\id MAT - Bimin NT -Papua New Guinea 2008 (web 2014) \h Matyu \toc1 Weng Kal Ken Ati Matyu ete Bose te. \toc2 Matyu \toc3 Mat \mt2 Weng Kal Ken Ati \mt1 Matyu \mt2 ete Bose te. \c 1 \s1 Yesus em Awalik Kumel im Wiin te. \p \v 1 Kale, Mesaya Yesus em awalik kumel im wiin te. Yesus e Debit em angin kelei, Debit be Abalakam em min dow ete te.\x * \xo 1:1 \xt Talfut Kese 22:18; 1 Kamok im Sang 17:11\x* \p \v 2 Beem sang e kanekote: \li2 Abalakam e Aisak em alew kese kale. \li2 Aisak e Sekow em alew kese kale. \li2 Sekow e Suda so akalem awkunum kumel so im alew kese kale. \li1 \v 3 Suda e Feles so Sela so im alew kelei, Tamal u aso im auk kesu kale. \li2 Feles e Kesolon em alew kese kale. \li2 Kesolon e Alam em alew kese kale.\x * \xo 1:3 \xt Talfut Kese 38:29-30; Ilut 4:18-22\x* \li1 \v 4 Alam e Aminadaw em alew kese kale. \li2 Aminadaw e Nason em alew kese kale. \li2 Nason e Salmon em alew kese kale. \li1 \v 5 Salmon e Boas em alew kelei, Elakaw u em auk kesu kale. \li2 Boas e Obet em alew kelei, Ilut u em auk kesu kale. \li2 Obet e Sesi em alew kese kale.\x * \xo 1:5 \xt Ilut 4:13-17\x* \li1 \v 6 Sesi e emisik kamok fian Debit em alew kese kale. \li2 Kelei, Debit e Solomon em alew kelei, Ulia em kalun waneng u Solomon em auk kesu kale.\x * \xo 1:6 \xt 2 Samuel 12:24\x* \li1 \v 7 Solomon e Elekoboam em alew kese kale. \li2 Elekoboam e Abiya em alew kese kale. \li2 Abiya e Asa em alew kese kale. \li1 \v 8 Asa e Sekosabat em alew kese kale. \li2 Sekosabat e Sekolam em alew kese kale. \li2 Sekolam e Usia em alew kese kale. \li1 \v 9 Usia e Sotam em alew kese kale. \li2 Sotam e Akas em alew kese kale. \li2 Akas e Kesekia em alew kese kale. \li1 \v 10 Kesekia e Manase em alew kese kale. \li2 Manase e Emon em alew kese kale. \li2 Emon e Sosaya em alew kese kale. \li1 \v 11 Sosaya e Sekoyakim so akalem awkunum kumel so im alew kese kale. \p Biim bisiw ding dim kabalak e, maka i teleko, Suda kawtiw biilo Babilon abiw mutuk fian kalo yemde unsiliw kale.\x * \xo 1:11 \xt 2 Kamokim 24:14-15; 2 Kamok im Sang 36:10; Selemaya 27:20\x* \v 12 Beli, biim Babilon abiw mutuk fian ka kel bisiliw ding so, aneng beem iti kolewsiliw ding dim bakate, \b \li2 Sekoyakim e Sealtiel em alew kese kale. \li2 Sealtiel e Selubabel em alew kese kale.\x * \xo 1:12 \xt Esla 3:2\x* \li1 \v 13 Selubabel e Abiut em alew kese kale. \li2 Abiut e Elyakim em alew kese kale. \li2 Elyakim e Asol em alew kese kale. \li1 \v 14 Asol e Sadok em alew kese kale. \li2 Sadok e Akim em alew kese kale. \li2 Akim e Eliut em alew kese kale. \li1 \v 15 Eliut e Eleasal em alew kese kale. \li2 Eleasal e Matan em alew kese kale. \li2 Matan e Sekow em alew kese kale. \li1 \v 16 Sekow e Yosew em alew kelei, \li2 Yosew e Malia um imok kese kale. \p Keko beli, Malia u Yesus dukului, kunum waneng i aul beem wiin e “Mesaya!”, dangsiliw kale. \p \v 17 Beli, Abalakam teleko, Debit em dim kabalak e, mutum kel dow kesiliw kale. \m Kesomeliwi, Debit teleko, Suda kawtiw i Babilon abiw mutuk fian kalo unsiliw ding kabalak e, bakati mutum kel dow kesiliw kale. \m Keliwi, biim Babilon alenaliw ding teleko, Malia um Mesaya dukusu ding kabalak e, it mutum kel dow kesiliw kale. \s1 Malia um Yesus Dukusu Sang te. \p \v 18 Malia um Yesus Kulais dukusu sang e kanekote: Kunum mak em wiin e Yosew alenale kale. Kunum be Yesus em auk Malia ulo tonol keumeko, “Kuloki te!”, wangeko, alenale kale. Keko beli, alew bi kule kule kelinba ke alenaliw ding kabalak e, Sunbin-Finik em kitil e waneng buulo aul kumun keumse kale.\x * \xo 1:18 \xt Iluk 1:27,35\x* \v 19 Keumei, Yosew e watemete: “Ai! U aul kumun kelu kai!”, angeko, koumomin ibolow kese kale. Koumomin ibolow kese kate, Yosew e kiol kuw kunum ke alenale kasike, e kawtiw im kiin dim e “Mesik u inkal keloku kai!”, angomelei, yawal keko, koumomin ibolow memen kese kale. \v 20 Keko beli, Kamok Fian em dabalakamin finik mak fiteweko, kiin dem sin bokolewomele: “Wee! Yosew, kamok fian Debit em angin kutaka! Ku kanelom finganemokolew te! Sunbin-Finik em kitil e Malia buulo aul kumun keumbe kasike, ku waneng buulo kame kulolewka! \v 21 Ku kilele kilila! Auk bu kunum aul mak dukuloku te. Dukului, beem wiin e ‘Yesus\f + \fr 1:21 \ft 1:21 Yesus em wiin e mongom so te. Beem mongom e kanekote: “Sunbin-Got e num kuankemin kakabuluw deiw be okileweko, sunsun finik so kulomin deiw dim kel koyemkabe te.”\f*!’ dangolewka! Nimtew angom? E teleko, akalem angin im ibolow sili sili kukuw beem kuankemin deiw okileweko, finik so deiw mo koyemomin deiw kukuyemoke kasike.\x * \xo 1:21 \xt Iluk 1:31; 2:21\x* \p \v 22 Feinka! Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Aisaya em sua em bokose weng e kame dem gilako, fein ki keloke kasike. E bokoyemomele: \q1 \v 23 ‘Waneng seiw mak kunum so akalinba waneng mak aul kumun kesomi, aul dukuloku te. \q2 Dukului, kawtiw i aul beem wiin e ‘Emanuel’ dangokoliw te.’, \m yangse kale.”, angeko, Yosew elo dangse kale. ‘Emanuel’ beem mongom e kanekote: ‘Sunbin-Got nuso be te!’\x * \xo 1:23 \xt Aisaya 7:14\x* \v 24 Keko beli, Yosew e baba teineko, Kamok Fian em dabalakamin finik beem dange weng be fein geleweko, Malia ulo kuluse kale. \v 25 Kulusomelei, auk buum kumun kebu ding kabalak e, Yosew e uso kal bonggulinba kese kale. Kesomi, um aul dukusu ding kabalak e, e aul beem wiin e “Yesus” dangse kale.\x * \xo 1:25 \xt Iluk 2:21\x* \c 2 \s1 Kal Kunum Talsiliw im Sang te. \p \v 1 Beli, yemkal biim Sudia aneng fian em abiw mutuk fian Betelekem ka biliw ding kabalak e, Malia u Yesus elo dukusu kale. Beem ding dim kabalak e, Kelot e aneng fian beem emisik kamok fian kebele ete kale. \p Keko beli, ataan telbe dulum elote, kal kunum min mak teleko, Selusalem abiw mutuk fian kalo teleko, kawtiw mali ilo dakalalomeliw: \v 2 “Suda kawtiw im aul beliw kamok fian e nal kel be ye? Akalem ailbin ataan talbe dulum kel fitewei, nu atemeko, elo gelew teleko, akalem wiin fian daolew kem talbuluw te.”, angeko, dakalasiliw kale.\x * \xo 2:2 \xt Teing Bakamin 24:17\x* \v 3 Dakalaliwi, emisik kamok fian Kelot so, Selusalem abiw mutuk fian kasel iso, alik alik i biim dakalaliw weng be kiliko, yol yol angeko, ibolow fukunin tiaktiak kesiliw kale. \v 4 Keliwi, emisik kamok fian be Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum iso, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel eso, akalem angin iso, alik alik ilo gaayemei, i teliwi, e ilo dakalomele: “Mesaya beelo nal kel duku kembu a?”, yangeko, dakalase kale. \v 5 Dakalalei, isik yan weng bokolewomeliw: “Waneng mak Mesaya beelo Sudia aneng fian em Betelekem abiw mutuk fian ka kel duku kembu te. Nimtew angom? Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Maika e fut mak boko, bokolomele: \q1 \v 6 ‘Sudia aneng fian em Betelekem abiw mutuk fian kasel yu ibolow fukuniwete: \q2 ‘Ibo! Num abiw mutuk kale sak wiin banim kebe kai!’, angeko, bokoliw te. \q2 Kate babo! Yu kilele kililina! \q2 Yom abiw mutuk fian kel kunum kamok fian mak fitewsomelei, \q2 e Isalael kawtiw nulo fein yeteboke te.’, \m yangse kale.”, dangsiliw kale.\x * \xo 2:6 \xt Maika 5:2; Sion 7:42\x* \v 7 Dangiwi, emisik kamok Kelot be biim dangsiliw weng be kilisomi, yawal deiw kel kal kunum min biilo awkol kuw gaayemei, i teliwi, e ilo dakalalomele: “Nalem ding ete fial be ailei, yu elo atemsiliw a?”, yangeko, dakalase kale. Dakalalei, i yan weng bokolewsiliw kale. \v 8 Bokolewiwi, e kitil weng mak bokoyemomele: “Yu kitil keko, ‘Aul be nal kel be ya?’, yangeko, elo fenoliwka! Fensomi, elo atemiw tewe, yu iti teleko, nelo bokonemoliwka! Bokonemiwi, nakati uneko, em wiin daolewoki te.”, yangeko, ilo Betelekem abiw mutuk fian kalo yemdase kale. \v 9-10 Yemdalei, i em bokoyemse weng be kiliko, fein unsiliw kale. Im unomin kesiliw ding kabalak e, fial fian be iti ailbelei, i elo atemeko, kalfong fian mak kesomi, fial beelo iti gelewsomi, “Fial be aul beliw beem am be dim moko, am gong dim fung ange be kai!”, angeko, atemsiliw kale. \v 11 Atemsomi, am tem uneko, aul beliw so, auk Malia uso yat biliwi, yetemsiliw kale. Yetemeko, katin bukbuk angeko, aul beem wiin daolew kesomi, ikalem mesesem de talsiliw men be busuko, gol so, kual so, kamge so ais gom so, alik alik be matem dako, elo dulewsiliw kale. \fig |alt="Wise men" src="IB04104.tif" size="col" loc="Dr. Farid Faadil ©International Bible Society. Used with permission." ref="Matyu 2:11" \fig*\x * \xo 2:11 \xt Sim Fut 72:10-15; Aisaya 60:6\x* \p \v 12 Keko beli, Sunbin-Got e ilo kiin dem dim kel bokoyemomele: “Yutaka! Yu kanelom iti emisik kamok fian Kelot em fukun unokoliw te!”, yangse kasike, i nanew deiw elote feneko, iti ikalem aneng elo unsiliw kale. \s1 Yosew Yelimel i Fon Unsiliw em Sang te. \p \v 13 Keko beli, Kamok Fian em dabalakamin finik mak fiteweko, Yosew elo kiin dem sin bokolewomele: “Ku aul beliw so auk so bi kuluko, Isiw aneng fian kalo fon unolewka! Ka kel nem ‘Kame yu iti kaleelo telina!’, kangoki weng fenolewka! Nimtew angom? Kelot e aul beliw beem alomin deiw feneme kasike.”, dangse kale. \v 14 Dangei, e fein aul beliw yat biilo kuluko, kutiliw kebele akate, fongate akate ilo Isiw aneng fian kalo yemde unse kale. \v 15 Yemde unei, i ka kel Kamok Fian em weng kal ding fensiliw kale. Beem deiw e, i Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum mak em sua kel bokoyemse weng be ki kelewsiliw kale. E fut tem boko, bokolomele: \q2 “Nakalem aul elo Isiw aneng fian kalote gaaloki te.”, \m angse kale. \p Beli, i Isiw aneng fian ka kel bomeliwi, emisik kamok Kelot em “Kuanok!”, angomi, ding fensiliw kale.\x * \xo 2:15 \xt Osea 11:1\x* \s1 Kunum Aul Beliw ilo Yemaliw em Sang te. \p \v 16 Beli, emisik kamok fian Kelot beem kuaninba bise ding dim kabalak e, e atemomete: “Kal kunum min bi dasuw kenemeko, telinba keliw kai!”, angomi, kaisuw fian kesomi, wonuk so kunum ilo bokoyemomele: “Yu uneko, Betelekem abiw mutuk fian beem kunum aul beliw so, abiw mutuk fian beem mewso biliw kunum aul beliw biso, aul biim itol e alew mak kelinba biliw kunum aul beliw alik alik ilo yeniwi, i kuanoliwka!”, yangse kale. Nimtew angom? E kal kunum min biim dangsiliw weng be ibolow fukunete: “Kanese ding kabalak e, fial be fitewe kai.”, dangiwi, e kilise kasike. \v 17 Kanele beem dulum elote sua kel akate, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Selemaya e weng mak bokosomelei, kame em ding dim e em bokose weng be dem gilako, fein ki kelewse kale. E fut tem boko, bokolomele: \q1 \v 18 “Alama\f + \fr 2:18 \ft 2:18 Sua kel e, Sekow e akalem kalel Elesel um fom e Alama abiw ka kel womkuko, amemin fian mak kese kale. (Talfut Kese 35:19). Alama e Betelekem abiw mutuk fian em mewso keko, alenale kale.\f* aneng ka kel, kunum waneng i amemin fian mak kilisiliw te. \q2 Nimtew angom? Elesel um dow wanggel ikalem aul im delim amebiliwi, im ibolow menew so keyemomin deiw banim kese kasike. \q2 Feinka! Ikalem aul isik alik alik yeniwi, kuansiliw kasike.”, \m angse kale.\x * \xo 2:18 \xt Talfut Kese 35:19; Selemaya 31:15\x* \s1 Yosew Yelimel i iti Isiw aneng fian kolewsiliw em Sang te. \p \v 19 Keko beli, Yosew em Isiw aneng fian ka kel alenale ding kabalak e, Kelot e kuanse kale. Kuanei, Kamok Fian em dabalakamin finik mak iti fiteweko, Yosew elo kiin dem sin weng mak bokolewomele: \v 20 “Kame, aul beliw yat yemdeko, Isalael aneng fian kalo unolewka! Aul beem maka kelewbiliw kunum bikati kuansiliw kasike.”, dangse kale. \v 21 Dangeko, unei, Yosew e aul beliw yat kuluko, iti Isalael aneng fian kalo unsiliw kale. \v 22 Uneko, ka teleko, kililiwete: “Alkelaus e akalem alew Kelot em abin kuluko, kame emisik kamok fian keembe te.”, yangsiliw kale. Yangiwi, yelimel bi Sudia aneng fian elo unomin fingansiliw kale. Finganemiwi, Sunbin-Got e akalem dabalakamin finik mak dabalei, e Yosew em dim fiteweko, kiin dem sin “Ku kanelolewka!”, dange weng mak bokolewomele: “Yelimel yu Galili aneng fian kalo uneko, ka biliw etaka!”, dangse kale. \v 23 Dangei, yelimel i fein uneko, Galili aneng em abiw mutuk fian Nasalet kalo uneko, ka kel alenaliw kale. Keko kasike, ibik ete, kunum waneng i Yesus elo atemeko, bokolewomeliw: “Ku Nasalet kayak kute te!”, dangenaliw kale. Beem dulum elote Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum im angsiliw weng bakati fein ki kese kale.\x * \xo 2:23 \xt Aisaya 11:1; 53:2; Iluk 2:39; Sion 1:45\x* \c 3 \s1 Sion em Sang te. \p \v 1 Beem ding kabalak e, ok da koyemkemin kunum Sion alenale kale. E Sudia aneng fian em kawtiw banim dim ka kel belei, em dim talsiliw kunum waneng ilo Sunbin-Got em kukuyemin weng bakayemkakamale kale. \v 2 E bokoyemomele: “Yu ibolow sili sili kukuw koleweko, Sunbin-Got em kiin dim kiol kunum waneng kemoliwka! Nimtew angom? Abiil tikin em gawman ding dim e kame mewso kebe kasike.”, yangse kale.\x * \xo 3:2 \xt Matyu 1:15; 4:17\x* \p \v 3 Sion beem dulum elote Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Aisaya e weng mak fut tem boko, bokose kale. Kame em angse weng be dem gilako, fein ki kese kale. E bokolomele: \q1 “Kawtiw banim dim elote kunum mak gaanin fian mak gaanko, bokolomele: \q2 ‘Kamok Fian em deiw memen kelewina! \q2 Akalem deiwkim aim tem be kilelina!’, \m yangse kale.”, angeko, fut tem bose kale.\x * \xo 3:3 \xt Aisaya 40:3\x* \p \v 4 Keko beli, Sion e kamel samal im kalim benesiliw ilim minggisomelei, samal kal yewet mak kuluko, akalem kakam falal kelewbomelei, sak kuieng so, mong tugul abal so, bete kuw wanenale kale.\x * \xo 3:4 \xt 2 Kamokim 1:8\x* \v 5 Wanbomelei, Selusalem abiw mutuk fian kasel so, Sudia aneng fian kasel iso, Yoldan bang em mewso biliw kawtiw iso, kawtiw alik alik bi Sion elo atebam talsiliw kale. \v 6 Telesomeliwi, ikalem ibolow sili sili matem kaim daliwi, Sion e ilo ok da koyemse kale. \p \v 7 Beli, Falisi kawtiw so, Satyusi kawtiw iso, alik alik ikati “Sion e nulo ok da koyemoka!”, angomi, em fukun talsiliw kale. Teliwi, e ilo bokoyemomele: “Kimon so sokyan muluwel atew yutaka! Sunbin-Got e yulo kaisuw duyemei, yu ilum fian mak kulokoliw te! Kasike kame kante yulo kaneko weng be bokoyemomele: ‘Yom dim tolomin keme kaisuw beelo fon unomin deiw mak be kai!’, yangse a?\x * \xo 3:7 \xt Matyu 12:34; 23:33\x* \v 8 Yu yom sili sili kukuw be fein koleweko, ibolow famdeliw tewe, yu yukalem kikis ibolow em kukuw be mali ilo kukulew kukulew kemoliwka! \v 9 Kate, yu kanelom bokolomeliw: ‘Abalakam e nukalem awalik kumel im kunum mongom te!’, angbokoliw te! Yu nem weng kale kilele kilina! Sunbin-Got e ki keko, tum kale kulusomi, Abalakam em muluwel dow banban mak duku koyemoke te.\x * \xo 3:9 \xt Sion 8:33,39; Ulom 4:12\x* \v 10 Feinka! Sek atul nam mak e memen keko, ais mongom mit mobe te. Ais angom be dem gilalinba kele tewe, Sunbin-Got e ais be gu mit mit dako, kubul de uneko, ais daloke te.”, yangse kale.\x * \xo 3:10 \xt Matyu 7:19; Iluk 13:6-9\x* \p \v 11 Yangesomelei, weng mak so bokoyemomele: “Fein! Yu yukalem ibolow famdeliwi, ne yulo sak ok kuw da koyemoki kate, nemteben mak kunum mak toloke te. Kunum be Kamok Fian kitil so kasike, nete ki keko, elo nam dokoleweko, em yan aum e nam delew uni te. Kamok beem toloke dim e, e yulo Sunbin-Finik so ais kainin atew so, ok atew da koyemoke te.\x * \xo 3:11 \xt Sion 1:26-27,33; Kalan Kunum 1:5\x* \v 12 Em teing dim e manggal eisneng atew mak aul teleko, wanin kal wolu kolew kemin dim beem wit wanin kubuleko, am dukuloke te. Kate, wit wanin em kal be kubuleko, ais sunsun kuaninbakabe ais kul tem kalo daloke te.”, yangse kale. \s1 Sion e Yesus elo Ok Da Kolewse em Sang te. \p \v 13 Keko beli, Yesus e Galili aneng kolewsomi, Yoldan bang kalo Sion elo “Ok da konemoka!”, angomi, elo dakalakam unse kale. \v 14 Dakalakam unse kate, Sion e elo ok da kolewomin ibolow kelinba kesomi, elo bokolewomele: “Ne kulo nam ok da kokemi te! Kute kuw nelo ok da konemew tewe, be ken te. Kate, Nimtew angom ete ku ‘Nelo ok da konemoka!’, nangom, telew a?”, dangse kale. \v 15 Dangei, Yesus e elo yan weng mak bokolewomele: “Babo! Ku nakalem kangi weng bete kuw kiliko, ok da konemolewka! Feinka! Nu Sunbin-Got em ‘Kanelina!’, yangbe weng be, kiol kuw gelewemoluwka!”, dangse kale. Dangei, Sion e em bokolewse weng be fein kiliko, elo ok da kolewse kale. \v 16 Kolewei, Yesus em iti matem telse ding dim kabalak e, abiil tikin be busok angei, e atemete: Sunbin-Got em Sunbin-Finik e awon abim emdiw kawkaw mit elo teleko, Yesus em dim teinse kale.\x * \xo 3:16 \xt Sion 1:32\x* \v 17 Teinei, abiil katiw elote weng mak bokolomele: “Aul be nem ibolow mutuk fian so dulewbi aul ete te! Ne beem dulum elote kalfongbi te.”, angse kale.\x * \xo 3:17 \xt Sim Fut 2:7; Aisaya 42:1; Matyu 12:18; 17:5; Iluk 9:35\x* \c 4 \s1 Seten-Ataanim em Yesus elo Kak Kelewse em Sang te. \p \v 1 Beli, Sunbin-Finik e “Seten-Ataanim e Yesus elo kak kelewoka!”, angeko, Yesus elo kawtiw banim dim kalo dabele unse kale.\x * \xo 4:1 \xt Kibulu 2:18; 4:15\x* \v 2 Uneko belei, e wanin kulinba kebelei, akalkafo akalkafo 40 kel ding kelei, e yemen tew teinse kale.\x * \xo 4:2 \xt Aneng Kolew 34:28\x* \v 3 Keko beli, Seten-Ataanim e elo kak kelewomin teleko, bokolewomele: “Kute Sunbin-Got em Min kelew tewe, tum kaleelo wanin keleweko, wana!”, dangse kale. \v 4 Dangei, Yesus e yan weng bokolewomele: “Sunbin-Got em fut tem e weng mak bokolomele: \q1 ‘Kunum waneng im sunsun finik so biliw ibolow fukunin e wanin kaleemdiw emisik bate! \q1 Nimin ete Sunbin-Got em finik so weng bete kuw kiliko, gelewiw tewe, bite kuw diwkuw finik so bókoliw te. \m ange eli!”, dangse kale.\x * \xo 4:4 \xt Sawa Weng 8:3\x* \p \v 5 Dangei, Seten-Ataanim e Yesus elo Sunbin-Got akalem abiw mutuk fian kalo debeleko, Sunbin-Got em am yol am tikin dim mo koleweko, \v 6 bokolewomele: “Ku Sunbin-Got em Min tewe, kame yol mit una! Nimtew angom? Sunbin-Got em fut tem bokolomele: \q1 ‘Sunbin-Got e akalem yemdakamin finik ilo weng kitil mak bokoyemei, i teleko, \q2 kauleko, kilele kalgelmo kekemokoliw te. \q1 Kekemiwi, ku yol mit telew tewe, \q2 tum kang akal nam kene te.’, \m ange kasike.”, dangse kale.\x * \xo 4:6 \xt Sim Fut 91:11-12\x* \v 7 Dangei, Yesus e yan weng bokolewomele: “Sunbin-Got em fut tem akal bokolomele: \q1 ‘Yu kanelom yukalem Kamok Fian Sunbin-Got beelo sak kak kelewbokoliw te!’, \m ange eli!”, dangse kale.\x * \xo 4:7 \xt Sawa Weng 6:16\x* \p \v 8 Dangei, Seten-Ataanim e iti Yesus debeleko, amgu tikin tiakim dim mak mo koleweko, alik alik kunum mongom angom im aneng aneng angom beso, im on kisol so eisneng beso, alik alik eisneng be kukulewse kale. \v 9 Kukuleweko, bokolewomele: “Ku gatak wakas keko, nem wiin daonemew tewe, ne alik alik mesesem eisneng angom be fein kulo dukemoki te!”, dangse kale. \v 10 Dangei, Yesus e elo yan weng bokolewomele: “Seten-Ataanim ku asina! Sunbin-Got em fut tem e bokolomele: \q1 ‘Yu Kamok Fian Sunbin-Got beem wiin ete kuw daolewboliwka! \q2 Yu akalem wiin ete kuw dawsulboliwka!’, \m angse kale.”, angeko, dangse kale.\x * \xo 4:10 \xt Sawa Weng 6:13\x* \v 11 Dangei, Seten-Ataanim e Yesus elo kolew unei, Sunbin-Got em yemdakamin finik i em mit mewso teleko, elo dokolewsiliw kale. \ms1 Yesus em Aluwse em Sang te. \mr (Matyu 4:12–9:34) \s1 Galili Aneng kel Aluwbamin Kilse em Sang te. \p \v 12 Beli, deiw mak ding mak, Yesus e kililete: “Wonuk so kunum i Sion elo sok am tem da kolewsiliw kai!”, angiwi, e kilisomi, Galili aneng fian em\x * \xo 4:12 \xt Matyu 14:3; Mak 6:17; Iluk 3:19-20\x* \v 13 abiw mutuk fian Nasalet kalo unse kale. Uneko, akalem tanbelse abiw mutuk fian Nasalet be iti kolewsomi, Galili okmun beem mit mewso kele abiw mutuk fian Kafelneam kalo uneko, ka kel alenale kale. Aneng be, Sebulun so Naftali so, kunum mongom alew biim aneng kese kale. \v 14 Kanese beem dulum elote Sunbin-Got em bontem dim kunum Aisaya em sua kel bokose weng be fein dem gilase kale. E bokolomele: \q1 \v 15 “Sebulun aneng kasel so, \q2 Naftali aneng kasel iso, \q2 Galili okmun beem dim biliw kawtiw iso, \q2 Yoldan bang beleng beem dim biliw kawtiw iso, \q2 Isalael kawtiw im ibik biliw Galili aneng kasel iso, \q2 alik alik kunum waneng yu kilele kililina!\x * \xo 4:15 \xt Aisaya 9:1-2\x* \q1 \v 16 Kunum waneng kutiliw dim kakabiliw kawtiw i \q2 ailbin fian mak atemokoliw te. \q2 Feinka! Kuanin atew keko, mililiw dim kakabiliw kawtiw im dim e dong fian mak ailoke te.”, \m angse kale. \s1 Emsik Kalan Kunum ilo Gaayemse em Sang te. \p \v 17 Beem ding dim kabalak e, Yesus e Sunbin-Got em kukuyemin weng bokolomin kilse kale. E bokolomele: “Yu ibolow sili sili kukuw koleweko, Sunbin-Got em kiin dim kiol kunum waneng keboliwka! Nimtew angom? Abiil tikin em gawman ding dim e kame mewso kele kasike.”, yangse kale.\x * \xo 4:17 \xt Matyu 3:2; 19:27\x* \p \v 18 Yangeko, Yesus em Galili okmun falal kakabe ding dim kabalak e, e awkunum kumel takam takamin kunum alew mak yetemse kale. Kunum mak em wiin e Saimon Fita ete te. Akalem awkunum em wiin e Andulu ete te. I takam wakal men so takam takabiliwi, yetemse kale. \v 19 Yetemomi, e aso ilo bokoyemomele: “Wee! Kaso yutaka! Kaso yu nelo nenggelew teliw kano, ne yulo kunum waneng kulamin kukuw kukuyemoki te.”, yangse kale. \v 20 Yangei, fein, aso i em bokoyemse weng be fein kiliko, fongate akate ikalem wakal men be welel koleweko, Yesus elo gelew unsiliw kale. \p \v 21 Keko beli, Yesus so aso iso kakabomeliwi, e iti awkunum kumel alew mak yetemse kale. Aso biim wiin e Sekow so, Sion so te. I Sebidi em muluwel keko, ikalem alew so kunuw dim bomi, takam wakal men benebomi, alenaliw kale. Biliwi, Yesus e aso ilo gaayemei, aso i em bokoyemse weng be kiliko, \v 22 kunuw dim ka biliw elote alew Sebidi so, kunuw so, alik alik be fongate akate koleweko, Yesus elo gelew unsiliw kale. \s1 Wakamin so Kawtiw ilo Kilelyemse em Sang te. \p \v 23 Keko beli, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum iso, Galili aneng fian beem aneng aneng angom ka kakabiliw ding dim be, e Suda kawtiw im wensankabiliw am dim kel kukuyembomi, abiil tikin em gawman Weng Kal Ken Ati be bakayembomi, kal wanin auk so biliw kawtiw alik alik biilo kilelyembom, alenale kale.\x * \xo 4:23 \xt Matyu 9:35; Mak 1:39; Kalan Kunum 10:38\x* \v 24 Bomelei, kunum waneng i em kanese kukuw be atemeko, Silia aneng fian em kasel ikati kanese sang be kilisiliw kasike, i wakamin kawtiw so, betbet fian kebiliw kawtiw so, aneng matil tom yebe kawtiw so, sak walwal kuw kilikili kebiliw kawtiw so, teing yout yan yout nam kawtiw so, alik alik kawtiw biilo yemde teliwi, Yesus e ilo kilelyemse kale.\x * \xo 4:24 \xt Mak 6:55\x* \v 25 Kilelyemei, kunum waneng banso banso Galili aneng fian so, Dekabolis aneng fian so, Selusalem abiw mutuk fian so, Sudia aneng fian so, Yoldan bang em ataan talbe dulum ka biliw kawtiw so, alik alik i ikalem abiw kolewsomi, Yesus elo geleweko, eso makuw unsiliw kale.\x * \xo 4:25 \xt Mak 3:7-8\x* \c 5 \ms1 Kawin Muk Kang Tikin Dim kel Kukuyemse em Sang te. \mr (5:1–7:29) \s1 Kalfongeko, Kakatemoliwka! \p \v 1 Beli, Yesus e elo gelew talsiliw kawtiw banso banso bi yetemse ding dim kabalak e, e kawin muk kang dim kel teinse kale. Teinei, akalem gelewkabiliw kunum i em teine dim ka kel mewso teliwi, e \v 2 ilo kukuyemin weng mak bokoyemomele: \q1 \v 3 “‘Nu Sunbin-Got elo kilele kal kelinba kebuluw o!’, angeko, beem dim ibolow sakik so kebiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom? \li2 Abiil tikin em gawman keloke ding dim e, yu ka kel bokoliw kasike.\x * \xo 5:3 \xt Aisaya 57:15\x* \li1 \v 4 Kal anggil ilum kulubiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom? \li2 Sunbin-Got e yom ibolow ilum be atemeko, menew ibolow so keyemoke kasike.\x * \xo 5:4 \xt Aisaya 61:2-3; Fitew Dase 7:17\x* \li1 \v 5 Ibolow falit kekabiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom? \li2 Sunbin-Got e yulo wiin fian mak duyemeko, yulo kawin kale fan atew duyemoke kasike.\x * \xo 5:5 \xt Sim Fut 37:11\x* \li1 \v 6 Mali im sili sili kukuw atemsomeliwi, ‘Sunbin-Got kutaka! Ku sili sili kukuw be kilelyema o!’, dangeko, beem mongom ete ok tew yemen tew emdiw kebiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom? \li2 Sunbin-Got e yom ibolow fukunbiliw be ki kemoke kasike.\x * \xo 5:6 \xt Aisaya 55:1-2\x* \li1 \v 7 Mali kawtiw mak ilo kinkin ibolow so keyemeko, biim ibolow fukunkabiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom? \li2 Sunbin-Got e yukati kinkin ibolow so keyemboke kasike. \li1 \v 8 Sunbin-Got em kiin dim e ibolow tokotoko ken so keko, biliw kawtiw yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom? \li2 Yu Sunbin-Got elo fein atemokoliw kasike. \li1 \v 9 Kasak sen dukukabiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom? \li2 Sunbin-Got e ‘Yu nakalem muluwel te!’, yangoke kasike. \li1 \v 10 Sunbin-Got em ibolow fukunin gelewbomi, beem dim e ilum kulukabiliw kunum waneng yutaka! Yu kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom? \li2 Abiil tikin em gawman keloke ding dim e, yu ka kel bokoliw kasike.\x * \xo 5:10 \xt 1 Fita 3:14\x* \p \v 11 Yu nelo “Fein!”, nangeko, nelo nenggelewiw kasike, beem mongom ete mali kawtiw i yulo desi keyemeko, funum weng bokoyemeko, yulo yeniw tewe, yu kalfongeko, kakatemoliwka!\x * \xo 5:11 \xt 1 Fita 4:14\x* \v 12 Nimtew angom? Abiil tikin katiw kel yu yan fian mak kulokoliw kasike. Feinka! Yu kakateko, wimoliwka! Yu ibolow fukunina! Sua kel akate, nukalem awalik kumel i Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum ilo yulo kaneembiliw kukuw bakatetew keyemaliw kasike.”, yangse kale.\x * \xo 5:12 \xt 2 Kamok im Sang 36:16; Kalan Kunum 7:52\x* \s1 Yol so Ailbin so em Kiskiw Weng te. \p \v 13 Yangeko, Yesus e iti weng mak bokoyemomele: “Yu yol em fakam weng kale kililina! Yu yol emdiw keko, kawin kaleem abal kebiliw kawtiw kebiliw te. Yol e abal nam eisneng kate, beem abal be banime tewe, yu nono keleweko, iti abal nam kelewokoliw a? Deiw mak banim te. Kaneko kasike, yu abal banim yol be kuluko, sak fomdoliwi, kawtiw i yan deit san anung anung kelewokoliw te. \p \v 14 Yu kawin dim kaleem ailbin atew keko, kawtiw im kiin dim kaim kuw biliw te. Beemdiw, amgu tikin kel alakabe abiw mutuk fian mak mali kunum waneng im kiin dim e nam okmole te.\x * \xo 5:14 \xt Sion 8:12; 9:5\x* \fig |alt="Kirjath_Jearim" src="HK00376B.tif" size="col" ref="Matyu 5:14" \fig* \v 15 Yu yongom dong mak aileko, mesesem eisneng so kasi kolewbiliw a? Babo! Yu elo abisom dim kel ail kolewbeliw kano, mali kawtiw i yongom dong be atemeko, fein am matem telemokoliw kasike.\x * \xo 5:15 \xt Mak 4:21; Iluk 8:16; 11:33\x* \v 16 Be kaneko kasike, yom ailbin be aileko, kawtiw i yom ken kuw tokotoko kebiliw kukuw be atemeko, yom abiil tikin alakabe Kalew em wiin fian daolewokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 5:16 \xt Efesus 5:8-9; 1 Fita 2:12\x* \s1 Moses em yulo Kukuyemse Weng be Nam Banime te. \p \v 17 Yangeko, Yesus e weng mak so bokoyemomele: “Yu kanelom fukunomeliw: ‘Ne teleko, Moses em kukuyemse weng so, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum im weng bakameliw weng so kulu koyemoki te!’, angeko, ibolow fukunokoliw te! Babo! Ne teleko, biim yangenaliw weng beem mongom be kilele ki kelomin teli te.\x * \xo 5:17 \xt Ulom 3:31\x* \v 18 Feinka! Deiw mak ding mak abiil kale so kawin kale so alik alik be banimoke kate, Sunbin-Got em weng beem anung fong gel so mak nam banime te. Em kukuyemse weng alik alik be atin kuw fein keloke te.\x * \xo 5:18 \xt Iluk 16:17; 21:33\x* \v 19 Kaneko kasike, nimin kunum waneng ite mak kukuyemse weng be atemeko, beem anung fong gel mak kolewsomi, mali kawtiw im kanekabiliw kukuw bakati kukuyemiw tewe, kanekabiliw kunum waneng bi abiil tikin em kaneloke ding dim kabalak e, wiin banim kawtiw kebokoliw te. Kate, nimin kunum waneng ite mak Sunbin-Got em kukuyemse weng be kiol kuw atemeko, gelewbomi, em kukuyemse weng alik alik be mali kawtiw ilo kilele kukuyemiw tewe, i abiil tikin em gawman ding dim kel e, wiin fian so kunum waneng kebokoliw te.\x * \xo 5:19 \xt Sekow 2:10\x* \v 20 Yu kilele kililina! Yom ibolow be Sunbin-Got em kiin dim e kiol kuw kesomi, Falisi so, akalem kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum biso, alik alik biim ibolow fukunbiliw be bakilewinba keliw tewe, yu abiil tikin em gawman ding dim kalo nam uniw te.”, yangse kale. \s1 Ibolow Kaim Alelemin em Weng te. \p \v 21 Yangeko, Yesus e iti weng mak bokoyemomele: “Yu yukalem kawalik kumel im bokoyemsiliw weng be kilisiliw te. Im weng be kanekote: \q1 ‘Yu kanelom mali kawtiw ilo yeniwi, i kuanokoliw te!’, \m yangeko, iti bokoyemomeliw: \q1 ‘Nimin kawtiw ite mak mali ilo yeniwi, i kuaniw tewe, yu yeniw kawtiw biilo geeyembin dim elo mo koyemeko, geeyemboliwka!’, \m yangsiliw kale.\x * \xo 5:21 \xt Aneng Kolew 20:13; Sawa Weng 5:17\x* \v 22 Yangsiliw kate, nakati yulo bokoyemomeli: Nimin kawtiw ite mak ikalem akunum elo ibolow kaisuw kelewiw tewe, mali kawtiw mak teleko, kaneliw kawtiw biilo kawtiw diwyemin kunum em kiin dim kel mo koyemiwi, e ilo geeyemoke te. Keko beli, nimin kawtiw ite mak ikalem akunum elo ‘Ku ibolow goluw kunum kute te!’, dangiw tewe, mali kawtiw mak teleko, dangiw kawtiw biilo Isalael kawtiw num kak yetebiliw diwyemin kunum biim kiin dim mo koyemsomeliwi, i ilo geeyemboliwka! Keko beli, nimin kawtiw ite mak ikalem akunum elo ‘Ku wiin banim, baluw kunum kute te!’, dangiw tewe, kaneko, dangiw kawtiw bikati kilelbi boliwka! Mesik esik Sunbin-Got e kawtiw biilo geeyemeko, kuse weing dong tem da koyemoke kasike.\x * \xo 5:22 \xt 1 Sion 3:15\x* \p \v 23 Yu mesesem mak de teleko, ‘Sunbin-Got elo dulewoki te!’, angeko, em am yol am abisom teleko, ibolow fukuniwete: ‘Ibo! Nakalem nakunum so ilum so kebi kai!’, angiw tewe,\x * \xo 5:23 \xt Mak 11:25\x* \v 24 yu mesesem de unbiliw be ka kel sak dukusomi, kakunum beso ilum be kilelsomi, ken kuw boliwka! Bomeliwi, iti mesesem be de teleko, Sunbin-Got elo fein dukalewboliwka! \p \v 25 Mak kunum mak kulo geekemeko, diwyemin kunum em kiin dim kamde une tewe, kaso makuw unbiliw ding dim bakate, ku ilum eisneng be kiol kuw kelewbolewka! Mesik esik ilum so kunum be kulo diwyemin kunum em teing dim da kokemei, e kulo wonuk so kunum im teing dim da kokemei, isik kulo kamdeko, sok am tem da kokemokoliw kasike. \v 26 Yu kililina! Ku sok am tem ka kel bomi, tum win on kisol fian alik alik be ki wenolewka! Atin kuw wenokolew ding dim ete kuw, ku iti sok am tem be kolewko, kut tolokolew kasike.”, yangse kale. \s1 Osow Kemin em Weng te. \p \v 27 Yangeko, iti weng mak bokoyemomele: “Sua kel akate yu kilisiliw bakate: \q1 ‘Wee! Yu kanelom osow kemokoliw te!’, \m yangsiliw kate,\x * \xo 5:27 \xt Aneng Kolew 20:14; Sawa Weng 5:18\x* \v 28 nakati iti yulo bokoyemomeli: Nimin kunum ite mak waneng mak ulo watemeko, ibolow fukunom ete: ‘Ne uso kanenemoka!’, angeko, ibolow kuw fukuniw tewe, im kanebiliw ibolow fukunin be fein osow kekabe te. \p \v 29 Yu kilele ibolow fukunina! Kom kiin mali e kulo kamdeko, ‘Ku kukuw sili sili wa mak kema!’, kangeko, kamde uneme tewe, ku kiin mali be walu fomdo kololewka! Ku kiin mali waluko, kolew tewe, e ki keko, sili sili kukuw beem dulum elo nam kamde unoke kasike, i kom kal alik alik bakal nam weng dong tem da kokemokoliw te.\x * \xo 5:29 \xt Matyu 18:9; Mak 9:47\x* \v 30 Kom teing yuk e kulo kamdeko, ‘Kukuw sili sili wa kema!’, kangeko, kamde uneme tewe, ku yuk teing be gato fomdo kololewka! Ku yuk teing gato kolew tewe, e ki keko, sili sili kukuw beem dulum elo nam kamde unoke kasike, i kom kal alik alik bakal nam weng dong tem da kokemokoliw te.\x * \xo 5:30 \xt Matyu 18:8; Mak 9:43\x* \s1 Kunum Waneng Kulu Kolew Kolew Kemin em Weng te. \p \v 31 Sua kel akate, kawalik kumel i weng bokoyemiwi, yu kilisiliw bakate: \q1 ‘Nimin kunum ite mak ikalem kalel kumel ilo koyemomin ibolow keliw tewe, i ilo koyemkemin fut anung mak bosomi, ilo dukayemboliwka!’, \m yangenaliw kale.\x * \xo 5:31 \xt Sawa Weng 24:1-4; Mak 10:4\x* \v 32 Yangenaliw kate, nakati yulo weng mak bokoyemomeli: Nimin kunum ite mak ikalem kukuw kiol so, osow kelinba kalel kumel biilo koyemiw tewe, i sili sili nam kukuw kelokoliw te. Nimtew angom? Ikalem sen beem mongom ete i kalel kumel biilo kulu fakalan waneng keyemiwi, i nanew kunum kumel mak kuliw tewe, i osow nam waneng kelokoliw kasike. Beemdiw, iti kulokoliw kunum bikati osow kunum kelokoliw te. Nimtew angom? Isik akunum kumel biim kalel kulokoliw kasike.”, yangse kale. \s1 Weng Fawtuk Ayem Weng beem Weng te. \p \v 33 Yangeko, weng makso bokoyemomele: “Yom kawalik kumel i weng kitil weng mak dukuko, bokoyemomeliw: \q1 ‘Yu kililoliwka! Kamok Fian em kiin dim e fawtuk ayem weng mak bokoliw tewe, yom yangiw fawtuk ayem weng be fein dem gilaloka!’, \m yangenaliw kale.\x * \xo 5:33 \xt 1 Kolin 7:10-11\x* \x * \xo 5:33 \xt Aneng Kolew 20:7; Kunum Ayem 19:12; Teing Bakamin 30:2\x* \v 34 Yangenaliw kate kame, nakati iti yulo bokoyemomeli: Yu kanelom fawtuk ayem weng mak kemokoliw te! Yu kanelom abiil tikin em akalem wiin so amkose eisneng beem dulum elote ayem fawtuk weng mak kemokoliw te! Nimtew angom? Abiil tikin be Sunbin-Got em teinbin abin dim kasike.\x * \xo 5:34 \xt Aisaya 66:1; Matyu 23:22; Sekow 5:12\x* \v 35 Beemdiw, kawin dim kale Sunbin-Got em yan dukube dim kelei, Selusalem abiw mutuk fian be akalem abiw mutuk fian kebe kasike, yu aneng alew beem akalem wiin so amkose eisneng beem dulum elote kanelom fawtuk ayem weng mak kemokoliw te!\x * \xo 5:35 \xt Sim Fut 48:2; Aisaya 66:1\x* \v 36 Beemdiw, yu kanelom yukalem kal anggil dim beem dulum elote fawtuk ayem weng mak kemokoliw te! Nimtew angom? Yom kitil e fong gel kuw kelei, yukalem ete ki keko, kak kon gel makmak nam famdes kelewsomi, ‘Kak kon yemul keloka! Mikil keloka!’, angbiliw kasike. \v 37 Kate, yu ‘Bayo!’, ‘Fein o!’, bete kuw angboliwka! Weng dawtolo niska nelka kelewbiw tewe, yu Seten-Ataanim em ibolow dasuw fukunin ete kuw gelewbiliw kasike.”, yangse kale. \s1 Ibolow Mutuk Fian Dulew Dulew Kemin em Weng te. \p \v 38 Yangeko, iti weng makso bokoyemomele: “Yom kawalik kumel i weng kitil weng mak dukuko, bokoyemomeliw: \q1 ‘Nimin kunum waneng ite mak mali akunum kumel biim kiin elo bakung kemiw tewe, i biim kiin bikati fakaluyem kemoliwka!’, \m yangeko, iti bokolomeliw: \q3 ‘Nimin kunum waneng ite mak mali akunum kumel biim ning kun elo kang dukong kemiw tewe, i biim ning kun bikati kang dukong kemoliwka!’, \m yangenaliw kale.\x * \xo 5:38 \xt Aneng Kolew 21:24; Kunum Ayem 24:20; Sawa Weng 19:21\x* \v 39 Yangenaliw kate, nakati kame yulo bokoyemite: Nimin kunum waneng ite mak yulo wa kukuw keyemiw tewe, yu ibolow falit angeko, menew kukuw kuw kukuyemboliwka! Kukuyembomeliwi, nimin kunum waneng ite mak yulo kuleng mali elo baka yeniw tewe, yu famdes angeko, yukalem kuleng mali bakati fubelet kaleyemboliwka! \v 40 Keko, mali kawtiw i yulo diwyemin kunum im mit mewso yemdeko, bokoyemomeliw: ‘Asolow ilim guloko, nulo duyemina!’, yangiw tewe, yu ilim be gulok keleweko, ilim makso mak akati dukayemboliwka! \v 41 Beli, kunum mali mak imel kuw keyemeko, bokoyemomeliw: ‘Yu nukalem men ilum kale kiwyemeko, deiw mutuk mak koyemoliwka!’, yangiw tewe, yu biim yangbiliw weng be bakileweko, ilo singam singam aneng kalo koyem kemoliwka! \v 42 Mali kawtiw mak yulo bokoyemomeliw: ‘Yom mesesem mesesem be nulo duyema!’, yangiw tewe, yu mesesem eisneng be kawtiw biilo sak misim kuw dukayemboliwka! Dukayemiwi, mali i yulo dakalalomeliw: ‘Tum win mak duyemina!’, yangiw tewe, yu kalfongeko, ilo sak misim kuw dukayemboliwka! \p \v 43 Yom kawalik kumel i weng mak dukuko, bokoyemomeliw: \q1 ‘Yukalem kawkunum kumel ilo ibolow mutuk fian dukayemboliwka! Dukayemiw kate, yukalem maka keyembiliw kawtiw ilo ibolow kaim alel kuw yetebamoliwka!’, \m yangenaliw kale.