\id 1CO - Barok \h 1 KORIN \toc3 1 Korin \toc1 A Sisila ne Ginigeet te Pol urungan köbo KORIN \toc2 1 KORIN \mt1 A Sisila ne \mt2 Ginigeet te Pol urungan köbo \mt1 KORIN \ip Pol ixo sulo a lotu ruso Korin kö sese öninöng ne nuan te ine ma atöngösen deek (pere e Aposol 18:1-18). Me Korin ixo lagunon taxin kö axana bung nang e Pol ixo wan urungan ee, ma a oleleng ne nangadi ringan toxo muu abo magingin biling me idi toxo lotu wösöt abo perewuo arixe mabo magingin ne ilawa. Io, xö sese önarun ne nuan te Pol, ine ixo xisixis Epeses (Aposol 19:22) ma ixo see lo a uleng ne kinis saban kö lotu ruso Korin (1 Korin 1:11). Pol ixo ölangen ulamun idi abo Kristien maxat tuso Korin bara i lölös bara uleng tabo ulo rewe xalik abo magingin me lorexe. A turunon bara a Töxödös ne Tanono ixo isik ödeek abo arabaa oleleng köbo Kristien tuso Korin, inexalik idi tokoxobo to deek minabo arabaa. Idi toxo döxömen bara idi toxo nanase xöba (1:18-2:16) me idi toxo ii öraxin idi (4:6-21). Önga tödi ixo maru arixe ma une xö tamana (5:1-8) ma toxo lamus elixilixin idi bere idi tabo tuu xö warkurai (6:1-11). Ma a tawörök kölöme xö lotu (1:10-17; 3:1-23). Ma uleng ne duöng kabise toxo ot mero Korin, me idi toxo ose e Pol ulamun öngabo lalaa idi abo Korin tokoxobo maras ulamunon (7:1; 8:1; 12:1; 16:1). Io nang, e Pol ixo geet ina ginigeet tua ötumarang idi ulamun abo magingin saban te idi ma rua babalu ödeek abo ineose re idi. Ixo tengen tö idi ulamun a tatalien ne inalolo (7:1-40) ma bara öng i bele ösubu a saxana kölöme re Krais arixe ma inabo magingin i döxömen bere i deek, inexalik bara a saxana i döxömen bara i saban (8:1-11:1). Ixo tengen te idi bara idi tabo lotu bule mabo arabaa re idi meringan kö Töxödös ne Tanono (11:2-14:40) ma bara a tinaru kaa xalik a minet ine önga unine raxin möxö atöngösen deek (15:1-58). \c 1 \p \v 1 E, e Pol, ewe nang God ixo kuwe lo eöt ma mamaa re ine bere e rabo önga aposol te Krais Jisas. Me maa me Sostenis, a tönö ire, \v 2 maa me tile ina tinenge na urungan te mum a marakörö ne lotu niang ke God, ewe te kis singan Korin, e mum nang e God ixo ömadakdak kölöme re Krais Jisas, ewe mum nang ixo kuwe lo bere mum morobo nangadi runon te ine iat arixe me idi xirip möxöbo lagunon ewe nang tobo lolotu wösöt a Orong ke ire, e Jisas Krais, ine a Orong ke idi mere ire bölök. \p \v 3 A abalamu ma malum urungan te mum meringan te God a Tamana ire me Jisas Krais, a Orong. \s1 Pol ixo tengen deek kö God \p \v 4 Me e bo rengrengen deek sösöxö xö God ulamun e mum, möxösa, ixo isik tataunin a abalamu re ine urungan te mum kölöme re Krais Jisas. \v 5 Me e tengen deek urungan te ine, möxösa, ine iri wadöane xöbanin e mum arixe mabo mangana arabaa xirip, xarnang abo tinenge mamaran ma nanase. \v 6 Ma ina na iri ömaras e mum bara ina tinenge ulamun e Krais kaluluonin e mum i turunon. \v 7 Möxö ina na, nang e mum mo xixiset ma mamaa raxin ulamun a inot te Jisas Krais, a Orong ke ire, kaim pe arabaa bara i tup meringan kaluluonin e mum. \v 8 Me Jisas irabo ölölös e mum ot kö öxöwöm, io, idi takarabo parasiwin te tatalien sasaban meringan te mum kö ina axanan bung ke Jisas Krais, a Orong ke ire. \v 9 Me God irabo pet bira, möxösa, ibo wewet eörin abo tinenge re ine. Me ine ewe nang ixo kuwe lo e mum bere mum morobo kip a kinis arixe ma Barok ke ine, e Jisas Krais, a Orong ke ire. \s1 Idi tebele palang idi kölöme xö lotu \p \v 10 Abo töke kölöme re Krais, e seng e mum kö esene e Jisas Krais, a Orong ke ire, bere mum kirip morobo sixaut arixe kaluluonin e mum, ma bara irabo kaim pe kinis elixilik kaluluonin e mum. Me e seng e mum bere mum morobo tuu arixe xö önga dinödöm mon. \v 11 Abo töke kölöme re Krais, a dauleng meringan kö muxu re Kloi, idi te töngösen e bara abo inangat iang kaluluonin e mum. \v 12 Ma i xarnang bere mum a öngöng bo rengrengen abo lalaa oleleng kabise arixe. A öng ibo rengrengen bere, “E bo mumuu e Pol.” A öng kabise ibo tengen bere, “E bo mumuu e Apolos.” Ma öng baling ibo tengen bere, “E bo mumuu e Pita.” Ma öng kabise belek ibo tengen bere, “E bo mumuu e Krais.” \v 13 Mum mo döxömen bere Krais ine mon meringan kö dauleng kidi? Ma toxo tut e Pol kö sölöxöröp pua gene mum? Ma toxo baptais e mum kölöme xö esene Pol? \v 14 E tengen deek kö God bere e kaim kö baptais se dauleng mere mum, nexalik e Krispus me Gaius xalik mon. \v 15 Lamun ina na, kaim pe öng irabo tengen bara iri kip baptais kölöme xö esene e. \v 16 Io, e döxömen lo bölök a barama re Sepanas ewe nang e xo baptais idi. Ma lamun e kebeöt ta döxömen lo re öng kabise bere e xo baptais. \v 17 Me Krais kaim kö tile e bara arabo baptais. Kaim. Ixo tile e bara arabo etöngösen ma tinenge deek. Ma ganim bere e rabo etöngösen min arixe ma tinenge ne nanase möxö nangadi mon, xalik a sölöxöröp pe Krais ibo laa tataun mon. \s1 A sölöxöröp ma a nanase re God \p \v 18 Me e tengen bira, möxösa, ewe midi nang te önan kö ngas möxö iuiuo, idi te pere bara a tinenge ulamun a sölöxöröp i baulang mon. Ma lamun ire nang e God i öro ire, ire te perexulen bara ina tinenge ulamun a sölöxöröp, ine a lölös se God. \v 19 Idi toxo geet xarna na xarnang e God ixo tengen, \q1 \qt “E rabo pet ögarin abo nanase xöbo tene nanase, \qt* \q1 \qt me e rabo tuu wi abo dinödöm pe idi ewe nang ma dinödöm deek.” \qt* \p \v 20 Ma ule im inabo nanase xöbo tene nanase? Ma ule im inabo nanase möxöbo tene ausu möxö warkurai? Ma ule bölök inabo winörö ne nanase re idi abo tene tinenge? E God iri osen bara abo nanase mera xö öxöno lagunon a lak baulang mon. \v 21 Ma xö nanase re God, ine kaim kö öbala lo abo tene nanase mera xö öxöno lagunon bara idi tabo ösöxö ine. Idi toxo perexulen a tinenge deek bara a dinödöm ne baulang ine. Io niang, God ixo mamaa bara irabo rörön arixe ma ina tinenge rua öro idi nang te nunu. \v 22 Abo Judeia idi tobo mamaa bara idi tabo pere abo auxileng lölös sua osen bara önga laa i turunon. Ma abo Grik idi tobo wawara siwin abo nanase. \v 23 Inexalik e mem, e mem bo etöngösen ma Mesaia nang toxo tut ine xö sölöxöröp. Ma ina na a laa ne minenge xöbo Judeia. Ma abo Grik, idi te döxömen bara a dinödöm ne baulang mon ina laa na. \v 24 Ma lamun urungan te ewe midi nang e God ixo kuwe lo idi, idi nang abo Judeia me ewe idi nang abo Grik, idi te perexulen e Krais bere ine iang i osen a lölös kö God ma a nanase xö God. \v 25 Ruasa, möxösa, abo tinörön kö God nang idi toxo pere xarnang a dinödöm ne baulang, i osen belek a nanase raxin nang i taxin köba xö nanase xö nangadi. Ma tinörön te ine nang idi toxo pere bara a lak lön, i osen belek a lölös nang i taxin kö lölös kö nangadi. \p \v 26 Abo töke kölöme re Krais, mum morobo mana döxömen bara a mangana nangadi sa e mum nang e God ixo kuwe lo e mum. Kaim bara oleleng ke mum ewe nang a nangadi toxo perexulen bara abo tene nanase, bara abo sisila raxin, ma bara a asuono orong. \v 27 Ma lamun a lasa nang a öxöno lagunon i pere xarnang a dinödöm ne baulang, e God ixo pere kos lo rua ömenge abo tene nanase. Me ine ixo pere kos lo bölök a lasa nang a öxöno lagunon i pere bara kaim pe lölös könan, rua ömenge abo tene lölös. \v 28 Ma abo lalaa nang a öxöno lagunon i pere ösu ma i melentexin ma i döxömen bara a laa tataun, io, e God ixo pere kos lo inabo lalaa rua wewet ögarin abo lalaa nang a öxöno lagunon i döxömen bara a lak taxin. \v 29 God ixo pere kos lo inabo lalaa rua nang bara kaim pe öng irabo eöt tua eölolot kö wawara re ine. \v 30 Inexalik kö tinörön te God iat, mum mo kis kölöme re Krais Jisas, me ine ewe nang God ixo bulus ine bara ine a unine nanase re ire, möxösa, kölöme re Krais e God iri kure bere ire te töxödös ma iri ömadakdak ire ma iri kun ölanglanga lo ire bölök. \v 31 Io, xarnang a tinenge re God i tengen, “Ewenene a öng nang i maa rua ölolot, irabo mana ölolot a Orong.” \c 2 \p \v 1 Abo töke kölöme re Krais, nang e xo ot pösöt e mum pua palas tinenge ma tinenge re God, e kaim kö inot xarnang önga tene nanase saxit kö winörö ma nanase. \v 2 E xo palas tinenge bira, möxösa, nang e xo kis kaluluonin e mum, e xo bulus a dödöxömen te e bara e karabo döxömen te önga laa xabise, inexalik e Jisas Krais ma a minet te ine xalik mon kö öxöno sölöxöröp. \v 3 Io, xö axana bung nang e xo ot pösöt e mum, e koxobo lölös me e xo buut me e xo dede xirip. \v 4 Nang e xo etöngösen me e xo palas a tinenge deek, kaim bara e xo wöwörö ma nanase möxö nangadi rua sasat lo abo dinödöm pe mum. Kaim. Inexalik bara a atöngösen te e ixo osen a lölös taxin möxö Töxödös ne Tanono, \v 5 lamun bara a nunu re mum i karabo kis kö nanase xö nangadi, ma lamun kö lölös taxin te God. \s1 A nanase meringan kö Tanono \p \v 6 Inexalik mem me etöngösen belek ma nanase kaluluonin idi nang te maruxo xöbo tatalien te God. Ma lamun mem kobo etöngösen mabo nanase mee nixinen, bara möxöbo sisila mee nixinen nang idi te eka xakawöm. \v 7 Inexalik mem bo etöngösen arixe ma nanase xö God niang ixo mun sik mesila xalik a nangadi ma lamun iri ot maras im na. Me God ixoro pere kos mesila xö urulo möxöbo lalaa xirip bara ina nanase irabo uxis ödeek ire. \v 8 Ma kaim pe öng ke idi abo sisila möxö öxöno lagunon na ixo ösöxö ina nanase. Nang bara idi texere ösöxö, idi tekebeöt ta rutut a Orong taxin kö öxöno sölöxöröp. \v 9 Ma i xarnang a tinenge xö God nang toxo geet, i bira: \q1 \qt “Abo lalaa niang kaim pe öng ixo pere ma ixo ölangen ma ixo ösöxö, \qt* \q1 \qt io, God ixo tagure inabo lalaa iat ulamun ewe midi nang te mamaa lamun ine.” \qt* \m \v 10 Ma lamun e God ixo osen inabo lalaa urungan tö ire xö Tanono ine. \p A Tanono ibo wawara siwin abo lalaa xirip, ma abo lalaa bölök meriso kölöme saxit te God. \v 11 A tanono öng, ine xalik mon i eöt bara irabo ösöxö ödeek ina duöng. A önga tödi xabise i kebeöt. Xarnang bölök, kaim pe öng i ösöxö ödeek e God, inexalik a Tanono e God kalik mon. \v 12 Me ire kaim kö xikip lo a mangana dinödöm möxö öxöno lagunon, inexalik ire tere kip lo a Tanono meringan kö God bara ire tabo ösöxö abo lalaa xirip nang e God iri tabaa tataun ire min. \v 13 Io niang, mem kobo wöwörö mabo mangana tinenge nang toxo eusu min kö nanase möxö nangadi mon. Kaim. Inexalik mem bo wöwörö mabo tinenge nang a Tanono ixo usu e mem min. Mem bo palas abo unine inabo lalaa möxö ina Tanono urungan te ewe midi nang ma Tanono. \v 14 Me ewenene nang kaim ine ma Töxödös ne Tanono, i karabo öbala lo abo lalaa meringan kalik a Tanono e God, möxö i döxömen bara inabo lalaa niang a lak baulang. Ine i kobo eöt ta marmaras ulamun inabo lalaa, möxösa, idi xalik mon nang ma Tanono tabo eöt tua ösöxö xulen inabo lalaa. \v 15 Me ewenene re öng nang ma Töxödös ne Tanono i