\id 1PE - Bimin NT -Papua New Guinea 2008 (web 2014) \h 1 Fita \toc1 Fute kale Fita em Emisik Bose Fut kale. \toc2 1 Fita \toc3 1Fi \mt2 Fute kale \mt1 Fita em Emisik \mt2 Bose Fut kale. \c 1 \p \v 1 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Saimon Fita ne Yesus Kulais em kalan kunum kebi te. Nete fein ibolow so kunum waneng yukalem aneng koleweko, Fontus aneng fian e, Galesia aneng fian e, Kabadosia aneng fian e, Esia aneng fian e, Bitinia aneng fian e, ka ka uneko, kakin kuw biliw kunum waneng yulo fut kale boko, dabalayemi te. \v 2 Sua sua kel akate, Aatim Sunbin-Got e akalem fukunin geleweko, yulo akalem wiin so amkoko, akalem Sunbin-Finik so galmose kunum waneng keyemse kasike, yu Yesus Kulais em weng afak bin kunum waneng keyemsomeliwi, e akalem kaim e yom dim songsong busel dayemeko, yom sili sili kukuw be ging koyemse te. Kaneyemse kunum waneng yulo “Yukal biliw yako!”, yangi te. Sunbin-Got em ibolow folok so, ibolow menew so be yulo kasi koyembomaka!\x * \xo 1:2 \xt Ulom 8:29; 2 Tesalonaika 2:13\x* \s1 Sunsun Finik so Bin beem Kulomin Ding Fenbin em Weng te. \p \v 3 Alik nu nukalem Kamok Fian Yesus Kulais em Alew Sunbin-Got em wiin fian daolew kebomi, boluwka! Nimtew angom? E nulo ibolow kinkin keyemeko, Yesus Kulais elo fomkamin dim dawkalfolse beem deiw e kikis kunum waneng keyemsomi, num ibolow e dokoyemeko, yemkalfolbelei, nu diwkuw diwkuw kalaing kuw keko, ibik em sunsun finik so bin em kulokoluw beelo fenkabuluw te. \v 4 Yu kilele ibolow fukunina! Sunbin-Got e num abiil tikin em sunsun finik so bin kulokoluw kiloneko, sakokeko, alwol keko, nam banimoke eisneng be kilel atem alakabe te.\x * \xo 1:4 \xt Kolosi 1:12\x* \v 5 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yu Sunbin-Got elo “Fein!”, dangbiliwi, e yulo akalem kitil fian so dokoyemeko, yetebe kasike, fefe ding kabalak e, yu Sunbin-Got em yom kuan kemin deiw kakabiliw em deiw gawsi goto okilewse beem dem e yukalem kiin so fein atemokoliw te.\x * \xo 1:5 \xt Sion 10:28; 17:11\x* \v 6 “Kane kulokoluw kai!”, angeko, kalfong so biliw kate kame, yom kawin dim kale kel kakabomi, kakin sukum ding buluw ding dim bakate, Sunbin-Got e yom dulum elote akalem ibolow fukunin kuw gelewkabe kasike, kawin dim kaleem kal anggil ilum so, kak keyemeko, kiskis koyemkabe eisneng so, alik alik ilum be yom dim akati talakabe te.\x * \xo 1:6 \xt Sekow 1:2; 1 Fita 5:10\x* \v 7 Kaneyemkabe eisneng beem dulum be yu gol em fakam weng be ibolow fukunemoliwka! Kawtiw i gol kuluko, “Fein gol beni ba?”, angeko, kiskisko, fukabiliw te. Fuliw ete, fein gol kebe tewe, ais kaininba kekabe te. Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yom fein ibolow e gol elo bakilewkabe te. Kate gol emdiw, Sunbin-Got akalem ete yom fein ibolow beelo diweko, “Be kitil yake? Beit yake?”, angeko, kal anggil ilum so kiskis koyemkabe te. Yom Kulais elo “Fein!”, dangbiliw ibolow e fein kitil kebe tewe, beem dem e Yesus Kulais em iti kawin dim kale fitewoke ding dim bakate, i yulo yemsulsomi, yulo wiin fian so duyemsomeliwi, yu wangweng kunum waneng kebokoliw te.\x * \xo 1:7 \xt Ken Abin 17:3; Sekalaya 13:9; Malakai 3:3; Sekow 1:3\x* \v 8 Yu kililina! Yu Yesus yukalem kiin so ateminba biliw kate, yu elo ibolow mutuk fian dulewkabiliw te. Kanebomeliwi, yu elo ateminba kebiliw kate, yu elo “Fein!”, dangeko, elo nanew kalfong elo bakileweko, weng so ki keko, kilele bokolinba kebiliw kalfong atin kuw fian so kelewkabiliw bakate.\x * \xo 1:8 \xt Sion 20:29; 2 Kolin 5:7\x* \v 9 Nimtew angom? Yom fein ibolow beem deiw kakabiliw em dem yu kuluko, sunsun finik so biliw kasike. Feinka! Sunbin-Got e yom kuankemin deiw be gawsi bul goto keleweko, sunsun finik so bin em kulomin deiw busulse kasike. \p \v 10 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Sua sua em ding dim bakate, Sunbin-Got em bontem dim bakamin kunum alik i Sunbin-Got em yulo ibolow folok kukuyemeko, kuan kemin deiw gawsi bul goto keloke deiw beem mongom em dulum elote bukesomi, kilele fenemaliw kale.\x * \xo 1:10 \xt Matyu 13:16-17\x* \v 11 Fenbiliwi, Kulais em Sunbin-Finik e kunum biim mutuk tem kel Mesaya em betbet kuluko, kuaneko, iti wiin fian kuloke em sang bokoyemeko, ilo dolon keyembelei, i dakalalomeliw: “Nomin deiw ete o? Nal em tit ete, kaneko eisneng be fitewoke ya?”, angenaliw kale.