\id HEB - Bimin NT -Papua New Guinea 2008 (web 2014) \h Kibulu \toc1 Fut kale Kibulu Weng Sin Bakabiliw Kawtiw ilo Dabalayemsiliw Fut kale. \toc2 Kibulu \toc3 Kib \mt2 Fut kale \mt1 Kibulu \mt2 Weng Sin Bakabiliw Kawtiw ilo Dabalayemsiliw Fut kale. \c 1 \s1 Sunbin-Got em Weng e Akalem Min em Dim Fitewse em Weng te. \p \v 1 Sua kel akate, Sunbin-Got e deiw mongom tulun kuw geleweko, akalem bontem dim bakamin kunum im dim e nukalem aatim aliwol ilo dak kel kukuyemeko, bokoyemse kale. \v 2 Bokoyemse kate, kameem fefe ding kabalak e, e akalem Min em bontem dim kel alik alik nulo kilele weng bokoyemse te. Min beem teing dim e, Sunbin-Got e kawin alik alik kale talfut ke dukusomi, alik alik angom eisneng be “Kukalem teing dim elo em fan atew dukemoki te!”, dangeko, dukuse kale.\x * \xo 1:2 \xt Sion 1:3\x* \v 3 Min be Alew em ailbin filik falak so, auk so kitil so, alik alik be ok takak atew falak angsomelei, beem deiw e Sunbin-Got em bin e nulo kilele kukuyemkabe te. Akalem weng kitil nam beso alik alik mesesem eisneng angom be dawkitilmoko, kolewkabe te. Num sili sili nam beem yan wa be banim kolewse ding dim bakate, Min be iti katiw elo uneko, emisik auk so Kamok Fian Sunbin-Got em yuk teing kitil nam dim ka kel teineko, angum dukube te.\x * \xo 1:3 \xt Kalan Kunum 2:33-34; Kolosi 1:20; Kibulu 8:1\x* \s1 Sunbin-Got em Yemdakamin Finik i Min em Afak Biliw em Weng te. \p \v 4 Keko beli, Sunbin-Got e Min elo wiin atin kuw fian so kelewse kasike, em wiin be yemdakamin finik alik alik biim wiin kalak da koyemei, i em afak kuw biliw te.\x * \xo 1:4 \xt Filibai 2:9\x* \v 5 Nimtew angom? Sunbin-Got e bokolomele: \q1 “Ku nakalem Min kute te! \q2 Kame akate, ne kom kalew kebi te!”, \m dangse kate, e kaneko weng be dabalakamin finik mak elo bokolewinba kese kasike. Beemdiw, e bokolomele: \q1 “Ne kunum beem alew nete te. \q2 E nakalem min kebe te!”, \m angse kate, e kaneko weng be dabalakamin finik mak elo bakati bokolinba kekabe te.\x * \xo 1:5 \xt 2 Samuel 7:14; 1 Kamok im Sang 17:13; Sim Fut 2:7; Kalan Kunum 13:33\x* \v 6 Bokolinba kekabe kate, sow em akalem emisik aul kawin dim kale kel iti dabalaloke ding dim beem dulum elote e bokolomele: \q1 “Sunbin-Got em yemdakamin finik alik alik i em wiin daoko, dawsulemoliwka!”, \m angse kale.\x * \xo 1:6 \xt Sim Fut 97:7; Ulom 8:29\x* \v 7 Angeko, akalem yemdakamin finik im dulum elote e bokolomele: \q1 “Yemdakamin finik i inim atew keyemsomi, \q2 akalem weng afak biliw finik ilo ais kainin mamin so atew keyemsi te.”, \m angse kale.\x * \xo 1:7 \xt Sim Fut 104:4\x* \v 8 Angse kate, Min em dulum elote Sunbin-Got e bokolomele: \q1 “Sunbin-Got kutaka! Ku Kamok Fian keko, \q2 diwkuw diwkuw auk so belew te. \q1 Kebomi, Kamok Fian em auk so tokfol beso \q2 kunum waneng alik alik ilo kilele kiol kuw diwyemeko, yetemkabelew te.\x * \xo 1:8 \xt Sim Fut 45:6-7\x* \q1 \v 9 Ku kiol kuw kukuw ibolow so kelewsomi, \q2 sakalaw keko, weng bo bo kukuw elo kaim alel kelewkabelew te. \q1 Kasike, Sunbin-Got kutaka! Kom Sunbin-Got e kom kak dim kel oliw ais dem ok so abokemeko, wiin fian dukemse te. \q2 Dukemei, kom kalfong e fian kuw keko, mali im kalfong be atin kuw bakilewkabe te.”, \m angse kale. \v 10 Angeko, weng makso bokolewomele: \q1 “Kamok Fian kutaka! Mesesem mesesem eisneng angom beem talfut kese ding dim kabalak e, \q2 ku kawin kale dawkitilmoselew te. \q1 Dawkitilmosomi, kukalem teing beso \q2 abiil koom be katiw kel duku kolewselew te.\x * \xo 1:10 \xt Sim Fut 102:25-27\x* \q1 \v 11 Kawin so abiil so be banimokoliw kate, \q2 ku diwkuw diwkuw bokolew te. \q1 Feinka! Kawin so abiil so be ilim emdiw tulum kesomi, \q2 \v 12 im kitil e banimkabe kasike, \q2 ku ilo asolow ilim emdiw munmun kelewbelew te. \q1 Kate, kukalem ete diwkuw diwkuw kaneko kuw bokolew te. \q2 Kom kayow ding a, itol ding a, nam banime te. Diwkuw diwkuw bokolew te.”, \m dangse kale. \v 13 Feinka! Sunbin-Got e bokolomele: \q1 “Ku nem yuk teing auk so dim ka kel teineko, ding fenbolewka! \q2 Ding feneko, ne kom maka bi yenkiw keyemeko, kom yan bin dil ka kel dukuyemeko, kom afak kel da koyemoki te.”, \m dangse kale. Kate, e kaneko weng be dabalakamin finik mak elo bokolewinba kese te. Weng be akalem Min bete kuw bokolewse te.\x * \xo 1:13 \xt Sim Fut 110:1\x* \v 14 Feinka! Yemdakamin finik i Sunbin-Got em weng afak kuw ke alakabiliw kasike, e ilo “Yu nakalem kunum waneng ilo dokoyemina!”, yangeko, ilo fein ibolow so kunum waneng ilo yetebomin beem dulum elote yemdakabe te.\x * \xo 1:14 \xt Sim Fut 34:7; 91:11\x* \c 2 \s1 Kulais em Weng Fian be Kilele Aluwboliwka! \p \v 1 Keko beli, nu Kulais em kilisuluw sang be atin kuw kitil kuw fukuneko, aluwko, gelewemuma! Mesik esik nu teifulubomi, beem deiw beelo akokow kelokoluw kasike. \v 2 Yu kililina! Sua kel akate, dabalakamin finik mak Sunbin-Got em bontem dim bokoko, nukalem awalik kumel ilo em sawa kukuyemin weng be bokoyemse te. Bokoyemse weng be kitil kuw kese kasike, nimin kawtiw ite mak em yangse weng beelo sakalaw keko, weng bo bo kebiw tewe, i ikalem kanekabiliw beem yan wa be fein kulusiliw te.\x * \xo 2:2 \xt Galesia 3:19\x* \v 3 Kulusiliw kasike kame, nukati Sunbin-Got em Kulais em dim aluwse sang be fein kiliko, sakalaw keko, weng bo bo keluw tewe, nu nono keko, yan wa beem kulomin deiw bakileweko, fon unokoluw e? Deiw mak banim te. Nimtew angom? Kamok Fian akalem ete emisik keko, nulo dokoyemin sang be bokoyemei, mali kiinwalasiliw kunum i beem weng be kiliko, num kiin dim akal kitil kuw mosiliw kasike.\x * \xo 2:3 \xt Kibulu 10:29; 12:25\x* \v 4 Mosomeliwi, Sunbin-Got e im yangkabiliw weng be kitil keleweko, akalem ibolow fukunin geleweko, Sunbin-Finik em bamki kitil eisneng kunum waneng im dim amen amen kuw keyemeko, auk so kitil so eisneng banban mak kese kasike, kawtiw i atemeko, kilele kal keliwete: Kulais em sang e “Fein weng te!”, angeko, kal kesiliw te.\x * \xo 2:4 \xt Mak 16:20; 1 Kolin 12:4,11\x* \s1 Sunbin-Min e Kunum Awet Numdiw Kese em Weng te. \p \v 5 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Abiil tikin katem em angakabuluw sang beem abiw e yemdakamin finik i kamok keko, nam ite keko, elo atebiw te. Babo! \v 6 Kate, Sunbin-Got em fut ayem tem mak em anung e weng kale bokolomele: \q1 “Kunum e wiin so kunum kebe kasike, ku elo ibolow fukunbelew sako? \q2 Bani, Kawtiw Aul e wiin so kebe kasike, ku elo atebelew sako?\x * \xo 2:6 \xt Sim Fut 8:4-6\x* \q1 \v 7 Feinka! Sukum ding ete kuw ku kunum beelo wiin banim keleweko, \q2 yemdakamin finik im afak kelewselew te. \q1 Kate, ku elo iti wiin fian duleweko, \q2 auk so kamok fian kelewsomi, \q1 \v 8 alik alik mesesem mesesem angom be em yan afak elo kuw kelewselew te.”, \m angse kale. Angbe weng \tl alik alik mesesem mesesem angom be\tl* nulo kilele kukuyemkabete: Mak eisneng mak nam tal kelewbe kate, \it alik alik eisneng angom be \it*em afak kuw kebe te. Kate kame, nu kilele atemeko, “Feinka! Alik alik mesesem angom be em afak kebe kai!”, anginba kekabuluw te. \v 9 Kate, nu kilele atemeko, “yemdakamin finik im afak kelewselew” Yesus be Sunbin-Got em ibolow folok duyemkabe beem mongom ete num dulum elote betbet fian kuluko, kuanse te. Kasike kame, “Ku elo iti wiin fian duleweko, auk so kamok fian kelewselew te.”, angeko, atemkabuluw te.\x * \xo 2:9 \xt Filibai 2:8-9\x* \p \v 10 Alik alik mesesem mesesem eisneng angom be talfut keleweko, akalem dulum elote dulewse Sunbin-Got em ibolow folok so kukuw ki kelewkabe beem mongom ete Sunbin-Got e bokolomele: “Kunum waneng banban nem abiil tikin kaleelo tolokoliw kai!”, angsomi, biim gomet em dulum elote ilo finik so kulomin beem deiw ka kel mo koyemkabe kunum sen mongom kayak Kulais beelo bokolewomele: “Ku betbet kuluko, kuana!”, dangse te. Dangeko, Kulais elo dokolewei, e Sunbin-Got em ibolow fukunin be kilele fein gelewse kasike, e Min beelo wiin fian dulewse te. \v 11 Keko beli, Sunbin-Got e akalem wiin so galmose kunum waneng so, em wiin galmo koyemkabe kunum Kulais eso, nungmel alik alik nukalem Aatim makmak kekabe te. Kekabe kasike, Kulais e finganinba keko, kunum waneng nulo “Nem nanggelel kunum waneng yute te!”, yangeko,\x * \xo 2:11 \xt Matyu 25:40\x* \v 12 Sunbin-Got elo bokolewomele: \q1 “Nanggelel kunum waneng biilo kom auk so kitil so sang be fitew dim elo bakayembi te. \q2 Ne sios kunum waneng biim mutuk ka kel kamsulemin sim bokokemkabi te.”, \m dangse kale.\x * \xo 2:12 \xt Sim Fut 22:22\x* \v 13 Dangeko, iti bokolomele: \q1 “Nakati Sunbin-Got em ding fenbi te!”, \m angeko, \q1 “Sunbin-Got em nelo dunemse kunum waneng iso mobi kai!”, \m angse kale.\x * \xo 2:13 \xt Aisaya 8:17,18\x* \p \v 14 Feinka! Kulais e num fik kesomelei, kunum awet numdiw kesomi, kun so kal so kunum waneng nukatetew kesomi, kuanse te. Kuanse kate, e beem mongom ete kuankemin beem kamok Seten-Ataanim em kitil beelo dawkatikoko, kalak da kolewse te.\x * \xo 2:14 \xt 1 Sion 3:8; Fitew Dase 12:10\x* \v 15 Da kolewse kasike kame, e diwkuw diwkuw kuankemin em awan finganeko, em afak sok so emdiw kakameluw kunum waneng alik alik num sok be silel koyemse emdiw keyemei, nu kame kalaing kuw kakabuluw te. \v 16 Kame yu kilele ibolow fukuneko, atemoliwka! Kulais em kanese be yemdakamin finik im dulum elote kanelinba kese kate, e Abalakam em muluwel dow keko, yom gomet em dulum elote kuw kaneyemse te. \v 17-18 Kaneyemse kasike, e atin kuw kun so kal so kunum waneng nukatetew kesomelei, mesesem nulo kak keyemkabe mesesem be elo akati kak keleweko, betbet dulewse kasike, e num kak keyemkabe ibolow beelo fukunsomi, ki keko, nulo kilele dokoyemeko, Sunbin-Got em kiin dim e ibolow folok so, kinkin ibolow so kunum ayem sel kesomi, num sili sili nam kukuw beem yan wa be fein weyemse te. \c 3 \s1 Yesus em Moses elo Bakilewkabe em Weng te. \m \v 1 Sunbin-Got em yulo gaayemeko, akalem wiin so galmoko, yulo abiil tikin kasel keyemse kunum waneng yutaka! “Fein!”, dangbuluw Yesus e Sunbin-Got em kalan weng de telse kunum keko, num kunum ayem sel kebe kasike, yu em kukuw be kilele atebamoliwka!\x * \xo 3:1 \xt Teing Bakamin 12:7; Kibulu 4:14; 7:26\x* \v 2 Sua kel akate, Sunbin-Got e Moses elo aluwbamin mak dulewei, e aluwbamin be akalem am yol ka kel kilele aluwse kale. Beemdiw, Sunbin-Got e Yesus elo akalem wiin so galmoko, aluwbamin mak dulewei, e aluwbamin be kilele aluwse te. \v 3 Kate, yu fakam weng kale kilele ibolow fukunina! Am gebe kunum em wiin e akalem teing so gebe am beelo kalak dako, bakilewkabe te. Beemdiw, Yesus em wiin e Moses elo bakilewkabe te. \v 4 Nimtew angom? Am alik alik be kawtiw i teing so gesiliw kate, Sunbin-Got akalem ete mesesem mesesem angom alik alik be talfut kelewse kasike. \p \v 5 Feinka! Moses e Sunbin-Got em am yol beem sak weng afak kunum keko, em aluwbamin alik alik be kilele aluwse kale. Kanelewse beem mongom ete e fakam weng atew keko, Sunbin-Got em ibik ete nulo bokoyemoke weng be nulo kukuyemse te.\x * \xo 3:5 \xt Teing Bakamin 12:7\x* \v 6 Kate, Kulais e Sunbin-Got em Min keko, am yol beem fein atebin kunum kebe te. Yu kililina! Am yol beem mongom e kanekote: Kunum waneng i finganinba keko, kalaing kuw moko, diwkuw diwkuw Sunbin-Got em ding fenbuluw kunum waneng num kiskiw ete te. \s1 Finengdako, bokoliw em Weng te. \p \v 7 Keko beli, yu Sunbin-Finik em weng kilele kililina! E bokolomele: \q1 “Kame kuw yu Sunbin-Got em weng kililiw tewe,\x * \xo 3:7 \xt Sim Fut 95:7-11\x* \q2 \v 8 yu kanelom ibolow aimgeko, sakalaw keko, weng bo bo keko, yukalem kawalik kumel imdiw kebokoliw te! \q2 Im kawtiw banim keko, ok so, ais so, alik alik mesesem banim aneng dim kakameliw ding dim bakate, eisneng mak ilo kak keyemei, i nelo sakalaw keko, weng bo bo kesiliw kasike.