\x * \xo 5:43 \xt Kunum Ayem 19:18\x* \v 44 Yangenaliw kate, nakati yulo bokoyemomeli: Yom maka keyembiliw kawtiw bikati ibolow mutuk fian keyemboliwka! Keyemeko, mali kawtiw mak yulo ilum fian mak dukayembiw tewe, yu Sunbin-Got elo dakalalomeliw: ‘Ku ilo kinkin ibolow keyemeko, ken kukuw kuw kukuyema!’, dangboliwka!\x * \xo 5:44 \xt Aneng Kolew 23:4-5; Iluk 23:34; Kalan Kunum 7:60; Ulom 12:14,20\x* \v 45 Dangbiw tewe, yu abiil tikin alakabe Kalew beem fein muluwel kebokoliw te. Nimtew angom? E ataan so suuk so be sili sili nam kawtiw so, kiol kuw kukuw gelewkabiliw kunum waneng iso, alik alik biim biliw dim akati makuw dukayembe kasike. \v 46 Yu kililina! On kisol fokoyemeko, deimaliw kunum wa kukuw so kunum bikati mali kawtiw ilo ibolow mutuk fian duyemkabiliw kawtiw biilo ibolow mutuk fian dukayemkabiliw te. Be fian eisneng ba kasike, Sunbin-Got e beem mongom ete yan fian mak akati duyeminba keloke te. \v 47 Beemdiw, Isalael kawtiw im ibik biliw kawtiw bikati ikalem awkunum kumel ilo yetemeko, ‘Nakunum a! Belew yako!’, yangbiliw te. Fein, be fian eisneng bate! \v 48 Kate, yukalem ete diwkuw diwkuw abiil tikin alakabe Kalew beem ken atin kiol kuw kukuw emdiw kemoliwka!”, yangse kale.\x * \xo 5:48 \xt Kunum Ayem 19:2; Sawa Weng 18:13\x* \c 6 \s1 Mesesem Sukum Biliw Kawtiw ilo Dakayemin em Weng te. \p \v 1 Yangeko, Yesus e iti weng mak bokoyemomele: “Mali yu ibolow fukuniwete: ‘Nu kunum waneng im kiin dim e kukuw ken so kunum waneng kebuluw kasike, i nulo yetemeko, nulo yamsulbomi, num wiin kuw daoyemboliwka!’, angbiliw kate, yu kilelbi boliwka! Yu beemdiw angbiw tewe, yom abiil tikin katem alakabe Kalew be iti yan ken makso mak nam duyemoke te.\x * \xo 6:1 \xt Matyu 23:5\x* \v 2 Yu ibolow fukuneko, mesesem eisneng sukum kebiliw kawtiw ilo ‘Mesesem mak duyemum o!’, angiw tewe, yu kanelom kawtiw alik alik im kiin dim kel mesesem mak dukayembokoliw te! Kate, yu awkol awkol okiw dako, tal kel dukayemboliwka! Nimtew angom? Fimdi famde kekabiliw kawtiw ite kuw kawtiw im wensankabiliw am dim so, deiwkim mutuk kel so, ka kel mali ilo dukuyemeko, ibolow fukunomeliw: ‘Kame mesesem eisneng mak dukayemuw tewe, alik alik i num kanekabuluw be atemeko, num wiin daoyem kemoliwka!’, angbiliw kawtiw ite te. Kate, yu kililina! Fimdi famde kawtiw bi ikalem yan kulusiliw kasike, Sunbin-Got e ilo yan mak so nam duyemoke te. \v 3 Yu ibolow fukuneko, mesesem eisneng mak sukum kebiliw kawtiw ilo yemeniw tewe, yu awkol teing tem okiw dako, ilo dukayemboliwka! \v 4 Dukayemiwi, yom abiil tikin katem alakabe Kalew bete kuw yom ibolow folok kukuw be atemeko, fein kal kebe kasike, e yulo akati ibolow folok keyemeko, yan ken mak duyemoke te.”, yangse kale. \s1 Sunbin-Got eso Weng Bakamin em Weng te. \p \v 5 Yangeko, Yesus e iti weng mak bokoyemomele: “Yom Sunbin-Got eso weng bakameliw ding dim e, yu kanelom fimdi famde kemin kukuw gelewbokoliw te! Fimdi famde kawtiw i kunum waneng im wensankabiliw am dim so, deiw gen gen dim so, ka kel moko, kunum waneng alik alik im kiin dim e Sunbin-Got eso weng bakabiliw kaiske, kawtiw bi kanekabiliw kawtiw biim wiin daokabiliw kasike. Kate, yu kililina! Fimdi famde kawtiw bi ikalem yan kulusiliw kasike, Sunbin-Got e ilo yan mak so nam duyemoke te.\x * \xo 6:5 \xt Matyu 23:5; Iluk 18:10-14\x* \v 6 Kaneko kasike, yu ibolow fukuneko, ‘Sunbin-Got eso weng bokoluma!’, angiw tewe, yu uneko, kawtiw banim dim kel yomikel kuw kesomi, abiil tikin alakabe yukalem kiin so nam atemiw Kalew eso weng bakamoliwka! Kaneliw tewe, okmobe eisneng alik kilele kal kebe Kalew be yom dakalakabiliw beem yan e fein dukayemboke te. \v 7 Yukalem Sunbin-Got eso weng bakabiliw ding dim e, yu kanelom sak weng tiaktiak bingbom bakamokoliw te! Nimtew angom? Sunbin-Got elo kal kelinba kawtiw ite kuw weng tiaktiak bakabiliw kasike. I fukunomeliw: ‘Nu weng tiaktiak bingom bakaluw tewe, e nulo kiliyemoke sako!’, angenkabiliw kate,\x * \xo 6:7 \xt 1 Kamokim 18:26-29\x* \v 8 yukati kanelom im kukuw be gelewemokoliw te! Nimtew angom? Yom sukum kebiliw beem dulum elote elo dakalalinba kebiliw ding dim kabalak e, esik yom sukum biliw eisneng be kilele kal kebe kasike.\x * \xo 6:8 \xt Matyu 6:32\x* \v 9 Feinka! Yu Sunbin-Got eso weng kaleemdiw bokolewomeliw: \li1 ‘Aatim a! Ku abiil tikin katem belew te. \li2 Kunum waneng alik alik i kom wiin ete kuw wangweng wiin kelewboliwka! \li1 \v 10 Kom gawman ding dim be fongate akate kaim dim fitewoke te! \li2 Abiil katiw im alakabiliw imdiw kawin dim kale buluw kawtiw nukati kom afak kel kebomi, kom ibolow fukunin ete kuw gelewbuluwka!\x * \xo 6:10 \xt Iluk 22:42\x* \li1 \v 11 Kaleem ding kale, num ki keyemoke wanin nulo dukayembolewka! \li1 \v 12 Num mali kawtiw im nulo sili sili keyemsiliw kukuw be sak misim kuw kulu koyemkabuluw atew \li3 kusik num sili sili ibolow akati sak misim kuw kulu koyem kemolewka!\x * \xo 6:12 \xt Matyu 6:14-15; 18:21-35\x* \li1 \v 13 Ku kanelom nulo kak koyemomin em deiw kalo mo koyemokolew te! \li3 Kate, Seten-Ataanim em nulo kak keyemoke ding dim kabalak e, ku nulo dokoyem kemolewka!’, \m dangeko, eso weng bakamoliwka!\x * \xo 6:13 \xt Iluk 22:40; Sekow 1:13; Sion 17:15; 2 Tesalonaika 3:3; 2 Timoti 4:18\x* \v 14 Yu kililina! Yusik mali kawtiw im yulo sili sili kukuw keyemsiliw kukuw be sak misim kuw kulu koyemiw tewe, yom abiil katem alakabe Kalew akati yom sili sili ibolow be sak misim kuw kulu koyemoke te.\x * \xo 6:14 \xt Mak 11:25-26\x* \v 15 Koyemoke kate, yu mali kawtiw im sili sili kukuyemsiliw kukuw be sak misim kuw kulu koyeminba keliw tewe, yom Kalew akati yom sili sili ibolow be nam sak misim kuw kulu koyemoke te.”, yangse kale. \s1 Wanin Tokosomi, Sunbin-Got eso Weng Bakamin em Weng te. \p \v 16 Yangeko, Yesus e iti weng mak bokoyemomele: “Nimin kunum waneng ite mak ibolow fukuneko, ‘Sunbin-Got eso weng bakam unumo!’, angiw tewe, i kanelom fimdi famde kawtiw imdiw kemokoliw te! Nimtew angom? I wanin tokoko, kiinguen amu angeko, bokolomeliw: ‘Kiw tabil mutum fasu keluw tewe, mali kawtiw i nulo yetemeko, kal keliwete: ‘Kiol kunum kai!’, yangboliwka!’, angbomi, kanekabiliw kasike. Kate yu kilele kililina! Fimdi famde kawtiw bi ikalem yan kulusiliw kasike, Sunbin-Got e ilo yan mak so nam duyemoke te.\x * \xo 6:16 \xt Aisaya 58:5-9\x* \v 17 Kasike, nimin kunum waneng ite mak ibolow fukuneko, ‘Sunbin-Got eso Weng bakamumo!’, angeko, wanin tokoko, koliw tewe, mali kunum waneng bi kiinguen katket filat angeko, kak kon fiteloliwka! \v 18 Keko beli, mali kawtiw i yom wanin tokoko, Sunbin-Got eso weng bokoliw kukuw be kal kelinba kelokoliw te. Kate, yukalem okmobin dim alakabe Kalew be yom okiw dako, kanelokoliw kukuw be kilele kal kebe kasike, e yulo kanelokoliw beem yan ken be fein duyemoke te.”, yangse kale. \s1 On Kisol Kulamin em Weng te. \p \v 19 Yangeko, Yesus e iti bokoyemomele: “Yu kanelom kawin kaleem on kisol eisneng kubul aluw kemokoliw te! Nimtew angom? Yu kaneliw tewe, kawin dim kaleem yakut kunum i yom am dakalko, on kisol ken beem anung mak kuluyemiwi, mali beem anung be musmus kubuli, mali e sisil kow tabilei, alik banimokoliw kasike.\x * \xo 6:19 \xt Sekow 5:1-3\x* \v 20 Kate abiil tikin em ken kuw sunsun boke on kisol be nam kiloneko, sisil kow kubulei, banime kasike, yu abiil tikin beem on kisol be dubuluw memen keko, bonggu duku kemoliwka!\x * \xo 6:20 \xt Matyu 19:21; Iluk 18:22\x* \v 21 Yu kilele kililina! Yukalem dukubiliw on kisol be katiw kel be tewe, yukalem ibolow fukunin akati katiw elo kuw fewtokoko, boke te. Kate, yukalem on kisol be kawin dim kale kel be tewe, yukalem ibolow fukunin akati kawin dim kale kuw fewtokoko, boke te.”, yangse kale. \s1 Ailbin em Fakam Weng te. \p \v 22 Yangeko, Yesus e bisil ibolow em fakam weng mak bokoyemomele: “Ibolow mutuk em kiin e yongom dong emdiw aileko, be tewe, kal so dem so alik alik bakati ken kuw boke te. \v 23 Kate, kiin e ailinba kebomi, wa keko, mililiw kuw ange tewe, kal so dem so bakati mililiw mutuk keko, wa keboke te. \m Yu kililina! Yom ibolow mutuk beem ailbin e mililiw kuw kele tewe, yom ibolow mutuk beem mililiw be atin kuw mililiw kuw keloke te.”, yangse kale. \s1 Ibolow Fukunin Tiaktiak Kemin em Weng te. \p \v 24 Yangeko, bokoyemomele: “Yu kilele ibolow fukunina! Sak weng afak kunum waneng i kamok alew keko, alew biim sak aulyembamin kunum keyembokoliw a? Babo! Nimtew angom? I kak kunum alew im afak keliw tewe, i mak kamok beelo ibolow kelinba keleweko, em weng sakalaw keko, weng bo bo kelokoliw kate, mali kamok beelo ibolow fian keleweko, akalem weng ete kuw gelewemokoliw kasike. Yu kanelom ki keko, Sunbin-Got so on kisol em mamow so aso makuw biim sak weng afak kunum waneng keyemokoliw te! \p \v 25 Yu kilele kililina! Yu kanelom kal dim em wanbin eisneng so, ilim minggilomin eisneng so, mesesem eisneng beem dulum elote ibolow tiaktiak kemokoliw te! Nimtew angom? Wanbin eisneng so, minggilomin eisneng beso, kal dim em mesesem be finik so bin em afak kuw kebe kasike.\x * \xo 6:25 \xt Filibai 4:6; 1 Timoti 6:6-8; 1 Fita 5:7\x* \v 26 Yu awon im kukuw be diw atemoliwka! I wanin musun kailinba kesomi, wanin kulu duku kemin am bakal gelinba kekabiliw kate, yom abiil tikin alakabe Kalew be bikati wanin yemenkabe te. Yu kilele ibolow fukunemoliwka! Kalew beem kiin dim e kunum waneng yom yan e awon im yan e bakilewkabe kasike.\x * \xo 6:26 \xt Matyu 10:29-31; Iluk 12:6-7\x* \v 27 Feinka! Yom ibolow fukunin tiaktiak beem mongom ete yu ki keko, yukalem kawin dim kale kakabiliw ding beem dulum elote fong gel ding makso mak nam duliw te. \v 28 Nimtew angom ete yu kal dim em minggimin eisneng beelo ibolow fukunin tiaktiak kekabiliw a? Yu kut em ais bokbok weit atite ati atemeko, ibolow fukunemoliwka! I bukeko, sok wilinba kekabiliw kate, \v 29 yu nem weng kale kiliko, kal keloliwka! Kalew em ais bokbok biilo duyemse kait be emisk kamok fian Solomon em kait atite be atin kuw bakilewkabe te.\x * \xo 6:29 \xt 1 Kamokim 10:4-7; 2 Kamok im Sang 9:3-6\x* \p \v 30 Fein ibolow fong gel so kunum waneng yu sang gel kale diw atebamoliwka! Sunbin-Got e sukum ding kuw alakabe musun beem balasal be kait ken so minggikabe kate, kawtiw i balasal be sak goto kelewko, ais dakabiliw te. Feinka! Sunbin-Got e balasal beelo kilele atebe kasike, e kunum waneng yulo atin kuw fein kuw yetemoke te! \v 31 Keko kasike, yu kanelom bokolomeliw: ‘Ibo! Num wanin e nu nal kel kulamokoluw a? Ok e, nu nal kel kuluko, wanbokoluw a? Kal musun beem ilim e nal kel de telesomi, num kal kasi kolew kemokoluw a?’, angeko, sakik kemokoliw te! \v 32 Nimtew angom? Kawin dim kaleem kunum waneng i beem eisneng elo ibolow tiaktiak kekabiliw kate, yom abiil tikin alakabe Kalew be yom sukumeko, kulomin ibolow eisneng beelo kilele kal kekabe kasike.\x * \xo 6:32 \xt Matyu 6:8\x* \v 33 Yu kitil keko, abiil tikin em gawman ding dim em mesesem eisneng beelo fenbomi, akalem ibolow fukunin kiol kuw bete kuw gelewbiliw tewe, e kawin dim kaleem sukum kebiliw eisneng be yulo akati sak misim kuw dukayemboke te.\x * \xo 6:33 \xt 1 Kamokim 3:13-14; Sim Fut 37:4,25; Ulom 14:17\x* \v 34 Dukayemboke kasike, yu kanelom sow kutim em mesesem eisneng beem ibolow elo ibolow fukunin tiaktiak kemokoliw te! Babo! Kate mak ding mak em sakik ilum be bakalem ding kuw kasike, yu kanelom sow kutim em kulomin em sakik beelo kame ibolow tiaktiak kemokoliw te!”, yangse kale. \s1 Mali Kawtiw ilo Diwyemin Kukuw em Weng te. \c 7 \p \v 1 Yangeko, Yesus e iti weng mak bokoyemomele: “Yu kanelom mali kawtiw ilo geeyembokoliw te! Yu ilo geeyembiw tewe, Sunbin-Got e yukati geeyemboke kasike.\x * \xo 7:1 \xt Ulom 2:1; 1 Kolin 4:5; Sekow 4:11-12\x* \v 2 Yu kilele kililina! Sunbin-Got e yulo yukalem mali kawtiw ilo geeyembiliw kukuw beemdiw bakati geeyemboke kasike. Yu nomin sawa weng mak kuluko, kitil kuw kebomi, mali kawtiw ilo geeyemiw tewe, Sunbin-Got akati sawa weng be kuluko, kitil kebomi, yulo bakalem ki akate geeyemoke te.\x * \xo 7:2 \xt Mak 4:24\x* \p \v 3 Yutaka! Kukun atew mak yom kawkunum kusel im kiin be net keyembe tewe, yu kukun be fein atebiliw kate, yukalem kiin dim em am mili sel atew eisneng kiin kasi koyemkabe be yu ibolow fukuninba kebiliw a? \v 4 Fimdi famde kawtiw yutaka! Yu yom kawkunum kumel biilo bokoyemomeliw: ‘Nakunum kumel yutaka! Nu yom kiin net kasiyembe ais kukun be kulu kolewokoluw te!’, yangbiliw kate, am mili eisneng atew yukalem kiin kasi koyembe be yu nam atemiw te! \v 5 Feinka! Emisik e, yu yukalem kiin dim em am mili be kulu kolewsomi, iti kiin ken boliwka! Beemteben e, yu uneko, yom kawkunum kumel biim ais kukun bakati kulu koyemoliwka! \p \v 6 Yu kilelbi boliw te! Mesesem eisneng mak Sunbin-Got e akalem wiin so amkose eisneng mak yu kanelom wiin banim atew keleweko, kut mian atul nam ilo dukalewbokoliw te! Mesik isik i famdes teleko, yulo yen wanokoliw kasike. Beemdiw, yu kanelom bonang on kisol mak kaing biim biliw dim elo duyemoliwka! Kaneliw tewe, i sak deit san san keleweko, kawtol kawtol kelokoliw kasike.”, yangse kale. \s1 Sunbin-Got em Ken Eisneng Duyemkabe em Weng te. \p \v 7 Yangeko, Yesus e iti weng mak bokoyemomele: “Yu mesesem mesesem eisneng mak Sunbin-Got elo dakalaliw tewe, e fein kiliko, yulo dukayemboke te. Beemdiw, yu mesesem mesesem eisneng mak fenemiw tewe, yu mesesem be fein atebamokoliw te. Yu abisom dim kel gogo keemiw tewe, Sunbin-Got e am yal be busuyemoke te.\x * \xo 7:7 \xt Mak 11:24; Sion 14:13; 15:7; 16:23-24\x* \v 8 Nimtew angom? Mali kawtiw mak mesesem mesesem eisneng mak Sunbin-Got elo dakalaliw tewe, e ilo fein dukayemboke kasike. Beemdiw, mali kawtiw mak mesesem mak fenemiw tewe, i mesesem be fein atemokoliw te. Iti beemdiw, mali kawtiw mak abisom dim gogo keemiw tewe, Sunbin-Got e am yal be fein busuyemoke kasike.\x * \xo 7:8 \xt 1 Sion 3:22; 5:14-15\x* \p \v 9 Auk so alew so yutaka! Yom muluwel i yulo bokoyemomeliw: ‘Yemen mak duyemew kano, nu wanuma!’, yangeko, yulo dakalaliw tewe, yu ilo nam tum mak duyemeko, ‘Wanina!’ yangbokoliw te. \v 10 Beemdiw, yom muluwel i yulo bokoyemomeliw: ‘Takam mak duyemew kano, nu wanuma!’, angeko, dakalaliw tewe, yu ilo nam ambew mak duyemeko, ‘Wanina!’, yangbokoliw te. \v 11 Auk kumel aliwol yu sili sili nam kawtiw kate, yu yom muluwel ilo ken eisneng duyemkabiliw kasike, yukal kilele kal kemoliwka! Yom abiil tikin alakabe sen banim so Kalew be kalfongsomi, yulo ken eisneng fein dukayemkabe te.\x * \xo 7:11 \xt Sekow 1:17\x* \v 12 Yu kililina! Yu ibolow tem kel fukunomeliw: ‘Kawtiw i nulo kukuw ken kuw kukuyemoliwka!’, angbiliw kasike, yukati mali ilo yukalem ibolow fukunin bakatetew keyemboliwka! Kaneliw tewe, yu Moses em kukuyemin weng beem mongom so, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum biim yangsiliw weng beem mongom so, alik alik be ki kelewokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 7:12 \xt Matyu 22:39-40; Iluk 6:31; Ulom 13:8-10\x* \s1 Abisom Fong Gel em Fakam Weng te. \p \v 13 Yangeko, Yesus e iti fakam weng mak bokoyemomele: “Yu abisom fong gel beem kawtem unomin bukeko, gulas matem unoliwka! Kate, kawtiw banso i abisom fian kawtem uneko, weing dong tem unekabiliw deiw fian sel beelo gelewkabiliw te. \v 14 Gelewkabiliw kate, finik so bin deiw so finik so bin em abisom so be atin fong gel kuw kasike, kunum waneng banban i abisom so deiw so be ateminba kekabiliw te.”, yangse kale. \s1 Ais Dem Gilakabe em Fakam Weng te. \p \v 15 Yangeko, Yesus e iti fakam weng mak bokoyemomele: “Yu dasuw selew selew kunum im funum funum keyembiliw kukuw be kilelbiko, boliwka! I kom mit teleko, kal dim kel ken kuw kelokoliw kate, biim ibolow mutuk kawyak e, i kut mian atul nam atew kesomi, yulo yen wanokoliw kasike.\x * \xo 7:15 \xt Matyu 24:24; Kalan Kunum 20:29; 2 Fita 2:1\x* \v 16 Kate yu biim kukuw be kilele diw atebamoliwka! Beem dulum elote, yu fakam weng be ibolow fukunina! Ais daon e nam ki keko, seil gilaloke te. Beemdiw, ais be nam ki keko, sum gilaloke te.\x * \xo 7:16 \xt Galesia 5:19-22; Sekow 3:12\x* \v 17-18 Yu kililina! Ais ken mak dem ken kuw gilaloke kate, e ki keko, wa dem mak nam gilaloke te. Beemdiw, wa ais mak dem wa kuw gilaloke kate, e ki keko, dem ken kuw nam gilaloke \v 19 kasike, kawtiw i dem ken gilalinbakabe ais beelo sek so okileweko, ful ais dalokoliw te.\x * \xo 7:19 \xt Matyu 3:10; Iluk 3:9; Sion 15:6\x* \v 20 Feinka! Yu kawtiw im kanekabiliw kukuw beem dem e diw atemeko, kal kesomi, bokolomeliw: ‘Kawtiw biim dem e wa kasike, i dasuw funum kawtiw kuw ite te!’, angokoliw te. Angeko, mali kunum waneng im dem bakati diw atemeko, ‘Ite fein kunum waneng kebiliw te!’, angeko, kal kelokoliw te.\x * \xo 7:20 \xt Matyu 12:33\x* \p \v 21 Yu kilelbiko, boliwka! Mali kawtiw i nelo ‘Kamok Fian o! Kamok Fian o!’, nangbiliw kate, i abiil katem alakabe Aatim beem ibolow fukunin gelewinba keliw tewe, i abiil tikin em gawman ding keloke dim em wati tak nam uneko, ka biw te.\x * \xo 7:21 \xt Iluk 6:46; Sekow 1:25\x* \v 22 Feinka! Sunbin-Got em kunum waneng alik alik ilo diweko geeyemoke ding dim e, mali kawtiw banban i nelo bokonemomeliw: ‘Kamok Fian a! Kamok Fian a! Kom wiin dim ete nu oktakak kunum keko, aneng matil anbakalako, kitil eisneng fian mak aluwkabuluw kasike, ku nulo kom ken abiw dim beelo yemde unolewka!’, nangokoliw te. \v 23 Nangokoliw kate, beem ding dim bakate, ne yan weng mak kaim filel bokoyemomeli: ‘Ne yulo itel gel so mak akokow te. Yu atin kuw ibolow sili sili nam min kasike, fongate akate nem mit kale asinina!’, yangoki te.”, yangse kale.\x * \xo 7:23 \xt Sim Fut 6:8; 2 Timoti 2:19\x* \s1 Am Gemin em Fakam Weng te. \p \v 24 Yangesomelei, Yesus e iti fakam weng mak bokoyemomele: “Nem weng be kiliko, fein gelewbiliw kawtiw i kaneko kawtiw ite te? I kunum ibolow fukunin ken so kunum bakatetew kebiliw te. Kunum be ilkul mak kuluko, kawin dim moko, am kun kitil nam kawin mutuk diw kabalak elo mose te. \v 25 Mose kasike, suuk inim fian so ok so dakiko, toloke kate, am be nam fokfok angoke te. Nimew angom? Kunum be am be am kun kitil nam so kawin diw kabalak elo moko, gese kasike. \v 26 Kate, nem bokoyemsi weng be kililiw kate, kilele gelewinba kebiliw kawtiw i ibolow fukunin banim kunum bakatetew kebiliw te. Kunum be ok ais am kun kuw kuluko, kawin tikin kayak kuw moko, am gese te. \v 27 Gese kasike, suuk inim fian tele ding dim e, am be duneng duneng keko, atin kuw fokfok mit daloke te.”, yangse kale.\f + \fr 7:27 \ft 7:27 Gilik im weng e, fakam weng kale kanekote: Mak kunum e ibolow fukunin ken so keko, akalem am e tum tikin dim kitil nam gese kate, mali ibolow kou kebe kunum mak e akalem am e ok dilin dim gese te. Geko, ok fole fole tele ding dim e, ok dilin fokuluko, am be fokfok kese te.\f* \p \v 28 Yangei, ka biliw kunum waneng banban bi Yesus em kukuyemse weng be kiliko, yol angsiliw kale. \v 29 Nimtew angom? Em bokoyemse weng be Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukyemkabiliw kunum im weng emdiw ba kate, “Yesus em weng be auk so weng kele kai!”, angsiliw kasike.\x * \xo 7:29 \xt Mak 1:22; Iluk 4:32\x* \c 8 \s1 Bulul Abung Fian so Kunum em Sang te. \p \v 1 Beli, Yesus em kawin muk kang tikin be iti malak talse ding kabalak e, kunum waneng banban bi elo gelewsiliw kale. \v 2 Keko beli, bulul abung fian so kunum mak teleko, Yesus em mit mewso katin bukbuk teinsomelei, elo bokolewomele: “Kamok Fian kutaka! Ku auk so kunum kasike, ku kukalem ibolow kuw gelewewko, nelo ken kenemsomi, nelo Sunbin-Got em kiin dim e kais ati kuw kenemolewka!”, dangse kale. \v 3 Dangei, Yesus e akalem teing deeko, kunum beem kal dim dukuko, bokolewomele: “Dokokemoki te! Kame kais ati kuw kela!”, dangei, fein, fongate kuw abung bulul fian kunum beem kal dim be atin kuw okmino kolei, banimse kale. \v 4 Keko beli, Yesus e beelo kitil weng mak bokolewomele: “Ku kanelom nem kanekemi sang be mali kawtiw ilo bokoyemokolew te! Komikel kuw Sunbin-Got em am yol kunum ayem beem afak kunum biim mit mewso uneko, kom iti kais kese kal be ilo kukuyemolewka! Kukuyemsomelewi, ku Moses em iti kal kais kemin em kukuyemse weng be gelewolewka! Kanelew tewe, i nem kal kais kekemse kitil be kilele atemsomeliwi, nem kitil fian be kilele kal kelokoliw kasike.”, dangse kale.\x * \xo 8:4 \xt Kunum Ayem 14:1-32; Matyu 9:30; Iluk 17:14\x* \s1 Wonuk so Kunum mak em Weng Afak Kunum beem Sang te. \p \v 5 Dangeko, em Kafelneam abiw mutuk fian kalo unse ding dim kabalak e, Ulom abiw mutuk fian em wonuk so kunum im kak kunum mak Yesus em mit mewso teleko, kitil kesomi, elo bokolewomele: \v 6 “Kamok Fian kutaka! Nem weng afak kunum mak e wakamin fian so, betbet fian so mak kuluko, yout nam kebomi, am kel kuw akalbe te.”, dangse kale. \v 7 Dangei, Yesus e yan weng bokolewomele: “Ne teleko, elo kilelewii, e kenoke te.”, dangse kale. \v 8 Dangei, e yan weng bokolewomele: “Kunum kamok fian kutaka! Ne kawin kaleem kukuw wa so kunum nete kuw te. Nimtew angom ete ku ‘Kom am toloki te!’, nangbelew a? Kanemok! Ku nem am nam telew te. Ku weng kuw bokolew kano, nem weng afak kunum beem wakamin be sak ken keloke te. \v 9 Feinka! Nem kak kunum mak nelo kitil weng mak bokoneme tewe, ne em nange weng be fein kiliko, gelewoki te. Beemdiw, nem afak biliw wonuk so kunum ikati nem kitil weng kiliko, geleweko, nem afak kuw kekabiliw te. Kasike, ne wonuk so kunum mak ilo bokoyemomeli: ‘Yu yuk teing dulum mani awan teing dulum elo unina!’, yangi tewe, i nem yangbi weng be fein kiliko, kalo unokoliw te. Iti nem weng afak kunum mak elo bokolewomeli: ‘Ku teleko, nem aluwbamin mak aluwa!’, dangi tewe, e nem weng be fein kiliko, aluwboke te.”, dangse kale. \p \v 10 Dangei, Yesus e em weng be kiliko, yol angeko, eso kakabiliw kunum waneng banso biilo bokoyemomele: “Feinka! Isalael kawtiw kunum waneng yom mutuk kale, ne nelo ‘Fein!’, nangakabe kunum makmak Ulom kunum beem kanele emdiw mak ateminbakabi te. \v 11 Yu kililina! Abiil tikin em gawman ding em kaim dim fitewoke ding dim kabalak e, yom ibik biliw kawtiw i ataan talbe dulum so, ataan unbe dulum so, alik alik aneng aneng angom be kolewko, teleko, yom awalik kumel Abalakam so, Aisak so, Sekow so, iso makuw wanin wanbokoliw te.\x * \xo 8:11 \xt Iluk 13:29\x* \v 12 Bókoliw kate, mali Isalael kawtiw yu kilelbi boliwka! Nimtew angom? Emisik ding dim bakate, Sunbin-Got e yulo em wiin so amko koyemeko, akalem angin keyemse kate kame, e yulo koyemoke kasike. Koyemei, i yulo yenbakalaliwi, mali biim biliw dim beem kut kel bokoliw te. Ka kel bomeliwi, amebomeliwi, yukalem kal dim teing feiwbomi, teing bulung gilkabomi, bókoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 8:12 \xt Matyu 22:13; 25:30; Iluk 13:28\x* \p \v 13 Yangei, Yesus e wonuk so kunum im kak kunum beelo bokolewomele: “Kame ku iti am una! Kom nelo ‘Fein!’, nangew ibolow beem fukunin beemdiw nakati kom weng afak kunum beelo kilelewsi kasike.”, dangse kale. Dangei, beem ding dim bakate, weng afak kunum be atin kuw fein ken kese kale. \s1 Kawtiw Wakamin Kal Wanin Kawtiw im Sang te. \p \v 14 Beli, deiw mak ding mak, Yesus e Fita em am kalo unse kale. Unomete, e Fita em kalel um auk u kal mamin wakamin fian so abin kon tem akalbului, watemse kale. \v 15 Watemsomi, um teing woluei, wakamin be ulo koumei, u ken kesomi, baba teineko, wanin fulewsu kale. \p \v 16 Beli, ataan tem dokong ange dim e, kunum waneng i kawtiw aneng matil im dim biliw kawtiw banban yemde teliwi, e im dim teinbiliw aneng matil biilo “Takala koyemeko, unina!”, yangeko, wakamin kal wanin kawtiw banso akal okmino koyemse kale. \v 17 Kanese eisneng beem dulum elote sua kel akate, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Aisaya e weng be bokoko, fut bose weng be kame dem gilaleko, fein ki kelewse kasike. E Kulais em dulum elo bokoyemeko, bolomele: \q1 “E nukalem wakamin kuluko, nulo iti ken keyemoke te. \q2 Ken keyemeko, nukalem kal betbet keyembe be gis keyemeko, banimoke te.”, \m angse kale.\x * \xo 8:17 \xt Aisaya 53:4\x* \s1 Yesus elo Gelewemin Kukuw em Weng te. \p \v 18 Beli, Yesus em elo falal kolewbiliw kunum waneng banban yetemse ding dim kabalak e, e akalem gelewkabiliw kunum ilo bokoyemomele: “Nu okmun be dikeko, ok mail elo unuma!”, yangse kale. \v 19 Yangse ding dim bakate, Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum mak teleko, bokolewomele: “Kom aneng aneng mak kakamokolew be, neso makuw kakamokoluw te.”, dangse kale. \v 20 Dangei, Yesus e elo bokolewomele: “Kut mian i am e ais mit kel te. Awon ikati am so kesomi, aim tem akalkabiliw te. Kate, Kawtiw Aul nete kuw akalkemin am mak banim te. Kak dukuko, kilele akalomin dim akal banim te.”, dangse kale.\x * \xo 8:20 \xt 2 Kolin 8:9\x* \v 21 Dangei, iti gelewkabe kunum mak Yesus elo bokolewomele: “Kamok Fian kutaka! Ne uneko, aatim fom dawkusomelii, iti teleko, kulo kenggelewoki te!”, dangse kale.\x * \xo 8:21 \xt 1 Kamokim 19:20\x* \v 22 Dangei, Yesus e kunum beelo bokolewomele: “Kanemoka! Ibolow kuansiliw atew kebiliw kawtiw i ikalem akate ikalem ilo fom dukukemoliwka! Kate ku teleko, nelo nenggelemolewka!”, dangse kale. \ms1 Yesus Akalem Kitil Kukuyemse em Sang te. \s1 Ok Kumun em Kitil elo Okilewse em Sang te. \p \v 23 Dangei, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum iso, i makuw kunuw dim kawtem uneko, \v 24 okmun beem mutuk dim unsiliw kale. Unbiliw dim bakate, Yesus e akalse kale. Akal unbelei, fongate akate suuk inim inkal so mak teleko, ok fok fok matem alelem teleko, kunuw dim unbiliw dim ka talse kale.\x * \xo 8:24 \xt Sim Fut 4:8\x* \v 25 Keko beli, Yesus em gelewkabiliw kunum i Yesus elo dawkalfoleko, weng fian kuw gaaneko, bokolewomeliw: “Kamok Fian a! Ku dokoyema! Ok tom yenei, alik kuanomin kis kemuwka o!”, gaaneko, olsiliw kale. \v 26 Olemiwi, Yesus e ilo dakalalomele: “Yutaka! Nimtew angom ete yu finganbiliw a? Yom nelo “Fein!”, nangbiliw ibolow be sukum gel sako?”, yangse kale. Yangeko, baba teineko, suuk inim fian so okmun so biilo weng sakalal yangei, i sin tew kame tew kanebiliw be gato gato angeko, daking malmal banim kesiliw kale.\x * \xo 8:26 \xt Matyu 14:31; Sim Fut 89:9\x* \v 27 Keliwi, i fein em kanele kitil be atemeko, yol angeko, ikalem akate bokolew bokolew kesomi, bokolomeliw: “Yakai! Kalakanebe kunum kale nomin kunum kate? Suuk inim so, okmun so, alik bi beem kitil weng be kiliko, fein gelewbiliw kasike!”, angsiliw kale. \s1 Aneng Matil Takala Kolewse em Sang te. \p \v 28 Angeko beli, Yesus eso, akalem gelewkabiliw kunum iso, i okmun be fokoko, mali Gadala abiw mutuk beem aneng kalo talsiliw kale. Teliwi, kunum aneng matil im dim teinbiliw kunum alew mak im mit mewso talsiliw kale. Aso i fomkamin dim kuw akal kebomi, alakabiliw kale. Biliwi, kawtiw aneng ka biliw kawtiw alik alik angom bi aso biim kitil so mamtel kebiliw ibolow beelo finganeko, deiw kalo uninba kemaliw kale. \fig |alt="Men with evil spirits" src="LB00304B.tif" size="col" ref="Matyu 8:28" \fig* \v 29 Keko beli, kame, aso i teleko, weng kitil weng mak gaanomeliw: “Sunbin-Got em Min kutaka! Ku nulo nono keyemomin talbelew a? Sunbin-Got em sua kel dukuse geeyemomin ding kamelo kebele akate, ku teleko, nulo kal betbet wa mak duyemomin telew a?”, dangsiliw kale.\x * \xo 8:29 \xt Mak 1:24; Iluk 4:41\x* \v 30-31 Aso biim dangbiliw ding dim bakate, mewso ka kel kaing yamgel mak wanbiliwi, alenaliw kasike, kunum alew biim mutuk dim teinbiliw aneng matil bi Yesus elo dakalalomeliw: “Ku ki keko, nulo kaing kulin mutuk tem elo yemdalolewka!”, dangsiliw kale. \v 32 Dangiwi, Yesus e yan weng bokoyemomele: “Kenka! Kaing mutuk tem unina!”, yangei, i kunum alew biim mutuk teinsiliw dim be koyemeko, fonsangin uneko, kaing kulin tem elo ba unsiliw kale. Uniwi, kaing banban bi sikal fokoko, genem fukuko, gulili yako uneko, fes dok dim mak bulbulun mit uneko, okmun tem keko, ok kunileko, alik alik i kuansiliw kale. \v 33 Kaneliw ding bakate, kaing biim yetebiliw kawtiw i kanele eisneng be atemeko, yol angeko, fon uneko, abiw mutuk elo kunum aneng matil im dim teinbiliw kunum alew biim kanesiliw sang beso, kanese sang alik alik beso, bakamyem de unsiliw kale. \v 34 De uniwi, abiw mutuk kayak i kaing yetebin kawtiw biim weng kal be kiliko, abiw mutuk koleweko, Yesus em fukun unesomi, elo kitil weng mak bokolewomeliw: “Ku num aneng kale koleweko, nanew aneng elo unolewka!”, dangsiliw kale. \c 9 \s1 Kunum Yout Nam Kunum mak em Sang te. \p \v 1 Dangiwi, fein, Yesus so akalem gelewkabiliw kunum iso i iti kunuw tem kawtem teineko, okmun be dikesomi, iti akalem am dim Kafelneam abiw mutuk fian kalo unsiliw kale.\x * \xo 9:1 \xt Matyu 4:13\x* \v 2 Beli, mali kawtiw mak i abin kon dim sok so beneko, wakamin kunum mak em teing so yan so yout nam ke alakabe kunum mak beem dim dukuko, Yesus em mit debeleko, talsiliw kale. Telesomeliwi, Yesus e ikalem fein ibolow be ateyemeko, yout kunum beelo bokolewomele: “Kutaka! Ku finganokolew te! Ne kom ibolow sili sili nam be sak misim kuw kuluko, kokemi kasike.”, dangse kale. \v 3 Dangei, mali Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum i Yesus beem weng be kiliko, yol angeko, ikalem akate weng bokolew bokolew kelomeliw: “Yakai yutaka! Kunum kale Sunbin-Got em abin kuluko, dasuw weng bokoko, kunum beem sili sili kukuw be ‘Sak misim kuw kulu kokemi!’, ange kasike, e Sunbin-Got em wiin dawkatikabe kai!”, angsiliw kale. \v 4 Angiwi, Yesus e biim ibolow fukunin be kal keyemeko, bokoyemomele: “Nimtew angom ete yu ibolow fukunin wa mak ibolow fukunkabiliw a?\x * \xo 9:4 \xt Matyu 12:25; Iluk 9:47; Sion 2:25\x* \v 5 Ne bokolomeli: ‘Kom ibolow sili nam be kulu kokemika!’, angi tewe, weng be fian weng keloke kate, ne bokolomeli: ‘Ku teineko, kakama!’, angi tewe, weng be fong weng kuw keloke sako? Babo! \v 6 Kate, Sunbin-Got e Kawtiw Aul nelo kitil so auk so dunemse kasike, ne ki keko, kawin dim kaleem kunum waneng im ibolow sili sili nam be sak misim kuw kulu koyembi te.”, yangse kale. Yangeko, yout nam kunum beelo bokolewomele: “Ku teineko, kukalem akalbelew abin beil be kulu auleko, kukalem am elo una!”, dangse kale.\x * \xo 9:6 \xt Sion 17:2\x* \v 7 Dangei, e em dangse weng be kiliko, geleweko, baba teineko, akalem am elo fein unse kale. \v 8 Unesomelei, ka biliw kawtiw alik alik i yol yol angeko, Sunbin-Got em wiin fian daoleweko, bokolomeliw: “Ibo! Sunbin-Got e akalem kitil so auk so be kawtiw nukalem mutuk dim dukuyembe kai.”, ange ange kesiliw kale. \s1 Matyu Elibai em Sang te. \p \v 9 Beli, Yesus em kakamele ding bakate, mak kunum mak em wiin e Matyu alenale kale. Kunum be akalem tum win kulamin am tem be teinbelei, Yesus e elo atemeko, elo gaalewomele: “Ku nelo nenggelew tala o!”, dangse kale. Dangei, e em gaalewe weng be kiliko, fongate akate moko, Yesus elo fein gelew unse kale. \v 10 Keko beli, Yesus e Matyu beem am kel wanin wanomin unse kale. Unesomi, kawtiw im teing dim tum win kulamin kawtiw banso so, mali kawtiw Suda kawtiw im sawa weng afak keko, binba kawtiw iso, alik alik i am ka kel bonggu wensan teineko, Yesus eso em gelewkabiliw kunum biso, wanin fian mak wansiliw kale. \v 11 Wanbomeliwi, Falisi kunum i weng nutnut weng bokolew bokolew keko, Yesus em gelewkabiliw kunum ilo dakalalomeliw: “Nimtew angom ete yom kukuyemin kunum be kunum waneng sili sili nam so, on kisol fokoliwi, deimaliw kunum kukuw wa kekabiliw kunum iso, bongguko, ok wane, wanin wane wanakabe a?”, yangsiliw kale.\x * \xo 9:11 \xt Iluk 15:2\x* \v 12 Yangeko, dakalaliwi, Yesus e im bakabiliw weng be kiliko, ilo fakam yan weng mak bokoyemomele: “Abung geyembin kunum e wakamin banim kawtiw ilo dokoyeminbakabe kate, wakamin so kebiliw kawtiw ite kuw ilo dokoyemkabe te. \v 13 Kate yu kilele ibolow fukuneko, kal kesomi, dolon keloliwka! Sunbin-Got em fut tem be be bokolomele: \q1 ‘Yu samal asomi, weing dako, nelo ‘Weso! Seyo!’, nangbiliw tewe, \q2 ne kaneko kukuw bete atemeko, kalfong kelinba kekabi kate, \q1 yu mali kunum waneng ilo kinkin ibolow folok so kukuw kukuyemkabiliw tewe, \q2 ne kaneko kukuw bete atemeko, kalfong kekabi te!’, \m angei, yu teing bakam uneko, ibolow fukuneko, ibolow tem tem keko, uina! Yu kilele kililina! Ne kiol kunum waneng kawtiw ilo gaayemomin telinba kebi kate, sili sili nam so kunum waneng biim gomet teleko, ilo gaayemomin talsi te.”, yangse kale.\x * \xo 9:13 \xt Osea 6:6; Matyu 12:7\x* \s1 Kukuw Ming so Kukuw Kikis so Nam Bongguliw em Weng te. \p \v 14 Beli, Sion em gelewkabiliw kunum i Yesus em mit teleko, dakalalomeliw: “Deiw mak deiw mak ding dim bakate, nu so, Falisi kunum iso, alik alik nu wanin tokomin kukuw gelewkabiliw kate, nimtew angom ete kom gelewkabiliw kunum bi diwkuw kuw wanin wanenkabiliw a?”, dangsiliw kale.\x * \xo 9:14 \xt Iluk 18:12\x* \v 15 Dangiwi, Yesus e ilo fakam weng mak bokoyemomele: “Kunum mak em waneng mak wamduko, wanin wanomin wensaniw kawtiw iso alakabe ding dim kabalak e, yu ki keko, teleko, alik alik biilo bokoyemomeliw: ‘Kame sakik ilum ding kasike, yu kanelom wanin wanokoliw te!’, yangokoliw a? Babo! Kate sowem keloke ding kabalak e, kunum waneng wamduse kunum be iso makuw binba kelei, i elo nam atemiw te. Beem ding dim kabalak e, akalem akunum kusel ikati wanin wanomin tokolokoliw te.”, yangse kale. \p \v 16 Yangesomi, ilo fakam weng makso bokoyemomele: “Kawtiw i ilim anung kikis mak kuluko, ming em dim elo dasomi, nam beneliw te. Nimtew angom? Kaneliw tewe, kilelsiliw ilim beem gingokoliw ding dim e, ilim kikis be fong betel gel kelei, ilim ming beelo fuwfuw keko, iti atin kuw wa wa keloke kasike. \v 17 Yu kililina! Nem weng kikis e wain ok kikis em kiskiw te. Kawtiw i wain ok kikis mak wain ok sen ming tem elo nam daliw te\f + \fr 9:17 \ft 9:17 Suda im kukuw e kanekote: I meme asomi, kal kulu beneko, ok sen kelewaliw te. Beli, i wain ok kikis mak benesiliw ok sen beem tem dasomi, tiak ding fensiliw te. Fensiliw beem ding bakate, wain ok kikis be fasuko, ok sen be gekeko, elo wenkabe te.