\x * \xo 1:11 \xt Sim Fut 22; Aisaya 53; Iluk 24:26-27\x* \v 12 Angenaliw kate, Sunbin-Got e ilo kukuyemei, i kal keliwete: Ikalem alenaliw ding dim kabalak e, im bakayemaliw weng be dem gilalinba keloke kate, ibik elote, yukalem biliw ding dim ete, im bakabiliw weng be fein dem gilaloke te. Keko kasike, kameem ding dim bakate, mali Sunbin-Got em Weng Kal Ken Ati be yulo bokoyemsiliw kunum waneng i yom fukun teleko, Sunbin-Got em abiil tikin elote dabalase Sunbin-Finik beem kitil e sang be yulo bokoyemsiliw bakate. Yutaka! Sunbin-Got em yemdakamin finik ikati yom kilisiliw weng be “Nu kal keluma o!”, angeko, ibolow danong angeko, deiw fenkabiliw te. \s1 Tokotoko Keko, Bin em Weng te. \p \v 13 Kaneko kasike, yu yom ibolow fukunin be memen keko, kilele kakamoliwka! Yu ibolow tem tem kesomi, kakamoliwka! Yu kilele kakabomi, kalaing kuw keko, Yesus Kulais em fitewko, yulo ibolow folok kukuyemoke em ding fenboliwka! \v 14 Yutaka! Aul im auk aliwol im weng kiliko, im afak alakabiliw emdiw yukati Sunbin-Got em weng afak kakamoliwka! Yukalem suaem akokow keko, kakameliw ding dim bakate, yu yukalem kal anggil em “Kanelina! Kanelina!”, angenaliw kukuw wa bete kuw gelewemaliw te. Kate kame, yu kilelbi boliwka! Mesik esik yom kanemaliw kukuw be yulo iti bing yemde unemoke kasike!\x * \xo 1:14 \xt Ulom 12:2; Efesus 2:3; 4:17-18\x* \v 15 Kate, yulo galmose tokotoko keyembe Sunbin-Got emdiw yukati yukalem kanebiliw kukuw alik alik beem dulum elote tokotoko keko, kakamoliwka! \v 16 Nimtew angom? Sunbin-Got em fut ayem tem e bokolomele: \q1 “Nakalem ete tokotoko keko, bi kasike, yukati tokotoko keko, boliwka!”, \m angse kale.\x * \xo 1:16 \xt Kunum Ayem 11:44-45; 19:2; Matyu 5:48\x* \p \v 17 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yu Sunbin-Got elo “Aatim!”, dangakabuluw kate, yu kilele ibolow fukunemoliwka! E kawtiw alik alik im wiin fian so fong so be ateminba kebe kate, im kanekabiliw kukuw be kilele diweko, geeyemboke Sunbin-Got ete te. Kaneyemoke kasike, yu kilelbiko, yom kawin dim kaleem kakin biliw ding dim bakate, yu em awan finganeko, wangweng kunum waneng kesomi, kakamoliwka!\x * \xo 1:17 \xt Ulom 2:11; Fitew Dase 2:23\x* \v 18 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yukalem kaliwol kumel i yulo ikalem mongom banim kilele dokoyeminba kakameliw deiw kaleyemkabiliw kate, Sunbin-Got e yom kakameliw deiw beem yan wa be weneko, banim kelewsomi, kikis deiw mak wankeyemse te. Kate em weneko, banim kelewse yan be tum win gol so silba so, on kisol kilonin eisneng so weyeminba kese te. \v 19 Kate, e akalem min elo siwsiw men sen banim so atite kuw emdiw keleweko, akalem buselse kaim beem kitil nam beso yom sili sili kukuw beem yan be fein dukuse te.\x * \xo 1:19 \xt Kalan Kunum 20:28; Kibulu 9:12-14\x* \v 20 Kawin so abiil so kale kilkeko, talfut kelinba be ding dim kabalak e, Sunbin-Got e Yesus Kulais elo galmoko, akalem wiin so amkose kale. Kate, yukalem gomet em dulum elote kameem fefe ding dim kabalak ete kuw, e kunum beelo dabalalei, e fein kawin dim kale kel fitewse te.\x * \xo 1:20 \xt Efesus 1:4\x* \v 21 Em kanese beem dem e kame yu Sunbin-Got elo “Fein!”, dangbiliw bakate. Sunbin-Got be Min beelo fomkamin dim dawkalfoleko, elo wiin fian dulewse kasike kame, yu ki keko, Sunbin-Got elo “Fein!”, dangeko, kalaing kuw kesomi, em yulo dokoyemomin ding fenkabiliw te.\x * \xo 1:21 \xt Sion 14:6; Ulom 5:1-2\x* \p \v 22 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Yu Sunbin-Got em fein angse weng beelo gelewkabiliw kasike, yom ibolow mutuk e Sunbin-Got em kiin dim e kais nam keloke te. Kelei, yu ki keko, mali ilo ibolow mutuk fian dulew dulew kukuw be fein keyemkabiliw te. Kasike kame, fein ibolow so kunum waneng ilo fein ibolow mutuk fian kuw dulew dulew keyemboliwka!\x * \xo 1:22 \xt Sion 13:34; Ulom 12:10\x* \v 23 Num yem kumel i kawin dim kaleem kal so kun so yemkusiliw kate kame, Sunbin-Got em nam banimeko, finik so bin em weng e nulo yemku koyemin tew kelei, nu abiil tikin em kikis aul kebuluw te. \v 24 Finik so weng beem dulum elote Sunbin-Got em fut ayem tem bokolomele: \q1 “Kawin dim kaleem kawtiw alik alik so, ikalem wiin fian so, alik alik bi ais bokbok gilalin atew keko, \q2 balasal okiliwi, fulko, getkabe atew kesomi, \q2 fein banimokoliw te.\x * \xo 1:24 \xt Aisaya 40:6-8\x* \q1 \v 25 Kate, Sunbin-Got em weng e nam alwol keko, nam banime te. E sunsun diwkuw diwkuw kuw boke te.”, \m angse kale. Nam banime weng be yulo bakayem tem bakayem tem de talsiliw bakate. \c 2 \s1 Sunbin-Got em Angin Kebiliw em Sang te. \p \v 1 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Kasike kame, yu alik alik \li1 mali ilo wa keyemomin ibolow kukuw e, \li1 dasuw bokolew bokolew kukuw e, \li1 fimdi famde kukuw e, \li1 weng anyam kemin kukuw e, \li1 on kelomi, ibolow mesem kelew kelew kemin kukuw e, \li1 ibik weng bokolew bokolew kukuw e, \m kukuw alik alik be kuluko, ibik elo kolew kemoliwka!