\x * \xo 3:8 \xt Aneng Kolew 17:7; Teing Bakamin 20:2-5\x* \q1 \v 9 Beem ding dim bakate, 40 kel itol kele ding e, ne auk so kitil so eisneng banban mak kukuyemkabi kate, \q2 i nelo diwkuw diwkuw kiskis kenemsiliw te. \q1 \v 10 Kenemsiliw kasike, ne kaisuw keyemsomi, bokolomeli: \q2 ‘Diwkuw diwkuw i ibolow teifuluko, nem ilo kukuyemkakawkabi deiw be gelewinba kekabiliw te!’, angsi te. \q1 \v 11 Angsi kasike, ne weng fawtuk ayem weng mak bokolomeli: \q2 ‘Itel fein te! I nem finengdakamin abiw elo nam teliw te!’, angsi te.”, \m angse kale.\x * \xo 3:11 \xt Teing Bakamin 14:21-23\x* \p \v 12 Nakunum kumel kunum waneng yu kilelbiko, boliwka! Mesik esik yom mutuk biliw kunum waneng mali mak i “Fein!”, anginba keko, ibolow mesemeko, finik so bin Sunbin-Got elo gal keleweko, elo kolewokoliw kasike. \v 13 Kate, Sunbin-Finik em weng kilikabiliw em ding dim \bd kame\bd* ye, yukalem ete mali ilo kewkew weng mak bokolew bokolew kemoliwka! Mesik esik sili sili nam e yom mutuk biliw mali kunum waneng mak im ibolow aimgeyemei, ilo ibolow teifulu koyemoke kasike. \v 14 Yu kililina! Nu nukalem emisik elo “Fein!”, dangbuluw em kukuw be kame uneko, kuanokoluw ding dim akal, diwkuw diwkuw kilele aluw tewe, nu Kulais emdiw kesomi, eso fein fewtokokabiliw kunum waneng keko, alakabuluw te. \v 15 Yu weng kale iti kilele kililina! Sunbin-Got e bokolomele: \q1 “Kame kuw yu Sunbin-Got em weng kililiw tewe, \q2 yu kanelom ibolow aimgeko, sakalaw keko, weng bo bo keko, yukalem kawalik kumel imdiw kebokoliw te! \q2 Im kunum waneng banim keko, ok so, ais so, alik alik mesesem banim aneng dim kakameliw ding bakate, eisneng mak ilo kak keyemei, i nelo sakalaw keko, weng bo bo kesiliw kasike.”, \m angse kale.\x * \xo 3:15 \xt Sim Fut 95:7-8; Kibulu 3:7-8\x* \v 16 Kame yukalem ete kilele diweko, atemoliwka! Kawtiw im dim e Sunbin-Got e weng mak bokoyemse kate, \li1 \tl nelo sakalaw keko, weng bo bo kenemsiliw kawtiw\tl* bi kante ye? I Moses eso Isiw aneng fian be kolewsiliw kawtiw ite te.\x * \xo 3:16 \xt Teing Bakamin 14:1-35\x* \li1 \v 17 \tl 40 kel itol kele ding e\tl*, Sunbin-Got e kawtiw biso sakalala keyemse kawtiw bi kante ye? I kawtiw sili sili nam kesomi, kuaneko, im fom e kawtiw banim, ok so, ais so, alik alik mesesem banim aneng ka kel dukusiliw kawtiw ite te.\x * \xo 3:17 \xt 1 Kolin 10:10\x* \li1 \v 18 Sunbin-Got e \tl kawtiw i ‘Itel fein te! Yu nem finengdakamin abiw elo nam teliw te!’, yangse kawtiw\tl* bi kante ye? I kawtiw elo sakalaw keko, weng bo bo kelewsiliw kawtiw ite te. \p \v 19 Kasike nu atemuwete: Kawtiw bi ikalem “Fein!”, danginba kebiliw ibolow beem mongom ete Sunbin-Got em finengdakamin abiw kawtem elo uninba kesiliw te. \c 4 \nb \v 1 I kalo uninba kesiliw kasike, Sunbin-Got em “Fein kaneloki te!”, weng e “I nem finengdakamin dim elo teliw te!”, angse weng be kame akati baniminba keko, kait be te. Kasike, yu kanelom suaem kawtiw im kanesiliw imdiw kemokoliw te! Mali yu imdiw keliw tewe, yu kawtem elo nam uniw kasike! \v 2 Suaem kawtiw bi numdiw Sunbin-Got em “Kaneloki te!”, yangse weng be kilisiliw kate, i elo “Fein kai!”, danginba kesiliw kasike, yangse weng be ilo dokoyeminba kese te. \v 3 Feinka! Sunbin-Got e im dulum elote finengdakamin abiw mak memen keyemse kate, i elo “Fein!”, danginba kesiliw kasike, e kame bokolomele: \q1 “Ne kaisuw fian keyemeko, fawtuk ayem weng mak bokolomeli: \q2 ‘Itel fein te! I nem finengdakamin abiw elo nam teliw te!’, angsi te.”, \m angse kale. Angse kate, elo “Fein!”, dangbuluw kunum waneng nu em mesesem mesesem angom beelo talfut kelewse ding dim ka kel memen keyemse finengdakamin dim kalo fein unokoluw te.\x * \xo 4:3 \xt Sim Fut 95:11; Kibulu 3:11\x* \p \v 4 Yu Sunbin-Got em fut ayem em finengdakamin ding Sabat beem dulum elote angse weng anung mak atemoliwka! E bokolomele: \q1 “Ben kel ding kabalak e, Sunbin-Got e alubamin alik alik be banim keleweko, finengdase kale.”, \m angse kale.\x * \xo 4:4 \xt Talfut Kese 2:2\x* \v 5 Angesomelei, e iti bokolomele: \q1 “Itel fein te! I nem finengdakamin abiw elo nam teliw te!”, \m angse kale.\x * \xo 4:5 \xt Sim Fut 95:11\x* \v 6 Angse weng alew beem dulum elote nu kilele atemuwete: Suaem kawtiw i Sunbin-Got em “Ne fein kaneloki te!”, angse weng be kilisiliw kate, elo sakalaw keko, weng bo bo kelewsiliw beem mongom ete finengdakamin dim elo uninba kesiliw te. Kate, deiw mak ding mak kabalak e, mali kunum waneng mak kalo fein unokoliw te. \v 7 Nimtew angom? Sunbin-Got e iti mali finengdakamin dim unomin kikis ding mak dukuse kasike. Kikis ding beem wiin e “Kame te!”, dangse te. Yu kililina! Sakalaw keko, weng bo bo kelewsiliw kawtiw bi kuansiliw kate, ibik em kaneloke ding dim em dulum elote emisik kamok fian Debit e Sunbin-Got em bontem dim bokolomele: \q1 “Kame kuw yu Sunbin-Got em weng kililiw tewe, \q2 yu kanelom ibolow aimgeko, sakalaw keko, weng bo bo keko, yukalem kawalik kumel imdiw kebokoliw te!”, \m angse kale.\x * \xo 4:7 \xt Sim Fut 95:7-8\x* \p \v 8 Yu kilele ibolow fukunina! Yosua em Isalael kawtiw yulo Kenan aneng fian elo yemdase ding dim bakate, yu fein finengdakamin abiw mak kulinba kesiliw te. Yu kilele kuliw tew tewe, Sunbin-Got e iti “Finengdakamin ding mak duyemoki te!”, yanginba kese te.\x * \xo 4:8 \xt Sawa Weng 31:7; Sosua 22:4\x* \v 9 Kasike, Sunbin-Got em angin im dulum elote e nanew finengdakamin ding Sabat ding emdiw mak keyemei, i ka kel fein finengdalokoliw te. \v 10 Nimtew angom? Sunbin-Got em finengdakamin dim unbiliw kunum waneng i akalem emdiw keko, aluwbamin banim kelewsomi, akalem ben kel ding kabalak kel em finengdase emdiw bikati kanelokoliw kasike.\x * \xo 4:10 \xt Kibulu 4:4\x* \v 11 Beem mongom ete alik alik nu kanelom suaem sakalaw keko, weng bo bo kesomi, kuminsiliw kawtiw imdiw kelokoluw te! Kate, nu bukeko, “Sunbin-Got em finengdakamin dim elo unuma!”, angebomi, boluwka! \v 12 Nimtew angom? Sunbin-Got em auk so finik so weng be biol atul nam emdiw kasike. E ki keko, num kulin tem akimeko, num ibolow mutuk em fukunin so, kal dim em “Kanela! Kanela!”, angbe fukunin beso, num fukunin alik alik be kilele diwyemkabe kasike.\x * \xo 4:12 \xt Efesus 6:17; Fitew Dase 1:16; 19:13-15\x* \v 13 Sunbin-Got em dukuse finik so bin angom alik alik bi ki keko, akalem kiin dim e tal kelinba kebiliw kate, kalkalanin kuw kekabiliw te. Kesomeliwi, Yesus em kawtiw ilo diwyemoke ding kabalak e, alik alik angom nukati nukalem kukuw em mongom be kilele silel kaim dim kuw kukulewokoluw te. \s1 Yesus e Nukalem Kunum Ayem Sel te. \p \v 14 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Nukalem Sunbin-Got em Min Yesus elo “Fein!”, dangbuluw kunum elo kitil kuw aluwbamoluwka! Nimtew angom? E nukalem auk so kunum ayem sel keko, abiil tikin em mutuk uneko, Sunbin-Got em mit mewso unse kasike.\x * \xo 4:14 \xt Kibulu 3:1; 10:23\x* \fig |alt="Highpriest at altar" src="HK078B.tif" size="col" ref="Kibulu 4:14" \fig* \v 15 Feinka! Nukalem kunum ayem sel be nulo kinkin ibolow fian duyembomi, “Im kitil be sukum kai!”, angeko, kilele kal kebe te. Nimtew angom? Num kak keyemkabe eisneng be elo akati kak kelewse kasike. Kate, e beem dim mitinba kese te. \v 16 Kasike kame, nu kanelom ibolow folok kukuyemkabe Sunbin-Got em mit mewso unomin finganemokoluw te! Babo! Nimtew angom? Sakik ilum ding kesomi, nu em mit mewso unuw tewe, e nulo kinkin kukuw so, ibolow folok kukuw so, bete kuw kukuyemoke kasike.\x * \xo 4:16 \xt Kibulu 10:19\x* \c 5 \nb \v 1 Sunbin-Got e kawin dim kale kel, kunum ayem sel mak akalem wiin so galmole tewe, e kal so kun so kunum nukatetew mak kuluko, mali kawtiw im dulum elote dukukabe te. Dukusomelei, kunum ayem sel be Sunbin-Got elo “Weso! Seyo!”, dangesomi, dukuliw eisneng so, sili sili nam em yan wa kolewkemin em samal beso, alik alik eisneng be Sunbin-Got em kiin dim kel aik ayem dim dukuko, dulewkabe te. \v 2 Kate, kal so kun so galmose kunum ayem sel alik alik bikati beit keko, sili sili kukuw kekabiliw kasike, i mali akokow keko, ibolow teifulukabiliw kawtiw im dulum elote akati menew ibolow kukuw kuw kukuyemkabiliw te. \v 3 Keko kasike, i mali kawtiw im sili sili nam em dulum akal, ikalem sili sili nam em dulum akal, alik alik biim dulum elote samal asomi, Sunbin-Got em aik ayem dim dukukabiliw te.\x * \xo 5:3 \xt Kunum Ayem 9:7; 16:6\x* \v 4 Mak kunum mak ki keko, akalem ibolow fukunin geleweko, “Kunum ayem sel keloki kai!”, anginba kekabe te. Kate, Sunbin-Got ete kuw sua kel galmose kunum ayem sel Alon beemdiw kame akal kunum ayem sel akalem wiin so galmokabe te.\x * \xo 5:4 \xt Aneng Kolew 28:1\x* \v 5 Beemdiw, Kulais akati akalem ibolow fukunin kuw geleweko, akalem wiin daoko, “Kunum ayem sel keloki kai!”, anginba kese te. Kate, Sunbin-Got e elo akalem wiin so galmoko, bokolewomele: \q1 “Ku nakalem Min te! \q2 Kame akate, ne kom kalew kebi te!”, \m dangse kale.\x * \xo 5:5 \xt Sim Fut 2:7\x* \v 6 Dangeko, iti weng mak bokolewomele: \q1 “Ku Melkisedek emdiw kesomi, \q2 diwkuw diwkuw kunum ayem sel kekabelew te!”, \m dangse kale.\x * \xo 5:6 \xt Sim Fut 110:4; Kibulu 6:20; 7:1\x* \v 7 Yu Kulais em kawin dim kaleem kakamele sang be atebamoliwka! E ilum sakik fian mak kuluko, amemin fian kesomi, em kiin ok mit dasomi, Sunbin-Got elo kitil kuw gaaneko, bokolewomele: “Nem kuanoki beem ilum e dokonema! Dokonema!”, dangse te. Em dangse ding dim bakate, ki keko, elo kuankemin beem dulum elote dokolewoke Sunbin-Got be akalem afak bin kukuw be atemeko, em gaanin be kiliko, elo fein dokolewse te.\x * \xo 5:7 \xt Matyu 26:36-46; Filibai 2:6-8\x* \v 8 Kasike kame, yu em kanese sang be diweko, kal keliwete: Yesus e fein Sunbin-Got em Min kate, betbet kulomin beem deiw kel Sunbin-Got e Yesus elo weng afak bin kukuw kukulewse te. \v 9 Kukulewei, em atemeko, atin kuw kal kese ding dim kabalak e, Sunbin-Got e elo akalem weng afak biliw kunum waneng alik alik im kuankemin deiw okilewko, sunsun finik so bin kulamin deiw ka kel mo koyemkabe kunum sen mongom kayak kelewse te. \v 10 Kelewsomelei, Sunbin-Got e elo kunum ayem sel Melkisedek emdiw duku kolewse te. \s1 Yom Fein Ibolow e Fasuko, Bamdakamomaka! \p \v 11 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Weng beem dulum elote weng tulun mak so mak be kate, yom ibolow fukunin e kou angei, yu nam ki keko, kilele dolon keliw kasike, nu ilum kulusomi, “Nu nono keko, yulo kilele bokoyemuw kae!”, angeko, buluw te. \v 12 Yutaka! Tiak ding bakiyemse angomi, yu Yesus elo “Fein!”, dangbiliw kunum waneng kebiliw kasike, “Yu mali akokow so biliw kawtiw im kukuyemin kunum waneng ke boliwka!”, yangbuluw kate, yukati dolon kelinba kebiliw te. Kebiliw kasike, yu kitil wanin emdiw waninba kesomi, iti aul non wanbiliw aul beliw emdiw kebiliw kasike, mali kunum waneng isik teleko, yulo iti Yesus em emisik weng angse sang be kukuyemomin telemoliwka!