eöt tua ösöxö xulen abo lalaa xirip. Ma lamun kaim pe öng kabise belek i eöt tua kure ine. \v 16 Ma ina na i xarnang a tinenge xö God i tengen bira: \q1 \qt “Kaim pe öng i eöt tua ösöxö a dödöxömen kö Orong. \qt* \q1 \qt Me ewe a öng i eöt tua usu ine?” \qt* \m Inexalik, ire te uruoxe ina mangana dödöxömen te Krais. \c 3 \s1 Ire xirip abo tene tinörön te God \p \v 1 Abo töke kölöme re Krais, e koxobo eöt tua winörö re mum xarnang abo nangadi ewe idi tobo mumuu a Töxödös ne Tanono. Kaim. E xo pere bara arabo wöwörö re mum xarnang a nangadi ewe idi tobo mumuu abo tatalien mera xö pu. Mum moxo xarnang a bung baroxorok lixilik kö kinis se mum kölöme re Krais. \v 2 E xo tabaa e mum ma arine tus, kaim bara a nien lölös, möxösa, mum koxobo tagur sik ulamunon. Turunon saxit, mum kobo tagur sik na, \v 3 möxösa, mum mo mumuu iat bang abo tatalien mera xö pu. Ma nang e mum bo eengat kaluluonin e mum, me mum bo werwere neek abo kinis kö dauleng kabise, i osen bere mum iat mera xö pu me mum mo roro xarnang a nangadi mera xö öxöno lagunon. \v 4 Ma nang a öng i tengen bara, “E muu e Pol,” ma öng kabise belek i tengen bara, “E muu e Apolos,” io, i osen bere mum a nangadi mon mera xö öxöno lagunon. \p \v 5 Ewenene iang e Apolos? Me ewenene iang bölök e Pol? A nine tene tinörön mon idu ewe nang e mum moxo nunu xöbo tinenge re idu. Maa xirip, maa me pet eörin a tinörön xarnang a Orong ixoro tabaa e maa bere maa marabo pet. \v 6 E xo sulo a irine iaa, me Apolos ixo tos. Ma lamun e God ixo öxubu. \v 7 Io, lamun ina na, ewe nang i susulo ma i roros, idu xirip te laa tataun mon. Inexalik e God kalik mon ewe nang ibo öxubu abo lalaa. \v 8 Ma öng nang i susulo ma öng nang i roros, idu xirip te eöt. God irabo isik a xinuxun te idu öngöng, eöt mabo tinörön te idu. \v 9 Maa bo rörörön arixe, me maa a nine tödi xö God. Mum mo xarnang a komo re God, me mum mo xarnang a gunon nang e God iri tön ine. \p \v 10 E xo uru abo xösöng xarnang a tene pet gunon, eöt ma a inemarse nang e God ixo tabaa e min bara arabo pet bira. A öng kabise i wasum lo a tinörön te ine meringan kö inabo xösöng. Inexalik a öngöng ke idi a nangadi irabo balaure ödeek ine iat bara irabo wasum bulungin a tinörön te ine xöbo xösöng. \v 11 Ruasa, möxösa, i kebeöt bara re öng irabo uru re önga xösöng kabise. Ma inabo xösöng, e Jisas Krais iat mon. \v 12 Ma ewe nang ibo wasum ina tinörön te ine xöbo xösöng, irabo rörön ma gol bara siliwa bara a wat sisiek bara a iaa bara a baap ma bara a pagan mon. \v 13 Abo mangana tinörön sa nang a öngöng iri pet irabo maras, möxösa, a bung ne warkurai te God irabo osen kö malmalan. A ia sösöt irabo osen ömaras bara a mangana tinörön sa idi tobo wewet. Ma ia irabo könönöin inabo tinörön tua osen bara i deek bara i saban. \v 14 Nang bara a tinörön kere öng i karabo söt, ine irabo kip a xinuxun deek. \v 15 Ma nang bara a tinörön kere öng i söt kirip, ine i karabo uruoxe re laa. Ine belek irabo kip a to, inexalik irabo xarnang bara iri ulo rup kalik a kamene ia. \p \v 16 Bara bule, mum kobo ösöxö bere mum a gunon madakdak kö God ma bara a Tanono e God ibo kisisik me mum? \v 17 Nang bara re öng i pet ögarin a gunon madakdak kö God, e God irabo pet ögarin bölök ine, möxösa, re ine tus iat. Me mum iat ina gunon. \p \v 18 Ganim bara abo dinödöm pe mum i ömamang e mum iat. Nang bara re öng ke mum i döxömen bara a tene nanase ine xarnang a öxöno lagunon i perexulen a öng bara a lak nanase, io, ine irabo mana baulang rue ine rua nanase turunon. \v 19 Ruasa, möxösa, a nanase mera xö öxöno lagunon a lak baulang mon kö wawara xö God. Xarnang a tinenge xö God toxo geet i tengen, \qt “God ibo uxun abo tene nanase xöbo dinödöm ne nanase re idi iat.” \qt* \v 20 Ma abo tinenge xö God i tengen bölök bara, \qt “A Orong i ösöxö abo dinödöm möxöbo tene nanase bara a laa tataun mon.”\qt* \v 21 Io niang, ganim bara re öng irabo eölolot ulamun abo lasa a nangadi mon te eöt bara tabo pet, möxösa, abo lalaa xirip pe mum. \v 22 E Pol me Apolos me Pita, ma a öxöno lagunon, ma a tino ma minet, ma abo lalaa na ma niang bölök melamu, inabo lalaa xirip na re mum. \v 23 Me mum mere Krais, me Krais ine mere God. \c 4 \s1 A Orong iat irabo pere muu abo tinörön möxöbo tene tinörön te ine \p \v 1 Io niang, a nangadi tabo mana perexulen e maa me Apolos bara a nine tene tinörön te Krais ewe nang God ixoro isik tabaa maa ma tinörön te ine bere maa marabo balaure ödeek abo lalaa nang ixo mun sik mesila ma na iri ot kö maras. \v 2 Ma nang bara önga tödi orong irabo isik a tinörön köbo tene tinörön te ine, inabo tene tinörön tabo mana pet eörin a mamaa xö orong ke idi. \v 3 A laa tataun mon tö e nang bere mum mo kure e xö tatalien te e bara i deek bara i saban, ma i kobo laa raxin tö e bara a nangadi mon tabo kure e eöt mabo mangana warkurai te idi. Me e iat, e kobo eöt tua kure öbaling e. \v 4 E kobo döxömen bere e xoro pet te sasaban, ma lamun ina mangana dödöxömen i kobo öturunon bere e töxödös kirip sik. Kaim. A Orong iat mon ewe nang i kure sik e bere e deek bara e saban. \v 5 Io, lamun ina na, ganim e mum pa kure re öng, möxösa, a axana bung möxö warkurai i kobola wanot bang. Mum morobo xixiset ma a inuanot möxö Orong. Ine ewe nang irabo ömaras a niang i kis mun sik kö xödxödö ma irabo öwösö abo dinödöm nang i kis kölöme xö nangadi. Ma xö ina bung im a öngöng a tödi irabo kip lo abo aölelet te ine meringan kalik e God. \p \v 6 Abo töke kölöme re Krais, e tengen inabo lalaa xirip na ulamun e maa me Apolos sua rorop e mum bere mum morobo kip inausu xalik e maa rue mum bele lexe a tinenge re God nang toxoro geet. E maa bere mum morobo talien bira, rue mum bele ölolot te öng ma öbulubun te öng. \v 7 Ewe i pet öraxin e mum? Bara bule, e God kaim a tabaa e mum mabo lalaa xirip niang mum mo uruoxe? Ma nang bere God ixo isik inabo lalaa rö mum, ruasa me mum bo eölolot xarnang bere mum iat mo pet inabo lalaa? \p \v 8 Na im, mum moro uruoxe abo lalaa eöt mabo mamaa re mum! Me mum moro unan im abo bubulus taxin! Me mum moro king im, me mem, kaim.\f + \fr 4.8 \ft Pol ixo eösaxit mon, möxösa, abo Korin toxo döxömen bara idi te deek köba me idi toxo pere ösu e Pol.\f* Ma i xebe deek bere mum moxoro king tunon, io nang, e mem bölök marabo king arixe me mum. \v 9 Ma lamun e döxömen bere God ixo bulus e mem abo aposol xarnang abo iuo nang abo umri te eösesen me mem nang mem me mumuu nanin idi. Ma i xarnang bara toxo kure bere mem marabo met, ma nangadi möxö öxöno lagunon kirip ma abo angelo bölök, idi te ngökngök ke mem. \v 10 Xö winara re mum, mem abo baulang kua gene e Krais, inexalik mum abo tene nanase kölöme re Krais! Mum mo döxömen bere mem a lak lön me mum a lak lölös! Ma te ii öraxin e mum ma nexalik te pere ösu e mem! \v 11 Ma mesila ot nixinen, mem moxobo irilöng me mem moxobo minauu, me mem moxobo sisige abo man maut. A nangadi toxobo rutut ölölös e mem. Ma kaim e mem mere ngasiene mem. \v 12 Mem bo rörön lölös mabo lime mem iat. Ma nang idi tobo rengrengen ögarin e mem, mem bo seseng e God bara irabo top idi. Ma nang idi tobo eler me mem, mem kara balu idi. \v 13 Ma nang idi tobo wöwörö saban tö mem, mem bo babalu idi ma mangana tinenge deek. Ma ot nixinen, mem me xarnang a pirixö saban möxö öxöno lagunon kirip nang tobo tewe rewe, me mem me xarnang a biling nang te gis tewe. \p \v 14 Me e kobo geet ina tinenge na rua ömenge e mum. Kaim. Ma lamun tua rengrengen ögele e mum xarnang a bung barok ke e nang e bo mamaa xöba ulamunon. \v 15 A turunon bara a oleleng saxit ne tene inebalaure re mum kölöme re Krais. Inexalik kaim e mum ma oleleng ne tata. Ruasa, möxösa, kölöme xö kinis se mum pe Krais Jisas, e xarnang a tata re mum nang e xo isik a tinenge deek urungan tö mum. \v 16 Io nang, e öxaxat e mum bara mum morobo muu a tatalien te e. \v 17 A unine ina na nang e xo tile e Timoti urungan tö mum. Ine a barok ke e kölöme re Krais me e maa xöba re ine. Me ine a tödi nang ibo wewet eörin abo tinörön te ine kölöme re Krais. Ma irabo ödöxömen lo e mum lamun abo mangana tatalien te e kölöme re Krais, inabo mangana tatalien nang i eöt mabo inausu e bo isik köbo marakörö ne lotu xöbo xönö xirip. \p \v 18 Io, ma dauleng ke mum, mum mo ii öraxin öbaling e mum, möxösa, mum mo döxömen bere e karabo wanot urungan tö mum. \v 19 Inexalik nang bara xö mamaa xö Orong, e rabo wanot pasaxit urungan tö mum. Me e rabo ösöxö lo iat bara inabo tene aölolot idi ma mangana lölös, ma kaim bara ulamun abo tinenge mon te idi, \v 20 möxösa, a kingdom kö God kaim bara möxö tinenge mon, ma lamun ine a lak lölös. \v 21 Mum mo maa bule? Mum mo maa bara arabo ot ma buso, bara ma abalamu ma a tatalien ne ödödö? \c 5 \s1 Morobo tile rewe a nangadi saban kalik e mum \p \v 1 A tinenge maras i wan nana ulamun e mum bara a magingin ne ilawa i nangen nang kaluluonin e mum nang i saban köba. Abo tabuno nunu, idi tokobo wewet bira. Ma ina tinenge i tengen bara a önga tödi ibo maru arixe ma une xö tamana ine. \v 2 Me mum abo tene aölolot! Go, i deek belek bere mum morobo tapunuk. Me mum morobo tile rewe a tödi nang i pet bira meringan kaluluonin e mum. \v 3 A turunon bara e kobo kis arixe me mum kö lewene aike. Ma lamun a dinödöm pe e i kis arixe me mum. Ma i xarnang bere e kis turunon arixe me mum, ma xö esene Jisas, a Orong ke ire, e re kure ina tödi bara iri pet a sasaban. \v 4 Mum morobo pet önga kinis etok. Ma a tanoke irabo kis arixe me mum ma a lölös se Jisas, a Orong, irabo kis me mum bölök. \v 5 Me mum morobo isik tewe ina tödi urungan kö limine e Satan bara a tatalien möxö aine irabo kawam ma a tanono irabo kip a to xö bung kö Orong. \p \v 6 Ma i kobo deek bere mum morobo eölolot. Bara bule, mum kobo ösöxö bara a perne is irabo öraxin önga beret kudun? \v 7 Mum morobo kip tewe abo is maut möxö tatalien saban rue mum pa eöt ma önga beret maxat nang kaim a is könan. Turunon saxit, mum iat mo xarnang abo beret maxat. Me mum morobo pet bira, möxösa, idi toxoro sexomet e Krais xarnang a bak kö sipsip nang tobo isik ulamun a Nien ne Nuan Lexe.\f + \fr 5.7 \ft Pol ixo tengen bara ina is a malalar möxöbo magingin saban nang irabo wan esexere xarnang a is kölöme xö beret. Ma lamun kö Nien ne Nuan Lexe abo Judeia toxobo enen a beret nang kaim pe is könan.