naqi fee qianau naqi fee qianau qiaqa. \v 15 Mikari qinee qeeqa kai qumee dadaaqianaqa innee irirana faqaasa ufara foora qimannimifaqa inni namuqaakiqari moo fannoo sia amana inni ufa rukiasee qaoo qifara. \v 16 Mi aukuanna qini ufasaara inniqa ninausa nikausee inniqa nikaqaafasaa fee inni ati fee inni niqoondi fee misa inni uneemaana qimasee mareeqee kuqiranaki quqannimaqeefaranoo. \v 17-18 Qiniara aiqamausa inni fidiaqaa mannimaqeefaranoo. Miqi marifaqa minaki fimarifanoo inni nikiaqa asausi sia moodaa fannoo kakasiannoo Anutufa inni nifaaqasaa faqa rakisianoo. \v 19 Innee mi mandainainaki maridaqa sia aquraranara rufiasee qini duqu minnisaaqa, kaqi finnanannai kai inni marirana afeedifaranoo. \s1 Rakira fasiqauqa Yeerusaree maqusa fuseemasaifaqa aaqana aaqana akareefara. \r (Mat 24:15-21; Mak 13:14-19) \p \v 20-21 Innee moo maqannaa rakira fasiqauqa moomoosa anireeqa Yeerusaree maqusa puseemafifaqa innee irirana maaqi qiaqa oo maqee Yeerusaree maqusa taikarafa anireenoo fee qimasee Yudeeaa maqa maaqaki mariasa aaqanaaqana akareeqa sandeefaranoo, maqusai marinausa qafeeqa quqasee sandeefaranoo, ainainai finausa sia kafaa maqusai anifaranoo, doo mindari kai sandeefaranoo. \v 22 Anutuna ooqeenaa tamummaqara fasiqauqa ufa anoona kambiqaanifeera Anutufa narimari aukuana kambiqanoo maridanoo fee qiaqa. \v 23 Mi aukuanna nimuaqu uqafaqaa anaaseeuqa naaquqaranaki mandainainaki marifaranoo, sandaranara anuqifaranoo faiqi aanaaqifaqaa anaaseeuqa miqikaimasee naaquqaranaki kadaapiriranaki marifaranoo. Anutuna aranaqarafa maa maqa maaqanaki marianara naaquqarafa aupurarafa firaaqoo mariannoo. \v 24 Moo maqannaasa sundiauqa anireeqa maa maqannaasa aseemannai naruseeqa akaqausa ruumbeeqee aiqama maqa maaqai quqasaifaqa daraanimambifaqa Anutunara sia irimariasa aniree Yeerusaree maqusa maqee maqee nikunoo radamuseefaranoo Anutufa qumee eedoo qira aukuana kai miqifaranoo Anutufa taikaannee qinaqa doo miqoo taikeefaranoo. \s1 Yisufa narí qumuaninnanara oosana kooroo inau. \r (Mat 24:29-31; Mak 13:24-27) \p \v 25-26 Mi aukuanna suanafusaa faqa quqoona fasau nifusaa faqa maqa taikara ainaina kudifaanna kooroo irafa kooroomma nimaqasaanaqa qafeefaranoo. Mi aukuanna maqasaa fasiqa anaasee aiqama maqannaasa ooruku nammari ufa qiranara faqa firaa nammari amakauriranara faqa irisee rufiaseeqa maa maqa maaqana afaaqasasa kambiqaaninna aupuraranara faqa afeesidaqa rufiaqa rufiaqa idaqa kuquaqaa imarina marifara. Quqoona fasau mariqoo ooqai mari marirafa furufaramambinoo moo kamaakinaqa mina qafaifanoo maqasaa kambiqaaninna mandainainara afeesidaqa rufiaqa rufiaqa idaqa nári nimuqusa kuqifaqa kuqifaranoo. \v 27-28 Mi ainainausa oosana arasee kooroomambinaqa innee findifiqa ninuka uqeerasee qafaaqa inni innaarunai asumu marirafa adeedi ramafuannoo. Mikari qinee faiqí nimaaku innaarunaindari asuruki firaa afeeka faqa firaa areenarana faqa kooroomambi qumuanaura. \s1 Yisufa narí qumuaninnanara faafisa kikiqa usinau. \r (Mat 24:32-35; Mak 13:28-31) \p \v 29-30 Yisufa mi ufana qimaseenoo maa quandara ufana qimanniminau, innee faafisa faqa aiqama saqari faqa ammuni faqa qafeeqa oo doo aukuanai aniree maqi qimariafanoo. \v 31 Innee miqikai iqa maa qimannimuna ainainafa kooroo mambinaqa maaqi qiaqa, oo Anutuna innaaruna ququsa adeedi ramafiifoo qiaqa. \v 32-33 Doo innee maa ufana faqa iriaqa maaqoo mariasa kaqi marifanoo mi aiqama ainainausa kambiqeefaranoo. Maqa faqa innaaruna faqa doo aiqama taikafuannoo qiqa dookinaa ufa sia taikaannoo kaqi mariannoo. \s1 Yisufa narí qumuaninnanara indee indeeida mariaqee qinau. \p \v 34 Innee minara irisee inneeqa mariranara rakisiaqa. Inni aaquqimannimaqaidaqa. Sia maqee maqee qoomaqamasaida naidaqa sia nammari namasee furufariaqa sia maaqoo maria ummaarana faqa minara kai mammaree fimarifaqa qinee innaarunaindari qumira aukuana tautuma nimaqaanafaara. \v 35 Mi faasaanna maa maqa maaqana afaaqasasa maria fasiqa anaaseesa tautuma nimaqaanaqa ufaanara foora naruanauranoo. \v 36 Innee maqee maqee aufarida maridaqa innaaru qimasaida mariaqa. Innee inneeqa afeeka afeekaikamasee qimannimunna mandainainausaki afeekaikamandee fiqaree qini faiqí nimaaku qifusaa amiqimandee kikiqiaqeera innaaru qiaqeera qidaqa. \v 37 Mi fasannai Yisufa faasaambaasaana firaa amaana maqaki faiqí anaasee minaki qimannimiiseenoo eenoofanoo rafudamakufanoo Oorifa aaqanasaa akara mafufanoo miqoo faiqanau. \v 38 Aiqama kananaana faiqí anaasee aiqama suqumaree firaa amaana maqaki Yisuna ufa irianee qimasaida keeqee mariqau. \c 22 \s1 Yudasifa Yisuna ueeqaaninna munnimmana maranau. \r (Mat 26:1-5; Mak 14:1-2; Yoh 11:45-53) \p \v 1 Yisufa miqi marufanoo qoomaqa Yuda maqannaasa firaa qoomaqa ainnaaqarara