\x * \xo 5:12 \xt 1 Kolin 3:1-3\x* \v 13 Nimtew angom? Aul beliw im non fatmobiliw emdiw kebiliw kunum waneng yu ibolow teifuluko, ki keko, “Kukuw ken o! Wa o!”, angeko, diwinba kekabiliw kasike. \v 14 Kate, kitil wanin wanakabiliw emdiw keko, tanbeliw kunum waneng i diwkuw diwkuw “Be ken o! Wa o!”, angeko, kilele diweko, kisomeliwi, im fukunin e dolonin so kebe kasike, i kukuw ken so wa so be kilele kiol kuw diweko, kal kekabiliw kasike. \c 6 \nb \v 1 Kaneko kasike, nu kitil keko, Sunbin-Got em atin kuw fulkilas kebe kukuyemin bokoyemse weng beem dim fukuneko, ibolow tem tem kemoluwka! Kulais em emisik weng angse sang e am mutuk kaiw kun atew kebe kate kame, am alik alik moko, kolew kemoluwka! Nu kanelom iti am kaiw kun makso makso mak sanemokoluw te! Itel bate! Yu kililina! Suaem kukuyemin am kaiw kun emdiw be kanekote: \li1 Mak e, nulo kuan keyemin sili sili nam kukuw be ibiku kolewko, ibolow famdeko, Sunbin-Got em ibolow gelewin em weng e, \li1 mak e, Sunbin-Got elo “Fein!”, dangbin em weng e, \li1 \v 2 mak e, ok da koyemkemin kukuyemin em weng e, \li1 mak e, teing e mali kunum waneng im dim dukuko, auk so keyemin em weng e, \li1 mak e, kuansiliw kawtiw im iti baba teinsomeliwi, Yesus em ilo diwyemoke em weng ete te. \m \v 3 Nu diwkuw diwkuw beem dulum elote kukuyemin sang mak bakaminba kebuluw kate, Sunbin-Got e ibolow kele tewe, nu kame kukuyemin sang mak am beem atew atin kuw moko geluw te. \p \v 4 Nakunum kumel kunum waneng yu kilelbiko, boliwka! Yu Kulais em kanese eisneng fian beelo wangweng keleweko, kanelom teifuluko, “Sak fong eisneng kai!”, angbokoliw te! Itel bate! Nimin kunum waneng ite mak Sunbin-Got em ailbin atemsomi, abiil tikin alakabe Sunbin-Got em dakayembin kulusomeliwi, Sunbin-Finik e im mutuk tem telei, \v 5 i Sunbin-Got em weng ken kiskisomi, “Abal ete kai!”, angeko, sow em kilele kaim dim keloke kitil be kame akal atemiw kate, \v 6 i Sunbin-Got elo iti ibik da kolewiw tewe, i ki keko, iti ibolow famdeko, Sunbin-Got em ibolow gelewin beem deiw be nam atemsomi, gelewiw te. Nimtew angom? Biim sakok kukuw beem mongom ete i Sunbin-Got em Min be weng mileweko, elo iti ais dim sil bikilin tew kelewkabiliw kasike.\x * \xo 6:6 \xt Matyu 12:31; Kibulu 10:26-27; 1 Sion 5:16\x* \p \v 7 Yu kanekabiliw kawtiw biim dulum elote fakam weng kale kililina! Suuk e musun dim mak manbomelei, kawin be wanin ken kuw tebei, musun kayak e wanin ken kuw kule tewe, Sunbin-Got e musun beelo bamki dulewkabe te. \v 8 Kate, musun kale ais ningning so, ais sok ningning so, bete kuw gilale tewe, sukum ding gel kelei, Sunbin-Got e kawin kale yakok kelewei, e kukun tum kainoke te.\x * \xo 6:8 \xt Talfut Kese 3:17-18\x* \p \v 9 Ibolow mutuk fian keyemkabuluw nakunum kumel kunum waneng yutaka! Nu fakam weng kitil nam be bokoyemuw kate, nu kilele kal keluwete: Wanin ken gilale musun be yom kiskiw ete te. Nimtew angom? Yu fein Sunbin-Got em sunsun finik kulamin deiw ka kel kakabiliw kasike. \v 10 Feinka! Sunbin-Got e kiol kuw kukuw gelewkabe kasike, e yom ken keliw kukuw so, elo ibolow mutuk fian dulewkabiliw beem mongom ete sua kel akal, kame akal, diwkuw diwkuw mali akalem wiin so galmose kunum waneng ilo dokoyemkabiliw kukuw beso, alik alik yom kukuw be atemeko, kal kebe kasike.\x * \xo 6:10 \xt Kibulu 10:32-34\x* \v 11 Yutaka! Num ibolow fukunin fian kuw e kanekote: Yu yukalem kanekabiliw kukuw be diwkuw diwkuw gelewkabiliw kasike, Sunbin-Got em yulo “Duyemoki kai!”, yange weng beem dem so keloke ding dim kabalak e, yu elo fein kiin so walako, atemokoliw te. \v 12 Feinka! Yu kanelom gal gal kemokoliw te! Kate, yu mali yamtolo unakabiliw kunum waneng imdiw kemoliwka! I ikalem fein ibolow be aluwsomi, Sunbin-Got em ding fensiliw kasike, i em “Yulo duyemoki te!”, yangse weng beem dem be fein atemokoliw kasike. \s1 Sunbin-Got em “Kaneloki te!”, Angse em Weng te. \p \v 13 Nakunum kumel kunum waneng yu kilele ibolow fukunina! Sua kel akate, Sunbin-Got e Abalakam elo weng fawtuk ayem weng mak “Elo bokolewo yo!”, angse kate, akalem elo bakilewkabe Sunbin-Got mak banim kasike, e akalem wiin dim elo fawtuk ayem weng mak keko, \v 14 bokolewomele: \q1 “Itel fein te! Ne kulo bamki so kekemoki te. \q2 Kom muluwel dow banso banso kekemoki te.”, \m dangse kale.\x * \xo 6:14 \xt Talfut Kese 22:16-17\x* \v 15 Dangei, Abalakam e Sunbin-Got em “Kekemoki te!”, dangse weng beem dem gilaloke ding feneko, selei, fe kabalak e, e dangse eisneng be fein kuluko, atemse kale. \p \v 16 Kame yu kilele ibolow fukunina! Nimin kawtiw ite mak fawtuk ayem weng mak angiw tewe, isik ikalem wiin bakiyemkabiliw kunum mak im wiin dim kel “Itel fein te!”, angakabiliw te. Beem mongom ete im fawtuk ayem angsiliw weng be alik alik kawtiw im kiin dim e kitil nam kesomi, baniminba keloke te. \v 17 Beemdiw, Sunbin-Got e ibolow fukunomele: “Ne ilo kilele kukuyemite: Nem ‘Ne yulo fein kaneloki te!’, yangbi weng be fein dem so keloke te!”, angse kasike, e fawtuk ayem weng mak bokoko, akalem wiin dim kel “Itel fein te! Ne Abalakam em muluwel dow ilo bamki so keyemoki te!”, angse kale. Kanese kasike, alik alik nu kame kilele kal keluwete: Em ibolow fukunin be nam alwol kesomi, akalem “Kaneloki te!”, yangse weng be fein kaneloke te! \v 18 Keko kasike, Sunbin-Got em “Kaneloki te!”, angse weng so, em fawtuk ayem so weng beso, kitil nam weng alew beem mongom ete nu kilele kal keluwete: Sunbin-Got em weng be fein dem gilakabe te. Nimtew angom? Sunbin-Got e ki keko, dasuw weng akal bokolinba kekabe kasike. Beem mongom ete kunum waneng nu Sunbin-Got em mit mamyak mewso kel uneko, “Nulo dokoyema!”, dangbuluw kunum waneng nu kalaing kuw kesomi, kitil kuw moko, em nulo dokoyemoke ding fenbuluw te.\x * \xo 6:18 \xt Teing Bakamin 23:19\x* \v 19 Nukalem Sunbin-Got em nulo dokoyemoke ding fenbuluw be, talum kak em tum kitil nam atew te. Tum be mitinba keloke te. Nimtew angom? Tum be Sunbin-Got em am yol em elo wangweng kelewkabe “Atin kuw Ayem!”, angbiliw dim ka kel emdiw mo alakabe kasike.\x * \xo 6:19 \xt Kunum Ayem 16:2-3\x* \p \v 20 Kame yu kilele kililina! Yesus e Melkisedek emdiw keko, nam banime kunum ayem sel kekabe te. Kesomi, num abin kuluko, emisik uneko, am yol beem “Atin kuw Ayem!”, angbiliw dim kawtem elote unse te. \c 7 \s1 Melkisedek em Sang te. \m \v 1 Yu abiil tikin kel alakabe Sunbin-Got em kunum ayem sel kesomi, Salem abiw mutuk fian em emisik kamok fian kese Melkisedek em sang kale kililina! Sua kel akate, Abalakam em uneko, mali emisik kamok fian iso ganesomi, ilo kuiaw tum keyemeko, iti akalem am unse ding dim bakate, Melkisedek be Abalakam em fukun teleko, bamki so weng fian mak dulewse kale.\x * \xo 7:1 \xt Talfut Kese 14:17-20\x* \v 2 Beem ding dim bakate, Abalakam e mali kamok fian biim on kisol mesesem banban mak dakalu kubul de telse eisneng alik alik be kuluko, king kel amen amen dukuko, makmak anung be Melkisedek elo dulewse kale. \p “Melkisedek”, dangsiliw wiin beem mongom e kanekote: “Kiol Kuw Kukuw Kekabe Kamok Fian” ete te. Akalem dangenaliw wiin mak e “Salem Abiw Mutuk Fian beem Kamok Fian” ete te. Wiin beem mongom e kanekote: “Ibolow Menew Kukuw beem Kamok Fian” ete te. \v 3 Kunum beem auk so, alew so, awalik kumel iso, akalem auk dukusu ding beso, akalem kuanse ding beso, alik alik be banim te. Kasike, e Sunbin-Got em Min Kulais akatew keko, diwkuw diwkuw alakabe kunum ayem sel beemdiw kebe te.\f + \fr 7:3 \ft 7:3 Kal kawtiw i weng beem mongom e bokolomeliw: “Sunbin-Got em fut ayem beem tem e Melkisedek em dulum elote weng gel mak bokolinba kelomelei, auk so, alew so, em kunum mongom iso, alik alik biim wiin be fut tem ka kel dukulinba kesiliw te.” angakabiliw te.\f* \p \v 4 Kame, yu Melkisedek em wiin fian be atemina! Isalael kawtiw num emisik kunum mongom Abalakam be maka im on kisol mesesem takalu kubul de talse eisneng alik alik beem anung makmak kuluko, Melkisedek elo dulewse kale. \v 5 Kate, alik nu Sunbin-Got em sawa weng fut tem be teing bokoko, atemuwete: Elibai kunum mongom beem muluwel dow ite kuw Sunbin-Got em am yol em kunum ayem sel so, beem afak kunum so kekabiliw kasike, mali Abalakam em muluwel dow kebiliw kawtiw i mesesem eisneng kulukabiliw alik alik be teing bokoko, king kel anung be dukusomi, anung makmak be Elibai em muluwel dow biilo duyemkabiliw te.\x * \xo 7:5 \xt Teing Bakamin 18:21\x* \v 6 Kate, Abalakam e Elibai im angin kelinba kese kunum Melkisedek beelo akalem eisneng king kel em anung makmak dulewse kale. Dulewsomelei, e Sunbin-Got em bamki so kelewse kunum Abalakam beelo akati bamki so kelewse kale. \v 7 Kate, alik nu kilele kal keluwete: Mali ilo bamki so keyemkabiliw kawtiw im wiin e fian keko, mali bamki so weng kulukabiliw kawtiw biim wiin bakiyemkabiliw kasike, Abalakam em wiin e Melkisedek em wiin afak ke alenale kale. \v 8 Keko beli, nukati atemuwete: Elibai em muluwel dow i mali Isalael kawtiw im mesesem eisneng king kel dukukabiliw em anung makmak kulukabiliw te. Kulukabiliw kate, deiw mak ding mak kabalak e, alik alik i fein kuankabiliw kate, Melkisedek beem dulum elote nu kililuwete: E finik so be te. \p \v 9 Sang kaleem mongom mak e kanekote: Abalakam em akalem mesesem mesesem eisneng beem king kel anung makmak kuluko, Melkisedek elo dulewse ding dim kabalak e, Abalakam so, em Isalael kawtiw im anung king kel kulukabe awalik Elibai eso, akalem muluwel dow iso, alik alik bi bongguko, makmak emdiw keko, king kel anung be dulewsiliw kale. \v 10 Nimtew angom? Ka em ding dim kabalak e, Abalakam em awalik Elibai be talfut kelinba kese kate, e akalem awalik Abalakam eso fewtokolin emdiw kesomelei, Abalakam e em dulum elote keko, kanese kasike. \s1 Kikis Kunum Ayem Sel Mak em Weng te. \p \v 11 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Sua kel akate, Sunbin-Got e akalem kukuyemin weng be Moses em teing dim dukulewei, e weng be Isalael kawtiw ilo duyemse kale. Duyemei, i kukuyemin weng be geleweko, Elibai em mulkis kumel Alon em muluwel dow i am yol beem aluwbamin kunum kesiliw kale. Kesomeliwi, kunum bi am yol em aluwbamin be fein aluwkabiliw kate, kanekabiliw beem dulum elote i ki keko, mali kawtiw ilo Sunbin-Got em kiin dim e atin kuw kiol kuw kawtiw kelinba kesiliw te. Kaneko kasike, Sunbin-Got e mali kunum mak am yol em aluwbamin kunum Alon em muluwel dow kelinba kesomi, sak Melkisedek akatew kebe kunum mak galmoko, kolewse te. \v 12 Galmoko, kolewse kasike kame, mali kunum mak Alon em mulkis kumel kelinba kunum mak Alon em muluwel dow im abin beelo kulukabe te. Kaneko kasike kame, kikis kukuyemin weng mak suaem kukuyemin weng beem abin be kulukabe te. \v 13 Kikis kukuyemin weng beem dulum elote angakabe kunum be Elibai beem muluwel dow kelinba kebe kate, nanew kunum mongom em muluwel dow i am yol beem aluwbamin nam aluwbamiw kunum waneng im mulkis kese kasike. \v 14 Yu kililina! Nukalem Kamok Fian e Suda kunum mongom em mulkis kese kate, Suda kawtiw im dulum elote Moses e “Yu am yol em aluwbamin aluwboliwka!”, anginba kese kale.\x * \xo 7:14 \xt Aisaya 11:1; Matyu 2:6; Fitew Dase 5:5\x* \p \v 15 Yu kilele ibolow fukunina! Melkisedek emdiw kunum ayem sel kebe kunum be fein talse kasike kame, kikis kukuyemin em suaem kukuyemin weng beem abin kuluse sang be nu kilele atemeko, “Feinka!”, dangbuluw te. \v 16 Nimtew angom? Talse kunum ayem sel be suaem kukuyemin em weng ki kesomi, Elibai em mulkis kelinba kese kate, akalem sunsun finik so bin beem kitil e, e kunum ayem sel kikis kese kasike. \v 17 Beem dulum elote Sunbin-Got em fut ayem tem be bokolomele: \q1 “Ku Melkisedek emdiw kesomi, \q2 diwkuw diwkuw kunum ayem sel ke alakabelew te!”, \m angse kale.\x * \xo 7:17 \xt Sim Fut 110:4\x* \v 18 Kaneko kasike, nu atemuwete: Suaem kukuyemin weng be kitil banim kesomi, ki keko, nulo kilele dokoyeminba kebise kasike, Sunbin-Got e kukuyemin be kolewse te. \v 19 Feinka! Suaem kukuyemin weng be ki keko, kilele dokoyeminba kese kate, nu Sunbin-Got em mit mewso unomin deiw kikis mak atemkabuluw te.