\id JHN - Fanamaket \h Jon \toc3 Jon \toc2 Jon \toc1 Rokap na Fafas Jon i siit u \mt2 Rokap na Fafas ulo Iesu Karisito \mt1 Jon \mt2 i siit u \imt1 Orek famu \ip Jon i neng lon nenge sangful ini u e kalalik na fafausum ke Iesu (par Metiu 4:21). I par ta foron tier ae Iesu i tel ta u ma ka ongen ta foron fafausum kia. I siit ta buk igii nami na ituul e buk igii, Metiu, Mak ke Luk. I ier le keren usum lo Iesu ke kerek unune lo, wara le lo Iesu sau, kerek kep liu fitliu (par Jon 20:31). \ip Nenge tier laumet ae Jon i ier le in fas kerer ini, i aragii: Iesu i e Kalalik ke God ma i tom e God. Na tanwaran buk igii, i famalal u le Iesu i e God ma aunbiing God biil biitom i fakiis ta piklinbat, ka kiis ta tura God. I fas kerer sabin ini foron rakrakai na fakileng ae Iesu i fatapiek ta u. Jon i foteng foron rakrakai na tier ae Iesu i fatapiek u, ini “fakileng”, wara le foron fakileng ae i fatekentu u le Iesu i e God. \ip Jon i fas kerer sabin le fanu fuun biil ri unune lo Iesu. Foron famfamu ken fan Iudaia sabin biil ri unune. \iot Buk ke Jon i aragii: \io1 1:1-18 Orek ka tapiek kaltu \io1 1:19-34 Jon Tom tel Bapitaiso \io1 1:35-51 Berberat na fafausum ke Iesu \io1 2:1—12:50 Foim ke Iesu \io1 13:1—19:42 Farfarop na wik turan minet ke Iesu \io1 20:1-31 Apaptifis ke Iesu \io1 21:1-25 Iesu i tapiek sing berberat na fafausum kia \c 1 \s1 Iesu tom i e Orek \p \v 1 Na tanwaran fakfakiis, Orek ka kiis tah ma Orek i kiis ta tura God ma Orek tom i e God. \v 2 I kiis ta tura God na tanwara. \p \v 3 Na Orek sau, God ka fakiis foron tier tikii ma biil ti tier God i fakiis ta u na nenge sal keskes, biil. Na Orek tom. \v 4 Sing i tom e liu ma liu ae i e malal ken fanu. \v 5 Ma malal i popos una kubunor, isau le kubunor biil i to fasi in fapu u. \p \v 6 \x - \xo 1:6 \xt Metiu 3:1; Mak 1:4; Luk 3:1,2\x*God i wuun ufu ta nenge kaltu, asa e Jon. \v 7 I la arae nenge tom fafas una famalal fanu ini malal ae, isi fanu tikii ae ri ongen u, rik unune. \v 8 I tom biil e malal, i la sau isi fafas ini malal. \v 9 Tekentu na malal ae i ta malal la usuf fanu tikii, ka tapiek mang aga na piklinbat. \p \v 10 I kiis ta na piklinbat. Taftawa le piklinbat i tapiek ta sing i tom, isau le fanu na piklinbat biil ri to iliim u. \v 11 I tapiek na maleh kia tom ma fanu kia tom biil ri to ier isi. \v 12 Isau le, fanu tikii ae ri ka somangat pes ta u ma ri ka unune ta na asa, ka somangat pes ri isi rin tapiek berberat ke God. \v 13 Biil ri tapiek berberat ke God wara ri pang namin mat, le namin wolwol ken kaltu, le na sinangun fakekel, biil. Lo God tom. \p \v 14 Orek ka tapiek kaltu ma ka liu na fatpoto kemem. Keme ka par ta u e memeh kia, i e memeh ke itikii sau e Kalalik ae i la tinbae sing Tama. I fuun ini famais ke tekentu. \p \v 15 Jon ka famalal fanu ini. I perek ma ka tarah, “Igii mang e ier ae ia use ta u le: I mi pes iau, isau le i laumet lo iau, wara le i liu famu ta tom lo iau.” \v 16 Ifuun ini famais ma tina famais kia, kere tikii kere ka kep fafakalok fafamih. \v 17 Lo Moses, God i ta ta foron nagogon usuf kerer, isau le lo Iesu Karisito ka ta famais ke tekentu. \v 18 Biil biitom tikas i par God, biil. Itikii sau e Kalalik ke God ae i tom i God, i kiis na baba Tama ke ka famalal u usuf kerer. \s1 Jon Tom tel Bapitaiso i Famalal fafis u tom \r Metiu 3:1-12; Mak 1:1-8; Luk 3:1-18 \p \v 19 Jon i orek malal, aunbiing foron famfamu ken fan Iudaia tina Ierusalem ri wuun fale pris ke foron Liwai\f + \fr 1:19 \ft Liwai i neng lon nenge sangful ini u e mat tina Israel. Foron Liwai ri foim la na Felun Tunmapek\f* isi rin diik u le, “O seh?” \v 20 Biil i fun ti orek una kiliis ri. I use famalal u tom aragii, “Ia biil e Mesaia.” \p \v 21 \x - \xo 1:21 \xt Malakai 4:5; Lo 18:15,18\x*Pesu, ri ka diik u le, “O seh? O Elaija?” \p Ka kiliis ri aragii, “Ia biil e Elaija.” \p Ke ri ka diik u sabin le, “Kol wo mang e Profet ae Buk na Gogoh i ororek ta isi?” \p Ka kiliis ri aragii, “Biil.” \p \v 22 Namih, ri ka diik ta u la aragii, “Ma wo seh? On fas kemem ini ti orek isi kemek kep fafis u usuf fanu ae ri wuun ta kemem. O tara le wo se tom?” \p \v 23 \x - \xo 1:23 \xt Aisaia 40:3\x*Ke Jon ka kiliis ri ini orek ae na buk ke profet Aisaia, ae i tarah, “Ia kinen tikas i tautau na sunbiil aragii, ‘Fatortores sal sala Kumguui.’” \p \v 24 Foron Farasi ae ri wuun ta ri usuf Jon, \v 25 ri ka diik u aragii, “Le biil wo e Mesaia, le Elaija, le Profet, ke isi sa o ka baptais fanu?” \p \v 26 Jon ka kiliis ri aragii, “Ia baptais fanu ini dan, isau le awii na fatpoto gam e ier ae biil gam usum lo. \v 27 I mang e ier ae i mi pes iau ma biil ia tortores isi ifasi iak puk ufu finaun su kia.” \p \v 28 Foron tier tikii igii i tapiek na Beteni,\f + \fr 1:28 \ft Iwu e maleh asru e Beteni. Neng fatat Ierusalem, maleh ke Lasarus, ma neng na nenge bulin dan na Ioridan\f* na nenge baban dan na Ioridan, na falifu ae Jon i tel bapitaiso lo. \s1 Iesu tom e Natun Sipsip ke God \p \v 29 Na biing namih, Jon ka par Iesu i la usuf i ke ka tarah, “Par u! Apiek e Natun Sipsip ke God ae in tel ufu sinang laulau ken fanu tikii na piklinbat. \v 30 Igii mang e ier ae ia use ta u le, ‘I mi pes iau, isau le i laumet lo iau, wara le i liu famu ta tom lo iau.’ \v 31 Ia tom biil ia usum ta le i e seh, isau le wara ae ia ka baptais fanu ini dan, isi iak famalal u usuf fan Israel.” \p \v 32 Ke Jon ka ta orek an famalal kia aragii, “Ia par Tanwa Kalkaluu i filaupu arae nenge bun tinbae na kukulii ma ka kiis lo. \v 33 Biil ifasi ian usum ta lo, isau le, God tom ae i wuun ta iau isi baptais fanu ini dan, i fas ta iau le, ‘Kaltu sa on par Tanwa Kalkaluu in puh ma ka kiis lo, i sau e ier ae in baptais fanu ini Tanwa Kalkaluu.’ \v 34 Ia ka par ta u ke ia ka famalal u le, i e Kalalik ke God.” \s1 Berberat na Fafausum Famu ke Iesu \p \v 35 Na biing namih, Jon tinaiwa sabin turan iwu e kalalik na fafausum kia. \v 36 Aunbiing ka par Iesu i sobel rituul, ka tarah, “Par u! Ae kol e Natun Sipsip ke God.” \p \v 37 Aunbiing iun kalalik na fafausum ae ru ongen Jon i use ta u arae, ru apti sau ke ru ka mi lo Iesu. \v 38 Iesu ka giliim fis ma ka par ru mimi la lo, ke ka diik ru aragii, “Sani kamu ier isi?” \p Ke ru ka kiliis u aragii, “Rabi, fia o kiis la wah?” (Rabi, kamtina le, tom fafausum.) \p \v 39 Iesu ka kiliis ru aragii, “Kamu la, isi kamuk par u.” Ru ka la ma ru ka par falifu ae Iesu i kiis la wah. Rituul ka tapiek na ifet e aunbiing ma ru ka melmel tura papang na aunbiing ka sup e pisiih. \p \v 40 Enru, tualik e Saimon Pita, i e neng lo ruh, ae ru ongen ta Jon i use u arae ma ru ka mi lo Iesu. \v 41 Tier famu ae Enru i tel u, i im isi Saimon Pita tualik ke ka fas u aragii, “Kama ka tafe ta Mesaia.” (Mesaia, na orek Grik le, Karisito.) \v 42 Ka lame u usuf Iesu, ke Iesu ka par u ma ka tarah, “Asam e Saimon, kalalik ke Jon. Rin foteng wo mang ini Sifas.” Sifas, na orek Grik le Pita, kamtinan as ae le, fat. \s1 Iesu i Tawi Nataniel ru e Filip \p \v 43 Na biing namih, Iesu ka ier isi la una Galili. Ka tafe Filip ke ka fas u aragii, “Mi lo iau.” \p \v 44 Filip i tina maleh na Betsaida, na maleh sau ke Enru ru e Pita. \v 45 Filip ka tafe Nataniel ke ka fas u aragii, “Keme ka tafe ta kaltu ae Moses i use ta u na Buk na Nagogon, le in tapiek ma foron profet sabin ri ororek famu ta isi. I e Iesu tina Nasaret kalalik ke Josep.” \p \v 46 Nataniel ka tarah, “Tina Nasaret? Ifasi le ti tier rokap in tapiek na Nasaret?” \p Filip ka kiliis u aragii, “La ugapiek, isi ok par u.” \p \v 47 Aunbiing Iesu ka par pes Nataniel i la usuf i, ka fas fanu aiwa tura le, “Igii mang kol e sikin Israel tekentu, ae biil i lem la.” \p \v 48 Nataniel ka diik Iesu aragii, “O usum lo iau arafah?” Ke Iesu ka kiliis u aragii, “Ia par ta wo tom awii na piklin au na fik, aunbiing Filip biil biitom i tawi pes o.” \p \v 49 Aunbiing Nataniel i ongen u arae, ka tarah, “Rabi! O Kalalik ke God ke o King ken fan Israel.” \p \v 50 Ke Iesu ka tara sing i aragii, “Arafah, o unune sau wara ia fas ta wo le, ia par o awii na piklin au na fik? Nami on par in fuun biitom e tier laumet na neng igii.” \v 51 \x - \xo 1:51 \xt Stat 28:12\x*Ke Iesu ka tara sabin aragii, “Tekentu kanaka ia fas gam, gamen par kukulii in sapeng ma foron angelo ke God rin fen ke rik pu lon Kalalik ken Kaltu.” \c 2 \s1 Iesu i Soikis Dan una Wain \p \v 1 Iwu e biing namih, nenge inen ken fakekel fuuh ri tel u na maleh na Kana na falifu na Galili. Tina Iesu sabin tinaiwa. \v 2 Ri sising ta Iesu turan berberat na fafausum kia sabin isi rin la ulo e inen ae. \v 3 Aunbiing wain ari ka rop mang, tina Iesu ka tara sing i aragii, “Ka rop mang e wain.” \p \v 4 Iesu ka kiliis u aragii, “Tin ier, o ka fas iau isi sah? Sani kiak lo? Aunbiing kiak biil biitom i tapiek.” \p \v 5 Tina ka fas foron fafauun aiwa aragii, “Gamen tel sani ae in fas gam ini.” \p \v 6 Ma aiwa, iwon e luunluun dan ae ri tel u ini fat. Ri to dan la lo una fakalkaluu ri namin nagogon ken fan Iudaia. Temtem tikii lo ri ifasi rin to nenge mar e lita lo. \p \v 7 Iesu ka fas foron fafauun ae aragii, “To fafuun foron pungun dan ini dan.” Ke ri ka to fabasbasa ri ini dan.\fig “To fafuun foron pungun dan ini dan.”|src="Jon 2.7 GS.tif" size="col" ref="2:7" \fig* \p \v 8 Nami ka tarah, “Arik, gam utfe ti fal mang ke gamek ta u usuf kaltu ae i parpar na inen.” \p Ri ka mi lo arae i use u. \v 9 Aunbiing kaltu ae i parpar na inen ka tof u, dan ae ka sokiliis ta una wain. Biil i usum le wain ae i la tingah, isau le foron fafauun sau ae ri utfe ta dan, ri usum le wain ae tingah. Namih, ka kam pes kaltu ae i fakekel fuuh una baba \v 10 ke ka tara sing i aragii, “Ri faumin famu foron ses la ini wain rokap, aunbiing ri ka mas mang, ke rik faumin ri mang ini wain ae biil i rokap kanaka. Isau le wo, igii sau o ka am ta u bin e wain ae i rokap kanaka.” \p \v 11 Igii e fakileng famu ae Iesu i fatapiek u, i fatapiek u na Kana na falifu na Galili. I finngas memeh kia ke berberat na fafausum kia ri ka unune lo. \s1 Iesu i Fes Fasuu Fanu tina Felun Tunmapek \r Metiu 21:12-13; Mak 11:15-17; Luk 19:45-46 \p \v 12 \x - \xo 2:12 \xt Metiu 4:13\x*Namih, Iesu, tina, foron tualik turan berberat na fafausum kia ri ka filaupu una Kapernaum. Ke ri ka melmel aiwa pes fale biing. \p \v 13 \x - \xo 2:13 \xt KisimBek 12:1-27\x*Aunbiing ka fatat isi Ngasa na Liuliu Kulef ken fan Iudaia, Iesu ka tatkau una Ierusalem. \v 14 Aiwa na palgan ubiif kale Felun Tunmapek, Iesu ka tafe fale fanu ri sufsufii foron bulmakau la, sipsip ke bun ma fal ri sokiliis pitkalang\f + \fr 2:14 \ft Fan Iudaia ri tikale fanu isi gong ri fafen na Felun Tunmapek ini pitkalang ken fan Rom ke tina fale maleh sabin, wara le imel e tantanwan foron king kiri ae lo. Pesu, rin sokiliis u na Felun Tunmapek una pitkalang ken fan Iudaia tom.\f* la na olon foron luuf. \v 15 Ke Iesu ka tel nenge bis ini finau ma ka pis fasuu fanu tikii tinaiwa na falifu kawil Felun Tunmapek turan foron sipsip ke bulmakau ma ka lin sarara foron pitkalang ken fanu ae ri sokiliis pitkalang la ke ka fabereng foron luuf kiri. \v 16 Ke ka fas fanu ae ri sufii bun la aragii, “Tel ufu foron bun ae tinaga. Gong gam ikis fel ke Tata una felun fifiil!”\fig “Gong gam ikis fel ke Tata una felun fifiil!”|src="Jon 2.16 GS.tif" size="span" ref="2:16" \fig* \p \v 17 \x - \xo 2:17 \xt BukSong 69:9\x*Berberat na fafausum kia ri ka wolpes sun orek na Buk na Gogoh ae i tarah, “Tara mamais kiak isi felum in tun iau arae yiif.” \p \v 18 Namih, foron famfamu ken fan Iudaia, ri ka diik u aragii, “Matngan fakileng arafa on finngas u usuf kemem una fatekentu wo le, God i ta ta rakrakai usuf o una tel foron tier igii?” \p \v 19 \x - \xo 2:19 \xt Metiu 26:61; 27:40; Mak 14:58; 15:29\x*Iesu ka kiliis ri aragii, “Rabat ufu Felun Tunmapek igii ma iak fapti fafis u na in tuul e biing.” \p \v 20 Ke ri ka diik u aragii, “Be, ifasi on fapti fafis Felun Tunmapek igii na ituul e biing? Ri tel ta u na ifet e sangful ini won e bet.” \v 21 Isau le, Felun Tunmapek ae Iesu i use u, i use pununfo tom. \v 22 Nami na apaptifis kia tina minet, berberat na fafausum kia ri ka wolpes sani ae i use ta u. Ke ri ka unune na orek ae na Buk na Gogoh ma na orek sabin ae Iesu i use ta u. \p \v 23 Aunbiing Iesu tinawii na Ierusalem na Ngasa na Liuliu Kulef, fanu fuun ri par foron fakileng ae i fatapiek ta u ke ri ka unune na asa. \v 24 Isau le Iesu biil i luun unune kia lo ri, wara le i usum tom lon fanu tikii. \v 25 Biil i to dar tikas in famalal u ini sinangun fanu, biil. Wara le, i tom i usum na liu ken nenge kaltu. \c 3 \s1 Iesu i Orek tura Nikodimas \p \v 1 I mel e nenge kaltu asa e Nikodimas, i neng lon foron Farasi. Ma i nenge famfamu ken fan Iudaia. \v 2 I tapiek sing Iesu na wor ma ka tarah, “Rabi,\f + \fr 3:2 \ft “Rabi” kamtina le tom fafausum\f* keme usum le wo nenge tom fafausum ae God i wuun ufu ta uga. Wara le, biil ifasi tikas in tel foron fakileng ae o tel u, male God biil i kiis tura.” \p \v 3 Iesu ka kiliis u aragii, “Tekentu kanaka ia fas o, biil ifasi tikas in par matanfuntih ke God, male biil i pang fuu sabin.”\fig “Biil ifasih tikas in par matanfuntih ke God male biil i pang fuuh sabin.”|src="Jon 3.3 GS.tif" size="col" ref="3:3" \fig* \p \v 4 Nikodimas ka diik aragii, “Male kaltu ka laumet tah, ke arafa sabin in pang fis arae? Biil ifasi in kau fis na bala tina isi ik pang fis sabin.” \p \v 5 Ke Iesu ka kiliis u aragii, “Tekentu kanaka ia fas o, biil ifasi tikas in kau na matanfuntih ke God, male biil i pang fuu sabin ini dan ke ini Tanwa Kalkaluu. \v 6 Se i pang na pununfo i liu ini pununfo sau ma se i pang na Tanwa Kalkaluu, i liu ini tanwa. \v 7 Gong o bitit na orek ia use u le on pang fuu sabin. \v 8 Kif i kufkufe una falifu i ier le in la ulo. O ongen kine, isau le biil o usum le i la tingah ma in la wah. Ifasi sabin arae fanu tikii ae ri pang na Tanwa Kalkaluu.” \p \v 9 Nikodimas ka diik aragii, “Arafa in tapiek arae?” \p \v 10 Ke Iesu ka kiliis u aragii, “O tom fafausum ken fan Israel ma arafah, biil o usum na foron tier igii? \v 11 Tekentu kanaka ia fas o, keme use sani keme usum lo ma keme ka famalal sani keme par ta u, isau le biil tom gam somangat pes fafamalal kimem. \v 12 Ia ka fas ta gam ini foron tier tina piklinbat ke biil gam to unune lo. Male ian fas gam ini foron tier tina kukulii, ke gamen unune lo arafah? \v 13 Biil biitom tikas i la ta una kukulii, Kalalik ken Kaltu sau i pu ta tinbae na kukulii. \v 14 \x - \xo 3:14 \xt Namba 21:9\x*Arae sau Moses i sik ta sii una mawe na aunbiing ri kiis na falifu foes, ifasi sabin arae, Kalalik ken Kaltu rin sik u una mawe, \v 15 isi fanu tikii ae ri unune lo, rik fot u e liu fitliu. \p \v 16 “Wara le, God i ier kanaka isi fanu tikii na piklinbat, pesu, ka ta ufu itikii sau e Kalalik kia, isi se ae i unune lo, biil in to fiu, biil. In fot u e liu fitliu. \v 17 God biil i to wuun ta ke Kalalik uga na piklinbat isi in nagogon fanu, biil. I wuun ufu isi faliu ri. \v 18 Se i unune lo, biil in to fiu na nagogon. Isau le se ae biil i to unune lo, ka fiu ta na nagogon. Wara le biil i unune na asa itikii sau e Kalalik ke God. \v 19 Wara ae ri ka fiu na nagogon i aragii: Malal ka tapiek ta aga na piklinbat, isau le fanu biil ri ier isi malal, biil. Ri lala ier tom isi kubunor, wara le sinangu ri i laulau. \v 20 Foron tom tel sinang laulau, ri ememse malal la ma biil ri la la una malal, wara le ri sokeh, tarama sinangu ri ka tapiek na malmalal. \v 21 Isau le se i liu ini tekentu i la la una malal, isi ik malal le sani i tel ta u, i tel u ini rakrakai ke God.” \s1 Fafamalal ke Jon ulo Iesu \p \v 22 Namih, Iesu turan berberat na fafausum kia ri ka la una falifu na Iudaia ke Iesu ka kiis pes fale biing tura ri ke ka baptais fanu aiwa. \v 23 Jon sabin i famam baptais fanu na Ainon fatat isi Salim, wara le ifuun e dan lo e falifu ae ma fanu fuun ri ka la usuf i, isi ik baptais ri. \v 24 \x - \xo 3:24 \xt Metiu 14:3; Mak 6:17; Luk 3:19,20\x*Tier igii i tapiek famu, nami Jon ka kiis na kamkabet. \v 25 Fale berberat na fafausum ke Jon ri ka fakep ini orek turan nenge sikin Iudaia kunan sinangun fakalkaluu ri ini dan namin nagogon kiri. \v 26 Ri la usuf Jon ke ri ka fas u aragii, “Rabi, kaltu ae kamu tinawii ta na nenge bulin dan na Ioridan, ae o famalal ta fanu ini, ka baptais fanu mang. Ma fanu tikii mang ri ka famam la usuf i.” \p \v 27 Jon ka kiliis ri aragii, “Biil tikas ifasi in kep ti tier, male God biil i ta u sing i tina kukulii. \v 28 \x - \xo 3:28 \xt Jon 1:20\x*Gam tom, gam ka ongen ta fafamalal kiak, ae ia fas ta gam ini le, ‘Ia biil e Mesaia, biil. God i wuun ta iau sau isi ian famu lo.’ \v 29 Fifin ae in fakekel, i antu tom e kaltu ae in telpes u. Ke talan kaltu ae in fakekel, in nene ma ik wongwong isi kine. Ma aunbiing in ongen kinen kaltu ae, ik fuun ini laes. Laes ae kiak ma igii ka kuruung ta liu kiak. \v 30 I tortores isi in laulaumet la ma iak fafabiro la. \p \v 31 “Se i la tina mawe, i laumet lon fanu tikii. Ma se i la tina piklinbat, i tina piklinbat tom ma i orek la tom aragii kaltu tina piklinbat. Se i la tina kukulii i laumet lon fanu tikii. \v 32 I famalal sani i par ta u ma ka ongen ta u, isau le biil tikas i somangat pes orek an famalal kia. \v 33 Se i somangat pes orek an famalal kia, i fatekentu u le orek ke God i tekentu. \v 34 Wara le ier ae God i wuun ufu tah, i use orek la ke God, wara le God i ta kuruur Tanwa Kalkaluu usuf i. \v 35 \x - \xo 3:35 \xt Metiu 11:27; Luk 10:22\x*Tama i ier kanaka isi ke Kalalik ke ka ta tikii ta foron tier una lima. \v 36 Se i unune lo Kalalik i fot u e liu fitliu, isau le se ae biil i somangat pes Kalalik, biil in kep liu, biil. Ngaliaf ke God i kiis tom lo.” \c 4 \s1 Iesu i Orek turan nenge Fafnan Samaria \p \v 1 Foron Farasi ri ka ongen u le, fanu fuun mang ri ka mi lo Iesu ke ka famam baptais ri ma wewes lo ri ka laumet lon berberat na fafausum ke Jon. \v 2 Tekentu lo le, Iesu biil i to baptais fanu, berberat na fafausum kia sau ri baptais fanu. \v 3 Aunbiing Kumguui ka usum mang le foron Farasi ri ka ongen ta u le, fanu tikii ae mang nami, ka apti tina Iudaia ma ka fis una Galili. \p \v 4 Na ninla kia, ka soleng falifu na Samaria. \v 5 \x - \xo 4:5 \xt Stat 33:19; Josua 24:32\x*Ke ka tapiek na nenge maleh na Samaria ri foteng u ini Sikar, fatat isi sun nanal ae Jekop i ta ta u usuf Josep, kalalik kia. \v 6 Aiwa, e toh na dan ae Jekop i kef ta u. Iesu i mut e fo na dolon ninla ke ka kiis na baban toh na dan ae. Aunbiing ae, ifasi aragii sangful ini u e aunbiing na siat. \p \v 7 Na aunbiing ae, nenge fafnan Samaria ka la isi ut ke Iesu ka sising u aragii, “Ifasi on ut aiak?”\fig Iesu i orek turan fafnan Samaria|src="Jon 4.7 GS (2).tif" size="col" ref="4:7" \fig* \v 8 Berberat na fafausum kia ri ka la ta una maleh ae isi fiil inen. \p \v 9 \x - \xo 4:9 \xt Esra 4:1-5; Nehemia 4:1,2\x*Fafnan Samaria ae ka kiliis u aragii, “O sikin Iudaia ma ia fafnan Samaria. O ka sising iau bin isi ti dan, arafah?” I use u arae, wara le fan Iudaia turan fan Samaria biil ri fatala la. \p \v 10 Iesu ka kiliis u aragii, “Male on usum ta na fafen ke God ma se ae i sising o isi in yin, ke ifasi ok sising ta u ma ik ta ta u e dan na liu usuf o.” \v 11 Fifin ae ka tara sing i aragii, “Ier, biil ti utut kiam ma toh na dan igii i puh kanaka. Dan na liu ae, on kep u fiah? \v 12 Arafah, o wol le o laumet lo Jekop, tubutamat kerer? I ta ta u e toh na dan igii sing kemem ma i tom i yin ta lo turan berberat kia ke foron bulmakau turan foron sipsip kia.” \p \v 13 Iesu ka kiliis u aragii, “Fanu tikii ae ri yin na dan igii, rin metdan sabin, \v 14 isau le se i yin na dan ae ia ta u sing i, biil in to metdan sabin, biil. Dan ae ia ta u sing i, in tapiek arae matan dan ae i burburak na liu kia ma i ta liu fitliu.” \p \v 15 Fifin ae ka tara sing i aragii, “Ier, ta dan ae sing iau, isi biil mang ian metdan ke biil sabin ian fis uga isi ut.” \p \v 16 Ke Iesu ka fas u aragii, “La, kam pes antum ma kamuk fis uga.” \p \v 17 Ka kiliis u aragii, “Biil ti antung.” \p Iesu ka tara sing i aragii, “O orek tekentu tom aunbiing o tara le biil ti antum. \v 18 Wara le o ka telpes ta ilim e kaltu ma kaltu mang igii o ka kiis tura, biil e antum. Sani ae o use u, i tekentu.” \p \v 19 Fifin ae ka tarah, “Ier, ia par u le wo nenge profet. \v 20 Foron tubutamat kemem ri lotu la na pungpung igii, isau le gam fan Iudaia, gam tara la le, falifu ae rin lotu lo, e Ierusalem sau.” \p \v 21 Iesu ka fas u aragii, “Tin ier, unune lo iau, nenge aunbiing in tapiek ae biil mang gamen lotu unaisa Tata aga na pungpung igii, le na Ierusalem. \v 22 Gam fan Samaria, gam lotu unaisan sani biil gam usum lo. Isau le keme lotu unaisan sani keme usum lo, wara le fafaliu ke God i la sing kemem fan Iudaia. \v 23 Isau le, nenge aunbiing in tapiek ma igii mang ka tapiek tah, ae foron tom lotu tekentu rin lotu unaisa Tata na tanwa ke ini tekentu, wara le foron matngan tom lotu arae, Tata i im la isi. \v 24 God i tanwa ma fanu ae ri lotu unaisa, rin lotu tom na tanwa ke ini tekentu.” \p \v 25 Fifin ae ka tarah, “Ia usum le Mesaia, ae ri foteng u ini Karisito in tapiek. Aunbiing in tapiek, ke ik famalal kerer ini foron tier tikii.” \p \v 26 Ke Iesu ka tara sing i aragii, “Iau sau, igii ia orek turam.” \p \v 27 Na aunbiing sau ae, berberat na fafausum kia ri ka tapiek ke ri ka bitit, aunbiing ri tafe u i ororek la turan nenge fifin. Isau le biil tikas i diik Iesu le, “Sani o ier isi?” le, “O orek tura isi sah?” \p \v 28 Fifin ae ka sok ufu pungun dan kia aiwa ma ka fis una maleh ke ka fas fanu aragii, \v 29 “Uui! Gam la ma gamek par nenge kaltu, ae i fas ta iau ini foron tier tikii ia tel ta u. I sangan e Mesaia.” \v 30 Ri ka apti tina maleh ma ri ka la isi tafe u. \p \v 31 Aunbiing sau fifin ae i kang koseng ri, berberat na fafausum kia ri ka tara sing i aragii, “Rabi, ien mang.” \p \v 32 Isau le ka kiliis ri aragii, “I mel e inen aiak ae biil gam usum lo.” \p \v 33 Ke berberat na fafausum kia ri ka fadiik fis tom ini ri aragii, “Awii ngan tikas ka fen ta u ini ti inen?” \p \v 34 Iesu ka tara sing ri aragii, “Inen aiak, le ian misuut na wolwol ke ier ae i wuun ta iau uga ma iak farop foim kia. \v 35 Gam use u la le, ‘In fet biitom e funiil aiwa isi taul ilfafua.’ Isau le ia fas gam: Sapeng na matmi ma gamek par una mok! Ka matuk mang una ilfafua. \v 36 Tom lalamok ka kepkep fifiil kia la mang ma i lalamok turim una liu fitliu, isi tom lalamok ru e tom soso ruk laes turim. \v 37 Pesu, orek ae i tekentu, ‘Nenge kaltu tom i soso ke neng ka lalamok.’ \v 38 Ia wuun ta gam isi lalamok na mok ae biil gam foim ta lo. Fal tom ri tel rakrakai na foim ta lo ma gam ka kep rokap mang tina songsong kiri.” \s1 Ifuun e Fan Samaria ri ka Unune \p \v 39 Ifuun e fan Samaria tina maleh ae, ri ka unune lo Iesu, i wara na orek an fafamalal ken fifin ae i tara ta le, “I fas ta iau ini foron tier tikii ia tel ta u.” \v 40 Ke na aunbiing fan Samaria ri ka la unaisa, ri ka rut u ke ka kiis tura ri pes iwu e biing. \v 41 Ma fanu fuun biitom ri ka tapiek tom unune, i wara na orek ke Iesu. \p \v 42 Ri ka tara sing fifin ae aragii, “Biil keme unune sau wara na orek kiam, biil. Keme unune, wara le kemem tom keme ka ongen ta u ke keme ka usum mang le kaltu sau igii, i e Tom Fafaliu ken fanu tikii na piklinbat.” \s1 Iesu i Faliu Kalalik ken nenge Tara Kaltu \p \v 43 Nami na iwu e biing, Iesu ka la una Galili. \v 44 \x - \xo 4:44 \xt Metiu 13:57; Mak 6:4; Luk 4:24\x*Iesu tom ka use famalal u le, nenge profet, biil ri bulat la lo na maleh tutus kia. \v 45 \x - \xo 4:45 \xt Jon 2:23\x*Aunbiing ka tapiek na Galili, fan Galili ri ka somangat pes u. Ri par ta foron fakileng tikii ae i fatapiek ta u na Ierusalem, wara le ri sabin ri la ta na Ngasa na Liuliu Kulef. \p \v 46 \x - \xo 4:46 \xt Jon 2:1-11\x*Ka tapiek fis sabin na Kana, na falifu na Galili, na maleh ae i soikis ta dan una wain lo. Ma imel e nenge tom foim ken king na maleh na Kapernaum ae kalalik kia i sasem. \v 47 Aunbiing kaltu ae i ongen u le Iesu ka la ta tina Iudaia una Galili, ka la unaisa ma ka piispiis u isi in la una Kapernaum, isi ik faliu ke kalalik ae fatat in met. \v 48 Iesu ka tara sing i aragii, “Male biil gam par foron fakileng ke foron tier an fabitit, biil tom gamen unune.” \p \v 49 Kaltu ae ka fas u aragii, “Ier, kara mang, tarama keng kalalik ka met.” \p \v 50 Iesu ka kiliis u aragii, “Fis mang. Kem kalalik in liu.” Kaltu ae ka unune na orek ke Iesu ke ka la. \v 51 Aunbiing i toltole sal la biitom, foron fafauun kia ri ka tafe u ma ri ka fas u le ke kalalik ka liu tah. \v 52 Ka diik ri isi aunbiing sa tom, i liu rokap lo e ke kalalik. Ke ri ka fas u le, “Gogor i rop koseng u nabiing na itikii e aunbiing na efef.” \p \v 53 Ke taman kalalik ae ka wolpes u le, aunbiing masau ae, Iesu i fas ta u le, “Kem kalalik in liu.” Pesu, i turan fanu tikii na fel kia ri ka unune. \p \v 54 Igii e fawu u e fakileng ae Iesu i fatapiek u na Galili, aunbiing i la tina Iudaia. \c 5 \s1 Iesu i Faliu nenge Kaltu na Biingen Mangeh \p \v 1 Fale aunbiing namih, Iesu ka tatkau una Ierusalem isi nenge Ngasa ken fan Iudaia. \v 2 Awii na Ierusalem, fatat isi matanfel ae ri foteng u ini Matanfel ken foron Sipsip, imel e nenge kalpong ae na orek Ibru ri foteng u ini Betesda\f + \fr 5:2 \ft Fale tom tasum ri tara le asan kalpong ae, e Betsaida\f* ma awii kawil u, ilim e palpalbuang. \v 3-4 Ma na falifu ae, ifuun e fanu ri borong aiwa ini marmarsan sasem, fal ri kut, fal ri peo ke fal baban fo ri i met.\f + \fr 5:3-4 \ft Fale tom tasum na Buk na Gogoh ri wol le fale orek biitom na rina igii, i aragii: \ft \+it Fale biing nenge angelo ke Kumguui i pu la, ke ka ikis dan ke dan ka burburak. Se i pu famu una dan ae i burburak, in liu na sasem kia.\+it*\f* \p \v 5 Nenge kaltu aiwa, i peo na ituul e sangful ini wal e bet. \p \v 6 Aunbiing Iesu ka par u i borong kiniis, ka usum ta le ka kiis ta arae na dolon aunbiing ke ka diik u aragii, “Arafah, o ier isi on liu?” \p \v 7 Peo ae ka kiliis u aragii, “Ier, biil tikas una lupes fapu iau una kalpong aunbiing dan i burburak. Ia riris la bii le ian puh, ke fale fanu keskes ri ka famu paket.” \p \v 8 Iesu ka tara sing i aragii, “Aptih! Kep mii salam ma ok la.” \v 9 Fanpil, kaltu ae ka liu, ka kep mii sala ke ka la. \p Tier igii i tapiek na nenge Biingen Mangeh, \v 10 \x - \xo 5:10 \xt Nehemia 13:19; Jeremia 17:21\x*pesu, foron famfamu ken fan Iudaia ri ka tara sing kaltu ae Iesu i faliu ta u aragii, “Biingen Mangeh igii! Nagogon i ti kale u le, gong o kep mii salam igii.” \p \v 11 Isau le ka kiliis ri aragii, “Kaltu ae i faliu ta iau i fas iau le, ‘Kep mii salam ma ok la.’” \p \v 12 Ke ri ka diik u aragii, “Se na kaltu i fas o isi on kep mii salam ma ok la?” \p \v 13 Isau le kaltu ae, biil i usum le se i faliu ta u, wara le Iesu ka liur ta na fatpoton gur na fanu aiwa. \p \v 14 Namih, Iesu ka tafe u na Felun Tunmapek ke ka tara sing i aragii, “Par u, o ka rokap fis mang. Susuaf mang na tel sinang laulau, tarama ti tier ae laulau kanaka ka tapiek lo wo.” \v 15 Kaltu ae ka la ke ka fas foron famfamu ken fan Iudaia le, kaltu ae i faliu ta u, e Iesu sau. \s1 Kalalik i Tel sani sau ae Tama i Tel u \p \v 16 Pesu, foron famfamu ken fan Iudaia ri ka tipes ememse Iesu, wara le i tel foron tier igii na Biingen Mangeh. \v 17 Iesu ka kiliis ri aragii, “Tata i fofoim la tom papang igii ke ia sabin, ia fofoim la tom.” \v 18 Pesu, ri ka lala rakrakai mang tom le rin siimete Iesu, biil e wara sau le i lek nagogon na Biingen Mangeh, biil. I use u sabin le God i e Tama tutus ma aunbiing i use u arae, i tel u ka fafasi ini God. \p \v 19 Iesu ka tara sing ri aragii, “Tekentu kanaka ia fas gam, Kalalik biil ifasi in tel ti tier ini wolwol kia tom, biil. I tel tier sau ae i par Tama i tel u la, wara le sani Tama i tel u, ke Kalalik sabin i tel u la. \v 20 Wara le Tama i ier kanaka isi ke Kalalik ma i finngas u ini foron tier tikii i tel u la. In finngas u ini foron tier laumet na fal igii isi gamek lala bitit. \v 21 Arae sau Tama i fapti foron minet la ma ka ta liu sing ri, ke Kalalik sabin in ta liu sing fanse i ier le in ta u usuf ri. \v 22 Ma Tama biil sabin i nagogon fanu la, biil. I unune ufu foron foim tikii una nagogon fanu usuf ke Kalalik, \v 23 isi fanu tikii rik bulat lo ke Kalalik, arae sau ri bulat lo Tama. Se biil i bulat lo ke Kalalik, biil i bulat lo Tama ae i wuun ta u. \p \v 24 “Tekentu kanaka ia fas gam, se i ongen orek kiak ma ka unune lo ier ae i wuun ta iau, i fot u e liu fitliu ma biil in fiu na nagogon, biil. Ka oflek ta koseng minet una liu. \v 25 Tekentu kanaka ia fas gam, nenge aunbiing in tapiek ma igii mang ka tapiek tah, aunbiing foron minet rin ongen kinen Kalalik ke God ma fanse ri ongen u, rin liu. \v 26 Tama i e waran liu. Ke arae sabin lo ke Kalalik, Tama ka ta u usuf i, isi i sabin ik waran liu. \v 27 Ma ka ta ta u e rakrakai una nagogon usuf i, wara le i Kalalik ken Kaltu. \p \v 28 “Gong gam bitit na orek igii, wara le nenge aunbiing in tapiek, ae foron minet tikii rin ongen kine \v 29 \x - \xo 5:29 \xt Daniel 12:2\x*ke rik suuh. Fanse ae ri tel ta rokap na sinang, rin apti isi kep liu ma fanse ae ri tel ta sinang laulau, rin apti isi fiu na nagogon. \v 30 Biil ifasi ian tel ti tier namin wolwol kiak tom, biil. Ia tel nagogon sau namin sani ia ongen u. Ma nagogon kiak i tortores, wara le biil ia mi na wolwol kiak tom, biil. Ia mi sau namin wolwol ke ier ae i wuun ta iau. \s1 Orek an Fafamalal ulo Iesu \p \v 31 “Male ia tom, ia famalal fafis iau, ke fafamalal kiak biil in tatawin. \v 32 Isau le, nenge kaltu keskes tom i fafamalal ulo iau ma ia usum le fafamalal kia ulo iau i tatawin. \p \v 33 \x - \xo 5:33 \xt Jon 1:19-27; 3:27-30\x*“Gam wuun ta fale fanu usuf Jon ma ka famalal ta u e tekentu lo iau. \v 34 Biil ia to dar ti fafamalal ken fanu, biil. Ia use u arae isi gamek kep liu. \v 35 Jon i arae lam ae i karef ma ka ta ta malal ma gam ka gesges ta isi laes na malal lo na fatuklin aunbiing. \p \v 36 “Isau le, imel e fafamalal ulo iau ae i tatawin kanaka na fafamalal ae Jon i use ta u. Fafamalal ae, i e foim tom ae Tata i wuun ta iau isi ian farop u ma igii ia teltel u la. Foim ae i famalal u le Tata tom i wuun ta iau. \v 37 \x - \xo 5:37 \xt Metiu 3:17; Mak 1:11; Luk 3:22\x*Ma Tata ae i wuun ta iau, ka fafamalal ta ulo iau. Biil tom gam ongen ta kine ke biil tom gam par u le i par arafah. \v 38 Ke orek kia biil i kiis na balmi, wara le biil gam unune lo ier ae i wuun ta u. \v 39 Gam tangtang fakasi foron sun orek la na Buk na Gogoh, wara gam wol le foron orek ae in ta liu fitliu sing gam. Foron orek ae ri famalal iau, \v 40 isau le biil gam ier isi la unaisang, isi gamek kep liu. \p \v 41 “Biil ia dar ti ususefages sing fanu, \v 42 wara ia usum lo gam. Ia usum le biil gam ier isi God na balmi. \v 43 Ia la ta uga ini asa Tata ke biil gam somangat pes iau. Isau, male tikas in la ini asa tom ke gamek somangat pes u. \v 44 Arafa gamen unune arae lo iau, male gam ier isi kep ususefages sing gam tom ma biil gam totof isi kep ususefages sing itikii sau e God? \p \v 45 “Isau le, gong gam wol le ian ususe ami sing Tata. Ier ae in ususe ami, e Moses, ae gam luun unune kimi lo le in lupes gam. \v 46 Male gam unune ta lo Moses, ke gamen unune sabin lo iau, wara le i siit ta orek an famalal ulo iau. \v 47 Male biil gam unune na sani i siit ta u, ke arafa gamek unune arae na sani ia use u?” \c 6 \s1 Iesu i Fen Ilim e Arip e Fanu \r Metiu 14:13-21; Mak 6:30-44; Luk 9:10-17 \p \v 1 Fale aunbiing namih, Iesu ka sopaket dan kawil na Galili ae ri foteng u la sabin ini dan kawil na Taiberias. \v 2 Ma gur na fanu ri ka mi lo, wara le ri ka par ta foron fakileng ae i tel ta u lon foron sasem. \v 3 Namih, Iesu ka tatkau na nenge pungpung ke ka kiis turan berberat na fafausum kia aiwa. \v 4 Aunbiing ae, ka fatat e Ngasa na Liuliu Kulef ken fan Iudaia. \p \v 5 Aunbiing Iesu i lin mata, ka par nenge tara gur na fanu ri ka la la isi ke ka diik Filip aragii, “Fia keren fiil ti beret wah an fanu igii?” \v 6 I diik arae una tof u sau, wara le i tom ka usum ta na sani in tel u. \p \v 7 Filip ka kiliis u aragii, “Iwu e mar e dinaria\f + \fr 6:7 \ft Nenge dinaria, ifasi ini fifiil ken nenge tom foim na itikii e biing\f* biil i to fasi una fiil beret isi temtem tikii na kaltu ik ien in tuul.” \p \v 8 Neng lon berberat na fafausum kia e Enru, tualik e Saimon Pita, ka fas u aragii, \v 9 “Nenge kalalik igii, imel ilim e fabiro beret ri tel u ini bali ke iwu sabin e kok ae sing i. Isau le, in fasi arafa lon fanu fuun igii?” \p \v 10 Ke Iesu ka fas ri aragii, “Gam fakiis fanu.” Falifu ae imel e fifih lo ma fanu ae ri ka kiis lo. Wewes lon fanu tamat ifasi aragii ilim e arip. \v 11 Iesu ka kep beret, ka fot rokap lo usuf God ma ka tulus fanu ae ri kiis tah. Ka tel u sabin arae na iwu e kok ma fanu tikii ri ka farop wolwol kiri na ien. \p \v 12 Aunbiing ri ka mas mang, ke Iesu ka fas berberat na fafausum kia aragii, “Siing turim foron tigan inen ae ri mas tiga, tarama ka laulau foes.” \v 13 Ke ri ka siing fafuun nenge sangful ini u e kes ini foron tigan inen, tina ilim e beret ae fanu ri mas tiga. \p \v 14 Aunbiing fanu ri ka par ta fakileng ae Iesu i fatapiek ta u na matri, ri ka tarah, “Tekentu kanaka, igii e profet ae ri use ta u le in tapiek aga na piklinbat.”