qoomaqa adeedi ranau. Mi qoomaqana auqu moo sia ooruku qai feemuna qoomaqa nee imariqau. (Mi qoomaqanaki moomoo fasiqa anaasee aukuana aukuana suqumareeqa Yeerusareenni mi qoomaqana suqa nee mariqau.) \v 2 Amaana maqasaa aanaiqikirausa misa uriqararausa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa Yisuna kuqa ariranara qumee randee marufaqa faiqí anaasee Yisunara amiqira fasiqee qufaqa minara rufieeqa sia ariqau. \s1 Yudasifa munnimmara qufiqamareenoo Yisuna ueeqararee qinau. \r (Mat 26:14-16; Mak 14:10-11) \p \v 3-5 Misa miqida randee marufanoo Yudasifa Keerioota maqusaindaraafa Yisuna faiqi namukina qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaara marasee misaki marufa, mina aunduraki kai Sadannafa keeqafufanoo qumee oonureenoo amaana maqasaa aanaiqikirausa uriqararausa faqa amaana maqasaa rakisirausa faqa qumee suqinau. Yisuna ueeqa nimianinnanara moodaanaki ufa qimannimimarufaqa uneemaana munnimma amifandinnanara qimamiqau. \v 6 Yudasifa eedoo qimaseenoo miqooqari faiqí anaasee nifusaa qumee ramaseenoo kukeeqaseenoo Yisuna misa nisaukuki quqararee qimasee ueeqarara randanau. \s1 Ainnaaqarara qoomaqa deedaqiqau. \r (Mat 26:17-25; Mak 14:12-21; Yoh 13:21-30) \p \v 7-8 Sia ooruku qai feemuna neemaru faasaana ainnaaqarara qoomaqara sipsipa aanaaqi aru faasaanasaa Yisufa Peetooroona faqa Yoohaneena faqa niqiqamasee qimanniminoo qinau. Inneeqara Yeerusaree maqusai ooruree maasara faqa ainnaaqarara qoomaqa deedaqifaqa ooru naanaura. \v 9-12 Miqi qufaqa miqanda qiqau yai fee ya maqanaki fee maaqanda deedaqianauree qufanoo Yisufa qinau, doo amiqimasee iriaqa, inneeqara Yeerusaree maqusaki ooruree fidaqa qafaifanoo faiqí moo fannoo nammari qafee maree keeqainnanaki keeqafi mi maqana akoona maaqi qimasee qimamia ufasaa rakisirafa aniara maaqi qinoo, moo rumma qinee faqa qini faiqinamu faqa ainnaaqarara qoomaqa naanna rummafa yai fee maridanoo fee qifanoo qinamma iriaqa. Miqi qimasee qimamifanoo mina sandaaqai moo rummaki uqannifiqainaqa minaki deedaqamasaifaqa innisaimbaqa fafaa eendaki minaki naanaura. \v 13 Miqanda iriseeqa Yeerusaree maqusai oorureeqa Yisufa qimaqoondee kai mi fasiqana faqa maaqa akoona faqa nindafamaseeqa Yisufa qundee kai maseeqa aiqama ainaina deedaqamaqaafanoo. \s1 Yisufa aafaqa oosana aranau. \r (Mat 26:26-30; Mak 14:22-26; 1Kor 11:23-25) \p \v 14 Doo eendufaqa Yisufa narí faiqi namu faqa keeqafufaqa qainda firaana fiqu fiqumma ooqu marifiqau. (Nári oosana marasee aiqamausa qainda fiqu fiqumma fufaqa nisaataa saunu areefufaqa ainnaaqarara aafaqa naqau.) \v 15 Misa miqi mambufanoo Yisufa narí faiqi namu maaqi qimasee qimanniminau. Maa ainaaqarara qoomaqana inni faqa narara firaaqoo dididanoo aupurarana oorisaa maridaqa. \v 16 Qinee sia maqee inni faqa kafaa naanaura, Anutuna innaaruna ququsa kambiqafinaqa maa ainaaqarara qoomaqana anoona oosana uqanna kambiqafinaqa miqoo kafaa naanaura. \p \v 17-18 Miqi qimaseenoo Yisufa firaa kaafa maraseenoo nariqa maqee maqee neemaru uainna nammarina umbiqarana narí faiqi namu niminoo qinau, Maana maraseeqa namataikaaqa qinee anoona ufa qimannimidaqa, qinee sia kafaa maqee inni faqa naanaura, Anutuna ququsa kambiqafinaqa mikari miqoo innaarunai naanaura. \p \v 19 Miqi qimaseenoo feemu moo maraseenoo Anutunara dufi dufi qimaseenoo ruqi ruqi maseenoo narí faiqi namu niminoo qinau. Maa feemufa qini qifaaqa kikiqusira feemufa maridanoo kuqiranaki inniara quqannimaqaanaura. Innee maqee maqee naidaqa qiniara naaqoo iridaqa naaqa. \v 20 Namasoofanoo Yisufa miqi kai inoo uainna adiara nafisa maraseenoo narí faiqi namu nimiseenoo qinau. Maa nafisanakinaa nammari qini fidika maridanoo. Anutufa inniara noori runiranaki marunara narí fuka moodaanaki kira ufa quqaidanoo, qini fidika inni adiannimaqaranaki maridanoo. \p \v 21 Yisufa kafaa qimanniminoo qinau innee doo qafaaqa maa qaindana fiqu fiqu iranaki inniki qiniara ueeqee marifa maridanoo. \v 22 Anutufa ooqai qumau kai qinee faiqí nimaaku kuquanaura, qini ueeqeemari fasiqafa firaa numoo minasaa aqufuannoo. \v 23 Yisufa miqi qimasoofaqa mina faiqi namu narí iree narí iree qiqau yafee miqiannoo yafee miqiannoo, qiqau. \s1 Yisuna faiqi namukiqari yafee maasa uriqararafa mariannoo fee qiqau. \p \v 24-25 Miqidaqa maaqi qiqau, yafee maasaki uriqararafa mariannoo fee mi ufana qidaqa raiqara ufa qiqau, miqi qimarufanoo Yisufa qimanniminoo qinau, maa maqanasaaqaraa karaambaiqauqa nári maqannaasa urinaaqara maseenoo fifau nariara faiqí anaasee dadaaqi marunausee qidanoo. \v 26 Innee, qini faiqi namuki sia mi oosanafa mariannoo, inniki uriqararafa innaaqianaafara foora mariannoo, inniqa karaambaiqa fannoo inni ainainira faiqiara foora mariannoo. \v 27 Yafee uriqaranoo maridanoo