\x * \xo 7:19 \xt Kibulu 9:9\x* \v 20 Nimtew angom? Sunbin-Got e suaem mali kunum ayem sel biim dulum elote fawtuk ayem weng mak bokoyeminba kese kate, \v 21 e Kulais em dulum elote fawtuk ayem weng mak bokoko, bokolomele: \q1 “Kamok Fian e fawtuk ayem weng mak bokoko, \q2 iti nam alwol kele kitil weng mak bokolomele: \q1 ‘Diwkuw diwkuw kunum ayem sel kebelew te!’”, \m angse kasike.\x * \xo 7:21 \xt Sim Fut 110:4; Kibulu 5:6\x* \v 22 Angse weng be Sunbin-Got e Yesus em dulum elote angse kasike kame, nu Kulais em dim ete suaem kulusuluw bakilewkabe kitakamin weng be fein kulukabuluw te.\x * \xo 7:22 \xt Kibulu 8:6; 12:24\x* \p \v 23 Kikis kitakamin weng beem weng mak so mak kanekote: Suaem ding dim kabalak e, kunum ayem sel banban bi sukum ding kuw kebisiliw te. Nimtew angom? I kal so kun so kunum kesomi, kuansiliw kasike. Beem mongom ete iti mali kunum mak kuansiliw kunum biim abin kulukabiliw te. \v 24 Kate, Yesus Kulais e sunsun finik so keko, diwkuw diwkuw kunum ayem sel em aluwbamin be aluwkabe te. \v 25 Aluwkabe kasike kame, nimin kunum waneng ite mak elo dakalalomeliw: “Sunbin-Got em mit unomin deiw nulo kukuyema!”, dangbiliw tewe, e ilo kilele dokoyemeko, im kuankemin deiw kakabiliw deiw be fein bul gewsi belei, okileweko, sunsun finik so kulamin em deiw ka kel mo koyemkabe te. Nimtew angom? E sunsun finik so bomelei, diwkuw diwkuw num abin kulusomi, Sunbin-Got elo “Ilo dokoyema! Dokoyema!”, dangakabe kasike.\x * \xo 7:25 \xt Ulom 8:34\x* \p \v 26 Feinka! Kunum ayem sel bete kuw ki keko, nulo kilele dokoyemkabe te. Nimtew angom? E Sunbin-Got akalem wiin so amkose kunum kesomi, sen so banim kelei, sili sili nam kukuw em mit mewso kelinba kelei, sili sili kukuw gelewkabiliw kawtiw ikati em mit mewso uninba keliwi, akalem wiin fian be atin kuw fian katiw elo uneko, abiil tikin bakilewkabe kasike. \v 27 Suaem kunum ayem sel alik alik i ikalem sili sili kukuw akal, mali kawtiw im sili sili nam kukuw akal, alik alik biim sili sili nam kukuw beem mongom ete mak ding mak mak ding mak diwkuw diwkuw samal banban mak ansomi, aik ayem dim dukulewsomi, Sunbin-Got elo dukalewaliw kate, Yesus e biimdiw kelinba kese te. E makmak ding ete kuw akalem finik so bin be alik alik sili sili nam angom beem mongom ete samal emdiw aik ayem dim kel dukuko, Sunbin-Got elo dulewse te.\x * \xo 7:27 \xt Kibulu 5:3\x* \v 28 Emisik fitewse kukuyemin weng be sili sili kukuw gelewkabiliw kunum ayem sel im galmo kemin deiw be kukuyemse kate, Sunbin-Got em emteben fitewse fawtuk ayem weng be atin kuw sen so banim Sunbin-Min elo galmoko, elo diwkuw diwkuw mo kolewkabe te. \c 8 \s1 Kikis Kitakamin Weng mak em Weng te. \p \v 1 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Nukalem yangakabuluw beem kak weng e kanekote: Kaneko beemdiw kunum ayem sel mak num dulum elote kebe te. E abiil tikin em Emisik Kamok Fian em teinkemin abin ayem beem kitil so yuk dulum elote tein alakabe te. \v 2 Ka kel e, e fein am yol em kunum ayem sel em aluwbamin aluwkabe te. Fein am yol be mak kal so kun so kunum mak ite gelinba kesiliw kate, Kamok Fian akalem ete gese te. \v 3 Keko beli, kunum ayem sel alik alik im aluwbamin beem dulum elote i samal anko, dukuko, mesesem mesesem eisneng akati kuluko, alik alik be aik ayem dim ka kel Sunbin-Got elo dulewkabiliw te. Kaneko kasike, nukalem kunum ayem sel bakati mesesem eisneng mak Sunbin-Got elo dulewse te. \v 4 E kawin dim kale kel alakabe tew tewe, e ki keko, kunum ayem sel em aluwbamin aluwbaminba kebe te. Nimtew angom? Sunbin-Got em kukuyemin weng gelewkabiliw kunum ayem sel i kawin dim kale kel bomi, samal anko, aik ayem dim ka kel Sunbin-Got elo dulewkabiliw kasike. \v 5 Kate, kunum ayem sel bi abiil tikin em fein am yol beem takak kiskiw emdiw gesiliw am yol dim ka kel kuw aluwkabiliw bakate. Nimtew angom? Moses em am yol gelomin memen kese ding dim bakate, Sunbin-Got e elo bokolewomele: \q1 “Ku kilelbiko, bolewka! Am yol gelokolew be atin kuw kukukemsi em am yol bakatetew keko, gelolewka!”, \m dangse kasike.\x * \xo 8:5 \xt Aneng Kolew 25:40; Kolosi 2:17; Kibulu 9:23\x* \v 6 Kaneko beli, Yesus em kuluse aluwbamin be mali kunum ayem sel im aluwbabiliw aluwbamin be bakilewkabe te. Nimtew angom? Sunbin-Got e kunum waneng nulo “Kaneyemoki te!”, yangse weng beem dulum elote akalem tele, kunum waneng num tele, alik alik num dulum elote mutuk kunum Yesus beem dim ete kitakamin weng kikis mak dukuse kasike. Kitakamin kikis be emisik ding em kulusuluw “Kaneyemoki te!”, yangse weng beem dukuse kitakamin beelo atin kuw bakilewkabe kasike.\x * \xo 8:6 \xt Kibulu 7:22\x* \p \v 7 Nakunum kumel kunum waneng yu kilele ibolow fukunina! Emisik kulusuluw kitakamin weng beem aluwbamin be atin kuw ki kele tewe, ibik ete talse kitakamin weng kikis mak em abin kulinba keloke tew te. \v 8 Kate, suaem kitakamin weng be atin kuw ki kelinba kese kasike, Sunbin-Got e bokolomele: \q1 “Kamok Fian ne bokolomeli: \q2 ‘Deiw mak ding mak kabalak e, \q2 Ne kitakamin weng kikis mak Isalael kawtiw iso, \q2 Suda kawtiw iso, mo koyemoki te.\x * \xo 8:8 \xt Selemaya 31:31-34\x* \q1 \v 9 Kitakamin weng kikis be awalik kumel im sua kel duyemsi emdiw bate. \q2 Suaem ding kabalak e, ne im teing bingeko, Isiw aneng fian elote yemde talsi kate, \q2 i kitakamin weng beelo sakalaw keko, weng bo bo kelewsiliw kasike, \q2 nakati ilo sak ibikuyemsi te. \q1 \v 10 Isalael kawtiw ilo duyemoki kitakamin weng kikis be kanekote: \q2 Yu Kamok Fian nakalem weng kale kililina! \q2 Beem ding dim kabalak e, nem kukuyemin weng be yom ibolow fukunin dim ka kel dukusomi, \q2 yom ibolow tem ka kel fut emdiw boyemoki te. \q1 Boyemsomi, ne yukalem Sunbin-Got kelii, \q2 yu nakalem fein kunum waneng kebokoliw te. \q1 \v 11 Beem ding dim kabalak e, mali kunum waneng mak i mali ilo nem weng be nam kukulew kukulew kemiw te. \q2 I mali kunum waneng ilo akati ‘Yu Kamok Fian elo kal keloliwka!’, yangeko, nam ange ange kemiw te. \q1 Nimtew angom? Wiin banim baluw kawtiw so, wiin so kebiliw kawtiw iso, alik alik makuw keko, nelo kilele dolon kelokoliw kasike. \q1 \v 12 Feinka! Ne ibolow folok keyemsomi, im wa kukuw kekabiliw be sak misim kuw kulu koyemsomi, \q2 im sili sili nam kekabiliw be atin kuw ibolow fukuninba kemoki te.’, angbi te.”, \m angse kale. \p \v 13 Beem weng kale kel Sunbin-Got e kitakamin weng kikis mak em sang yangse kasike, nu beem mongom ete kilele kal keluwete: Emisik kitakamin weng be ming kese kasike, em kitil e banimomin kebe te. Kelei, sukum ding kuw kesomelei, e atin kuw banimoke te. \c 9 \s1 Kaim Buselemin em Aluwbamin em Weng te. \p \v 1 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Emisik kulusuluw kitakamin weng bakati kawin dim kaleem am yol gemin so, em dim kel kiol aluwbamin em kukuw beso, alik alik be kukuyemkabe te.\x * \xo 9:1 \xt Aneng Kolew 25:23-40; 26:1-30\x* \v 2 Gesiliw am yol beem dulum elote angse weng be kanekote: I kanis daung kanel daung am yol fokong tem matem mak gesiliw te. Emisik fokong matem em wiin e “Am Ayem te!”, dangsiliw te. Am atuk ka kel e, ailbin ayem so, belet wanin ayem deeko, wanin beem tikin dukukemin dim beso, alik alik eisneng be dukukemaliw te. \v 3 Fokong tem matem dim ka kel e, ilim mak “Atin kuw Ayem!”, dangenaliw dim elo awet keko, alenale te.\x * \xo 9:3 \xt Aneng Kolew 26:31-33\x* \v 4 Beemteben fokong beem kawtem e, aik ayem so, bokil ayem beso, duku kemaliw te. Aik ayem beem dim e, i kual so, mali kamge takfol so eisneng beso, alik alik eisneng be dukuko, Sunbin-Got em dulum elote ais daliwi, e beem kamge be kimulew kemale te. Beli, bokil ayem beem beleng beleng angom be gol so kait kait kelewko, kasi kolewsiliw te. Bokil ayem beem tem ka kel e, i alemsal eisneng mak dukusiliw te. \li1 Mak e, gol so kailko, em tem ka kel Mana wanin dukusiliw em sen e, \li1 mak e, kunum ayem sel Alon em ais atansinse tokfol e, \li1 mak e, Sunbin-Got akalem sawa weng king kel weng em dim fut bose tum ete te.\x * \xo 9:4 \xt Aneng Kolew 16:1-33\x* \m \v 5 Bokil ayem beem tikin dim e, Sunbin-Got em yemdakamin finik “Kelubim\f + \fr 9:5 \ft “Kelubim” e Kibulu im weng sin ete te.\f*” alew im kiskiw takak mo koyemiwi, i ikalem bel so bokil ayem beem tikin be kasi kolew alenaliw te. Tikin beem wiin e “Sunbin-Got e kunum waneng ilo ibolow folok kukuw kukuyemkabe te.”, dangenaliw te. \m Kate kame, nu mesesem mesesem eisneng alik alik beem dulum elote nam kilele silel bokoyemuw te.\x * \xo 9:5 \xt Aneng Kolew 25:18-22\x* \p \v 6 Keko beli, Sunbin-Got em am yol kunum ayem em afak kunum i diwkuw diwkuw emisik am fokong kawtem uneko, ka kel e, ikalem aluwbamin be aluwbameliw te.\x * \xo 9:6 \xt Teing Bakamin 18:2-6\x* \v 7 Kate, emteben am atuk fokong kawtem elote kunum ayem sel ete kuw mak itol mak itol em makmak ding ete kuw samal kaim so kawtem unesomi, ka kel akalem so, kawtiw iso, alik alik biim akokow keko, sili sili nam kesiliw kukuw beem dulum elote samal kaim be buseleko, Sunbin-Got elo dukalewale te.\x * \xo 9:7 \xt Kunum Ayem 16:2-34\x* \v 8 Kanekabiliw kukuw beem dulum elote Sunbin-Finik e nulo kilele kukuyemete: Emisik am yol beem bise ding dim kabalak e, am yol beem “Atin kuw Ayem!”, dangenaliw anung dim kawtem elo unomin deiw mak banim keko, kaim dim fitew kelinba ke alenale te. \p \v 9 Emisik am yol be, ibik em kaneloke sang em fakam weng ete kuw te. Nimtew angom? Am yol beem aluwbamin kunum im mesesem mesesem eisneng kuluko, Sunbin-Got elo “Weso! Seyo!”, dangenaliw kukuw so, im samal anko, sili sili em dulum elote aik ayem dim duku kemaliw kukuw beso, kukuw alik alik be ki keko, kawtiw im ibolow fukunin be kilele dokoyeminba kemale kasike. Feinka! I beem dulum elote ki keko, “Nu sen so banim keko, Sunbin-Got eso fein ibolow ki makmak kebuluw kai!”, angeko, nam angiw te.\x * \xo 9:9 \xt Kibulu 10:1-2\x* \v 10 Keko beli, emisik kukuyemin weng be wanin wanomin eisneng so, ok kuamin eisneng so, alik alik kal dim em eisneng beem dulum elote kuw weng so kekabe te. Kate, deiw mak ding mak kabalak e, Sunbin-Got e suaem alik alik eisneng angom be kilele kiol kuw kelewoke te. \p \v 11 Nimtew angom? Nukalem kunum ayem sel Kulais e teleko, nulo kilele sunsun finik so kulamin em deiw ka kel mo koyemse kasike. E kawin dim kaleem kun so kal so kawtiw im teing dim gelinba kesiliw abiil tikin alakabe beem am yol kawtem elo unse te. \v 12 Kate, e meme so, bulmakao so, samal mali mak im kaim kuluko, kawtem elo uninba kese te. Babo! E makmak ding kuw akalem kaim so de uneko, beem mongom ete diwkuw diwkuw nukalem unakabuluw kuankemin deiw be goto kelewsomi, nulo sunsun kulomin beem deiw ka kel mo koyemse te. \p \v 13 Sunbin-Got em emisik sua kel duyemse kukuyemin weng beem dulum elote kunum waneng im kal anggil e Sunbin-Got em kiin dim kel sen so keko, ninik keliw tewe, am yol kunum ayem sel beem afak kunum i meme so, bulmakao imok so, mali samal biim kaim be kulusomi, bulmakao yanggus mak aneko, ais daliw em kiw beso, bonggusomi, kunum waneng biim sen so keyemse kal anggil beem dim elote songsong keyemeko, biim ninik be kulu koyem kemaliw te.\x * \xo 9:13 \xt Kunum Ayem 16:15-16; Teing Bakamin 19:9,17-19; Kibulu 10:4\x* \v 14 Kulu koyem kemaliw kate, Kulais em buselse kaim be samal im buselsiliw kaim beelo bakilewkabe te. E kunum waneng im kulin mutuk tem em ibolow fukunin ninik sen so be atin kuw alik alik ging koyemkabe kasike. Nimtew angom? Kulais e sen so banim kese kate, sunsun alakabe Sunbin-Finik e Kulais elo kitil kelewei, e aik ayem dim dukukabiliw samal emdiw keko, akalem kaim buseleko, Sunbin-Got elo dulewse kasike. Beem mongom ete nu kame suaem kilele finik so duyeminba kukuyemin weng be nam gelewuw kate, num ibolow fukunin be ki keko, finik so bin Sunbin-Got em wiin be kilele daolew kekabuluw te.