\id LUK - Barok \h LUK \toc3 Luk \toc1 A Tinenge Deek ke Luk \toc2 LUK \mt2 A Tinenge Deek ke \mt1 Luk \ip Luk ixo geet ina ginigeet na urungan kö önga tödi a esene e Tiopilas (pere Luk 1:1). Ine önga orong kuso Rom. Me Luk ixo mamaa bere Tiopilas irabo maras ulamun a bung a nago re Jisas ixo kip ine, ma ulamun a tino re Jisas, a minet, ma a tinaru xalik a minet te ine, ma bere ine a Mesaia (nang toxo tengen bara ‘e Krais’) ewe i eöt bara irabo öro abo Judeia me idi bölök nang kaim bara abo Judeia. Ine a Mesaia ulamun a öxöno lagunon kirip. Me Luk ixo bulus ölaxa abo pii oleleng nang kaim pingan te Matiu me Mak (pere a öxöno tinenge re Matiu). Ma ina Tinenge Deek na re Luk a urulo möxö pii nang e Luk ixo mamaa bara irabo töngösen e Tiopilas ulamunon. Ire ta pere a xakawam möxö pii xö ginigeet ‘Abo Tinörön köbo Aposol’ (Aposol 1:1-2). Ire ta pere xö xakawam pe Tinenge Deek kö Luk bere Jisas ixo töngösen abo bak ne ausu bere idi tabo kis xiset a laa e God ixo xuxubus ulamun ine (Luk 24:29). Jisas ixo wöwörö ulamun a Töxödös ne Tanono. Ma xö sisila ne xönö xö Aposol tabo pere öbaling bere Jisas ixo töngösen idi bere idi tabo kis xiset a Tanono nang e God ixo xuxubus bara irabo tile rue idi. Io nang, Luk ma Aposol, idu önga xönö pii mon ulamun e Jisas ma xö nuan elixilik nana möxö tinenge deek nang ixo etöngösen ulamun e Jisas. \c 1 \p \v 1 23Orong Tiopilas, a oleleng idi toxo döxömen bara idi tabo geet muu abo lalaa iri wanot kaluluonin e mem. \v 2 Io, idi toxo muu abo atöngösen te idi abo tene atöngösen ma tinenge deek. Me idi abo tene atöngösen, idi iat niang idi toxo pere runin inabo lalaa mero xö urulo. \v 3 Möxö ina na, e döxömen bara i deek bara arabo geet muu inabo lalaa na, möxösa, e iat e xo ose muu ödeek ulamun inabo lalaa mero xö urulo. \v 4 Me e döxömen bara arabo pet bie bara örobo ösöxö a turunon ulamun abo lalaa nang u xoro kip abo inausu möxönan. \s1 A angelo ixo etöngösen sila me Jon tabo kip ine \p \v 5 Xö axana bung nang e Erot ixo king mee Judeia, önga pris a esene iang e Sekaraia. Ine a marapun te Abisa, ma a une re ine e Elisabet. Me ine bölök a marapun te Aron. \v 6 Me idu xirip a nine tene töxödös kö wawara xö God. Me idu xirip toxobo mumuu a warkurai xö Orong. Ma i kebeöt te öng bara irabo puk idu mere tatalien saban. \v 7 Inexalik bara, kaim idu mere barok, möxösa, e Elisabet ixo une tuu me idu xirip toxo ötaxin saban. \p \v 8 Önga bung e Sekaraia ixo wewet a tinörön köbo pris kö mamaran kö God, möxösa, a axana bung bara abo pris nang idi mere Sekaraia idi toxo rörörön. \v 9 Io, idi toxo egulös ma satu rua pere kos bere ewenene irabo laxa xö gunon lotu xö Orong kua söngsöngöt a arabaa nang a lak sixine deek. \v 10 Ma nang a axana bung möxö söngsöngöt a arabaa nang a lak sixine deek ixo ot, a nangadi nang toxo ot etok kö araman kö gunon kö God, idi toxo seseseng. \p \v 11 Io, a önga angelo ixo ot pösöt e Sekaraia. Ma a angelo ixo tuu sik kö lawa tuun kö öra möxö söngsöngöt a arabaa nang a lak sixine deek. \v 12 Ma nang e Sekaraia ixo pere ine, ixo wuwus ma ixo buut köba. \v 13 Inexalik bara a angelo ixo tengen te ine, “Sekaraia, ganim a binuut. A Orong iri ölangen a sineseng ke nöngön. Elisabet, a une re nöngön, irabo kip a bak suxurno rö nöngön, ma örobo isik a esene bere e Jon. \v 14 Ine irabo öaxanan nöngön ma oleleng tabo axanan nang tabo kip ine, \v 15 möxösa, ine irabo tödi raxin kö wawara xö Orong. Me ine i bele inim pe wain bara re ari lölös. Ma irabo wöwö ma Töxödös ne Tanono urulo iat mero xö balana nago. \v 16 Me ine irabo lamus puxus a marakörö oleleng mee Israel urungan kö Orong, a God te idi. \v 17 Me ine irabo kip a tatalien ma lölös se Elaija ma irabo sila xö Orong kua bulbulus a malum kaluluonin a tata ma bung barok ke idi. Ma irabo ötöxödös a dödöxömen köbo tabuno ölangen tinenge, me idi tabo kip a dinödöm deek xarnang a nangadi töxödös. Ine irabo tagur sik a nangadi bara idi tabo xixiset ulamun a Orong nang irabo wanot.” \p \v 18 Sekaraia ixo ose a angelo, “E rabo ösöxö bulengin ina na? E re ötaxin ma une re e bölök iri une raxin.” \p \v 19 A angelo ixo balu, “E, e Gabriel. E bo ruruu xö wawara xö God, me ine iat i tile e rua rengrengen te nöngön ma rua töngösen nöngön ma ina atöngösen deek na. \v 20 Ma nixinen nöngön örobo tabuno tinenge ma örobo ödödö ot kö bung nang ina laa irabo wanot, möxösa, nöngön u kobo nunu xöbo tinenge re e nang irabo ot turunon kö bung iat möxönan.” \p \v 21 Inexalik bara, a marakörö toxo xixiset me Sekaraia, ma toxo ngangao ruasanene ine ixo kis lis köba ruso kölöme xö gunon ne lotu raxin. \v 22 Nang ine ixo wan su, kaim ine ra eöt tua tinenge rö idi. Me idi toxo ösöxö xulen lo bara ine ixo pere önga winawara xö gunon ne lotu raxin, möxö ixo ööt mon ma limine urungan te idi inexalik bara i kexebe eöt tua tinenge. \p \v 23 Nang a axana bung ke ine möxö tinörön ixo kawam, ixo tawuxus baling u lagunon. \v 24 Melamu xö ina na, e Elisabet, a une re ine, ixo tienen, ma ixo kis mun sik kö ngasiene ot kö pitnö ne texe. \v 25 Me ine ixo tengen, “A Orong i pet bira rö e. Ma xö ina axana bung na, ine iri osen a inemarse ma iri kip tewe a minenge re e xalik a marana a marakörö.” \s1 A angelo ixo etöngösen sila me Jisas tabo kip ine \p \v 26 Ma nang e Elisabet ixoro tienen kö pitnö ma öng ne texe, God ixo tile e angelo Gabriel u Nasaret, a lagunon kölöme Galili. \v 27 Ma ixo tile ine urungan kö önga une maxat nang kaim bang ine xö minaru arixe mere tödi ma toxo isik pi sik ine bara irabo elolo xö önga tödi a esene e Josep, a marapun te Dewit. Ma a esene ina une maxat e Maria. \v 28 Ma a angelo ixo wan urungan te ine ma ixo tengen, “A Orong iri kis arixe me nöngön ma iri wadöane nöngön.” \p \v 29 Maria ixo ngangao xöbo tinenge re ine ma ixo dödödöm bara a mangana tinenge sa ina na. \v 30 Inexalik bara, a angelo ixo tengen te ine bira, “U bele bubuut, Maria. God i axanan te nöngön ma i tagur sik bara irabo wadöane nöngön. \v 31 Nöngön örobo tienen ma örobo kip önga barok suxurno, me nöngön örobo pes a esene e Jisas. \v 32 Ine irabo tödi raxin ma tabo tengen ine ma Barok kö God lömö saxit. God, a Orong, irabo tabaa ine ma kinis ne king nang ke untubuno e Dewit. \v 33 Me ine irabo kure ulorexe a bung marapun te Jekop. Ma kinis ne warkurai te ine i karabo kawam.” \p \v 34 Maria ixo ose a angelo, “Ina laa na irabo ot turunon bara bule? E kobola ösöxö bang ke tödi.” \p \v 35 Ma a angelo ixo balu ine bira, “A Töxödös ne Tanono irabo ot pösöt nöngön ma lölös kö God lömö saxit irabo kawönö nöngön. Io, ina tee Madakdak nang örobo kip tabo tengen ine bara a Barok kö God. \v 36 Örö ölangen! E Elisabet nang a unaun te nöngön, ine iri tienen, ma a une raxin ine. Ma toxo tengen bara ine a une tuu, inexalik bara ine iri tienen eöt ma pitnö ma öng ne texe. \v 37 Kaim pe laa i lölös se God.” \p \v 38 Me Maria ixo balu, “E a tultul kö pu xö God. I öt bara irabo bie ura rö e xarnang nöngön uru tengen.” Io, a angelo ixo wan lie ine. \s1 Elisabet ixo perexulen a nago xö Orong \p \v 39 Io, xö ina axana bung nang Maria ixo tagur lo ma ixo wan pasaxit urungan kö önga lagunon tuso xöbo maii mee Judeia. \v 40 Ma ixo laxa xö gunon te Sekaraia ma ixo öga e Elisabet. \v 41 Ma nang e Elisabet ixo ölangen bere e Maria ixo öga ine, a barok nang kö balana ixo mamagi xöba, me e Elisabet ixo wöwö ma Töxödös ne Tanono. \v 42 Io, ixo tenge lömö saxit, “Irabo deek kö nöngön köbo balixilik kirip, ma ina barok bölök nang örobo kip. \v 43 Inexalik bara, e ewe, bara a nago xö Orong ke e irabo wanot ura rö e? \v 44 Nang iat mon a nine talingine e i ölangen nang u öga lo e, a barok na kölöme re e i mamagi ma axanan. \v 45 Irabo deek kö nöngön nang uru nunu bara a lasanene a Orong iri tengen te nöngön, ine irabo ot turunon.” \s1 Maria ixo ölet a Orong \p \v 46 Me Maria ixo tengen, \q1 “Mera kölöme re e, e ii öraxin a Orong. \q1 \v 47 Ma a tanoke i axanan te God a Tene Aöro re e, \q1 \v 48 möxö ixo döxömen e xö kinis ne maris se e, a tultul te ine. \q1 Io, urulo im na a marakörö nixinen me idi nang melamu idi tabo tengen bara irabo deek kö e, \q1 \v 49 möxösa, a God nang a lak lölös saxit iri pet abo lalaa rataxin tö e. \q1 A esene ine i madakdak. \q1 \v 50 \qt Ma a inemarse re ine i önan urungan te idi nang tobo buburin ine \qt* \q1 \qt möxö önga mexubu urungan kö önga mexubu. \qt* \q1 \v 51 Iri pet abo lalaa lölös ma limine. \q1 Iri tile ebasin idi nang idi te döxömen öraxin öbaling idi. \q1 \v 52 \qt Iri bulus ösu abo sisila raxin meringan köbo kinis möxö pet warkurai te idi. \qt* \q1 Inexalik bara ine iri ii öraru abo maris. \q1 \v 53 Ine iri öwöwö idi nang te irilöng ulamun abo lalaa deek. \q1 Inexalik bara ine iri tile rewe tataunin abo asuono orong. \q1 \v 54 Ine iri top e Israel, a tultul kö pu re ine. \q1 Ma i döxömen sik iat bara irabo isik ulorexe saxit a abalamu re ine \q1 \v 55 rue Abaram mabo untubuno melamu, \q1 xarnang bölök ixo tengen urungan köbo untubuno ire.” \p \v 56 Me Maria ixo kis arixe me Elisabet ot kö narun ne texe ma ixo tawuxus baling im urungan lagunon. \s1 A bung nang toxo kip e Jon \p \v 57 Nang a axana bung ke Elisabet ta xikip a barok, ixo kip a barok suxurno. \v 58 Idi nang idi tobo kis lörörö sik ke ine ma bung unaun te ine, idi toxo ölangen bara a Orong ixo osen a inemarse re ine, me idi toxo axanan arixe me ine. \p \v 59 Ma xö pitnö ma narun ne bung idi toxo wanot tua xurxuru a lewene aine barok, me idi toxo eka isik a esene tamana e Sekaraia re ine. \v 60 Inexalik bara a nago re ine ixo tengen bara, “Kawaim! Tabo tengen ine bere e Jon.” \p \v 61 Me idi toxo tengen te ine, “Kaim pe öng kaluluonin abo unaun te nöngön ewe ma ina ese niang.” \p \v 62 Io, idi toxo ööt urungan kö tata re ine rua ösöxö lo bara ese sa ine i mamaa bara tabo isik kö barok. \v 63 Ixo seseng ulamun te laa rua ginigeet könan, ma ixo geet bira, “A esene e Jon.” Me idi xirip toxo wuwus saban. \v 64 Ma nang iat mon a ngalana ixo tamasawang ma a kamene ixo tawalas, ma ixo urulo rua tinenge ma ixo ölet e God. \v 65 Me idi nang lörörö toxo wöwö ma binuut. Ma a nangadi ringan kö boxönö xirip köbo maii mee Judeia, toxobo wöwörö ulamun inabo lalaa na. \v 66 Me idi xirip nang toxo ölangen ina na, toxo dödöm oleleng ulamun, ma toxo eose, “Ina barok na, irabo mangana tödi bule?” Möxö a lölös kö Orong ixo kis arixe me ine. \s1 Sekaraia ixo tenge propet \p \v 67 A tamana ine e Sekaraia ixo wöwö ma Töxödös ne Tanono ma ixo tenge ne propet bira, \q1 \v 68 “A aölelet urungan kö Orong, a God mee Israel, \q1 möxösa, ine iri wanot ma iri ölanglanga a nangadi re ine. \q1 \v 69 Ine iri öraru a önga tödi lölös meringan kö bung marapun te Dewit, nang a tultul kö pu re ine, \q1 bara rua öro ire. \q1 \v 70 I xarnang ixo tengen mesila saxit meringan köbo madakdak ne propet te ine. \q1 \v 71 \qt Irabo öro ire xalik abo iuo re ire \qt* \q1 \qt ma meringan kö limine idi xirip nang tobo melentexin ire. \qt* \q1 \v 72 Ixo pet bira rua osen a inemarse urungan köbo untubuno ire, \q1 ma rua dödöxömen lo a kunubus madakdak ke ine \q1 \v 73 nang ixo usugurno xö untubuno ire e Abaram \q1 \v 74 rua ölanglanga ire xalik a limine abo iuo re ire, \q1 bara ire tabo eöt tua tinörön tö ine ma kaim a binuut \q1 \v 75 arixe ma tatalien madakdak ma tatalien töxödös \q1 xö mamaran te ine xöbo bungbung kirip pe ire. \q1 \v 76 Me nöngön a barok ke e, tabo tengen nöngön bara a propet nang ke God lömö saxit, \q1 möxö nöngön örobo sila xö Orong kua tagure a ngas sö ine \q1 \v 77 rua tabaa a nangadi ma nanase rua xikip a ineöro \q1 nang e God irabo döxömen taun abo magingin saban te idi, \q1 \v 78 möxösa, xö inemarse deek kö God te ire. \q1 Ma arixe ma a inemarse re ine irabo tile a maras möxö xaken meruso xö watmaep ura re ire, \q1 \v 79 rua mararang lömö re idi nang te xisixis kö ködö ma xö ene lölös möxö minet, \q1 ma rua silien ire ra nuan kö ngas ne malum.” \p \v 80 Ma a barok ixo taxin kaa ma ixo lölös kölöme xö tanono, ma ixobo xisixis kö xönö tataun ot nang ixo wanot wösö xöbo Israel. \c 2 \s1 Maria ixo kip ot e Jisas \p \v 1 Ma xö ina axana bung Augastus, a king taxin mee Rom, ixo isik önga warkurai bara tabo kos a marakörö xirip nang e Rom ixo balaure sik. \v 2 Ina na a sinila ne kip ese nang ixo ot kö axana bung nang e Kuirinius ixo warkurai sik kingan Siria. \v 3 Ma a marakörö toxo wanot kirip baling urungan köbo lagunon te idi rua rengrengen osen abo esedi bara tabo geet oxe. \p \v 4 Me Josep ine a marapun te Dewit. Ma ixo wan tewe bölök kalik ina lagunon Nasaret nang Galili, ma ixo wan urungan Judeia xö lagunon te Dewit nang tobo rengrengen me Betliem. \v 5 Ma ixo wan urungan ee rua gegeet a esene idu me Maria ewe nang toxoro tengen bara irabo elolo re ine ma ixoro tienen. \v 6 Ma nang idu toxo xisixis singan a axana bung ixo ot bara e Maria irabo kip a barok. \v 7 Ma ixo kip a sisila ne barok, a barok suxurno. Me Maria ixo kain ine ma man ma ixo ömarin ine xö önga laa möxö nien köbo bulmakau, möxösa, kaim pe xönö gölö ringan kö gunon ne ose. \s1 Abo angelo toxo etöngösen bara a Mesaia iri wanot \p \v 8 Ma abo tene balaure sipsip idi tobo werwere muu abo sipsip pe idi xöbo dömön lörörö xö ina xönö. \v 9 Io, önga angelo xö Orong ixo wösö re idi. Ma a mariris kö Orong ixo sili ömalan idi, me idi toxo buut. \v 10 Ma lamun a angelo ixo tengen te idi, “Ganim e mum kö binuut. E ot ma atöngösen deek nang irabo öaxanan a marakörö xirip. \v 11 Ma nixinen te kip ot a Tene Aöro ruso xö lagunon te Dewit, me ine a Mesaia, a Orong. \v 12 Me mum morobo pere a uxileng nang tabo öturunon ina tinenge na. Mum morobo pere lo a barok te kain pi sik ine ma i maru sik kö önga laa möxö nien köbo bulmakau.” \p \v 13 Ma nang iat mon, a oleleng ne angelo meruso xö balana kubu idi toxo wösö arixe ma ina angelo, ma toxo ölet e God bira, \q1 \v 14 “Ii öraxin a esene e God nang ibo xisixis tiso lömö. \q1 Ma xö öxöno lagunon, a bala malum irabo wan urungan kö nangadi nang God iri bala deek ke idi.” \p \v 15 Ma nang abo angelo toxo wan kalik idi uruso xö balana kubu, io, abo tene balaure sipsip toxo etöngösen baling ke idi, “Ire ta wan uruso Betliem ma ta pere ina laa nang i ot nang a Orong iri töngösen ire min.” \p \v 16 Io, idi toxo wan pasaxit lo me idi toxo pere wösöt e Maria me Josep arixe ma barok ewe nang ixo maru sik kö laa möxö nien. \v 17 Ma nang idi toxo pere ine, idi toxo eselein ina tinenge ulamun a lasa nang abo angelo toxo töngösen idi min ulamun a barok. \v 18 Me idi xirip nang toxo ölangen, idi toxo wuwus kö lasa nang abo tene balaure sipsip toxo töngösen idi min. \v 19 Ma lamun e Maria ixobo döxömen oxe sik inabo laa xirip, ixobo dödödöm köba ulamun kö balana. \v 20 Mabo tene balaure sipsip idi toxo tawuxus, me idi toxo ölet e God ulamun inabo laa xirip nang idi toxo ölangen me idi toxo pere. Ma inabo lalaa i xarnang mon nang abo angelo toxo tengen te idi. \s1 A nine propet idu toxo tengen osen e Jisas a Mesaia \p \v 21 Ma xö pitnö ma narun ne bung, idi toxo kuru a lewene aine a barok. Ma toxo tengen ine me Jisas. Ma ina ese nang a angelo ixo araun ta rengrengen ine min nang bang e Maria kaim kö ösaxit texe me ine. \p \v 22 Io, nang a axana bung ixoro wanot bara tabo pet eörin abo warkurai te Moses bere idu tabo madakdak baling kö wawara xö inabo warkurai, Josep me Maria idu toxo wan me Jisas uruso Jerusalem rua isik ine xö Orong. \v 23 Me idu toxo mamaa rua mumuu xarnang toxo geet kö warkurai xö Orong i bira: \qt “Abo marna barok kirip tabo isik tewe idi urungan kö Orong.” \qt* \v 24 Me idu toxo mamaa rua isik a arabaa re idu eöt ma warkurai xö Orong i tengen bira, \qt “Mum morobo erabaa ma nine buno bara nine balus lik.” \qt* \p \v 25 Ma önga tödi ixobo xisixis singan Jerusalem, a esene e Simion. Ine a önga tene töxödös ma ibo lolotu wösöt a Orong. Me ixobo xixiset ma ina tödi nang e God irabo isik kua ömamanaa abo Israel. Ma Töxödös ne Tanono ixo kis se ine. \v 26 Ma Töxödös ne Tanono ixo osen ine bara irabo arun ta werwere bang a Mesaia xö Orong, ma melamu irabo met. \v 27 Io, a Töxödös ne Tanono ixo silien ine urungan kö gunon ne lotu raxin. Ma a tamana barok ma nago idu toxo kip ölaxa a barok kua wewet sik a magingin urungan te ine eöt ma warkurai te Moses. \v 28 Io, Simion ixo kip lo a barok ma ixo ölet e God arixe ma ina tinenge na: \q1 \v 29 “A Orong ke e, na e re örasen a malum. \q1 Örö ömaraxen lo e, a tultul te nöngön, ara wan kalik ina to na, \q1 \v 30 möxösa, nine marake iri pere im a lasa nang nöngön u xo pet tua öro e mem. \q1 \v 31 Nöngön u xo tagur sik ina ineöro na xö wawara xö nangadi xirip. \q1 \v 32 \qt Me ina ineöro a bibio möxö ömaras ewe idi nang kaim bara abo Judeia, \qt* \q1 me ine irabo isik a mariris köbo Israel, a nangadi re nöngön.” \p \v 33 Ma tata ma nago re Jisas idu toxo ölangen ina tinenge nang e Simion ixo pet te ine, idu toxo dödödöm oleleng. \v 34 Io, Simion ixo wadöane idiet ma ixo tengen te Maria, a nago xö barok, bira, “Ina barok na, God ixo pere kos ine ulamun abo sunubu mabo tinaru möxö a oleleng ne nangadi mee Israel, ma irabo önga uxileng nang a nangadi tabo pere wuxus, \v 35 bara a dinödöm möxö oleleng nang i mun sik irabo ot kö malmalan. Ma tapunuk irabo öriip nöngön xarnang a sele ibo kara a kat te nöngön.” \p \v 36 Io, önga propet une, esene e Ana, a balik ke Panuel, me Panuel a marapun te Aser. Ine ixoro une raxin saban, ma ixobo xisixis arixe ma usuono eöt ma pitnö ma ninöng ne awat. \v 37 Ma melamu a tödi re ine ixo met, me ine ixo xisixis tataun eöt ma pitnö ma narun ne sangaun ma nit ne awat. Ana i kara wan lie a gunon ne lotu raxin. Ma lamun ixobo ölölö ma ixobo seseseng köbo xaken ma dömön. \v 38 Ma xö ina bung nang ine bölök ixo wanot lörörö xö barok ma ixo tengen deek kö God. Ma ixo tengen osen ina tinenge ulamun a barok urungan kö nangadi xirip nang te xixiset me God irabo ölanglanga abo nangadi mee Jerusalem. \p \v 39 Ma nang e Josep me Maria idu toxo pet kirip abo laa nang a warkurai xö Orong i tengen, idu toxo baling im u Nasaret, a lagunon te idu, niso Galili. \v 40 Ma barok ixo taxin kaa ma aine ixo lölös, ma ixo wöwö ma nanase, ma a abalamu xö God ixo kis se ine. \s1 Jisas ixo kis kö gunon te Tamana \p \v 41 Ma xöbo awat kirip a tata ma nago re ine, idu tobo önan uruso Jerusalem ulamun a Luxa ne Nuan Lexe. \v 42 Ma nang e Jisas ixo sangaun ma ninöng ne awat idiet barama toxo wan uruso Jerusalem lamun ina luxa xarnang idi toxobo wewet bie. \v 43 Melamu xö ina nien, a tata ma nago re ine, idu toxo urulo rua binaling urungan kö lagunon, me Jisas ixo kis baling kingan Jerusalem, ma lamun idu kaim kö ösöxö bara ixo kis baling. \v 44 Me idu toxo döxömen bara ine ixo önan arixe ma marakörö, idu toxo wan kö önga bung kudun. Ma melamu idu toxo urulo rua winara siwin ine kaluluonin abo ais mabo marapun te idu. \v 45 Ma nang kaim idu xö werwere wösöt ine, idu toxo wan baling uruso Jerusalem rua winara rö ine. \v 46 Ma melamu xö narun ne bung idu toxo pere lo ine kölöme xö gunon ne lotu raxin, ma ixo kisisik kaluluonin abo tene ausu ma ixo ölangen idi ma ixo ose idi. \v 47 Ma nangadi xirip nang toxo ölangen ine, idi toxo wuwus kö nanase re ine ma xöbo babalu re ine. \v 48 Ma nang a tata ma nago re ine toxo pere ine, idu toxo wuwus. Ma nago re ine ixo tengen te ine bira: “Barok ke e, ruasa nöngön u pet e maa bira? A balana e maa me tata i tiip köba me maa me wawara siwin nanin nöngön.” \p \v 49 Io, ine ixo balu idu bira, “Ruasa mu mo wawara rö e? Mu kobo ösöxö bere e rabo mana xisixis kö gunon kö Tamake?” \v 50 Inexalik kaim idu xö ösöxö xulen a lasa nang ine ixo wöwörö min urungan te idu. \p \v 51 Io, ine ixo wan arixe me idu urungan baling Nasaret, ma xöbo bung kirip ine ixobo ölangen a tinenge re idu. Ma nago re ine ixobo döxömen dik sik iat inabo lalaa xirip. \v 52 Me Jisas ixo taxin kaa, ma nanase re ine ixo rataxin bölök. Me God arixe ma nangadi toxobo axanan köba rö ine. \c 3 \s1 Jon ixo tagure a ngas \r (Matiu 3.1-12; Mak 1.3-6) \p \v 1 Xö sangaun ma pitnö ne awat kö kinis ne warkurai re Tiberius, a king taxin mee Rom, nang e Pontias Pailat ixo sisila me Judeia, Erot ixobo kure sik e Galili me tönö re ine e Pilip ixobo kure sik e Iturea me Trakonitis, me Lisanias ixobo kure e Abilene. \v 2 Me Anas me Kaiapas idu toxo taxin ma toxobo sila sik köbo pris kabise. Ma a tinenge re God ixo ot pösöt e Jon, a barok ke Sekaraia, xö xönö tataun. \v 3 Ine ixo wan kö boxönö xirip lörörö xö Ari Jordan ma ixo etöngösen bara, “Mum moro kip lo a baptais sa osen bere mum moro dödöm puxus. Me God irabo döxömen taun abo magingin saban te mum.” \v 4 Ina na nang toxoro geet kölöme xö ginigeet köbo tinenge re propet Aisaia bira: \q1 \qt “A inöno öng i xukup kö xönö tataun, \qt* \q1 \qt ‘Tagure a nuan möxö Orong, \qt* \q1 \qt ötöxödös a ngas sö ine. \qt* \q1 \v 5 \qt Abo marasaa xirip tabo pömös, \qt* \q1 \qt ma abo puot ma kalala tabo pet eörin. \qt* \q1 \qt Abo ngas gege irabo töxödös, \qt* \q1 \qt mabo ngas gargaras irabo madalaan. \qt* \q1 \v 6 \qt Ma a nangadi xirip tabo pere a ineöro mere God.’” \qt* \p \v 7 Jon ixo tengen kö marakörö nang toxo ot bara rö ine ra baptais idi, “Mum abo tene röxröxö! Ewe ixo panak e mum pa ulo rup kalik ina kinadik nang e God i lörörö ra isik? \v 8 Mum morobo mana pet abo lalaa nang irabo osen bara mum moxoro dödöm puxus. Me mum iat mum bele urulo rua döxömen bie: ‘Ire te ösöxö bara e Abaram i xarnang a tubuno ire.’\f + \fr 3.8 \ft Abo Judeia toxo döxömen bara idi takarabo dödöm puxus, möxösa, idi toxo döxömen bara idi abo nangadi re God, möxösa, idi abo untubuno e Abaram.