fee, qoomaqaki ooqumarifi neemari fasiqa fee, narana rakiqasee nimimari fasiqa fee uriqaranoo maridanoo fee. Narana rakiqasee nimimarifa mifa kai uriqarara fasiqa maridanoo, doo qinee narana nammari rakiqasee nimimarunausa maridaqa sia inni rafaaqafu nimaqasee uriqararausai kidaqa inni ainainira faiqiara maqi maridaqa inni dadaaqidaqa. Doo innee qini daanna raaqa. \p \v 28 Innee qini faiqi namu qini moomoo ummaara kadaapirirana dadaaqi mariasa mariafanoo. \v 29 Doo mina akiaqara qini qikoofa qiniara uriqarara karaambaiqee qimarindee kai iqa qinee faqa inniara qinee qeeqa karaambaiqa ququsaki keeqafinaqa narana faqa nammari faqa inniara qini saimbaqa neefandiafoo qidaqa. \v 30 Miqoo innee qini faiqi namu Isaraee maqannaa ufa irira qaindasaa ooqu marifi qisaukuqara taikasee qikunni ooqu qaara marasee Yakooboona faiqi namu atikiqari kambiqarausa Isaraee maqannaasa misasaa innee andeeqeefaranoo. \s1 Peetooroofa Yisunara qaoo qianinnanara kooroo inau. \r (Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Yoh 13:36-38) \p \v 31 Miqi qimaseenoo Yisufa Simoona moo auqa Peetooroona qimaminoo qinau. Simoona anee qini ufa iria, Sadannafa aniara sandanainai qidanoo ani mareeqeenoo narí manda ququsaki quqararee qidanoo ani rarisamasee amanamasee qafaidanoo. \v 32 Oo Simoona qinee aniara innaaru qimaseeqa anee qini saqarikirafa sia taikaani. Anee kaqirunna oonureenana oonu quandakinana aneenna akaqaafasaauqa pooduamannisaa, qufanoo Peetooroofa qinau. \v 33-34 Oo karaambaiqa anee rumbaranaki fee kuqiranaki fee finaqa qinee faqa minaki fuanauree qufanoo Yisufa qimaminoo qinau Oo Peetooroo qinee anoonufa ani qimamidaqa fafaa eendamuqusai anee qaaramoo kari qiniara asaurusee sia qiniara Yisusara iridee qinanoo doo miqoo kai kookooraana ufa qiannoo. \s1 Misa rakira paipana mara maree Oorifa aaqanasaa ooru fiqau. \p \v 35-36 Yisufa miqi qimaseenoo quandafufanoo aiqama qimanniminoo qinau, Ooqai qinee inni niqiqamasaafanaqa innee munnimma fee rusaka fee niku aanaamu fee sia maree fiqau, innee mikari moo ainainara sarau fee iqau qufaqa misa qiqau, Oo sia moodaa ainainara sarauqimariafanausa maridaqee qufanoo Yisufa qimanniminoo qinau, munnimma pausa marina mina maqee maraaqa rusaka marina mina maqee maraaqa, rakira paipana siainafa narí asausi faqaa siuta moona amisee mina akiaqara rakira paipana maraaqa. \v 37 Qinee maa ufana faqa qimannimidaqa. Anutuna tamummaqara fasiqauqa qiniara akara rumaqoofa doo maqee kambiqaidanoo. Doo maa akarafa faqa kambiqaannoo. Misa qiniara maaqi qidaqa misa mina mara maree manda oosana maree mariasa namufaqa aruannee qidaqa. \v 38 Miqi qimasoofaqa Yisuna faiqi namu maaqi qimasee qimamiqau, Oo karaambaiqa qafaa, rakira paipana qaaraqanda maaqoo maridanoo fee qufanoo Yisufa qinau doo ufa quqasee uqeeraaqa. \s1 Yisufa innaaru qidaqa. \r (Mat 26:36-46; Mak 14:32-42) \p \v 39 Yisufa miqi qimaseenoo doo narí faiqi namu faqa findifinoo narí maqee maqee fimaruqoo Oorifa aaqanasaa ooru finau. \v 40 Oorureenoo narí faiqi namu maaqi qimasee qimanniminau, innee maaqoo maridaqa innaaru qidaqa sia manda nimaniranaki keeqaaqa. \v 41-42 Miqi qimaseenoo mifa fiqareenoo aambaaka aqinoora foora naríara fiqaree Anutunara aqoori saunara finoo narí kuqirafa adeedi roofanoo minara innaaru qinoo qinau, Oo qini qikoofa anee eedoo qinaqa qinee manda nammari naannana mara aqusainaqa sia naa, sia qeeqa iriranamau fuanaura, aninna iriranamau kai fuanaura. [ \v 43-44 Miqi qimaseenoo Yisufa afeekaikamandee innaaru qimasoofanoo tooqaamu fannoo fidikara foora aqinaaqa anireenoo maqai aqufufanoo kuquaqaamminau. Aqufufanoo innaarunaindari qangiroo moo fannoo akooqoo qumureenoo afeeka amufanoo afeekaikinau.] \p \v 45-46 Yisufa miqi qimasee innaaru qimaseenoo findifinoo narí faiqi namu qaaramoo marunnai oonu nindafoofaqa nimudaani rumafufaqa nisuku kaaqa faiqaqee mariqau. Yisufa oonu nindafamaseenoo qimanniminoo qinau, Innee naqaa fee ifaqee faiqaidee findi fiqa innaaru qiaqa, manda nimaniranaki aqufifaara. \s1 Yisuna umaroo ufafa. \r (Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Yoh 18:3-11) \p \v 47-50 Yisufa miqi qimaseenoo narí faiqi namu qimannimimarufanoo misakiqari Yudasifa faiqí moomoo asukunai nifiqeenoo anireenoo Yisuna amooqara rufanoo Yisufa qimaminau, Yudasi qini faiqí nimaakuara qimooqaranannai fee ueeqaidanee qufaqa Yisuna faiqi namu Yisuna qumarararufanoo qafamasee Oo karaambaiqa maasa rakira paipanannoo naruanauree qimasoofanoo misakiqari moo fannoo Yisufa qu ufana sia irirai rakira paipana qumareenoo moona akiaqa aaqamakufanoo asauku uqannai aaqoo ateeka aqinau. Mi fasiqafa amaana maaqaki aanaiqikirausa uriqararana uqanna ainainimaruna aaqoo ateeka aqinau. \v 51 Ateekasoofanoo