\x - \xo 6:14 \xt Lo 18:15\x* \v 15 Iesu ka usum ta le fanu ae ri ier isi la ma rik fangongos u isi in tapiek king, pesu ka la keskes koseng ri una nenge pungpung. \s1 Iesu i La na olon Dan \r Metiu 14:22-33; Mak 6:45-52 \p \v 16 Ka efef worwor mang, ke berberat na fafausum kia ri ka filaupu una dan kawil. \v 17 Ri ka wof na nenge mon ke ri ka sopaket dan una Kapernaum. Ka kubunor mang ma Iesu biil biitom i tapiek naisri. \v 18 Tara kif ka aptih ma ka panaf e dan. \v 19 Aunbiing ri ka awes ifasi aragii ilim, le iwon e kilomita, ke ri ka par Iesu ka la na olon dan isi mon ke ri ka lala sokeh. \v 20 Isau le Iesu ka fas ri aragii, “Iau sau igii. Gong gam sokeh.” \v 21 Ke ri ka laes isi rin siing u ma fanpil ri ka tapiek na falifu ae rin la ulo. \p \v 22 Na biing namih, gur na fanu ae ri kiis uf ta na nenge bulin dan kawil, ri ka wol tafe u le itikii ta sau e mon tinaiwa ma Iesu biil i to wof ta turan berberat na fafausum kia. Ri keskes tom ri la tah. \v 23 Namih, fale mon tina Taiberias ri ka masa fatat isi falifu ae ri ien ta beret ae Kumguui i fotrokap ta lo. \v 24 Ma aunbiing ri ka iliim u le, Iesu turan berberat na fafausum kia ri ka mangmangal ta aiwa, ri ka wof na foron mon isi im isi Iesu na Kapernaum. \s1 Iesu i e Beret na Liu \p \v 25 Aunbiing ri ka tafe u na nenge bulin dan kawil, ri ka diik u aragii, “Rabi, nangis o la ta uga?” \p \v 26 Iesu ka kiliis ri aragii, “Tekentu kanaka ia fas gam, gam im isi iau, biil i wara na foron fakileng ae gam par ta u, biil. I wara sau le gam ien ta beret ke gam ka mas. \v 27 Gong gam foim isi inen ae in laulau sau, gong. Gamen foim isi inen ae in kiis ma in ta liu fitliu ae Kalalik ken Kaltu in ta u usuf gam. God Tama ka luun ta fakileng lo ke Kalalik, le i somangat ini.” \p \v 28 Ke ri ka diik u aragii, “Sani tom kemen tel u isi kemek tel foim ae God i ier isi?” \p \v 29 Iesu ka kiliis ri aragii, “Foim ae God i ier isi, i aragii: Gamen unune lo ier ae God i wuun ufu tah.” \p \v 30 Pesu, ri ka diik u aragii, “Matngan fakileng arafa on fatapiek u, isi kemek par u ma kemek unune lo wo? Wo, sani on tel u? \v 31 \x - \xo 6:31 \xt KisimBek 16:4,15; BukSong 78:24\x*Foron tubutamat kemem ri ien ta mana na falifu foes, arae ri siit ta u na Buk na Gogoh le, ‘I fen ta ri ini beret tina kukulii una ien.’” \p \v 32 Iesu ka fas ri aragii, “Tekentu kanaka ia fas gam, biil e Moses ae i fen ta gam ini beret tina kukulii, biil. Tata tom ma i fen gam ini beret tekentu tina kukulii. \v 33 Wara le, beret tekentu ke God, e ier ae i pu tina kukulii ma ka ta liu sing fanu tikii na piklinbat.” \p \v 34 Ri ka tarah, “Ier, tipes u igii, fen kemem mang ini beret ae.” \p \v 35 Ke Iesu ka tara sing ri aragii, “Iau tom e beret na liu. Se i la usuf iau, biil in to fitol. Ke se i unune lo iau, biil in to met dan. \v 36 Isau le, arae ia ka fas ta gam, gam ka par ta iau ma biil tom gam unune. \v 37 Fanu tikii ae Tata i ta ta u usuf iau, rin la usuf iau. Ma se i la usuf iau, biil ian to tel ufu. \v 38 Wara le, ia pu ta tinbae na kukulii, biil isi ian mi na wolwol kiak tom, biil. Ia pu tinbae isi ian mi na wolwol ke ier ae i wuun ta iau. \v 39 Ma igii e wolwol ke ier ae i wuun ta iau uga, le: Gong ia sok ufu tikas lo ri ae ka ta ta u usuf iau, isau le ian fapti fafis ri na farfarop na biing. \v 40 Wara le, wolwol ke Tata i aragii: Se i par usuf Kalalik ma ka unune lo, in fot u e liu fitliu ma ian fapti fafis u na farfarop na biing.” \p \v 41 Pesu, foron famfamu ken fan Iudaia ri ka tipes belbel orek ulo, wara i tara ta le, “Iau tom e beret ae i pu ta tinbae na kukulii.” \v 42 Ri ka tarah, “Arafah, biil e kalalik ke Josep sau igii? Kere usum sau lo tama ru e tina. Ma arafa bin ka tara le, i pu tina kukulii?” \p \v 43 Iesu ka kiliis ri aragii, “Gong gam belbel orek na fatpoto gam. \v 44 Biil tikas ifasi in la usuf iau, male Tata ae i wuun ta iau, biil i lame u usuf iau ma ian fapti fafis u na farfarop na biing. \v 45 \x - \xo 6:45 \xt Aisaia 54:13\x*Ri siit ta u na Buk ken foron Profet aragii, ‘God tom in fausum ri tikii.’ Ma fanu tikii ae ri ongen Tata ma ri ka kep fafausum sing i, rin la usuf iau. \v 46 Biil tom tikas i par ta Tata, biil. Ier sau ae i la tinbae sing God, ka par ta Tata. \v 47 Tekentu kanaka ia fas gam, se i unune, i fot u e liu fitliu. \v 48 Iau tom e beret na liu. \v 49 Foron tubutamat gam ri ien ta mana na falifu foes, isau le ri met tom. \v 50 Isau le, igii e beret ae i pu tinbae na kukulii ma se i ien u, biil in to met, biil. \v 51 Iau tom e beret ae i liu ae i pu tinbae na kukulii. Male tikas i ien lo e beret igii, in liu fitliu. Beret igii, i e pununfong tom ae ian ta u, isi fanu na piklinbat rik liu.” \p \v 52 Ke fan Iudaia ri ka tipes fakep ini orek na fatpoto ri tom aragii, “Kaltu igii, arafa in ta pununfo arae usuf kerer isi kerek ien u?” \p \v 53 Iesu ka fas ri aragii, “Tekentu kanaka ia fas gam, male biil gam ien pununfon Kalalik ken Kaltu ma biil gam umin dawu, biil in mel e liu sing gam. \v 54 Se i ien pununfong ma ka umin daung, i fot u e liu fitliu ma ian fapti fafis u na farfarop na biing. \v 55 Wara le pununfong i e inen tu ma daung i e dan tu. \v 56 Se i ien pununfong ma ka umin daung, i patep lo iau ma ia ka patep lo. \v 57 Tata ae i liu, i wuun ta iau. Ma ia liu i wara lo Tata. Arae sabin ulo se i ien lo iau, in liu wara lo iau. \v 58 Igii e beret ae i pu tinbae na kukulii. Foron tubutamat gam ri ien ta mana ke ri ka met, isau le se i ien na beret igii, in liu fitliu.” \p \v 59 Foron tier igii i use u, aunbiing i fausum fanu na felun lotu na Kapernaum. \s1 Foron Orek na Liu Fitliu \p \v 60 Aunbiing ri ongen foron tier igii, ifuun e berberat na fafausum ke Iesu ri ka tarah, “Fafausum igii i ngangaten kanaka. Se ifasi in somangat pes u?” \p \v 61 Iesu ka usum ta na sani berberat na fafausum kia ri ususe u la, pesu ka tara sing ri aragii, “Foron fafausum igii i fatel gam? \v 62 Male gamen par Kalalik ken Kaltu in tatkau fis una falifu ae i pu ta tinlo, ke gamen wol arafah? \v 63 Tanwa Kalkaluu i ta liu la. Pununfo biil i ta liu la. Foron orek ae ia ka fas ta gam ini, i tanwa, ma i liu. \v 64 Isau le fal lo gam, biil ri to unune.” Iesu i use u arae, wara le ka usum ta tina tanwara lon fanse ae biil ri unune ke se ae in ta ufu una liman tuui. \v 65 Ke ka tara sabin aragii, “Igii e wara ke ia ka fas gam le, biil tikas ifasi in la usuf iau, male Tata biil i ta rakrakai sing i isi in la usuf iau.” \p \v 66 Tipes u na aunbiing ae, ifuun e berberat na fafausum kia ri ka la koseng u ma biil mang ri mi la lo. \p \v 67 Iesu ka diik nenge sangful ini u e kalalik na fafausum kia aragii, “Gam sabin, gam ka ier isi la koseng iau, beh?” \p \v 68 \x - \xo 6:68 \xt Metiu 16:16; Mak 8:29; Luk 9:20\x*Saimon Pita ka kiliis u aragii, “Kumguui, kemen la usuf se sabin? O sau imel e orek na liu fitliu ae sing o. \v 69 Keme unune ma keme usum le, o Kaltu Kalkaluu ke God.” \p \v 70 Ke Iesu ka fas ri aragii, “Ia tom ia tim pes ta gam nenge sangful ini u. Isau le neng lo gam i nenge tanwa laulau.” \v 71 I use Iudas, kalalik ke Saimon Iskariot. Taftawa le i neng lon sangful ini u e kalalik na fafausum, isau le namih, in ta ufu Iesu una liman tuui. \c 7 \s1 Foron Tualik e Iesu biil ri Unune lo \p \v 1 Nami na foron tier igii, Iesu ka la na foron maleh na falifu na Galili. Biil i ier isi in la una Iudaia, wara le foron famfamu ken fan Iudaia ri puput isi siimete u. \v 2 \x - \xo 7:2 \xt WokPris 23:34; Lo 16:13\x*Isau le aunbiing ka fatfatat la isi Ngasa na Palpalbuang\f + \fr 7:2 \ft Ngasa igii, ri tel u la una wolpes aunbiing ri kiis ta na falifu foes. Ri tel u la na Ierusalem, na iwal e biing.\f* ken fan Iudaia, \v 3 foron tualik e Iesu ri ka fas u aragii, “On kang tinaga ma ok la una Iudaia, isi berberat na fafausum kiam rik par foron fakileng on fatapiek u. \v 4 Se i ier le rin usum tikii lo, biil in tel famumun ti tier. O fatapiek foron tier la igii, pesu, finngas o mang usuf fanu tikii na piklinbat!” \v 5 Foron tualik tom ri use u arae, wara le ri sabin, biil ri unune lo. \p \v 6 Pesu, Iesu ka tara sing ri aragii, “Aunbiing tutus kiak biil biitom i tapiek. Isau le foron aunbiing tikii ifasi sau usuf gam. \v 7 Fanu na piklinbat biil ifasi rin ememse gam. Isau le ri ememse iau, wara le ia famalal u le sinangu ri i laulau. \v 8 Gam la una ngasa ae. Ia tom biil ian la una ngasa ae, wara le aunbiing tutus kiak, biil biitom i tapiek.” \v 9 Ka use ta u arae, ke ka melmel tom na Galili. \p \v 10 Isau le nami sau lon foron tualik ri ka la ta una ngasa ae, ka la sabin. Isau le biil i to la malal, i la mumun sau. \v 11 Awii na ngasa ae, foron famfamu ken fan Iudaia ri ka famam parpar isi ma ri ka diik aragii, “Fiawa e kaltu ae?” \p \v 12 Ma aiwa na fatpoton gur na fanu ae, ri ka famam ngurke Iesu. Fal ri tara le, “I rokap na kaltu.” \p Ma fal ri ka tarah, “I famam lame fager fanu.” Isau le ri orek fofo sau \v 13 ma biil tikas i use ti tier ulo na matan fanu tikii, wara le ri soke foron famfamu ken fan Iudaia. \s1 Iesu i Fafausum Fanu \p \v 14 Na nenge biing na fatpoton ngasa ae, Iesu ka tatkau una Felun Tunmapek ma ka tipes fausum fanu. \v 15 Fan Iudaia ri ka lala bitit ma ri ka diik aragii, “Kaltu igii arafa i kep u arae e tasum igii ma biil i to fafausum tah?” \p \v 16 Iesu ka kiliis ri aragii, “Fafausum igii, biil e fafausum kiak tom, biil. I la tom sing ier ae i wuun ta iau. \v 17 Male tikas i ier isi mi na wolwol ke God, ke ifasi in iliim u le fafausum kiak ia use u ini wolwol kiak tom, le i la sing God. \v 18 Se i orek ini wolwol kia tom, i tel u isi fanu tikii rin sik asa. Isau le, se i tel foim una sik asa ier ae i wuun ta u, i e kaltu tekentu ma biil ti famfabal lo. \v 19 Tekentu kanaka ia fas gam, Moses i ta ta u e nagogon sing gam. Isau le biil tom tikas lo gam i misuut na nagogon. Isi sani gam ka im sal una siimete iau?” \p \v 20 Gur na fanu ae ri ka kiliis u aragii, “Imel e tanwa laulau lo wo. Se i ier isi siimete wo?” \p \v 21 Iesu ka kiliis ri aragii, “Ia fatapiek ta nenge fakileng na Biingen Mangeh ma gam tikii gam ka lala bitit. \v 22 \x - \xo 7:22 \xt Stat 17:10; WokPris 12:3\x*Isau le, fale aunbiing gam kiit pununfon berberat la na Biingen Mangeh, wara Moses i ta ta u e nagogon na sinangun fakiit usuf gam. Isau le biil i la sing Moses, biil. I la tom sing foron tubutamat gam. \v 23 \x - \xo 7:23 \xt Jon 5:9\x*Ke, male ri kiit pununfo nenge kalalik na Biingen Mangeh isi gong ri lek nagogon ke Moses,\f + \fr 7:23 \ft Nagogon ke Moses i use u le nenge kalalik rin kiit pununfo na fawal u e biing kia nami na biing ae i pang lo. Male biing ae i Biingen Mangeh, rin kiit u tom.\f* ke isi sani gam ka ngaliaf ulo iau, wara le ia faliu kaltu kuruur ae na Biingen Mangeh? \v 24 Gong gam nagogon namin parpar kimi sau, gong. Gamen tel tortores na nagogon.” \s1 Fale Fanu biil ri Unune le Iesu i e Mesaia \p \v 25 Wara na foron tier ae Iesu i use ta u, fale fanu na Ierusalem ri ka tipes diik aragii, “Be, kaltu sau igii ri famam totof isi siimete u? \v 26 Par u, ae sau i ororek la na matan fanu ma foron famfamu biil ri use ti tier ulo. Awii ri ka usum mang ngan le i e Mesaia? \v 27 Isau le kaltu igii kere usum sau le i tingah ma aunbiing Mesaia in tapiek, biil tikas in usum le in la tingah.” \p \v 28 Aunbiing Iesu i fafausum fanu la biitom na palgan ubiif kale Felun Tunmapek, ka perek aragii, “Gam usum lo iau ke gam usum le ia tingah. Isau le, biil ia la uga namin wolwol kiak tom, biil. Ier ae i wuun ta iau i tekentu kanaka. Biil gam usum lo, \v 29 isau le ia usum lo, wara le ia la tinbae sing i ma i wuun ta iau.” \p \v 30 Aunbiing ka use ta u arae, ri ka ier isi luse u. Isau le biil tikas i luun lima lo, wara le aunbiing kia biil biitom i tapiek. \v 31 Isau le ifuun tom e fanu na palgan gur ae ri unune lo. Ke ri ka tarah, “Aunbiing Mesaia in tapiek, ke in fatapiek in fuun sabin e fakileng lon kaltu igii? Awii kaltu sangan igii e Mesaia.”\f + \fr 7:31 \ft Fan Israel ri unune le aunbiing Mesaia in tapiek, in tel ifuun e fakileng. Na rina igii, ri use u arae una finngas u le ri unune le Iesu sau i e Mesaia. \f* \p \v 32 Foron Farasi ri ka ongen gur na fanu ae ri ngurngurke foron orek la igii lo Iesu. Pesu, foron famfamu ken foron pris turan foron Farasi ri ka wuun foron tom parpar kale Felun Tunmapek isi rin luse u. \p \v 33 Ke Iesu ka fas ri aragii, “Ian kiis tura gam na fatuklin aunbiing sau ma namih, iak la usuf ier ae i wuun ta iau. \v 34 Gamen im isi iau, isau le biil gamen tafe iau. Ma falifu ae ian kiis lo, biil ifasi gamen la ulo.” \p \v 35 Fan Iudaia ri ka orek fis na fatpoto ri tom aragii, “Kaltu igii i ier le in la wah, ae biil ifasi keren tafe u? Arafah, in la usuf fanu kirer ae ri kiis sarara na foron maleh tikii na Grik ma ik fausum fan Grik? \v 36 Sani e kamtinan orek kia aunbiing i tarah, ‘Gamen im isi iau, isau le biil gamen tafe iau,’ ke ‘Falifu ae ian kiis lo, biil ifasi gamen la ulo’?” \p \v 37 \x - \xo 7:37 \xt WokPris 23:36\x*Na farfarop na ngasa ae, i tara na biing, Iesu ka sotih ma ka perek aragii, “Male se i metdan, ke ik la usuf iau isi ik yin. \v 38 \x - \xo 7:38 \xt Esekiel 47:1; Sekaraia 14:8\x*Se i unune lo iau, foron dan ae i ta dan na liu in ring suu tina liu kia, arae Buk na Gogoh i use ta u.” \v 39 Aunbiing Iesu i use u arae, i use Tanwa Kalkaluu ae fanse ri unune lo, nami rin kep u. Aunbiing ae, God biil biitom i ta ufu Tanwa Kalkaluu, wara le Iesu biil biitom i kep memeh kia. \p \v 40 Aunbiing fale fanu ri ka ongen u i orek arae, ke ri ka tarah, “Tekentu kanaka, kaltu igii i e Profet ae Buk na Gogoh i \x - \xo 7:40 \xt Lo 18:15\x*fafas ta ini.” \p \v 41 Fal ri tarah, “I e Mesaia.” \p Isau le fal ri ka tara le, “Mesaia biil in la tina Galili, biil. \v 42 \x - \xo 7:42 \xt 2Samuel 7:12; Maika 5:2\x*Wara le Buk na Gogoh i use ta u le, Mesaia in la tina mat ke king Dewit ma in pang na Betliem, na maleh ae Dewit i laumet ta lo.” \v 43 Pesu ka mel e tampaek na fatpoton gur na fanu, wara lo Iesu. \v 44 Fal ri ka ier isi rin luse u, isau le biil tikas lo ri i luun lima lo. \s1 Foron Famfamu ken Fan Iudaia biil ri Unune \p \v 45 Aunbiing foron tom parpar kale Felun Tunmapek ri ka fis, foron famfamu ken foron pris turan foron Farasi ri ka tara sing ri aragii, “Isi sani biil gam lame u uga?” \p \v 46 Ke foron tom parpar kale ae ri ka kiliis ri aragii, “Biil tom tikas i orek la arae kaltu igii.” \p \v 47 Foron Farasi ri ka kiliis ri aragii, “Gam sabin ka lame farong ta gam? \v 48 Arafah, tikas lon foron famfamu le foron Farasi ka unune ta lo, beh? Biil tom tikas. \v 49 Isau le gur na fanu ae ri unune lo, biil ri usum na nagogon ke Moses, pesu ngaliaf ke God ka kiis lo ri.” \p \v 50 \x - \xo 7:50 \xt Jon 3:1,2\x*Nikodimas i e neng lon foron Farasi ae pakanini i la ta usuf Iesu. Ka tarah, \v 51 “Na nagogon kirer, biil ifasi keren ta fangungut usuf tikas, male biil bii kere ongen famu orek an fafamalal kia na sani i tel ta u.” \p \v 52 Ri ka kiliis u aragii, “O sabin tina Galili? Par foron orek ae na Buk na Gogoh ke ok tafe u le, biil ti profet in la tina Galili.” \v 53 Ke ri ka pipiek una foron maleh temtem tikii kiri. \c 8 \s1 Ri Lame Nenge Fifin i tel Sinangun Puur usuf Iesu \p \v 1 Isau le Iesu ka tatkau una Pungpung na Olif. \v 2 Na biingbiing saksak, ka tapiek fis sabin na palgan ubiif kale Felun Tunmapek. Ke aiwa, fanu tikii ri ka kawil u ma ka kiis isi fausum ri. \v 3 Foron tom fafausum ini nagogon turan foron Farasi ri ka lame fakau nenge fifin ae ri tafe u i tel sinangun puur. Ke ri ka fiti u na matri \v 4 ma ri ka diik Iesu aragii, “Tom fafausum, fifin igii ri tafe u i tel sinangun puur. \v 5 \x - \xo 8:5 \xt WokPris 20:10; Lo 22:22-24\x*Na nagogon, Moses i fas kerer isi keren luumete matngan fifin aragii. Wo, sani on use u?” \v 6 Ri ka tel matngan fagalte arae una tatakuun isi Iesu, isi ik mel e tier rin ti lo una tiu u. \p Isau le Iesu ka parau ma ka tipes sisiit na nanal ini katngan lima. \v 7 Aunbiing ri diikdiik u la biitom, ka sotih ma ka tara sing ri aragii, “Male tikas lo gam ae biil ti sinang laulau kia, ke ik luu famu u ini ti fat.” \v 8 Ka parau fis sabin ke ka sisiit na nanal.