\f*. Daliw tewe, wain ok kikis be wain ok sen ming tem be kawtol angeko, kawin dim mit kumineko, buseloke te. Kanelei, wain ok sen akati atin kuw wa keloke te. Feinka! Kawtiw i wain ok kikis be wain ok sen kikis tem elo kuw dakamoliwka! Daliw tewe, wain ok so, ok sen so, alew be makuw fein kenboke kasike.”, yangse kale. \fig |alt="Wine skin" src="LB00145B.tif" size="col" ref="Matyu 9:17" \fig* \s1 Wakamin Waneng Alew im Sang te. \p \v 18 Yangbe ding dim be, kak kunum mak teleko, Yesus em mit mewso katin bukbuk teineko, bokolewomele: “Kutaka! Nem mun ukati kame kuw kuanu te. Kasike kame, ku teleko, kom teing e um dim dukulew kano, u iti finik so baba teinuka!”, dangse kale. \v 19 Dangei, Yesus e kunum beem dangse weng be kilise kasike, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum iso, kunum beso, alik alik i makuw kunum beem am dim kalo unsiliw kale. \p \v 20 Unesomeliwi, wakamin so waneng mak Yesus em ibiku unbe dim mewso mewso gelew gelew teleko, akalem ilim tiakim minggiko, unbe dim bete, ilim beem ful be teing meleleweko, unsu kale. Nimtew angom? Kalun kel itol tiak ding dim e, waneng bu diwkuw diwkuw abiw ilum keko, alenalu kasike. \v 21 Beli, waneng bu ukalem ibolow tem kel fukunomelu: “Ne Yesus em ilim dim kel teing kang meleli tewe, ne fein kenoki te!”, angsu kale.\x * \xo 9:21 \xt Matyu 14:36\x* \v 22 Kanelui, Yesus e famdes angeko, watemsomelei, bokoumomele: “Aul kutaka! Ku finganemokolew te! Kukalem ‘Fein!’, nangew ibolow bakate, kulo dokokeme kasike.”, wangse kale. Wangse ding dim bakate, waneng bu fein ken kesu kale. \p \v 23 Kenui, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum iso, ilo yemde talse kak kunum beso, alik alik i uneko, kak kunum beem am kalo talsiliw kale. Teliwi, fom am bomi, amebiliw kawtiw demdem mak yetemsiliw kale.\f + \fr 9:23 \ft 9:23 Isalael kawtiw im kukuw e kanekote: Fom am biliw ding dim bakate, i sakik fian kuluko, fotiaw gaansiliw te. Beemdiw, aul gel beem kuansu ding kale, kawtiw i fotiaw so gaansiliw kale.\f* \v 24 Yetemiwi, Yesus e kawtiw biilo bokoyemomele: “Yu alik alik kut unina! Aul kalu atin kuw kuaninba te. Akalbu kasike!”, yangse kale. Yangse kate, i elo weng milewsomi, abeng gilewsiliw kale. \v 25 Abeng gilewiw kate, i kawtiw kunum waneng alik alik biilo yenbakalaliwi, i kut unsiliw kale. Uniwi, Yesus e am kawtem uneko, kuanbu waneng aul buum teing kulu waulei, u iti finik so baba teinsu kale. \p \v 26 Teinui, aneng aneng beem biliw kawtiw alik alik i kanele sang be fein kiliko, kal kesiliw kale. \s1 Kunum Alemsal im Kal Ilum so Sang te. \p \v 27 Beli, Yesus em aneng ka iti koleweko, unse ding kabalak e, kiin sukul kunum alew mak elo gelew teleko, gaaneko, bokolewomeliw: “Debit mulkis Yesus o! Ku nulo kinkin ibolow keyema o!”, dangsiliw kale.\x * \xo 9:27 \xt Matyu 20:29-34\x* \v 28 Dangiwi, Yesus e ilo kililinba tew kesomi, am mak kawtem elo unse kale. Unei, kiin sukul kunum aso i elo anggelew teleko, em fukun talsiliw kasike, e aso ilo dakalako, bokoyemomele: “Kaso yu nelo ‘Fein!’, nangeko, ibolow fukunomeliw: Ne ki keko, kaso yulo ken keyemoki te?”, yangse kale. Yangei, aso i yan weng bokolewomeliw: “Noya! Kamok Fian kutaka! Fein! Kute ki te!”, dangsiliw kale. \v 29 Dangiwi, e aso im kiin sukul beelo meleyemeko, aso ilo bokoyemomele: “Yukalem fein ibolow beemdiw e yom kiin be goliwka!”, yangse kasike, \v 30 aso biim kiin sukul so be kiin golyemse kale. Golyemei, Yesus e aso ilo kitil weng mak bokoyemomele: “Wee! Kaso yu kanelom yom dim kaneyeme be mali kawtiw ilo bokoyemokoliw te!”, yangse kale.\x * \xo 9:30 \xt Matyu 8:4\x* \v 31 Yangse kate, aso i em yangse weng beelo sakalaw keko, weng bo bo kelewsomi, uneko, im dim kaneyemse sang be aneng ka biliw kawtiw alik alik ilo bokoyem yak bokoyem yak unsiliw kale. \p \v 32 Aso biim Yesus elo kolew unsiliw ding bakate, mali kawtiw i aneng matil ete bontem dim benelewse kunum mak Yesus em fukun mit mewso debele talsiliw kale. \v 33 Debele teliwi, Yesus e aneng matil beelo anbakala kolewse kasike, beem ding dim bakate, weng banim kunum be fein weng matem bokose kale. Kanelei, ka biliw kawtiw i kanele eisneng be atemeko, ikalem bokolew bokolew kelomeliw: “Yakai, yutaka! Kaneko eisneng mak Isalael aneng fian kale matem fitew kelinba kabe te!”, angsiliw kale.\x * \xo 9:33 \xt Mak 2:12\x* \v 34 Angsiliw kate, Falisi kawtiw i bokolomeliw: “Aneng matil im emisik kak finik e kunum Yesus beem wiin em dim amko kolewbe kasike, e kitil so keko, aneng matil ilo yenbakala kebaka!”, ange ange keko, bokole bokole kesiliw kale.\x * \xo 9:34 \xt Matyu 12:24; Mak 3:22; Iluk 11:15\x* \ms1 Yesus e akalem Gelewkabiliw Kunum biilo “Weng Deko, Bakayem Unina!”, Angomi, Yemdase em Sang te. \mr (9:35–10:42) \s1 Kawtiw ilo Kinkin Ibolow Keyemse em Sang te. \p \v 35 Beli, Yesus e aneng fian beem abiw abiw angom biim Suda kunum waneng im wensankabiliw am am kalo uneko, alik alik ka biliw kawtiw ilo kukuyem diliko, bakayem yak yak uneko, abiil tikin em gawman ding dim em mewso tele Weng Kal Ken Ati be bokoyem yak yak unse kale. Unbomelei, mali kawtiw im kal wanin auk im dim be bakati alik alik kilelyemse kale.\x * \xo 9:35 \xt Matyu 4:23; Mak 1:39\x* \v 36 Kilelyembomi, kawtiw banban biilo yetemeko, kinkin ibolow fian keyemse kale. Nimtew angom? I siwsiw yetemeko, alakabiliw kawtiw banim imdiw kesomi, sakik ilum so kesomi, ibolow fukunin net keyemeko, ibolow so kou keyem alakabiliw kawtiw kesiliw kasike.\x * \xo 9:36 \xt Teing Bakamin 27:17; 1 Kamokim 22:17; Sekalaya 10:2; Matyu 14:14; Mak 6:34\x* \v 37 Beli, e akalem gelewkabiliw kunum biilo bokoyemomele: “Musun em wanin dem banban akal gilako, memen kesomi, yom kele kate, dem beem dakaluko, kulomin kawtiw i fong gel kasike,\x * \xo 9:37 \xt Iluk 10:2\x* \v 38 yu beem musun sen kayak elo bokolewomeliw: ‘Musun wanin dem dakaluko, kulomin kawtiw makso yemdala o!’, dangoliwka!”, bokoyemomi, yangse kale. \c 10 \s1 Kalun kel Kalan Kunum im Wiin te. \p \v 1 Beli, Yesus e akalem kalun kel gelewkabiliw kunum biilo gaayemei, i akalem mit mewso teliwi, e ilo kitil so wiin fian mak duyemse kasike, i ki keko, kal wanin auk so betbet so kebiliw kawtiw ilo dokoyemeko, mali kawtiw im dim teinbiliw aneng matil biilo yenbakalasiliw kale.\x * \xo 10:1 \xt Mak 6:7; Iluk 9:1\x* \v 2 Kalun kel kalan kunum biim wiin e kanekote: \li2 Mak e Saimon e — Saimon em wiin mak e Fita kale. \li2 Mak e Andulu e — Saimon em akunum te. \li2 Mak e Sekow so Sion so — Aso i Sebidi em muluw alew ite te. \li1 \v 3 Mak e Filiw e \li2 mak e Batolomyu e \li2 mak e Tomas e \li2 mak e Matyu e — Sua e, e kawtiw im teing dim tum win kulamin kunum te. \li2 Mak e Sekow e — Alfius em min te. \li2 Mak e Tadius e \li1 \v 4 mak e Saimon e — E Ulom abiw mutuk fian em wonuk so kunum im maka keyemkabiliw kunum kale. \li2 Mak e Sudas e — E Iskaliot abiw kunum kesomi, Yesus elo maka kawtiw im teing dim dase kunum baka te. \ms1 Kalun kel Kunum ilo Yemdase em Sang te. \mr (10:5-42) \s1 Ilo Yemdalomin Angse em Sang te. \p \v 5 Yesus em kalun kel kalan kunum biilo yemdalomin kese ding bakate, e ilo bokoyemomele: “Yu kanelom Isalael im ibik biliw kawtiw so, Samalia aneng fian em biliw kawtiw iso, kawtiw biim abiw abiw kalo unokoliw te! \v 6 Kate, yu Isalael kasel siwsiw emdiw deiw kolewko, fenbiliw kawtiw biim abiw abiw kalo kuw unoliwka!\x * \xo 10:6 \xt Selemaya 50:6\x* \v 7 Uneko, Weng Kal Ken Ati be bokoyemomeliw: ‘Abiil tikin em gawman keloke ding dim e, kame mewso kele te!’, yangeko, bokoyemoliwka!\x * \xo 10:7 \xt Matyu 3:2; 4:17; Iluk 10:9,11\x* \v 8 Bokoyemsomi, kawtiw im wakamin kal wanin be kilelyemeko, kuansiliw kawtiw ilo yemkalfoleko, bulul abung fian so kawtiw ilo iti kal ken kesomi, kilelyemeko, aneng matil mali kawtiw im dim biliw ilo takalako, koyemoliwka! Keko beli, yu kanelom yom aulbamin beem yan em dulum elote tum win mak kulokoliw te! Nimtew angom? Yukati aulbabiliw beem kitil e sak yan banim misim kuw kulukabiliw kasike. \v 9 Yu kanelom tum win so,\x * \xo 10:9 \xt Iluk 10:4\x* \v 10 men so, afak ilim alew so, yan aom so, tokfol so, mesesem mesesem eisneng beemdiw kubuleko, de unokoliw te! Bayo! Nimtew angom? Kunum mak aluwkabe beem yan e bakalem ki kuw kulabe\f + \fr 10:10 \ft 10:10 Gilik e kale kel bokolomele: “Yu kanelom aulbabe bulmakao em bontem dim sok so net kelewokoliw te!”, ange te.\f* kasike. Fein! Dokoyemokoliw kawtiw ikal yom sukum keliw eisneng beelo kal kesomi, yulo fein dokoyemokoliw kasike.\x * \xo 10:10 \xt Iluk 10:7; 1 Kolin 9:14\x* \p \v 11 Yu abiw mak uneko, ka kel ibolow ken so kunum waneng mak feneko, yetemiw tewe, yu kunum waneng biim am ka kel iso kuw boliwka! Bomeliwi, yom aluwbamin be banimoke ding dim bakate, iti abiw be kolew unoliwka! \v 12 Kate, yom im am kawtem tolokoliw ding dim e, yu am beem kasel ilo bamki weng mak bokoyemomeliw: “Sunbin-Got em menew ibolow e yuso boke te!’, yangboliwka!\x * \xo 10:12 \xt Iluk 10:5-6\x* \v 13 Yangesomeliwi, am beem kasel i yukalem menew weng bokoyemiw be kiliko, kuliw tewe, bamki so weng be iso fein boke te. Kate, i weng be kiliko, kulinba keliw tewe, bamki so weng be iti yukalem dim elo kuw toloke te. \p \v 14 Beemdiw, yu abiw mak uniwi, abiw ka im kunum waneng i yulo kalfonginba keyemeko, yom weng e kililinba keliw tewe, yu yom yan dim beem kukun be abiw ka akate kalis koleweko, iti unoliwka! Yom kaneliw beem mongom ete yu kawtiw biilo kukuyemomeliw: ‘Abiw kunum waneng yu Sunbin-Got em angin bate!’, yangboliwka!\x * \xo 10:14 \xt Iluk 10:10-12; Kalan Kunum 13:51\x* \v 15 Feinka! Yulo ibik kuyemokoliw abiw mutuk fian kasel biim kulokoliw ilum e Sodom so Gomola so abiw mutuk fian alew biim kasel im kaneyemse ilum emdiw bate! Sunbin-Got em ilo geeyemoke ding dim e, isik kal ilum fian fian mak kulokoliw kasike.”, yangse kale.\x * \xo 10:15 \xt Talfut Kese 19:24-25; Matyu 11:24; Yut 7\x* \s1 Ilum Ding Dim Keloke em Weng te. \p \v 16 Yangei, Yesus e kewkew weng mak akalem kalan kunum biilo bokoyemomele: “Ne yulo yamdalii, yu siwsiw emdiw keko, kut mian im biliw dim mutuk kalo kulus unokoliw kasike, yom ibolow fukunin e nuk seil wanin emdiw kelokoliw kate, yom ibolow fukunin e kiol kuw sen banim so keko, boliwka!\x * \xo 10:16 \xt Iluk 10:3; Ulom 16:19\x* \v 17 Beli, yu kilelbi boliwka! Mali kawtiw mak teleko, yulo yauleko, wa kukuw keyemomi, Isalael kasel num diwyemin kunum im kiin dim mo koyemeko, num wensan kekabiliw am kalo nang debet sok so yen feiw koyemokoliw te.\x * \xo 10:17 \xt Mak 13:9-11; Iluk 12:11-12; 21:12-15\x* \v 18 Yu nelo ‘Fein!’, nangbiliw kunum kebiliw kasike, i yulo yemde uneko, yulo aneng aneng im yetebiliw kak kunum so, emisik kamok fian iso, alik alik biim kiin dim mo koyemokoliw te. Koyemiwi, yu ka bomi, yukalem fein ibolow be kak kawtiw biilo kukuyem kemokoliw kasike, Isalael kawtiw num ibik biliw kawtiw ikati nem wiin elo kal kelewokoliw te. \v 19-20 Keko beli, yu kanelom kaneyembiliw biim angan finganeko, ‘Nono keko, yan weng bokoyemokoluw yake!’, angeko, ibolow fukunin tiaktiak kemokoliw te! Bate! Nimtew angom? Im yulo geeyemokoliw ding bakate, yom Kalew em Sunbin-Finik e yom ilo bokoyemokoliw yan weng be kilele fitew dim kuw dako, kukuyemoke kasike, yu ki keko, kiol kuw dolon keko, weng ken bokoyemokoliw kasike.\x * \xo 10:19-20 \xt Sion 14:26\x* \p \v 21 Beem ding dim bakate, yukalem kaim atuk akate deeko, yulo maka im teing dim da koyemiwi, i yulo yeniwi, yu fein kuanokoliw te. Keko beli, kalew kumel i ikalem muluwel yulo maka im teing dim da koyemiwi, i yulo yenokoliw te. Keko beli, yukalem aul ikal sakalaw keko, weng bo bo kelomi, auk so alew so yulo maka im teing dim da koyemiwi, i yulo yenokoliw te.\x * \xo 10:21 \xt Maika 7:6; Matyu 10:35; Mak 13:12; Iluk 21:16 \x* \v 22 Feinka! Kawtiw alik alik i yulo ibolow kaim alel kuw keyemokoliw te. Nimtew angom? Yu nelo ‘Fein!’, nangbiliw kawtiw kebiliw kasike. Kate yu kililina! Yu kitil keko, biw tewe, fefe ding kabalak e, Sunbin-Got e yulo yemde unei, yu akalem gawman ding dim kel diwkuw diwkuw bokoliw te. \v 23 Keko beli, mali abiw mutuk mak im kasel i yulo ‘Kame, ilo ilum fian mak duyemum o!’, yangbiw tewe, yu fongate akate im biliw dim be koleweko, nanew abiw nanew abiw dim elo fon unoliwka! Fon unokoliw kate yu kililina! Yom Isalael aneng aneng beem mali abiw mak mali abiw mak fon uneko, alik alik im mewso uninba kelokoliw ding kabalak e, Kawtiw Aul nem mali Isalael aneng kasel ilo geeyemin ding fian mak fein toloke te.\f + \fr 10:23 \ft 10:23 Mali kal kawtiw mak bokolomeliw: “Yesus em yangse weng beem fein kanese sang e kanekote: Em angse weng beem ding dim uneko, 40 itol atew kese ding kabalak e, Ulom abiw mutuk fian em wonuk so kunum i teleko, Selusalem abiw mutuk fian atin kuw wa wa kelewsiliw kale.”, angakabiliw te.\f* \p \v 24-25 Feinka! Yu ilum fian mak kulokoliw te. Nimtew angom? Nakati ilum fian mak kulusi kasike. Yu ibolow kilele fukunina! Kal kulomin kunum waneng im kal e ikalem kal duyemin kawtiw im afak kebiliw kate, deiw mak ding mak mali im kal e ikalem kukuyemin kunum waneng imdiw keloke te. Beemdiw, weng afak kunum i ikalem kak kunum em afak kakabiliw kasike, weng afak kunum bi ikalem kak kunum im kulukabe ilum bakati kulokoliw te. Yu mali im weng kililiwete: I nem wiin e ‘Belsebul\f + \fr 10:24-25 \ft 10:24 Seten-Ataanim em wiin mak e Belsebul te.\f* te!’, nangakabiliw kasike, i yom wiin akati de mit da koyembokoliw te.\x * \xo 10:24-25 \xt Iluk 6:40; Sion 13:16; 15:20; Matyu 9:34; 12:24\x* \s1 Kanelom Kal Dim em Yenkabiliw Kawtiw im Angan Finganemokoliw te! \p \v 26 Yu kanelom mali im angan finganemokoliw te! Wokmobe mesesem mesesem eisneng angom alik alik bi kaim dim kuw fitewokoliw kasike, mali kawtiw alik alik ikati mesesem mesesem eisneng biilo kal keyemokoliw te.\x * \xo 10:26 \xt Mak 4:22; Iluk 8:17\x* \v 27 Wokmobin dim kel yulo bakayembi weng kale, yu kaim dim kuw alik alik ilo bakayemboliwka! Beemdiw, nem yulo kentem dim kel bakayembi weng kale, yu kaim dim bokoyemiwi, mali kawtiw alik alik ikati kal kelewbokoliw kasike! \v 28 Yu kanelom kal dim em yebiliw kawtiw im angan finganemokoliw te! Nimtew angom? I ki keko, yom sunsun bokoliw finik bi nam atin kuw yenokoliw kasike. Kate, yu Sunbin-Got em angan bete kuw finganemoliwka! Nimtew angom? Ete kuw ki keko, yom kal so finik so makuw atin kuw yeneko, munmun weing dong tem da koyemoke kasike.\x * \xo 10:28 \xt Sekow 4:12\x* \v 29 Yu bokolomeliw: ‘Awon men gel alew bi wiin banim kai!’, angeko, ilo tum win auk kom gel kuw mak iso wenokoliw kate, yukalem Kalew be ilo kal keyemsomi, ilo kilele yetemkabe te. Im dulum elote ‘Kanelom dakalu mitokoliw te!’, ange tewe, fein, mak be nam dakalu mitoke te. \v 30 Yu kililina! Sunbin-Got e yukalem kak kon be makmak makmak be teing bokoko, atemalakabe kasike, e yulo alikum kal keko, kilele yeteboke te. \v 31 Keko kasike, yu kanelom finganemokoliw te! Yom wiin be awon banban im wiin be bakilewkabe kasike.\x * \xo 10:31 \xt Matyu 6:26\x* \v 32 Yu kililina! Yu mali kawtiw im kiin dim e finganinba keko, nakalem wiin be kaim dim kuw keyembiw tewe, ne nakalem abiil tikin katem alakabe Aatim beem kiin dim e yom wiin akati kaim dim fitew matem keyemboki te. \v 33 Kate, yu nem wiin mali im kiin dim okiw danemiw tewe, nakati yukalem wiin bi nakalem abiil tikin katem alakabe Aatim beem kiin dim e okiw da koyemoki te.\x * \xo 10:33 \xt Mak 8:38; Iluk 9:26; 2 Timoti 2:12\x* \s1 Mali Kawtiw i Yulo Kal Anggil Ilum Dukayembokoliw te. \p \v 34 Yu ibolow fukunomeliw: ‘Yesus e kawin dim kaleem kunum waneng alik alik nulo menew ibolow bin so kukuw be kukuyemomin talse te.’, angbiw kate, bate! Nem talsi beem mongom ete mali kawtiw i nem weng be kilisomi, yulo maka keyembokoliw te. \v 35 Keyemsomeliwi, yelimel i amen kuw amen kuw kebokoliw te. Min esik alew elo maka kelewbelei, mun usik auk ulo maka keumbului, min kalel usik imok auk ulo maka keumoku te.\x * \xo 10:35 \xt Maika 7:6\x* \v 36 Feinka! Yukalem angin akate, maka fian kelew kelew keemokoliw te. \p \v 37 Mali kawtiw mak i ikalem alew o, auk o, aul o, yelimel alik biim ibolow fukuneko, nem yulo duyemsi aluwbamin beem afak elo kelinba keliw tewe, i nem neggelewemin kunum waneng nam keliw te. \v 38 Kesomeliwi, mali yom mutuk biliw kunum ite mak memen kelinba kesomi, nem wiin dim kel ilum mak daoko, betbet inkal so kuluko, nem kuanoki beemdiw yukati kuanomin keliw tewe, kaneliw kawtiw yu nem neggelewemin kunum bate.\f + \fr 10:38 \ft 10:38 Gilik weng sin be kanekote: Nimin ete nem ais dim sil bikisiliw em ais kuluko, nenggelinba keliw tewe, kaneliw kawtiw yu nem fein neggelewemin kawtiw bate. (Matyu 16:24; Mak 8:34; Iluk 9:23)\f* \x * \xo 10:38 \xt Matyu 16:24-25; Mak 8:34-35; Iluk 9:23-24; 17:33; Sion 12:25\x* \v 39 Mali ikalem ibolow kuw fukunkabiliw kawtiw i atin kuw finik so banimokoliw kate, mali kawtiw ikalem ibolow fukuninba kesomi, nakalem ibolow kuw fukunbiliw kunum waneng i sunsun bin finik kuluko, diwkuw diwkuw bokoliw te.”, yangse kale. \s1 Yan Ken Kulomin em Sang te. \p \v 40 Yangesomi, Yesus e iti weng mak bokoyemomele: “Nimin kunum waneng ite mak yulo ikalem am elo yemde unesomi, kukuw ken mak keyemiw tewe, im kanebiliw kukuw be nakati kenemsomi, nakalem nemdase Aatim bakati kelewbokoliw te.\x * \xo 10:40 \xt Mak 9:37; Iluk 10:16; Sion 13:20\x* \v 41 Nimin kunum waneng ite mak bokolomeliw: ‘Kunum bi Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum ite te!’, angesomi, yulo ikalem am elo yemde unesomi, kukuw ken keyembiw tewe, Sunbin-Got e kanekabiliw kunum waneng ilo akalem bontem dim bakamin kunum beem yan dulewoke yan ki bakate duyemoke te. Beemdiw, nimin kunum waneng ite mak bokolomeliw: ‘Kunum bi kiol kuw kunum ite te!’, angesomi, yulo ikalem am elo yemde unesomi, kukuw ken keyembiw tewe, Sunbin-Got e kanekabiliw kunum waneng ilo kiol kuw kunum beem yan dulewoke yan ki bakate duyemoke te. \v 42 Yu kililina! Nimin kunum waneng ite mak bokolomeliw: ‘Kunum bi Yesus em gelewkabiliw kunum ite te!’, angesomi, sak wiin banim kunum mak ilo ok gilil ok duyemiw tewe, kanekabiliw kunum waneng i kanebiliw beem yan e fein kulokoliw te.”, yangse kale. \c 11 \ms1 Yesus e Nomin Kunum a? \mr (11:1–20:34) \s1 Sion em Dakalase em Sang te. \p \v 1 Yangeko, Yesus em akalem kalun kel gelewkabiliw kunum biilo kukuyemeko, iti weng banimse em ding kabalak e, e aneng ka koleweko, Galili aneng fian em aneng aneng ka biliw kawtiw ilo kukuyemeko, Sunbin-Got em weng kal bakayem tem tem unse kale. \p \v 2 Beem ding dim be, i ok da koyemkabe kunum Sion elo sok am tem da kolewsiliw kale. Kolewiwi, mali kawtiw mak teleko, elo Mesaya Yesus beem kanekabe weng sang bokolewsiliw kale. Bokolewsomeliwi, e akalem gelewkabiliw kunum mali mak gaayemei, i teliwi, e ilo Yesus elo dakalalomin weng mak \v 3 bokoyemomele: “Yu uneko, elo dakalalomeliw: ‘Ku Sunbin-Got em Isalael kawtiw nulo dakayem toloke angakabiliw kunum kute yako? Bani nanew kunum yako? Nimtew angom? Nu kunum beem tolomin ding fen buluw kasike.’, dangeko, dakalaloliwka!”, yangei, i fein unsiliw kale. \v 4 Uneko, Yesus em mit talsiliw ding kabalak e, i elo dakalaliwi, e yan weng bokoyemomele: “Yu nem mit teleko, nem kanebi eisneng be atemsomi, nem bakayembi weng be kilisomi, iti weng de uneko, Sion elo bokolewomeliw: \v 5 ‘Kiin sukul so kawtiw i iti kiin gol kebomi, yan yout nam kawtiw i iti yan ken keyemii, i unbomi, bulul abung fian so kawtiw i iti kal ken kuw danong kebomi, kentem kabom nam kawtiw i iti weng wosu kebomi, kuansiliw kawtiw ikati iti baba matem teinbomi, mesesem em banim kawtiw i Sunbin-Got em Weng Kal Ken Ati be wosuko, kal kebiliw te.\x * \xo 11:5 \xt Aisaya 35:5-6; 61:1\x* \v 6 Feinka! Kunum waneng i nem aluwbabi eisneng kale atemsomi, nelo ‘Fein kai!’, nangesomi, beit kelinba kunum waneng i kalfongeko, kakatemoliwka!’, yu elo dangoliwka!”, yangse kale. \p \v 7 Yangei, i em yange weng be kiliko, Sion elo weng kal be bakalew unsiliw kale. Uniwi, Yesus e iti weng mak kunum waneng ka biliw biilo bokoyemomele: “Sua e, yom kawtiw banim dim uneko, Sion beem fukun unemaliw ding dim e, yu nimtew eisneng atebam unsiliw a? Inim teleko, fuu kalakda kolewkabe mot kon mak elo atebam unsiliw sako? \v 8 Bani yu uneko, on kisol so, ilim ken so, kunum mak atem unsiliw sako? Babo! On kisol so, ilim ken so kunum i emisik kebiliw kamok fian im am fian sel ka kel kuw alakabiliw kasike. \v 9 Kasike, yu uneko, nimtew eisneng atebam unemaliw a? Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum mak atebam unakabiliw sako? Feinka! Yu uneko, bontem bakamin kunum fian Sion elo atebam unakabiliw te. E wiin fian so kunum kesomi, mali Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum alik alik ilo bakiyemkabe kunum ete te. \v 10 Kunum be so, Mesaya so, aso biim dim e Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum mak Sunbin-Got em weng kale bokoko, fut tem bolomele: \q1 ‘Ne dabalakamin kunum mak emisik dabalalii, \q2 e uneko, kom ibik tolomin em deiw kileleko, memen kelewboke te.’, \m angse kale.\x * \xo 11:10 \xt Malakai 3:1; Iluk 1:76\x* \v 11 Yu alik alik nem weng kale kililina! Ok da koyemin kunum Sion beete wiin fian so kele kasike, e mali kunum alik alik i bakiyemkabe te. Kate, abiil tikin em gawman fitewoke ding dim e, Sion e emisik nam kebe te. Nimtew angom? Kae, kunum wiin banim kebiliw kunum isik Sion elo bakilewokoliw te. \p \v 12 Yu kilelbi boliwka! Sion em ding bakate uneko, kameem buluw ding kale teleko, mali ganbin kunum kitil nam teleko, abiil tikin em gawman ding dim beem angin ilo ankiw da kalak de mit da koyemeko, yebiliw te.\x * \xo 11:12 \xt Iluk 16:16\x* \v 13 Moses em kukuyemse weng so, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum im bakameliw weng beso, alik alik biim angsiliw weng be kame Sion beem dulum elote dem gilase te. \v 14-15 Ibolow tem fukalel biliw kawtiw yutaka! Yu weng kale kilele kililoliwka! Yu ‘Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Elaisa e iti toloke te!’, angeko, beem ding fenbiliw kate, Elaisa be Sion ete bakate.\x * \xo 11:14-15 \xt Malakai 4:5; Matyu 17:10-13; Mak 9:11-13\x* \p \v 16 Kunum waneng kanekabiliw biim kiskiw e kan atew a? I kawtiw im wensaniw dim kel teinbiliw aul atew kebiliw te. I kikinbomeliwi, weng tikin weng de une, min weng de une sak weng kuw bokolew bokolew kebomeliw: \q1 \v 17 ‘Mak ding e, nu kikinbomi, sim bokoluw kate, yu kalfongeko, wilinba keliw te! \q2 Mak ding e, nu kikinbomi, sakik so keko, amemuw kate, yukati nuso ameminba keliw te.’, \m angbiliw te. \v 18 Nimtew angom? Sion e ok so, wanin so, waninba kesomi, wanin tokoko kolew kemele kunum kebe kasike, i bokolomeliw: ‘Sion e aol nam kese kai!’, angbiliw \v 19 kate, Kawtiw Aul nete ok so, wanin so, wanakabi kasike, i nelo bokonemomeliw: ‘Ku wanin fian so, wain ok so, ilum sen kawtol wanbomi, on kisol fokoliwi, deimeliw kunum iso, kukuw wa so kebiliw kawtiw iso, biim ken kunum kute kai!’, nangbiliw kasike. \p Kate, yu kilele kililina! Yom kal e fein fian kele tewe, yu kanekabiliw aul biimdiw kelinba kemaliw te. Nimtew angom? Yu fein kal so kunum waneng keliw tewe, yom gelewkabiliw kukuw be yukalem kal keko, gelewkabiliw kukuw bakate fein fitew dim kuw daloke kasike.”, yangse kale.\x * \xo 11:19 \xt Matyu 9:14\x* \s1 Weng Kililinba Kawtiw i Ilum mak Kulokoliw te. \p \v 20 Beli, Yesus em mali abiw abiw alenale ding kabalak e, e kitil so auk so mesesem banso aluwbamale kate, abiw kasel bi ibolow famdelinba kesomi, ibolow sili sili kukuw kolinba kesiliw kasike kame, Yesus e kaisuw keyemeko, kawtiw biilo kitil weng mak bokoyemomele: \v 21 “Wee yutaka! Kolasin so Betsaida so, abiw mutuk fian alew kasel yu weng kale kiliko, kilelbi boliwka! Ne aulamin kitil fian mak yom mutuk dim kel kukuyemsi kate, yu ibolow famdelinba kebiliw te. Ne Isalael kawtiw num ibik biliw kawtiw Tail so Saidon so kasel biim abiw mutuk fian alew kakambisomi, biim mutuk dim kel yom dim aluwkabi aluwbamin fian be kukuyemi tewe, i ikalem kanekabiliw kukuw wa be atemeko, fongate akate ibolow mesem keko, tawal aneko, ikalem kakameliw deiwkim wa be koleweko, kikis deiw kuw kakamokoliw te. Kate, ne im mutuk dim ka kel binba kebisi te.\x * \xo 11:21 \xt Aisaya 23:1-18; Esekiel 26:1–28:26; Yoel 3:4-8; Amos 1:9-10; Sekalaya 9:2-4\x* \v 22 Yu kililina! Sunbin-Got em alik alik ilo geeyemoke ding dim e, yom kulokoliw ilum e Tail so Saidon abiw mutuk fian alew biim kulokoliw ilum be fein bakilewoke te. \p \v 23 Beedmiw, Kafelneam abiw mutuk fian kasel yutaka! Yu ibolow fukunomeliw: ‘Nu abiil tikin dim katiw elo unokoluw kai!’, angbiliw kate, itel bate! Fein! Yu Seten-Ataanim em abiw wa wa dim kalo unokoliw te! Mak kunum mak Sodom abiw mutuk fian uneko, nem yom mutuk dim kel aluwkabi auk so kitil so eisneng bakatetew biim dim akati aluwbabise tewe, Sunbin-Got e Sodom abiw mutuk fian be banim kelinba kese tew te.\x * \xo 11:23 \xt Talfut Kese 19:24-28; Aisaya 14:13-15\x* \v 24 Yu kililina! Sunbin-Got em diwyemoke ding dim e, yom kulokoliw ilum be Sodom abiw mutuk fian kasel biim kulokoliw ilum be fein bakilewoke te.”, yangse kale.\x * \xo 11:24 \xt Matyu 10:15; Iluk 10:12\x* \s1 Finengdalomin em Weng te. \p \v 25-26 Yangesomelei, Yesus e Alew elo gaaneko, bokolewomele: “Aatim kutaka! Kom wiin fian e dao kemo! Kute abiil tikin so, kawin dim kale so, alik alik beem kak kunum kute kuw te! Feinka! Aatim ku kukalem ibolow fukunin kuw gelewkabelew kasike, ku nem aluwbamin kitil so, beem mongom so, alew eisneng be okiw da kolewkabelew kasike, alik alik kal kunum so wiin so kunum so, i mesesem beelo ateminba kekabiliw te. Kate, ku mesesem eisneng be aul gel im ibolow so atew aluwkabiliw kawtiw ilo kuw kilele kukuyembelew te.\x * \xo 11:25-26 \xt 1 Kolin 1:26-29\x* \v 27 Aatim kutaka! Ku alik alik mesesem eisneng angom be nem teing dim kel dulewselew te. Kunum waneng i kom Min nelo akokow kenembiliw kate, kute kuw kilele kal kenemkabelew te. Kawtiw i kulo akati akokow kebiliw kate, kom Min nete kuw Aatim kulo kilele kal kebi te. Kebomi, nimin kunum waneng mak biim dulum elote ‘Yu elo akati kal kemoliwka!’, angbi tewe, ne kulo kunum waneng biim kiin dim e fein fitew kuw daloki te.”, angse kale.\x * \xo 11:27 \xt Matyu 28:18; Sion 1:18; 3:35; 10:15; 17:2; Filibai 2:9\x* \p \v 28 Angeko, akalem gelewkabiliw kunum waneng biilo bokoyemomele: “Wee yutaka! Alik alik yu kilele kililina! Nimin kunum waneng yute mak sawa gelewomin beem dulum elote ilum fian mak kuluko, sawa beem ilum e yulo yemkatikoko, koliw tewe, yu nem mit mewso teliw kano, ne yulo dokoyemeko, ken abin kuw duyemoki te.\x * \xo 11:28 \xt Selemaya 31:25\x* \v 29 Duyemii, yu nelo kilele netemeko, nem kukuw ibolow dolon kal keko, nem kukuyemin ilum fong gel kuw beem afak kuw bokoliw te. Nimtew angom? Ne ibolow menew falit so kunum kasike, yom ibolow akal menew so keyemeko, ken abin mak duyemoki te. \v 30 Yu kililina! Nem yom dim dukuyembi ilum be fong gel kuw, ilum ba kasike, yu ki keko, daolewokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 11:30 \xt 1 Sion 5:3\x* \c 12 \s1 Finengdakamin Ding Sabat Sang Alew te. \p \v 1 Beem ding dim bakate, finengdakamin ding Sabat ding mak kelei, Yesus so akalem gelewkabiliw kunum iso i wit wanin bilal musun mak em mutuk fok unsiliw kale. Unbomeliwi, akalem gelewkabiliw kunum bi yemen tew kesomi, Suda kawtiw biim kukuw geleweko, wit sen falit de mayak dako, dakaluko, wanen diliko, yak yak unsiliw kale.\f + \fr 12:1 \ft 12:1 Suda ikalem kukuw e kanekote: Mali kawtiw im musun bilal mak belei, nanew kawtiw mak musun beem deiw uniw tewe, i nam finganko, koliw te. Deiwkim beem mewso gilabe wanin gel be i sak ken kuw wanenaliw kale. (Sawa Weng 23:24-25)\f* \x * \xo 12:1 \xt Sawa Weng 23:25\x* \v 2 Wanin diliko, unbiliwi, mali Falisi kunum mak i biim kanebiliw be yetemeko, Yesus elo bokolewomeliw: “Wee kutaka! Kom kenggelewkabiliw kunum kalite finengdakamin ding Sabat kaleem sawa weng be gelewinba kesomi, musun wanin diliko, kakabiliw kai!”, dangsiliw kale.\x * \xo 12:2 \xt Aneng Kolew 20:10\x* \v 3 Dangiwi, Yesus e ilo yan weng mak bokoyemomele: “Yutaka! Yu kilele kililina! Yu nukalem sua alenale emisik kamokim Debit beem kanese sang mak teing bokoko, ateminbakabiliw sako? Deiw mak ding mak eso akalem akunum kumel iso, i yemen tew teinsiliw kasike,\x * \xo 12:3 \xt 1 Samuel 21:1-6\x* \v 4 i Sunbin-Got em am yol kawtem uneko, beem belet wanin ayem dukukabiliw be sak kuluko, wansiliw kale. Wansiliw kate, wansiliw belet wanin be am yol kunum ayem bikalem wanakabiliw wanin ete kuw kale.\x * \xo 12:4 \xt Kunum Ayem 24:5-9\x* \v 5 Yu kilele fukuneko, Sunbin-Got em fut tem be teing bokoko, atemeko, kal keloliwka! Fut tem be kukuyemomele: Finengdakamin ding Sabat em ding dim bakate, Sunbin-Got em am yol kunum ayem kunum ikati finengdakamin ding Sabat em kukuw be sakalaw keko, weng bo bo keko, am yol ka kel beem aluwkabiliw kasike! I aulkabiliw kate, ikati sen so banim kunum kekabiliw te. Nimtew angom? Sunbin-Got em am yol em aluwbamin beem sawa weng be finengdakamin ding Sabat beem sawa weng beelo bakilewkabe kasike.\x * \xo 12:5 \xt Teing Bakamin 28:9-10\x* \v 6 Kate yu kilele kal keloliwka! Kame em kanbe kale Sunbin-Got em am yol beelo iti bakilewkabe te.\x * \xo 12:6 \xt Matyu 12:41-42\x* \v 7 Yu Sunbin-Got em fut tem em angse weng be atemeko, kilele teing bokoliw tewe, yu weng kale ken kal kelokoliw te. Fut tem be bokolomele: \q1 ‘Yu samal asomi, weing dako, nelo ‘Seyo!’, nangbiliw tewe, \q2 ne kaneko kukuw bete atemeko, kalfong kelinba kekabi kate, \q2 yu mali kunum waneng ilo kinkin ibolow folok so kukuw kukuyemkabiliw tewe, \q2 ne kaneko kukuw be atemeko, kalfong kekabi te!’, \m angse kale. Yu kilele kililina! Yu weng be dolon kelewiw tewe, yu kanelom mali sen so banim kunum biilo diwyemeko, geeyembokoliw te!\x * \xo 12:7 \xt Osea 6:6; Matyu 9:13\x* \v 8 Feinka! Nakalem ete Kawtiw Aul kebi kasike, finengdakamin ding Sabat beem sawa weng kale, nakati bakileweko, beem kamok kebi te.”, yangse kale. \p \v 9 Yangsomi, e aneng ka kolewko, Suda kawtiw im wensankabiliw am mak kawtem elo unse kale. \v 10 Beem ding bakate, mak teing kuan fom yout kese kunum mak belei, e atemse kale. Atemsomelei, mali Yesus elo geelewomin deiw fenbiliw kawtiw mak teleko, elo bokolewomeliw: “Finengdakamin ding Sabat beem ding dim bakate, kawtiw i ki keko, mali wakamin so kawtiw ilo kilelyemokoliw, bani?”, dangeko, dakalasiliw kale.\x * \xo 12:10 \xt Iluk 14:3\x* \v 11 Dakalaliwi, e yan weng bokoyemomele: “Yutaka! Amkim ding Sabat bakate, yom siwsiw mak tenggew elo une tewe, yu fongate akate uneko, elo kuluko, dokolewokoliw, bani?\x * \xo 12:11 \xt Iluk 14:5\x* \v 12 Fein, yu elo dokolewokoliw kate, kawtiw i siwsiw ilo atin kuw bakiyemkabiliw kasike, finengdakamin ding Sabat ding bakate, yu kawtiw ilo ken kukuw kukuyemoliwka! Nimtew angom? Kanebe be Sabat ding beem sawa weng elo ki keko, Sunbin-Got em kiin dim e kiol kuw kukuw keloke kasike.”, yangse kale. \v 13 Yangeko, kunum teing wa so kunum beelo bokolewomele: “Kom teing be dila!”, dangse kale. Dangei, kunum beem teing wa be dil atemete: Fein, mali em teing emdiw ken ati kuw kese kale. \v 14 Kelei, Falisi kunum i em kanese be atemeko, am yol koleweko, ikalem kuw bokolew bokolew kesomeliw: “Nomin deiw ete kelei, nu kunum Yesus kaleelo aluwi, e kuanoke ya?”, ange ange kesiliw kale.\x * \xo 12:14 \xt Sion 5:16\x* \s1 Yesus e Nomin Kunum Ke Alenale? \s2 Aisaya em Yan Weng Bokoyemse em Weng te. \p \v 15 Angbiliw kasike, Yesus e abiw ka koleweko, unbelei, kawtiw banban i elo gelew teliwi, e im wakamin kal wanin kebiliw alik alik be kilelyemse kate, \v 16 e kitil weng mak bokoyemomele: “Yu kanelom mali kawtiw mak ilo nem kaneyemsi sang kale kaim dim dakamokoliw te!”, yangse kale.\x * \xo 12:16 \xt Matyu 8:4; Mak 3:12\x* \v 17 Yangse kasike, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Aisaya em sua kel bokose weng be kame dem gilaleko, fein ki kese kale. E Mesaya beem dulum elote bokoko, fut tem bolomele: \q1 \v 18 “Kunum be nem wiin so amkokolewii, e nem aulnembamin kunum keloke te. \q2 Ne elo ibolow mutuk fian dulewsomi, kalfong fian so keleweko, ateboki te. \q2 Atebomi, nem Sunbin-Finik beelo dulewoki kasike,\x * \xo 12:18 \xt Aisaya 42:1-4; Matyu 3:17\x* \q2 e aneng aneng angom kawtiw alik alik im dim uneko, Sunbin-Got em kawtiw ilo diwyemoke ding beem tolomin weng be bakayem tem unoke te. \q1 \v 19 Keko beli, e nam weng dubomelei, fian gaanem kakame kasike, \q2 deiw kel wensanbiliw kawtiw i beem weng nam kililokoliw te. \q1 \v 20 Nem aulnembamin kunum be ibolow menew so kunum kasike, e mali mot sen falit angeko, kangomin kis emdiw keliw kawtiw ilo nam atin kuw kang keyemei, i mit tolokoliw te. \q2 Beemdiw, e mali yongom dong kuanomin kis emdiw keliw kawtiw ilo nam atin kuw singdet keyemei, i banimokoliw te. \q2 Kate deiw mak ding mak, e kitil kuw moko, aneng aneng angom biliw kawtiw ilo kilele kiol kuw diwyemoke kasike, kiol sen so banim kukuw be emel kuw keko, alik alik im kiin dim kel fitewoke te. \q1 \v 21 Fitewoke kasike, aneng aneng angom kawtiw alik alik i ibolow fukunomeliw: ‘Kunum bete kuw nulo fein dokoyemoke kai!’, angokoliw te.”, \m angeko, Aisaya e fut tem boko, angse kale. \s2 Kawtiw im Yan Weng Bokolewsiliw em Weng te. \p \v 22 Beem ding dim e, mali kawtiw i mak kunum am auk nam keko, bontem kasi kolewko, kiin sukul kelewse alakabe kunum mak Yesus em mit mewso debele talsiliw kale. Debele teliwi, Yesus e kunum beelo kilelewei, e iti kiin golsomelei, weng akal ki keko, bokose kale. \v 23 Keko beli, kunum waneng banban ka biliw bi beem kanele be atemeko, yol angeko, bokolomeliw: “Kunum kalesik be Debit em mulkis Mesaya ete sako?”, dakalako, angsiliw kale. \v 24 Angiwi, mali Falisi kunum mak im weng bokolew bokolew kesiliw weng be kiliko, yan weng bokolomeliw: “Babo! E aneng matil im kak yetebe finik Belsebul\f + \fr 12:24 \ft Seten-Ataanim em wiin mak e Belsebul te.\f* em kitil kuluko, aneng matil takala koyem kebe te!”, angsiliw kale.\x * \xo 12:24 \xt Matyu 9:34; 10:25\x* \v 25 Angiwi, Yesus e im ibolow fukuneko, dangiw weng beem mongom ete kal kelomelei, ilo yan weng mak bokoyemomele: “Abiw mutuk fian kasel so, kunum mongom mali mak so, i amen kuw amen kuw kesomi, ganbiw tewe, ikalem kunum mongom wiin be atin kuw banimoke te. Auk diw alew diw yangdel ikalem akate amen kuw amen kuw kesomi, ganbiw tewe, ikalem bonggu biliw wiin be atin kuw gel so banimoke te. \v 26 Beemdiw, Seten-Ataanim em angin ikati mongom amen kuw amen kuw kesomi, ganbiw tewe, im kitil ikati banimoke te. \v 27 Nakalem ete Belsebul beem kitil kuluko, kawtiw biilo dokoyemi tewe, yukalem angin isik kanem kitil ete aneng matil bi takalakabiliw a? Yu kilelbiko, yukalem bakabiliw weng beelo ateboliwka! Yom kaneyembiliw angin bikati yulo geeyembokoliw kasike! \v 28 Kate, Sunbin-Got e nelo Sunbin-Finik dunemei, ne beem kitil ete aneng matil takalayemkabi tewe, yu kal keko, bokolomeliw: ‘Fein! Abiil tikin em gawman ding dim e, kame bakale kai!’, angboliwka!\x * \xo 12:28 \xt Kalan Kunum 10:38; 1 Sion 3:8\x* \s2 Yesus em Yan Weng Bokoyemse em Weng te. \p \v 29 Yu kame kilele kililina! Seten-Ataanim e mak kunum mak on balam so kunum mak atew kebe te. Kate nete, nanew atul nam kunum mak emdiw kesomi, teleko, on balam so kunum beelo dawkatikoko, em on kisol eisneng be, alik alik kulu dakiloki te. \v 30 Yu kilele ibolow fukunina! Nimin kawtiw ite mak nem angin kelinba kebiliw tewe, i nem maka kawtiw kebiliw te. Beemdiw, nimin kawtiw ite mak mali kunum waneng ilo nem mit mewso yamde telinba kebiliw tewe, i mali kawtiw ilo yenbakalakabiliw kawtiw ite te.