\id ACT - Barok \h APOSOL \toc3 Aposol \toc1 ABO TINÖRÖN KÖBO APOSOL \toc2 APOSOL \mt1 ABO TINÖRÖN KÖBO APOSOL \ip Luk ixo araun tua paraa a pii re Jisas kö Atöngösen Deek ke Luk (pere Luk 1:1) ma ixo öxawam ina pii ma ina ginigeet na nang i etöngösen ulamunon a nuan möxö atöngösen deek ulamun e Krais. Luk ixo isik ina nine ginigeet kirip pe Tiopilas (pere a öxöno tinenge xö Luk). Abo Tinörön köbo Aposol i ömaras ire ulamun \bd a urulo möxö lotu ma bara a lotu irabo wan esexere bule, meringan Jerusalem uri Samaria ma xö boxönö xirip möxö öxöno lagunon (Aposol 1:8).\bd* Ina na a unine ina ginigeet. I töngösen ire bara a lotu ixo wanot bule melamu xö tinaru kaa re Jisas. Xö urulo, abo Judeia toxo nunu, io, ma Töxödös ne Tanono ixo wan su lömö re idi (2:1-41). Ma lamun a atöngösen deek i kobo rua gene idi abo Judeia xalik mon. Kaim. A Töxödös ne Tanono ixo wan su bölök ke idi abo Samaria nang toxo nunu re Krais sua osen bara God irabo öro idi (8:14-17; 8:25). Ma a Tanono ixo wan su bölök ke idi nang kaim bara abo Judeia rua osen bara a nangadi möxö öxöno lagunon kirip tabo eöt tua xikip ina ineöro nang bara idi tabo nunu re Krais (10:1-11:18). I töngösen bölök ire ulamun a to ma tinörön te Pol nang ixo etöngösen ma atöngösen deek kö idi nang kaim bara Judeia, möxösa, abo Judeia toxo mölök kalik a atöngösen deek. Io nang, i eöt te ire bara tabo maras kere dauleng ne laa xö inabo lotu nang e Pol ixo tile inabo ginigeet urungan te idi. Me Luk ixo geet ina pii nang e Pol ixo kis kö gunon ne aömokorot to Rom kö nine awat. Pol ixo lörörö im bara irabo tuu xö warkurai ma i wawara bara e Luk ixo mamaa rua osen bere Pol i koxobo pet te önga sasaban. Abo tiip toxo ot pösöt e Pol, möxösa, abo Judeia toxo mölök kalik e Pol, ma kaim bara re önga tene pet warkurai mee Rom ixo pere lo re önga sasaban te Pol. \c 1 \s1 Jisas ixo wan uruso xö watmaep \p \v 1 Tiopilas, kölöme xö sisila ne buk e xo geet, e xo geet lamun abo lalaa nang e Jisas ixo urulo xö tinörön ma a ausu re ine, \v 2 ot kö axana bung nang e God ixo kip lo ine uruso xö watmaep. Melamu ixo kip lo e Jisas uruso lömö, Jisas ixo isik a tinenge möxö lölös möxö Töxödös ne Tanono urungan köbo aposol nang ine ixo pere kos lo. \v 3 Melamu xö kinadik ma tiip pe ine, ixo osen ine xinabo duöng ma ixo isik a oleleng ne auxileng kua werwerexulen bara turunon saxit ine ixo to sik. Xö nit ne sangaun ne bung, e Jisas ixo orot pösöt idi ma ixo rerenge re idi lamun a kingdom kö God. \v 4 Jisas ixo isik a tinenge lölös se idi nang idi toxo ot arixe: “Gan a nuan lie e Jerusalem, lamun mum morobo kis xiset lo a arabaa nang e Tata ixo kubus, nang e mum moxo ölangen bara e xo wöwörö lamun. \v 5 Jon ixo baptais ma ari, lamun köbo bung na uruso mon mum morobo kip baptais arixe ma Töxödös ne Tanono.” \p \v 6 Io, nang abo aposol toxo ot etok arixe me Jisas ma toxo ose ine, “Orong, xina bung na örobo isik a kingdom kö God baling köbo Israel?” \p \v 7 Jisas ixo tengen tö idi, “I kobo laa re mum pa ösöxö a bung mabo axana bung nang e Tata ixoro bulus kö lölös se ine iat. \v 8 Lamun morobo ilo a lölös kö bung nang a Töxödös ne Tanono irabo ot te mum, me mum morobo tengen a turunon tö e ruso Jerusalem, ma kölöme xirip Judeia me Samaria ma xö öxöwam möxö öxöno lagunon.” \p \v 9 Malamu xö tinenge nang ixo tengen, ine ixo wan kaa ma a kubu ixo kait pi lo ine xö wawara re idi. \p \v 10 Idi toxo werwere dik e Jisas ixo önan kaa uruso lömö, ma saxit mon, a nine tödi idu toxo sige sik ana man pidien, toxo tuu sik kö lawana idi. \v 11 Me idu toxo tengen, “Duöng meriso Galili, ruasa mum mo ruruu ringan ma mo wawara uruso lömö xö watmaep? Ina Jisas nang God i kip lo uruso lömö xö watmaep, ine mon nang irabo wan su baling kina ngas iat nang mum mo pere ine i wan kaa bie uruso xö watmaep.” \s1 Matias ixo kip kulas a xönö re Judas \p \v 12 Io, idi toxo wan lie a maii tobo tengen me Olip, ma toxo wan uruso Jerusalem. Ma Jerusalem i öt ma önga kilomita xalik a Maii Olip. \v 13 Nang idi toxo ot, idi toxo wan kaa xö xönö ruso lömö xö gunon nang idi tobo xisixis könan. Nangadi nang toxo ot e Pita, Jon, Jems me Endru, Pilip me Tomas, Batolomiu me Matiu, Jems a barok ke Alpius me Saimon a Silot me Judas a barok ke Jems. \v 14 Idi xirip tobo orot etok ma toxobo seseseng sösöxö arixe mabo une, me Maria a nago re Jisas mabo tönö re ine. \p \v 15 Xina bung niang Pita ixo tuu kaluluonin abo tene nunu. A marakörö toxo öt ma a mar ma nine sangaun arixe. \v 16 Me Pita ixo tengen, “Abo töke, a tinenge re God toxo geet i eörin nang a Töxödös ne Tanono ixo tengen mesila saxit kö ngusuno Dewit lamun e Judas, nang ixo rörön xarnang a sisila, nang ixo sila re nangadi nang toxo tödik lo e Jisas. \v 17 Ine a öng mere ire me ine ixo tön sik a subana tinörön kölöme xönan.” \p \v 18 (Arixe ma xinixun nang ixo kip lo möxö magingin saban te ine, Judas ixo kun a xönö pu, ma ringan könan ixo subu sila ma öxöno, ma aine ixo tawalang, ma balana ixo tamaluok su. \v 19 Ma nangadi xirip niso Jerusalem toxo ölengen lo, ma xö tinenge re idi, idi toxo tengen ina xönö pu nang ma ese ‘Akeldama,’ a unine bara a ‘Öxöno Pu möxö Dee.’) \p \v 20 Me Pita ixo tengen öbaling bira, “Na ixo ot, möxö toxoro geet ösu xö Buk ne Sinö bira, \q1 \qt ‘E mamaa bara a gunon te ine irabo mene, \qt* \q1 \qt ma kaim pe öng irabo kis könan.’ \qt* \m Ma ixo tengen baling bira, \q1 \qt ‘Re öng kabise irabo kip lo a ngasiene xina tinörön ne tene sisila.’ \qt* \m \v 21-22 Io, tabo mana pere kos lo re öng mere idi ewe nang toxoro kis arixe me ire xöbo bungbung kirip nang e Jisas, a Orong, ixo önan eli kaluluonin ire, ma urulo xö baptais se Jon urungan kö bung nang God ixo kip lo e Jisas uruso lömö xalik ire. Io, öng mere idi irabo mana arixe me ire ra tinenge maras lamun a tinaru baling ke Jisas nang a lak turunon.” \p \v 23 Io, idi toxo maraxa ra pere kos a nine tödi, Josep nang tobo rengrengen ine me Barsabas (esene bölök e Jastus), me Matias. \v 24-25 Idi toxo seseseng, “Orong, u ösöxö sik a dinödöm kö nangadi xirip. Orong, e seng nöngön örö osen e mem me nangang sa re idu nang uru pere kos lo rua xuxulas e Judas kina tinörön möxöbo aposol. Judas ixo wan lie ina tinörön ma ixo baling lamun kö xönö nang a kinis se ine iat.” \v 26 Io, idi toxo tewe a nine wat tua pere kos lo ewenene re Josep me Matias irabo kip kulas ina tinörön te Judas, ma wat ixo subu ma ixo osen bere Matias. Io, toxo kos ölaxa ine xö önga sangaun ma öng ne aposol. \c 2 \s1 A Töxödös ne Tanono ixo wan su \p \v 1 Nang a bung möxö Pentikos ixo ot, idi xirip toxoro ot etok arixe xö önga xönö. \v 2 Ma saxit mon, a ginee xarnang a winawaxat möxö xiki lölös ixo wan su meriso lömö, ma ixo öwöwö xirip ina könönö gunon nang idi toxo kisisik e. \v 3 Idi toxo pere a laa xarnang a kamene ia ixo wan elixilik ma ixo kis kö öxödi a öngöng. \v 4 Idi xirip toxo wöwö arixe ma Töxödös ne Tanono ma toxo urulo ra tinenge mabo tinenge xabise nang a Tanono ixo ölölös idi rua tinenge min. \p \v 5 Io, a oleleng ne tene lotu möxöbo tee mee Judeia nang möxö boxönö xirip kö öxöno lagunon kö pu, toxo xisixis Jerusalem. \v 6 Nang toxo ölangen ina ginee, a marakörö toxo ot etok ma toxo ngangao, möxösa, öngöng mere idi ixo ölangen a tinenge re ine iat nang idi toxo wöwörö min. \v 7 Abo Judeia toxo wuwus köba ma toxo ose, “Ina nangadi na te wöwörö, idi mee Galili? Goo? \v 8 Io, bule bara ire öngöng te ölangen idi te wöwörö ma tinenge runon te ire öngöng iat? \v 9 Ire mee Patia, Midia ma Ilam, me ire mee Mesopotemia, Judeia ma Kapadosia, Pontus ma Esia, \v 10 Pirigia, Pampilia, Isip ma boxönö möxö Libia lörörö Sairin, mabo osee meriso Rom \v 11 (idi xirip abo Judeia arixe mabo osee nang toxo laxa xö lotu ridi abo Judeia), ma dauleng ke ire mee Krit ma Arebia. Ire te ölangen kulen idi te wöwörö mabo tinörön lölös kö God köbo tinenge iat te ire.” \v 12 Idi toxo wuwus ma toxo ngangao ma toxo eose nana iat te idi, “A lasa ina unine möxö ina winawara na?” \p \v 13 Inexalik, a dauleng toxo eösaxit me idi ma toxo tengen bira, “Idi te inim ösaxit a ari lölös.” \s1 Pita ixo palas tinenge \p \v 14 Io, Pita ixo tuu kaa arixe ma sangaun ma öng ne aposol, ma ixo tenge raxin ma ixo tenge maras kö marakörö: “Mum abo Judeia me mum kirip nang mum mo xisixis kölöme Jerusalem, moro ölangen ödeek a tinenge na arabo palas se mum. \v 15 Abo duöng na tekobo inim, nang mum mo döxömen bie. Kaim. A pitnö ma nit ne axana bung kö puxu mon bang a! \v 16 Ina tinenge na e propet Joel ixo etöngösen min. \q1 \v 17 \qt ‘God ixo tengen, xöbo axana bung möxö xakawöm, \qt* \q1 \qt e rabo tile ösu a Tanono e lömö xö nangadi xirip. \qt* \q1 \qt Abo baroxorok ma balixilik ke mum tabo palas tinenge xarnang abo propet, \qt* \q1 \qt abo guama re mum tabo pere a winawara, \qt* \q1 \qt ma abo duöng maruxo tabo pönöbe a wöpönöbö. \qt* \q1 \v 18 \qt Ma xinabo bung e rabo tile ösu a Tanono e \qt* \q1 \qt xöbo tultul te e, a körö ma balixilik arixe min, \qt* \q1 me idi tabo palas tinenge xarnang abo propet. \q1 \v 19 \qt E rabo pet abo mangana lalaa ne awuwus suso lömö xö watmaep \qt* \q1 \qt mabo uxileng kö öxöno lagunon kö pu. \qt* \q1 \qt Irabo bira, dee ma ia sösöt ma tabaa raxin irabo ot. \qt* \q1 \v 20 \qt A xaken irabo tawuxus urungan kö ködö lilimen \qt* \q1 \qt ma texe irabo dadan xarnang a dee. \qt* \q1 \qt Malamu, a mariris ne bung taxin kö Orong irabo ot. \qt* \q1 \v 21 \qt Ma nangadi xirip ewe idi nang tabo seng a Orong bara irabo top idi, tabo kip a to.’ \qt* \p \v 22 “Mum a nangadi mee Israel, moro ölangen inabo tinenge na: Jisas mee Nasaret a tödi nang e God ixo osen te mum bere Jisas ine ewe. Me God ixo pet abo mangana lalaa ne auwuwus mabo auxileng lölös kaluluonin e mum, ma ixo pet abo lalaa na xö limine Jisas xarnang mon mum iat mo ösöxö sik. \v 23 Toxo isik e Jisas urungan te mum, möxösa, God, kö mamaa ma nanase re ine iat, ixoro pingit bara tabo pet bie. Me mum iat mabo nangadi saban moxo tut ine xö sölöxöröp. \v 24 Lamun e God ixo öraru öbaling ine xalik a minet, ma ixo ölanglanga ine xalik a kinadik möxö minet, möxösa, a minet i koxobo eöt ta rörödik ine. \v 25 Dewit ixo tenge lamun ine: \q1 \qt ‘E bo werwere a Orong mesila re e xöbo bungbung kirip. \qt* \q1 \qt Abo tiip i karabo ot tua ögigie e \qt* \q1 \qt möxösa, ine i lörörö re e. \qt* \q1 \v 26 \qt Io nang, a balake i deek me e tenge axanan. \qt* \q1 \qt A aike bölök irabo xixiset ma nunu ulamun abo lalaa deek, \qt* \q1 \v 27 \qt möxösa, nöngön ökorobo ganim tewe e urungan kö lagunon ne minet, \qt* \q1 \qt ma ökorobo ömaraxen lo re Öng ke nöngön Nang i Madakdak bara irabo maxus. \qt* \q1 \v 28 \qt Nöngön u xoro ömaras e xö ngas möxö to, \qt* \q1 \qt ma örobo öwöwö e ma axanan, möxösa, nöngön u kis arixe me e.’ \qt* \p \v 29 “Abo töke, e maras kirip sik ke Dewit, me e öt sik ka tengen osen e mum bara ixo met ma toxo pömös ine, ma a maöt te ine i nangen i kis nixinen. \v 30 Ine a propet ma ixo ösöxö bere God ixoro sugurno sik bere ine irabo uxis a untubuno xö kinis ne warkurai te ine. \v 31 Dewit ixoro maras lamun abo mangana lalaa nang irabo ot melamu, ma ixo etöngösen ma tinaru baling möxö Mesaia. Ixo tengen bara God i karabo ganim tewe ine urungan kö lagunon ne minet bara a lewene aine irabo maxus. \v 32 Ine Jisas mon na, God ixo öraru öbaling ine me mem kirip moxo pere ina lalaa na, me mem moxo etöngösen min bara i turunon. \v 33 Me God ixo öraxin ine ma ixo uxis ine xö lime tuun tine iat, me Jisas ixo kip lo a Töxödös ne Tanono i eöt ma kunubus se God. Ma na, mum mo werwere ine, me mum moro ölangen ina arabaa nang ine ixo tile urungan tö idi. \v 34 Ma i maras bara Dewit kaim ine ra nuan uruso xö balana kubu, ma lamun ine iat ixo tengen bara, \q1 \qt ‘A Orong i tengen kö Orong ke e bara: \qt* \q1 \qt “Nöngön u kisisik kö lawa tuun te e \qt* \q1 \v 35 \qt ot nang arabo bulus abo iuo re nöngön \qt* \q1 \qt kö ene xexem.” ’ \qt* \p \v 36 “Möxö ina na, i deek bara abo Israel kirip tabo ösöxö bere God ixoro uxis ina tödi na e Jisas, ine ewe nang mum moxo tut kö sölöxöröp, bere ine a Orong ma Mesaia bölök.” \p \v 37 Ma nang a nangadi toxo ölangen ina tinenge na, ixo kara abo baladi me idi toxo tapunuk ma toxo tengen te Pita ma önga bo aposol, “Abo tönö e mem, a lasa mem marabo pet?” \p \v 38 Pita ixo balu idi bira, “Mum kirip a öngöng moro dödöm puxus ma moro kip baptais kö esene Jisas Krais nang e God irabo döxömen taun abo magingin saban te mum. Me mum morobo kip lo a arabaa xö Töxödös ne Tanono. \v 39 A kunubus na rua gene mum ma a bung baroxorok ke mum bölök, ma re we midi nang te kis kö palaa. Ina kunubus na rua gene idi xirip na nang a Orong, a God te ire, irabo kuwe idi.” \p \v 40 Pita ixo tengen ögele idi ma oleleng ne mangana tinenge, ma ixo tengen bira, “Balaure ödeek e mum iat, xalik e mum bo iuo arixe ma inabo nangadi saban na.” \v 41 Ewenene midi nang toxo ömaraxen lo a tinenge re ine, toxo kip baptais. Ma xina bung na ixo eöt ma narun ne arip ne nangadi toxo laxa ra öraxin a xinoxos möxöbo tene nunu re Jisas. \s1 Abo tene nunu idi toxo öng mon \p \v 42 Idi toxo isik idi iat ta ölangen abo inausu xöbo aposol, ma ra inot etok arixe rua rorop idi öngöng, ma rua widwidik a beret, ma ra sineseng. \v 43 Mabo aposol toxo pet a oleleng ne laa ne auwuwus mabo uxileng lölös, ma nangadi xirip toxo ii e God ma binuut. \v 44 Abo tene nunu xirip toxo kis etok arixe, ma toxo bulus etoxin abo lalaa re idi ma toxo erimine kaluluonin idi iat. \v 45 Idi toxobo mimiisik mabo lalaa nang idi te unan ma toxobo erimine xö nangadi ewe idi nang te sasaxan. \v 46 Xö bungbung kirip idi toxobo orot etok arixe kölöme xö gunon lotu raxin. Idi toxobo aan arixe xöbo gunon te idi a öngöng, ma toxobo aan arixe ma bala malum ma axanan kö to re idi. \v 47 Idi toxobo ölelet e God, ma a nangadi xirip toxobo axanan me idi. Ma ewe midi nang a Orong ixobo öro idi, ixo bulus ölaxa idi xö xinoxos se idi abo tene nunu xöbo bungbung kirip. \c 3 \s1 Pita ixo ölanglanga a pengpeng \p \v 1 Xö önga bung, Pita me Jon toxo wan uruso xö gunon lotu raxin kö narun ne axana bung kö aien nang a axana bung ke idi möxö sineseng. \v 2 Io, önga tödi, a nene ixo kiwine ma lak pengpeng, toxo kip lo ine ma toxo bulus ine ringan kö marame laxlaxa möxö xönö mesila xö gunon lotu raxin, nang tobo rengrengen ma Mariris. Bungbung kirip tobo uxis sik ine xina marame rua seng tuluwok kalik a nangadi nang tobo laxlaxa xina xönö xö gunon lotu. \v 3 Nang ixo pere e Pita me Jon toxo eka nuan laxa, ine ixo seng tuluwok kalik idu. \v 4 Pita me Jon toxo pere dik ine, io, Pita ixo tengen, “Örö pere e maa!” \v 5 Io, a tödi nang ixo pere dik idu ixo döxömen bara irabo kip lo rebo lalaa xalik idu. \p \v 6 Io, Pita ixo tengen, “Siliwa bara gol kaim e min, ma lamun a lasa nang e min, e rabo tabaa nöngön min. Kölöme xö esene Jisas Krais mee Nasaret, örö taru örö wan.” \v 7 Pita ixo tön lo ine xö lime tuun, ma ixo top ine ra tinuu, ma saxit iat mon, abo xexene ina tödi arixe ma abo busuno xexene ixo deek. \v 8 Ixo kos kaa ma ixo tuu, io, ixo urulo a nuan. Ixo wan laxa arixe me idu urungan kö xönö mesila xö gunon lotu, ixo önan ma ixo xoxos, ma ixo ölet nanin e God. \v 9 A nangadi xirip toxo pere ine ixo önan ma ixo ölet nanin a esene God. \v 10 Idi toxo perexulen ine bara ina tödi mon nang ixobo kisisik ma ixobo seseng tuluwok kö mariris ne marame laxlaxa möxö gunon lotu raxin. Idi toxo wuwus ma toxo dödöm oleleng kö mangana laa nang ixo ot te ine. \s1 Pita ixo tenge maras \p \v 11 Ma nang ina tödi pengpeng ixo tödik e Pita me Jon, a nangadi xirip toxo wuwus ma toxo ulo urungan te idiet kö xönö tobo rengrengen ma Walpali re Solomon. \v 12 Io, nang e Pita ixo pere birina, ixo tengen tö idi, “Duöng mee Israel, ruasa a laa birina i öwuwus e mum? Ma ruasa mum mo ngökngök ke maa, i xarnang bara a lölös iat te maa, ma bara xö tatalien deek ke maa xö wawara re God, maa me ölanglanga ina tödi ma i wan? Kaim. \v 13 A God te Abaram, te Aisak me Jekop, ma God köbo untubuno ire, i öraxin a tödi tinörön te ine, e Jisas. Mum moxo isik ot ine rua minet, me mum moxo kasen tewe ine mesila re Pailat, io, nang ixo mamaa ra öbala rewe ine. \v 14 Mum moxo mölök lamun ina öng nang a tene Madakdak ma a tene Töxödös ine, me mum moxo ose e Pailat lamun a tödi möxö inarse ömet, bere Pailat irabo öbala ösu ine urungan te mum. \v 15 Mum moxo sexomet a tödi nang ine a unine to, ma lamun e God ixo öraru öbaling ine xalik a minet. Mem a nangadi nang moxo pere ine, mem me etöngösen bara i turunon. \v 16 Xö nunu xö esene Jisas, ina tödi ewe niang mum mo pere ma mo ösöxö ine ixo kip lölös. A lölös möxö esene Jisas ma a nunu nang i wanot meringan tine nang ixo ölanglanga ine xarnang mum moro pere. \p \v 17 “Io, abo töke, e ösöxö bara a lasa nang mum moxo wewet te Jisas mum kobo maras bara mum mo wewet a sa, mum arixe mabo tene sisila re mum. \v 18 Inexalik bara God ixo pet eörin a lasanene xarnang ine ixoro tengen köbo propet, bara Mesaia rine irabo kip a kinadik. \v 19 Moro dödöm puxus, ma moro tawuxus urungan te God, io, God irabo döxömen taun abo magingin saban te mum mabo bung irabo ot nang a Orong irabo ösidö e mum, \v 20 me God irabo tile e Jisas, a Mesaia ewe nang ine ixo pere kos lo ine rö mum. \v 21 Ine irabo xisixis iat tuso lömö xö watmaep ot kö bung nang irabo ot te God ta ömaxat abo lalaa xirip kö öxöno lagunon, nang ixoro tengen lorexe saxit köbo madakdak ne propet te ine. \v 22 Moses ixo tengen, \qt ‘A Orong, a God te mum, irabo uru re önga propet xarnang e ringan kaluluonin e mum iat. Me mum morobo mana ölangen kirip abo tinenge nang irabo tengen te mum. \qt* \v 23 \qt Nang bere ewenene i kobo ölangen ine, io, tabo irewe ine xalik a nangadi re ine iat, io, irabo mana met.’ \qt* \p \v 24 “Abo propet kirip iat urulo re Samuel me idi nang melamu rine, idi toxo wöwörö mabo lalaa nang irabo wanot kinabo bung na. \v 25 Mum morobo kip lo a inone tinenge xalik abo propet, me mum ina kunubus nang e God ixo pet arixe mabo tubu mum. Me ine ixo tengen te Abaram bira, \qt ‘Meringan kölöme xöbo tubu mum e rabo wadöane a nangadi xirip möxö öxöno lagunon.’ \qt* \v 26 Nang e God ixo öraru öxaa a tultul te ine, e Jisas, ixo tile araun ine urungan te mum pa wadöane e mum bira: irabo lamus puxus a öngöng mere mum kalik abo magingin saban te mum.” \c 4 \s1 Pita me Jon toxo tuu mesila xö wawara xöbo kansel \p \v 1 Abo pris mabo Sadiusi ma a umri raxin möxöbo köbat möxö gunon lotu raxin, toxo wanot pösöt e Pita me Jon kina axana bung nang idu toxo wöwörö xö nangadi. \v 2 Idi toxo bala kinadik köbo aposol, möxösa, idu toxo palas tinenge ma toxo usu a nangadi bere Jisas ine ina unine möxö tinaru baling möxö minet. \v 3 Idi toxo tödik e Pita me Jon, me idi toxo bulus idu kölöme xö gunon ne aömokorot ot kö bung kabise, möxö ixoro aien. \v 4 Ma lamun a oleleng ewe idi nang toxo ölangen a tinenge, toxo nunu. Ma xinixos se idi ixo wan kaa xö pitnö ne arip. \p \v 5 Xö bung melamu, abo sisila xöbo Judeia, abo duöng tataxin, mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses, toxo wan etok kuso Jerusalem. \v 6 Anas nang a sisila raxin möxöbo pris i nangen iang arixe me Kaiapas, Jon, Aleksenda ma abo duöng kabise möxö baninen kö sisila raxin möxöbo pris idi bölök nangen. \v 7 Idi toxo uru e Pita me Jon mesila xö wawara re idi ma toxo ose puk idu, “Xö lölös sa ma xö ese sa mu mo pet inabo lalaa na?” \p \v 8 Io, Pita ixo wöwö ma Töxödös ne Tanono ma ixo tengen te idi bira, “Abo tene sisila mabo duöng tataxin kö nangadi, mum moro ölangen! \v 9 Nang bara mum mo ose ömuu e maa nixinen lamun a tatalien deek nang maa moxo osen kö pengpeng me mum mo ose bule ine ixo langlanga, \v 10 io, mum ma nangadi xirip mee Israel, moro ösöxö a na, bara tödi na i tuu sik kö mamaran te mum, i langlanga xö lölös möxö esene Jisas Krais mee Nasaret, ewe mum moxo tut ine xö sölöxöröp, me God ixo öraru ine xalik a minet. \v 11 Ine \q1 \qt ‘a wat nang e mum abo tene pet gunon mum koxobo mamaa ulamun, \qt* \q1 \qt nang ine bölök im a lölös möxö unine gunon kirip.’ \qt* \m \v 12 Kaim pe tödi xabise bölök i eöt tua öro ire, möxö kaim pe ese xabise lawu xö öxöno lagunon God ixo isik kö nangadi i eöt turunon ta öro ire.” \p \v 13 Nang idi toxo pere bere Pita me Jon idu kaim kö binuut ma toxo perexulen bara idu kaim kö ausu ma nine tödi tataun mon, idi abo tödi sisila toxo wuwus me idi toxo ösöxö bara idu toxoro kis arixe me Jisas. \v 14 Inexalik, kawaim idi mere tinenge rua rengrengen, möxösa, idi toxo pere ina tödi ewe ixoro langlanga ixo tuu sik arixe me idu. \v 15 Io, idi abo duöng tataxin toxo tengen te idiet ta nuan kalik ina kansel, io, idi toxo wöwörö kaluluonin idi. \v 16 Idi toxo ose, “A lasanene ire tabo pet lamun a nine tödi na? Nangadi xirip nang tobo xisixis Jerusalem tere ösöxö bara idu toxoro pet a mangana laa lölös ne auwuwus, me ire tekobo eöt ta rengrengen bara i kobo turunon ina laa. \v 17 Lamun ire te mamaa bara i bele wan esexere. Io, ire tabo mana ögele a nine tödi na ra ganim idu ra atöngösen mere tödi baling kö ese na.” \p \v 18 Io, idi toxo kuwe lo öbaling idu ma toxo tenge lölös se idu bara ganim idu ra winörö ma ra inausu bölök im ma esene Jisas. \v 19 Lamun e Pita me Jon toxo balu idi bira, “Mum iat moro kure bara i töxödös sik kö wawara re God bere maa marabo ölangen e mum ma ganim e God. \v 20 Möxö maa me kebeöt ta xakawam pa tinenge xalik a sa nang e maa moxoro pere ma moxoro ölangen.” \p \v 21 Melamu im köbo tinenge lölös nang toxo isik ke idu toxo öbala ösu idu ra nuan. Idi toxo pere bara i kebeöt ta ömaso idu, möxö a nangadi xirip toxo ölet e God lamun a lasa nang ixoro ot, \v 22 möxösa, a tödi ewe nang ixo langlanga xö lölös möxö pet laa ne auwuwus, a awat tine ixo saxit a nit ne sangaun. \s1 A sineseng köbo tene nunu \p \v 23 Nang toxo irewe idu, Pita me Jon toxo wan baling urungan kö nangadi re idu ma toxo tengen ösu xirip abo tinenge nang abo pris tataxin mabo sisila xö nangadi toxo tengen te idu. \v 24 Nang idi toxo ölangen inabo tinenge na, idi toxo urulo ra sineseng arixe ma önga dinödöm mon uruso re God, idi toxo tengen, “Orong taxin, nöngön u xo pet a balana kubu ma öxöno lagunon ma rasi, mabo lalaa xirip kölöme xönan. \v 25 U xo wöwörö ma Töxödös ne Tanono meringan kö ngusuno a tene tinörön te nöngön, untubuno ire e Dewit: \q1 \qt ‘Ruasa bara a nangadi nang kaim bara abo Judeia idi te bala kadik? \qt* \q1 \qt Ruasa bara a nangadi te kubus tinenge me idi tekebeöt ta wewet eörin? \qt* \q1 \v 26 \qt Abo king mera xö öxöno lagunon toxo tagure idi iat \qt* \q1 \qt mabo sisila toxo tuu arixe ra bulbulus ösu a Orong \qt* \q1 \qt ma ra bulbulus ösu e Mesaia re ine.’ \qt* \m \v 27 Turunon saxit, e Erot me Pontias Pailat toxo tuu arixe mabo nangadi nang kaim bara abo Judeia ma a nangadi mee Israel kölöme xö ina lagunon taxin na rua wewet abo ngas saban lamun a madakdak ne tene tinörön te nöngön, e Jisas ewe nang u xo uxis ine bara ine a Mesaia. \v 28 Idi toxo pet abo lalaa xirip nang a lölös ma mamaa re nöngön ixo pingit ösila bara irabo ot. \v 29 Orong, örö döxömen abo tinenge re idi nang idi te tengen bara tabo ögarin e mem, ma örö top e mem abo tultul te nöngön ta atöngösen ma tinenge re nöngön ma balamasa. \v 30 Sasanga ma limem pa ölanglanga a nangadi miniset ma ra wewet abo auxileng lölös ma lalaa ne auwuwus kölöme xö esene Jisas, a madakdak ne tene tinörön te nöngön.” \p \v 31 Melamu xö sineseng, a xönö nang idi toxo kis etok könan ixo gigie. Me idi xirip toxo wöwö ma Töxödös ne Tanono ma toxo urulo ra atöngösen ma tinenge re God ma nunu ma balamasa. \s1 A kinis deek köbo tene nunu \p \v 32 A nangadi xirip nang toxo nunu, toxo tuu arixe xö önga dinödöm ma önga baladi, ma kaim pe öng ixo tengen bara abo lalaa rine xalik mon, ma lamun idi toxo erabaa kaluluonin idi öngöng mabo laa re idi iat. \v 33 Abo aposol toxo palas tinenge ma lölös taxin kö tinaru baling ke Jisas, a Orong, ma a abalamu raxin saxit ixo kis lömö re idi xirip. \v 34 Kaim pe öng kaluluonin idi ixo sasaxan. Ma xöbo bung nang, a dauleng ne nangadi toxo mimiisik ma pu bara gunon, toxo kiwot a tuluwok nang toxo kip möxö misik \v 35 ma toxo bulus mesilanin abo aposol, me idi im toxo erimine xö nangadi nang toxo sasaxan. \v 36 Josep meri Saipras, ine möxö bung marapun nang a Liwai, ewe niang abo aposol tobo rengrengen ine me Banabas (ma a unine bira a Tene Aöxaxat), \v 37 ixo misik ma xönö pu rine ma ixo kiwot a tuluwok ma ixo bulus mesilanin abo aposol. \c 5 \s1 Ananias me Sapaira \p \v 1 Io, a tödi, a esene Ananias, arixe me usuono Sapaira, idu toxo misik ma öxöno pu nang idu toxo unan sik. \v 2 A uleng möxö ina tuluwok, Ananias kaim ine xo osen, ma uleng nang ixo kip, ixo bulus mesilanin abo aposol. Ma usuono ixo ösöxö sik ina na. \p \v 3 Io, Pita ixo tengen, “Ananias, bara bule arixe nang e Satan i öwöwö xöbanin a balam nang u rö töxö a Töxödös ne Tanono ma u rö tödik a subana tuluwok kö nöngön iat, nang toxo isik ke nöngön lamun a xönö pu? \v 4 Nang bang kaim nöngön ta misik mina öxöno pu, ixo re nöngön iat. Ma nang u xo misik tar min, ina tuluwok ke nöngön bölök. A sa ixo pet nöngön nang u dödöm pa wewet ina mangana tatalien? U kobo röxröxö a nangadi. U röxröxö e God.” \p \v 5 Nang e Ananias ixo ölangen ina na, ine ixo subusu ma ixo met. Ma binuut taxin saxit ixo kip ewe idi nang toxo ölangen a lasa nang ixo ot. \v 6 Io, a bung guama toxo wanot, toxo kait lo ine, ma toxo kip ösu ine ma toxo pömös ine. \p \v 7 Melamu xö narun ne awa, a usuono ixo wan laxa, kaim a ösöxö bara a sa ixoro ot. \v 8 Pita ixo ose ine, “Örö tengen te e, ine mon ina xunuxun nang nöngön me Ananias mu moxo kip lo möxö pu?” \p Ma usuono ixo aut ma ixo tengen, “Ine iat mon ina xunuxun.” \p \v 9 Pita ixo tengen te ine, “Bara bule mu moro maraxa lo mon ta ölewen a Töxödös ne Tanono? Pere bang! Abo xexene nangadi nang te pömös e usuom, idi iang kö marame, me idi tabo kip ösu bölök nöngön.” \p \v 10 Saxit iat mon ina une ixo subusu xö xexene Pita ma ixo met. Io, abo guama toxo wan laxa, ma toxo pere ine ma ixoro met, toxo kip ösu ine ma toxo pömös ine xö lawana usuono. \v 11 A binuut taxin ixo kip abo tene lotu xirip, me idi xirip bölök nang toxo ölangen ina laa nang ixo ot. \s1 Abo aposol toxo ölanglanga a oleleng ne miniset \p \v 12 Abo aposol toxo pet a oleleng ne lalaa ne auxileng lölös ma lalaa ne auwuwus kaluluonin a nangadi. Ma abo tene nunu xirip toxobo orot etok arixe ma önga dinödöm kö gunon ne walpali re Solomon. \v 13 I turunon bara a nangadi xabise toxo ii öraxin abo tene nunu, ma lamun idi toxo bubuut ta kinis arixe ma abo tene nunu. \v 14 A oleleng saxit, a körö ma balixilik, idi toxo nunu xö Orong me idi mon niang toxo pet a xinixos möxöbo tene nunu ixo wan kaa. \v 15 Möxö ina na, a nangadi toxo lamus ot a nangadi miniset urungan kö ngas ma toxo ömarin idi lömö xö öra ma ben bara a tanono e Pita irabo tawi a dauleng ke idi nang bara ine i sasaxit. \v 16 Marakörö toxo orot etok bölök möxöbo lagunon lörörö Jerusalem, ma toxo lamus a nangadi miniset te idi ma ewe bölök nang a tano saban ixo sige idi, me idi xirip toxo deek baling. \s1 Abo eler köbo aposol \p \v 17 Io, a sisila raxin möxöbo pris mabo Sadiusi nang tobo rörörön arixe mine, idi toxo wöwö ma bala kadik. \v 18 Idi toxo öxös abo aposol ma toxo ölaxa idi xö gunon ne aömokorot möxö nangadi xirip. \v 19 Ma lamun kö dömön a angelo xö Orong ixo sawang abo marame möxö gunon ne aömokorot, ma ixo lamus ösu idi. \v 20 Ma ixo tengen te idi, “Mum moro wan ma moro tuu ruso kölöme xö xönö mesila xö gunon lotu raxin ma moro tengen kirip abo tinenge möxö ina to maxat na xö nangadi.” \p \v 21 Nang a körörö ixo tawalang idi toxo wan laxa xö gunon lotu raxin, xarnang ixo tengen te idi bie, ma toxo urulo ra usu a nangadi. \p Io, nang a sisila raxin möxöbo pris mabo duöng ke ine toxo ot, idi toxo kuwe etoxin abo sisila ne kansel kirip mee Israel, ma toxo tile tinenge urungan kö gunon ne aömokorot lamun abo aposol. \v 22 Ma lamun kö inot te idi xö gunon ne aömokorot, abo tultul kaim a werwere abo aposol kölöme. Io, idi toxo wan baling ma toxo töngösen abo sisila bara, \v 23 “Mem me pere a gunon ne aömokorot i tamabaxut, mabo köbat te tuu sik kö marame, ma lamun nang e mem me sawang abo marame, mem me parasiwin bara kaim pe öng kölöme.” \v 24 Xö ölöngö möxö ina atöngösen, a sisila möxöbo köbat mabo pris tataxin toxo dödöm oleleng, ma toxo dödödöm bara a lasa irabo wanot möxö ina laa na. \p \v 25 Io, önga tödi ixo ot ma ixo tengen, “Mum moro pere bang! A nangadi nang mum moxo bulus ölaxa idi xö gunon ne aömokorot te tuu sik niso xö xönö mesila xö gunon lotu raxin ma te uusu a nangadi.” \v 26 Nang idi toxo ölangen ina na, a sisila möxöbo köbat ixo wan arixe mabo tödi raxin te ine ma toxo lamus lo abo aposol. Kaim idi ra öraran abo aposol, möxösa, idi toxo burin a nangadi xalik idi tobo teng idi ma warawat. \p \v 27 Nang idi toxo lamus ot abo aposol urungan kö kansel, idi toxo uru idi mesila xö kansel tua ina sisila raxin möxöbo pris ta ose muu idi. \v 28 Ine ixo tengen, “Mem moxo isik a tinenge lölös se mum bara ganim e mum pa ausu baling mina ese nang. Ma lamun e mum mo öwöwö e Jerusalem arixe ma ausu re mum me e mum moxo puk e mem mina minet kina tödi na.” \p \v 29 Pita mabo aposol toxo balu, “Mem marabo mana tame e God, ma kaim bara duöng. \v 30 A Orong köbo tubuno ire ixo öraru e Jisas kalik a minet, ewe nang mum moxo sexomet nang moxo taba ine xö sölöxöröp. \v 31 God ixo ii öxaa ine uruso xö lime tuun te ine iat xarnang a Sisila Raxin ma Tene Aöro nang ine irabo sawang a ngas bara abo Israel tabo dödöm puxus ma ra döxömen taun abo magingin saban te idi. \v 32 Mem moxo pere ma moxo tengen ösu a turunon möxö xinabo lalaa na, ma a Töxödös ne Tanono bölök, ewe nang God iri isik ke ewe midi nang te tame ine.” \p \v 33 Nang idi toxo ölangen bira, idi toxo bala kadik köba ma toxo mamaa ra sesexomet idi. \v 34 Lamun a Parasi esene iang e Gamaliel, a tene ausu möxöbo warkurai te Moses, ewe nang a nangadi toxobo ii öraxin ine, ixo tuu kaa kölöme xö kansel ma ixo isik a tinenge lölös köbo köbat bara idi ta lamus ösu abo aposol uri xö araman. \v 35 Io, ixo tengen te idi, “Mum a nangadi mee Israel, morobo balaure ödeek e mum kö mangana lasa nang mum morobo döxömen tua wewet kö nangadi na. \v 36 Mum mo döxömen bölök nang e Tiudas ixo ot dauleng ne awat mesila. Ixo tengen bere ine a önga mangana sisila. Ma ixo eöt ma nit ne mar ne tödi toxo muu ine. Ma lamun a dauleng toxo sexomet ine, ma a nangadi nang toxobo mumuu ine, toxo wan elixilik, ma a tinörön te ine ixo laa tataun. \v 37 Io, melamu rine, Judas mee Galili ixo tuu wösö xö bung möxö kos nangadi ma ixo silien a dauleng ne nangadi ra mumuu ine ra iwes abo Rom nang tobo kure sik ire. A dauleng toxo sexomet bölök ine, mabo nangadi xirip nang toxobo mumuu ine, toxo wan elixilik. \v 38 Xina tiip na, e tengen te mum bara ganim pa wewet te laa re idi! Moro ganim idi. Io, nang bara ina tinörön na i taru xö dinödöm kö nangadi mon, irabo kawam. \v 39 Ma lamun nang bara i ot meriso re God, mum kebeöt ta wanwanak idi, me mum morobo ösöxö bere mum mo erese me God.” \p \v 40 Io, idi toxo muu a tinenge re Gamaliel. Idi toxo kuwe lo abo aposol uruso kölöme ma toxo dangat idi. Io, toxo tengen te idi bara ganim a rengrengen a esene Jisas, ma toxo öbala rewe idi ra nuan. \p \v 41 Abo aposol toxo wan kalik abo kansel ma axanan, möxösa, God ixoro perexulen bara idi tere eöt sik ka xikip a minenge xö esene Jisas. \v 42 Ma xöbo bungbung kirip, kölöme xö gunon lotu raxin ma xöbo gunon kirip, idi tekara mut ta inausu ma palas tinenge lamun a tinenge maxat, bara Jisas ine a Mesaia. \c 6 \s1 Toxo pere kos lo a pitnö ma ninöng \p \v 1 Kölöme xinabo bung nang a xinoxos möxöbo tene tinam pe Jisas ixo önan kaa, a nangadi ne lotu toxobo erabaa ma nien urungan köbo möxösö xöbo bungbung kirip. Ma abo Judeia kaluluonin idi nang tobo wöwörö me Grik, idi toxo tenge oleleng sik kidi abo Judeia re idi nang tobo wöwörö me Ibru. Ma abo Judeia nang tobo wöwörö me Grik toxo tengen bara abo möxösö re idi tekara kip nien xarnang abo möxösö re idi abo Judeia nang tobo wöwörö me Ibru. \v 2 Io, ina sangaun ma ninöng ne aposol toxo kuwe etoxin abo tene tinam ma toxo tengen, “I karabo töxödös sö ire ra arabaa, nang bara ire tekobo pet eörin a tinörön möxö tinenge re God. \v 3 Io, abo töm mem, moro pere kos lo re pitnö ma ninöng ne tödi kaluluonin e mum ewe midi nang mum mo ösöxö bara idi te wöwö ma Töxödös ne Tanono arixe ma nanase. Me mem marabo bulus idi ra balaure ina tinörön na. \v 4 Inexalik, mem iat marabo balbalan ma sineseng ma atöngösen ma tinenge re God.” \p \v 5 A lasa nang idi toxo tengen ixo öaxananin a marakörö ne lotu, me idi toxo pere kos e Stiwen, a tödi i wöwö ma nunu ma Töxödös ne Tanono, arixe bölök me Pilip, Prokoras, Nikonor, Timon, Pamenas, me Nikolas meriso Entiok ewe nang kaim bara a Judeia ine, ma lamun mesila bang ixo laxa xö lotu möxöbo Judeia. \v 6 Idi toxo isik ot ina pitnö ma ninöng ne duöng urungan köbo aposol, ewe nang toxo seseng ma toxo bulus abo limedi lömö ridi. \p \v 7 Io, a tinenge xö God ixo wan elixilik. A xinixos möxöbo tene tinam puso Jerusalem ixo wan kaa saxit mon, ma a oleleng ne pris mee Judeia toxo ömaraxen lo abo lalaa nang abo tene tinam toxo nunu xönan. \s1 Toxo puk e Stiwen \p \v 8 Io, Stiwen, a tödi niang i wöwö ma abalamu ma lölös se God, ixo pet abo lalaa deek ne auwuwus tataxin mabo auxileng lölös kaluluonin a nangadi. \v 9 Ma lamun a dauleng ne tödi toxo tuu rewe xalik e Stiwen. Me idi ewe nang möxö ina gunon ne sineseng niang toxo bulus a ese bara a ‘Gunon ne sineseng möxöbo duöng niang toxoro ölanglanga idi.’ Idi abo Judeia mee Sairin ma Aleksendria ma dauleng mee Silisia ma Esia. Idi xirip toxo tuu kaa ma toxo egot me Stiwen. \v 10 Ma lamun idi kaim a eöt ta babalu abo tinenge re ine, möxö a Töxödös ne Tanono ixo tabaa ine ma nanase. \p \v 11 Io, idi toxo kun suxume a dauleng ne tödi rua rengrengen bere, “Mem moxoro ölangen e Stiwen ixo tengen ögarin e Moses me God.” \p \v 12 Io, inabo mangana tinenge ixo öraru a balna nangadi mabo tene sisila mabo tene ausu möxöbo warkurai te Moses. Idi toxo tödik lo e Stiwen ma toxo lamus ot ine urungan kö kansel. \v 13 Io, idi toxo lamus ölaxa a dauleng ne tödi rua töxö tinenge sik lamun ine bara, “Ina tödi na i kara mut ta rengrengen ögarin ina madakdak ne gunon lotu raxin mabo warkurai te Moses. \v 14 Mem moxo ölangen ine ixo tengen bara ina Jisas mee Nasaret irabo pet ögarin ina gunon lotu raxin ma irabo puxus inabo tatalien nang Moses ixo isik ösu re ire.” \p \v 15 Ma nangadi xirip ewe nang toxo kisisik kölöme xö kansel toxo pere dik sik e Stiwen, me idi toxo pere bara mamaran tine ixo xarnang a mamaran kö angelo. \c 7 \s1 Stiwen ixo tenge köö abo Judeia \p \v 1 Io, a sisila raxin möxöbo pris ixo ose e Stiwen, “A lak turunon abo tinenge na?” \p \v 2 Stiwen ixo balu bira, “Abo töke mabo tamake, moro ölangen e! A mariris se God ixo ot pösöt a tamana ire, e Abaram, niang ixo xisixis bang ni Mesopotemia ma mesila ixo xisixis suso Aran. \v 3 Me God ixo tengen te ine, \qt ‘Örö wan pes kalik a lagunon te nöngön ma a nangadi re nöngön, ma örö wan urungan kö xönö pu nang e rabo osen te nöngön.’ \qt* \p \v 4 “Io, ine ixo wan lie a xönö pu möxöbo Kaldian ma ixo kis Aran. Melamu xö minet te tamana, God ixo tile ine urungan kina xönö pu nang nixinen mum mo xisixis im könan. \v 5 God i kobo tabaa runin e Abaram mere xönö bara rö ine iat, kaim tunon te xönö pu iat te ine. Kalik mon bara kaim e Abaram mere barok ke ine iat kina axana bung niang, e God ixo kubus bara \qt ine arixe mabo tubuno melamu re ine, idi tabo unan sik im ina pu niang. \qt* \v 6 God ixo tengen tö ine bira, \qt ‘Abo tubum tabo kis osee xö lagunon nang kaim bara re idi iat, ma nangadi meringan tabo tile nanin idi xöbo tinörön ma tabo pet ögat idi xö nit ne mar ne awat.’ \qt* \v 7 Me God ixo tengen, \qt ‘Ma lamun e rabo ömokorot idi xina öxöno lagunon nang abo tubum tabo rörön tataun könan. Melamu xönan idi tabo wan su xalik a lagunon niang ma tabo lotu wösöt e xö xönö na.’ \qt* \v 8 Io, God ixo isik a kunubus se Abaram arixe ma tatalien möxö kuru lewene aine idi, a bung barok suxurno rua uxileng idi kölöme xina kunubus. Me Abaram ixo tata re Aisak ma ixo kuru a lewene aine Aisak kö pitnö ma narun ne bung melamu xö bung nang toxo kip ine xönan. Melamu, e Aisak ixo tata re Jekop, me Jekop ixo tata möxö sangaun ma ninöng ne sisila ne untubuno ire. \p \v 9 “Abo sisila ne untubuno ire, idi toxo misik ma tönö idi e Josep bere ine irabo rörön tataun to Isip, möxösa, idi toxo bala kadik sik kö ine. Ma lamun e God ixo kis arixe mine \v 10 ma ixo balaure ine xalik abo tiip kirip pe ine. God ixo tabaa e Josep ma nanase deek me God ixo eörin e Josep pua öaxanan a king mee Isip. Io, a king ixo bulus ine rua tene sisila xö ina marakörö xirip mee Isip ma bara irabo balaure xirip a könönö gunon taxin te ine bölök. \p \v 11 “Io, a irilöng taxin ixo ot ma ixo wan kö boxönö xirip Isip me Kenan, ma sasaxan taxin arixe ixo ot, mabo untubuno ire idi tokoxobo eöt ta susuxun te nien. \v 12 Io, Jekop ixo ölangen bira, bara nangen a nien to Isip, ine ixo tile abo untubuno ire nang abo barok ke ine xö sisila ne nuan te idi urungan Isip. \v 13 Ma sese öninöng ne unan baling, Josep ixo tengen köbo tönö bere ine e Josep. Ma a king mee Isip ixo ösöxö xulen im a bunbunarama re Josep. \v 14 Melamu xönan, Josep ixo tile tinenge ure tamana, nang e Jekop, ma a bung marapun kirip pe ine, idi xirip a pitnö ma ninöng ne sangaun ma pitnö. \v 15 Io, Jekop mabo untubuno ire toxo wan su uruo Isip. Melamu im, idi toxo met ee. \v 16 Abo töngön te idi, toxo kip öbaling uruso Sekem ma toxo bulus kölöme xina maöt niang e Abaram ixo kun kalik a bung baroxorok ke Amor tuso Sekem ma oleleng ne tuluwok saxit. \p \v 17 “Io, a axana bung ke God ixoro lörörö rua wewet eörin a kunubus sine rue Abaram, ma a xinixos kö nangadi re ire ringan Isip ixo wan kaa pasaxit mon. \v 18 Io, \qt önga king kabise, ewe niang i koxobo ösöxö runon te laa lamun e Josep, ixo ot xarnang a tene sisila ro Isip. \qt* \v 19 Ine ixo ömamang abo untubuno ire ma ixo wewet ögat idi, ma ixo ölölös idi bara tabo tewe rewe a bung barok madak nang toxo mana kip idi bara idi tabo met. \p \v 20 “Xina awat nang toxo kip e Moses, a barok mamaran kö wawara re God. Xö narun ne texe toxo werwere muu ine xö könönö gunon te tamana. \v 21 Io, melamu nang toxo kip ösu ine xalik a gunon, a balik ke king mee Isip ixo pere wösöt lo ine ma ixo kip lo ine ma ixo ölön ine xarnang a barok söxöt iat te ine. \v 22 Moses ixo eusu mabo nanase xirip mee Isip, me ine a tödi raxin kölöme xöbo tinenge ma xö tatalien te ine. \p \v 23 “Nang e Moses ixo nit ne sangaun ne awat tine, ixo dödöm pa uxileng a nangadi re ine iat a bung Israel. \v 24 Ine ixo pere önga tödi mee Isip ixo wewet ögat a öng mere idi abo Israel, io, ine ixo tuu arixe mina Israel ma ixo sexomet ina Isip pua babalu ine lamun a lalaa nang ixo pet tö ina Israel. \v 25 Moses ixo nunu bara a nangadi iat te ine tabo perexulen bara God ixo önan arixe mine ra öro idi, ma lamun kaim idi ra werwere xulen ina na. \v 26 Xö bung malamu Moses ixo ot pösöt a nine Israel idu toxo erese. Ma ixo mamaa ra bulbulus a malum kaluluonin idu, io, ixo tengen, ‘Nibarok, a narön mon e mu, ruasa mu mo erse baling ke mu?’ \p \v 27 “Ma lamun önga tödi niang ixo sese ögarin a öng kabise ixo sumen tewe e Moses ma ixo tengen, \qt ‘Kaim pe öng ixo bulus nöngön bara örobo kure e maa!\qt* \v 28 \qt Nöngön u mamaa ra sesexomet e xarnang u sexomet a tödi me Isip, goo?’ \qt* \v 29 Nang e Moses ixo ölangen bira, ixo ulo rup uruso Midian, ma ixo kis ee xarnang a osee, ma ixo elolo, me ine ma nine barok suxuruno ringan ee. \p \v 30 “Melamu xö nit ne sangaun ne awat ixoro saxit, a angelo ixo ot pösöt e Moses kö kamene ia sösöt ixo bibio kölöme xö uno iaa lik kö xönö tataun lörörö xö puot Sinai. \v 31 Moses ixo wuwus kina laa nang ixo pere. Ma nang ixo wan lörörö rua werwere, ixo ölangen a inöno a Orong: \v 32 \qt ‘E mon a God köbo untubum, a God te Abaram, Aisak me Jekop.’\qt* Moses ixo dede ma binuut ma ixo kebeöt ta winara. \p \v 33 “Io, a Orong ixo tengen te ine, \qt ‘Kip tewe a sandel kalik a xexem, möxö a xönö pu nang u tuu sik könan, a lak madakdak saxit. \qt* \v 34 \qt Turunon saxit, e xoro pere abo kinadik kö nangadi re e nang te örasen to Isip. E xoro ölangen abo ginee ridi me e re wan su ra ölanglanga idi. Miang im, e rabo tile nöngön baling uruo Isip.’ \qt* \p \v 35 “Ina Moses mon na ewe idi toxo kasen tewe ine arixe mina tinenge bira, \qt ‘Kaim pe öng ixo bulus nöngön bara örobo warkurai.’ \qt* Inexalik, God iat mon ixo tile ine bara irabo warkurai, ma irabo ölanglanga idi meringan. Ma ina angelo nang ixo wösö rine xö uno iaa lik, ixo top ine. \v 36 Moses ixo silien ösu idi mero Isip ma ixo pet abo auxileng lölös mabo lalaa ne auwuwus so Isip, xö Rasi Dadan, ma xö xönö tataun kö nit ne sangaun ne awat. \p \v 37 “Ine Moses mon ewe nang ixo tengen köbo nangadi mee Israel bara, \qt ‘God irabo tile ösu urungan te mum a önga propet xarnang e meringan kö nangadi iat te mum.’ \qt* \v 38 Moses mon a öng nang ixo kis arixe ma nangadi xirip mee Israel kö xönö tataun, ma ixo kis arixe mabo untubuno ire, ma angelo ixo tabaa ine ma tinenge ruso xö puot Sinai. Ma ixo kip lo ina tinenge nang a to i kis könan tua isik öbaling urungan tö ire. \p \v 39 “Xalik mon abo untubuno ire, idi toxo kaim a mamaa ra ölangen a tinenge re Moses. Kawaim arixe. Idi toxo kasen ine ma xö baladi toxo mamaa bara idi tabo baling uruo Isip. \v 40 Idi toxo tengen te Aron, \qt ‘Örö pet tebo perewuo re mem nang irabo silien ire, möxö ina tödi na e Moses nang ixo silien ösu ire mero Isip, mem kobo ösöxö a lasanene i ot tine!’ \qt* \v 41 Xina axana bung niang idi toxo pet a önga perewuo xarnang a bak kö bulmakau. Idi toxo erabaa urungan tine ma arabaa ridi ma toxo pet a luxa ma axanan lamun ina tinörön ne limedi. \v 42 Ma lamun God ixo tuu talu idi ma ixo ganim idi bara idi tabo lotu wösöt abo tii, a texe, ma xaken meriso lömö xö balana kubu, xarnang toxo geet ösu xö buk kö bung propet: \q1 \qt ‘Marakörö mee Israel! Mum korobo pet tö e nang mum moxobo sesexomet abo bulmakau mabo sipsip pö mum pa wewet a arabaa urö e \qt* \q1 \qt xö nit ne sangaun ne awat nang mum moxo kis singan kö xönö tataun. \qt* \q1 \v 43 \qt Mum moxobo kip öxaa a walpali nang toxo pet ma man kö perewuo Molek. \qt* \q1 \qt Me mum moxobo kip öxaa a tii perewuo xö god te mum, e Repan, \qt* \q1 \qt idu a nine perewuo nang mum moxo pet tua lolotu wösöt. \qt* \q1 \qt Io, arabo tile rewe e mum uruo xö lagunon melamu \qt* re Babilon.’ \p \v 44 “Abo untubuno ire toxo kis arixe ma walpali ne man kö xönö tataun. Ma ina walpali na ixo osen bara God ixo kis arixe me idi. Toxo pet xarnang e God ixoro pet osen te Moses, ma i eöt ma winawara nang Moses ixo pere bie. \v 45 Io melamu, abo untubuno ire toxo kip lo ina gunon ne man meriso xöbo tamadi. Me idi toxo kip arixin me idi nang toxo arixe me Josua. Idi toxo wan ta xikip lo ina pu möxöbo duöng kabise nang God ixo tile rewe xalik idi. Ma ixo kis singan ot kö axana bung ke Dewit. \v 46 Me Dewit ixo örasen a abalamu re God ma ixo ose e God bara irabo ömaraxen ine rua wewet te gunon ure God te Jekop. \v 47 Ma lamun e Solomon im iang ixo uru a gunon kö God. \p \v 48 “Ma lamun, a Orong lömö saxit i kara kis kö gunon nang a tödi mon i pet. Xarnang a propet i tengen: \q1 \v 49 ‘Orong ixo tengen, \qt “Watmaep, ine a kinis ne king ke e, \qt* \q1 \qt ma öxöno lagunon, ine a xönö tinuu möxö xexeke. \qt* \q1 \qt A mangana gunon sa mum morobo uru urö e? \qt* \q1 \qt Ma a xönö sa irabo eöt bara e rabo mamas könan? \qt* \q1 \v 50 \qt E iat e xo pet abo lalaa na ma limeke.” ’” \qt* \p \v 51 Me Stiwen ixo tengen bölök bira, “Mum abo onwat! Abo bala mum i wöwö ma xödxödö! Mabo talinge mum a lak baa ma i kebeöt ta ölangen a tinenge re God! Mum mo xarnang mon abo untubuno mum. Mum bo kara ölengen a Töxödös ne Tanono. \v 52 Ewe rebo propet mesila nang abo untubuno mum idi kaim a ögarin? Kaim! Idi toxo sexomet abo tödi mesila nang toxo rengrengen ösila a inot kö Tene Töxödös. Ma na mum moxoro isik ine xö limine a nangadi saban ma toxo sexomet ine. \v 53 Mum nang moxo ömaraxen lo a warkurai te God kalik abo angelo, inexalik mum kobo muu xönan.” \s1 Toxo teng ömet e Stiwen \p \v 54 Io, nang abo kansel toxo ölangen bira, idi toxo laie saban ma toxo engingirenin abo ngisedi. \v 55 Ma inexalik bere Stiwen ixo wöwö sik ma Töxödös ne Tanono ma ixo wawara kaa uruso lömö xö balana kubu ma ixo pere a mariris se God, ma ixo pere e Jisas ixo tuu sik kö lime tuun te God. \v 56 Me Stiwen ixo tengen, “Mum moro pere! E pere a balana kubu i tamasawang ma a Barok kö Tödi i tuu sik kö lime tuun te God.” \p \v 57 Io, idi toxo kup taxin uruso lömö ma toxo sing pi abo talingedi me idi xirip toxo ulo ot sik ine, \v 58 ma toxo sat ösu ine xalik a lagunon taxin ma toxo urulo ra reteng ine ma warawat. Me idi nang toxo wupuk ine, idi toxo bulus abo man te idi xö xexene ina guama a esene e Sol. \p \v 59 Nang idi toxo reteng ine, Stiwen ixo seseng uruso re God bira, “Jisas, a Orong, örö kip lo a tanoke!” \v 60 Io, ixo subun kexe ma ixo gee wösö raxin arixe, “Orong, u bele döxömen lo abo magingin saban te idi. Ganim, örö döxömen taun!” Io, nang ine ixo tengen bira, ixo met. \c 8 \p \v 1 Io, e Sol ixo aut arixe midi nang toxo teng ömet e Stiwen. \s1 A tiip köbo tene lotu \p Xina bung nang toxo sexomet e Stiwen, idi toxo urulo ra wewet ögarin a marakörö möxö lotu ro Jerusalem. Ma a nangadi möxö lotu toxo ulo elixilik kö boxönö xirip mee Judeia me Samaria. Abo aposol kalik mon toxo xisixis siso Jerusalem. \v 2 Mabo nangadi nang toxo ii e God, idi toxo pömös e Stiwen ma toxo gee rö ine. \v 3 Ma lamun e Sol ixo urulo ra wewet ögarin a lotu. Ine ixo su ma laxa xöbo oleleng ne gunon te idi, ma ixo sasat ösu lo a körö ma balixilik ma ixo ölaxa idi xö gunon ne aömokorot. \s1 Pilip puso Samaria \p \v 4 Io, ewe midi nang toxo ulo elixilik nana, idi toxo palas tinenge xö boxönö xirip nang idi toxo önan nana xönan. \v 5 Pilip ixo wan su xö önga lagunon taxin kölöme Samaria ma ixo tengen osen a Mesaia rö idi. \v 6 Ma nang a marakörö raxin toxo ölangen e Pilip ma toxo pere abo auxileng ne auwuwus nang ine ixo pet, idi xirip toxo ölöngö sik kalik lamun a tinenge re ine. \v 7 Arixe ma ginee lölös, abo tano saban toxo wan su xalik a oleleng, ma oleleng ne pengpeng mabo xexe met, idi toxo deek baling. \v 8 Io, a axanan taxin ixo ot pösöt ina marakörö möxö ina lagunon taxin niang. \s1 Saimon a tene sewuk \p \v 9 Io, xina lagunon niang a önga tödi, a esene e Saimon, a sewuk ine. Ma ixobo öngangao idi a nangadi mee Samaria mabo pet laa ne auwuwus nang ixobo wewet. Ma ixobo wewet öraxin ine, \v 10 ma nangadi xirip, a bung orong ma bung maris, idi xirip toxo lölös sik ka ölangen ine me idi toxo tengen, “Ina tödi na, ine ma lölös meriso re God nang a nangadi te rengrengen bara a lölös taxin.” \v 11 Idi toxo mumuu ine, möxösa, ine ixo öngangao idi mabo mangana pet laa ne auwuwus ixo wewet bang iat tö idi me idi toxo axanan ulamun. \v 12 Ma lamun kö bung nang e Pilip ixo palas tinenge ma tinenge deek lamun a kingdom kö God ma esene Jisas Krais, idi toxo nunu, ma a körö ma balixilik idi toxo kip baptais. \v 13 Saimon iat bölök ixo nunu ma ixo kip baptais. Ma ixo mumuu e Pilip kö boxönö xirip, ma ixo wuwus saban köbo mangana auxileng lölös ne auwuwus nang ine ixo pere. \p \v 14 Nang abo aposol mee Jerusalem toxo ölangen bara abo Samaria toxo ömaraxen lo a tinenge xö God, idi toxo tile e Pita me Jon urungan te idi. \v 15 Nang idu toxo ot, idu toxo seseng ke idi bara idi tabo oxe lo a Töxödös ne Tanono, \v 16 möxösa, a Töxödös ne Tanono kaim bang ka nuan su xö dauleng ke idi, inexalik mon idi toxo kip baptais kö esene Jisas, a Orong. \v 17 Io, Pita me Jon toxo bulus abo limedu lömö re idi, me idi toxo oxe lo a Töxödös ne Tanono. \p \v 18 Nang e Saimon ixo pere bara a Tanono ixoro wanot te idi nang a nine aposol toxo bulus abo limedu lömö re idi, io, ine ixo mamaa rua tabaa idu ma tuluwok, \v 19 ma ixo tengen, “Muu moro tabaa bölök e mina lölös niang lamun nang bara ewe nang arabo bulus lime lömö re idi, tabo oxe lo a Töxödös ne Tanono.” \p \v 20 Io, Pita ixo balu ine bira, “I deek bara örobo iuo arixe ma tuluwok ke nöngön, möxösa, u xo döxömen bara örobo kun a arabaa re God ma tuluwok! \v 21 Kaim nöngön mere xönö xina tinörön na, möxö a balam i kobo töxödös sik kö wawara re God. \v 22 Io, örö dödöm puxus köbo magingin saban na ma örö seseng uruso xö Orong. Ine irabo döxömen tewe gut abo mangana dinödöm nang i orot kö to re nöngön. \v 23 E tengen bira, möxö e pere bara u wöwö ma bala kinadik ma magingin saban i kubus pi nöngön.” \p \v 24 Io, Saimon ixo balu bira, “E mu moro seseng urungan kö Orong urö e, ma lamun kaim pe laa nang mu moro tengen irabo ot pösöt e.” \p \v 25 Io, nang Pita me Jon toxoro tenge ma tinenge xö Orong ma toxoro tengen osen ina turunon te ine, idu toxo baling uruso Jerusalem, me idu toxo palas tinenge ma atöngösen deek köbo oleleng ne lagunon mee Samaria. \s1 Pilip ma a tödi raxin mee Itiopia \p \v 26 Io, önga angelo xö Orong ixo tengen te Pilip, “Taru ma örö muu a ngas kaluluon kö xönö tataun nang i wan su meriso Jerusalem uri Gasa.” \v 27 Io, e Pilip ixo wan lo, ma xö nuan te ine ixo esuo ma önga tödi mee Itiopia, me ine a tödi raxin möxö werwere muu abo tuluwok möxö Kadasi, a une sisila möxö nangadi mee Itiopia. Ina tödi na, mesila ixo wan uruso Jerusalem pa lotu xö lotu xöbo Judeia, \v 28 ma na xö nuan te ine uri baling lagunon ixo kis kölöme sik kö karis ma ixo xokos nanin a buk ke propet Aisaia. \v 29 A Tanono ixo tengen te Pilip, “Wan urungan kö karis ma örö wan lörörö xönan.” \p \v 30 Io, e Pilip ixo ulo kaa urungan kö karis ma ixo ölangen a tödi nang ixo xokos a buk ke propet Aisaia. Me Pilip ixo ose ine bira, “Nöngön u ösöxö sik a lasa nang u xokos?” \p \v 31 A tödi nang ixo balu ine bira, “Me e rabo ösöxö bule nang mon bara re öng irabo ömaras sik kö e?” Io, ine ixo seng e Pilip pa kinaa ma ra kinis arixe me ine. \p \v 32 Ina xönö tinenge nang ixo xokos i bira, \q1 \qt “Toxo lamus ine xarnang a sipsip nang tobo lamus sua sesexomet. \qt* \q1 \qt Ma xarnang a bak kö sipsip nang ibo tuu ödödö ra xörxöröp a bebene, \qt* \q1 \qt io, ine kaim kö rengrengen te xönö tinenge. \qt* \q1 \v 33 \qt Idi toxo ömenge ine ma kaim kö wewet ötöxödös se warkurai rö ine. \qt* \q1 \qt I kebeöt te öng ka warwara abo lalaa lamun abo bung baroxorok malamu, \qt* \q1 \qt möxösa, toxoro kip tewe a to re ine mera xö öxöno lagunon.” \qt* \p \v 34 Io, ina orong ixo ose e Pilip, “Tengen te e, ewenene ina propet niang i etöngösen min, ine iat bara re öng kabise?” \v 35 Io, e Pilip ixo urulo arixin mina tinenge niang ma ixo töngösen ine ma tinenge deek lamun e Jisas. \p \v 36-37 Nang idu toxo önan kö ngas, idu toxo wanot kö xönö ari ma ina orong ixo tengen, “Pere bang! A ari ia. A sanene i tuu wi e me e karabo kip baptais?” \f + \fr 8.36-37 \ft Pilip ixo tengen, “U öt ta kip baptais nang bara u nunu turunon.” Ma ina orong ixo balu, “E nunu bere Jisas ine a Barok kö God.”\f* \v 38 Ma ina orong ixo tengen kö tödi nang ibo waswasak a karis bara ira tuu bang. Io, idu xirip toxo wan su urungan kö könönö ari me Pilip ixo baptais ine. \v 39 Io, nang idu toxo wan kaa xalik a ari, a Tanono Orong ixo kip lo e Pilip, ma ina tödi kaim kö werwere öbaling ine. Ma lamun ine ixo urulo öbaling lo a nuan te ine ma axanan. \v 40 Me Pilip bölök ixo ot wösö Asdot, ma nang ixo wan nana ixo palas tinenge ma atöngösen deek kö boxönö xirip ot nang ixo wanot ti Kaisaria. \c 9 \s1 Jisas ixo wösö re Pol \p \v 1 Xina axana bung e Sol angen ixo rengrenge lölös bara ra sesexomet abo tene tinam kö Orong. Me ine ixo wan urungan kö sisila raxin möxöbo pris \v 2 ma ixo ose ine bara ira geet te pas uruo xöbo gunon ne sineseng köbo Judeia ro Damaskas. Io, kölöme xinabo pas i tenge maras sue Sol bira, nang bere Sol i esuo mere öng ke idi, re körö bara re balixilik, niang ibo laxa xö lotu niang tobo tengen ine ma ‘Ngas kö Orong’, io, irabo öt tua öxös idi ma ra lalamus idi uruso Jerusalem. \v 3 Nang e Sol ixo önan ot lörörö Damaskas, a önga bibio meriso lömö ixo siek elulurein ine. \v 4 Ine ixo subu su xö pu ma ixo ölangen a inöno önga tödi ixo tengen tö ine, “Sol! Sol! Ruasa nöngön u ögarin e?” \p \v 5 Sol ixo ose, “Ewe nöngön, Orong?” \p Me ine ixo balu, “E Jisas, ewe nang nöngön u ögarin.” \v 6 Örö taru kaa ma örö wan laxa xö lagunon taxin, ma tabo töngösen nöngön ma lasa nang örobo pet.” \p \v 7 A duöng nang toxo wan arixe me Sol toxo tuu ödödö ma kaim pe tinenge. Idi toxo ölangen a ingana tinenge inexalik kaim kö werwere re tödi. \v 8 Sol ixo taru kaa meringan kö pu, ma lamun nang ixo öwalas a marana, kaim ine xo werwere re laa. Io, idi toxo tön a limine ma toxo silien ine uri Damaskas. \v 9 Xö narun ne bung ine ixo pulo, ma kaim ine xo nien ma ininim. \p \v 10 Ruso Damaskas nangen a önga tene tinam pe Jisas a esene e Ananias. A Orong ixo kuwe ine xö wöpönöbö, “Ananias!” \p Ine ixo balu, “Orong, e ia!” \p \v 11 Io, a Orong ixo tengen te ine, “Wan uruso xö gunon te Judas nuso xö ngas tobo rengrengen ma Ngas Töxödös ma örö ose lamun a tödi mee Tasas, a esene e Sol, ma i nangen i seseseng. \v 12 Kölöme xö wöpönöbö ine ixoro pere bara önga tödi, a esene e Ananias, i ot ma i bulus a limine ine lömö rine bara irabo wawara baling.” \p \v 13 Ananias ixo balu, “Orong, e xoro ölangen a oleleng ne tinenge lamun ina tödi na ma bara ixo wewet ögat a nangadi re nöngön iat tuso Jerusalem. \v 14 Me ine ixoro kip lo a lölös meriso xöbo pris tataxin tua öxös kirip ewe midi nang tobo lolotu wösöt nöngön.” \p \v 15 Lamun a Orong ixo tengen te Ananias, “Örö wan, möxösa, e xoro pere kos ine xarnang a tene tinörön nang irabo wöwörö ma eseke urungan kö nangadi nang kaim bara abo Judeia, ma urungan köbo sisila raxin ma xö nangadi mee Judeia. \v 16 E rabo osen ine mabo mangana kinadik ma tiip nang ine irabo mana örasen kö eseke.” \p \v 17 Io, Ananias ixo wan ma ixo laxa xö gunon. Ixo bulus a nine limine lömö re Sol ma ixo tengen, “Tönö Sol, a Orong ixo tile e. Me ine mon e Jisas nang ixo ot pösöt nöngön kö ngas nang u xo önan ura. Ma i tile e bara örobo wawara baling ma örobo wöwö ma Töxödös ne Tanono.” \v 18 Saxit mon, önga laa xarnang a ölangine en ixo subu xalik a marana e Sol me ine ixo wawara baling. Io, ine ixo taru ma ixo kip a baptais, \v 19 ma melamu nang ixoro an, ma ixo kip öbaling a lölös se ine. \p Sol ixo kis arixe mabo tene tinam pe Jisas suso Damaskas kö dauleng ne bung. \s1 Sol ixo palas tinenge ruso Damaskas me Jerusalem \p \v 20 Io, saxit iat mon, ixo palas tinenge kölöme xöbo gunon ne sineseng möxöbo Judeia bara Jisas a Barok kö God. \v 21 Me idi xirip nang toxo ölangen ine, toxo wuwus ma toxo eose, “Ire te ösöxö bara ruso Jerusalem, ine mon a tödi nang ibo ögarin idi nang tobo lolotu wösöt e Jisas. Bule ine i ot ta rua rörön dik a nangadi bara öxös idi ma lamus idi wösöt abo pris tataxin?” \v 22 Inexalik a atöngösen maras se Sol ixo ot lölös. Ma abo Judeia ruso Damaskas idi kaim kö eöt ta babalu ine, möxösa, ine ixo öturunon te idi bara Jisas ine a Mesaia. \p \v 23 Io, melamu xö oleleng ne bung ixoro saxit, abo Judeia toxo ot arixe ma toxo pingit tua sesexomet e Sol. \v 24 Lamun e Sol ixoro ösöxö a pingit te idi. Xö xaken ma dömön idi tobo öman abo marna ngas möxö tabörö möxö ina lagunon tua sesexomet ine. \v 25 Lamun abo bak ne ausu re Sol, toxo kip lo ine xö dömön, ma toxo ösölöng ösu ine xö kölöt kö mara xö bölö uri lawu. \p \v 26 Nang ine ixo ot tuso Jerusalem, ine ixo mamaa bara rua kinis arixe mabo tene tinam pe Jisas, inexalik kaim idi ra nunu runon te ine bara ine a tene tinam pe Jisas, me idi toxo buburin ine. \v 27 Ma lamun e Banabas ixo lamus ot ine urungan köbo aposol. Ine ixo töngösen ömaras idi xö nuan te Sol bere ine ixoro pere a Orong kö ngas ma bara a Orong ixoro etöngösen me ine, ma nang ine ixo kis Damaskas ine ixo palas tinenge ma esene Jisas, ma kaim ine xo binuut. \v 28 Io, Sol ixo kis arixe me idi ma ixo wan nana xö boxönö xirip kölöme Jerusalem, ma ixo palas tinenge xö esene Jisas ma kaim ine ra binuut. \v 29 Ine ixo tenge ma ixo egot arixe mabo Judeia nang tobo rengrenge me Grik. Ma lamun idi toxo mamaa bara ra sesexomet ine. \v 30 Nang abo Kristien toxo ösöxö lo ina na, idi toxo lamus ösu e Sol uri Kaisaria ma toxo tile rewe ine uruso Tasas. \p \v 31 Io, abo tene lotu xirip kölöme Judeia, Galili me Samaria toxo axanan ma toxo kis ma malum. Me idi toxo kip lo a rorop möxö Töxödös ne Tanono ma ixo ölölös idi, ma a xinixos möxö nangadi kölöme xö lotu ixo wan kaa, möxösa, idi toxobo ii öraxin a Orong. \s1 Enias me Dokas \p \v 32 Nang e Pita ixo wan nana xö boxönö xirip, ine ixo wan ta uxileng a nangadi re God nang toxo xisixis kölöme Lidda. \v 33 Ruso ixo ot pösöt a tödi a esene e Enias, a pengpeng ewe nang ixoro maru xö pitnö ma narun ne awat kö öra. \v 34 Pita ixo tengen te ine, “Enias, Jisas Krais i öro nöngön. Taru ma örö luxun ödeek lo a minaru re nöngön.” Saxit mon Enias ixo taru kaa. \v 35 A nangadi xirip ewenene nang toxo xisixis kölöme Lidda me Seron, toxo pere ine ma toxo tawuxus urungan kö Orong. \p \v 36 Kölöme Jopa nangen a önga tene tinam pe Jisas, a esene e Tabita (nang a ese me Grik e Dokas), nang ixobo wewet abo tinörön deek ma ixobo rorop a nangadi tanaa. \v 37 Xina bung niang, ine ixo meset ma ixo met, ma toxo tos a aine ma toxo bulus ine kölöme xö xönö ruso lömö xö gunon. \v 38 Lidda ixo lörörö sik Jopa. Io, nang abo tene tinam toxo ölangen bere Pita nangen nang Lidda, idi toxo tile a nine tödi urungan te ine ma tinenge, “Maris, miang pasaxit mon ura re mem!” \p \v 39 Pita ixo wan arixe me idu, ma nang idiet toxo ot, ine ixo wan kaa uruso lömö xö ina xönö. Abo möxösö toxo tuu wi ine, toxo gegee ma toxo osen ine mabo mangana man nang e Dokas ixobo söxsöxö nang bang ixo to sik. \p \v 40 Pita ixo tile ösu xirip idi, io, ixo subun kexe ma ixo seseng. Ine ixo tawuxus urungan kö une minet, ma ixo tengen, “Tabita, taru kaa.” Ine ixo öwalas a nine marana ma ixo pere e Pita, me ine ixo kis kaa. \v 41 Pita ixo tön öraru ine ma limine ma ixo top ine ra tinuu. Io, ine ixo kuwe a nangadi re God ma abo möxösö ma ixo isik osen ine re idi bara ine iri to. \v 42 A winörö möxö ina na ixo ot pösöt kirip a boxönö mee Jopa ma oleleng ne nangadi toxo nunu kölöme xö Orong. \v 43 Io, Pita ixo kis Jopa xö dauleng ne bung arixe ma tene wewet lalaa ma lewene bulmakau, a esene iang e Saimon. \c 10 \s1 Konilias ixo erile rue Pita \p \v 1 Nangen a önga tödi ixobo xisixis si Kaisaria, a esene e Konilias, ine a sisila ne umri möxö önga muxu ne umri nang tobo rengrengen ine bara mee Itali. \v 2 Ine arixe ma baninen te ine toxobo mumuu e God ma toxobo ii öraxin e God, me ine ixobo rorop a nangadi sasaxan ma ixobo seseseng uruso xö God köbo bungbung kirip. \v 3 Xö önga bung kö narun ne axana bung kö aien, Konilias ixo pere a önga winawara. Ine ixo pere a angelo re God, ixo ot pösöt ine ma ixo tengen, “Konilias.” \p \v 4 Konilias ixo pere dik sik a angelo ma binuut ma ixo eose, “Lasanene, Orong?” \p A angelo ixo balu ine, “Abo sineseng mabo arabaa re nöngön urungan kö nangadi maris iri xarnang a arabaa uruso re God. \v 5 Na örö uguran te dauleng ne tödi uruo Jopa rua lalamus ot a önga tödi, tobo rengrengen ine me Saimon, önga esene bölök e Pita. \v 6 Ine ixobo xisixis kö gunon te Saimon, a tene wewet lalaa ma lewene bulmakau, ewe nang ixobo xisixis lörörö xö rasi.” \p \v 7 Nang a angelo ixoro wöwörö sik kö ine ixo wan lie ine, Konilias ixo kuwe a nine tödi tinörön te ine ma önga umri deek nang ibo mumuu e God, me ine a öng mere idi ewe nang toxobo rorop e Konilias. \v 8 Ine ixo tengen kirip abo lalaa nang ixoro ot te ine ma ixo tile idiet uruo Jopa. \s1 Pita ixo pere a winawara \p \v 9 Xö bung melamu nang idiet toxoro lörörö Jopa, Pita ixo wan kaa uruso lömö xö öxöno gunon kö luono xaken ta sineseng. \v 10 Ine ixo irilöng ma ixo mamaa bara ira en te nien. Ma nang idi angen toxo tagure a nien, Pita ixo pere a winawara. \v 11 Ine ixo pere a balana kubu ixo tamasawang, ma önga laa ixo wan su, ixo wawara xarnang a xönö man taxin, toxo tön ösu xö nit ne ngusuno ura xö öxöno lagunon. \v 12 Kölöme xönan, abo mangana wawaguai nang idi ma nit ne xexedi, mabo si mabo mangana wawaguai nang tobo xaxabo, mabo pun axe. \v 13 Io, a inöno önga tödi ixo tengen te ine bira, “Pita, taru kaa. Örö sexomet ma örö en.” \p \v 14 Ma lamun e Pita ixo balu, “Kaim tunon arixe, Orong! E kala ösöxö bara ara en te laa nang abo warkurai te nöngön ixo panak e mem pua enen.” \p \v 15 A inöno ina tödi ixo tengen öbaling kö ine, “Ganim a wanwanak ke laa nang e God ixoro ömaraxen.” \p \v 16 Ina laa na ixo wösö xö narun ne axan, ma saxit mon toxo sat öxaa ina xönö man baling uruso xö balana kubu. \p \v 17 Nang e Pita ixo dödödöm lamun a unine ina winawara, narun ne tödi nang e Konilias ixo tile idiet, idiet toxo pere wösöt a xönö nang a gunon te Saimon ee ma toxo tuu dik kö marame laxlaxa. \v 18 Idiet toxo kup ma toxo eose bere Saimon ewe nang tobo rengrengen ine me Pita ixobo xisixis sa bara kaim. \v 19 Nang e Pita angen ixo dödödöm lamun ina winawara, a Töxödös ne Tanono ixo tengen te ine bira, “Saimon, a narun ne tödi te wawara siwin nöngön. \v 20 Göm, örö taru ma örö wan su. Ganim a dinödöm oleleng ka nuan arixe me idiet, möxö e xo tile idiet.” \p \v 21 Pita ixo wan su ma ixo tengen te idiet, “E mon ina tödi na nang muot mo wawara siwin. Muot mo wanot tö sa?” \p \v 22 Idiet toxo balu, “A umri raxin e Konilias i tile e meet. Ine a tödi töxödös ma ibo buburin e God. Ma nangadi xirip mee Judeia tobo ii ine. A madakdak ne angelo ixo tengen te ine bara irabo lamus ot nöngön uri xö gunon te ine, io nang ine irabo ölangen a lasanene nang u ka rengrengen.” \v 23 Io, Pita ixo lamus ölaxa idiet uruso xö gunon te ine xarnang abo osee. \s1 A Töxödös ne Tanono ixo wan su re idi nang kaim bara abo Judeia \p Xö bung kabise, Pita ixo wan arixe me idiet, ma dauleng ne Kristien meri Jopa toxo wan bölök arixe me idi. \v 24 Xö bung melamu ine ixo ot ti Kaisaria. Konilias ixo xixiset me idi ma ixoro kuwe lo etoxin bölök a bung marapun te ine mabo ais tunon te ine. \v 25 Nang e Pita ixo laxa xö gunon, Konilias ixo wan suo ine ma ixo tunsu mesila ne ine, ma ixo ii ine. \v 26 Ma lamun e Pita ixo tön öraru ine ma ixo tengen te ine, “Tuu kaa. E bölök mon a tödi xarnang nöngön.” \p \v 27 Pita ixo rengrenge me Konilias ma ixo önan laxa, ma ixo pere bara a nangadi oleleng toxoro ot etok. \v 28 Io, ine ixo tengen te idi, “Mum mo ösöxö ödeek sik bara xö warkurai xöbo Judeia, i kebeöt bara re öng mere mem irabo uxileng bara rua kinis arixe mabo nangadi xarna na nang kaim bara abo Judeia. Ma lamun e God ixoro osen e bara ganim e rua wanwanak ke tödi rua kinis etok arixe me mem abo Judeia. \v 29 Io niang, nang mum moxo erile rö e, kaim e ra mölmölök ka nuanot. Io, eka ose mum bara ruasa runon iat mum mo erile rö e?” \p \v 30 Konilias ixo balu ine bira, “Nit ne bung ixoro saxit, e xo seseseng kölöme xö gunon te e xö narun ne axana bung kö aien xanana. Saxit mon önga tödi ixo sige sik a man sisiek ma ixo tuu mesilain e, \v 31 ma ixo tengen, ‘Konilias, God ixoro ölangen abo sineseng ke nöngön ma i döxömen lo abo arabaa re nöngön urungan köbo maris. \v 32 Io, erile uruo Jopa rue Saimon nang tobo rengrengen ine me Pita. Ine ixobo xisixis kö gunon te Saimon a tene wewet laa ma lewene bulmakau, nang ixobo xisixis lörörö xö rasi.’ \v 33 Io, saxit iat mon e xo erile rö nöngön bara örö tam pe e, ma u pet a tatalien deek bara u wanot. Ma na mem kirip kö wawara re God me xixiset tua ölangen abo tinenge xirip nang a Orong i tengen te nöngön bara örobo töngösen e mem min.” \p \v 34 Io, Pita ixo urulo ra tinenge, “Na e re perexulen bara i turunon bere God i kara top kalik önga lawa ma ganim önga dauleng kabise. \v 35 Ma lamun ibo öbala lo a nangadi möxö boxönö xirip nang tobo ii ine ma tobo wewet a lasa nang i töxödös. \v 36 Mum mo ösöxö bara God ixo tile a tinenge rua nangadi mee Israel, a tinenge deek möxö malum kölöme re Jisas Krais, ewe a Orong kö nangadi xirip. \v 37 Mum mo ösöxö a lasa ixo ot kö boxönö xirip mee Judeia, urulo Galili melamu xö baptais nang e Jon ixo etöngösen maras min. \v 38 Me mum mo maras lamun e Jisas mee Nasaret nang e God ixo tulus lo ine, ma ixo tabaa ine ma Töxödös ne Tanono ma lölös ma nang ine ixo wan nana xö boxönö xirip, ixo wewet a tinörön deek ma ixo ölanglanga idi nang toxo kis kölöme xö lölös se Satan, möxösa, e God ixo kis arixe me ine. \p \v 39 “Mem moxo pere abo mangana lalaa xirip nang ine ixo pet kölöme xö lagunon möxöbo Judeia ma kölöme Jerusalem. Io, mem me tengen ösu bara inabo lalaa i turunon. Idi toxo sexomet ine nang toxo taba ine xö sölöxöröp. \v 40 Ma lamun e God ixo öraru ine xalik a minet kö narun ne bung ma ixo ömaraxen lo a nangadi ra werwere ine. \v 41 Ma kaim bara nangadi xirip toxo pere ine, ma lamun mem mon nang e God ixoro pere kos lo e mem bara mem marabo tengen ömaras a turunon lamun ine. Ma melamu xö tinaru baling ke ine xalik a minet, mem moxo an ma moxo inim arixe me ine. \v 42 Me ine ixo isik a tinenge lölös se mem rua töngösen ömaras a nangadi ma ra rengrengen bere ine ina tödi ewe nang God ixo bulus ine bara irabo pet warkurai te idi nang te to ma nang te met. \v 43 Abo propet toxo etöngösen maras lamun ine bara kölöme xö esene, God irabo döxömen taun abo magingin saban te idi nang te nunu re ine.” \p \v 44 Nang bang e Pita angen ixo wöwörö mina tinenge na, a Töxödös ne Tanono ixo wan su urungan te idi xirip nang toxo ölangen ina tinenge. \v 45-46 Mabo tene nunu mee Judeia ewe nang toxo wanot mee Jopa arixe me Pita, toxo wuwus lamun a arabaa möxö Töxödös ne Tanono nang e God ixo tile ösu urungan bölök ke idi a nangadi nang kaim bara abo Judeia, möxösa, idi toxo ölangen idi toxo wöwörö mabo mangana tinenge xabise ma toxo ölet e God. \p Io, Pita ixo tengen, \v 47 “I kebeöt bara re tödi irabo panak idi rua kip baptais ma ari möxö idi tere kip a Töxödös ne Tanono xarnang mon ire.” \v 48 Io, ine ixo tengen te idi, “Mum moro kip baptais iat kö esene Jisas Krais.” Io, idi toxo seng e Pita ra kinis bang me idi xö uleng ne bung. \c 11 \s1 A to runon te idi bölök nang kaim bara abo Judeia \p \v 1 Abo aposol mabo Kristien nang toxo xisixis nana xö boxönö xirip mee Judeia toxoro ölangen bara a nangadi nang kaim bara abo Judeia bölök tere kip lo a tinenge xö God ma nunu. \v 2 Io, nang e Pita ixo wan kaa uruso Jerusalem, abo tene nunu mee Judeia toxo tewe tinenge saban tö ine, \v 3 ma toxo tengen bira, “Nöngön u wan laxa xö gunon möxö nangadi nang kaim bara abo Judeia ma u xo an arixe me idi.” \p \v 4 Io, Pita ixo urulo a winörö re ine ma ixo tengen ömaras idi mabo laa xirip nang ixo ot te ine. \v 5 Ma ixo tengen bira, “E xo xisixis si xö lagunon taxin Jopa ma kölöme xö önga wöpönöbö e xo pere önga winawara. E xo pere a önga laa xarnang a xönö man ma lak taxin toxo ömalus ösu meriso xö balana kubu xöbo nit ne ngusuno, ma ixo wan su ura re e. \v 6 E xo wawara laxa me e xo pere abo mangana wawaguai ma nit ne xexedi angen nang tobo ölasan, arixe mabo wawaguai axe, ma si, mabo wawaguai tobo xaxabo, mabo pun axe. \v 7 Io, e xo ölangen a inöno önga tödi ixo tengen te e bira, ‘Taru kaa, Pita. Örö sexomet ma örö en.’ \p \v 8 “E xo balu bira, ‘Kaim tunon arixe, Orong! E kala ösöxö bara ara en te laa nang abo warkurai te nöngön ixo panak e mem pua enen.’ \p \v 9 “A inöno önga tödi ixo wöwörö baling ke e meriso xö balana kubu, ‘Ganim pa wanwanak ke laa nang e God ixoro ömaraxen.’ \v 10 Ma ina laa na ixo wösö xö narun ne axan, ma saxit mon toxo sat öxaa öbaling ine uruso xö balana kubu. \p \v 11 “Xö ina axana bung iat mon ina narun ne tödi nang toxo tile ura re e meri Kaisaria toxo ot kö gunon nang e xobo xisixis könan. \v 12 A Tanono ixo tengen te e bira, ‘Nöngön u bele dödödöm oleleng ma örö wan arixe me idi.’ Ina pitnö ma öng ne tönö e na toxo wan arixe bölök me e, me mem moxo laxa xö gunon te Konilias. \v 13 Me ine ixo tengen te mem bara ixoro pere önga angelo ixo ot pösöt ine kölöme xö gunon te ine ma ixo tengen, ‘Erile u Jopa rue Saimon nang tobo rengrengen ine me Pita. \v 14 Me ine irabo tengen abo tinenge re nöngön nang nöngön arixe mabo nangadi xirip kö gunon te nöngön, mum morobo uruoxe a to turunon.’ \p \v 15 “Nang e xo urulo ra tinenge, a Töxödös ne Tanono ixo wan su sik ke idi xarnang ixo wan su sik ke ire xö urulo. \v 16 Io, e xo döxömen lo a lasa nang a Orong ixo tengen, ‘Jon ixo baptais ma ari, ma lamun mum morobo kip baptais ma Töxödös ne Tanono.’ \v 17 Io, nang bere God ixo tabaa idi ma arabaa xarnang ixo tabaa ire nang toxo nunu re Jisas Krais, a Orong, io, ewenene runon e rua tinuu wi e God?” \p \v 18 Nang idi toxo ölangen bira, idi toxo ödödö ma toxo ölet e God, ma toxo rengrengen, “Io, i turunon sik bere God i tabaa bölök a nangadi nang kaim bara abo Judeia rua dinödöm puxus ma rua xikip a to runon.” \s1 A lotu ruso Entiok \p \v 19 Io, a nangadi lotu niang toxoro ulo elixilik nang a inarse ixo ot pösöt idi xina axana bung bara toxo teng e Stiwen, idi toxo ulo rup kö palaa u Ponisia, Saipras ma Entiok. Me idi toxo etöngösen ma tinenge deek urungan köbo Judeia xalik mon. \v 20 Inexalik bara dauleng ke idi a nangadi mee Saipras ma Sairin, toxo wan uruso Entiok ma toxo urulo ra rengrengen ömaras a tinenge deek lamun e Jisas, a Orong, urungan köbo Grik bölök. \v 21 A lölös kö Orong ixo kis arixe me idi ma a oleleng saxit toxo nunu ma toxo tawuxus urungan kö Orong. \p \v 22 A nangadi lotu me ruso Jerusalem toxo ölangen ina tinenge na ma toxo tile e Banabas uruso Entiok. \v 23 Nang ine ixo ot ma ixo pere a inone abalamu re God, ixo axanan ma ixo öxaxat idi xirip bara tabo mana tuu lölös turunon arixe ma Orong. \v 24 Banabas ine a tödi deek ma i wöwö ma Töxödös ne Tanono ma nunu. Me idi toxo lamus a oleleng ne nangadi urungan kö Orong. \p \v 25 Melamu Banabas ixo wan uruso Tasas sua winawara siwin e Sol. \v 26 Ma ixo pere wösöt lo ine ma ixo lamus ine uruso Entiok. Ma ixo öt ma önga awat kudun, e Banabas me Sol toxo kis arixe ma nangadi lotu ma toxo usu a marakörö raxin. A nangadi toxo arun ta rengrengen abo tene tinam pe Jisas mabo ‘Kristien’ ruso Entiok. \p \v 27 Io, xina axana bung na a dauleng ne propet toxo wan su meriso Jerusalem uruo Entiok. \v 28 Ma öng mere idi, esene e Agabus, ixo tuu ma ixo wöwörö ma lölös möxö Tanono bara a irilöng taxin irabo ot ma irabo wan elixilik kö boxönö xirip nang e Rom ibo kure sik. (Ina na ixo ot nang e Kolodias ixo king.) \v 29 Ma abo tene tinam pe Jisas idi toxo döxömen bara tabo tile a tuluwok xarnang öngöng ke idi irabo eöt, ta rorop idi abo Kristien nuso Judeia min. \v 30 Io, idi toxo pet biringanin ma toxo tile e Banabas me Sol arixe ma arabaa re idi, uruso xöbo sisila ne lotu. \c 12 \s1 A angelo ixo ölanglanga rewe e Pita xalik a gunon ne aömokorot \p \v 1 Xö ina axana bung nang e Erot a king, ixo öxös a dauleng ne duöng möxö lotu rua ögarin idi. \v 2 Ine ixo uguran abo umri rua sesexomet e Jems, a tönö e Jon, arixe ma use. \v 3 Nang e Erot ixo pere bara abo Judeia toxo maa lamun a lasa nang ixo pet, io, ixo uguran öbaling idi rua öxös lo bölök e Pita. Ina na ixo wanot kö bung ne Nien möxö Beret nang Kaim a Is. \v 4 Melamu nang toxo öxös e Pita, toxo bulus ölaxa ine xö gunon ne aömokorot. Erot ixo isik ine urungan köbo limine a nit ne muxu ne köbat, ma nit ne tödi xö öngöng ne muxu ne köbat. Erot ixo pingit bara a bung möxö Luxa ne Nuan Lexe irabo kawam, irabo lamus ot e Pita ma irabo tuu xö warkurai xö wawara xö marakörö. \p \v 5 Io, Pita ixo xisixis kölöme xö gunon ne aömokorot, ma lamun a nangadi lotu toxo seseseng lölös urungan te God tö ine. \p \v 6 Xö dömön, xina bung mesila nang e Erot irabo lamus ösu e Pita rua tinuu xö warkurai, e Pita ixo paliso kaluluonin a nine köbat, toxo kut ine ma nine uno lölös, ma dauleng ne köbat toxo tuu xö marame laxlaxa. \v 7 Saxit mon, a angelo xö Orong ixo wanot ma a maras ixo wan esexere kölöme xö ina xönö möxö gunon ne aömokorot. Ine ixo ömagi a lawana e Pita ma ixo ölaran ine. Me ine ixo tengen, “Tuu kaa pasaxit!” Ma inabo uno lölös toxo tawalas xalik a limine. \p \v 8 Io, a angelo ixo tengen te ine, “Örö laulawa ma örö sige a nine sandel.” Me Pita ixo pet eörin. A angelo ixo tengen te ine, “Kain pi nöngön ma xönö man taxin te nöngön ma örö muu e.” \v 9 Pita ixo muu ösu ine xalik a gunon ne aömokorot, ma lamun kaim ine ra ösöxö a lasa nang a angelo ixo wewet, ixo ot turunon. Ine ixo nunu bere ixo werwere re winawara. \v 10 Idu toxo wan saxit a nine köbat me idu toxo wanot kö marame lölös nang ibo laxlaxa su urungan kö lagunon taxin. Ina marame ixo tamasawang tataun mon tö idu, me idu toxo wan su. Nang idu toxo önan kö ngas, saxit mon ma angelo ixo wan kalik ine. \p \v 11 Io, Pita ixo döxömen ödeek lo im a lasa ixo ot te ine, ma ixo tengen, “Na e re ösöxö bara turunon a Orong ixo tile a angelo re ine rua ölanglanga e xalik a limine Erot ma xalik abo lalaa xirip nang a nangadi mee Judeia toxo mamaa bara irabo ot.” \p \v 12 Ma nang ine ixo ösöxö xulen ina na, ixo wan uruso xö gunon te Maria, a nago re Jon, önga esene bölök e Mak, ma a nangadi oleleng toxo wan etok ma toxo seseseng könan. \v 13 Pita ixo wiwidin kö marame laxlaxa xö araman, ma önga tene tinörön esene e Roda, ixo wan ta werwere. \v 14 Nang ixo ölangen kulen a inöno e Pita, a axanan taxin ixo kip ine ma ixo ulo baling uruso kölöme ma kaim kö sasawang a marame, ma ixo tengen nanin bere Pita i tuu sik ni xö maranangas. \p \v 15 Idi toxo tengen te ine, “Nöngön u baulang!” Me ine ixo lölös sik mon bara i turunon. Io, idi toxo tengen, “A angelo gut te ine.” \p \v 16 Ma lamun e Pita nangen mon ixo wiwidin kö marame, ma nang idi toxo sawang a marame ma toxo pere ine, idi toxo wuwus saban. \v 17 Pita ixo ööt tö idi ma limine rö idi rua kinis malus, me ine ixo töngösen idi ma nang a Orong ixo ölanglanga ine xalik a gunon ne aömokorot. Ma ixo tengen, “Morobo tengen te Jems ma abo töke re Krais lamun ina na.” Io, ixo wan lie im idi urungan kö xönö xabise. \p \v 18 Xö puxu xö önga bung kabise, idi toxo wawao siwin e Pita me idi toxo eose baling ke idi iat abo umri, bere Pita ule. \v 19 Io, Erot ixo tile idi ra winawara siwin e Pita, ma lamun kaim idi xo werwere ine. Io, ine ixo ose muu abo umri nang tobo werwere muu e Pita, ma ixo tengen ta sesexomet idi. \s1 Erot ixo met \p Io, Erot ixo wan lie e Judeia uri Kaisaria ma ixo xisixis bang e. \v 20 Erot ixo laie saban sik kö nangadi mee Tair ma Saidon. Io, idi toxo ot etok kua werwere ine, idi toxo nunu re Balastas bara ine a sisila ne tene tinörön te Erot, ma bara irabo top idi. Io, idi toxo wan urungan te Erot ma toxo ose ine lamun a malum bara irabo kis kaluluonin idi me ine, möxösa, a lagunon te idi irabo kip nien möxö xönö raxin a king ibo wewet warkurai xönan. \p \v 21 Io, xö bung nang e Erot ixo kubus sua kinis arixe me idi, ine ixo sige a man köbo king, ine ixo kis kö kinis ne warkurai xö king ma ixo pet a tinenge urungan kö marakörö. \v 22 Ma a nangadi toxo xukup bara, “A inöno i eöt ma önga god, kaim bara a inöno tödi.” \v 23 Saxit mon kina axana bung, a angelo xö Orong ixo se ine, möxösa, kaim ine ra ölelet e God, mabo sisi toxo en aine, ma ixo met. \p \v 24 Ma lamun a tinenge re God ixo ot lölös ma ixo wan elixilik nana. \p \v 25 Io, nang e Banabas me Sol toxo öxawam a tinörön te idu, idu toxo tawuxus baling meriso Jerusalem, ma toxo lamus e Jon, nang tobo rengrengen ine me Mak, arixe me idu. \c 13 \s1 Toxo tile rewe e Banabas me Sol \p \v 1 Kölöme xö lotu niso Entiok nangen a dauleng ne propet ma tene ausu. Abo esene idi e Banabas, e Simion, tobo rengrengen ine ma Kong, e Lusias meriso Sairini, e Manaen ewe nang ixo taxin arixe me Erot nang a tödi raxin, me Sol. \v 2 Nang idi toxo lolotu wösöt a Orong ma toxo ölölö, a Töxödös ne Tanono ixo tengen, “Mum morobo mana pere kos e Banabas me Sol ta wewet a tinörön nang e xo kuwe idu ra wewet.” \v 3 Io, melamu nang idi toxoro ölölö ma toxoro seseng, idi toxo bulus abo limine idi lömö ridu ma toxo tile rewe idu. \s1 Pol me Banabas suso Saipras \p \v 4 A Töxödös ne Tanono ixo tile idu, me idu toxo wan su xö lagunon taxin e Selusia ma toxo kakaa xö mön, ma ixo kip idu uruo Saipras. \v 5 Nang idu toxo ot tiso Salamis, idu toxo etöngösen ma tinenge re God kölöme xö gunon ne sineseng möxöbo Judeia. Me idu toxo lamus e Jon, a ese xabise e Mak, arixe me idu ra rorop kölöme xö tinörön. \p \v 6 Idiet toxo wan kirip kö muxulamin Saipras me idiet toxo ot kö lagunon Papos. Ringan ee idiet toxo esuo ma sewuk meriso Judeia ma a propet töxö, a esene e Baa-Iesu. \v 7 Ine ewe nang a tene tinörön kö sisila meriso Rom, e Sergias Paulias. Ma ina sisila na, a tödi nanase, ixo tile tinenge ra lalamus e Banabas me Sol, möxösa, ine ixo mamaa ra ölangen a tinenge re God. \v 8 Ma önga tödi a esene e Elimas, a sewuk ine, ma a esene, a unine bara, ‘a sewuk’. Ma ixo tuu wi idiet ma ixo mamaa ra wuxwuxus a dinödöm kö ina sisila bere ine i bele nunu. \v 9-10 Io, e Sol, niang tobo rengrengen bölök ine me Pol, ixo wöwö sik ma Töxödös ne Tanono ma ixo pere dik e Elimas ma ixo tengen, “U xarnang arixe e Satan! Nöngön a iuiuo möxöbo lalaa xirip nang a lak töxödös. Ma u wöwö sik mabo mangana atöxö ma abo ineösaxit saban kirip. U bo eka xuxulas a turunon kö Orong urungan baling kö röxröxö. Nagut u kebeöt ta iwes ina tatalien na? \v 11 Nixinen a Orong irabo ömaso e nöngön. Nöngön örobo pulo ma ökorobo eöt bölök bara örobo pere a maras möxö xaken.” \p Io, saxit mon niang a xödxödö ixo kait pi ine ma ixo sasae nana lamun te öng bara irabo tön a limine rua sisilien ine. \v 12 Io, nang a tödi raxin möxö gapman ixo pere bira, ixo nunu, möxösa, ixo wuwus köbo inausu xö Orong. \s1 Pol tuso Entiok kö distrik Pisidia \p \v 13 Io, Pol ma nine ais se ine, idiet toxo kakaa lo xö mön meringan Papos uruso Perga ro xö provins Pampilia. Me Jon ixo wan kalik idu ringan ma ixo baling uruso Jerusalem. \v 14 Io, idu toxo wan lo meringan Perga uruso Entiok kuso xö distrik Pisidia. Ma xö Sabat idu toxo wan laxa ruso xö gunon ne sineseng möxöbo Judeia me idu toxo kis. \v 15 Melamu, niang toxoro öxawam a xinixos möxöbo ginigeet möxöbo warkurai te Moses ma dauleng ne ginigeet möxöbo propet, abo sisila ne lotu toxo tile tinenge rö idu ma toxo tengen, “Abo tönö e mem, niang bere mu angen merebo tinenge aöxaxat möxö nangadi na, i deek bara mu morobo tengen.” \p \v 16 Pol ixo tuu kaa ma ixo ööt te idi ma limine bara idi ta kis ödödö. Io, ixo tengen, “Nangadi mee Israel, me mum ewe niang kaim bara abo Judeia niang mum bo lolotu wösöt e God, mum moro ölangen ee! \v 17 A God möxö nangadi mee Israel ixo pere kos lo abo untubuno ire ma ixo öraxin idi niang toxo kis xarniang abo osee ri Isip. Ma ixo silien ösu idi meringan kina xönö arixe ma a lölös taxin. \v 18 Ma i turunon bara kaim idi ra rarame ine, lamun kaim ine xo tinuu rewe xalik idi xö nit ne sangaun ne awat tuso xö xönö tataun. \v 19 Ixo ögarin a pitnö ma ninöng ne bung marapun to Kenan ma ixo isik tewe a pu re idi urungan kö nangadi re ine bara re idi im. \v 20 Inabo lalaa na ixo ot eöt ma nit ne mar ma pitnö ne sangaun ne awat. \p “Melamu xina na, God ixo isik abo tene warkurai te idi ot kö bung ke propet Samuel. \v 21 Io, a nangadi toxo ose lamun te king me God ixo isik e Sol a barok ke Kis, meringan kö bung marapun te Beniamin. Me Sol ixo kure idi eöt ma nit ne sangaun ne awat. \v 22 Io, melamu, God ixo kip tewe e Sol ma ixo bulus e Dewit bara irabo king ke idi. Me God ixo töngösen idi lamun e Dewit ma ixo tengen bira, ‘E xoro pere wösöt lo e Dewit a barok ke Jesi bere ine ina mangana tödi nang i eöt xarniang kö mamaa re e. Me ine irabo pet kirip abo lalaa niang e mamaa bara irabo pet.’ \p \v 23 “Io, meringan köbo tubuno e Dewit, God ixo isik ot a Tene Aöro, e Jisas, urungan köbo tee Israel, xarnang ixoro kubus sik. \v 24 Mesila nang bang kaim e Jisas sa urulo a tinörön te ine, Jon ixo palas tinenge lölös sik kidi abo Israel bara idi tabo dödöm puxus ma tabo kip baptais. \v 25 Niang e Jon ixo pet eörin kirip abo tinörön te ine ixo tengen, ‘Mum mo döxömen bere e iang ewe? Kaim bara e a Mesaia. Ma lamun öng melamu re e ine irabo wanot me e kobo töxödös eöt ta walwalas a kililöng kalik a tabalane xexene.’ \p \v 26 “Abo töke, mum abo untubuno e Abaram, me mum niang kaim bara abo Judeia niang mum bo lolotu wösöt e God, moro ölangen. God ixo tile ina tinenge ne aöro ura re ire iat. \v 27 A nangadi mee Jerusalem mabo sisila re idi kaim kö ösöxö xulen e Jisas bere ine runon ewe. Me idi tekarabo ölangen kulen bölök abo tinenge möxöbo propet niang idi toxo ölangen nang idi xabise tobo xokos kölöme xöbo Sabat kirip. Ma lamun niang idi toxo kure ine bara irabo mana kip a aömokorot, idi toxo öturunon abo tinenge möxöbo propet. \v 28 Kaim idi ra ruruxun pösöt te laa nang i eöt bara idi tabo sexomet ine lamun. Ma lamun idi toxo seng lo e Pailat bara tabo sexomet ine. \v 29 Nang idi toxo pet kirip sik abo lalaa niang abo propet toxo geet bara tabo mana pet tö ine, idi toxo kip ösu ine meringan kö sölöxöröp ma toxo bulus ine xö önga maöt. \v 30 Ma lamun e God ixo öraru ine xalik a minet, \v 31 ma xöbo oleleng ne bung idi nang toxobo arixe mine meringan Galili urungan Jerusalem, idi toxobo werwere ine. Ma nixinen idi tobo rengrengen ine xö nangadi re ire. \p \v 32 “Me maa me tengen a tinenge deek ke mum. Ma i bira. God ixoro kubus sik köbo untubuno ire. \v 33 Ma ixoro pet eörin inabo kunubus sö ire, a bung barok umelamu bira: ixoro öraru e Jisas kalik a minet. Ma ixo ot eöt xarnang toxo geet kölöme xö Sinö seöninöng kö Buk Sinö. I tengen bira, \q1 \qt ‘Nöngön a barok ke e, \qt* \q1 \qt Ma nixinen e re tamana nöngön.’ \qt* \m \v 34 Ma ina tinenge na i tengen a turunon bara God ixo öraru ine xalik a minet ma i kebeöt ta mamaxus. Inabo tinenge i bira: \q1 \qt ‘E rabo isik a madakdak ne arabaa urungan te mum niang e xoro kubus sik me Dewit lamun. Ma inabo xuxubus i karabo kawaim.’ \qt* \m \v 35 Io, toxo tengen bölök kö xönö xabise bara, \q1 \qt ‘Nöngön ökorobo ömaraxen lo re Öng ke nöngön Nang i Madakdak bara irabo maxus.’ \qt* \p \v 36 “I maras bara abo tinenge iri ot turunon, möxösa, Dewit ixo pet eörin a lasa niang e God ixo pingit bara irabo pet köbo bung niang ixo to sik, ma melamu, ixo met. Me idi toxo pömös ine arixe mabo untubuno, ma a aine ixo maxus. \v 37 Ma lamun ine ewe nang God ixo öraru öbaling kalik a minet, kaim a mamaxus. \p \v 38 “Io, abo töke, e mamaa bara mum morobo mana ösöxö bara Jisas niang i sawang a ngas bere God irabo döxömen taun tewe abo magingin saban. Ma na maa marabo tengen te mum lamun ina niang. \v 39 Me idi xirip niang toxo nunu re Jisas, God irabo tengen te idi bara idi te töxödös ma bara tere langlanga xalik abo magingin saban niang abo warkurai te Moses i kebeöt ta ölanglanga idi xalik. \v 40 Mum moro balaure e mum möxö abo lasa niang abo propet toxo tengen, i karabo ot turunon te mum. Inabo tinenge i bira: \q1 \v 41 \qt ‘Mum morobo mana ölangen, mum abo tabuno ölöngö. \qt* \q1 \qt Mum morobo wuwus ma morobo iuo saban, \qt* \q1 \qt möxösa, e rabo pet te laa kölöme xöbo axana bung nang mum mo roro xönan, \qt* \q1 \qt ma lamun niang bere idi tabo tengen te mum lamun ine, \qt* \q1 \qt mum korobo eöt ta nunu.’” \qt* \p \v 42 Io, niang e Pol me Banabas idu toxo önan su xalik a gunon ne sineseng möxöbo Judeia, a nangadi toxo seng idu rua tinenge baling lamun inabo lalaa xö Sabat melamu. \v 43 Nang a nangadi niang toxo kis arixe midi toxoro wan elixilik, oleleng ne Judeia me idi xabise ewe niang toxo kip ausu xö lotu möxöbo Judeia, idi toxo muu e Pol me Banabas. Me idu toxo öxaxat bara idi tabo kisisik iat kölöme xö abalamu re God. \p \v 44 Io, xö Sabat melamu, a nangadi oleleng arixe möxöbo lagunon taxin toxo wanot arixe ra ölangen a tinenge xö Orong. \v 45 Niang abo Judeia toxo pere a nangadi oleleng idi toxo bala kadik ma toxo uli ma toxo tengen ögarin abo tinenge re Pol nang ixo rengrengen. \p \v 46 Io, e Pol me Banabas toxo balu idi ma balamasa bira, “God ixo pingit bara mum iat morobo mana araun ta ölangen a tinenge re ine. Ma lamun e mum moxoro kasen ine me mum kebeöt ta örasen bara e mum mo eöt tua kip a to ulorexe. Io, nixinen maa marabo tawuxus kalik e mum urungan te idi niang kaim bara abo Judeia. \v 47 Me maa me pet bira, möxösa, abo tinenge niang e God ixo tengen ölölös se maa ulamun i bira: \q1 \qt ‘E xoro bulus nöngön xarnang a bibio re idi ewe nang kaim bara abo Judeia, \qt* \q1 \qt bara meringan kö tinörön te nöngön, God irabo öro rebo nangadi xö öxöno lagunon kirip.’” \qt* \p \v 48 Ma nang idi niang kaim bara abo Judeia toxo ölangen ina na, idi toxo axanan ma toxo tengen bara abo tinenge xö Orong a lak mamaran. Me idi ewe niang God ixoro tulus lo idi rua xikip a to ulorexe, idi toxo nunu. \p \v 49 Io, a tinenge re God ixo wan elixilik kö boxönö xirip kina xönö. \v 50 Lamun abo Judeia toxo öraru abo baladi abo une raxin niang idi toxo ii e God, mabo duöng orong bölök möxö ina lagunon. Me idi toxo isik ot a agot te Pol me Banabas ma toxo bat tewe idu meringan kalik a xönö re idi. \v 51 Io, idu toxo talis tewe abo teles möxöbo xexene idu rua osen bara idi toxoro pet a magingin saban tö idu. Me idu toxo wan u Aikoniam. \v 52 Ma abo tene tinam pe Jisas meringan Entiok, idi toxo wöwö arixe ma axanan ma Töxödös ne Tanono. \c 14 \s1 Pol me Banabas suso Aikoniam \p \v 1 Ruso Aikoniam e Pol me Banabas toxo wan laxa uruso kölöme xö gunon ne sineseng möxöbo Judeia xarniang iat idu toxobo wewet. Idu toxo wöwörö önga mangana iat, nang a oleleng ne Judeia me ewenene midi nang kaim bara abo Judeia, idi toxo nunu. \v 2 Lamun abo Judeia niang toxo öngus sa nunu, idi toxo öraru abo bala kadik kö idi nang kaim bara abo Judeia nang kaim idi ra nunu. Me idi abo Judeia toxo öngat bölök a balna idi nang kaim bara abo Judeia bara tabo mana wan tewe meringan kalik abo Kristien. \v 3 Io, Pol me Banabas toxo xisixis singan me idu toxo rengrenge ma balamasa lamun a Orong. Ma Orong ixo öturunon abo tinenge re idu lamun a abalamu re ine bira. Ixo tabaa idu ma lölös sua wewet abo auxileng lölös ma lalaa ne auwuwus. \v 4 A nangadi möxö ina xönö lagunon toxo palang idi, dauleng kö lawa möxöbo Judeia ma dauleng kö lawana idu a nine aposol. \v 5 Dauleng ne Judeia ma dauleng niang kaim bara abo Judeia arixe mabo tene sisila re idi toxo pingit bara tabo pet ögat idu ma tabo teng ömet idu. \v 6 Ma lamun nang idu toxo ösöxö lo ina na, idu toxo ulo rup u Listra me Derbe xö xönö Likonia, ma toxo su xö boxönö lörörö xö nine lagunon taxin. \v 7 Me idu toxo balan kö palas tinenge möxö tinenge deek kingan ee. \s1 Pol tuso Listra me Derbe \p \v 8 Ro Listra önga tödi ixobo kisisik. Toxo kip ine ma a pengpeng ma i kara ösöxö a nuan. \v 9-10 Ixo ölangen abo tinenge re Pol. Io, Pol ixo pere dik sik ine ma ixo pere bara ine ma nunu rua langlanga. Io, Pol ixo kuwe ine ma ixo tengen, “Örö taru ma örö tuu!” Saxit mon ina tödi na ixo kos kaa ma ixo urulo ra nuan nana. \p \v 11 Nang a marakörö toxo pere a lasa niang e Pol ixo pet, idi toxo xukup ma tinenge me Likonia bara, “A nine god tere wan su ura re ire xarniang a tödi runon!” \v 12 Io, idi toxo tut e Banabas ma ese Sius me Pol me Ermis, möxösa, ine ibo sila sik ke idu ra tinenge. \v 13 A gunon lotu re Sius ixo tuu sik uri xö araman kö lagunon taxin. Ma a pris se Sius ixo kip ot a bulmakau suxurno arixe ma löm uruso lömö xö marame laxlaxa möxö ina lagunon taxin. Ixo pet bira, möxösa, ine arixe ma marakörö toxo mamaa rua söngsöngöt abo arabaa re idi rua lotu wösöt idu. \p \v 14-15 Ma lamun niang ina nine aposol, e Pol me Banabas, idu toxo ölangen bere idi te xeka wewet bira rö idu, idu toxo didii a man te idu rua osen bara idu tekobo maa bara idi tabo pet bira rö idu. Idu toxo ulo su lörörö xö marakörö me idu toxo tenge raxin bira, “Ai! Ganim e mum pa wewet abo mangana lalaa biringan! Maa a nine tödi mon xarnang e mum ma kawaim bara a nine god e maa. Maa me isik ot a tinenge deek kö mum. Maa me rengrengen tö mum bara mum morobo mana tawuxus meringan köbo laa tataun, ma morobo tawuxus urungan te God nang a lak to, ine nang ixo pet a mango, a xönö lagunon ma a rasi, mabo mangana lalaa xirip lömö kaluluonin idi. \v 16 Mesila, ixo gan sik a nangadi möxöbo kantri bara tabo mumuu abo mangana tatalien te idi iat. \v 17 Ma lamun ine ibo osen ömaras kö nangadi bere ewe ine. Ma ixo pet ina na bira. Ine i osen a abalamu re ine niang ixobo isik a baraa meriso xö mango ma niang ixobo ratabaa e mum arixe mabo nien te mum kinabo texe möxö kip nien. Ma nang ine i pet bira, i tabaa e mum ma nien ma i öwöwö e mum ma axanan.” \v 18 A turunon bara idu toxo tengen inabo tinenge, ma lamun kaim kö mamalus sö idu rua tinuu wi idi bara ganim idi ra söngöt arabaa rö idu. \p \v 19 Io, melamu, a dauleng ne Judeia toxo wanot mee Aikoniam ma Entiok meringan Pisidia, me idi toxo sat lo a dinödöm kö marakörö. Idi toxo teng e Pol arixe ma warawat ma toxo ösat ösu ine uri xö araman möxö lagunon taxin, möxösa, idi toxo döxömen bara ine ixoro met. \v 20 Ma lamun, melamu niang abo tene tinam pe Jisas toxo kis etok arixe me ine, ixo taru kaa ma ixo wan baling uruso xö lagunon taxin. Ma xö bung kabise idu me Banabas toxo wan u Derbe. \s1 Idu toxo baling u Entiok niang Siria \p \v 21 Idu toxo palas tinenge ma tinenge deek kö kölöme xina lagunon Derbe me idu toxo uxis a oleleng ne tene tinam pe Jisas. Io, idu toxo tawuxus baling uri Listra, Aikoniam, ma uri Entiok mee Pisidia. \v 22 Idu toxo ölölösin inabo tene tinam pe Jisas me idu toxo öxaxat idi bara idi tabo mana tuu lölös sik kö nunu kölöme re Jisas. Idu toxo tengen, “Ire tabo mana örasen iat a oleleng ne kinadik kua nilaxa xö kingdom pe God.” \v 23 E Pol me Banabas toxo pere kos lo idi a dauleng ne sisila xöbo gunon ne lotu öngöng. Me idu toxo isik idi uruso xö limine Orong ewe niang idi toxoro nunu re ine. Idu toxo pet bira arixe ma sineseng ma ölölö. \v 24 Melamu niang idu toxo wan saxit kölöme xö distrik Pisidia, idu toxo ot kölöme xö provins Pampilia. \v 25 Ma niang idu toxoro etöngösen ma tinenge re God kö lagunon Perga, idu toxo wan su uruo Atelia. \p \v 26 Io, idu toxo kakaa xö mön meringan Atelia me idu toxo baling u Entiok, a lagunon niang abo tene tinam pe Jisas toxoro isik idu ringan uruso xö abalamu xö God bere idu tabo pet ina tinörön na niang idu toxoro öxawam. \v 27 Xö inot tidu ringan Entiok idu toxo lamus etok a marakörö ne lotu ma toxo tengen kirip abo lalaa niang e God ixoro pet kölöme xö tinörön te idu. Me idu toxo tengen bölök bara God ixo sawang a ngas bara idi niang kaim bara abo Judeia idi tabo nunu. \v 28 Io, idu toxo kis ömat tingan arixe ma abo tene tinam pe Jisas. \c 15 \s1 A kinis etok kiso Jerusalem \p \v 1 A dauleng ne duöng mee Judeia toxo wanot su uruo Entiok ma toxo usu abo Kristien bira, “Ma nang bara mum kobo muu a warkurai te Moses möxö xurxuru abo lewene aine mum, e God i kobo eöt ta öro e mum.” \v 2 Ina na ixo pet e Pol me Banabas sa inegot ma tinenge lölös arixe midi. Io, toxo tibe e Pol me Banabas arixe ma dauleng ne tene nunu, rua nuan kaa uruso Jerusalem pa werwere abo aposol mabo duöng sisila ne lotu rua atöngösen lamun ina ineose. \v 3 Io, a marakörö ne lotu toxo tile idi ra nuan. Ma nang idi toxo wan köröp Ponisia mee Samaria, idu toxo tengen ömaras idi bara i bule a nangadi nang kaim bara abo Judeia, idi toxo dödöm puxus urungan te God. Ma ina tinenge ixo isik a axanan taxin urungan köbo Kristien. \v 4 Ma nang idi toxo ot Jerusalem, a marakörö ne lotu mabo aposol arixe mabo duöng sisila ne lotu toxo öga idi. Me Pol me Banabas toxo tengen ömaras abo lasa nang e God ixo pet kö limine idu. \p \v 5 Io, a dauleng ne tene lotu ewe idi nang möxöbo Parasi toxo tuu lömö ma toxo tengen, “A nangadi nang kaim bara abo Judeia tabo mana kuru a lewene aine idi ma tabo mana muu abo warkurai te Moses.” \p \v 6 Abo aposol mabo duöng sisila ne lotu toxo ot arixe ra werwere muu ina ineose. \v 7 Melamu xöbo tinenge oleleng, Pita ixo taru kaa ma ixo tengen ömaras idi bira, “Abo töke, mum mo ösöxö bara nang köbo bung mesila saxit, God ixo pere kos lo e kaluluonin e mum, bara a nangadi nang kaim bara abo Judeia tabo ölangen a tinenge deek möxö ngalake ma tabo nunu. \v 8 Me God, ine ewe i ösöxö a könönö ire xirip öngöng, ixo isik a Töxödös ne Tanono urungan tö idi xarnang mon ixo isik ke ire ra osen bara ibo öga idi bölök. \v 9 Me ine kaim kö wewet te tatalien kabise kaluluon te ire me idi. Kawaim. Ine ixo ömadakdak abo balana idi ma nunu. \v 10 Io, ma ruasa mum mo mamaa ra könönöin e God, rua bulbulus a tiip kö inöno abo tene tinam pe Jisas niang abo untubuno ire me ire bölök tokobo eöt ta sösölök? \v 11 Ire te nunu bara a Orong e Jisas i tabaa tataunin mon ire ma ina to runon xarnang mon i pet tö idi.” \p \v 12 Io, a marakörö nang toxo kis etok toxo kis ödödö ma toxo ölangen e Banabas me Pol. Idu toxo rerenge lamun abo auxileng lölös ma laa ne auwuwus nang e God ixo pet te idu kaluluonin a nangadi nang kaim bara abo Judeia. \v 13 Ma nang idu toxo kawam kö winörö, Jems ixo tengen bira, “Abo töke, moro ölangen e. \v 14 Saimon iri tengen ömaras se ire, nang bara bule e God ixo osen a abalamu re ine rua xikip lo a nangadi re ine iat meringan kölöme xö nangadi nang kaim bara abo Judeia idi. \v 15 Ina na i eöt ma tinenge möxöbo propet nang toxo geet bira, \q1 \v 16 \qt ‘Melamu xönan, e rabo ot baling \qt* \q1 \qt me e rabo uru öbaling a gunon lotu re Dewit nang ixoro subu. \qt* \q1 \qt E rabo uru öbaling abo xönö nang i tamauwuk su, \qt* \q1 \qt ma arabo pet ödeek ine. \qt* \q1 \v 17 \qt Io nang, a nangadi xabise tabo wawara siwin a Orong, \qt* \q1 \qt idi a nangadi xirip nang kaim bara abo Judeia nang e xo kip lo idi bara rö e.’ \qt* \q1 \v 18 Ina niang abo tinenge xö Orong, nang ixo ömaras ire min ma abo lalaa me lorexe saxit.” \p \v 19 Jems ixo tengen, “A winara iat te e bara ganim ire ra öriip idi nang kaim bara abo Judeia nang ewe te ratawuxus pösöt e God. \v 20 Inexalik bara ire tabo gegeet urungan tidi rua rengrengen ögele idi bara, ganim idi ra enen a nien nang a dauleng te döxömen bara i koxobo töxödös bara tabo en, möxösa, a nangadi te erabaa min urungan kö perewuo, ma ganim idi ra wewet a magingin saban möxö minaru arixe, ma ganim idi ra enen a gineme nang tobo kut ömet, bara nien nang ma dee. \v 21 Ire tabo tengen bira, möxösa, mesila saxit ot nixinen tobo walwalas tinenge mabo warkurai te Moses kö boxönö lagunon taxin ma tobo xokos inabo warkurai xö gunon ne sineseng köbo bung Sabat kirip.” \p \v 22 Io, abo aposol mabo tene sisila mabo nangadi xirip möxö lotu toxo kubus tinenge rua pere kos lo rebo tödi mere idi iat ta tile idi uruso Entiok arixe me Pol me Banabas. Idi toxo pere kos lo e Judas (a esene bölök e Barsabas) me Sailas, idu a nine tene sisila möxöbo Kristien. \v 23 Idi toxo tile arixin idi ma axana ginigeet i tengen bira, \p “Mem abo aposol mabo tene sisila, abo tönö e mum kö esene e Krais, mem me tile a axanan te mum kö nangadi nang mum kaim bara abo Judeia, mum abo tene nunu meringan Entiok, Siria me Silisia. \p \v 24 Mem me ölangen bara uleng mere mem te ot pösöt e mum ma te öwuwus e mum mabo tinenge re idi. Me idi te ögarin a dinödöm pe mum. Ma lamun mem kobo tengen te idi rua wewet biringan. \v 25 Io, na mem mere ot kö önga dinödöm bara marabo pere kos lo rebo duöng. Mem marabo uguran idi urungan te mum arixe ma nine tönö e mem, e Banabas me Pol. \v 26 A nangadi toxo mamaa rua sesexomet idu, ma lamun idu toxo isiksik iat a to ridu rua atöngösen ma esene Jisas Krais. \v 27 Io, mem me uguran e Judas me Sailas urungan te mum rua töngösen e mum ma rua öturunon a tinenge nang mem moxo geet. \v 28 I deek kö winawara xö Töxödös ne Tanono, me mem bölök, marabo ganim a urip e mum mere xinixip. A uleng ne warkurai i deek mon bara morobo muu. \v 29 Ganim e mum pa enen a nien ne arabaa nang te erabaa min urungan kö perewuo, ma ganim e mum pa enen a nien nang ma dee, bara a gineme nang tobo kut ömet, ma ganim e mum pa wewet a magingin saban möxö minaru arixe. I deek bara mum morobo wan pes minabo mangana lalaa na. Io, ine mon.” \p \v 30 Io, a marakörö ne lotu toxo tile rewe idi ma toxo wan su uri Entiok. Idi toxo kuwe arixin a marakörö ne lotu meringan, ma toxo isik a axana ginigeet te idi. \v 31 Ma nang a marakörö ne lotu toxo kos, idi toxo axanan lamun ina tinenge ne aöxaxat. \v 32 E Judas me Sailas, idu iat a nine propet. Me idu toxo tengen a oleleng ne tinenge ne aöxaxat möxö ölölös idi abo Kristien. \v 33 Melamu xöbo bung ixo saxit idu ringan, abo Kristien toxo tile rewe öbaling idu ma malum rua binaling urungan te ewe midi nang toxo uguran idu.\f + \fr 15.33 \ft Dauleng ne ginigeet mesila toxo bulus ölaxa rina \+bd 34 \+bd* i tengen bira: \+qt Inexalik Sailas ixo döxömen bara irabo kis singan.\+qt*\f* \v 35 Ine xalik bere Pol me Banabas toxo kis baling kingan Entiok. Me idu arixe ma oleleng ne duöng kabise toxo eusu ma toxo tengen ömaras a tinenge xö Orong. \s1 Pol ixo urulo a nine inuan te ine \p \v 36 Io, xöbo bung melamu Pol ixo tengen te Banabas, “Iraa ta wan baling ma ta uxileng abo Kristien köbo lagunon tataxin kirip nang iraa toxoro tengen ömaras a tinenge xö Orong könan. Ma ta pere bara idi te bubule im.” \v 37 Banabas ixo mamaa ra lalamus lo e Jon Mak arixe me idu. \v 38 Inexalik e Pol ixo döxömen bara i kobo deek ka lalamus lo ine, möxösa, ine ixo wan talu idu ruso Pampilia ma kaim a nuan arixe me idu rua wewet a tinörön. \v 39 A agot taxin ixo ot kaluluonin idu, io, idu toxo wan ewalas. Banabas ixo lamus lo e Jon Mak, idu toxo kaa lo xö mön uruso Saipras. \v 40 Inexalik e Pol ixo pere kos lo e Sailas. Nang idu toxo mamaa ra nuan, abo Kristien toxo tengen te idu bira, “A abalamu xö Orong irabo kis arixe me mu.” \v 41 Pol ixo wan kaluluonin e Siria me Silisia ma ixo ölölös abo marakörö möxöbo lotu. \c 16 \p \v 1 Io, Pol ixo wanot Derbe ma meringan ixo wan Listra, ma önga bak ne ausu a esene e Timoti ixobo xisixis singan. A nago re ine a Judeia ma a tene nunu, ma lamun a tata re ine a Grik. \v 2 Abo Kristien kirip kölöme Listra me Aikoniam toxo etöngösen bara e Timoti ine a tödi mamaran. \v 3 Pol ixo mamaa rua lalamus e Timoti ra nuan. Io, ine ixo kuru a lewene aine, möxösa, abo Judeia ewe nang tobo xisixis singan, idi xirip toxo ösöxö bara tata rine a Grik. \v 4 Io, nang idiet toxobo önan kölöme xöbo lagunon taxin, idiet toxobo isik urungan köbo tene nunu abo warkurai niang abo aposol mabo sisila ne lotu ringan Jerusalem toxo bulus bara rua nangadi ra mumuu. \v 5 Io, a nunu xö marakörö ne lotu ixo tuu lölös ma a xinoxos ixo önan kaa xöbo bungbung kirip. \s1 Pol ixo pere a winawara xö Tanono \p \v 6 Idiet toxo wan kölöme xirip kö distrik Pirigia ma provins Galesia, nang a Töxödös ne Tanono kaim kö mamaa re idiet ta atöngösen ma tinenge deek kö provins Esia. \v 7 Ma nang idiet toxo ot lörörö distrik Misia, idiet toxo mamaa ra nuan laxa xö provins Bitinia, inexalik a Tanono e Jisas kaim kö öbala idiet. \v 8 Io, idiet toxo wan saxit Misia ma toxo wan su urungan Toroas. \v 9 Xina bung kö dömön, Pol ixo pere a winawara möxö önga tödi mee Masedonia, ixo tuu sik ma ixo seseseng bira, “Örö miang ura Masedonia ma örö top e mem.” \v 10 Melamu mon kö winawara re Pol, meet moxo tagur iat mon ta nuan uruso Masedonia, möxösa, e meet moxo ösöxö bere God ixo kuwe e meet tua atöngösen ma tinenge deek kingan tidi. \s1 Ringan Pilipai Lidia ixo nunu \p \v 11 Meet moxo kakaa xö mön mee Toroas ma moxo wan töxödös u Samotares. Ma xö bung melamu meet moxo wan Niapolis. \v 12 Io, meringan Niapolis meet moxo wan urungan Pilipai, a xönö lagunon taxin mee distrik Masedonia. Abo Rom toxo pet e Pilipai xarnang a lagunon te idi me meet moxo kis singan kö uleng ne bung. \p \v 13 Xö bung Sabat meet moxo wan su xö marame möxö lagunon taxin urungan kö ari, nang meet me döxömen bere meet marabo wawara siwin te xönö rua sineseng. Meet moxo kis su ma moxo urulo ra tinenge ma balixilik ewe nang toxoro ot etok kingan. \v 14 Öng mere idi ewe nang ixo ölangen e meet, e Lidia, a öng nang ixobo lolotu wösöt e God. Ine mee Taiataira ma ixobo rörörön kö man dadan leklek. A Orong ixo sawang a balana ine rua xikip lo a tinenge re Pol nang ixo rengrengen. \v 15 Io, melamu, ine arixe mabo nangadi möxö gunon tine, idi toxo kip baptais, ma ixo seng ölölös e meet tua nuan urungan kö gunon tine. Ine ixo tengen, “Nang bara muot mo döxömen bere e a tene nunu xö Orong, muot moro miang ma moro kis so xö gunon te e.” Me ine ixo ölölös e meet ta nuan. \s1 Toxo bulus e Pol me Sailas kö gunon ne aömokorot tiso Pilipai \p \v 16 Önga bung meet moxo önan uruso xö xönö möxö sineseng, meet moxo esuo ma önga balik tultul, niang a tano saban ixo kis sine. Io, nang a tano saban ixobo tabaa ine ma lölös sua atöngösen lamun abo lalaa irabo wanot melamu. Ine ibo rörön ot a tuluwok taxin te idi nang tobo unan sik ine. \v 17 Ina balik ixo muu e meet kirip arixe me Pol, ma ixo xukup bira, “Inabo nangadi na, idiet abo tultul kö pu xö God niso lömö saxit, ewe idiet te rengrengen a ngas sua nang e God irabo öro mum könan.” \v 18 Ine ixo wewet bira xö oleleng ne bung, ot nang e Pol ixo laie me ine ixo tawuxus ma ixo tengen kö tano saban, “Xö esene Jisas Krais, e tengen bara örö wan su xalik ine.” Ma saxit mon a tano saban ixo wan lie ine. \p \v 19 Ma bere idi nang toxo unan sik ina balik, toxo ösöxö xulen bara ngas se idi möxö wewet ot a tuluwok ixoro wan, toxo tödik e Pol me Sailas ma toxo ösat idu uruso xö xönö möxö misik kua tinuu mesila ridi nang tobo sila sik ma lölös. \v 20 Idi toxo lamus ot idu uruso mesila xöbo tene warkurai mee Rom ma toxo tengen, “Nine tödi na, idu a nine Judeia, me idu toxo öraru a kinis saban kö lagunon te ire. \v 21 Me idu te sasat ot a marakörö rua mumuu a mangana tatalien. Ma lamun, nang bara ire tabo ömaraxen lo bara tabo wewet muu inabo tatalien na, ire tabo lexe abo warkurai te ire a nangadi mee Rom.” \p \v 22 A marakörö toxo tuu arixe ma toxo egot midu. Io, abo tene warkurai, idi toxo erile bara tabo didii ana man te idu ma bara tabo dangat idu. \v 23 Io, nang toxo dangat oleng idu, toxo bulus ölaxa idu xö gunon ne aömokorot, ma toxo tengen ölölös kö tödi ixobo balaure ina gunon tua winawara wi ödeek idu. \v 24 Melamu xöbo tinenge lölös kirip, a tödi möxö winawara wi a gunon ne aömokorot ixo bulus ölaxa idu uruso kölöme saxit kö gunon ne aömokorot ma ixo kubus ölölös abo xexedu urungan kö xönö iaa. \p \v 25 Xö luono dömön, Pol me Sailas toxo seseseng ma toxo sösö mabo sinö urungan te God, mabo nangadi xabise nang toxo kut dik idi, toxo ölangen idu. \v 26 Ma saxit mon a gie raxin ixo ot ma ixo ögigie ina gunon ne aömokorot. Mabo marame xirip toxo tamasawang mabo xinubus lölös se idi xirip toxo tawalas. \v 27 A tödi möxö winawara wi a gunon ne aömokorot ixo laran ma ixo pere abo marame möxö gunon ne aömokorot ixoro tamasawang, ma ixo döxömen bara abo tödi kölöme tere ulo rup. Io, ixo sat ösu a sele ma ulik bara irabo se öbaling ine. \v 28 Inexalik, Pol ixo kup, “U bele sese öbaling nöngön! Mem kirip angen na!” \p \v 29 A tödi möxö winawara wi a gunon ne aömokorot ixo kup ulamun te bibio. Ine ixo ulo laxa ma ixo subu ma dinedee mesila re Pol me Sailas. \v 30 Io, ine ixo lamus ösu idu ma ixo ose idu, “Nine tödi raxin, a lasa arabo mana pet ta xikip a to runon?” \p \v 31 Idu toxo balu bira, “Örobo nunu xö Orong e Jisas, nang e God irabo öro nöngön, nöngön arixe me idi niang kö gunon te nöngön.” \v 32 Io, idu toxo tengen a tinenge xö Orong urungan te ine ma urungan te idi xirip bölök nang kö gunon te ine. \v 33 Xina axana bung iat kö dömön, a tödi möxö winawara wi a gunon ne aömokorot ixo lamus lo idu ma ixo tos abo ruxuruk ke idu. Me idi barama xirip kö gunon tine, toxo kip baptais. \v 34 A tödi möxö winawara wi a gunon ne aömokorot ixo lamus ölaxa idu xö gunon te ine ma ixo tabaa idu ma nien. Ine ixo wöwö ma axanan, möxösa, idiet barama toxoro nunu re God. \p \v 35 Xö puxu abo tene warkurai toxo uguran abo duöng tinörön te idi uruso xö tödi möxö winawara wi a gunon ne aömokorot ma a tinenge bira, “Ölanglanga ösu ina nine tödi niang.” \v 36 A tödi möxö winawara wi a gunon ne aömokorot ixo tengen te Pol, “Abo duöng möxö tene warkurai te tile a tinenge bara e ra ölanglanga ösu e mu. Na mu mo eöt ta nuan. Mu moro wan ma bala malum.” \p \v 37 Inexalik, e Pol ixo tengen köbo duöng tinörön, “Idi toxo dangdangat e maa xö wawara xö nangadi ma kaim kö ölangen ödeek bang a tinenge re maa. Idi toxo tewe ölaxa e maa xö gunon ne aömokorot. Inexalik maa me kip ese bara a nine Rom e maa. Ma na idi te eka irewe ömalus e maa? I kebeöt iat! Idi iat tabo mana wanot ma tabo lamus ösu e maa.” \p \v 38 Abo duöng tinörön toxo tengen ina tinenge xöbo tene warkurai, ma nang idi toxo ölangen bara e Pol me Sailas idu mee Rom, idi toxo buut. \v 39 Idi toxo wanot ma toxo wöwörö ma malum urungan te idu, ma toxo wan su arixe midu xalik a gunon ne aömokorot. Ma toxo seng idu ra nuan kalik a lagunon taxin niang. \v 40 Ma nang e Pol me Sailas toxo wan su xalik a gunon ne aömokorot, idu toxo wan laxa uruso xö gunon te Lidia. Me idu toxo xisixis singan bang ma toxo esuo mabo Kristien ma toxo öxaxat idi. Io, idu toxo wan lo im. \c 17 \s1 Pol tuso Tesalonika \p \v 1 Io, nang idu toxo wan saxit kaluluonin Ampipolis me Apolonia idu toxo wanot Tesalonika. Ma a gunon ne sineseng ke idi abo Judeia nangen niang. \v 2 Pol ixo laxa xö gunon ne sineseng xarnang ine ibo bibie. Ma kölöme xö narun ne bung Sabat ine ixo rengrengen ödöxömen idi ma tinenge re God. \v 3 Ine ixo palas ömaras a unine tinenge re God i tengen bira, ina Mesaia irabo uruoxe a kinadik ma irabo taru baling kalik a minet. Ixo tengen, “Ina tödi na, e Jisas, e rengrengen te mum, ine a Mesaia.” \v 4 Dauleng mere idi abo Judeia, idi toxo dödöm köba xö tinenge re Pol ma toxo nunu bara i turunon, io, toxo muu idu me Sailas. Ma oleleng ne balixilik tataxin arixe mabo Grik, nang idi toxobo lolotu re God, toxo pet bölök bira. \p \v 5 Inexalik, bara abo Judeia toxo bala kadik sik ke Pol me Sailas, io, toxo lamus lo abo duöng saban möxö xönö möxö misik. Idi toxo lamus etok idi ma toxo pet ot a angat taxin kina lagunon taxin. Idi toxo ulo laxa xö gunon te Jeson ta winara rue Pol me Sailas sua lalamus ösu idu urungan kö limine a marakörö. \v 6 Inexalik, bara kaim idi xo werwere lo idu, toxo ösat lo e Jeson mabo Kristien kabise uruso xöbo sisila möxö lagunon taxin, me idi toxo xukup bira, “Inabo duöng na nang toxobo wewet a sasaban ta xö öxöno lagunon kirip, idi ia tere wanot. \v 7 Me Jeson ixo öga ölaxa idi urungan kö gunon te ine. Idi takara muu eörin a warkurai te Kaisar, a king taxin mee Rom. Idi tobo rengrengen bara önga king kabise angen, a esene e Jisas.” \v 8 Ma nang idi abo sisila möxö lagunon taxin ma marakörö toxo ölangen ina tinenge bira, idi toxo bala kadik köba. \v 9 Io, idi toxo tengen te Jeson ma önga uleng ka wewet te kunubus bara kaim pe bala kadik bira irabo ot baling. Io, idi toxo ölanglanga rewe idi. \s1 Pol tuso Beria \p \v 10 Nang iat mon ixo dömön, abo Kristien toxo uguran tewe e Pol me Sailas uruso Beria. Xö inot tuso, idu toxo wan uruso xö gunon ne sineseng köbo Judeia. \v 11 Abo Beria idi a lak deek xöba idi xöbo Tesalonika xö dinödöm pe idi. Idi toxo kip a tinenge re God ma mamaa raxin ma axanan, ma toxobo werwere abo tinenge re God köbo bungbung kirip pua werwere bere Pol i rengrengen a turunon. \v 12 Ma oleleng köbo Judeia toxo nunu. Ma bie bölök kö oleleng ne körö ma balixilik tataxin mee Grik, toxo ölangen ma toxo nunu. \p \v 13 Io, abo Judeia nuso Tesalonika toxo ölangen bere Pol ixo etöngösen ma tinenge re God tuso Beria, idi toxo wan bölök urungan ma toxo ögarin a dinödöm kö marakörö ma toxo öraru a tiip kö balana idi. \v 14 Io, abo Kristien toxo tile wasaxirin e Pol uri xö löxön, inexalik bere Sailas me Timoti toxo xisixis baling Beria. \v 15 Abo duöng nang toxo wan arixe me Pol, me idi toxo wan arixe me ine uruso Aten. Idi toxo tawuxus baling ma tinenge rua rengrengen te Sailas me Timoti bara idu tabo pasaxit ot urungan tine. \s1 Pol tuso Aten \p \v 16 Io, nang e Pol ixo xixiset lamun idu ruso Aten, ine ixo tapunuk köba nang ixo pere bara a lagunon taxin ixo wöwö mabo perewuo. \v 17 Io, ma nang kölöme xö gunon ne sineseng köbo Judeia ine ixo tengen ödöxömen abo Judeia arixe mabo Grik nang tobo lolotu re God. Ma xöbo bungbung kirip kö xönö möxö misik, ma ixobo rengrenge rö idi nang toxobo önan ot ma toxobo xisixis singan ee. \v 18 A uleng ne tene ausu ewe nang tobo mumuu a dödöxömen möxö Epikurian me idi nang kö Stoik, toxo urulo a agot ma tinenge arixe me ine. Uleng ke idi toxo eose bira, “Ina baulang na i rengrengen a sa?” Ma uleng kabise toxo tengen, “I wawara bara ine i rengrengen ot abo god möxö boxönö xabise.” Idi toxo tengen bira, möxösa, e Pol ixo rengrengen ot a tinenge maras lamun e Jisas ma ina tinaru baling kalik a minet. \v 19 Io, toxo lamus ine lamun a kinis etok köbo kansel, tobo rengrengen ma Ariopagas. Ma toxo ose ine bira, “I eöt bara mem marabo ösöxö a lasanene ina ausu maxat na u wewet? \v 20 Nöngön u isik ot önga bo lalaa maxat nang i xabise xö ölöngö re mem, io, mem me mamaa ra ösöxö a unine.” \v 21 (Nangadi xirip mee Aten ma duöng möxöbo lagunon kabise nang toxobo xisixis singan, tokoxobo wewet tebo lalaa. Inexalik idi te balan ma tinenge nana ma ra ölangen nanin abo mangana inausu maxat.) \p \v 22 Io, Pol ixo tuu lömö xö kinis etok möxöbo Ariopagas ma ixo tengen, “Nangadi mee Aten! E pere bara xöbo ngas kirip mum mo muu eörin abo tatalien ne lotu re mum. \v 23 E tengen bira, möxösa, nang e xo önan nana, e xo pere muu ödeek abo lalaa möxö lotu. E xo pere wösöt a alta ma öxöno tinenge toxo geet bira, ‘Urungan kö önga god nang ire tekobo ösöxö ine.’ Io, ina laa na nang mum kobo ösöxö ine me mum mo lolotu tataun wösöt ine, na im e rabo tengen te mum. \p \v 24 “A God nang ixo pet a öxöno lagunon mabo lalaa xirip könan, ine a Orong möxö balana kubu ma öxöno lagunon. Me ine i kara kis kö gunon lotu nang a tödi mon i pet. \v 25 Ine i kara sasaxan bara irabo to xö limine a nangadi lamun te laa, möxösa, ine iat ibo tabaa a nangadi xirip ma to ma xiki ra xikip mamas mabo lalaa xirip. \v 26 Kö önga tödi xalik mon, God ixo pet ot a bung marapun kirip kö öxöno lagunon. Ma ixo uxis idi xö boxönö xirip möxö öxöno lagunon. Me ine iat ixo pingit sik a axana bung ke idi ra kinis ma xönö idi tabo kis könan. \v 27 God ixo pet bira, bara a nangadi tabo wawara siwin ine ma nagut tabo sasanga rö ine ma tabo pere wösöt gut ine, ma lamun ine i kobo kis kö palaa sik kalik a öngöng ke ire. \v 28 I xarnang a öng i tengen, ‘Kölöme re ine, ire te kip a to, ma te mamagi nana me ire te kis.’ I xarnang bölök a uleng ke mum iat a nangadi nanase toxo geet ma toxo tengen, ‘Ire abo baroxorok ke ine.’ \p \v 29 “Io nang, ire abo baroxorok ke God ire takarabo döxömen bara God ine i eöt ma perewuo ma gol bara siliwa bara a warawat, nang a nangadi te tön ma nanase re idi. \v 30 Mesila God ixo pere tataunin inabo tatalien ne baulang, inexalik bara na ine i tengen kö nangadi xö boxönö xirip pua dinödöm puxus. \v 31 Ine ixo tengen bira, möxösa, ine iri kubus a bung nang ine irabo kure a öxöno lagunon ma tatalien töxödös, ma irabo isik a tinörön na xö tödi ine iat ixo pere kos lo bara irabo pet. Me God ixo öturunon urungan kö marakörö bara irabo pet bira, nang ixo öraru ina tödi xalik a minet.” \p \v 32 Ma nang idi toxo ölangen a tinenge lamun a tinaru xalik a minet, dauleng ke idi toxo eösaxit, ma lamun a uleng toxo tengen, “Mem me mamaa rua ölangen öbaling a tinenge re nöngön kö inabo lalaa niang.” \v 33 Io, Pol ixo wan lo meringan kalik idi. \v 34 Inexalik a uleng ne duöng toxo muu e Pol toxo kip a tinenge ma toxo nunu. Kaluluonin idi e Daionisias, a öng möxöbo Ariopagas kansel, ma kölöme ridi bölök a önga une esene e Damaris ma önga bo nangadi bölök. \c 18 \s1 Pol tuso Korin \p \v 1 Melamu im, Pol ixo wan lo xalik e Aten ma ixo wan uruso Korin. \v 2 Ma rö, ixo esuo ma önga tödi Judeia, a esene e Akuila. Me ine mee Pontus. Ma ixo mana wanot mon mee Itali arixe ma usuono e Pirisila, möxösa, e Kolodias, a king taxin mee Rom, ixo tile rewe xirip abo Judeia nang tobo xisixis Rom. Me Pol ixo wan ta werwere idu. \v 3 Ma ixo xisixis arixe midu, möxösa, ine möxö ina mangana tinörön xarnang idu. Me idiet toxo rörörön arixe rua pet gunon walpali ne lewene bulmakau. \v 4 Xöbo Sabat kirip, ine ixobo rengrengen ödöxömen idi kölöme xö gunon ne sineseng köbo Judeia, ma ixobo ösat a dinödöm pe idi abo Grik mabo Judeia rua nunu xö tinenge re ine. \p \v 5 Io, nang e Sailas me Timoti toxo wanot mee Masedonia, Pol ixo balan sik ma palas tinenge xalik mon. Me ine ixo tengen palas ömaras idi abo Judeia bere Jisas ine a Mesaia. \v 6 Inexalik bara abo Judeia toxo mölök ka ölangen a tinenge re ine ma toxo tengen ögarin ine. Io, ine ixo se rewe a kabus xalik a man te ine ra osen bara i kobo ösöxö idi ma ixo tengen, “Nang bere God irabo ömaso e mum, a unine tinenge iat te mum! E iat e langlanga sik kalik e mum. Urulo na, e rabo wan urungan te idi nang kaim bara abo Judeia.” \p \v 7 Io, Pol ixo wan lie a gunon ne sineseng köbo Judeia ma ixo wan urungan kö gunon kö tödi a esene e Titius Jastus, a tene lotu re God. Ma gunon te ine i lörörö sik kö gunon ne sineseng. \v 8 Krispus, a tene sisila möxö gunon ne sineseng ke idi abo Judeia, ine mabo barama re ine toxo nunu xö Orong. Ma oleleng ne nangadi mee Korin ewe nang toxo ölangen ina tinenge na, toxo nunu ma toxo kip baptais. \p \v 9 Önga dömön, e Pol ixo pere a winawara nang a Orong ixo wöwörö rine ma ixo tengen, “U bele bubuut. Örobo mana wöwörö iat ma u bele xisixis ödödö. \v 10 Möxö e xisixis arixe me nöngön. Kawaim pe tödi irabo se ma ögarin nöngön, möxösa, e ma oleleng ne nangadi nang tobo nunu re e ra xina lagunon taxin na.” \v 11 Io, Pol ixo kis bang kingan kö önga awat ma subana, ma ixo usu idi ma tinenge re God. \p \v 12 Nang e Galio ixo tödi raxin mee Akaia, abo Judeia toxo tuu etok ma toxo ögarin e Pol, ma toxo lamus ölaxa ine urungan kö xönö möxö pet warkurai. \v 13 Io, idi toxo tengen, “Ina tödi na i ödöxömen a nangadi rua lotu wösöt e God kö mangana ngas nang i kobo muu a warkurai mee Rom.” \p \v 14 Io, bere e Pol ixo eka