\x * \xo 2:1 \xt Efesus 4:22; Sekow 1:21\x* \v 2 Yu aul beliw im auk kumel im non wanomin ibolow donong danong kekabiliw atew kesomi, Sunbin-Got em yom finik elo kitil duyemkabe abiil tikin em weng ken ati beem wanin tew atew donong donong kebomi, fasuko, kitil keko, fian bamda makso makso kebomi, finik so sunsun bin em deiw kel kilele kakamoliwka! \v 3 Nimtew angom? Yu Sunbin-Got em kukuw ken ati be kilele kiskiseko, fein atemsiliw kasike.\x * \xo 2:3 \xt Sim Fut 34:8\x* \p \v 4 Kaneko kasike, yu Kulais em mit elo telemoliwka! E finik so am kun kitil nam ilkul atew\f + \fr 2:4 \ft 2:4 Sim Fut 118:22 Fakam weng kale Gilik im weng sin so, Kibulu em weng sin so, kawtiw i tum kuluko, am gebiliw em sang bokoko, fut tem bosiliw kale.\f* kate, kal so kun so am gemin kawtiw i “Em aluwbamin banim! Sako!”, angomi, elo kulu fomdosiliw te. Kate, Sunbin-Got e am kun be sua sua kel akate galmoko, “Be atite kitil nam am kun te!”, dangse te. \v 5 Dangse kasike, e yukati finik so am kun atew keyemeko, fein ibolow kunum waneng yulo akalem am ayem beem am kun galmoko, koyemeko, akalem am ayem gekabe te. Kate, yu kilele ibolow fukunina! Am ayem be kawtiw i teing so gelinba kekabiliw te. Feinka! E yulo akalem wiin so amkoko, akalem kunum ayem keyemse kasike, yukalem ken kiol kuw kukuw be Yesus Kulais em kanese beem mongom ete Sunbin-Got em kiin dim e aik ayem dim em kamge eisneng emdiw kekabe te.\x * \xo 2:5 \xt Efesus 2:21-22; Fitew Dase 1:6\x* \v 6 Yesus Kulais em kanese beem dulum elote Sunbin-Got em fut ayem tem e fakam weng kale bokolomele: \q1 “Ne tum mak nakalem wiin so amkoko, Saion\f + \fr 2:6 \ft 2:6 Selusalem abiw mutuk fian em wiin mak e ‘Saion’ te.\f* abiw mutuk fian ka kel mo kolewsomelii, \q2 beem wiin so aluwbamin e tum kitil nam, atite emdiw keloki te. \q1 Kelii, nimin kunum waneng ite mak finik so tum beem mit mewso uneko, elo “Fein!”, dangiw tewe, \q2 i ikalem “Fein!”, dangbiliw ibolow beem dulum elote ibolow daking anginba kelokoliw te.”, \m angse kale.\x * \xo 2:6 \xt Aisaya 28:16; Efesus 2:20\x* \v 7 Kasike, Kulais elo “Fein!”, dangbiliw kunum waneng yom kiin dim e tum be ken ati keko, wiin so aluwbamin ken so tum ete te. Kate, mali “Fein!”, danginba kebiliw kawtiw im kiin dim e, \q1 “Tum be ‘Em aluwbamin banim! Sako!’, angeko, elo sak kulu fomdo kolewsiliw te. \q2 Kate, Sunbin-Got e tum be kuluko, ‘Emisik aluwbamin fian mak kelewbi te!’, angse kasike.”, \m angesomelei,\x * \xo 2:7 \xt Sim Fut 118:22\x* \v 8 iti bokolomele: \q1 “Tum be im unomin deiw be deiwkim dim kulfili belei, \q2 i elo kilele ateminba keleweko, unbomi, beem dim kel yan go keleweko, mit kuminkabiliw te.”, \m angse kale. Feinka! I Sunbin-Got em weng elo sakalaw keko, weng bo bo kelewkabiliw kasike, i tum beem dim e yan go keleweko, fom mitsiliw te. Sunbin-Got akalem ibolow fukunin gelewkabe kasike, kaneko eisneng kawtiw biim dulum kaneyemkabe te.\x * \xo 2:8 \xt Aisaya 8:14-15\x* \p \v 9 Kate, yukalem dulum elote yu weng kale kilele kililina! Yukalem mililiw mutuk kel kakameliw ding dim bakate, yulo gaayemeko, ailbin dim kakameliw kunum waneng keyemse Sunbin-Got be yulo \li1 akalem wiin so amkoko, koyemse kunum waneng keyemsomi, \li1 wiin so kamokim kunum ayem keyemsomi, \li1 akalem bat kang kunum waneng keyemsomi, \li1 yulo akalem angin kunum waneng keyemse \m kasike kame, “Yu uneko, nem auk so kitil so eisneng kaleyemsi be mali kawtiw ilo ikati makso boko yak boko yak de unemoliwka!”, yangakabe te.\x * \xo 2:9 \xt Sawa Weng 7:6; 14:2; Aisaya 9:2; Kalan Kunum 26:18; Efesus 5:8; Taitus 2:14\x* \q1 \v 10 Sua e, yu sak wiin banim kawtiw keko, alenaliw te. Kate kame, Sunbin-Got e yulo akalem wiin so amko koyemse kunum waneng keyemse te. \q1 Sua e, Sunbin-Got e yulo kinkin ibolow kukuw kukuyeminba kese kate kame, e yulo kinkin keyemeko, ibolow folok keyemse te.\x * \xo 2:10 \xt Osea 2:23\x* \p \v 11 Nakunum kumel kunum waneng yu nem kitil weng kale kiliko, gelewomoliwka! Kawin dim kaleem kakabiliw ding kabalak e, yu kakin kokow kawtiw kebiliw kasike, yu kanelom yukalem kal dim em “Kanelina! Kanelina!”, yangakabe ibolow fukunin be gelewemokoliw te! Yu kilele ibolow fukunina! Yom kaneko ibolow fukunin wa be yom ken ibolow fukunin beelo alomin ibolow kesomi, eso gankabe kasike.