\x * \xo 9:14 \xt 1 Fita 1:18-19\x* \p \v 15 Kaneko kasike, Kulais e kitakamin weng beem mutuk kunum kese kasike, Sunbin-Got akalem wiin so galmoko, “Yu sunsun finik so bin kulokoliw te!”, yangse kunum waneng biilo fein finik so bin duyemei, i sunsun kuw abiil tikin kel bokoliw te. Nimtew angom? Kulais e kuanse kasike, emisik kitakamin weng beem afak bomi, sakalaw keko, weng bo bo kelewkabiliw kunum waneng biim yan wa bakati kuluko, banim kelewse kasike. \p \v 16 Nakunum kumel kunum waneng yu fakam weng kale kilele ibolow fukunina! Nimin kunum waneng ite mak kuanomin kebomi, ikalem mesesem eisneng beem dulum elote amen amen keeyemomin ibolow keliw tewe, i ikalem ibolow fukunin be kitakamin weng fut tem ka kel bokabiliw te. Keko beli, im kuanokoliw ding dim kabalak e, mali mesesem mesesem eisneng kulokoliw kawtiw bi kitakamin weng be geleweko, fan em mesesem eisneng be fein kulukabiliw te. \v 17 Feinka! Kitakamin weng be bosiliw kunum bi kuaniw tewe, im fut tem bosiliw weng be dem so keloke kate, im finik so kuaninba keko, biliw ding dim kabalak e, kitakamin weng be kitil banim atew kekabe te. \p \v 18 Beemdiw, Sunbin-Got em emisik dukuse kitakamin weng beem kitil akati kuaneko, kaim buselsiliw beem mongom ete kuw kitil keko, dem so kemale te. \v 19 Keko beli, Moses e alik alik kawtiw im kiin dim e Sunbin-Got em kukuyemin weng so, em sawa weng so, alik weng be bakayemale te. Bokoyemsomi, ibik ete, bulmakao so, meme so anko, kitakamin weng beelo dawkitilmose te. Dawkitilmolomin beem mongom ete e ais kon isow kon so, siwsiw kalim olol nam beso, mesesem mesesem eisneng be kuluko, samal biim kaim be so, ok so, bongguse ok sen tem ka kel ok bubulow kelewsomi, kitakamin weng fut akal, kawtiw ikal, alik alik biilo songsong kuw keyemeko, im dim busel dayemse kale.\x * \xo 9:19 \xt Aneng Kolew 24:6-8\x* \v 20 Busel dayemsomelei, e bokoyemomele: \q1 “Kaim busel dayembi beem mongom ete Sunbin-Got akalem ete kitakamin weng beelo yom gomet elote yamkitilmokabe te.”, \m yangse kale. \p \v 21 Beemdiw, Moses e kaim be kuluko, am yol beso, am yol beem mesesem eisneng kawtem alakabe beso, alik alik be makuw songsong kuw keleweko, busel dalewse kale.\x * \xo 9:21 \xt Kunum Ayem 8:15,19\x* \v 22 Nimtew angom? Sunbin-Got em kiin dim e kiol kuw keemin beem dulum elote kukuyemin sawa weng be nulo kaleyemete: Mewso alik alik mesesem mesesem eisneng angom be kaim ete kuw iti kiol kuw keyemkabe kasike. Feinka! Kaim buselinba kele tewe, Sunbin-Got e sili sili nam kukuw bakati kulu koyeminba kekabe te.\x * \xo 9:22 \xt Kunum Ayem 17:11\x* \s1 Kulais em Kaim Buselse em Mongom em Weng te. \p \v 23 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Kawin dim kaleem am yol be sak abiil tikin katem em kiskiw takak ete kuw kate, kawtiw i kaneko aluwbamin be kesomi, am yol beem alik alik eisneng be Sunbin-Got em kiin dim e kiol kuw kemaliw te. Kate, abiil tikin katem em am yol be kawin dim kaleem am yol atew ba kate, fein dem so auk so kebe kasike, samal im kaim e ki keko, mesesem be Sunbin-Got em kiin dim e kilele kiol keyeminba kekabe te.\x * \xo 9:23 \xt Kibulu 8:5; 10:1\x* \v 24 Feinka! Abiil tikin ka kel alakabe am yol be fein dem so, auk so, keko, sak kiskiw takak kuw ba kasike, Kulais e kawin dim kaleem kal so kun so kawtiw im teing dim gelewsiliw am yol beem kawtem elo uninba kese kate, e abiil tikin kawtem elo uneko, Sunbin-Got eso mewso bomi, nulo sunkuw dokoyemkabe te. \p \v 25 Itol mak itol mak em makmak ding kabalak e, kawin dim kaleem kunum ayem sel i ikalem kaim so de uninba kemaliw kate, i samal ansomi, samal biim kaim kuluko, am yol mutuk “Atin kuw Ayem!”, dangsiliw fokong kawtem kalo uneko, kaim be Sunbin-Got elo dukalewaliw te. Kate, Kulais e imdiw kanelinba kese te. E makmak ding kuw akalem kaim kuluko, “Atin kuw Ayem!”, angbiliw mutuk kalo de unse te. \v 26 Akalem ete mali biimdiw banban ding am yol mutuk kawtem elo une tewe, talfut kese ding elote teleko, kameem ding dim bakate, Kulais e tulun kuw iti betbet kuluko, num sili sili nam beem dulum elote akalem kaim buseloke tew te. Kate, suaem ding alenale ding dim banimeko, kame fefe ding kele ding dim bakate, Kulais e makmak ding kuw kawin dim kale kel teleko, akalem kaim buselko, nukalem sili sili kukuw beem yan wa kulomin deiw be atin kuw banim kelewse te.\x * \xo 9:26 \xt Kibulu 10:10\x* \p \v 27 Yu kililina! Alik alik nu makmak ding kuw kuaneko, Sunbin-Got em diwyemin dim kalo unokoluw te. \v 28 Beemdiw, Kulais akati makmak ding kuw kuaneko, beem dulum elote kawtiw alik alik im sili sili kukuw beem yan wa be kulu koyemse te. Kate, akalem emteben toloke ding dim kabalak e, e num sili sili nam kekabuluw beem yan kulomin em dulum elote iti nam tele te. Itel bate. Beem ding dim kabalak e, e teleko, kunum waneng elo “Kamok Fian kutaka! Ku fongate akate toloka!”, dangeko, em ding fenkabiliw kunum waneng biilo sunsun finik so bin dukayem beem mongom ete toloke te. \s1 Sili Sili Kukuw em Yan Wa beem Kulomin Deiw Kasise em Weng te. \c 10 \p \v 1 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Moses em kaleyemse sawa weng be sow em fein dem so auk so keloke eisneng beem kiskiw takak ete kuw te. Kasike, itol mak itol mak diwkuw diwkuw samal anko, aik ayem dim ka kel dukuko, mali im sili sili nam beem dulum elote Sunbin-Got elo dulewkabiliw kukuw beem mongom ete kukuyemin be ki keko, Sunbin-Got em wiin daolewkabiliw kawtiw ilo akalem kiin dim e kilele kiol kuw sen so banim kelinba kekabe te. \v 2 Kukuw be kawtiw biilo Sunbin-Got em kiin dim e fein kilele kiol kuw kele tewe, kawtiw i ikalem ibolow tem ka kel “Nu sen so banim kebuluw kai!”, angeko, samal im kaim so sili sili nam em yan wa kulu kolewomin kukuw beso, alik alik be atin kuw kolewkabiliw tew te. \v 3 Kate, kukuw beem mongom ete kawtiw i ikalem sili sili ibolow kukuw kelewsiliw be diwkuw diwkuw iti ibolow fukuneko, kilele akokow kelinba kelewkabiliw kasike. \v 4 Nimtew angom? Bulmakao imok so, meme so, samal alik alik biim kaim be ki keko, sili sili kukuw beem yan wa be kilele nam kulu koyemkabe kasike.\x * \xo 10:4 \xt Kibulu 9:13\x* \v 5 Beem dulum elote Kulais em kawin dim kaleelo talse ding dim kabalak e, e bokolomele: \q1 “Sunbin-Got kutaka! Ku samal ansomi, aik ayem dim dukuko, kulo dukemkabuluw beem kukuw so, \q2 mesesem eisneng kom mit de teleko, kulo dukakemin beem kukuw so, \q2 kukuw alik alik be ibolow kelinba kekabelew te. \q1 Kate, ku nakalem kal dim be memen kenemselew te.\x * \xo 10:5 \xt Sim Fut 40:6-8\x* \q1 \v 6 Feinka! Samal anko, aik ayem dim ka kel dukuko, atin kuw kainsomi, Sunbin-Got kulo, dukakemkabiliw kukuw so, \q2 mali sili sili nam beem mongom ete samal anko, yan wa kulu kolewkemin beem kukuw beso, \q1 kukuw alik alik be ku ibolow kelewinba kekabelew te. \q1 \v 7 Kasike ne bokolomeli: \q2 ‘Ne teleko, nem dulum elote angeko, sua kel fut ayem tem ka kel bosiliw em weng so, kom ibolow fukunin beso, alik alik be kilele gelewomin talsi te.’, angsi te.”, \m angse kale. \v 8 Emisik ding dim kabalak e, Kulais e kukuyemin sawa beem “Yu kanelina!”, yangse weng beem dulum elote Sunbin-Got elo bokolewomele: \q1 “Ku samal ansomi, aik ayem dim dukuko, kulo dukakemkabuluw em kukuw so, \q2 mesesem eisneng kom mit de teleko, kulo dukakemin beem kukuw beso, \q1 Samal anko, aik ayem dim kel dukuko, atin kuw kainsomi, kulo, dukakemkabiliw kukuw beso, \q2 mali sili sili nam beem mongom ete samal anko, yan wa kulu kolewkemin beem kukuw beso, \q1 alik alik kukuw be ku ibolow kelinba kekabelew te.”, \m angse kale.\x * \xo 10:8 \xt Kibulu 10:5-7\x* \v 9 Angeko, iti weng mak so mak bokolomele: \q1 “Ne kom ibolow fukunin be gelewomin talsi te.”, \m angse kasike, e emisik kukuw be banim kelewei, kikis kukuw mak emisik beem abin kuluse te. \v 10 Kaneko kasike, Yesus Kulais e Sunbin-Got em fukunin be geleweko, num sili sili nam beem mongom ete makmak ding ete kuw akalem ete aik ayem dim ka kel dukulin tew keko, akalem kal dem be samal atew Sunbin-Got elo dulewse te. Dulewsomi, nulo diwkuw diwkuw Sunbin-Got em wiin so galmose te.\x * \xo 10:10 \xt Kibulu 9:12\x* \p \v 11 Keko beli, yu am yol aluwkabiliw kunum im aluwbamin be diw atemina! I diwkuw diwkuw yol am kawtem kel samal anko, aik ayem dim ka kel Sunbin-Got elo dulewkabiliw kate, im kanekabiliw kukuw be, sili sili kukuw em yan wa be atin kuw banim kelewinba kekabe te.\x * \xo 10:11 \xt Aneng Kolew 29:38\x* \v 12 Kate, Kulais e makmak ding ete kuw, num sua kel akal, sow akal, diwkuw diwkuw kekabuluw sili sili nam alik alik beem mongom ete aik ayem beem aluwbamin atew keko, kame Sunbin-Got em auk so yuk teing ka kel teinko, alakabe te. \v 13 Ka kel e, e Sunbin-Got em weng “Ku kame ding feneko, ne kom maka bi kom yan bin dil keyemeko, kom afak duloki te.”, dangse weng beem fein dem keloke ding feneko, alakabe te.\x * \xo 10:13 \xt Sim Fut 110:1\x* \v 14 Nimtew angom? Makmak ding ete kuw, e akalem ete samal emdiw Sunbin-Got elo dulewei, alik alik Sunbin-Got em wiin so galmoko, koyemse kunum waneng nulo beem deiw ete atin kuw kiol sen so banim kunum waneng keyemse kasike. \p \v 15 Yu Sunbin-Finik em nulo bokoyemse weng kale kililina! E kiinwalako, nulo weng mak bokoyemomele: \q1 \v 16 “Kitakamin weng kikis iso dukuyemkabi be kanekote: \q2 Yu Kamok Fian nem weng kale kililina! \q2 Beem ding dim bakate, nem kukuyemin weng be yom ibolow fukunin dim ka kel duyemsomi, \q2 yom ibolow tem ka kel akal fut emdiw boyemoki te.”, \m angeko,\x * \xo 10:16 \xt Selemaya 31:33; Kibulu 8:10\x* \v 17 iti weng mak so bokoyemomele: \q1 “Im sili sili nam kekabiliw be atin kuw ibolow fukuninba kemoki te.”, \m angse kale.\x * \xo 10:17 \xt Selemaya 31:34\x* \v 18 Angse kasike, yu kilele ibolow fukunina! Sunbin-Got e mali kunum waneng num sili sili kukuw kekabuluw be fein kulu koyeme tewe, nu kanelom sili sili beem yan wa kulu koyemeko, kaim buselemin deiw tikin mak fenokoluw te! \s1 Sunbin-Got em Mit Mewso elo Keluma! \p \v 19 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yesus e num gomet elote kuanse kasike, nu beem kaim buselse beem dulum elote kame ibolow kalaing kuw keko, finganinba kesomi, abiil tikin katem em am yol beem fokong kawtem “Atin kuw Ayem!”, dangsiliw kawtem elo unuma!\x * \xo 10:19 \xt Kibulu 4:16\x* \v 20 Kawtem elo unomin finik so bin duyemkabe deiw kikis be Kulais ete akalem kaim so wankese te. Nimtew angom? Em kal anggil kalat finggelse ding dim bakate, em kal be kiskiw emdiw kanese kasike. Kiskiw be kanekote: Sunbin-Got em am yol beem fokong kawtem alew biim awet kolewkabe ilim fian be akalem kal emdiw keko, bakati kalat finggelsomelei, Sunbin-Got em mit mewso unomin deiw bususe kasike.\x * \xo 10:20 \xt Matyu 27:51\x* \p \v 21 Yutaka! Nu kunum ayem fian sel so buluwi, e nulo kilele yetemkabe kasike, \v 22 nu kanelom ibolow tem tem keko, finganeko, “E ki keko, nulo fein dokoyemoke sako?”, angeko, neknek kemokoluw te! Babo! Nimtew angom? E nukalem sen so keko, Sunbin-Got eso ibolow ki kelinba ibolow fukunin be akalem kaim so songsong busel dayemeko, banimsomi, nulo Sunbin-Got em kiin dim e kiol kuw sen so banim kunum waneng keyemse kasike. Keko beli, nukalem kal anggil akal ok ati so kuayemin tew kese te.