\fig “Tom fafausum, fifiin igii ri tafe u i tel sinangun puur.”|src="Jon 8.3-4 GS.tif" size="span" ref="8:8" \fig* \p \v 9 Aunbiing ri ongen u i use u arae, ri ka suu temtem tikii. Tipes u lon foron tubunkak, papang na aunbiing Iesu keskes mang tinaiwa turan fifin ae i soti tah. \v 10 Iesu ka soti fis ma ka diik u aragii, “Tin ier, fiawa mang e fanu aga? Arafah, biil tikas i ier isi luumete wo?” \p \v 11 Fifin ae ka kiliis u aragii, “Ier, biil tikas.” \p Ke Iesu ka tara sing i aragii, “Ia sabin, biil ia to nagogon o. La mang ma gong sabin o tel sinang laulau.”\f + \fr 8:11 \ft Fale tom tasum na Buk na Gogoh ri wol le Jon biil i siit orek tina rina 7:53—8:11. Ri wol le nenge kaltu keskes i siit u namih.\f* \s1 Iesu tom e Malal ken Fanu tikii na Piklinbat \p \v 12 \x - \xo 8:12 \xt Metiu 5:14; Jon 9:5\x*Aunbiing Iesu ka orek sabin usuf fanu, ka tarah, “Iau tom e malal ken fanu tikii na piklinbat. Se i mi lo iau, biil in la na kubunor, biil. In mel e malal na liu kia.” \p \v 13 \x - \xo 8:13 \xt Jon 5:31\x*Ke foron Farasi ri ka tara sing i aragii, “Igii o ka famalal fafis wo tom ma orek an famalal kiam, biil i tatawin.” \p \v 14 Iesu ka kiliis ri aragii, “Taftawa le ia famalal fafis iau tom, orek an famalal kiak i tatawin, wara le ia usum le ia la tingah ma ian la uwah. Isau le gam, biil gam usum le ia la tingah ma ian la uwah. \v 15 Gam tel nagogon la sau namin wolwol ken fanu tinaga na piklinbat, isau le iau, biil ia nagogon tikas. \v 16 Isau, male ian tel nagogon, ke nagogon kiak i tekentu, wara le biil ia keskes ia tel u, biil. Ia ti tura Tata ae i wuun ta iau. \v 17 \x - \xo 8:17 \xt Lo 19:15\x*Na nagogon kimi tom, ri siit ta u le fafamalal ken in wu tom e kaltu i tatawin. \v 18 Ia tom ia famalal fafis iau ma nenge tom fafamalal kiak sabin e Tata, ae i wuun ta iau.” \p \v 19 Ke ri ka diik u aragii, “Fiawa e tamam?” \p Iesu ka kiliis ri aragii, “Biil gam usum lo iau ke biil gam usum lo Tata. Male gam ka usum ta lo iau, gamen usum sabin lo Tata.” \v 20 I use foron tier igii, aunbiing i fausum fanu na palgan ubiif kale Felun Tunmapek, fatat isi falifu ae ri luun foron fafen la wah. Isau le biil tikas i luse u, wara le aunbiing kia biil biitom i tapiek. \p \v 21 Iesu ka fas ri sabin aragii, “Ian la koseng gam ma gamen im isi iau ma gamek met ini foron sinang laulau kimi. Falifu ae ian la ulo, biil ifasi gamen la ulo.” \p \v 22 Pesu, foron famfamu ken fan Iudaia ri ka diik aragii, “Arafah, in siimete fafis u tom? I sangan e wara ka tara le, falifu ae in la ulo, biil ifasi keren la ulo?” \p \v 23 Ke Iesu ka tara sabin aragii, “Gam tina pikli ma ia tina mawe. Gam fanu na piklinbat ma ia biil tinaga na piklinbat. \v 24 Ia ka fas ta gam le gamen met ini foron sinang laulau kimi. Male biil gam unune le iau sau e ier ae,\f + \fr 8:24 \ft Na Kisim Bek 3:14 God i orek ta tura Moses ma i foteng asa tom le, “Iau sau e ier ae”. Igii Iesu ka foteng u tom ini as sabin ae.\f* ke gamen met tom ini foron sinang laulau kimi.” \p \v 25 Ri ka diik u aragii, “O seh?” \p Ke Iesu ka kiliis ri aragii, “Arae sau ia fas gam la ini tinpakanini papang igii. \v 26 Ifuun biitom e tier ian use u ulo gam ma una nagogon gam. Isau le, ier ae i wuun ta iau, i tekentu kanaka. Ma sani ia ongen ta u sing i, ia ka fas fanu tikii ini.” \p \v 27 Biil ri to malal le i fasfas ri la sau ini Tama. \v 28 Pesu, Iesu ka tarah, “Aunbiing gam ka fafen ta Kalalik ken Kaltu, aimang gamek usum le iau sau e ier ae ke gamek usum le biil ia tel ti tier ini wolwol kiak tom, biil. Ia use sani sau ae Tata i fausum ta iau ini. \v 29 Ma ier ae i wuun ta iau, igii tom na aisang. Biil i fin koseng iau la, wara le ia tel foron foim la tom ae i laes la ini.” \v 30 Aunbiing i ororek la biitom, ke fanu fuun ri ka luun unune kiri lo. \s1 Berberat ke Abaram \p \v 31 Ke Iesu ka fas fan Iudaia ae ri ka unune ta lo aragii, “Male gamen posefat na orek kiak, ke gamen tapiek berberat na fafausum tekentu kiak. \v 32 Gamen usum na tekentu ma tekentu ae ik fasengsegeng gam.” \p \v 33 \x - \xo 8:33 \xt Metiu 3:9; Luk 3:8\x*Ri ka kiliis u aragii, “Keme foron tubutamat e Abaram ma biil tom keme fafauun ta ken tikas. Arafa o ka tara le kemen sengsegeng?” \p \v 34 Iesu ka fas ri aragii, “Tekentu kanaka ia fas gam, fanu tikii ae ri tel sinang laulau la, ri tapiek fafauun ken sinang laulau. \v 35 Nenge fafauun biil i kiis fitliu la na matanfel, biil. Kalalik sau tina matanfel ae, in kiis fitliu aiwa. \v 36 Ke male Kalalik i fasengsegeng gam, ke gamen sengsegeng sikit. \v 37 Ia usum le gam foron tubutamat e Abaram. Isau le gam im sal una siimete iau, wara le biil ti salan orek kiak na balmi. \v 38 Ia use foron tier ae ia par ta u sing Tata ma gam tel sani la ae gam par u sing teumi.” \p \v 39 Ri ka kiliis u aragii, “Abaram e tama kemem.” \p Iesu ka fas ri le, “Male gam berberat ke Abaram, ke gamek tel ta foron tier ae Abaram i tel ta u. \v 40 Isau le, igii gam ka im sal una siimete iau. Iau sau e kaltu ae i fas ta gam ini tekentu, ae ia ongen ta u sing God. Abaram biil i tel ta ti tier aragii, biil. \v 41 Igii gam teltel foron tier la tom ae tama gam i tel u la.” \p Ke ri ka kiliis u aragii, “Biil keme pang na sal. Tama kemem e God keskes sau.” \s1 Berberat ke Satan \p \v 42 Iesu ka fas ri aragii, “Male God i Tama gam, ke gamen ier isi iau, wara le ia la ta tinbae sing God ma igii, ia mang igii naismi. Biil ia la ini wolwol kiak tom uga, biil. God tom i wuun ta iau. \v 43 Isi sani biil gam malal na orek kiak? I wara le biil gam somangat pes sani ia use u. \v 44 Gam berberat ke Satan, i tama gam, ma gam ier isi mi na wolwol ke tama gam. I nenge tom sisiimete tina tanwara tom ma biil i ti la na tekentu, wara le biil imel e tekentu lo. Ma aunbiing i lem, i ien fakasi u tom, wara le i tom lemlemet ma i taman lem. \v 45 Isau le, taftawa le ia fas gam ini tekentu, biil tom gam unune lo iau. \v 46 Ifasi tikas lo gam in sir matang ini ti sinang laulau ia tel ta u? Male ia fas gam ini orek tekentu, ke isi sani biil gam unune lo iau? \v 47 Se ke God, i ongen orek la ke God. Isau le gam, biil gam ongen pes u, wara le biil gam ke God.” \s1 Iesu i Laumet lo Abaram \p \v 48 Fan Iudaia ri ka kiliis Iesu aragii, “Keme use fatus u le wo nenge sikin Samaria ma imel e tanwa laulau lo wo.” \p \v 49 Iesu ka tara sing ri aragii, “Biil ti tanwa laulau lo iau. Ia bulat lo Tata, isau le gam biil gam bulat lo iau. \v 50 Biil ia ier isi sik asang tom, biil. Neng tom i sik asang ma i e tom nagogon. \v 51 Tekentu kanaka ia fas gam, male tikas i pose papte orek kiak, ke biil in to met.” \p \v 52 I use u arae, pesu fan Iudaia ri ka tara sing i aragii, “Igii keme ka usum mang le imel tom e tanwa laulau lo wo! Abaram ka met tah ke foron profet sabin. Isau le wo, o tara le: Male tikas i pose papte orek kiam, ke biil in to met. \v 53 O wol le o laumet lo tama kemem Abaram? Ka met tah ke foron profet sabin ri ka met tah. O wol le o seh?” \p \v 54 Iesu ka kiliis ri aragii, “Male ia sik asang tom, ke orek kiak i tier foes. Tata, ae gam tara le i e God kimi, i e ier ae i sik asang. \v 55 Gam, biil gam usum lo, isau le ia usum lo. Male ian tara le biil ia usum lo, ke iak tapiek tom lemlemet arae gam. Isau le ia usum lo, pesu ia ka mi na orek kia. \v 56 Tama gam Abaram i laes ta isi in par biing kiak. Ma ka par ta u ke ka laes.” \p \v 57 Ke fan Iudaia ri ka tarah, “Biil biitom i lim e sangful e bet kiam ma o ka tara le o ka par ta Abaram!” \p \v 58 Iesu ka kiliis ri aragii, “Tekentu kanaka ia fas gam, Abaram biil biitom i pang ma ia ka kiis tah.” \v 59 I use u arae, pesu ri ka kep fat isi rin luumete u. Isau le Iesu ka liur na fatpoton fanu ae ma ka suu tina Felun Tunmapek. \c 9 \s1 Iesu i Faliu nenge Kut \p \v 1 Aunbiing Iesu i toltole sal la, ka par nenge kaltu, i pang ma ka kut tah. \v 2 Ke berberat na fafausum kia ri ka diik u aragii, “Rabi, se i tel ta sinang laulau pesu kaltu igii ka pang ini kut, i tom le, tama ru e tina?” \p \v 3 Iesu ka kiliis ri aragii, “Kaltu igii i kut, biil i wara na sinang laulau kia, le na sinang laulau ke tama ru e tina, biil. I kut isi fanu tikii rik par foim ke God ik tapiek malal na liu kia. \v 4 Aunbiing i ien biitom, i rokap le keren tel foim ke ier ae i wuun ta iau. Wor apiek mang ae biil tikas ifasi in rik foim. \v 5 \x - \xo 9:5 \xt Metiu 5:14; Jon 8:12\x*Aunbiing ia kiis biitom na piklinbat, iau tom e malal ken fanu tikii na piklinbat.” \p \v 6 Ka use ta u arae, ka ubis una nanal ke ka tel pisak ini ubis kia ma ka luun u na matan kut ae.\fig Iesu i tel pisak ini ubis kia ma ka luun u na matan kut ae|src="John 9.6 GS.tif" size="col" ref="9:6" \fig* \v 7 Ke Iesu ka fas u aragii, “La ma ok susuh na kalpong ae ri foteng u ini Siloam.” Siloam, kamtina le wuun. Kaltu ae ka la, ka susuh ma aunbiing i fis, ka par mang. \p \v 8 Pesu, foron tikiin maleh kia ke fanu ae ri par ta u i kiis la isi sising fanu isi tier, ri ka diik aragii, “I sangan e kaltu igii i kiis la isi sising tier sing fanu, beh?” \v 9 Fal ri tara le, i sau. \p Ma fal ri ka tarah, “I biil. I par sau arae i.” \p Isau le i tom ka ususe u la le, “Iau sau e kaltu ae.” \p \v 10 Pesu, ri ka diik u aragii, “Arafa ke iun matam ka sapeng?” \p \v 11 Ka kiliis ri aragii, “Kaltu ae ri foteng u ini Iesu, i tel pisak ma ka luun u na iun matang. Ke ka fas iau isi ian susuh na kalpong na Siloam. Ia la, ia ka susuh ke ia ka par.” \p \v 12 Ri ka diik u aragii, “Fiawa mang e kaltu ae?” \p Ka kiliis ri aragii, “Biil ia usum.” \s1 Foron Farasi ri Diik faikis Kut \p \v 13 Ke ri ka lame kaltu ae i kut ta usuf foron Farasi. \v 14 Ma biing ae Iesu i tel ta pisak ma ka sapeng na matan kaltu ae i kut tah, i nenge Biingen Mangeh. \v 15 Pesu, foron Farasi ri ka diik u sabin le, “Arafa i tara arae ke igii o ka par?” \p Ke ka fas ri aragii, “I luun pisak na matang ke ia ka susuh ma ia ka par.” \p \v 16 Fale Farasi ri ka tarah, “Kaltu igii, biil i la sing God, wara le i lek nagogon na Biingen Mangeh.” \p Isau le fal ri ka diik aragii, “Ifasi le tikas e tom tel sinang laulau in fatapiek foron fakileng aragii?” Ke ka mel e tampaek na fatpoto ri. \p \v 17 Ke, ri ka diik ta u la aragii, “O wol le i matngan kaltu arafah? Wara le i sapeng ta na matam.” \p Kaltu ae ka tarah, “I nenge profet.” \p \v 18 Foron famfamu ken fan Iudaia biil tom ri unune le kaltu ae i kut tah ma arafa i tara arae ke ka par, pesu ri ka fawuun isi tama ru e tina. \v 19 Ke ri ka diik ru aragii, “Kalalik kimuh igii, ae kamu tara le i pang ini kut? Ma arafa i tara arae ke igii ka par mang?” \p \v 20 Tama ru e tina ru ka kiliis ri aragii, “Kama usum le i kalalik kimah ma kama usum le i pang ini kut. \v 21 Isau le, arafa i tara arae ke igii ka par ma se i sapeng na mata, biil kama usum. Gam diik u tom, ka kaltu mang, i tom in orek.” \v 22 Tama ru e tina ru use u arae, wara le ru soke foron famfamu ken fan Iudaia. Wara le foron famfamu ri ka use ta u le, tikas in fapos Iesu le i e Mesaia, ke rin tikale u isi gong i lotu na felun lotu. \v 23 Pesu, tama ru e tina ru ka tarah, “Gam diik u, ka kaltu mang.” \p \v 24 Ke, fawu e aunbiing sabin foron Farasi ri ka kam pes kaltu ae i kut tah ma ri ka tara sing i aragii, “Ta memeh usuf God ma ok falimlim. Wara keme usum le kaltu ae i faliu ta wo i nenge tom tel sinang laulau.” \p \v 25 Ke kaltu ae ka kiliis ri aragii, “Biil ia usum le i nenge tom tel sinang laulau, le biil. Isau le, ia usum le ia kut tah ma igii ia ka par.” \p \v 26 Ke ri ka diik u aragii, “Sani i tel u ini wo? Ma arafa i sapeng na matam arae?” \p \v 27 Ka kiliis ri aragii, “Ia ka fas ta gam ma biil tom gam ongen u. Gam ka ier isi ongen u sabin isi sanih? Arafah, gam sabin gam ier isi tapiek berberat na fafausum kia?” \p \v 28 Ke ri ka buar u aragii, “O kalalik na fafausum kia e ier ae. Kemem berberat na fafausum ke Moses. \v 29 Keme usum le, God i orek ta usuf Moses. Isau le kaltu igii, biil keme usum le i la tingah.” \p \v 30 Kaltu ae ka kiliis ri aragii, “Tier an fabitit! Biil gam usum le i la tingah, isau le i sapeng na matang. \v 31 Kere usum le God biil i wong la sing foron tom tel sinang laulau, biil. I wong la sau sing fanu ae ri bulat la lo ma ri mi la na wolwol kia. \v 32 Ka papang igii, biil biitom kere ongen ta u le, tikas ka sapeng ta na matan ti kaltu ae i pang tom ini kut. \v 33 Male kaltu igii biil i la sing God, ke biil ifasi in tel ti tier.” \p \v 34 Foron Farasi ri ka kiliis u aragii, “O pang ke o ka laumet piek na palgan sinang laulau.\fig Foron Parasi ri ka luu suu ini tina felun lotu|src="John 9.34 GS.tif" size="col" ref="9:34" \fig* Arafa bin o ka ier isi fausum kemem?” Ke ri ka luu suu ini tina felun lotu. \s1 Se biil i Unune i Kut \p \v 35 Iesu ka ongen u le foron Farasi ri ka tel ufu ta kaltu ae tina felun lotu. Aunbiing ka tafe u, ka diik u aragii, “O unune lon Kalalik ken Kaltu?” \p \v 36 Kaltu ae ka kiliis u aragii, “Ier, i e seh? Fas iau ini, isi iak unune lo.” \p \v 37 Iesu ka fas u aragii, “O ka par ta u ma i igii i ororek la turam.” \p \v 38 Ke kaltu ae ka tarah, “Kumguui, ia unune.” Ka ilepul ma ka lotu unaisa. \p \v 39 Iesu ka tarah, “Ia la uga na piklinbat isi nagogon fanu, isi foron kut rik par ma fanse ae ri par rik kut.” \p \v 40 Fale Farasi tinaiwa naisa, ri ongen u i use u arae ke ri ka diik aragii, “Arafah, kemem kut sabin?” \p \v 41 Iesu ka kiliis ri aragii, “Male gam kut, ke biil tikas in tiu gam ini foron sinang laulau kimi. Igii, gam tara le gam par, pesu sinang laulau kimi ae tom. \c 10 \s1 Iesu tom e Rokap na Tom Fofonoi na Sipsip \p \v 1 “Tekentu kanaka ia fas gam, kaltu ae biil i kau na matan ubiif ken foron sipsip, isau le ka wof paket na ubiif, i nenge tom suksukuum ma i nenge tom dat foes tier ken fanu. \v 2 Ma kaltu ae i kau na matan ubiif, i e tom fofonoi na foron sipsip kia tom.\fig “Kaltu ae i kau tom na matan ubiif i e tom fofonoi na sipsip.”