\f* \v 8 Io niang, ire tabo mana muu abo mangana tatalien nang i eöt ma Nien niang. Ma ganim ire xö mumuu ine mabo mangana tatalien saban xarnang a is maut. Ma ganim ire rua eönunu mon bara ire a lak töxödös. Kaim. Ire tabo muu abo tatalien nang i deek esexere xarnang a beret niang kaim pe is könan. \p \v 9 Me e xo gegeet urungan te mum bere mum bele xisixis arixe me ewe idi nang tobo mumuu a tatalien ne ilawa. \v 10 Turunon saxit, e koxobo wöwörö lamun a nangadi möxö ina öxöno lagunon ewe midi nang tobo ilawa, bara abo tene pere neek lalaa, bara abo tene got laa mabo tene lotu wösöt abo perewuo. Ma nang bara a unine tinenge re e ixoro birina, mum morobo wan kalik ina öxöno lagunon. \v 11 Inexalik kaim. A unine turunon möxö ginigeet te e bere mum bele xisixis arixe mere öng ewe nang i tengen bere ine a tönö e mum kölöme re Krais, ma lamun a tene ilawa ine, bara a tene neek laa, bara a tene lotu wösöt abo perewuo, bara a tene rengrengen ögarin a dauleng kabise, bara a tene ininim, ma bara a tene got laa. Me mum bele an bölök arixe mina mangana tödi. \p \v 12-13 I kobo deek bara arabo kure a nangadi ewe idi nang kaim bara a nangadi xö Krais. God irabo kure idi. Inexalik i deek bere mum morobo kure a nangadi ewe idi nang te kis kaluluonin e mum a nangadi re Krais. Ma i xarnang a tinenge re God nang toxo geet i tengen, \qt “Mum morobo mana tile rewe a tödi saban meringan kaluluonin e mum.” \qt* \c 6 \s1 Ganim abo tabuno nunu rua kure abo Kristien \p \v 1 Nang bara re öng i egot ma tönö ine kölöme re Krais, bara bule, ine irabo ot pösöt abo tene pet warkurai ewe nang idi tekara ösöxö e God tua ötöxödös ina laa? Ganim tunon iat bara morobo pet biringan! Morobo wan pösöt a nangadi tus se God bere idi tabo kure. \v 2 Bara bule, mum koxobo ösöxö bara a nangadi tus se God tabo kure a öxöno lagunon? Ma nang bara i turunon bere mum morobo kure a öxöno lagunon, bule, i kebeöt te mum pa kure abo lalaa lixilik? \v 3 Me mum kobo ösöxö bere ire tabo kure abo angelo? Nang bara i turunon bira, ire tabo eöt iat ta kure abo lalaa möxö ina to xö öxöno lagunon. \v 4 Nang bara nangen a mangana tiip bira kaluluonin e mum, mum bele ot pösöt abo tene warkurai ewe nang kaim idi kaluluonin a marakörö ne lotu ma a lotu i kobo perexulen idi. \v 5 E tengen bira rua ömenge e mum. Bara bule, i turunon bara kaim pe önga tene nanase kaluluonin e mum ewe nang i eöt ta kure ötöxödös abo tiip kaluluonin e mum abo barön kölöme re Krais? \v 6 Inexalik a dauleng ke mum tobo bulbulus abo Kristien kabise xö warkurai. Me mum bo ömaraxen lo abo tabuno nunu rua xurxure ötöxödös e mum. \p \v 7 Ma nang e mum bo önan wösöt abo tene pet warkurai rua ötöxödös abo angat kaluluonin e mum, i osen bara mum muru subu esexere im. Ma lamun mum morobo mana öbala lo belek ke öng bara irabo pet sasaban urungan tö mum. Me mum morobo ömaraxen lo bölök ke öng bara irabo got lo abo lalaa re mum. \v 8 Inexalik mum iat, mum bo gogot me mum bo wewet a sasaban. Me mum bo wewet ina na urungan köbo tönö e mum kölöme re Krais. \p \v 9 Bara bule, mum kobo ösöxö bara abo tene pet sasaban idi tekarabo uruoxe a kingdom pe God? A dinödöm pe mum i bele silien ölelebes e mum. Abo mangana nangadi nang ewe tekarabo uruoxe a kingdom pe God, idi xarna na: abo tene ilawa, abo tene lotu wösöt abo perewuo, idi nang tobo maru arixe ma öng nang kö öng kabise, idi a körö nang tobo maru baling ma körö, mabo balixilik nang tabo wewet bölök bie, \v 10 abo tene pinilo, abo tene pere neek laa, abo tene ininim, abo tene tengen ögarin a dauleng mabo tene got laa. \v 11 Ma dauleng ke mum toxo talien bira mesila. Ma lamun a Tanono God te ire ixo tos tewe abo sasaban te mum ma ixo bulus elixilixin e mum rue ine iat ma ixo kure bere mum mo töxödös kö wawara re ine. Ma ixo pet bira rö mum kö esene a Orong ke ire, e Jisas Krais. \s1 Ire tebele muu a tatalien ne ilawa \p \v 12 Ma öng ixo tengen bira, “Abo lalaa xirip i töxödös se e ra wewet.” Turunon, inexalik kaim bara abo lalaa xirip irabo top nöngön. Ma i eöt bara e rabo tengen bara, “A laa sa nang e mamaa rua wewet, i töxödös bara e rabo pet.” Inexalik e karabo ömaraxen te laa bara irabo bulus e xö ene warkurai te ine. \v 13 Ma öng belek ixo tengen, “A balana ire, ine möxö nien. Ma nien, ine möxö balana ire.” Turunon saxit, ma lamun God irabo öxöwöm idu xirip. Inexalik ire tebele tengen bira ulamun a aine ire, bara a aine ire rua gene a tatalien ne ilawa. Kaim. A aine ire rua gene a Orong. Ma Orong ibo balaure a aine ire. \v 14 God ixo öraru e Jisas a Orong kalik a minet kö lölös se ine, me ine irabo öraru ire bölök bie. \v 15 Bara bule, mum kobo ösöxö bara a aine e mum a xönö möxö aine Krais? Nang bara i turunon bira, mum mo döxömen bara i töxödös bere e rabo kip lo re xönö möxö aine Krais, ma arabo pet ine irabo xönö möxö aine a ilawa? Kaim turunon iat! \v 16 Bara bule, mum kobo maras bara nang öng i wasum a aine arixe ma önga ilawa, i xarnang bere idu xirip te öng kö aine idu? Ina na i maras, möxösa, i xarnang a tinenge xö God nang toxo geet i tengen, “Idu tabo öng mon kölöme xö aine idu.” \v 17 Inexalik bara ewenene re öng nang i wasum öbaling ine arixe ma Orong, a tanono irabo öng arixe me ine. \p \v 18 Me mum morobo mana ulo rup kalik a tatalien ne ilawa. Abo magingin saban kabise nang a tödi i pet i karabo kis kö aine. Inexalik ewe nang i muu a tatalien ne ilawa i ögarin a aine iat ma ina tatalien saban. \v 19 Bara bule, mum kobo ösöxö bara a aine e mum a gunon ne lotu xö Töxödös ne Tanono ma i kisisik kölöme re mum, me mum moxo kip lo xalik e God? Me mum kobo ösöxö bölök bere kaim bere mum mere mum iat? \v 20 Kaim. God ixo kun puxus e mum ma xinuxun. Io niang, a laa sa mum bo wewet kö aine mum, morobo mana pet tua osen ta aölelet te God. \c 7 \s1 A ineose lamun a inalolo \p \v 1 Io, na im arabo balu a tinenge nang mum moxo gegeet ulamunon. Mum moxo tengen bara i kobo deek bara re öng irabo maru arixe ma önga une. \v 2 Inexalik a dauleng ke mum, idi te mumuu abo tatalien ne ilawa, io niang, i deek bara re önga tödi irabo kis arixe ma une re ine iat, ma önga une irabo kis arixe ma tödi re ine iat. \v 3 Ma a tödi irabo isik a aine xö une re ine eöt ma mamaa xö une re ine, ma a une bölök bie ulamun a tödi re ine. \v 4 A une i kobo kure a aine iat. Kaim. A tödi re ine i kure sik. Ma bie bölök ulamun a tödi, ine i kobo kure a aine iat. Kaim. A une i kure sik. \v 5 Ganim bara re öng i öngasin a aine xalik a usuono. Nang bere mu mo sixaut arixe i eöt bere mu morobo kis elixilik aulik kua siniseng. Ma lamun i deek bere mu morobo ot arixe baling, möxösa, nang bere mu mo köbo balaure ödeek abo mamaa re mu, i eöt bere Satan irabo könönöin e mu. \v 6 Ma nang e tengen ina na bira, e kobo isik ke tinenge lölös se mum. Kaim. E öbala mon e mum bere mum morobo pet bie. \v 7 Ma lamun e maa bara a nangadi xirip tabo eöt me e. Inexalik a öngöng a tödi iat ine ma önga mangana arabaa meringan te God. A öng i uruoxe a arabaa rua inalolo, ma öng ma arabaa rua kinis ne lala. \p \v 8 Ma xöbo nangadi lala ma xöbo möxösö eka rengrengen tö idi bira, i deek bara tabo kis ne lala sik iat xarnang mon e. \v 9 Ma lamun idi ewe tekebeöt bara tabo kure ödeek abo mamaa re idi, tabo mana elolo, möxösa, i deek ka alolo xalik idi tabo bibi rua ilawa. \p \v 10 Me e maa ra isik ina warkurai na urungan köbo duöng alolo. Ma kaim bere e, a Orong iat. Ma i bira: a une i karabo wan lie a tödi re ine. \v 11 Ma lamun nang bara i pet bie, irabo mana kis ne lala sik iat. Ma nang bara i mölök, irabo mana baling urungan kö tödi re ine. Ma a tödi re ine i karabo palas alolo me ine. \p \v 12 Ma urö mum kabise e maa ra rengrengen ina na. Ma ina tinenge, a tinenge iat te e, ma kaim bara xö Orong. Ma i bira: nang bara re tönö ire kölöme re Krais i elolo re une nang i kobo nunu re Krais, ma bara ina une i sixaut bara idu tabo kis arixe, io, ganim ine ra palas alolo ma une re ine. \v 13 Ma nang bara önga une nunu i elolo re tödi nang i kobo nunu re Krais ma bara ina tödi i sixaut bara idu tabo kis arixe, io, ganim ina une rua palas alolo ma tödi re ine. \v 14 Ruasa, möxösa, a tödi ewe i kobola nunu iri kip a kinis ne madakdak kölöme xö kinis ne alolo arixe ma une re ine. Ma i xarnang bölök kö une ewe i kobo nunu. Ine iri kip a kinis ne madakdak kölöme xö kinis ne alolo ma tödi re ine. Ma nang bara i kexebe turunon ina na, God i kexebe eöt tua öbala lo a bung baroxorok ke mum. Ma lamun kaim. Idi te madakdak bölök bie. \p \v 15 Ma lamun nang bara a tabuno nunu i maa ra nuan lie a usuono, io, mum morobo öbala rewe ine. Ma nang bara i ot bira, io, a tödi nunu bara a une nunu i eöt tua langlanga xalik ina usuono. God iri kuwe lo ire bara tabo kis ma malum. \v 16 Me nöngön a une, u ösöxö bara örobo öro a tödi re nöngön, bara kaim? Me nöngön bölök a tödi, u ösöxö bara örobo öro a une re nöngön, bara kaim? \p \v 17 Ma lamun öngöng mere mum irabo mana kisisik iat kö mangana kinis ne to nang a Orong ixoro bulus sik ke ine. Mum morobo kis kö mangana kinis nang mum moxo kisisik könan kö axana bung nang God ixo kuwe lo e mum. Me e isik ina warkurai na urungan kö marakörö ne lotu xö boxönö xirip. \v 18 Nang bere God ixoro kuwe lo re önga tödi ewe nang toxoro kuru a lewene aine, io, i bele könönöin tua talien xarnang a öng nang tekala kuru ine. Ma nang bere God ixoro kuwe lo re öng nang te kobola kuru ine, io, i bele maraxa bara tabo kuru ine. \v 19 A tatalien ne kuru lewene aine nangadi, i laa tataun mon. Ma nang bara tekobo kuru re öng, ina nang bölök i laa tataun. Ma lamun a laa nang i taxin sik bara ire tabo mana muu abo warkurai te God. \v 20 Me ire xirip a öngöng tabo mana kisisik iat köbo mangana kinis ne to nang ire toxo kisisik könan nang God ixo kuwe lo ire. \v 21 Nöngön u xo tene tultul kö ina bung nang God ixo kuwe lo nöngön? U bele xölxölö xelen. Ma lamun nang bara u eöt ta langlanga xalik ina kinis ne tultul, io, örobo mana pet bie. \v 22 Me e tengen bira, möxösa, nang bara re öng, ine a tene tultul nang a Orong ixo kuwe lo ine, io, kölöme xö Orong ine i xarnang a öng nang i langlanga xö kinis ne tultul. Ma xarnang bölök kö öng nang kaim bara a tene tultul ine nang God ixo kuwe lo ine. Io, na ine i xarnang a önga tene tultul te Krais. \v 23 God ixo kun ölanglanga e mum ma önga xinuxun nang i taxin saxit. Ma lamun ina na, mum bele ömaraxen lo a öng bara irabo kure mum pua mumuu abo dinödöm mera xö pu. \v 24 Abo töke kölöme re Krais, a öngöng irabo mana kisisik bira sik iat kö mangana kinis ne to ixo kisisik könan nang God ixo kuwe lo ine. Ma irabo kis bira iat arixe me God. \p \v 25 Ma na e maa rua tinenge lamun abo une lala nang tekala elolo bang. E kobo uruoxe re önga warkurai meriso xö Orong lamun a na. Ma lamun e rabo isik a dinödöm pe e. Me Orong ixo marse e bara e a mangana tödi nang mum morobo eöt ta bulus a nunu re mum könan. \v 26 E maras lamun a tiip nang i ot pösöt e mum. Io nang, e döxömen bara i deek bara morobo kisisik iat köbo mangana kinis se mum a öngöng. \v 27 Bara