\x * \xo 12:30 \xt Mak 9:40; Iluk 9:50\x* \p \v 31 Yu kilelbi boliwka! Nimin kawtiw ite mak sili sili nam kukuw keko, Sunbin-Got em wiin fian de mit da koleweko, weng mineko, wa dangiw tewe, Sunbin-Got e biim kanebiliw kukuw wa be sak misim kulu koyemoke te. Kate, nimin kawtiw ite mak Sunbin-Finik elo weng milewiw tewe, Sunbin-Got e im weng milewbiliw weng be, nam kulu koyeme te.\x * \xo 12:31 \xt Kibulu 6:4-6\x* \v 32 Beemdiw, nimin kawtiw ite mak Kawtiw Aul nem wiin de mit da konemeko, wa nangiw tewe, Sunbin-Got e biim kanebiliw kukuw wa be sak misim kuw kulu koyemoke te. Kate, nimin kawtiw ite mak Sunbin-Finik em wiin de mit da kolewiw tewe, kame biim finik so biliw ding dim akal, sow em toloke ding dim akal, diwkuw diwkuw Sunbin-Got e kanebiliw kawtiw biim kukuw wa be atin kuw gel so mak nam kulu koyeme te.”, yangse kale. \s1 Sili Sili Kukuw em Fakam Weng te. \p \v 33 Beem ding dim bakate, Yesus e fakam weng mak bokoyemomele: “Ais ken e dem ken gilalei, ais wa e dem wa gilakabe kasike, kawtiw i ais dem ken mak atemeko, kal keliwete: ‘Dem ken gilale ais be ken sen te!’, angakabiliw te.\x * \xo 12:33 \xt Matyu 7:16-20\x* \p \v 34 Sokyan kimon so muluwel emdiw yutaka! Mesesem eisneng yom ibolow tem kawyak gekbe be bontem dim matem fitewoke kasike, ibolow sili sili nam min yu ki keko, kiol kuw ken eisneng mak nam bakamkakamiw te.\x * \xo 12:34 \xt Matyu 3:7; 15:18; Iluk 3:7; 6:45\x* \v 35 Kunum waneng im ibolow tem e men emdiw te. Kiol kunum waneng im ibolow tem elote kiol kukuw kuw atite kukuw ete kuw fitewkabe te. Kate kiol kuw kelinba kawtiw im ibolow tem elote sili sili nam kukuw kuw fitewkabe te. \v 36 Kasike yu nem bakayembi weng kale kilele kililina! Fefe ding dim em geeyemoke ding dim kabalak e, Sunbin-Got e kawtiw alik alik ikalem bontem dim matem dakabiliw beem sak weng gelgel beem dulum elote bokoyemomele: ‘Yu weng beem mongom be fein kaim dim fitew daloliwka!’, yangoke te. \v 37 Beem ding dim bakate, Sunbin-Got e kawtiw biim bokolokoliw yan weng be diw atemeko, mali ilo bokoyemomele: ‘Yu kiol kawtiw sen so banim yute te!’, yangoke te. Kate, e mail mak ilo bokoyemomele: ‘Yu sili sili nam keko, sen so kawtiw yute te!’, yangeko, geeyemok te.”, yangse kale. \s1 Yona em Kanelewse em Fakam Weng te. \p \v 38 Yangesomelei, mali Falisi kunum so, mali Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum iso, alik alik i Yesus em mit mewso teleko, bokolewomeliw: “Ku kitil eisneng mak nulo kukuyemew tewe, nu atin kuw kal keluwete: ‘Ku fein, Sunbin-Got em weng afak kunum kute te!’, angeko, kal kelokoluw te!”, dangsiliw kale.\x * \xo 12:38 \xt Matyu 16:1; Iluk 11:16; Sion 6:30\x* \v 39 Dangiwi, e ilo yan weng bokoyemomele: “Kameem ding alakabiliw osow ibolow atew kesomi, wa teifulu kekabiliw kawtiw yutaka! Yu kitil eisneng atemomin beem dulum elote gaaneko, teliw kate, ne yulo kitil so auk so eisneng mak nam kukuyemi te. Yu Sunbin-Got em sua kel akate akalem bontem dim bakamin kunum Yona elo kukulewse eisneng bakate iti atemoliwka!\x * \xo 12:39 \xt Matyu 16:4; Mak 8:12\x* \v 40 Yona e takam kulin tem kel belei, taw akal kutiliw akal yemamas kel ding kese kale. Beemdiw, Kawtiw Aul nakati kawin tem kel bilii, taw akal kutiliw akal yemamas kel ding keloki te.\x * \xo 12:40 \xt Yona 1:17\x* \v 41 Beli, Sunbin-Got em kawtiw alik alik ilo diweko, geeyemoke ding dim kabalak e, Ninibe abiw mutuk fian beem kasel i moko, mali ka kel biliw kawtiw yom ibolow sili sili nam be kaim dim dayemokoliw kasike, Sunbin-Got e yulo fein geeyemoke te! Nimtew angom? Ite Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Yona em bokoyemse weng kal be kilisomi, ‘Fein!’, dangeko, im ibolow famdeko, sili sili kukuw be kolewsiliw kasike. Kolewsiliw kate, nakalem ete Yona elo bakilewkabi kate, yu nelo “Fein!”, nanginba kebiliw te.\x * \xo 12:41 \xt Yona 3:5\x* \v 42 Beemdiw, Seba aneng em emisik kamok fian kebu waneng u sua kel akate ukalem singam aneng kolew teleko, emisik kamok fian Solomon em kal fian beelo atebam talsu kale. Talsu kasike, Sunbin-Got em kunum waneng alik alik ilo diweko, geeyemoke ding dim kabalak e, waneng bu mali ka kel biliw kawtiw yom ibolow sili sili nam be kaim dim dayemoku kasike, Sunbin-Got e yulo fein geeyemoke te. Nimtew angom? Nakalem ete Solomon elo bakilewkabi kate, yu nelo ‘Fein!’, nanginba kebiliw kasike.”, yangse kale.\x * \xo 12:42 \xt 1 Kamokim 10:1-10\x* \s1 Kameem Ding em Sili Sili nam Kebiliw Kawtiw im Fakam Sang te. \p \v 43 Yangeko, iti bokoyemomele: “Yu kililina! Kunum mak em ibolow tem alakabe aneng matil mak kunum beelo kolewe tewe, e finengdalomin tiow dim aneng mak fenem unoke te. Fenem uneko, fenem kakabiko, finengdalomin aneng mak ateminba kele tewe, \v 44 e bokolomele: ‘Ne iti nakalem kolew talesi am elo uno ya!’, angesomelei, iti teleko, kolew unse am elo fein kawtem unoke te. Unesomi, atemete: ‘Am be kukun kilasomi, kait kelewsiliw kai!’, angeko, atemoke te. \v 45 Atemsomelei, e iti uneko, aneng matil atin kuw wa wa ben kel mali iso yemde telesomelei, alik alik bi kunum beem ibolow tem kel teinsomi, beem ibolow tem be atin kuw wa wa kuw kelewokoliw te. \p Wee yutaka! Kunum beem kanelewse beemdiw kameem ding biliw sili sili nam so kawtiw yom dim akati kaneyemoke kasike.”, yangse kale.\x * \xo 12:45 \xt 2 Fita 2:20\x* \s1 Yesus em Fein Angin Kebiliw em Weng te. \p \v 46 Kawtiw banban biilo yangbe ding dim bakate, Yesus em auk so, awkunum kumel iso, alik alik bi “Yesus eso weng bokolomin tuluw kai!”, angeko, elo fenem teleko, kut elote mosiliw kale. \v 47 Moliwi, mak kunum mak Yesus elo bokolewomele: “Kauk so, kom kawkunum kumel iso, alik alik bikati kulo fenem teleko, kut tem ka kel kom ding feneko, biliw te.”, dangse kale. \v 48 Dangei, Yesus e bokoleweko, dakalalomele: “Nem yem so, nawkunum kumel so i kante a?”, dangeko, \v 49 akalem gelewkabiliw kunum im dulum elo teing bingeko, kawtiw ka biliw ilo bokoyemomele: “Kunum waneng kale biliw ite kuw nem yem so, nawkunum kumel so, ite te. \v 50 Nimtew angom? Nem abiil tikin alakabe Aatim beem ibolow fukunin be gelewbiliw kunum waneng bite kuw nakalem nawkunum kumel so, waneng aul kumel so, yem so, kesomi, kebiliw bakate.”, yangse kale.\x * \xo 12:50 \xt Ulom 8:29\x* \ms1 Sunbin-Got em Gawman Ding Dim em Fakam Sang Bokoyemse em Weng te. \c 13 \ms1 Sunbin-Got em Gawman Ding Dim em Fakam Sang Bokoyemse em Weng te. \mr (13:1-52) \p \v 1 Beem ding dim bakate, Yesus e am be koleweko, Galili okmun benggew dim kel teinse kale. \v 2 Teinei, kunum waneng banban mak Yesus em fukun talsiliw kasike, e kawtiw biilo benggew dim ka kel koyemeko, kunuw dim mak teineko, ilo kukuyemse kale.\x * \xo 13:2 \xt Iluk 5:1-3\x* \v 3 Kukuyemsomi, mesesem mesesem eisneng banso be fakam weng kuw bokoyemse kale. \s1 Wit Dem Kaimin em Fakam Sang te. \p “Mak kunum mak wit dem kuluko, \v 4 akalem musun fukalale tewe, mali dem be deiwkim dim kuminokoliw kasike, awon i teleko, elo wanokoliw te. \v 5 Keko beli, wit dem mali be kawin fong gel tum dim kuminokoliw kaiske, e fongate akate diwing tebeloke kate, \v 6 beem kimkim e dabala tum dim kelokoliw kasike, ataan kitil nam tele ding dim e, ais meneng kale fongate akate geetoke te. \v 7 Iti wit dem mali mak wolu dim kuminei, itel ningning so kasi kolewoke kasike, e kot nam keko, tebelinba keloke te. \v 8 Kate, wit dem mali mak kawin ken ok so deeng dim mitsomi, tebeko, mali e dem fufu 100 gilaloke te. Gilako, mali em fu akal 60 kel gilalei, iti mali em fu e 30 kel gilaloke te. \m \v 9 Ibolow tem fukalel biliw kawtiw yutaka! Yu weng kale kilele kililoliwka!”, yangse kale. \s1 Em Fakam Weng Bokoyemse beem Mongom te. \p \v 10 Yangei, akalem gelewkabiliw kunum i Yesus em mit mewso teleko, elo dakalalomeliw: “Nimtew angom ete ku kunum waneng biilo fakam weng kuw bakayemkabelew a?”, dangeko, dakalasiliw kale. \v 11 Dakalaliwi, e yan weng bokoyemomele: “Sunbin-Got e yukalem ete akalem gawman ding em ibolow win sang kaleem mongom kaleyemkabe te. Kate, e beem mongom ete mali kawtiw biilo kukuyeminba kekabe kasike, i nam kal keliw te. \v 12 Yu weng kale kilele kiliko, aluwboliwka! Mali kawtiw mak i weng kale kilele kiliko, gelewemiw tewe, Sunbin-Got e im fukunin ken ati be makso bamki keyemeko, fasu kemoke te. Kate mali kawtiw mak i weng kale kilele gelewinba keliw tewe, Sunbin-Got e biim fong gel kulusiliw atuk bakati fein kulu koyemoke te.\x * \xo 13:12 \xt Matyu 25:29; Mak 4:25; Iluk 8:18; 19:26\x* \v 13 Kaneloke kasike, mali kawtiw bi nem kiskiw weng alik bete kuw kilikabiliw kasike, \q2 ‘I weng be kiliko, kal kelewinba kekabiliw te. \q2 I elo kilikabiliw kate, beem mongom ete i kilele dolon kuw kelinba kesomi, akokow kekabiliw te.’ \fig |alt="Men sowing seeds" src="LB00094B.tif" size="col" ref="Matyu 13:13" \fig* \m \v 14 Aisaya em angse weng kale kame fein dem gilakabe te. E weng be fut tem boko, bokolomele: \q1 ‘Yu tiak ding kilikabiliw kate, weng beem mongom e yu kilele dolon kuw kelinba kesomi, akokow kelewkabiliw te. \q2 Yu weng be fein atemokoliw kate, beem mongom e yu kal kelinba kekabiliw te.\x * \xo 13:14 \xt Aisaya 6:9-10; Sion 12:40; Kalan Kunum 28:26-27\x* \q1 \v 15 Nimtew angom? Kawtiw biim ibolow fukunin e atin kuw kou keyembe kasike. \q2 I weng be kilele wosulinba kekabiliw kawtiw kesomi, \q2 kiin akati gal kuw kesomi, akalbin kawtiw ite te. \q1 Mesik esik im kiin be atemsomeliwi, \q2 i weng kiliko, \q3 ‘Ibolow fukunin ken kuw kulubuluw kai!’, angomi, \q3 biim sili sili kukuw be koleweko, nem dim elo teliwi, \q2 ne ilo kilelyemoki kasike.’, \m angeko, Aisaya e angse kale. \p \v 16 Kate, yukalem ete kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom? Yu kiin ken so atemeko, kentem ken so weng kale kilibiliw kasike.\x * \xo 13:16 \xt Iluk 10:23-24\x* \v 17 Kame nem weng kale kililoliwka! Sua kel akate, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum banban so, Sunbin-Got em kiin dim kiol kuw kekabiliw kawtiw banban iso, alik alik i yom kame kililko, atemiw eisneng kale akati “Nu kiliko, atemumo!”, angsiliw kate, i kili ateminba kesiliw kale.”, yangse kale. \s1 Wit Dem Fakam Sang beem Mongom te. \p \v 18 Yangeko, iti weng mak bokoyemomele: “Yu kame wit dem fukulabe kunum em fakam weng beem mongom e kililina! \li1 \v 19 Wit dem mali mak deiwkim dim kumin mitkabe ais dem beem mongom e kanekote: Kunum waneng i abiil tikin em gawman ding em sang be kilikabiliw kate, i beem mongom e dolon kelinba kebiliw kasike, Seten-Ataanim e teleko, biim ibolow tem kel dukukabiliw atuk weng bakati kulu kolewsomi, banim kelewoke te. \li1 \v 20 Wit dem mali mak tum dim mitkabe ais dem beem mongom e kanekote: Kunum waneng i Sunbin-Got em weng kiliko, fongate akate kalfong fian kelewokoliw kate, \v 21 i weng be bikalem ibolow mutuk tem kel kilele dukulinba kesiliw kasike, i weng beem dulum elote sakik ilum kulusomi, mali kawtiw mak ilo yenomin ibolow keliw tewe, i fongate akate weng be iti kolewokoliw te. \li1 \v 22 Wit dem mali mak wolu dim aim tem kuminoke ais dem beem mongom e kanekote: Kunum waneng mali mak i Sunbin-Got em weng fongate kuw kiliko, aluwokoliw kate, i on kisol elo ibolow kuw kelewsomi, beem dulum elote ibolow tiaktiak kelewokoliw kasike, i Sunbin-Got em weng be dawkatikoko, kolewsomi, em weng be im dim kel dem mak gilalinba keloke te.\x * \xo 13:22 \xt Iluk 12:16-21; 1 Timoti 6:9-10,17\x* \li1 \v 23 Kate, wit dem mali mak kawin ken ok so deeng dim kumineko, dem ken gilakabe ais dem beem mongom e kanekote: Mali kunum waneng bi Sunbin-Got em weng be kiliko, ken dolon so ibolow aluwokoliw kawtiw ite te. Kawtiw dem so keko, banban gilalokoliw te. Mali im dem e fufu 100 kel kelei, mali im fu e 60 kel kelei, iti mali mak im fu e 30 kel keloke te.”, \m yangeko, yangse fakam weng beem mongom e akalem gelewkabiliw kunum biim kiin dim kel kaim dase kale. \s1 Wa Itel mak Wanin Musun Tebekabe em Fakam Sang te. \p \v 24 Keko beli, Yesus e iti fakam sang mak kawtiw alik alik ilo bokoyemomele: “Yu abiil tikin em gawman ding dim beem sang mak kililina! Kunum mak yongiw musun dim kel wanin dem ken ati kuw fukalako, \v 25 am unse te. Unei, mililiw dim bakate, akalem maka kunum teleko, wanin dem ken beem mutuk kel ais dem kimon kelewin ais dem akati fukalako, iti unse te. \p \v 26 Kaneko beli, yongiw beem ais dem ken tebeko, dem gilale ding dim kabalak e, ais dem wa bakati fitewse te. \v 27 Fitewei, musun kayak beem weng afak kunum i musun wanin be atemeko, ikalem kamok elo dakalalomeliw: ‘Kamokim kutaka! Ku ais dem ken so wa so fukalaselew sako?’, dangeko, dakalasiliw te. \v 28 Dakalaliwi, e yan weng bokoyemomele: ‘Babo! Nem maka kunum teleko, ais dem wa be fukulase te.’, yangei, i bokolewomeliw: ‘Nu uneko, elo fitulu fomdolokoluw te.’, dangsiliw kate, \v 29 e ilo bokoyemomele: ‘Babo! Yu kanelom fitulokoliw te! Nimtew angom? Wa sen be fituliw tewe, wa so ken so sen makuw fitulokoliw kasike. \v 30 Ais ken so wa so be makuw kolewbina! Sow em wanin kulomin ding keloke ding dim e, ne wanin kulomin kunum ilo bokoyemomeli: ‘Kame yu kanelina! Emisik e itel wa besik kuluko, kubuleko, ais daloliwka! Kesomi, wanin ken akal kuluko, kubuleko, nem wanin dukukabiliw am kalo dukulina!’, yangoki te.”, yangse kale. \s1 Sunbin-Got em Gawman Dim em Fakam Weng Alew te. \p \v 31 Yangeko, iti fakam weng mak bokoyemomele: “Abiil tikin em gawman dim em kanekabe sang e ais dem fong gelgel emdiw te. Kunum mak ais dem gelgel be kuluko, akalem yongiw kel kailoke te. \v 32 Ais dem be atin kuw fong gel kebe kate, beem tebeko, fian kese ding dim bakate, e sen fian kuw kesomi, mali ka biliw ais alik alik biilo bakiyemei, awon i em teing dim kel teineko, aim gelokoliw te. \p \v 33 Beemdiw, abiil tikin em gawman dim em kanekabe sang e belet wanin fasu kolew kemin eisneng is emdiw te. Waneng mak fasu kolew kemin eisneng fong gel be kuluko, falaua banban so fangsingelu tewe, alik alik falaua be makuw fasuko, fian sel keloke te.”, yangse kale. \s1 Fakam Weng beem Bokoyemse em Mongom te. \p \v 34 Beem ding dim bakate, Yesus e kawtiw ka biliw biilo kiskiw weng kuw bokoyemse kate, kaim dim weng mak ilo bokoyeminba kese kale. \v 35 Kanese beem dulum elote Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum mak em sua kel bokose weng be kame ki kelewse kasike. E bokoyemeko, fut tem bolomele: \q2 “Kawin dim kaleem talfut kelewse ding dim elote teleko, kame akal, diwkuw diwkuw okmoko, alenale weng be ne kame fitew dim dali kate, \q2 fakam weng kuw bokoyemkabi te.”, \m angse kale.\x * \xo 13:35 \xt Sim Fut 78:2\x* \s1 Wa Itel mak Wanin Musun Tebekabe em Fakam Weng beem Mongom te. \p \v 36 Beli, Yesus e kunum waneng banban bi koyemeko, am unse kale. Unei, akalem gelewkabiliw kunum i em mit mewso teleko, bokolewomeliw: “Kamokim kutaka! Ku wa itel wanin musun tebekabe em fakam sang beem mongom be nulo kilele bokoyema!”, dangeko, dakalasiliw kale. \v 37 Dakalaliwi, e yan weng bokoyemomele: \li2 “Kunum ais dem ken fukalabe kunum be Kawtiw Aul nete te. \li1 \v 38 Wanin musun be kawin kale te. \li2 Ais dem ken be abiil tikin em gawman ding dim kalo unokoliw kunum waneng im kiskiw ete te. \li2 Wa itel be Seten-Ataanim em gelewkabiliw kunum waneng im kiskiw ete te. \li1 \v 39 Nem maka kunum teleko, ais dem wa fukalabe kunum be Seten-Ataanim ete te. \li2 Wanin dem beem kulomin ding be fefe ding em kiskiw ete te. \li2 Wanin kulomin weng afak kunum bi Sunbin-Got em yemdakamin finik im kiskiw ite te. \m \v 40 Wanin dem beem kulomin ding em weng afak kunum i itel wa kuluko, kubuleko, ais dalokoliw kiskiw beem mongom e kanekote: Fefe ding em kaneloke eisneng bakate.\x * \xo 13:40 \xt Sion 15:6\x* \v 41 Kawtiw Aul ne nakalem yemdakamin finik ilo yemdalii, i nakalem yetebi aneng beem itel wa atew kebiliw kawtiw ilo fitulokoliw te. Wa kawtiw bi mali kunum waneng ilo mit da koyemomin keyemsomi, sakalaw keko, weng bo bo kenemsiliw kawtiw ite te. Yemdakamin finik i kawtiw biilo kubuleko,\x * \xo 13:41 \xt Matyu 24:31; 25:31; Mak 13:27\x* \v 42 weing dong tem da koyemokoliw te. Koyemiwi, i ka kel bomi, amebomeliwi, ikalem kal dim teing feiwbomi, teing bulung gilkabomi, bokoliw te.\x * \xo 13:42 \xt Matyu 8:12\x* \v 43 Bomeliwi, Sunbin-Got em kiin dim kel kiol kekabiliw kawtiw i ataan emdiw ikalem Aatim em gawman dim ka kel ailko, bokoliw te. \p Ibolow tem fukalel biliw kawtiw yutaka! Yu weng kale kilele kililoliwka!”, yangse kale.\x * \xo 13:43 \xt Daniel 12:3\x* \s1 Nimtew On Kisol ete Kitil nam Kekabe? \p \v 44 Yangeko, Yesus e iti fakam weng mak bokoyemomele: “Abiil tikin em gawman dim e sak fong gel eisneng bate. E on kisol fian mak aneng mak kel okmobe eisneng emdiw te. Deiw mak ding mak kunum mak mali kawtiw im musun kalo uneko, on kisol be atemeko, kalfong fian kulusomi, iti kasi koleweko, am unse te. Unesomelei, akalem alik alik eisneng angom be mali kawtiw iso tum win so alwol keleweko, kuluse tum win be kuluko, on kisol atemse aneng beelo wese te. \p \v 45 Abiil tikin em gawman dim e tum ati te on kisol fian so tum emdiw te. Deiw mak ding mak on kisol so tum wenkabe kunum mak teleko, \v 46 tum be atemeko, akalem alik alik eisneng angom be mali kawtiw iso tum win so alwol kelewsomi, kuluse tum win beso tum on kisol so ati te beelo wese te.”, yangse kale. \s1 Fefe Ding em Kaneloke Eisneng em Fakam Sang te. \p \v 47 Yangeko, iti bokoyemomele: “Abiil tikin em gawman dim e wakal men emdiw te. Mali kawtiw i wakal men be okmun dim duku kolewko, takam banban kulusiliw te. \v 48 Kulusomeliwi, wakal men be gekei, i elo okmun benggew kel dasomi, ka teineko, takam ken so wa so be diwsomi, ken be alul abuko, wa be kulu kolewsiliw te. \p \v 49 Beemdiw, fefe ding kabalak e, Sunbin-Got em yemdakamin finik i teleko, kukuw wa kekabiliw kawtiw ikal amen, Sunbin-Got em kiin dim e kiol kuw kekabiliw kawtiw ikal amen, alik alik amen amen kuw keyemokoliw te. \v 50 Keyemeko, kukuw wa kekabiliw kawtiw biilo galuko, weing dong tem da koyemokoliw te. Koyemiwi, i ka kel bomi, amebomi, ikalem kal dim teing feiwbomi, teing bulung gilkabomi, bokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 13:50 \xt Matyu 13:42; Iluk 13:28\x* \p \v 51 Yangeko, akalem gelewkabiliw kunum biilo dakalalomele: “Yu nem bakayembi sang be kiliko, kilele dolon kebiliw sako?”, yangse kale. Yangei, i yan weng bokolewomeliw: “No, nu fein kiliko, kilele dolon kebuluw te!”, dangsiliw kale. \p \v 52 Dangiwi, e iti weng mak so bokoyemomele: “Yu on kisol so kunum mak em fakam weng kale kililina! E Moses em kukuyemse weng alik alik be kilele kal keko, mali kawtiw ilo beem mongom be kukuyemkabe kunum ete te. Keko beli, e abiil tikin em gawman sang bakati kilele kal kebe kasike, e suaem kukuyemin em on kisol so weng akal, kikis kukuyemin em on kisol so weng bakal alik alik bongguko, mali kunum waneng ilo weng ati ati kuw kukuyemkabe kunum ete te.”, yangse kale. \s1 Nasalet Abiw Mutuk Fian kalo Unse em Sang te. \p \v 53 Yangeko, em fakam weng bakayemse ding banimse ding kabalak e, Yesus e aneng ka koleweko, \v 54 akalem am dim kalo unse kale. Uneko, Suda kawtiw im wensankabiliw am kawtem uneko, kalo teliw kawtiw ilo kukuyem kebomi, alenale kale. Kukuyemsomelei, ka biliw kawtiw i em yangse weng be kiliko, yol angeko, bokolomeliw: “Yakai! Kunum kaleem kal e nono keko, nal kel kulabe ye? Kante kitil fian be dulewbelei, e ki keko, auk so kitil aluwbamin fian be aluwbabe ya?\x * \xo 13:54 \xt Sion 7:15\x* \v 55 Beem alew e am gemin kunum kelei, beem auk u Malia ute te. Em nenggelel im wiin e Sekow o, Yosew o, Saimon o, Suda so ite te.\x * \xo 13:55 \xt Sion 6:42\x* \v 56 Akalem waneng aul min i kale kel nuso biliw kasike, e kal so auk so be nal kel kuluse a?”, ange ange keko, dakalasiliw kale. \v 57 Kanesomi, desi keleweko, em kukuyemin kilele wosulinba kesomi, im elo “Fein!”, dangomin ibolow e net angsiliw kasike, Yesus e ilo weng mak bokoyemomele: “Feinka! Aneng aneng angom kawtiw alik alik i Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum mak em wiin daolewsiliw kate, akalem am dim kasel i elo nam ‘Fein o!’, dangokoliw te!”, yangse kale.\x * \xo 13:57 \xt Sion 4:44\x* \v 58 Yangeko, kawtiw biim elo “Fein!”, danginba kebiliw ibolow beem sen e ka kel e, auk so kitil so eisneng banso kelinba kese kale. \c 14 \s1 Sion elo Aliwi, Kuanse em Sang te. \p \v 1 Keko beli, beem ding dim bakate, Antibas Kelot e Galili aneng fian beem emisik kamok e Yesus em kanelewse sang kilisomelei, \v 2 e akalem weng afak kunum ilo bokoyemomele: “Kunum kale Sion ete te. E iti fomkamin elote teinse kasike kame, e kitil so auk so eisneng kale duku kebe sako!”, yangse kale. \p \v 3-4 Yangse kate, Sion em kuaninba keko, bise ding dim kabalak e, Kelot e akalem awkunum Filiw em kalel Kelodias ulo tokoluko, kuluse kasike, Sion esik elo bokolewomele: “Nimtew angom ete ku kiol kuw kukuw kelinba keko, kakunum beem kalel bu kululew a?”, dangeko, wa kukuw be kaim dim dalewse kale. Dalewse kasike, Kelot e Sion elo gal keleweko, sok net kelewsomi, elo sok am tem da kolewse kale.\x * \xo 14:3-4 \xt Kunum Ayem 18:16; 20:21; Iluk 13:19-20\x* \v 5 Kolewsomelei, Kelot e “Sion elo alii, kuanoka!”, angse kate, e Isalael kawtiw im awan finganse kasike, kolewse kale. Nimew angom? Isalael kawtiw i ibolow fukunomeliw: “Sion e Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum ete te!”, angsiliw kasike.\x * \xo 14:5 \xt Matyu 21:26\x* \p \v 6 Keko beli, Kelot em auk dukusu ding be ibolow fukunsiliw ding dim kabalak e, mali kunum kamok min mak telesomeliwi, alik alik i wensaneko, wanin daol mak wansiliw kale. Wanin wanbiliw ding be, Kelodias um mun seiw u kunum alik alik ka biliw im kiin dim e wim dili teleko, Kelot eso, ka biliw kunum iso, alik alik biim ibolow silikmoyemui, i watemeko, “Yakai! Waneng seiw ati te ati!”, ange ange kesiliw kale. \v 7 Kesomeliwi, Kelot e weng fawtuk ayem mak kesomi, bokoumomele: “Ku nomin eisneng mak dakalalomelew: ‘Nemena!’, nangew tewe, ne kulo fein kanekemoki te.”, wangse kale. \v 8 Wangei, auk Kelodias u mun buulo ibolow fukunin mak duumui, u uneko, Kelot elo bokolewomelu: “Ku kawtiw ilo ok da koyemkabe kunum Sion beelo asomelew kano, em kak goto wokilewsomi, denem tala o!”, dangsu kale. \v 9 Dangui, e ibolow tiaktiak kesomi, Sion elo alomin ibolow kelinba kese kate, akalem eso wanbiliw kunum biim kiin dim e fawtuk ayem weng be bokose kasike, e wonuk so kunum ilo yamdalei, i uneko, ukalem weng bokolewu weng be fein gelewsiliw kale. \v 10 Gelewsomi, sok am tem uneko, Sion em kak goto keleweko, elo aliwi, e kuanse kale. \v 11 Kuanei, i Sion em goto kelewsiliw kak be awamin dim kel dukuko, waneng seiw buulo deum unsiliw kale. Deum uniwi, usik auk ulo dukaum unsu kasike, auk bu atin kuw kal kelute: “Fein! Kame Sion e banim kembe kai!”, angeko, ibolow ki keumei, Sion em kak sak fomdosu kale. \p \v 12 Keko beli, Sion em gelewkabiliw kunum i kililiwete: “Sion elo aliwi, e kuan kembe kai!”, angsiliw kasike, i uneko, em fom be kulsomi, fomkamin tem dukusomi, Yesus em fukun uneko, kanese eisneng be elo bokolewsiliw kale. \s1 Wanin Yemense em Sang te. \p \v 13 Kaneko beli, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum biso kunuw tem kawtem teineko, aneng be kolewsomi, kawtiw banim dim mak kalo unsiliw kale. Uniwi, kunum waneng banban bi “Yesus e aneng kale koleweko, kunuw kuluko, kalo une kai!”, angbiliw weng be kilisomi, ikalem abiw mutuk mak abiw mutuk mak kolewsomi, kawin deiw kel kalo unsiliw kale. \v 14 Uniwi, Yesus em okmun dikese ding bakate, e yetemete: Kawtiw banban teliwi, yetemeko, ilo kinkin ibolow fian keyemsomelei, wakamin kawtiw ilo kilelyemse kale. \v 15 Keko beli, ataan tem dokong unomin ding mewso kese ding kabalak e, Yesus em kalun kel gelewkabiliw kunum i em mit mewso uneko, bokolewomeliw: “Kame ataan tem dokong angomin kis kele kate, aneng kale kel kawtiw banim dim kasike, ku kunum waneng banban biilo bokoyemomelew: ‘Yu abiw mutuk mak abiw mutuk mak kalo wanin fenem unoliwka!’, yangolewka!”, dangsiliw kale. \v 16 Dangiwi, e ilo bokoyemomele: “Babo. Nam uniw te. Yukalem ete ilo wanin mak yemenina!”, yangse kale. \v 17 Yangei, i bokolewomeliw: “Nusik teingabi belet wanin so, takam alew so, be so kuw aluwbuluw te.”, dangsiliw kale. \v 18 Dangiwi, e bokoyemomele: “Nangbiliw wanin be de telina!”, yangeko, \v 19 kunum waneng ka biliw biilo bokoyemomele: “Yu balasal dim kale kel teinina!”, yangesomelei, belet wanin teingabi kel so takam alew so, be kuluko, kiin e abiil elo doung angesomi, Sunbin-Got elo “Weso! Seyo!”, dangse kale. Dangesomi, belet wanin be fakal fakal kelewsomi, akalem gelewkabiliw kunum biilo yemenei, i kuluko, kunum waneng biilo yemensiliw kale.\x * \xo 14:19 \xt Matyu 15:35-39; Mak 8:6-10\x* \v 20 Yemeniwi, i kuluko, wanesomi, kumun fasu angsiliw kate, wanin anung e banso banso beki kuw kelei, i kalun kel men fian mak abuko, wen dukusiliw kale. \p \v 21 Wanin wansiliw kunum ite kuw banban fufu keko, teingabi kel tausen (5'000) kel kesiliw kate, waneng so, aul so, yatel ilo kunum iso makuw teing bokolinba kesiliw kale. \s1 Okmun Dim Moko, Unse em Sang te. \p \v 22 Keko beli, Yesus e akalem kalun kel gelewkabiliw kunum biilo bokoyemomele: “Yomisik kunuw dim kawtem teineko, okmun dikeko, mali elo keko, unina!”, yangesomi, akalem ete kunum waneng ilo ikalem am dim elo yamdase kale. \v 23 Yamdasomelei, ataan tem une dim kabalak e, emikel kuw amgu dim mak unesomi, ka kel Sunbin-Got eso weng bokose kale.\x * \xo 14:23 \xt Iluk 6:12; 9:28\x* \p \v 24 Kaneko beli, Yesus em gelewkabiliw kunum biim kunuw dim kel tein unesomi, okmun mutuk dim kel keliw ding dim bakate, suuk inim fian mak im unbiliw mutum kalote teleko, kunuw beelo fimdi famde kelew talse kale. \v 25 Telei, aneng danomin kis kele ding dim bakate, Yesus e okmun dim kel moko, akalem gelewkabiliw kunum im fukun talse kale. \v 26 Telei, i elo atemeko, fingansomi, gaanin fian mak bokolomeliw: “Ibo, ibo! Okmun kayak aneng matil mak talbe sako!”, ange ange keko, olsiliw kale.\x * \xo 14:26 \xt Iluk 24:37\x* \v 27 Olbiliwi, fongate akate Yesus e ilo bokoyemomele: “Yutaka! Yu kanelom finganbomi, walwal kemokoliw te! Nakalem ete telbi kasike, kalaing kuw keloliwka!”, yangse kale. \v 28 Yangei, Fita e bokolewomele: “Kamok Fian kutaka! Fein kukalem tewe, nelo bokonemomelew: ‘Kukal okmun dim moko, nem fukun tala!’, nangolewka!”, dangse kale. \v 29 Dangei, Yesus e yan weng bokolewomele: “Kenka. Ku tala!”, dangei, Fita e teinbe kunuw dim be koleweko, okmun dim moko, Yesus em fukun elo unse kale. \v 30 Em unbe ding bakate, e atemete: Suuk inim fian mak inkalso kelei, atemse kasike, e finganeko, okmun diw akimomin kis kesomi, gaanin fian mak gaaneko, bokolomele: “Kamok Fian kutaka! Ku dokonema!”, dangeko, gaanse kale. \v 31 Gaanei, Yesus e fongate akate em teing aulewsomi, elo matem dasomi, bokolewomele: “Kukalem fein ibolow fong gel beem sen ete te! Nimtew angom ete ku nelo ‘Fein!’, nanginba kebelew a?”, dangse kale.\x * \xo 14:31 \xt Matyu 8:26; Mak 4:39\x* \v 32 Dangei, aso biim kunuw dim kue yol kawtem uneko, teinsiliw ding dim be, suuk inim akal banimse kale. \v 33 Keko beli, ka biliw kunum alik alik bi kanele eisneng be atemeko, Yesus em wiin daolewsomi, bokolomeliw: “Fein! Ku Sunbin-Got em fein Min te!”, dangsiliw kale. \s1 Genesalet Aneng kel Wakamin so Kawtiw Kilelyemse em Sang te. \p \v 34 Beli, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum biso, alik alik biim okmun dikeko, Genesalet aneng kalo talsiliw ding dim bakate, \v 35 ka biliw kunum waneng i Yesus elo atemeko, bokolomeliw: “Kunum be Yesus ete kai!”, ange ange kesomi, aneng mak aneng mak angom kalo weng dabalaliwi, i wakamin kal wanin kawtiw alik alik ilo yemde talsiliw kale. \v 36 Yemde telesomi, Yesus elo dakalalomeliw: “Ku ‘Kenka!’, yangew tewe, wakamin kunum waneng kali kukalem ilim dim teing so meleliwi, i ken kelokoliw te!”, dangsiliw kasike, wakamin so kawtiw bi Yesus elo melelewiw kano, im wakamin kal wanin be banimse kale.\x * \xo 14:36 \xt Matyu 9:20-21\x* \s1 Awalik Kumel im Kukuyemsiliw Weng Gelewbomin em Sang te. \c 15 \p \v 1 Deiw mak ding mak, Falisi so, Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem auleko, kukuyemkabiliw kunum iso, i Selusalem abiw mutuk fian koleweko, Yesus em fukun teleko, dakalakamin mak dakalalomeliw: \v 2 “Nimtew angom ete kom kenggelewkabiliw kunum bi nukalem awalik kumel im kukuw kukuyemsiliw weng be sakalaw keko, weng bo bo kebomi, teing ginginba keko, wanin wanbiliw a?”, dangeko, dakalasiliw kale. \v 3 Dakalaliwi, Yesus e yan weng bokoyemomele: “Be ken kate, yukalem ete, nimtew angom ete yu Sunbin-Got em kukuyemse weng be yom kawalik kumel im sawa weng beem afak kesomi, em weng be dawkatikoko, ankiw da kasi kolewkabiliw a? Ankiw da kasi kolewkabiliw kasike, yu Sunbin-Got em kukuyemse weng be sak fong gel eisneng kelewkabiliw bakate. \v 4 Yu kilele kililina! Sunbin-Got e bokolomele: \q2 ‘Yukalem kauk kumel so kaliwol kumel so ilo wangweng kukuw keyemboliwka!’, \m angeko, iti weng makso bokolomele: \q2 ‘Nimin kawtiw ite mak ikalem auk kumel so aliwol kumel so ilo weng miyemiw tewe, \q3 yu ilo yeniwi, i kuanoliwka!’, \m yangse kale.\x * \xo 15:4 \xt Aneng Kolew 20:12; 21:17; Sawa Weng 5:16\x* \v 5 Yangse kate yu yukalem aliwol kumel biim kukuw kuw geleweko, bokolomeliw: ‘Nimin kawtiw ite mak bokolomeliw: ‘Nu tum win kale aatim kumel so yem kumel so ilo duyemokoluw kate kame, nu ibolow alwol kesomi, kale be Sunbin-Got elo dukalewokoluw te.’, angbiliw kawtiw bi \v 6 ken kuw kukuw kekabiliw kai.’, yangakabiliw te. Kate, kanekabiliw kawtiw bi aliwol kumel so auk kumel so ilo wangweng keyeminba kekabiliw kasike, yu dasuw weng bokolomeliw: ‘Nu Sunbin-Got em wiin fian daolew kebuluw kawtiw nute te.’, angbiliw te. Nimtew angom? Yu em kukuyemse weng be fong keleweko, kulu kolewko, yukalem kawalik kumel im kukuw bete kuw fian kesomi, fein gelewkabiliw te. \p \v 7 Fimdi famde kawtiw yutaka! Sua e, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Aisaya e yom kukuw wa be ateyemeko, fein weng bokolomele: \q1 \v 8 ‘Kanekabiliw kawtiw bi nem wiin fian daonem kebiliw kate, \q2 i kanebiliw be sak bontem dim kuw kesomi, im ibolow fukunin e dolo dolo singam kel kekabiliw te.\x * \xo 15:8 \xt Aisaya 29:13\x* \q1 \v 9 I mali kawtiw ilo ikalem ibolow fukunin be Sunbin-Got em kukuyemin weng beemdiw kitil kuw kukuyemkabiliw te. \q2 Feinka! Kawtiw bi nem wiin fian be dem banim so, sak kal dim kuw daonemkabiliw te.’, \m yangse kale.”, yangeko, bokoyemse kale. \p \v 10 Yangeko, Yesus e ka biliw kawtiw banban biilo bokoyemomele: “Yu kale kel teleko, kilele kiliko, ibolow fukunemoliwka! \v 11 Mesesem mesesem eisneng bontem dim dako, kunil kebiliw eisneng be kawtiw mak ilo Sunbin-Got em kiin dim e wa keyeminba kekabe te. Babo! Kate mesesem eisneng mak kawtiw im ibolow mutuk tem be bontem fitew dim matem dale eisneng bete kuw Sunbin-Got em kiin dim e fein wa keyemkabe te.”, yangse kale.\x * \xo 15:11 \xt Matyu 12:34\x* \p \v 12 Yangei, akalem gelewkabiliw kunum i bokolewomeliw: “Yesus kutaka! Kom kane angew weng be Falisi ikati kiliko, ibolow mesem kekemiw kasike!”, dangsiliw kale. \v 13 Dangiwi, e bokoyemomele: “Abiil tikin katem alakabe Aatim be emikel kuw akalem musun dim kel mali ais mak kaise kasike, e mali kawtiw im kaisiliw ais be fein kimkim so fitulu koyemoke te. \v 14 Yu kanelom kanebliw kawtiw biim dulum ibolow tiaktiak kemokoliw te! I kiin sukul kebiliw akate, mali kiin sukul kawtiw ilo deiw kaleyembiliw kasike, alik alik i fein dakuluko, tanggew tem mitokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 15:14 \xt Iluk 6:39; Ulom 2:19\x* \v 15 Yangei, Fita e Yesus elo dakalako, bokolewomele: “Kom fakam weng bokoyemew weng beem mongom e kame nulo bokoyemew kano, nukal kal keluma!”, dangse kale. \v 16 Dangei, Yesus e akalem gelewkabiliw kunum biilo yan weng bokoyemomele: “Eke! Bani yukati ibolow kau angeko, dolon keko, kal kelinba biliw sako? \v 17 Yu kililina! Yom wanin wanakabiliw be bontem dim kel waniwi, e uneko, ol kelei, yu elo olnukabiliw te. \v 18 Kate, bontem kaoko, matem daliw weng be kawtiw im ibolow tem elote telei, kawtiw biilo Sunbin-Got em kiin dim e sen so keyemkabe kasike. \v 19 Nimtew angom? Kawtiw im ibolow sili sili nam beem mongom ete wa kukuw fitew dim dakabiliw kasike. Im wa dakabiliw kukuw be kanekote: \li1 Mak e kawtiw ilo yeniwi, i kuan kebiliw kemin e, \li1 mak e kais yemkal im nanew kawtiw iso osow kemin e, \li1 mak e kut deiw osow kemin e, \li1 mak e yakut kemin e, \li1 mak e dasuw weng bokolew bokolew kemin e, \li1 mak e nanew kawtiw ilo miyemin weng kemin bete te. \m \v 20 Kaneko eisneng bete kuw kunum waneng bi Sunbin-Got em kiin dim e sen so keyemkabe te. Kate, kawtiw im teing ginginba kesomi, wanin wanakabiliw be Sunbin-Got em kiin dim e sen so keyeminba kekabe te.”, yangse kale. \s1 Kenan Aneng Fian beem Waneng mak um Sang te. \p \v 21 Beli, Yesus e aneng ka bisomi, aneng be iti koleweko, Suda kawtiw im ibik biliw aneng fian em abiw mutuk fian alew Tail so Saidon so beem aneng aneng kalo unse kale. \v 22 Em unbe dim bakate, Kenan aneng fian ka alakabu waneng mak teleko, gaanomelu: “Kamok Fian Debit em mulkis kutaka! Ku nelo kinkin kenema! Nimtew angom? Aneng matil mak nem mun ulo tom atin kuw wa wa keumbe kasike!”, dangsu kale. \v 23 Dangui, Yesus e ulo yan weng mak bokouminba kese kasike, akalem gelewkabiliw kunum i bokolewomeliw: “Wee! Gaanem diliko, nulo yenggelew talbu waneng bu fongate wamdalew kano, u iti unuka.”, dangsiliw kale. \v 24 Dangiwi, Yesus e ilo bokoyemomele: “Sunbin-Got e nelo siwsiw emdiw kut kakabiliw Isalael kawtiw ilo dokoyemomin namdalei, ne talsi kate, waneng bu Isalael kawtiw num ibik biliw kawtiw biim waneng ute kasike.”, yangse kale.\x * \xo 15:24 \xt Matyu 10:6\x* \v 25 Yangse kate, waneng bu Yesus em mit mewso telesomi, katin bukbuk angeko, gatak wakas angesomi, gaanomelu: “Kunum Fian kutaka! Nelo dokonema!”, dangsu kale. \v 26 Dangui, Yesus e yan weng mak bokoumomele: “Kawtiw i aul im wanin besik kuse fomdoko, mian men ilo duyemiw tewe, be mesem te!”, wangese kale. \v 27 Wangei, usik yan weng bokolewomelu: “Ku fein weng bokolew kate, mian kakabiliw kawtiw i wanin dem ken wanbiliwi, mali wanin sak abin dim kumine tewe, ikalem mian i teleko, kubul wanakabiliw te.”, dangsu kale. \v 28 Dangui, Yesus e waneng buum dangu weng be kiliko, bokoumomele: “Waneng kutaka! Kukalem fein ibolow e fian kebe kasike, kukalem nomin ibolow mak ‘Keloka!’, angew ibolow bakate fein dem keloke te!”, wangse kale. Em wange dim bakate, um aul bu ken kesu kale. \s1 Wakamin Kal Wanin Kawtiw ilo Kilelyemale em Sang te. \p \v 29 Keko beli, Yesus e aneng be koleweko, Galili aneng em okmun benggew dim elo unesomi, amgu tikin dim mak teinse kale. \v 30 Teinbelei, kunum waneng banban i em mit teleko, wakamin kawtiw kun yout nam o, kiin sukul o, kun fuw nam o, bontem benese o, mesesem mesesem wa so kekabiliw kawtiw o, alik alik bi em yan mit mewso yemde teliwi, e kilelyemse kale. \v 31 Kilelyemei, kawtiw ka biliw kawtiw alik i yetemiwete: Bontem benesiliw kawtiw ikal weng bokoliwi, kun yout so kawtiw ikal yan mo kilele moko, uniwi, kiin sukul kawtiw ikal kiin golko, mesesem kilele atemiwi, yetemsiliw kale. Yetemomi, yol angesomi, Isalael im Sunbin-Got em wiin fian daolewsiliw kale.