winöwörö, Galio ixo tengen köbo Judeia bira, “Nang bara ina tödi na i lexe a warkurai bara i pet te mangana magingin saban arixe, io, irabo deek ke e ra ölangen e mum abo Judeia. \v 15 Inexalik bara abo aose lamun abo tinenge mabo ese mabo warkurai te mum iat. Io, mum iat moro ötöxödös ina tiip na. E kobo mamaa bara arabo pet warkurai lamun a mangana laa bira.” \v 16 Io, ine ixo bat tewe idi xalik a xönö möxö pet warkurai. \v 17 Io, idi toxo tödik lo e Sostenis, a tene sisila möxö gunon ne sineseng möxöbo Judeia ma toxo dangat ine mesila xö xönö möxö pet warkurai. Ma lamun e Galio kaim kö niniang muu inabo lalaa nang idi toxo wewet. \s1 Pol ixo urulo a narun ne inuan te ine \p \v 18 Io, Pol ixo xisixis bang kingan Korin kö dauleng ne bung. Melamu ixo wan lie abo Kristien ma ixo kakaa xö mön u Siria arixe me Pirisila me Akuila. Nang mesila rine ra kinaa xö mön, toxo köröp a bebene öxöno ringan Senkiria, möxösa, lamun a kunubus ine ixo pet arixin me God \v 19 Idi toxo wanot Epeses me Pol ixo wan lie e Pirisila me Akuila ringan. Me ine ixo wan laxa xö gunon ne sineseng ma ixo tengen ödöxömen idi abo Judeia. \v 20 Ma nang idi toxo ose ine rua kinis bang arixe me idi, inexalik ine ixo mölök. \v 21 Ma lamun nang ine ixo önan lie idi, ixo tengen te idi bira, “E rabo tawuxus baling nang bara xö mamaa re God iat.” Io, ine ixo kakaa xö mön ma ixo wan lie e Epeses. \v 22 Ma nang ixo wanot Kaisaria, ine ixo wan kaa uruso Jerusalem ma ixo pere lo bang a marakörö ne lotu ma melamu ixo wan su u Entiok. \p \v 23 Melamu xö kinis se ine ringan Entiok, Pol ixo wan lo meringan ma ixo wan laxa nana xö boxönö xirip kölöme re provins Galesia ma distrik Pirigia, ma ixo ölölös nanin abo tene tinam kirip pe Jisas. \s1 A atöngösen lölös se Apolos \p \v 24 Önga Judeia a esene e Apolos, me ine mee Aleksendria ixo wanot Epeses. Ine a tene nanase ma ixo maras kirip sik kö tinenge re God nang tere geet. \v 25 Ine ixo kip ausu xö ngas kö Orong, me ine ixo palas tinenge ma lölös ma ixo eusu ma tinenge turunon te Jisas. Inexalik bara i ösöxö sik kalik a tinörön ne baptais se Jon. \v 26 Ine ixo urulo ra tinenge ma kawaim pa binuut kö gunon ne sineseng köbo Judeia. Nang e Pirisila me Akuila toxo ölangen ine, idu toxo lamus ine urungan kö gunon te idu, me idu toxo palas ödeek tabaa ine ma ngas se God. \p \v 27 Io, nang e Apolos ixo mamaa rua nuan urungan Akaia, abo Kristien nang Epeses toxo öxaxat ine. Idi toxo gegeet urungan köbo tene tinam pingan Akaia ra ömaraxen lo ine. Xö nuanot tine, ine ixo top ewe midi nang e God ixo tabaa tataunin idi ma abalamu rua nunu. \v 28 Ma ixo top idi bira: ixo kawönö inabo tinenge möxöbo Judeia ma a lölös ne tinenge ne eöngat kö wawara xö nangadi. Meruso kölöme xöbo tinenge re God nang toxo geet, Apolos ixo öturunon bara Jisas ine a Mesaia. \c 19 \s1 Pol tuso Epeses \p \v 1 Nang e Apolos ixo xisixis Korin, Pol ixo muu a ngas i wan köröp kö öxöno raxin ma ixo wanot Epeses. Ma ringan ixo wanot pösöt abo tene tinam pe Jisas. \v 2 Ma ixo ose idi, “Mum moxo kip a Töxödös ne Tanono nang mum moxo nunu?” \p Idi toxo balu, “Kawaim, mem kaim kö ölangen bang bara re Töxödös ne Tanono i nangen.” \p \v 3 Io, Pol ixo ose bara, “Nang bara i biringan, a baptais sa iang mum moxo kip?” \p Idi toxo balu, “A baptais nang ke Jon.” \p \v 4 Me Pol ixo tengen, “A baptais nang ke Jon a baptais möxö dinödöm puxus mon. Ma ixo tengen te idi ra nunu xö öng nang irabo wanot melamu re ine, ine e Jisas.” \v 5 Bere idi toxo ölangen ina na, idi toxo kip baptais kö esene a Orong e Jisas. \v 6 Ma nang e Pol ixo bulus a limine lömö ridi, a Töxödös ne Tanono ixo wan su urungan tidi, me idi toxo rengrenge mabo tinenge xabise me idi toxo palas tinenge xarnang abo propet. \v 7 Ma ixo eöt ma sangaun ma ninöng ne duöng suxurno xirip. \p \v 8 Pol ibo önan laxa xö gunon ne sineseng köbo Judeia ma ibo rengrenge ringan ma kaim pe binuut eöt ma narun ne texe. Ma ixo egot ma ixo sat abo dinödöm pidi ulamun a kingdom kö God. \v 9 Inexalik bara dauleng ke idi toxo ölölös a baladi ma toxo mölök bara tabo nunu. Me idi toxo tengen ögarin a Ngas nang kö Orong kö wawara xö marakörö. Io, Pol ixo wan lie idi ma ixo lamus lo abo tene tinam pe Jisas, me idi tobo wöwörö xöbo bungbung kirip kölöme xö gunon ausu re Tiranus. \v 10 Idi toxo wewet bira i eöt ma nine awat, io, abo Judeia mabo Grik kirip ewe nang toxo xisixis kö provins Esia toxo ölangen a tinenge xö Orong. \p \v 11 God ixo pet abo mangana lalaa lölös ne auwuwus saxit kölöme xö tinörön te Pol. \v 12 Io, ma boxönö subana man nang e Pol ibo sisige, idi tobo xikip lo urungan köbo miniset, me idi tobo sigii ma tobo langlanga, mabo tano saban tobo önan su xalik idi. \p \v 13 A dauleng ne Judeia, ewe idi toxo önan nana ma toxo iiwes nanin abo tano saban, idi tobo mamaa rua rengrengen a esene Jisas a Orong kua iiwes abo tano saban nang ibo rutup pidi. Idi tobo rengrengen bira, “Xö esene Jisas nang e Pol ibo rengrengen, e tengen te nöngön bara örö wan su.” \v 14 A pitnö ma ninöng ne barok ke Sewa, a pris taxin mee Judeia, idi tobo wewet ina na. \v 15 Önga bung, önga tano saban ixo ose idi bira, “E ösöxö ewe e Jisas me e re maras lamun e Pol, nexalik bara ewenene e mum?” \v 16 Io, a tödi ewe nang a tano saban ixo tup pine ixo kos kaa lömö ridi ma ixo se ögarin idi. Idi toxo ulo rup kalik a gunon tine ma belbele ma ruxuruk kö aine idi. \p \v 17 Nang abo Judeia mabo Grik meringan Epeses toxo see lo ina tinenge, a binuut taxin ixo kip idi me idi toxo ii öraxin a esene Jisas a Orong. \v 18 Ma oleleng ke idi nang ewe idi toxo nunu, toxo wanot ma toxo tengen ösu abo magingin saban te idi xö wawara re idi a nangadi. \v 19 Io, ma oleleng ewe idi nang tobo wewet sewuk, toxo kip etok abo ginigeet möxöbo tinenge re idi ma toxo söngöt kö ia xö wawara xö nangadi nang toxo ot. Ma nang toxo kos arixin a xinixun möxö nang, ixo eöt ma pitnö ne sangaun ne arip ne tuluwok ne siliwa. \v 20 Io, xö ina ngas na, a tinenge xö Orong ixo wan esexere xirip ma ixo ot arixe ma lölös. \p \v 21 Melamu xinabo lalaa nang ixo wanot, a Töxödös ne Tanono ixo silien e Pol kö dinödöm rua nuan urungan Jerusalem. Me ine ixo wan kaluluonin e Masedonia me Akaia. Me Pol ixo tengen, “Melamu xö inot te e ringan, e rabo mana uxileng e Rom bölök.” \v 22 Ine ixo tile a nine tene rorop pine, e Timoti me Erastus urungan Masedonia. Me ine ixo xisixis bang im pingan kö provins Esia. \s1 A tiip taxin tiso Epeses \p \v 23 Xö ina axana bung a tiip taxin ixo wanot lamun a Ngas kö Orong. \v 24 Ma önga tene pet laa ma siliwa, a esene e Demitirius. Ine ibo rörörön ma siliwa rua wewet puo abo perewuo lixilik xarnang a gunon lotu re god une e Atemas. Ma tinörön te ine ibo wewet abo tene tinörön tobo xikip a tuluwok taxin. \v 25 Me ine ixo kuwe etok abo tene tinörön te ine xirip arixe ma önga uleng nang a tinörön te idi i xarnang ke ine ma ixo tengen bira, “A nangadi, mum mo ösöxö tuar bere ire te rörön lo a tuluwok taxin möxö inabo tinörön na. \v 26 Me mum moxoro pere ma moxoro ölangen a lasa ina tödi na e Pol, ixo wewet. Ine i rengrengen bara inabo perewuo ewe nang a tödi i pet, i kobo god tunon arixe. Me ine iri lamus tewe a oleleng ne nangadi, ma kaim bara mera xalik Epeses, inexalik kö boxönö xirip mee provins Esia. \v 27 Kaim bara xö tinörön te ire xalik irabo kip a ese saban, inexalik bölök bara a gunon lotu re god une e Atemas, ine nang i taxin saxit, irabo xarnang a laa tataun kö wawara xö nangadi. Ma ewe nang a nangadi xirip mee provins Esia ma öxöno lagunon tobo lolotu rine, ma na tabo ii ölik ine.” \p \v 28 Io, nang idi toxo ölangen ina tinenge, idi toxo laie xöba ma toxo urulo ra kinup bara, “Atemas mera Epeses, a lak taxin saxit ine!” \v 29 Ma kaim kö ömat mon ma kinup taxin ixo wan esexere xirip kö lagunon taxin. A nangadi toxo töndik lo e Gaius me Aristarkus, a nine tödi Masedonia, ewe tobo önan arixe me Pol. Me idi toxo ewasak laxa arixe urungan kö xönö möxö aluon. \v 30 E Pol ixo mamaa rua tinuu mesila xö marakörö, inexalik bara abo tene tinam möxö lotu kaim kö ömaraxen ine. \v 31 A dauleng ne tödi raxin möxö ina provins, ewe abo ais se Pol, toxo tile tinenge rine ma toxo seng ine bara ganim ine ra nilaxa urungan kölöme xö xönö möxö nuan etok. \p \v 32 A marakörö niang toxo ot, idi toxo ngangao esexere. A uleng toxo xukup lamun önga lalaa, ma uleng lamun a önga laa xabise. Ma oleleng ke idi kaim iat ta ösöxö rösa bere idi toxo ot etok kingan. \v 33 Abo Judeia toxo sumen e Aleksenda urungan mesila xö marakörö, ma dauleng toxo döxömen bere ine iat mon. Io, ine ixo sasanga kaa ma limine rö idi rua ödödö, möxö ixo mamaa rua tinenge maras urungan te idi. \v 34 Inexalik nang idi toxo perexulen bere ine a Judeia, idi toxo kup arixe ma önga mangana kinup kalik mon bara, “Atemas nang mera Epeses, a lak taxin saxit ine!” Me idi toxo kup ömat a ulik bie. \p \v 35 Io, a kansel möxö lagunon taxin ixo tenge lölös sik kö marakörö me idi toxo kis ödödö. Ma ixo tengen, “Duöng mera Epeses, abo marakörö xirip mera xö öxöno lagunon te ösöxö bara lagunon taxin Epeses ibo werwere muu a gunon lotu re god une Atemas, ine nang i taxin saxit, ma a malalar te ine nang ixo subu su meriso xö balana kubu! \v 36 Kawaim pe öng irabo töxö xö ina turunon, io, mum morobo mana kis ödödö ma ganim e mum pa öraran tua wewet tebo lalaa. \v 37 Mum moxo lamus ot inabo tödi na ura, inexalik bara kawaim idu ra wulwulo rebo gunon lotu ma kaim idu ra wewet tebo tinenge saban lamun a god une re ire. \v 38 Io, nang bere Demitirius mabo tene tinörön te ine te bala kadik lamun te öng, abo gunon ne warkurai i tamasawang sik kua pet warkurai ma a tene pet warkurai nangen. Ma i eöt bara idi tabo osen ot kö malmalan abo lalaa nang idi te epuk nana min. \v 39 Ma nang bara re laa angen bang mum mo mamaa rua tinenge min, io, morobo ötöxödös kö kinis etok i eöt mabo warkurai te ire. \v 40 E tengen bira re mum, möxösa, ire te eöt ta xixip pe sasaban taxin lamun a tiip nang i wanot nixinen, möxösa, kaim pe unine möxönan. Ma nang tabo ose ire bara a lasa a unine tinuu arixe re ire ma kinup taxin nana, ire tekebeöt ta babalu re tinenge.” \v 41 Io, nang ine ixo tengen sik bira, ixo tile elixilixin ina marakörö nang toxo kis etok. \c 20 \s1 Pol tuso Masedonia me Gris \p \v 1 Nang ina tiip möxö kinup taxin ixo kawöm, Pol ixo erile lamun abo tene tinam pe Jisas. Ma nang ine ixo öxaxat idi ixo tön lime arixe me idi ma ixo taru lo ra nuan u Masedonia. \v 2 Ine ixo önan nana kölöme xinabo xönö, ma ixo öxaxat nanin a nangadi, ot nang ixo wanot Gris. \v 3 Ma ixo xisixis singan kö narun ne texe. Mabo Judeia toxo epingit tua sese ine xö axana bung ixo mamaa rua kinaa xö mön u Siria, io, ixo döxömen bara irabo tawuxus baling kaluluonin a provins Masedonia. \v 4 Ma inabo duöng na nang toxo wan arixe me ine, e Sopate a barok ke Pirus mee Beria, e Aristarkus me Sekundus idu mee Tesalonika, e Gaius me Timoti idu mee Derbe, me Tikikus me Toropimus meruso xö provins Esia. \v 5 Inabo duöng na toxo wan sila ma toxo kis xiset e maa ro Toroas. \v 6 Inexalik, maa moxo kakaa xö mön mee Pilipai, melamu xö Nien möxö Beret nang Kaim Is Könan. Ma malamu xö pitnö ne bung maa moxo wanot pösöt idi ro Toroas. Me mem moxo kis kö pitnö ma ninöng ne bung kingan. \s1 Pol ixo öro e Jutikus so Toroas \p \v 7 Kö sisila ne bung kö wik, mem moxo wanot etok kua pidik a beret.\f + \fr 20.7 \ft Idi pet a ‘holi kominio’.\f* Me Pol ixo wöwörö xö nangadi ot kö luono dömön, möxösa, ine ixo eka nuan kö bung malamu. \v 8 Me mem moxo kis etok kö xönö nuso lömö xö gunon. Ma oleleng ne bibio ringan ee. \v 9 Önga guama, a esene e Jutikus, ixo kis masap sik kö önga marakalanga ma ixo paluso xisixis singan nang e Pol angen ixo wöwörö. Nang ixo paliso metmerim, ixo subu su meriso lömö saxit uri xö pu xina xönö ma toxo rarik lo ine ma ixoro met. \v 10 Io, Pol ixo wan su ma ixo maru lömö xö ina guama ma ixo pama ine. Io, ixo tengen, “Ganim e mum pa binuut. Iri to!” \v 11 Io, Pol ixo wan kaa baling uruso lömö xö gunon ma ixo pidik a beret ma ixo en arixe mabo tene nunu. Ine ixo wöwörö ömat tö idi ot nang a xaken ixo wan kaa, io, ixo wan lo im. \v 12 A nangadi toxo lamus lo ina guama nang ixo to baling urungan kö gunon te ine, ma ina laa na ixo öxaxat idi. \s1 Pol ixo wöwörö xöbo sisila ne lotu mee Epeses \p \v 13 Io, mem moxo wan sila xö mön me mem moxo ösö Asos, rua xikip basin lo e Pol meringan. Ine ixo tengen te mem pa wewet bira, möxösa, ine ixo önan kö pu. \v 14 Ma nang ine ixo esuo me mem po Asos, mem moxo kip basin lo ine ma moxo wan u Mitilini. \v 15 Ma xö bung kabise mem moxo wan lo meringan Mitilini ma moxo ot Kios, ma xö bung melamu mem moxo lies u Samos. Io, xö bung melamu xönan moxo ösö Miletus. \v 16 Pol ixoro kubus a dinödöm bara irabo wan saxit Epeses, möxösa, i koxobo mamaa rua kinis ösaxit tebo bung kingan Esia, möxö ine ixo öraran uruso Jerusalem. Ma nang bara i eöt, ine i mamaa bara irabo wanot tingan kö bung möxö Pentikos. \p \v 17 Io, Pol ixo erile mee Miletus urungan lamun abo duöng sisila möxö lotu Epeses. \v 18 Ma nang idi toxo wanot ixo tengen tö idi, “Mum iat mo ösöxö sik a turunon möxö axana bung e xo xisixis me mum, urulo xö sisila ne bung e xo wanot kö provins Esia. \v 19 A turunon bere e xo esuo ma lölös möxöbo tinenge nang abo Judeia toxo pingit ta ögarin e min. Inexalik bere e xo tön sik a tinörön kö Orong ma ginee me e xo ii ölik e. \v 20 Mum mo ösöxö bara e kobo mölök ka palas tinenge ma rebo mangana lalaa deek nang irabo top e mum. Me e xo usu e mum kö wawara xö nangadi ma möxö önga gunon urungan kö önga gunon. \v 21 E re wöwörö lölös köbo Judeia mabo nangadi nang kaim bara abo Judeia bara idi tabo mana dödöm puxus me idi tabo tawuxus baling urungan te God ma tabo nunu re Jisas a Orong ke ire. \p \v 22 “Ma na, a Töxödös ne Tanono i ödöxömen e bara arabo wan uruso Jerusalem me e kobo ösöxö bara a lasanene irabo ot te e ringan ee. \v 23 E ösöxö xalik mon bara abo lagunon niang e önan laxa xönan, a Töxödös ne Tanono ibo rengrengen te e bara a gunon ne aömokorot mabo tiip taxin i xixiset me e. \v 24 Inexalik bara e iat e döxömen bara a to re e i laa tataun tö e. E mamaa mon bara arabo öxawam a ililo ma tinörön niang e Jisas, a Orong, i isik ke e möxö rengrengen osen a tinenge deek möxö abalamu re God. \p \v 25 “Mesila e xo wan nana kaluluon te mum me e xo palas tinenge ulamun a kingdom kö God. Ma na e ösöxö bara kaim pe öng ke mum irabo pere öbaling e. \v 26 Io nang, e tengen te mum nixinen bara nang a öng mere mum i tup, e karabo kip pe tinenge lamun ine. \v 27 E tengen bira, möxösa, kawaim e xo binuut tua rengrengen osen e mum abo dödöxömen kirip pe God. \v 28 Mum morobo mana balaure e mum iat arixe ma marakörö ne lotu xirip pe God. Idi xarnang abo sipsip niang te sasaxan lamun a köbat, ma a Töxödös ne Tanono ixo bulus e mum xarnang abo sisila ne lotu rua werwere muu idi. Io niang, mum abo köbat möxö lotu re God, nang ixo kun lo ma minet kö Barok ke ine. \v 29 E re ösöxö sik bara melamu nang e rabo wan lo, abo duöng saban nang abo tatalien te idi i eöt ma wuluwun akaat, idi tabo wanot kaluluonin iat e mum ma tabo pet ögarin abo marakörö ne sipsip. \v 30 Merebo duöng iat mon kaluluon te mum tabo taru kaa ma tabo tengen töxö rua sasat lo abo tene tinam pe Jisas sua mumuu idi. \v 31 Io, mum morobo ebalaure! Mum moro döxömen lo bara kaim e xo mamanaa ra ötumarang e mum köbo dömön ma xaken ixo eöt ma narun ne awat. Me e xo wewet bira xö öngöng ma nang e xobo usu e mum, a line-marang ixobo susu. \p \v 32 “Io, na im e isik tabaa e mum kö tabalana limine e God arixe ma tinenge ne abalamu re ine nang i öt ta ölölös e mum ma ra ratabaa e mum ma oleleng ne lalaa deek nang e God ibo isik kö marakörö xirip nang ibo pere kos sik idi rö ine iat. \v 33 Me e kawaim kö mamaa lamun tebo gol ma rebo siliwa bara rebo man kalik ke öng. \v 34 Mum iat mum mo ösöxö bere e bo rörörön, ma ina nine limine e na ibo rorop e xo sasaxan te e arixe me idi nang toxo arixe me e. \v 35 Ma xöbo lalaa xirip nang e bo wewet, e bo osen te mum bara xö mangana tinörön lölös na ire tabo mana top a nangadi maris. Me ire tabo döxömen lo abo tinenge re Jisas, a Orong, nang ine iat ixo tengen bara, ‘Ewe nang i erabaa, i manga deek ke ewe nang te ratabaa ine.’” \p \v 36 Io, ma nang ine ixo tengen bira, ixo subun kexe arixe me idi xirip me idi toxo seseng urungan te God. \v 37 Me idi toxo gee ma toxo pama dik e Pol, ma toxo muum ine. \v 38 Ma a laa idi toxo manga tapunuk lamun, a tinenge re Pol bere idi tekebeöt ta werwere öbaling ine. Io, idi toxo wan arixe mine uruo xö mön. \c 21 \s1 Pol ixo wan urungan Jerusalem \p \v 1 Io, me mem moxo wan talu im idi, mem moxo kakaa xö mön ma moxo wan töxödös u Kos. Ma xö bung melamu mem moxo wan u Rodes ma meringan moxo ösö Patara. \v 2 Io, mem moxo pere lo a önga mön ma ixo önan u Ponisia, io, mem moxo kakaa lo xönan ma moxo wan. \v 3 Ma nang mem moxo pere e Saipras, mem moxo wan melamu xö lawa xö Saipras urungan Siria. Mem moxo ösö Tair, möxösa, ringan toxo mamaa rua ii ösu öngabo xinixip kalik a mön. \v 4 Mem moxo wan ma moxo pere abo tene tinam pe Jisas meringan ma moxo kis midi xö pitnö ma ninöng ne bung. Ma a Töxödös ne Tanono ixo silien abo tene tinam pa rengrengen te Pol tua ganim pa nuan urungan Jerusalem. \v 5 Ma lamun bara axana bung ke mem möxö kinis singan ixoro kawöm, mem moxo wan lo ma moxo wan baling kö nuan te mem. Abo tene tinam mabo balixilik kidi ma bung baroxorok kidi toxo wan arixe me mem kalik a lagunon taxin urungan löxön. Ma ringan mem moxo subun kexe ma moxo seseng. \v 6 Io, mem moxo etön mabo lime mem, ma moxo kakaa lo xö mön. Me idi, idi toxo tawuxus baling urungan kö lagunon te idi. \p \v 7 Mem moxo wan lo baling kö nuan te mem mee Tair ma moxo ösö Tolemas. Ma ringan mem moxo öga abo Kristien ma moxo kis midi xö önga bung. \v 8 Ma xö bung kabise, mem moxo wan lo xalik idi ma moxo wanot Kaisaria. Ma moxo xisixis singan kö gunon te Pilip, a tene palas tinenge ma tinenge deek. Me ine a öng möxö pitnö ma ninöng ne duöng nang toxo pere kos lo idi mesila rua rorop a lotu. \v 9 Me ine ma nit ne balik nang tokobo elolo, ewe nang tobo etöngösen xarnang a propet. \p \v 10 Ma bara mem moxo xisixis singan kö dauleng ne bung, a önga propet a esene e Agabas ixo wan su mee Judeia. \v 11 Ine ixo wan su urungan te mem, ma ixo kip lo a kie re Pol. Io, ixo kut a nine limine ma nine xexene iat arixe min ma ixo tengen bira, “A Töxödös ne Tanono i tengen bira, ‘Xarnang e osen nöngön, abo Judeia mee Jerusalem tabo kut lo a tamana kie na ma tabo isik ine urungan kö nangadi nang kaim bara abo Judeia.’” \p \v 12 Io, nang mem ma nangadi moxo ölangen ina na, mem moxo seng ölölös e Pol bara ine i bele wan kaa uruso Jerusalem. \v 13 Io, Pol ixo balu bira, “Ganim e mum pa ginee ma ra ötapunuk e! E tagur sik bara tabo kut e ma bara arabo met tiso Jerusalem lamun a esene Orong e Jisas.” \v 14 Ma nang kaim ine ra mumuu, mem moxo mamanaa rua tinenge ma moxo tengen, “A lasa nang a Orong i mamaa bara irabo wanot, i deek bara irabo wanot.” \p \v 15 Melamu xina na, mem moxo tagure abo lalaa re mem ma moxo wan lo uruso Jerusalem. \v 16 Ma dauleng ne tene tinam mee Kaisaria toxo wan arixe me mem ma toxo lamus e mem urungan kö gunon te Nason. Ine mee Saipras ma önga tene tinam pe Jisas mee mesila saxit. \s1 Pol tuso Jerusalem \p \v 17 Io, ma nang mem moxo wanot Jerusalem, abo Kristien meringan toxo öga e mem ma axanan. \v 18 Ma xö bung melamu, Pol me mem kirip moxo wan ta werwere e Jems. Mabo tene sisila xirip möxö lotu toxo kisisik kingan bölök. \v 19 Ma nang e Pol ixoro tön lime sik midi, ine ixo tengen ömaras idi mabo lasa e God ixo pet kölöme xö tinörön te ine urungan te idi a nangadi nang kaim bara abo Judeia. \p \v 20 Io, nang idi toxo ölangen bira, idi toxo ölet e God. Ma toxo tengen te Pol bira, “Tönö e mem, nöngön u ösöxö bara oleleng ne arip ne Judeia idi te nunu me idi te gaas bölök ka mumuu abo warkurai te Moses. \v 21 Inexalik bere idi tere see lo bara u bo usu abo Judeia niang ewe idi tobo xisixis kaluluon kö nangadi nang kaim bara abo Judeia bere idi tabo tuu talu abo warkurai te Moses, ma bara u bo rengrengen köbo Judeia bara ganim idi rua xurxuru a lewene aine a bung baroxorok ke idi ma ganim idi rua mumuu abo tatalien te ire. \v 22 Io, ire tabo perim a sa? Me idi tabo ösöxö lo bere nöngön uru wanot. \v 23 Io inexalik, örö mana pet a lasa nang mem marabo tengen te nöngön. Me mem ma nit ne tödi ra, nang a öngöng ke idi ixo pet a kunubus sine arixe me God. \v 24 Örö mana lamus lo idi ma örö laxa midi xöbo laa niang idi tabo mana pet tua eöt ma warkurai te Moses bere idi tabo langlanga xö wawara re God. Ma örobo kun abo bebene öxöno idi nang tabo kuu. Io, biringan, a nangadi tabo ösöxö bara kaim pe turunon möxö tinenge niang idi toxo ölangen lamun e nöngön, inexalik bere nöngön iat u mumuu abo warkurai te Moses. \v 25 Ma urungan köbo tene nunu nang kaim bara abo Judeia, mem mere tile a ginigeet urungan tö idi. Me mem me tengen ömaras idi bere mem me ot kö önga dinödöm bara, ganim idi ra enen a nien ne arabaa nang te erabaa min urungan kö perewuo, ma ganim idi rua enen a nien arixe ma dee, bara a gineme nang tobo kut ömet, ma ganim idi rua wewet magingin saban möxö minaru arixe.” \p \v 26 Io, xö bung kabise e Pol ixo lamus lo inabo duöng ma ixo laxa midi xina tatalien niang tabo wewet bere ine midi tabo langlanga xö wawara re God. Io, Pol ixo laxa xö gunon ne lotu raxin tua rengrengen ömaras a nangadi ulamun ina nit ne tödi, bara lause ina wewet ölanglanga möxö kunubus se idi irabo kawöm, ma bung sa tabo isik a arabaa re idi a öngöng. \s1 Toxo mamaa rua sesexomet e Pol \p \v 27 Io, nang a pitnö ma ninöng ne bung ixoro lörörö ra sinaxit, a dauleng ne Judeia möxö provins Esia toxo pere e Pol kö gunon ne lotu raxin. Idi toxo örarik a balana marakörö rua laie ra rörön dik ine. \v 28 Me idi toxo xukup bira, “Marakörö mee Israel, moro top e mem! Ina tödi na ibo usu abo marakörö xirip kö öxöno lagunon bere idi tabo tengen ögarin a nangadi re ire abo Judeia ma a warkurai ma gunon ne lotu raxin te ire. Ma önga laa bölök, ine iri lamus ölaxa a dauleng ne Grik urungan kölöme xö xönö möxö gunon ne lotu raxin ma iri öbiling ina xönö na nang i madakdak kö wawara re God.” \v 29 (Io, idi toxo tengen bira, möxösa, mesila idi toxo pere e Toropimus mee Epeses singan kö lagunon taxin arixe me Pol. Me idi toxo döxömen bere Pol ixo lamus ölaxa ine urungan kö gunon lotu raxin.) \p \v 30 Io, oleleng ne marakörö saxit meringan kö lagunon taxin toxo kup nana, ma toxo ululo ot etok möxöbo xönö xirip. Idi toxo töndik lo e Pol ma toxo ösat ösu lo ine meringan kö gunon ne lotu raxin ma saxit iat mon toxo baxut abo marame. \v 31 Ma nang idi toxo mamaa rua sesexomet ine, a tinenge ixo wanot pösöt a sisila möxöbo umri mee Rom bara abo marakörö möxö lagunon taxin Jerusalem te eöngat ma te wewet a tiip taxin. \v 32 Ine ixo saxit mon ma ixo lamus lo önga bo umri ma önga bo umri rataxin ma toxo ulo su uri xö marakörö. Ma nang ina marakörö niang toxo pere ina sisila mabo umri rine, idi toxo mamanaa ra sese e Pol. \p \v 33 A sisila ne umri ixo wanot ma ixo öxös lo e Pol ma ixo isik a tinenge lölös bara ta kut ine ma nine uno lölös saxit. Io, ixo ose bara ewe ine ma i pet a lasa. \v 34 A dauleng ne marakörö toxo xukup ma önga laa, ma uleng iat toxo xukup ma öng kabise. Ma nang ixo kebeöt tine rua ösöxö a turunon kalik ina marakörö nang toxo eengat, ine ixo isik a tinenge lölös köbo umri rine ra lalamus lo e Pol urungan kölöme xö bang ke idi. \v 35 Ma bara nang e Pol ixo wanot kö nuan kaa möxö ina xönö, dauleng ne umri toxo kip ine lömö xalik abo marakörö tobo mamaa rua arase mine. \v 36 Ma a marakörö nang toxo mumuu nana, idi toxo xukup nana bara, “Moro sexomet ine!” \s1 Pol ixo wöwörö urungan kö marakörö raxin \p \v 37 Ma nang abo umri toxo mamaa rua xikip ölaxa ine xö bang ke idi, e Pol ixo ose a sisila möxöbo umri bara, “I öt bara ara tengen te laa re nöngön?” \p Io, ine ixo balu e Pol bira, “Me nöngön u bo wöwörö me Grik! \v 38 Io, kaim bere nöngön a Isip niang ixo urulo a inarese kaluluon kö marakörö ma ixo silien a nit ne arip ne duöng nang toxo erese xö xönö tataun mesila saxit?” \p \v 39 Pol ixo balu, “E a Judeia mee Tasas niang Silisia, a lagunon taxin te e ma ese raxin. Maris, örö ganim e, ara wöwörö bang kö nangadi.” \p \v 40 Io, nang a sisila ne umri ixo aut lo xö tinenge rine, Pol ixo tuu kaa xö xönö möxö nuan kaa xö gunon ma ixo ööt urungan kö marakörö. Ma nang idi xirip toxo ödödö, ine ixo tenge ridi xö tinenge ridi iat abo Judeia bira: \c 22 \p \v 1 “Abo töke ma abo tata re e, eka rengrengen ömaras e mum bara e kobo pet te laa saban.” \v 2 Ma nang idi toxo ölangen bere ine ixo wöwörö rö idi ma tinenge me Ibru, idi toxo tuu ödödö arixe. \p Io, me Pol ixo tengen, \v 3 “E a Judeia ma toxo kip e ro Tasas nang Silisia, inexalik bere e xo taxin kaa xö ina lagunon Jerusalem. Me e a önga bak ne ausu re Gamaliel, me e xo kip a ausu raxin möxö warkurai möxöbo untubuno ire, me e xo gaas sa mumuu e God kalik xarnang e mum mo wewet nixinen. \v 4 E xobo wewet ögarin a nangadi nang toxobo mumuu ina ausu na, nang tobo tengen ine ma ‘Ngas’, rua sesexomet idi. E xobo rörödik lo a körö ma balixilik me e xobo bulbulus ölaxa idi xö gunon ne aömokorot. \v 5 Ma a sisila raxin möxöbo pris mabo kansel kirip bölök, idi tabo öt sik ka tengen bara inabo tinenge xirip i turunon. Me e xo xikip a axana ginigeet mera re idi urungan te idi abo Judeia nang Damaskas, me e xobo önan urungan ta lalamus ot ina nangadi ura Jerusalem rö idi ra xikip a tiip. \p \v 6 “Ma xö luono xaken nang e xo önan lörörö Damaskas, saxit mon a maras ne bibio raxin meriso lömö xö balana kubu ixo bulo e. \v 7 Me e xo subu su xö pu me e xo ölangen a inöno öng ixo tengen te e bira, ‘Sol! Sol! Ruasa nöngön u bo ögarin e?’ \p \v 8 “Me e xo eose, ‘Me ewe nöngön, Orong?’ \p “Ma ixo balu bira, ‘E Jisas mee Nasaret ewe nang nöngön u bo ögarin ine.’ \v 9 A duöng nang toxo wan arixe me e toxo pere ina bibio, inexalik kaim idi xo ölangen kulen ina inöno ine nang ixo wöwörö rö e. \p \v 10 “Me e xo eose, ‘A laa sanene nang arabo pet, Orong?’ \p “Ma Orong ixo tengen, ‘Örö taru kaa ma örö wan u Damaskas. Ma ringan tabo töngösen nöngön ma lasanene xirip nang e God ixoro isik ke nöngön bara örobo pet.’ \v 11 Io, abo duöng nang toxo wan arixe me e, idi toxo lamus lo e u Damaskas, möxösa, a lölös möxö bibio ixo öwulo e. \p \v 12 “Ma önga tödi a esene e Ananias ixo wanot ta werwere e. Ine a önga tödi nang ixobo mumuu eörin abo warkurai te Moses, mabo Judeia nang toxobo xisixis singan idi tobo ii öraxin ine. \v 13 Ine ixo tuu xö lawana e ma ixo tengen, ‘Tönö Sol, örö wawara baling!’ Ma saxit iat mon e xo öt ta werwere ine. \p \v 14 “Io, Ananias ixo tengen bira, ‘A God köbo untubuno ire ixoro pere kos nöngön bara örobo ösöxö a mamaa re ine, ma bara örobo pere a öng nang a lak töxödös ma örobo ölangen a tinenge möxö ngalana. \v 15 Me nöngön örobo etöngösen lamun ine urungan kö marakörö xirip ma lasanene nang u xo pere ma u xo ölangen. \v 16 Io, a lasa bang u xixiset min? Örö taru kaa ma örö kip a baptais ma örö seseng urungan te God ma irabo irewe abo magingin saban te nöngön.’ \p \v 17 “Io, nang e xo wan baling u Jerusalem, e xo seseseng kö gunon ne lotu raxin me e xo pere a winawara meruso lömö. \v 18 E xo pere a Orong ixo wöwörö. Ma ixo tengen te e bira, ‘Saxit! Örö wan kalik e Jerusalem na mon, möxösa, idi tekebeöt ta nunu xö tinenge re nöngön nang örobo tengen te idi.’ \p \v 19 “Me e xo balu, ‘Orong, inabo duöng na te ösöxö bere e bo önan möxö önga gunon ne sineseng urungan kö öng kabise rua öxös lo ma rua sese idi nang te nunu re nöngön. \v 20 Ma nang toxo teng ömet a tödi re nöngön, e Stiwen, niang ixobo etöngösen ma esem, e xo tuu sik kingan me e xo balaure a man te idi nang toxo reteng ömet ine. Me e xo maraxa xönan.’ \p \v 21 “Io, a Orong ixo tengen te e bira, ‘Wan, e rabo tile nöngön kö palaa saxit urungan kö nangadi nang kaim bara abo Judeia.’” \s1 Pol ixo tengen ösu bere ine önga Rom \p \v 22 A nangadi toxo ölangen e Pol ot nang ine ixo tengen ina xönö tinenge. Io, idi toxo kup nöngösö lömö bira, “Mum moro se rewe ina mangana tödi! I kobo deek bara irabo kis kö öxöno lagunon!” \p \v 23 Nang bere idi toxo xukup, idi toxo kip tewe ana man te idi me idi toxo same rewe a kabus uruso lömö. \v 24 A tödi sisila ixo isik a tinenge lölös bara idi tabo kip ölaxa e Pol urungan kö bang ke idi abo umri. Ma ixo erile bere idi tabo dangat ine me idi tabo ose mumuu ine rö idi ra ösöxö lo bara ruasa a nangadi toxo xukup pe ine bira. \v 25 Ma nang bara idi toxoro sat ötöxödös a nini limine ma toxoro kubus ine rua dangdangat ine, Pol ixo wöwörö urungan kö umri raxin ewe ixo tuu sik, “Bule, i töxödös kö warkurai te mum bara mum morobo dangat a önga Rom, ewe nang bang tekela pet te önga warkurai lömö re ine lamun ina na, ma bara iri pet te sasaban?” \p \v 26 Io, niang bara a umri ixo ölangen bira, ine ixo wan uruso xö sisila ma ixo ose ine, “Naang! A lasanene iang u mamaa rua wewet? Ina tödi na ine a Rom!” \p \v 27 Io, a tödi sisila ixo wan urungan te Pol ma ixo eose, “Naang! Nöngön mee Rom?” \p Me Pol ixo balu ine, “A turunon.” \p \v 28 Ma a tödi sisila ixo tengen, “E xo xuxun ma tuluwok taxin arixe rö e ra xikip a ese bere e a önga Rom.” \p Me Pol ixo balu ine, “Ma lamun e, kaim. A tata re e ine ixo kip ina ese bara ine a önga Rom. Io nang, e nago ixo kip e bölök bie.” \p \v 29 Io, idi ewe niang toxo ruruu ringan toxo mamaa rua ose muu ine, idi toxo wan talu rewe saxit iat mon. Ma a tödi sisila ixo örasen a binuut niang ixo ösöxö lo bere ine ixoro kut e Pol ma uno lölös me ine a önga Rom. \s1 Pol ixo tuu xö wawara xöbo kansel \p \v 30 Önga bung kabise a tödi sisila ixo palas tewe e Pol, möxösa, ixo mamaa bara irabo ösöxö lo a unine turunon bara ruasa abo Judeia toxo puk e Pol. Io, ixo kup etok abo pris tataxin ma abo kansel nang mee Judeia. Ma ixo lamus lo e Pol ma ixo uru ine xö wawara re idi. \c 23 \p \v 1 Pol ixo pere dik abo kansel ma ixo tengen, “Abo töke, a dinödöm pe e i öturunon bara abo tatalien te e i deek kö wawara re God ot nixinen.” \v 2 Io, bara e Ananias a sisila raxin möxöbo pris ixo ölangen bira, ixo tile idi ewe idi nang toxo tuu sik kingan bara tabo wasa a ngalana e Pol. \v 3 Me Pol ixo tengen tö ine, “God irabo wasa nöngön. Me nöngön u xarnang a mariris möxö bölö möxö gunon, ma lamun nang kölöme i wöwö ma biling. U xisixis singan tua pet warkurai rö e ra eöt ma abo warkurai te Moses i tengen. Inexalik bere nöngön iat, u rö lexe abo warkurai niang u tile idi bara ta wasa e!” \p \v 4 Me idi niang toxo tuu sik lörörö re Pol, toxo tengen, “Ewenene nöngön niang u rengrengen ögarin a sisila raxin möxöbo pris se God?” \p \v 5 Io, Pol ixo balu bira, “Abo töke, e kobo maras bere ine a sisila raxin möxöbo pris. Niang bere e xoro maras bere ine ewe, e kebeöt ta winörö bira, möxösa, abo tinenge re God toxo geet i tengen bira, ‘Ganim e mum pa rengrengen ögarin a sisila xö nangadi re mum.’” \p \v 6 Nang e Pol ixoro maras bara a dauleng ke idi a Sadiusi ma dauleng a Parasi, ine ixo wöwörö lömö ringan kö kinis etok arixe bara, “Abo töke, e a önga Parasi, a barok kö önga Parasi. E xo tuu xö warkurai ta, möxösa, e xoro xixiset ma nunu lamun a tinaru baling möxö minet.” \v 7 Ma bara ixo wöwörö xarna na a önga angat taxin ixo taru kaluluonin abo Parasi ma abo Sadiusi. Ma abo kansel toxo palang idi. \v 8 (Ma a unine bira. Abo Sadiusi tobo rengrengen bara kaim pe tinaru kaa baling möxö minet, ma kaim bölök kebo angelo bara rebo tano. Inexalik bara abo Parasi idi tobo rengrengen bara idi xirip angen.) \p \v 9 Io, ma a kinis saban ixo wanot taxin. Ma dauleng ne tene ausu möxöbo warkurai te Moses niang idi abo Parasi, idi toxo tuu kaa ma toxo eegot ma lölös bara, “Mem kobo pere lo re önga sasaban kölöme xö ina tödi. Nagut, te önga tano bara re önga angelo, iri etöngösen arixe me ine.” \v 10 A inangat ixo taxin köba im, io nang, a sisila möxöbo umri ixo buut bara xalik idi tobo dis ölixilik e Pol. Ine ixo isik a tinenge lölös köbo umri bara idi tabo wan su ma tabo lamus lo e Pol kalik idi ma lölös ma tabo silien ine urungan kö bang ke idi. \p \v 11 Io, xö dömön, a Orong ixo tuu lörörö re Pol ma ixo tengen bira, “Nöngön örobo balamasa! Nöngön örobo mana etöngösen bölök me e ri Rom xarna niang u rö etöngösen me e ra Jerusalem.” \s1 A apingit tua sexomet e Pol \p \v 12 Io, xö önga bung kabise xö puxu, abo Judeia toxo epingit me idi toxo xuxubus bara idi tekebeöt ta nien ma bara tekebeöt ta ininim ot nang idi tere sexomet e Pol. \v 13 Ma ixo saxit a nit ne sangaun ne duöng ewe idi iang nang toxo laxa xö ina kunubus. \v 14 Io, idi toxo wan urungan köbo pris tataxin ma abo sisila möxö bung marapun me idi toxo tengen, “Mem mere kubus bara mem kebeöt ta nien ot nang e mem marabo sexomet e Pol. \v 15 Io niang, mum arixe mabo kansel mum morobo tile tinenge urungan köbo umri bara idi tabo lamus öxaa e Pol ura re mum. Me mum morobo talien xarnang bara mum mo mamaa bara mum morobo pere muu ödeek a turunon möxö tinenge meringan te ine rua wewet a warkurai te ine. Me mem mere tagur bara mem marabo sexomet tewe ine ringan kö ngas nang bara ine i önan ot ura.” \p \v 16 Ma lamun nang a maruono e Pol ixo ölangen ina epingit te idi, ixo wan kaa urungan kö bang köbo umri ma ixo tengen te Pol. \p \v 17 Io, Pol ixo kuwe lo a öng möxöbo umri raxin ma ixo tengen, “Lamus ina bak maxat na urungan kö sisila re mum. Ine ma dauleng ne tinenge niang irabo töngösen ine min.” \v 18 Io, a umri raxin ixo lamus lo ine urungan kö sisila. \p A umri raxin ixo tengen, “Pol ewe nang idi toxoro kut dik, i erile rö e ma niang i seng e bara arabo lamus ot ina bak guama na ura re nöngön, möxösa, ine ma tinenge ra rengrengen te nöngön.” \p \v 19 A sisila ixo tön lo a limine ina bak guama ma ixo lamus tewe ine ma ixo ose ine bara, “A lasanene nang u mamaa rua töngösen e min?” \p \v 20 Ma bak guama ixo tengen, “Abo Judeia idi te maraxa rua ose nöngön bara nöngön örobo lamus e Pol urungan köbo kansel maxalik. Me idi tabo talien xarnang idi te mamaa ulamun ine rua ose muu ine lamun abo turunon möxöbo tinenge. \v 21 Ma lamun u bele tame idi, möxösa, i saxit a nit ne sangaun ne duöng, ewe idi tabo mun kiset ine. Me idi toxoro kubus bara idi tekebeöt ta nien ma tekebeöt ta ininim ot nang idi tere sexomet ine. Idi te tagur sik na me idi te xixiset me nöngön bara nöngön örobo ömaraxen lo a sineseng ke idi.” \p \v 22 Io, a sisila ixo ögele a bak guama bara, “U bele rengrengen kere öng bara nöngön u rö töngösen e lamun ina laa na.” Ma ixo tile rewe ine. \s1 Toxo ömen lo e Pol u Kaisaria \p \v 23 Io, ixo kuwe lo a ninöng möxöbo umri raxin ma ixo tengen, “Örö tagure re muxu ne umri: re ninöng ne mar ne tene tön sele, re pitnö ma ninöng ne sangaun ne tene xisin os, ma re ninöng ne mar ne tene tön iie. Tagure idi rua inuan u Kaisaria xö pitnö ma nit ne axana bung nixinen kö dömön. \v 24 Ma tagure re dauleng ne os se Pol, io niang, idi tabo lamus ödeek ine urungan kö sisila raxin e Pelik.” \v 25 Io, ixo geet a ginigeet bira: \p \v 26 “E Kolodias Lisias, urungan kö tödi raxin deek möxö gapman e Pelik: A balamu irabo kis arixe me nöngön. \b \p \v 27 “Abo Judeia idi toxo töndik ina tödi me idi toxo mamaa rua sesexomet ine, ma lamun e xo wan arixe mabo umri re e rua öro ine, möxösa, e xo ösöxö lo bara ine a önga Rom. \v 28 Me e xo mamaa bara e rabo ösöxö bara idi toxo puk ine ruasa, io, e xo lamus lo ine urungan kö kansel te idi. \v 29 E xo pere bira, bara abo tinenge re idi möxö apuk i wöwörö lamun abo warkurai te idi mon. Ma lamun kaim pe apuk nang ixo tiip eöt bara irabo met kelen. Ma kaim pe apuk bölök i eöt bara idi tabo bulus ine kölöme xö gunon ne aömokorot. \v 30 Io, nang bara e xo see lo lamun ina önga apingit te idi rua wewet ögat ina tödi, e xo tile rewe iat mon ine urungan te nöngön. Me e xo isik a tinenge lölös bölök urungan kö duöng apuk bara idi tabo isik abo tinenge re idi ulamun ine urungan te nöngön.” \p \v 31 Io, abo umri toxo muu a tinenge lölös möxö sisila me idi toxo lamus e Pol arixe me idi xö dömön urungan kö lagunon Antipatiris. \v 32 Ma xö bung kabise idi toxo ganim tewe e Pol köbo tene kinis kö os bara idi tabo wan arixe me ine. Me idi toxo tawuxus urungan kö bang ke idi. \v 33 Ma nang abo tene xisin os toxo wanot Kaisaria, idi toxo isik a ginigeet urungan kö tödi raxin möxö gapman me idi toxo isik e Pol urungan kö limine. \v 34 Io, a tödi raxin möxö gapman ixo kos a ginigeet ma ixo ose e Pol bara ine mole. Niang bara ixo ösöxö lo bara ine mee Silisia, \v 35 ine ixo tengen, “E rabo ölangen a tinenge re nöngön nang bara ewe idi toxo puk nöngön, midi tabo wanot.” Io, ixo isik a tinenge lölös bara idi tabo kis pi e Pol tingan kö gunon taxin ne warkurai te Erot. \c 24 \s1 Pol ixo tuu xö warkurai xö wawara re Pelik \p \v 1 A pitnö ne bung melamu, Ananias a sisila raxin möxöbo pris ixo wan su u Kaisaria arixe ma dauleng ne sisila möxö bung marapun ma önga tödi nanase möxöbo warkurai, a esene e Tertulus. Io, idi toxo kip abo tinenge ne apuk lamun e Pol urungan kö tödi raxin möxö gapman. \v 2 Ma nang idi toxo kuwe ölaxa e Pol, Tertulus ixo bulus abo tinenge ne apuk urungan te Pelik bira: “Mem mere örasen a kinis ömat möxö malum kölöme xö werwere muu e nöngön. Ma a dinödöm deek ke nöngön ire kip ot a oleleng ne xuxulas sua wewet ödeek a xönö re mem. \v 3 Ma xö boxönö xirip möxöbo lagunon mem me tengen deek urungan te nöngön a orong Pelik, lamun a lasa u xo pet. \v 4 Ma lamun e kobo mamaa bara e rabo ömölös nöngön. Io nang, e seng nöngön bara, maris, nöngön örobo ölangen ina tinenge wuruwut te mem. \p \v 5 “Mem mere ösöxö lo bara ina tödi na ine a önga tene baba ma ibo öraru a tiip kaluluonin abo Judeia ma xöbo uk kirip möxö öxöno lagunon. Ine a önga tene sisila möxö muxu ne lotu atöxö tobo rengrengen ma ‘Nasaret’. \v 6-8 Ma kaim bara ina niang kalik mon. Kaim. Ixo könönöin iat bölök bara irabo pet ögarin a gunon ne lotu raxin te mem. Io, mem moxo töndik ine. \f + \fr 24.6-8 \ft 7-8: Dauleng ne ginigeet mesila idi toxo bulus ölaxa xö rina 7 i tengen bira: Mem moxo mamaa rua kure muu ine ma warkurai te mem. Ma lamun bere Lisias a sisila möxöbo umri ixo wanot arixe ma lölös ma ixo sat lo ine xalik e mem, ma ixo isik a tinenge lölös urungan kö nangadi niang toxo epuk bere idi tabo wan kaa urungan te nöngön.\f*Me nöngön iat, örobo ose muu ine, io niang ke nöngön ta ösöxö lo a turunon möxö ina apuk niang mem me wewet tö ine.” \p \v 9 Ma abo Judeia bölök toxo epuk bira, bara inabo lalaa i turunon. \p \v 10 Io, a tödi raxin möxö gapman ixo aut te Pol bara ine irabo wöwörö, ma ixo tengen, “E axanan bere e rabo isik a tinenge re e re nöngön möxö tinuu wi e xalik inabo apuk, möxösa, e ösöxö bara nöngön a tene pet warkurai möxö ina xönö xö oleleng ne awat. \v 11 I kobola saxit bang a sangaun ma ninöng ne bung nang e xo wan kaa u Jerusalem rua lotu. Ma i malus se nöngön bere nöngön örobo ösöxö lo bara ina na a turunon. \v 12 Ma nangadi ewe nang toxo wupuk e, idi kaim kö werwere e bara e xo eegot arixe ma öng kingan kö gunon taxin möxö lotu. Me idi kaim kö werwere bölök e bara e xo urulo a tiip kaluluonin a nangadi kölöme xöbo gunon ne sineseng bara ringan kö xönö xabise möxö lagunon taxin. \v 13 Me idi kaim kö eöt bara idi tabo öturunon te nöngön abo apuk niang idi toxo wewet tö e. \v 14 Inexalik e kebeöt ta umingen ina na: e xobo lolotu urungan te God möxöbo tubumem kölöme xö kinis ne nunu re e xö ina ‘Ngas’ na nang tobo rengrengen bara a lotu atöxö. E nunu bölök köbo warkurai kirip pe Moses ma xöbo ginigeet kö bung propet. \v 15 Me e balawapat sik ma nunu wösöt e God xarna niang bölök idi inabo nangadi, bara God irabo öraru öbaling abo tene töxödös ma abo tene sasaban kalik a minet. \v 16 Io nang, e xobo könönöin bere e rabo balaure ödeek abo tatalien te e, a dinödöm pe e i bele puk e xö wawara re God ma a nangadi. \p \v 17 “Kaim e xo werwere e Jerusalem kö uleng ne awat. Melamu, e xo wan urungan tua isik a rorop pe e xö nangadi re e, ewe idi te sasaxan. Me e xo wan tua isik arabaa bölök kingan kö gunon taxin möxö lotu. \v 18 Io, idi toxo pere e ringan nang e xo wewet ina na. Me e xo kawöm pa wewet eörin abo lalaa möxöbo warkurai te Moses bara e xebe langlanga xalik abo tiip meringan kölöme xöbo warkurai. Ma kaim pe marakörö ixo wanot etok urungan te e me e kaim kö nilaxa bölök urungan kere önga tiip. \v 19 Inexalik nangen a dauleng ne Judeia meringan kö provins Esia, ma nang bere idi te eka wupuk e lamun tebo lalaa, i töxödös bara idi tabo kis sila re nöngön. \v 20 Ma bara kaim, ewe idi nang te tuu sik ka, idi tabo mana tengen a magingin saban sa nang idi toxo pere wösöt mere e, nang e xo tuu xö wawara xöbo kansel. \v 21 Idi te eöt bara idi tabo tengen mon ina önga laa e xo kup min nang e xo tuu xö wawara ridi. Me e xo tengen bira, ‘E re tuu xö warkurai xö wawara re mum nixinen, möxösa, e nunu xö tinaru baling möxö minet.’” \p \v 22 Inexalik e Pelik ixo maras deek ulik lamun abo Kristien. Io niang, ine ixo tengen köbo Judeia bere idi tabo xixiset kö önga bung kabise. Me ine ixo tengen bira, “Ma nang Lisias a sisila möxöbo umri irabo wanot, io, e rabo bulus a öxöno warkurai niang bere nöngön u pet a magingin saban bara kaim.” \v 23 Io, ixo isik a tinenge lölös urungan kö umri raxin ewe ibo balbalaure e Pol bara ibo ruruu wi e Pol. Ma lamun ixo tengen bere ine i bele tuu wi xöbanin ine. Ine irabo öbala e Pol bere ine irabo langlanga ulik ma irabo öbala abo ais se ine bere idi tabo werwere muu ine xöbo sasaxan te ine. \p \v 24 Io, a uleng ne bung ixo saxit, Pelik ixo wanot arixe ma une re ine mee Judeia, e Darusila. Io, ixo uguran önga tödi ra lalamus e Pol ma ixo ölangen ine ixo wöwörö lamun ina mangana nunu re idi ewe idi nang tobo nunu re Krais Jisas. \v 25 Ma niang e Pol ixo wöwörö lamun a tatalien töxödös ma a tatalien niang a öngöng iat irabo kure ödeek ine, ma bere God irabo uru idi xö warkurai melamu, Pelik ixo buut ma ixo tengen, “Iri eöt bang! I eöt bara örö önan im. Melamu, bara e mere ulik ne axana bung, arabo erile lamun nöngön ta binaling.” \v 26 Inexalik ixo mamaa xalik bere Pol irabo kun suxume ine ma re tuluwok. Io, ixobo erile sösöxö ulamun ine ma ixobo wöwörö arixe me ine. \p \v 27 Ma nang a nine awat ixoro saxit, Porkios Pestus ixo kulas e Pelik. Ma lamun e Pelik ixo ganim sik e Pol kölöme xö gunon ne aömokorot, möxö ixo mamaa bara irabo öaxanan abo Judeia. \c 25 \s1 Pol ixo tuu xö warkurai xö wawara re Pestus \p \v 1 Io, a narun ne bung ixoro saxit melamu xö nuanot te ine urungan kö ina provins, Pestus ixo wan mee Kaisaria urungan Jerusalem. \v 2 Ma abo pris tataxin ma abo sisila möxöbo Judeia idi toxo isik abo tinenge ne apuk ke idi ulamun e Pol urungan te Pestus. \v 3 Idi toxo ose ölölös e Pestus bara irabo top idi xarnang, bara irabo lamus e Pol urungan Jerusalem, möxö idi toxoro pingit sik kua sesexomet ine xö ngas. \v 4 Me Pestus ixo balu, “Na idi te xisixis pi e Pol ti Kaisaria me e iat arabo wan baling urungan melamu ulik. \v 5 Io, nang bara ina tödi ixoro pet tebo lalaa saban, mum morobo tile rebo tene sisila re mum uri Kaisaria arixe me e, me idi tabo puk ine ringan.” \v 6 Ma nang e Pestus ixoro kis a pitnö ma narun, bara xö sangaun ne bung arixe me idi, ine ixo wan su uri Kaisaria. Ma xö bung kabise ine ixo kuwe etoxin a kinis arixe ne pet warkurai ma ixo erile bere Pol irabo wanot ma irabo tuu mesila xö wawara rine. \v 7 Ma nang e Pol ixo tuu ot, abo Judeia ewe idi toxoro wan su mee Jerusalem, idi toxo tuu elulurein ine me idi toxo isik ot abo tinenge lölös möxö apuk urungan tö ine. Inexalik idi tekebeöt bere idi tabo öturunon ina tinenge re idi. \v 8 Io, Pol ixo isik a tinenge re ine möxö ruruu wi ine xöbo apuk bira: “E kebeöt ta wewet te önga sasaban urungan köbo Judeia, bara xö gunon ne lotu raxin, ma bara urungan bölök ke Kaisar, a king taxin mee Rom.” \v 9 Ma lamun bere Pestus ixo mamaa bara irabo öaxanan abo Judeia, io, ixo ose e Pol bara, “U mamaa bara örobo wan u Jerusalem, ma arabo ose muu nöngön lamun inabo apuk na ringan, bara kaim?” \p \v 10 Me Pol ixo balu ine bira, “E tuu sik na xö pet warkurai niang köbo Rom. Io, i töxödös bere e rabo tuu xö warkurai ta. E kaim kö wewet te sasaban urungan köbo Judeia me nöngön iat u ösöxö ödeek sik xarna na. \v 11 Inexalik bara nang e xoro pet tunon te önga sasaban, i eöt bara arabo mana iuo xelen, io, idi tabo sexomet e, kaim pe laa. Ma lamun niang bara kaim pe turunon möxöbo apuk ke idi ura rö e, io, i kobo töxödös bara öng irabo isik e urungan kö limedi. E seseng bere Kaisar, a king taxin mee Rom, irabo ölangen e, xarnang i töxödös köbo warkurai te ire!” \p \v 12 Melamu nang e Pestus ixoro wöwörö arixe mabo kansel te ine, ixo balu e Pol bira: “U xoro seseng bere Kaisar irabo ölangen nöngön. Io, e rabo tile nöngön uruso re Kaisar.” \s1 Pestus ixo wöwörö re Agripa ulamun e Pol \p \v 13 Io, a uleng ne bung melamu, Agripa a önga king arixe me Bernis, idu nasixinen toxo wanot Kaisaria rua öga lo e Pestus kö kinis maxat te ine. \v 14 Me idu toxo mamaa rua kinis bang kingan, io, Pestus ixo paraa abo lalaa lamun e Pol urungan te king Agripa. Ine ixo tengen tö ine, “Mesila e Pelik ixo wan lo, ixo gan sik önga tödi ringan kölöme xö gunon ne aömokorot. \v 15 Ma nang e xo wan u Jerusalem, abo pris tataxin ma abo sisila möxö bung marapun Judeia, idi toxo puk ine ma toxo ose e bara arabo euguran ta sesexomet ine. \p \v 16 “Ma lamun e xo tengen tö idi bara kawaim bara abo tatalien te mem mee Rom bere mem marabo isik tewe tataun a önga tödi rua ömaso ine. Kaim. Ine irabo mana tuu mesila xö wawara iat te idi ewe idi nang toxo puk ine. Me ire tabo ömaraxen tabaa ine bölök mere axana bung kö ine bara irabo tuu wi ine