bule, idi te isik pi a önga une bara urö nöngön? U bele döxömen bara örobo köröp ina kunubus se mu. Idi tekobo isik pi sik bang ke öng bara urö nöngön? U bele döxömen bara örobo elolo. \v 28 Ma lamun nang bara u elolo, u koxobo pet a saban. Ma nang bara re une lala i elolo, i koxobo pet te saban bölök. Ma lamun nang bara re öng i elolo, ine irabo kip a tiip oleleng kö to re ine. Me e re tengen inabo lalaa bira, möxösa, e maa ra tinuu wi abo tiip köbo to re mum. \p \v 29 Abo töke kölöme re Krais, e maa bara mum morobo maras bara a axana bung iri wuruwut. Ma urulo na, ewe me idi nang te elolo, tabo mana kis xarnang bara idi tekobo elolo. \v 30 Me idi ewe nang te gegee, tabo talien xarnang bara tekobo tapunuk. Me idi ewe nang te axanan, tabo talien xarnang bara tekobo magan. Me idi nang te xuxuxun, tabo xarnang bara tekobo unan sik kebo lalaa. \v 31 Me idi nang te rörörön arixe ma laa mera xö öxöno lagunon, tabo talien xarnang bara tekobo töndik sik inabo lalaa. Ruasa, möxösa, ina öxöno lagunon nang i wawara önga mangan na, i eka xakawam. \p \v 32 Ma lamun e maa bara ganim e mum kö xölxölö. A öng nang i kobo elolo i xölxölö lamun abo lalaa nang mere Orong kua öaxanan a Orong. \v 33 Ma lamun ewe nang i elolo sik i xölxölö lamun abo lalaa möxö öxöno lagunon tua öaxanan a une re ine. \v 34 Io nang, abo mamaa re ine i nini xönö sik. Ma abo une taluso nang te kobola elolo bang, ma abo une lala xabise bölök, idi tobo xölxölö lamun abo lalaa xö Orong bara tabo madakdak kö aine idi ma xö tanono idi bölök. Ma lamun a une nang i elolo sik i xölxölö lamun abo lalaa möxö öxöno lagunon tua öaxanan a tödi re ine. \v 35 Me e tengen inabo lalaa na rua dedeek ke mum. Me e kobo maa bara arabo pet pi e mum. Kaim. E maa bara abo tatalien te mum irabo töxödös ma morobo muu ödeek a Orong, me mum mokorobo eöt ta nuan lelebes aulik. \p \v 36 Me eka tinenge ulamun a mangana tödi nang tere isik pi re une rö ine. Ma nang bara ina tödi i döxömen bara i kobo pet a tatalien töxödös kö ina une, möxösa, i kobo maa bara irabo elolo me ine, ma lamun i maa xöba rua minaru arixe me ine, ma i döxömen bara idu tabo elolo, io, i deek bara irabo pet xarnang i maa bie. I kobo pet te sasaban. Idu tabo elolo. \v 37 Ma lamun a önga tödi nang a dinödöm pe ine i lölös bara i karabo elolo, ma kaim pe öng kabise i ugut ine rua döxömen bira, ma lamun i kure iat a mamaa re ine ma iri bulus ösila a dinödöm pe ine iat bara i karabo elolo ma ina une lala nang toxoro isik pi sik kö ine, io, ina tödi i pet bölök a dedeek. \v 38 Io nang, ewe nang i elolo ma ina une lala nang toxoro isik pi sik kö ine, i pet a tatalien deek, ma lamun ewe nang i kobo elolo me ine, i pet a laa i deek saxit. \p \v 39 I kebeöt bara önga une irabo wan kalik a usuono nang bara i to sik. Ma lamun nang bara a usuono iri met, a une i langlanga sik bara irabo elolo re öng nang bara i maa, ma lamun ina tödi irabo mana nunu xö Orong. \v 40 Ma lamun kö dinödöm pe e, e döxömen bara irabo axanan köba nang bara i kis ne lala sik. Me e döxömen bölök bara e re uruoxe lo a Tanono God. \c 8 \s1 Öng i bele ösubu a tönö ine \p \v 1 Ma na im eka winörö ulamun abo nien ne arabaa urungan köbo perewuo. Ma i turunon bara ire xirip toxo kip nanase xarnang iat mon mum moxobo rengrengen. Ma a tene nanase i pet a öng bara irabo ii öraxin ine iat. Ma lamun bara a tatalien möxö tene abalamu i pet a öng bara irabo top idi xabise. \v 2 Ma nang bara re öng i döxömen bara i ösöxö sik a uleng ne lalaa, a nanase re ine i kobola eöt bang. \v 3 Ma lamun ewe nang i maa lamun e God, God i ösöxö sik ine. \p \v 4 Io, me e rabo tenge ulamun a tatalien ne enen abo nien nang tere tabaa sik abo perewuo min. Ire te ösöxö bara abo perewuo abo malalar mon, ma kaim pe lalaa i turunon könan. Me ire te ösöxö bara önga God kalik mon angen. \v 5 I turunon bara uleng ne lalaa ire tobo rengrengen bara a god meriso xö mango ma mera bölök kö öxöno lagunon. Ma lamun ganim bara a oleleng ne mangana god bira ma abo orong bölök. \v 6 A önga God kalik mon te ire, me ine a Tamana ire ewe nang ixo uxis abo lalaa xirip, me ire te to ulamun ine. Ma a önga Orong kalik mon, me ine e Jisas Krais, ma abo lalaa xirip ixo ot kö limine me ire tere kip a to xönan. \p \v 7 Ma lamun belek, a nangadi xirip tekara ösöxö ina na. Ma dauleng idi toxobo mumuu a mangana tatalien ne lotu urungan köbo perewuo, ma nang bara idi te en abo mangana nien bira na, idi te döxömen bara i xarnang abo arabaa urungan köbo god. Ma abo dinödöm pe idi i kobo maras bara i töxödös sua enen ina nien bara kaim. Io, nang bara idi tabo en, idi tabo örasen bara idi tere pet a tatalien saban. \v 8 Ma lamun a nien i kebeöt ta lalamus ire uruso xö God. Ma nang bara ire tekobo an bira, a niang i karabo ögarin ire. Ma nang bara ire te an, a niang i karabo pet ödeek ire. \p \v 9 I turunon bara mum mo langlanga im pua nien eöt mabo mamaa re mum. Ma lamun a dinödöm kö dauleng i kobo maras bara i eöt te idi rua enen inabo nien ne arabaa. Io niang, morobo tumarang, xalik ina dinödöm pe mum irabo silien idi rua sinubu xö magingin nang te döxömen bara i saban. \v 10 E tengen bira, möxösa, nang bara re öng ewe nang a dinödöm pe ine i kobo maras köbo nien ne arabaa, ma i pere nöngön ewe nang ma ina nanase, ma u kis uruso kölöme xö gunon lotu möxöbo perewuo ma u aan ee, io, ina tatalien te nöngön irabo öxaxat ine rua enen abo nien nang tere erabaa sik min köbo perewuo. \v 11 Io niang, ewe niang i kobo maras a dinödöm pe ine, irabo muu a nanase re nöngön, inexalik bara irabo iuo saban arixe. Me ine a töm ewe nang e Krais ixo met kelen ine. \v 12 Ma nang bere mum mo pet a magingin saban bira urungan köbo töne e mum kölöme re Krais, me mum mo ögarin a dinödöm pe idi nang i kobo maras ulamun a dedeek ma a sasaban, io, mum mo pet a sasaban urungan te Krais. \v 13 Io, nang bara abo nien i unine lo nang a töke kölöme re Krais i subu xönan, e kebeöt ta enen öbaling ke gineme, xalik e rabo ösubu ine. \c 9 \s1 I töxödös bara Pol i kexebe kip a tuluwok kö tinörön te ine \p \v 1 E langlanga rua mumuu a mamaa re e. Me e önga aposol. Me e xo pere e Jisas a Orong ke ire. Me mum a inone a tinörön te e kölöme xö Orong. \v 2 Ma nang bara re dauleng te döxömen bara kaim bara e önga aposol, i turunon saxit bere mum mo perexulen bara e a önga aposol, möxösa, a kinis se mum kölöme xö Orong i öturunon bara e önga aposol. \p \v 3 Ma rö idi nang te öbulubun e, e rabo balu idi bira: \v 4 I töxödös bere mem marabo kip nien ma ininim möxö tinörön te mem. \v 5 Ma abo aposol kabise ma abo tönö xö Orong me Pita bölök idi tobo önan arixe xöbo unan te idi mabo une re idi ewe nang te nunu. Ma i töxödös bara mem bölök, mem marabo pet bie. \v 6 Ma i kobo töxödös bere maa me Banabas xalik mon, maa marabo mana rörön ulamun a kinis se maa. \p \v 7 Me ewe nang i rörön xarnang önga umri i karabo kun abo lalaa i sasaxan ulamun. Me ewe nang i sulo önga komo, irabo kip lo re nien möxönan. Me ewe i balaure ödeek önga muxu ne me irabo inim pe arine tus möxönan. \v 8 E kobo tengen bira, möxösa, abo mangana to xina nangadi i xarnang bira. Kaim. Abo warkurai te Moses i tengen bölök bira. \v 9 Ma kölöme xöbo warkurai te Moses idi toxo geet bira: \qt “Ganim e mum pa xuxut pi a ngusuno bulmakau nang i wörwörök a irine wit.”\qt* Mum mo döxömen bere e God i dödöm köba ulamun a bulmakau mon? \v 10 A turunon saxit, i tengen ina na ulamun ire, goo? Masa, toxo geet tua gene ire. Ewe a öng i susulo ma i xixixin, ine irabo rörörön bira, möxösa, i töxödös bara irabo nunu bara irabo an kalik inabo nien. \v 11 Mem moxo rörörön kaluluonin e mum xarnang abo tene pet komo lamun bere mum morobo xuxubu deek köbo lalaa nang kö Tanono. Io nang, i deek bere mum morobo tabaa e mem merebo lalaa rua rorop abo aine mem. \v 12 Ma nang bara i töxödös bara abo tödi xabise tabo kip lo ina rorop meringan te mum, turunon saxit, i töxödös bölök ke mem pua xikip lo bira. \p Ma i xebe töxödös sö mem pua wewet, ma lamun mem koxobo pet. Kaim. Me mem moxo axanan tua xikip a tiip oleleng kalik e mem marabo pet pi a tinenge deek ke Krais. \v 13 Mum mo maras sik bere ewe idi tobo rörörön kölöme xö ina gunon ne lotu raxin, idi tobo xikip lo a nien te idi meringan. Turunon saxit. Idi tobo rörörön tingan kö alta möxö arabaa me idi tobo xikip lo a nien te idi meringan. \v 14 Ma i xarnang bölök mon a Orong ixobo rengrengen ulamun ewe idi nang tobo palas tinenge ma tinenge deek bere idi tabo kip lo a xinuxun te idi meringan kölöme xö ina tinörön ne palas tinenge. \p \v 15 Ma i xebe töxödös se mum pua xukun e, ma lamun e koxobo seng e mum bara mum morobo pet bira. Me e kobo geet ina na urungan te mum bere mum morobo pet bira rö e. Kaim. Nang bara re öng irabo maa rua rorop e biringan, irabo deek kö e rua minet sila bere i kebeöt tua xukun e, xalik ke öng i pet pi e rua ölolot bara e koxobo kip pe xunuxun nang e xo palas tinenge. \v 16 Ma i kobo töxödös se e rua ölolot bara e bo palas tinenge arixe ma tinenge deek, möxösa, a Orong ixo ösidien e bere e rabo palas tinenge bira. Maris se e. Irabo saban tö e nang bere e kobo palas tinenge arixe ma tinenge deek. \v 17 Nang bara e xebe palas tinenge, möxösa, e iat e maa bere e rabo pet bira, io, i xebe töxödös bara e rabo kip pebo xinuxun. Inexalik bara kaim. E bo palas tinenge, möxösa, God ixo ösidien e bara e rabo pet bira. \v 18 Io, a lasa im a xinuxun te e? Ma ina xinuxun i bira, bara e rabo tabaa tataunin mon idi ma tinenge deek nang e bo palas tinenge. Ma nang e pet bira, e kobo seng a rorop nang i töxödös sö e rua seseng ulamunon meringan kö tinörön möxö tinenge deek. \p \v 19 Ma i turunon bara e kobo kis kö ene warkurai xere öng. Inexalik e sixaut bara e rabo tene tultul kö nangadi xirip, bara e rabo eöt tua lamus se oleleng ura re Krais. \v 20 Ma nang e xo kis kaluluonin abo Judeia, e xobo xisixis xarnang a Judeia, bara e rabo eöt tua lalamus idi. E kobo xisixis kö ene warkurai te Moses, inexalik nang e xo kis kaluluonin idi ewe nang toxobo kisisik kö ene inabo warkurai, e xo kis xarnang a öng i kis kö ene warkurai te Moses, bara e rabo eöt tua lamus idi bölök. \v 21 Nang e xo kis kaluluonin idi nang kaim kö mumuu inabo warkurai te Moses, e xobo roro xarnang öng i koxobo mumuu inabo warkurai, bara arabo lamus idi urungan te Krais. Inexalik i koxobo turunon bere e kobo muu inabo warkurai te God. Kaim. E kis kö ene warkurai te Krais. \v 22 Nang e xo kis kaluluonin idi nang kaim kö marmaras köbo dinödöm pe idi ulamun a dedeek ma sasaban, e xobo roro xarnang a öng mere idi bere e rabo eöt tua lamus idi bölök. A mangana nangadi sa nang e xo kis kaluluonin