Yisufa qafamaseenoo qinau, Doo amana, doo saa qimasee mi fasiqana aaqoo auqamasoofanoo andeeqamma amaqanau. \p \v 52-53 Andeeqaseenoo Yisufa quandakinoo, aanaiqikirausa uriqararausa faqa amaana maqasaa uriqararausa faqa misa poorisauqa faqa faiqí firaasa faqa aiqama Yudasina faqa anusa aiqama qimanniminoo qinau, nanaree innee rakira paipana saamu indaammamareeqa manda oosana mareemari fasiqanara foora qiniara qumararara anidee, qinee faasaambaasaana inni faqa firaa amaana maqaki marunausa marunaqa innee sia miqoo qumararai. Doo maqee eendaki innindi faqa asukunaki nimari afaanausaindi faqa maa eendafa innindi mandoosana maraaninafa maridanoo. \s1 Peetooroofa Yisunara qaoo qu ufafa. \r (Mat 26:57-58, 69-75; Mak 14:53-54, 66-72; Yoh 18:12-18, 25-27) \p \v 54-55 Miqi qimasoofaqa misa mina qumareeqa afiqa maree aanaiqikirausa uriqararana maaqaki quqaqau. Misa Yisuna maree fufanoo Peetooroofa rufiasee inaaqiana nifaamme nifaammee inoo fifiufanoo Yisuna quqoo maaqana naambeeqai faiqí akaqausa idarasee aani marufanoo mifa minaki oonuree aaninau. \v 56 Aani marufanoo mi maqanaki ainainimaru manaaqafa aniree andeeqasee Peetooroona oori qafamaseenoo oo maafa Yisuna faqa nimarifammi qimaseenoo quandafinoo miqoo marusa qimanniminau, maa fasiqafa Yisuna faqa marifa maridanoo mina faqa qumaraaqa. \v 57 Peetooroofa iriseenoo qaoo qinoo qinau, Oo maa manaaqa sia qinee minara iridaqa. \v 58-60 Kaqikaaqoo marikufanoo faiqí moo fannoo qafamaseenoo qinau anee Yisuna faiqinamuki mariana fee qufanoo Peetooroofa qaoo qimaseenoo qinau. Oo maa fasiqa qinee sia minakinaasau maridau qufanoo kaifaa marikufanoo faiqí moo fannoo anireenoo afeekaikamandeenoo qinau. Maa fasiqafa kuqaa Yisuna faqa marifa, Kariree maqannaa moodaa maqannaafa maridanoo fee qufanoo Peetooroofa qimaminoo qinau, Oo maa fasiqa sia ani ufa anoonara iridaqa. Miqi qimarufanoo kai kookooraana ufa qinau. \p \v 61-62 Ufa qufanoo Yisufa narí maruqooqari maaqakiqari quandafi Peetooroona qafoofanoo Yisuna narí Peetooroonara anee maqee eendaki qaaramoo kari qiniara sia iridee qinanoo kookooraana ufa qiannoo qimaqoona kookooraana ufa qufanoo Peetooroofa iriseenoo firaaqoo asauruseenoo rauda makufannoo aundurai sukaqoofanoo firaaqoo ikiraqa maree finau. \s1 Yisuna umaroosa ataasa ataasa imariqau. \r (Mat 26:67-68; Mak 14:65) \p \v 63-65 Mi eendanaki Yisunasaa rakisi marusa ataasa ataasa qimasaida ari mariqau. Aridaqa qamunna qumaree mina afusaa ititasee ariqa qiqau, yafee ani aridanoo fee qiqau. Misa oosana oosana manda ufa faqa qimamaqee mariqau. \s1 Yuda maqannaa uriqararausa Yisuna ufa iriqau. \r (Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Yoh 18:19-24) \p \v 66-68 Iqaqoo kananaana Yuda maqannaasa uriqararausa faqa aanaiqikirausa uriqararausa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa moodaanaki suqufufaqa Yisuna mareeqee misa suqiranaki quqaseeqa irammiriqa qiqau, anee maasa qimaqimia, kuqaa anee Anutuna asauku mundira fee maridanee qufanoo mifa qinau qinee qimannimianaqa sia innee qini ufa irifara qinee faqa moo ufara inni iraanaqa sia qimaqimifaranoo. \v 69 Doo maqee maaqooqari qinee faiqí nimaaku uriqarara Anutuna asauku uqannai mina aaqa ooqu marifi marianauree qufaqa misa aiqamausa qiqau. \v 70-71 Doo kuqaa fee anee Anutuna amaaku fee maridanee qufanoo Yisufa qinau Innee qimariandee qimarunausee qufaqa misa qiqau, doo maqee maaqooqari sia maa fasiqana manda ufa irimarusara randaanaura, doo maqee uqanna narí ookinaa manda ufa maasa daaqooki keeqaifaqa iriqa. \c 23 \s1 Misa Yisuna afiqee Piratoona kootaki quqaqau. \r (Mat 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Yoh 18:28-38) \p \v 1-2 Miqi qimasoofaqa misa aiqama findifiqa Yisuna afiqeeqa Roomma maqannaa kiapafa Piratoofunnai afiqee munusee Yisuna arira ufa maaqi qimasee qimamiqau, Maa fasiqafa faiqí anaasee kaqi runna mara quqee marifa Roomma maqannaa karaambaiqa takisa munnimma sia aquaqee qimarifa nariara unnaqimaseenoo Anutuna asauku mundirafa qeeqaraa karaambaiqa maridee qimarifaqa irisee afiqee anidaqa. \v 3 Piratoofa misa ufa iriseenoo quandafi Yisuna qafamaseenoo irammirinoo qinau, Kuqaa fee anee maa maqannaasa karaambaiqa maridanee qufanoo Yisufa qinau, anee doo qimariananoo. \v 4 Piratoofa mina iriseenoo kafaa aanaiqikirausa misa uriqararausa faqa faiqí anaasee moomoosa faqa qimanniminoo qinau. Qinee maa fasiqanaki qafauna sia mina ummaara marifaqa iridaqa. \v 5 Yuda maqannaasa mina iriseeqa afeekaikamasee Piratoona qimamiqa qiqau, mifa qimannimu ufanannai rakirana uqeeraidanoo, mifa Kariree maqa maaqaindari oosana arasee mindari anufa aiqama Yudeeaa maqa maaqaki miqimmamaree aniufa maqee maasaki Yeerusaree maqusai anireenoo miqikai