\x * \xo 2:11 \xt Galesia 5:17,24\x* \v 12 Yu kawin dim kaleem kasel biim kiin dim e kilele wangweng keko, kutesomi, kakamoliwka! Yu im yulo weng miyembiliw be yan weng mak keyeminba kesomi, kilele kiol kuw kekakamiw tewe, ikati yom kaneliw kukuw be atemeko, Kulais em kawtiw ilo geeyemoke ding kabalak e, i Sunbin-Got em wiin fian daolew kemokoliw te.\x * \xo 2:12 \xt Matyu 5:16\x* \s1 Kak Yetebin Kawtiw im Afak Kakamin em Weng te. \p \v 13 Yu Kamok Fian em ibolow fukunin kuw gelewbiliw kasike, kawin dim kaleem kamok kebiliw kawtiw alik alik im afak kuw keko, boliwka! Kawin dim kaleem mesesem eisneng alik alik beelo atebe emisik kamok fian so,\x * \xo 2:13 \xt Taitus 3:1\x* \v 14 akalem aneng aneng angom beem am dim “Ilo yetemina!”, yangse kamok iso, alik alik kamok biim weng afak keko, kakamoliwka! Nimtew angom? E aneng aneng yetebiliw kawtiw biilo aluwbamin fian mak duyemse kasike, i kukuw wa kebiliw kawtiw ilo yan wa dukayemsomi, kawtiw ken kukuw kebiliw kawtiw biim wiin e daoyemkabiliw kasike. \v 15 Nimtew angom? Yu Sunbin-Got em ibolow fukunin gelewbomi, ken kukuw kuw keko, kilel kamok im afak kakabiliw kunum waneng keliw tewe, mali teifuluko, ibolow kou angebiliw kawtiw i yom kanebiliw kukuw be atemeko, weng gel mak nam bokoyemiw kasike.\x * \xo 2:15 \xt 1 Fita 3:16\x* \v 16 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Kulais em kanese beem mongom ete yu sawa weng beem afak binba kunum waneng kebiliw kate, yu kanelom beem dulum elote dasuw weng bokoko, “Nu kame ki keko, nukalem ibolow kuw geleweko, wa kukuw akal kemuma!”, angbokoliw te! Babo! Kate yu Sunbin-Got em weng afak kuw kakamoliwka! \v 17 Kakabomeliwi, yu alik alik kawtiw ilo wangweng keyemboliwka! Yu fein ibolow so kawkunum kumel kunum waneng ilo ibolow mutuk fian dukayembomi, Sunbin-Got em awan finganbomi, kawin dim kaleem emisik kamok fian bakati wangweng kelewboliwka!\x * \xo 2:17 \xt Ulom 12:10\x* \s1 Yemtolo Unakabe Kunum Kulais em Sang te. \p \v 18 Mali kawtiw im weng afak biliw sak kunum waneng yutaka! Yukalem ken falit yetebiliw kak kunum ikal, bingbung kekabiliw kak kunum ikal, kak yetebiliw kawtiw alik alik makuw im afak keko, ilo wangweng keyemboliwka!\x * \xo 2:18 \xt Efesus 6:5\x* \v 19 Nimtew angom? Yu Sunbin-Got em ibolow fukunin beem dulum elote “Nu im afak kebomi, kakamuma!”, angsomi, mali kawtiw im yulo sak betbet dukayembiliw ilum be sak daokemiw tewe, Sunbin-Got e yom kanebiliw kukuw be atemeko, kalfong keyemkabe kasike. \v 20 Kate, i yulo yukalem wa kukuw kebiliw beem dulum elote geeyemeko, betbet yan wa mak dukayembiw tewe, kaneko be yukalem sen beem yan kasike, beem dulum elote yu yan ken mak nam kuliw te. Kate, yu ken kukuw kuw kesomi, Sunbin-Got em kiin dim e sen so banim kesomi, mali im yulo betbet duyembiliw betbet be sak daoliw tewe, Sunbin-Got e yulo yetemeko, yom wiin daoyemko, “Ken kawtiw yute te!”, yangoke te.\x * \xo 2:20 \xt 1 Fita 3:14,17\x* \v 21 Feinka! Sak betbet kuluko, daolewomin beem mongom ete Sunbin-Got e yulo akalem wiin so amkoko, koyemse te. Yu ibolow fukunina! Kulais e nukalem yemtolo unemakabe kunum kekabe te. Kasike kame, akalem num dulum elote sak betbet kuluse emdiw yukati mali ilo dokoyemomin beem mongom ete sak betbet kuluko, em emisik unse em deiw bakate yukati gelewko, kakamoliwka!\x * \xo 2:21 \xt Matyu 16:24; Sion 13:15\x* \v 22 Yu em kanese kukuw be diw atemoliwka! \q1 Kulais ete kuw fimdi famde weng mak kebomi, \q2 sili sili kukuw gel mak kelinba kese te.\x * \xo 2:22 \xt Aisaya 53:9\x* \m \v 23 Feinka! I elo weng milewsiliw kate, e ilo weng yan weng mak bokoyeminba kese te. Kesomelei, i elo betbet dulewsiliw kate, e ilo “Yom kaneliw beem betbet yan akati kulina!”, yanginba kese te. Kesomelei, e bokolomele: “Nakalem ete kawtiw biilo diwyemeko, kilele geeyemkabe Sunbin-Got akalem teing dim elo dali te!”, yangse te.\x * \xo 2:23 \xt Aisaya 53:7; 1 Fita 3:9\x* \v 24 Kulais e nukalem sili sili kukuw beem ilum e akalem kal dim kel daoko, ais dim kuanomelei, nulo sok so emdiw net koyemse sili sili alik alik be silel kelewse kasike kame, nu ki keko, kiol kuw kukuw em deiw elo kakabuluw bakate. Feinka! Aliwi, em betbet kuluse beem mongom ete e yulo kilelyemeko, ken keyemse bakate.\x * \xo 2:24 \xt Aisaya 53:5-6; Ulom 6:11\x* \fig |alt="crucifixion" src="Crucifix.tif" size="span" ref="1 Fita 2:24" \fig* \p \v 25 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Sua kel akate, yu sak teifuluko, kakamelaliw siwsiw imdiw ke alenaliw kate kame, yu famdes teleko, yukalem ibolow elo kilele yetemeko, siwsiw yetebin kunum emdiw yulo kutebe kunum beem mit mewso talsiliw te.