idi, e xo talien eöt me idi. E xobo mumuu abo mangana ngas kirip bara arabo eöt tua öro re dauleng. \v 23 Me e bo wewet kirip inabo lalaa bira rua gene a atöngösen deek, bara e bölök e rabo kip lo re laa mamaran kö atöngösen deek. \p \v 24 Bara bule, mum kobo maras ulamun abo tene ililo nang idi tobo ululo ne exokos? Idi xirip tabo ulo, me inexalik bara öng kalik mon irabo kip lo a laa deek. Io, mum morobo mana ulo lölös sua xikip lo ina laa deek. \v 25 Me idi xirip ewe nang tobo laxa xina mangana agulos bira, idi tobo xurxure ölölös abo aidi bere idi tabo deek saxit kö ina mangana agulos. Me idi tobo wewet bira rua xikip a mangana bubuan nang idi tabo isik ke ewe nang i sila, a bubuan nang irabo mölös. Inexalik ire tobo wewet bira rua xikip ina niang irabo kis ulorexe. \v 26 Ma lamun e belek, e kara ulo nana. Me e kara erese xarnang a öng i rutut a xönö maop tataun. \v 27 Kaim. E bo sese ölölös a lewene aine e, bara irabo muu ödeek a mamaa re e, bara xalik idi tobo kip tewe e xalik ina agulos me e karabo sila im kö ina ililo ne exokos melamu nang bere e xoro palas tinenge urungan kö dauleng kabise. \c 10 \s1 Abo tumarang mee Israel \p \v 1 Abo töke kölöme re Krais, e maa bere mum morobo maras bara abo untubuno ire, idi xirip toxo önan kö ene kubu me idi xirip toxo lies köröp kö Rasi Dadan. \v 2 Me idi xirip toxo kip a baptais meringan kö kubu ma xö Rasi rua ömaras bere idi abo nangadi re Moses. \v 3 Idi xirip toxo en a önga mangana nien mon, a nien meriso re God. \v 4 Me idi xirip toxo inim önga mangana ininim, a ininim i meriso re God. Ina na i maras, möxösa, idi toxobo ininim möxö mangana uno wat kis, a wat kis meriso re God, ina wat kis nang ixobo önan arixe me idi. Ma ina uno wat kis, ine mon e Krais. \v 5 Inexalik e God kaim kö axanan ulamun a oleleng saxit mere idi. Ma ina na i maras, möxösa, abo töngön te idi toxo maru elixilik nana xö xönö tataun. \p \v 6 Ma inabo lalaa na toxo ot pösöt idi xarnang a malalar tö ire rua ötumarang ire bere ire tebele maa ulamun abo lalaa saban xarnang idi toxo pet. \v 7 Me ire tebele lotu wösöt abo perewuo xarnang a dauleng mere idi toxo pet. Xarnang idi toxo geet kö tinenge re God, “A nangadi toxo kis kö pu rua nien ma rua ininim, me idi toxo taru kaa im pua agulos saban arixe ma balixilik.” \v 8 Ire tebele mumuu a magingin ne ilawa xarnang a dauleng mere idi toxo pet. Io, kölöme xö önga bung mon a nine sangaun ma narun ne arip mere idi toxo met. \v 9 Ire tebele könönöin a Orong xarnang a dauleng mere idi toxo pet, ma abo si toxo kat ömet idi. \v 10 Me ire tebele ngunungun xarnang a dauleng mere idi toxo pet, ma a angelo möxö minet ixo sexomet idi. \p \v 11 Ma inabo lalaa na toxo ot pösöt idi xarnang a malalar ma toxo geet ösu rua ötumarang ire. Me ire nang a xakawöm möxö axana bung iri lörörö ra inot pösöt ire. \v 12 Io niang, bara u döxömen bara u tuu lölös sik, örobo tumarang deek bara xalik u subu. \v 13 Inabo mangana ölelewen nang i orot pösöt e mum, i eöt mon ma niang ixo ot pösöt a nangadi xirip. God irabo pet eörin xarnang kö tinenge re ine. Ma i karabo öbala lo re önga ölelewen bara irabo ot pösöt e mum nang mum korobo eöt bara morobo tuu lölös könan. Kaim. Ma nang bara önga ölelewen irabo ot te mum, God irabo tagure a ngas bere mum morobo wan lelebes ina ölelewen tue mum pa eöt tua tinuu lölös könan. \s1 A nien kö Orong \p \v 14 Io niang, abo ais deek ke e, mum morobo mana ulo wes kalik a tatalien ne lolotu wösöt abo perewuo. \v 15 E wöwörö urungan tö mum ewe mum nang a nanase re mum a lak deek, bere mum morobo ösöxö xulen a tinenge re e bara i deek bara i saban. \v 16 I turunon saxit, nang bere ire te inim kö ina kap nang ire tobo tengen deek uruso re God ulamunon, io, i xarnang bere ire te laxa xö tinörön möxö dee re Krais. I turunon bölök, nang bere ire te pidik a beret me ire te en, ire te laxa xö tinörön möxö lewene aine e Krais. \v 17 Ma önga beret mon, io nang, ire a oleleng ire xö önga aine xalik mon, möxösa, ire xirip tobo aan arixe xö ina önga beret kalik mon. \p \v 18 Mum morobo döxömen lo a nangadi mee Israel. I turunon saxit, ewe idi nang toxo en a pines nang toxo erabaa min, io, idi te laxa xö tinörön möxö ina alta ne arabaa. \v 19 Nang bere e tengen bira rö mum, mum mo döxömen bere e tengen bara a arabaa urungan kö perewuo a laa raxin ine, ma bara a perewuo iat a laa lölös bölök ine? \v 20 Kaim. Idi abo laa tataun mon. Inexalik e tengen bara ewe idi nang tekobo nunu, idi tobo tabaa abo tano saban ma kaim bara e God. Me e kobo maa bere mum morobo laxa xö tinörön köbo tano saban. \v 21 I kobo eöt bere mum morobo inim möxö kap kö Orong ma xö kap möxöbo tano saban bölök. Ma i kobo eöt bere mum morobo an kö öra möxö nien kö Orong ma möxö öra möxöbo tano saban bölök. \v 22 Nang bere ire tabo pet biringan, ire tabo örarik a bala saban kö Orong, möxösa, i maa bere ire tabo lotu wösöt kalik mon ine. Bara bule, a lölös se ire i taxin kö lölös kö Orong? \p \v 23 Idi tobo tengen bara, “A lasanene nang ire te maa bara tabo pet, i töxödös bara ire tabo pet.” Masa. Ma lamun abo lalaa xirip i kebeöt ta ödeek e mum. Idi tobo tengen bara a lasanene nang idi te mamaa bara idi tabo pet, i töxödös bara idi tabo pet, ma lamun abo lalaa xirip i kebeöt ta rorop e mum. \v 24 Ma re öng i bele pet te lalaa nang irabo top ine iat. Ine irabo wewet abo lalaa nang irabo top idi xabise. \p \v 25 I deek bere mum morobo en abo lasanene nang idi te misik min kö xönö möxö misik ma pines. Mum bele öriip a dinödöm pe mum bara i töxödös bere mum morobo en bara kaim. \v 26 Möxösa \qt “a Orong i unan a öxöno lagunon mabo lalaa xirip könan.” \qt* \p \v 27 Nang bara re tabuno nunu i pixe e mum pa nien, ma nang bere mum mo maa bara morobo wan, io, morobo mana en abo lasanene nang te erimine e mum min, me mum bele öriip a dinödöm pe mum bere mum morobo an bara kaim. \v 28 Inexalik nang bara re öng i tengen te mum bara, “Idi te erabaa urungan kö perewuo arixe ma ina pines,” io, mum bele enen. Mum morobo mana dödöm ulamun a öng ewe i tengen bira re mum. Me mum bele enen bölök, möxösa, i kobo deek bara mum morobo öriip a dinödöm kere öng. \v 29 E kobo wöwörö ulamun abo dinödöm pe mum. Kaim. E wöwörö ulamun abo dinödöm pe idi xabise. Möxösa a dinödöm kere öng kabise i kebeöt tua kure e ulamun abo lalaa nang i eöt bara e rabo pet ma i kobo deek bara e rabo pet. \v 30 Nang bara e tengen deek urungan kö God ulamun abo lalaa e en, ganim idi rua rengrengen ögarin e ulamun inabo lalaa e re tengen deek ulamunon. \p \v 31 Io, nang bara mum mo an bara mo inim, ma a lasanene mum morobo pet, i deek bara mum morobo pet tua ii öraxin e God. \v 32 Mum bele ösubu re öng kö magingin nang i döxömen bara i saban. Mum bele pet bira xöbo Judeia, me idi bölök nang kaim bara abo Judeia, ma a marakörö ne lotu re God. \v 33 Mum morobo kis xarnang e kis bie sik. E bo könönöin tua öaxanan a nangadi xirip köbo lasanene nang e bo wewet. E kobo pet abo lalaa rua rorop e iat, ma lamun bara rua rorop a marakörö xirip bara tabo eöt tua xikip a ineöro. \c 11 \p \v 1 Mum morobo muu abo tatalien te e xarnang e bo mumuu e Krais. \s1 Ire tabo lotu bule \p \v 2 Io, e ölet e mum möxö mum mo döxömen dik sik e xöbo lalaa xirip me mum mo töndik sik abo ausu nang e xo tabaa sik e mum min. \p \v 3 Ma lamun e maa bere mum morobo ösöxö bere Krais ine a öxöno idi abo tödi, ma a unine möxö ina tinenge i bira, bere ine a sisila xöbo tödi. Ma a tödi ine a öxöno a une re ine, ma a unine möxö ina tinenge i bira, bere ine a sisila xö une re ine. Ma i xarnang bölök, e God ine a öxöno e Krais. \v 4 Nang bara önga tödi nang i seseseng bara i rengrenge ne propet ma i tawi sik a öxöno, i kobo ii a sisila re ine. \v 5 Ma abo une nang te seseseng bara te rengrenge ne propet ma a öxöno i kobo tawi, i kobo ii a sisila re ine. I xarnang bara toxo kuu a öxöno. \v 6 Nang bara une i kobo tawi a öxöno, ine irabo mana köröp a bebene öxöno. Ma nang bara i laa ne minenge bara te köröp öwuruwut bara te kuu rewe a bebene öxöno, io, ine irabo mana tawi a öxöno. \p \v 7 Tödi i bele tawi a öxöno ine, möxösa, ine a malalar ma a aösesen möxö mariris se God. Ma lamun a une a aösesen möxö mariris kö tödi, \v 8 möxösa, a tödi i koxobo wanot kalik a une, ma lamun a une ixo wanot kalik a tödi. \v 9 Ma i xarnang bölök, God i koxobo pet a tödi rua gene a une, ma lamun a une rua gene a tödi. \v 10 Möxö ina na, a une irabo mana tawi a öxöno ine iat tua osen bara i xö pu sik kö sisila re ine, möxösa, abo angelo tobo werwere muu ine. \p \v 11 Ma lamun kö kinis se ire kölöme xö Orong, a une i karabo eöt tua to xalik a tödi, ma a tödi bölök i karabo eöt tua to xalik a une. \v 12 Ruasa, möxösa, abo tödi suxurno, a une ixo kip idi, ma a une bölök ixo wanot meringan kö tödi. Inexalik abo laa xirip ixo ot meringan te God. \v 13 Mum iat moro dödöm ulamun ina na, nang bara i deek kö une bara irabo seseng urungan kö God me ine i koxobo tawi a öxöno. \v 14 Abo tatalien kö nangadi ibo ömaras e mum bara nang a tödi a bebene a lak ömat, i laa ne minenge rö ine, \v 15 inexalik bara nang a une a bebene a lak ömat, ina na a mariris se ine. Möxö, e God ixo tabaa ine ma bebene nang a lak ömat xarnang a xinaxain te ine. \v 16 Nang bara re öng i maa rua agot ulamun ina na, kaim e mem mere mangana tatalien kabise, ma abo marakörö ne lotu re God köbo lagunon te idi, tekara muu bölök önga tatalien kabise. \s1 A nien kö Orong \p \v 17 Kölöme xö ina tinenge eka usu e mum min, e karabo ölet e mum, möxö abo kinis etok ke mum i kobo pet tebo rorop, inexalik i ögarin a lotu. \v 18 A sisila ne lalaa i bira. Nang e mum bo önan etok xarnang a lotu, e xo ölangen bara e mum kara tuu arixe, ma lamun bara e mum bo xisixis elixilik kaluluonin e mum. Ma öngabo lalaa xönan e döxömen bara i turunon. \v 19 I turunon saxit, a dauleng nebo mangana dinödöm irabo mana kis kaluluonin e mum pua osen bere ewe re mum God iri perexulen bere ine i deek. \v 20 Nang bere mum bo ot etok, kaim bara a nien kö Orong nang mum bo enen, \v 21 möxösa, nang bere mum mo aan, öngöng mere mum irabo en a nien te ine iat ma i karabo xixiset mere öng bölök. Öng angen i irilöng ma öng kabise i taligogo möxö ininim. \v 22 Bara bule, kaim e mum ma gunon te mum pua nien ma rua ininim ee? Bara nagut mum mo döxömen bara lotu xö God i laa tataun, me mum eka ömenge a nangadi nang kaim idi ma lalaa? Arabo tengen a lasa re mum? Nagut arabo ölet e mum kina na? Xina na, e karabo ölet e mum. \p \v 23 Ma inausu e xo tabaa sik e mum min, e xo kip mere Orong me ine i bira: xina dömön iat nang idi toxo isik tewe e Jisas a Orong kö limine nangadi, ine ixo tön lo