idanoo. \s1 Misa Yisuna afiqee Eeroodeena kootaki quqaqau. \p \v 6-7 Piratoofa mina iriseenoo qinau, kuqaa fee maa fasiqafa Kariree maqannaa fee anidanoo fee qufaqa misa eedoo qufanoo Piratoofa oo Eeroodeena ququsakiqari ani maridanoo qimaseenoo Eeroodeefa maa kari Yeerusareenni animarinoo qimaseenoo Yisuna aqiqoofanoo mina sundiauqa afiqee Eeroodeefunnai fiqau. \v 8 Eeroodeefa Yisuna qafamase asasinau. Ooqai kisaaqasaa Yisuna aufakiana kai iriufa kisaaqasaa mina qafaaneerufa, saina kasooqaqee sia faiqí amanaikimari ainaina qini qifusaa auqainaqa qinee faqa qafaa, qimasee Yisuna qafamasee asasinau. \v 9-10 Yisufa oonuroofanoo Eeroodeefa oosana oosana ainainara iroofanoo sia ufa qinau, kaqi marinau. Amaana maqasaa aanaiqikirausa faqa Mooseena sandufa akoofasauqa faqa Eeroodeena aaqa anireeqa unna ufa afeekaikamandee Yisunara Eeroodeena qimamiqau. \v 11 Eeroodeefa faqa narí sundiauqa faqa ataasa ataasa qimasee mandufa qimamaqaqau. Misa ataasa ataasa qimamaqaidaqa karaambaiqa qamunna afisuamaqasee afiqee Piratoofinnai kafaa anirandee finau. \v 12 Ooqai Piratoosa Eeroodeesa namuqaaqara mariuqanda mikari Yisuna aqiqoofanoo Eeroodeefinnai fu kamuqoo miqanda naraqoondi naraqoondi kiqau. \s1 Misa kafaa Yisuna Piratoona kootaki quqaqau. \r (Mat 27:15-26; Mak 15:6-15; Yoh 18:39–19:16) \p \v 13-14 Yisuna kaifaa afiqee anirandeeqa Piratoofinnai oonuroofanoo Piratoofa aanaiqikirausa uriqararausa faqa faiqí firaasa faqa faiqí anaasee moomoosa faqa naarama quqaseenoo qimanniminau, innee maa fasiqana afiqee qinee unannai aniana, faiqí anaasee kaqirunna mara ubeekee marifaqee qimasee afiqee anianara qimannimidaqa, qinee inni nifusaa oosana oosana ainainara irammirunanoo manda oosana oosanara qiana sia paquriqa. \v 15-16 Eeroodeefa faqa iramasee qafaifanoo sia mandainaina minaki marifanoo kaifaa aqiqaifanoo aninoo, qinee faqa minara maa fasiqanara sia moo numoo minaki maridanoo fee qidaqa, minara qinee sundiauqara akumbau akumbau auqira uaiaqa samu qumaree amiqimma firaaqoo ari ari isaifaqa idukuanee qidaqa. [ \v 17 Piratoofa narí oosana mareenoo ainnaaqarara qoomaqaki aiqama aukuana karabusaki moo maruna iduku nimiseenoo kafaa maa aukuanna Yisunara miqi kai ianauree qimasee mi ufana qinau.] \v 18 Faiqí anaasee minara iriseeqa aiqamausa faaqa rumasee qiqau. Mina kuqaruaqa, Barabasina kai iduku qimia. \v 19 Barabasifa Yeerusaree maqusaki rakirana uqeeroonara faiqí kuqa narunara faqa karabusa mariufa marinau, minara idukuaqee qiqau. \v 20-21 Piratoofa Yisuna idukuaqeera faiqí anaasee kafaa naaroofaqa misa irisee faaqa quqasee qiqau. Mi fasiqana aunirira saqari saa arua, aunirira saqari marinnai fuani. \v 22 Piratoofa kafaa qaaramoo kinoo qimanniminau. Maa fasiqafa nana manda oosana mareenoo fee. Qinee sia kuqira ainaina minaki paquriqa, \v 23-25 Qinee akumbau akumbau auqira uaiaqa samu firaaqoo arusee idukuanauree qufaqa faiqí anaasee firaaqoo faaqa quqasee qiqau. Yisuna aunirira saqarisaa pirimmannai aruannee qimarufanoo misa ufa fannoo Piratoona rafaaqafusoofanoo Yisuna aruaqeera eedoo qimaseenoo Barabasina idukinau. Barabasifa rakiranara faqa faiqí narunara faqa rumbaranaki maruna idukinoo Yisuna mareeqee misa nári iriranamau fuaqee qimasee narí sundiauqa nimufaqa doo arirara, maree fiqau. \s1 Yisuna afiqee Koorookata aaqanai fimarufaqa aanaaseeuqa ikiraqoofa. \r (Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Yoh 19:17-27) \p \v 26 Misa arirara maree fidaqa faiqí moo auqu Simoona amarafa mifa nianaindari ani marufa Sireenee maqusaindaraafa mindari Yeerusaree maqusa aatata animarufaqa sundiauqa paquri mandee mina aranaiqi qumareeqa Yisuna aunirira saqari aku amaqoofanoo Yisuna aanaaqiana maree finau. Sia amana mi fasiqafa qaoo qiannoo misa faaqaana qafeenoo kuqiranara rufiasee aruaqaaufanoo kaqi eedoo qimasee doo maranau. \p (Yisuna faiqi namukiqari Peetooroofa marufa mina moo auqu Simoonafa sia mifau Yisuna aunirirana aku maranau, mina amarafa moo fasiqa fannoo Sireenee maqusaindaraafa aku maranau.) \p \v 27-28 Sundiauqa Yisuna afiqa maree fimarufanoo Yeerusareendaraa aanaaseeuqa Yisuna ufa irimarusa moomoosa mina aanaaqiana oobiqasee ikifaaqa quqasee ikiraqaqa fimariqau. Miqi mamaree fimarufanoo Yisufa quandafi ninda fee kasoomambinoo qimanniminau. Sia qiniara ikiraqaaqa inneeqara faqa inneeqa faiqi namuara faqa ikiraqaaqa. \v 29 Kasooqaqee naaru anianinna aukuanafa innisaa firaa narirafa aupurarafa mariannoo. Faiqi siaisa amiqirafa marifaranoo. Faiqi aanaaqi siaisa sia naamma nimimariasa misa amiqimasee aufadamasee sandeefaranoo fee qifaranoo, faiqi faqaasa qumaara reeqa manda kuqira kuqifaranoo. \v 30 Mi firaa narirafa kambiqafinaqa aaqana ameemaanai oonuree aaqana qimamiqa anee maasa