\x * \xo 15:31 \xt Mak 7:37\x* \s1 Yesus e Kawtiw Banban ilo Wanin Yemense em Sang te. \p \v 32 Beli, Yesus e akalem gelewkabiliw kunum ilo gaayemei, i teliwi, e bokoyemomele: “Ne kunum waneng kalilo kinkin keyemi te. Nimtew angom? Tiak alemsal ding bakate, i nuso bomi, yemen tew tein fakalaliw kasike. Nu ilo sak yemdaluw tewe, i deiw kel yemen tew teinsomi, kiin felfel beit keko, fom mit tolokoliw sako!”, yangse kale.\x * \xo 15:32 \xt Matyu 14:14\x* \v 33 Yangei, akalem gelewkabiliw kunum i bokolewomeliw: “Kawtiw banim wanin banim dim kalesik e, nu nono kesom ete, wanin wensomi, wanin yemenokoluw a?”, dangsiliw kale. \v 34 Dangiwi, Yesus e bokoyemomele: “Yom belet wanin e nolin kuw be ya?”, yangei, i yan weng bokolewomeliw: “Ben kel belet wanin so takam fong gelgel so kuw bete.”, dangsiliw kale. \v 35 Dangiwi, Yesus e kunum waneng ka biliw biilo bokoyemomele: “Alik yu kawin dim ka kel tein fakalalina!”, yangse kale. \v 36 Yangesomi, Yesus e ben kel belet wanin beso takam beso kulusomi, Sunbin-Got elo “Weso! Seyo!”, dangeko, fakal fakal keleweko, akalem gelewkabiliw kunum biilo duyemei, isik kunum waneng biilo amen amen keko, yemensiliw kale. \v 37 Yemeniwi, i wanesomi, alik alik ki ksomeliwi, wanin e beki kuw kelei, i wanin atuk kolewsomi, abuko, ben kel men fian wen dukusiliw kale. \p \v 38 Kawtiw biim wanin wansiliw i kunum imikel e fufu ketket teben tausen (4'000) kese kate, aul so waneng so yatel iso teing bokolinba kesiliw kale. \p \v 39 Keko beli, em ilo yemdalei, i unsiliw ding dim kabalak e, e kunuw dim kawtem teineko, Magadan aneng kalo unse kale. \c 16 \s1 “Kitil Auk so Eisneng mak Kukuyema!”, Dangsiliw em Sang te. \p \v 1 Beli, Falisi kunum so Satyusi kunum iso i teleko, Yesus elo kiskis weng mak bokolewomeliw: “Kame ku kitil so auk so eisneng mak aulew kano, nu atemeko, atin kuw kal keluwete: ‘Feinka! Ku Sunbin-Got em aluwbamin kunum kute te!’, kangeko, kal kemoluwka!”, dangsiliw kale.\x * \xo 16:1 \xt Matyu 12:38; Iluk 11:16\x* \v 2 Dangiwi, Yesus e yan weng bokoyemomele: “Yu ataan tele dulum elo atemeko, ‘Abiil okmun alele kasike, suuk tolomin keme kai!’, angenkabiliw te. Angeko, yom angiw ding be fein suuk talakabe te. \v 3 Talakabe kate, yu atemeko, ‘Mililiw mutuk e fial moko, gilil so inim so abiil kul so kele kasike, am ken am keloke kai.’, angenkabiliw te. Angeko, yom angiw dim be fein am ken am kekabe te. \m Feinka! Yu abiil angom beem kanekabe eisneng be atemeko, beem mongom kal kekabiliw kate, kame kanele ding beem mongom e yu akokow kebiliw sako? \v 4 Kameem ding biliw kawtiw yu sili sili nam te. Yu gaaneko, ‘Kitil so auk so eisneng mak kukuyemolewka!’, nangeko, teliw kate, ne yulo kitil so auk so eisneng mak nam kukuyemi te. Kitil so auk so eisneng makmak bete kuw Sunbin-Got e sua kel akalem bontem dim bakamin kunum Yona elo kukulewse bakate, yukati iti atemokoliw te.”, yangeko, ilo koyemeko, unse kale.\x * \xo 16:4 \xt Matyu 12:39; Iluk 11:29\x* \s1 Fimdi Famde Kawtiw im Kukuw Akati Kilelbi te! \p \v 5 Keko beli, Yesus so akalem gelewkabiliw kunum iso uneko, okmun be dikeko, mali elo unsiliw kale. Unsiliw kate, akalem gelewkabiliw kunum bi akokow kesomi, belet wanin mak de telinba kesomi, unsiliw kale. \v 6 Unbomeliwi, Yesus e weng mak bokoyemomele: “Wee yutaka! Yu Satyusi kunum so, Falisi kunum iso, alik alik biim belet wanin fasu kolewkabiliw is eisneng beem dulum elote kilelbiko, bokoliw te!”, yangse kale.\x * \xo 16:6 \xt Iluk 12:1\x* \v 7 Yangei, akalem gelewkabiliw kunum i em yange weng be kilisomi, ikalem bokolew bokolew kesomi, bokolomeliw: “Num belet wanin mak de telinba keluw beem mongom ete e weng be yangbe sako!”, ange ange kesiliw kale. \v 8 Angbiwi, Yesus e im angbiliw weng be kal keko, bokoyemomele: “Yom fein ibolow be fong gel kebe sako? Nimtew angom ete yu bokolomeliw: ‘Nu belet wanin banim te!’, angbiliw a? \v 9 Yu akokow keliw sako? Nem teingabi belet wanin kuluko, teingabi kel tausen (5'000) kel kawtiw biilo wanin yemensi beem kanesi eisneng be yu kame akokow kebiliw sako? Kawtiw alik alik biim wane ki kesiliw ding bakate, yu nolin men ete geko, abu dukusiliw a?\x * \xo 16:9 \xt Matyu 14:17-21\x* \v 10 Usinel akate, ne ben kel belet wanin kuluko, ketket teben kel tausen (4'000) kel kunum biilo yemenii, i waneko, gal kesomi, yu nolin men bete abu dukusiliw a?\x * \xo 16:10 \xt Matyu 15:34-38\x* \v 11 Keko kasike, yu nimtew angom ete dolon kelinba kesomi, nem yangbi weng beem dulum elote ‘Be belet weng bate!’, angeko, kal kelinba biliw a? Yu kilele ibolow fukunina! Ne Falisi so Satyusi so biim kukuw em dulum elote ‘Yu kilelbiko, bokoliw te!’, yangbi te.”, yangse kale. \v 12 Yangei, i kiliko, ibolow fukunomeliw: “E belet wanin beem dulum elote yanginba kebe te! E nulo Falisi so Satyusi so biim fasu kolewko, kukuyemin bete kuw ‘Yu kilelbi boliwka!’, yangbe kai!”, ange ange kesiliw kale. \s1 Yesus e Kante sa? \p \v 13 Beli, deiw mak ding mak, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum iso, i Sisalia Filibai abiw mutuk fian beem mewso kalo unsiliw kale. Beem ding dim bakate, Yesus e ilo dakalalomele: “Kunum waneng i nelo netemeko, Kawtiw Aul nelo kante nangeko, ibolow fukunkabiliw a?”, yangse kale. \v 14 Yangei, i yan weng mak bokolewomeliw: “Mali kawtiw i bokolomeliw: ‘Ku Sion ok da koyemkemin kunum ku ete sako!’, angbiliw te. Mali isik bokolomeliw: ‘Ku Elaisa kute sako!’, angbiliw te. Mali kawtiw isik bokolomeliw: ‘Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Selemaya meni nanew Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum kuanse kunum mak kame iti teinbomi, kanebelew kunum kute sako!’, angbiliw te.”, dangsiliw kale.\x * \xo 16:14 \xt Matyu 14:1-2; Mak 6:14-15; Iluk 9:7-8\x* \v 15 Dangiwi, e ilo dakalalomele: “Kate yukalem ete, yu nelo kante nangeko, ibolow fukunbiliw a?”, yangse kale. \v 16 Yangei, Fita esik yan weng bokolewomele: “Ku finik so bin Sunbin-Got em Min Mesaya kute te!”, dangse kale.\x * \xo 16:16 \xt Sion 6:69\x* \v 17 Dangei, Yesus e bokolewomele: “Yona em min Saimon kutaka! Kawin dim kasel ite mak eisneng kale kulo kukukeminba keliw te. Nakalem abiil katem alakabe Aatim ete kuw kulo kukukeme kasike, ku kakateko, kalfongolewka!\x * \xo 16:17 \xt Galesia 1:15-16\x* \v 18 Ku kilele kilila! Kom weng bokonemew weng kale tum kitil emdiw kele kasike, kom wiin akal Fita\f + \fr 16:18 \ft 16:18 “Fita” em wiin mongom e kanekote: “Feis Tum” te.\f* te. Nem sios e tum beem tikin dim kel gelii, kuan kemin em kitil e sios biilo nam de mit da koyemoke te.\x * \xo 16:18 \xt Sion 1:42; Efesus 2:20\x* \v 19 Feinka! Ne abiil tikin em am yal buskemin be dukemoki kasike, ku kawin dim kale kel mali kunum waneng im kukuyemin be diweko, im kukuyemin beelo bususomi, ‘Fein kukuyemin bete te!’, angesomi, mali im kukuyemin be diweko, ailsomi, ‘Kukuyem be wa te!’, angeko, yangbew tewe, abiil katem alakabe Sunbin-Got akati kom diweko, yangbelew weng be fein kili atemeko, dokokemoke te.”, dangse kale.\x * \xo 16:19 \xt Matyu 18:18; Sion 20:23\x* \v 20 Dangeko, kewkew weng mak akalem gelewkabiliw kunum biilo bokoyemomele: “Yu kanelom mali kawtiw ilo ‘Yesus be Mesaya te!’, yangeko, bokoyemokoliw te!”, yangeko, weng ayemse kale. \s1 Auk Ding em Yesus Kuaneko, iti Teinoke Yangse em Weng te. \p \v 21 Beem ding dim kabalak e, Yesus e akalem gelewkabiliw kunum biilo iti bokoyem iti bokoyemeko, bokolomele: “Ne Sunbin-Got em ibolow fukunin geleweko, Selusalem abiw mutuk fian kawtem uni kasike. Unsomelii, Isalael kawtiw num kak kunum so, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel eso, em angin iso, Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum iso, alik alik bi nelo gal kenemeko, ilum fian so betbet fian so mak dunemeko, neniwi, ne kuanoki te. Kuanii, yemamas em ding dim e, ne iti baba teinoki te.”, yangse kale. \v 22 Yangei, Fita e em yangse weng be kiliko, Yesus elo dolon dim takas debeleko, unesomi, digaka keleweko, bokolewomele: “Babo! Kamok a! Kaneko eisneng be kanelom kom dim elo tele te!”, dangse kale. \v 23 Dangei, Yesus e famdes angeko, Fita elo atemsomi, bokolewomele: “Seten-Ataanim kutaka! Nem ibik katem elo una! Ku nimtew angom ete nem deiw okinemeko, ‘Ku deiw nanew elo una!’, nangbelew a? Ku Sunbin-Got em ibolow fukunin bete gelewinba kesomi, kal so kun so kawtiw im ibolow fukunin ete kuw gelewbelew kasike!”, dangse kale. \s1 Yesus elo Gelewomin em Weng te. \p \v 24 Dangeko, akalem gelewkabiliw kunum alik alik ilo bokoyemomele: “Nimin kunum waneng ite mak nelo nenggelewiw tewe, i ikalem ibolow fukunin e kolewsomi, Sunbin-Got em ibolow fukunin bete kuw gelewemoliwka! Gelewbiliw kasike, kawtiw mali mak yulo nem dulum em mongom ete yenewi, yu inkal kulamiw tewe, yu ‘Ken kuw ka!’, angeko, nelo diwkuw nenggelewmoliwkam\x * \xo 16:24 \xt Matyu 10:38; Iluk 14:27\x* \v 25 Yu kililina! Nimin kawtiw ite mak ikalem ibolow kuw fukunemiw tewe, ikalem finik so bin fein banimokoliw te. Kate, nimin kunum waneng ite mak nelo nenggelewsomi, ikalem ibolow beelo fukuninba keliw tewe, kunum waneng bi sunsun finik so bin fein kuluko, bókoliw te.\x * \xo 16:25 \xt Matyu 10:39; Iluk 17:33; Sion 12:25\x* \v 26 Beemdiw, mali kawtiw mak kawin dim kaleem on kisol mesesem beem ibolow kuw keko, kulamokoliw kate, ikalem finik e Seten-Ataanim em abiw wa wa une tewe, kawtiw bi ken kelokoliw sako? Bayo! Wa wa kebokoliw te. Kebomeliwi, i nono keko, finik so sunsun bin iti kuluko, bókoliw a? Im kulokoliw deiw be banim kasike!\x * \xo 16:26 \xt Matyu 4:8-9\x* \v 27 Yu kilelbi boliwka! Deiw mak ding mak kabalak e, Kawtiw Aul ne Aatim em auk so kitil so be kuluko, Sunbin-Got em yemdakamin finik iso telesomi, alik alik kawtiw im aluwbabiliw kukuw beem yan be fein duyemoki te.\x * \xo 16:27 \xt Sim Fut 62:12; Matyu 25:31\x* \v 28 Ne yulo fein weng kale bokoyemite: Mali kale kel biliw kawtiw mak kuaninba siliw akate, Kawtiw Aul ne kamok fian keko, telii, i nelo netemokiliw te.”, yangse kale. \c 17 \s1 Yesus em Anggil Dim Ailse em Sang te. \p \v 1 Iti gung kel ding mak banimei, Yesus e Fita so, Sekow so, em awkunum Sion so, alik biilo yemde unei, i makuw uneko, amgu tikin fian kawtem elo unsiliw kale. \v 2 Uniwi, Yesus em kal e biim kiin dim kel famdes angei, i atemiwete: Em kiinguen dim e ataan dong atew ailbiko, em ilim be kais abiil kul emdiw kese kale.\x * \xo 17:2 \xt 2 Fita 1:16-18\x* \v 3 Kesomelei, sua kel alenaliw kunum Moses so Elaisa so aso i Yesus eso mewso mosomi, weng bokolew bokolew kebiliwi, i yetemsiliw kale. \v 4 Yetemomeliwi, Fita e Yesus elo bokolewomele: “Kamok fian kutaka! Ken ati! Nu buluw kasike. Kukalem ete ‘Kenka!’, yangew tewe, kame kalakate, ne kanis doung kanel doung tem am alemsal mak geloki te! Am mak e kom, mak e Moses em, mak e Elaisa em geloki te.”, dangse kale. \v 5 Em dangse ding dim bakate, yukam kais nam ailbin fian so mak teleko, Yesus so, kunum alew biso, alik ilo net kasi koyemsomi, beem tem kalote weng mak bokolomele: “Kunum be nakalem min te. Ne sun kuw ibolow mutuk fian dulewbomi, elo kalfong kelewbi kasike, yukati em weng kuw gelewemoliwka!”, angse kale.\x * \xo 17:5 \xt Sawa Weng 18:15; Sim Fut 2:7; Aisaya 42:1; Matyu 3:17; Mak 1:11\x* \v 6 Angei, Yesus em gelewkabiliw kunum bi weng be kiliko, i finganin fian mak finganeko, katin bukbuk angeko, kiinguen kawin dim kau angsiliw kale. \v 7 Angiwi, Yesus e im mit mewso telesomelei, meleyemeko, weng bokoyemomele: “Yu baba teineko, finganemokoliw te!”, yangse kale. \v 8 Yangei, i baba teineko, atemiwete: Yesus emikel kuw belei, atemsiliw kale. \p \v 9 Keko beli, alik alik biim amgu tikin ete mit tasiliw ding bakate, Yesus e weng kitil weng mak bokoyemomele: “Yu kanelom kanese eisneng be mali kawtiw ilo bakayem bokoliw te! Kate, Kawtiw Aul nem kuaneko, iti baba teinoki ding dim kabalak e, yu mali kawtiw ilo kanese eisneng be fein bakayem boliwka!”, yangse kale. \p \v 10 Yangei, akalem gelewkabiliw kunum i elo dakalalomeliw: “Nimtew angom ete Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum i bokolomeliw: ‘Mesaya em toloke ding dim e, Sunbin-Got em bontem dim bakamin sua alenale kunum Elaisa esik iti toloke te!’, yangekabiliw a?’, dangeko, dakalasiliw kale.\x * \xo 17:10 \xt Malakai 4:5\x* \v 11 Dakalaliwi, e yan weng mak bokoyemomele: “Fein! Elaisa e esik teleko, mesesem wa kebe eisneng beelo iti kileleko, kiol kuw keloke \v 12 kate, yu kililina! Elaisa esik fein talse te. E talse kate, kawtiw i elo akokow kelewko, ikalem ibolow kuw geleweko, kukuw wa kuw kelewsiliw te. Beemdiw kunum waneng i Kawtiw Aul nakati wa kukuw kenemeko, ilum fian mak dunemokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 17:12 \xt Matyu 11:14\x* \v 13 Yangei, Yesus em gelewkabiliw kunum bi em yangse weng be kiliko, dolon keliwete: Elaisa em dulum bokoyemse weng be kawtiw mali ilo ok da koyemok angom Sion kunum beem dulum bete bokoyemse kale.\x * \xo 17:13 \xt Iluk 1:17\x* \s1 Yesus em Aul gel mak Kilelewse em Sang te. \p \v 14 Beli, Yesus em akalem gelewkabiliw kunum biso amgu tikin koleweko, bit talsiliw ding dim bakate, i kunum waneng banban mak yetemsiliw kale. Yetemiwi, mak kunum mak Yesus em mit mewso teleko, katin bukbuk angesomi, bokolewomele: \v 15 “Kamok Fian kutaka! Nem aul beelo kinkin ibolow kelewolewka! E wakamin fian kebomi, golu ais da, golu ok dakabe angomi, ilum fian ke alakabe kasike! \v 16 Ne elo kom kenggelewkabiliw kunum biim mit mewso debele teli kate, i ki keko, elo kilelew okminolinba keliw te.”, dangse kale. \v 17 Dangei, Yesus e weng mak gaaneko, bokolomele: “Ibo! Yu kunum waneng ibolow alew so, kukuw alew so kawtiw yutaka! Yu fein nanginba kebiliw kawtiw kasike, ne yulo gal keyemi te! Nomin ding ete ne yuso bomelii, yu nelo ilum mak so dukanembokoliw a?”, yangesomelei, alew elo bokolewomele: “Kate kom min be debele tala!”, dangse kale. \v 18 Dangei, e min beelo Yesus em mit debele telei, Yesus e Seten-Ataanim em finik wa beelo weng kitil weng mak bokolewei, e aul beem dim teinbe be kolewse kasike, aul em wakamin fian be fein ken kese kale. \p \v 19 Anfel ete, akalem gelewkabiliw kunum imikel teleko, Yesus elo dakalalomeliw: “Nimtew angom ete aneng matil be num weng kiliko, kut uninba kebe ya?”, dangsiliw kale.\x * \xo 17:19 \xt Matyu 10:1\x* \v 20-21 Dangiwi, e yan weng bokoyemomele: “Yom fein ibolow be bolbol nam kasike. Yu kililina! Yom fein ibolow e ais dem gelgel mak emdiw kele tewe, yu ki keko, amgu kaleelo bokolewomeliw: ‘Ku fokminko, kom aneng koleweko, aneng mali kalo una o!’, dangiwi, e yom weng be fein kiliko, unoke te. Feinka! Yu nem weng kale kililina! Alik alik mesesem mesesem eisneng mak yu ki keko, fein dim duku keliw te!”, yangse kale.\x * \xo 17:20-21 \xt Matyu 21:21; Mak 11:23; Iluk 17:6; 1 Kolin 13:2\x* \s1 Auk Teben Ding em Yesus Kuaneko, iti Teinoke Yangse em Weng te. \p \v 22 Beli, Yesus so akalem gelewkabiliw kunum iso alik biim Galili aneng ka makuw kakabisiliw ding kabalak e, Yesus e bokoyemomele: “I Kawtiw Aul nelo maka im teing dim da konemiwi,\x * \xo 17:22 \xt Matyu 16:21\x* \v 23 i nelo neniwi, ne kuanoki te. Keko beli, yemamas kel ding kelei, ne iti baba teinoki te.”, yangse kale. Yangei, i kiliko, ibolow banban kesomi, ibolow ilum fian kesiliw kale. \s1 Am Yol Dulum elo Tum Win Dulewse em Sang te. \p \v 24 Beli, Yesus so akalem gelewkabiliw kunum iso i Kafelneam abiw mutuk fian kalo unsiliw kale. Uniwi, Sunbin-Got em am yol em tum win deyemin kawtiw teleko, Fita elo dakalalomeliw: “Yukalem kukuyemin kunum akal on kisol dukukabe ye?”, dangeko, dakalasiliw kale.\x * \xo 17:24 \xt Aneng Kolew 30:13; 38:26\x* \v 25 Dakalaliwi, Fita e bokoyemomele: “No.”, yangse kale. Yangeko, im am kawtem unsiliw ding dim bakate, Yesus e elo dakalalomele: “Saimon, ku nimtew ibolow fukunewete: Kawin dim kaleem kamok fian im on kisol deibiliw ding dim bakate, i ikalem angin im on kisol kulayembiliw sako? Meni nanew kawtiw im on kisol kulayembiliw a?”, dangeko, dakalase kale. \v 26 Dakalalei, Fita e yan weng bokolewomele: “I nanew kawtiw im on kisol kuluyemkabiliw te!”, dangei, e bokolewomele: “Fein weng nangew te. Kamok fian biim angin i on kisol dukayeminba kebiliw te. \v 27 Kate mesik esik i nulo diwyetemeko, geeyemin weng mak bokoyemiw tewe, ku kame okmun kalo uneko, emisik kulew takam beem bontem bontak kelewolewka! Kelewsomi, beem bontem dim kel on kisol tum win mak atemokolew te. Atemeko, tum win be kuluko, kaso num yan be makuw bongguko, dulewolewka!”, dangse kale. \c 18 \s1 Wiin Fian so Kawtiw im Kukuw im Sang te. \p \v 1 Beem ding dim bakate, Yesus em gelewkabiliw kunum i em mit mewso teleko, dakalalomeliw: “Nimin kunum mak emisik keko, abiil tikin em gawman ding dim kel num kak kunum keloke a?”, dangomi, bonge bonge keko, dakalasiliw kale.\x * \xo 18:1 \xt Iluk 22:24 \x* \v 2 Dakalaliwi, Yesus e aul gel mak debele teleko, akalem mit mewso mo kolewsomi, bokoyemomele: \v 3 “Yusik kilele kililina! Mesik yom ibolow fukunin e aul gel beem ibolow fukunin emdiw keliw tewe, yu abiil tikin em gawman ding dim kalo nam uniw te.\x * \xo 18:3 \xt Matyu 19:14; Mak 10:15; Iluk 18:17\x* \v 4 Feinka! Aul gel wiin banim atew keliw kunum waneng ite kuw abiil tikin em gawman ding dim kel wiin fian so kunum waneng kebokoliw te. \v 5 Nimin kunum waneng ite mak nakalem ibolow fukunsomi, kawtiw aul gel keleemdiw em banim kebiliw kawtiw ilo kuluko, dokoyemiw tewe, im kaneyemsiliw bakate nakalem elo akal kenemsiliw te.”, yangse kale.\x * \xo 18:5 \xt Matyu 10:40; Iluk 10:16; Sion 13:20\x* \s1 Fein Ibolow elo De Ankiw Mit Dakabe em Weng te. \p \v 6 Yangeko, weng makso bokoyemomele: “Nimin kawtiw ite mak ibolow fein nangbiliw kunum waneng gel mak ilo wa eisneng mak im mutuk tem daliwi, i beem mongom ete kukuw wa keliw tewe, kaneliw kawtiw biim kal ilum e fian fian kuw keloke te. Mali kawtiw mak teleko, tum fian sel kuluko, kanesiliw kawtiw biim gatak dokong keyemeko, ilo kuse okmun diw sel da koyemiwi, i kuaniw tewe, i ilum fian mak kulokoliw kate, im kanesiliw beem kulokoliw yan beem ilum be atin kuw ilum fian keko, elo bakilewoke te. \v 7 Kameem kawin dim alakabiliw ding dim kalakate, nem angin im fein ibolow de mit da koyem kemin eisneng fein toloke te. Kate, nimin kawtiw biim sen ete mali kunum waneng biim fein ibolow be de mit da koyemiwi, i sili sili kukuw keliw tewe, i ilum fian mak kulokoliw te. \v 8 Yu kililina! Yom yan o, teing o, be wa kukuw kemomin kuw keyembe tewe, yu kanele yan o, teing o, beelo goto kolew kemoliwka! Keko beli, yu teing makmak yan makmak kuw kesomi, finik so sunbin abiw kalo fein unokoliw kasike! Mesik esik yan alew teing alew biliwi, Sunbin-Got e yulo yemdeko, ais dong dim kalo da koyem keyemoke kasike.\x * \xo 18:8 \xt Matyu 5:29-30\x* \v 9 Beemdiw yom kiin e wa kukuw kemomin kuw keyembe tewe, yu kanele kiin be wolok kolewko, kuse fomdololiwka! Keko beli, yu kiin makmak kuw kesomi, finik so sunbin abiw kalo unokoliw kasike! Mesik esik kiin alew so biliwi, Sunbin-Got e yulo yemdeko, ais dong dim da kalo koyemoke kasike. \v 10-11 Yukati kilelbi boliwka! Sunbin-Got em yemdakamin finik i aul gelgel biilo kilele yetebiliw kasike, yu kanelom aul gelgel biim wiin mit da koyem keyemokoliw te! Nimtew angom? Im dabalakamin finik bi diwkuw diwkuw Aatim em kiin dim mobiliw kasike.”, yangse kale.\x * \xo 18:10-11 \xt Iluk 19:10; Kibulu 1:14\x* \s1 Siwsiw Fenemin em Fakam Weng te. \p \v 12 Yangeko, kiskiw weng mak bokoyemomele: “Yu nimtew fukunbiliw a? Kunum mak siwsiw 100 kel kesomi, belei, deiw mak ding mak siwsiw makmak telinba kele tewe, siwsiw atebe kunum be nono keloke a? Feinka! E akalem wanin wanbiliw siwsiw 99 kel bi ka kel koyemsomi, telinba kele siwsiw makmak ‘Elo fenem uno!’, angeko, fein fenem unoke te. \v 13 Fenem unesomi, elo atemoke ding kabalak e, kalfong fian mak keloke te. Feinka! Siwsiw makmak beem dulum keloke kalfong be mali siwsiw banban biim dulum kele kalfong be bakilewoke te. \p \v 14 Yu nem fein weng kale kililina! Siwsiw yetebe kunum beemdiw, nem abiil tikin kawtem alakabe Aatim e ‘Nem muluwel im mak be nam banime te!’, angakabe te.”, yangse kale. \s1 Sili Sili Kukuw Kilelemin em Weng te. \p \v 15 Yangeko, iti bokoyemomele: “Kawkunum mak kulo kukuw wa mak kekeme tewe, kaso yukalem makuw uniwi, ku akalem ibolow sili sili nam be kilelewolewka! E kom weng be kiliko, falit ange tewe, ku kom kawkunum be iti kuluko, kaso ibolow makmak keko, bokoliw te.\x * \xo 18:15 \xt Iluk 17:3; Galesia 6:1\x* \v 16 Kate, kawkunum be kom bakalewbelew weng be kililinba kele tewe, ku makmak kunum akal ken, alew kunum akal ken, ilo kulu yemde tololewka! Kulu yemde teleko, alik alik yu kanese kawkunum beem mit mewso unoliwka! Nimtew angom? Sunbin-Got em fut tem e bokolomele: \q1 Alew kawtiw akal, alemsal kawtiw akal, i bongguko, bokolomeliw: \q2 ‘Nu kiinwala suluw te!’, angiw tewe, \q1 ilum diwatebabiliw kunum ikati ‘Fein kai!’, yangoliwka!’, \m angse kasike.\x * \xo 18:16 \xt Sawa Weng 19:15; Sion 8:17\x* \v 17 Keko beli, kawkunum be yom bakalewbiliw weng be kililinba kele tewe, ku elo debele uneko, sios kunum waneng im kiin dim kel mo kolewoliwka! Kolewiwi, e alik alik im weng bakati kililinba kele tewe, yu elo Sunbin-Got em angin im ibik biliw kawtiw so, kawtiw im teing dim tum win kulamin kunum wa kukuw so kawtiw iso, alik alik biimdiw atemoliwka! \v 18 Yu kilele kililina! Yu kawin dim kale kel mali kawtiw im kukuw diwyemeko, im kukuw beelo ‘Ken te!’, angeko, mali im kukuw e ‘Wa te!’, angeko, dangiw tewe, abiil katem alakabe Sunbin-Got be yom bakayembiliw weng be fein kili atemeko, akati gelewoke te.\x * \xo 18:18 \xt Matyu 16:19; Sion 20:23\x* \p \v 19 Kunum alew mak kawin dim ka kel bomeliwi, ibolow ki makmak keko, Sunbin-Got elo dakalomeliw: ‘Mesesem mak duyema!’, dangiw tewe, fein, nem Aatim e im gaanin be kiliko, fein duyemoke te.\x * \xo 18:19 \xt Mak 11:24; Sion 15:7\x* \v 20 Feinka! Kunum waneng alew akal, kunum waneng yemamas kel akal, i nem wiin dim kel wensanbiw tewe, nakati im kanebiliw mutuk ka kel iso makuw boki te.”, yangse kale. \s1 Sak Misim kuw Kolew Kemin em Fakam Weng te. \p \v 21 Yangei, Fita e teleko, Yesus elo dakalalomele: “Kamok Fian kutaka! Nawkunum mak nelo kukuw wa mak keneme tewe, ne nomin kel ding ete em kukuw wa be kuluko, sak misim kuw kolewoki a? Ben kel ding ete ki keloke, bani?”, dangse kale. \v 22 Dangei, Yesus e yan weng bokolewomele: “Ben kel ding ba kate, ku em kukuw wa be ben kel ding em 70 dim ete sak misim kuw kolewolewka!\x * \xo 18:22 \xt Iluk 17:4\x* \v 23 Alik yu fakam weng kale kilele kililina! \pi1 Abiil tikin em gawman ding dim em kanekabe kukuw e kanekote kamok mak em kukuw emdiw te. Kamok be akalem weng afak kunum iso tum win yan kilelomin talse te. \v 24 Keko beli, on kisol iti fu iti fu banban kuw yan kunum mak debele talsiliw te. \v 25 Debele talsiliw kate, e ki keko, em on kisol yan kese be atin kuw atin kuw nam yan dukuse kasike, kamokim be mali ilo bokoyemomele: ‘Yu kunum beso, akalem aul waneng iso, mesesem eisneng so, alik alik bi nanew kawtiw iso wensomi, em yan be dukulina!’, yangse te. \v 26 Yangei, yan kayak be em yange weng be kilisomi, kamok beem mit mewso katin bukbuk angeko, bokolewomele: ‘Kamok kutaka! Ku nelo kinkin kenemeko, ding fenselew kano, ne kom on kisol yan kesi be fen kemeko, kulo yan alik alik be dukukemoki te.’, dangse te. \v 27 Dangei, kamokim be akalem weng afak kunum beelo kinkin kelewsomi, yan be sak misim keko, kolewse te. \pi1 \v 28 Keko beli, weng afak kunum be kut unesomi, akalem awkunum teingabi kel tum win yan kuluse kunum mak elo atemeko, elo gololo kelewsomi, guel takmel keleweko, bokolewomele: ‘Ku nem mesesem eisneng yan kenemselew eisneng beem yan fongate akate dukula!’, dangse te. \v 29 Dangei, awkunum be yan weng bokolewomele: ‘Ku nelo kinkin kenemeko, ding fenselew kano, ne kom on kisol yan kesi be iti fen kemeko, kulo yan dukukemoki te.’, dangse te. \v 30 Dangse kate, kunum be ‘Bayo!’, dangeko, kitil keko, elo sok am tem ka kel da koleweko, ‘Ku ka kel bomelewi, fe e, nem yan be dukunemokolewka!’, dangse te. \pi1 \v 31 Dangei, mali awkunum i weng afak kunum beem kukuw wa be atemeko, ibolow banban kesomi, ikalem kamok elo kanese sang be bakalew unsiliw te. \v 32 Bakalew uniwi, kamok be weng afak kunum beelo iti gaalewei, e telei, e elo bokolewomele: ‘Weng afak kunum wa sel kutaka! Kusik nelo katin bukbuk angeko, amemewi, ne kinkin kekemsomi, kom yan e sak misim kokemsi te. \v 33 Ne kinkin kekemsi kate, ku nimtew angom ete kawkunum beelo kinkin kelinba kelewbelew a?’, dangse te. \v 34 Dangeko, kaisuw fian kesomi, elo yen feiw koyemeko, betbet fian duyemkabiliw kunum im teing dim da koleweko, ‘Iti yan alik alik be dukulolewka!’, dangse te.\x * \xo 18:34 \xt Matyu 5:25-26\x* \m \v 35 Yu kilele kililina! Kanelew emdiw, nem Aatim akati ikalem awkunum kumel im kukuw wa sak misim kulu koyeminba keliw kawtiw ilo kaneyemoke te.”, yangse kale.\x * \xo 18:35 \xt Matyu 6:15; Mak 11:25; Efesus 4:32; Kolosi 3:13\x* \c 19 \s1 Kunum Waneng Kulu Kolew Kolew Kemin em Weng te. \p \v 1 Yangesomelei, i Galili aneng iti kolewsomi, Yoldan bang dikeko, ok mali Sudia aneng fian kalo unsiliw kale. \v 2 Unbiliwi, kunum waneng banban i yenggelew teliwi, e wakamin kal wanin kawtiw banso banso kilelyemeko, wokminoyemse kale. \p \v 3 Wokminyembelei, mali Falisi kunum mak telesomi, Yesus elo kiskis weng mak bokoko, dakalalomeliw: ‘Kunum mak ki keko, akalem ibolow kuw gelewsomi, akalem kalel buulo sak koumoke ye?”, dangsiliw kale. \v 4 Dangiwi, e yan weng bokoyemomele: “Yu Sunbin-Got em fut tem beem weng teing bokoko, ateminba kekabiliw sako? Sua kel mesesem kilkese ding kabalak e, Sunbin-Got e kunum kelew, waneng keum duku koyemko,\x * \xo 19:4 \xt Talfut Kese 1:27; 5:2\x* \v 5 bokolomele: \q1 ‘Kunum kumel i ikalem auk kumel so aliwol kumel so koyem uneko, ikalem kalel kumel so teinsomeliwi, i kal anggil makmak kekabiliw te.’, \m angse kale.\x * \xo 19:5 \xt Talfut Kese 2:24; Efesus 5:31\x* \v 6 Angse kasike, kunum so waneng so i debele debele keliw tewe, kais yemkal bi kal anggil makmak kuw kekabiliw te. Sunbin-Got e kanelewse kasike, kawtiw yu kanelom alwol keleweko, yemkal biilo iti okiyem kemokoliw te!”, yangse kale. \v 7 Yangei, isik bokolewomeliw: “Kate Moses e bokoyemomele: \q1 ‘Nimin kunum ite mak ikalem kalel kumel ilo koyemomin ibolow keliw tewe, i koyemkemin fut anung mak bosomi, ilo dukayemboliwka! Duyemsomi, fein, ilo koyem keyemoliwka!’, \m angse kale.”, dangsiliw kale.\x * \xo 19:7 \xt Sawa Weng 24:1-4; Matyu 5:31\x* \v 8 Dangiwi, Yesus e yan weng bokoyemomele: “Kilkese ding kabalak e, Sunbin-Got e ‘Kanelina!’ anginba kese kate, yukalem ibolow fukunin kau beem dulum elote esik weng be Moses elo dangse kale. \v 9 Yangse kate ne yulo fein weng mak bokoyemite: Mak kunum mak em osow kelinba kebu waneng buulo kulu koumsomi, nanew waneng mak kule tewe, kanekabe kunum be osow kukuw kebe kasike, e sen so te.”, yangse kale.\x * \xo 19:9 \xt Matyu 5:32; 1 Kolin 7:10-11\x* \v 10 Yangei, Yesus em gelewkabiliw kunum i akalem yange weng be kilisomi, bokolewomeliw: “Yakai! Keko kasike, kunum nu fon kunum kesomi, waneng mak nam kulamuw tewe, nu ken kuw bokoluw te!”, dangsiliw kale. \v 11 Dangsiliw\f + \fr 19:11 \ft 19:11 Sua e, Sunbin-Got e kunum waneng alik alik ilo bokoyemomele: “Yu debele debele kesomi, kawin fe abiil fe angom be alik alik gekoliwka!” (Talfut Kese 1:28), yangse kasike. Sawa weng beem dulum elote Suda kunum waneng i bokolomeliw: “Be Sunbin-Got em mikmik sawa bakate!”, angenkabiliw te.\f* kate, Yesus e yan weng bokoyemomele: “Feinka! Sunbin-Got e angin fong gel kuw kitil duyemei, i nem kukuyemin weng kaleem mongom be kal kelokoliw te. Yu kilele kililina! \v 12 Mali kunum im auk dukulu ding dim bakate, i wakamin so kesiliw kasike, im tanbel keliw ding dim kabalak e, i ki keko, debele debele kemin ibolow e banim kekabiliw te. Keko beli, kawtiw i mali kunum mak im awkolow wolyemiwi, ikati waneng kulomin ibolow banim kekabiliw te. Kate mali kunum i abiil tikin em gawman ding dim beem dulum ibolow fukunin fian kuw kelewsiliw kasike, ikati waneng mak kulinba kekabiliw te. Ibolow tem fukalel biliw kawtiw yutaka! Yu weng kale kilele kililoliwka!”, yangse kale. \s1 Aul ilo Yesus em Mit Yemde Teleiw em Sang te. \p \v 13 Yangeko beli, mali kawtiw mak ikalem aul biilo Yesus em mit mewso yemde teleko, bokolewomeliw: “Ku Sunbin-Got eso weng bokoko, kom teing e num aul kaliim dim dukuko, bamki duyema!” dangsiliw kale. Dangiwi, Yesus em gelewkabiliw kunum i biim kaneliw be ibolow keyeminba kesomi, “Be ayem te! Kika!”, yangsiliw kale. \v 14 Yangiwi, Yesus e ilo bokoyemomele: “Yu kanelom kanemokoliw te! Aul bi nem mit mewso yemde teloliwka! Nimtew angom? Mali aul gel ikatetew keliw kawtiw ite kuw abiil tikin em gawman ding dim kalo fein unokoliw kasike.”, yangse kale.\x * \xo 19:14 \xt Matyu 18:2-3\x* \v 15 Yangeko, em teing im dim dukuko, bamki duyemse kale. Duyemeko, aneng ka iti kolewko, unse kale. \s1 Emso On Kisol so Kunum em Sang te. \p \v 16 Beli, mak kunum mak Yesus em mit mewso teleko, elo dakalalomele: “Kukuyemin kunum kutaka! Ne nono ken kukuw mak kesom ete, sunsun kuw bin finik be kuloki a?”, dangse kale. \v 17 Dangei, Yesus e yan weng bokolewomele: “Ku nimtew angom ete nelo ken kukuw beem mongom dakalakabelew a? Sunbin-Got ete kuw kukuw ken so beem mongom kayak ete te! Ku Sunbin-Got em Moses elo dulewse kukuyemin weng bete kuw gelewew tewe, finik so sunsun bin kulukolew te.”, dangse kale.\x * \xo 19:17 \xt Kunum Ayem 18:5; Iluk 10:28\x* \v 18 Dangei, kunum be iti dakalalomele: “Nono em kukuyemin weng ete nangew a?”, dangei, Yesus e bokolewomele: \li1 “Yu kanelom kawtiw ilo sak yemokoliw te! \li1 Yu kanelom osow kemokoliw te! \li1 Yu kanelom yakut kemokoliw te! \li1 Mali kawtiw mak yulo dakalaliw tewe, yu kanelom dasuw weng bakayem bokoliw te!\x * \xo 19:18 \xt Aneng Kolew 20:12-16; Sawa Weng 5:16-20\x* \li1 \v 19 Kauk kumel so kaliwol kumel so biim afak kel bomi, wangweng keyemboliwka! \li1 Yukalem ibolow fian kelewkabiliw bakate iti yom mewso biliw kawtiw mali ilo akati ibolow fian dukayemboliwka!”, \m dangse kale.\x * \xo 19:19 \xt Aneng Kolew 20:12-16; Kunum Ayem 19:18\x* \v 20 Dangei, e yan weng bokolewomele: “Diwkuw diwkuw ne kukuyemin weng be alik gelewkabi kate, nalem sawa weng ete ne sukum kebi yake?”, dangse kale. \v 21 Dangei, Yesus e weng be kiliko, kunum beelo yan weng bokolewomele: “Kukalem ete ‘Ne fein ati kiol kuw kunum kelo yo!’, angew tewe, kame kom mesesem on kisol alik be wensomi, alik alik be em banim kawtiw ilo amen amen keyemolewka! Keyemew tewe, sow e, yu abiil tikin em on kisol fein kulokolew te. Kaneleweko, ku nelo nenggelolewka!”, dangse kale. \v 22 Dangei, em so kunum be Yesus em dange weng be kiliko, akalem on kisol banban beelo fukuneko, ibolow tiaktiak kesomi, ilum fian keko, unse kale. \p \v 23 Unei, Yesus e akalem gelewkabiliw kunum biilo bokoyemomele: “Yu kilele kililoliwka! Tum win on kisol so kunum i ‘Nu abiil tikin em gawman ding dim kalo uneyemoka!’, angiw tewe, i unomin bukeloliwka! \v 24 Feinka! Kamel samal fian sel e ilim benemin sil tem be unomin bukekabe kate, on kisol so kunum mak e abiil tikin em gawman dim elo unomin e kakunin fian kesomi, bukelomeka!”, yangse kale. \v 25 Yangei, akalem gelewkabiliw kunum bi em yange weng be kiliko, yol angeko, dakalalomeliw: “Ibo! Kate kante sunsun finik be kuluko, diwkuw diwkuw boke a?”, dangsiliw kale. \v 26 Dangiwi, e ilo kiin doung yetemsomelei, ilo yan weng bokoyemomele: “Kunum waneng im kitil e fong gel kasike, imikel ki keko, nam keliw te. Kate, Sunbin-Got em kitil e fian kebe kasike, alik alik eisneng mak e ki ke kemoke te.”, yangse kale.\x * \xo 19:26 \xt Sow 42:2\x* \s1 Aluwbamin em Yan Ken Kulamin em Sang te. \p \v 27 Yangei, Fita e elo bokolewomele: “Kamok kutaka! Nu nukalem mesesem eisneng alik alik be koleweko, kulo kenggelewkabuluw kasike, nu nono yan ete kulokoluw a?”, dangse kale. \v 28 Dangei, Yesus e akalem gelewkabiliw kunum biilo yan weng bokoyemomele: “Ne fein weng yulo bokoyemi te! Sow em toloke ding dim kabalak e, Sunbin-Got e kawin dim kale so, kaleem alik alik eisneng beso, makuw kikis keloke te. Beem ding dim bakate, Kawtiw Aul ne wiin fian kulusomi, kamok keko, auk so kitil so teinkemin ayem dim kel teinoki te. Teinii, yukati kalun kel teinkemin abin ayem beem dim teinsomi, Isalael kunum waneng im kalun kel kunum mongom im kak kunum kesomi, ilo diweko, yan duyemokoliw te.\x * \xo 19:28 \xt Matyu 25:31; Iluk 22:30; Fitew Dase 3:21\x* \v 29 Duyemiwi, nimin kunum waneng ite mak nem ibolow fukunin gelewko, akalem am o, awkunum o, waneng aul o, alew o, auk o, muluwel o, musun o, alik alik bi koyemiw tewe, i atin kuw fian fian mak so kulusomi, sunsun bin finik so kuluko, diwkuw diwkuw bokoliw te. \v 30 Yu kilelbi boliwka! Mali kame wiin so keliw kawtiw i sow em toloke ding dim e, wiin banim baluw kawtiw kelokoliw kate, kame em ding dim kale, mali wiin banim baluw kebiliw kawtiw i sow em ding dim e, wiin fian so kawtiw kelokoliw te.\x * \xo 19:30 \xt Matyu 20:16; Iluk 13:30\x* \c 20 \nb \v 1 Yu kililina! Abiil tikin em gawman ding dim em kaneloke kukuw e kunum mak kaleemdiw te. \pi1 Kunum be on kisol so, wain musun\f + \fr 20:1 \ft 20:1 Wain musun be Isalael kawtiw im kiskiw ete te.\f* fian so kunum kese kale. Kesomelei, kutim danei, e uneko, ‘Musun kaleem aluwbamin kunum mali ilo fenem uno!’, angeko, unse kale. \v 2 Uneko, ‘Aluwbam unuma!’, angbiliw kawtiw mali mak yetemeko, im dim unei, eso iso weng ki dukusomi, bokolomeliw: ‘Makmak ding em aulamin beem yan bakate te.’, angsiliw kasike, i kalfongeko, akalem musun aluwbam unsiliw kale. \v 3 Keko beli, sow ete, musun kayak be iti uneko, kawtiw im wensankabiliw dim ka kel sak mobiliw kunum mali mak yetemse kale. \fig |alt="City street, gate" src="HK00238B.tif" size="col" ref="Matyu 20:3" \fig* \v 4 Yetemeko, bokoyemomele: ‘Yukati kame uneko, nem wain musun elo aluwiw kano, ne yulo yan kiol kuw duyemoki te.’, yangse kale. \v 5 Yangei, i kiliko, fein kalo aluwbam unsiliw kale. Beli, ataan mutuk doung ange ding akal, ataan fuwkel ange ding dim akal, e iti uneko, iti aluwbamin kunum mali mak yemde talse kale. \v 6 Fefe e, kuinkuin kele ding kabalak e, e iti kawtiw im wensankabiliw dim uneko, iti sak mobiliw kunum mali mak yetemse kale. Yetemeko, biilo dakalalomele: ‘Wee yutaka! Nimtew angom ete yu sak kale kel mobiliw a?’, yangei, \v 7 i yan weng bokolewomeliw: ‘Mak kunum mak nulo aluwbamin mak duyeminba kele kasike, kale kel sak mobuluw te.’, dangsiliw kale. Dangiwi, e bokoyemomele: ‘Kame yukati nem musun kalo aluwbam unina!’, yangse kale. \pi1 \v 8 Keko beli, ataan tem dokong angomin kis kele ding kabalak e, musun beem kayak be akalem aluwbamin kunum im yetebin kunum elo bokolewomele: ‘Kame ku aluwbabiliw kunum alik alik ilo gaayemewi, i teliw kano, ikalem yan duyemolewka! Ibik teleko, aluwsiliw kunum bite emisik yan dukayemsomi, emisik teleko, aluwsiliw kunum ilo ibik elote yan duyemolewka!’, dangse kale.