\id MAT - Binandere Bible Translation \toc3 Matthew \toc2 Matthew \toc1 Iesu da bino dave Matthew mi gagurisina. \mt1 Matthew \mt2 Iesu da bino dave Matthew mi gagurisina. \c 1 \s1 Matthew mi Iesu da ewowo gawowoda dao udugedo gagurisina. \r (Luke 3:23-38) \p \v 1 Ove eiwa Iesu Keriso da ewowo gawowo udugedo gaiari. Daotari David awa ainda ewowo edo daedo Abraham awa ainda ewowo: \p \v 2 Abraham awa Isaac da mamo, \q1 Isaac awa Jacob da mamo, \q1 edo Jacob awa Judah ae ainda nanonameji deda mamo. \q1 \v 3 Judah awa Perez ae Zerah deda mamo, (Awamaneda ai awa Tamar.), \q1 Perez awa Hezron da mamo, \q1 Hezron awa Ram da mamo, \q1 \v 4 Ram awa Amminadab da mamo, \q1 Amminadab awa Nashon da mamo, \q1 Nashon awa Salmon da mamo, \q1 \v 5 Salmon awa Boaz da mamo, (Boaz da ai awa Rahab.), \q1 Boaz awa Obed da mamo, (Obed da ai awa Ruth.), \q1 Obed awa Jesse da mamo, \q1 \v 6 edo Jesse awa Daotari David da mamo. \p Daotari David awa Solomon da mamo, (Solomon da ai awa gisi Uriah da aro.),\f + \fr 1:6 \fq awa gisi Uriah da aro. \ft Uriah da aroda dao awa Bathsheba. David eutu ainde ipuda esisina, edo amboda David mi tesiri embo nenei Uriah detero besisina. Ainda amboda peroveta Nathan mi David da jimbo ainde karigesisina, edo David mi benunu tesiri God ainda jimbo kotembedo doturisina. Ata God mi David da yai rirowa pipisisina (2 Samuel 11-12; Psalm 51).\f* \q1 \v 7 Solomon awa Rehoboam da mamo, \q1 Rehoboam awa Abijah da mamo, \q1 Abijah awa Asa da mamo, \q1 \v 8 Asa awa Jehoshaphat da mamo, \q1 Jehoshaphat awa Joram\f + \fr 1:8 \fq Joram \ft da dao nei awa ‘Jehoram’, edo embo awa Jehoshaphat da mai edo Judah da daotari. Iji dá ainde Jehoshaphat da mai Judah da embomai tuturo edo gisijijisina, Ahab da maimi Israel da embomai matawa gisijido esisina. (Ahab da mai awa Israel embomaida daotari edo ainda dao awa ‘Joram’, ata imo awa embo eve.) Ge 2 Kings 8:16-17 edo 1 Chronicles 3:10-11 giwo. \f* da mamo, \q1 Joram awa Uzziah da mamo,\f + \fr 1:8 \ft 2 Chronicles 21:4-26:23 giwo. ‘Mamo’ da moka einda awa ‘ewowo’ ango, awatedo Joram awa Uzziah da ewowo.\f* \q1 \v 9 Uzziah\f + \fr 1:9 \fq Uzziah \ft da dao nei awa ‘Azariah’ (2 Kings 15:7; 2 Chronicles 26:23). \f* awa Jotham da mamo, \q1 Jotham awa Ahaz da mamo, \q1 Ahaz awa Hezekiah da mamo, \q1 \v 10 Hezekiah awa Manasseh da mamo, \q1 Manasseh awa Amon da mamo, \q1 Amon awa Josiah da mamo, \q1 \v 11 Josiah awa Jeconiah ae ainda nanonameji deda mamo.\f + \fr 1:11 \ft 2 Chronicles 36:1-9 giwo. ‘Mamo’ da moka einda awa ‘apiye’, awatedo Josiah awa Jeconiah ae ainda nanonameji deda apiye. Jehoiakim awa Jeconiah da mamobé, edo Jeconiah da dao nei awa ‘Jehoiachin’ (2 Kings 24:6) o ‘Coniah’ (Jeremiah 22:24).\f* Iji ainde awamane isiretera, Babylon itoro embobomi awamane bundedo kundo Babylon maunsitera. \p \v 12 Babylon kundo maunsitera ainda amboda awa: \q1 Jeconiah awa Shealtiel da mamo, \q1 Shealtiel awa Zerubbabel da mamo,\f + \fr 1:12 \ft 1 Chronicles 3:17-19 giwo. Ove Kotopuda atopatari nenei kotembedo era awa Shealtiel mi ainda nameji Pedaiah da mai, Zerubbabel, unjisina. Awatedo embomaimi tedo esitera mai awa Shealtiel da mai.