rafaaqafusainaqa kuqufuananoo sia maa mandainainafa daruani fee qifandinausa. \v 31 Innee iriaqa, Roomma maqannaasa maqee qinee sia aaqee marunausa, fuka saqariara maqi marunausa, maaqi mandee darusaifaqa kasooqaqee Yuda maqannaasa manda oosana aaqarafa firaatia marinara inaakuna manda narirafa Roomma maqannaasa inni narifaranoo, minara qinee qimannimidaqa innee inneeqara kai ikiraqaaqa. \v 32 Sundiauqa mandainaina maree maruqanda qaaraqanda Yisuna faqa moodaakari nariraree qimasee miqanda Yisuna faqa nifiqee fiqau. \v 33 Nifiqee fifiufaqa kaqikaa amuaqu namusaa faiqí nimudaani fee qimaruqoo munuseeqa Yisuna pirimmannai aunirira saqarisaa aruseeqa uqeereeqeeqa kuradaqau, faiqí manda oosana maree maruqanda asauku uqannai aakaarinni moo narí auniriranasaa arusee uqeereeqee kuradaqau. Asaaqaitinnai moo miqikaimasee narí auniriranasaa ariqau.\fig Yisuna asauku pirimma ufaanakuru.|alt="Jesus' hand pierced by nail on a cross." src="HK00322B.TIF" size="col" loc="Luke 23:33" ref="23:33" \fig* \v 34 Misa Yisuna arimarufanoo Yisufa innaaru qinoo qinau, Oo qini qikoofa misa mandainaina qini qimimariana minninnisaa sia mina akiaqara ia, misa nári imarianara sia iridaqa. Sundiauqa Yisuna aruseeqa kaatara foora sararamaseeqa mina qamunna raina rainiisee maraqau. \s1 Misa Yisuna ataasa ataasa qiqau. \p \v 35 Miqi marufaqa faiqí anaasee kikiqiqa mafufaqa qafaidaqa misa uriqararausa Yisuna ataasa ataasa narí qimami narí qimami qiqau, Oo maa fasiqafa faiqí anaasee asumu nimimari fee qimarifa maana mifee doo maqee aneennaraa asumu marainna qafa. Mifa Anutuna asauku mundirafa rusandeesamu mandee maroofa maridanoofau doo maqee nariara asumu maraiqini. \v 36-37 Sundiauqa faqa ataasa ataasa qimamaqasee Yisuna uainna nammari amianee qimasee qiqau, anee kuqaa Yuda maqannaa karaambaiqa maridana minasaaqari asumu maria. \v 38 Yisuna aunirira saqarisaa akiaqai akara moo akara rinoo marinau, maaqi qimasee akara rinoo marinau, maa fasiqafa Yuda maqannaa karaambaiqa maridanoo. \s1 Qumuarimaru fasiqafa Yisuna faqa innaarunai fuaninna ufana qinau. \p \v 39-41 Manda ainaina maree maruqanda nári auniriranasaa Yisuna aaqa maridaqa moo fannoo maaqi qimasee Yisuna aqinau, kuqaa fee anee Anutuna asauku mundira fee maridanee doo amana anee aneenna faqa maaqanda faqa mara aquqisainaqa asumu maria, qufanoo moo fannoo narí aunirira saqarisaaqari mina aqinoo qinau. Qusasaa anee faqa mifa faqa Anutuna afusaa kikiqifara anee sia fee Anutunara rufiaidanee mi manda ufana q inanee doo maasa namu Roomma maqannaa moodaa ufa ameemaanai maridaqa, maqee kuquanaura. Maaqanda kuqirafa andeeqanoo maridanoo, anindiri qeeqa ummaarara kuquanaura maa fasiqafa mandainaina siaifa kuquannoo. \v 42-43 Miqi qimaseenoo mi fasiqafa quandaki Yisuna qimaminoo qinau, Oo Yisu, anee aneenna ququsaki karaambaiqaikinana sia qiniara aunua, iria, qufanoo Yisufa qimaminoo qinau, Doo ani qimamidaqa maqee faasaana anee qini faqa innaarunai marinnaranoo. \s1 Yisuna kuqira ufa. \r (Mat 27:45-56; Mak 15:33-41; Yoh 19:28-30) \p \v 44 Suani qambaanai akiaqa amummaqa suani qarafa taikafufanoo aiqama maqa maaqai asukuna arufanoo suani afu fannoo amannauna arufufanoo asukuna taikafufanoo suanifannoo kafaa qanau. \v 45 Asukuna kaqi marufanoo Yeerusaree naaquqara amaana maqaki ititara qamunna firaafa qambaana narí kai anaqinau. \v 46 Yisufa faqa miqoo kai firaa kari faaqa quqasee qinoo qinau, Oo qipoo qeeqa qimana ani asaukuki quqeeqa qimasee doo kaaqa kuqinau. \v 47 Sundiauqa rakisirafa miqoo maridanoo mi aiqama ainaina qafamaseenoo Anutuna amooqidanoo qinau, Oo maa fasiqafa amiqira fasiqa mariifa kuqinoo. \v 48 Faiqí anaasee moomoosa ani qafaida mariusa Yisufa kuquna qafamaseeqa anirandee nimaaqai fidaqa nimuqusi marufaqa ikifaafau iqa fidaqa mandaikammiqau. \v 49 Moomoosa Yisunara amiqi mandee irimarusa faqa aanaaseeuqa Kariree maqa maaqaindari Yisuna faqa anusa faqa sia dauni fifainiqau kaqi marida nianai marida qafee mariqau. \s1 Yisuna akundoo ufafa. \r (Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Yoh 19:38-42) \p \v 50 Faiqí moo Arimateea maqusaindaraafa Yeerusareenni animarufa mina auqu Yooseefaafa, sia Yisuna akoofau, mina amarafa. \v 51-53 Mifa amiqira fasiqa kaaqa andeeqara fasiqa, Anutuna ququsa innaarunaindari maqasaa kambiqaaninnanara afeesara marufa marinau. Mifa Yuda maqannaa ufa suqiranaki keeqeemarufa Yisuna arirara qufanoo qaoo qimarufa marinau. Yisufa kuqufanoo mi fasiqafa andeeqasee Piratoona oopisaki keeqafinoo irammirinoo qinau, amanee qinee Yisuna iri mara quqaanauree qufanoo Piratoofa irisee eedoo qinau. \p (Yisuna aukuana narí maqannaasa maaqimase madika indufusaida kuqufusa nikundee mariqau. Misa ooni firaana kasaaqa aamara