\x * \xo 2:25 \xt Esekiel 34:5-6; Matyu 9:36; Sion 10:14; Kibulu 13:20-21\x* \c 3 \s1 Kais Yamkalel im Ken Abin Teinbin em Weng te. \p \v 1-2 Kalel kumel yutaka! Yukati kimok kumel im afak kebomi, sak kiminin waneng keko, kilele ibolow kais kukuw kuw kesomi, wangweng kukuw kuw kemoliwka! Kebiliw kano, yukalem Sunbin-Got em weng elo sakalaw keko, weng bo bo kelewbiliw kimok kumel i yom kanebiliw kukuw be atemsomeliwi, ikati ibolow famdes angbokoliw kasike.\x * \xo 3:1-2 \xt Efesus 5:22\x* \v 3 Yu kanelom sak kal dim em kait kelewbin ete kuw emisik kelewbomi, kak kon gulgul tiaktiak kelewbomi, kiol on kisol so minggisomi, ilim atite bete kuw sak minggiko, kait kelewokoliw te!\x * \xo 3:3 \xt 1 Timoti 2:9\x* \v 4 Kate, yukalem mutuk em nam banime menew kukuw so, falit angebin kukuw so bete kuw yukalem emisik kait kelewboliwka! Kukuw be Sunbin-Got em kiin dim e kait ken ati ete kasike. \v 5 Yu kililina! Suaem Sunbin-Got em angin keko, kalaing kuw kesomi, em ding fen alenaliw waneng ikati beemdiw keko, imok kumel im afak bin kukuw be ikalem kait ken atite kelewbomi, alenaliw kale. \v 6 Mak waneng mak u Sala ute te. U um imok Abalakam elo “Nem kamok kunum kutaka!”, dangeko, em weng afak kuw alenalu kale. Um kanemalu atew yukati kanesomi, finganinba keko, ken kuw kukuw keliw tewe, yu Sala um fein mulkis kebokoliw te.\x * \xo 3:6 \xt Talfut Kese 18:12\x* \p \v 7 Imok kumel yukati kilele kililina! Yukalem kalel kumel im kitil e fong kasike, iso kakabiliw ding kabalak e, yu im ibolow kilele fukuneko, kilele wangweng kukuw kuw keyemboliwka! Nimtew angom? Sunbin-Got e ikati ibolow folok duyemsomelei, i em sunsun finik so bin ken atite ati be nukalem emdiw fein kulokoliw kasike. Alik yu kaneko kukuw be fein gelewiw tewe, yom Sunbin-Got eso weng bakabiliw deiw be mesesem eisneng mak nam net keko, kasi koyemoke te.\x * \xo 3:7 \xt Efesus 5:25\x* \s1 Kiol Kuw Kukuw em Betbet Deimin em Weng te. \p \v 8 Nakunum kumel kunum waneng yu nem fefe weng be kilele kililoliwka! Yukalem alik alik makuw \li1 ibolow ki kuw kebomi, \li1 kal anggil ilum kulubiliw kawtiw ilo kinkin keyembomi, \li1 fein ibolow so angin ilo fein ibolow mutuk dulew dulew keyembomi, \li1 ibolow folok kelew kelew keyembomi, \li1 menew ibolow falit angeko, boliwka! \m \v 9 Mali kawtiw mak i yulo wa kukuw keyemiw tewe, yu kanelom ilo iti kukuw wa mak keyembokoliw te! Beemdiw, mali kawtiw mak i yulo weng miyemiw tewe, yu ilo kanelom iti weng miyembokoliw te! Kate, yu Sunbin-Got elo dakalasomi, “Ku ilo bamki so keyemoka!”, dangboliwka! Nimtew angom? Sunbin-Got e yulo gaayemeko, “Yukati ilo bamki so keyemoliwka!”, yangeko, yukati bamki so keyemoke kasike. \v 10 Yu Sunbin-Got em fut ayem tem beem weng be atemeko kal kemoliwka! Weng be kanekote: \q1 Nimin kawtiw ite mak finik so bin “Nu kuluma o!”, angbomi, \q2 ken abin akati “Kuluma!”, angbiw tewe, \q1 i kanelom weng anyam kebomi, \q2 foong fimdi famde kawtiw kemokoliw te!\x * \xo 3:10 \xt Sim Fut 34:12-16\x* \q1 \v 11 Kate i ibolow famdeko, kukuw wa ibik da kolewsomi, \q2 ken kukuw kuw kebomi, \q2 bukeko, mali kawtiw iso menew ibolow kukuw kuw kelew kelew kemoliwka! \q1 \v 12 Nimtew angom? Kamok Fian em kiin e kiol kekabiliw kunum waneng ite yetem alakabe kasike. \q2 Kanekabiliw kawtiw bikalem weng beem dulum elote e akalem ken tem busuko, ilo kiliyemkabe te. \q1 Kate, e wa kukuw kekabiliw kawtiw ilo maka keyemkabe te. \p \v 13 Yu kilele kililina! Yu bukeko, kun kuluko, kukuw ken kuw kemiw tewe, mak kunum mak nam teleko, yom kanebiliw beem dulum elo fein wa keyemoke te. \v 14 Kate, mali kawtiw i yom kiol kukuw kebiliw beem kokmen elote anggil ilum mak dukayembiw tewe, yu Sunbin-Got em yulo duyemoke yan ken fukuneko, kalfongeko, kakatemoliwka! Yu kanelom mali im finganbiliw eisneng so, im yulo kaneyemokoliw beem dulum beso, teifuluko, finganemokoliw te!