\f* \q1 \v 13 Zerubbabel awa Abiud da mamo, \q1 Abiud awa Eliakim da mamo, \q1 Eliakim awa Azor da mamo, \q1 \v 14 Azor awa Zadok da mamo, \q1 Zadok awa Achim da mamo, \q1 Achim awa Eliud da mamo, \q1 \v 15 Eliud awa Eleazar da mamo, \q1 Eleazar awa Matthan da mamo, \q1 Matthan awa Jacob da mamo, \q1 \v 16 edo Jacob awa Joseph da mamo. Joseph awa Mary da iu, edo Mary mi Iesu engisina. Edo embomaimi imo Keriso\f + \fr 1:16 \fq Keriso \ft da moka awa ‘God da Avigari Embo’.\f* dao tedo era. \p \v 17 Awatedo ainda ewowo gawowo Abraham da yai edo aundo David da yai awa ajigari berari 14, edo David da yai aundo iji ainde awamane gitopo embobomi bundedo kundo Babylon maunsitera awa ewowo gawowo ajigari berari 14, edo awamane bundedo kundo Babylon maunsitera edo aundo iji ainde Keriso engisina awa ewowo gawowo ajigari berari 14. \s1 Mary mi Iesu Keriso engisina. \p \v 18 Edo Iesu Keriso nongo edo engisini awa engo: Ainda ai Mary awa Joseph mi jimbarate geritera. Ata awamane jimbae gisida, Asisi Kotopu da gorobami esiri watou jijirisina. \v 19 Edo Joseph, Mary da gerari iu, awa wasiri dambu darari embo. Edo iji angode Mary watou jiriri gido imo eutu awa dowain kotembesisina. Ata eutu awa imo mengari awa jipapa ae esisina, awatedo embomaida jisida dowainyae esisina. \p \v 20 Ata giwo, imo eiwa kotembeteiri Badari\f + \fr 1:20 \fq Badari \ft awa God da dao nei. Ainda moka awa ‘Embo Bajina’ o ‘Gisijiari Bajina’.\f* da anela\f + \fr 1:20 \fq anela \ft awa asisi dave da dao. Awamanemi God tumondebain edo era, edo God da gebé ari embomai kondade edo era. Kondade ari ge nenei Ge Moka Teteka doda ove gaiari einda beaoda daedo giwo!\f* aturoda idegedo ainde sisina, “Joseph, David da mai,\f + \fr 1:20 \fq Joseph, David da mai \ft da moka awa Joseph da ewowo awa Daotari David. \f* Asisi Kotopu da gorobami esiri mai awa sinenembatara, awatedo adu eote. Mary buyo ito aro are. \v 21 Edo eutu ami mai engaina, edo mai ami ainda embomai jimbo bebegaeda bundari awa toregaina, awatedo ine ainda dao Iesu\f + \fr 1:21 \fq Iesu \ft da moka awa ‘Toregari Embo’.\f* tata.” \p \v 22 Aindabé Badari mi peroveta\f + \fr 1:22 \fq peroveta \ft awa God da bino onjigarida karigari embo o eutu. Ami God da deroda petedo embomaida yai God da ge tedo esisina.\f* da yai rorae eiwa idegaina sisina, awatedo ro berari idegarate sisina awa gundo bé esisina. Edo sisina awa engo: \v 23 “Giwo, gagara kombo ae awa watou jirido mai engaina, edo ainda dao Immanuel tedo ara.”\x - \xo 1:23 \xt Isaiah 7:14\x* (Immanuel da moka awa “God kaenamonde daedo”.) \p \v 24 Ango edo Joseph jitao awari dodo erido Badari da anelami ro arate sisina awa esisina. Edo imo Mary kumbiri ainda aro esisina. \v 25 Ata embo ami ainde kombo ae aundo eutu ainda mai buwo engae gisida. Edo ainda amboda engesiri Joseph mi ainda dao Iesu sisina. \c 2 \s1 Dubogari embobomi Keriso etega esitera. \p \v 1 Iji ainde Herod\f + \fr 2:1 \fq Herod \ft da daobé awa Herod Bajina.\f* daotari isiri nasi Beteliem doda, yai Judea ainda, Iesu awa engisina. Edo giwo, ainda amboda dubogari embobo iji vitari kena edo Jerusalem guputera. \v 2 Edo awamanemi sitera, “Jew embomaida\f + \fr 2:2 \fq Jew embomai \ft awa Jacob da veda edo gumbari. Edo Jacob awa Isaac ae Rebekah deda mai (Genesis 25:20, 26). Ge Moka Tetekada ge nenei daedo ove gaiari einda gunda giwo.