auquseeqa minaki keeqafufaqa dinni dinni moomoo aamara auqiiseeqa kuqusa minakiaqa naadu naadu nikundee mariqau. Moodaa kai moo kari akundeeqa mina afunda taikoofanoo kaifaa moo fannoo kuqufaqa miqi kai imariqau; Sia moodaa karifau nikundee mariqau. Moo kari moo kari nikundee mariqau.) \p Piratoofa eedoo qufanoo narí akoona amarafa oonuree Yisuna iri aunirira saqarisaaqaraana maraseenoo qamunnannai kukuqamaseenoo mara maree ooni aamara indufirafa fuka marunaki sia moo minaki akundarafa marunaki minaki Yisuna iri quqanau. \v 54 Mooseena sandufa faiqí aunirira saqarisaa dirirara amaana faasaanara qaoo qinoo marunara mi eenoonnai nariqa amaana faasaana adeedi ranoo marufanoo dauni dauni Yisuna iri mareeqeenoo ooni aamaraki quqanau. \p \v 55-56 Karireendaraa aanaaseeuqa Yisuna faqa anusa Yooseefaana amarana faqa ooni aamaraki quqeemarufaqa qafamaseeqa oonurandee aniree nári oosana mareeqa nári marasinna fadameena oosana oosana Yisuna irisaa aku amaqarara anirandee oonu deedaqiqau. Saririqasaa misa Mooseena sandufamau fiqa nári amaana fee qimasee adooaqau. \c 24 \s1 Yisufa findimaqee fifufaqa fifau madikakai qafoo ufafa. \r (Mat 28:1-10; Mak 16:1-8; Yoh 20:1-10) \p \v 1 Mi anaaseesa nári maqannaasa amaana faasaana Saririqa adooamaseeqa faiqee duna kananaana maasa amaanasaa kananaana eendai mi fadameenna marasinna ainaina deedaqamaqoona mareeqa Yisuna akundoo oonina aamaraki keeqarara fiqau. \v 2-5 Oonureeqa qafoofanoo narí kai ooni firaatia kooqisaa ititaqoofa quanda quandammeeqee kaqinni quqaqoofaqa qafamaseeqa kaqi keeqafi Yisuna iriara randoosia qafoofanoo sia marufaqa kaqi kikiqiqa maridaqa naqi fee ianaura naqi fee ianauree qidaqa tautu masee qafoofanoo qaara fasiqa kaaqa areenee maru qamunna afisira qanda misa naaqa kambiqafiqa kikiqiqau. Kikiqamafufaqa nindafeeqa qifu qafaanoo qimaseeqa ninuka tuqu naumoo amisoofaqa mi faiqiqanda qimannimiqa qiqau, innee nanaree findifimari fasiqanara kuqirausakiaqa randaidee. \v 6-7 Mifa sia maaqoo maridanoo, mifa findifinoo doo mifa fifinoo maridanoo. Mifa ooqai Kariree maqa maaqaki maridanoo inni qimannimimarufaqa innee iriusa sia fee iridee minara randaidee. Mifa maaqi qimasee inni qimanniminau, qinee faiqí nimaaku qini mareeqee manda fasiqa nisaukuki quqeefaranoo. Quqasaifaqa aunirira saqarisaa pirimmannai darusaifanoo qaaramoo faasaana inanoo Anutufa qini uqeera qisaannoo fee qufaqa innee sia irusee. \v 8-9 Miqi qimasee qimannimufaqa misa Yisuna ufara iriseeqa oonurandee maqusai anireeqa Yisuna faiqi namu qisaukuqara taikasee qikunni ooqu moodaa marasee marusa faqa faiqí anaasee akaqausa faqa mi ainaina ooni aamaraki oonu qafoonara qimannimiqau. \v 10-11 Mi anaaseesa nuqu Mariana amarafa Makadara maqusaindaraafa faqa, Yooannafa faqa Mariana amarafa moo Yameesana anoofa faqa akaqausa mi ainainausara Yisuna faiqi namu qimannimufaqa furufarufa maasa qimaqimiaafoo qimasee sia amiqimasee iriqau. \v 12 Peetooroofa misa ufa iriseenoo findimeeqee quqasee sandeenoo ooni aamaraki kummaramafufanoo mara meera qafoofanoo Yisuna iri kukuqu qamunnafa kai minaki marufanoo qafamaseenoo oonurandee aatata narí amaaqai fidanoo minauqaindiara irinoo finau. \s1 Eemausa maqusai fimaru aanaki Yisufa paqurinau. \r (Mak 16:12-13) \p \v 13-14 Mi faasaannakai Yisuna faiqi namukiqari Yeerusareendari Eemausa maqusai fidaqara Yisuna arusoofanoo sia madikaki marunara narí qimami narí qimami qiqa fiqau. \v 15-16 Miqi qiqa fidaqa narí qimami narí qimami qimarufanoo Yisufa narí uqanna anireenoo miqanda faqa fimarufaqa miqanda qafamasee sia naaqoo irinau. \v 17-20 Yisufa qimanniminoo qinau, inneeqara aatata fidaqa nanaree narí qimami narí qimami qiqa fidee qufaqa miqanda irisee kasoomambufaqa noori runusee moo fannoo Kareeoopasafa Yisuna qimaminoo qinau, maa eenda ufana Yeerusaree maqusai ufa firaafa kambiqaina anee kai fee sia irinee qufanoo Yisufa qinau, nana ainainee kambiqeenoo fee qufaqa miqanda qiqau Yisuna Nasareetee maqusaindaraana arunara maaqanda qidaqa. Mi fasiqafa Anutuna tamummaqara fasiqa marufaqa Anutufa faqa faiqí anaasee faqa mina ufara faqa mifa auqo̱o ainainara faqa uriqararafa afeeka fee qimarufa marufaqa maasa aanaiqikirausa uriqararausa faqa maasa faiqí firaasa faqa Roomma maqannaara aruaqee qufaqa aunirira saqarisaa pirimmannai ariqau. \v 21 Mi fasiqafa maasa Isaraee maqannaa karaambaiqa Roomma maqannaa nisaukukinaana maasa qumaraaninna fee qidaqa asasimariafannana marufaqa kuqa ariqau, Maqee faasaanaqari mifa kuquqoo qaaramookifaqa maridaqa. \v 22-24 Maasakiqari anaasee akaqausa narí akundoo ooni aamaranai oonu qafaafanoo sia mina iri mari qafeeqa nifu pisipasa mandoofaqa qangiroo kai qafaafanoo qimanniminoo qinoo Yisufa kuqiranaki findifinoo qiafaqa