iat kalik abo apuk. \v 17 Io, nang idi toxo wanot arixe me e ra, e kaim kö ulis a warkurai. Kaim. E xo kuwe etok a kinis arixe ne pet warkurai xö bung kabise. Me e xo erile bere idi tabo lamus ölaxa ina tödi. \v 18 Inexalik nang abo tene apuk ke ine toxo tuu me idi toxo wöwörö, idi tokoxobo puk ine lamun tebo magingin saban niang e xo döxömen bere idi tabo puk ine lamun. \v 19 Inexalik idi toxoro mon tinenge ne agot sik arixe me ine lamun a lotu re idi iat ma lamun a tödi nang ixo met, a esene e Jisas, nang e Pol ixo tengen bere ine nangen i to. \v 20 Me e kaim kö marmaras bara e rabo ose muu ulamun ina agot bule, io, e xo ose ine bara i mamaa rua nuan u Jerusalem bara kaim, nang idi tabo ose ine ringan lamun inabo apuk. \v 21 Ma lamun bere Pol ixo tengen bere idi tabo ganim sik ine ot nang e Kaisar irabo pet a öxöno warkurai lömö re ine. Io, e xo isik a tinenge lölös bere idi tabo kis pi ine ot nang bara e rabo tile rewe ine urungan te Kaisar.” \p \v 22 Io, Agripa ixo tengen te Pestus, “E mamaa bara e xalik, e rabo ölangen ina tödi na.” \p Me Pestus ixo balu ine, “Nöngön örobo ölangen ine maxalik.” \s1 Pol ixo wöwörö re Agripa \p \v 23 Xö bung kabise Agripa me Bernis, idu toxo wanot arixe ma mariris taxin me idu toxo laxa urungan kö gunon ne tinenge arixe ma abo sisila xö bung umri ma abo tödi orong möxö ina lagunon taxin. Io, Pestus ixo erile, me idi toxo lamus ölaxa e Pol. \v 24 Io, Pestus ixo tengen, “Nöngön Agripa a king, me mum kirip na ewe mum mo kis etok, mum moro pere ina tödi na. A nangadi mee Judeia xirip pingan Jerusalem ma na Kaisaria, idi toxo xukup bara ta sexomet tewe ine. \v 25 E kaim kö werwere lo re öng ke laa bere ine ixoro pet nang ine irabo met kelen. Inexalik ixo kup bara Kaisar irabo ölangen ine, io, e xo bulus a dinödöm pe e bara e rabo tile ine u Rom. \v 26 Inexalik bere e kaim kö marmaras bara e rabo tengen tunin a lasa lamun ina tödi, nang e rabo geet ösu ina ginigeet urungan Kaisar. Io, e re lamus lo ine urungan kö wawara re nöngön, e king Agripa, me e mum kirip bölök, nang e eöt tua gegeet muu ine merebo tinenge niang bere ire tere ose mumuu ine. \v 27 Me e tengen bira, möxösa, e döxömen bara i kobo töxödös bere e rabo tile tataunin mon a öng meringan kölöme xö gunon ne aömokorot ma kaim bang e xo ömaras abo apuk ke ine.” \c 26 \p \v 1 Io, Agripa ixo tengen te Pol, “U rö eöt ta winörö iat tö nöngön.” \p Io, Pol ixo ööt tidi ma limine ma ixo urulo abo tinenge re ine möxö ruruu wi abo apuk ke idi bira: \v 2 “King Agripa, e döxömen bara i deek kö e rua tinuu mesila xö wawara re nöngön nixinen, rua rengrengen abo tinenge ne ruruu wi abo apuk köbo Judeia. \v 3 A turunon saxit e döxömen bara i deek kö e, möxösa, nöngön iat, u maras deek lamun abo tatalien te mem abo Judeia ma möxöbo agot i wanot köbo tatalien niang. Io, e seseng ne marmaris urungan te nöngön bara örobo öbala e bara arabo wöwörö ulik bang ma örobo ölangen e. \p \v 4 “Abo Judeia xirip te ösöxö abo tatalien te e urulo ringan nang e xo bak lik. Idi te maras bara xö to xirip pe e, e xo kis singan kö xönö re e ma ringan bölök iat Jerusalem. \v 5 Idi toxoro ösöxö e xö axana bung ömat ma nang bara idi te mamaa, io, idi te eöt bara idi tabo tengen ösu bere e xo önga Parasi, ma abo Parasi xö ina muxu möxö lotu re mem nang a tatalien te idi a lak lölös köba. \v 6 Me e tuu xö warkurai na, möxösa, e nunu xöbo lalaa nang e God ixo kubus sik köbo untubu mem. \v 7 Ina na a kunubus nang abo sangaun ma ninöng ne bung marapun te mem, idi te kis xiset arixe ma nunu, bere idi tabo kip ine nang idi tobo lolotu wösöt e God köbo bung xaken ma xö dömön. Io, king, abo Judeia te puk e lamun a unine ina kinis ne nunu möxö ina kunubus na. \v 8 E wuwus köba bara dauleng ke mum, mum mo döxömen bere God i kebeöt ta öraru abo minet. \p \v 9 “E bölök e xo döxömen bara i deek bere e rabo pet te oleleng ne lalaa rua wewet ögarin a esene Jisas mee Nasaret. \v 10 Ma ina mangana niang e xo pet tingan Jerusalem. Abo pris tataxin toxo tabaa e ma lölös sua wewet pi a oleleng ne nangadi runon te God kö gunon ne aömokorot, ma nang toxo sexomet idi, e xo aut bölök ulamun. \v 11 Io, oleleng ne axana bung e xobo susu laxa xöbo gunon ne sineseng ke mem abo Judeia rua ömokorot idi. Me e xobo könönöin bara arabo sidien idi bara tabo tengen ögarin ine Jisas. Ma balake ixobo sösöt köba rö idi, io niang, e xobo önan urungan bölök kö boxönö lagunon nang i kis kö palaa rua ögarin idi. \p \v 12 “Ma önga bung möxö inabo inuan te e, e xo önan u Damaskas arixe ma lölös ma auguran meringan köbo pris tataxin. \v 13 Io, king, lörörö xö luono xaken lömö xö ngas e xo pere a önga bibio meringan kö watmaep. Ma bibio möxö xaken i kebeöt arixe min ma ixo maras lömö re e arixe ma nangadi ewe niang idi toxo önan arixe me e. \v 14 Mem kirip mem moxo subu urungan kö pu me e xo ölangen a inöno tödi ixo kuwe e xö tinenge me Ibru bira, ‘Sol! Sol! Ruasa nöngön u ögarin e? Nöngön iat u öxadik öbaling nöngön nang nöngön u wawas kaa xö laa i aan.’ \p \v 15 “Io, e xo ose, ‘Ewe nöngön, Orong?’ \p “Me Orong ixo balu, ‘E Jisas ewe niang nöngön u ögarin ine. \v 16 Go, örö taru kaa ma örö tuu. E re wösö re nöngön tua tibe nöngön bere nöngön örobo pet abo tinörön te e, ma bere nöngön örobo önga tene tinenge möxöbo lalaa nang u xoro pere lamun e, mabo lalaa bölök e rabo osen te nöngön. \v 17 Me e rabo ömamanaa rewe nöngön meringan kalik a nangadi re nöngön ma meringan bölök ke idi nang kaim bara abo Judeia. E uguran nöngön urungan te idi \v 18 rua sasawang abo maradi ma rua lalamus tewe idi meringan kö ködö urungan kö maras, ma meringan kalik a lölös se Satan urungan te God. Ma irabo wanot bira re idi bara God irabo döxömen taun tewe abo magingin saban te idi ma bara irabo bulus idi arixin me idi nang God ixoro iwes lo idi rö ine iat, möxösa, idi toxo nunu re e.’ \p \v 19 “Io, king Agripa, e kaim kö mölmölök kua rarame abo tinenge möxö winawara meriso xö watmaep. \v 20 E xo arun ta winörö urungan tö idi ringan Damaskas, io, meringan urungan te idi niang Jerusalem ma xö boxönö xirip Judeia ma urungan te idi niang idi kaim bölök bara abo Judeia. E xo tenge lölös urungan te idi xirip bere idi tabo dödöm puxus ma tabo talingen urungan te God, ma bere idi tabo pet abo mangana tatalien i eöt tua ömaras bara i turunon bere idi toxoro dödöm puxus. \v 21 Ma ina unine iang abo Judeia idi toxo töndik e ringan kö gunon ne lotu raxin ma toxo könönöin bere idi tabo sexomet e. \v 22 Ma lamun bere God ixoro top e ot nixinen, io, e tuu ra me e wöwörö ulamun e Jisas urungan kö nangadi xirip, a nangadi orong mabo nangadi tataun mon bölök. E kobo rengrengen lo re tinenge re e niang i xabise sik kö lasa abo propet me Moses idi toxo tengen bara irabo wanot. \v 23 Me idi toxo tengen bara a Mesaia irabo örasen a tiip ma irabo met me ine ewe irabo silien a tinaru xalik a minet, io niang, ine mon ewe irabo palas tinenge urungan köbo Judeia me idi nang kaim bara abo Judeia ulamun a marmaras niang irabo wanot urungan te idi xirip.” \p \v 24 Ma nang e Pol ixo tenge bira, Pestus ixo tenge wi ine möxö abo tinenge re ine ma ixo kup bira, “Pol, u rö baulang! A ausu raxin nang u rö kip i öbaulang nöngön.” \p \v 25 Me Pol ixo balu ine, “Orong Pestus, e kaim bara baulang. A lasa e rengrengen i turunon ma i kobo tam xarnang bara a tinenge ne baulang. \v 26 Me king Agripa i maras sik lamun inabo lalaa na. Ma i eöt te e rua winörö re ine ma akarabo buut, möxösa, e ösöxö bara iri tame xirip inabo lalaa e wöwörö ulamun. Me ine iri tame, möxö inabo lalaa i kobo wanot ne minun. \v 27 King Agripa, u nunu xöbo tinenge xöbo propet? E ösöxö bere nöngön u nunu re idi.” \p \v 28 Io, king Agripa ixo tengen te Pol, “Nang! U döxömen bara u eöt tua sasat pasaxirin lo e iat mon tua önga Kristien?” \p \v 29 Me Pol ixo balu ine, “Niang bara örobo wanot pasaxit bara örobo alilis, e seng e God bere nöngön me idi xirip bölök na ewe idi te ölangen e nixinen, bere mum morobo wanot xarnang e, inexalik e kumamaa bara mum morobo kis kölöme xö ina kunubus lölös xarnang e.” \p \v 30 Io, ina king ixo taru kaa, ma arixe me ine a sisila raxin möxö gapman me Bernis me idi bölök ewe idi toxo kis arixe me idiet. \v 31 Idi toxo wan talu xalik ina xönö ma niang idi toxo wöwörö nana iat te idi, idi toxo tengen, “Ina tödi na kaim kö wewet te önga sasaban, i eöt bara irabo met kelen, bara tabo bulus ine xö gunon ne aömokorot ulamun.” \p \v 32 Me Agripa ixo tengen te Pestus, “E xere eöt tua ömamanaa ina tödi na niang bara kaim ine xo seeseng e Kaisar ta ölangen ine.” \c 27 \s1 Pol ixo wan uruso Rom \p \v 1 Ma nang idi toxo bulus a öxöno tinenge bere mem marabo wan u Itali, idi toxo isik e Pol ma dauleng meringan kö gunon ne aömokorot urungan kö limine önga umri raxin esene e Julius. Me ine a önga umri raxin möxö önga muxu ne umri, idi tobo rengrengen ine bara, ‘Abo umri re Kaisar, a king taxin mee Rom.’ \v 2 Io, mem moxo kakaa xö önga mön mee Adaramitium nang toxo tagur ta nuan urungan köbo lagunon taxin möxö provins Esia nang abo mön tobo ösö xönan. Io, mem moxo böxö su. Me Aristarkus, a tödi mee Tesalonika ringan Masedonia ixo wan arixe me mem. \p \v 3 Io, mem moxo ösö ringan Saidon kö bung kabise, me Julius ixo marase e Pol ma ixo ömaraxen ine bere ine irabo wan urungan köbo ais se ine rö idi ra rorop ine xöbo sasaxan te ine. \v 4 Io, meringan mem moxo böxö su baling urungan kö rasi, me mem moxo wan melamu xö xiki möxö muxulamin Saipras, möxösa, mem moxo ulo esuo ma lölös möxö xiki. \v 5 Niang bere mem moxo lies a xönö kasawa lörörö xö nine provins Silisia ma Pampilia mem moxoro ösö ringan Maira ruso provins Lisia. \v 6 Io, a umri raxin ixo pere lo önga mön meringan Aleksandria nang ixo mamaa rua nuan urungan Itali ma ixo öparara öxaa e mem könan. \v 7 A oleleng ne bung mem moxo böxböxö malus nana. Ma ixo lölös köba rö mem, lamun mem moxo eöt ta nuan örörö Nidas. Mem kaim kö eöt tua nuan ömat bira, a unine xö xiki raxin. Io, mem moxo wan melamu xö muxulamin Krit, nang bara mem moxoro uluso saxit a xönö ngusungus Salmone. \v 8 Mem moxo lölös muu a tinawit möxö dalun me mem moxo wanot kö önga lagunon a esene bara Babaa ne Texesö, örörö xö lagunon Lasia. \p \v 9 Io, a öngabo bung ixo saxit e mem pingan. A rasi ixo taru, möxö ixoro saxit a bung möxö ölölö xöbo Judeia, ma awat möxö baraa ire ot. Io, Pol ixo panak bira, \v 10 “Wöxö körö, e pere bara ina nuan te ire irabo saban. Ma nang bara ire te wan kö mön, ina mön irabo saban arixe mabo xinixip möxö mön me ire bölök tabo iuo.” \v 11 Io, lamun ina a umri raxin kaim kö ölangen muu a tinenge re Pol. Kaim. Ine ixo tame xalik a tödi möxö ulusen a mön ma tamana mon. \v 12 Io, ma oleleng ke mem idi toxo mamaa bara mem marabo wan iat, möxösa, ina sö kaim kö eöt bere mem marabo xiset tewe a texe möxö labur tingan. Me idi toxo mamaa bara mem marabo könönöin bere mem marabo wan urungan Pinikis, io, mem marabo xiset tewe a labur tingan. Me Pinikis ine önga sö xabise ringan Krit niang i kis babaa xalik a labur. \p \v 13 Nang ina önga xiki lik meringan kö mara en ixo urulo ra wawaxat, idi toxo döxömen bere idi te eöt ta wewet a lasa idi te mamaa, io, idi toxo sat öxaa lo a aga, idi toxo muu a gegene möxö rasi Krit. \v 14 Io, kaim kö ömat, a önga xiki raxin ixo wanot, idi tobo rengrengen ma ‘Maramangin-Tunamat’. Ina xiki ixo wan su meringan kö muxulamin Krit. \v 15 Io, ixo paxat ina mön, me mem kaim kö eöt bere mem marabo ulo esuo mina xiki, io, mem moxo ganim sik a xiki ixo wawaxat nanin e mem. \v 16 Io, mem moxo uluso melamu a muxulamin lik toxobo rengrengen me ‘Kauda’, me mem moxo wewewet ma xukubus ölölös a sim niang mem moxo ösat melamu xö mön. \v 17 Io, nang a duöng toxo ösat öxaa lo, idi toxo dit abo uno xö ene möxö mön taxin, bere i bele tamalus nana. Me idi toxo buut bere mem bo kos kaa xö boxönö önö lörörö löxön Libia ma mon ibo saban. Io, idi toxo sat ösu a öxöno man möxö mön me idi toxo ganim bara a xiki irabo wawaxat nanin ina mön. \v 18 Io, a xiki ma dalun taxin ixo sösöwee xöbanin e mem, io nang, idi toxo urulo ra retewe ösu abo xinixip kö bung kabise. \v 19 Xö narun ne bung melamu, idi toxo tewe ösu rewe ina man arixe mabo uno mabo lalaa xabise möxö mön niang idi toxobo rörörön arixe min. \v 20 Ma xö oleleng ne bung a xaken ma tii kaim kö wöswösö, ma ina xiki raxin bölök ixo wawaxat, mem moxo döxömen bara mem kebeöt ta tino. \p \v 21 Io, inabo duöng kaim idi xo enen te nien kö axana bung ömat. Io, Pol ixo tuu mesila ma ixo tengen, “Wöxö körö, mum mexebe muu a tinenge re e ra ganim ire ra inuan tewe xalik e Krit. Nang bara mum moxoro ölangen e, mum mo kebeöt ta asuo mina tiip. \v 22 Ma lamun na, e seng e mum bara mum morobo balamasa, möxösa, kaim pe öng mere mum irabo met. Kaim. A mön kalik niang irabo saban. \v 23-24 Laa xö dömön a angelo re God, nang e mere ine, ma ewe niang e bo lolotu wösöt ine, ixo wanot ma ixo tuu xö lawana e ma ixo tengen, ‘Pol, u bule buut, nöngön örobo mana tuu xö warkurai mesila xö wawara re Kaisar, a king taxin mee Rom, me God iri wadöane nöngön bara inabo nangadi xirip nang u önan arixe me idi, idi tekebeöt ta minet.’ \v 25 Wöxö körö, mum morobo balamasa sik, möxösa, e nunu re God bara abo lalaa irabo wanot iat xarnang ixo tengen bienin. \v 26 Inexalik bara, a mön irabo mana ulo ösö iat kö önga muxulamin.” \p \v 27 A xiki raxin ixo wawaxat muu e mem nang e mem angen kö rasi Adaria xö sangaun ma nit ne bung kö dömön. Nang ixo örörö ra luono dömön, abo tene tinörön möxö mön toxo örasen bere mem moxo maa rua ösö ringan kö muxulamin. \v 28 Idi toxo pere muu a rasi bere ixo dödöngö eöt bule, me idi toxo pere bara mexe ixo ninöng ne sangaun ne sinangae uri su. Idi toxo kis ulik mon kö mön ma toxo könönöin baling a dödöngö möxö mexe, me idi toxo pere bara ixo sangaun ma pitnö ne sinangae uri su. \v 29 Io, idi toxo öriri ösu a nit ne aga meringan melamu xö mön, möxösa, idi toxo bubuut bara xalik a labur ibo paxat öxaa e mem köbo öxöno wat. Io, idi toxo seseseng bara irabo puxu pasaxit. \v 30 Abo tene tinörön möxö mön idi toxo könönöin bere idi tabo ulo meringan kö mön, io niang, idi toxo sexe ösu a sim uri xö pu xö mexe me idi toxo eömamang bere idi tabo ii ösu a dauleng ne aga meringan kö ngusuno mön. \v 31 Io, Pol ixo tengen kö umri raxin ma abo umri xabise bira, “Nang bara inabo nangadi tabo wan lo mera xö mön, io, i kebeöt bere mum morobo to.” \v 32 Io nang, abo umri toxo tee xöröp a uno nang ixo töndik sik a sim, me idi toxo ganim ine ma ixo subu rewe. \p \v 33 Io, xö puxu bubung, Pol ixo öxaxat idi xirip bere idi tabo an. Ixo tengen bira, “Kö ina sangaun ma nit ne bung, mum moxo kis ma binuut bara a sa irabo wanot pösöt ire. Me mum moxo kis tataun, ma kaim e mum kö enen te laa. \v 34 Io, na e seng e mum bara mum morobo en te nien rue mum pa tino. Kaim pe öng mere mum irabo kip pe ulik ne iuiuo.” \v 35 Niang ixoro tengen ina na, ixo kip lo a dauleng ne beret ma ixo tengen deek ke God ulamun kö wawara re idi xirip. Io, ixo pidik ma ixo araun kö enen. \v 36 Nang bere idi toxo pere bira, idi xirip toxo balawapat baling me idi bölök toxo en a dauleng ne nien. \v 37 E mem a nine mar ma pitnö ma ninöng ne sangaun ma pitnö ma öng ewe mem moxo önan kö mön. \v 38 Ma niang idi toxoro an masii, idi toxo tewe ösu xirip abo wit urungan kö mexe rua öwawaxan a mön. \p \v 39 Io, nang bara ixo puxu, idi kaim kö werwere xulen ina lagunon, inexalik idi toxo pere a sö arixe ma löxön, a önö xönan. Io, idi toxo döxömen bere idi tabo könönöin tua ösö ma mon könan. \v 40 Idi toxo kuru xöröp abo uno xalik abo aga, me idi toxo ganim sik idi xö mexe ma saxit mon bölök idi toxo palas abo uno niang ibo töndik sik abo ösö nang ibo ulusen a mön uri xö mexe. Io, idi toxo sat öxaa a man kö ngusuno mön urungan kö xiki raxin ma a mön ixo urulo ra böxböxö urungan löxön. \v 41 Inexalik a mön ixo tamake xö xönö mömö xö rasi ma ixo kis lömö, ma ngusuno ixo kaim kö eöt bara irabo mamagi. Io niang, a mumune ixo tawörök lixilik köbo dalun niang ixo sösöwee. \p \v 42 Io, abo umri toxo epingit bere idi tabo sexomet a nangadi möxö ömokorot bere idi tekarabo arasa urungan kö marna bisbise me idi tekarabo ulo rup. \v 43 Ma lamun a umri raxin ixo mamaa bere Pol irabo to iat, nang ixo kis pi idi bara ganim idi ra wewet inabo apingit te idi. Io, ixo isik a tinenge lölös bere ewe idi te eöt tua arasa, bere idi tabo kos su sila ma tabo arasa uruso löxön. \v 44 Ma ixo erile bere idi xirip im a nangadi xabise, idi tabo kip lo re boxönö kewene iaa möxö mön tua arasa arixe min urungan löxön. Io, toxo pet bie me idi xirip toxo ösö deek kingan kö löxön. \c 28 \s1 Pol ixo ösö Malta \p \v 1 Niang e mem moxoro ösö, mem moxo ösöxö lo bara toxo tengen ina muxulamin ‘Malta’. \v 2 A nangadi meringan toxo marase xöbanin e mem. Me idi toxo usumot a ia sösöt me idi toxo öga e mem kirip, möxösa, ixo baraa ma ixo sisii. \v 3 Io, Pol ixo iiögun a wöxö xaxut, ma nang ixo bulus öxaa xö ia sösöt, önga si niang a lak piöt ixo ulo su möxö ia sösöt lelewi, ma ixo kat dik a limine. \v 4 Ma nang bara a nangadi meringan kö muxulamin toxo pere a si ixo taba sik kö limine, idi toxo tenge kaluluonin idi iat bara, “I wawara bara a tödi na ine ibo sesexomet a nangadi. Ma i turunon bara ine i kobo met kö rasi, lamun a god ewe nang ibo babalu wuxus a nangadi xöbo tatalien saban te idi, i kobo ömaraxen ina tödi na bara irabo to.” \v 5 Lamun e Pol ixo same rewe a si urungan kö ia sösöt ma kaim kö xikip pe sasaban möxönan. \v 6 Idi toxo döxömen bara irabo u-ung a limine ma bara irabo subu saxit ma irabo met. Ma lamun idi toxo xixiset kö axana bung ömat ma kaim pe laa saban ixo ot te ine, io, idi toxo dödöm puxus, me idi toxo tengen bara ine a önga god. \p \v 7 A sisila möxö ina muxulamin, e Pubilius. Mabo gunon te ine te kis lörörö. Ine ixo öga e mem urungan kö gunon te ine, ma xö narun ne bung mem moxo kis ne osee xö gunon tine, me ine ixo deek ke mem. \v 8 A tamana ine ixo maru sik ma miniset. Ine ixo malao ma ixo bala sasan bölök. Io, Pol ixo laxa muu ine ma ixo seseng ke ine. Melamu nang ixo seseng sik ixo bulus a limine lömö rine ma ixo ölanglanga ine. \v 9 Nang bara laa na ixo ot, abo miniset kabise meringan kö muxulamin idi toxo wanot me Pol ixo ölanglanga idi. \v 10 Idi toxo top ödeek e mem mabo oleleng ne lalaa, ma nang bara mem moxo tagur tua nuan kö mön, idi toxo tabaa e mem mabo lalaa mem moxo sasaxan ulamun. \s1 Pol ixo wanot tuso Rom \p \v 11 Melamu xö narun ne texe ringan kö muxulamin, mem moxo kakaa lo xö önga mön nang ixoro xiset tewe a axana bung bara a xiki iri kawam. A mön meruso Aleksendria, mesila xö nang toxo tais puo a nine narön xasang ne god, e Kastor me Poluk. \v 12 Me mem moxo ösö ro Sirakius, io, mem moxo kis kö narun ne bung kingan. \v 13 Meringan, mem moxo wan lo me mem moxo ösö ruso Regium. Xö bung melamu a labur ixo wanot, io, ma bung melamu xönan mem moxo ösö ro Putioli. \v 14 Ringan mem moxo pere lo a dauleng ne Kristien, me idi toxo öga lo e mem bara mem marabo kis kö pitnö ma ninöng ne bung arixe me idi. Io, mem moxo wan uruso Rom. \v 15 Abo Kristien meringan toxoro ölangen bara mem marabo wanot, me idi toxo esuo me mem kö lagunon tobo rengrengen ma ‘Misik ke Apius’. Ma dauleng toxo wanot kö lagunon tobo rengrengen me ‘Narun ne Gunon Osee’. Bara Pol ixo pere idi, ixo tengen deek ke God ma ixo kip a öxaxat meringan te idi. \v 16 Ma niang bara mem moxo wanot tuso Rom, idi toxo ömaraxen lo e Pol bara ine xalik irabo kis ma önga umri rua werwere muu ine. \s1 Pol ixo wöwörö mabo Judeia ruso Rom \p \v 17 Kö narun ne bung melamu, Pol ixo kuwe etok abo sisila möxöbo Judeia. Nang idi toxo ot etok, ine ixo tengen tö idi, “Abo töke, e kobo pet te sasaban urungan kö nangadi re ire, bara urungan bölök köbo tatalien möxöbo untubu re ire, inexalik toxo öxös e ro Jerusalem ma toxo isik e xöbo limine idi abo Rom. \v 18 Idi abo Rom toxo ose mumuu e bara a lasa runon e xo pet me idi toxo mamaa ra palas tewe e, möxö idi toxo pere bara kaim pe laa bara e rabo iuo xelen. \v 19 Ma nang bara abo Judeia toxo mölök bara tabo palas tewe e, io, ina dinödöm niang ixo sidien e rua seseng e Kaisar, a king taxin mee Rom, rua ölangen e. Inexalik e kaim kö wewet ne wupuk kö nangadi re e mee Israel. \v 20 E xo ose ra werwere e mum ma tinenge arixe me mum, möxösa, e xo mamaa bara mum morobo maras kö unine bara toxo kubus e ma ina uno lölös na. A unine niang toxo kubus e i bira: ire abo Israel ire te xixiset ma Mesaia.” \p \v 21 Me idi toxo balu, “Mem kaim kö xikip pe ginigeet meruso Judeia rue nöngön. Ma kaim pe önga tönö ire abo Judeia ixo tenge saban rue nöngön. \v 22 Lamun mem me mamaa ra ölangen abo dinödöm pe nöngön, möxö mem me ösöxö bara a nangadi xö boxönö te tengen ögat ina mangana lotu u xoro laxa xönan.” \p \v 23 Io, idi toxo kubus önga bung bara idi tabo kis baling me Pol. Ma nangadi oleleng saxit toxo wanot kö ina bung urungan kö ina xönö e Pol ixo xisixis könan. Urulo xö puxu ot kö aien, Pol ixo palas tinenge ulamun a kingdom kö God urungan tö idi, ma ixo rörörön lölös sua öturunon te idi meringan köbo warkurai te Moses ma xöbo ginigeet köbo propet bere Jisas ine ewe. \v 24 Pol ixo eöt ta öturunon e Jisas kö dauleng ke idi xöbo tinenge re ine, lamun a dauleng kabise toxo kumamaa bara idi tabo nunu. \v 25 Idi toxo egot kaluluonin idi iat, möxösa, idi angen ma nine dinödöm, me idi toxo taru lo ra nuan melamu bere Pol ixo tenge ot mina tinenge rua öxawam abo tinenge re ine. Me ine ixo tengen bira: “A Töxödös ne Tanono ixo tengen a turunon köbo untubu mum nang ixo tengen meringan kö ngalana e propet Aisaia bira: \q1 \v 26 \qt ‘Örö wan pösöt inabo nangadi na ma örobo tengen, \qt* \q1 \qt “Mum morobo ölangen ma ölangen, ma lamun mum korobo ölangen kulen te laa, \qt* \q1 \qt me mum morobo wawara ma wawara, lamun mum korobo perexulen te laa,” \qt* \q1 \v 27 \qt möxösa, ina nangadi na te ölölös a baladi. \qt* \q1 \qt Idi te mölök ka ölöngö ma talingine idi, \qt* \q1 \qt me idi te baxut abo marna idi, \qt* \q1 \qt xalik idi texere perexulen mabo marna idi, \qt* \q1 \qt ma texere ölangen kulen mabo talingine idi, \qt* \q1 \qt ma texere ösöxö xulen kölöme xö baladi, \qt* \q1 \qt ma texere tawuxus, me e xere öro idi.’ \qt* \p \v 28 “Io lamun ina na, e mamaa bere mum morobo ösöxö bere God ixo tile ina tinörön ne aöro urungan te idi a nangadi nang kaim bara abo Judeia, me idi tabo ölangen kulen ine.”\f + \fr 28.28 \ft Dauleng ne ginigeet mesila idi toxo bulus ölaxa xö rina \+bd 29 \+bd* i tengen bira: \+qt Ma nang bara ixoro tengen ina na, abo Judeia toxo wan me idi toxo egot kaluluon te idi.\+qt*\f* \v 30 Me Pol ixo kis eöt ma nine awat kudun kö ngasiene nang ixobo iisik a tuluwok bara irabo eöt tua kinis ee. Ma ixo öga lo idi xirip ewe iang idi toxo önan ta werwere ine. \v 31 Ma ixo palas tinenge ulamun a kingdom kö God ma ixo eusu ulamun e Jisas Krais, a Orong. Ixo pet ma balamasa ma kaim pe öng ixo panak ine.