\x * \xo 10:22 \xt Kunum Ayem 8:30; Esekiel 36:25; Efesus 5:26\x* \p \v 23 Yu kililina! Nu nukalem weng “Nu em nulo dokoyemoke ding fenbuluw kai!”, angakabuluw weng be kilele aluwbuma! Nimtew angom? E nulo kitil weng mak bokoyemomele: “Yulo fein dokoyemoi te!”, yangse kasike. Feinka! E akalem weng bakal fein gelewoke kasike. \v 24 Kaneko beli, yu mali ilo kilelbi keyemeko, ibolow mutuk fian dulew dulew kukuw so, mali ilo kukuw ken kukulew kukulew kukuw beso, alik alik kukuw beem dulum elote “Neng so neng so kanelina! Mak so kanelina!”, yangboliwka! \v 25 Yangsomeliwi, yu kanelom mali kawtiw imdiw keko, beit kesomi, Sunbin-Got em wiin dim wensan kemin em kukuw be kolew kemokoliw te! Kate, yu “Kamok Fian em iti toloke ding kame mewso kele kasike!”, angeko, mali ilo weng tem tem bokolew bokolew kukuw be fian kuw kelewboliwka!\x * \xo 10:25 \xt Kibulu 3:13\x* \p \v 26 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yu kilebiko, boliwka! Mali kawtiw i Kulais em kanese sang so, akalem weng beso, alik alik be kilele kal kesiliw kate, i beelo “Kanemok!”, dangeko, ikalem fukunin ete kuw geleweko, sakalaw keko, weng bo bo kukuw kemiw tewe, kanekabiliw kawtiw biim dulum elote sili sili kukuw beem kulu kolewemin em kaim buselemin deiw mak so banim te.\x * \xo 10:26 \xt Kibulu 6:4-8\x* \v 27 Feinka! Kaneloke deiw atin kuw banim kasike, i Sunbin-Got em awan ete finganeko, em geeyemoke ding feneko, Sunbin-Got em maka kekabiliw kawtiw im ais dong tem unomin em ding kuw fenkabiliw te.\x * \xo 10:27 \xt Aisaya 26:11\x* \v 28 Yu kilele kal keliwete: Alew bani alemsal kawtiw mak mali Moses em kaleyemse kukuyemin weng beem dulum elote “Kanemok!”, dangeko, elo sakalaw keko, weng bo bo kelewbiliw kawtiw biim kukuw be kiinwalasomi, mali ilo “I fein kaneliw te!”, angiw tewe, diwyemin kunum i kanelom kanekabiliw kawtiw biilo ibolow kinkin keyembokoliw te! Itel bate! Kate, i ilo yeniwi, i kuan kemaliw te.\x * \xo 10:28 \xt Sawa Weng 17:6; 19:15\x* \v 29 Kate kame, yu nono fukunbiliw e? Sunbin-Got em Min em kanese beelo “Kanemok!”, dangbiliw kawtiw biim dulum elote nono kaneyemoke ye? Im kulokoliw yan wa be Moses em kukuyemin weng beelo sakalaw keko, weng bo bo kelewsiliw kawtiw biim kulusiliw yan wa be atin kuw bakilewkabe te. Nimtew angom? I Sunbin-Got em Min beelo yan deit san kelin atew kesomi, em ilo kiol kuw sen so banim keyemomin beem dulum elote buselse kaim beelo sakok kelewsomi, ilo ibolow folok kukuw kukuyemse Sunbin-Finik beelo desi kelewkabiliw kasike.\x * \xo 10:29 \xt Aneng Kolew 24:8\x* \v 30 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Sunbin-Got e bokolomele: \q2 “Nakalem ete kuw, wa kukuw beem yan duyemoki te.”, \m angeko, weng mak so bokolomele: \q2 “Kamok Fian akalem ete akalem angin ilo diwyemsomi, geeyemboke te.”, \m angse kale. Feinka! Alik alik nu angse Sunbin-Got beelo kal kebuluw te.\x * \xo 10:30 \xt Sawa Weng 32:25-36\x* \v 31 Kaneko kasike, mali yu sakalaw keko, weng bo bo kukuw kemiw kawtiw yu kilelbiko, boliwka! Kaisuw keko, sunsun finik so bin Sunbin-Got e yulo kanekabiliw beem yan wa kilele duyemoke kasike! Feinka! Yu finganin fian mak finganemoliwka! \p \v 32 Nakunum kumel kunum waneng yu yukalem suaem Sunbin-Got em ailbin kulusiliw beem emisik ding be ibolow fukunemoliwka! Beem ding dim bakate, ilum sakik banban yom dim talse kate, yu kitil keko, moko, sak “Kanemok!”, angeko, fein ibolow so kakameliw te. \v 33 Beem ding dim bakate, maka i teleko, yulo kawtiw im kiin dim kel mo koyemeko, desi weng bokoyemsomi, ilum fian mak duyemkakawkabiliw te. Kaneyemsomi, mali beemdiw kaneyemsiliw kunum waneng bikati dokoyemsomi, \v 34 sok am tem da koyemsiliw kunum waneng ilo kinkin ibolow kukuw kukuyemkakawkabiliw te. Kukuyemsomi, maka kawtiw im teleko, yom aluwbiliw eisneng alik alik be dakal koyemsiliw ding dim bakate, yu ibolow menew kesomi, “Kenka!”, yangeko, kalfongeko, sow em nam iti banimeko, kululokoliw eisneng beem ibolow fukunkakawkabiliw te.\x * \xo 10:34 \xt Matyu 6:20; 19:29\x* \v 35 Kasike, yu kanelom yukalem fein ibolow elo kalaing dukayemkabe be sak kolewokoliw te! Nimtew angom? Beem mongom ete yu yan ken mak kulokoliw kasike. \v 36 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yu kitil keko, moko, unbiliw ki kuw kesomi, Sunbin-Got em ibolow fukuin be kilele gelewemoliwka! Gelewemiw tewe, yu Sunbin-Got em “Yulo duyemoki te!”, yangse weng beem dem e fein kulokoliw te. \v 37 Yu Sunbin-Got em weng kale ibolow fukunemoliwka! E bokolomele: \q1 “Sukum ding kuw mak kelei, \q2 ‘Toloke!’, yangsi kunum be fineng kelinba keko, fongate akate toloke te.\x * \xo 10:37 \xt Aisaya 26:20; Abakuk 2:3-4\x* \q1 \v 38 Ne kunum waneng im fein nangbiliw ibolow be atemkabi kasike, \q2 ‘Beem dulum elote kiol kuw kunum waneng yute te!’, yangeko, \q2 ilo sunsun bin finik so bin duyemkabi te. \q1 Kate, nem dulum elote dubuluw angbiliw kawtiw im dulum elote ne kalfongyeminba kebi te.”, \m angse kale. \v 39 Kate, nukalem ete dubuluw angesomi, banimokoliw kawtiw biimdiw bate. Nu Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangakabuluw kasike, sunsun finik so bin kulokoluw te. \c 11 \s1 “Fein!”, Dangbin Kukuw em Weng te. \p \v 1 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Kilele “Fein!”, dangbiliw kunum waneng im kukuw e kanekote: I Sunbin-Got em “Kaneloki te!”, angse weng be kiliko, kame kiin so ateminba eisneng beelo kitil kuw aluweko, “Feinka! Sunbin-Got e fein kaneloke te!”, dangakabiliw te.\x * \xo 11:1 \xt 2 Kolin 5:7\x* \v 2 Kanekabiliw kukuw beem mongom ete Sunbin-Got e sua kel alenaliw kunum waneng ikati “Yu kiol kuw sen so banim kunum waneng yute te!”, yangakabe te. \p \v 3 “Fein!”, dangbuluw kukuw beem mongom ete nu kilele kal keluwete: Sunbin-Got em angse weng beem mongom ete kawin kale so, abiil so, alik alik angom eisneng be fitewse kasike, num ki keko, kiin so ateminba eisneng be kameem kiin so atebabuluw eisneng beem mongom ete te.\x * \xo 11:3 \xt Talfut Kese 1:1; Sim Fut 33:6; Sion 1:3\x* \s1 Ebel so, Enok so, Noa so, Kunum Alemsal biim Sang te. \p \v 4 Ebel e Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangeko, samal mak asomi, elo dulewse kate, em awkunum Ken e Sunbin-Got elo “Fein!”, danginba kesomi, elo mesesem eisneng mak sak dulewse kasike, Sunbin-Got e Ebel em dulewse eisneng bete kuw kalfongdeweko, “Ku kiol kuw kunum kute te!”, dangse kale. Keko beli, Ebel e kuaneko, banimse kate, akalem kanese kukuw be kame akati yulo weng bakayembe te.\x * \xo 11:4 \xt Talfut Kese 4:3-10\x* \p \v 5 Enok e Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangse kasike, e kuaninba selei, Sunbin-Got e elo kun so kal so akate kuluko, abiil tikin elo debele unei, kawtiw i elo iti ateminba keko, fen kolewsiliw kale. Feinka! Fut ayem tem be kunum beem dulum elote bokolomele: Em kawin dim kaleem alenale ding kabalak e, e Sunbin-Got em kiin dim e kiol kuw kukuw kuw gelewemale te.\x * \xo 11:5 \xt Talfut Kese 5:21-24\x* \v 6 Kate, yu kilele ibolow fukunina! Mali kawtiw Sunbin-Got elo “Fein!”, danginba kebiliw kawtiw i ki keko, em kiin dim e kiol kuw kawtiw kelinba kekabiliw te. Nimtew angom? Nimin kunum waneng ite mak “Sunbin-Got em mit mewso unuma o!”, angbiliw kawtiw i “Feinka! Sunbin-Got e finik so alakabe kai!”, angeko, “Em mit mewso unomin deiw fenbuluw kunum waneng nulo yan ken mak duyemoke kai!”, angeko, boliwka! \p \v 7 Noa e kaneloke inkal so eisneng be ateminba selei, Sunbin-Got em kewkew weng bokolewse weng be kiliko, “Fein!”, dangeko, akalem kalel o, muluwel o, yelimel ikalem dokoyemomin beem mongom ete siw fian mak gese kale. Akalem “Fein!”, dangakabe beem dulum elote e mali sakalaw keko, weng bo bo kekabiliw kawtiw ilo geeyemomin weng mak atew bokoyemsomi, Sunbin-Got em kiin dim ete kiol kunum keko, em “Kanekemoki te!”, dangse weng beem dem be fein kuluse kale.\x * \xo 11:7 \xt Talfut Kese 6:13-22; 7:1\x* \s1 Abalakam Yemkal im Sang te. \p \v 8 Abalakam e Sunbin-Got em “Nanew abiw mak atin kuw kukalem dukemoki te!”, dangse weng beelo “Feinka!”, dangesomi, akalem abiw koleweko, “Nal em dulum elo unoki yake?”, angeko, ibolow kau angeko, unse kale.\x * \xo 11:8 \xt Talfut Kese 12:1-5\x* \v 9 Unesomi, Sunbin-Got em “Dukemoki te!”, dangse aneng kalo uneko, em weng elo “Feinka!”, dangeko, ka kel bomelei, kokow kunum atew kebomelei, ka kel kayow am atew kuw geko, alenale kale. Bomelei, akalem muluwel dow Aisak o, Sekow o, yelimel bi Abalakam emdiw kesomi, Sunbin-Got em ilo “Alik alik yu aneng kale fein kulokoliw te!”, yangsomelei, alenaliw aneng ka kel sak kuw kakameliw kale.\x * \xo 11:9 \xt Talfut Kese 35:12\x* \v 10 Abalakam e kayow am atew kuw alenale kate, Sunbin-Got akalem gese abiw mutuk fian am kun diw dako, kitil gese am beelo ibolow kakil danong kakamale kale. \p \v 11 Abalakam e Sunbin-Got em weng “Kom muluwel dukulewi, dow banso banso kelokoliw te!”, dangse weng beelo “Feinka!”, dangse kasike, e akalem kalel Sala um fium kesomi, fasel kesu ding beelo ibolow fukuninba kesomi, aul mak dukuse kale.\x * \xo 11:11 \xt Talfut Kese 18:11-14; 21:2; Ulom 4:19\x* \v 12 Dukusomelei, fasel dim kuanomin kis kese kunum makmak Abalakam beem dow e fian kuw kesomi, abiil tikin em fial banban emdiw so, okmun beem ok dilin banban emdiw so, alik alik beem fufu banso kuw emdiw kesiliw te.\x * \xo 11:12 \xt Talfut Kese 15:5; 22:17\x* \p \v 13 Feinka! Abalakam so, Aisak so, Sekow so, awalik kumel alik alik bi Sunbin-Got em ilo “Yu aneng be fein kulokoliw te!”, yangse weng beem dem bete kilele kiin so ateminba kesiliw kate, i elo “Feinka!”, dangsiliw kale. Dangesomeliwi, i singam kel atew mosomi, Sunbin-Got em “Kaneloki te!”, yangse weng beem dem be singam kel belei, atemeko, kalfongsiliw te. Kalfongsomeliwi, i mali kawtiw ilo kaim dim kuw bokolomeliw: “Nu kawin dim kale kel kokow kakin kunum atew kebuluw te!”, yangsiliw kale.\x * \xo 11:13 \xt Talfut Kese 23:4; 1 Kamok im Sang 29:15; Sim Fut 39:12; 1 Fita 2:11\x* \v 14 Yangsiliw kate, nu biim yangse weng beem mongom ete kilele atemuwete: I aneng mak em dulum elote “Be atin kuw nukalem ete te!”, angbiliw aneng mak fen yak yak kemaliw kale. \v 15 Kemaliw kate, yu kilele ibolow fukunina! Kunum bi ikalem sua kel kolewsiliw aneng beem dulum elote ibolow fukunsiliw tewe, i ki keko, iti kalo unomin deiw mak atemeko, kalo unsiliw tew kale. \v 16 Kate, i kolewsiliw aneng bakilewkabe abiil tikin alakabe aneng ken mak em dulum elote kuw ibolow danong danong kesiliw kale. Kesiliw kasike, Sunbin-Got e im dulum elote inkal keyeminba kesomi, “Ne Abalakam so, Aisak so, Sekow so, kunum alik alik biim Sunbin-Got nete te!”, angeko, abiil tikin ka kel im abiw mutuk fian mak memen keyemse te. \p \v 17-18 Beli, Sunbin-Got e Abalakam elo bokolewomele: \q1 “Aisak em muluwel dow dak dukuloke bete kuw kukalem angin keloke te!”, \m angse kasike, Abalakam em kak kelewse ding dim bakate, e akalem min makmak Aisak beelo asomi, aik ayem dim kel dukuko, Sunbin-Got elo dulewomin memen kese kale. Nimtew angom? E Sunbin-Got em elo dangse weng beelo “Feinka!”, dangeko,\x * \xo 11:17-18 \xt Talfut Kese 21:12; 22:1-14\x* \v 19 ibolow fukunomele: “Aul be kuane tewe, e ki keko, elo iti dawkalfoloke te!”, angse kasike. Kaneko kasike, nu fakam weng be atemuwete: Min be alei, kuanse kunum emdiw keko, iti finik so kesomi, baba teinse kunum emdiw kese kale.