\x * \xo 3:14 \xt Aisaya 8:12-13; Matyu 5:10; 1 Fita 2:20; 4:14\x* \v 15 Kate, yom ibolow tem em abin e Kulais elo kuw duleweko, elo yukalem ibolow tem em Kamok Fian keleweko, elo kuw wangwang kelewboliwka! Kaneyembomeliwi, mali kawtiw mak i yulo geeyemin weng mak dakalalomeliw: “Yu fein ibolow kawtiw kebiliw kasike, yu nomin eisneng mak elo ‘Ibik ete kulukoluw kai!’, angbiliw a?”, yangeko, yulo dakalaliw tewe, yu diwkuw diwkuw memen keko, ki kesomi, ilo kilele yan weng bakayemboliwka! \v 16 Kate, yom ilo yan weng bokoyemiw ding dim bakate, yu ilo kilele ibolow menew falit keyemsomi, wangweng weng kuw bakayemboliwka! Bokoyemsomeliwi, yu kilelbiko, yom ibolow fukunin beem dulum elote “Nu sen so banim keko, Sunbin-Got eso ibolow ki makmak weng kuw bokoyemuma!”, angboliwka! Kaneliw tewe, yulo diwyemeko, geeyembiliw kawtiw i yom Kulais em afak bin kakabiliw deiw ken ati beem kukuw atemeko, ikalem ete inkal kuluko, weng banim kemokoliw te.\x * \xo 3:16 \xt 1 Fita 2:12\x* \v 17 Yu kililina! Sunbin-Got akalem ibolow geleweko, num dulum elote “Kaneko anggil ilum deimina!”, yangoke kasike, nu fein kal anggil ilum mak kuluw tewe, nu “Kenka!”, angeko, ibolow menew kuw keboluwka! Kate, nu wa kukuw gelewkabuluw beem dulum elote kal anggil ilum mak kuluw tewe, be atin kuw wa te. \p \v 18 Yu Kulais em kanese be ibolow fukunemoliwka! E Sunbin-Got em kiin dim e sen so banim kunum kese kate, e sili sili nam kunum waneng num sen beem dulum elote, makmak ding kuw betbet fian kuluko, ais dim kel kuanse te. Em kanese deiw bete, e yulo yemdeko, Sunbin-Got em mit mewso keyemse te. Feinka! E kawin dim kaleem kal so kun so kunum awet kesomi, kuanse kate, Sunbin-Finik e elo iti dawkalfolse te. \v 19 Dawkalfolei, e uneko, sok am tem kel ding fenbiliw kuansiliw finik\f + \fr 3:19 \ft 3:19 Kal kawtiw i “kuansiliw finik” beem mongom amen amen kuw bakameliw te. Mak i “Sunbin-Got elo sakalaw keko, weng bo bo kelewsiliw yemdakamin finik ite te.”, angakabiliw te. Mak i bokolomeliw: “Kuaneko, sawkal am tem kel Sunbin-Got em geeyemin ding fenkabiliw kawtiw im finik ite te!”, angakabiliw te. Iti mak i bokolomeliw: “Noa em ding dim kabalak e, Sunbin-Got e finik biilo sok am tem da koyemse te.”, angakabiliw te.\f* im mit elo uneko, ilo akalem kanese eisneng beem weng bakayem unse te. \v 20 Sawkal biim dulum elote suaem Noa em siw gese ding kabalak e, Sunbin-Got e kawtiw biim ding feneko, “I nelo ‘Fein!’, nangokoliw sako?”, angse kate, kawtiw demdem bi elo sakalaw keko, weng bo bo kelewsomeliwi, fong kunum waneng duan kel kawtiw ite kuw siw tem kawtem unsiliw kasike, ok fole fole telse be ilo yeninba kese kate, Sunbin-Got e ilo fein dokoyemei, ok be ilo ken abin kulomin dim elo iti yemde unse kale.\x * \xo 3:20 \xt Talfut Kese 6:1–7:24\x* \v 21 Kanese be yukalem ok da koyemkabiliw beem kiskiw ete te. Mali i kal ninik gingomin beem dulum elote yulo ok da koyeminba kekabiliw kate, ok unemin beem kiskiw e, yu Sunbin-Got elo bokolewomeliw: “Ku nulo sen so banim keyemeko, kukalem ibolow so ki makmak keyema!”, dangsiliw te. Dangiwi, Sunbin-Got e Kulais em dawkalfolse beem kitil e yukati sunsun finik so bin kulomin beem deiw kel mo koyemse te. \v 22 Feinka! Kulais e iti baba teineko, abiil tikin kawtem uneko, Sunbin-Got em auk so yuk teing dim kel teinkabe te. Teinbelei, yemdakamin finik i, auk so kitil so wiin fian so finik i, alik alik bi em afak kuw keko, biliw te. \c 4 \s1 Suaem Kukuw Kolewsomi, Alwol Kemin em Weng te. \p \v 1 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Kaneko kasike, Kulais em ibolow fukunin emdiw yukati aluwboliwka! E kal ilum kuluko, kuanse kasike, yukati em kanese atew keko, memen kebomi, kal ilum daokemoliwka! Daoliw tewe, sili sili nam kukuw beem deiw akal atin kuw kolewboliwka!\x * \xo 4:1 \xt Ulom 6:2,7\x* \v 2 Keko kasike, yom kal so kun so biliw dim bakate, yu Sunbin-Got em ibolow fukunin ete kuw gelewbomi, suaem kal anggil dim em “Kanelina! Kanelina!”, yangeko, silikmoyemkabe deiw be atin kuw kolew kemoliwka! \v 3 Nimtew angom? Sua e, yukati Isalael kawtiw num ibik biliw kawtiw biim kakameliw deiw be gelewemaliw kate kame, yu kanemaliw kukuw be ki kebiliw bakate. Biim kukuw e kanekote: \li1 Mak min so kaing so im kanekabiliw emdiw kemin e, \li1 mak e wa eisneng elo ibolow kelewbin e, \li1 mak e wain ok banso waneko, mamtel kemin e, \li1 mak e bonggusomi, wanin so ok so fian sel kuw wansomi, teifulubin ibolow e, \li1 mak e, Sunbin-Got em sawa weng sakalaw keko, weng bo bo kesomi, dasuw god im mit mewso keko, im wiin daoyem kemin ete te.\x * \xo 4:3 \xt Efesus 2:2-3\x* \m \v 4 Sua kel e, yu kaneko kukuw bakati iso makuw gelewemaliw kate kame, yu im kukuw be kolewsiliw kasike, i yom ken kukuw gelewbiliw be yetemeko, yol angesomi, yulo weng miyemeko, yom wiin elo de mit da koyemkabiliw te. \v 5 Kate, kuansiliw so, daso biliw so, alik alik makuw diwyemeko, ilo geeyemomin memen kebe Sunbin-Got be im kanemaliw kukuw be fein diwyemoke kasike, i ikalem kanemaliw kukuw beem mongom e kilele silel bokolewokoliw te.