|src="Jon 10.2 GS.TIF" size="span" ref="10:2" \fig* \v 3 Tom parpar kale matan ubiif i sapeng pes u la ke foron sipsip ri wong la na kine. I kam foron sipsip kia la tom ini asri ma ka lame fasuu ri la. \v 4 Aunbiing tom fofonoi na sipsip ka lame fasuu ta foron sipsip kia, ka famu pes ri. Ma foron sipsip kia ri mi la lo, wara le ri ongen failiim kine. \v 5 Isau le biil tom rin mi lo nenge kaltu keskes, biil. Rin fin koseng u tom, wara le biil ri ongen failiim kinen nenge kaltu keskes la.” \v 6 Iesu i fas ri ini orek fatoftof igii, isau le biil ri to malal na sani i fas ri ini. \p \v 7 Pesu, ka fas ri sabin aragii, “Tekentu kanaka ia fas gam, iau tom e matan ubiif ken foron sipsip. \v 8 Fanu tikii ae ri famu ta lo iau, ri foron tom suksukuum ke ri foron tom dat foes tier ken fanu. Isau le, foron sipsip biil ri wong ta sing ri. \v 9 Iau tom e matan ubiif. Se ae i kau lo iau, in liu. In kau ke ik suuh ma in tafe in fuun e fifih rokap. \v 10 Tom suksukuum i la la sau isi suksukuum, sisiimete ke isi falaulau ri. Isau le, ia la isi rik fot u e liu, liu ae i kuruur. \p \v 11 “Iau tom e rokap na tom fofonoi na sipsip. Rokap na tom fofonoi na sipsip i lin liu kia la isi foron sipsip kia. \v 12 Kaltu ae ri fiil u sau isi fofonoi na sipsip, biil i taman foron sipsip, biil. Aunbiing i par pes puul ngalngaliaf, in kang koseng foron sipsip sau ma ka fin. Ke puul ngalngaliaf ae in sungaf ri ma ik fes sarara ri. \v 13 Kaltu ae in fin, wara le ri fiil ta u sau isi fofonoi lon foron sipsip ma biil i mais ri. \p \v 14 \x - \xo 10:14 \xt Metiu 11:27; Luk 10:22\x*“Iau tom e rokap na tom fofonoi na sipsip. Ia usum lon foron sipsip kiak ke foron sipsip kiak ri usum lo iau. \v 15 Arae sau, Tata i usum lo iau ke ia ka usum lo Tata. Ma ia lin liu kiak tom isi foron sipsip. \v 16 Imel e fale sipsip sabin kiak, ae biil ri kiis na palgan ubiif turan fal igii. Ian lame pes ri isi ri sabin rik ongen kineng ke ik tikii sau e uh lo ri ma ik tikii sau e tom fofonoi kiri. \v 17 Tata i ier kanaka isi iau, wara le ia lin liu kiak, isi iak kep fafis u sabin. \v 18 Biil tikas i kep ufu liu sing iau, biil. Ia lin liu kiak ini wolwol kiak tom. I mel e rakrakai kiak una lin u ke imel e rakrakai kiak una kep fafis u. Tier igii, Tata tom i fas ta iau isi ian tel u.” \p \v 19 Wara na orek ae, ka mel sabin e tampaek na fatpoton fan Iudaia. \v 20 Ifuun lo ri, ri tarah, “I mel e tanwa laulau lo ma i talos. Gam wong sing i isi sah?” \p \v 21 Isau le fal lo ri ka tarah, “Se imel e tanwa laulau lo, biil i orek la aragii, biil. Tanwa laulau biil tom ifasi in sapeng na matan ti kut.” \s1 Foron Famfamu ken Fan Iudaia biil ri Unune \p \v 22 Na aunbiing ae, ri tel nenge ngasa na Ierusalem una wolpes aunbiing ae ri fakalok fafis ta Felun Tunmapek lo. Ri tel u la na funiil ae falifu i mir la lo. \v 23 Iesu tinaiwa na palgan ubiif kale Felun Tunmapek, na palpalbuang ae ri foteng u ini Palpalbuang ke Solomon. \v 24 Foron famfamu ken fan Iudaia ri ka kawil u ma ri ka diik u aragii, “Nangis mang ok fas kemem le wo seh? Male o Mesaia, ke ok fas fatus kemem.” \p \v 25 Iesu ka kiliis ri aragii, “Ia ka fas ta gam, isau le biil gam unune. Foron rakrakai na foim ae ia tel u ini asa Tata, i finngas gam le iau e seh. \v 26 Isau le biil gam to unune, wara le biil gam sipsip kiak. \v 27 Foron sipsip kiak ri ongen failiim kineng la, ia usum lo ri ma ri mi la lo iau. \v 28 Ia ta liu fitliu usuf ri ma biil rin to fiu. Biil tikas ifasi in dat ufu ri tina limang. \v 29 Ma Tata ae i ta ta ri usuf iau, i laumet kanaka lo ri tikii. Ma biil tikas ifasi in dat ufu ri tina lima Tata. \v 30 Kama e Tata, itikii sau lo kamah.” \p \v 31 Ke foron famfamu ken fan Iudaia ri ka sik fat sabin una luumete u. \v 32 Isau le, Iesu ka tara sing ri aragii, “Ia ka finngas ta gam ini foron rokap na foim sing Tata. Neng sa lo ri ae gam ier isi luumete iau kuna?” \p \v 33 \x - \xo 10:33 \xt WokPris 24:16\x*Foron famfamu ken fan Iudaia ri ka kiliis u aragii, “Biil keme ier isi luumete wo kunan foron rakrakai na foim ae o tel ta u, biil. Keme ier isi luumete wo kunan orek laulau ae o use ta u. Wara le wo kaltu foes sau ma o ka tara bin le wo God.” \p \v 34 \x - \xo 10:34 \xt BukSong 82:6\x*Iesu ka kiliis ri aragii, “Arafah, biil ri siit ta u na Buk na Gogoh le, God i tarah, ‘Gam foron god’? \v 35 Fanu ae God i ta ta orek kia usuf ri, i foteng ri ini foron god. Ma foron sun orek ae na Buk na Gogoh in kiis fitliu. \v 36 Male i arae, ke arafa lo ier ae Tata ka kale ta u ma ka wuun ufu ta uga na piklinbat? Isi sa bin gam ka tiu iau le ia orek laulau, aunbiing ia tara le ia Kalalik ke God? \v 37 Male biil ia tel foron foim la ke Tata, ke gong gam unune lo iau, gong. \v 38 Ma igii ia tel foim kia. Taftawa le biil gam unune lo iau, isau le gamen unune, wara na foron foim ia tel u, isi gamek usum ma gamek malal le Tata i patep lo iau ma ia patep lo Tata.” \v 39 Ke ri ka totof sabin isi luse u, isau le ka alfe ri ke ka la. \p \v 40 \x - \xo 10:40 \xt Jon 1:28\x*Ke namih, ka sopaket dan na Ioridan sabin una falifu ae pakanini Jon i baptais fanu la wah ke ka melmel aiwa. \v 41 Fanu fuun ri ka la usuf i, ke ri ka tarah, “Taftawa le Jon biil i fatapiek ta ti fakileng, isau le foron tier tikii ae i use ta u lon kaltu igii, i tekentu.” \v 42 Ke fanu fuun ri ka unune lo, na falifu ae. \c 11 \s1 Lasarus i Met \p \v 1 \x - \xo 11:1 \xt Luk 10:38,39\x*Nenge kaltu tina Beteni, asa e Lasarus, i sasem. I fenelik e Maria ru la kisilik e Mata. \v 2 \x - \xo 11:2 \xt Jon 12:3\x*Ma Maria sau ae, i fore ta sanda na iun keke Kumguui ma ka salis fasengseng u ini olo. \v 3 Pesu, ru la kisilik, ru ka fawuun isi Iesu aragii, “Kumguui, ier ae o ier kanaka isi, i sasem.” \p \v 4 Isau le aunbiing Iesu i ongen u, ka tarah, “Sasem igii, biil in farfarop na minet, biil. Sasem igii una finngas memeh ke God, isi Kalalik ke God ik kep memeh lo.” \v 5 Iesu i ier kanaka isi Mata ru la kisilik e Maria tura Lasarus fenelik ruh. \v 6 Taftawa ka ongen ta u le Lasarus i sasem, isau le ka kiis biitom na maleh ae pes iwu e biing. \p \v 7 Nami ka fas berberat na fafausum kia aragii, “Kerek fis sabin una Iudaia.” \p \v 8 Ri ka tara sing i aragii, “Rabi, pakanini sau foron famfamu ken fan Iudaia ri ier ta isi luumete wo. Ma igii, o ka ier sabin isi fis unaiwa?” \p \v 9 Ke Iesu ka kiliis ri aragii, “I sangful ini u e kiptin aunbiing na nenge biing, bikiih? Kaltu i la na ien, biil in to tipeh, biil. Wara le i par na malal na piklinbat. \v 10 Isau male in la na wor, ke in tipeh, wara le biil ti malal kia.” \p \v 11 Aunbiing ka use ta u arae, ka fas ri mang le, “Talrer, Lasarus, ka masun tah. Isau le, ian la ma iak famat u.” \p \v 12 Berberat na fafausum kia ri ka kiliis u aragii, “Kumguui, male i masun, ke sasem kia in rop.” \v 13 Kamtinan orek ke Iesu le, Lasarus ka met tah. Isau le, berberat na fafausum kia ri ka wol le, i masun sau. \p \v 14 Pesu, Iesu ka fas ri mang aragii, “Lasarus ka met tah. \v 15 Wara lo gam ke ia ka laes le biil ia tinaiwa naisa, isi gamek unune. Ma igii, kere mang unaisa.” \p \v 16 Ke Tomas ka fas berberat na fafausum tikii ae aragii, “Kere sabin keren la nami, isi kerek met tura.” Tomas, nenge asa sabin e Didimas, kamtina le Kasang. \s1 Iesu i Batme iun Lakisilik \p \v 17 Aunbiing Iesu ka tapiek, ka tafe u le ka fet ta e biing kale Lasarus awii na matanfat una luun minet. \v 18 Beteni i fatat isi Ierusalem, ifasi sau arae ituul e kilomita, \v 19 pesu ka fuun e fan Iudaia ri ka la unaisa Mata ru e Maria isi kiiskiis ubaf na olon minet ke fenelik ruh. \v 20 Aunbiing Mata ka ongen u le Iesu apiek, ka suu isi tafe u, isau le Maria tinaiwa tom na fel. \p \v 21 Mata ka fas Iesu aragii, “Kumguui, le wo ta tom aga, ke feneklik biil in to met. \v 22 Isau le igii, ia usum tom le sani o sising God isi, in ta u.” \p \v 23 Iesu ka tara sing i aragii, “Fenemlik in apti fis sabin.” \p \v 24 Mata ka kiliis u aragii, “Ia usum le in apti fis sabin na biingen apaptifis na farfarop na biing.” \p \v 25 Iesu ka fas u aragii, “Iau tom e apaptifis ke liu. Se i unune lo iau, taftawa le i met, in liu tom. \v 26 Ma fanse ri liu ma ri unune lo iau, biil rin to met. Arafah, o unune na sani ia use u igii?” \p \v 27 Mata ka tarah, “Iuu, Kumguui. Ia unune le wo Mesaia, Kalalik ke God, ae ri use ta u le in la uga na piklinbat.” \p \v 28 Aunbiing Mata ka use ta u aragii, ka fis ma ka kam pes Maria kisilik una baba ke ka fas u aragii, “Igii mang e Tom Fafausum ma i diik isi wo.” \v 29 Aunbiing Maria i ongen u arae, ka sangar suu isi tafe u. \v 30 Iesu biil biitom i tapiek na maleh ae, tinawii biitom na falifu ae Mata i tafe ta u lo. \v 31 Fan Iudaia ae ri batme ta Maria awii na fel, ri ka par u i sangsangar na aptih ma ka suuh ke ri ka mi lo. Ri wol le in la una matanfat una luun minet isi teng. \v 32 Ma aunbiing Maria ka tapiek na falifu ae Iesu tinaiwa lo, ka par u, ka luut uf na famu lo ma ka tarah, “Kumguui, male wo ta tom aga, ke feneklik biil in to met.” \p \v 33 Aunbiing Iesu ka par Maria i teng ke fan Iudaia ae ri la tura ri ka teng sabin, ka mamais ma ka purngis e bala. \v 34 Ke ka diik ri aragii, “Fia gam faborong u wah?” \p Ri ka kiliis u aragii, “Kumguui, la ma ok par u.” \p \v 35 Ke Iesu ka teng. \p \v 36 Fan Iudaia ae ri ka tarah, “Par u, i mais kanaka u tom.” \p \v 37 Isau le fal lo ri, ri ka tarah, “I sapeng ta na matan nenge kut. Isi sani biil ik lupes ta kaltu igii isi gong i met?” \s1 Iesu i Fapti Lasarus tina Minet \p \v 38 Ka purngis sabin e bala Iesu ke ka la una matanfat una luun minet. Matanfat ae, ri babat kale u ini nenge tara fat. \v 39 Iesu ka fas ri aragii, “Tel ufu fat ae.” \p Mata, fenelik e kaltu ae i met, ka tarah, “Kumguui, ka fet ta e biing kale u ma igii ik mapuh tah.” \p \v 40 Ke Iesu ka fas u aragii, “Arafah, biil ia fas ta wo le, male on unune, ke on par memeh ke God?” \p \v 41 Ri ka tel ufu fat. Ke Iesu ka tar ma ka tarah, “Tata, ia fotrokap lo wo, wara le o ka ongen ta iau. \v 42 Ia usum le o ongen iau la tom. Isau le, ia use u aragii una rokap ken fanu igii ri soti turang, isi rik unune le, o wuun ta iau.” \p \v 43 Aunbiing ka use ta u arae, ka perek aragii, “Lasarus, suuh!” \v 44 Ke kaltu ae i met tah, ka suuh. Iun lima ke iun keke ri afit ta u ini foron kaen ke nenge kaen sabin ri afit ta paklu ini. Ke Iesu ka fas ri aragii, “Gam puk ufu foron kaen ae lo, isi ik la.”\fig Lasarus ka suuh|src="John 11.44 GS.tif" size="col" ref="11:44" \fig* \s1 Ri Put orek isi Siimete Iesu \r Metiu 26:1-5; Mak 14:1-2; Luk 22:1-2 \p \v 45 Pesu, ifuun e fan Iudaia ae ri la ta isi par Maria, ri ka par sani ae Iesu i fatapiek ta u ma ri ka luun unune kiri lo. \v 46 Isau le fal lo ri, ri ka la usuf foron Farasi ma ri ka fas ri ini sani Iesu i tel ta u. \v 47 Ke foron laulaumet na pris turan foron Farasi, ri ka kam turim foron famfamu ken fan Iudaia ma ri ka diik ri aragii, “Sani keren tel u? Kaltu igii ka famam fatapiek ifuun mang e fakileng. \v 48 Male keren wol fofoes lo arae, ke fanu tikii rin unune lo ke fan Rom rin la ma rik falaulau Felun Tunmapek turan fanu tikii kirer.” \p \v 49 Isau le neng lo ri, asa e Kaiapas, i famfamu ken foron pris lo e bet ae, ka fas ri aragii, “Biil gam usum na ti tier! \v 50 Biil gam iliim u le, una rokap kimi, in tikii sau e kaltu in met una kep salan fanu tikii, isi fanu tikii gong ri fiu.” \p \v 51 Biil i use u aragii ini wolwol kia tom, biil. I famfamu ken foron pris na bet ae, pesu ka orek profet le Iesu in met isi fan Iudaia. \v 52 Ma biil isi fan Iudaia sau, biil. In met sabin isi berberat ke God ae ri kiis sarara isi ik tel turim ri ma ik tikii mang lo ri. \v 53 Ke tipes u mang na biing ae, ri ka puput isi siimete u. \p \v 54 Pesu, Iesu biil mang i la malal na fatpoton fan Iudaia. Ka kang tinaiwa, una falifu fatat isi falifu foes, na nenge maleh asa e Efraim ma ka melmel aiwa turan berberat na fafausum kia. \p \v 55 Aunbiing ka fatat isi Ngasa na Liuliu Kulef ken fan Iudaia, fanu fuun ri ka tatkau una Ierusalem tina foron maleh kiri. Ri la famu na Ngasa na Liuliu Kulef isi fakalkaluu ri ini dan, namin nagogon kiri. \v 56 Ke ri ka famam parpar isi Iesu aiwa. Ma aunbiing ri sotsoti la na palgan ubiif kale Felun Tunmapek, ri ka fadiik faliu ini ri tom aragii, “Arafa gam wol arae? Biil mang ngan in la uga na ngasa, beh?” \v 57 Ri diik arae, wara le foron laulaumet na pris turan foron Farasi ri ka luun ta rakrakai na orek le, male tikas i usum na falifu ae Iesu i kiis lo, ke ik fas ri isi rik luse u. \c 12 \s1 Maria i To Sanda na iun Keke Iesu \r Metiu 26:6-13; Mak 14:3-9 \p \v 1 Iwon e biing famu na Ngasa na Liuliu Kulef ken fan Iudaia, Iesu ka tapiek na Beteni na maleh ke Lasarus, ier ae Iesu i fapti fafis ta u tina minet. \v 2 Na efef, ri ka tel inen una fotrokap lo Iesu. Mata ka sosok ma Lasarus tinawii na fatpoton fanu ae ri kep salri isi ien na luuf. \v 3 \x - \xo 12:3 \xt Luk 7:37,38\x*Ke Maria ka kep nenge sanda ae ri foteng u ini nat ma i fen kanaka e mata. Sanda ae, ifasi aragii ituul e mar e grem.\fig I to sanda na iun keke Iesu, ke ka salis u ini olo|src="John 12.3 GS.tif" size="col" ref="12:3" \fig* Ka to u na iun keke Iesu ke ka salis u ini olo. Ma rokap na sanan sanda ae ka kuruung tikii palgan fel ae. \p \v 4 Isau le, Iudas Iskariot, neng lon berberat na fafausum kia, ae nami in ta ufu Iesu una liman tuui, ka tarah, \v 5 “Isi sani biil o sufii sanda igii ini ituul e mar e dinaria,\f + \fr 12:5 \ft Pitkalang kiri, ri foteng u ini dinaria. Ituul e mar e dinaria i aragii fifiil ken nenge kaltu na nenge bet.\f* isi ok ta pitkalang lo usuf foron lauu?” \v 6 Biil i use u aragii, wara le i wol lon foron lauu, biil. I use u arae, wara le i nenge tom sisii. I parpar la na pitkalang kiri ke ka sukuum u la. \p \v 7 Pesu, Iesu ka kiliis u aragii, “Sok ufu. I tel u una fageges iau una biingen ilile kiak. \v 8 \x - \xo 12:8 \xt Lo 15:11\x*Foron lauu rin kiis fitliu naismi, isau le iau, biil ian kiis fitliu tura gam.” \p \v 9 Aunbiing tara gur na fan Iudaia ri ka usum mang le Iesu tinaiwa, ri ka tapiek. Biil i wara sau lo Iesu ke ri ka tapiek aiwa, biil. Ri la isi par Lasarus sabin, ae Iesu i fapti fafis ta u tina minet. \v 10 Ma foron laulaumet na pris ri ka put orek isi siimete Lasarus sabin, \v 11 wara le, lo Lasarus sau ke ka fuun e fan Iudaia ri ka su koseng ri ma ri ka luun unune kiri lo Iesu. \s1 Iesu i Kau na Ierusalem arae King \r Metiu 21:1-11; Mak 11:1-11; Luk 19:28-40 \p \v 12 Na biing namih, gur na fanu ae ri la ta isi Ngasa na Liuliu Kulef, ri ka ongen u le Iesu ae mang tole sal una Ierusalem. \v 13 \x - \xo 12:13 \xt BukSong 118:25,26\x*Ri ka kep foron aun bebeh ma ri ka la isi tafe Iesu ke ri ka tautau aragii, \q1 “Osana! \q1 Fafakalok usuf ier ae i la uga ini asa Kumguui. \q1 Fafakalok usuf king ken fan Israel.” \m \v 14 Iesu ka tafe nenge dongki ae biil biitom tikas i kiis lo ke ka kiis na olo, arae tom Buk na Gogoh i use ta u le, \q1 \v 15 \x - \xo 12:15 \xt Sekaraia 9:9\x*“Fan Saion, gong gam sokeh.\f + \fr 12:15 \ft Ierusalem nenge asa sabin e Saion\f* \q2 Par u! King kimi apiek mang. \q2 I kiis na nenge fabiro dongki ae biil biitom tikas i kiis lo.” \p \v 16 Na famu, berberat na fafausum kia biil ri malal ta na foron tier tikii igii. Isau le, na aunbiing Iesu ka kep ta memeh kia, ri ka malal mang le, Buk na Gogoh i use ta foron tier igii ulo ma foron tier igii ri ka tel ta u ulo. \p \v 17 Ma fanu tinaiwa naisa aunbiing i kam fasuu ta Lasarus tina matanfat ma ka fapti fafis u tina minet, ri ka use sarara u. \v 18 Pesu, gur na fanu ri ka la isi tafe u, wara ri ongen ususe na fakileng ae Iesu i fatapiek ta u. \v 19 Ke foron Farasi ri ka tara sing ri tom aragii, “Par u, biil ifasi keren tel ti tier. Gam par fanu tikii ae mang na mi.” \s1 Fale Grik ri Ier isi Par Iesu \p \v 20 Fale fan Grik tinaiwa na fatpoton fanu ae ri la ta isi lotu na Ngasa na Liuliu Kulef na Ierusalem. \v 21 Ri ka la usuf Filip, i tina Betsaida na falifu na Galili ma ri ka sising u aragii, “Ier, keme ier isi par Iesu.” \v 22 Filip ka la isi fas Enru ke ru turim ru ka fas Iesu. \p \v 23 Ke Iesu ka kiliis ru aragii, “Aunbiing igii mang ka tapiek tah, isi Kalalik ken Kaltu ik kep memeh. \v 24 Tekentu kanaka ia fas kamuh, male nenge kutun wit biil i mang ma ka luut una nanal, ke in tikii ta tom e kutun wit. Isau, male in mang ma ka luut una nanal, ke in kuum ma ik fatapiek in fuun e kutun wit. \v 25 \x - \xo 12:25 \xt Metiu 10:39; 16:25; Mak 8:35; Luk 9:24; 17:33\x*Se i ier kanaka tom isi liu kia, liu ae in mangmangal koseng u. Isau le se i ememse liu kia aga na piklinbat, in pakne u una liu fitliu. \v 26 Se i foim la sing iau, in mi lo iau, isi falifu ae ian la ulo, i sabin in la ulo. Se i foim la sing iau, Tata in sik asa.” \s1 Iesu i Ororek isi Minet kia \p \v 27 “Igii balang ka tatawin ma sani ian use u? Ian tarah, ‘Tata, faliu iau koseng aunbiing igii’? Biil! Wara sau na aunbiing igii, ke ia ka la uga. \v 28 Tata, me asam!” \p Ke kinen tikas ka pu tina kukulii, aragii, “Ia ka me ta asang, ma ian me u sabin.” \v 29 Ke gur na fanu ae ri ti aiwa, ri ka ongen u ma ri ka tara le i pah tah, ma fal ri ka tara le nenge angelo i orek ta usuf i. \v 30 Iesu ka kiliis ri aragii, “Orek ae una rokap kimi, biil kiak. \v 31 Igii mang e aunbiing una nagogon fanu tikii na piklinbat. Ma igii mang God ik fes ufu laulaumet tinaga na piklinbat. \v 32 Isau le iau, aunbiing ri ka sik ta iau tina nanal, ke ian dat fanu tikii usuf iau.” \v 33 Ka use u arae, una finngas u arafa in met arae. \p \v 34 \x - \xo 12:34 \xt BukSong 110:4; Aisaia 9:7; Esekiel 37:25; Daniel 7:14\x*Ke gur na fanu ae ri ka kiliis u aragii, “Keme ongen ta u na Nagogon ke Moses, le Mesaia in kiis fitliu. Ke arafa bin, o ka tara le, Kalalik ken Kaltu rin sik u una mawe? Se tutus e Kalalik ken Kaltu?” \p \v 35 Ke Iesu ka fas ri aragii, “Malal ae in kiis biitom naismi na fatuklin aunbiing. Gam la na malal aunbiing imel biitom e malal, tarama kubunor ka afit gam. Kaltu ae i la na kubunor, biil i usum na falifu i la ulo. \v 36 Luun unune