\f* daotari arate mai engisina awa nondari? Nakare maida dabori iji vitarida isite gido mai awa tumondebain ain gumbera.” \p \v 3 Ango edo Daotari Herod ge eiwa ingido do buriya esisina, edo Jerusalem embomai berari daedo ango esitera. \v 4 Edo embo ami Jew embomaida pirisi babain\f + \fr 2:4 \fq pirisi babain \ft awa pirisi mane darigada doregarida dao. Awamane doda awa pirisi maneda gisijiari bajina ae pirisi maneda gisijiari bajina mamatu de pirisida orobeda embo babain neneide.\f* ae Aodarida atopapasigari\f + \fr 2:4 \fq Aodarida atopapasigari \ft awa embobo God mi Aodari Moses de pipisisina awa Jew embomai atopasido esitera. Awamaneda burobé awa Moses da ove gaiari ipa da (5) (Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, edo Deuteronomy), awa atopasido esitera.\f* de berari dao tesiri gundo doregetero awamanede tedogosisina, “God da Ove Gaiarida gemi Keriso yai nonda engaina sisini?” \v 5 Ango tesiri awamanemi mina sitera, “Beteliem doda yai Judea ainda, perovetami engo gagurisina: \q1 \v 6 ‘Ata imo Beteliem nasi, Judah butu doda iteta, \q2 ito yai edo Gisijiaribé idegaina, \q1 edo embo ami dave edo nato Israel embomai\f + \fr 2:6 \fq Israel embomai. \ft Israel awa Jacob da dao nei (Genesis 32:28). Awatedo Israel embomai awa ‘Jacob da veda edo gumbari’ ko ‘Jew embomai’.\f* gisijiaina. \q2 Awatedo imo awa Judah da nasi sakabé ae.’\x - \xo 2:6 \xt Micah 5:2 \x*” \p \v 7 Ango edo Herod dubogari embobo onjigarida dao tesiri gumbero awamanede tedogosisina, iji bé nonde dabori idegesisini awa. \v 8 Edo embo ami awamane Beteliem nasida piedo sisina, “Maundo dave edo mai saka awa kakowa ewo. Edo tamundo gido, overegedo gundo na ge tawo gido na daedo maundo mai awa tumondebain ane.” \p \v 9 Edo daotari ge tesiri ingido awamane maunsitera. Edo giwoǃ Dabori iji vitarida isite gositera, ami gisi edo aundo yai mai saka isira ainda ikaneda peposisina. \v 10 Ango edo awamane dabori awa gido do yawa bajinabé esitera. \v 11 Edo awamane gundo mandoda torido mai saka ae ainda ai Mary de gido, awamane baongo dadari edo mai awa tumondebain esitera. Ango edo awamane kaita pirigedo kando kundo maide pipisitera: gold de frankincense\f + \fr 2:11 \fq frankincense \ft awa ni mu paingari deposi. Embomi awa dungoro imbosi muno dave piedo esisina.\f* de myrrh\f + \fr 2:11 \fq myrrh \ft awa ni mu paingari deposi evekara. Ami muno davebé piedo eira. Embomi ni mu awa siya edo siwo budo era. Iji matu, ainda jigamo ari nei awa Jew embomaimi awamaneda betari emboda tamo rorae ami datedo goiedo esitera.\f* de. \v 12 Edo God mi awamanede aturoda tesiri gositera, tekago Herod da yai mamborekae. Awatedo awamane dodo begata nei budo awamaneda yaida maunsitera.\fig |alt="wise men offer gifts to Jesus" src="CN01632B.tif" size="col" copy="© 1996 David C Cook" ref="2:11" \fig* \s1 Joseph ae Mary de Iesu de yai Egypt ainda boraebé maunsitera. \p \v 13 Ango edo awamane idegedo mambero, giwo, Badari da anelami Joseph de aturoda idegedo sisina, “Herod mai saka awa dari betarate kakowa aina. Awatedo eri! Mai saka ae ai de budo yai Egypt boraebé mambate. Edo ainda isiato nane tano gido tekago egenembata.” \v 14 Edo Joseph erido mai saka awa ae ai de budo muyaede yai Egypt ainda maunsisina. \v 15 Edo awamane yai ainda itero Herod besisina. Aindabé Badari mi perovetade matu sisina, “Nane nato mai awa Egypt dodo idegarate dao sitena,”\x - \xo 2:15 \xt Hosea 11:1\x* ge awa bé esisina. \s1 