\f* E tengen te mum bara God i öt sik ka öraru abo tubuno e Abaram meringan kinabo wat. \v 9 A matau tuar iang kö unine iaa, mabo iaa xirip nang tekara o abo pasuno deek, tabo tee ösu ma tabo tewe urungan kö könönö ia sösöt.” \p \v 10 Io, a marakörö toxo ose bara, “Mem marabo pet a sa?” \p \v 11 Jon ixo balu idi bira, “A tödi ma nine siot irabo erimine me we nang kawaim, ma ewe nang ma nien irabo pet bölök bie.” \p \v 12 Abo tene kip takis bölök toxo ot tua kip baptais me idi toxo eose, “Tene ausu, mem marabo pet a sa?” \p \v 13 Ma ixo tengen te idi, “I deek bara mum morobo kip eöt mon nang te kure bie, ma ganim a lexlexe inabo warkurai.” \v 14 Io, a dauleng ne umri toxo ose ine, “Ma a laa sanene nang mem marabo pet?” \p Jon ixo balu idi bira, “Ganim a öparara lo a tuluwok kö nangadi ma ganim e mum pua wupuk a nangadi ma tinenge töxö, me mum morobo axanan lamun a xinixun te mum.” \p \v 15 Ma nangadi toxo xixiset lamun a inot kö Mesaia, ma toxo döxömen kö kat te idi bara e Jon gut ine ina Mesaia. \v 16 Jon ixo balu idi xirip, “E baptais e mum ma ari. Ma lamun önga tödi irabo wanot i taxin köba re e. E kobo töxödös eöt ta walwalas a kililöng kalik a nine sandel te ine. Ine irabo baptais e mum ma Töxödös ne Tanono ma ia sösöt bölök. \v 17 Me ine i tön sik a sawol te ine ra tewe öxaa abo irine wit kö xiki nang irabo paxat tewe abo lewene xalik abo irine. Lamun abo irine wit deek kölömene nang ixo tiip ma i subu, ine irabo iiögun arixin tingan kö öra ne nien te ine. Ma lamun ine irabo tewe rewe abo lewene irine wit urungan kölöme xö ia sösöt nang idi tekebeöt ta pus ömet.” \v 18 Ma arixe ma oleleng ne tinenge xabise, Jon ixo öxaxat a nangadi ma ixo palas tinenge ma tinenge deek urungan te idi. \p \v 19 Me Jon ixo köö e Erot a tödi raxin mee Galili ulamun e Erodias a une re tönö ine mabo lalaa saban kirip nang ine ixo pet. \v 20 Ma nang e Jon ixo pet bira, Erot ixo pet a laa saban tunon. Ixo baxut e Jon kö gunon ne aömokorot. \s1 Jon ixo baptais e Jisas \r (Matiu 3.13-17; Mak 1.9-11) \p \v 21 Nang Jon ixo baptais abo nangadi, Jisas ixo kip lo bölök a baptais. Ma nang ixo seseseng, a balana kubu ixo tamasawang \v 22 ma a Töxödös ne Tanono ixo wan su lömö re ine, ma ixo wawara bara ixo kip lo a aine xarnang a buno. Io, a inöno öng ixo ot meruso xö balana kubu ma ixo tenge bira, “Nöngön ano Barok ke e. E mamaa lamun me e axanan köba re nöngön.” \s1 Abo untubuno e Jisas \r (Matiu 1.1-17) \p \v 23 Me Jisas ine ixo öt ma narun ne sangaun ne awat nang ine ixo urulo a tinörön te ine. A dödöxömen kö marakörö bara ine a barok ke Josep, \q1 a barok ke Eli, \v 24 a barok ke Matat, \q1 a barok ke Lewi, a barok ke Melki, \q1 a barok ke Janai, a barok ke Josep, \q1 \v 25 a barok ke Matatias, a barok ke Amos, \q1 a barok ke Nahum, a barok ke Esli, \q1 a barok ke Nagai, \v 26 a barok ke Maat, \q1 a barok ke Matatias, a barok ke Semein, \q1 a barok ke Josek, a barok ke Joda, \q1 \v 27 a barok ke Joanan, a barok ke Resa, \q1 a barok ke Serubabel, a barok ke Sealtiel, \q1 a barok ke Neri, \v 28 a barok ke Melki, \q1 a barok ke Adi, a barok ke Kosam, \q1 a barok ke Elmadam, a barok ke Er, \q1 \v 29 a barok ke Josua, a barok ke Elieser, \q1 a barok ke Jorim, a barok ke Matat, \q1 a barok ke Lewi, \v 30 a barok ke Simion, \q1 a barok ke Juda, a barok ke Josep, \q1 a barok ke Jonam, a barok ke Eliakim, \q1 \v 31 a barok ke Melea, a barok ke Mena, \q1 a barok ke Matata, a barok ke Natan, \q1 a barok ke Dewit, \v 32 a barok ke Jesi, \q1 a barok ke Obet, a barok ke Boas, \q1 a barok ke Salmon, a barok ke Nason, \q1 \v 33 a barok ke Aminadab, a barok ke Ram, \q1 a barok ke Esron, a barok ke Peres, \q1 a barok ke Juda, \v 34 a barok ke Jekop, \q1 a barok ke Aisak, a barok ke Abaram, \q1 a barok ke Tera, a barok ke Naor, \q1 \v 35 a barok ke Seruk, a barok ke Reu, \q1 a barok ke Pelek, a barok ke Eber, \q1 a barok ke Sela, \v 36 a barok ke Kainan, \q1 a barok ke Arpaxat, a barok ke Sem, \q1 a barok ke Noa, a barok ke Lamex, \q1 \v 37 a barok ke Metusela, a barok ke Enox, \q1 a barok ke Jaret, a barok ke Maxalalel, \q1 a barok ke Kenan, \v 38 a barok ke Enos, \q1 a barok ke Set, a barok ke Adam, \q1 a barok ke God. \c 4 \s1 Satan ixo könönöin e Jisas \r (Matiu 4.1-11; Mak 1.12-13) \p \v 1 Jisas ixo wöwö sik ma Töxödös ne Tanono ma ixo wan baling meringan kö Ari Jordan ma Tanono ixo lamus lo ine urungan kö xönö tataun. \v 2 Me Satan ixo könönöin ine ringan kö nit ne sangaun ne bung. Kaim ine xo enen te laa xö inabo bung niang, ma melamu ine ixo irilöng. \p \v 3 Io, Satan ixo tengen te ine, “Nang bara nöngön ano Barok ke God, örö tengen kö ina wat na rua tawuxus urungan kö beret.” \p \v 4 Jisas ixo tengen, “Abo tinenge re God toxoro geet i tengen bira: \qt ‘A nangadi tokobo to xalik mon kö beret’” \qt* \p \v 5 Io, Satan ixo lamus öxaa ine xö puot ma nang iat mon ixo osen ine mabo kantri kirip möxö öxöno lagunon. \v 6 Ma ixo tengen te ine, “E rabo tabaa nöngön ma inabo kinis ne warkurai arixe mabo mariris se idi, möxösa, idi re e, me e eöt tua isik kere öng nang bara e mamaa. \v 7 Io, nang bara örobo lotu wösöt e, ina na xirip irabo re nöngön.” \p \v 8 Jisas ixo tengen, “Abo tinenge re God toxoro geet i tengen bira, \qt ‘Mum moro lotu xö Orong, a God te mum, me ine xalik mon mum morobo ii ölik e mum pe ine.’” \qt* \p \v 9 Io, Satan ixo lamus lo ine urungan Jerusalem, ma ixo uru e Jisas lömö saxit kö öxöno ngusuno möxö gunon lotu raxin. Ma ixo tengen, “Nang bara ano Barok kö God nöngön, örobo kos su mera, \v 10 möxösa, abo tinenge re God toxo geet i tengen bira: \q1 \qt ‘Irabo isik a tinenge lölös urungan köbo angelo re ine ulamun nöngön \qt* \q1 \qt rua balaure ödeek nöngön. \qt* \q1 \v 11 \qt Idi tabo tön uru nöngön mabo limine idi, \qt* \q1 \qt bara ökorobo segen parange abo sisixine xexem köbo warawat.’” \qt* \p \v 12 Jisas ixo tengen, “Abo tinenge re God toxoro geet i tengen bira, \qt ‘Ganim bara mum mo könönöin a Orong, a God te mum.’” \qt* \p \v 13 Nang e Satan ixo kawam kirip pua könönöin e Jisas, ixo wan talu bang e Jisas ot kö önga axana bung kabise. \s1 Idi xö lagunon te Jisas, idi kaim kö öbala lo ine \p \v 14 Jisas ixo wan baling u Galili ma lölös kö Tanono, ma a tinenge ulamun ine ixo wan esexere xöbo lagunon. \v 15 Ixo usu a nangadi kölöme xöbo gunon ne sineseng ke idi, me idi xirip toxo ölet ine. \p \v 16 Ixo wan u Nasaret, lagunon nang ine ixo taxin kaa e, ma xö Sabat ine ixo laxa xö gunon ne sineseng xarnang ine ixobo wewet bie. Ma ixo tuu kaa rua xinoxos. \v 17 Io, toxo tabaa ine ma axana ginigeet te propet Aisaia. Ixo palase ine ma ixo pere lo a xönö nang a ginigeet i tengen bira: \q1 \v 18 \qt “A Tanono möxö Orong i kis kölöme re e, \qt* \q1 \qt möxösa, ine iri pere kos lo e \qt* \q1 \qt rua atöngösen ma tinenge deek urungan kö duöng maris. \qt* \q1 \qt Ine iri uguran e rua atöngösen maras sö idi nang tobo kut dik sik idi, bara tabo langlanga, \qt* \q1 \qt me idi nang a pulo, tabo wawara baling. \qt* \q1 \qt Me ine iri uguran e rua ölanglanga rewese idi nang te kis kö ene abo tiip, \qt* \q1 \v 19 \qt ma rua atöngösen maras bara a axana bung ne rorop kö Orong iri wanot.” \qt* \p \v 20 Io, ine ixo pulin öbaling ina axana ginigeet, ixo isik öbaling urungan kö tene balbalaure möxö ina axana ginigeet. Io, ixo kis. A marana nangadi xirip kölöme xö ina gunon ne sineseng toxo wawara xalik ke ine. \v 21 Me ine ixo urulo ma tinenge rö idi bira, “Nixinen ina ginigeet meruso re God iri wanot turunon kö ölöngö re mum.” \p \v 22 Idi xirip toxo tengen bara ine a tödi deek me idi toxo wuwus köbo tinenge deek nang ixo wan su möxö ngusuno. Idi toxo eose, “Ire tokobo maras bere ine mon a barok suxurno re Josep.” \p \v 23 Me Jisas ixo tengen te idi, “E ösöxö sik bara mum morobo tengen abo tinenge ne rorop ura rö e: ‘Tene aule, ölanglanga öbaling nöngön. Pet baling ke laa ra xö lagunon turunon te nöngön nang mem moxo ölangen bara u xo pet tö Kaprenaum.’” \p \v 24 Ma ixo tengen, “Turunon saxit, kaim pe propet te ömaraxen lo ine iat kölöme xö lagunon iat te ine. \v 25 E ömaras e mum bara oleleng ne möxösö ra Israel kö axana bung ke Elaija, nang a balana kubu ixo tamabaxut kö narun ne awat ma subana ma kaim arixe a nien kö ina xönö xirip Israel. \v 26 Inexalik God kaim kö uguran e Elaija urungan kö öng mere idi abo möxösö, inexalik ixo uguran ine urungan kö önga une möxösö kölöme Sarepat kölöme xö xönö Saidon. \v 27 Ma xö axana bung kö propet Elisa a oleleng ma lepra kölöme Israel. Inexalik kaim kö ölanglanga re öng mere idi. Naaman kalik mon, a Siria.” \p \v 28 Nangadi xirip kölöme xö gunon ne sineseng toxo laie nang idi toxo ölangen ina na. \v 29 Idi toxo taru ma toxo uguran tewe ine xalik ina lagunon ma toxo lamus lo ine urungan kö öxöno maii nang toxo pet ina lagunon, bara rua tewe ösu ine xö kalala. \v 30 Lamun ine ixo wan kaluluonin a marakörö ma ixo wan. \s1 Jisas ixo tile ösu a tano saban \r (Matiu 1.21-25) \p \v 31 Io, ixo wan su Kaprenaum, a lagunon kölöme Galili. Ma xö Sabat ixo urulo a usu a nangadi. \v 32 Idi toxo wuwus kö ausu rine, möxösa, a tinenge re ine a lak lölös. \p \v 33 Kölöme xö gunon ne sineseng, önga tödi a tano saban ixo kis se ine. Ma ixo kup lömö saxit, \v 34 “Nang! Jisas mee Nasaret, u mamaa ruasa xalik e mem? U wanot ta ögarin esexerein e mem? E ösöxö sik nöngön, bere nöngön a Öng Ewe Nang a lak Madakdak meriso re God!” \p \v 35 Me Jisas ixo köö ina tano saban, ma ixo tengen, “Örö ödödö, ma wan su xalik ine.” A tano saban ixo tewe ösu ina tödi xö pu mesila re idi xirip ma ixo wan su xalik ine, inexalik kaim kö ögarin ine. \p \v 36 A nangadi toxo wuwus saban, ma toxo tengen öbaling iat te idi bira, “A mangana ausu sanene ia? Ine ibo isik warkurai ma tinenge lölös urungan köbo tano saban me idi tobo önan su!” \v 37 Ma a atöngösen ulamun e Jisas ixo wan esexere xöbo lagunon kirip kö ina xönö. \s1 Jisas ixo ölanglanga abo miniset \r (Matiu 8.14-17; Mak 1.29-38) \p \v 38 Jisas ixo wan kalik a gunon ne sineseng ma ixo wan urungan kö gunon te Saimon. Io, a taön te Saimon ixo sam malao lölös, me idi toxo seng e Jisas sua rorop ine. \v 39 Io, ixo tun lexe ine ma ixo köö a malao, ma a lelewi ixo kawam kalik ine. Ma saxit mon ixo taru kaa ma ixo urulo rua tabaa idi ma nien. \p \v 40 Nang a xaken ixo dödöröng, a nangadi toxo kip ot urungan te Jisas abo duöng nang mabo mangana miniset ma ixo bulbulus a limine lömö xö öngöng ma ixo ölanglanga idi. \v 41 Ma nang abo tano saban toxo wan su xalik a nangadi toxo xukup bira, “Nöngön a Barok kö God!” Inexalik, ine ixo köö idi, ma kaim kö ömaraxen idi rua tinenge, möxösa, idi toxoro ösöxö sik bara ine a Mesaia. \p \v 42 Xö puxu bubung Jisas ixo wan lo urungan kö xönö tataun. Ma nangadi toxo wawara rö ine ma nang idi toxo ot kö xönö nang ine e, idi toxo mamaa bara ine i bele önan lie idi. \v 43 Ma lamun ixo tengen, “E rabo mana palas tinenge ma tinenge deek kö kingdom kö God urungan köbo lagunon kabise, möxösa, Tata ixo tile e ura ulamun ina na.” \v 44 Ma ixo walwalas tinenge kölöme xöbo gunon ne sineseng kingan kö xönö mee Judeia. \c 5 \s1 Abo sinila ne bak ne ausu \r (Matiu 4.18-22; Mak 1.16-20; Jon 1.40-42) \p \v 1 A önga bung e Jisas ixo tuu sik kö lawana tu Genesaret mabo nangadi toxo tuu wi sik ine ma toxo ölangen a tinenge re God. \v 2 Ma nang e Jisas ixo wawara ixo pere a nine mön ixo malaa sik kuso löxön, a mön kö nangadi möxö kip inan. Ma lamun idi toxoro wan kalik inabo mön, me idi toxo gisgis abo eben te idi. \v 3 Io, Jisas ixo kaa xö önga mön, a mön te Saimon. Ma ixo tengen te Saimon bara ira sumen ulik kalik a löxön. Io, ixo kis kaa xö mön ma ixo usu a nangadi. \p \v 4 Ma nang ixo wöwörö xirip, ixo tengen te Saimon, “Örö kaulusen ulik urungan kö dödöngö. Ma örö tewe ösu a eben ma örö kip inan.” \p \v 5 Me Saimon ixo balu, “Tödi raxin, mem me rörön köba xö ina dömön na. Me mem kobola öxönöm pe laa. Ma lamun e rabo bulus ösu a eben, möxösa, nöngön u tengen bira.” \p \v 6 Ma nang idi toxo pet bie, idi toxo kip a oleleng ne inan. Mabo eben te idi ixo urulo ra tamadidi. \v 7 Io, idi toxo kuwe abo ais se idi nang kö önga mön kabise ra nuanot ta rorop idi. Me idi toxo wanot ma toxo utuxo a nine mön. Ma toxo wöwö ma toxo urulo rua riririi. \p \v 8 Ma nang e Saimon Pita ixo pere ina na, ixo subu xö xexene Jisas ma ixo tengen, “Wan kalik e, Orong. E a tödi saban!” \v 9 Ixo tengen bira, möxösa, ine ma abo ais se ine toxo wuwus kö ina inan nang idi toxo kip. \v 10 Ma nine ais se Saimon, e Jems me Jon, a nine barok ke Sebedi, idu toxo wuwus bölök. \p Io, Jisas ixo tengen te Saimon, “U bele buut. Urulo nixinen nöngön örobo kip a nangadi.” \v 11 Io, idi toxo ösö löxön, ma toxo ganim sik abo lalaa xirip ma toxo muu ine. \s1 Önga lepra \r (Matiu 8.2-4; Mak 2.3-12) \p \v 12 Ma nang e Jisas ixo wan urungan kö önga lagunon, a önga tödi ixo wanot ewe nang a miniset lepra ixo kawönö ine. Ma nang ixo pere e Jisas ixo subu ma marana xö pu ma ixo seng ine, “Orong, nang bara u mamaa, nöngön u eöt ta öxawam a miniset lepra xalik e bara e ra madakdak.” \p \v 13 Me Jisas ixo sasanga ma limine ma ixo tön ine. Ma ixo tengen te ine, “E mamaa. Örö deek.” Ma saxit iat mon, ina miniset lepra ixo wan kalik ine. \p \v 14 Io, Jisas ixo panak ine, “Ganim bara u tengen osen kere öng. Inexalik örö wan ma örö osen nöngön kö pris ma örö isik abo arabaa ne söngsöngöt eöt ma warkurai te Moses bara örobo deek baling. Ma irabo xarnang a atöngösen maras sö idi bara a turunon bere u xoro langlanga.” \p \v 15 Inexalik a atöngösen ulamun e Jisas ixo wan esexere xö boxönö xirip, io, a marakörö toxo wanot tua ölangen ine ma bara irabo ölanglanga abo miniset te idi. \v 16 Inexalik uleng ne bung Jisas ixobo önan kalik a marakörö ma ixobo önan urungan kö boxönö nang kaim a nangadi ma ixobo seseseng. \s1 Jisas ixo ölanglanga a pengpeng \r (Matiu 9.2-8; Mak 2.3-12) \p \v 17 Ma önga bung nang e Jisas ixo usu abo Parasi ma abo tene ausu möxöbo warkurai te Moses, ewe me idi nang toxo wanot möxöbo lagunon kirip Galili ma meringan Judeia ma Jerusalem, ma toxo xisixis singan ee. Ma a lölös kö Orong ixo kawönö ine ma ixo ölanglanga abo miniset. \v 18 A uleng ne duöng toxo ot ma toxo xikip nanin a pengpeng kö ben ma toxo kip ölaxa ine xö gunon tua ömarin ine mesila re Jisas. \v 19 Ma nang idi toxo wawara siwin te ngas sua nuan laxa, möxösa, a marakörö toxo oleleng, idi toxo kaa uruso lömö, toxo pök a öxöno gunon, ma toxo ösölöng ösu ina pengpeng arixe ma minaru re ine kaluluonin a marakörö urungan te Jisas. \p \v 20 Nang e Jisas ixo pere a nunu ridi, ixo tengen, “Töke, na iat mon a magingin saban te nöngön iri kawam.” \p \v 21 Abo Parasi mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses toxo döxömen suxume re idi iat bira, “Ewe ina tödi na i tengen ögarin e God? Kaim pe öng i öt ta kip tewe a magingin saban, nexalik bara e God kalik mon.” \p \v 22 Ma lamun e Jisas ixo ösöxö xulen a lasa nang idi toxo dödöxömen, ma ixo eose, “Rösa mum mo dödöxömen inabo lalaa na xö kat te mum? \v 23 Nangang sa re idu i malus sa rengrengen? I malus se e ra tengen bira, ‘A magingin saban te nöngön iri kawam’? Bara i malus se e ra tengen, ‘Tuu lömö, ma örö wan’? \v 24 Ma lamun eka osen e mum bara a Barok kö Tödi ine ma lölös kö öxöno lagunon tua irewese a magingin saban.” Ma ixo tengen kö pengpeng, “E tengen te nöngön, tuu lömö ma örö kip lo a ben te nöngön ma örö wan urungan kö ngasiem.” \v 25 Ma saxit mon ixo taru xö wawara re idi ma ixo rarik lo a minaru re ine ma ixo ölet God nang ixo önan urungan kö gunon te ine. \v 26 Io, a nangadi xirip toxo wuwus ma toxo ölet e God. Idi toxo ii e God ma binuut ma toxo tengen, “Nixinen ire tere pere a lalaa deek ne auwuwus.” \s1 Ewenene irabo dödöm puxus \r (Matiu 9.9-13; Mak 2.14-17) \p \v 27 Melamu xö ina na, Jisas ixo wan su ma ixo pere a tene kip takis, a esene e Lewi, ixo kisisik kö xönö re ine möxö kip takis. Me Jisas ixo tengen te ine, “Muu e!” \v 28 Me Lewi ixo tuu lömö, ma ixo wan lie abo lalaa xirip ma ixo muu ine. \p \v 29 Io, Lewi ixo pet a nien taxin ulamun e Jisas kö gunon tine, ma a oleleng saxit ne tene kip takis ma dauleng kabise toxo aan arixe me idi. \v 30 Ma lamun abo Parasi ma abo tene ausu möxöbo warkurai te Moses ewe nang a Parasi bölök idi, toxo wöwörö oleleng urungan köbo bak ne ausu re ine, “Ruasa mum mo aan ma mo ininim arixe mabo tene kip takis mabo ‘duöng saban’?” \p \v 31 Jisas ixo balu idi, “A nangadi nang kaim a miniset, idi tekara sasaxan ulamun a tene aule, nexalik idi xalik nang a lak miniset. \v 32 E kobo ot ta xukuwe abo tene töxödös. Kawaim, e ot ta xukuwe a nangadi saban tua dödöm puxus.” \s1 Abo lalaa maxat te Jisas \r (Matiu 9.14-17; Mak 2.18-22) \p \v 33 Idi toxo tengen te ine, “Abo bak ne ausu re Jon idi tobo ölölö ma tobo seseseng. Ma abo bak ne ausu möxöbo Parasi idi bölök tobo wewet bie. Ma lamun abo bak ne ausu re nöngön idi te aan ma te ininim.” \p \v 34 Jisas ixo balu, “I eöt bara örö pet abo osee möxö tödi alolo maxat, tabo ölölö nang bara ine angen arixe midi? Kaim. \v 35 Ma lamun a axana bung irabo wanot nang tabo kip lo ina alolo maxat kalik idi. Ma xinabo bung nang, idi tabo ölölö im.” \p \v 36 Ma ixo töngösen idi ma ina tinenge öwuo: “Kaim pe öng ibo dididii rewe re xönö man maxat ma ibo söxsöxö xö man maut. Nang bara i pet biringan, ine irabo ögarin ina xönö man maxat, ma xönö man i karabo eöt ma ina xönö man maut. \v 37 Ma kaim pe öng ibo linglinge a wain maxat nang i kobola ebobot bang kölöme xö önga laa möxö kuluwo ari nang toxo pet ma lewene meme maut i lelet sik. Nang bara i pet, a wain maxat irabo ebobot kaa ma irabo pörök a lewene meme. A wain irabo su xirip ma ina lewene meme irabo saban. \v 38 Kaim. A wain maxat tabo mana tii urungan kö lewene meme maxat. \v 39 Ma kaim pe öng nang iri inim a wain maut ibo mamaa lamun a wain maxat, möxösa, ine ibo tengen, ‘A wain maut a lak deek.’” \c 6 \s1 Jisas i kure sik a bung Sabat \r (Matiu 12.1-14; Mak 2.23—3.6) \p \v 1 Io, xö önga Sabat, Jisas ixo wan kaluluonin a komo wit, mabo bak ne ausu rine toxo pit köröp lo a uleng ne xurxurno wit, ma toxo gigise mabo limine idi ma toxo en. \v 2 Ma dauleng möxöbo Parasi toxo eose bira, “Ruasa mum mo pet bira? Mum kobo mumuu a warkurai möxö bung Sabat.” \p \v 3 Io, Jisas ixo balu idi, “Mum moxoro kos abo laa mesila nang e Dewit ixo pet nang ine ixo irilöng arixe ma abo duöng nang toxo wan arixe mine. \v 4 E Dewit ixo wan laxa xö gunon te God, ma ixo kip lo ina beret nang tobo tabaa e God min, ixo en ine. Mabo warkurai te Moses i tengen bara abo pris kalik tobo enen ina beret na. Ma ixo tabaa bölök abo duöng nang toxo wan arixe me ine.” \v 5 Io, Jisas ixo tengen te idi, “A Barok kö Tödi i kure bölök a bung Sabat.” \p \v 6 Xö önga Sabat kabise Jisas ixo wan laxa kölöme xö gunon ne sineseng möxöbo Judeia ma ixo usu a nangadi, ma önga tödi ixo xisixis singan a lime tuun te ine ixo met. \v 7 Abo Parasi mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses toxo werwere ine nang bara irabo ölanglanga a tödi miniset kö Sabat bara kaim, io, niang ke idi ra wupuk ine. \v 8 Ma lamun Jisas ixo ösöxö xulen abo dinödöm pe idi ma ixo tengen kö tödi niang a lime met, “Taru kaa ma örö tuu lömö mesila xö nangadi xirip.” Io, ixo taru kaa ma ixo tuu sik. \p \v 9 Io, Jisas ixo tengen te idi, “E ose e mum, a sa xö warkurai te Moses i tengen bara i töxödös bara tabo pet kö bung Sabat? I deek sik ka rorop bara rua wewet a tinörön saban, ma rua öro re öng bara rua ögarin esexerein ine?” \p \v 10 Jisas ixo wawara nana re idi xirip, ma ixo tengen kö tödi, “Sasanga kaa ma limem.” Ine ixo pet bie, ma a limine ixo deek baling. \v 11 Inexalik idi toxo laie ma toxo wöwörö nana iat te idi bara tabo pet bule re Jisas. \s1 Jisas ixo pere kos lo abo aposol \r (Matiu 10.2-4; Mak 3.16-19; Aposol 1.13) \p \v 12 Io, xö ina axana bung nang e Jisas ixo wan lo ma ixo kaa uruso lömö xö maii rua sineseng, ma xö ina dömön ixo seseseng uruso re God. \v 13 Ma nang ixo puxu, ine ixo kuwe lo abo bak ne ausu re ine urungan te ine ma ixo pere kos lo a sangaun ma ninöng mere idi, ma ixo tengen idi mabo ‘aposol’: \v 14 Saimon, ewe nang e Jisas ixo tengen ine me Pita, a tönö rine e Endru, Jems, Jon, Pilip, Batolomiu, \v 15 Matiu, Tomas, Jems a barok ke Alpius, Saimon nang toxo tengen bara ine ina Silot, \v 16 Judas a barok ke Jems, me e Judas Iskariot, a tödi nang ixo isik tewe e Jisas kö limine nangadi. \s1 Abo maris mabo orong \r (Matiu 5.3-12) \p \v 17 Jisas ixo su arixe me idi ma ixo tuu ringan kö xönö malabuo. A oleleng ne bak ne ausu re ine arixe ma marakörö raxin saxit idi toxo ot meruso xöbo lagunon Judeia, meringan Jerusalem, ma meringan Tair me Saidon kö gegene rasi. \v 18 Idi ewe nang toxo ot tua ölangen ine ma bara irabo ölanglanga idi xalik abo miniset. Idi nang a tano saban ibo uban idi, toxo deek baling. \v 19 Ma a marakörö toxo mamaa bara idi xirip tabo sigi ine, möxösa, a lölös ixo önan kalik ine ma ixo ölanglanga idi xirip. \p \v 20 Ma ixo pere abo bak ne ausu re ine ma ixo tengen: \q1 “Irabo deek kö mum ewe e mum nang mo maris, \q1 möxösa, mum morobo laxa xö kingdom kö God. \q1 \v 21 Irabo deek kö mum ewe nang mum mo irilöng nixinen, \q1 möxösa, mum morobo masii. \q1 Irabo deek kö mum ewe nang mum mo gee nixinen, \q1 möxösa, mum morobo nöngnöngön. \q1 \v 22 Irabo deek kö mum nang bara nangadi te melentexin e mum, \q1 bara te öngus kalik e mum ma te tengen ögarin e mum \q1 bara idi te tengen ösu a esene mum bara mum abo tene sasaban, möxösa, mum bo mumuu a Barok kö Tödi. \p \v 23 “Ma xö ina axana bung morobo axanan ma morobo kos ma axanan, möxösa, a xinuxun taxin te mum nangen nuso xö watmaep, möxösa, abo tubuno idi toxobo wewet ögarin abo propet bie. \q1 \v 24 “Inexalik, maris se mum abo orong, \q1 möxösa, mum moxoro uruoxe abo lalaa nang i öaxanan e mum. \q1 \v 25 Maris se mum nang mo masii sik nixinen, \q1 möxösa, mum morobo irilöng. \q1 Maris se mum nang mo nöngnöngön nixinen, \q1 möxösa, mum morobo tawunuk me mum morobo gee. \q1 \v 26 Maris se mum nang bara nangadi xirip te ii öraxin e mum, \q1 möxösa, abo tubudi toxobo wewet bie xöbo propet. \s1 Mamaa lamun a iuo re nöngön \r (Matiu 5.39-42) \p \v 27 “Ma lamun e tengen te mum ewe nang i ölangen e: Mum morobo mana mamaa lamun abo iuo re mum, ma morobo pet a tatalien deek ke ewe me idi nang te melentexin e mum, \v 28 mum morobo mana seseng ke God irabo wadöane idi nang te seng e God bara irabo ögarin e mum, me mum morobo seseng kewe midi nang te pet a sasaban te mum. \v 29 Niang bara re öng i wasa nöngön kö wales se nöngön, tawuxus tabaa ine ma önga lawa xabise bölök. Nang bara re öng i kip lo a man te nöngön, u bele panak ine rua xikip lo a siot te nöngön bölök. \v 30 Ma nang bara re öng i seng nöngön mere laa, örobo mana tabaa ine. Nang bara re öng i kip lo re lasanene re nöngön, u bele seseng puxus. \v 31 Mum morobo pet kö nangadi xabise xarnang e mum mo mamaa lamun idi tabo pet te mum. \p \v 32 “Nang bara mum mo mamaa lamun ewe midi niang te mamaa lamun e mum, kaim pe öng irabo tengen bara e mum mo pet a dedeek. Inexalik abo tene saban bölök idi tabo mamaa lamun a nangadi nang tobo mamaa lamun idi. \v 33 Ma nang bara mum mo pet a tatalien deek kö nangadi nang te pet a tatalien deek ke mum, kaim pe öng irabo tengen bere mum mo pet te laa deek. Turunon saxit, abo tene saban idi bölök tobo wewet bie. \v 34 Nang bara mum mo öbala sik abo lalaa nang a öng i seng e mum, möxösa, e mum mo döxömen bara irabo balu wuxus, io, takarabo tengen bara mum moro pet a dedeek. Turunon saxit, abo tene saban idi bölök tobo öbala sik abo laa xöbo tene saban kabise lamun idi tabo kip puxus eöt ma nang toxo öbala sik. \v 35 Inexalik mum morobo mana mamaa lamun abo iuo re mum, me mum morobo pet a tatalien deek urungan te idi. Mum morobo tabaa idi, me mum korobo mamaa rö idi ra babalu öbaling. Nang bara mum morobo pet bie, a xinixun te mum irabo taxin me mum abo barok ke God lömö saxit, möxösa, ine iat i pet a tatalien deek kö nangadi saban niang idi te pere öbulubun a rorop pe ine. \v 36 Mum morobo marase a nangadi xarnang e Tata re mum ibo marase idi. \s1 U bele kure re öng \r (Matiu 7.1-5) \p \v 37 “Ganim e mum pa kure abo mangana magingin kö öng, ma ganim e mum pa kure a öng bara i pet a saban, xalik e God irabo kure e mum bölök bira. Mum morobo mana döxömen taun abo tatalien saban nang te pet te mum, me God irabo döxömen taun a magingin saban te mum. \v 38 Mum morobo mana erabaa, me God irabo tabaa e mum. Ma arabaa re mum i karabo ot köt ma irabo saxit a mamaa re mum, ma irabo öwöwö e mum. God irabo pet bölök ke mum xarnang mum mo pet kö nangadi xabise.” \p \v 39 Jisas ixo töngösen idi bölök ma ina tinenge öwuo na: “Önga pulo i eöt tua silien a önga pulo xabise? Kaim. Idu xirip tabo subu laxa xö mara. \v 40 Re bak ne ausu i kobo lömö sik kö tene ausu re ine, nexalik bara ewe nang i eusu deek irabo xarnang a tene ausu re ine. \p \v 41 “Ruasa nöngön u pere abo perne iaa kölöme xö marana e töm ma u kobo döxömen lo im ina pönö iaa kölöme xö marana e nöngön iat? \v 42 Nöngön u bele tengen urungan kö töm bara, ‘Tönö, e rabo kip tewe a perne iaa xö maram.’ Nöngön ökorobo pet bie, möxösa, nöngön iat u kobo pere a pönö iaa xö maram. Nöngön nang u bo röxröxö mon bara nöngön a lak deek, örö luok tewe bang ina pönö iaa xö maram iat, melamu nöngön örobo wawara deek kua xikip tewe abo perne iaa xö marana e töm. \s1 Abo pasuno iaa \r (Matiu 7.16, 18, 20) \p \v 43 “Kaim pe iaa deek ibo oo a pasuno saban, ma önga iaa saban i kebeöt tua o a pasuno iaa deek. \v 44 Tabo perexulen abo uno iaa öngöng kö inone idi. Mum kara ösöxö rua kip pöxö xö pirixö gargaras. Me mum kara ösöxö ra dik gamat kalik a iaa gargaras. \v 45 A tödi deek ibo isik ot a lalaa deek nang i wöwö sik kö balana ine, ma a tödi saban ibo isik ot a lalaa saban nang i wöwö sik kö balana ine, möxösa, a tödi ibo tengen ösu abo lalaa i wöwö sik kö balana. \s1 A nine mangana pet gunon \r (Matiu 7.24-27) \p \v 46 “Ruasa mum mo tengen e me, ‘Orong, Orong,’ me mum kobo pet a lasa nang e tengen? \v 47 E rabo osen e mum ma tatalien te ine ewe nang i wanot ura re e ma i ölangen a tinenge re e ma i pet muu xö to rine. \v 48 I xarnang önga tödi i uru a gunon, ewe nang i kin abo mara ma i pömös ösu abo xösöng kö warawat. Ma nang bara i ari lölös, irabo sumen ina gunon ma lamun i kebeöt ta ömagi ine, möxösa, toxo uru ödeek. \v 49 Ma lamun ewenene a öng nang i ölangen a tinenge re e ma i kara pet muu, i öt ma tödi nang ixo pömös ögölgölö mon a gunon. Ma nang bara a ari lölös i sumen ina gunon irabo subu ma irabo saban esexere.” \c 7 \s1 A umri ma nunu raxin \r (Matiu 8.5-13) \p \v 1 Nang e Jisas ixo kawam kö rengrengen ina niang urungan kö ölöngö xö nangadi, ixo laxa Kaprenaum. \v 2 Ringan ee a tene tinörön kö önga umri raxin möxöbo duöng inarse. Ma ina tene tinörön ewe nang a tödi raxin te ine ibo döxömen öraxin, ixo meset ma ixo lörörö rua minet. \v 3 A umri raxin ixo ölangen ulamun e Jisas ma ixo tile a uleng ne sisila möxöbo Judeia urungan te ine rua seseng ine rua nuan ta ölanglanga a tene tinörön te ine. \v 4 Nang idi toxo ot pösöt e Jisas, idi toxo seng marmarisin ine, “Ma i eöt bara örö top ina tödi na, \v 5 möxösa, ine ibo mamaa lamun ire abo Judeia ma iri pet a gunon ne sineseng ke mem.” \v 6 Io, e Jisas ixo wan arixe me idi. \p Kaim ine xo palaa xalik a gunon, nang ina umri raxin ixo uguran abo ais sua rengrengen a tinenge re ine bira, “Orong, u bele öxadik nöngön, möxösa, e kobo tödi deek köba bara örobo wan laxa xö gunon te e. \v 7 Möxösa lamun ina na, e kobo döxömen bara i töxödös bara arabo wan urungan te nöngön. Inexalik bara örö tengen a tinenge re nöngön, ma ina tene tinörön te e irabo langlanga. \v 8 E tengen bira, möxösa, e bölök e kisisik kö ene warkurai, ma abo umri bölök te kisisik kö ene e. Me e bo tengen kö öng, ‘Wan’, io, ibo wan. Me e bo tengen kö öng niang, ‘Miang’, ma ibo wanot. Me e bo tengen kö tene tinörön te e, ‘Örö pet a na’, ma ibo pet bie.” \p \v 9 Jisas ixo wuwus saban te ine nang ixo ölangen ina na, ma ixo tawuxus urungan kö marakörö nang toxo mumuu ine ma ixo tengen, “E tengen te mum, e kala parasiwin te nangadi mee Israel iat ma mangana nunu raxin bira.” \v 10 Io, abo duöng ewe nang toxo tile idi, toxo tawuxus baling urungan kö gunon ma toxo pere wösöt a tene tinörön ixoro deek. \s1 Jisas ixo öro a barok kö une möxösö \p \v 11 Melamu mon, Jisas ixo wan urungan kö önga lagunon tobo rengrengen mee Nain, mabo bak ne ausu re ine ma a marakörö raxin toxo wan arixe me ine. \v 12 Nang ixo lörörö xö maranangas möxö lagunon, dauleng toxo xikip ösu a minet. Ma ina minet ine a barok kas kö nago re ine, me ine a möxösö. Ma a marakörö raxin möxö ina lagunon toxo arixe me ine. \v 13 Nang a Orong ixo pere ina une ixo balamu ine kölöme xö kat te ine ma ixo tengen, “U bele gegee.” \p \v 14 Io, ixo wan pösöt ina sesebe nang a tödi minet ixo maru sik könan ma ixo sigi. Me idi nang toxo xikip ine toxo tuu ödödö. Ine ixo tengen, “Tödi maxat, e tengen te nöngön, örö taru kaa!” \v 15 Ma tödi minet ixo kis kaa ma ixo urulo rua tinenge, me Jisas ixo isik öbaling ine urungan kö nago re ine. \p \v 16 Idi toxo buut ma toxo dödöm oleleng ma toxo ölet e God. Idi toxo rengrengen bira, “A propet taxin iri ot wösö kaluluonin ire. God iri wanot tua rorop a nangadi re ine.” \v 17 Ma ina tinenge maras ulamun e Jisas ixo wan esexere kölöme Judeia ma abo xönö lörörö. \s1 Jisas ixo ölet e Jon \r (Matiu 11.2-19) \p \v 18 Abo bak ne ausu re Jon toxo töngösen ine ulamun inabo lalaa na. Ma ixo kuwe lo a ninöng mere idi. \v 19 Ma ixo tile idu urungan kö Orong bara idu tabo eose bira, “E nöngön mon ina tödi nang mem me xixiset bara irabo wanot, bere mem marabo kis xiset sik bang ke öng kabise?” \p \v 20 Nang ina nine tödi toxo ot pösöt e Jisas, idu toxo tengen bira, “Jon a tene baptais i tile e maa rua ose nöngön bara, ‘Nöngön mon ina öng nang mem me xixiset bara irabo wanot, bere mem marabo kis xiset te öng kabise?’” \p \v 21 Ma xina axana bung mon e Jisas ixo ölanglanga a oleleng nang ma abo miniset ma tano saban, ma ixo ölanglanga idi nang toxo pulo ma toxo wawara baling. \v 22 Io, ixo balu abo tene kip tinenge re Jon bira, “Mu moro baling, ma moro ömaras e Jon ma lasanene nang mu muru pere me mu muru ölangen, bara \qt abo pulo tere wawara, \qt* ma abo pengpeng tere önan, idi nang ma lepra idi tere deek, idi nang abo talinge baa tere ölöngö, ma abo minet tere taru baling, \qt ma a tinenge deek iri maras sö idi nang a lak maris. \qt* \v 23 A tödi a nunu re ine i kobo tawes xalik e, irabo deek kö ine.” \p \v 24 Melamu nang abo tene kip tinenge re Jon toxoro wan, Jisas ixo urulo ra tinenge urungan kö marakörö ulamun e Jon bira, “Mum moxo wan su urso xö xönö tataun ta werwere a lasa? I xarniang a puru niang a xiki ibo wawaxat elin nanin ine? \v 25 Nang bara kawaim, ma lasa mum moxo wan su ra werwere? A tödi niang ixo sige sik a man mamaran? Kawaim. Idi ewe nang tobo sisige a mangana man niang a marana a lak kaa ma tobo kis ne orong, idi tobo xisixis köbo gunon ne orong. \v 26 Inexalik, a lasa mum moxo wan su ra werwere? A propet? Turunon saxit, me ine i taxin sik köbo propet. \v 27 Ine mon ina öng niang toxoro geet ulamun: \b \q1 \qt ‘E rabo tile re tene kip tinenge re e mesila re nöngön, \qt* \q1 \qt ewe nang irabo tagure a ngas se nöngön mesila re nöngön.’ \qt* \m \v 28 E tengen te mum, kaluluonin idi nang abo nene idi te kip idi, kaim pe öng i taxin köba re Jon. Inexalik ewe a öng i lik köba kölöme xö kingdom pe God, ine i taxin köba re Jon.” \p \v 29 Nangadi xirip me idi nang tobo kip takis, nang idi toxo ölangen abo tinenge re Jisas, idi toxo aut bara ina ngas se God i töxödös, möxösa, e Jon ixoro baptais idi. \v 30 Inexalik abo Parasi ma abo duöng nanase xelen abo warkurai te Moses toxo mölök kalik a lasanene e God ixo pingit sik bara re idi, möxösa, kaim e Jon kö baptais idi. \p \v 31 Me Jisas ixo tengen öbaling, “Io, a lasanene nang arabo öt ma marakörö mee nixinen? Idi te xarnang abo sa? \v 32 Idi te öt ma bung barok lixilik niang te kisisik kölöme xö xönö möxö misik ma te xukup urungan tö idi iat: \q1 ‘Mem me maas a koo rö mum, \q1 ma lamun mum kobo ririe. \q1 Mem me sö ma sinö marmaris, \q1 ma lamun mum kobo gegee.’ \m \v 33 Möxö, nang e Jon a tene baptais ixo wanot ma ixo ölölö ma kaim ine ra ininim pe wain, me mum moxo tengen bara, ‘A tano saban iri tup pe ine.’ \v 34 A Barok kö Tödi ixo ot ma ixo aan ma ixo inim, me mum moxo tengen bira, ‘Ina tödi na a an sasaxa ma a tene ininim, me ine ibo ais arixe mabo tene kip takis ma “nangadi saban.” ’ \v 35 Idi tobo rengrengen ina na, ma lamun a nangadi nang te kip a nanase xalik e God, idi te osen bara ina nanase nang, ine a laa runon.” \s1 Önga une saban ixo salap e Jisas ma sada \p \v 36 Io, önga Parasi, a esene e Saimon, ixo seng e Jisas sua nien arixe me ine, io, ixo wan urungan kö gunon möxö Parasi ma ixo kis sede xö öra möxö nien. \v 37 Ma önga une ewe nang ixo kis kö mangana to saban kö ina lagunon, ixo ösöxö lo bara e Jisas ixo aan kö gunon möxö Parasi, ixo kip ot a botol deek ne sada. \v 38 Ma nang ixo tuu sik melamu re Jisas kö nine xexene ixo gegee, me ine ixo urulo a öburun a nine xexene e Jisas ma line marana, ma ixo salap ma bebene, ixo muum, ma ixo linge a wel könan. \p \v 39 Ma nang ina Parasi ewe nang ixo seng ine ma ixo pere ina na ixo tengen iat tö ine, “Nang bara ina tödi na i xebe önga propet, ine i eöt tua ösöxö ewe i sisigi ine ma a mangana une sa ine, bara ine a tene saban.” \p \v 40 Jisas ixo balu ine, “Saimon, e ma laa rua röngröngösen nöngön.” \p Ine ixo balu, “Tene ausu, tengen te e.” \p \v 41 “Nine tödi toxo seng tuluwok kalik a önga tödi. Öng ixo kip lo a pitnö ne mar ma öng kabise a pitnö ne sangaun. \v 42 Kaim pe öng mere idu ixo eöt tua balu wuxus urungan te ine, ine ixo döxömen taun idu bara rua saksak öbaling a tuluwok. Io, na ewe mere idu irabo mamaa xöba lamun ine?” \p \v 43 Saimon ixo balu, “E döxömen bara ewe nang ine ma oleleng ne tuluwok nang ixo döxömen taun.” \p Jisas ixo tengen, “Dödöxömen te nöngön i töxödös.” \p \v 44 Io, ixo talingen urungan kö une ma ixo tengen te Saimon, “U pere ina une na? E laxa ura xö gunon te nöngön, me nöngön u kobo tabaa e ma ari rua gisgis a xexeke, nexalik ine i öburun abo xexeke ma line marana ma i salap abo xexeke ma bebene öxöno. \v 45 Nöngön u kobo muum e, nexalik ina une na, xö axana bung nang e laxa, ine i kobola mamas kö mumuum abo xexeke. \v 46 Nöngön u kobo bulus a wel kö öxöke, inexalik ine iri linge xöbo xexeke ma sada. \v 47 Io niang, e tengen te nöngön, inabo magingin saban te ine, iri kawam, möxösa, i mamaa xöba lamun e. Inexalik ewe nang ma ulik ne magingin saban me God i döxömen taun ina tödi, irabo mamaa ulik mon lamun ine.” \p \v 48 Io, Jisas ixo tengen kö une, “Abo magingin saban te nöngön iri kawam.” \p \v 49 Ma inabo osee toxo urulo rua tinenge kaluluonin idi, “Ewe ina tödi na nang ibo döxömen taun abo magingin saban?” \p \v 50 Jisas ixo tengen kö une, “A nunu re nöngön iri öro nöngön. Örö wan ma malum.” \c 8 \s1 A tene susulo \r (Matiu 13.2-23; Mak 4.1-20) \p \v 1 Melamu xö ina na, Jisas ixo wan nana xöbo lagunon, ma ixo etöngösen ma tinenge deek möxö kingdom kö God. Ma a sangaun ma ninöng toxo arixe me ine, \v 2 ma dauleng ne balixilik bölök ewe nang e Jisas ixoro kip tewe abo tano saban kalik idi ma ixoro ölanglanga idi xalik abo miniset. Ma öng kaluluonin idi, e Maria (ewe nang tobo tengen me Makdala), ewe nang a pitnö ma ninöng ne tano saban toxo wan su xalik ine, \v 3 me Joana, a une re Kusa ewe nang ixobo sila sik kö warkurai xöbo lalaa xö gunon te Erot, me Susana ma oleleng kabise bölök. Inabo balixilik na idi toxo top e Jisas ma abo bak ne ausu re ine mabo lalaa iat te idi. \p \v 4 Ma nang a marakörö raxin toxo orot etok ma toxo önan ot pösöt e Jisas meringan köbo lagunon öngöng, ine ixo tengen ina tinenge öwuo na: \v 5 “A önga tödi ixo wan tua retewe abo irine wit kö komo. Ma nang ine ixo retewe nanin abo irine wit, a dauleng toxo subu muu a ngas. Ma toxo wawas kaa lömö xönan, ma bung pun meriso lömö toxo en idi. \v 6 Ma dauleng ne irine wit toxo subu xö öxöno warawat, ma nang ixo das kaa, ixo mölös ma ixo met, möxösa, kaim a ari. \v 7 Dauleng ne irine wit toxo subu kaluluonin abo gargaras. Ma abo gargaras toxo das kaa arixe ma irine wit ma toxo pari abo wit nang i dadas kaa. \v 8 Lamun a uleng ne irine wit toxo subu xö pu deek. Idi toxo das kaa ma toxo o, öngöng ixo eöt ma önga mar ne irine wit.” \p Ma nang ine ixo tengen bira, ine ixo tengen lömö bira, “Ewe nang ine ma talingine, ine irabo ölangen.” \p \v 9 Abo bak ne ausu re ine toxo ose ine bara a unine a lasa ina tinenge öwuo na. \v 10 Ine ixo tengen, “God ixoro tabaa e mum ma nanase möxöbo pidik möxö kingdom kö God, nexalik kö idi nang kabise e bo rengrengen abo tinenge öwuo bere, \q1 \qt ‘idi tabo wawara, lamun idi tekebeöt ta werwere xulen te laa, \qt* \q1 \qt me idi tabo ölöngö, ma lamun idi tekebeöt ta ölangen kulen.’ \qt* \p \v 11 “Ine na a unine tinenge öwuo: ina irine iaa ine a tinenge xö God. \v 12 A irine wit nang toxo subu muu a ngas, idi te eöt me idi nang te ölangen, me e Satan ibo ot ma ibo xikip tewe abo tinenge möxö kat te idi, bara idi takarabo nunu ma takarabo kip a ineöro. \v 13 A irine wit nang idi toxo subu lömö xö warawat, idi te eöt me idi nang te axanan tua xikip lo a tinenge nang bara idi te ölangen ine, ma lamun kaim idi ma buon. Idi te nunu aulik mon, ma lamun kö axana bung möxö ölelewen idi tobo subu rewe. \v 14 A irine wit i subu kaluluon köbo gargaras i eöt me idi nang te ölangen, nexalik nang idi te önan kö nuan te idi, idi te döxömen köbanin abo lalaa möxö öxöno lagunon ma ulamun a kinis ne orong ma axanan mera xö öxöno lagunon. Ma inabo mangana tatalien na tobo wewet pi idi me idi tokobo maruxo. \v 15 Lamun a irine wit kö pu deek i eöt me idi ma bala deek nang toxo ölangen a tinenge, toxo töndik, ma tobo tuu lölös ot nang tobo oo. \s1 A laam kö ene bile \p \v 16 “Kaim pe öng ibo usumot a laam ma ibo umungen kölöme xö bile bara ibo bulbulus kö ene öra. Kaim. Inexalik ibo uxis lömö xö xönö iat möxönan, io nang, ewe idi te önan laxa tabo eöt tua werwere a maras. \v 17 Io, abo lalaa i malaa mun sik irabo ot kö malmalan, ma abo lalaa te tawi sik irabo ot kö malmalan ma tabo ösöxö. \v 18 Io niang, mum moro dödöm mamaran kö ölöngö re mum. Ewenene midi nang idi ma lalaa, God irabo tabaa idi ma oleleng. Me ewenene me idi nang kawaim idi mere lalaa, God irabo kip tewe bölök kirip abo lalaa nang idi te döxömen bara te uruoxe.” \s1 Jisas ixo tengen osen abo unaun tunon te ine \r (Matiu 12.46-50; Mak 3.31-35) \p \v 19 Io, a nago mabo tönö e Jisas toxo wanot tua werwere ine, nexalik kaim idi xo eöt tua inot lörörö re ine, möxösa, xö marakörö. \v 20 Io, önga tödi ixo tengen te ine, “A nago re nöngön mabo töm te tuu sik ni xö araman, te mamaa rua werwere nöngön.” \p \v 21 Jisas ixo balu, “A nago re e mabo töke idi ewe nang te ölangen a tinenge xö God ma te muu eörin.” \s1 Jisas ixo ömalile a dalun \r (Matiu 8.23-27; Mak 4.36-41) \p \v 22 Önga bung Jisas ixo tengen köbo bak ne ausu re ine bara, “Ire ta wan köröp uruo xö lawa xabise möxö tu.” Io, idi toxo kaa laxa xö önga mön ma toxo wan. \v 23 Ma nang idi toxo ululo, Jisas ixo paluso. Ma a xiki raxin ixo wan su lömö xö tu ma ari ixo wan laxa xö mön me idi toxo lörörö rua iuiuo. \p \v 24 Abo bak ne ausu toxo wan, ma toxo ölaran ine ma toxo tengen, “Tödi raxin! Tödi raxin! Ire te eka köngö!” \p Io, ine ixo taru ma ixo köö a xiki ma dalun. Ma xiki ixo kawam ma ina tu raxin ixo malile esexere. \v 25 Me ine ixo ose abo bak ne ausu re ine, “A nunu re mum ule?” \p Idi toxo wuwus ma binuut, toxo ose öngöng mere idi, “A mangana tödi sa ia? Ine ibo isik a tinenge lölös kö xiki ma dalun, ma te tame ine.” \s1 Önga tödi ma tano saban \r (Matiu 8.28-34; Mak 5.1-20) \p \v 26 Io, idi toxo uluso uruso xö xönö pu mee Gerasen, ibo malaa sik kö lawana tu Galili. \v 27 Ma nang e Jisas ixo ösö, ixo esuo ma önga tödi meringan kö lagunon, a tano saban ixo kis se ine. Bang im iat ina tödi kaim kö sisige re man bara ixobo xisixis kere gunon, nexalik ixobo xisixis kölöme xöbo lieng kö nangadi minet. \v 28 Ma nang ixo pere e Jisas, ixo kalasii ma ixo subu su xö nine xexene e Jisas, ma ixo kup nöngösö lömö, “Jisas, a Barok kö God lömö saxit, u mamaa lamun a lasanene xalik e? E seng nöngön u bele öxadik köbanin e!” \v 29 Ixo tengen bira, möxösa, e Jisas ixoro isik a tinenge lölös kö ina tano saban tua nuan su xalik ina tödi. Tobo kut sik a nine limine ma nine xexene ma tobo bulus mara sik ke ine, ma lamun oleleng ne axana bung a tano saban ibo rörödik ina tödi ma ixoro köröp abo sen te ine ma tano saban ibo sasat nanin ine xö boxönö nang kaim a nangadi. \p \v 30 Jisas ixo ose ine, “Ewe a esem?” \p Ixo balu ine bira, “Arip ne Arip,”, möxösa, oleleng ne tano saban toxoro wan laxa re ine. \v 31 Me idi toxo rengrenge marmaris se ine bara ganim ine ra tinenge lölös sik ke idi rua nilaxa xö mara lamin kaim pe xakawam möxönan. \p \v 32 Oleleng ne bung bo toxo aan nana xö gegene maii. Abo tano saban toxo seng e Jisas sua ömaraxen idi ra nilaxa rup pe idi, ma ixo ömaraxen idi. \v 33 Bara nang abo tano saban toxo wan su xalik ina tödi, toxo laxa rup kö bung bo, ma ina bung bo toxo ewasak su xö gegene maii urungan kölöme xö ari ma toxo köngö met. \p \v 34 Ma nang a nangadi möxö balaure a bung bo toxo pere ina lasa nang ixo ot, toxo ulo lo rua atöngösen min kö lagunon taxin ma xö boxönö lörörö. \v 35 Ma nangadi toxo wan su rua werwere a lasa ixo ot. Ma nang idi toxo wanot pösöt e Jisas, idi toxo pere wösöt ina tödi ewe nang abo tano saban toxoro wan su xalik ine, ixo kisisik kö nine xexene e Jisas. Ixo laulawa sik ma ixo kisisik ma dinödöm pe ine ixoro maras. Ma a nangadi toxo buut. \v 36 Io, idi nang toxo pere ina laa, idi toxo töngösen a nangadi ma a ngas sa nang e Jisas ixo ölanglanga ina tödi nang abo tano saban toxoro kis se ine. \v 37 Io, a nangadi xirip möxö xönö Gerasen toxo seng e Jisas sua nuan pes xalik idi, möxösa, a binuut ixo kawönö idi. Io, ixo kakaa xö mön ma ixo wan. \p \v 38 Ina tödi nang abo tano saban toxo wan su xalik ine, ixo seng e Jisas bara irabo ömaraxen lo ine rua nuan arixe me ine, nexalik e Jisas ixo tile rewe ine, ma ixo tengen, \v 39 “Örö wan baling kö lagunon te nöngön ma örö tengen a lasanene nang e God iri pet te nöngön.” Io, ina tödi ixo wan pes ma ixo etöngösen esexere xö lagunon mabo lasanene nang e Jisas ixo pet te ine. \s1 A balik minet ma a une miniset \r (Matiu 9.18-26; Mak 5.22-43) \p \v 40 Ma nang e Jisas ixo baling, a marakörö toxo öga ine, möxö idi xirip toxo xixiset me ine. \v 41 Io, önga tödi a esene e Jairus, a tödi sila xö gunon ne sineseng ke idi abo Judeia, ixo ot ma ixo subun kexe xö nine xexene Jisas. Ma ixo tenge marmaris se Jisas sa nuan uruso xö gunon te ine, \v 42 möxösa, önga balik kalik mon te ine, a balik ixoro lörörö a sangaun ma ninöng, ma ixo eka minet. \p Ma nang e Jisas ixo önan, a marakörö toxo emorop pönö ine. \v 43 Ma önga une nangen niang, nang a dee ixobo önan kalik ine, ma ixo öt xarnang a sangaun ma ninöng ne awat, nexalik kaim pe öng ixo öt ta ölanglanga ine. \v 44 Ina une ixo wan melamu re ine ma ixo sigi a ngusuno man te Jisas, ma saxit mon a ililo ne dee ixo kawam. \p \v 45 Jisas ixo ose, “Ewe i sigi e?” \p Ma nang idi xirip toxo öösin, Pita ixo tengen, “Tödi raxin, a nangadi te orot etok ma te sisii rewe nöngön.” \p \v 46 Ma lamun e Jisas ixo tengen, “A öng i sigi e. E ösöxö bara lölös iri wan su xalik e.” \p \v 47 Io, a une ixo wanot arixe ma dedede ma ixo subun kexe xö nine xexene Jisas, möxösa, ixo pere bara i kebeöt ta minun. Ma xö wawara xö nangadi ine ixo tengen ruasa ixo sigi e Jisas ma nang e Jisas ixo ölanglanga uwasaxit ine. \v 48 Io, Jisas ixo tengen tö ine, “Balik, a nunu re nöngön iri öro nöngön. Örö wan ma malum.” \p \v 49 Nang e Jisas nangen bang ixo wöwörö xö une, önga tödi ixo ot meringan kö gunon te Jairus, a tödi raxin möxö gunon ne sineseng. Ma ixo tengen te Jairus, “A balik ke nöngön iri met. Nöngön u bele isik a tiip kö tene ausu.” \p \v 50 Jisas ixo ölangen ina na ma ixo tengen te Jairus bira, “U bele buut. Örö mana nunu mon, me ine irabo langlanga xalik ina miniset.” \p \v 51 Nang ine ixo ot kö gunon te Jairus, Jisas kaim kö ömaraxen tebo duöng bölök kua nilaxa arixe me ine, nexalik mon e Pita, Jon me Jems, ma tata ma nago xö balik. \v 52 Ma nang a nangadi xirip toxo xukup ma ginee rö ine, Jisas ixo tengen, “Mum bele gegee. Ine i kobo met. Inexalik i paliso mon.” \p \v 53 Idi toxo isis belek ine, möxösa, idi toxo ösöxö sik bara ine ixoro met. \v 54 Ma lamun e Jisas ixo tön a limine ma ixo tengen, “Balik lik ke e, taru kaa!” \v 55 A tanono ixo ot baling, ma nang iat mon ine ixo taru kaa. Io, Jisas ixo tengen te idu ra tabaa ine mere laa ra enen. \v 56 Tamana me nene toxo wuwus, nexalik ine ixo tengen te idu bara ganim a rengrengen kere öng ma lasa ixo ot. \c 9 \s1 Jisas ixo tile abo bak ne ausu \r (Matiu 10.9-15; Mak 6.8-11) \p \v 1 Jisas ixo kuwe etok lo a sangaun ma ninöng ne bak ne ausu rine ma ixo tabaa idi ma lölös sua tile ösu abo tano saban ma rua ölanglanga abo mangana miniset. \v 2 Ma ixo tile rewe idi rua palas tinenge ma kingdom kö God ma rua ölanglanga a nangadi miniset. \v 3 Io, ine ixo tengen te idi, “Mum korobo kip pe laa xö nuan te mum. Mum korobo kip pe buxo, a rat, a nien, re tuluwok, ma re man bölök. \v 4 A mangana gunon sa mum mo laxa xönan, morobo xisixis iat tingan ot nang mum morobo wan lo baling kalik a lagunon niang. \v 5 Nang bara nangadi tekobo öga e mum, io, nang bara mum mo eka nuan kalik a lagunon te idi, mum morobo se rewe a kabus kalik abo xexe mum rua uxileng kö idi lamun a magingin saban te idi nang toxo pet te mum.” \v 6 Io, idi toxo wan nana xöbo lagunon ma toxo etöngösen ma tinenge deek ma toxo ölanglanga a nangadi xö boxönö xirip. \s1 Erot ixo ngangao ulamun e Jisas \r (Matiu 14.1-2; Mak 6.14-16) \p \v 7 Io, e Erot a tödi raxin mee Galili ixo ölangen ulamun abo lalaa nang ixo orot. Me ine ixo ngangao, möxösa, dauleng toxo rengrengen bara e Jon a tene baptais ixo taru baling kalik a minet. \v 8 Dauleng toxo rengrengen bara e Elaija ixoro ot wösö, ma nexalik dauleng kabise bara ine öng möxöbo propet mee mesila saxit ixoro to baling. \v 9 Ma lamun e Erot ixo tengen, “E xo tee xöröp a inöno e Jon. Ewe belek iang e ölangen inabo lalaa ulamun?” Me ine ixobo könönöin tua werwere ine. \s1 Jisas ixo tabaa a pitnö ne arip \r (Matiu 14.13-21; Mak 6.32-44; Jon 6.5-13) \p \v 10 Nang abo aposol toxo tawuxus baling, idi toxo töngösen e Jisas mabo lalaa nang idi toxoro pet. Io, Jisas ixo lamus lo idi arixe mine ma toxo wan idi xalik iat urungan kö önga lagunon tobo rengrengen me Betsaida. \v 11 Ma nang a marakörö toxo ösöxö lo ulamun ina nuan ma toxo muu ine. Ine ixo öga lo idi ma ixo wöwörö urungan te idi ulamun a kingdom kö God ma ixo ölanglanga idi nang toxo sasaxan lamun a öng irabo ölanglanga idi. \p \v 12 Ma xö aien a sangaun ma ninöng toxo ot pösöt ine ma toxo tengen te ine, “Örö tile rewe a marakörö na. Me idi ta wan urungan köbo lagunon örörö rua winara lamun a nien ma lamun a xönö möxö minaru, möxösa, na ire ia xö xönö tataun.” \p \v 13 Jisas ixo tengen, “Mum iat, mum moro tabaa idi merebo lalaa rua enen.” \p Idi toxo tengen, “Mem angen ma pitnö ne xönö beret ma nini en. Nöngön u mamaa bara mem marabo wan ta kun nien lamun ina marakörö na?” \v 14 (Ixo lörörö a pitnö ne arip ne tödi toxo kis singan ee.) \p Ma lamun ixo tengen köbo bak ne ausu re ine, “Morobo uxis idi eöt kö pitnö ne sangaun ne nangadi xö öngöng a muxu.” \v 15 Mabo bak ne ausu toxo pet bie, me idi xirip toxo kis kö pu. \v 16 Io, Jisas ixo tön lo ina pitnö ne beret ma nini en ma ixo wawara kaa xö balana kubu, ma ixo tengen deek ke God ma ixo pidik. Ma ixo tabaa abo bak ne ausu min tua tabaa a nangadi. \v 17 Me idi xirip toxo an ma toxo masii. Io, abo bak ne ausu toxo tuxo a sangaun ma ninöng ne kölöt mabo subana nang idi toxo en paling. \s1 Pita ixo tengen osen bere Jisas a Mesaia \r (Matiu 16.13-16; 21—28; Mak 8.27—9.1) \p \v 18 Önga bung nang e Jisas ixo seseseng suxume, mabo bak ne ausu re ine toxo arixe me ine, ixo ose idi, “Abo marakörö tobo rengrengen e me we?” \p \v 19 Idi toxo balu, “Dauleng te tengen bere nöngön e Jon a tene baptais, dauleng te tengen bere nöngön e Elaija, ma lamun dauleng te tengen iat bara öng möxöbo propet mesila saxit i to baling.” \p \v 20 Me ine ixo ose, “Me mum, mum bo