\x * \xo 20:8 \xt Kunum Ayem 19:13; Sawa Weng 24:15\x* \v 9 Dangei, e ibik ete talsiliw kawtiw ilo gaayemei, i teleko, makmak ding em aulsiliw beem yan atin alik alik be kulusiliw kale. \v 10 Kulusomeliwi, emisik telesomi, aluwsiliw kunum i ibolow fukunomeliw: ‘Num kulokoluw yan e mali biim yan bakileweko, fian keloke sako!’, ange ange kesiliw kale. Kate, im yan kulusiliw yan be emisik yan kulusiliw yan beem ki ki kuw kesomi, makmak ding em aulsiliw beem yan atin alik alik bakatetew kese kale. \v 11 Kesomelei, i weng nutnut weng bokolew bokolew kesomi, musun kayak beelo kaisuw keleweko, bokolewomeliw: \v 12 ‘Mali kunum kali ibik teleko, sukum ding gel kuw aluwsiliw kate, biim yan e nukalem yan makuw ki kuw duyemew te! Kate nusik ataan atul so aluwbamin fian kuw bukekabuluw te!’, dangsiliw kale. \v 13 Dangiwi, e emisik teleko, aluwse kunum mak elo yan weng bokolewomele: ‘Wee nakunum kutaka! Emisik kabalak e, kaso nukalem weng ki kesomi, bokolomeluw: ‘Aluwbamin beem yan e ki kuw bakate te.’, angsuluw kasike, ne kame yan kiol kuw dukemi te. \v 14-15 Ku kom yan dukemi be kuluko, de una! Ne nakalem on kisol beem dulum elote ‘Nomin eisneng makuw kelo yo!’, angi tewe, nakalem ibolow ete kuw kelewboki kasike. Nesik mali aluwbiliw kunum biilo kukuw ken kuw keyemi tewe, kusik beem mongom ete mesem ibolow kenembelew a?’, dangse kale. \p \v 16 Yu kilelbi kililina! Kameem ding dim kale, mali kawtiw wiin fian so kawtiw kebiliw kate, sow e, isik wiin banim keko, baluw kawtiw kelokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 20:16 \xt Matyu 19:30; Mak 10:31; Iluk 13:30\x* \s1 Yemamas kel Ding em Yesus Kuaneko, iti Teinoke Yangse em Weng te. \p \v 17 Beli, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum iso alik alik biim Selusalem abiw mutuk fian kawtem unomin unbiliw ding kabalak e, Yesus e akalem kalun kel gelewkabiliw kunum bite kuw bokoyemomele: \v 18 “Kame, nu Selusalem abiw mutuk fian kawtem unbuluw te. Ka unuwi, maka kawtiw i Kawtiw Aul nelo nemdeko, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum iso, alik alik biim teing dim da konemsomeliwi, i nelo geenemeko, ‘Kanemele beem yan be dukemuw kano, kuanolewka!’, nangokoliw te.\x * \xo 20:18 \xt Matyu 16:21; 17:22-23\x* \v 19 Nangiwi, i nelo Isalael kawtiw im ibik biliw kawtiw im teing dim da konemiwi, i weng minembomi, nang debet sok so nen feiw konemeko, ais dim sil biki neniwi, ne kuanoki te. Kuanii, yemamas kel ding kabalak e, Sunbin-Got e nelo iti namkalfoloke te.”, yangse kale. \s1 Sebidi Muluwel im Sang te. \p \v 20 Beem ding dim bakate, Sebidi em kalel so, Sebidi em muluwel alew biso, yatel i Yesus em mit mewso teliwi, auk u katin bukbuk angeko, bokolewomelu: “Num mesesem mak kulo dakalakam talbuluw be ku nulo duyemolewka!”, dangsu kale. \v 21 Dangui, Yesus e bokoumomele: “Nimtew em dulum elote nangbelew a?”, wangei, u yan weng bokolewomelu: “Kom gawman ding dim kabalak e, ku nem muluwel kali mak e kom yuk teing kalo, mak e kom awan teing kalo ‘Yu kale teinina!’, yangeko, wiin fian mak duyemolewka!”, dangsu kale.\x * \xo 20:21 \xt Matyu 19:28; Iluk 22:30\x* \v 22 Dangui, e um wange weng be kiliko, yan weng yatel ilo bokoyemomele: “Yukalem dabalakamin beem mongom ete yu akokow kebomi, dakalakabiliw te! Yu ki keko, nem kuanomin, betbet ilum kulomin kemi kale neso yuso makuw kuluko, daolokoluw sako?”, yangei, yangdel i yan weng bokolewomeliw: “No, aso nu ki keko, daolokoluw te.”, dangsiliw kale.\x * \xo 20:22 \xt Matyu 26:39; Sion 18:11\x* \v 23 Dangiwi, e aso ilo bokoyemomele: “Fein! Kaso yukati kuanomin, betbet ilum fian mak kulokoliw kate, ne ki keko, kunum waneng mak ilo ‘Ku nem yuk teing dim kalo, mali elo ku nem awan teing dim kalo teinoliwka!’, yangeko, bokoyeminba keloki te. Nelo namdase Aatim ete kuw kitil so auk so keko, akalem beem dulum elote memen keyemkabe kunum waneng mali biim abin be duyemoke te.”, yangse kale. \p \v 24 Yangei, mali king kel gelewkabiliw kunum bi yatel biim dakalakemin weng be kiliko, aso ilo digaka keyemsiliw kale. \v 25 Keyemiwi, Yesus e akalem gelewkabiliw kunum alik alik biilo gaayemei, i teliwi, e ilo bokoyemomele: “Yu kal keliwete: Kawin kaleem emisik kamok so, kak kunum so, i kawin kaleem kukuw geleweko, atul nam kesomi, mali kawtiw biim afak kuw koyemkabiliw te.\x * \xo 20:25 \xt Iluk 22:25-26\x* \v 26 Koyemkabiliw kate, yukalem ete kanelom biim kanekabiliw kukuw bakati gelewokoliw te! Yu kililina! Nimin kunum waneng ite mak ‘Wiin fian so kamok keluma o!’, angiw tewe, i mali kawtiw im sak weng afak kunum waneng keboliwka!\x * \xo 20:26 \xt Matyu 23:11; Mak 9:35\x* \v 27 Feinka! Nimin kunum waneng ite mak ‘Nute emisik kamok fian keko, buma!’, angiw tewe, i alik alik im sak weng afak kunum waneng keboliwka! \v 28 Yu nem kukuyemkabi kukuw be atemeko, yukati gelewemoliwka! Kawtiw Aul ne teleko, ‘Mali kawtiw i nelo dokonemoliwka!’, angomi, telinba kesi kate, ne teleko, kawtiw banban ilo dokoyemsomi, biim abin kuluko, kuanyemoki kasike, isik sunsun bin finik so bin kuluko, diwkuw diwkuw bokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 20:28 \xt Iluk 22:27; Filibai 2:7\x* \s1 Kiin Sukul so Kunum Alew im Sang te. \p \v 29 Yangeko, unsomeliwi, Yesus so akalem gelewkabiliw kunum iso biim Seliko abiw mutuk fian iti kolewsiliw ding bakate, kunum waneng banban mak Yesus elo anggelewsiliw kale. \v 30 Anggelewiwi, kiin sukul kunum alew mak deiw benggew dim ka kel teinbomi, kawtiw im “Yesus e deiw kale unbe kai!”, ange ange kesiliw weng be kilisiliw kale. Kilisomi, gaanin fian kuw mak gaanomeliw: “Kamok Fian Debit mulkis kutaka! Ku aso nulo kinkin ibolow keyema o!”, dangsiliw kale. \v 31 Dangiwi, unbiliw kawtiw bi im gaanin be kiliko, kunum biilo sakalala yangeko, bokoyemomeliw: “Bontem net kelina!”, yangsiliw kate, aso i iti weng fian kuw gaanomeliw: “Kamok Fian Debit mulkis kutaka! Ku aso nulo kinkin ibolow keyema o!”, dangeko, gaanbiliw ki kuw kesiliw kale. \v 32 Keliwi, Yesus e moko, aso ilo gaayemei, i teliwi, e aso ilo dakalako, bokoyemomele: “Kaso yu ne nono ‘Keyemoka!’, nangomi, gaanbiliw a?”, yangeko, dakalase kale. \v 33 Dakalalei, i yan weng bokolewomeliw: “Kamok Fian a! Num kiin kale gol koyema!”, dangsiliw kale. \v 34 Dangiwi, e aso ilo kinkin keyemsomi, akalem teing deeko, im kiin dim dukulei, sin tew kame tew im kiin be bamtak angeko, kiin gol koyemei, aso i Yesus elo gelew unsiliw kale. \c 21 \ms1 Yesus e Selusalem Abiw Mutuk Fian Talse em Sang te. \mr (21:1–25:46) \s1 Yesus e Selusalem Abiw Mutuk Fian Kawtem Unse em Sang te. \p \v 1 Beli, fe e, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum iso, i Selusalem abiw mutuk fian em mewso alenale abiw gel Betfage kalo talsiliw kale. Abiw be Oliw amgu em mit mewso kese kale. Ka kel somi, Yesus e akalem gelewkabiliw kunum alew mak ilo yemdeko, \v 2 bokoyemomele: “Kaso yu uneko, abiw kiin fen unbomeliwi, atemiwete: Donki samal men so auk so nang so gibiliw mak beliwi, yetemokoliw te. Yetemeko, nang bamok sileleko, samal bi nelo denem tololiwka! \v 3 Mak kunum mak weng mak bokoyeme tewe, kaso yu yan weng kale bokolewomeliw: ‘Nukalem Kamok Fian e nulo bokoyemolele: ‘Kaso yu uneko, samal biilo kulu yemde telina!’, yangse kasike, nu ilo deim tuluw te.’, dangoliwka! Dangiwi, e yom bokolewiw weng be kiliko, ibolow ki keyemeko, samal biilo yemdaloke te.”, yangse kale. \p \v 4 Sua kel Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum mak weng kale bokose kasike, kame weng bokose weng be fein ki kese kale. \v 5 E bokolomele: \q1 “Yu Saion\f + \fr 21:5 \ft 21:5 Selusalem abiw mutuk fian em wiin mak e ‘Saion’ te.\f* abiw mutuk fian kasel ilo weng kal ken mak bokoyemomeliw: \q2 ‘Yukalem Kamok Fian be yukalem dim elo toloke te! \q2 E kunum wiin banim kunum atew keko, donki men manmon dim kel teineko, telei, yu elo \q2 atemoliwka!’, yangina!”, \m angeko, fut tem bose kale.\x * \xo 21:5 \xt Sekalaya 9:9\x* \p \v 6 Keko beli, gelewkabiliw kunum aso bi uneko, Yesus em yangse weng be fein gelewsiliw kale. \v 7 Gelewsomi, aso im donki men so auk so bi kuluko, yemde tasliliw ding kabalak e, gelewkabiliw kunum bi ikalem ilim tiaktiak be gulusomeliwi, donki alew biim mulkun dim tikoko, falulu keliwi, Yesus e men beem mulkun dim teineko, unse kale. \v 8 Unbelei, mali kawtiw banban mak ikati ikalem ilim tiaktiak guluko, deiwkim dim kel dukusomeliwi, mali kawtiw mak i ais teing balbil so fakulu dukusomeliwi, abin kon tiko koliwi, \v 9 Yesus e beem tikin dim mo moko, unse kale. Unbelei, emisik unbiliw kawtiw so, ibik talbiliw kawtiw iso, alik alik i bonggusomi, kalfongeko, gaanomeliw: \q1 “Osana!\f + \fr 21:9 \ft 21:9 Kibulu em weng sin e weng beem mongom e kanekote: “Sunbin-Got Nulo Dokoyema!”.\f* Kamok Debit em mulkis fian beem wiin daoluma! \q2 Sunbin-Got e akalem wiin dim talbe emisik kamok fian beelo bamki fian dulewoka! \q2 Alik nu abiil tikin katem alakabe Sunbin-Got beem wiin fian daoluma!”, \m ange ange keko, gaansiliw kale.\x * \xo 21:9 \xt Sim Fut 118:25-26\x* \p \v 10 Keko beli, Yesus e uneko, Selusalem abiw mutuk fian kawtem telei, abiw mutuk fian kasel bi elo atemeko, ikalem kuw dakale dakale kesomi, bokolomeliw: “Yake ibo! Kunum kale kante a?”, ange ange kesiliw kale. \v 11 Kesomeliwi, eso talsiliw kunum waeng bi yan weng bokoyemomeliw: “Be Yesus, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum ete te. E Galili aneng fian em abiw mutuk Nasalet em kayak ete te.”, yangsiliw kale. \s1 Am Yol em Kanese em Sang te. \p \v 12 Keko beli, Yesus e uneko, Sunbin-Got em am yol aneng ka kel atemete: Mali kawtiw mak mesesem eisneng mak webomeliwi, iti mali kawtiw mak i nanew aneng im tum win kisol alwol kelew kelew kebomeliwi, alik alik i kanebiliw, yetemse kale. Yetemomelei, e kaisuw fian keko, tum win alwol kelew kelew kebiliw kawtiw biso, awon webiliw kawtiw biso, kawtiw alik alik biim mesesem mesesem dukukebiliw eisneng be dolo dolo walel koyemeko, kawtiw ka biliw kawtiw alik alik ilo yenbakalei, i kut fon unsiliw kale. \v 13 Fon uniwi, e ilo weng mak bokoyemomele: “Sunbin-Got em fut tem kel weng be bokolomele: \q1 ‘Nem am kale Sunbin-Got neso weng bakamin am ete te.’, \m angse kate, yu \q2 ‘Am kale yakut kawtiw im yakut am atew kelewbiliw te!’, \m angse eli!”, yangse kale.\x * \xo 21:13 \xt Aisaya 56:7; Selemaya 7:11\x* \p \v 14 Yesus e am yol ka bomi, yangse ding bakate, kiin sukul nam kawtiw so, yan yout nam kawtiw so, alik alik i em mit mewso teliwi, e alik alik ilo kilelyemei, i kensiliw kale. \v 15 Kensiliw kate, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum iso, alik alik i elo digaka kelewsiliw kale. Nimtew angom? I atemeko, kililiwete: Yesus em kitil so auk so eisneng be kaim dim kuw dayemse ding kabalak e, am yol aneng beem dim e aul gelgel alik alik i gaanin fian kuw bokolomeliw: “Debit em mulkis fian beem wiin daoluma o! Daoluma!”, ange ange kesomi, gaansiliw kasike. \v 16 Kaneko beli, i Yesus elo dakalomeliw: “Yesus kutaka! Ku im gaanbiliw weng kale kililinba kebelw sako? Ku ilo ‘Kimi angina!’, yangoleka!”, dangsiliw kale. Dangiwi, Yesus e im weng be kiliko, bokoyemomele: “No, ne im gaanin kilibi kate, yu Sunbin-Got em fut tem bosiliw weng kale teing bokoko, ateminba kebiliw sako? Aul gelgel biim dulum elote bokoyemse weng be kame ki kebe kasike. Fut tem be bokolomele: \q1 ‘Aul gelgel so, aul beliw so, isik kom wiin daokembokoliw te.’, \m angse kasike!”, yangeko, yan weng dukuyemse kale.\x * \xo 21:16 \xt Sim Fut 8:2\x* \p \v 17 Dukuyemeko, Yesus e abiw mutuk fian be iti koleweko, mililiw bakate Betani abiw fong gel kalo uneko, ka kel akalse kale. \s1 Fik Ais mak em Kanese em Sang te. \p \v 18 Beli, iti aneng danei, kutim mililiw kuw akate, Yesus em iti Selusalem abiw mutuk fian kalo unse ding bakate, e yemen tew fian mak teinse kale. \v 19 Yemen tew teinomi, atemete: Fik ais sen mak deiw benggew dim ka kel belei, e atemsomi, beem mit mewso uneko, atemete: “Ebe! Atin kuw dem banim te! Kon men sel kuw kebe kai!”, angeko, elo yakok weng mak bokolewomele: “Ku kanelom iti dem mak gilalokolew te!”, dangse kale. Dangei, fein, sin tew kame tew kelei, ais be galgel kesomi, tiow kese kale. \v 20 Kesomelei, Yesus em gelewkabiliw kunum bi kanebe eisneng be atemeko, yol baba angeko, bokolomeliw: “Ebe! E nono kelei, ais be fongate akate gete ya?”, angsiliw kale. \v 21 Angiwi, Yesus e yan weng bokoyemomele: “Yu nem weng kale kilele kililina! Yu ibolow fukunin alew kelinba kesomi, fein ibolow kuw keliw tewe, yukati nem kanele eisneng bakatetew kemokoliw te! Yu ki keko, amgu kaleelo bokolewomeliw: ‘Kame, ku kang angeko, okmun fian elo kasilolewka!’, dangiwi, e yom dangbiliw weng be kiliko, fein gelewoke te.\x * \xo 21:21 \xt Matyu 17:20; Iluk 17:6; Sion 14:12; 1 Kolin 13:2\x* \v 22 Feinka! Yukalem Sunbin-Got eso weng bokoliw ding dim e, yu fein ibolow kuw kesomi, dakalaliw tewe, e yom dakalabiliw weng be kiliko, mesesem be yulo fein duyemoke te!”, yangse kale.\x * \xo 21:22 \xt Matyu 7:7-11; 18:19\x* \s1 Kante Yesus elo Wiin Fian Dulewse? \p \v 23 Yangeko beli, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum iso, i iti Sunbin-Got em am yol aneng kawtem unsiliw kale. Uniwi, Yesus e kunum waneng kale biliw biilo kukuyemse kale. Kukuyembomelei, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, Suda kawtiw im kak yetebiliw kunum iso, alik alik bi em mit mewso teleko, elo dakalalomeliw: “Wee kutaka! Ku kanem wiin so kanebelew a? Kante kitil dukembe a? Kante ‘Ku aluwa!’, kangei, ku aluwbabelew a?”, dakaleko, dangsiliw kale. \v 24 Dangiwi, Yesus e yan weng bokoyemomele: “Nakati yulo dakalalika! Yu nem dakalaloki weng be yan weng bokonemiw tewe, nakati yom dakalaliw weng beem yan weng kiol kuw bokoyemoki te. \v 25 Yu nem dakalakemin be kililina! Kawtiw ilo ok da koyemkebe kunum Sion be Sunbin-Got em ibolow fukunin geleweko, kaneyemse sako? Bani, e kawtiw im ibolow fukunin kuw gelewko, kaneyemse sako? Yu yan weng be nangoliwka!”, yangse kale. Yangei, i ibolow tiaktiak fukuneko, ikalem mutuk kel bokolomeliw: “Nu bokolomeluw: ‘Sion e Sunbin-Got em ibolow gelewse kai!’, danguw tewe, e nulo dakalalomele: ‘Kate, nimtew angom ete yu akalem weng bokoyemse weng beelo ‘Fein!’, danginba kebiliw a?’, yangoke te. \v 26 Kate, nu elo bokolewomeluw: ‘E kawtiw im ibolow kuw geyemse kai!’, danguw tewe, nu kunum waneng im awan finganokoluw te. Nimtew angom? Kawtiw alik alik i ibolow fukunomeliw: ‘Sion e Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum bise te!’, angakabiliw kasike!”, ange ange kesomi,\x * \xo 21:26 \xt Matyu 14:5\x* \v 27 Yesus elo yan weng bokolewomeliw: “Nu dolon kelinba keko, akokow so te!”, dangsiliw kale. Dangiwi, e bokoyemomele: “Kasike nakati yulo ‘Kanem wiin dim telii, kante nelo wiin so kunum kenemse!’ weng be nam yangi te!”, yangse kale. \s1 Kunum mak beem Min Alew im Fakam Weng te. \p \v 28 Yangeko, iti kukuyemin weng mak bokoyemomele: “Yu nem fakam weng kale kiliko, yom ibolow fukunin be bokonemina! \pi1 Mak kunum mak muluwel alew so alenale kale. Keko beli, e emisik min elo bokolewomele: ‘Ku kame wain musun elo uneko, aluwbam una!’, dangse kale. \v 29 Dangei, min be gal keko, yan weng bokolewomele: ‘Bayo! Ne nam uni o!’, dangse kate, ibik ete, e iti ibolow tem tem alwol kesomi, musun kalo fein aluwbam unse kale. \pi1 \v 30 Keko beli, alew e emteben aul beelo beem fik elo dangse weng ki akate bokolewse kale. Bokolewei, ning be kiliko, ‘No, kenka. Unoki te.’, dangse kate, e gal keko, aluwbam uninba kese kale. \m \v 31 Kaneko beli, nimin aul ete alew em yangse weng be fein wosuko, gelewse a?”, yangeko, dakalase kale. Dakalalei, i Yesus elo yan weng bokolewomeliw: “Emisik min ete te!”, dangsiliw kale. Dangiwi, e bokoyemomele: “Kame yu nem bokoyemi weng kale kilele kililina! Kawtiw im tum win kulamin kunum kukuw wa so kawtiw so, deiwkim weneng iso, alik alik bi yomisik keko, abiil tikin em gawman dim kalo fein unokoliw te! \v 32 Nimtew angom? Sion esik teleko, yulo kiol kuw kukuw kukuyemse kate, yukalem ete ‘Fein!’, danginba kelewsiliw te. Kate, kawtiw im tum win kulabiliw kukuw wa so kunum biso, deiwkim waneng biso, ite kuw Sion em kukuyemin weng be kiliko, elo ‘Fein!’, dangsiliw te. Dangiwi, yu mali biim kiol kuw kukuw atemiw kate, yukati yom ibolow sili sili nam beem kukuw wa be kolinba kesomi, ‘Fein!’, danginba kekabiliw kasike.”, yangse kale.\x * \xo 21:32 \xt Iluk 3:12; 7:29-30\x* \s1 Wain Ais Dem Musun em Fakam Weng te. \p \v 33 Yangeko, iti weng mak bokoyemomele: “Alik yu nem fakam weng kale kilele kililina! \pi1 Musun sen kayak kunum mak wain musun bilal mak kaise te. Kaisomi, e wati mak fokosomi, musun be falal amol ke kolewsomi, wain dem kuluko, ok dubelet keleweko, dem emikel ok emikel amen amen kolewkabe kawin tem mak dikeko, fe e, mali musun atemin kunum mak im am tiak mak keko, gese te. Gesomi, musun be elo atebin kunum mali mak im teing dim da koyemsomi, aneng be koleweko, singam aneng mak elo unse te. \fig |alt="Vinyard watch tower" src="LB00104B.tif" size="col" ref="Matyu 21:33" \fig*\x * \xo 21:33 \xt Aisaya 5:1-2\x* \pi1 \v 34 Keko beli, wain musun beem dem gilase ding kabalak e, e akalem weng afak biliw kunum mali mak akalem musun dim elo yemdalei, i uneko, atebin kunum biilo bokoyemomeliw: ‘Musun beem sen kayak e nulo yemdalei, nu wain dem on kisol beem anung be deim talbuluw te.’, yangsiliw te. \v 35 Yangiwi, atebin kunum bi kalan kunum biilo kuluko, mak elo an feiw kolewsomi, mak elo aliwi, e kuanei, fefe kunum beelo tum so mutum fakaleko, aliwi, esik akati kuanse te. \pi1 \v 36 Keko beli, musun sen kayak be akalem weng afak biliw kunum biim kaneyemsiliw sang be kiliko, iti mali weng afak kunum makso makso yemdalei, i unsiliw kate, musun atebiliw kunum bi weng afak kunum biim imisik teliw kunum biimdiw keyemeko, alik alik ikati yensiliw te. \pi1 \v 37 Keko beli, musun sen kayak kunum be ibolow fukunomele: ‘Nakalem kunum aul akate dabalalii, e unei, i elo atebomi, em afak elo angeko, em weng gelewokoliw te!’, angse kasike, e min beelo dabalalei, e fein unse te. \v 38 Unei, musun atebin kunum bi min beem tele be atemsomi, i weng bokolew bokolew kelomeliw: ‘Fein! Kame talaka! Tele kunum beem alew be kuanei, min besik em abin kuloke te. Kasike, nu elo asomi, nusik wain musun kale atin kuw kululokoluw te!’, ange ange kesiliw te.\x * \xo 21:38 \xt Matyu 27:18\x* \v 39 Kesomi, min beelo debeleko, musun sin dim elo koleweko, elo aliwi, e kuanse te.\x * \xo 21:39 \xt Kibulu 13:12\x* \m \v 40 Kame, alik yu nimtew ibolow fukuniwete: Wain musun sen kayak beem musun dim kalo toloke ding kbalak e, e nono keyemoke a?”, yangeko, dakalase kale. \v 41 Dakalalei, i yan weng bokolewomeliw: “Musun sen kayak be teleko, wa kunum biilo betbet fian kuw duyemeko, ilo yenei, i kuanokoliw te. Kuaniwi, wain musun kale, nanew atebin kunum ilo duyemoke te. Keko beli, atebin kunum bi kamok beem wain dem on kisol anung fein duyemokoliw te.”, dangsiliw kale. \v 42 Dangiwi, Yesus e bokoyemomele: “Nimtew angom ete Sunbin-Got em fut tem bokolomele\f + \fr 21:42 \ft 21:42 Fakam weng kale Gilik im weng sin so, Kibulu em weng sin so, kawtiw ilkul ba kate, tum kuluko, am gebiliw em sang bokoko, fut tem bosiliw kale.\f*: \q1 ‘Mali kawtiw mak am gebomeliwi, am kun mak diw atemiw ete, ‘Kale beit nam te!’, angeko, kolewsiliw kate, \q2 am em kamok keko, am kayak kunum e am kun be atemete: ‘Am kun ilkul kun kitil te!’, angeko, elo kaiw kun mutuk mo kolewse kale. \q2 Besike, Kamok Fian ete kelewsomelei, \q2 kunum waneng nukal atemeko, ‘Yakai! Kitil eisneng kai o!’, angbuluw kasike.’, \m fut be angse kate, yu fut tem be teing bokolinba kebiliw sako?\x * \xo 21:42 \xt Sim Fut 118:22-23; Ulom 9:33; 1 Fita 2:6-8\x* \v 43 Kate kame, yu kilele kililina! Sunbin-Got e ibolow fukunomele: ‘Isalael kawtiw alik alik i nem gawman ding dim kalo teleko, neso bokoliw te!’, angse kate, kame e, e ibolow alwol keko, nanew kawtiw akalem weng fein gelewkabiliw kawtiw ilo ‘Yukati teleko, diwkuw diwkuw neso bokoliw te!’, yangakabe te. \v 44 Yu kilele kililina! Am kun ilkul kitil be tum fian sel emdiw kelei, mali kawtiw i ‘Am kun be beit nam te!’, angeko, kolewsiliw kawtiw bi ok sen dem so mak emdiw em dim kel kumin miteko, tum fian beem dim kawtol angokoliw te. Feinka! Tum fian sel be mitsomelei, ilo atin kuw kawtol tabol tabol keyemoke te.”, yangse kale. \v 45 Yangei, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, em angin iso, Falisi kunum iso, alik alik i Yesus em kukuyemse fakam weng alemsal be kiliko, ‘Em weng be e num dim dalaka!’, angeko, \v 46 Yesus elo alomin deiw feinsiliw kate, i ka biliw kawtiw im awan fingansiliw kale. Nimtew angom? Kawtiw bi bokolomeliw: “Yesus e Sunbin-Got em bontem dim kunum ete te!”, angsiliw kasike. \c 22 \s1 Wanin Dawol Fian em Fakam Weng te. \p \v 1 Beli, Yesus e iti fakam weng makso bokoyemomele: \v 2 “Abiil tikin em gawman keloke ding dim e fakam weng kaleem bakatetew keloke te.”, yangse kale. \pi1 “Emisik kamok fian mak em min e ‘Waneng mak kulo yo!’, angse kasike, waneng kulomin ding em mewso kese ding kabalak e, alew e wanin dawol fian mak memen kese te. \v 3 Sua kel akate, alew be mali kunum waneng ilo bokoyemomele: ‘Min em waneng kulomin ding kame mewso tele kasike, yu memen keko, wanin dawol fian wanomin tololiwka!’, yangse te. Yangei, kame beem ding mewso kese ding kabalak e, e akalem weng afak kebiliw kunum ilo yemdalei, i uneko, mali kunum waneng biilo bokoyemomeliw: ‘Kame yu wanin dawol fian be wanen telina!’, yangsiliw kate, mali kunum waneng bi yangbiliw weng be kiliko, ‘Bayo! Kame nam tuluw o!’, yangsiliw te. \v 4 Yangiwi, weng afak biliw kunum bi iti am uneko, ikalem kamok elo kawtiw biim yan weng bokoyemsiliw weng be dangsiliw te. Dangiwi, e weng afak kunum makso makso yemdalei, i fein uneko, iti kawtiw biilo bokoyemomeliw: ‘Wee! Yu telina! Nukalem kamok em bulmakao tugul fian so banban asomeliwi, wanin dawol fian mak memen keliw kasike, yu fongate akate kame telina!’, yangsiliw te. \v 5 Yangsiliw kate, i im yangsiliw weng be gelewinba kesiliw te. Mali kawtiw i ikalem musun elo aluwbam unsomeliwi, mali kawtiw i abiw mutuk fian elo tum win kulamin em deiw elo aluwbamsomeliwi, \v 6 iti mali kawtiw mak i sak kaisuw kesomi, weng afak kunum biilo yeluwsomi, yeniwi, i kuansiliw te. \pi1 \x * \xo 22:6 \xt Matyu 21:35\x* \v 7 Keko beli, kamok fian be kaneliw eisneng be kiliko, kaisuw fian mak kesomi, akalem wonuk so kunum ilo yemdalei, i uneko, akalem weng afak biliw kunum ilo yensiliw kawtiw biilo alik alik yeneko, ikalem abiw mutuk angom alik alik bi weing so kainsiliw te. \v 8 Kainiwi, kamok fian be akalem weng afak kunum ilo bokoyemomele: ‘Wanin dawol fian be memen keli kate, beem dulum elote memen keyembi kawtiw bi wa kukuw kuw kebiliw kasike, itel fein kalo nam teliw te! \v 9 Kame yu uneko, deiw beleng beleng angom ka uneko, ka biliw kawtiw alik alik ilo gaayemoliwka!’, yangse te. \v 10 Yangei, i akalem weng be geleweko, deiwkim deiwkim angom be ken kebiliw kawtiw so, wa kebiliw kawtiw so, alik alik ilo gaayem unesomeliwi, kunum waneng banban kamok fian beem am beelo uneko, am be gekiwi, abin banim kese te. \pi1 \v 11 Keko beli, kamok fian beem teleko, ‘Ne kunum waneng ka kel wensanbiliw biilo yetemo yo!’, angse ding dim bakate, e atemete: Ilim ken minggilinba kunum mak atemeko, elo bokolewomele: \v 12 ‘Wee kutaka! Ku ilim ken mak minggilinba kebelew kasike, ku nono kesomi, am matem kale telew a?’, dangse te. Dangei, e weng banim kuw kese te. \v 13 Keko beli, kamok fian be akalem weng afak biliw kunum mali ilo bokoyemomele: ‘Yu kame ilim ken minggilinba kele kunum mew beem teing so yan so sok nit net keleweko, elo kut kalo kuse fomdo kolina! Koleweko, ka kel bomi, amebomi, akalem kal dim teing feiwbomi, teing bulung gilkabomi, boke te.’, yangse te.\x * \xo 22:13 \xt Matyu 8:12; 25:30; Iluk 13:28\x* \p \v 14 Yu kilelbi boliwka! Sunbin-Got e kunum waneng banso banso gaayembe kate, kawtiw makmak makmak bite kuw akalem wiin so galmose kasike.”, yangse kale. \s1 Dasuw Kawtiw im Dakalasiliw em Sang te. \p \v 15 Beem ding dim bakate, Falisi kunum i wensaneko, ikalem dim bokolew bokolew kesomi, bokolomeliw: “Nu nono keko, Yesus em nulo bokoyemoke yan weng beem dulum elote nu elo geelewokoluw a!”, ange ange kesiliw kale.\x * \xo 22:15 \xt Mak 3:6\x* \v 16 Kesomi, i ikalem yenggelewkabiliw kunum mali so, emisik kamokim Kelot em ken kunum mali iso, alik alik biilo yemdaliwi, i Yesus em mit mewso unsiliw kale. Uneko, elo bokolewomeliw: “Kukuyemin kunum kutaka! Nu kal keluwete: Ku kunum waneng ilo fein weng kuw kukuyemsomi, bakayembelew kunum kute te! Ku kawtiw wiin banim ikal, wiin so kawtiw ikal, alik alik ilo diwkuw diwkuw fein weng kuw bakayembomi, Sunbin-Got em fein deiw kukuyemkabelew kunum kute te. \v 17 Kasike kame, ku kom ibolow fukunin be nulo bokoyema! Nu Ulom em emisik kamok fian em sawa weng geleweko, elo kisol anung mak dukalewbokoluw, beni ba?’, kangeko, dakalaluw te.”, dangsiliw kale. \v 18 Dangiwi, Yesus e ikalem ibolow fukunin wa wa be atemeko, kal kelete: ‘I funum funum kenembiliw kai!’, angse kasike, e ilo bokoyemomele: “Fimdi famde kunum yutaka! Nimtew angom ete yu nelo dasuw kenemeko, kiskis konem kebiliw a? \v 19 Yu uneko, tum win on kisol mak de teleko, kalenemina!”, yangse kale. Yangei, i uneko, fein, tum win mak de talsiliw kale. \v 20 De teliwi, Yesus e ilo dakalalomele: “Yu tum win dim beem dukusiliw kiskiw be atemeko, kanem kiskiw so, wiin so be nangeko, bokonemina!”, yangse kale. \v 21 Yangei, i yan weng bokolewomeliw: “Ulom em emisik kamok fian eteka!”, dangsiliw kale. Dangiwi, e ilo bokoyemomele: “Kasike, yu Ulom em emisik kamok fian kebe beem eisneng dukalewbokoliw kate, Sunbin-Got ete kuw akalem eisneng beelo dukalewboliwka!”, yangse kale.\x * \xo 22:21 \xt Ulom 13:7\x* \v 22 Yangei, i em yan weng beem dulum elote yol yol angesomeliwi, sak kolewsiliw kale. \s1 Satyusi im Dakalasiliw em Sang te. \p \v 23 Beem ding dim bakate, mali Satyusi kawtiw mak teleko, Yesus elo funum weng mak bokolewsiliw kale. Satyusi kawtiw biim ibolow fukunin e kanekote: Mali kuansiliw kawtiw i finik so keko, nam iti baba teinokoliw te!’, angakabiliw kawtiw ite te.\x * \xo 22:23 \xt Kalan Kunum 23:8\x* \v 24 Kame, i elo funum dakalamin mak bokolewomeliw: “Kukuyemin kunum kutaka! Moses e nulo kukuyemin weng mak dukuko, bokoyemomele: ‘Kunum mak aul banim keko, kuanei, kuanse kunum beem awkunum be awkunum beem kalun kayak kasike, e kalun waneng buulo kuluumoka! Kuluumei, yemkal i aul mak dukuliw tewe, aul be kuanse awkunum beem aul keloke te.’, yangse kale.\x * \xo 22:24 \xt Sawa Weng 25:5\x* \v 25 Kame, ku num mutuk dim kanese sang be kilila! Kunum ben kel yangmel i bisiliw te. Emisik e waneng mak kuluse kate, aul banim keko, kuanse te. Kuanei, auk teben awkunum be kalun bu kuluko, \v 26 aul banim keko, akati kuanse te. Kuanei, yemamas kel awkunum akati kalun buulo kuluumeko, aul banim keko, kuanse te. Alik alik ben kel awkunum bi waneng buulo kulusiliw kate, aul mak dukulinba kesomi, dow so banim keko, kuansiliw te. \v 27 Kuaniwi, fe e, waneng kalun bukati kuansu te. \v 28 Kame, kuankemin kawtiw im iti yemkalfolokoliw ding dim kabalak e, waneng bu kanem kalel keloku ye? Nimtew angom? Kunum yangmel ben kel alik alik bi ulo kulusiliw kasike.”, dangeko, funum weng be Yesus elo dangsiliw kale. \v 29 Dangiwi, Yesus e ilo yan weng bokoyemomele: “Ibolow so benesiliw kunum yutaka! Yu Sunbin-Got em fut tem kayak bose weng so, Sunbin-Got em kitil so, alik alik be atin kuw akokow kebiliw te! \v 30 Sunbin-Got em kawtiw ilo yemkalfoloke ding dim e, kawtiw i nam kunum waneng kulew kulew kemokoliw te. Nimtew angom? I Sunbin-Got akalem yemdakamin finik imdiw kelokoliw kasike. \v 31 Kate, yu kilele ibolow fukunina! Yu Sunbin-Got em bokoyemeko, akalem fut tem bose weng be teing bokolinba kebiliw a? E yukalem sua sua kel alenaliw aliwol kumel im dulum elote bokoyemomele: \v 32 ‘Ne Abalakam so, Aisak so, Sekow so, yelimel biim Sunbin-Got nete te!’, dangse kale. Dangse kate, Sunbin-Got e kuansiliw kawtiw im Sunbin-Got bate! E finik so biliw kunum waneng im Sunbin-Got ete te!”, yangse kale.\x * \xo 22:32 \xt Aneng Kolew 3:6; Matyu 8:11\x* \v 33 Yangei, kawtiw ka biliw kawtiw alik alik i em kukuyemse weng be kiliko, yol yol angsiliw kale. \s1 Emisik Sawa em Weng te. \p \v 34 Beli, Yesus e Satyusi kunum biilo yan weng ken ati kuw bokoyemei, i weng banim keko, bontem net keyemsiliw kasike, mali ka biliw Falisi kunum i bongguko, Yesus em mit mewso talsiliw kale. \v 35 Telesomeliwi, im mutuk ka be Sunbin-Got em kukuyemin sawa weng em kak kunum mak moko, Yesus elo kiskis weng mak dakalako, bokolewomele: \v 36 “Kukuyemin kunum kutaka! Nalem Sunbin-Got em sawa weng e mali ilo bakileweko, emisik sawa be ya?”, dangse kale. \v 37 Dangei, Yesus e yan weng bokolewomele: “Ku kukalem Sunbin-Got Kamok Fian elo ibolow mutuk fian dulewolewka! Kukalem finik so, ibolow so, fukunin so, alik alik be bongguko, Sunbin-Got em dim kuw fewtoko, kolew bolewka!\x * \xo 22:37 \xt Sawa Weng 6:5\x* \v 38 Be emisik fian sawa angse weng bete te. \v 39 Kate, mali sawa mak beemdiw atin kuw fian ete te. Kukalem ibolow mutuk fian e kukalem dim bikembe beemdiw, yom mewso biliw kawtiw mali ilo ikati ibolow mutuk fian kukuyem kemolewka!\x * \xo 22:39 \xt Kunum Ayem 19:18; Matyu 7:12\x* \v 40 Sawa weng alew kale kilele aluwbew tewe, sawa weng biso, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum im bakabiliw sawa weng biso, alik alik sawa bi bongguko, bikati aluweko, fein gelewbelew te!”, dangse kale.\x * \xo 22:40 \xt Ulom 13:10; Galesia 5:14\x* \s1 Mesaya e kante? \p \v 41 Falisi kunum biim bonggusiliw ding bakate, Yesus e ilo dakalalomele: \v 42 “Yu nimtew ibolow fukuniwete: ‘Sunbin-Got em Mesaya e kante a? E kanem mulkis ete?’, angeko, ibolow fukunbiliw a?”, yangeko dakalase kale. Dakalalei, i yan weng bokolewomeliw: “Emisik kamok fian Debit e Mesaya em kunum mongom keloke te.”, dangsiliw kale.\x * \xo 22:42 \xt Sion 7:42\x* \v 43 Dangiwi, e bokoyemomele: “Kate, nimtew angom ete emisik kamok Debit be Sunbin-Finik so gekeko, Mesaya beelo bokolewomele: ‘Nem kamok fian kutaka!’, dangse a? Nimtew angom ete e Mesaya beem dulum elote bokolomele: \q1 \v 44 ‘Sunbin-Got Kamok Fian e nem Kamok Fian elo bokolewomele: \q2 ‘Ku nem yuk teing kitil so dim kel teineko, \q2 ding fensomelewi, ne kom maka ilo yemdalii, i teleko, \q2 atin kuw kom kitil afak kel teinokoliw te.’, \q2 dangse te.’, \m Yu ibolow fukuniwete: Nimtew angom ete e angse weng be bokose ya?\x * \xo 22:44 \xt Sim Fut 110:1; Matyu 26:64\x* \v 45 Yu kilele ibolow fukunina! Sim Fut kale kel, Debit e Mesaya elo ‘Nem Kamok Fian’, dangse kasike, Mesaya esik nimtew angom ete ‘Debit em mulkis te!’, dangbiliw a?”, yangse kale. \v 46 Yangei, i ki keko, weng yan weng mak bokolinba kesiliw kale. \p Beem ding dim uneko, belei, mali kunum mak i finganeko, elo iti dakalakamin weng mak dakalalinba kesiliw kale. \c 23 \ms1 Wiin so Kunum im Kukuw wa Kaim Dim Dayemse em Sang te. \mr (23:1-39) \p \v 1 Beli, Yesus e akalem gelewkabiliw kunum so, kawtiw ka biliw kawtiw iso, alik alik ilo bokoyemomele: \v 2 “Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum so, Falisi iso, kunum bite Moses em kukuyemin weng bakayemeko, kukuyemkabiliw te! \v 3 Kasike, yu biim yange weng be kiliko, fein gelewemoliwka! Kate, kunum biim kukuw wa be yu kanelom gelewemokoliw te! Nimtew angom? Im weng e ken kate, im kukuw be im yangbiliw weng beelo gelewinba kelei, i wa sel kekabiliw kasike.\x * \xo 23:3 \xt Malakai 2:7-8\x* \v 4 I Sunbin-Got em sawa weng kale kulukabiliw kunum waneng yulo ‘Yu gelewina!’, yangeko, yulo kal ilum banban dukayemkabiliw kate, ikalem ete teing ketket kang gel fong gel makmak net keko, aluwinba kekabiliw te. \v 5 Feinka! Kunum bi ibolow fukunomeliw: ‘Mali kawtiw i nulo yetemeko, wiin fian dukayemboliwka!’, angbiliw kasike, i Sunbin-Got em weng fut anung mak boko, yebal dim dukusomi, ilim dim siwsow kalikali dukusomeliwi, mali kawtiw i im kanebiliw be yetemeko, ilo yemsulbiliw te.\x * \xo 23:5 \xt Aneng Kolew 13:9; Teing Bakamin 15:38-39; Sawa Weng 6:8; Matyu 6:1\x* \v 6 Yemsulbomeliwi, dawol keliw ding dim kabalak e, i num wensankabuluw am dim kel diwkuw diwkuw imisk wiin so abin kulukabiliw te. \v 7 Kuluko, i kawtiw banban im wensanbiliw dim elo unbiliw kasike, mali kawtiw i ilo yetemeko, wiin fian duyemeko, bokoyemomeliw: ‘Kukuyemin kunum yutaka! Biliw yako!’, yangbiliwi, i kiliko, kalfong so keyembiliw te. \v 8 Kate yu kanelom yom wiin e ‘Kukuyemin kunum!’, yangbokoliw te! Nimtew angom? Nete kuw yom kukuyemin kunum bi kate, alik alik yu kikisel min kuw kebiliw kasike. \v 9 Beemdiw, yu kanelom kawin dim kale kel kal so kun so kunum mak elo ‘Num aatim kute te!’, dangeko, elo dawsulemokoliw te! Yu yom abiil tikin alakabe Aatim bete kuw dawsulemoliwka! \v 10 Feinka! Yu kanelom yukalem wiin e ‘Kamok kunum!’, yangbokoliw te! Nimtew angom? Mesaya ete yom kamok kunum bete kuw kasike. \v 11 Nimin kunum waneng ite mak ‘Nu wiin fian mak kuluma o!’, angiw tewe, i alik alik ikalem sak weng afak kunum kemoliwka!\x * \xo 23:11 \xt Matyu 20:26; Mak 9:35; Iluk 22:26\x* \v 12 Nimtew angom? Nimin kunum waneng ite mak ikalem wiin daobiliw tewe, i inkal fian keko, wiin banim kunum kelokoliw kasike. Kate, nimin kunum waneng ite mak ikalem wiin de mit dabiw tewe, i wiin fian so kunum waneng kelokoliw te.\x * \xo 23:12 \xt Sow 22:29; Iluk 14:11; 18:14\x* \p \v 13-14 Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum so, Falisi so, yu fimdi famde kunum kebiliw kasike, yu kilelbiko, boliwka! Nimtew angom? Mali kawtiw i bokolomeliw: ‘Nu abiil tikin em gawman ding dim kalo unomin ibolow keluw te!’, angebiliw kate, yu biim deiw be okiyemkabiliw kasike. Fein! Yukalem e kalo unomin gal kebiliw kate, mali kawtiw ‘Kalo unomin obolow keluw te!’, angbiliw kawtiw biilo yukati ‘Ayem o!’, yangankabiliw te. \p \v 15 Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum so, Falisi iso, alik alik yu fimdi famde kunum kebiliw kasike, yu kilelbiko, boliwka! Yu kitil keko, abiil fe kawin fe aneng aneng angom kalo uneko, kawtiw ka biliw biilo Moses em kukuyemin weng bakayem tem bakayem tem unakabiliw te. Keko beli, nimin kawtiw bite mak yom bakayembiliw weng be kiliko, ‘Fein!’, dangiw tewe, yu ilo yukalem yenggelewkabe kawtiw keyemkabiliw te. Keyemeko, kawtiw biim kukuw be iti teng teng keyembiliw ki, biim wa kukuw be yukalem wa kukuw be bakiyemoke kasike, Sunbin-Got e kawtiw biilo fein ais dong tem da koyemoke te. \p \v 16 Kiin sukul nam atew kebomi, mali kawtiw ilo deiw kukuyemkabiliw kunum yutaka! Yu kilelbiko, boliwka! Nimtew angom? Yu bokolomeliw: ‘Nimin kawtiw ite mak Sunbin-Got em am yol beem dulum elote fawtuk ayem weng mak bokoliw tewe, im weng be sak weng kuw dem banim kelokole te. Kate, nimin kawtiw ite mak Sunbin-Got em am yol em on kisol beem dulum elote fawtuk ayem weng mak bokoliw tewe, i kanelom im angbiliw weng be sakok kelokoliw te.’, yangakabiliw te.