Herod mi ge okain tesiri mai jijianda Beteliem nasida detero bebetegesitera. \p \v 16 Edo iji ainde Herod mi dubogari embobomi imo udumbetera ango gido, imo sinigambari bajinabé esisina. Aindabé dubogari embobomi iji nonde mai awa engesiri awa Herod de matu tetero gosisina, awatedo imo ge katedo mai jijianda berari duberi tote (2) edo tuda Beteliem nasi doda edo nasi babaingae demonda awa daedo daro betorote ge okain sisina. \v 17 Ango edo ge peroveta Jeremiah mi sisina awa bé esisina: \q1 \v 18 “Edo ge yavi awa Ramah nasida ingera. \q2 Do ari ya ae ji de aoro ikanade Rachel mi ainda mamai awaembo tedo esira. \q1 Aindabé ainda mamai berari bebetegetera, \q2 eutu awa embo neneimi kondade ari jipapa ae edo esira.”\x - \xo 2:18 \xt Jeremiah 31:15\x* \s1 Joseph ae Mary de Iesu de Egypt dodo Nasaret nasida gundo isiretera. \p \v 19 Ango edo, amboda Herod betesiri, giwo, Joseph yai Egypt ainda isiri Badari da anela aturoda idegedo \v 20 ainde sisina, “Ouwamane ainkain mai saka daro betarate esitera awa besitara. Awatedo eriyoǃ Mai saka ae ainda ai de budo Israel butuda aimbate.” \p \v 21 Ango tesiri Joseph erido mai saka ae ainda ai de budo Israel butuda totorisina. \v 22 Ata iji ainde Joseph mi ge eiwa ingisina, “Archelaus mi ainda mamo Herod da dero budo yai Judea gisijido eira.” Awatedo ge awa ingido embo awa yai ainda aundo itari adu esisina. Edo aturoda God mi dedegari ge Joseph de tesiri gido yai Judea daginegedo yai Galili ainda maunsisina. \v 23 Edo awamane nasi dao Nasaret ainda gundo anumbesitera. Awatedo ge ro peroveta manemi sitera awa bé esisina, “Imo awa Nasaret Embo tara.”\x - \xo 2:23 \xt John 1:45\x* \c 3 \s1 John Bapataito Ari Embo mi \sc Badari\sc* da begata siya esisina. \r (Mark 1:1-8; Luke 3:1-7; John 1:19-28) \p \v 1 Edo iji angode John Bapataito Ari Embo emi yai Judea da abu damodamoda gundo dengoro baiari piedo esisina. \v 2 Edo sisina, “Utuda gisijiari\f + \fr 3:2 \fq Utuda gisijiari \ft da moka awa ‘God da sima ari dave’. Iji boroko God da sima ari dave embo da ain Toregari Embo Iesu da toda God da yai gumaina, ainda yai awa God mi ainda sima ari dave arapa aina, edo God mi embo ainda do gisijido aina. Edo daedo, ainda moka nei awa iji amboda Iesu tekago butuda gumbari God mi Iesu da toda embomai berari butuda sima dave edo aina. \fp Daedo ge nei eiwa giwo: Jew embomaimi gebé edo esitera, God da dao awa kotopubé kotopu (Exodus 20:7). Awatedo awamane iji jiwae ge ‘utu’ ge ‘God’ da deroda piedo esitera. Edo Matthew mi ainda bino dave Jew embomai awaembo gagurisina, awatedo iji jiwae ge ‘utuda gisijiari’ ainda ove doda jigamo edo esisina. \f* aikae gumbira,\f + \fr 3:2 \fq aikae gumbira. \ft Iji gumbae gisida John Bapataito Ari Embomi ainda ge karigedo esisina, God mi ainda yai arapa esiri gosisina awa, God da Mai mi God da sima ari dave awa utuda edo embomaida yai kundo gumaina. Awatedo iji ainde John Bapataito Ari Embo ge awa sisina, ainda moka awa God da Mai, Keriso, embo enemboda yai aikae gumbira (John 1:32-35; Micah 5:2). \f* awatedo itomane jimbo bebegae dodo God da yai wareregewo!” \v 3 Edo embo ami ge eiwa peroveta Isaiah mi iji matuda sisina awa esiri bé esisina: \q1 “Embo abu damodamoda aorogateira, \q1 ‘\sc Badari\sc*\f + \fr 3:3 \ft \+sc Badari\+sc* da moka awa ‘Na awa Natopo Itari’ o Hiburu ge awa \+bdit Jehovah\+bdit*. Ge Moka Tetekada ge nenei daedo ove einda gunda giwo.