a beret \v 24 ma ixo tengen deek könan, io, ixo pidik ma ixo tengen, “A na a lewene aike rua gene mum. Mum morobo pet ina na rua dödöxömen lo e.” \v 25 Xarnang iat mon bölök, melamu xö nien, ixo kip lo a kap wain ma ixo tengen, “Ina wain na, i eöt xarnang a dee re e nang irabo öturunon a kunubus maxat meriso re God. Me mum morobo inim könan me mum morobo pet biringan tua dödöxömen lo e.” \v 26 Möxö, abo axana bung kirip nang mum bo enen ina beret me mum bo inim ina wain, mum mo etöngösen ma minet kö Orong ot nang ine irabo wanot. \p \v 27 Io niang, ewe a öng nang i en ina beret bara i inim kö kap kö Orong ma nexalik i muu a tatalien nang i kobo töxödös ma ina nien na, i pet a magingin saban urungan kö aine Orong ma xö dee re ine. \v 28 Io, nang bara a tödi i kobola an kö beret ma i kobola inim kö kap bang, irabo mana dödöm deek kö mangana tatalien te ine. \v 29 Möxösa, ewe a öng nang i an ma i inim ma i kobo perexulen a aine a Orong bara a laa sa ine, irabo kip a ömokorot nang i aan ma i ininim. \v 30 Möxö ina unine, a oleleng kaluluonin e mum te meles ma te meset, ma uleng tere met. \v 31 Ma lamun nang bere ire texere arun iat tua dinödöm deek ulamun ire iat, God i xebe ömokorot ire. \v 32 Nang bara a Orong i ömokorot ire, a öwadano re ine i usu ire bara e God i karabo ömokorot köbanin ire arixe ma öxöno lagunon. \p \v 33 Io niang, abo töke kölöme re Krais, nang mum mo ot etok kua nien, mum morobo mana xixiset kaluluonin e mum. \v 34 Inexalik nang bere ewe re öng i irilöng, ine irabo mana an kö gunon te ine iat. Io niang, mum korobo kip pe ömokorot nang mum mo ot etok. \p Ma nang arabo ot, e rabo ötöxödös abo lalaa xabise kaluluonin e mum. \c 12 \s1 Abo arabaa möxö Tanono \p \v 1 Abo töke kölöme re Krais, na im e maa bara mum morobo maras ulamunon abo arabaa meringan kö Töxödös ne Tanono. \v 2 Mum mo ösöxö bara xö axana bung nang mum kaim bang kö nunu, io, idi toxo silien ölelebes e mum köbo mangana ngas sua lotu wösöt abo perewuo nang idi tekebeöt tua winörö. \v 3 Io nang, e ömaras e mum bara a Töxödös ne Tanono i kebeöt tua wewet te öng bara irabo tengen ögarin e Jisas. Ma kaim pe öng i eöt tua rengrengen bara, “E Jisas, ine a Orong,” nang bara a Töxödös ne Tanono i kobo silien ine bara irabo tengen biringan. \p \v 4 Ma uleng ne mangana arabaa angen, ma lamun a önga Tanono xalik mon. \v 5 Ma uleng ne mangana tinörön möxö rorop, ma lamun a önga Orong kalik mon. \v 6 Ma uleng ne mangana lölös sua wewet abo lalaa. Ma lamun a önga God kalik mon ewe nang ibo wewet abo lalaa xirip niang kaluluonin a nangadi. \p \v 7 Ma a Töxödös ne Tanono ibo osen idi a öngöng bara i nangen kölöme re idi bara tabo eöt tua rorop a dauleng kabise. \v 8 A Töxödös ne Tanono i tabaa önga tödi ma a winörö ne dinödöm deek. Ma ina Töxödös ne Tanono bölök i tabaa a öng kabise ma a winörö ne nanase. \v 9 Ma ina Töxödös ne Tanono iat i isik a nunu xö öng kabise. Ma ina önga Töxödös ne Tanono xalik mon i tabaa a öng kabise ma mangana arabaa rua ölanglanga abo miniset. \v 10 Ine irabo tabaa a öng kabise ma lölös sua wewet abo tatalien taxin ne auwuwus, ma öng kabise ma arabaa möxö tinenge ne propet, ma öng kabise ma arabaa möxö ölangen kulen abo tinenge rua ösöxö bara a tinenge i wanot meruso xö Töxödös ne Tanono bara kaim. Ma urungan kö öng kabise irabo isik a arabaa möxö tinenge mabo mangana tinenge xabise. Ma xö öng kabise i isik a arabaa rua öwalas a unine möxö inabo mangana tinenge. \v 11 Inexalik önga Töxödös ne Tanono mon i wewet inabo lalaa xirip. Ma i erimine nanin idi öngöng xarnang i maa bie. \s1 Ire abo xönö möxö aine Krais \p \v 12 A lewene aine tödi ine a önga laa xalik mon. Inexalik a oleleng ne boxönö möxönan. I turunon bara ine ma boxönö oleleng, inexalik ina boxönö te pet a önga lewene aine tödi mon. Ma i xarnang bie me Krais. \v 13 Möxö a önga Tanono xalik mon ixo baptais ire urungan kölöme xö önga lewene aine öng mon. Kaim pe laa bara ire abo Judeia, bara abo Grik, bara abo tultul, ma bara kaim bere ire abo tultul. God ixo örabaa ire ma önga Tanono xalik mon bara ire tabo inim mere ine. \p \v 14 Kaim bara önga xönö xalik mon kö lewene aine tödi. Ma lamun a oleleng ne boxönö i kis könan. \v 15 Ma nang bara a xexene irabo tengen, “E kaim bara xönö möxö lewene aine tödi, möxösa, e kaim bara limine,” io, e nangang i kobo önga unine bere ine kaim bara xönö möxö lewene aine. \v 16 Ma nang bara talingine irabo tengen, “E kaim bara xönö möxö lewene aine tödi, möxösa, e kaim bara marna ine,” io, e nangang i kobo önga unine bere ine kaim bara a xönö möxö lewene aine. \v 17 Nang bara lewene aine tödi xirip i xebe marana xalik mon, irabo ölöngö bule? Ma nang bara lewene aine tödi xirip i xebe talingine xalik mon, irabo wöwösöng bule? \v 18 Inexalik God iri bulus ödeek abo xönö xirip kölöme xö aine tödi xarnang i maa bara irabo pet bie xönan. \v 19 Nang bara ina boxönö texebe önga xönö xalik mon, i kebeöt bara idi tabo pet a lewene aine. \v 20 Inexalik i turunon belek bara a oleleng saxit ne boxönö, ma lamun a önga lewene aine xalik mon. \p \v 21 Ma i kebeöt bara a marana irabo tengen kö limine bara, “E kobo sasaxan ulamun nöngön.” Ma i kebeöt bara a öxöno irabo tengen bölök kö xexene bara, “E kobo sasaxan ulamun nöngön.” \v 22 Inexalik belek ina boxönö lewene aine nang te döxömen bara i kobo lölös, a lewene aine a öng i sasaxan ulamunon. \v 23 Ma ina boxönö nang ire tobo werwere bara i kobo mamaran, ina niang belek ire tobo ii öraxin. Ma boxönö nang a lak minenge, ire tobo ölaulawa wi ödeek kua umungen. \v 24 Inexalik abo xönö nang i deek bara tabo pere, ire tekara dödöm köba ulamunon. Ma lamun God iri bulus arixin abo xönö möxö lewene aine ire bira: ine iri isik a kinis taxin kö ina boxönö nang ire tekara ii öraxin. \v 25 Ma iri pet bira bara abo xönö lewene aine i karabo kis elixilik nana, ma lamun bara abo xönö irabo pet önga mangana ebalaure kaluluonin idi iat. \v 26 Ma nang bara re xönö i kip a kinadik, abo xönö xirip bölök irabo kip a kinadik. Ma nang idi te ii önga xönö, abo xönö xirip tabo axanan arixe me ine. \p \v 27 Me mum im a lewene aine Krais, me mum kirip öngöng abo xönö kölöme re ine. \v 28 Ma kölöme xö marakörö ne lotu God ixo bulus ömaran abo xönö. Io, a sisila ne laa, abo aposol, a mumuu lo, abo propet, ma sese önarun, abo tene ausu. Ma melamu xönan ine ixo pere kos bara uleng tabo pet abo lalaa lölös ne auwuwus ma uleng tabo kip lo abo mangana inarabaa rua ölanglanga abo miniset. Ine ixo pere kos bölök a uleng kua isik a rorop, ma uleng kua ötöxödös a tinörön kö nangadi ma nanase deek, ma uleng kua winörö mabo mangana tinenge xabise. \v 29 Kaim bara idi xirip abo aposol. Kaim bara idi xirip abo propet. Kaim bara idi xirip abo tene ausu. Kaim bara idi xirip tobo wewet abo lalaa lölös ne auwuwus. \v 30 Kaim bara idi xirip te kip abo mangana inarabaa rua ölanglanga abo miniset. Kaim bara idi xirip te rengrenge mabo mangana tinenge. Kaim bara idi xirip te öwalas a unine möxö inabo mangana tinenge. \v 31 Inexalik mum morobo mana maa bere mum morobo kip lo inabo arabaa nang a lak taxin. \p Me e rabo osen im e mum ma önga ngas nang i deek saxit. \c 13 \s1 A abalamu \p \v 1 Nang bara e rengrenge mabo mangana tinenge xö nangadi ma xöbo angelo bölök, inexalik e kobo ebalamu, io, e eöt ma kudut nang ibo raram tataun, bara xarnang a gamut nang ibo börbörön tataun. \v 2 Nang bara e kip lo a arabaa möxö tinenge ne propet me e eöt tua marmaras ulamun abo lalaa xirip nang i mun, ma nanase re e i taxin saxit, me e nunu eöt tua öxase a puot, ma lamun e kobo ebalamu, e a önga laa tataun mon. \v 3 Nang bara e isik tewe xirip abo bubulus se e rua abo maris, ma nang bara e öbala lo a nangadi bara idi tabo söngöt a lewene aike, ma nang bara kaim e ma abalamu, i karabo top e aulik. \p \v 4 A tatalien ne abalamu ine i karabo laie wasaxit kölöme xöbo tiip, ma ibo wewet a dedeek. Ma i kara pere neek a kinis kö öng kabise. I kara ölolot ma i kara ii öraxin öbaling ine. \v 5 I kara muu a tatalien ne ii ölik a öng kabise, i kara dödöm ulamun abo lalaa nang irabo ödeek kalik ine, i kara laie wasaxit, ma i kara döxömen lo a sasaban idi te pet tö ine. \v 6 A tatalien möxö abalamu i kobo axanan ma tatalien saban, ma lamun i axanan bara a turunon i ot maras. \v 7 Ibo ebalaure, ibo nunu ma ibo xisixis ma nunu ulamun abo lalaa deek nang irabo ot, ma ibo ruruu lölös kö ene abo tiip. \p \v 8 A tatalien möxö ebalamu i kebeöt arixe rua xakawöm, ma lamun nang bara a arabaa möxö tinenge ne propet nangen, irabo kawam tewe. Nang bara a arabaa möxö rengrenge mabo mangana tinenge xabise nangen, irabo kawam. Ma bara arabaa möxö rengrengen ömaras nangen, irabo kawam tewe bölök. \v 9 A niang i maras, möxösa, ire te ösöxö a dauleng ne lalaa mon, me ire te rengrenge ne propet ulamun a dauleng ne lalaa mon. \v 10 Inexalik nang bara a axana bung irabo wanot nang abo xönö xirip tabo kudun, abo xönö nang ire te nanase sik könan na irabo kawam tewe. \v 11 Nang e xo bak lik sik, e xobo wöwörö xarnang a barok lik, me e xo dödöm xarnang a bak lik, me e xo ösöxö abo lalaa xarnang a bak lik. Ma nang e re tödi maruxo, e bulus tewe a tatalien ne bak lik. \v 12 Ma na ire te pere xarnang a tanono i wawara bo. Inexalik melamu ire tabo ewerwere. Ma na e ösöxö mon a uwuk. Ma melamu e rabo ösöxö abo lalaa xirip xarnang e God i ösöxö xirip sik ödeek e. \p \v 13 Io, na a narun ne laa idiet tobo kisisik: a nunu, a tatalien ne xisixis ma nunu ulamun abo lalaa deek nang irabo ot, ma a abalamu. Ma lamun a abalamu i taxin sik ke idiet kirip. \c 14 \s1 A arabaa möxö tinenge ne propet \p \v 1 Mum morobo mana muu a tatalien ne abalamu. Ma i deek bara mum morobo maa ulamun a arabaa meringan kö Töxödös ne Tanono. Inexalik mum morobo maa xöba ulamun a arabaa möxö tinenge ne propet. \v 2 E tengen biringan, möxösa, ewe a öng i rengrenge ma arabaa möxö mangana tinenge xabise, i kobo rengrenge urungan kö tödi. Kaim. I rengrenge uruso re God. Kaim pe öng i ölangen kulen. Ma lamun i tengen ina laa i mun sik ma lölös möxö Töxödös ne Tanono. \v 3 Ma lamun a öng nang i rengrenge ne propet i wöwörö ma nangadi rua ölölös idi ma rua öxaxat idi ma rua ömanan idi. \v 4 A öng nang i wöwörö arixe ma arabaa möxö abo mangana tinenge xabise i ölölös ine iat. Ma lamun a öng nang i rengrenge ne propet i ölölös a marakörö ne lotu. \v 5 E maa bara irabo eöt te mum kirip pua winörö ma arabaa möxö mangana tinenge xabise. Ma lamun e maa xöba bara i eöt te mum pua tinenge ne propet. A öng nang i rengrenge ne propet ine i taxin sik ke idu ma öng nang i wöwörö mabo mangana tinenge xabise. Ma lamun nang bara a öng i wöwörö