\x * \xo 23:16 \xt Matyu 15:14\x* \v 17 Kiin kasiko, ibolow kau nam kebiliw kunum yutaka! Sunbin-Got em kiin dim e nimtew ete emisik kele a? On kisol bete ye? Bani Sunbin-Got em am yol bete ye? Feinka! Sunbin-Got em am yol ete emisik kebe te! On kisol be Sunbin-Got em am yol tem dukukabiliw kasike, beem mongom ete kuw on kisol kale Sunbin-Got em kiin dim bakati wiin so kelewbe te. \m \v 18 Beemdiw yu bokolomeliw: ‘Nimin kawtiw ite mak Sunbin-Got em am yol aik ayem beem dulum elote fawtuk ayem weng mak bokoliw tewe, im angbiliw weng be sak weng dem banim kuw keloke te. Kate, nimin kawtiw ite mak samal mak asomi, Sunbin-Got em am yol beem aik ayem dim dukuko, beem dulum elote fawtuk ayem weng mak bokoliw tewe, i kanelom im angbiliw weng beelo sakok kemokoliw te!’, yangakabiliw te. \v 19 Kiin kasiko, ibolow kau nam kebiliw kunum yutaka! Sunbin-Got em kiin dim e nimtew ete emisik kele ye? Aik ayem ete ye? Bani, samal asomi, aik ayem dim ka dukalewbiliw ete ye? Feinka! Aik ayem be emisik kebe te! Samal asomi, aik ayem dim ka kel dukukabiliw kasike, beem mongom ete kuw samal be Sunbin-Got em kiin dim akati wiin so kelewbe te. \v 20 Yu kilele kililina! Nimin kawtiw ite mak Sunbin-Got em am yol em aik ayem beem dulum elote fawtuk ayem weng mak keliw tewe, ikalem weng be aik ayem so, mesesem em dim ka dukukabiliw eisneng beso, alik alik beem dulum elote dawkitil mo kebiliw te. \v 21 Beemdiw, nimin kawtiw ite mak Sunbin-Got em am yol em dulum elote fawtuk ayem weng mak bokoliw tewe, i am yol so, am yol beem sen kayak beem wiin dim so, fawtuk ayem weng be bokokabiliw te. \v 22 Kaneko beli, nimin kawtiw ite mak abiil tikin beem dulum elote fawtuk ayem weng mak bokoliw tewe, i ikalem weng be Sunbin-Got em abin ayem dim so, beem dim ka teinbe Sunbin-Got beso, beem dulum elote fawtuk ayem weng be dawkitil mo kolewkabiliw te.\x * \xo 23:22 \xt Aisaya 66:1; Matyu 5:34\x* \p \v 23 Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum so, Falisi so, fimdi famde kunum yu kilelbiko, boliwka! Yu kimit so, bokow so, wanin eisneng wiin banim kebe eisneng beso, alik alik be kuluko, king kel anung dukuko, anung makmak iti kuluko, Sunbin-Got elo dulewkabiliw te. Be ken kate, yu Sunbin-Got em emisik kukuyemin sawa weng be gelewinba kebomi, mali kawtiw ilo kinkin folok ibolow so, kiol fein kukuw so, kukuyeminba kekabiliw te. Yu Sunbin-Got elo mesesem mesesem eisneng em king kel em anung makmak dulewomin kukuw gelewboliwka! Kate, kawtiw ilo kinkin folok ibolow so, kiol fein kukuw so, bakati gelewemoliwka!\x * \xo 23:23 \xt Kunum Ayem 27:30\x* \p \v 24 Kiin sukul nam atew kebomi, mali kunum ilo deiw kukuyemkabiliw kunum yutaka! Yu kilele ibolow fukunina! Ok wanomin ding dim e, yu ok sen mak kuluko, beem dim e gimgim gel mak atemeko, ‘Yake! Ibo!’, oleko, kolewkabiliw kate, yu iti ok sen mak kuluko, kamel samal fian mak beem dim kabalak elo ateminba keko, sak wanakabiliw te. Beemdiw, yu kukuyemin sawa weng beem teing fe yan fe bete kuw gelewkabiliw kate, beem dem mutuk fian be dawkatiko, kolewkakabiliw te! \p \v 25 Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum so, Falisi so, fimdi famde kunum yu kilelbiko, boliwka! Yom ibolow mutuk tem e yakut kukuw so, sili sili nam kukuw so wenkabiliw kasike, kal tikin kais ati kebe kate, mutuk kawyak e ninik nam keko, mian wanin atew kekabe ok sen mak e yukalem kiskiw ete te.\x * \xo 23:25 \xt Mak 7:4\x* \v 26 Yu kilele ibolow fukunina! Yu ok sen tem kawyak beem kukun be kais ati kuw kelewko, kilelewiw tewe, ok sen tikin akati kais ati kebomi, ken keboke te. \p \v 27 Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum so, Falisi so, fimdi famde kunum yu kilelbiko, boliwka! Yu fomkamin emdiw kekabiliw te. Nimtew angom? Kawtiw i fomkamin dim em kal dim e kait kait gus tololewkabiliw kate, mutuk kabalak e kun gilol so, mesesem mesesem Sunbin-Got em kiin dim ninik so eisneng weneko, gek kabe kasike.\x * \xo 23:27 \xt Kalan Kunum 23:3\x* \v 28 Feinka! Kawtiw i yom kal dim ete kuw atemiwete: Kais nam fulkan kuw donong keko biliwi, yetemeko, ‘Kiol kunum ite te!’, yangbiliw kate, yom ibolow tem e sili sili nam so, fimdi famde kukuw so, weneko, gek kabe te.\x * \xo 23:28 \xt Iluk 16:15\x* \p \v 29 Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum so, Falisi so, fimdi famde kunum yu kilelbiko, boliwka! Yu Sunbin-Got em bontem dim bakamin kuansiliw kunum so, kiol kunum so, alik alik biim fomkamin be kais ati kuw kait kait kelewbomi, bokolomeliw: \v 30 ‘Nukalem ete nukalem abiok kumel fasel im ding dim buw tewe, nu abiok kumel biim weng gelewinba kesuluw te. Feinka! Nu Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum biilo yeninba keluwi, i kuaninba kesuluw te.’, ange ange keko, angakabiliw te. \v 31 Angbiliw kasike, yukalem angbiliw weng bakate, yu bokolomeliw: ‘Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum ilo yensiliw kunum biim mulkis kumel nute te!’, angakabiliw te.\x * \xo 23:31 \xt Kalan Kunum 7:52\x* \v 32 Feinka! Yom abiok kumel i ibolow sili sili nam kukuw banban kebomeliwi, im kukuw wa be ok emdiw aneng aneng angom be weneko, fokose kate, kame, yu biimdiw kesomi, im aneng mali mak kolewsiliw aneng bakati yom kukuw wa so atin kuw wenkabiliw te! \p \v 33 Sokyan kimon so em muluwel yutaka! Yu ki keko, nam fon uniw kate, Sunbin-Got e yulo geeyemeko, kaisuw fian duyemeko, yulo ais dong tem da koyemoke te.\x * \xo 23:33 \xt Matyu 3:7; 12:34; Iluk 3:7\x* \v 34 Yu kililina! Ne mali Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum so, mali kal kunum so, mali kukuyemin kunum so, kunum banban yom dim elo dabalaloki te. Dabalaloki kate, yu mali ilo yeniwi, i kuanokoliw te. Iti mali mak yu ais dim sil biki yeniwi, i kuanokoliw te. Iti mali mak yu yen feiw koyemiwi, i finganeko, fon unomi, aneng aneng angom elo fonsangineko, waleleko, ilum fian mak kulokoliw te. \v 35 Kaneko kasike, Ebel em asiliw dim kalote teleko, Belekia em min Sekalaya em dim kel telei, i Sunbin-Got em kiol kawtiw alik alik biilo yeniwi, i kuankabiliw te. Yukal kal keliwete: I Sekalaya elo Sunbin-Got em am yol mutuk em aik ayem mewso dim ka kel asiliw te. Yu kilele kililina! Yesiliw kawtiw biim sen em yan be yukati tuluyemoke te.\x * \xo 23:35 \xt Talfut Kese 4:8; 2 Kamok im Sang 24:20-21\x* \v 36 Feinka! Yan wa be kameem alakabiliw kawtiw yom dulum elote fein tuluyemoke te.”, yangse kale. \p \v 37 Yangeko, sakik weng mak bokolomele: “Wee! Selusalem kasel yutaka! Sunbin-Got e akalem bontem dim bakamin kunum banban yom dim kalo yemdalei, i fein talsiliw kate, yu ilo tum so mutum fakal yeniwi, i kuankakawkabiliw te. Nem yom dim kalo teleko, ‘Nem yesum afak tebil koyemo yo!’, angi ding dim kabalak e, yu diwkuw diwkuw ‘Bayo!’, nangeko, sakalaw keko, weng bo bo kenemkabiliw te. \v 38 Kasike, yu kililina! Yom abiw mutuk fian kalakati wako, wiin banim so keloke te.\x * \xo 23:38 \xt 1 Kamokim 9:7-8; Selemaya 22:5\x* \v 39 Keko kasike kame, yu nelo kilele kal kelinba kebiliw kate, nem iti toloki ding dim kabalak e, yu kalfongeko, bokolomeliw: \q1 ‘Sunbin-Got em wiin dim talbe wiin so kamok be talbe kai!’, \m angeko, nelo fein kal kelokoliw te.” yangse kale.\x * \xo 23:39 \xt Sim Fut 118:26\x* \c 24 \ms1 Yesus em Toloke Ding em Kawin Dim Kale kel Kaneloke em Weng te. \mr (24:1-51) \s1 Isalael Kawtiw im Dulum elo Kaneloke em Sang te. \p \v 1 Beli, Yesus em Sunbin-Got em am yol aneng be kolewsomi, kut matem talse ding bakate, akalem gelewkabiliw kunum i am yol atite beelo kalelewsiliw kale. \v 2 Kalelewiwi, Yesus e weng mak bokoyemomele: “Yu kililina! Deiw mak ding mak kabalak e, maka mak telesomeliwi, atite eisneng be tum ati so mak em tikin dim, mak em tikin dim banimeko, alik alik dakalko, mit da koyemokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 24:2 \xt Iluk 19:44\x* \p \v 3 Yangeko, unsomelei, im Oliw amgu tikin ka kel teinsiliw ding be, akalem gelewkabiliw kunum imikel kuw teleko, Yesus elo dakalalomeliw: “Kukuyemin kunum kutaka! Nalem ding ete, ilum toloke ding be keloke ye? Nu nomin eisneng mak atemsomi, kal keluwete: ‘Kom kawin dim kaleelo telewi, kawin kale banimoke ding be, ka kel kai!’, angokoluw a? Kame ku nulo bokoyema!”, dangsiliw kale. \v 4 Dangiwi, e yan weng bokoyemomele: “Wee! Yukal kilelbi boliwka! Mali dasuw kunum banso ikal teleko, \v 5 nem wiin dim yulo dasuw weng bokoyemomeliw: ‘Nu Mesaya nute te!’, yangsomeliwi, kunum waneng banban i biim dasuw bokoyemiw weng be kiliko, ilo fein yenggelewokoliw te.\x * \xo 24:5 \xt Matyu 24:23-24; 1 Sion 2:18\x* \v 6 Keko beli, yu kenen weng kililiwete: ‘Aneng fian mali iso aneng fian mali iso ganen ganen kakabiliw kai!’, ange ange keko, yulo bokoyemiwi, yu kililokoliw kate, yu kanelom finganemokoliw te! Nimtew angom? Kanele eisneng be emisik toloke kate, fefe ding be ibik ete keko, toloke kasike. \p \v 7 Feinka! Aneng mali kasel isik uneko, aneng mali kasel iso ganen unokoliw te. Uneko, mali kasel im kamok isik uneko, mali im kamok iso ganen unokoliw te. \p Keko beli, aneng aneng mali mak olfut fian kemei, kawin kale akati bim fian kuw fi atuk atuk keloke te. \v 8 Alik alik ilum eisneng be deiw busule kasike, kal ilum fian fian makso ibik ete toloke kasike. \p \v 9 Yu nem angin kebiliw kasike, beem ding dim be, kawtiw alik alik i yulo ibolow kaisuw fian kaim alel yetemeko, yulo betbet duyemeko, yulo yeniwi, yu kuanokoliw te.\x * \xo 24:9 \xt Matyu 10:22\x* \v 10 Beem ding dim be, ‘Fein!’, nangebiliw kunum waneng demdem ikati nelo konemsomi, ikalem akate maka kelew kelew kebomi, mali ilo akati yemdeneng maka im teing dim da koyemokoliw te. \p \v 11 Keko beli, dasuw selew selew kunum ikal teleko, kunum waneng dasuw fian fian mak bakayembiwi, kunum waneng demdem mak i biim weng bokoyemiw weng be kiliko, gelewokoliw te.\x * \xo 24:11 \xt Matyu 24:5,24; 1 Sion 4:1\x* \v 12 Gelewiwi, i Sunbin-Got em kukuyemse weng be kolewsomi, ikalem mali ilo ibolow mutuk fian kelew kelew kukuw akal kolewiwi, e banimoke te. \p \v 13 Kate yu kililina! Nimin kunum waneng ite mak nelo fein nangebiliw ibolow kolewinba kesomi, fe em toloke ding dim kel kitil keko, mobiliw kunum waneng keliw tewe, i sunsun kuw finik so bin kuluko, bokoliw te.\x * \xo 24:13 \xt Matyu 10:22\x* \p \v 14 Feinka! Kunum waneng im abiil tikin em gawman ding dim em Weng Kal Ken Ati be deeko, kawin fe abiil fe aneng aneng angom biliw kawtiw alik alik ilo bakayem tem bakayem tem unokoliw ding dim kabalak e, fefe ding dim be fein keloke te.”, yangse kale.\x * \xo 24:14 \xt Matyu 28:19\x* \s1 Teng Wasan so Eisneng Keloke em Weng te. \p \v 15 Yangeko, iti weng mak so bokoyemomele: “Yu weng kale kilele kiliko, kilele kal keloliwka! Deiw mak ding mak, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Daniel em weng bokose weng be fein dem gilalei, yu atemiwete: Mali kawtiw mak teleko, Sunbin-Got em am yol elo sakok keleweko, ka kel e kaing wasan mian wasan teng so eisneng inkal so mak akatetew dukulokoliw te. (Fut kale teing bokoko, atebiliw kawtiw yu kanelom ibolow kau angbokoliw te!) Beem ding dim bakate,\x * \xo 24:15 \xt Daniel 9:27; 11:31; 12:11\x* \v 16 Sudia aneng kasel yu fongate akate fon uneko, amgu tikin elo fon unoliwka! \v 17 Mali kawtiw am yu dim teinbiliw kawtiw yukati kanelom uneko, am mesesem mak kawtem be be kulam unokoliw te!\x * \xo 24:17 \xt Iluk 17:31\x* \v 18 Beemdiw, mali kawtiw wanin musun dim aluwbabiliw kawtiw yukati kanelom iti am uneko, asolow ilim mak kulam unokoliw te! Bayo! Alik alik yu fongate akate fon unoliwka! \p \v 19 Beem ding dim bakate, kawtiw aneng kale biliw kawtiw i ilum fian mak kulokoliw kasike. Waneng aul kumun biliw so, aul beliw ilo non yemgibiliw waneng iso, waneng bi fongate nam fon uniw kasike, ikati kal ilum fian fian mak kulokoliw te. \v 20 Kasike, Sunbin-Got eso weng bokolomeliw: ‘Finengdakamin ding Sabat ding ete yako, suuk so aneng wa dim ete yako, kaneloke eisneng beem ding dim be kanelom num dim tolome yo!’, dangeko, kitil bakalewboliwka! \p \v 21 Kal ilum fian fian toloke ding dim be, ‘Sua fasel sang so mak kaneloke te!’, anginba kesiliw eisneng mak matem toloke te. Keko, ibik elote akal iti beem eisneng be nam kaneloke te.\x * \xo 24:21 \xt Daniel 12:1\x* \v 22 Feinka! Sunbin-Got e akalem angin im ibolow fukuneko, bokolomele: ‘Tiak ding kele tewe, kawtiw alik alik bi sak banimokoliw sako!’, angoke kasike, e kal ilum keyemoke ding be sukum goto kelewoke te. \p \v 23 Beem ding dim bakate, mali kawtiw mak yulo bokoyemomeliw: ‘Mesaya e mew baka te! E miyak baka te!’, yangokoliw kate, yu kanelom im weng be kiliko, gelewbokoliw te! Itel bate!\x * \xo 24:23 \xt Matyu 24:5\x* \v 24 Nimtew angom? Mali dasuw selew selew kawtiw mak kaneko dasuw weng be yulo bokoyemsomeliwi, iti mali mak i yulo bokoyemomeliw: ‘Nakalem ete Mesaya nete te!’, yangbokoliw kasike. Yangesomeliwi, i kitil so auk so eisneng banban mak kukuyemsomi, Sunbin-Got em fein angbiliw kawtiw biim dulum elote ‘Nu kitil keko, im fein ibolow be de mit da koyemuma!’, angsomi, ma ke ma ke keyemokoliw kate, i ki keko, Yesus elo ‘Fein!’, dangbiliw kunum waneng biim ibolow beelo teifululinba keyemokoliw te.\x * \xo 24:24 \xt Sawa Weng 13:1-3; 2 Tesalonaika 2:8-9; Fitew Dase 13:13-14\x* \p \v 25 Kanemin eisneng be fein toloke kasike, yu nem yangbi weng kale kiliko, kilelbi boliwka!”, yangse kale. \s1 Kawtiw Aul em Toloke Ding Dim be Yukalem ete Kal Kelokoliw te. \p \v 26 Yangeko, iti weng mak bokoyemomele: “Beem ding dim bakate, mali kawtiw i yulo bokoyemomeliw: ‘Mesaya e kawtiw banim dim miyak bakate!’, yangiw tewe, yu im yangbiliw weng be kiliko, kanelom kalo unokoliw te! Beemdiw, mali kawtiw i yulo bokoyemomeliw: ‘Mesaya e am katem kel be te!’, yangiw tewe, yu im yangiw weng be kiliko, kanelom ‘Feinka!’, yangbokoliw te!\x * \xo 24:26 \xt Iluk 17:23-24\x* \v 27 Nimtew angom? Kawtiw Aul nem toloki ding dim be, bamneng ailbin em falak angakabe emdiw keloke kasike. Bamneng e ataan tele dulum elote falak angei, uneko, ataan unebe dulum elo unakabe te. Beemdiw kunum waneng alik alik angom yu yukalem kiin so fein netemokoliw te.\x * \xo 24:27 \xt Matyu 24:37-39\x* \v 28 Fakam weng kale kilele kililina! Kawtiw kuaneko, fom akal fakalibiliw dim kel, awon guegnok i teleko, boktak bile kakakabiliw te. Kakabomeliwi, kawtiw i ilo yetemsomi, fom biliw aneng be fein kal kelokoliw te. Beemdiw, kunum waneng alik alik i nem toloke ding dim bakati fein kal kelokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 24:28 \xt Iluk 17:37\x* \s1 Kawtiw Aul em Toloke Sang te. \p \v 29 Yangeko, iti weng mak bokoyemomele: “Kal anggil betbet fian kesomi, banimoke ding dim bakate, fongate akate \q1 ‘ataan takak ail be be daking kuanoke te. \q2 Kayow akati ailinba kelei, \q2 fial akal abiil tikin katem koleweko, fitulu atin mit mit kemei, \q1 abiil katem em kitil keko, aulbe eisneng be beit keko, fi atuk atuk keloke te.’\x * \xo 24:29 \xt Aisaya 13:10; 34:4; Esekiel 32:7; Yoel 2:10,31; 3:15-16; 2 Fita 3:10; Fitew Dase 6:12-13\x* \m \v 30 Keloke ding dim be, Kawtiw Aul nem kiskiw kitil nam be abiil kawtem kel kanelei, kawtiw alik alik i elo atemeko, finganin fian mak kesomi, walwal kebomi, netemiwete: Kawtiw Aul ne kamok fian keko, yukam dim moko, abiil kawtem elote nakalem kitil so auk so telii, netemokoliw te.\x * \xo 24:30 \xt Daniel 7:13; Sekalaya 12:10; Fitew Dase 1:7\x* \v 31 Beem ding dim be, Kawtiw Aul ne Sunbin-Got em yemdakamin finik ilo abiil fe kawin fe kalo yemdalii, i uneko, fongket fian sel kuw fongfong gaaneko, nakalem galmosi kunum waneng alik alik ilo bongguko, mutuk makmak koyemokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 24:31 \xt 1 Kolin 15:52; 1 Tesalonaika 4:16\x* \s1 Yesus em Toloke Fakam Weng te. \p \v 32 Yangeko, Yesus e fakam weng mak bokoyemomele: “Seil gilalomin ding dim e, awon bolokbolok gaanokoliw kasike, yu kal keliwete: ‘Kame seil gilalomin ding keme kai!’, angenkakabiliw te.\f + \fr 24:32 \ft 24:32 Yesus e kale kel Isalael kawtiw im kiskiw fik ais kuluko, fakam weng mak bokoyemse kale. Gilil nam ding dim bakate, fik ais e tebel ais emdiw akalem kon kolewkabe te. Kolewsomi, iti mamin ding mewso kele ding dim bakate, fik ais e emisik ais kesomi, kitil keko, em kon e iti tebeko, dukukabe te. Kasike, Yesus em fakam weng bokoyemse weng be kanekote: Fik ais em kon iti tebeko, dukukabe ding kabalak e, kawtiw i kal kelomeliwete: “Mamin ding kame mewso kele kai!”, angakabiliw te.\f* \v 33 Beemdiw, kaneloke finganin fian eisneng be kele tewe, yukal kal keliwete: ‘Nem toloki ding dim e, mewso deiw elo mole kai!’, angoliwka! \v 34 Feinka! Kaneloke ding dim beem biliw kawtiw i kuaninba kun so kal so biliw akate, kaneloke eisneng be fein keloke te.\x * \xo 24:34 \xt Matyu 16:28\x* \v 35 Yu kililina! Abiil so kawin so banimoke kate, nem weng bokoyemsi weng kale, nam banime te. Fein sunsun kuw boke te.”, yangse kale.\x * \xo 24:35 \xt Matyu 5:18\x* \s1 Finik Ayemei, Yol Angokoliw em Weng te. \p \v 36 Yangeko, iti weng mak bokoyemomele: “Kunum waneng i nem toloki ding dim em ding e ki keko, ‘Beem kayow ding ete te.’, beni ‘Beem itol ding ete te.’, nam angiw te. Sunbin-Got em abiil tikin biliw yemdakamin finik so, Min nakalem so, alik alik nu beem ding akati akokow kebuluw te. Nem Aatim akalem ete kuw nem toloki ding be kilele kal kebe kasike.\x * \xo 24:36 \xt Kalan Kunum 1:7; 1 Tesalonaika 5:1-2\x* \v 37-39 Yu ibolow fukunina! Noa em alenale ding dim kabalak e, kawtiw i wanin so ok so wanbomeliwi, kunum waneng kule kule kebomeliwi, waneng kunum dule dule kebomeliwi, beem ibolow kuw kebomi, alenaliw kale. Kebomeliwi, deiw mak ding kabalak e, Noa yelimel i siw tem kawtem uniwi, okmun dang fole fole be teleko, mali kut biliw kawtiw alik alik biilo yen kasi koyemse kale. Yu kilelbi kililina! Kawtiw Aul em toloke ding dim e, Noa em kanese ding emdiw keloke te. Beem kaneloke ding dim be, kawtiw i akokow kesomi, mali kawtiw im okmun dang fole fole ding kesiliw atew kesomi, yol angeko, walwal kelokoliw te.\x * \xo 24:37-39 \xt Talfut Kese 6:5-8; 7:21-23\x* \p \v 40 Yu kilele kililina! Beem ding dim be, alew kunum mak imikel kuw musun kel aluwokoliw kate, Sunbin-Got e mak elo kulusomi, mak elo kolewoke te. \v 41 Iti mali waneng alew mak men faalokoliw kate, Sunbin-Got e mak ulo kulusomi, mak ulo koumoke te. \v 42 Keko kasike, yukal kilelsiko, kiin kiin dako, kuteboliwka! Nimtew angom? Yukalem kamok nem tolomin ding e yu akokow kebiliw kasike.\x * \xo 24:42 \xt Matyu 25:13\x* \v 43 Yu fakam weng be ibolow fukunina! Kunum am kayak mak yakut kunum mak em toloke ding be kal keko, memen kesomi, kutele tewe, yakut kunum be am matem nam teleko, em on kisol mesesem mesesem eisneng be nam yakut kule te.\x * \xo 24:43 \xt Iluk 12:39-40; Fitew Dase 16:15\x* \v 44 Yukati kunum am kayak beemdiw kilelsiko, kuteboliwka! Yom nanbow angeko, ‘Nam tele sako!’, angbiw ding dim kabalak e, Kawtiw Aul ne fein toloki kasike.”, yangse kale. \s1 Kunum Ken so Kunum Wa so im Fakam Weng te. \p \v 45 Yangeko, iti fakam weng mak bokoyemomele: “Nimin kunum waneng ite mak ibolow fukunin ken so keko, akalem kamok em fein weng afak kunum waneng kelokoliw a? Nimin kunum waneng mak kaneliw tewe, ikalem kamok be ilo mali weng afak kunum waneng biim kak atew keyemoke kasike, wanin wanokoliw ding keloke ding dim be, i mali kunum waneng biilo wanin yemgiyemokoliw te. \v 46 Keko beli, kamok be aneng koleweko, iti teleko, kak atew moyemse kunum waneng biim ken kukuw keyembiliw be ateme tewe, e kak atew moyemse kunum waneng biilo ken kukuw kuw keyemeko, kakateko, kalfong fian keyemoke te! \v 47 Nimtew angom? Ikalem kamok be alik alik mesesem mesesem angom be kak atew moyemse kunum waneng biim teing dim elo kuw da koyemei, ite kuw kilele atebiliw kasike.\x * \xo 24:47 \xt Matyu 25:21,23\x* \p \v 48 Kate, kak atew moyemse kunum waneng bi ibolow fukuneko, bokolomeliw: ‘Nukalem kamok be kalakanem nam tele sako!’, angsomi, \v 49 mali weng afak kawtiw biilo sak yen feiwsomeliwi, i ikalem akunum kumel kunum waneng iso wanin so wain ok banban wansomi, ibolow mesem kuw keko, mamtel fian keliw tewe, \v 50 kak atew moyemse kunum waneng biim akokow kelokoliw ding dim kabalak e, ikalem kamok kunum be fein toloke kasike, i yol fian mak angokoliw te. \v 51 Keko beli, kamok be kak atew moyemse weng afak kunum waneng biilo geeyemeko, yen feiw koyemsomi, ilo yenbakalako, yemdeko, dasuw fimdi famde kawtiw im mutuk elo da koyemoke te. Koyemei, i ka kel amebomeliwi, ikalem kal wakal dukusomi, teing feiwbomi, teing bulung gilkabomi, bokoliw te.”, yangse kale. \c 25 \ms1 Memen Keko, Boliwka! \mr (25:1-46) \s1 King kel Waneng Seiwel im Fakam Weng te. \p \v 1 Yangeko, iti weng mak bokoyemomele: “Abiil tikin em gawman ding dim em toloke ding e fakam weng kaleemdiw keloke te. \pi1 Waneng mak um tonol keko, kunum kulomin ding dim bakate, king kel waneng seiwel mak i ikalem ilam yongom dong kuluko, ‘Deiw kel awkolon um imok fukun unuma o!’, angeko, unsiliw te.\x * \xo 25:1 \xt Iluk 12:35; Fitew Dase 19:7\x* \fig |alt="Ten girls with lamps" src="LB00318B.tif" size="col" ref="Matyu 25:1" \fig* \v 2 Teingabi kel waneng seiwel bi fukunin ken ati so kebiliw kate, mali wanggel seiwel teingabi kel bi ibolow benemin nam kebiliw te. \v 3 Ibolow benebiliw bi ilam de tolokoliw kate, i kelosin elo akokow kesomi, de telinba kesiliw te. \v 4 Kate mali fukunin ken so biliw waneng seiwel i ilam so, kelosin so, de talsiliw te. \pi1 \v 5 Keko beli, waneng kulomin kunum be fongate telinba kese kasike, seiwel i kiinok ilum sen mak akalsiliw te. \v 6 Akalbiliwi, kutil mutuk fian demdem kele ding dim bakate, waneng kulomin kunum be telei, mali eso talsiliw kawtiw i gaanomeliw: ‘Waneng kulomin kunum akal talaka o! Fongate akate teineko, em fukun telina o!’, angbiwi, i kilisiliw te. \v 7 Kilisomi, waneng seiwel bi baba teineko, ikalem ilam kuluko, ailbin memen kesiliw te. \v 8 Kemiwi, ibolow benebiliw wangel i fukunin ken so wanggel biilo dakalako, bokoyemomeliw: ‘Kae, nawkolon kumel yutaka! Yom kelosin atuk mak nulo yemenina! Num ilam be kelosin banim kelomi, kuanomin keme kasike!’, yangsiliw kate, \v 9 teingabi fukunin ken so wanggel i yan weng bokoyemomeliw: ‘Babo! Kelosin fong gel kuw aluwbuluw kasike, yukati wemin am elo uneko, wen unina! Kale nukalem ki kuw kasike.’, yangsiliw te. \v 10 Yangiwi, ibolow benebiliw wanggel i wemin am elo kelosin wem unsiliw te. Im unbiliw ding dim bakate, waneng kulomin kunum be fein teleko, kilele memen kesiliw teingabi kel seiwel waneng biilo am kawtem elo yemde unesomelei, i ka kel kalfong fian mak kesomi, wanin dawol fian fian mak wansiliw te. \mi Keko beli, weng afak kunum i am yal kitil kuw net ailsiliw te. \pi1 \v 11 Keko beli, ibik ete mali ibolow benebiliw teingabi kel seiwel ikati teleko, gaanomeliw: ‘Wee! Kamok a! Kamok kutaka! Nulo akal am yal busuyema!’, dangeko, gaansiliw kate,\x * \xo 25:11 \xt Iluk 13:25-27\x* \v 12 e yan weng bokoyemomele: ‘Ne yulo atin kuw gel so akokow te!’, yangse te.\x * \xo 25:12 \xt Matyu 7:23\x* \m \v 13 Kame yu kilelbi boliwka! Yu kilelsi kuteko, ding fen boliwka! Nem toloki ding so, beem kaneloke ding em ataan kak em ding so, yu akokow kasike!”, yangse kale.\x * \xo 25:13 \xt Matyu 24:42\x* \s1 Weng Afak Kunum Yemamas kel im Fakam Weng te. \p \v 14 Yangeko, iti weng mak bokoyemomele: “Abiil tikin em gawman ding dim em kaneloke fakam weng mali mak kanekote: \pi1 Kunum kamok wiin so kunum mak singam aneng unomin memen kesomi, akalem weng afak kunum ilo gaayemei, i teliwi, e akalem mesesem angom alik alik be biim teing dim dako, ‘Yu kilele atenembina!’, yangse te. \pi1 \v 15 Wiin so kamok be akalem weng afak biliw kunum biim kitil e kilele kal kese kasike, e mak kunum beem dulum elote ‘Kunum be teingabi kel tausen (5'000) kulomin kunum ete kai!’, angeko, elo beemdiw dulewse te. Dulewsomi, mali kunum beelo ‘Kunum be auk teben kel tausen (2'000) kulomin kunum ete kai!’, angesomi, elo auk teben kel tausen (2'000) dulewse te. Duleweko, iti mali kunum beelo ‘Kunum be auk makmak tausen (1'000) kulomin kunum ete kai!’, angeko, elo auk makmak tausen dulewse te. Duleweko, alik alik ilo duyemsomi, fe e, unse te. \pi1 \x * \xo 25:15 \xt Ulom 12:6\x* \v 16 Keko beli, teingabi kel tausen (5'000) kuluse kunum be kitil keko, aluweko, tum win on kisol teingabi kel tausen (5'000) makso mak kuluse te. \v 17 Beemdiw, auk teben kel tausen (2'000) kuluse kunum bakati kitil keko, aluwbabomi, iti auk teben kel tausen (2'000) makso mak kuluse te. \v 18 Kate, auk makmak tausen (1'000) kuluse kunum be akalem kamokim em dulewse on kisol be kuluko, kawin dikeko, sak kawin tem okiw da kolewse te. \pi1 \v 19 Keko beli, tiak ding banimse ding dim kabalak e, wiin so kunum kamok be iti teleko, tum win on kisol duyemse kunum biilo yan kiol kelomin weng talse te. \v 20 Telei, teingabi kel tausen (5'000) kuluse kunum emisik teleko, akalem kamok elo bokolewomele: ‘Kamok kutaka! Ne kom teingabi kel tausen (5'000) dunemselew on kisol be kuluko, kitil keko, aluwsomi, iti teingabi kel tausen (5'000) makso mak kulusi te.’, dangse te. \v 21 Dangei, e bokolewomele: ‘Ku kunum ken ati te! Fong gel eisneng beso kitil keko, dawtoloko, fian kelewselew kasike, ku kame fian eisneng akati kute kuw atebokolew te! Kame ku neso teleko, bomi, kalfongolewka!’, dangse te.\x * \xo 25:21 \xt Matyu 24:45-47; Iluk 16:10\x* \v 22 Dangei, auk teben kel tausen (2'000) kuluse kunum bakati teleko, akalem kamok elo bokolewomele: ‘Kamok a! Kom auk teben kel tausen (2'000) dunemselew bakati, ne beem mutum dawtoloko, auk teben kel tausen (2'000) makso mak kulusi te.’, dangse te. \v 23 Dangei, kamok be bokolewomele: ‘Ku kunum ken ati te! Fong gel eisneng be kitil keko, dawtolo fian kelewselew kasike, ku kame fian eisneng akati kute kuw atebolewka! Kame ku neso teleko, bomi, kalfongolewka!’, dangse te. \v 24 Anfel e, auk makmak tausen (1'000) kuluse kunum bakati teleko, akalem kamok beelo bokolewomele: ‘Kamok kutaka! Ne kulo kilele kal kelite: Ku kunum atul nam kebelew kasike, ne kom angan finganbi te. Ku mali kawtiw im eisneng dukubiliwi, iti kulukabelew kunum kute te. Mali kawtiw mak i wanin musun mak kaibiliwi, ku musun be uneko, ‘Kulusiliw tum win em yan e kame dunemina!’, yangakabelew kunum kute te. \v 25 Kasike, ne finganbomi, kawin dikeko, kom nelo dunemselew on kisol be kawin tem kel dasi te. Kame, kom dunemselew on kisol bakalaka!’, dangse te. \v 26 Dangei, akalem kamok be elo yan weng bokolewomele: ‘Weng afak kunum wa sel kute te! Ku kal kelewete: Ne mali kawtiw ilo duyemsi eisneng beem iti kulukabi kunum nete te. Ne mali wanin musun kaibiliw kawtiw mak im musun kalo uneko, ‘Nem yulo duyemsi tum win beem yan e kame iti dunemina!’, angbomi, yan beem dulum elote wanin be kulukabi kunum nete te. \v 27 Kasike, nimtew angom ete, ku nem dukemsi tum win be mali kawtiw im on kisol yetebiliw kunum im teing dim dalinba keselew a? Daselew tewe, tum win be iti fufu fian kese tew te. Kelei, nem iti talsi ding dim kabalak e, ne tum win fian alik alik be iti kuli tew te.’, dangse te. \pi1 \v 28 Dangeko, e kawtiw ka biliw biilo bokoyemomele: ‘Yu fongate akate weng afak kunum wa kaleem on kisol be kuluko, mali on kisol dawtoloko, tum win fufu beem anung be iti teingabi kel tausen (5'000) kuluse weng afak kunum beem teing dim elo dulewina! \v 29 Nimtew angom? Ne mali em so kebiliw kawtiw ilo iti makso duyemii, i banban kelokoliw kate, ne mali em banim kebiliw kawtiw im fong gel eisneng bakati alik alik kulu koyemoki kasike.’, yangse te.\x * \xo 25:29 \xt Matyu 13:12; Mak 4:25; Iluk 8:18\x* \v 30 Yangeko, iti bokoyemomele: ‘Kame soson nam kunum beelo fongate akate anbakalalina! Keliw kano, sun kuw betbet deimin abiw ka kel bomi, amebomi, akalem kal wakal dukuko, teing feiwbomi, teing bulung gilkabomi, boke te.’, yangse te. \p Kasike, yu kilelbiko, fakam weng beelo kilele ibolow fukunemoliwka!”, yangse kale.\x * \xo 25:30 \xt Matyu 8:12; Iluk 13:28\x* \s1 Kunum Waneng Diwyemeko, Geeyemoke em Sang te. \p \v 31 Yangeko, iti weng mak bokoyemomele: “Kawtiw Aul nem wiin fian so toloki ding dim kabalak e, ne kamok keko, auk so kitil so kesomi, Sunbin-Got em yemdakamin finik iso, toloki te. Beem ding dim bakate, Kawtiw Aul ne emisik kamok fian em teinkemin abin ayem wiin so dim ka kel teinoki te.\x * \xo 25:31 \xt Matyu 16:27; 19:28\x* \v 32 Beem ding dim bakate, kunum waneng alik alik angom bi nem kiin dim wensanokoliw te. Wensaniwi, ne ilo yetemeko, siwsiw yetebin kunum im siwsiw teing bokoko, mali da mali da koyemkabiliw atew keyemeko, ikati kunum mongom alew mak keyemoki te.\x * \xo 25:32 \xt Esekiel 34:17; Fitew Dase 20:11-13\x* \v 33 Keyemeko, siwsiw atew kebiliw kunum waneng ilo yuk teing dulum elo keyemsomi, meme atew kebiliw kawtiw ilo awan dulum elo keyemoki te. \v 34 Keyemeko, kamok fian nem yuk teing dim kel biliw kunum waneng ilo bokoyemomeli: ‘Yu kame telina! Nem Aatim em bamki kuliw kasike! Sua sua kel akate, kawin so abiil so be kailinba bise ding dim kabalak e, nem Aatim e akalem gawman ding dim be yom dulum elo memen keyemse kasike kame, yu ding dim be fan atew kulina! \v 35 Nimtew angom? Sua kel akate, nem yemen tew so bisi ding kabalak e, yu nelo wanin nemgiyemaliw te. Kesomi, nem ok tew so kebisi ding dim e, yu nelo ok nemgiyemaliw te. Nem kokow kunum atew telebisi ding dim e, yu nelo yukalem am elo nemde unemaliw te.\x * \xo 25:35 \xt Aisaya 58:7\x* \v 36 Nem kal musun bisi ding dim kabalak e, yu nelo ilim dunemiwi, ne kal kasi kemali te. Nem wakamin fian kebisi ding dim bakate, yu nelo kilele kenemaliw te. Nem sok am tem bisi ding dim bakate, yu nelo netebamaliw te.’, yangoki te. \v 37 Yangii, kiol kuw kukuw kemaliw kunum waneng i nem yangbi weng be kiliko, dakalalomeliw: ‘Kamok kutaka! Ku nal kel yemen tew so kebelewi, nu wanin kamensuluw a? Nalem tit ete ku ok tew so kebelewi, nu ok kamensuluw a? \v 38 Nalem ding ete ku kokow kunum atew kelewi, nu kulo nukalem am elo kamde unesuluw a? Nalem ding ete ku kal musun kelewi, nu kal kasi kokemsuluw a? \v 39 Nalem ding ete, ku wakamin so kebelewi, nu kilele kekemsuluw a? Nalem tit ete ku sok am tem belewi, nu katebam telesuluw a?’, nangeko, dakalalokoliw te. \v 40 Dakalaliwi, kamok fian ne ilo yan weng be bokoyemomeli: ‘Nimin kunum waneng ite mak nem angin wiin banim mak ilo kaneyemaliw tewe, nelo makuw kenemaliw bakate.’, yangoki te.\x * \xo 25:40 \xt Matyu 10:42; Mak 9:41\x* \v 41 Yangesomi, ne famdes angeko, teing awan dulum ka biliw kawtiw biilo bokoyemomeli: ‘Sunbin-Got e yulo yamkatiko, koyemkabe kawtiw yutaka! Fongate akate yu nem mit biliw kale koleweko, sunsun be ais dong tem kalo unina! Ais dong tem be Seten-Ataanim so, akalem finik wa so, alik alik biim dulum memen keyemsiliw kasike.\x * \xo 25:41 \xt Matyu 7:23\x* \v 42 Nimtew angom? Nem wanin tew so kebisi ding kabalak e, yu nelo nemgiyeminba kemaliw te. Nem ok tew so kebisi ding dim e, yu nelo ok nemeninba kemaliw te. \v 43 Nem kokow kunum kebisi ding dim e, yu nelo yukalem am elo nemde uninba kemaliw te. Nem kal musun kebisi ding dim kabalak e, yu nelo kal kasi koneminba kemaliw te. Nem wakamin fian mak kebisi ding so, nem sok am tem bisi ding so, diwkuw yu nelo kilele neteminba kemaliw te.’, yangoki te. \v 44 Yangii, ikati nelo dakalalomeliw: ‘Kamok kutaka! Ku nal em tit kete yemen tew so, ok tew so kebelewi, nu kulo ok so wanin so kameninba kesuluw a? Nalem ding ete, ku kokow kunum atew talbelewi, nu kulo nukalem am elo kamde uninba kesuluw a? Nalem ding ete ku kal musun kebelewi, nu kal kasi kokeminba kesuluw a? Nalem ding ete, ku wakamin so kesomi, sok am tem belewi, nu dokokeminba kesuluw a?’, nangokoliw te. \v 45 Nangiwi, ne ilo ikati yan weng bokoyemomeli: ‘Nimin kunum waneng ite mak nem angin wiin banim mak ilo mesesem mak kaneyeminba kemaliw tewe, i nelo makuw akati keneminba kenemaliw bakate.’, yangoki te. \v 46 Yangii, kanesiliw kawtiw bi ikalem kanesiliw beem dulum elote betbet fian kulukabiliw abiw kalo uneko, ka kel diwkuw diwkuw bokoliw kate, kiol kuw kukuw kemaliw kawtiw i finik so sunbin bin kulukabiliw abiw kalo uneko, sunsun finik so bokoliw te.”, yangse kale.\x * \xo 25:46 \xt Daniel 12:2; Sion 5:29\x* \c 26 \ms1 Yesus e Kuaneko, iti Dawkalfolse em Sang te. \mr (26:1–28:20) \s1 Elo Alomin Weng Memen Kesiliw em Sang te. \p \v 1 Yangeko, em kukuyemse weng be alik alik banim kelewse ding bakate, Yesus e akalem gelewkabiliw kunum biilo bokoyemomele: \v 2 “Alew ding banimei, Abanggayemse Ding keloke te. Beem ding dim kabalak e, i Kawtiw Aul nelo maka im teing dim da konemsomi, ais dim da konemeko, neniwi, ne kuanoki te.”, yangse kale.\x * \xo 26:2 \xt Aneng Kolew 12:1-27; Matyu 20:18\x* \p \v 3 Beem ding dim bakate, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, em angin bi iso, Isalael kawtiw im kak yetebiliw kunum iso, alik alik i Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel Kaiafas beem am fian ka kel bongguko, \v 4 Yesus elo alomin yawal deiw fensiliw kale. \v 5 Nimtew angom? I bokolomeliw: “Nu elo Abanggayemse Ding bakate aluw tewe, kunum waneng nulo yetemsomeliwi, nu im ibolow silikmoyemuwi, i weng ane ane keko, ganokoliw sako!”, angsiliw kasike. \s1 Waneng mak um Kanesu em Sang te. \p \v 6 Beli, Yesus e Betani abiw fong gel ka uneko, Saimon em am ka kel bise kale. Sua e, Saimon be bulul abung fian so kesomi, alenale kunum ete kale. \v 7 Beem wanin wansiliw ding dim bakate, waneng mak Yesus em mit mewso teleko, on kisol so tum kaisiliw ok sen mak de teleko, Yesus em kak dim ka kel kamge eisneng mak busel kolewsu kale. Sua e, waneng bu tum win fian fian mak kuluko, kamge so eisneng be wesu kate kale.\f + \fr 26:7 \ft 26:7 Aluwbamin kunum mak e itol makmak diwkuw aluwsomi, aluwbamin beem tum win makuw bongguko, dukule tewe, e ki keko, on kisol eisneng be fein wenoke te.\f* \x * \xo 26:7 \xt Iluk 7:37-38\x* \p \v 8 Keko beli, akalem gelewkabiliw kunum bi um kanebu eisneng be atemsomi, digaka keumeko, bokoumomeliw: “Ibo yake! Nimtew angom ete ku kaneko eisneng kale tutubelew a? \v 9 Nu kamge eisneng kale kuluko, dabalasomeluwi, on kisol so alwol keko, wensiliw tewe, nu tum win fian fian mak kuluko, ki kesomi, em banim kawtiw ilo duyemeko, ilo dokoyemokoluw tew te!”, wangsiliw kale. \v 10 Wangbiwi, Yesus e im kaneliw be kal kesomi, bokoyemomele: “Yu nimtew angom ete waneng kaluulo ilum dukaumbiliw a? Usik nelo ken ati eisneng mak kenembu kasike. \v 11 Em banim kawtiw i diwkuw diwkuw yuso biliw kate, ne nam diwkuw diwkuw yuso boki te.\x * \xo 26:11 \xt Sawa Weng 15:11\x* \v 12 Waneng kalu fom kal dim em kabiyemkabiliw kukuw geleweko, kamge eisneng beso nelo kame kuw memen kenembu kasike, sow em kuanoki ding dim kabalak e, i ki keko, nelo sak fomkamin dim ka kel da konemokoliw te. \v 13 Yu kililina! Kunum waneng uneko, Sunbin-Got em Weng Kal Ken Ati kale bakayem tem bakayem tem unokoliw aneng aneng angom alik alik biim kasel i waneng kaluum kanesu sang bakati kiliko, ibolow fukunokoliw te!”, yangse kale. \s1 Sudas eso, Yesus em Maka iso, Weng Kitil nam Dukusiliw em Sang te. \p \v 14 Beli, Yesus em kalun kel gelewkabiliw kunum biim kunum mak em wiin e Sudas ete kale. E Iskaliot abiw kunum ete kale. Beem ding dim bakate, e Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, alik alik biim mit mewso uneko, \v 15 ilo dakalalomele: “Ne Yesus be yom teing dim da koyemi tewe, yu nimtew eisneng mak nelo nemenokoliw a?”, yangei, i weng teko, tum win on kisol 30 kel dulewsiliw kale.