\x * \xo 4:5 \xt Kalan Kunum 10:42\x* \v 6 Kaneko kasike, kuansiliw kawtiw ikati Sunbin-Got em Weng Kal Ken Ati be kilisomeliwi, mali ikal elo “Fein!”, dangsiliw te. Feinka! Sunbin-Got e biim kal anggil elo geeyemse kasike, i kawtiw imdiw kuansiliw kate, biim finik e Sunbin-Got eso bomi, sunsun finik so alakabiliw te. \s1 Sunbin-Got em Deiwkim kel Kakamin em Weng te. \p \v 7 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Kame, alik alik mesesem angom kale banimomin mewso ding kebe kasike, yukalem Sunbin-Got eso weng bakabiliw ding dim e, yu ibolow tem tem kesomi, kilele ibolow fukuneko, kakamoliwka!\x * \xo 4:7 \xt Ulom 13:11-12\x* \v 8 Kakabomeliwi, emisik e, yu mali kunum waneng ilo ibolow mutuk fian kukuw keyemboliwka! Nimtew angom? Ibolow mutuk keyembin kukuw e mali im nulo kukuyembiliw sili sili nam kukuw demdem beelo sak kasi koyemkabe kasike.\x * \xo 4:8 \xt 1 Fita 1:22\x* \v 9 Yu kanelom mali yom am teliw kakin kawtiw biilo gal keyemko, weng tal weng bakayem bokoliw te! Kate yukalem am elo yemde unemoliwka!\x * \xo 4:9 \xt Kibulu 13:2\x* \p \v 10 Sunbin-Got e yulo ibolow folok keyemeko, alik alik yulo Sunbin-Finik em bamki kitil eisneng banban mak amen amen kuw duyemkabe kasike kame, yukati ken aluwbamin kunum waneng kesomi, yom kulukabiliw eisneng beso mali kunum waneng ilo sak misim kuw dokolew dokolew kukuw kukuyemboliwka!\x * \xo 4:10 \xt Ulom 12:6-8\x* \v 11 Keko kasike, nimin kawtiw ite mak Sunbin-Got em weng bakamin em aluwbamin auliw tewe, i Sunbin-Got em bontem dim kuw bakamin kawtiw kemoliwka! Beemdiw, nimin kunum waneng ite mak mali ilo dokoyemomin ibolow keliw tewe, i Sunbin-Got em kitil duyemkabe beso mali ilo dakayemboliwka! Dakayembeliwi, yu Yesus Kulais em wiin dim e kaneliw tewe, Sunbin-Got e beem dulum elote wiin fian kuloke kasike. Kitil so auk so, angom alik alik so, wiin fian so bin beso, diwkuw diwkuw Sunbin-Got akalem dulum elote kuw alakabe te. Feinka! \s1 Fein Ibolow so Kawtiw im Kal Anggil Ilum Deimin em Weng te. \p \v 12 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Anggil ilum ais dong mamin nam atew mak yulo kak keyemomin teleko, silit keyeme tewe, yu kanelom yol angeko, “Kaneko eisneng kale nomin eisneng a?”, angbokoliw te! \v 13 Kate yu ibolow fukuniwete: Kaneko ilum be Kulais em daose ilum emdiw kasike, yu kal anggil ilum be deimsomi, kalfongeko, boliwka! Nimtew angom? Kulais em iti kawin dim kale telesomelei, em auk so kitil so be kilele fitewoke ding dim e, yukati kakat fian keko, bokoliw kasike.\x * \xo 4:13 \xt Kalan Kunum 5:41; Sekow 1:2; 1 Fita 1:6-7\x* \v 14 Yu Kulais em angin kebiliwi, mali kawtiw i beem mongom ete yulo desi keyembomi, boktak weng geeyembiw tewe, yu Sunbin-Got em yulo duyemoke yan ken fukuneko, kalfongeko, kakatemoliwka! Nimtew angom? Sunbin-Got em Sunbin-Finik kitil so auk so be yulo kasi koyem alakabe kasike.\x * \xo 4:14 \xt 1 Fita 2:20\x* \v 15 Kate yu kilelbi boliwka! Mesik esik mali geeyemin kawtiw i yom mali ilo yeniw beem sen e, yom yakut keliw beem sen e, yom kukuw wa keliw beem sen e, yom mali mesem eisneng keliw beem sen e yulo betbet dukayembokoliw kasike. \v 16 Kate nimin kunum waneng ite mak Kulais em angin kebiliw angomi, mali kawtiw isik betbet dukayemiw tewe, yu kanelom beem dulum elo beit keko, inkal kemokoliw te! Yu Kulais em angin kebiliw kasike, yu kitil keko, Sunbin-Got em wiin fian daolew kemoliwka! \v 17 Sunbin-Got em kawtiw alik alik diwyemeko, geeyemoke ding kame mewso kebe te. Kesomelei, emisik e, e akalem angin nulo fein diwyemoke te. Kate yu kilele ibolow fukuneko, boliwka! Akalem fein angin nulo akati diwyeme tewe, Sunbin-Got em Weng Kal Ken Ati beelo sakalaw keko, weng bo bo kelewkabiliw kawtiw i nono kelokoliw a? Im kal anggil kulokoliw ilum beem kolewomin deiw mak banim kasike. \v 18 Feinka! Sunbin-Got beem dulum elote bokolomele: \q1 “Kiol kuw kukuw kekabiliw kunum waneng ilo finik so deiw kel mo koyemomin em deiw mak mewso banim kese te. \q2 Kese kasike, wa kukuw kesomi, Sunbin-Got elo sakalaw keko, weng bo bo kelewkabiliw kawtiw biim dulum elote nono kesom ete, ilo dokoyemoke ya?”, \m angse kale.