mabo mangana tinenge xabise irabo palas a tinenge re ine rua ölölös a nangadi möxö lotu, io, idu te eöt me nangang ibo rengrenge ne propet. \p \v 6 Io, abo töke kölöme re Krais, nang bere e wan urungan te mum me e wöwörö mabo mangana tinenge xabise, e kebeöt tua rorop e mum. Inexalik nang bere e osen abo lalaa nang a lak minun, bara e isik a nanase, bara e rengrenge ne propet, ma bara e isik a inausu, ina na irabo top e mum. \v 7 Ma i biringan bölök köbo lalaa nang kaim bara a lak to xarnang a tauu ma a tulat. I eöt bule bara re öng irabo ölangen kulen a ginee möxö tauu bara a uu-uu möxö tulat nang bara idi tokobo muu ödeek a inöno sinö? \v 8 Ma nang bara gamut i koxobo raram maras, ewe im irabo wanot ta inarse? \v 9 I xarnang bölök kö mum. Nang bara mum kobo wöwörö arixe ma mangana tinenge i eöt bara idi tabo ölangen kulen, i eöt bule bara re öng irabo maras ulamun a lasa nang mum mo rengrengen? I xarnang bara mum mo rengrenge sik mon kö maop. \v 10 I wawara bara oleleng saxit ne mangana tinenge möxö öxöno lagunon. Me idi xirip te rengrengen osen a dinödöm kö tödi. \v 11 Inexalik bara e kobo ölangen kulen a tinenge xere öng i rengrengen, e rabo xarnang a ose xö wawara re ine, me ine irabo xarnang a ose xö wawara re e. \v 12 Ma i biringan bölök kaluluonin e mum. Mum mo maa xöba rua xikip lo abo arabaa möxö Töxödös ne Tanono. Io nang, mum morobo mana bösö sik kua xikip abo mangana arabaa nang irabo ölölös a marakörö ne lotu. \p \v 13 Me ine na a unine nang bara re öng i wöwörö mabo mangana tinenge xabise, ine irabo mana seseng ulamun a arabaa re ine rö ine rua ömaras bölök a tinenge re ine. \v 14 E tengen ina na, möxösa, nang bere e seseng arixe mabo mangana tinenge xabise, a tanoke i seseng, ma lamun a dinödöm pe e i kobo maras sua wewet te laa. \v 15 Io, lasa arabo pet? E rabo seseng ma tanoke, ma a dinödöm pe e irabo maras bölök ulamun inabo lalaa e seseng ulamunon. E rabo sö arixe ma tanoke, ma a dinödöm pe e irabo maras bölök ulamun a lalaa nang e sösö ulamunon. \v 16 Inexalik nang bara nöngön u tengen deek urso re God arixe ma tanom kalik mon, i eöt bule bölök bara re öng mere idi i koxobo maras irabo tengen “Amen” kö sineseng ke nöngön? I kebeöt, möxösa, i kobo ösöxö a lasa u rengrengen. \v 17 I turunon bara a sineseng ke nöngön i deek, inexalik i kobo ölölös önga tödi xabise. \p \v 18 E tengen deek urso re God, bere rö ire xirip, e a öng nang ibo rengrenge oleleng mabo mangana tinenge xabise. \v 19 Inexalik kaluluonin a marakörö ne lotu, e maa bara e rabo tenge ma pitnö ne öxöno tinenge ma a dinödöm maras sua usu idi xabise bölök, ma ganim bara e tenge xö sangaun ne arip ne öxöno tinenge ma mangana tinenge xabise mon. \p \v 20 Abo töke kölöme re Krais, mum bele dödödöm xarnang abo barok lixilik. Köbo magingin saban mum morobo mana talien xarnang a bak lik, inexalik kölöme xö dinödöm pe mum, mum morobo talien xarnang a tödi raxin. \v 21 A warkurai te God nang toxo geet i tengen ulamun ina na bira, \q1 \qt “A Orong i tengen bara, ‘E rabo tenge urungan kö nangadi re e ma tinenge xabise. \qt* \q1 \qt E rabo tenge urungan te idi xö ngalna nangadi xabise möxö palaa. \qt* \q1 \qt Inexalik idi takarabo tame e.’” \qt* \m \v 22 Ma xarnang mon, a arabaa möxö mangana tinenge xabise ine a auxileng urungan tö idi nang tokobo nunu ma kaim bara ine a auxileng urungan te idi nang te nunu sik. Inexalik a arabaa möxö tinenge ne propet a auxileng ine urungan tö idi nang te nunu, ma kaim bara ine a auxileng urungan te idi nang tokobo nunu. \v 23 Io niang, nang bara a marakörö ne lotu idi xirip te ot etok, me idi xirip te rengrenge ma mangana tinenge xabise, ma nang bara a dauleng ne tabuno nunu bara dauleng nang tekobo maras ulamun ina mangana tatalien tabo laxa, turunon saxit, idi tabo tengen bara mum mo rengrenge xarnang abo baulang. \v 24 Ma lamun nang bara önga tabuno nunu, bara öng ewe nang i kobo maras köbo mangana tatalien te mum irabo laxa, ma nangadi xirip te wöwörö ne propet, io, ine irabo ölangen idi xirip, ma abo tinenge re mum kirip irabo kure ine, ma irabo maras bara ine a tödi saban, \v 25 mabo lalaa nang i umixen sik kölöme xö balna ine irabo wanot wösö. Io nang, ine irabo tunsu xö pu ma irabo lotu wösöt e God ma irabo tengen, “Turunon saxit, God i kis kaluluon te mum.” \p \v 26 Io, ma lasanene nang ire tabo pet ulamun inabo lalaa na e xo tengen? Nang bere mum morobo ot etok, öng irabo isik a sinö ne lotu, öng kabise irabo isik a inausu, öng irabo isik a tinenge rua ömaras a lalaa nang i mun sik, öng irabo wöwörö ma mangana tinenge xabise, ma öng irabo palas a tinenge. Mum morobo mana pet abo lalaa xirip pua ölölös a nangadi möxö lotu. \v 27 Nang bere mum mo maa ra tinenge arixe ma mangana tinenge xabise, i eöt bara ninöng bara narun tabo wöwörö. Ma lamun i bele saxit a narun. Me idiet tebele wöwörö arixe. Öng irabo silien ma öng kabise irabo muu. Ma nang bara öng i maa rua winörö, io, öng irabo mana palas ömaras a tinenge re ine. \v 28 Ma nang bara kaim pe öng kua palas ömaras a tinenge, ewe a öng nang i maa ra tinenge irabo mana kis ödödö kaluluonin a nangadi möxö lotu ma irabo wöwörö uruso re God kölöme xö balana ine iat. \v 29 Ma i eöt bara a ninöng bara narun tabo tenge ne propet me idi xabise tabo mana pere muu inabo tinenge bara turunon bara kaim. \v 30 Ma bara God i tabaa re öng nang i kisisik mere tinenge ne ömaras möxö ina tinenge, io, a tödi ewe i sila xö tinenge irabo mana öxöwam a tinenge re ine. \v 31 I deek bara morobo pet bie, möxösa, i eöt tö mum kirip pua tinenge ne propet. Me mum bele wöwörö arixe. Öng irabo silien ma öng kabise irabo muu, bara a nangadi xirip idi tabo kip a inausu mabo tinenge ne aöxaxat. \v 32 Me idi nang te wöwörö ne propet idi te eöt tua kure ödeek ina arabaa re idi, \v 33 möxösa, e God a mangana god nang ibo mumuu a ngas töxödös. I kara ömaraxen lo ire rua winörö oleleng tataun. Kaim. Ibo isik a bala malum. \p Ma xarnang a marakörö ne lotu xöbo lagunon kirip tobo wewet, \v 34 nang bara idi te ot etok, abo balixilik idi tabo mana kis ödödö, möxösa, i kobo töxödös bara idi tabo tenge. Inexalik idi tabo mana ii ölik öbaling idi xarnang a warkurai te Moses i tengen. \v 35 Nang bara idi te maa rua ösöxö ulamun te laa, idi tabo ose abo usuono idi xö gunon te idi rua ömaras idi, möxösa, i laa ne minenge xö une rua winörö kaluluonin a inot etok kö marakörö ne lotu. \p \v 36 Bara bule, a tinenge re God ixo wanot meringan te mum? Me mum mo döxömen bara ina tinenge iri ot urungan te mum kalik mon? Kaim. \v 37 Nang bara re öng i döxömen bara ine a propet bara ine a tödi möxö Töxödös ne Tanono, ine irabo mana ösöxö xulen bara ina laa nang e xo gegeet urungan tö mum, ine a warkurai xö Orong. \v 38 Lamun nang bara re öng i kobo perexulen ina na, God i karabo perexulen ine. \p \v 39 Io nang, abo töke kölöme re Krais, i deek bara mum morobo maa xöba bere mum mo eöt tua tinenge ne propet, me mum bele tuu wi re öng kua tinenge ma tinenge xabise. \v 40 Inexalik mum morobo mana muu a ngas töxödös möxöbo lalaa xirip mum bo wewet. \c 15 \s1 A tinaru xalik a minet te Krais \p \v 1 Io, abo töke kölöme re Krais, e maa bara e rabo tengen ödöxömen e mum ulamun a tinenge deek e xoro wöwörö lölös sik ke mum min. Ma ina tinenge deek ine iat nang mum moro kip sik ma moro tuu lölös sik könan. \v 2 Ma mera xö atöngösen deek, God i öro e mum nang bere mum mo töndik sik ina tinenge e xo tengen te mum. Nang bara kawaim, a nunu re mum a laa tataun. \p \v 3 Ina laa nang idi toxo isik kö e, e xo isik bölök ke mum. Ma laa nang i manga taxin saxit, bere Krais ixo met kelen abo magingin saban te ire xarnang a tinenge re God toxo geet i tengen bie, \v 4 ma bara idi toxo bulus ine xö maot, ma bere God ixo öraru öbaling ine xö narun ne bung xarnang mon a tinenge re God idi toxo geet ine i tengen biringan bölök, \v 5 ma bara ixo ot wösö re Pita ma melamu urungan kö sangaun ma ninöng ne bak ne ausu. \v 6 Ma önga axana bung bölök melamu ine ixo wösö xöbo tönö ire kölöme re Krais, a xinixos se idi ixo saxit a pitnö ne mar. A oleleng mere idi, idi angen te to sik bang nixinen, ma lamun a uleng mere idi toxoro met. \v 7 Ma melamu bölök ine ixo wösö re Jems, ma melamu baling ine ixo wösö re idi xirip abo aposol. \v 8 Ma melamuin idi xirip, ine ixo wösö re e, e xo xarnang a barok toxo kip köbö. \p \v 9 Me e eöt tua rengrengen ina na, möxösa, e lik köba kaluluonin abo aposol ma i kobo deek turunon iat bere idi tabo kuwe e ma aposol, möxösa, e xobo eler ma nangadi möxö lotu re God. \v 10 Ma lamun e God ixo tabaa tataunin e ma abalamu re ine, io, e ot a mangana tödi bira. Ma ina abalamu kaim kö rörön tataun. Kaim. E xo rörön lölös sö idi xirip. Ma lamun kaim bere e, a abalamu nang e God ixo tabaa tataunin e min ixo rörön bira. \v 11 Io, a laa tataun nang bere e bo etöngösen bara idi tobo etöngösen. Mem kirip mobo wöwörö ma ina atöngösen na. Me ine mon nang e mum moxo nunu xönan. \s1 A tinaru baling möxöbo minet \p \v 12 Ma nang bere mem bo walwalas tinenge bara e God ixo öraru e Krais kalik a minet, bara bule a dauleng mere mum te tengen bara kaim pe tinaru baling kalik a minet? \v 13 Nang bara i turunon bara kaim pe tinaru baling kalik a minet, io, Krais bölök i koxobo taru kaa baling. \v 14 Ma nang bara e God i koxobo öraru öbaling e Krais, abo atöngösen te mem i laa tataun mon, ma a nunu re mum i laa tataun mon. \v 15 Ma nang bara i turunon bara kaim pe tinaru xalik a minet, i maras bölök bere mem mere töxö ulamun e God, möxösa, mem mere tengen bere God ixoro öraru e Krais kalik a minet. Inexalik nang bara abo minet kaim kö tinaru baling, io, i turunon bara e God i koxobo öraru e Krais, \v 16 möxösa, nang bara abo minet takarabo taru kaa baling, io, Krais bölök i koxobo taru kaa baling. \v 17 Ma nang bere God kaim kö öraru öbaling e Krais, a nunu re mum i laa tataun. Me mum angen mo kisisik kö tatalien saban te mum. \v 18 Ma nang bara i turunon xarna nang, idi ewe nang toxoro met kölöme xö kinis se idi re Krais, idi tere iuo esexere im. \v 19 Ma nang bara ire te xixiset ma nunu re Krais ulamun a to ra xö pu xalik mon, io, ire te maris kö nangadi xirip. \p \v 20 Inexalik i turunon iat bara e God ixo öraru öbaling e Krais kalik a minet ma bara e Krais a sisila ewe nang i öturunon bara abo minet kabise bölök idi tabo taru kaa baling. \v 21 Me idi tabo taru kaa baling, möxösa, a tinaru kaa xalik a minet i wanot meringan kö önga tödi, möxösa, a minet ixo wanot meringan kö önga tödi bölök. \v 22 A nangadi xirip idi kölöme re Adam, me idi toxo met. Xarnang bira bölök, idi xirip kölöme re Krais, idi tabo to baling. \v 23 Ma lamun a nangadi tabo to baling ot kö axana bung iat te idi. Krais a sisila re idi xirip. Ma nang bere Krais irabo wanot, idi nang mere ine tabo to baling. \v 24 Melamu im, a xakawam irabo ot ma kölöme xö ina axana bung e Krais irabo isik tewe a kingdom urungan te God a Tamana. Me Krais irabo pet biringan nang bara iri pas ösu idi xirip nang te kip a kinis ne warkurai, idi abo sisila, me idi nang a lak lölös, \v 25 möxösa, Krais irabo mana kis xarnang a tene warkurai ot nang irabo bulus ösu a iuo re ine xö pu xö ene xexene. \v 26 Ma nang bara iri öxöwam abo iuo xabise, irabo öxöwam bölök a minet. \v 27 Ma i maras bara irabo ot xarna na, möxösa, a tinenge xö God idi toxo geet i tengen bira, \qt “Ixo bulus ösu abo lalaa xirip kö ene xexene.”