\x * \xo 26:15 \xt Sekalaya 11:12; Sion 11:57\x* \v 16 Dulewiwi, e Yesus elo im teing dim dalomin deiw fense kale. \s1 Fefe Wanin Wanse em Sang te. \p \v 17 Beli, Belet Wanin Fasulinba Wanakabiliw em Ding dim mewso kese kale. Ding beem emisik ding dim bakate, Yesus em gelewkabiliw kunum i elo bokolewomeliw: “Kamok kutaka! Ku bokoyema! Nu nal kel ete uneko, Abanggayemse Ding wanin wanomin memen kelokoluw a?”, dangsiliw kale.\x * \xo 26:17 \xt Aneng Kolew 12:14-20\x* \v 18 Dangiwi, e yan weng bokoyemomele: “Yu abiw mutuk fian kalo uneko, kaneko kunum em mit mewso uneko, elo bokolewomeliw: ‘Nukalem kukuyemin kunum e bokokemomele: ‘Sunbin-Got em ding dukunemse ding e kame mewso kele kasike, neso, nakalem nenggelewkabiliw kunum biso, alik nu teleko, kom am kel Abanggayemse Ding wanin wanokoluw te.’, kange te.’, dangoliwka!’, yangse kale. \v 19 Yangei, i uneko, Yesus em yangse weng geleweko, Abanggayemse Ding wanin wanomin memen kesiliw kale. \p \v 20 Kesomeliwi, ataan tem dokong ange ding dim bakate, Yesus so, akalem kalun kel gelewkabiliw kunum iso, i am ka kel abin dim dak teinsomi, wanin wansiliw kale. \v 21 Wansomeliwi, Yesus e bokoyemomele: “Yu kililina! Mak nukalem mutuk be kunum mak nelo maka im teing dim da konemoke te.”, yangse kale. \v 22 Yangei, i ibolow tiaktiak kesomi, ikalem dakalale dakalale kesomi, bokolewomeliw: “Kamok a! Nem dulum elo nangbelew bani?”, ange ange kesiliw kale. \v 23 Kemiwi, Yesus e yan weng bokoyemomele: “Neso makuw teing deeko, wanin kuluw kunum bete nelo maka im teing dim da konemoke te.\x * \xo 26:23 \xt Sim Fut 41:9\x* \v 24 Sunbin-Got akalem fut tem kel ‘Be kaneloka!’, angse kasike, kawtiw i beem angse emdiw keko, Kawtiw Aul nelo kanenemokoliw kate, nelo maka im teing dim daloke kunum be kal ilum fian inkalso mak kuloke te. Kuloke kasike, e bokolomele: ‘Ibo ibo! Nimtew angom ete yem u nelo namkusu yake!’, yangeko, oloke te.”, yangse kale. \v 25 Yangei, Yesus elo maka im teing dim da kolewoke kunum Sudas akati dakalalomele: “Kukuyemin kunum kutaka! Ku nem dulum elote nangbelew sako?”, dangeko, dakalase kale. Dakalalei, Yesus e yan weng bokolewomele: “No! Kukalem ete angew baka!”, dangse kale. \p \v 26 Keko beli, im wanin wanbiliw ding dim bakate, Yesus e belet wanin mak kuluko, Sunbin-Got elo “Weso! Seyo!”, dangeko, fakal fakal keleweko, akalem gelewkabiliw kunum ilo duyemsomi, bokoyemomele: “Kale nakalem kal anggil em kiskiw ete te. Yu kuluko, wanina!”, yangse kale. \v 27 Yangeko, e wain ok sen akati kuluko, Sunbin-Got elo “Weso! Seyo!”, dangesomi, mali ilo duyemsomi, bokoyemomele: “Alik yu wanina! \v 28 Wain ok kale nem kitakamin em kiskiw ete te. Kiskiw beem mongom e kanekote: Ne yom abin kuluko, nem kaim buselsomi, kuanoki kasike, yom sili sili nam ibolow be sak misim kuw kulu koyemoki te.\x * \xo 26:28 \xt Aneng Kolew 24:8; Selemaya 31:31-34; Sekalaya 9:11; 1 Kolin 10:16\x* \v 29 Yu kilele kililina! Ne wain ok makso nam wanoki kate, deiw mak ding mak, Aatim em gawman ding dim kabalak e, yuso neso alik nu makuw wain ok kikis mak kuluko, makuw wanokoluw te.”, yangse kale. \v 30 Yangesomelei, i Sunbin-Got elo sim kutilewsomeliwi, abiw mutuk ka koleweko, Oliw amgu tikin kalo unsiliw kale.\x * \xo 26:30 \xt Iluk 22:39; Sion 18:1\x* \s1 Gelewkabiliw Kunum im Weng Ayem Fawtuk Kesiliw em Sang te. \p \v 31 Keko beli, Yesus e akalem gelewkabiliw kunum biilo bokoyemomele: “Mililiw mutuk kabalak e, yu nelo fein konemokoliw te. Nimtew angom? Sunbin-Got em fut tem bokolomele: \q1 ‘Ne siwsiw yetebin kunum alii, \q2 siwsiw angom bi bayemeleko, alik alik i fonsangin unokoliw te.’, \m angse kasike.\x * \xo 26:31 \xt Sekalaya 13:7; Sion 16:32\x* \v 32 Yu kililina! Nem kuaneko, iti baba teinoki ding dim bakate, nemisik Galili aneng kalo unii, yu nem ibik elote tololiwka!”, yangse kale.\x * \xo 26:32 \xt Matyu 28:7,16\x* \v 33 Yangei, Fita e yan weng bokolewomele: “Kamok kutaka! Alik alik i kom kanelokolew eisneng be atemeko, finganeko, kokemokoliw kate, nakalem ete nam kokemi te!”, dangse kale. \v 34 Dangei, Yesus e yan weng bokolewomele: “Ku kilele kilila! Kutiliw kabalak e, ku alemsal ding keko, bokolomelew: ‘Ne Yesus elo akokow te!’, angokolew te. Angeko, belew ding dim bakate, kakaluk mak gaanoke te.”, dangse kale.\x * \xo 26:34 \xt Matyu 26:69-75\x* \v 35 Dangei, Fita e kitil weng mak bokolewomele: “Babo! Nete kuw kuso kuanoki kate, kom wiin e nam wokiw da kokemi te.”, dangse kale. Dangei, Yesus em gelewkabiliw kunum mali alik alik bikati em ange weng ki weng kuw bokolewsiliw kale. \s1 Getsemani Oliw Bol Di kaem Kanese Sang te. \p \v 36 Keko beli, Yesus so, akalem gelewkabiliw kunum iso, i Getsemani Oliw bol dim elo unesomeliwi, e ilo bokoyemomele: “Yu kale kel teinbiliw kano, ne neng kalo uneko, Sunbin-Got eso weng bokoloki te.”, yangse kale. \v 37 Yangesomi, Fita so, Sebidi em muluwel alew iso, ite kuw kuluko, unse kale. Unesomeliwi, e ibolow ilum fian mak kulusomi, ibolow fukunin tiaktiak keko, \v 38 kunum alemsal biilo bokoyemomele: “Nakati anggil ilum fian mak kulusomi, kuanomin kis keli te. Yu kale kel teineko, kuteboliwka!”, yangse kale.\x * \xo 26:38 \xt Sion 12:27\x* \v 39 Yangesomi, ilo koyemeko, iti bakalem neng kalo uneko, ka kel katin bukbuk kiinguen kau kawin dim dak mitsomi, Sunbin-Got elo bokolewomele: “Aatim kutaka! Ku nem kuanomin betbet ilum kulomin kemi kale kuluko, konemolewka! Kate, ku kanelom nem ibolow fukunin bete gelewokolew te! Kukalem ibolow ete kuw gelewolewka!”, dangse kale. \v 40 Dangesomelei, e akalem gelewkabiliw kunum im mit mewso uneko, yetemete: I kiin ok ilum fian fian kesomi, akalbiliwi, e yetemse kale. Yetemeko, Fita elo bokolewomele: “Wee kutaka! Nimtew angom ete ku kitil kelinba keko, ki keko, sukum ding kuw mak kutelinba kebelew a?”, dangse kale. \v 41 Dangeko, kaem gelewkabiliw kunum biilo bokoyemomele: “Yu fongate akate teineko, Sunbin-Got eso weng bokoko, dakalaloliwka! Mesik esik yulo ibolow ki keyemin wa eisneng mak yom ibolow tem matem telesomi, yulo de mit da koyemoke kasike! Nimtew angom? Kawtiw im ibolow tem e ‘Mesesem kaneluma!’, angbiliw kate, im kal e beit nam keko, nam kaneliw kasike.”, yangse kale. \v 42 Yangeko, iti uneko, Sunbin-Got eso weng bokolewomele: “Aatim kutaka! Ku nem kuanomin betbet ilum kulomin kemi kale kulinba kelew tewe, bakal ken kuw te. Ne kukalem ibolow ete kuw gelewo yo!”, dangse kale. \v 43 Dangesomi, iti akalem gelewkabiliw kunum biim biliw dim kalo uneko, yetemomete: I kiin ok ilum fian fian kesomi, akalbiliwi, e yetemse kale. \v 44 Yetemeko, ilo sak koyemsomi, yemamas kel ding Sunbin-Got eso weng bakam unse kale. Uneko, akalem sun bokolewkabe weng bete kuw iti bokolewse kale. \v 45 Bokolewsomi, iti akalem gelewkabiliw kunum im mit mewso uneko, yetemete: I kait akalbin kuw kebiliwi, e yetemeko, bokoyemomele: “Wee! Yu akalbin kuw kebiliw e? Yu kililina! Kawtiw Aul nelo kawtiw ibolow sili sili nam im teing dim da konemomin ding akati mewso kele te. \v 46 Kasike kame, yu teiniw kano, nu unuma! Nimtew angom? Nem maka im teing dim da konemomin kunum akati mewso mew talaka kasike.”, yangse kale.\x * \xo 26:46 \xt Sion 14:31\x* \p \v 47 Yangbe ding dim bakate, i fein yetemiwete: Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, Isalael kawtiw im kak yetebiliw kunum iso, alik alik bi kawtiw mali mak yemdaliwi, i sakam dang atul nam so koung so fole fole kesomeliwi, i Yesus em gelewkabe kunum Sudas eso teliwi, i yetemsiliw kale. \v 48 Sua e, Sudas e kawtiw mali biilo bokoyemomele: “Nimin kunum ete ne beem mit meso uneko, falal kelewi tewe, yu kunum beelo auleweko, sok so nit net kelewoliwka!”, yangse kale. \v 49 Yangse kasike kame, e fongate akate Yesus em mit mewso uneko, falal keleweko, bokolewomele: “Kukuyemin kunum kutaka! Belew yako!”, dangse kale. \v 50 Dangei, Yesus e elo bokolewomele: “Nakunum kutaka! Kukalem ibolow fukun telew be kame ki kelolewka!”, dangse kale. Dangei, “Elo aluma o!”, angeko, teliw kawtiw bi Yesus em mit teleko, elo aluweko, sok so teing net kelewsiliw kale. \p \v 51 Keko beli, Yesus em gelewkabe kunum mak sakam dang atul nam tiaktiak kuluko, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel em weng afak kunum mak beem kalun kak takas kelewse kale.\x * \xo 26:51 \xt Sion 18:26\x* \v 52 Kelewei, Yesus bokolomele: “Kom sakam dang be iti akalem dukukabelew dim elo dukula! Nimtew angom? Nimin ete akalem on sen bole tewe, akalem sen beem yan kuanoke te.\x * \xo 26:52 \xt Talfut Kese 9:6; Fitew Dase 13:10\x* \v 53 Kate ku akokow sako? Ne ki keko, nem Aatim elo bokolewomeli: ‘Ku yemdakamin finik kitil nam banso banso yemdalei, i teleko, nelo dokonemoliwka!’, dangi tewe, e fein kiliko, nelo dokonemoke te. \v 54 Kate, ne kaneli tewe, Sunbin-Got em fut ayem em ‘Kaneloke te!’, angse weng be nam ki keli te.”, dangse kale. \p \v 55 Keko beli, Yesus e maka biilo bokoyemomele: “Ne yakut ganbin kunum kebi angomi, yu on balam so teleko, nelo ‘Naluuma!’, nangeko, teliw sako? Feinka! Diwkuw diwkuw ne Sunbin-Got em am yol aneng kalo uneko, kawtiw ilo kukuyemkabi kate, nimtew angom ete yu beem ding bakate teleko, nelo ‘Naluuma!’, nanginba kekabiliw a?\x * \xo 26:55 \xt Iluk 19:47; 21:37\x* \v 56 Kate yom kaneliw eisneng be suaem Sunbin-Got em bontem dim bakameliw kunum im weng be ki kelewbe te.”, yangse kale. \p Yangei, akalem gelewkabiliw kunum alik alik i aneng be koleweko, fonsangin unsiliw kale. \s1 Geelewsiliw em Sang te. \p \v 57 Keko beli, i Yesus elo debeleko, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel Kaiafas em am dim kalo debele unsiliw kale. Em am kae, Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum so, Isalael kawtiw im kak yetebiliw kunum iso, Kaiafas eso, alik alik i ka kel wensaneko, biliw ete kale. \p \v 58 Keko beli, Fita akati emikel kuw ibik elote singam tew wokmo wokmo kemdiliko, yenggelew uneko, Kaiafas beem am wati fokoko, uneko, am kayak beem weng afak kunum iso teinbomi, Yesus em kanelokoliw beem dulum elote “I nono kelewokoliw yake!”, angeko, yetemse kale. \p \v 59 Keko beli, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, Isalael im kak yetebiliw kunum iso, alik alik kunum bi mali Yesus em kanese beem dulum elote dasuw weng bokoko, kiinwalalin tew kebiliw kawtiw mak fensomi, “Nulo yangbiliw weng beem mongom ete nu elo geelewsomi, aluwi, e kuanoka!”, yangsiliw kale. \v 60 Yangiwi, kawtiw demdem mak dasuw weng de teleko, bokosiliw kate, elo alomin em mongom mak banimse kale. Keko beli, ibik ete, alew kunum mak teleko, \v 61 weng bokolomeliw: “Kunum be weng mak bokolomele: ‘Mali yu Sunbin-Got em am yol kale dakal dukuliwi, yemamas kel ding kabalak e, ne am yol beelo iti moko, geloki te.’, yangbelei, nu kilisuluw te!”, yangsiliw kale.\x * \xo 26:61 \xt Sion 2:19-21\x* \v 62 Yangiwi, kunum ayem sel be moko, Yesus elo dakalalomele: “Ku im weng bakabiliw weng beem dulum elote yan weng mak bokoyeminba kebelew sako?”, dangse kale. \v 63 Dangei, Yesus e elo yan weng mak bokolewinba kese kasike, kunum ayem sel be iti weng kitil weng mak bokolewomele: “Ku Sunbin-Got finik so bin Sunbin-Got em wiin dim e kitil kuw fawtuk ayem weng mak bokonemolewka! Kukalem ete Sunbin-Got em Min Mesaya kute sako?”, dangeko, dakalase kale.\x * \xo 26:63 \xt Aisaya 53:7; Matyu 27:12\x* \v 64 Dakalalei, Yesus e yan weng bokolewomele: “Kukalem ete bokolew bakate! Kate alik alik yu kililina! \q1 Kawtiw Aul nem toloki ding dim e, yu nelo netemiwete: \q2 Ne kitil so auk so Sunbin-Got em yuk teing dim teinsomi, \q2 abiil kawtem elote yukam dim kel telii, yu nelo netemokoliw te.”, \m yangse kale.\x * \xo 26:64 \xt Sim Fut 110:1; Daniel 7:13; Matyu 24:30\x* \v 65 Yangei, kunum ayem sel be kaisuw fian keko, akalem ilim be finggel dukusomi, bokolomele: “Ai yutaka! Kunum be Sunbin-Got elo weng milewbe kasike, nu mali kiinwalasiliw kawtiw makso nam gaayemuw te. Kame akate, alik nu kililuwete: Kunum kale Sunbin-Got elo weng milewbe kasike!\x * \xo 26:65 \xt Matyu 9:3; Sion 10:33\x* \v 66 Kame yu nomin ibolow keko, fukunkabiliw a?”, yangse kale. Yangei, i yan weng bokolewomeliw: “Sunbin-Got elo weng milewbe kasike, nu elo aluwi, e kuanoka!”, dangsiliw kale.\x * \xo 26:66 \xt Kunum Ayem 24:16; Sion 19:7\x* \p \v 67 Dangesomi, Yesus em kiinguen elo kasuk filat dalewsomi, an feiw kolewsomi, teing biki baka keleweko,\x * \xo 26:67 \xt Aisaya 50:6; 53:5\x* \v 68 dakalalomeliw: “Ku Mesaya tewe, kulo ken feiwbe kunum beelo fitew kaim dim dalolewka!”, dangsiliw kale. \s1 Fita e Yesus em Wiin Okiw Dalewse em Sang te. \p \v 69 Beem ding dim bakate, Fita e Kaiafas em am wati fokoko, ka kel am kayak em weng afak kunum iso bele ete kale. Ka kel iso belei, weng afak waneng mak Fita em mit mewso teleko, bokolewomelu: “Ku Galili aneng fian kunum Yesus beso kakawkabelew kunum kute te!”, dangsu kale. \v 70 Dangui, e alik ka biliw kunum waneng biim kiin dim e dasuw bokolomele: “Wee! Ku nimtew nangbelew a? Kom nangbelew weng be ne akokow te!”, wangse kale. \v 71 Wangesomi, Fita em uneko, wati ges abisom dim ka kel mose ding dim bakate, iti weng afak waneng mak mali kawtiw ka biliw biilo bokoyemomelu: “Kunum bakati Nasalet abiw mutuk fian em Yesus eso kakawkabe kunum bete te.”, yangsu kale. \v 72 Yangui, e kililomi, yan weng bokoumomele: “Sunbin-Got em kiin dim kel fein weng bokokembi te! Ne kunum beelo atin kuw akokow kebi te!”, wangse kale. \v 73 Wangesomi, duk tew kele dim ete, Fita em mit mewso mobiliw mali kawtiw ikati bokolewomeliw: “Itel fein te! Ku Yesus beem angin kunum kute te! Nimtew angom? Kukalem weng bokolew weng bakate Galili aneng fian im weng bakamin emdiw kele kasike!”, dangsiliw kale. \v 74 Dangiwi, Fita e atin kuw kitil weng fian kuw bokoyemomele: “Itel fein te! Ne fein weng bokolinba keli tewe, Sunbin-Got e nelo atin kuw nenoke tako! Kasike yu kililina! Ne kunum beelo akokow te!”, yangse kale. Em yangbe ding dim bakate, awon kakaluk mak gaanse kale. \v 75 Beem gaane ding dim bakate, Fita e Yesus em elo dangse weng be ibolow fukunse kale. Sua kel e, Yesus e bokolewomele: “Awon kakaluk e gaaninba selei, ku nem wiin alemsal ding kel wokiw danemokolew te!”, dangei, e ibolow fukuneko, yol angesomi, sakik inkal fian kuluko, kut elo fon unesomi, amemin fian makuw amese kale.\x * \xo 26:75 \xt Matyu 26:34\x* \c 27 \s1 Failat em Mit Debele Unsiliw em Sang te. \p \v 1 Beli, kutim dane dim e, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, em angin iso, Isalael kawtiw im kak yetebiliw kunum iso, alik alik i weng memen kesomi, Yesus elo “Aluwi, e kuanoka!”, angsiliw kale. \v 2 Angesomeliwi, i elo sok nit net kelewsomi, debeleko, aneng beem kamok keko, yetebe kunum Failat em teing dim elo da kolewsiliw kale. \s1 Sudas Akalem Kal Ase em Sang te. \p \v 3 Beem ding dim bakate, Yesus elo maka im teing dim da kolewse kunum Sudas be Yesus em geelewbiliw be atemsomi, e ibolow tiaktiak keko, fukunete: “Ne sen so banim kunum beelo maka im teing dim da kolewi kai!”, angomi, dulewsiliw tum win on kisol 30 kel be kuluko, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, Isalael im kak yetebiliw kunum iso, alik alik biim teing dim iti duyemeko, \v 4 bokoyemomele: “Ne sili sili kukuw kesomi, sak sen so banim kunum mak debeleko, maka yom teing dim da koyem kembi kasike.”, yangse kale. Yangei, i yan weng bokolewomeliw: “Numie sen so banim te. Be kukalem sakik ete te!”, dangsiliw kale. \v 5 Dangiwi, Sudas e tum win on kisol be Sunbin-Got em am yol elo kuse kawtem dasomi, akalem akate uneko, nang wanse kale.\x * \xo 27:5 \xt Matyu 26:14-15; Kalan Kunum 1:18-19\x* \v 6 Beli, am yol em kunum ayem sel so, em angin iso, i tum win on kisol be kuluko, “Kawtiw aliw em yan kasike, am yol em on kisol so nam bongguluw te.”, angeko, \v 7 weng mak memen kesomi, bokolomeliw: “Nu tum win on kisol be de uneko, kawin ok sen kaibe kunum beem kawin beelo wenuma! Wenuw kano, kawin atuk be Isalael kawtiw num ibik biliw kawiw im fomkamin keboka!”, angsiliw kale. \v 8 Kanesiliw kasike kame, kawin atuk beem wiin e “Kaim Yan Wesiliw Kawin” keko, alakabe te. \p \v 9 Keko beli, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Selemaya em sua kel fut tem bose weng be dem gilase te. E bokolomele: \q1 “Isalael kawtiw i kunum beem yan e tum win kisol 30 kel dukulokoliw te. \q2 Dukulomeliwi, i tum win kisol be kulusomi,\x * \xo 27:9 \xt Sekalaya 11:12-13\x* \q2 \v 10 Kamok Fian em bokonemse weng kitil nam geleweko, \q2 kawin ok sen kaibe kunum mak em kawin yan beelo welokoliw te.”, \m angeko, fut tem bose te. \s1 Failat e Yesus elo Geelewse em Sang te. \p \v 11 Beli, i Yesus elo debeleko, aneng beem kamok Failat em kiin dim mo kolewsiliw kale. Mo kolewsomeliwi, e elo dakalalomele: “Kute fein Suda kawtiw im emisik kamok fian kebelew kunum kute ye?”, dangei, Yesus e yan weng bokolewomele: “Kukalem ete kuw bokolew bakate”, dangse kale. \v 12 Dangsomelei, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, em angin iso, Isalael kawtiw im kak yetebiliw kunum iso, alik alik bi elo geelewomin weng bokolewsiliw kate, Yesus e ilo yan weng mak bokoyeminba kese kale.\x * \xo 27:12 \xt Aisaya 53:7\x* \v 13 Kesomelei, Failat e dakalalomele: “Wee kutaka! Ku im geekemiw weng be kililinba kebelew sako? Ku yan weng akal banim sako?”, dangeko, dakalase kate, \v 14 Yesus e itel yan weng gel makso bokoyeminba kese kale. Kele angomi, aneng beem kamok e yol angeko, ibolow tem tem kese kale. \p \v 15 Keko beli, aneng beem kamok kunum be akalem kukuw geleweko, Abanggayemse Ding kele ding dim bakate, kawtiw ka biliw im ibolow geleweko, sok am tem da kolewse kunum mak elo sak kut da kolewomin kese kale. \v 16 Beem ding dim bakate, kunum mak em wiin Balabas sok am tem alenale kale. Kawtiw alik alik i kukuw wa so kunum beelo kal kelewsiliw te. \v 17-18 Keko beli, Failat e kal kelete: Kawtiw i Yesus elo ibolow on kelewsomi, gal kelewbiliw angomi, elo maka im teing dim dasiliw kasike, e ka kel wensanbiliw kawtiw biilo dakalalomele: “Ne nimin ete kuluko, kut daloki a? Balabas ete yako? Beni, Mesaya Yesus ete yako?”, yangeko, ilo dakalase kale.\x * \xo 27:17-18 \xt Sion 11:47-48; 12:19\x* \p \v 19 Failat em Yesus elo diw atemeko, geelewomin kele ding dim bakate, akalem kalel u weng kal mak de telesomi, bokolewomelu: “Sin em kutiliw e, ne kiin dem mak seneko, atemite: ‘Kunum kale sen so banim kunum te!’, atemomi, ibolow ilum fian mak kulusi kasike, ku kame kunum beelo kolewewi, e sak unomeka!”, dangsu kale. \v 20 Dangsu kate, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, Isalael kawtiw im kak yetebiliw kunum iso, alik alik i kawtiw ka biliw biilo bokoyemomeliw: “Yu ‘Balabas ete kuw kut da koleweko, Yesus elo alewi, e kuanoka! Kuanoka!’, dangoliwka!”, ange ange keyemsiliw kale. \v 21 Keyemsiliw kasike, Failat em ilo dakalasomi, “Kan ete kut daloki o?”, yangse ding dim kabalak e, i yan weng bokolewomeliw: “Balabas ete kut dala! Elo kuw kut dala!”, dangsiliw kale. \v 22 Dangiwi, e dakalalomele: “Mesayas Yesus em dulum elote ne nono keloki a?”, yangei, i bokolewomeliw: “Yesus bete sil bikiko, ais dim alina! Alina!”, dangsiliw kale. \v 23 Dangiwi, e bokoyemomele: “Kate nimtew angom ete ye? E nimtew mamtel kese ya?”, yangse kate, i sakalaw fian keko, fian kuw gaanomeliw: “Babo! Yesus ete kuw ais dim sil bikisomi, alina! Alina!”, dangsiliw kale. \p \v 24 Keko beli, Failat e yetemete: I ibolow kaisuw kesomi, ibolow alwol kelinba keko, ganomin ibolow kuw kebiliw kasike, e ilo bokoyemomele: “Yu sen so banim kunum kale aliwi, e kuanoke kate, be nem sen bate! Yukalem ete sen so keliw te.”, yangesomi, kiskiw kukuw mak keko, ok sen mak kuluko, kawtiw ka biliw im kiin dim e, akalem teing dim gingko, “Ne sen so banim te!”, angse kale.\x * \xo 27:24 \xt Sawa Weng 21:6-9\x* \v 25 Keko beli, kawtiw ka biliw kawtiw alik alik i bokolewomeliw: “Fein tako! Kunum aluw beem yan e nuso, num muluwel iso, alik alik nu diwkuw diwkuw kuluboluwka!”, dangsiliw kale.\x * \xo 27:25 \xt Kalan Kunum 5:28\x* \v 26 Dangiwi, Failat e kawtiw im gaaneko, bokoliw weng be kiliko, fein geleweko, Balabas beelo sak kut da kolewse kate, e Yesus elo wonuk so kunum im teing dim da koleweko, bokoyemomele: “Yu elo sok mak bitit butut keleweko, an feiweko, ais dim sil biki kolewina!”, yangse kale. \s1 Wonuk so Kunum i elo Desi Kelewsiliw em Sang te. \p \v 27 Yangei, aneng yetebe kunum beem wonuk so kunum i Yesus elo debeleko, ikalem kak kunum em wonuk so kunum im am ka kel kolewsiliw kale. Kolewsomeliwi, wonuk so kunum alik alik i ka kel wensansomi, \v 28 Yesus em ilim gululewsomi, elo desi kelewko, kak kunum atew kelewko, ilim olol nam mak minggilewsomi, weng milewsiliw kale.\x * \xo 27:28 \xt Iluk 23:11\x* \v 29 Weng milewsomeliwi, ningning so sok mak em kak dim falal falal kolewsomi, emisik kamok kunum em tokfol ayem emdiw mak kuluko, em teing yuk dulum elo dulewsomi, weng minin fian mak mileweko, bokolewomeliw: “Suda kawtiw im emisik kamok fian kutaka! Got alik i kulo bamki so kekemoliwka!”, dangsomi, em mit mewso kawin dim katin bukbuk angeko, gatak wakas kelewsiliw kale. \v 30 Kelewsomi, kasuk filat daleweko, tokfol ayem be Yesus em teing dim aluwbe be iti kuluko, koung beso em kak dim bitibiliw ki kesiliw kale.\x * \xo 27:30 \xt Aisaya 50:6\x* \v 31 Kelewsomi, ilim olol nam be iti gululeweko, akalem ilim minggilewsomi, ais dim sil biki kolomin debele unsiliw kale. \s1 Ais Dim Sil Bikiko, Asiliw em Sang te. \p \v 32 Im debele unbiliw ding dim bakate, wonuk so kunum bi Sailini abiw mutuk fian em kunum mak atemsiliw kale. Kunum beem wiin e Saimon ete kale. I Saimon elo kitil weng bokolewomeliw: “Ku Yesus beem ais kale daok keleweko, de una!”, angeko, kitil kelewsiliw kasike, e Yesus em ais be daoko, kingtei unse kale. \v 33 Keko beli, i uneko, aneng mak em wiin e Golgota kalo unsiliw kale. Wiin beem mongom ete “Kuansiliw Kunum em Kak Kun”\f + \fr 27:33 \ft 27:33 Aneng ka kuanse kunum em kiinguen akate tew kasike.\f*. \v 34 Kalo unesomi, Yesus elo wain ok kuen atul ok so demeniwi, e wanin tew keko, kolewse kale.\x * \xo 27:34 \xt Sim Fut 69:21\x* \v 35 Kolewei, i elo fein ais dim sil biki asiliw kale. Asomi, Yesus em ilim be fan bonge bonge kesomi, tum takak so kikinin mak kikinsomi, “Nimin kunum ete kitil kele tewe, e ilim be kuloka!”, angesomi, Yesus em ilim be amen amen kuw kesiliw kale.\x * \xo 27:35 \xt Sim Fut 22:18\x* \p \v 36-37 Keko beli, i ais kok mak Yesus em kak ful dim be kulfilisiliw kale. Ais kok beem dim fut bolomeliw: “Yesus be Suda kasel im emisik kamok kunum ete te!”, angsiliw kale. Angiwi, fut be dukusomeliwi, wonuk so kunum mali mak ka kel teineko, Yesus elo kuteko, atemsiliw kale. \p \v 38 Kanesiliw ding dim bakate, kunum mamtel kunum alew mak ikati ais dim sil biki yesiliw kale. I mak elo Yesus em yuk teing dulum elo kelewsomi, mak elo Yesus em awan teing dulum elo keleweko, koyemsiliw kale.\x * \xo 27:38 \xt Aisaya 53:12\x* \v 39 Koyemsomeliwi, mali kawtiw i teleko, Yesus atemeko, kak so bulu bulu angeko, tong milewsomi,\x * \xo 27:39 \xt Sim Fut 22:7; 109:25\x* \v 40 bokolewomeliw: “Wee kutaka! Ku Sunbin-Got em Min tewe, kukalem dokokemoka! Sua e, kukalem ete bokolomelew: ‘Ne Sunbin-Got em am yol dakal dukusomelii, alemsal ding keko, iti geko, mo kolewoki te!’, yangselew kasike kame, ku ais el kolewko, kawin dim malak mit tala o!”, dangsiliw kale.\x * \xo 27:40 \xt Matyu 26:61; Sion 2:19\x* \v 41 Dangiwi, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, Sunbin-Got em kukuyemin weng kalem aulewko, kukuyemkabiliw kunum iso, Isalael kawtiw im kak yetebiliw kunum iso, alik alik bikati weng milewsomi, \v 42 bokolewomeliw: “Kutaka! Ku mali kawtiw mak ilo dokoyemkabelew kate kame, kukalem akal dokokemoka! Ku Isalael kawtiw num emisik kamok fian kute sako? Kame fongate akate ais el koleweko, kawin dim malak mit tala! Mit telew kano, nu katemeko, ‘Fein!’, kangokoluw te! \v 43 Ku Sunbin-Got elo ‘Fein!’, dangbiliw kunum kute kasike, Sunbin-Got e kom ibolow fukune tewe, e kame kulo dokokemoka! Nimtew angom? ‘Ne Sunbin-Got em Min nete te!’, yangbelew kasike!”, dangsiliw kale.\x * \xo 27:43 \xt Sim Fut 22:8\x* \p \v 44 Dangiwi, Yesus em yuk dulum bise kunum be so, em awan dulum bise kunum be so, mamtel kunum alew bikati weng milewsiliw kale. \s1 Atin Kuw Kuanse em Sang te. \p \v 45 Keko beli, ataan mutuk doung ange ding dim bakate, aneng be mililiw mutuk fian mak kesomi, belei, ataan fuwkel ange ding dim e\f + \fr 27:45 \ft 27:45 Ataan kak be kuinbele em yemamas kel ding aua atew kele ding te.\f*, iti felet angse kale. \p \v 46 Beem ding dim bakate, Yesus e weng kitil weng mak gaaneko, bokolomele: “Eli, Eli, alama sabaktani?”, angse kale. Weng beem mongom e kanekote: “Nem Sunbin-Got kutaka! Nimtew angom ete ku nelo ibik da konembelew a?”, angse kale.\x * \xo 27:46 \xt Sim Fut 22:1\x* \v 47 Angei, mali kawtiw ka moko, atebiliw kawtiw i em weng gaanse weng be kiliko, bokolomeliw: “E Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum Elia\f + \fr 27:47 \ft 27:47 Inglis im weng sin so, Awon Weng so Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum beem wiin be Elaisa angakabiliw te.\f* elo gaalewbe sako!”, ange ange kesiliw kale. \v 48 Keliwi, mak e fongate akate uneko, yesum atew eiseng mak wain ok sen tem kabalak bubulow keleweko, ais kang dim wakalako, Yesus elo wain ok atul nam be demense kale.\x * \xo 27:48 \xt Sim Fut 69:21\x* \v 49 Demenei, mali kunum mak bokolewomeliw: “Kolewolewka! Nu Elaisa em toloke ding fenbuluw kasike! E teleko, dokolewoke yako, mani ba yake!”, dangeko, bokolewsiliw kale. \p \v 50 Dangbiliw ding dim bakate, Yesus e gaanin fian kuw mak kebe ki, atin kuw kuanse kale. \p \v 51 Em kuanse ding dim bakate, Sunbin-Got em am yol em ilim ayem fian\f + \fr 27:51 \ft 27:51 Ilim fian be Sunbin-Got em am yol beelo awet so fokong mali elo kelebe em ilim ete kale. Fokong mali mak e Sunbin-Got emikel am kelei, mali kawtiw i kalo uneko, ateminba kemaliw kale.\f* be kalat katiw une, kalak une dakaleko, amen amen kuw kese kale. Kelei, bim fian mak kawin filomelei, tum fian banban dakal dukuse kale.\x * \xo 27:51 \xt Aneng Kolew 26:31-33; Kibulu 10:19-20\x* \fig |alt="Torn veil in temple" src="HK076B.tif" size="col" ref="Matyu 27:51" \fig* \v 52-53 Dukusomelei, fomkamin banban bikati busuliwi, Sunbin-Got em angin kesiliw kawtiw banban i fom kawin be koleweko, uneko, ka kel anung anung kesiliw kale. Kesomeliwi, Yesus em iti teineko, mose ding dim kabalak e, i Sunbin-Got akalem wiin so galmose abiw mutuk fian Selusalem kawtem unesomi, kawtiw banban im kiin dim kel fitewsiliw kale. \p \v 54 Kaneko beli, wonuk so kunum im kak kunum so, eso biliw ais dim ka kel kuanse Yesus elo kutesiliw wonuk so kunum iso, alik alik bi bim be so, kanese eisneng alik alik be so, kili atemsomi, finganin fian mak keko, gaanomeliw: “Ibo! Kunum be fein Sunbin-Got em Min ete te!”, angsiliw kale. \p \v 55 Kanese ding dim bakate, waneng banban mak singam tew moko, kanese eisneng alik alik be atemsiliw kale. Sua kel, i Yesus elo gelewsomi, Galili aneng fian koleweko, elo dakalewaliw wanggel kealenaliw ite kale.\x * \xo 27:55 \xt Iluk 8:2-3\x* \v 56 Waneng min bi kanekote: Mak u Malia, Makdala abiw mutuk fian em alenalu waneng ute kale. Mak u Sekow so Yosew so, aso im auk Malia ute kale. Mak u Sebidi em muluwel alew im auk ute kale. \s1 Fom Tum Tem Dukusiliw em Sang te. \p \v 57 Kaem ding dim bakate, emso kunum mak em wiin e Yosew alenale kale. E Alimatea abiw beem kunum keko, Yesus elo gelewkabe kunum te kale. \v 58 Yesus em kuanse ding dim bakate, e Failat em mit mewso uneko, dakalako, bokolewomele: “Ne ki keko, Yesus em fom be kuloki ye?”, dangse kale. Dangesomi, e wonuk so kunum ilo bokoyemei, i fein, Yesus em fom be kuluko, dulewsiliw kale.\x * \xo 27:58 \xt Sawa Weng 21:22-23\x* \v 59 Dulewiwi, e ilim fian kais nam mak kuluko, Yesus em fom be falal kelewsomi, \v 60 fomkamin dim mak debeleko, tum tem kikis ka kel dukusomi, abisom dim elote tum sel mak bulbulun uneko, em abisom dim ka net kelewsomi, unse kale. Sua kel akate, Yosew e mali kawtiw mak bokoyemei, i uneko, akalem fom dukulokoliw tum tem be kilelsiliw kale.\x * \xo 27:60 \xt Aisaya 53:9\x* \m \v 61 Yesus em fom dukusiliw ding dim bakate, Malia Makdala abiw mutuk em waneng so, nanew Malia uso, alew i ka mewso teinbomeliwi, kanese eisneng be kilele atemsiliw kale. \p \v 62 Beli, finengdakamin ding Sabat em memen kemin ding dim banimei, Sabat ding dim bakate, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, mali Falisi kunum iso, alik alik bi Failat elo atebam unsiliw kale. \v 63 Unesomi, elo bokolewomeliw: “Kamok kutaka! Kame kuw nu dasuw kunum beem sua bokose weng mak ibolow fukunuw te. E bokolomele: ‘Alemsal ding dim banimei, ne iti fomkamin dim elote teinoki te!’, yangse kasike kame,\x * \xo 27:63 \xt Matyu 12:40; 16:21; Mak 9:31; 10:33-34; Iluk 9:22; 18:31-33; Sion 2:19-21\x* \v 64 ku kitil weng mak bokolew kano, alemsal ding banime ding dim bakate, fomkamin dim beem kutelokoliw kunum mali mak yemdalalolewka! Nimtew angom? Mesik esik akalem gelewkabiliw kunum i akalem fom be yakut keko, debele unesomi, bokolomeliw: ‘Yesus akati teinko, unembe te!’, angesomi, im dasuw weng be Yesus em emisik weng dasuw bokose weng beelo bakilewoke kasike.”, dangsiliw kale. \v 65 Dangiwi, Failat e bokoyemomele: “Kenka! Yu wonuk so kunum mali mak kuluko, fomkamin beem kutebin kunum emdiw mololiwka! Mosomeliwi, yukalem ete yukalem kukuw geleweko, fomkamin beem abisom be atin kuw kilele net net kelewbina!”, yangse kale. \v 66 Yangei, i uneko, bat eisneng emdiw mak tum tikin beem dim dukusiliw kasike, mali kawtiw i beelo atemeko, “Kanelom kalo unemokoluw te!”, angeko, kilele kal kelokoliw te. \p Keko beli, wonuk so kunum bi ka kel kutebomeliwi, alenaliw kale. \c 28 \s1 Finik so Baba Teinse em Sang te. \p \v 1 Beli, Suda kawtiw im finengdakamin ding Sabat banimei, iti aneng daneko, ataan mewso ailomin kele ding dim bakate, waneng alew mak Yesus em fomkamin dim elo atebam unsiliw kale. Waneng mak u Makdala abiw mutuk beem waneng Malia ute kale. Mak u buum wiin taman Malia ute kale. \p \v 2 Waneng uso biim uneko, kalo telinba kesiliw ding dim bakate, bim fian sel mak teleko, keskes kese kale. Nimtew angom? Kamok Fian em dabalakamin finik mak abiil tikin elote talse kasike. E teleko, Yesus em fomkamin dim beem tikin tum ilum nam be kuluko, benggew kel dukuko, beem tikin kel teinse kale. \v 3 Dabalakamin finik beem kal anggil be bamneng filik falak atew kesomi, em ilim e kais nam ati kese kale. \v 4 Keko beli, wonuk so kunum Yesus em fomkamin kutebiliw kunum i elo atemeko, finganin fian mak kesomi, walwal keko, fom mitsiliw kale. \p \v 5 Beli, waneng alew biim teleko, kanele eisneng be atemsiliw ding bakate, i fingansiliw kate, Sunbin-Got em dabalakamin finik be bokoyemomele: “Yu kanelom finganokoliw te! Ne kal kelite: Kuso yu ais dim sil bikiko, asiliw kunum Yesus beelo fenem talbiliw kate, \v 6 e kale kel binba be te. Akalem sua kel bokoyemse weng kame fein kelei, e iti finik so baba teinkembe kasike. Kuso yu kaleelo fom atebam teliw kate, abin iti kuw atemokoliw te.\x * \xo 28:6 \xt Matyu 12:40; 16:21\x* \v 7 Atemsomi, fongate akate uneko, akalem gelewkabiliw kunum biilo weng kal kale duyemeko, bokoyemomeliw: ‘Yesus em sua kel bokoyemse weng be kame dem gilase te. E finik so baba teinkembe! Kame emisik Galili aneng kalo uneko, yom tolokoliw ding fenbe kaiske!’, yangoliwka!”, yangse kale. \p \v 8 Yangei, uso i finganin so, kalfong fian so makuw kesomi, fomkamin dim ka kolewsomi, fongate akate Yesus em gelewkabiliw kunum ilo kalan weng bakayem de unsiliw kale. \v 9 Uso im de unsiliw ding dim bakate, Yesus akalem ete uso iso mit tele tele kesomi, e uso ilo bokoyemomele: “Kutim o!”, yangei, uso i em mit mewso uneko, katin bukbuk angeko, em yan falal keleweko, em wiin fian daolewsiliw kale. \v 10 Daolew kemiwi, Yesus e uso biilo bokoyemomele: “Kuso yu kanelom finganemokoliw te! Kuso yu uneko, nakalem nakunum kumel ilo nem kaneko weng be bokoyemoliwka! ‘Yukati Galili aneng fian kalo unesomi, ka kel nelo netemina!’, yangoliwka!”, yangse kale.\x * \xo 28:10 \xt Matyu 26:32\x* \s1 Kutesiliw Wonuk so Kunum im Sang te. \p \v 11 Yangei, waneng alew biim unsiliw ding dim bakate, fomkamin dim kutebiliw wonuk so kunum mali mak Selusalem abiw mutuk fian kawtem uneko, Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, akalem angin iso, alik alik biilo im dim kanese eisneng alik alik be bokoyemsiliw kale. \v 12 Bokoyemsomeliwi, i kunum biim yangsiliw weng be kiliko, yol yol angeko, Isalael kawtiw im kak yetebiliw kunum iso, bongguko, kitil weng mak kitokosomi, wonuk so kunum biilo tum win on kisol fian mak duyemeko, \v 13 kitil weng mak bokoyemomeliw: “Yu uneko, kawtiw ilo bokoyemomeliw: ‘Num kutiliw mutuk ding kabalak kel akalbuluw ding dim bakate, akalem gelewkabiliw kunum i teleko, kunum beem fom be yakut keleweko, debele unembiliw te.’, yangoliwka! \v 14 Yangiwi, yukalem kamok Failat e yom yangbiliw weng be kiliko, kaisuw keyeme tewe, nu uneko, eso weng kilelelokoluw te. Kasike, yu yukalem dasuw yangbiliw weng beem mongom ete nam ilum fian mak kuliw te!”, yangsiliw kale. \v 15 Yangesomeliwi, wonuk so kunum bi tum win on kisol fian be kuluko, kaneko weng be bakayem tem bakayem tem unsiliw kale. \p Keko beli, wonuk so kunum biim yangankakawkabiliw sang be, kawtiw banban kiliko, ikati bakayem tem bakayem tem unsiliw kale. Uniwi, telbiko, kameem ding akati Suda kawtiw banso im yangenkakawkabiliw sang beelo “Fein!”, dangbiliw bakate. \s1 Gelewkabiliw Kunum im Aluwbamokoliw em Sang te. \p \v 16 Beli, Yesus em guel kel gelewkabiliw kunum bi Galili aneng fian kalo uneko, amgu tikin mak katem unsiliw kale. Nimtew angom? Yesus e bokoyemomele: “Yu amgu tikin kalo unoliwka!”, yangse kasike.\x * \xo 28:16 \xt Matyu 26:32\x* \v 17 Keko beli, i kalo uneko, ka kel Yesus atemeko, em wiin fian daolewsiliw kate, i bangbang ibolow alew kesomi, alenaliw kale. \v 18 Kebiliwi, Yesus e im mit mewso teleko, bokoyemomele: “Sunbin-Got e nelo kitil so auk so wiin fian mak dunemse kasike, abiil tikin kel akal, kawin dim kale kel akal, alik alik angom be nem afak kuw be te.\x * \xo 28:18 \xt Sion 13:3; Efesus 1:20-22\x* \v 19 Kame yu kililina! Yu abiil fe kawin fe alik alik aneng aneng angom em biliw kawtiw im dim uneko, ilo nakalem nenggelewbin kunum waneng keyemoliwka! Keyemsomi, ilo Sunbin-Aatim so, Sunbin-Min neso, Sunbin-Finik eso, alemsal num wiin dim kel ok da koyem kemoliwka!\x * \xo 28:19 \xt Mak 16:15-16; Kalan Kunum 1:8\x* \v 20 Keyemsomi, ilo nem yulo kukuyemsi weng alik alik bakati ‘Yu kanelina!’, yangeko, kukuyemoliwka! Yu kilele kililina! Kawin kale banimoke kate, ne sunsun yuso boki te!”, yangse kale.