rengrengen e me we?” \p Io, Pita ixo balu ine ma ixo tengen, “A Mesaia re God.” \p \v 21 Jisas ixo panak ölölös idi bere idi tebele tengen osen ina na xere öng. \v 22 Ma ixo tengen, “A Barok kö Tödi irabo mana kip lo a tiip oleleng. Abo sisila, mabo pris tataxin mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses idi tabo öbulubun ine. Ma nangadi tabo sexomet ine, ma xö narun ne bung melamu, irabo taru baling.” \p \v 23 Io, ixo tengen te idi xirip: “Nang bara re tödi i mamaa ra mumuu e, ine irabo mana döxömen taun ine iat ma xöbo bungbung kirip irabo sölök a sölöxöröp pe ine ma irabo muu e. \v 24 Möxö ewe nang i mamaa rua töndik sik iat a to re ine, irabo ömalim tewe, ma lamun ewe niang i ömalim tewe a to re ine rua gene e, irabo töndik sik. \v 25 Nang bara tödi i kip lo xirip abo lalaa möxö öxöno lagunon, ma i ömalim tewe bara i pet örup a to runon te ine, io, a lasa i deek möxö inabo lalaa irabo top ine? Kawaim. \v 26 Nang bara öng i mengmenge re e mabo tinenge re e, io, a Barok kö Tödi irabo mengein ine nang ine irabo wanot kö mariris se ine ma xö mariris kö Tata mabo angelo madakdak. \v 27 Turunon saxit, dauleng nang te tuu sik na takarabo met ot nang idi tabo pere a kingdom kö God.” \s1 A lewene aine e Jisas ixo xuxulas \r (Matiu 17.1-8; Mak 9.2-8) \p \v 28 Ixo lörörö a pitnö ma narun ne bung melamu nang e Jisas ixo tengen ina na, ixo lamus lo e Pita, Jon me Jems arixe me ine me idiet toxo wan kaa xö maii raxin tua sineseng. \v 29 Ma nang ine ixo seseseng a winara möxö wawara re ine ixo xuxulas, mabo man te ine ixo sisiek. \v 30 Nine tödi, Moses me Elaija, \v 31 toxo ot wösö xö dedeek ne mariris, me idu toxo wöwörö me Jisas. Idu toxo wöwörö ulamun a nuan te ine xalik ina öxöno lagunon nang ine ixoro lörörö ra wewet tingan Jerusalem eöt ma mamaa xö God. \v 32 Pita mabo ais se ine toxo paluso, nexalik nang idiet toxo laran, idiet toxo pere a mariris se ine ma nine tödi toxo tuu arixe sik me ine. \v 33 Ma nang a nine tödi toxo önan lie e Jisas, Pita ixo tengen te ine, “Tödi raxin, i deek bara met mara xisixis sa. Met mara uru re narun ne walpali, öng ke nöngön, öng ke Moses ma öng ke Elaija.” (Kaim ine xo ösöxö a lasa niang ine ixo rengrengen.) \p \v 34 Ma nang ine ixo wöwörö xudun, a kubu ixo wösö ot ma ixo tawi idi, me idiet toxo buut nang idiet toxo laxa xö kubu. \v 35 A inöno a öng ixo ot meringan kö kubu, ixo tengen, “Ine ano Barok ke e. E re pere kos lo ine. Muot morobo ölangen ine!” \v 36 Ma nang a inöno öng ixoro wöwörö, idiet toxo pere wösöt e Jisas kalik mon. Mabo bak ne ausu kaim kö rengrengen kere öng kö ina axana bung ulamun a lasanene idiet toxoro pere. \s1 A barok ine ma tano saban \r (Matiu 17.14-18, 22-23; Mak 9.14-27) \p \v 37 Xö bung melamu, nang idiet toxo wan su meruso xö maii, a marakörö toxo esuo me ine. \v 38 Önga tödi kölöme xö marakörö ixo kup, “Tene ausu, e seng nöngön tua werwere a barok ke e möxö ine a önga barok xexese. \v 39 A tano ibo rörödik ine me ine ibo xukup. Ibo retewe ösu ine xö pu ma ibo dedede, io, a bise ibo orot kö ngalna. I kebeöt ta nuan kalik ine, ma i ögarin ine. \v 40 E xo seng abo bak ne ausu re nöngön tua irewe ine, ma lamun kaim idi rua wewet eörin.” \p \v 41 Jisas ixo balu, “Mum a marakörö mee nixinen nang mum kara nunu me mum bo tawuxus kalik abo tatalien töxödös, e kebeöt ta kinis arixe me mum kö axana bung ömat. Ma nausen ne bung e rabo kip abo tiip pe mum? Kip ot a barok ke nöngön ura.” \p \v 42 Ma nang a barok ixo önan ot, a tano saban ixo tewe ösu ine xö pu ma ixo dedede. Inexalik e Jisas ixo tenge köö ina tano saban ma ixo ölanglanga ina barok ma ixo isik öbaling ine urungan kö tata re ine. \v 43 Me idi xirip toxo wuwus kö lölös taxin kö God. \p Ma nang idi xirip toxo wuwus ma dinödöm oleleng lamun a lasa xirip nang e Jisas ixo pet, ixo tengen köbo bak ne ausu re ine, \v 44 “Ölöngö deek kö lasa e eka rengrengen te mum: Tabo bulus a Barok kö Tödi xö limine a nangadi.” \v 45 Ma lamun idi kaim a xikip a lasa ine ixo rengrengen. Ixo malaa mun sik kalik idi, io, idi tekexebeöt ta ösöxö ina laa, me idi toxo bubuut tua ose ine ulamunon. \s1 Ewe runon i taxin? \r (Matiu 18.1-5; Mak 9.33-40) \p \v 46 A agot ixo taru kaluluonin abo bak ne ausu nang bara ewe mere idi irabo taxin sik. \v 47 Jisas ixo ösöxö a dödöxömen te idi, ixo lamus lo a bak lik ma ixo uru ine xö lawana ine. \v 48 Ma ixo tengen te idi, “Ewe nang irabo öga ina barok lik na xö esene e, ine i öga e, ma lamun ewe nang i öga e, ine i öga a öng nang ixo tile e. Möxö ewe nang i lik köba kaluluon te mum kirip, ine i taxin saxit.” \p \v 49 Jon ixo tengen, “Tödi raxin, mem moxo pere a tödi ixo xikip tewe abo tano saban kö esem, me mem moxo eka wanwanak ine, möxösa, ine köbo öng mere ire.” \p \v 50 Jisas ixo tengen, “Ganim e mum kö wanwanak ine, möxö ewe nang i kobo öbulubun e mum, ine re mum.” \s1 Abo Samaria toxo kasen e Jisas \p \v 51 Nang a axana bung ixo orot bara God irabo kip öxaa ine uruso xö watmaep, Jisas ixo döxömen ölölös sua nuan u Jerusalem. \v 52 Me ine ixo tile ösila abo tene kip tinenge, ewe nang toxo wan laxa xö önga lagunon mee Samaria rua tagure abo lalaa rö ine. \v 53 Lamun a nangadi ringan ee kaim kö öga ine, möxösa, ine ixo önan iat u Jerusalem. \v 54 Nang e Jems me Jon, a nine bak ne ausu, idu toxo pere ina na, idu toxo eose, “Orong, u mamaa re maa rua xukuwe ösu a ia sösöt meruso xö watmaep pua ögarin esexerein idi?” \v 55 Lamun e Jisas ixo köö idu. \v 56 Io, idi toxo wan urungan kö önga lagunon kabise. \s1 A tatalien ne mumuu e Jisas \r (Matiu 8.19-22) \p \v 57 Nang idi toxo önan kö ngas, önga tödi ixo tengen te ine, “E rabo muu nöngön köbo nuan kirip pe nöngön.” \p \v 58 Jisas ixo balu, “A bung puluwun axe idi ma mara, ma bung pun meriso lömö idi ma wöwösö, nexalik a Barok kö Tödi kaim ine mere xönö rua ömarin a öxöno.” \p \v 59 Ine ixo tengen kö önga tödi xabise, “Muu e.” \p Lamun a tödi ixo balu, “Orong, örö öbala bang e ma ara wan ara pömös e tata re e.” \p \v 60 Jisas ixo tengen te ine, “Ganim abo minet tabo pömös abo minet te idi, nexalik nöngön örö wan ma örö etöngösen ma kingdom kö God.” \p \v 61 Inexalik önga tödi xabise ixo tengen, “Orong, e rabo muu nöngön, nexalik örö öbala öbaling bang e ma ara pere a baninen te e, ma melamu e rabo wan kalik idi.” \p \v 62 Jisas ixo balu, “Kaim pe öng ewe nang ibo bulbulus a limine ra xikin a pu ma ibo wawara baling bara i eöt tua kinis kö kingdom kö God.” \c 10 \s1 Jisas ixo tile a pitnö ma ninöng ne sangaun ma ninöng ne tödi \r (Matiu 11.21-27; 13.16-17) \p \v 1 Ma melamu xö nang a Orong ixo pere kos a pitnö ma ninöng ne sangaun ma ninöng ne nangadi xabise ma ixo tile idi ninöng ninöng sila re ine xöbo lagunon kirip nang ixo eka nuan uwe. \v 2 Ma ixo tengen te idi, “A nien iri maruxo xirip ma iri oleleng, nexalik a nausen mon idi abo tene tinörön. Io, mum morobo seng a Tamana ina nien maruxo bara irabo tile rebo tene tinörön urungan kö komo re ine. \v 3 Mum moro wan. E tile rewe e mum xarnang a bung barok kö sipsip urungan kaluluon köbo wuluwun axe. \v 4 Ganim e mum pua xikip pe tuluwok bara re rat. Me mum bele kip pe sandel tua xuxulas. Me mum korobo öga lo re öng kö ngas. \p \v 5 “Ma nang bara mu morobo laxa xere gunon, sinila ne laa, mu morobo tengen, ‘A malum irabo kis kö ina gunon na.’ \v 6 Ma nang bara re tödi möxö malum nangen nang ee, a malum pe mu irabo kis lömö re ine. Nang bara kaim, mu morobo kip puxus a tinenge re mu bara a malum i karabo kis kö ina tödi na. \v 7 Me mu morobo kis kö ina gunon, ma a lasanene nang te tabaa e mu min, mu morobo en ma morobo inim, möxösa, i töxödös bara a tene tinörön irabo kip a xinixun te ine. Me mu bele wan nana urungan köbo gunon kabise. \p \v 8 “Ma nang bara mu morobo laxa xö önga lagunon ma te öga e mu, mu morobo en a lasanene nang te tagur sik ke mu. \v 9 Mu morobo ölanglanga abo miniset nang te kis singan, ma morobo töngösen idi bara, ‘A kingdom kö God iri lörörö re mum.’ \v 10 Ma nang bara mu mo laxa xö önga lagunon ma tokobo öga e mu, io, mu morobo wan urungan köbo ngas möxö ina lagunon na ma morobo tengen, \v 11 ‘A kabus iat möxö ina lagunon te mum nang ibo parap kö xexe maa, maa me us tewe xalik e maa rua öwösö ulamun a tatalien saban mum moxo pet te maa. Inexalik morobo maras kö ina laa na, bara a kingdom kö God iri lörörö.’ \v 12 E tengen te mum, God irabo ömokorot köba e Sodom kö axana bung möxö warkurai. Inexalik a ömokorot möxö ina lagunon nang kaim kö öga lo e mu, irabo taxin köba xö ömokorot te ine. \p \v 13 “A maris se mum mee Korasin! A maris se mum mee Betsaida! Möxösa niang bara abo lalaa lölös ne auwuwus nang e xo pet tö mum, texere pet bölök ki Tair ma Saidon, idi texere sige abo xönö man biling ma texere urup idi ma xako rua osen bere idi tere dödöm puxus. \v 14 God irabo pet a warkurai taxin kö nangadi mee Tair me Saidon kö axana bung möxö warkurai. Ma lamun irabo pet a warkurai nang i taxin köba re mum abo Betsaida mabo Korasin. \v 15 Me mum mee Kaprenaum, mum bele döxömen bara tabo ii öxaa e mum urso lömö. Kaim, mum morobo wan su arixe uri xö pu xö xönö möxö minet. \p \v 16 “Ewenene nang i ölangen a tinenge re mum, ine bölök i ölangen a tinenge re e. Me ewenene nang i wan talu e mum, ine bölök i wan talu e. Me ewenene nang i wan talu e, ine bölök i wan talu a öng niang ixo tile e ura.” \p \v 17 Ma pitnö ma ninöng ne sangaun ma ninöng toxo wanot baling ma axanan ma toxo tengen, “Orong, mem me rengrengen a esem, mabo tano saban iat te tame e mem.” \p \v 18 Ine ixo balu, “E xo pere e Satan ixo subu xarnang a siek meriso xö watmaep. \v 19 E re tabaa e mum ma lölös sua wawas abo si mabo kalamasang ma ra wawas ösu a lölös kirip kö iuo re ire, ma kaim pe laa irabo ögarin e mum. \v 20 Inexalik, ganim e mum pa axanan bara abo tano saban te tame e mum. Ma lamun mum morobo mana axanan bara abo ese mum e God iri geet tuso xö watmaep.” \p \v 21 Xö ina axana bung Jisas ixo wöwö ma axanan meringan kö Töxödös ne Tanono ma ixo tengen, “E ölet nöngön, Mama, a Orong möxö balana kubu ma öxöno lagunon, möxösa, nöngön u xo umungen abo lalaa na xalik a nangadi nanase ma u xo osen öwösö re idi nang kaim idi ma nanase. Mee, Mama. U xo pet bie, möxösa, i mumuu a mamaa re nöngön. \p \v 22 “A Tamake ixo tabaa e ma abo lalaa xirip. Kaim pe öng i ösöxö bara ewe ina Barok, ma lamun a Tamana xalik mon, ma kaim pe öng i ösöxö ewe ina Tamana, ma lamun a Barok kalik mon arixe me idi ewe nang a Barok ixo pere kos lo rua öwösö e Tamana urungan te idi.” \p \v 23 Io, ine ixo tawuxus urungan köbo bak ne ausu re ine ma ixo tengen suxume re idi, “Irabo deek kö idi nang te pere a lasa mum mo werwere. \v 24 Möxö e tengen te mum bara a oleleng ne propet ma abo king toxo mamaa rua werwere a lasa mum mo werwere, ma lamun idi kaim kö werwere. Me idi toxo mamaa rua ölangen a lasa mum mo ölangen, ma lamun kaim idi xo ölangen.” \s1 Ewe a unsaxam tunon? \r (Matiu 22.34-40; Mak 12.28-31) \p \v 25 Ma xö önga bung melamu, önga tödi ixobo ösöxö ödeek sik abo warkurai te Moses, ixo taru kaa rua könönöin e Jisas. Ma ixo tengen, “Tene ausu, a lasanene nang arabo pet tua xikip a to ulorexe?” \p \v 26 Jisas ixo balu, “A lasanene toxo geet köbo warkurai te Moses? Ma nang u kos, u kip bara bule?” \p \v 27 Ine ixo balu, \qt “‘Örobo mamaa ulamun a Orong, a God te nöngön, kö kat kirip pe nöngön, ma xö tanono e nöngön, ma xö lölös se nöngön, ma xö dinödöm pe nöngön,’ \qt* ma, \qt ‘Örobo mamaa lamun a öng kabise xarnang u mamaa lamun nöngön iat.’” \qt* \p \v 28 Jisas ixo balu, “Nöngön u balu ödeek. Örö pet bie me nöngön örobo to.” \p \v 29 Ma lamun ine ixo mamaa rua ösöxö ödeek bara ine i töxödös, io, ixo ose e Jisas, “Ewenene a töke?” \p \v 30 Jisas ixo balu ine bira, “A önga tödi ixo önan su meringan Jerusalem urungan Jeriko nang abo duöng pililo toxo se ine ma toxo didii rewe abo man kalik ine me idi toxo paxat ine ma toxo wan kalik ine bara irabo met. \v 31 A pris ixo muu ösu ina ngas, ma nang ixo pere ina tödi, ixo wan lelebes ma ixo saxit ine xö lawa xabise. \v 32 Io, önga tene tinörön möxö marapun te Lewi, nang ixo wanot kö ina xönö ma ixo pere ine, ixo wan lelebes bölök ma ixo saxit ine. \v 33 Ma lamun önga Samaria nang ine ixo önan, ixo ot kö ina xönö nang a tödi ee, ma nang ixo pere ine, a balana ixo muu ine. \v 34 Ma ixo wan urungan te ine ma ixo linge a wel ma wain köbo ruxuruk kine ma ixo kubus pi. Io, ixo bulus öxaa ina tödi xö dongki re ine ma ixo kip lo ine urungan kö gunon ne osee ma ixo balaure ine. \v 35 Ma xö bung kabise ixo kip lo a nine tuluwok ma ixo isik kö tamana ina gunon osee ma ixo tengen, ‘Örö balaure ine, ma nang bara arabo baling, e rabo balu wuxus a tuluwok ke nöngön nang u xo top ine min.’ \p \v 36 “Ewenene mere idiet narun u döxömen bere ine a tönö ina tödi ewe nang abo duöng pililo toxo se ine?” \p \v 37 Ma tödi nanase xöbo warkurai te Moses ixo balu, “A öng nang ixo marse ine.” \p Me Jisas ixo tengen te ine, “Örö wan ma örö pet bie.” \s1 Maria ixo pere kos lo a dedeek \p \v 38 Ma nang e Jisas mabo bak ne ausu re ine toxo önan kö inuan te idi, ine ixo ot kö önga lagunon. Ma önga une a esene iang e Mata ixo öga lo ine urungan kö gunon te ine. \v 39 Me ine ma önga tönö ine, a esene iang e Maria, ewe nang ixo kis lörörö xö xexene a Orong ma ixo ölangen a lasa nang e Jisas ixo rengrengen. \v 40 Ma lamun e Mata ixo madung sik mabo tinörön nang ixo wewet. Me ine ixo ot pösöt e Jisas ma ixo ose ine, “Orong, nöngön u kobo döxömen bara a tönö e i wan kalik e mabo tinörön. Örö tengen te ine bara ira top e.” \p \v 41 Orong ixo balu, “Mata, Mata, u dödöm köba lamun abo lalaa oleleng ma i öriip a balam. \v 42 Ma lamun önga laa xalik mon u sasaxan ulamun. E Maria iri pere tus lo a lasa i deek, ma takarabo kip tewe xalik ine.” \c 11 \s1 Jisas ixo eusu ma sineseng \r (Matiu 6.9-13; 7.7-11) \p \v 1 Önga bung e Jisas ixo seseseng kö önga xönö ma nang i ixo kawam, öng möxöbo bak ne ausu re ine ixo tengen te ine, “Orong, örö usu e mem pua sineseng, xarnang e Jon ixo usu abo bak ne ausu re ine.” \p \v 2 Ine ixo tengen te idi, “Nang bara mum mo seseseng, mum morobo tengen bira: \q1 “‘Mama, \q1 mem me mamaa bere mem marabo bulus kabisein a esem pua osen bere nöngön u madakdak saxit, \q1 me mem me mamaa bara a kingdom pe nöngön irabo wanot. \q1 \v 3 Tabaa e mem ma nien kö öngöng a bung nang i eöt kö ina bung. \q1 \v 4 Ma örö döxömen taun tewe abo magingin saban te mem, \q1 möxö mem bölök marabo döxömen taun tewe abo magingin saban nang idi te pet tö mem. \q1 Me mem me mamaa bölök bara örobo balaure wi e mem kalik abo ölelewen.’” \p \v 5 Io, ixo tengen te idi, “Öng ke mum ma ais, ma i wan urungan te ine xö luono dömön ma i tengen, ‘Eis, e mamaa bara örö tabaa e ma narun ne beret, \v 6 möxösa, a ais se e i wan kö ngas ömat ma i ot pösöt e ma kaim e mere laa ra tabaa ine min.’ \p \v 7 “Io, a öng nang kölöme irabo balu, ‘U bele öxadik e. A marame iri tamabaxut ma bung barok arixe me e, mem mere paluso. E kebeöt tua tinaru ra tabaa nöngön mere laa.’ \v 8 Io, e tengen te mum, turunon ine a ais se ine, nexalik ine i karabo taru rua tabaa ine mere laa. Ma lamun irabo taru kaa ma irabo tabaa ine eöt ma sasaxan te ine, möxösa, ine i karabo mamanaa xö sineseng. \p \v 9 “Io, e tengen te mum, nöngön örobo seseng, ma örobo kip lo a laa. Niang bara u wawara siwin, örobo pere wösöt lo. Ma niang bara u wiwidin kö marame, God irabo sawang lo nöngön. \v 10 Möxö ewe i seseseng, irabo kip lo a lasa ine i ose lamun. Ewe i wawara siwin, irabo pere wösöt lo a laa niang ine i wawara siwin. Me ewe niang i wiwidin, God irabo sawang lo ine. \p \v 11 “Ewe re mum abo tata i eöt ta tabaa belek a barok kine ma si, nang bara i seng a inan? \v 12 Ma nang bara i seng a karalo, irabo tabaa belek ine ma kalamasang? \v 13 Nang bere mum abo tene sasaban, mum mo ösöxö ra tabaa abo barok ke mum ma abo lalaa deek, io, i osen bara a Tata re mum nuso xö watmaep i ösöxö ra isik a Töxödös ne Tanono rö idi ewe niang te seng ine ulamunon.” \s1 Jisas me Belsebul \r (Matiu 12.22-29, 43-45; Mak 3.23-27) \p \v 14 Jisas ixo kip tewe a tano saban nang ibo xisixis kö önga tödi, a ngalaböt ine. Ma nang a tano saban ixo wan kalik ine, ina tödi ewe nang i kara tenge, ixo tenge wök, ma marakörö toxo wuwus saban. \v 15 Ma lamun a dauleng ke idi toxo tengen bira, “Ine e Belsebul, a sisila möxöbo tano saban, ewe nang ibo isik a lölös se ine rua xikip tewe abo tano saban.” \v 16 Dauleng kabise toxo könönöin ine bira. Toxo ose bara irabo pet te önga mangana auxileng lölös sua osen bara abo tinörön te ine meriso re God. \p \v 17 Jisas ixo ösöxö abo dinödöm pe idi ma ixo tengen te idi, “Nang bara re kantri i kobo tuu arixe me idi iat, a dauleng mere idi tabo pet ögarin kirip ina kantri. Ma nang bara a barama tekobo tuu arixe, idi tabo kis elixilik. \v 18 Nang bara a nangadi re Satan te tawes lo, idi tekebeöt tua tinuu lölös. E tengen bira, möxösa, mum mo tengen bere e bo xikip tewe abo tano saban kö lölös se Belsebul. \v 19 Mum iat mo köbo döxömen bara a nangadi re mum tobo xikip tewe abo tano saban kö lölös se Belsebul. Möxö ina na, mum mo köbo eöt tua tengen bere e bo xikip tewe abo tano saban kö lölös se Belsebul. Io, a nangadi iat te mum, tabo osen bere abo tinenge re mum i kobo turunon. \v 20 Kaim. Ma lamun e bo xikip tewe abo tano saban ma lölös se God. Ma ina na i öturunon bara a kingdom kö God ixoro wan pösöt e mum. \p \v 21 “Nang bara re önga tödi lölös i tön sik a use ma iie ma i tuu wi sik a gunon te ine, io, abo lalaa re ine irabo malaa deek sik. \v 22 Ma nang bara önga tödi ma lölös taxin i erese ma ina tödi ma i se ine, io, irabo kip lo abo iie ma use xina tödi nang ixo bulus nunu sik könan. Ma lamun ina tödi lölös irabo palang inabo lalaa nang ixo pulo. \p \v 23 “Me ewe nang i kobo ais me e, i mölök kalik e. Ma ewe nang i kobo rörön arixe me e ra lalamus etok a nangadi, ine ibo waswasak a nangadi. \p \v 24 “Nang bara re tano saban i wan su xalik a tödi, ibo önan eli xirip kö boxönö masa, bara rua mamas, nexalik bara i kara parasiwin te xönö. Io, ibo tengen bira, ‘E rabo tawuxus baling urungan kö ngasiene e niang e xo wan lie.’ \v 25 Ma nang bara i wanot uxe, irabo pere bara toxoro soso ma toxoro tagur bulus sik. \v 26 Ma irabo wan lo ma irabo lamus öbaling a pitnö ma ninöng ne tano saban kabise, me idi te saban köba re ine. Me idi tabo wan laxa ma tabo kis im ee. Ma to xö ina tödi irabo saban köba xö nang sila.” \p \v 27 Ma nang e Jisas ixo rengrengen inabo lalaa, a une kaluluonin a marakörö ixo kup wösö bira, “God ire wadöane a une nang ixo kip nöngön ma ixo urus nöngön.” \p \v 28 Ine ixo balu, “God ire wadöane ewe me idi nang te ölangen a tinenge re God ma te muu eörin.” \s1 Jisas ixo köö a marakörö \r (Matiu 12.39-42) \p \v 29 Ma nang a xinixos möxö marakörö ixo rataxin, Jisas ixo tengen, “A marakörö me nixinen a lak saban. Idi te mamaa bere e rabo pet te auxileng lölös, ma lamun e rabo isik a auxileng ke Jona xalik mon urungan te idi. \v 30 Ma xarnang e Jona ixo auxileng urungan köbo nangadi mee Niniwe, io, irabo xarnang bölök a Barok kö Tödi ma irabo bie xö marakörö mee nixinen. \v 31 Ma xö ina bung möxö warkurai, a kwin mee Siba, irabo puk e mum, möxösa, ixo wanot mero xö ngusuno öxöno lagunon tua ölangen a nanase re Solomon. Ma na, a öng nang i taxin sik ke idu me Solomon i nangen na. \v 32 Ma xö bung möxö warkurai, a nangadi mee Niniwe idi tabo ömaso e mum, möxösa, idi toxo dödöm puxus nang e Jona ixo palas tinenge urungan te idi. Ma na, a öng nang i taxin sik ke idu me Jona i nangen na. \s1 A maras möxö kinis se nöngön \r (Matiu 6.22-23) \p \v 33 “Kaim pe öng ibo usumot a laam ma ibo bulbulus kö xönö nang a lak mun, ma bara xö ene bile. Kaim. Inexalik ibo uxis lömö xö xönö iat möxönan, io nang, ewe idi te önan laxa tabo eöt tua werwere a maras. \v 34 A nini kalait maram, idu te xarnang a bibio re nöngön. Nang bara a nine kalait maram a lak deek, io, a aim kirip irabo maras bölök. Ma nang bere idu te saban, a aim kirip irabo wöwö ma ködö. \v 35 Io, örö tumarang, xalik ina bibio nang kölöme re nöngön ibo ködö. \v 36 Möxö ina na, nang bara a aim kirip i wöwö ma maras, ma kaim pe xönö möxönan i ködö, io, irabo maras kirip esexere xarnang a bibio möxö laam nang ibo maras urungan te nöngön.” \s1 Jisas ixo öbulubun abo sisila ne lotu \p \v 37 Nang e Jisas ixo wöwörö xirip, önga Parasi ixo seng ine rua nien arixe me ine. Io, ixo laxa ma ixo kis kö öra möxö nien. \v 38 Inexalik ina Parasi ixo wuwus, möxösa, ine ixo pere bere e Jisas kaim bang kö gilime sila re ine ra nien. \p \v 39 Io, a Orong ixo tengen te ine, “Io, mum abo Parasi mum moro gis ömaxat a araman möxö kap ma dis. Inexalik kö könönö e mum i wöwö ma tatalien saban ma tatalien ne mamaa lamun a oleleng ne lalaa. \v 40 Mum a duöng baulang! Bule, e God ixo pet a araman möxöbo lalaa ma kaim ine xo wewet a könönö bölök? \v 41 Io, mum morobo mana tabaa abo maris ma arabaa meringan kölöme re mum, ma abo lalaa xirip irabo maxat te mum, ma tekarabo eöt tua öbiling e mum kö wawara re God. \p \v 42 “Maris se mum, abo Parasi, irabo saban te mum, möxösa, mum mo tabaa e God ma arabaa möxöbo lobo ma paluo mabo lalaa meringan kö komo bira. Mum bo erimine xö sangaun ne xönö me mum bo isik a öng urungan te God. Ma lamun mum kobo muu a tatalien töxödös kö nangadi me mum kobo mamaa lamun e God. Io, irabo töxödös niang bara mum moxoro isik abo lalaa urso re God, me mum kobo lön bölök kua mumuu a tatalien deek. \p \v 43 “Maris se mum, abo Parasi, irabo saban te mum, möxösa, mum mo mamaa bere mum morobo kis kö kinis deek kölöme xö gunon ne siniseng, me mum bo mamaa bara tabo kuwange e mum kö boxönö möxö mimiisik. \p \v 44 “Maris se mum, irabo saban te mum, möxösa, mum mo xarnang a maöt i maxus nang a nangadi tobo önan lömö xönan ma takara ösöxö.” \p \v 45 A önga tene nanase xöbo warkurai te Moses ixo balu ine, “Tene ausu, nang bere nöngön u pet ina mangana tinenge na xöbo Parasi, nöngön u tengen ögarin e mem bölök.” \p \v 46 Jisas ixo balu, “Mum abo tene nanase möxöbo warkurai te Moses, maris se mum, irabo saban te mum, möxösa, mum mo öxadik a nangadi mabo tiip nang idi tekebeöt ta xikip, me mum iat mo korobo ii öxaa re önga sisixine lime mum pua rorop idi. \p \v 47 “A maris se mum, irabo saban te mum, möxösa, abo untubu mum toxo sexomet abo propet, me mum bo ömar ödeek abo midi re idi. \v 48 Io, mum mo tengen osen bere mum mo sixaut kö lasa nang abo untubu mum toxo pet. Idi toxo sexomet abo propet, me mum mobo ömar ödeek abo midi re idi. \v 49 Lamun ina na, xö nanase re God ine ixo tengen, ‘Arabo tile abo propet mabo aposol urungan te idi. Ma dauleng ke idi tabo eler, ma dauleng tabo sexomet.’ \v 50 Möxö ina na, a marakörö mee nixinen tabo kip a tiip möxö dee ridi abo propet kirip nang ixo sen kö urulo möxö öxöno lagunon, \v 51 meringan kö dee re Abel urungan kö dee re Sekaraia ewe nang toxo sexomet kaluluonin a alta ma xö gunon ne lotu raxin. Turunon, e tengen te mum, a marakörö mee nixinen idi tabo kip a kinadik taxin ulamun idi xirip. \p \v 52 “Maris se mum, mum abo tene nanase möxöbo warkurai te Moses, irabo saban te mum, möxösa, mum moxo tuu wi a nangadi rua kip lo a nanase. Mum iat mo köbo lalaxa, me mum iat moxo pet pi idi nang toxo önan laxa.” \p \v 53 Ma nang e Jisas ixo wan lie ina lagunon, abo Parasi mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses toxo urulo ra tewe tinenge saban urungan te ine ma toxo ose ine ma oleleng ne ineose. \v 54 Ma toxo xixiset bara irabo tengen te tinenge ma tabo uxun ine. \c 12 \s1 Abo tinenge irabo wanot maras \r (Matiu 10.26-33) \p \v 1 Ma xö ina axana bung a marakörö möxö oleleng ne arip toxo ot etok, io, idi toxo wawas nanin idi iat. E Jisas ixo urulo bang kua tinenge xöbo bak ne ausu re ine ma ixo tengen, “Tumarang e mum lamun a is köbo Parasi, möxösa, idi tobo eönunu bara idi a lak töxödös saxit. \v 2 A lasa nang te kait pi, irabo tamasawang. Ma a lasa nang i mun sik, irabo ot kö malmalan. \v 3 A lasa mum moxo tengen kö ködö, tabo ölangen kö maras, ma a lasa mum moxo ngunungun min kö talinge mum kölöme xö gunon, tabo kup wösö min meriso xö öxöno gunon. \s1 Ire tabo mana burin e God \p \v 4 “Abo ais se e, e tengen te mum, ganim e mum pa buburin ewe idi nang tabo sexomet a tödi mon ma melamu idi tekebeöt ta pet öbaling ke laa. \v 5 Ma lamun e rabo osen e mum me ewe nang mum morobo buburin. Mum morobo buburin ine ewe nang melamu nang irabo sexomet a tödi, ine ma lölös sua tewe ösu e mum kö ia sösöt. Turunon, e tengen te mum, mum morobo buburin ine. \v 6 Ma a ulik ne tuluwok mon i eöt ta xukun te pitnö ne sigie. Inexalik bara kaim pe öng mere idi God irabo döxömen taun. \v 7 Turunon saxit, ma ixoro kos kirip bölök abo bebene öxöno e mum. Ganim e mum pa binuut, möxösa, a to re mum i taxin sik köbo sigie. \s1 A tinenge re nöngön irabo osen a nunu re nöngön \p \v 8 “E tengen te mum, ewenene niang i tenge maras kö wawara xö nangadi lamun e, a Barok kö Tödi irabo pet bölök bie rö ine xö wawara xöbo angelo re God. \v 9 Lamun ewe niang i öös tewe e xö wawara xö nangadi, e rabo öös tewe bölök ine xö wawara xöbo angelo re God. \v 10 Me idi xirip nang te tengen ögarin a Barok kö Tödi, God irabo döxömen taun a magingin te idi, ma lamun ewe a öng nang i tengen ögarin a Töxödös ne Tanono, God i karabo döxömen taun a magingin tine. \p \v 11 “Nang bere mum mo tuu mesila xöbo gunon ne sineseng, bara mesila xöbo tene pet warkurai arixe me idi nang ma ese raxin, ganim bere mum mo dödöm ne binuut bara morobo tuu wi e mum bule, ma bara a lasanene mum morobo tengen kö ina axana bung niang, \v 12 möxösa, a Töxödös ne Tanono irabo osen e mum ma a lasanene nang mum morobo tengen.” \s1 Ganim ire rua ginumut \p \v 13 Önga tödi kölöme xö marakörö ixo tengen te ine, “Tene ausu, tengen kö töke bara irabo palang erimine e maa mabo lalaa re tata nang ixo met lie.” \p \v 14 Me Jisas ixo balu bira, “Ewe ixo pere kos e bara arabo kure e muu? Me ewe i bulus e bara arabo palang erimine inabo lalaa niang ke muu?” \v 15 Io, ixo tengen te idi, “Tumarang! Mum morobo balaure ödeek e mum, kalik abo mangana tatalien möxö ginumut. A to xö tödi i kobo eöt ta dedeek köbo mangana lalaa oleleng ke ine.” \p \v 16 Ma ixo tengen ina tinenge öwuo na: “A komo xö önga asuono orong ixo kip ot a oleleng ne nien. \v 17 Ine ixo döxömen iat te ine bara, ‘E rabo pet bule im? Kaim e mere xönö rua bulbulus abo nien te e.’ \p \v 18 “Io, ixo tengen, ‘Na arabo pet bira. Arabo öbeng ösu abo gunon mataxen te e ma arabo pet abo gunon mataxen rataxin, ma arabo bulus abo nien mabo lalaa re e ringan ee. \v 19 Me e rabo tengen iat te e, “E ma oleleng ne lalaa deek e bulus öxaa lamun a oleleng ne awat. A to re e irabo malus, arabo an, arabo inim ma arabo axanan.” ’ \p \v 20 “Inexalik e God ixo tengen te ine, ‘Nöngön a baulang! Nixinen iat kö dömön örobo met. Io, ewe irabo kip lo abo lalaa nang u rö tagur sik kö nöngön?’ \p \v 21 “Ina na irabo eöt me ewe nang ibo bulbulus ögun abo oleleng ne lalaa rö ine iat, nexalik kaim pe oleleng ne tatalien deek ke ine xö winara xö God.” \s1 Ganim ire ra dinödöm oleleng \r (Matiu 6.25-33) \p \v 22 Io, Jisas ixo tengen köbo bak ne ausu re ine: “Möxö ina na, e tengen te mum, ganim a dinödöm oleleng lamun a to re mum bara a lasa morobo en ma a lasa morobo inim, ma a lasa morobo sige xö aimum. \v 23 A to re mum i taxin köba xö nien, ma a aimum i taxin köba xö man. \v 24 Mum moro döxömen lo a bung xöxö. Idi tekara susulo. Ma tekara kin öxaa nien. Idi kaim a gunon mataxen, ma lamun e God ibo tabaa idi ma nien. Ma xö mamaa re God, mum mo taxin sik kö bung pun! \v 25 Me ewenene mere mum i dödöm oleleng ulamun abo tiip pe ine, i eöt tua öxase a to re ine ulik baling? Kaim turunon. \v 26 Ma nang bara mum kebeöt tua wewet ina laa lixilik na, ruasa mum bo dödöm oleleng ulamun abo lalaa xabise? \p \v 27 “Mum moro dödöm deek köbo pasuno iaa te das bule. Idi tekara ösöxö ra tinörön me idi tekara ösöxö ra söxsöxö man. Inexalik e tengen te mum bere e Solomon kaim ine xo sisige rebo man deek xarnang a öng mere idi. \v 28 Io, God i balaure a pirixö niang i to nixinen, ma maxalik tabo tewe öxaa xö ia sösöt. Nang bere God i pet bie xö pirixö, turunon saxit ine irabo tawi nöngön bölök arixe ma man te nöngön. Maris, a nunu re mum i wuruwut köba. \v 29 Me mum bele dödöm kö to re mum kö lasanene mum morobo en bara morobo inim. Mum bele tapunuk ulamun. \v 30 Ewe me idi nang möxö öxöno lagunon nang tekobo nunu re God, idi tobo wawara siwin inabo mangana lalaa na, ma Tata re mum i ösöxö bara mum mo sasaxan. \v 31 Ma lamun mum morobo mana parasiwin abo lalaa i eöt ma kingdom pe ine. Me ine irabo tabaa e mum minabo lalaa xirip bölök. \p \v 32 “Turunon bara a nausen mon e mum, ma lamun ganim e mum pa binuut, möxö a Tata re mum i axanan tua tabaa e mum ma kingdom. \v 33 Misik mabo mangana lalaa re mum ma moro tabaa a duöng maris. Mum morobo tagure e mum iat kö mangana tuluwok nang i karabo saban, a tabarikik kuso xö watmaep nang i karabo kawam, nang kaim pe tene pililo irabo pulo, ma kaim pe iwis irabo ögarin. \v 34 Möxö a bubulus se mum i kis singan ee, ma a to xirip pe mum i kis singan bölök. \s1 Ire ta tagur sik ulamun a inot baling kö Orong \r (Matiu 24.43-51; 25.1-13; Mak 13.33-37) \p \v 35 “Mum morobo laulawa dik kua tagure e mum pa tinörön, mabo laam pe mum irabo mana bibio sik, \v 36 xarnang a duöng te xixiset ma orong ke idi nang irabo baling möxö luxa ne alolo, io, nang bara ine irabo wanot ma irabo wiwidin, saxit mon idi te eöt tua sasawang a marame rö ine. \v 37 Irabo deek kö idi abo tultul ewe nang a orong ke idi i pere wösöt idi ma te wawara sik nang ine irabo wanot. Turunon saxit, ine irabo ölaulawa ine iat tua tinörön, ma ina orong iat irabo tengen tö idi rua kinis kö öra möxö nien, me ine iat irabo ot ma irabo tabaa idi ma nien. \v 38 Irabo deek kö idi abo tultul ewe nang a orong ke idi i pere wösöt idi te tagur sik nang bara i ot kö luono dömön bara xö puxu bubung. \v 39 Ma lamun e mum moro döxömen ödeek a na. Nang bara tamana gunon ixere ösöxö a axana bung sa nang bara a tödi pinilo irabo wanot, ine i karabo eöt ta ömaraxen a gunon te ine bara tabo pörök ölaxa. \v 40 Mum morobo mana tumarang, möxösa, a Barok kö Tödi irabo wanot kö axana bung nang mum kobo döxömen bara irabo wanot könan.” \p \v 41 Pita ixo ose, “Orong, nöngön u rengrengen ina tinenge öwuo na ura re mem bara rua nangadi xirip?” \p \v 42 Ma Orong ixo balu, “Me ewe iat im ina öng nang a tene nanase ma a tultul turunon ine? Ine nang a orong i bulus ine bara irabo balaure abo tene tinörön kabise ma irabo tabaa ödeek idi ma nien. \v 43 Irabo deek kö ina tultul ewe nang a orong ke ine i wanot ma i pere bara i wewet bira. \v 44 Turunon saxit, ine irabo bulus ine rua balbalaure xirip abo lalaa re ine. \v 45 Ma lamun nang bara ina tultul i tengen öbaling ke ine iat, ‘A orong ke e i karabo ot baling pasaxit,’ io, irabo urulo ra sese abo tene tinörön, a körö ma balixilik, ma irabo aan ma ininim ma irabo inim saban arixe. \v 46 Io, a orong ke ine irabo wanot kö bung nang ine i kobo döxömen sik bara irabo ot könan ma xö axana bung nang i kobo ösöxö bara irabo wanot. Ina orong ke ine irabo tee ölixilik ine ma irabo tewe ine urungan kö xönö möxö kinadik arixe mabo tabuno ölöngö. \p \v 47 “Ina tultul ewe nang i ösöxö sik a mamaa xö orong ke ine, ma i kobo tagur sik bara i kobo pet a lasa nang a orong ke ine i mamaa lamun, tabo paxat olengin ine. \v 48 Ma lamun a öng ewe nang i kobo ösöxö a lasa nang a orong ke ine i mamaa ulamun, ma ibo wewet abo lalaa nang i seseng lo a ömokorot, tabo paxat ine a ulik mon. Me idi nang toxo tabaa idi ma oleleng ne lalaa, idi tabo balu öbaling ma oleleng ne lalaa. Ma nang bara te bulus a oleleng ne lalaa xö limine a öng, idi te seng ine bara irabo balu ma oleleng ne lalaa. \s1 Jisas i palang a nangadi \r (Matiu 10.34-36) \p \v 49 “E xo wanot tua öxat a öxöno lagunon, me e mamaa xöba bara ina ia sösöt na e xoro usumot. \v 50 Ma lamun e rabo kip lo bang a tiip taxin. Ma balake i tiip köba ot kö nang ina tiip irabo kawam. \v 51 Mum mo döxömen bara e xo wanot tua uxis a malum kö öxöno lagunon? Kaim. Inexalik e tengen te mum, e xo wanot tua uxis elixilixin a marakörö. \v 52 Ma urulo nixinen ma uruo melamu, nang bara a barama a pitnö idiet, tabo uxis elixilixin idi iat, io, a narun tabo tuu elixilik a ninöng, ma ninöng tabo tuu elixilik a narun. \v 53 Idi tabo tuu elixilik, a tata irabo tuu talu a barok ma a barok irabo tuu talu a tata, a nago irabo tuu talu a balik ma a balik kalik a nene, ma bara a une tamasik irabo tuu talu a une tamasik ke ine.” \s1 Nangadi tekobo ösöxö a unine abo lasa nang i orot \p \v 54 Ine ixo tengen kö marakörö, “Nang bara mum bo pere a kubu i önan kaa ruso xö labur, saxit mon mum bo tengen, ‘Irabo bara,’ ma ibo bie. \v 55 Ma nang bara a xiki ibo wawaxat mero xö marana en, mum bo tengen, ‘Irabo lelewi,’ ma ibo bie. \v 56 Mum abo tene röxröxö! Mum bo ösöxö rua werwere xulen a winara möxö öxöno lagunon ma watmaep. Ma bara bule nang mum kobo eöt tua ösöxö xulen inabo mangana lalaa nang i orot nixinen? \p \v 57 “Ruasa mum kobo perexulen öbaling ke mum iat a lasa nang i töxödös? \v 58 Nang bara u bo önan arixe ma öng i lamus nöngön kö tene pet warkurai, örobo lölös bara örobo ötöxödös arixe me ine, nang bang mu mo önan arixe xö ngas, xalik ine ibo sat lo nöngön ma irabo isik nöngön kö tene pet warkurai, ma a tene pet warkurai ibo isik nöngön kö duöng möxö balaure a nangadi nang tobo kubus pi idi kölöme xö gunon ne aömokorot, ma ina tödi irabo bulus nöngön könan. \v 59 E tengen te nöngön, ökorobo wan su ot nang örobo isik abo xinuxun kirip pe nöngön.” \c 13 \s1 Ewe nang i kobo dödöm puxus irabo iuo \p \v 1 Io, ringan ee xö ina axana bung nang a dauleng toxo töngösen e Jisas ulamun abo tee me Galili nang e Pailat ixo sexomet idi nang idi toxo isik a arabaa söngsöngöt te idi. \v 2 Jisas ixo balu, “Mum mo döxömen bara inabo tee Galili nang idi toxo iuo biringan, idi abo tene sasaban tunon köbo tee Galili xabise xirip? \v 3 E tengen te mum, kaim! Inexalik nang bara mum kobo dödöm puxus, mum kirip bölök morobo iuo. \v 4 Ma ina sangaun ma pitnö ma narun nang toxo met nang a gunon ömat mee Siloam ixo subu kaa re idi, mum mo döxömen bara idi abo tene sasaban tunon te idi xirip nang toxo xisixis kölöme Jerusalem? \v 5 E tengen te mum, kaim! Inexalik nang bara mum kobo dödöm puxus, mum kirip bölök morobo iuo.” \p \v 6 Io, ine ixo tengen ina tinenge öwuo na: “Önga tödi ixo sulo a uno löwö xö komo wain te ine, me ine ixo wan tua winara siwin tebo pasuno xönan. Inexalik kaim ine xo werwere lo re öng. \v 7 Io, ixo tengen kö tödi nang ibo balaure sik ina komo wain, ‘Iri eöt ma narun ne awat im nang e bo önan tua winara lamun tebo pasuno xö ina uno löwö na, me e kobola pere wösöt te öng. Örö tee ösu! Ruasanene i ösek a pu deek?’ \p \v 8 Ina tödi ixo balu, “‘Asuono orong, ganim bang ine xö önga awat baling, me e rabo kin elulurwein me e rabo bulus sebo lalaa deek ka wewet ödeek a pu. \v 9 Ma nang bara irabo o a pasuno xö awat melamu, i deek. Nang bara kaim, io, tee ösu.’” \s1 Jisas ixo ölanglanga önga une ma tano saban kö bung Sabat \p \v 10 Xö önga Sabat, Jisas ixo eusu xö öng möxöbo gunon ne sineseng. \v 11 Ma a une nangen nang ee ewe nang a tano saban ixo ögarin ine xö sangaun ma pitnö ma narun ne awat. Ma a siine sabono ixo gege ma i kara eöt tua tinuu töxödös. \v 12 Nang e Jisas ixo pere ine, ixo kuwe ot ine ma ixo tengen, “Uru langlanga xalik a miniset te nöngön.” \v 13 Io, ixo bulus öxaa a limine lömö xö ina une, ma saxit mon ixo tuu töxödös ma ixo ölet e God. \p \v 14 Io, a sisila möxö gunon ne sineseng ixo laie re Jisas, möxösa, ixo ölanglanga ina une xö Sabat, ma ixo tengen kö nangadi, “A pitnö ma öng ne bung möxö tinörön angen, io, mum morobo wanot kö inabo bung kua seseng önga tödi rua ölanglanga e mum, ma kaim bara xö Sabat.” \p \v 15 Ma Orong ixo balu ine, “Mum a nangadi möxö röxröxö! Xö bung Sabat öngöng mere mum ibo walwalas a bulmakau bara dongki re ine möxö löng ma ibo lalamus ösu rua ratabaa ine ma ari. \v 16 Io, ina une na, a untubuno e Abaram ewe nang e Satan ixo kubus pi sik ine xö sangaun ma pitnö ma narun ne awat. I deek bölök bara xö bung Sabat tabo palas tewe ina laa nang ixo kubus pi sik ine.” \p \v 17 Ma nang ine ixo tengen ina na, abo iuo re ine toxo menge, nexalik a nangadi toxo axanan ulamun abo lalaa deek nang ine ixo wewet. \s1 A irine iaa ma is \r (Matiu 13.31-33; Mak 4.30-32) \p \v 18 Io, Jisas ixo eose, “A kingdom kö God i xarnang a lasanene? E rabo öt ine ma lasa? \v 19 I xarnang a irine iaa nang a lak lik köba nang a tödi i kip lo ma i sulo xö komo re ine. Ixo das kaa ma ixo öt ma iaa, mabo pun meriso lömö tobo wewet abo wöwösö re idi xöbo axan möxönan.” \p \v 20 Ine ixo eose baling, “E rabo öt a kingdom kö God ma lasanene? \v 21 I xarnang a is nang önga une ixo kip lo ma ixo bulus arixin ma plawa oleleng ot nang irabo ebobot.” \s1 A marame lik \p \v 22 Io, Jisas ixo wan kaluluonin abo lagunon, ma ixo usu a nangadi nang ixo önan u Jerusalem. \v 23 Io, a önga tödi ixo ose ine, “Orong, i bule nang a usen ne nangadi xalik mon nang God irabo öro?” \p Ine ixo tengen te idi, \v 24 “Mum morobo mana lölös sua nilaxa xö marame lik, möxösa, e tengen te mum, a oleleng tabo mamaa rua nilaxa ma takarabo eöt. \v 25 Ma nang bara tamana gunon irabo taru ma irabo baxut a marame, mum morobo tuu sik kö araman, morobo wiwidin ma morobo eose marmaris bira, ‘Orong, örö sawang a marame rö mem.’ \p “Inexalik ine irabo balu, ‘E kobo ösöxö e mum, me e kobo ösöxö bara mum mole.’ \p \v 26 “Io, mum morobo tengen, ‘Mem moxo an ma moxo inim arixe me nöngön, me nöngön u xo usu e mem köbo ngas urungan köbo gunon te mem.’ \p \v 27 “Inexalik ine irabo balu, ‘E kobo ösöxö e mum, me e kobo ösöxö bara mum mole. Moro wan kalik e, mum kirip abo tene pet laa saban!’ \p \v 28 “Ma nang mum morobo pere Abaram, Aisak me Jekop mabo propet kirip kölöme xö kingdom kö God, ringan ee mum morobo gegee ma morobo engiren abo ngisine mum, nexalik e mum iat tabo tewe ösu e mum. \v 29 A nangadi tabo wanot meringan kö nit ne marana xiki, ma tabo kis kö pet nien kö kingdom kö God. \v 30 Ma i turunon saxit bara idi ewe nang te sila, tabo muu, ma nang te muu, tabo sila.” \s1 Jisas ixo marse abo Jerusalem \r (Matiu 23.37-39) \p \v 31 Xö ina axana bung iat a dauleng ne Parasi toxo ot pösöt e Jisas ma toxo tengen te ine, “Örö wan kalik ina xönö na ma örö wan kere xönö xabise. Erot i mamaa rua sesexomet nöngön.” \p \v 32 Ine ixo balu, “Moro wan ma moro tengen kö ina iuo re e bara, ‘Arabo tile ösu abo tano saban ma arabo ölanglanga a nangadi nixinen ma maxalik, ma xö sese önarun ne bung e rabo öxawam abo tinörön te e.’ \v 33 Ma lamun e rabo mana önan iat nixinen ma maxalik, ma xö bung melamu, möxösa, turunon saxit, kaim pe propet irabo met kö xönö xabise ma kölöme iat Jerusalem! \p \v 34 “Mum mee Jerusalem, maris se mum! Mum bo sesexomet abo propet me mum bo reteng idi nang e God ibo tile idi ura re mum. A oleleng ne axana bung e bo mamaa bara e rabo töndik lo e mum xarnang a nene xixök ibo böböng pi a bung barok kine ma nine wawono. Ma lamun mum koxobo mamaa bira. \v 35 Pere bang! Ina lagunon te mum irabo saban ma irabo malaa tataun, ma morobo pet bule? E tengen te mum, mum kebeöt ta pere öbaling e ot kö axana bung niang mum morobo tengen bara, ‘God irabo pet ödeek ina tödi niang ewe irabo wanot ta wewet eörin a mamaa xö Orong.’” \c 14 \s1 Ganim bara u ii öraxin nöngön \p \v 1 Önga bung Sabat, nang e Jisas ixo wan tua nien kö gunon kö önga sisila ne Parasi, a marakörö toxo werwere dik ine bara irabo pet a lasanene. \v 2 Ma önga tödi a aine ixo u-ung ixo ot pösöt e Jisas. \v 3 Me Jisas ixo ose abo Parasi mabo duöng nanase möxöbo warkurai te Moses, “I deek bara ire tabo ölanglanga abo miniset kö bung Sabat bara kaim?” \v 4 Ma lamun kawaim idi xö tinenge. Io, ixo tön a tödi ma ixo ölanglanga ine ma ixo tile rewe ine. \p \v 5 Io, ixo ose idi, “Nang bara öng mere mum ma önga barok bara önga bulmakau i subu su xö mara ari xö Sabat, a turunon bara örobo sat öxaa öbaling ine. Goo?” \v 6 Ma kaim idi xo rengrengen te laa. \p \v 7 Ma nang ine ixo pere abo osee toxo pilak lo abo xönö deek kö öra möxö nien, io, ixo töngösen idi ma ina tinenge öwuo: \v 8 “Nang bara öng i pixe nöngön urungan kö luxa ne alolo, ganim bara u kis kö kinis kö tödi raxin, xalik ewe nang i taxin sik ke nöngön ibo wanot, möxösa, toxo pixe bölök ine. \v 9 Nang bara i biringan, ina tödi nang i pet ina nien irabo wanot, ine mon niang ixo pixe e mu. Ma irabo tengen te nöngön, ‘Örö taru wes a kinis se nanga.’ Io, örobo menge möxö i tile rewe nöngön urungan kö kinis ne tanaa. \v 10 Ma lamun nang bara te pixe nöngön, i deek bara örobo kis kö kinis ne tanaa nang bara ine nang i pixe nöngön irabo wanot ma irabo tengen te nöngön, ‘Töke, örobo kip önga kinis nang i taxin saxit.’ Io, ina marakörö meringan ee idi tabo ii nöngön. \v 11 Io, ewe nang i ii öraxin iat ine, God irabo ii ösu ine, me ewe nang i ii ösu ine, God irabo ii öraxin ine.” \p \v 12 Me Jisas ixo tengen kö ina tödi nang ixo pixe ine ra nien, “Nang bara u epixe ra nien, ganim bara u pixe abo ais se nöngön, mabo töm bara abo unsaxam, mabo nangadi orong nang te kis lörörö. Ganim bara u pet bie, xalik idi tabo pixe öbaling nöngön tua babalu öbaling. \v 13 Ma nang bara u epixe urungan kö luxa re nöngön, örobo pixe abo maris, abo pengpeng, abo lime mut ma xexe mut, mabo pulo. \v 14 Me God irabo wadöane nöngön nang bara idi tokobo balu öbaling urungan te nöngön, möxösa, God irabo balu sik ke nöngön kö axana bung möxö tinaru baling möxöbo tene töxödös.” \s1 A nien taxin kö Orong \r (Matiu 22.2-14) \p \v 15 Nang a öng mere idi nang toxo kis arixe me Jisas kö öra, ixo ölangen ina na, ma ixo tengen, “Ina tödi ewe nang irabo an kö ina nien kö kingdom kö God, e God irabo wadöane ine.” \p \v 16 Jisas ixo balu, “A önga tödi ixo tagure a nien taxin ma i pixe a oleleng ne osee. \v 17 Ma xö ina axana bung möxö pet nien, ixo tile a tene tinörön te ine rua rengrengen te ewenene me idi nang ixoro pixe sik bara, ‘Moro miang. Möxö abo lalaa xirip tere tagur sik.’ \p \v 18 “Ma lamun idi xirip belek toxo urulo rua rengrenge wi idi iat. Öng ixo arun ta rengrengen, ‘E mana kun a xönö pu, me e rabo mana wan tua werwere. Maris, e karabo wanot.’ \p \v 19 “Ma öng kabise ixo tengen, ‘E mana kun a sangaun ne bulmakau möxö tinörön. Me e önan tua könönöin idi. Maris, e karabo wanot.’ \p \v 20 “Ma öng kabise bölök ixo tengen, ‘E mana elolo. E karabo wanot.’ \p \v 21 “Io, ina tene tinörön ixo baling ma ixo tengen osen ina na urungan kö orong ke ine. Io, a tamana gunon ixo laie ma ixo isik a tinenge xöbo tene tinörön te ine bira: ‘Moro wan pasaxit urungan köbo ngas lixilik kirip möxö ina lagunon ma moro lamus abo maris, mabo pengpeng, mabo pulo mabo xexe mut ma lime mut.’ \p \v 22 “A tene tinörön ixo tengen, ‘Orong, e re pet eörin a lasanene nang u tengen, ma lamun a gunon i kobola wöwö.’ \p \v 23 “Io, a orong ixo tengen köbo tene tinörön te ine, ‘Moro wan su urungan köbo ngas taxin mabo ngas lixilik bölök, ma morobo ölölös lo idi rua nilaxa bara a gunon te e irabo wöwö. \v 24 E tengen te mum, ma kaim pe öng mere idi abo duöng nang e xo pixe, irabo nanamienin ina nien te e.’” \s1 Ewe nang i mumuu e Jisas irabo ganim tewe abo lalaa xabise xirip \p \v 25 Io, a marakörö raxin toxo önan arixe me Jisas, ma ixo tawuxus urungan te idi ma ixo tengen, \v 26 “Nang bara re öng i wan ura re e ma i kobo melentexin a tata ma nago ma une re ine ma bung barok mabo tönö mabo saxana ma lamun ine iat bölök, ine i kebeöt tua mumuu e. \v 27 Me ewenene re öng niang i kobo sölök a sölöxöröp pe ine ma i kobo mumuu e, ine i kebeöt tua mumuu e. \p \v 28 “Nang bara re öng i mamaa ra uru a gunon, sinila ne laa irabo kis bang ma irabo döxömen muu a xinixun möxö ina gunon tua ösöxö bara a tuluwok ke ine irabo eöt sik ka öxawam a gunon bara kaim. \v 29 Ma nang bara ine i uru a gunon ma i kobo öxawam, ewe idi nang te pere tabo ösaxit ine. \v 30 Io, idi tabo tengen, ‘Ina tödi na ixo urulo ra wewet a gunon ma lamun kaim ine ra eöt tua öxawam.’ \p \v 31 “Nang bara a king i mamaa ra nuan ta inarse ma önga king kabise, io, irabo kis bang ma irabo dödöm deek bara a sangaun ne arip ne umri re ine i eöt tua inarse ma nine sangaun ne arip ne umri möxö king kabise. \v 32 Ma nang bara ine i kebeöt, io, irabo tile re uleng ne tultul te ine rua seseng a malum kalik ina king kabise nang bang i nangen kö palaa. \v 33 I xarnang mon, nang bara ewe re öng mere mum nang i kara kip tewe abo lalaa xirip pe ine, io, i kobo eöt tua mumuu e. \p \v 34 “A sol ibo rorop ma nang bara a nanamien möxönan iri kawam, a nanamien möxönan irabo ot baling bule? I kebeöt. \v 35 I kobo deek bara irabo top a pu xö könönö komo ma i kebeöt ta bulbulus arixin ma texene bulmakau ra rorop a komo. Tabo tewe rewe. \p “Ewe nang ine ma talingine, ine irabo mana ölangen.” \c 15 \s1 A sipsip nang i tup \r (Matiu 18.12-14) \p \v 1 Önga bung abo tene kip takis ma nangadi xabise nang tobo rengrengen idi bara abo tene saban, toxo kis elulurwein e Jisas sua ölangen ine. \v 2 Ma lamun abo Parasi mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses toxo tengen, “Ina tödi ibo öga abo tene saban ma ibo aan arixe me idi.” \p \v 3 Io, Jisas ixo töngösen idi ma ina tinenge öwuo na: \v 4 “Nang bara re öng mere mum ine ma önga mar ne sipsip ma nang bara re öng i tup, io, irabo ganim sik ina pitnö ma nit ne sangaun ma pitnö ma nit tabo aan kö önga xönö, ma irabo wan tua winara siwin ina önga sipsip ot nang irabo pere wösöt ine. \v 5 Ma nang bara ine irabo pere wösöt lo ine, irabo bulus ine xö xalxalam pe ine \v 6 ma irabo wan urungan lagunon. Ma irabo kuwe abo ais se ine mabo duöng lörörö ma irabo tengen, ‘Moro axanan arixe me e. E re parasiwin lo a sipsip pe e nang ixo tup.’ \v 7 E tengen te mum, irabo bie bölök kuso xö watmaep. Nang bara önga tene saban i dödöm puxus, a axanan taxin irabo ot tuso lömö. Ina axanan i taxin köba xö axanan tuso lömö nang bara a pitnö ma nit ne sangaun ma pitnö ma nit abo tene töxödös idi tokobo sasaxan tua dinödöm puxus. \s1 A tuluwok nang i tup \p \v 8 “Ma bara önga une ma sangaun ne tuluwok ma i pet örup a öng, turunon saxit, ine irabo usumot a laam, ma irabo so a gunon ma irabo wawara siwin ödeek ot nang ine irabo pere wösöt lo ine. \v 9 Ma nang ine irabo pere wösöt lo ine, irabo kuwe abo ais se ine me idi nang tobo xisixis lörörö re ine ma irabo tengen, ‘Moro axanan arixe me e. E re pere wösöt lo a tuluwok ke e nang ixo tup.’ \v 10 E tengen te mum, irabo bie bölök kuso lömö. A axanan taxin kaluluonin abo angelo re God lamun önga tene saban nang i dödöm puxus.” \s1 A barok nang ixo tup \p \v 11 Io, Jisas ixo tengen öbaling, “Önga tödi ine ma nine barok suxurno. \v 12 Ma nang a lik ke idu ixo tengen kö tamana, ‘Tata, örö erimine e maa narön mabo kinis se nöngön, ma örobo tabaa wes e ma lawa nang ke e.’ Io, ixo erimine abo lalaa re ine kaluluonin idu. \p \v 13 “Xö uleng ne bung melamu, ina lik ixo pok lo xirip abo lalaa re ine ma ixo wan lo xö önga lagunon kö palaa. Ma ringan ee ixo götö nana ma ixo ösek kirip abo tuluwok ke ine. \v 14 Melamu nang ixoro öxawam kirip abo tuluwok, a irilöng taxin ixo ot kö ina kantri xirip, ma ixo urulo im pa sasaxan. \v 15 Io, ixo wan ma ixo ose tinörön kö önga tödi meringan iat kö ina kantri, ewe nang ixo tile ine urungan kö xönö möxö bung bo bara irabo ratabaa. \v 16 Ma ixo mamaa xöba rua öwöwö a balana ma lewene nien niang a bung bo toxo enen paling, ma lamun kaim pe öng ka tabaa ine mere laa. \p \v 17 “Ma nang a dinödöm deek ixo ot te ine, ixo tengen, ‘A usen ne tene tinörön te tata re e idi ma nien nang ibo kis baling, ma na e belek im a, e re memet ma irilöng! \v 18 E rabo baling urungan te tata ma arabo tengen te ine, “Tata, e xo pet a magingin saban urungan te God ma ura re nöngön bölök. \v 19 I kobo töxödös sik bara örobo tengen bara e a barok ke nöngön. Inexalik örobo pet e xarnang a öng möxöbo tene tinörön te nöngön.” ’ \v 20 Io, ixo taru lo ma ixo wan urungan kö tata re ine. \p “Ma lamun nangen bang ixo önan kudun kö palaa, a tamana ixo pere ine ma ixo marse xöbanin ine. Ma ixo ulo urungan te ine, ma ixo gön lo ine ma ixo muum ine. \p \v 21 “Ma a barok ixo tengen kö tamana, ‘Tata, e xo pet a magingin saban urungan te God ma ura re nöngön. I kobo töxödös sik bara örobo tengen bara e a barok ke nöngön.’ \p \v 22 “Ma lamun a tata ixo tengen köbo tene tinörön te ine, ‘Moro saxit! Moro kip lo a man nang a lak deek ma moro usige ine min. Ma moro bulus a mörölö xö limine ma moro usige ine ma nine sandel. \v 23 Ma moro kip lo a barok kö bulmakau nang a lak ebobot ma moro sexomet, me ire tabo pet a luxa raxin. \v 24 Möxö a barok ke e ixoro met ma iri to baling. Ixo tup me ire tere pere wösöt lo ine.’ Io, idi toxo urulo a luxa. \p \v 25 “Ma a taxin te idu ixo xisixis uso xö komo. Ma nang ixo wanot lörörö xö gunon, ixo ölangen a inöno sinö ma tinie. \v 26 Io, ixo kuwe a öng möxöbo tene tinörön ma ixo ose ine bara te wewet a lasanene. \v 27 A tene tinörön ixo balu ine, ‘A tönö re nöngön iri wanot baling. Me tata re nöngön i tile tinenge bere mem mara döxö ömet te bak kö bulmakau nang i ebobot deek, möxösa, ine i pere a töm bara i to deek.’ \p \v 28 “A sinila ne barok ixo laie ma ixo kasen tua nuan laxa. Io, a tamana ixo wan su ma ixo tenge marmaris se ine ra nuan laxa. \v 29 Inexalik ixo balu e tata re ine bira: ‘Pere bang! Xö inabo awat na e xobo rörörön te nöngön me e xobo rarame nöngön. Ma kaim arixe bara u xo tabaa e mere bak kö me bere e rabo pet a luxa min arixe mabo ais se e. \v 30 Inexalik bara ina barok ke nöngön na ixo susur ma inabo lalaa re nöngön kö balixilik ilawa. Ma nang ine i wanot baling, nöngön u döxö ömet a bak kö bulmakau nang i ebobot tö ine.’ \p \v 31 “A tata ixo tengen, ‘Barok ke e, nöngön u bo xisixis arixe me e, mabo lalaa xirip pe e re nöngön. \v 32 Inexalik ire tabo mana axanan ma tabo bala deek, möxösa, ina töm ixo met ma na iri to baling. Ixo tup ma tere pere lo ine.’” \c 16 \s1 Jisas ixo eusu ulamun a tuluwok \p \v 1 Jisas ixo tengen köbo bak ne ausu re ine: “Önga asuono orong ine ma önga tödi ewe nang ibo balaure abo lalaa re ine. Ma tinenge ixo ot pösöt a asuono orong bara ina tene balaure laa ixo ösek tataunin abo tuluwok ke ine. \v 2 Io, ixo kuwe ölaxa lo ina tene balaure lalaa ma ixo ose ine, ‘A sa inabo lalaa na nang e ölangen ulamun nöngön? Örö isik kebo tinenge maras ura lamun abo lalaa re e nang nöngön u xo balaure, möxösa, nöngön ökorobo a tene balaure lalaa baling im pe e.’ \p \v 3 “Ma a tene balaure lalaa ixo tengen öbaling iat tö ine, ‘Arabo pet a lasa im? A tödi raxin te e irabo kip tewe a tinörön kalik e. Me e kobo eöt lölös sua xikin, me e menge belek bara arabo seng tuluwok xarnang önga maris. \v 4 E ösöxö a lasa nang e rabo pet, io nang bara tabo kip tewe e xalik a tinörön te e ra, a nangadi tabo öga lo e xöbo gunon te idi.’ \p \v 5 “Io, ine ixo kuwe ölaxa a öngöng mere idi nang toxo kip lo abo lalaa nang toxo seng lo xalik a asuono orong ke ine. Ixo ose a sisila ne tödi, ‘A nausen ne lalaa xö asuono orong ke e nang nöngön u xo kip lo?’ \p \v 6 “Ma ixo balu, ‘A önga mar ne daram ne wel.’ \p “Ma tene balaure lalaa ixo tengen te ine, ‘Örö kis, ma saxit mon örö geet bara örobo balu wuxus a pitnö ne sangaun mon tua öxawam a dinau pe nöngön.’ \p \v 7 “Io, ixo ose a sese öninöng ne tödi, ‘Ma nausen iang u xo kip lo?’ \p “Me ine ixo balu, ‘A önga arip ne bek wit.’ \p “Ma ixo tengen te ine, ‘Örö geet bara örobo balu wuxus a pitnö ma narun ne mar mon.’ \p \v 8 “Ma asuono orong ixo ölet ina tene balaure lalaa nang ixoro töxö ine, möxösa, ixo wewet inabo lalaa xarnang a tene nanase. Io, a nangadi nang tobo mumuu a mangana tatalien mera xö öxöno lagunon idi tobo nanase sik köbo mangana ngas sua wewet abo tinörön te idi. Xö ina tinörön na, idi tobo nanase xöba xö nangadi nang tobo mumuu a mangana tatalien möxö maras. \v 9 Me e tengen te mum, mum morobo rörörön mabo tuluwok saban bara mum morobo kip lo rebo ais se mum, ma nang bara inabo tuluwok irabo kawam, tabo öga lo e mum kö kinis nang i karabo kawam. \p \v 10 “Ewe nang tobo nunu sik ke ine bara ine i eöt tua balaure abo lalaa lixilik, tabo nunu sik bölök ke ine bara ine i eöt tua balaure abo lalaa rataxin. Me ewenene nang i kobo muu a tatalien töxödös kö lalaa lixilik, i karabo töxödös bölök köbo lalaa rataxin. \v 11 Io, nang bere i kebeöt bara tabo nunu sik ke mum pua balaure abo tuluwok mera xö öxöno lagunon, io, ewenene irabo nunu sik im pe mum pua balaure abo bubulus turunon? \v 12 Ma nang bere i kebeöt bara tabo nunu sik baling ke mum pua balaure abo lalaa xö öng kabise, kaim pe öng irabo tabaa e mum merebo lalaa ure mum iat. \p \v 13 “Kaim pe önga tultul i öt tua ölangen a nini orong. Möxö ine irabo kasen a öng ma irabo mamaa ulamun a öng kabise, ma bara irabo araröt sik kö öng ma irabo melentexin a öng kabise. Io, mum kebeöt tua ölangen e God ma a tuluwok bölök.” \p \v 14 Abo Parasi ewe nang tobo mamaa xöba lamun a tuluwok, toxo ölangen ina na ma toxo kaes e Jisas. \v 15 Ma ixo tengen te idi, “Mum iat mum bo ötöxödös öbaling e mum kö winara xö nangadi, nexalik e God i ösöxö sik abo bala mum. A lasanene a nangadi te döxömen öraxin kö dinödöm pe idi, i laa tataun kö wawara re God. \s1 Abo warkurai te Moses \r (Matiu 5.18; 11.12-13; 19.9; Mak 10.11-12) \p \v 16 “Abo warkurai te Moses arixe mabo ginigeet köbo propet idi toxo warkurai ot kö axana bung ke Jon a tene baptais. Urulo xö ina axana bung na, tobo etöngösen ma a atöngösen deek möxö kingdom kö God, ma a nangadi xirip tobo lölölös sua nuan laxa xönan. \v 17 Nang bara i lölös kö watmaep ma öxöno lagunon ta xakawöm, io, i lölös köba bara re ulik ne xönö möxöbo warkurai te Moses irabo tup. \p \v 18 “Ewe re öng nang i köröp alolo ma une re ine ma i elolo xö une xabise, ine i pet a tatalien saban kö une re ine, möxösa, ine i maru ma une kaim bara re ine. Ma önga tödi ewe nang i elolo a önga une nang a tödi i palas alolo re idu, i pet a tatalien saban, möxösa, ine i maru ma une kaim bara re ine. \s1 A tödi orong me Lasarus \p \v 19 “Önga asuono orong ewe nang ixobo sisige abo man mamaran nang a marna a lak kaa, ixobo xisixis kö kinis a lak deek kö bungbung kirip. \v 20 Ma toxobo bulbulus a önga tödi maris kö marame laxlaxa re ine, a esene e Lasarus, ma a aine ixo wöwö ma ruxuruk. \v 21 Ma ixobo mamaa xöba rua enen a lasanene nang ixobo susubu su xalik a öra ne nien möxö asuono orong, ma bung puluwun toxobo önan ot ma toxobo demdem abo ruxuruk ke ine. \p \v 22 “Ma axana bung ixo ot nang ina tödi maris ixo met ma a bung angelo toxo kip lo ine uruso xö lawana e Abaram. Ma asuono orong bölök ixo met ma toxo pömös ine. \v 23 Kölöme xö xönö möxöbo minet ixo örasen a kinadik taxin. Ine ixo wawara kaa ma ixo pere e Abaram kö palaa arixe me Lasarus kö lawana. \v 24 Io, ixo kup urungan te ine bara, ‘Tata Abaram, örö marase e ma örö tile e Lasarus, ira öwösö a sixsixine limine xö ari ma ira ösisii a kamene e, möxösa, e örasen a kinadik taxin kö ina ia sösöt na.’ \p \v 25 “Inexalik e Abaram ixo balu, ‘Barok ke e, örö döxömen bara xöbo bungbung ne to re nöngön, u xo kip lo abo lalaa deek kö nöngön me Lasarus ixo kip lo abo lalaa saban. Ma na im ine i örasen a to deek, me nöngön iang kö kinadik. \v 26 Ma önga laa bölök, kaluluonin e maa me nöngön, e God ixo bulus a marasaa raxin, io, ewe me idi nang te eka nuan mera urungan te nöngön, idi tekebeöt, ma kaim pe öng irabo köröp me ringan ura re maa.’ \p \v 27 “Ine ixo balu, ‘Möxö ina na, tata, e seng nöngön bara örö tile e Lasarus uri xö gunon te tata re e, \v 28 möxö e ma pitnö ne töke. Örö öbala ine bara ira ötumarang idi bere idi takarabo wan bölök ura xö ina xönö möxö kinadik.’ \p \v 29 “Abaram ixo balu, ‘Abo warkurai te Moses mabo ginigeet möxöbo propet nangen idi min. Ganim inabo töm tabo tame inabo tinenge.’ \p \v 30 “Ine ixo tengen, ‘Tata Abaram, kawaim, nexalik nang bara re öng meringan kö minet irabo wan urungan te idi, idi tabo dödöm puxus.’ \p \v 31 “Me Abaram ixo tengen tö ine, ‘Nang bere idi tokobo ölangen abo warkurai te Moses mabo ginigeet möxöbo propet, ma nang bara a öng i taru baling kalik a minet, i kebeöt tua öxaxat idi rua dödöm puxus.’” \c 17 \s1 Döxömen taun abo sasaban \r (Matiu 18.6-7, 21-22; Mak 9.42) \p \v 1 Jisas ixo tengen köbo bak ne ausu re ine: “Abo lalaa nang ibo usubu a nangadi xö magingin saban irabo wanot, nexalik, maris belek ke ine nang irabo ösubu a marakörö bira. \v 2 Nang bara ewenene i pet a öng mere inabo barok lixilik na ewe idi te nunu re e rua pet magingin saban, irabo kip a warkurai taxin melamu. Io, ixere deek kö ine bara texere kut te xönö wat taxin kö inöno ma texere öriri ösu ine xö rasi, xalik ibo engin lo re öng kua pet magingin saban. \v 3 Io, mum morobo balaure öbaling e mum iat. \p “Nang bara a töm i pet magingin saban, örobo köö ine. Ma nang bara i dödöm puxus, örobo döxömen taun a magingin saban te ine. \v 4 Ma nang bara i pet magingin saban urungan te nöngön kö pitnö ma ninöng ne axan kö önga bung, ma pitnö ma ninöng ne axan ine i ot baling ma i tengen te nöngön, ‘E re dödöm puxus,’ örobo döxömen taun ine.” \s1 A tatalien möxö nunu \p \v 5 Mabo aposol toxo tengen kö Orong, “Örö öraxin a nunu re mem!” \p \v 6 Ma Orong ixo tengen te idi, “Nang bara a nunu re mum i lik köba xarnang a irine sie, mum mo eöt ta tengen kö ina uno iaa na, ‘Örö tamaxaxat ma örö tuu baling kö rasi!’ Ma irabo ölangen e mum. \s1 Ire abo tene tinörön mon \p \v 7 “Rösa? Nang bara öng mere mum ma a tene tinörön i rörörön komo, bara i werwere muu abo sipsip, ma i baling ot meriso xö komo, ma saxit mon a orong ke ine irabo tengen te ine, ‘Örö miang im, örö kis ma örö an’? \v 8 Kaim. Irabo tengen belek bira, ‘Örö tagure a nien te e, ma örö kulas man ma örö tabaa e. Ma nang bere e re an ma bere e re inim, melamu xö nang, nöngön örobo an ma örobo inim.’ \v 9 Mum mo döxömen bara a orong irabo tengen deek kö tene tinörön, möxösa, ixo pet eörin abo lalaa nang ine ixo tengen te ine rua wewet? Kaim. \v 10 Io, mum bölök, nang bere mum moro pet kirip abo lalaa nang a Orong ke mum ixo tengen te mum pua wewet, io, mum morobo mana tengen bira, ‘Mem abo tene tinörön tataun mon. Mem me wewet mon abo lalaa nang i deek bere mem marabo pet.’” \s1 Abo lepra \p \v 11 Io, xö nuan te ine u Jerusalem, Jisas ixo wan muu a wapang kaluluonin e Samaria me Galili. \v 12 Nang ine ixo önan urungan kö önga lagunon, a sangaun ne tödi toxo eka asuo me ine, ma lamun toxo tuu sik kö palaa ulik, möxösa, idi ma lepra. \v 13 Io, idi toxo kup lömö saxit, “Jisas, tödi raxin, örö marse e mem!” \p \v 14 Nang ixo pere idi, ixo tengen, “Moro wan, moro osen e mum iat köbo pris.” Io, nang idi toxo önan, a miniset te idi ixo kawam kö ngas. \p \v 15 Öng mere idi, nang ixo pere bara ixoro deek, ixo baling, ma ixo ölet e God ma ixo xukup lömö saxit. \v 16 Ixo tewe ösu ine xö pu xö nine xexene e Jisas, ma ixo tengen deek ke ine. Me ine a önga Samaria. \p \v 17 Jisas ixo eose, “A sangaun idi xirip nang idi te langlanga. Ma a pitnö ma nit ule? \v 18 Rösa ina osee na xalik mon i tawuxus baling kua ölelet e God?” \v 19 Io, ixo tengen te ine, “Taru ma örö wan. A nunu re nöngön iri ölanglanga nöngön.” \s1 Jisas irabo ot baling \r (Matiu 24.37-39) \p \v 20 Önga bung, abo Parasi toxo ose e Jisas, “A axana bung sa a kingdom kö God irabo wanot?” \p Me Jisas ixo balu, “A kingdom kö God i karabo ot xarnang önga auxileng nang a marakörö tabo pere ma marana idi. \v 21 Me idi takarabo tengen bara, ‘Ine na,’ ma bara ‘Ine niang,’, möxö a kingdom kö God ine iang me mum.” \p \v 22 Io, ixo tengen köbo bak ne ausu re ine, “A axana bung irabo ot nang mum morobo mamaa xöba rua werwere a öng möxöbo bung kö Barok kö Tödi, nexalik bara mum korobo pere. \v 23 Ma nangadi tabo tengen te mum, ‘ine niang!’ ma bara ‘Ine na!’ Mum bele ululo rup muu idi. \v 24 Xö bung iat te ine, a Barok kö Tödi irabo xarnang a siek nang irabo siek, ma irabo mararang lömö xö balana kubu möxö önga ngusuno urungan kö önga ngusuno xabise. \v 25 Inexalik mon, a sisila ne laa, ine irabo kip a kinadik lamun abo lalaa oleleng, ma marakörö mee nixinen tabo kasen ine. \p \v 26 “Xö axana bung kö Barok kö Tödi, a nangadi tabo talien xarnang a nangadi xöbo bung ke Noa. \v 27 A nangadi toxobo aan, toxobo ininim, ma toxobo laxlaxa xöbo alolo ot kö bung nang e Noa ixo wan laxa xö mön taxin. Io, a gus ixo wanot ma ixo ögarin esexerein kirip idi. \p \v 28 “Ma ixo eöt ma abo bung ke Lot. A nangadi toxo aan ma toxo ininim, toxo xuxuxun ma toxo mimiisik, toxo susulo ma toxo wewet gunon. \v 29 Ma lamun a bung nang e Lot ixo wan lie e Sodom, a ia sösöt ma solam ixo subu su meriso xö watmaep ma ixo ögarin esexerein idi xirip. \p \v 30 “Irabo xarnang ina niang kö bung nang a Barok kö Tödi irabo wanot wösö. \v 31 Ma xö ina bung, ewe a öng nang i kisisik lömö xö öxöno gunon te ine, mabo lalaa deek ke ine kölöme xina gunon, ganim bara i kaa su ra xikip lo. Ma irabo bie bölök ke ewenene nang i xisixis siso xö komo, ganim bara i su uri xö gunon ta xikip lo re laa. \v 32 Mum morobo döxömen a usuono e Lot! \v 33 Ewenene nang i mamaa ra rörödik a to re ine, irabo ömalim tewe, me ewe niang i ömalim tewe a to re ine, ine irabo töndik sik. \v 34 E tengen te mum bara a ninöng idu tabo maru xö önga öra xö ina bung dömön, tabo kip lo a öng ma tabo gan sik a öng. \v 35 A nini une idu tabo xuxu abo irine wit arixe. Tabo kip lo a öng ma tabo gan sik a öng uxe.”\f + \fr 17.35 \ft A dauleng ne ginigeet me lorexe toxo bulus ölaxa rina \+bd 36 \+bd* i tengen bira: \+qt A nini tödi idu tabo rörörön kölöme xö komo. Tabo kip lo a öng ma tabo gan sik a öng.\+qt*\f* \p \v 37 Idi toxo eose, “Orong, ule?” \p Jisas ixo balu idi, “Xöbo xönö sa nang abo minet könan, abo tago tabo oretok ee.” \c 18 \s1 A möxösö nang ixobo seseseng sösöxö \p \v 1 Io, Jisas ixo töngösen abo bak ne ausu re ine ma tinenge öwuo rua osen idi bere idi tabo mana seseseng sösöxö ma ganim a lönlön. \v 2 Ine ixo tengen, “Kölöme önga lagunon i nangen a önga tene pet warkurai ewe nang i kara ösöxö a buburin e God ma i kara niniang muu a nangadi. \v 3 Kölöme xina lagunon a önga möxösö ewe nang ixobo önan ot sösöxö wösöt ine arixe ma siniseng bara, ‘A iuo re e i mamaa rua ögarin e, ma örö kure ötöxödös e maa.’ \p \v 4 “Xö uleng ne axana bung sila ixobo mölmölök kua rorop ine. Ma lamun ine ixo döxömen, ‘A turunon e kara ösöxö a buburin e God me e kara niniang muu a nangadi. \v 5 Inexalik ina möxösö na ibo tabaa e ma tiip. Möxö ina na, e rabo kure ötöxödös abo lalaa rua rorop ine, bara xalik ine ibo ölön e ma nuanot sösöxö!’” \p \v 6 Ma Orong ixo tengen, “Mum moro ölangen a lasa nang a tene pet warkurai saban ixo tengen. \v 7 Ma irabo bie lamun a nangadi re God nang ine ixo pere kos, ewe nang tobo seseseng urungan te ine xö xaken ma dömön. Turunon saxit, irabo kure ötöxödös abo lalaa rua rorop idi. Mum mo döxömen bara ine irabo alilis sua rorop idi? Kaim. \v 8 E tengen te mum, ine irabo kure ötöxödös pasaxit abo lalaa rua gene idi. Ma lamun nang bara a Barok kö Tödi irabo wanot, ine irabo parasiwin a nunu xö öxöno lagunon bara kaim?” \s1 A Parasi ma a tene kip takis \p \v 9 Me Jisas ixo tengen a tinenge öwuo na urungan kö dauleng ewe nang toxo döxömen bere idi te töxödös sik iat ma te pere öbulubun a nangadi xabise: \v 10 “Nine tödi toxo wan kaa uruso xö gunon lotu raxin tua siniseng, önga Parasi ma önga tene kip takis. \v 11 A Parasi ixo tuu kaa ma ixo seseng lamun ine iat bira, ‘God, e tengen deek ke nöngön bere e kobo xarnang a dauleng ne nangadi xabise nang abo tene pinilo, abo tene atöxö, ma abo tene minaru arixe mabo une nang kaim bere re idi. E tengen deek bere e kobo xarnang ina tene kip takis bölök. \v 12 E bo ölölö a nine bung kölöme xö pitnö ma ninöng ne bung, me e bo isik a nang i sangaun min möxöbo laa xirip nang e bo xikip.’ \p \v 13 “Ma lamun a tene kip takis ixo tuu xö palaa. Ine ixo kaim kö winara kaa uruso xö watmaep, ma ixo sese a böngböngöno ma ixo tengen, ‘God, marse e, e a tene saban.’ \p \v 14 “E tengen te mum bara ina tödi na ixo baling urungan kö gunon te ine, ine ixo töxödös kö wawara xö God ma öng kabise, kaim. Io, ewenene nang i ii öraxin ine, God irabo bulus ösu ine, me ewenene nang i ii ölik ine, God irabo ii öxaa ine.” \s1 A bung bak lixilik \r (Matiu 19.13-15; Mak 10.13-16) \p \v 15 Nangadi toxo xikip ot bölök a bung barok lixilik urungan te Jisas sö ine ra sisigi idi. Nang abo bak ne ausu toxo pere bira, idi toxo töö rewe idi. \v 16 Ma lamun e Jisas ixo kuwe a bung bak lixilik urungan te ine ma ixo tengen, “Moro ganim a bung bak lixilik ta wan ura re e, ma ganim a wanwanak idi, möxösa, a kingdom kö God, ine möxö inabo mangana bak lixilik bira. \v 17 Turunon saxit, nang bara öng i kobo kip lo ina kingdom kö God xarnang a bak lik, ine i kebeöt ta nilaxa xönan.” \s1 Önga orong \r (Matiu 19.16-29; Mak 10.17-30) \p \v 18 Ma önga sisila ixo ose ine, “Tene ausu deek, a lasa nang arabo mana pet tua xikip ina to ulorexe saxit?” \p \v 19 Io, Jisas ixo balu ma ixo tengen, “Ruasa u tengen e ma tödi deek? Kaim pe öng i deek, nexalik e God kalik mon. \v 20 U ösöxö abo warkurai te Moses i tengen bira, \qt ‘Ganim a pet a tatalien ne ilawa ma önga tödi alolo, ganim a arsexomet tataun, ganim a wuwulo, ganim a tengen töxö lamun a önga tödi, ma örö ii ölik nöngön te tata me nago.’” \qt* \p \v 21 Ina tödi ixo tengen te Jisas, “Nang e xo bak lik sik, e xobo mumuu inabo warkurai i ot na.”. \p \v 22 Ma nang e Jisas ixo ölangen ina na, ixo tengen te ine, “Önga laa xalik mon u koxobola pet eörin bang. Örö misik mabo laa xirip nang nöngön min ma örö tabaa a nangadi maris, io nang, nöngön örobo kip abo arabaa deek saxit tiso xö watmaep. Ma örö miang ma örö muu e.” \p \v 23 Nang ine ixo ölangen bira, ixo tawunuk köba, möxösa, ine a tödi orong. \v 24 Me Jisas ixo pere ine ma ixo tengen, “I lölös köba xö önga tödi orong kua nilaxa xö kingdom kö God! \v 25 Nang bara önga kamel i ka nuan laxa xö mara möxö nil möxö sinöxö, i kobo lölös köba xarnang a tödi orong i ka nilaxa xö kingdom kö God.” \p \v 26 Ewe midi nang toxo ölangen ina na, toxo tengen, “Nang bara bie, ewe im pe öng irabo eöt ta xikip a to ulorexe?” \p \v 27 Jisas ixo tengen, “A lasa nang a nangadi tekebeöt ta wewet, God i eöt ta wewet.” \p \v 28 Me Pita ixo tengen te ine, “Mem mere wan lie xirip abo lalaa re mem rua mumuu e nöngön!” \p \v 29 Jisas ixo tengen, “Turunon saxit, ewe nang iri wan lie a gunon tine, bara a une, bara a tata ma nago, bara abo tönö ma a bung baroxorok kua gene a kingdom kö God, \v 30 irabo kip lo a oleleng baling kö ina axana bung na. Ma xö axana bung nang irabo ot melamu, ine irabo kip a to ulorexe saxit.” \s1 Jisas ixo tengen osen bara irabo met \r (Matiu 20.17-19; Mak 10.32-34) \p \v 31 Jisas ixo lamus ina sangaun ma ninöng urungan kö lawa ma ixo tengen te idi, “Ire tabo wan kaa uruso Jerusalem, mabo lalaa xirip nang abo propet toxo geet ulamun a Barok kö Tödi irabo wanot turunon. \v 32 Ma tabo isik ine xö limine a nangadi nang kaim bara abo Judeia. Tabo eösaxit saban arixe me ine, ma tabo tengen ögarin ine, tabo gisip ine, tabo dangat ine ma tabo sexomet ine. \v 33 Narun ne bung irabo saxit, ine irabo taru baling.” \p \v 34 Abo bak ne ausu kaim kö marmaras ulamun te laa niang ine ixo wöwörö min, möxösa, a unine toxo umingen kalik idi, me idi tokoxobo ösöxö a lasa nang ine ixo rengrenge ulamunon. \s1 A marapulo xö ngas uri Jeriko \r (Matiu 20.29-34; Mak 10.46-52) \p \v 35 Ma nang e Jisas ixo önan ot Jeriko, önga tödi marapulo ixo kisisik kö gegene ngas ma ixobo seseng lalaa xalik a nangadi. \v 36 Ma nang ine ixo ölangen a marakörö toxo önan saxit, ine ixo eose bara, “A lasa iang?” \v 37 Idi toxo tengen te ine, “E Jisas mee Nasaret ine ia i önan saxit.” \p \v 38 Me ine ixo kup bara, “Jisas, a Barok kö marapun te Dewit,\f + \fr 18.38 \ft Abo Judeia toxo ösöxö sik bara ina Mesaia ewe nang irabo öro a nangadi, irabo ot kö bung marapun te Dewit. Ma a nine marapulo toxo nunu bara Jisas ina tödi.\f* örö marase e!” \p \v 39 Me idi nang toxo silien a nuan, toxo töö rewe ine ma toxo tengen te ine rua ödödö, nexalik bere ine xö kup taxin belexim, “Barok kö marapun te Dewit, örö marase e!” \p \v 40 Jisas ixo tuu ma ixo euguran ulamun ina tödi bara ta lamus ot ine ura re ine. Ma nang ine ixo ot lörörö, Jisas ixo ose ine, \v 41 “U mamaa bara arabo pet a lasanene re nöngön?” \p Ine ixo tengen bira, “Orong, e mamaa bara arabo wawara.” \p \v 42 Jisas ixo tengen te ine, “Örö wawara! A nunu re nöngön iri öro nöngön.” \v 43 Saxit mon iang, a marna ixo öt ta winara ma ixo muu e Jisas, ma ixo ölet nanin e God. Ma nang a nangadi xirip toxo pere ina na, idi bölök toxo ölet e God. \c 19 \s1 Sakias ixo kip a to \p \v 1 Jisas ixo wan laxa Jeriko ma ixo önan saxit tingan. \v 2 Ma önga tödi ringan, a esene e Sakias. Ine a önga tödi raxin te idi abo tene kip takis ma a orong bölök ine. \v 3 Ine ixo mamaa ra werwere e Jisas bere ewe ine, nexalik ine ixo wuruwut ma ixo kebeöt, möxösa, a marakörö raxin köba. \v 4 Io, ine ixo ulo sila ma ixo kakaa xö önga uno sikamo rua werwere e Jisas, möxö ine ixo önan kina ngas. \p \v 5 Ma nang e Jisas ixo ot kina xönö, ine ixo wawara kaa ma ixo tengen tö ine, “Sakias, örö wan su saxit mon, möxösa, nixinen e rabo mana kis kö gunon te nöngön.” \v 6 Io, saxit mon ine ixo kakaa su ma ixo öga lo ine ma axanan. \p \v 7 A nangadi xirip toxo pere ina na ma toxo urulo ra ngunungun. Idi toxo tengen bira, “Ina tödi na iri wan tua nien arixe ma a tene saban.” \p \v 8 Me Sakias ixo tuu kaa ma ixo tengen kö Orong bira, “Orong! Örö pere! Na arabo palang kaluluon abo lalaa re e ma arabo isik ke subana xö nangadi maris. Ma nang bere e xoro töxö re öng me e xoro pulo re önga laa, io, e rabo balu wuxus ma nit ne laa baling.” \p \v 9 Jisas ixo tengen tö ine, “Nixinen a to maxat iri wanot kö ina gunon na, möxösa, ina tödi na ine bölök a barok ke Abaram. \v 10 Ma möxö a Barok kö Tödi iri wanot tua wawara siwin ma rua öro idi nang te tup.” \s1 Abo tultul \r (Matiu 25.14-30) \p \v 11 Ma nang a nangadi angen toxo ölangen tinenge, Jisas ixo tengen a önga tinenge öwuo urungan tö idi, möxösa, ine ixo lörörö Jerusalem ma a nangadi toxo döxömen bara a kinis ne kingdom kö God iri lörörö rua nuanot. \v 12 Ma ixo tengen, “A önga tödi raxin i mamaa rua nuan urungan kö önga lagunon kö palaa bara tabo tabaa ine ma a kinis ne warkurai te ine ma melamu ine irabo tawuxus baling. \v 13 Io, ixo kuwe a sangaun möxöbo tultul te ine ma ixo tabaa idi öngöng ma önga tuluwok. Ma ixo tengen tö idi bira, ‘Mum moro rörön arixe mina tuluwok na ot nang arabo wanot baling.’ \p \v 14 “Ma a nangadi möxö ina lagunon te ine toxo melentexin ine. Idi toxo tile a dauleng ne nangadi ra mumuu ine ma tinenge rua rengrengen bere idi tokoxobo mamaa bara ina tödi irabo kure idi. \v 15 Inexalik, toxo isik ina kinis ne warkurai te ine ma ixo tawuxus baling urungan lagunon. Io, ine ixo euguran lamun abo tultul ewe idi nang ine ixo tabaa idi ma tuluwok kua rengrengen ömaras ine ma tinörön ma tuluwok.” \p \v 16 “Io, a öng ixo sila ot ma ixo tengen tö ine, ‘Orong, a tuluwok ke nöngön i wan kaa xö sangaun.’ \p \v 17 “A orong ke ine ixo tengen tö ine, ‘Deek saxit, nöngön a tultul deek! Nöngön u xo pet a tinörön deek kö laa a lak lik köba, io niang, e rabo tabaa nöngön ma sangaun ne lagunon tua balbalaure.’ \p \v 18 “Ma a sese öninöng ixo wanot ma ixo tengen, ‘Orong, a tuluwok ke nöngön i wan kaa xö pitnö.’ \p \v 19 “Ma a orong ke ine ixo tengen tö ine, ‘Örö balaure a pitnö ne lagunon.’ \p \v 20 “Io, önga tultul bölök ixo wanot ma ixo tengen, ‘Orong, a tuluwok ke nöngön na. E xo bulus umingen tewe kölöme xö xönö subana man. \v 21 E xo burin nöngön, möxösa, nöngön a tödi möxö tenge oleleng. Nöngön u bo kip lo a lasa nang u koxobo sulo. Ma u bo xikip lo a inone malawang köbo dauleng kabise.’ \p \v 22 “A orong ke ine ixo tengen, ‘Nöngön a tultul saban! E rabo kure nöngön mabo tinenge re nöngön iat. Nöngön u tengen bara u xo ösöxö bere e a önga tödi möxö tenge oleleng. Ma u tengen bölök bere e bo xikip lo a lasa nang e koxobo sulo, me e bo xikip lo a inone malawang köbo dauleng kabise. \v 23 Ruasa nang nöngön u koxobo bulus a tuluwok ke e xö gunon ne bulus tuluwok, io, nang arabo wanot baling, e xebe kip lo ma dauleng bölök lömö?’ \p \v 24 “Io, ine ixo tengen te idi nang toxo tuu sik, ‘Mum moro mana kip tewe ina tuluwok kalik ine me mum moro isik ine xö tultul nang i kip lo a sangaun ne tuluwok.’ \p \v 25 “Idi toxo tengen te ine, ‘Orong! Ine ma sangaun tuar!’ \p \v 26 “Ine ixo balu, ‘E tengen te mum bara ewenene midi nang idi ma lalaa, God irabo tabaa idi ma oleleng. Ma lamun ewenene midi nang kaim a lalaa, God irabo kip tewe bölök kirip abo lalaa. \v 27 Inexalik abo iuo re e ewe idi nang tokoxobo mamaa bere e rabo king ke idi, moro lamus ot idi ura ma moro sexomet idi xö wawara re e.’” \s1 Jisas ixo laxa Jerusalem xarnang a king \r (Matiu 21.1-9; Mak 11.1-10; Jon 12.12-15) \p \v 28 Melamu nang e Jisas ixo tengen ina tinenge na, ine ixo wan sila uruso Jerusalem. \v 29 Ma nang ine ixo wanot lörörö Betepage me Betani xö maii tobo rengrengen ma Maii Olip, ixo tile a nine bak ne ausu re ine, ma ixo tengen tidu bara, \v 30 “Mu moro wan urungan kö lagunon mesila re mu, ma nang bere mu mo laxa xönan, mu morobo pere a önga dongki maxat te kubus sik ine ee, ma kaim bang ke öng i kala xisin ine. Mu morobo palas tewe ine ma morobo lamus ot ine ura. \v 31 Ma nang bara önga tödi i ose e mu bara, ‘Ruasa mu mo walwalas ina dongki na?’, io, mu morobo tengen te ine bira, ‘A Orong i mamaa ulamun.’” \p \v 32 Io, ewe idu nang ixo tile, idu toxo wan lo ma toxo pere a lasa ixo ot xarnang e Jisas ixo tengen tö idu. \v 33 Ma nang idu toxo walwalas lo ina dongki, a tamana dongki ixo ose idu, “Mu mo walwalas lo a dongki ruasa?” \p \v 34 Me idu toxo balu bara, “A Orong i mamaa ulamun.” \p \v 35 Io, idu toxo lamus ot ina dongki urungan te Jisas me idu toxo bulus abo man ömat te idu lömö xina dongki maxat tue Jisas sua kinis kaa. \v 36 Ma nang ine ixo önan nana, a nangadi toxo kip tewe abo xinaxain te idi ma toxo parawe xö ngas. \p \v 37 Ma nang ine ixo wanot lörörö xö lagunon nang a ngas i wan su uri xö Maii Olip, a marakörö ne bak ne ausu xirip toxo urulo ra axanan tua ölelet e God ma kinup taxin ulamun abo lalaa lölös ne auwuwus kirip nang idi toxo pere. Me idi toxo kup uruso bira, \q1 \v 38 \qt “God irabo wadöane ina king nang i wanot tua wewet eörin a mamaa xö Orong!” \qt* \q1 “A malum uso lömö xö watmaep ma a mariris meriso lömö saxit!” \p \v 39 Dauleng möxöbo Parasi kaluluonin kö marakörö toxo tengen te Jisas, “Tene ausu, örö köö abo bak ne ausu re nöngön!” \p \v 40 Ine ixo balu, “E tengen te mum, nang bere idi tabo kis malus, abo warawat tabo kup wösö.” \s1 Jisas ixo gee ulamun e Jerusalem \p \v 41 Ma nang ine ixo ot lörörö Jerusalem, ine ixo pere ina lagunon me ine ixo gee ulamunon. \v 42 Ma ixo tengen, “Mum mee Jerusalem, e mamaa xöba bara nixinen mum iat morobo ösöxö a lasa irabo isik ot a malum pe mum. Ma lamun na iri mun tewe xalik abo marana e mum. \v 43 Abo bung irabo ot pösöt e mum nang abo iuo re mum tabo bulus ögun a warawat ma pu rua kinös köröp abo bölö möxö lagunon te mum, ma tabo tuu elulurwein e mum, ma tabo tuu wi abo xönö xirip kalik mum bo ulo rup. \v 44 Idi tabo tewe ösu e mum uri xö pu, mum arixe ma bung baroxorok ke mum kölöme xö lagunon te mum. Idi tekebeöt ta gan sik ke wat lömö xere öng kabise, möxösa, mum koxobo perexulen a axana bung nang e God ixo ot tua rorop e mum.” \s1 A gunon lotu re God \r (Matiu 21.12-16; Mak 11.15-18; Jon 2.13-16) \p \v 45 Io, Jisas ixo laxa xö xönö möxö gunon lotu raxin ma ixo urulo ra batbat ösu ewe me idi nang toxo mimiisik kölöme. \v 46 Ixo tengen te idi, “A tinenge re God nang toxo geet i tengen bira, \qt ‘A gunon te e, ine irabo a gunon ne sineseng.’ \qt* Inexalik bere mum iat mum mo pet ine xarnang ‘a gunon ne minun möxö nangadi pinilo.’” \p \v 47 Ma xöbo bungbung kirip ine ixobo eusu xö gunon ne lotu raxin. Inexalik abo pris tataxin, abo tene ausu möxöbo warkurai te Moses mabo tene sisila kaluluonin a nangadi toxo mamaa ra sesexomet ine. \v 48 Ma lamun idi tekebeöt tua wewet te önga laa re ine, möxösa, a nangadi xirip toxo mamaa rua ölangen kirip abo tinenge re ine. \c 20 \s1 Jisas ixo kip lo a lölös sine mole \r (Matiu 21.23-27; Mak 11.27-33) \p \v 1 Önga bung nang e Jisas ixo usu a nangadi kölöme xö xönö raxin möxö gunon ne lotu raxin ma ixo etöngösen ma tinenge deek, abo pris tataxin mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses, arixe mabo sisila, toxo ot pösöt ine. \v 2 Me idi toxo tengen te ine bira, “Örö tengen te mem, nöngön u kip lo ina ese raxin na mole nang nöngön u döxömen bere i töxödös se nöngön ta wewet inabo lalaa na? Me ewe i tabaa nöngön mina lölös na?” \p \v 3 Me ine ixo balu ma ixo tengen, “E rabo ose e mum ma önga ineose bölök. Ma moro tengen te e, \v 4 a baptais se Jon, ine meriso lömö re God, bara mera xö nangadi mon?” \p \v 5 Idi toxo wöwörö min kaluluonin idi iat ma toxo tengen, “Nang bere ire te tengen bara, ‘Meriso re God,’ ine irabo ose ire bara, ‘Ma ruasa me mum koxobo nunu re ine?’ \v 6 Ma lamun nang bara ire te tengen bara, ‘Möxö nangadi mon,’ a nangadi xirip tabo teng ire ma warawat, möxösa, idi te nunu lölös bere Jon a önga propet.” \p \v 7 Io, idi toxo balu, “Mem kobo ösöxö ina lölös na i wanot mole.” \p \v 8 Me Jisas ixo tengen tö idi, “E bölök, e karabo tengen te mum ewe i isik ina lölös na re e ra wewet inabo lalaa na.” \s1 Abo tödi möxö balaure komo \r (Matiu 21.33-46; Mak 12.1-12) \p \v 9 Me ine ixo urulo ra rengrengen ina tinenge öwuo na xö nangadi: “A tödi ixo sulo a komo wain, ma ixo isik ina komo wain urungan köbo duöng kua tinörön könan ma ixo wan lo bang kalik ma ixo kis ömat kö ina lagunon. \v 10 Ma xö axana bung möxö dixidik a pasuno wain ine ixo tile a önga tene tinörön urso xöbo tene werwere muu wain bara tabo tabaa ine ma rebo pasuno wain möxö komo. Ma lamun abo tene werwere muu wain toxo tödik ine ma toxo se ine ma toxo uguran tewe öbaling ine ma kaim a xikip pe pasuno wain. \v 11 Ine ixo tile öbaling önga tene tinörön, ma lamun toxo se bölök ine, ma toxo ömenge ine ma toxo uguran puxus öbaling ine ma kaim a xikip pe pasuno wain. \v 12 Io, ine ixo tile öbaling a öng sese önarun min, me idi toxo se ögarin ine ma toxo tewe ösu ine. \p \v 13 “Io, a tamana komo wain ixo tengen, ‘A lasa e rabo pet? E rabo tile a bak ke e nang e bo mamaa xöba lamun. Nagut idi tabo ii ine.’ \p \v 14 “Inexalik nang abo tene werwere muu a komo wain toxo pere ine, idi toxo wöwörö re idi iat. Me idi toxo tengen bara, ‘Ina tödi niang i öt ta unan lo ina komo wain te tamana umelamu. Ire ta sexomet ine me ire tabo unan lo abo lalaa re tamana.’ \v 15 Io, idi toxo tewe ösu ine xalik a komo wain, ma toxo sexomet ine. \p “Io, a tamana komo irabo perim a lasa urungan tö idi? \v 16 Ine irabo wanot ma irabo sexomet inabo tene werwere muu a komo wain ma irabo isik ina komo wain urungan kö nangadi xabise.” Ma nang a nangadi toxo ölangen bira, idi toxo tengen, “Kaim tunon sik iat!” \p \v 17 Jisas ixo pere dik idi ma ixo ose, “Nang bara mum mo döxömen bira, mum moro mana dödöm ulamun a unine ina tinenge möxö God toxo geet, i tengen bira: \q1 \qt “‘A wat nang abo tene pet gunon toxo kumamaa lamun, möxösa, idi toxo döxömen bara a laa tataun, \qt* \q1 \qt i wawara bara ine bölök a lölös möxö unine gunon kirip.’ \qt* \m \v 18 Me ewe nang i subu xö ina wat na irabo tawörök lixilik, nexalik ine irabo pörök ke öng nang bara i subu lömö rine.” \p \v 19 Ma saxit mon abo tene ausu möxöbo warkurai te Moses mabo pris tataxin toxo wawara siwin te ngas sua rörön dik e Jisas, möxösa, idi toxoro ösöxö bere Jisas ixo wöwörö eöt me idi ma ina tinenge öwuo na. Ma lamun idi toxo burin a nangadi. \s1 A tatalien ne kun takis \r (Matiu 22.15-22; Mak 12.13-17) \p \v 20 Io, idi abo sisila toxo werwere muu e Jisas. Me idi toxo tile a dauleng ne tene winara suxume. Me idi toxo töxö bere idi a dauleng ne tene töxödös, rue idi ra uxun ine xöbo tinenge re ine ma bara tabo isik ine xö limine a sisila raxin mee Rom. \v 21 Me idi abo tene winara suxume toxo ose ine bara, “Tene ausu, mem me ösöxö bara nöngön u bo wöwörö ma u bo eusu ma lalaa a lak töxödös, ma bara nöngön u kara ösöxö ra tinuu arixe mere önga tödi xalik mon. Ma lamun nöngön u bo usu a nangadi ma turunon ulamun a ngas nang e God i mamaa bara ire tabo muu. \v 22 I töxödös se ire bara tabo kun takis kö king taxin mee Rom bara kaim?” \p \v 23 Inexalik e Jisas ixoro ösöxö xulen a tinenge atöxö re idi ma ixo tengen tö idi, \v 24 “Mum moro osen e ma re tuluwok. Ma re we ina wawara na ma ese sa xönan?” \p \v 25 Me idi toxo balu bere, “Re king taxin mee Rom.” \p Ma ixo tengen te idi, “Io, mum morobo isik ke king taxin a lasa nang ke king taxin. Ma a lasa nang ke God, mum morobo isik ke God iat.” \p \v 26 Me idi toxo kaim kö eöt ta uxun ine kölöme xö lasa nang ine ixo rengrengen kö wawara xö marakörö. Idi toxo kis malus, möxösa, idi toxo wuwus kö babalu re ine. \s1 Abo minet tabo to baling \r (Matiu 22.23-33; Mak 12.18-27) \p \v 27 Dauleng ne Sadiusi niang tobo nunu bara kaim pe tinaru baling kalik a minet, toxo ot pösöt e Jisas ma toxo ose ine bara, \v 28 “Tene ausu, Moses ixo geet tö ire bira, nang bara önga tödi, kaim ine mere barok ma i met kalik a une re ine, io, a tönö ina tödi irabo ot lamun ina möxösö ma irabo kip barok kö ina tönö. \v 29 Io, a pitnö ma ninöng ne barön. A sisila ixo elolo a une ma ixo met ma kaim a barok. \v 30 Ma a tönö mumuu lo ine \v 31 ma sese önarun toxo ot lamun ina une, ma xö ina mangana ngas idi xirip a pitnö ma ninöng toxo met, ma kaim idi mere bung barok. \v 32 Ma melamu im, a une bölök ixo met. \v 33 Io, xö axana bung nang bara abo minet tabo taru baling, ine irabo a une re ewe runon? Möxö idi xirip ina pitnö ma ninöng toxo ot lamun ine.” \p \v 34 Jisas ixo balu idi, “A nangadi nang te to nixinen idi te elolo. \v 35 Inexalik i karabo bie bira rö idi nang God ixoro pere kos lo idi bara tabo eöt ta nilaxa xö axana bung melamu ma xö tinaru baling kalik a minet. Idi tekarabo eöt ta inalolo. \v 36 Ma takarabo met baling, möxö idi te xarnang abo angelo. Idi a bung baroxorok ke God, möxösa, idi te taru kaa baling kalik a minet. \v 37 Ma lamun e Moses iat i osen bara abo minet tabo taru kaa baling. I kis kölöme xö pii möxö iaa, nang ine ibo rengrengen bere a Orong bara \qt ‘a God te Abaram, a God te Aisak ma bara a God te Jekop.’ \qt* \v 38 Ine kaim bara a God möxö nangadi minet. Kaim! Inexalik ine a God möxö nangadi to, möxösa, xö winara re God idi xirip te to.” \p \v 39 A dauleng ne tene ausu möxöbo warkurai te Moses toxo tengen te ine, “Tene ausu, a babalu deek ke nöngön.” \v 40 Ma abo tödi xabise toxo buut tua ose öbaling ine merebo inausu bölök. \s1 A Mesaia ine a bak ke Dewit \r (Matiu 22.41-46; Mak 12.35-37) \p \v 41 Me Jisas ixo tengen tö idi, “Bara bule tobo rengrengen bara ine a Mesaia a barok tubuno e Dewit? \v 42 E Dewit iat i tengen ömaras kölöme xö Buk ne Sinö bara, \q1 \qt “‘God a Orong ixo tengen kö Orong ke e bara: \qt* \q1 \qt “Nöngön örö kis kö lawa tuun te e \qt* \q1 \v 43 \qt ot nang e rabo bulus ösu abo iuo re nöngön kö pu, \qt* \q1 \qt xarnang a laa möxö bulus xexe.” ’ \qt* \m \v 44 Dewit i tengen ine me ‘Orong.’ Io, bule nang bara ine a Mesaia ma irabo a tubuno Dewit bölök?” \p \v 45 Ma nang a nangadi xirip toxo ölöngö, Jisas ixo tengen köbo bak ne ausu re ine, \v 46 “Tumarang e mum kalik abo tene ausu möxöbo warkurai te Moses. Idi tobo mamaa rua önan nana ma boxönö man ömat ma tobo mamaa bara tabo xukuwange idi kölöme xö boxönö möxö mismisik, ma tobo werwere kos lo abo kinis deek kölöme xö gunon ne siniseng, ma tobo mamaa rua xikip lo a kinis deek kö axana bung möxö nien tataxin. \v 47 Idi tobo kip lo abo lalaa möxöbo möxösö ma tobo osesen mabo sineseng ömat te idi. E God irabo ömokorot köbanin inabo mangana nangadi na.” \c 21 \s1 A arabaa raxin kö maris ne une möxösö \r (Mak 12.41-44) \p \v 1 Ma nang e Jisas ixo wawara, ixo pere abo duöng orong toxo bubulus abo tuluwok ke idi kölöme xö xönö möxö bubulus kö gunon lotu raxin. \v 2 Ine ixo pere bölök önga maris ne une möxösö ixo bulus ölaxa a nine peni re ine. \v 3 Jisas ixo tengen, “Turunon saxit, ina maris ne une möxösö na, iri bulus ölaxa a oleleng köba re idi xirip kabise. \v 4 Ina nangadi xirip na te isik abo arabaa re idi meringan kalik abo kinis ne orong ke idi, ma lamun ina une maris i bulus ölaxa xirip abo lasanene nang i öt kö kinis kirip pe ine.” \s1 Abo auxileng nang irabo osen a axana bung möxö xakawöm \r (Matiu 24.1-35; Mak 13.1-37) \p \v 5 A dauleng ne bak ne ausu re ine toxo wöwörö ulamun a gunon ne lotu raxin. Idi toxo tengen bara a mariris se ine ixo deek, möxösa, toxo ömar ma mangana wat deek ma abo arabaa idi toxo isik ke God. Inexalik Jisas ixo tengen, \v 6 “Xarnang a lasa mum moro pere ra, a axana bung irabo wanot nang kaim pe önga wat irabo kis lömö xö önga wat kabise. Idi tabo öbeng ösu xirip.” \p \v 7 Me idi toxo ose ine, “Tene ausu, lause inabo lalaa na tabo ot, ma sa irabo ot ta uxileng bara inabo lalaa na iri lörörö ra inot?” \p \v 8 Jisas ixo balu idi bira, “Mum morobo balaure e mum kalik ke öng ibo töxö lo e mum. Möxö a oleleng tabo wanot ma tabo tengen bara idi te wanot kö esene e, ma bere, ‘E mon ina Mesaia,’ ma, ‘A axana bung iri lörörö.’ Ganim e mum pa mumuu idi. \v 9 Ma nang bara mum morobo ölangen ulamun abo mangana inarse rataxin, io, mum bele bubuut. Abo lalaa na irabo araun ta nuanot. Ma lamun a xakawöm i karabo ot pasaxit mon.” \p \v 10 Me ine ixo tengen tö idi, “Abo kantri tabo erese ma abo kantri. Mabo kingdom tabo erese mabo kingdom. \v 11 Ma xöbo dauleng ne boxönö, abo gie raxin ma irilöng taxin mabo miniset tataxin tabo wanot pösöt idi. Mabo mangana auxileng tataxin irabo wan su meriso xö watmaep pua ubuut a nangadi. \p \v 12 “Inexalik bara mesila xö inabo lalaa xirip na, idi tabo töndik e mum ma tabo pet ögarin e mum. Idi tabo isik e mum pa tinuu xö warkurai xöbo gunon ne sineseng köbo Judeia ma tabo tile e mum köbo gunon ne aömokorot. Ma tabo lamus e mum pua tinuu mesilain abo king mabo duöng sisila rua gene e. \v 13 Lamun ina na, mum morobo tenge maras se idi lamun a tinenge deek. \v 14 Ma lamun mum moro dödöm deek bang bere mum mo korobo dödöm ne binuut bara mum morobo tuu wi bulengin abo aupuk ke idi, \v 15 möxösa, e rabo tabaa e mum ma tinenge deek ma dinödöm nanase, ma kaim pe öng ke idi nang irabo puk e mum irabo eöt tua irewese bara ra puxus tewe ina tinenge e isik ke mum. \v 16 Mabo tata ma nago, abo tönö e mum, abo marapun te mum, mabo ais se mum idi tabo isik e mum urungan kö limine idi nang te mamaa rua pet ögarin e mum. A dauleng ke mum, idi tabo sexomet. \v 17 A nangadi xirip tabo melentexin e mum, möxösa, xö eseke. \v 18 Inexalik kaim pe önga axana bebene öxöm mum irabo tup. \v 19 Ma nang bara mum morobo tuu lölös, mum morobo uruoxe a to. \p \v 20 “Nang bere mum morobo pere a oleleng ne umri te elulure e Jerusalem, mum morobo ösöxö bara a axana bung möxö wewet ögarin ina lagunon iri lörörö. \v 21 Io, i deek bara a nangadi nang te xisixis Judeia xina axana bung, tabo ulo uruso xöbo maii. Me idi nang te kis kölöme Jerusalem tabo wan su. Me idi nang te xisixis kö boxönö lörörö, idi tebele laxa xina lagunon taxin. \v 22 Ina axana bung na ine a axana bung nang God irabo balu ma ömokorot tua öturunon abo tinenge re ine nang toxoro geet. \v 23 Irabo laa ne maris köbo une nang te tienen, me idi nang te urus barok kö inabo bung na! A tiip taxin arixe irabo wanot kö ina öxöno lagunon ma a laie re ine irabo bulus öxaa xö ina nangadi. \v 24 Ma tabo buso idi ma sele, ma tabo kip lo a dauleng kabise xarnang abo karabus urungan köbo kantri xirip. Ma nangadi nang kaim bara abo Judeia idi tabo pas ösu e Jerusalem ot kö axana bung nang e God iri pilak irabo kis eöt. \p \v 25 “Ma abo auxileng irabo ot kö xaken, a texe mabo tii. Ma ra xö pu xö öxöno lagunon, a nangadi tabo dödöm oleleng, ma tabo burin a börbörön ma tinawit möxö rasi. \v 26 A nangadi tabo memet saxit ma binuut ulamun a lasa i orot pösöt idi ra xö öxöno lagunon. Ruasa, möxösa, abo lalaa lölös meriso xö mango irabo mamagi. \v 27 Kö ina axana bung niang, idi tabo pere \qt a Barok kö Tödi irabo wanot kö kubu \qt* arixe ma lölös ma a mariris taxin. \v 28 Ma nang abo lalaa na irabo urulo ra inot, mum morobo tuu lömö ma morobo wawara kaa, möxösa, a ineöro re mum iri lörörö rua nuanot.” \p \v 29 Ma ixo tengen ina tinenge öwuo na re idi. Ma ixo tengen bira, “Mum moro pere ina uno fik mabo mangana uno iaa xirip. \v 30 Ma nang mum mo pere abo labana te tawalas, mum morobo ösöxö bara a axana bung möxö xaken iri lörörö rua inot. \v 31 Xarnang iat mon, nang e mum mo pere inabo lalaa na te orot, mum morobo ösöxö bara a kingdom kö God iri lörörö rua inot. \p \v 32 “Turunon saxit, ina nangadi nang tabo pere inabo lalaa na, idi tekebeöt ta minet bang, ot nang abo lalaa na xirip irabo ot. \v 33 A balana kubu ma öxöno lagunon irabo wan tup, nexalik bara a tinenge re e, i kebeöt ta xakawöm. \p \v 34 “Mum moro tumarang, xalik a magingin ne ininim baba ma a dinödöm köba ulamun abo mangana axanan möxö to irabo öriip e mum. Nang bere mum mo wewet bira, ina bung na irabo uxun öwuwus e mum, \v 35 möxösa, irabo wanot pösöt idi xirip ewe nang tobo xisixis sa xö öxöno lagunon kirip. \v 36 Mum morobo tumarang ma morobo seseseng sösöxö bara a lölös se mum irabo eöt tua rorop e mum pua ulo wes kirip abo lalaa nang irabo ot pösöt e mum. Ma morobo seseseng sösöxö bölök bara mum morobo eöt ta balamasa xö wawara xö Barok kö Tödi.” \p \v 37 Ma xöbo bungbung kirip Jisas ixobo eusu ringan kö gunon ne lotu raxin. Ma xöbo aien kirip, ine ixobo önan tua minaru ringan kö maii tobo rengrengen ine me Maii Olip. \v 38 Ma xöbo puxu xirip a marakörö oleleng toxobo önan ot urungan kö gunon ne lotu raxin tua ölangen ine. \c 22 \s1 Judas ixo aut tua isik tewe e Jisas \r (Matiu 26.2-5; Mak 14.1-2, 10-11) \p \v 1 Io, a bung taxin möxö Enen a Beret Kaim a Is Könan, tobo rengrengen ine ma Luxa ne Nuan Lexe, ixo lörörö ra nuanot. \v 2 Mabo pris tataxin mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses, idi toxo wawara siwin te ngas sua sesexomet e Jisas, möxösa, idi toxo buburin a nangadi. \v 3 Io, Satan ixo tup pe Judas nang tobo tengen ine me Iskariot, me ine a öng möxö ina sangaun ma ninöng. \v 4 Me Judas ixo wan pösöt abo pris tataxin mabo sisila möxöbo köbat möxö gunon ne lotu raxin. Me idi toxo etöngösen arixe bere Judas irabo isik tewe e Jisas bara bule. \v 5 Idi toxo axanan köba ma toxo sixaut tua ratabaa ine ma tuluwok. \v 6 Io, Judas ixo sixaut bölök ma ixo urulo ra winara siwin te mangana ngas mamaran tua isik e Jisas kö limine idi nang kaim pe marakörö ra ösöxö. \s1 Toxo tagure a Nien ne Nuan Lexe \r (Matiu 26.17-19; Mak 14.12-16) \p \v 7 Io, a bung möxö Luxa möxö Beret Kaim a Is Könan ixo wanot. Ma ina bung abo Judeia toxobo sesexomet bölök abo bak kö sipsip rue idi ra enen tua dödöxömen lo a bung möxö Luxa ne Nuan Lexe. \v 8 Jisas ixo tile e Pita me Jon ma ixo tengen, “Moro wan ma moro tagure a nien ne Nuan Lexe rue ire rua enen.” \p \v 9 Me idu toxo ose ine, “U mamaa bere maa marabo tagure ine ule?” \p \v 10 Ine ixo balu, “Ma nang bere mu me laxa xö lagunon taxin, a tödi i xikip nanin a bile ari irabo esuo me mu ringan. Mu morobo muu ölaxa ine xö gunon nang bara i laxa xönan. \v 11 Me mu morobo tengen kö tamana gunon, ‘Tene ausu i ose bara, “Ule a ngasieke nang e mabo bak ne ausu re e, mem marabo en ina nien ne Nuan Lexe xönan?” ’ \v 12 Me ine irabo osen e mu ma önga xönö raxin niso lömö xö gunon nang toxoro tagure bulus. Mu morobo tagure a nien könan.” \p \v 13 Io, idu toxo wan lo me idu toxo pere xirip lo inabo lalaa nang e Jisas ixo tengen te idu. Me idu toxo tagure a nien möxö Luxa ne Nuan Lexe. \s1 A minet te Jisas i öturunon a kunubus maxat \r (Matiu 26.26-30; Mak 14.22-26; 1 Korin 11.23-25) \p \v 14 Ma nang a axana bung möxö nien ixo wanot, Jisas mabo aposol idi toxo kis arixe xö öra. \v 15 Me Jisas ixo tengen te idi, “E mamaa bere e rabo en ina nien möxö Nuan Lexe arixe me mum melamu nang e rabo kip a kinadik. \v 16 Io, e tengen te mum, e karabo en öbaling ina nien na ot nang a unine ina nien irabo wanot turunon kö kingdom kö God.” \p \v 17 Io, Jisas ixo kip lo a kap wain ma ixo tengen deek kö God ulamunon, ma ixo tengen, “Mum moro kip lo ina na ma morobo erimine elin e mum min. \v 18 Möxö e tengen te mum, e karabo inim öbaling ina wain na ot nang a kingdom kö God irabo wanot.” \p \v 19 Ma ixo kip lo a beret ma ixo tengen deek kö God, io, ixo pidik, ma ixo tabaa nanin idi min ma ixo tengen, “Ina na a aike nang e isik kua gene mum. Mum moro en tua dödöxömen e.” \p \v 20 Xina mangana ngas mon, melamu xö nien ine ixo kip lo a kap wain ma ixo tengen, “Ina kap wain na ine a xuxubus maxat kö dee re e nang irabo su rua gene mum. \v 21 Ma lamun mum moro pere, a limine ina öng nang irabo isik tewe e, ine ia xö öra möxö nien arixe me e. \v 22 A Barok kö Tödi irabo wan urungan kö minet xarnang kö kunubus se God. Ma lamun, maris belek kö tödi nang irabo isik ine xö limine a nangadi.” \v 23 Mabo bak ne ausu re ine toxo urulo ra aose baling iat kaluluonin idi bara ewenene iat im pe idi irabo pet bira. \s1 A öng i taxin saxit i eöt ma öng nang i xö pu \r (Matiu 20.25-28; Mak 10.42-45) \p \v 24 Io, a inangat ixo taru kaluluonin idi bara ewenene re idi i taxin. \v 25 Jisas ixo tengen tö idi, “Ewe me idi niang kaim bara abo Judeia, abo king ke idi tobo ii öraxin idi iat ma tobo pere ösu abo nangadi xabise. Ma ewe me idi nang tobo kure xöbanin idi, tobo rengrengen öbaling idi bara abo tene rorop kö nangadi. \v 26 Inexalik mum bele wewet biringan. I deek bara ewe a öng i taxin saxit sik ke mum, irabo eöt ma öng nang i xö pu, ma bara öng nang i kure e mum, irabo eöt ma öng nang i tultul. \v 27 Me ewe re idu i taxin? A öng nang i kis kö öra möxö nien bara a öng nang i tultul? Turunon saxit, nangang i kisisik kö öra. Inexalik e ia kaluluonin e mum, e xarnang a önga tultul te mum. \v 28 Mum iat moxo tuu arixe me e, me mum moxo kaim kö nuan lie e nang abo tiip ixo wanot pösöt e. \v 29 Ma xarnang mon a Tata re e ixoro isik a kinis ne kingdom pe e, e bölök e rabo isik a kinis ne kingdom pe mum. \v 30 Io, mum morobo an me mum morobo inim arixe me e xö öra möxö nien kö kingdom pe e. Me mum morobo kis köbo kinis taxin tua kure a sangaun ma ninöng ne marapun mee Israel. \s1 Jisas ixo tengen bara Pita irabo öös sine \r (Matiu 26.33-35; Mak 14.29-31; Jon 13.37-38) \p \v 31 “Saimon, Saimon, God iri öbala e Satan bara irabo könönöin e mum, tua palang elixilixin abo dedeek mabo sasaban xarnang a öng irabo same a wit tua xikip tewe abo lewene xalik a irine. \v 32 Ma lamun e re seseng lamun nöngön, bara a nunu re nöngön i karabo subu. Ma nang bara u dödöm puxus, örobo mana ölölös abo töm.” \p \v 33 Inexalik e Pita ixo tengen, “Orong, e re tagur bara arabo wan arixe me nöngön urungan kö ömokorot ma a minet.” \p \v 34 Jisas ixo tengen, “E tengen te nöngön, Pita, nixinen nang a xixök i koxobola tenge bang, örobo narun ne öös bara u koxobo ösöxö e.” \s1 A unine bara abo bak ne ausu tabo kip a tiip \p \v 35 Me Jisas ixo ose idi, “Nang e xo tile e mum kö inuan te mum ma kaim a rat, bara re tuluwok ma bara re sandel, mum moxo sasaxan lamun te laa?” \p Idi toxo balu, “Kawaim.” \p \v 36 Ine ixo tengen tö idi, “Ma lamun na, nang bere mum ma tuluwok, moro kip, ma moro kip abo rat te mum. Ma nang bara kaim e mum ma sele möxö inarese, io, mum moro misik mabo saket te mum ma morobo kun te öng. \v 37 E tengen biringanin te mum, möxö abo tinenge re God toxo geet ulamun e, i tengen bira, \qt ‘Me idi toxo kos arixin ine mabo duöng saban.’ \qt* Me ina tinenge na irabo wanot turunon, möxösa, abo lalaa toxo geet ulamun e iri önan ot turunon.” \p \v 38 Mabo bak ne ausu toxo tengen, “Orong, örö pere, a nine sele möxö inarese ia.” \p Me Jisas ixo balu idi ma ixo tengen, “Iri eöt.” \s1 Jisas suso xö Maii Olip \r (Matiu 26.36-46; Mak 14.32-42) \p \v 39 Io, Jisas ixo wan su ma ixo wan urungan kö Maii Olip, xarnang ine ixobo wewet bie, mabo bak ne ausu re ine toxo muu ine. \v 40 Ma nang idi toxo ot kina xönö, ine ixo tengen te idi bara, “Mum morobo seseng bara mum korobo subu nang bara a ölelewen irabo ot pösöt e mum.” \v 41 Io, ine ixo wan talu idi a ömat aulik, eöt ma tinarang möxö wat a önga tödi i pet. Ixo subun kexe ma ixo seseng bira, \v 42 “Mama, nang bara u mamaa, e mamaa bara örobo irewe ina tiip na xalik e, ma lamun u bele muu a mamaa re e. Kaim. Örobo muu eörin a mamaa re nöngön iat.” \v 43 Ma önga angelo meriso lömö xö watmaep ixo ot pösöt ine ma ixo ölölös ine. \v 44 Me Jisas ixo örasen a tiip taxin, ma ixo seseng lölös ma malawang ke ine ixo tibin xarnang a dee i susubu su xö pu. \p \v 45 Nang ine ixo taru xalik a siniseng ma ixo wan baling urungan köbo bak ne ausu re ine, ixo parasiwin idi ma toxo paliso, möxösa, idi toxo tapunuk. \v 46 Ine ixo ose idi, “Mum mo wapaliso rösa? Mum moro taru ma moro seseng lamun mum mo korobo subu nang bara re ölelewen i ot pösöt e mum.” \s1 Judas ixo isik tewe e Jisas \r (Matiu 26.47-56; Mak 14.43-50; Jon 18.3-11) \p \v 47 Ma nang e Jisas angen ixo rengrenge, a marakörö toxo ot, ma tödi ewe nang tobo rengrengen ine me Judas, a öng möxö ina sangaun ma ninöng ne bak ne ausu, ixo silien idi. Ine ixo wan pösöt e Jisas sua mumuum ine. \v 48 Ma lamun Jisas ixo ose ine, “Judas, nöngön u isik a Barok kö Tödi xö limine abo iuo arixe mina mumuum na?” \p \v 49 Nang abo bak ne ausu re Jisas toxo pere a lasa ixo eka inot, idi toxo tengen, “Orong, i öt bere mem marabo erese mabo sele re mem?” \v 50 Ma a öng mere idi ixo tee xöröp tewe a talinge tuun möxö tene tinörön kö pris taxin. \p \v 51 Ma lamun Jisas ixo tengen, “Iri eöt ina na!” Ma ixo sigi a talingine ina tödi ma ixo ölanglanga ine. \p \v 52 Io, Jisas ixo tengen köbo pris tataxin, mabo umri möxöbo köbat möxö gunon ne lotu raxin, mabo sisila nang toxo ot tua rörödik ine bara, “Mum mo ot mabo sele mabo amu rua önawan e, xarnang arixe bere e a tödi baba? \v 53 Ma xöbo bungbung kirip e xobo xisixis arixe me mum kölöme xö xönö möxö gunon ne lotu raxin, me mum kaim kö mamaa rua rörön dik e. Ma lamun ina na a axana bung bara God iri öbala a lölös möxö ködö rua sisilien e mum rua wewet a tinörön te mum.” \s1 Pita ixo öös tewe e Jisas \r (Matiu 26.69-75; Mak 14.66-72; Jon 16.18, 25-27) \p \v 54 Io, idi toxo töndik ine, me idi toxo silien tewe ine ma toxo kip lo ine urungan kölöme xö gunon möxö pris taxin. Me Pita ixo mumuu nana, ma lamun ixo ömat aulik kalik idi. \v 55 Ma nang idi toxoro usumot a ia sösöt kölöme xö xönö möxö gunon ma toxo kis kö pu arixe, Pita ixo kis kö pu arixe midi. \v 56 A önga une tultul ixo pere ine xö bibio ne ia sösöt ixo kisisik. Ixo pere dik ine ma ixo tengen, “Ina tödi na ixo arixe me Jisas.” \p \v 57 Ma lamun e Pita ixo öös ma ixo tengen, “Une, e koxobo ösöxö ine.” \p \v 58 A aulik melamu a öng kabise belek ixo pere ine ma ixo tengen, “Nöngön bölök a öng mere idi.” \p Me Pita ixo balu, “Tödi, e kaim!” \p \v 59 Io, a axana bung melamu a öng kabise belek ixo wöwörö lölös, “Turunon saxit, ina tödi na ixo arixe me Jisas, möxösa, ine mee Galili.” \p \v 60 Pita ixo balu, “Tödi, e kobo ösöxö a lasa nöngön u wöwörö ulamun!” Ma nang mon ine ixo wöwörö, a xixök ixo tenge. \v 61 A Orong ixo tawuxus ma ixo pere dik e Pita. Io, Pita ixo döxömen lo a tinenge niang a Orong ixo tengen te ine bara, “Nixinen nang a xixök i kobola tenge bang, nöngön örobo öös tewe e xö narun ne axan.” \v 62 Me Pita ixo wan su ma ixo gee saban arixe. \s1 Abo kansel toxo kure e Jisas \r (Matiu 26.63-68; Mak 14.61-65; Jon 18.19-23) \p \v 63 A nangadi ewe nang toxo werwere muu e Jisas, toxo urulo a aösaxit saban ma toxo dangdangat ine. \v 64 Idi toxo kut pi a marna ma toxo ose ine, “Örö tengen te tinenge propet im na. Ewe i tut nöngön?” \v 65 Me idi toxo tengen a oleleng ne tinenge saban kabise rö ine. \p \v 66 Xö puxu bubung a kansel möxöbo sisila möxö nangadi, mabo pris tataxin arixe mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses, toxo kis arixe. Ma toxo silien e Jisas urungan kö wawara re idi. \v 67 Me idi toxo tengen, “Örö tengen te mem nang bara nöngön a Mesaia bara kaim.” \p Me Jisas ixo tengen tö idi, “Nang bara e tengen te mum, mum mo korobo nunu re e, \v 68 ma nang bere e ose e mum, mum mo korobo balu e. \v 69 Ma lamun urulo nixinen ma melamu, \qt a Barok kö Tödi irabo kis kö kinis taxin tingan kö lime tuun te God \qt* nang a lak lölös ine.” \p \v 70 Idi xirip toxo ose, “Me nöngön a Barok kö God?” \p Me ine ixo balu, “Mum mo töxödös nang mum mo tengen biringan tö e.” \p \v 71 Io, idi toxo tengen, “Ire tebele ose öbaling kebo tinenge maras lamun ina tödi na. Ire tere ölangen ina tinenge xalik a ngalana ine iat.” \c 23 \s1 Toxo isik e Jisas urungan te Pailat \r (Matiu 27.11-14; Mak 15.2-5; Jon 18.29-37) \p \v 1 Io, idi xirip abo sisila nang toxo kis etok toxo taru kaa ma toxo silien tewe e Jisas urungan mesila re Pailat. \v 2 Me idi toxo urulo ra wupuk ine ma toxo rengrengen, “Mem mere parasiwin ina tödi nang ibo sisilien ölelebes a nangadi re mem abo Judeia. Me ibo wanwanak e mem bere mem bele kun takis urungan kö king mee Rom, ma ibo rengrengen bara ine iat a Mesaia, a king.” \p \v 3 Io, Pailat ixo ose e Jisas, “Nöngön a king möxöbo Judeia?” \p Jisas ixo balu ine bara, “Ine mon xarnang u tengen.” \p \v 4 Io, Pailat ixo tengen köbo pris tataxin ma xö marakörö, “E kobo parasiwin te unine saban ulamun ina tödi na.” \p \v 5 Ma lamun idi toxo wöwörö lölös iat, “Ine ibo öraru a balana nangadi mee Judeia ma inausu re ine, urulo ro Galili ma ixo wan esexere ura.” \s1 Pailat ixo tile rewe e Jisas urungan te Erot \p \v 6 Ma nang e Pailat ixo ölangen ina na, ixo ose bara ine mee Galili bara kaim. \v 7 Ma nang e Pailat ixo ösöxö bere Jisas ine möxö xönö nang e Erot ibo kure sik, ine ixo tile e Jisas urungan te Erot, möxösa, e Erot bölök nangen nang Jerusalem kö ina bung. \p \v 8 E Erot ixo axanan saban arixe nang ixo pere e Jisas, möxösa, ixoro ölangen abo winörö ulamun ine ma ixo baa xixiset bang iat tua werwere ine. Ma ixo mamaa rua werwere abo lalaa lölös ne auwuwus nang irabo pet. \v 9 Ine ixo ose e Jisas ma oleleng ne ineose, nexalik Jisas kaim kö babalu ine. \v 10 Abo pris tataxin mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses, toxo tuu sik kingan ma toxo wewet abo tinenge lölös sua wupuk e Jisas. \v 11 Io, Erot mabo duöng möxö inarse re ine, toxo uli ine ma toxo eösaxit saban te ine. Ma toxo ölaulawa ine ma man deek xarnang möxö king, ma toxo tile wuxus ine urungan te Pailat. \v 12 Mesila Erot me Pailat toxobo eöngat, ma xö ina bung idu toxo ais im. \s1 Pailat ixo kure e Jisas \r (Matiu 27.15-26; Mak 15.6-15; Jon 18.39—19.16) \p \v 13 Pailat ixo kuwe etok abo pris tataxin, abo tene sisila ma a nangadi, \v 14 ma ixo tengen tö idi, “Mum moxo lamus ot ina tödi na ura rö e, xarnang a öng bara i silien ögarin a nangadi. E xo ose ine xö wawara re mum ma kaim a parasiwin te unine sasaban kö ina tödi nang mum mo puk ine. \v 15 Me Erot bölök kaim a parasiwin te unine sasaban lamun ine ma ixo tile öbaling ine ura re ire. Xarnang mum mo öt ta werwere, ine i koxobo pet te laa nang irabo met kelen. \v 16 Io niang, e rabo ömokorot ine ma arabo palas tewe ine.”\f + \fr 23.16 \ft A dauleng ne ginigeet me lorexe toxo bulus ölaxa rina \+bd 36 \+bd* i tengen bira: \+qt Io, xö Luxa ne Nuan Lexe, Pailat ixobo mana walwalas ösu a önga tödi xalik a gunon ne aömokorot urungan te idi.\+qt*\f* \p \v 18 A marakörö toxo kup taxin bara, “Sexomet ine! Ma moro palas sik e Barabas ura re mem!” \v 19 (Me Barabas, toxo bulus ölaxa ine xö gunon ne aömokorot, möxö ine ixo öraru a inarese arixe ma gapman ma ixo erese ömet bölök.) \p \v 20 Pailat ixo mamaa rua uguran tewe e Jisas, io, ixo tengen öbaling kö marakörö. \v 21 Ma lamun idi toxo xukup iat bara, “Tut ine xö sölöxöröp! Tut ine xö sölöxöröp!” \p \v 22 Sese önarun min, ine ixo tengen tö idi, “Ruasa? A mangana sasaban sa ina tödi na ixo pet? E parasiwin kölöme re ine kaim pe laa i saban eöt bara irabo met kelen. Io niang, e rabo ömokorot ine ma melamu arabo palas tewe ine.” \p \v 23 Inexalik idi toxo xukup lölös bara tabo mana tut e Jisas kö sölöxöröp, io, abo kinup pe idi ixo örarik e Pailat bara irabo sixaut. \v 24 Io, Pailat ixo kure e Jisas xarnang idi toxo mamaa. \v 25 Ine ixo palas tewe a tödi ewe nang toxo tewe ölaxa xö gunon ne aömokorot, ine nang ixo öraru a inarese raxin ma inarese ömet kö gapman, a öng nang idi toxo seng lo ine. Me Pailat ixo isik e Jisas urungan köbo duöng inarese xarnang kö mamaa xö nangadi. \s1 Toxo tut e Jisas kö sölöxöröp \r (Matiu 27.33-44; Mak 15.22-32; Jon 19.17-24) \p \v 26 Io, nang idi toxo silien tewe e Jisas, idi toxo töndik e Saimon mee Sairin, ewe nang ixo önan kö nuan te ine, ma toxo bulus a sölöxöröp lömö rine ma toxo ölölös lo ine rua xikip ma ra muumuu e Jisas. \v 27 A marakörö raxin toxo muu ine, kaluluonin idi a dauleng ne balixilik ewe toxo tapunuk ma toxo gegee nana rö ine. \v 28 Jisas ixo tawuxus ma ixo tengen tö idi, “Balixilik mee Jerusalem, mum bele gegee rö e. Mum moro gegee rö mum iat ma bung baroxorok ke mum, \v 29 möxösa, axana bung möxö kinadik irabo ot pösöt e mum nang mum morobo tengen, ‘A bung une tuu ewe nang tekara kip barok ma tekara eurus, irabo deek kö idi.’ \v 30 Io, \q1 “‘idi tabo tengen köbo maii, “Moro subu kaa re mem!” \q1 ma tabo tengen köbo kalala, “Moro kait pi e mem!” ’ \m \v 31 Ma nang bara idi te pet ina mangana tatalien na xö iaa i to sik, io, idi tabo pet a lasa nang a iaa iri manga?” \p \v 32 A nine tödi xabise bölök, idu a nine tödi saban, idu bölök toxo silien ösu idu ra minet arixe me Jisas. \v 33 Ma nang idi toxo wanot kö xönö tobo rengrengen me Siine Öxöno Tödi, ringan idi toxo tut ine xö sölöxöröp arixe ma nine tödi saban, a öng kö lime tuun ma öng kö lime kes. \v 34 Me Jisas ixo tengen, “Mama, döxömen taun a magingin saban te idi, möxö idi tokoxobo ösöxö a lasa nang idi te wewet.” Me idi toxo egulös satu rua erimine abo man te ine re idi iat. \p \v 35 A nangadi toxo tuu ngökngök sik, mabo tene pet warkurai toxo eösaxit tine. Idi toxo tengen, “Ine i rorop a nangadi xabise. Ma nang bara ine a Mesaia re God nang God ixoro pere kos, ganim ine irabo öro öbaling ine iat.” \p \v 36 Abo duöng inarese bölök toxo wanot ma toxo eösaxit me ine. Idi toxo tabaa ine ma wain manun. \v 37 Ma toxo tengen, “Nang bara nöngön a king möxöbo Judeia, na im örö top öbaling nöngön iat.” \p \v 38 Ma toxo geet a xönö tinenge ma toxo bulus lömö xö sölöxöröp. Ma i tengen bira, “Ina tödi na ine a king möxöbo Judeia.” \p \v 39 Öng möxö ina nine tödi saban ewe nang ixo tabaleleng sik kingan, ixo eösaxit te Jisas bira, “Nöngön a Mesaia, goo? Göm, örobo öro nöngön iat arixe me maa!” \p \v 40 Ma lamun a öng kabise ixo tenge köö ine bira, “Nöngön u kobo buburin e God? Nöngön bölök u kip sik ina mangana ömokorot nang ine i kip sik. \v 41 Idi te se iraa eöt mabo lasa nang iraa tobo wewet, nexalik ina tödi na i koxobo pet te laa nang i saban.” \p \v 42 Io, ine ixo tengen, “Jisas, örobo döxömen lo e xö axana bung nang örobo wan laxa xö kinis ne kingdom pe nöngön.” \p \v 43 Me Jisas ixo balu ine, “Turunon saxit, nixinen nöngön örobo kis arixe me e ruso xö xönö i deek saxit.” \s1 Jisas ixo met \r (Matiu 27.45-56; Mak 15.33-41) \p \v 44 Ma ixo lörörö ra luono xaken, ma a ködö ixo wanot ma ixo tawi xirip ina öxöno lagunon ot kö narun ne axana bung kö aien, \v 45 möxösa, a xaken ixo mun. Ma a xönö man taxin meringan kölöme xö gunon ne lotu raxin ixo tamadidi ninöng ne xönö. \v 46 Jisas ixo kup wösö raxin bira, “Mama, e isik a tanono e xö tabalana limem.” Ma nang ine ixo tengen sik bira, ixo met. \p \v 47 A umri raxin möxöbo duöng inarese ixo pere a lasa ixo wanot, ma ixo ölet e God ma ixo tengen, “Turunon saxit, ina tödi na a tene töxödös.” \v 48 A nangadi xirip ewe nang toxo ot etok ka werwere ina laa, idi toxo pere a lasa ixo ot ma toxo tapunuk ma toxo wasa abo böngböngöno idi ma toxo wan tewe. \v 49 Ma lamun ewe idi xirip nang toxo ösöxö ine, idi toxo tuu sik kö palaa ma toxo werwere inabo lalaa na. Ma kaluluonin idi a balixilik nang toxo muu lo ine mee Galili. \s1 Toxo bulus e Jisas kö maöt \r (Matiu 27.57-61; Mak 15.42-47; Jon 19.38-42) \p \v 50-51 A önga tödi a esene e Josep, ine a öng möxöbo kansel, me ine mee Arimatia xö xönö Judeia. Ine a tödi deek ma a tene töxödös, ewe nang kaim ine xo sixaut kö dinödöm ma tatalien te idi. Me ine ixo xixiset ma kingdom kö God. \v 52 Ine ixo wan pösöt e Pailat, ma ixo seng lo a minet te Jisas. \v 53 Io, ine ixo kip ösu, ma ixo kait pi ma man pidien, ma ixo bulus ölaxa ine xö lieng niang toxoro tee, a öng nang kaim bang ka ömarin te tödi xönan. \v 54 Ma ina bung, a bung möxö tagur bulus sua Sabat. Ma a bung Sabat ixoro lörörö ra inot. \p \v 55 A balixilik nang toxo muu e Jisas mee Galili, idi toxo wan arixe me Josep ma toxo pere a lieng ne minet. Ma toxo pere bölök nang toxo ömarin bulengin e Jisas kölöme xönan. \v 56 Io, idi toxo wan baling urungan lagunon ma toxo tagure bulus abo mangana aururup nang a lak sixine deek. Inexalik idi toxo mamas kö bung Sabat xarnang a warkurai i tengen. \c 24 \s1 Jisas ixo taru kaa xalik a minet \r (Matiu 28.1-8; Mak 16.1-8; Jon 20.1-8) \p \v 1 Xö Sade xö puxu bubung, abo une toxo kip abo mangana aururup deek nang idiet toxoro tagure, me idiet toxo wan urungan kö lieng möxöbo minet. \v 2 Me idiet toxo parasiwin bara toxoro ubun tewe a wat kalik a marana lieng, \v 3 ma lamun nang idiet toxo wan laxa, idiet kaim kö werwere a aine e Jisas, a Orong. \v 4 Ma nang idiet toxo dödödöm ulamun ina na, saxit iat mon a nine tödi toxo tuu xö lawana idiet mabo man te idu ixo sisiek xarnang a siek. \v 5 Inabo une toxo buut ma toxo ii ötun a wawara re idiet uri xö pu, ma lamun a nine tödi toxo tengen tö idiet, “Rösa muot mo wawara siwin kaluluonin abo minet lamun a tödi nang i to sik? \v 6 Kaim ine ra. Ine iri taru baling kalik a minet! Muot moro döxömen lo a tinenge ine ixo tengen te mum nang ine ixo kis arixe bang me mum pingan Galili bira, \v 7 ‘A Barok kö Tödi, tabo mana isik ine xöbo limine a nangadi saban, ma tabo tut ine xö sölöxöröp ma xö bung sese önarun min ine irabo taru kaa baling.’” \v 8 Io, idiet toxo döxömen lo abo tinenge re ine. \p \v 9 Ma nang idiet toxo tawuxus baling meringan kalik ina lieng, idiet toxo tengen abo lalaa xirip urungan kö sangaun ma öng ne bak ne ausu ma urungan bölök köbo dauleng kabise xirip. \v 10 E Maria Makdala, Joana, me Maria a nago re Jems ma dauleng ne balixilik kabise bölök ewe nang toxo töngösen abo aposol minabo tinenge na. \v 11 Inexalik kaim idi xo nunu xöbo balixilik, möxösa, abo tinenge re idiet ixo xarnang a laa tataun tö idi. \v 12 Ma lamun e Pita ixo sile taru ma ixo ulo urungan kö lieng. Ine ixo tunsu, ma ixo pere abo xönö man kalik mon tingan kö pu. Io, ine ixo wan lo ma ixo dödödöm iat te ine ulamun a lasa ixo ot. \s1 Jisas ixo ot wösö xö nine tödi xö ngas u Emaus \p \v 13 Xö ina bung mon, a ninöng mere idi, idu toxo önan lamun a lagunon tobo rengrengen ine me Emaus, i eöt ma sangaun ma öng ne kilomita meringan Jerusalem. \v 14 Me idu toxo etöngösen nana re idu ulamun abo lalaa xirip nang ixoro wanot. \v 15 Ma nang idu toxo etöngösen nana re idu minabo lalaa na, Jisas iat ixo wanot pösöt idu ma ixo wan arixe me idu. \v 16 Inexalik God ixo eng pi abo marana idu ra werwere xulen ine. \p \v 17 Me ine ixo ose idu, “Mu mo etöngösen ma a lasa nang mu mo önan nana?” \p Io, idu toxo tuu ödödö, mabo mamaran te idu ixo wawara maris. \v 18 A öng mere idu, e Kiliopas, ixo ose ine bira, “Nöngön mon a önga ose ringan Jerusalem nang u koxobo ösöxö abo lasa nang iri ot tingan kö inabo bung na?” \p \v 19 Me ine ixo ose bara, “Mabo lasa?” \p Io, idu toxo balu bara, “Abo lalaa ulamun e Jisas mee Nasaret. Ina tödi na a propet ine. Abo tinenge re ine mabo tinörön te ine a lak lölös kö wawara xö God ma xö nangadi xirip bölök. \v 20 Abo pris tataxin mabo tene pet warkurai te ire toxo isik tewe e Jisas bara irabo tuu xö warkurai ma bara irabo met. Me idi toxo tut ine xö sölöxöröp. \v 21 Ma lamun mem moxo nunu sik bara ine a öng ewe nang irabo ölanglanga e Israel. Ma önga laa bölök, a narun ne bung iri saxit nang toxo tut ine xö sölöxöröp. \v 22 A dauleng ne balixilik bölök mere mem te öwuwus e mem. Idi te wan urungan kö lieng möxöbo minet kö puxu bubung. \v 23 Inexalik idi tokobo pere a aine. Me idi te wanot ma te tengen te mem bara idi te pere a nine angelo, me idu te tengen bara ine iri to baling. \v 24 Io, a dauleng ne ais se mem toxo wan urungan kö lieng ma toxo pere xarnang mon abo balixilik toxoro tengen, ma lamun ine, kaim idi xo werwere ine.” \p \v 25 Me Jisas ixo tengen tö idu, “Bara bule me mu koxobo maras me mum mo alilis sua nunu xöbo tinenge propet nang toxoro tengen? \v 26 Turunon saxit, a Mesaia irabo mana kip iat ina kinadik, ma melamu irabo laxa xö mariris se ine.” \v 27 Me Jisas ixo tengen ömaras se idu ulamun abo lalaa nang i kis kölöme xöbo ginigeet kirip pe God lamun ine iat, urulo re Moses arixe mabo tinenge xöbo propet kirip. \p \v 28 Ma nang idiet toxo orot lörörö xö lagunon nang idu toxo mamaa rua nuan uxe, Jisas i pet ine xarnang bara ixo mamaa rua nuan esexere. \v 29 Ma lamun idu toxo seng ölölös ine, me idu toxo tengen, “Örö kis arixe me maa, möxö iri aien im ma a ködö iri lörörö ra inot.” Io, ine ixo wan laxa rua kinis arixe me idu. \p \v 30 Ma nang ixo kisisik kö öra möxö nien arixe me idu, ixo kip lo a beret ma ixo tengen deek ulamun ma ixo pidik ma ixo tabaa idu min. \v 31 Io, abo dinödöm pe idu ixo wanot maras me idu toxo perexulen ine. Me Jisas ixo kawöm tataun mon kalik idu. \v 32 Me idu toxo wöwörö iat te idu bara, “Turunon saxit, a balana iraa i kos nang ine i etöngösen nana me iraa xö ngas ma nang i palas abo unine tinenge möxöbo ginigeet te God te iraa.” \p \v 33 Saxit iat mon, idu toxo taru ma toxo baling iat mon urungan Jerusalem. Idu toxo ot pösöt a sangaun ma öng ne bak ne ausu ma dauleng kabise bölök arixe me idi. Me idi toxo kis etok arixe. \v 34 Ma toxo rengrengen, “Turunon saxit. A Orong iri taru kaa baling ma iri wösö re Saimon.” \v 35 Io, idu toxo etöngösen ma lasa nang ixo wanot kö ngas, ma bara bule nang idu toxo perexulen e Jisas nang ine ixo pidik a beret. \s1 Jisas ixo ot wösö xöbo bak ne ausu \p \v 36 Ma nang idi angen toxo etöngösen mina na, e Jisas iat ixo tuu kaluluonin idi ma ixo tengen tö idi, “A malum irabo kis arixe me mum.” \p \v 37 Me idi toxo wuwus ma toxo buut. Idi toxo dödödöm bere idi te pere a tano. \v 38 Me ine ixo tengen tö idi, “Mum mo wuwus sö sa me mum mo dödöm ninöng kö sa? \v 39 Moro pere abo limine e arixe mabo xexene e. E, e iat mon! Moro sigi e ma moro pere, a tano kaim ine ma lewene aine ma sii xarnang na mum mo pere e min.” \p \v 40 Ma nang ine ixoro tengen ina na, ixo osen idi mabo limine mabo xexene. \v 41 Ma kaim iat idi xö nunu xönan, möxösa, idi toxo wöwö ma axanan ma toxo dödöm köba. Io, Jisas ixo ose idi, “Mum mere laa ringan tua enen?” \v 42 Me idi toxo tabaa ine ma xönö subana en toxoro söngöt. \v 43 Ma ixo kip lo ma ixo en kö wawara re idi. \p \v 44 Me ine ixo tengen tö idi, “Inabo lalaa na e xo töngösen e mum min nang e xo xisixis bang me mum, bara abo lalaa xirip tabo mana pet eöt ma nang toxo geet ulamun e kölöme xöbo warkurai te Moses mabo tinenge xöbo propet ma xö buk ne Sinö.” \p \v 45 Io, ixo palas abo dödöxömen te idi bere idi tabo maras ulamun inabo ginigeet te God. \v 46 Ma ixo tengen tö idi bira, “Toxoro geet ina na, bara a Mesaia irabo örasen a kinadik ma xö bung sese önarun min irabo taru kaa xalik a minet. \v 47 Ma tabo etöngösen ma esene xö nangadi xirip pa xö öxöno lagunon, urulo ra Jerusalem, bara a nangadi xirip tabo dödöm puxus me God irabo döxömen taun tewe abo magingin saban te idi. \v 48 Mum moxo pere inabo lalaa na me mum morobo etöngösen min. \v 49 Me e rabo tile ösu re mum a lasa nang a Tamake ixo xuxubus ulamunon. Inexalik mum morobo kis xiset ulamun ine ra xö ina lagunon ot nang bara a lölös meriso lömö irabo kain e mum.” \s1 God ixo kip lo e Jisas urso xö watmaep \p \v 50 Ma nang ine ixo lamus ösu idi urungan Betani, ixo rarik a limine ma ixo wadöane idi. \v 51 Ma bara nang ine ixo wawadöane idi, ixo wan lie idi me God ixo kip lo ine uruso lömö xö watmaep. \v 52 Io, idi toxo lotu wösöt ine, ma toxo tawuxus baling arixe ma axanan taxin urungan Jerusalem. \v 53 Me idi toxobo önan ot sösöxö urungan kö gunon ne lotu raxin me idi toxobo ölelet e God tingan.