\qt* Ma nang i tengen bara abo lalaa xirip ine ixo bulus kö ene xexene, i maras bara i koxobo wöwörö ulamun e God, ine iat ewe nang ixo bulus abo lalaa xirip kö ene e Krais. \v 28 Ma nang bara abo lalaa xirip i kis kö ene ine, io, a Barok kö God irabo kis kö ene a öng ewe nang ixo bulus abo lalaa xirip kö ene ine, bara God irabo eöt tua kure xirip abo lalaa. \p \v 29 Ma nang bara i turunon bara kaim pe tinaru kaa baling, idi ewe toxo kip a baptais kelen idi abo minet, idi tabo pet a lasa im? Nang bere God i karabo öraru öbaling abo minet, ruasa a nangadi tabo kip baptais kelen abo minet? \v 30 Me mem bölök, ruasa mem bo axanan tua asuo sösöxö ma kinadik nang i eöt bara mem marabo met ulamunon? \v 31 Abo töke kölöme re Krais, i lörörö bara e rabo met köbo bungbung kirip. E sugurno bara ina na i turunon xarnang i turunon bölök bara e bo ölolot ulamun e mum kölöme re Krais Jisas a Orong ke ire. \v 32 E bo xikip abo tiip kö tinörön te e. E xo erese arixe me idi ewe te xarnang abo mangana wawaguai axe mee Epeses. Nang bara e xo pet bira, möxösa, e iat e xo maa bira, io, i laa tataun nang bara e God i kobo öraru öbaling abo minet. Ma bara i karabo öraru öbaling abo minet, \q1 \qt “I deek bara ire ta an ma ta inim mon, \qt* \q1 \qt möxösa, maxalik ire tabo met.” \qt* \m \v 33 Ganim bara re öng i silien ölelebes e mum. I xarnang idi tobo rengrengen, “Nang bara mum bo xisixis arixe mere tene sasaban, idi tabo ögarin abo tatalien deek ke mum.” \v 34 Mum morobo kip lo öbaling a dinödöm maras nang i töxödös bere mum morobo pet bie. Mum bele wewet a magingin saban. E tengen bira, möxösa, a uleng mere mum idi tekobo ösöxö runin e God. Me e tengen bira bölök kua ömenge e mum. \s1 A lewene aine ire irabo taru baling bule? \p \v 35 Inexalik a öng irabo eose bara, “Bara bule abo minet idi tabo taru baling? Idi tabo taru kaa baling arixe ma mangana aidi sa?” \v 36 U tenge xarnang a baulang. Nang bara u pömös önga irine iaa xö pu, ma nang bara i kobola met, i karabo xuxubu kaa. \v 37 Ma nang bere nöngön u bo susulo, u sulo a irine iaa, xarnang a irine wit bara önga mangana iaa. Nöngön u kobo sulo a mangana aine nang irabo das melamu. \v 38 Ma lamun God i tabaa abo irine iaa ma mangana aidi eöt ma a mamaa re ine. Me ine ibo tabaa öngöng a pasuno ma önga mangana aine iat. \v 39 Abo laa to xirip, idi mabo mangana aidi. Nangadi ma önga mangana aidi, wawaguai, idi ma önga mangana aidi, pun a lak önga maxan, ma en ma önga maxan. \v 40 Abo lalaa meruso xö watmaep idi ma aidi, ma nang mera xö pu, idi ma aidi bölök. Inexalik önga mangana mariris köbo aidi abo lalaa meruso xö watmaep ma önga mangana mariris kabise xöbo aidi abo lalaa mera xö pu. \v 41 A önga mariris möxö xaken, önga mariris kabise möxö texe, ma önga mariris kabise bölök möxöbo tii. Ma öngöng a tii, ine ma mangana mariris se ine iat. \p \v 42 Ma irabo ot bira bölök kö tinaru kaa baling kö minet. A aine a öng ewe idi te pömös, irabo maxus. Ma lamun nang bara irabo taru kaa baling, i kebeöt tunon bara irabo maxus. \v 43 Nang te pömös a aine öng, ine ibo wawara maut. Ma nang irabo taru kaa, ine irabo mariris. Nang te pömös ine, ibo meles. Ma nang bara irabo taru kaa, irabo lölös. \v 44 Nang te pömös a aine öng, ine ma mangana aine mera xö pu. Ma nang bara irabo taru kaa, ine ma mangana aine möxö tanono ine iat. Ma nang bara i nangen a mangana aine a öng mera xö pu, io, i nangen bölök a mangana aine a öng möxö tanono ine iat. \v 45 I xarnang mon toxo geet kö tinenge re God bara, “Ina sisila ne \qt tödi, e Adam, nang e God ixo uxis ine, ixo kip a to mera xö pu.”\qt* Ina Adam kabise ewe nang ixo ot melamu, ine a Tanono ewe nang ibo isik a to. \v 46 Ire tekobo kis bang köbo aine möxöbo tanono ire. Kaim. Ire tobo kis bang köbo aine ire mera xö pu. Me ire tabo kis köbo aine möxöbo tanono ire melamu. \v 47 A sisila ne tödi, e God ixo pet ine ma pu. Ine mera xö öxöno lagunon. Ma sese öninöng ne tödi meriso xö watmaep. \v 48 Idi nang mera xö öxöno lagunon, idi te eöt ma öng nang ine mera xö öxöno lagunon. Me idi nang meriso xö watmaep, idi te eöt ma öng nang ine meriso xö watmaep. \v 49 Ire te talien xarnang a öng nang mera xö öxöno lagunon, io, i deek bara ire tabo talien bölök xarnang a öng nang meriso xö watmaep. \p \v 50 Abo töke kölöme re Krais, a unine laa nang e tengen te mum i bira, bara ina mangana aine ire, a pines ma dee i kis könan, ma i kobo eöt ta nilaxa xö kingdom pe God. Xarna na bölök, öng nang irabo maxus i karabo eöt tua nilaxa xö lagunon nang kaim pe laa maxus könan. \v 51-52 Mum moro ölangen bang! E rabo töngösen e mum ma önga laa ixo mun sik mesila ma na iri wanot maras im, bara ire xirip tekebeöt tua minet, ma lamun kö axana bung nang a tauu irabo tam, ire xirip tabo xuxulas saxit xarnang a öng i pili mara. A tauu irabo tam bira, me God irabo öraru abo minet me idi tekebeöt ta maxus. Me ire tabo xuxulas im. \v 53 Irabo ot biringan, möxösa, God i kure bara a öng ewe i eöt tua mamaxus, ine irabo xuxulas ma i karabo eöt tua mamaxus. Ma a öng ewe i eöt tua minet, ine irabo xuxulas ma i karabo eöt tua minet. \v 54 Ma xö axana bung nang idi ewe nang te eöt tua mamaxus, tabo xuxulas bara idi tekebeöt tua mamaxus, me idi ewe nang te eöt tua minet, tabo xuxulas bara idi tekebeöt tua minet, io, a tinenge xö God nang idi toxo geet, ine irabo ot turunon bira, \qt “God ixo pas ösu a minet ma ixo öxöwam ine.” \qt* \q1 \v 55 \qt “Nang, a minet, ule im a lölös se nöngön tua wawas ösu abo iuo re nöngön? \qt* \q1 \qt Ma ule im a lölös se nöngön tua akara?” \qt* \m \v 56 A lölös möxö minet tua akara, ine a magingin saban. Ma abo warkurai te Moses ixobo isik lölös kö magingin saban. \v 57 Ma lamun ire tabo tengen deek uruso xö God. Meringan kölöme re Jisas Krais, a Orong ke ire, io, God ixo tabaa ire ma lölös sua wawas ösu a minet. \p \v 58 Io nang, abo tönö deek ke e kölöme re Krais, mum morobo mana tuu lölös, me mum bele öbala lo re laa rua ögigie e mum. Mum morobo mana isik kirip e mum iat urungan kö tinörön kö Orong, möxösa, mum mo ösöxö bere mum kobo rörörön tataun kö Orong. \c 16 \s1 A tuluwok nang tabo tile urungan tö idi abo Jerusalem \p \v 1 Io, na e maa rua winörö ulamun abo tuluwok nang mum bo bulbulus etoxin ulamun a marakörö re God tingan Jerusalem. Mum morobo mana pet bie xarnang e xo tengen sik kö marakörö ne lotu meriso Galesia bere idi tabo pet bie. \v 2 Xöbo Sade a öngöng mere mum irabo bulus tewe a dauleng ne tuluwok eöt kö usen i kip, xalik mum korobo sasaxan tua bulus etoxin kö axana bung nang e rabo wanot. \v 3 Ma nang bara e wanot urungan te mum e rabo geet a dauleng ne tinenge maras me e rabo isik urungan kö nangadi ewe mum morobo pere kos lo. Me e rabo tile idi arixe ma ina ginigeet bere idi tabo kip abo arabaa re mum urungan Jerusalem. \v 4 Ma nang bara i töxödös sik mon bara e rabo wan bölök, io, idi tabo wan arixe me e. \s1 Pol i maa rua nuan uri Korin \p \v 5 Ma nang bere e wan saxit a lagunon taxin Masedonia, e rabo wan uri re mum. Me e tengen bira, möxösa, a turunon bere e rabo wan uri Masedonia. \v 6 Me e döxömen bara e rabo kis lilis gut sik bang me mum pingan, bara e eöt tua kinis ösaxit a texe möxö labur arixe me mum pingan. Io nang, mum morobo eöt tua rorop e xö nuan te e nang e önan uxe. \v 7 E kobo maa rua werwere e mum nixinen kalik e rabo kis aulik mon me mum, me e rabo wan esexere. Kaim. E maa xöba bere e rabo kis bang me mum nang bara a Orong i öbala sik e. \v 8 Inexalik bara e rabo xisixis iat ta Epeses ot kö bung möxö Pentikos, \v 9 möxösa, God iri sawang a ngas sö e rua xikip a oleleng ne inone xö tinörön te e, ma oleleng nangen idi te maa rua tinuu wi e. \p \v 10 Ma nang bere Timoti irabo wan urungan te mum, e maa xöba bere mum morobo öga lo ine bara i karabo burin te laa nang i xisixis kaluluonin e mum. Ruasa, möxösa, ine ibo sösölök a tinörön kö Orong xarnang e bo wewet bölök. \v 11 Io nang, kaim pe öng irabo pere ösu ine. Mum morobo tile ine arixe ma malum pö ine rua tinawuxus baling ura rö e, möxösa, e bo xixiset me ine arixe mabo tönö ire. \p \v 12 Io, me e maa rua winörö ulamun e Apolos, a tönö ire. E xo öxaxat ölölös ine bere irabo wan arixe mabo tönö ire urungan te mum. Turunon saxit, ine kaim kö maa rua nuan, ma lamun irabo wan melamu nang bara i eöt. \s1 A tinenge ne aöxaxat \p \v 13 Mum morobo tumarang me mum morobo tuu lölös sik kö lalaa nang mum mo nunu xönan. Mum morobo balamasa sik me mum morobo lölös. \v 14 Me mum morobo pet abo lalaa xirip ma abalamu. \p \v 15 Mum mo ösöxö bara barama re Sepanas idi abo sisila ne Kristien mee Akaia, me idi toxo isik idi iat tua rorop a nangadi re God. Abo töke kölöme re Krais, e öxaxat e mum \v 16 pua ii ölik e mum urungan köbo mangana duöng bira ma urungan köbo duöng kirip nang idi te tuu arixe xö ina tinörön ma lölös. \v 17 E axanan ulamun a inot te Sepanas me Potunatus me Akaikus. Mum kirip mo köbo eöt tua nuanot ura re e, ma lamun i wawara bara idiet tere kip a xönö maop pe mum pua werwere e. \v 18 Idiet te ödeek a to re e ma re mum bölök. Io nang, mum morobo perexulen ina mangana tödi biringan bere i töxödös sua ii idiet. \s1 A tinenge ne aöga re Pol \p \v 19 A marakörö ne lotu xöbo lagunon na Esia, idi te tile a tinenge ne aöga urungan te mum. Akuila me Pirisila idu arixe ma marakörö ne lotu nang tobo orot etok arixe xö gunon te idu, idi bölök te axanan köba rua tile a tinenge ne aöga urungan te mum. \v 20 Ma abo tök ke ire kölöme re Krais na, idi te tile a tinenge ne aöga urungan te mum. Mum morobo öga lo a öngöng kabise arixe ma töxödös ne amum. \p \v 21 E, e Pol, e geet ina tinenge ne aöga na, arixe ma limeke iat. \p \v 22 Ewe re öng nang i kobo maa ulamun a Orong, God irabo ögarin esexerein ine. Orong, örö miang. \p \v 23 A abalamu re Jisas a Orong irabo kis arixe me mum. \p \v 24 E isik a mamaa re e urungan te mum kirip kölöme re Krais Jisas. Amen.