kimi na malal, aunbiing imel biitom sing gam, isi gamek tapiek berberat ken malal.” Aunbiing ka orek tikii tah, ka la ma ka mumun lo ri. \s1 Foron Famfamu ken Fan Iudaia biil ri Unune \p \v 37 Taftawa le Iesu ka tel ta ifuun e fakileng ta na matri, isau le biil tom ri unune lo. \v 38 \x - \xo 12:38 \xt Aisaia 53:1\x*Foron tier igii i tapiek una fasuut orek, ae profet Aisaia i use ta u aragii, \q1 “Kumguui, \q2 se tom ka unune ta na orek kimem? \q1 Se tom o ka famalal ta rakrakai kiam usuf i?” \p \v 39 Pesu, biil ifasi rin unune, arae profet Aisaia i use ta u le, \q1 \v 40 \x - \xo 12:40 \xt Aisaia 6:10\x*“God ka fakut ta matri \q2 ke ka fasorokai ta balri, \q1 isi biil ifasi rin par ini matri \q2 ke biil i malal e wolwol kiri, \q1 isi rik fis usuf iau ma iak faliu ri.” \m \v 41 Aisaia i use ta u arae, wara le ka par ta memeh ke Iesu ke ka ususe lo. \p \v 42 Isau le, ifuun lon foron famfamu sabin ri unune lo Iesu. Ri soke foron Farasi, pesu biil ri fapos unune kiri, tarama ri ka tikale ri isi gong mang ri lotu na felun lotu. \v 43 Wara le ri ier kanaka tom isi ususefages sing fanu ma biil tinbae sing God. \p \v 44 Ke Iesu ka perek aragii, “Se i unune lo iau, biil i unune sau lo iau, biil. I unune sabin lo ier ae i wuun ta iau. \v 45 Aunbiing i par iau, i par ier sabin ae i wuun ta iau. \v 46 Ia la uga na piklinbat arae malal, isi fanu tikii ae ri unune lo iau biil mang rin kiis na kubunor. \p \v 47 “Se i ongen orek kiak ma biil i mi lo, biil ian to nagogon u. Wara le, biil ia la ta uga isi nagogon fanu na piklinbat, biil. Ia la isi faliu pes ri. \v 48 I mel e tom nagogon ae in nagogon fanse ae ri ire iau ke biil ri somangat pes foron orek kiak. Foron orek sau ae ia use ta u, in nagogon ri na farfarop na biing. \v 49 Wara le, biil ia orek ini wolwol kiak tom, biil. Tata tom ae i wuun ta iau, i fas ta iau ini sani ian use u ma arafa ian use u arae. \v 50 Ia usum le orek ke Tata i ta liu fitliu la. Pesu, ia use sani sau ae Tata i fas ta iau isi ian use u.” \c 13 \s1 Iesu i Sufe Keken Berberat na Fafausum kia \p \v 1 Aunbiing Ngasa na Liuliu Kulef ken fan Iudaia ka fatat, Iesu i usum le ka fatat mang e aunbiing isi ik la koseng piklinbat usuf Tama. I ier kanaka isi fanu kia igii na piklinbat ma i mais ri papang na farfarop na liu kia. \p \v 2 Aunbiing ri ienien la na efef ae, Satan ka susuef ta ulo Iudas Iskariot, kalalik ke Saimon, isi in ta ufu Iesu una liman tuui. \v 3 Iesu ka usum ta le, Tama ka luun ta foron tier tikii na piklin rakrakai kia ma i la tinbae sing God ke in fis sabin usuf God. \v 4 Pesu, ka apti koseng inen ae, ka tel ufu nenge kolos ae i kau ta lo na maleh ma ka fis nenge taol na lifa. \v 5 Namih, ka to dan una nenge lus ke ka sufe keken berberat na fafausum kia ma ka salis fasengseng kekri ini taol ae i fis ta u na lifa. \p \v 6 Iesu ka la usuf Saimon Pita ke Pita ka tara sing i aragii, “Be, Kumguui! On sufe kekeng?” \p \v 7 Iesu ka kiliis u aragii, “Biil o usum na sani ia tel u igii, isau le namih, on usum.” \p \v 8 Pita ka tarah, “Biil! Gong o sufe kekeng.” \p Ke Iesu ka kiliis u aragii, “Male biil ian sufe iun kekem, ke biil ti su kiam lo iau.” \p \v 9 Pita ka tarah, “Kumguui, male arae, ke gong o sufe iun kekeng sau, iun limang ke paklung sabin.” \p \v 10 Iesu ka kiliis u aragii, “Kaltu ae ka susuh tah, ka fuu ta e fo. In sufe iun keke sau, wara le pununfo tikii ka fuu tah. Ma gam fuuh, isau le biil e gam tikii.” \v 11 Iesu ka usum ta lo se in ta ufu una liman tuui, pesu ka use u le, biil e ri tikii ri ka fuu tah. \p \v 12 \x - \xo 13:12 \xt Luk 22:27\x*Aunbiing ka sufe tikii ta kekri, ka kau fis na kolos kia ke ka fis una sala ma ka diik ri aragii, “Arafah, gam malal sabin na sani ia ka tel ta u lo gam? \v 13 Gam kam iau ini ‘Tom Fafausum’ ke ‘Kumguui.’ Ma orek kimi i tortores, wara le iau tom e ier ae. \v 14 Ia Kumguui ke Tom Fafausum kimi. Igii ia ka sufe ta kekmi ke gam sabin gamen sufe faliu kekmi. \v 15 Ia ka finngas ta gam ini nenge tintof, isi gam sabin gamek tel u arae ia tel ta u lo gam. \v 16 \x - \xo 13:16 \xt Metiu 10:24; Luk 6:40; Jon 15:20\x*Tekentu kanaka ia fas gam, biil ti fafauun i laumet lo famfamu kia ke nenge kaltu ae i kep orek la, biil i laumet lo kaltu ae i wuun u la. \v 17 Male gam usum na foron tier igii ke gamen kalok, male gam misuut lo. \s1 Iesu i Use u le Tikas in Ta ufu na Liman Tuui \r Metiu 26:20-25; Mak 14:17-21; Luk 22:21-23 \p \v 18 \x - \xo 13:18 \xt BukSong 41:9\x*“Biil ia use gam tikii. Ia usum lon fanse ae ia ka fule pes ta ri. Isau le, orek ae na Buk na Gogoh ik suut mang, ae i tarah, ‘Kaltu ae i ien beret turang, ka tapiek tuui kiak.’ \p \v 19 “Ia ka fasfas gam la mang igii, aunbiing biil biitom i tapiek, isi aunbiing in tapiek, ke gamek unune le iau sau e ier ae.\f + \fr 13:19 \ft Na Kisim Bek 3:14 God i orek ta tura Moses ma i foteng asa tom le, “Iau sau e ier ae”. Igii Iesu ka foteng u tom ini as sabin ae.\f* \v 20 \x - \xo 13:20 \xt Metiu 10:40; Mak 9:37; Luk 9:48; 10:16\x*Tekentu kanaka ia fas gam, se i somangat pes iau, i somangat pes ier ae i wuun ta iau.” \p \v 21 Aunbiing ka use ta u arae, ka purngis e bala ke ka use famalal u aragii, “Tekentu kanaka ia fas gam, neng lo gam tom in ta ufu iau una liman tuui.” \p \v 22 Berberat na fafausum kia ri ka faparia fis ini ri ma ri ka wolpane le, Iesu i use se tutus lo ri. \v 23 Neng lon berberat na fafausum, ier ae Iesu i ier kanaka isi, i kiis fatat ta Iesu. \v 24 Saimon Pita ka fapik kalalik na fafausum ae, aragii, “Diik u, se tutus tom?” \p \v 25 Ke kalalik na fafausum ae ka gigin fatat Iesu ma ka diik u aragii, “Kumguui, se tom?” \p \v 26 Iesu ka kiliis u aragii, “Ier sau ae ian falum tigan beret igii na dis ma iak ta u usuf i.” Ke, ka falum tigan beret ae, ma ka ta u usuf Iudas kalalik ke Saimon Iskariot. \v 27 Aunbiing sau Iudas ka ien ta beret, Satan ka susuef lo. \p Ke Iesu ka fas u aragii, “Sani ae le on tel u, tel sape u.” \v 28 Isau le, biil tikas lo ri na inen ae, i usum le isi sa Iesu ka tara arae sing Iudas. \v 29 Iudas i parpar la na pitkalang kiri, pesu fale berberat na fafausum ri ka wol le Iesu i fas u isi in fiil ti tier ae ri dar u na inen ae, le in ta ti tier usuf foron lauu. \v 30 Aunbiing sau Iudas i ien tikii beret ae, ka suu koseng ri. Ke ka kubunor. \s1 Iesu i Ta Nagogon Fuuh \p \v 31 Aunbiing Iudas ka la tah, Iesu ka fas ri aragii, “Igii Kalalik ken Kaltu ka kep memeh ma God i kep memeh lon Kalalik ken Kaltu. \v 32 Male God i kep memeh lo, ke God tom in me Kalalik ken Kaltu ma God in me sape u. \p \v 33 \x - \xo 13:33 \xt Jon 7:34\x*“Berberat kiak, ian kiis biitom tura gam na fatuklin aunbiing sau. Gamen im isi iau ma arae sau ia ka fas ta foron famfamu ken fan Iudaia ke igii ia ka fas gam le: Falifu ae ian la ulo, biil ifasi gamen la ulo. \p \v 34 \x - \xo 13:34 \xt Jon 15:12,17; 1Jon 3:23; 2Jon 1:5\x*“Igii e nenge nagogon fuuh ia ta u usuf gam: Gamen famais faliu ini gam. Arae sau ia mais ta gam ke gam sabin gamen famais faliu ini gam. \v 35 Male gam famais faliu ini gam ke fanu tikii rin usum le gam berberat na fafausum kiak.” \s1 Iesu i Use Famu u le Pita in Fakawe ufu \r Metiu 26:31-35; Mak 14:27-31; Luk 22:31-34 \p \v 36 Saimon Pita ka diik u aragii, “Kumguui, on la uwah?” \p Iesu ka kiliis u aragii, “Falifu ae ian la ulo, biil ifasi on la ulo igii, isau le namih, on mih.” \p \v 37 Pita ka diik u aragii, “Kumguui, isi sani biil ifasi ian mi lo wo igii? Ian lin liu kiak isi wo.” \p \v 38 Ke Iesu ka kiliis u aragii, “Arafah, on lin liu kiam isi iau, beh? Tekentu kanaka ia fas o, aunbiing to biil biitom in teng, ke fatuul ok fakawe ufu iau.” \c 14 \s1 Iesu tom i e Sal usuf Tata \p \v 1 Iesu ka tarah, “Gong i purngis e balmi. Unune lo God ke unune sabin lo iau. \v 2 Ifuun e mua na fel ke Tata ma ian la isi fageges ti salmi. Male biil i tekentu, ke biil ian fas ta gam ini foron tier igii. \v 3 Ke, male ian la isi fageges ti salmi, ian fis sabin ke iak telpes gam unaisang, isi gam sabin, gamek kiis turang na falifu ae ia kiis la wah. \v 4 Gam usum na sal una falifu ae ian la ulo.” \p \v 5 Tomas ka tarah, “Kumguui, biil keme to usum na falifu ae on la ulo. Ke arafa kemen usum arae na sal?” \p \v 6 Iesu ka kiliis u aragii, “Iau tom e sal, iau tom e tekentu ke iau tom e liu. Biil tikas in la usuf Tata na nenge sal keskes, biil. Lo iau sau. \v 7 Male gam ka usum ta lo iau, ke gamen usum sabin lo Tata. Tipes u igii, gam ka usum ta lo ke gam ka par ta u.” \p \v 8 Filip ka tarah, “Kumguui, finngas kemem ini Tamam, i sau e tier ae keme ier isi.” \p \v 9 Iesu ka kiliis u aragii, “Filip, ia ka kiis dolo ta tura gam ma biil biitom o usum lo iau? Se i par iau, ka par ta Tata. Arafa bin, o ka tara le, ‘Finngas kemem ini Tamam’? \v 10 Biil o unune le ia patep lo Tata ma Tata i patep lo iau? Foron orek ia fas ta gam ini, biil sing iau tom, biil. Tata tom ae i patep lo iau, i tel foim kia. \v 11 Unune lo iau, aunbiing ia tara le, ia patep lo Tata ma Tata i patep lo iau. Male biil gam unune na orek kiak, ke gamek unune sau, wara na foron foim ia tel ta u. \v 12 Tekentu kanaka ia fas gam, se i unune lo iau, in tel foron foim ae ia tel u la. Ma in tel foron foim ae in laumet na foron foim ia tel ta u, wara le ian la usuf Tata. \v 13 Ma ian tel sani gam sising u na asang, isi Kalalik ik ta memeh usuf Tama. \v 14 Sani gam sising iau isi na asang, ian tel u. \s1 Iesu i Use u le in Wuun ufu Tanwa Kalkaluu \p \v 15 “Male gam ier kanaka isi iau, ke gamen misuut na foron nagogon kiak. \v 16 Ma ian sising Tata ke ik ta nenge Tom Falupes sabin usuf gam, ae in kiis fitliu naismi. \v 17 I e Tanwan Tekentu. Fanu na piklinbat biil ifasi rin kep u, wara le, biil ri par u ke biil ri usum lo. Isau le gam usum lo, wara le i kiis la tura gam ma in susuef lo gam. \v 18 Biil ian to fin koseng gam arae foron natunsih, biil. Ian fis unaismi. \v 19 Biil in sawin, ke fanu na piklinbat biil mang rin par iau. Isau le gamen par iau. Wara ia liu, ke gam sabin gamen liu. \v 20 Na biing ae, gamen usum le ia patep lo Tata ke gam ka patep lo iau ma ia ka patep lo gam. \v 21 Se i pose papte nagogon kiak ma ka mi lo, ier sau ae, i ier kanaka isi iau. Se i ier isi iau, Tata in ier isi ke ia sabin ian ier isi ma ian finngas iau tom usuf i.” \p \v 22 Namih, Iudas (biil e Iudas Iskariot) ka tarah, “Isau le, Kumguui, isi sa o ka ier isi finngas wo sau usuf kemem ma biil usuf fanu tikii na piklinbat?” \p \v 23 Iesu ka kiliis u aragii, “Male se i ier kanaka isi iau, ke in misuut na foron fafausum kiak. Tata in ier isi ma kaman la usuf i ke kamak mel tura. \v 24 Se ae biil i ier isi iau, biil i misuut la na foron fafausum kiak. Foron orek igii gam ongen u, biil e foron orek kiak tom, biil. Foron orek ke Tata tom, ae i wuun ta iau. \p \v 25 “Foron tier igii, ia fas ta gam ini aunbiing ia kiis biitom tura gam. \v 26 Isau le Tom Falupes, i e Tanwa Kalkaluu ae Tata in wuun ufu uga ini asang, in fausum gam ini foron tier tikii ke ik fapitil wolwol kimi ini foron tier tikii ae ia fas ta gam ini. \v 27 Siaroh ia ta u usuf gam. Ma siaroh kiak tom ia ta u usuf gam. Biil ia ta u arae fanu na piklinbat ri ta u la, biil. Gong i purngis e balmi ke gong gam sokeh. \p \v 28 “Gam ongen ta u, ia tara ta le, ‘Ian la koseng gam ma namih, ian fis unaismi.’ Male gam ier kanaka isi iau, ke gamen laes le ian la usuf Tata, wara le i laumet lo iau. \v 29 Ia ka fas gam mang igii, aunbiing biil biitom i tapiek, isi aunbiing foron tier ae in tapiek, ke gamek unune. \v 30 Biil ian orek dolo tura gam, wara le laulaumet tinaga na piklinbat, apiek mang. Biil ti rakrakai kia na olong, \v 31 isau le, ia tel fasuut sani sau ae Tata i fas ta iau le ian tel u, isi fanu tikii na piklinbat rik usum le ia ier kanaka isi Tata. \p “Gam aptih ma kerek la.” \c 15 \s1 Iesu tom i e Au na Wain Tekentu \p \v 1 Iesu ka tara sabin aragii, “Iau tom e au na wain tekentu ma Tata i e tom fofonoi na mok. \v 2 I bus ufu la e foron akan au tikii lo iau, ae biil ri fua la.\fig I bus ufu foron akan au tikii ae biil i fua la|src="John 15.1,2 GS.tif" size="col" ref="15:2" \fig* Ma i sifi\f + \fr 15:2 \ft Na orek Grik, “sifi” ke “fafuuh” ru fasi sau\f* foron akan au tikii ae ri fua la, isi rik lala fua. \v 3 Gam ka tapiek fuu tah, wara na foron orek ae ia fas ta gam ini. \v 4 Gam patep lo iau, ma iak patep lo gam. Biil ti akan wain ifasi in fua foes kia tom, biil. In patep tom na au na wain. Ifasi sabin arae lo gam, biil ifasi gamen fua, le biil gam patep lo iau. \p \v 5 “Iau tom e au na wain ma gam foron aka. Male tikas i patep lo iau ma ia ka patep lo, ke in lala fua. Male biil gam patep lo iau, ke biil ifasi gamen tel ti tier. \v 6 Male tikas biil i patep lo iau, ke i arae akan au sau ae ri lin ufu ma ka mang. Foron matngan akan au arae, ri sik turim ri la ke ri ka lin u la una yiif ma ka sok. \v 7 Male gam patep lo iau ma foron orek kiak ka kiis lo gam, gamen sising isi sani gam ier isi, ke gamen kep u. \v 8 Tata in kep memeh aunbiing gam lala fua ma fua gam in finngas u le gam berberat na fafausum kiak. \p \v 9 “Arae sau Tata i ier kanaka ta isi iau, ke ia sabin ia ka ier kanaka isi gam. Ma gam, fitliu gamen kiis na famais kiak. \v 10 Male gam misuut na foron nagogon kiak, ke fitliu gamen kiis na famais kiak. Arae sau, ia misuut ta na foron nagogon ke Tata ke fitliu ia kiis na famais kia. \v 11 Ia ka fas ta gam ini foron tier igii, isi laes kiak, ik kiis na balmi. Ma laes ae, ik kuruung tikii gam. \v 12 \x - \xo 15:12 \xt Jon 13:34; 15:17; 1Jon 3:23; 2Jon 1:5\x*Igii e nagogon kiak usuf gam: Gamen famais faliu ini gam, arae sau ia mais ta gam. \v 13 Biil ti famais ken tikas, i laumet na famais ke ier ae i lin liu kia isi foron tala. \v 14 Gam foron talang, male gam tel sani ia use u. \v 15 Biil mang ian foteng gam arae foron fafauun, biil. Wara le, nenge fafauun biil i usum na foron foim ken laulaumet kia. Isau le, ia ka foteng ta gam arae foron talang, wara le foron tier tikii ia ongen ta u sing Tata, ia ka famalal ta u usuf gam. \v 16 Biil gam tim pes ta iau, biil. Ia tom ia tim pes ta gam ke ia ka tus pes ta gam isi gamen la ma gamek fua. Ma fua gam in ti fitliu. Ke sani gam sising Tata isi na asang, in ta u usuf gam. \v 17 Igii e nagogon kiak: Gamen famais faliu ini gam. \s1 Fanu na Piklinbat ri Ememse Berberat na Fafausum \p \v 18 “Male fanu na piklinbat ri ememse gam, ke gamen wolpes u le, ri ememse famu ta iau. \v 19 Male gam ken piklinbat, ke in ier kanaka isi gam arae kia tutus tom. Isau le gam biil ken piklinbat, wara le ia ka tim pes ta gam koseng piklinbat. Pesu, fanu tina piklinbat ri ka ememse gam. \v 20 \x - \xo 15:20 \xt Metiu 10:24; Luk 6:40; Jon 13:16\x*Gamen wolpes foron orek ae ia fas ta gam ini: Biil ti fafauun i laumet lon laulaumet kia. Male ri ta ta fangungut usuf iau, ke rin ta fangungut sabin usuf gam. Male ri misuut ta na fafausum kiak, ke rin misuut sabin na fafausum kimi. \v 21 Isau le rin fatel gam arae, wara na asang. Wara le, biil ri usum lo ier ae i wuun ta iau. \v 22 Male biil ia la ta uga ma ia ka fas ta ri, ke biil ifasi rin tiu ri ini sinang laulau kiri. Isau le igii ia ka fas ta ri, pesu biil ti sal kiri una fakawe ufu sinang laulau kiri. \v 23 Se i ememse iau, i ememse Tata sabin. \v 24 Male biil ia tel ta foron rakrakai na foim na palga ri ae biil tikas i tel ta u, ke biil ifasi rin tiu ri ini sinang laulau kiri. Ma igii, taftawa ri ka par ta foron rakrakai na foim ae ia tel ta u, isau le ri ka ememse kama turim tom e Tata. \v 25 \x - \xo 15:25 \xt BukSong 35:19; 69:4\x*Ri tel u arae, una fasuut orek ae na Buk na Gogoh le, ‘Ri ememse foes ta iau.’ \p \v 26 “Ian wuun ufu Tom Falupes tinbae sing Tata. I e Tanwan Tekentu, ae in pu tinbae sing Tata. Aunbiing in tapiek, ik famalal gam ini iau. \v 27 Ke gam sabin, gamen famalal iau usuf fanu, wara le aunbiing ia tipes foim, gam kiis tom turang. \c 16 \p \v 1 “Ia ka fas ta gam ini foron tier igii, isi unune kimi gong in luut. \v 2 Rin gogoh ufu gam tina foron felun lotu. Ke nenge aunbiing in tapiek, ae fanse ae ri siimete gam rin wol le ri tel foim ke God. \v 3 Rin tel matngan sinang arae, wara le biil ri usum lo kama e Tata. \v 4 Ia ka fas ta gam ini foron tier igii, isi aunbiing in tapiek ke gamek wolpes u le ia ka fas ta gam ini. Tinpakanini biil ia fas ta gam ini, wara le ia kiis biitom tura gam. \s1 Foim ken Tanwa Kalkaluu \p \v 5 “Igii, iak la mang usuf ier ae i wuun ta iau ma biil tikas lo gam i diik iau le, ‘On la uwah?’ \v 6 Mamais ka fuun na balmi, wara le ia fas gam ini foron tier ae. \v 7 Isau le, tekentu kanaka ia fas gam, ian la koseng gam una rokap kimi. Wara le, male biil ian la, ke Tom Fafalupes biil in to la usuf gam. Isau male ian la, ke iak wuun ufu usuf gam. \v 8 Ma aunbiing in tapiek, in famalal fanu na piklinbat ini sinang laulau kiri ke ik famalal ri ini tortores na sinang ke ini nagogon ae God in tel u. \v 9 Sinang laulau kiri, i aragii: Biil ri to unune lo iau. \v 10 Ke tortores na sinang i aragii: Ian la usuf Tata ma biil sabin gamen par iau. \v 11 Ke nagogon ke God i aragii: God ka luun ta nagogon lon laulaumet tinaga na piklinbat isi in fiu. \p \v 12 “Ifuun biitom e tier ian fas gam ini, isau le biil biitom ifasi gamen kep u igii. \v 13 Isau le, aunbiing Tanwan Tekentu in tapiek, in finngas gam ini foron tier tikii ae i tekentu. Biil in orek ini wolwol kia tom, biil. In use sani sau i ongen u ma ik fas gam ini sani in tapiek namih. \v 14 Ke ik ta memeh usuf iau, wara le in kep orek kiak ma ik famalal u usuf gam. \v 15 Foron tier tikii ke Tata, kiak. I e wara ia ka tara le, Tanwa Kalkaluu in kep foron orek kiak ke ik famalal u usuf gam. \s1 Mamais ken Berberat na Fafausum in Sokiliis una Laes \p \v 16 “Biil in sawin ke biil mang gamen par iau. Ke namih, biil in sawin ke gamek par iau sabin.” \p \v 17 Fale berberat na fafausum kia ri ka fadiik faliu ini ri aragii, “Sani e kamtinan iun orek ae i fas ta kerer ini? I tara le, ‘Biil in sawin ke biil mang gamen par iau, ke biil in sawin ke gamek par iau sabin’ ke ka tara sabin le, ‘Wara le ia la usuf Tata.’” \v 18 Ke ri ka famam fadiik biitom le, “Sani tom e kamtinan orek kia ae i tara le, ‘biil in sawin’? Biil kere malal na sani i use u.” \p \v 19 Iesu ka usum ta le ri ier isi diik u isi sani i use ta u, pesu ka tara sing ri aragii, “Arafah, gam famam fadiik faliu ini gam tom isi kamtinan orek ae ia use ta u le, ‘Biil in sawin ke biil mang gamen par iau ke biil in sawin ke gamek par iau sabin’? \v 20 Tekentu kanaka ia fas gam, gamen teng ke gamek mamais, isau le fanu na piklinbat rin laes. Gamen mamais, isau le mamais kimi ik sokiliis una laes. \v 21 Aunbiing nenge fifin i fafang, i kalsakai fangungut wara le aunbiing kia ka tapiek mang. Isau le aunbiing kalalik ka pang tah, ka ruu ufu mang e fangungut ae i kalsakai ta u. Ka laes mang, wara le nenge kalalik ka pang ta una piklinbat. \v 22 Ke ifasi sabin arae ini gam, igii e aunbiing kimi una mamais, isau le nami ian par gam sabin ke gamek laes ma biil tikas in tel ufu e laes ae sing gam. \v 23 Na biing ae, biil mang gamen sising iau isi ti tier. Tekentu kanaka ia fas gam, sani gam sising Tata isi na asang, in ta u usuf gam. \v 24 Ka papang igii, biil tom gam sising ta ti tier na asang. Gamen sising ke gamek kep u, isi laes kimi ik kuruur. \p \v 25 “Ia fas gam ini foron tier igii, ini orek fatoftof. Isau le, nenge aunbiing in tapiek, ae biil mang ian use orek fatoftof, biil. Ian use famalal Tata mang usuf gam. \v 26 Na biing ae, gamen sising ini asang. Biil ia use u le ian sising Tata isi in lupes gam, biil. \v 27 Tata tom i ier kanaka isi gam, wara le gam ier kanaka isi iau ma gam unune le, ia la tinbae sing God. \v 28 Ia la ta tinbae sing Tata uga na piklinbat. Ma igii, iak la koseng piklinbat ma iak fis ubae usuf Tata.” \p \v 29 Ke berberat na fafausum kia ri ka tarah, “Igii o ka orek malal mang, biil mang o orek fatoftof. \v 30 Keme ka usum mang le o usum na foron tier tikii ma biil o dar tikas in diik o. Pesu, keme ka unune le o la tom tinbae sing God.” \p \v 31 Iesu ka kiliis ri aragii, “Gam ka am unune mang? \v 32 Isau le nenge aunbiing in tapiek ma igii mang ka tapiek tah, ae gamen fin sarara una foron maleh temtem tikii kimi koseng iau. Isau le biil ia keskes, biil. Tata igii tom turang. \p \v 33 “Ia ka fas ta gam ini foron tier igii, isi aunbiing gam patep lo iau, ik mel e siaroh sing gam. Ma aga na piklinbat, gamen ngar tatawin. Isau le in rorokiis e balmi, wara le ia ka farop ta rakrakai ken piklinbat.” \c 17 \s1 Iesu i Sising isi i tom \p \v 1 Aunbiing Iesu ka use ta u arae, ka tar una kukulii ma ka sising aragii: \p “Tata, aunbiing ka tapiek mang. Me kem Kalalik, isi kem Kalalik ik me o. \v 2 Wara le, o ka ta ta rakrakai usuf i na olon fanu tikii, isi ik ta liu fitliu usuf fanu tikii ae o ka ta ta u usuf i. \v 3 Liu fitliu i aragii: Le fanu rin usum lo wo, itikii sau e God tekentu ke lo Iesu Karisito ae o wuun ta u. \v 4 Ia ka me ta wo aga na piklinbat, aunbiing ia farop foim ae o ta ta u usuf iau isi ian tel u. \v 5 Tata, igii on me iau awii naisam, ini memeh ae imel ta sing iau aunbiing ia kiis ta naisam, aunbiing biil biitom o fakiis ta piklinbat. \s1 Iesu i Sising isi Berberat na Fafausum kia \p \v 6 “Ia ka famalal ta asam usuf fanu ae o ta ta ri usuf iau tina piklinbat. Ri kiam tom. O ta ta ri usuf iau ma ri ka misuut ta na orek kiam. \v 7 Igii ri ka usum ta le, foron tier tikii ae o ta ta u usuf iau tinawii tom sing o. \v 8 Wara le foron orek ae o ta ta u usuf iau, ia ka ta ta u usuf ri ma ri ka somangat pes ta u. Ri usum tekentu tom le, ia la tinbae sing o ma ri ka unune ta le o wuun ta iau. \v 9 Ia sising isi ri ma biil isi fanu tikii na piklinbat, biil. Ia sising sau isi fanse ae o ka ta ta ri usuf iau, wara le ri kiam tom. \v 10 Fanu tikii kiak, kiam, ma fanu tikii kiam, kiak. Ma wara lo ri, ia ka kep memeh. \v 11 Ma igii, iak la mang tinaga na piklinbat, isau le rin kiis biitom na piklinbat. Tata, o kalkaluu, fofonoi lo ri ini rakrakai ae na asam, ae o foteng ta iau ini, isi ik tikii lo ri arae itikii sau lo karah. \v 12 \x - \xo 17:12 \xt BukSong 41:9; Jon 13:18\x*Aunbiing ia kiis ta tura ri, ia fofonoi lo ri ini as ae o foteng ta iau ini. Ia fofonoi lo ri ma biil tikas lo ri i mangmangal, biil. Itikii sau, ier ae i mi na sal una fiu, isi orek ae na Buk na Gogoh ik suut. \p \v 13 “Igii iak la mang usuf o. Isau le, ia use foron tier igii, aunbiing ia kiis biitom aga na piklinbat, isi laes kiak ik kuruung tikii ri. \v 14 Ia ka ta ta orek kiam usuf ri ma fanu na piklinbat ri ka ememse ta ri. Wara le, biil mang ri ken piklinbat. Arae iau sabin biil ken piklinbat. \v 15 Biil ia sising le on kep ufu ri tinaga na piklinbat, biil. Ia sising le on fofonoi lo ri koseng kaltu laulau. \v 16 Biil ri ken piklinbat, arae iau sabin biil ken piklinbat. \v 17 Fakalkaluu ri ini tekentu ma orek kiam i tekentu. \v 18 Arae o wuun ufu ta iau uga na piklinbat ke ia sabin ia ka wuun ri una piklinbat. \v 19 Una rokap kiri, ia ka fakalkaluu iau tom, isi ri sabin rik kalkaluu tekentu. \s1 Iesu i Sising isi foron Tom Unune tikii \p \v 20 “Biil ia sising isi berberat na fafausum igii sau, biil. Ia sising sabin isi fanse ae rin unune lo iau, wara na fafas kiri. \v 21 Ia sising isi ik tikii sau lo ri. Tata, arae sau o patep lo iau ma ia patep lo wo, ri sabin rik patep lo karah isi fanu tikii na piklinbat rik unune le o wuun ta iau. \v 22 Memeh ae o ta ta u usuf iau, ia ka ta ta u usuf ri, isi ik tikii sau lo ri arae itikii lo karah. \v 23 Ia patep lo ri ma wo patep lo iau, isi ik tikii tutus sau lo ri isi fanu na piklinbat rik usum le o wuun ta iau ma o ier kanaka isi ri, arae o ier kanaka isi iau. \p \v 24 “Tata, ia ier isi fanu ae o ta ta ri usuf iau, rin kiis turang na falifu ae ia kiis la wah, ma rik par memeh kiak. I e memeh ae o ta ta u usuf iau, wara le o ier kanaka isi iau, aunbiing biil biitom o fakiis ta piklinbat. \p \v 25 “Tata, o tom tortores, taftawa le fanu na piklinbat biil ri usum lo wo, isau le ia usum lo wo ma fanu igii ri usum le o wuun ta iau uga. \v 26 Ia ka famalal ta wo usuf ri ma ian famam famalal wo biitom, isi famais kiam usuf iau, ik kiis lo ri, isi iau tom iak patep lo ri.” \c 18 \s1 Iudas i Ta ufu Iesu na Liman Tuui \r Metiu 26:47-56; Mak 14:43-50; Luk 22:47-53 \p \v 1 Aunbiing Iesu ka sising tikii tah, i turan berberat na fafausum kia ri ka apti koseng falifu ae ke ri ka sopaket palgan dan na Kidron. Na nenge baba, imel e nenge porpor olif ma Iesu turan berberat na fafausum kia ri ka la unaiwa. \p \v 2 Iudas, ier ae in ta ufu Iesu na liman tuui, ka usum ta na falifu ae, wara le ifuun e aunbiing Iesu turan berberat na fafausum kia ri kiis turim la aiwa. \v 3 Pesu, Iudas ka lame foron tom fapaket turan fale tom parpar kale Felun Tunmapek ae foron laulaumet na pris turan foron Farasi ri wuun ta ri ma ri ka la una falifu ae. Ri kep foron lam, foron tier una bul ke foron tier una fapaket. \p \v 4 Iesu ka usum ta na foron tier tikii ae in tapiek lo, pesu ka la ma ka diik ri aragii, “Gam im isi seh?” \p \v 5 Ri ka kiliis u aragii, “Iesu tina Nasaret.” \p Ke Iesu ka tarah, “Iau sau igii.” Iudas, ier ae in ta ufu Iesu una liman tuui, tinawii sabin i ti ta tura ri. \v 6 Aunbiing Iesu i tara le, “Iau sau igii,” ke ri ka su fis ma ri ka luut una nanal. \p \v 7 Iesu ka diik ri tala aragii, “Gam ier isi seh?” \p Ke ri ka kiliis u sabin aragii, “Iesu tina Nasaret.” \p \v 8 Iesu ka kiliis ri aragii, “Ia ka fas ta gam le iau sau igii. Male gam im isi iau, ke gamen sok ufu fanu igii rik la.” \v 9 Tier igii i tapiek isi foron orek ae Iesu i use ta u ik suut: “Biil tikas i mangmangal lon fanse ae o ka ta ta ri usuf iau.” \p \v 10 Ke Saimon Pita ae imel e popok una fapaket sing i, ka fut ufu ma ka kasim ufu nenge balbalu Malkus na mia. Malkus i nenge fafauun ken famfamu ken foron pris. \p \v 11 \x - \xo 18:11 \xt Metiu 26:39; Mak 14:36; Luk 22:42\x*Iesu ka fas Pita aragii, “Siing fafis popok kiam na poko! Kol, biil mang ian yin na kap\f + \fr 18:11 \ft Kap i fakileng na fangungut ae Iesu in kalsakai u na aupaket.\f* ae Tata i ta ta u usuf iau, beh?” \s1 Ri Lame Iesu usuf Anas \p \v 12 Namih, foron tom fapaket turan kabisit kiri ke foron tom parpar kale Felun Tunmapek ken fan Iudaia ri ka luse Iesu ma ri ka kabet u. \v 13 Ke ri ka lame famu Iesu usuf Anas, ena Kaiapas. Kaiapas i famfamu ken foron pris na bet ae. \v 14 \x - \xo 18:14 \xt Jon 11:49,50\x*Kaiapas sau ae, i ta ta fafanau usuf fan Iudaia, le in rokap male in tikii sau e kaltu in met una kep salan fanu tikii. \s1 Pita i Fakawe ufu Iesu \r Metiu 26:69-70; Mak 14:66-68; Luk 22:55-57 \p \v 15 Saimon Pita ru e nenge kalalik na fafausum sabin ru mimi la lo Iesu. Famfamu ken foron pris i usum lo e kalalik na fafausum ae, pesu ka kau tura Iesu una palgan ubiif kale falifu ken pris ae. \v 16 Isau le Pita i nene sau awii na maleh na matanfel. Kalalik na fafausum ae famfamu ken foron pris i usum lo, ka fis sabin ma ka fas tah ae i parpar na matanfel, ke ka lame fakau Pita. \p \v 17 Tah ae i parpar na matanfel ae ka tara sing Pita le, “O sabin o neng lon berberat na fafausum kia, bikiih?” \p Pita ka kiliis u aragii, “Ia biil.” \p \v 18 Ma foron fafauun turan foron tom parpar kale Felun Tunmapek, ri sotsoti la kawil yiif ae ri map ta u una mingmingih, wara le falifu i mir. Pita sabin i ti aiwa ma ka mingmingih tura ri. \s1 Anas i Diik ikis Iesu \r Metiu 26:59-66; Mak 14:55-64; Luk 22:66-71 \p \v 19 Na aunbiing sabin ae, famfamu ken foron pris ka diikdiik faikis Iesu isi berberat na fafausum kia ke isi fafausum kia. \p \v 20 Iesu ka kiliis u aragii, “Ia ka orek malal ta usuf fanu tikii, ke ia tel fafausum la tom na foron felun lotu ke na Felun Tunmapek ae fan Iudaia ri la turim la wah. Biil ia use fakum ta ti tier. \v 21 Isi sani o ka diik iau? Diik fanu ae ri ongen ta sani ia fas ta ri ini. Ri usum na sani ia use ta u.” \p \v 22 Aunbiing Iesu i use u arae, nenge tom parpar kale Felun Tunmapek tinaiwa, ka pose u na posong na mata ke ka tara sing i aragii, “O kiliis orek ken famfamu ken foron pris arae isi sanih?” \p \v 23 Iesu ka kiliis u aragii, “Male sani ia use u biil i tortores, ke ok famalal u le biil i tortores. Isau male ia orek tekentu, ke isi sa o ka pose iau?” \v 24 Ke Anas ka wuun ufu ini kamkabet lo usuf Kaiapas ae i famfamu ken foron pris. \s1 Pita ka Fakawe ufu Iesu sabin \r Metiu 26:71-75; Mak 14:69-72; Luk 22:58-62 \p \v 25 Saimon Pita tinaiwa biitom i mingmingih la, ke ri ka tara sing i aragii, “O sabin o neng lon berberat na fafausum kia, bikiih?” \p Ka fakawe aragii, “Ia biil.” \p \v 26 Nenge fafauun ken famfamu ken foron pris ma i sikinting lon kaltu ae Pita i kasim ufu ta balbalu, ka tara sing i aragii, “O sangan ia par ta wo tura Iesu na porpor olif, bikiih?” \p \v 27 Pita ka fakawe sabin. Ke fanpil nenge to ka teng. \s1 Ri Lame Iesu usuf Pailat \r Metiu 27:1-2,11-14; Mak 15:1-5; Luk 23:1-5 \p \v 28 Namih, foron famfamu ken fan Iudaia ri ka lame Iesu tinaiwa sing Kaiapas una fel ken famfamu tina matanfuntih na Rom. Ka biingbiing mang, pesu, fan Iudaia biil ri kau una fel ke Pailat, tarama ri ka duh na mata God ma biil rin ien na Ngasa na Liuliu Kulef.\f + \fr 18:28 \ft Imel e nagogon ken fan Iudaia ae i tikale ri isi gong ri kau na fel ken tikas ae biil i sikin Iudaia, tarama ri ka duh na mata God. \f* \v 29 Pesu Pailat ka suu unaisri ma ka diik ri aragii, “Sani gam tiu kaltu igii ini?” \p \v 30 Ri ka kiliis u aragii, “Male biil i tel ta ti sinang laulau, ke biil kemen lame u usuf o.” \p \v 31 Ke Pailat ka tarah, “Gam tom gamek telpes u ma gamek nagogon u namin nagogon kimi tom.” \p Ri ka kiliis u aragii, “Isau le kemem, biil ifasi kemen siimete tikas, wara le gam fan Rom gam tikale kemem.” \v 32 \x - \xo 18:32 \xt Jon 3:14; 12:32\x*Tier igii i tapiek una fasuut foron orek ae Iesu i use famu ta u, una finngas matngan minet kia. \p \v 33 Pailat ka kau fis una fel kia, ka kam pes Iesu ke ka diik u aragii, “Be, o king ken fan Iudaia?” \p \v 34 Iesu ka kiliis u aragii, “Fagalte ae kiam tom, le ti fal awii ri fas o ini iau?” \p \v 35 Pailat ka tarah, “O wol le ia sikin Iudaia? Fanu kiam tom turan foron laulaumet na pris ri ta ufu ta wo usuf iau. Sani o tel ta u?” \p \v 36 Iesu ka kiliis u aragii, “Matanfuntih kiak biil tinaga na piklinbat, biil. Male matanfuntih kiak tinaga, ke foron tom foim kiak rin fapaket kaleh isi fan Iudaia gong ri luse iau. Isau le igii, matanfuntih kiak biil tinaga.” \p \v 37 Pailat ka tarah, “Kol, wo nenge king, beh?” \p Iesu ka kiliis u aragii, “Orek kiam i tortores le ia nenge king. Tekentu kanaka, wara ae ia pang ma ia ka la uga na piklinbat isi ian famalal orek tekentu. Fanu tikii ae ri mi la na tekentu, ri wong la na kineng.” \p \v 38 Pailat ka diik u aragii, “Sani e tekentu?” Nami ka suu fis sabin ma ka fas foron famfamu ken fan Iudaia aragii, “Biil ia tafe ti tier i tel fager u isi iak nagogon u kuna. \v 39 Isau le na sinangu gam, na Ngasa na Liuliu Kulef gam ier la le ian fasuu ufu tikas tina kamkabet usuf gam. Arafah, gam ier le ian fasuu ufu King ken fan Iudaia?” \p \v 40 Ke ri ka perek fis aragii, “Biil! I biil! Fasuu Barabas usuf kemem.” \p Barabas i nenge kaltu laulau kanaka.\f + \fr 18:40 \ft Na buk ke Mak i use u le Barabas i neng lon fanu ae ri fapaket isi tel ufu matanfuntih na Rom koseng Iudaia.\f* \c 19 \s1 Pailat i Somangat isi rin Fakulkulik Iesu na Aupaket \r Metiu 27:15-31; Mak 15:6-20; Luk 23:13-25 \p \v 1 Namih, Pailat ka ta ufu Iesu na liman foron tom fapaket isi rin pis u. \v 2 Foron tom fapaket ri ka tel nenge bangbang ini finau ae imel e si ma ri ka luun u na paklu. Ri ka fakilkiliis u ini nenge dolon kaen melmelek\f + \fr 19:2 \ft Bangbang ke kaen melmelek ifasi arae kilkiliis ken foron king\f* \v 3 ke ri ka famam la unaisa ma ri ka tara sing i aragii, “King ken fan Iudaia, mangiam!” Ke ri ka famam pose u na posong na mata. \p \v 4 Pailat ka suu fis sabin, ke ka fas fan Iudaia aragii, “Par u, ia lame fasuu u usuf gam isi gamek usum le biil ia tafe ti tier ae i tel fager u, isi iak nagogon u kuna.” \v 5 Aunbiing Iesu ka suu ini bangbang ae ri tel u ini finau imel e si turan kaen melmelek, Pailat ka tara sing ri aragii, “Par u, igii mang e kaltu ae.” \p \v 6 Ma aunbiing foron laulaumet na pris turan foron tom parpar kale Felun Tunmapek ri par u, ri ka perek aragii, “Fakulkulik u! Fakulkulik u na aupaket!” \p Isau le Pailat ka kiliis ri aragii, “Gam tom gam telpes u isi gamek fakulkulik u na aupaket. Biil ia tafe ti tier i tel fager ta u, isi iak nagogon u kuna.” \p \v 7 Fan Iudaia ri ka kiliis u aragii, “Imel e nenge nagogon kimem ae i use u le in met tom, wara le i tara le, i Kalalik ke God.” \p \v 8 Ma aunbiing Pailat i ongen u arae, ka lala sokeh mang tom. \v 9 Ka kau fis una fel ke ka diik Iesu aragii, “O tingah?” Isau le, Iesu biil i kiliis u. \v 10 Pailat ka tara sing i aragii, “Arafa biil o kiliis iau? Biil o usum le imel e rakrakai kiak una puk ufu o ke una fakulkulik o?” \p \v 11 Iesu ka kiliis u aragii, “Biil in mel e rakrakai kiam na olong, male God biil in ta u usuf o tinbae. Pesu, sinang laulau ke ier ae i ta ufu ta iau una limam, i laumet na sinang laulau kiam.” \p \v 12 Tipes u na aunbiing ae, Pailat ka totof le in puk ufu Iesu tina kamkabet, isau le fan Iudaia ri tongon perek biitom le, “Male on puk ufu kaltu ae, ke biil o tala Sisar.