\x * \xo 11:19 \xt Ulom 4:17\x* \s1 Aisak so, Sekow so, Yosew so, Alemsal Kunum biim Sang te. \p \v 20 Aisak e Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangesomi, akalem muluwel alew Sekow so, Iso so, aso biim dim elo kaneloke eisneng beem dulum elote bamki so keyemse kale.\x * \xo 11:20 \xt Talfut Kese 27:27-29,39-40\x* \p \v 21 Sekow e Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangesomi, em kuanomin kis mewso kese ding dim bakate, Yosew em muluwel alew biilo bamki so keyeme kano, \q1 akalem tokfol so doung keleweko, gatak wakas kak daking angesomelei, Sunbin-Got elo “Weso! Seyo!”, \m dangse kale.\x * \xo 11:21 \xt Talfut Kese 47:31–48:20\x* \p \v 22 Yosew akati Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangesomi, em kuanomin kis mewso kese ding dim kabalak e, “Deiw mak ding mak kabalak e, Isalael kawtiw yu iti aneng fian be kolewokoliw te!”, yangeko, akalem kuaneko, fom beem dulum elote weng kal mak dukuko, bokoyemomele: “Yu kanemoliwka!”, yangse kale.\x * \xo 11:22 \xt Talfut Kese 50:24-25; Aneng Kolew 13:19\x* \s1 Moses em Sang te. \p \v 23 Moses em auk so alew so i Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangsiliw kasike, im aul dukusiliw ding bakate, yemkal bi aul beliw beelo atemeko, “Aul ati te!”, angomi, Isiw aneng fian em emisik kamok fian em awan finganinba kesomi, em weng kitil nam elo sakalaw keko, weng bo bo keleweko, aul beliw Moses elo alemsal kayow mak okiw da kolewbisiliw kale.\x * \xo 11:23 \xt Aneng Kolew 1:22; 2:2\x* \p \v 24 Keko beli, Isiw aneng fian em kamok fian beem mun u Moses elo anggiwemalu kate, Moses e Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangeko, em tanbel kese ding kabalak e, “Ne buum min ba kasike, yu nelo ‘Ku Isalael kunum kute te!’, nangboliwka!”, yangenale kale. \v 25 Kaneko kasike, e Sunbin-Got em Isalael kawtiw biim ilum kulusiliw beem dulum elote “Neso iso, alik alik nu makuw ilum be kuluma!”, angeko, Isiw aneng fian em on kisol so, kait fian eisneng beso, alik alik beelo “Be sak sukum ding keko, sili sili nam em kal dim em kait kon kuw ete te!”, angeko, ibolow fukunse kale. \v 26 Fukunsomi, Isiw aneng fian em on kisol eisneng alik alik beelo “Kanemoka!”, angeko, ibolow fukunomele: “I nelo Mesaya em dulum desi kenemiw tewe, ne yan ken ati mak kuloki te!”, angeko, ibolow fukunse kale. \p \v 27 Kaneko beli, Moses e Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangeko, Isiw aneng fian em emisik kamok fian em kaisuw kelewbe beem awan finganinba kesomi, aneng be koleweko, unse kale. E Sunbin-Got elo kilele kiin so ateminba kemale kate, akalem fein ibolow be atin kuw kiin so atebin atew kelewsomi, kitil kuw moko, unemale kale. \p \v 28 Moses e Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangeko, Abanggayemse Ding em kukuw Isalael kawtiw ilo kukuyemeko, bokoyemomele: “Yu siwsiw mak anko, em kaim yukalem am abisom dim bulok kolew yak yak alik alik kelewoliwka! Mesik esik Sunbin-Got em dabalakamin finik be teleko, yom seiw men aul am kawtem biliw biilo yenome kasike!”, yangse kale.\x * \xo 11:28 \xt Aneng Kolew 12:21-30\x* \s1 Mali Isalael Kawtiw Banban im Sang te. \p \v 29 Isalael kawtiw i Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangsiliw kasike, Okmun Olol Nam be singet kanis unom, kanel unom kawin dim kuw kelei, i dike unsiliw kale. Unbiliwi, Isiw aneng im wonuk so kunum i ilo yenggelew unbiliwi, ok teleko, ilo talyong kasi koyemse kale.\x * \xo 11:29 \xt Aneng Kolew 14:21-31\x* \p \v 30 Isalael kawtiw i Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangsiliw kasike, i Seliko abiw mutuk fian beem wati ges fian beelo ben kel ding dim falalbiliwi, wati be dakalas angeko, tawol kuw mitse kale.\x * \xo 11:30 \xt Sosua 6:12-21\x* \p \v 31 Osow waneng Elakaw u Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangsu kasike, u kiin kiin kunum alew biilo dokoyemsu kale. Beem mongom ete u sakalaw keko, weng bo bo kesiliw Seliko abiw mutuk fian kasel iso uso makuw kuaneko, baniminba kesu kale.\x * \xo 11:31 \xt Sosua 2:1-21; 6:21-25; Sekow 2:25\x* \p \v 32 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Ne tiak ding keko, mali im sang nengka nengka unomi, Gideon o, Balak o, Samson o, Yewta o, Debit o, Samuel o, mali Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum o, alik alik biim sang kame nam bokoyemi te.\x * \xo 11:32 \xt Geeyemin Kunum 4:6–5:31; 6:11–8:32; 11:1–12:7; 13:2–16:31\x* \v 33 Kunum alik alik bi Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangsiliw kawtiw ite te. \li1 Keko beli, mali mak kitil kuw keko, ganeko, mali aneng aneng im imisik kamok fian kebiliw biilo de mit da koyem kemaliw kale. \li1 Mali kunum waneng mak mali kawtiw im kiin dim e kiol kuw kukuw gelewbomeliwi, \li1 iti mali kunum waneng mak Sunbin-Got em “Kaneyemoki te!”, yangse weng be kiliko, aluwbamaliw kale. \li1 Keko beli, iti mali kunum waneng mak alaion samal fian im bontem dim ikalem teing so net keyemaliw kale.\x * \xo 11:33 \xt Daniel 6:1-27\x* \li1 \v 34 Mali kawtiw mak ais dong fian kuan duku kebomeliwi, \li1 mali mak on am e ilo sayeminba keliwi, i fon unemaliw te. \li1 Iti mali mak beit kesiliw kate, ganomin ding dim kabalak e, i kitil kesomi, maka ilo yenbakalakameliw kale.\x * \xo 11:34 \xt Daniel 3:1-29\x* \li1 \v 35 Mali waneng mak Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangsiliw kasike, waneng biim kuansiliw kawtiw i iti finik so baba tein kemaliw kale. \li1 Kate, mali kunum waneng mak Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangbiliwi, maka i ilo sok am da koyem kebomi, betbet kal ilum fian mak dukayemaliw kale. Kate, i bolbol kelinba keko, sak kal ilum kulusomi, “Kuanuw tewe, iti baba teineko, yan fian mak kululokoluw te!”, angenaliw kale.\x * \xo 11:35 \xt 1 Kamokim 17:17-24; 2 Kamokim 4:25-37 \x* \p \v 36 Iti mali kawtiw mak ikati Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangsiliw kasike, maka i teleko, \li1 mali ilo weng miyemsomi, \li1 mali ilo sok debet so feiw koyemsomi, \li1 mali ilo sok so nit net geko, sok am tem da koyemsiliw kale.\x * \xo 11:36 \xt 1 Kamokim 22:26-27; 2 Kamok im Sang 18:25-26\x* \li1 \v 37 Koyemsomeliwi, i mali ilo tum so kisi kuse yensomi, \li1 mali ilo giting goto isum isum keyemsomi, \li1 mali ilo biol so yemaliw kale. \p Sunbin-Got elo “Fein!”, dangenaliw kunum waneng mali mak i kal dim em eisneng beelo sukum kesomi, samal kal kuw ilim atew minggiko, kakabiliwi, maka i ilo kal ilum fian kuw dukayemaliw kale.\x * \xo 11:37 \xt 2 Kamok im Sang 24:21\x* \v 38 Feinka! Nu kunum waneng Sunbin-Got elo “Fein!”, dangenaliw kunum waneng biim kiol kuw kukuw yetemeko, “Biim kukuw be kawin dim kaleem kukuw wa atin kuw bakilewkabe kasike, kawin kale biim dulum elote ki kelinba te!”, angakabuluw te. Kate, kiol kuw kukuw gelewkabiliw kunum waneng bi maka im awan fonsangineko, aneng so, kawtiw so, ais so, ok so, mesesem mesesem eisneng alik alik be banim dim aneng akal, tum mit ais mit akal, aneng aneng angom kalo uneko, kakameliw kale. \p \v 39 Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangenaliw kunum waneng alik alik bi akalem kiin dim e wiin fian so kawtiw ke alenaliw kate, im kawin dim kaleem alenaliw ding dim kabalak e, i Sunbin-Got em “Yulo duyemokika!”, yangse eisneng be mak kulinba kemaliw kale. \v 40 Nimtew angom? Sua kel akate, Sunbin-Got e nukalem ibolow fukuneko, “Mali mak nam imisik keliw kate, alik alik makuw bongguko, memen keyembi sunsun abiw kalo uneko, elo makuw kulokoliw te!”, angse kasike. \c 12 \nb \v 1 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Nu Sunbin-Got elo “Feinka!”, dangenaliw kunum waneng banban biim kanemaliw emdiw kemoluwka! Kaneko beli, nu biim kiin dim ka kel kalaing kuw moko, Sunbin-Got em “Yu kale kel yakolina!”, yangse atew weng beelo fein geleweko, bonge bonge emdiw kesomi, kitil kuw yakamoluwka! Yakabomeluwi, nukati men ilum so, nulo abil tem da koyemeko, nulo net koyemkabe sili sili nam beso, alik alik be kulu koleweko, yakamsomi,\x * \xo 12:1 \xt 1 Kolin 9:24-25\x* \v 2 num kiin e Yesus em dulum elote kuw dukusomi, elo kilele gelewemoluwka! Akalem ete nukalem fein ibolow beem kunum sen mongom kayak keko, nulo kilele yakamin beem awet dim kalo yemde unakabe te. Feinka! E ibik em kuloke kalfong fian beem dulum elote kuw ibolow fukunse kasike, kawtiw im elo aliwi, em kuanse ding dim bakate, e “Kenka!”, angeko, inkal beem awan finganinba kese te. Kaneko kasike kame, e Sunbin-Got em teinkemin abin ayem beem auk so yuk teing dim ka kel tein alakabe te. \v 3 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Sili sili nam keko, Yesus elo maka kelewsiliw kawtiw i elo ilum fian mak dulewsiliw kate kame, yu Yesus em kanese kukuw beelo ibolow fukunemoliwka! Ibolow fukuneko, beem mongom ete yakamin emdiw yakosomi, kanelom beit keko, ibolow kau angbokoliw te! \s1 Sunbin-Got e Nukalem Aatim ete te. \p \v 4 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yu sili sili nam kukuw “Banim keluma!”, angbiliw kate, yu yulo maka keyemkabe sili sili kukuw beelo atin kuw kitil kuw ganesomi, beem mongom ete ilum kuluko, yukalem kaim be buselinba keyemkabe te. \v 5 Yutaka! Yu Sunbin-Got em yulo bokoyemse weng kale akokow kebiliw sako? E bokoyemomele: \q1 “Nem muluwel yutaka! Yu kanelom Kamok Fian em yulo kilelyemkabe beem dulum elote “Be fong eisneng te!”, angbokoliw te! \q2 Angesomi, Sunbin-Got em yulo digaka keyemkabe beem dulum elote yu kanelom ibolow kau angbokoliw te!\x * \xo 12:5 \xt Sow 5:17; Ken Abin 3:11-12; Fitew Dase 3:19\x* \q1 \v 6 Nimtew angom? Kamok Fian e ibolow mutuk fian duyemkabe kunum waneng ilo kilelyemkabe kasike. \q2 Feinka! E akalem fein muluwel kebiliw kunum waneng biilo koung debet so yen feiwkabe kasike.”, \m angse kale. \v 7 Angse kasike, yu Sunbin-Got em yulo akalem muluwel emdiw keyemeko, kilelyemkabe beem dulum elote ibolow nanbow angeko, boliwka! Nimtew angom? Aul angom alik alik biim auk aliwol i ikalem muluwel ilo beemdiw kaneyemkabiliw kasike.\x * \xo 12:7 \xt Sawa Weng 8:5\x* \v 8 Yu kilele ibolow fukunina! Sunbin-Got e alik alik yulo akalem muluwel keyemkabe biimdiw keyeminba kele tewe, yu “Nu em fein muluwel kelinba kebuluw te!”, angeko, “Sak deiwkim osow aul kebuluw te!”, angbokoluw tew te. \p \v 9 Yu ibolow fukunina! Yom kawin dim kaleem kalew kumel i yulo kilelyembiliwi, yu ilo wangweng duyemkabiliw te. Kate, yu kanemkabiliw kukuw ken be bakileweko, yom abiil tikin em alakabe finik so bin em sen mongom kayak Kalew em kilelyemkabe kukuw beem afak kuw keko, wangweng kelewboliwka! \v 10 Nukalem kawin dim kaleem aatim kumel i sukum ding kuw ikalem ibolow fukunin geleweko, nulo kilelyemkabiliw kate, abiil tikin alakabe Aatim be num gomet em dulum elote nulo kilelyemkabe kasike, nu fein akalem wiin so galmose kunum waneng ayem akatetew keboluwka! \v 11 Mali im nulo kilelyembiliw ding dim bakate, nu kalfonginba kesomi, kal ilum kulukabuluw kate, ibik ete, nu kaneyembiliw beem mongom ete kiol kuw kukuw kilele atemeko, gelewbokoluw kasike, nu beem mongom ete fein ibolow menew kulokoluw te.\x * \xo 12:11 \xt Sekow 3:17-18\x* \s1 Tem Tem Kukuyemin em Weng te. \p \v 12 Kasike kame, yu kalaing keko, beit kekabiliw teing so, yan so, be iti kitil kesomi,\x * \xo 12:12 \xt Aisaya 35:3\x* \v 13 kiol kuw deiw elo gelew kakamoliwka! Kakamiw tewe, yukalem yan yout kebe be iti kitil keyemei, nam atin kuw yout keyemboke te.