\x * \xo 4:18 \xt Ken Abin 11:31\x* \v 19 Kaneko kasike, Sunbin-Got e akalem ibolow fukunin geleweko, mali kunum waneng im dulum elote “Yu ki keko, ilo kal anggil ilum deimina!”, yangbe tewe, i anggil ilum be daoko, yukalem duku koyemse kilele yetebe Sunbin-Got elo “Kom teing dim alakabuluw te!”, dangeko, diwkuw diwkuw ken kukuw kuw gelewbomi, boliwka! \c 5 \s1 Kak Keko, Yetebiliw Kunum im Weng te. \p \v 1 Kame, yom mutuk biliw nakalemdiw sios im kak yetebiliw kunum yulo weng kale bokoyemi te. Ne nakalem kiin so Kulais em betbet kulse be atemsi te. Kaneko kasike, em iti auk so kitil so, wiin fian so toloke ding dim e, neso yuso makuw bongguko, eso bokoluw te. Kasike kame, yu nem kitil weng kale kilele kililoliwka! \v 2 Yutaka! Sunbin-Got e akalem kunum waneng yom teing dim da koyemeko, “Ilo siwsiw men emdiw kilele keyemboliwka!”, yangse kasike, yu kanelom fukunomeliw “Ibo! I nelo aluwbamin beem dulum elote mo konemsiliw kai!”, angomi, ibolow ilum kemokoliw te! Kate, yu Sunbin-Got em ibolow fukunin be geleweko, kalfongeko, aluwbamin be kitil kuw aluwbamoliwka! Fein! Yu kanelom yan kulamomin beem dulum elote kuw ibolow fukuneko, aluwbamokoliw te! Kate, yu “Mali im fein ibolow dokoyemo yo!”, angeko, aluwbaboliwka!\x * \xo 5:2 \xt Sion 21:15-17; Kalan Kunum 20:28\x* \v 3 Yusik kanelom wiin so kunum atew kebomi, mali yom teing dim biliw kunum waneng biilo de mit da koyem kemokoliw te! Babo! Kate, yu im yamtoloko, unemin kunum kebiliw kasike, i yulo yetemeko, fein yenggelemiw te!\x * \xo 5:3 \xt 2 Kolin 1:24; Filibai 3:17; Taitus 2:7\x* \v 4 Yu kanemiw tewe, emisik siwsiw yetebin kak kunum beem toloke ding dim e, yu nam banime yan mak kuluko, eso akalem auk so mutuk dim ka kel bokoliw te. \s1 Tanbelel im Weng te. \p \v 5 Tanbelel kunum waneng yukati kak keko, yetebiliw kunum im afak keko, boliwka! \p Alik alik yu yukalem de mit dako, ibolow falit kunum waneng kemoliwka! Nimtew angom? \q1 “Sunbin-Got e kawtiw ikalem wiin doaliw kawtiw ilo de mit da koyemkabe kate, \q2 mali ikalem wiin de mit daliw kunum waneng im wiin e fein daoyemkabe te.”, \m angse kasike.\x * \xo 5:5 \xt Ken Abin 3:34; Efesus 5:21; Sekow 4:6\x* \v 6 Keko kasike, nomin ilum eisneng mak yom dim tele tewe, yu falit ibolow angeko, yukalem ete de mit dabomi, yukalem ete Sunbin-Got em teing kitil beem afak kel duku kemoliwka! Kemiw tewe, Sunbin-Got em kiin dim em ken ding keloke ding kabalak e, e yom wiin dao keyemoke te.\x * \xo 5:6 \xt Matyu 23:12; Iluk 14:11; Sekow 4:10\x* \p \v 7 Keko kasike, yom sakik ibolow alikum be Sunbin-Got em teing dim kuw dakamoliwka! Nimtew angom? E yom sakik be kuluko, yulo kilelbi yetem alakabe kasike.\x * \xo 5:7 \xt Matyu 6:25-30\x* \p \v 8 Kaneko kasike, yukati kilelbiko, kuteboliwka! Nimtew angom? Yom maka Seten-Ataanim e alaion em samal an wanomin tew donong donong keko, gaaneko, fenkabe atew kebe kasike.\x * \xo 5:8 \xt 1 Tesalonaika 5:6\x* \v 9 Kate, em kanebe dulum be yukalem fein ibolow be kanelom beit kemokoliw te! Yu kitil kuw keko, mo kemoliwka! Nimtew angom? Yu kal keliwete: Yom fein ibolow so kawkunum kumel aneng aneng angom biliw bikati yom kal ilum deibiliw beemdiw kekabiliw kasike.\x * \xo 5:9 \xt Efesus 6:11-13; Sekow 4:7\x* \v 10 Yu kilele ibolow fukunemoliwka! Ibolow folok keyembin em mongom kayak Sunbin-Got e yulo akalem wiin so amkoko, Kulais em kanese beem mongom ete akalem auk so kitil so sunsun alakabe dim elo da koyemoke te. Feinka! Kame, yu sukum ding kebomeliwi, kal anggil ilum deibiliw kate, e yulo atin kuw kiol keyemsomi, yulo abin kitil dim kel mo koyemsomi, yom fein ibolow elo kitil kuw keyemsomi, yulo fein kitil kuw mo koyemoke te. \v 11 Kitil so auk so, angom alik alik be diwkuw diwkuw Sunbin-Got akalem dulum elote kuw alakabe te. Feinka! \s1 Fefe Weng te. \p \v 12 Nakunum kumel kunum waneng yutaka! Nukalem nakunum fein ibolow so kunum Sailas e nelo dokonemei, ne yom ibolow fukunbomi, fut sukum gel kale bosi te. Nimtew angom? “Yu Sunbin-Got em fut tem kel boli ibolow folok sang kale atemsomi, kilele kal keko, yom fein ibolow be kitil kuw keko, boliwka!”, yangbi kasike.\x * \xo 5:12 \xt Kalan Kunum 12:2,25; 13:13; 15:22,37-40\x* \p \v 13 Sunbin-Got em Babilon\f + \fr 5:13 \ft 5:13 Babilon be Ulom abiw mutuk fian em kiskiw wiin ete te.\f* abiw mutuk fian kale kel yukalemdiw galmose sios kunum waneng i yulo “Yukalo!”, yangiw te. Nem min atew kebe kunum Mak akati “Yukalo!”, yange te.\x * \xo 5:13 \xt 2 Timoti 4:11\x* \p \v 14 Alik alik yu Sunbin-Got em angin num kukuw keko, yukalem ibolow mutuk so dulew dulew kebomi, falal kolew kolew kemin kukuw kebomi, “Mona! Weya!”, ange ange keboliwka! \p Kulais em angin kebiliw kunum waneng yutaka! Ibolow menew kukuw e yom mutuk kel bomaka! \p Bete kuw. Nem fut weng boyemi fut kame kilaka.