\f + \fr 19:12 \ft Sisar i e laulaumet ken foron king tikii na piklin matanfuntih na Rom\f* Se i tara le i king, i tuui ke Sisar.” \p \v 13 Aunbiing Pailat i ongen u arae, ka fasuu Iesu ke ka kiis na nian kiiskiis kia una nagogon na falifu ae na orek Ibru, ri foteng u ini Gabata, kamtinan orek ae le, palgan maleh ae ri tafnge fat lo. \v 14 Biing ae, i e Biingen Geges una Ngasa na Liuliu Kulef. Ma na sangful ini u e aunbiing, Pailat ka tara sing fan Iudaia aragii, “Igii mang e king kimi.” \p \v 15 Isau le ri ka perek aragii, “Lame ufu! Lame ufu! Fakulkulik u na aupaket!”\fig Ri ka perek le, “Lame ufu! Fakulkulik u na aupaket!”|src="John 19.14 GS.tif" size="col" ref="19:15" \fig* \p Pailat ka diik ri aragii, “Arafah, ian fakulkulik king kimi na aupaket?” \p Foron laulaumet na pris ri ka kiliis u aragii, “Biil ti king kimem, Sisar sau i e king kimem.” \p \v 16 Ke Pailat ka ta ufu Iesu mang na limri, isi rik fakulkulik u na aupaket. \s1 Ri Fakulkulik Iesu na Aupaket \r Metiu 27:32-44; Mak 15:21-32; Luk 23:26-43 \p Ke foron tom fapaket ri ka lame ufu Iesu. \v 17 Iesu ka kusep aupaket kia tom ma ka la tinaiwa una falifu ae ri foteng u ini salan Tuan Paklun Kaltu. Na orek Ibru ri foteng u ini Golgota. \v 18 Aiwa ri ka fakulkulik Iesu turan iwu e kaltu na iun baba ma Iesu na fatpoto.\fig Ri fakulkulik Iesu turan iwu e kaltu na iun baba|src="John 19.18 GS.tif" size="col" ref="19:18" \fig* \p \v 19 Pailat i siit ta nenge sun orek ma ri ka kabet u na olon aupaket. Orek ae i aragii: \qc \sc IESU TINA NASARET,\sc* \qc \sc KING KEN FAN IUDAIA.\sc* \m \v 20 Ifuun e fan Iudaia ri wes sisiit ae, wara le falifu ae ri fakulkulik Iesu lo i fatat isi Ierusalem. Ma sisiit ae, ri siit ta u ini orek Ibru, Latin ke Grik. \v 21 Foron laulaumet na pris ken fan Iudaia ri ka tara sing Pailat aragii, “Gong o siit u le, ‘King ken fan Iudaia.’ On siit u le, ‘Kaltu igii i tara le, i king ken fan Iudaia.’” \p \v 22 Pailat ka kiliis ri aragii, “Sani ia ka siit ta u, ia ka siit ta u.” \p \v 23 Aunbiing foron tom fapaket ri ka fakulkulik ta Iesu, ri ka kep foron kilkiliis kia ke ri ka tem u una ifet. Neng usuf temtem tikii lo ri. Ke ri ka kep kolos sabin ae i luun u la tina palga. Kolos ae biil ti tungtugus lo, i dolo sikit sau. \p \v 24 \x - \xo 19:24 \xt BukSong 22:18\x*Ke ri ka tara sing ri tom aragii, “Gong kere sisi u, kerek fangfang laki ini isi se tom in kep u.” \p Tier igii i tapiek una fasuut orek na Buk na Gogoh ae i use u aragii, “Ri tem foron kilkiliis kiak na fatpoto ri ke ri ka fangfang laki ini isi se tom in kep kolos kiak.” Ma foron tom fapaket ri ka tel u tom arae. \p \v 25 Tina Iesu ru la kisilik ke Maria antu Klopas tura Maria Makdalin rifet soti ta awii fatat aupaket ke Iesu. \v 26 Aunbiing Iesu ka par tina ru e kalalik na fafausum ae i ier kanaka la isi ru soti fatat tah, ka tara sing tina aragii, “Tin ier, kem kalalik ae.” \v 27 Ke ka tara sing kalalik na fafausum ae aragii, “Tinam ae.” Tipesu mang na aunbiing ae, kalalik na fafausum ae ka lame pes u una fel kia. \s1 Iesu i Met \r Metiu 27:45-56; Mak 15:33-41; Luk 23:44-49 \p \v 28 \x - \xo 19:28 \xt BukSong 69:21; 22:15\x*Iesu ka usum ta le foron foim tikii ka rop mang, ke ka tarah, “Ia metdan.” I use u arae una fasuut orek ae na Buk na Gogoh. \v 29 Nenge luunluun dan ae imel e wain mingin lo tinaiwa, pesu ri ka falum nenge tier ae i duup pes dan la ke ri ka tu u na nenge akan isop ke ri ka sik u una mawe una ngusu Iesu. \v 30 Aunbiing Iesu ka yin tikii, ka tarah, “Ka rop.” Ka takulem ke ka sok ufu liu kia. \p \v 31 Foron famfamu ken fan Iudaia ri ka fas Pailat isi rin bayi keke tuul ier ae ri fakulkulik ta rituul, isi rituulek met sape ma rik fapu ufu pununfo rituul tina aupaket. Ri ier isi arae, wara le, i e Biingen Geges ma biing namih, i tara na Biingen Mangeh, pesu biil ri ier isi pununfo rituul in kulkulik na aupaket una Biingen Mangeh. \v 32 Pesu, foron tom fapaket ri ka la ma ri ka bayi keken iun kaltu ae ri fakulkulik ta ru tura Iesu, ri bayi famu keken neng ke nami neng. \v 33 Isau le, aunbiing ri la usuf Iesu, ri ka tafe u le Iesu ka met tah, pesu biil mang ri bayi iun keke. \v 34 Ke nenge tom fapaket ka so Iesu awii na baba ini lamruut ma fanpil dah turan dan ka ring suuh. \v 35 Kaltu ae i par ta u, i famalal sani i par ta u ma orek an fafamalal kia i tekentu. I usum le i orek tekentu, pesu ka famalal u isi gam sabin gamek unune. \v 36 \x - \xo 19:36 \xt KisimBek 12:46; Namba 9:12; BukSong 34:20\x*Foron tier igii i tapiek una fasuut orek ae na Buk na Gogoh, aragii, “Biil rin bayi ti tua.” \v 37 \x - \xo 19:37 \xt Sekaraia 12:10; Parpar 1:7\x*Ke nenge orek na Buk na Gogoh sabin i tara aragii, “Rin par usuf ier ae ri so ta u.” \s1 Ri Luun Pununfo Iesu na nenge Matanfat Fuuh \r Metiu 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-56 \p \v 38 Namih, Josep tina Arimatia ka sising Pailat isi pununfo Iesu. Josep i nenge kalalik na fafausum ke Iesu, isau le i mi kum la sau lo, wara le i soke foron famfamu ken fan Iudaia. Pailat ka somangat, ke Josep ka la ma ka kep ufu pununfo Iesu. \v 39 \x - \xo 19:39 \xt Jon 3:1,2\x*Nikodimas, ae na famu i la ta usuf Iesu na nenge wor, i sabin i la tura Josep. Nikodimas i kep nenge tier ae i furung rokap e sana, ri tel u ini mir turan aloi. Ma tatawin lo, ifasi aragii, ituul e sangful e kilogrem. \v 40 Ru ka kep pununfo Iesu ma ru ka afit u ini foron rokap na kaen turan foron tier ae i sana i furung rokap namin sinang ae fan Iudaia ri mi la lo una fakilkiliis foron minet. \v 41 Na falifu ae ri fakulkulik ta Iesu lo, imel e nenge mok ma awii na mok ae, imel e nenge matanfat fuuh una luun minet ae biil biitom ri luun ta ti minet lo. \v 42 Matanfat ae i fatat sau, pesu ru ka luun pununfo Iesu lo. Wara le biing ae, i e Biingen Geges ken fan Iudaia una tara Biingen Mangeh. \c 20 \s1 Iesu i Apti Fis \r Metiu 28:1-8; Mak 16:1-8; Luk 24:1-12 \p \v 1 Na biingbiing saksak na biing famu na wik ae, aunbiing i kumkubunor biitom, Maria Makdalin ka la una matanfat una luun minet. Ke ka par u le fat tinawii na matanfat ae, ri ka fabulbulis ufu tah. \v 2 Ka filau usuf Saimon Pita ru e kalalik na fafausum ae Iesu i ier kanaka isi ma ka fas ru aragii, “Ri ka kep ufu ta Kumguui tina matanfat ma biil keme usum le fia mang ri ka luun u wah!” \p \v 3 Ke Pita ru e kalalik na fafausum ae ru ka la una matanfat. \v 4 Ru turim ru filau, isau le kalalik na fafausum ae ka liu ufu Pita ma ka tapiek famu na matanfat. \v 5 Ka parau, ka kongkilii ma ka par foron kaen ae ri afit ta Iesu ini tinaiwa tom, isau le biil i kau.\fig Saimon Pita i kau sikit una palgan fat ae|src="Jon 20.5-6 GS.tif" size="col" ref="20:5" \fig* \v 6 Saimon Pita ae i mi sau lo, ka tapiek ma ka kau sikit una palgan fat ae. Ke ka par foron kaen tinaiwa tom \v 7 turan kaen sabin ae ri fis ta u na paklu Iesu. Kaen ae, ri palim ta u ma ri ka luun keskes u tom koseng fale kaen tinaiwa. \v 8 Ke kalalik na fafausum sabin ae i tapiek famu ta na matanfat, ka kau. Ka par u ma ka unune. \v 9 Biil biitom ri malal na orek ae na Buk na Gogoh le, Iesu in apti fis tina minet. \s1 Maria Makdalin i Par Iesu \r Metiu 28:9-10; Mak 16:9-11 \p \v 10 Namih, iun kalalik na fafausum ru ka fis una maleh. \v 11 Isau le, Maria Makdalin i soti awii na maleh na matanfat ma ka tengteng la. Aunbiing i tengteng la, ka parau ma ka kongkilii. \v 12 Ke ka par iwu e angelo ru kilkiliis ini foron tier ae i pos ma ru kiis ta na falifu ae ri luun ta pununfo Iesu lo, neng na koskosngoi kia ke neng na karkeke. \p \v 13 Ru ka diik u aragii, “Tin ier, isi sani o ka teng?” \p Maria ka kiliis ru aragii, “Ri ka kep ufu ta Kumguui kiak ma biil ia usum le fia mang ri ka luun u wah.” \v 14 I use ta u arae ke ka giliim fis ma ka par Iesu i soti ta aiwa, isau le biil i iliim u le, Iesu sau. \p \v 15 Iesu ka diik u aragii, “Tin ier, isi sani o ka teng? O im isi seh?” \p Maria i wol le i taman mok ae, pesu ka tara sing i aragii, “Ier, male o ka kep ufu tah ke fas iau ini falifu ae o luun u lo, isi iak kep pes u.” \p \v 16 Iesu ka tara sing i aragii, “Maria.” \p Maria ka par usuf i ma ka tara aragii na orek Ibru, “Raboni!” Kamtinan orek ae, le tom fafausum. \p \v 17 Ke Iesu ka fas u aragii, “Gong o pose lo iau, wara le biil biitom ia fis ubae usuf Tata. La usuf foron tuaklik ma ok fas ri le: ‘Ian fis ubae naisa Tata i e Tama gam, usuf God kiak, i e God kimi.’” \p \v 18 Maria Makdalin ka la unaisan berberat na fafausum ke ka fas ri aragii, “Ia ka par ta Kumguui!” Ke ka fas ri le Iesu i fas u ini foron tier ae. \s1 Iesu i Tapiek sing Berberat na Fafausum kia \r Metiu 28:16-20; Mak 16:14-18; Luk 24:36-49 \p \v 19 Na efef worwor na tipes u e biing na wik ae, berberat na fafausum ri kiis turim ma ri ka babat rakrakai na foron matanfel, wara ri soke foron famfamu ken fan Iudaia. Iesu ka tipiek na fatpoto ri ke ka tara sing ri aragii, “Siaroh usuf gam!” \v 20 Aunbiing ka use ta u arae, ka finngas ri ini iun lima ke baba. Ke berberat na fafausum ri ka lala laes na aunbiing ri par Kumguui. \p \v 21 Ke Iesu ka tara sabin sing ri aragii, “Siaroh usuf gam! Arae Tata i wuun ta iau, ke ia sabin ia ka wuun gam.” \v 22 I use ta u arae, ke ka mangeh ulo ri ma ka tarah, “Gam kep Tanwa Kalkaluu. \v 23 \x - \xo 20:23 \xt Metiu 16:19; 18:18\x*Male gamen wol ufu foron sinang laulau ken tikas, ke God in pa ufu foron sinang laulau kia. Male biil gam wol ufu foron sinang laulau kia, ke God biil in pa ufu foron sinang laulau kia.” \s1 Tomas i Par Iesu \p \v 24 Tomas, nenge asa sabin e Didimas, kamtina le Kasang. I neng lon sangful ini u e kalalik na fafausum ma aunbiing Iesu i tapiek ta sing ri, i mangmangal. \v 25 Ke fale berberat na fafausum ri ka fas u aragii, “Keme ka par ta Kumguui!” \p Isau le, Tomas ka tarah, “Male biil ia par salan nil na iun lima ke iak fakau katngan limang na salan nil ma iak fakau limang na baba, biil tom ian unune.” \p \v 26 Na fawal u e biing namih, berberat na fafausum ri ka kiis turim sabin awii na palgan fel ma Tomas sabin tinaiwa naisri. Taftawa ri babat rakrakai na foron matanfel, isau le Iesu ka tipiek na fatpoto ri ke ka tarah, “Siaroh usuf gam!” \v 27 Ke ka tara sing Tomas aragii, “Fakau katngan limam aga, par iun limang. Sawe limam ke ok fakau u na babang. Gong iwu e wolwol kiam, on unune sau.” \p \v 28 Tomas ka kiliis u aragii, “Kumguui kiak ke God kiak!” \p \v 29 Ke Iesu ka tara sing i aragii, “O unune sau, wara le o par iau. Isau le, ri kalok e fanu ae biil ri par ta iau ma ri ka unune sau.” \p \v 30 Iesu i fatapiek ta ifuun sabin e fakileng na matan berberat na fafausum kia ae biil ia siit papte u na buk igii. \v 31 Isau le, ia ka siit papte foron tier igii, isi gamek unune le Iesu i e Mesaia ma i e Kalalik ke God. Male gamen unune lo, ke gamen fot u e liu na asa. \c 21 \s1 Iesu i Tapiek sing Berberat na Fafausum kia na Kiin \p \v 1 Namih, Iesu ka tapiek sabin sing berberat na fafausum kia na dan kawil na Taiberias.\f + \fr 21:1 \ft Dan kawil na Taiberias, ri foteng u la sabin ini dan kawil na Galili\f* I tapiek aragii: \v 2 Saimon Pita, Tomas ae nenge asa sabin e Didimas, Nataniel tina Kana na falifu na Galili ke iun kalalik ke Sebedi turan iwu e kalalik na fafausum sabin tinaiwa. \v 3 \x - \xo 21:3 \xt Luk 5:5\x*Saimon Pita ka tara sing ri aragii, “Ian la isi ienmaket.” Ke ri ka tara sing i aragii, “Kemen la turam.” Ri ka aptih ma ri ka wof na mon. Isau le na wor ae, ri puplir. \p \v 4 Na biingbiing saksak, Iesu ka soti na kiin, isau le berberat na fafausum biil ri to iliim u le Iesu sau. \p \v 5 Ke ka tautau usuf ri aragii, “Foron talang, gam ka kep ti kok?” \p Ri ka kiliis u aragii, “Auuh.” \p \v 6 \x - \xo 21:6 \xt Luk 5:6\x*Ke Iesu ka fas ri aragii, “Gamen lin ubiin kimi na baban mon na mia gam, isi gamek kep ti fal.” Aunbiing ri tel u arae, ke biil mang ifasi rin dat fafis ubiin, wara le ifuun kanaka e kok. \p \v 7 Ke kalalik na fafausum ae Iesu i ier kanaka isi ka fas Saimon Pita le, “Kumguui sau ae!” Aunbiing Saimon Pita i ongen u le, Kumguui sau, ka kau fis na kaen ae i tel ufu tah ke ka wof una dan. \v 8 Fale berberat na fafausum ri ka mi ini mon ma ri ka date ubiin ae ifuun ini kok, wara le biil ri tapak una mas, ifasi sau aragii nenge mar e mita. \v 9 Aunbiing ri masah, ri ka par nenge yiif ae kumluut lo i soksok la ma imel e kok lo ke fale beret sabin tinaiwa na baba. \p \v 10 Iesu ka tara sing ri aragii, “Kep ti fale kok ae gam am kep u sau uga.” \p \v 11 Ke Saimon Pita ka fen una mon ma ka dat famasa ubiin. Ifuun ini piran kok, ifasi aragii nenge mar ini lim e sangful ini tuul. Taftawa ifuun kanaka e kok, isau le ubiin biil i to tamrabat. \v 12 Iesu ka tara sing ri aragii, “Gam la ma gamek ien.” Berberat na fafausum tikii ae ri binbin isi diik u le, “O seh?” Wara le ri ka usum ta le i e Kumguui. \v 13 Iesu ka la, ka kep beret ke ka fen ri ini ma ka tel u sabin arae ini kok. \v 14 Igii, ka fatuul u mang e aunbiing Iesu i tapiek sing berberat na fafausum kia, aunbiing i apti fis ta tina minet. \s1 Iesu i Orek tura Pita \p \v 15 Aunbiing ri ka ien tikii tah, Iesu ka tara sing Saimon Pita aragii, “Be, Saimon kalalik ke Jon, o ier kanaka tom isi iau lon fal igii?”\fig “Saimon kalalik ke Jon, o ier kanaka tom isi iau lon fal igii?”|src="Jon21.15 GS.tif" size="span" ref="21:15" \fig* \p Ke Pita ka kiliis u aragii, “Iuu, Kumguui, o usum le ia ier kanaka isi wo.” \p Iesu ka fas u aragii, “Fen foron natun sipsip kiak.” \p \v 16 Fawu sabin ka tara sing i aragii, “Saimon, kalalik ke Jon, o ier kanaka tom isi iau?” \p Pita ka kiliis u aragii, “Iuu, Kumguui, o usum le ia ier kanaka isi wo.” \p Iesu ka fas u aragii, “Fofonoi na foron sipsip kiak.” \p \v 17 Fatuul u e aunbiing, Iesu ka tara sing i aragii, “Saimon kalalik ke Jon, o ier kanaka tom isi iau?” \p Ka purngis e bala Pita, wara le Iesu fatuul mang ka diik u le, “O ier kanaka tom isi iau?” Pita ka kiliis u aragii, “Kumguui, o usum na foron tier tikii ma o usum le ia ier kanaka isi wo.” \p Ke Iesu ka fas u aragii, “Fen foron sipsip kiak. \v 18 Tekentu kanaka ia fas o, aunbiing o guam tah, o fakilkiliis fafis wo la tom ke o ka la la una falifu ae o ier isi on la ulo. Isau le aunbiing on tubunkak, on sawe iun limam ke tikas keskes ik fakilkiliis o ma ik tangne o una falifu ae biil o ier isi on la ulo.” \v 19 Iesu i use u aragii, una finngas matngan minet ke Pita isi ik ta memeh usuf God. Ke Iesu ka fas u aragii, “Mi lo iau.” \p \v 20 \x - \xo 21:20 \xt Jon 13:25\x*Pita ka giliim fis ke ka par kalalik na fafausum ae Iesu i ier kanaka isi, i mimi la lo ruh. Ier sau ae i gigin fatat ta Iesu na aunbiing ri ien turim ma ka tarah, “Kumguui, se in ta ufu wo una liman tuui?” \v 21 Aunbiing Pita ka par u, ka diik Iesu aragii, “Kumguui, arafa lo ier igii?” \p \v 22 Ke Iesu ka kiliis u aragii, “Male ia ier isi in liu papang na aunbiing ian fis, ke ti sani kiam lo? Ma wo, mi lo iau.” \v 23 I wara na orek igii, ke nenge orek ka sarara na fatpoton foron tom unune le kalalik na fafausum igii, biil in to met. Isau le, Iesu biil i use u le biil in met, biil. I use u sau le, “Male ia ier le in liu papang na aunbiing ian fis, ke ti sani kiam lo?” \p \v 24 Kalalik na fafausum sau ae, i famalal u e foron tier igii ke ka siit papte u. Kere usum le orek an fafamalal kia i tekentu. \p \v 25 Iesu i tel ta ifuun sabin e tier. Male rin siit papte ta foron tier tikii, ke ia wol le piklinbat biil in mel e mua una luun foron buk tikii.