\x * \xo 12:13 \xt Ken Abin 4:26\x* \p \v 14 Mali kawtiw ilo menew ibolow dulew dulew kukuw so, Sunbin-Got akalem wiin so galmose kunum waneng im kiol kuw sen so banim kukuw be so, ken kukuw bete kuw kitil kuw aluweko, gelewemoliwka! Nimtew angom? Akalem wiin so galmosiliw kunum waneng im kiol kuw sen so banim kukuw be gelewinba kebiliw tewe, yu Kamok Fian elo nam atemiw kasike. \p \v 15 Yu kilelbiko, boliwka! Mesik esik yom mutuk ka biliw kunum waneng mak Sunbin-Got em yulo kukuyemkabe ibolow folok beelo akokow kelewsomi, ibik kulewokoliw kasike. \p Yu kilelbiko, boliwka! Mesik esik mali kawtiw mak ais dem atul nam emdiw kesomi, mali yulo silikmoyemsomi, yulo sen so kawtiw keyemokoliw kasike. \p \v 16 Yu kilelbiko, boliwka! Mesik esik mali yom mutuk biliw kawtiw mak i osow kukuw kemokoliw kasike. \p Yu kilelbiko, boliwka! Mesik esik mali kawtiw i sakok kukuw kesomi, suaem alenale kunum Iso emdiw kemokoliw kasike! E fik em alew em kuloke fan alik alik be wanin makmak beem dim kel alwol kelewse kasike.\x * \xo 12:16 \xt Talfut Kese 25:29-34\x* \fig |alt="birthright seller" src="C019.tif" size="col" ref="Kibulu 12:16" \fig* \v 17 Alik yu Iso em kanese sang be kilele kal kebiliw te. Ibik ete, e kitil kuw keko, alew em bamki em dulum elote “Nakati kulo yo! Nakati kulo yo!”, angeko, amemin fian kese kate, bamki beem kulomin deiw be banimei, ibolow famdelomin deiw akal banimse kale.\x * \xo 12:17 \xt Talfut Kese 27:30-40\x* \p \v 18 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yu kanelom Isalael im suaem kanesiliw imdiw kebokoliw te! I Sunbin-Got em kawin dim kale kel em kanelewse mesesem eisneng beem mit mewso unemaliw te. Mesesem be kanekote: \li1 Mak e, ais dong mamin nam e, \li1 mak e, mililiw inkal fian e, \li1 mak e, inim kitil nam e,\x * \xo 12:18 \xt Aneng Kolew 19:16-20; Sawa Weng 4:11-12\x* \li1 \v 19 mak e, fonget em gaanin e, \li1 mak e, gaanin weng fian mak ete te. \m Im kilisiliw gaanin weng beem dulum elote i finganeko, Sunbin-Got elo kitil kuw bokolewomeliw: “Ku ‘Weng kimi!’, anga!”, dangsiliw kale.\x * \xo 12:19 \xt Aneng Kolew 20:18-21; Sawa Weng 5:22-27\x* \v 20 Nimtew angom? I Sunbin-Got em weng “Amgu kale melelewiw kawtiw so, samal iso, alik alik ilo tum so yeniwi, i kuanoliwka!”, angse weng beem dulum elote fingansiliw kasike.\x * \xo 12:20 \xt Aneng Kolew 19:12-13\x* \v 21 Feinka! Im finganin fian mak kulusiliw ding dim bakate, Moses akal bokolomele: “Nakati finganeko, walwal keli te!”, angse kale.\x * \xo 12:21 \xt Sawa Weng 9:19\x* \p \v 22 Kate, yukalem ete yom mit mewso teleko, “Feinka!”, dangbiliw mesesem eisneng be kanekote: \li1 Mak e, Saion amgu\f + \fr 12:22 \ft 12:22 Be Sunbin-Got em kitakamin kikis em kiskiw ete te.\f* e, \li1 mak e, finik so bin Sunbin-Got em abiil tikin kel alakabe abiw mutuk fian Selusalem e, \li1 mak e, Sunbin-Got em yemdakamin fufu banban im kalfongkabiliw abiw dim e, \li1 \v 23 Mak e, Sunbin-Got em emisik dukuse muluwel keyemse kunum waneng alik alik iso bongguko, im dim ete te. (Alik alik biim wiin e abiil tikin ka kel boyemsiliw te.) \li1 Mak e, alik alik kawtiw ilo diwyemoke Sunbin-Got em dim e, \li1 iti mak e, atin kuw kiol keyemeko, kuansiliw kunum waneng iso, \v 24 kitakamin kikis em mutuk kunum Yesus eso, alik alik biim dim ete mit mewso unkabiliw te. \p Yu kilele ibolow fukunina! Yesus em buseleko, songsong keyemkabe kaim be, sua kel alenale kunum Ebel em kaim em weng “Sili sili kenemse beem yan wa dulewa!”, angakabe weng beemdiw kelinba kesomi, em ange weng beelo bakileweko, kinkin weng bokokabe te.\x * \xo 12:24 \xt Talfut Kese 4:10; Kibulu 8:6\x* \p \v 25 Yutaka! Yu kilelbiko, Isalael kawtiw im kaneyemse eisneng ibolow fukunemoliwka! Im kawin dim kaleem kunum Moses em yangse weng beelo sakalaw keleweko, weng bo bo kelewsiliw ding dim bakate, im kanekabiliw beem yan wa bakilewomin deiw mak banimse kale. Kasike kame, yu kanelom abiil tikin elote Moses elo atin kuw bakilewkabe Sunbin-Got em weng bakati sakalaw keko, weng bo bo kemokoliw te!\x * \xo 12:25 \xt Kibulu 2:1-3; 10:26-29\x* \v 26 Yu kililina! Em amgu tikin Sainai weng mak bokoyemse ding dim bakate, kawin so fi atuk atuk kebise kale. Kate kame, Sunbin-Got e bokolomele: \q1 “Sua kel akate, kawin ete kuw fi anung anung kelewsi kate kame, \q2 iti kawin so abiil so makuw fi atuk atuk kelewoki te!”, \m angse kale.\x * \xo 12:26 \xt Agai 2:6\x* \v 27 Angse weng \bd iti\bd* beem mongom e nu kilele atemuwete: Sunbin-Got e num atebabuluw eisneng alik alik be fein fileko, alwol keloke kate, num ateminba keko, sunsun be mesesem eisneng bete kuw nam file te. \v 28 Feinka! Sunbin-Got em gawman abin dim bakati nam fime te. Yutaka! Nu fein kalo unokoluw kasike, nu Sunbin-Got elo “Weso! Seyo!”, dangeko, wangweng kelewbomi, em afak kuw kakabomi, em wiin fian ete daoluma! \v 29 Nimtew angom? Num auk so Sunbin-Got be ais dong kainin atew kebe kasike!\x * \xo 12:29 \xt Sawa Weng 4:24; 9:3\x* \c 13 \s1 Fefe Kewkew Weng te. \p \v 1 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Diwkuw diwkuw yukalem ibolow mutuk fian kelew kelew kukuw kemoliwka! \p \v 2 Kokow kawtiw mak yom abiw dim teliw tewe, yu ilo kuluko, yukalem am elo da koyem kemoliwka! Yu kililina! Mali kunum waneng i kaneko kukuw gelewsomi, akokow keko, Sunbin-Got em yemdakamin finik mak ikalem am yemde talsiliw kasike.\x * \xo 13:2 \xt Talfut Kese 18:1-8; 19:1-3; Ulom 12:13\x* \p \v 3 Sok am koyembiliw kunum waneng ilo akati, kal ilum ilo duyembiliw kunum waneng ilo akati, yu alik biilo kinkin ibolow keyemboliwka! Nimtew angom? Yukati imdiw kawin dim kaleem ilum be kal kekabiliw kasike. \p \v 4 Kunum waneng alik alik i mali yemkalel ilo wangweng keyemboliwka! Yu yukalem kalel kumel so, kimok kumel so, ilo kiol fein kukuw kuw kukulew kukulew kemoliwka! Nimtew angom? Sunbin-Got e yom osow kebiliw kukuw be kilele diweko, yulo geeyemboke kasike.\x * \xo 13:4 \xt Efesus 5:5\x* \p \v 5 Yu kanelom on kisol tum win kulamin beem ibolow kuw fukunemokoliw te! Kate, nanboweko, yukalem aluwkabiliw bakalem ki akate kuw kulamoliwka! Nimtew angom? Sunbin-Got e bokolomele: \q1 “Ne kulo komikel kuw nam kokemi kate, \q2 ne kulo fein dakakemboki te!”, \m angse kasike.\x * \xo 13:5 \xt Sawa Weng 31:6,8; Sosua 1:5\x* \v 6 Beem mongom ete nu ibolow kalaing kuw keko, bokolomeluw: \q1 “Kamok Fian e nelo dokonemkabe kasike, \q2 nomin eisneng mak nem dim elo tele tewe, ne beem awan nam fingani te. \q1 Kawin dim kaleem kawtiw i ki keko, nelo mesem mak nam kenemiw kasike!”, \m angse kale.\x * \xo 13:6 \xt Sim Fut 118:6\x* \p \v 7 Nakunum kumel kunum waneng yu sua kel yom dim elo teleko, yulo Sunbin-Got em weng kukuyemsiliw kunum waneng im dulum elote ibolow fukunemoliwka! Yu im Sunbin-Got elo “Fein!”, dangbisiliw ibolow gelewkabiliw kukuw beem dem be atemeko, ibolow fukuneko, kanebiliw biimdiw kemoliwka!\x * \xo 13:7 \xt 1 Kolin 4:16\x* \p \v 8 Yu kililina! Yesus Kulais e sin akal, kame akal, sow akal, diwkuw diwkuw alwol kelinba keko, ki kuw alakabe te. \v 9 Kasike kame, yu kanelom mali kawtiw im teleko, yulo nanew kukuyemin weng kukuyemkabiliw beem weng be kilisomi, gelewemokoliw te! Itel bate! Feinka! Wanbin eisneng em sawa weng gelewbin beem deiw be mali kawtiw mak beem dim ka kel kakabiliw kawtiw ilo kilele dokoyeminba kekabe kasike. Nimtew angom? Beem deiw gelewemin kukuw be ki keko, yom ibolow mutuk akati kitil keyeminba kekabe te. Feinka! Sunbin-Got em ibolow folok em kitil ete kuw yom ibolow mutuk beelo fein yemkitilmokabe kasike.\x * \xo 13:9 \xt Ulom 14:17\x* \p \v 10 Yu kilele ibolow fukunina! Kawin dim kaleem am yol em aluwbamin kunum i ki keko, nukalem aik ayem beem mit meweso teleko, em wanin be waninba kekabiliw te. Nimtew angom? \v 11 Kawin dim kaleem kunum ayem sel i sili sili nam beem mongom ete samal kaim be am yol em “Atin kuw Ayem te!”, dangakabiliw mutuk fokong kawtem elote de uneko, dukukabiliw kate, samal dem be, i kut elo de uneko, abiw mutuk beem wati ges kel atin kuw ais daliwi, kainkabiliw te.\x * \xo 13:11 \xt Kunum Ayem 16:27\x* \v 12 Beemdiw, i Yesus akati abiw mutuk beem kut elo debeliwi, e wati ges kel betbet kuluko, akalem kaim buselse beem mongom ete e kawtiw ilo Sunbin-Got em wiin so galmoko, akalem kunum waneng keyemse te.\x * \xo 13:12 \xt Sion 19:17\x* \v 13 Kanese ding dim bakate, e alik alik im kiin dim e em banim baluw kunum kese kasike kame, nukati kut elo uneko, wati ges kel em mit mewso uneko, eso makuw wiin banim baluw kawtiw keboluwka!\x * \xo 13:13 \xt Kibulu 12:2\x* \v 14 Kesomeluwi, kawin dim kale kel, nu sunsun bin abiw mak banim te. Kate, nu abiil tikin em sunsun alakabe abiw em ka kel bokoluw em ding fenkabuluw te.\x * \xo 13:14 \xt Kibulu 11:10,16; 12:22\x* \p \v 15 Kaneko kasike, nu samal aik ayem dim fumbiliw kamgue emdiw keko, diwkuw diwkuw Yesus em wiin dim e Sunbin-Got em wiin fian daolewko, elo “Weso! Seyo!”, dangakabuluw te. Dangbuw tewe, nu nukalem bontem dim kel mali kawtiw im kiin dim e Sunbin-Got em wiin fian dawsuleko, elo dem ken ati emdiw mak dulewkabuluw te!\x * \xo 13:15 \xt Sim Fut 50:14,23\x* \p \v 16 Yu kanelom ken kukuw kelew kelew kemin kukuw be kolew kemokoliw te! Kate, mesesem sukum kebiliw kawtiw ilo mesesem eisneng so dakayemboliwka! Kanekabiliw kukuw beem dulum elote Sunbin-Got e “Aik ayem dulewkabiliw ken eisneng bete te!”, angakabe kasike.\x * \xo 13:16 \xt Filibai 4:18\x* \p \v 17 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yukalem kak yetebiliw kunum i yom fein ibolow elo kilele atebamin em aluwbamin kulusiliw kasike, ibik ete, Sunbin-Got e ilo biim aluwbamin beem dulum elote kilele dakalalei, i elo yan weng mak kilele bokolewoliwka! Kaneko kasike, yu im yangiw weng be kiliko, kilele im afak kakamiw tewe, i kalfongeko, ki keko, yulo fein dakayembokoliw te. Kate, i yom dulum elote sakik ilum kuw kuliw tewe, yukati beem mongom ete ilum kulokoliw te.\x * \xo 13:17 \xt 1 Tesalonaika 5:12\x* \p \v 18 Yu num dulum elote Sunbin-Got eso weng bokolew kemoliwka! Nimtew angom? “Nu diwkuw diwkuw kiol kuw kukuw kesomi, sen so banim keko, Sunbin-Got eso ibolow ki makmak kelomin ibolow kekabuluw te.”, dangakabuluw kasike.\x * \xo 13:18 \xt Kalan Kunum 24:16; 2 Kolin 1:12\x* \v 19 Keko beli, yu Sunbin-Got nem dulum elote “Elo fongate akate iti num mit elo debele toloka!”, dangboliwka! \s1 Fefe Weng te. \p \v 20 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yesus e nukalem siwsiw yetebe Kamok Fian kesomi, akalem kaim dim so kitakamin weng kikis be dukuse te. Dukusomelei, elo iti fomkamin dim elote dawkalfoleko, ibolow menew kukuw beem sen mongom kayak Sunbin-Got be\x * \xo 13:20 \xt Selemaya 32:40; Esekiel 37:26; 1 Fita 2:25\x* \v 21 alik alik yulo yemkitilmolei, yu atin kuw ki keko, akalem ibolow fukunin beelo gelewkabiliw te. Feinka! Yesus Kulais em yom ibolow mutuk ka kel alakabe kitil beem mongom ete yu ki keko, akalem kiin dim kel kiol kuw sen so banim kukuw gelewkabiliw te. Nu Yesus Kulais em wiin fian e diwkuw diwkuw daolew kemuma! Feinka! \p \v 22 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Nem yulo yemkitilmolomin fut sukum gel kale kilele kiliko, gelewemoliwka! \p \v 23 Yu weng kal kale kililina! Nukalem sok am tem bise nakunum Timoti elo kut dasiliw te. E fongate nem fukun tele tewe, aso nu makuw yom fukun tolokoluw te. \p \v 24 Alik alik yukalem kak yetebiliw kunum so, alik alik Sunbin-Got em wiin so galmose kunum waneng yuso, alik alik yulo “Yukalo!”, yanguw te. Itali aneng fian kale biliw sios kunum waneng ikati yulo “Yukalo!”, yangbiliw te. \p \v 25 Sunbin-Got em ibolow folok e yuso boke te! \p Bete kuw. Nem fut weng boyemi fut kame kilaka.