maasakiqari akaqausa ooni aamarai oonu qafaifanoo anaasee indee kai inoo Yisuna kai sia qafeeqa. \p \v 25 Yisufa miqi quna iriseenoo kafaa miqanda maaqi qimasee qimanniminau. Oo furufarira qanda mariafanoo Innee sia dauni Anutuna tamummaqara fasiqa ufa iri mariafanoo kaaqa inneeqara anuqi mariafanoo. \v 26-27 Anutuna tamummaqara fasiqauqa asauku mundiranara mi oosana oosana aupurararana marasee miqooqari narí areenaranaki keeqaannoo fee qimaqoofanoo naqimasee fee sia kambiqarara, kambiqaannoo. Miqi qimaseenoo Yisufa Mooseena sandufa akarakinaanasaa oosana araseenoo tamummaqara fasiqa aiqama akarakinaana nariara akara rumaqoonara miqanda qimanniminoo aatata fimarinau. \v 28 Miqinoo ufa qinoo fifiufanoo Eemausa maqusa adeedi ramaseenoo Yisufa kaqi finoora foora ufaqa miqanda rafaaqa fidaqa qiqau. \v 29 Doo suani keeqaifanoo asukunaikidanoo anee maasa faqa ani maria qufanoo Yisufa eedoo qimasee misa faqa oonu marinau. \v 30-31 Miqanda narana deedaqi isee ooqu marifi naaneerufanoo Yisufa feemu maraseenoo Anutunara dufi dufi qimaseenoo ruqi ruqi maseenoo nimufaqa misa irirafa misa nifu faqa kambiqoofaqa oo Yisufammifoo qufanoo Yisufa doo miqooqari taikafinau. \v 32 Taikafufaqa miqanda narí qimami narí qimamiqa qiqau maaqanda aanai ani marunanoo mifa maaqanda faqa anidanoo akarakinaana maaqanda qimaqimimarifanoo maaqanda daundurai idara foora qamafi qimbafi imarifaqa maaqanda sia minara iriqau. \v 33 Miqi qimaseenoo miqanda aaqee quqasee Yeerusareenni kafaa fiqau. \v 34-35 Oonureeqa miqanda Yisuna faiqi namu qisaukuqara taikasee qikunni ooqu moodaa marasee marusa akaqausa namufaqa moodaaqoo marunaki miqanda oonureeqa mina faiqi namu qimannimiqa qiqau. Doo karaambaiqa kuqiranakiqari findfiinoo Simoonafa doo qafeenoo qufaqa miqanda nariqa aanai fi paquri funara faqa feemu marasee ruqi ruqi mandee nimufanoo nifu faqa naaqoo faqa irunara nári qimannimiqau. \s1 Yisufa narí faiqi namu kooroomannimaqanau. \r (Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Yoh 20:19-23; NiFa 1:6-8) \p \v 36-37 Miqanda nári qafoonara qimannimimarufanoo karaambaiqa narí uqanna tautumannimaqasee nifusaa kikiqamambinoo qinau, innikina asooarafa mariani qufaqa aiqamausa tautumandee afaannee qimasee firaaqoo rufiaqau. \v 38-39 Yisufa nindafamaseenoo qimanniminau. Naqi fee ifaqee qaara irirafa inni naaqoosaa rinoo fee qini qisauku faqa qiku faqa pirimma daruqoona qafaaqa qinee qeeqa uqanna maridaqa. Innee aniree qini duqamasee qafaaqa qimaqi faqa qimudaani faqa kaqi maridanoo afaanna fannoo sia miqirafa maridanoo. \v 40-43 Miqi qimasoofaqa firaaqoo asasamasee oo doo kuqaa narimmifoo qimasee kafaa afaannasaaqari ani maridanoo fee qimasaida quqasaida rufiee mariqau. Miqi marufanoo Yisufa uqannifiqararee qimaseenoo irammirinoo qinau inni narana moo marinaqa qimifaqa naa qufaqa misa noodaanna aafaqa mareeqee amufanoo aiqamausa nifusaa qumaree nanau. \p \v 44 Namaseenoo maaqi qimasee qimanniminau qinee inni faqa kaqi maridaqa maa dariranara kuqiranara findifiranara qimannimiaafanausa maridaqa. Mooseena sandufa faqa tamummaqara fasiqauqa ufa faqa Dafidina idi akaraki faqa qiniara akara rumaqoo ufafa naqimasee sia kambiqararee doo mina anoona kambiqarana qafaafanoo. \v 45-47 Miqi qimasee Yisufa misa tamummaqara fasiqa ooqeenaa akara iriaqeera misa irirana quandaseenoo qimanniminoo qinau maaqimminoo akara oosana maridanoo, Anutuna asauku mundirafa aupurarana maraseenoo qaaramoo faasaana marinoo kuqiranakiqari findifinoo miqooqari Yisuna ufa irimariasa faiqí anaasee fuki faaki qimasee qimannimimarifaqa nári mandainainara nikooqamaseeqa Anutufinnai quandaki nári mandainaina akiaqara asauku mundirana auquara qimamifanoo minninnisaani, miqiqa ufa qimannimirafa faqa mandainaina minnisarafa faqa Yeerusaree maqusai oosana araseenoo aiqama maqa maaqai qimannimirafa daraanianno. \v 48 Innee qini qiqoondiuqa mi ainainausa qafee marusa mariafanoo. \v 49 Qini qikoofa Anutufa narí maraquna afeeka nimimari maraquna inni nimiraree qimasoona qeeqa kai oorureeqa niqiqaanaqa qumuree inni afeekaikamma nimaqaannoo. Innee sia Yeerusaree maqusa minnisaaqa maaqoo kai marifanoo naakufinaqa fifainiaqa. \s1 Yisufa innaarunai ooru fu ufafa. \r (Mak 16:19-20; NiFa 1:9-11) \p \v 50-51 Yisufa narí faiqi namu faqa narí aqoondiuqa faqa Yeerusaree maqusaindari nifiqeenoo Beetani maqusa amummaqa oonureenoo narí asaukuqara uqeeraseenoo nifaaqooqa qimannimaqaidanoo narí faiqi namu minniseenoo uqeerakinoo innaarunai ooru finau. \v 52-53 Miqoo marusa mina qafamasee Anutuna amooqimasee quandaki nimuqusaki asasirafa qumbiqafufaqa Yeerusareenni kafaa oonu maridaqa faasaambaasaana naaquqara amaana maqaki keeqafidaqa Anutunara dufi dufi qimamaqee mariqau.