\f* da begata dave ewo! \q2 Ainda begata \q1 dambu darewo pepeta are.’”\x - \xo 3:3 \xt Isaiah 40:3\x* \p \v 4 Edo John akuta awa ombarijiari wo kamelo tumi ari\f + \fr 3:4 \fq ombarijiari wo kamelo tumi ari. \ft John Bapataito Ari Embo da ombarijiari awa peroveta Elijah da ombarijiari ango (2 Kings 1:8). \f* awa omundo, bupuri wo aintomi ari awa ainda ipuda jido esisina. Edo ainda indari awa wajina ae abu pika de. \v 5 Iji ainde embomai Jerusalem da, Judea yai berarida, edo un Jodani da demodamo berarida, ami idegedo ainda yai maunsitera. \v 6 Edo gundo awamaneda jimbo bebegae karigoro embo ami un Jodani ainda awamane bapataito edo esisina. \p \v 7 Ata iji ainde embo ami Parasi mane\f + \fr 3:7 \fq Parasi mane \ft awa Jew embomaida gebé ari jisi bajina Israel doda itora. Awamanemi God da Aodari gisi Moses da yai pipisisina awa dave edo gido ambo ambo edo esitera. Ata awamane aribari neneide ge okain neneide daedo ainda tamonda pisido embomaide atopasido esitera.\f* ae Sadusi mane\f + \fr 3:7 \fq Sadusi mane \ft awa Jew embomaida gebé ari jisi sakago Israel doda itora. Awamane jiwae awa gaiapade edo nenei awa pirisi babain. Awamaneda gebé ari awa embo berarimi Aodari God mi Moses de pipisisina awa akuta ambo ambo orote. Awamane jipapa ae atopatari nenei Parasi manemi Moses da Aodarida tamonda piedo esitera.\f* de jiwae ainda bapataito ari yaida gupero gido ami sisina, “Imomane awa jimbago jitoma ingege! God mi rirowa piain siya eira awa, nane imomane bapataito ano awa daginegawa ango kotembetewa? \v 8 Imomane bapataito anate jipapa edo gido, itomane ni be dave awa piewo gane. Edo itomane do wareregetewa ango gido awa, imomane bapataito ane. \v 9 Nane imondemane tena, God mi ganuma itera eiwa inono tari wasiri budo Abraham da mamai teka ara.\f + \fr 3:9 \ft God mi ainda awara ari Abraham da mamaida yai tepo piainyae. Ata God mi embo ainmi ainda jipapa euri awa ainda awara ari piedo eira.\f* Awatedo imomane akuta kotembedo ge mina tara engo eove, ‘Abraham awa mamo natokare, awaembo God natokare yai rirowa piainyae.’ \v 10 Edo iji borokobé emi, God embomai ainkain jimbo bebegaeda dodo wareregae era, awamaneda rirowa piaina. Awa engo embo otomi ni tutuda kapain siya eira. Awatedo ni berari nomi be dave ekae era awa, imo tutuda tai kapari durudo mumuya aro kundo niyaoda augaina. \p \v 11 “Awa gebé, itomane jimbo bebegae dodo God da yai wareregetewa, awatedo imomane un mi bapataito ena. Ata embo nei dá nato amboda gumaina awa na ango ae. Embo awa bajina edo na dave ae. Nane ainda tai woru inono kundo mambari tao ae. Embo ami imomane Asisi Kotopu mi bapataito aina, \v 12 edo ainda dagi bajina ainda ipami jido kundo gumaina. Ami ainda vedari wheat\f + \fr 3:12 \fq wheat \ft awa yakarada orobe, edo ainda vero awa tambara vero ango, ata babaingaebé.\f* vero buya edo wotari berari jimundo kundo rorae itari oroda piaina. Ata oen berari jimundo augari niyao matawa aveite isira ainda awaina.” \s1 John mi Iesu bapataito esisina. \r (Mark 1:9-11; Luke 3:21-22) \p \v 13 Ango edo Iesu John mi bapataito arate tedo yai Galili da edo un Jodani da gupusina. \v 14 Ata John mi awa gido imo engiregain sisina, “Ro awaembo imo nane bapataito anate gupesi? Nato jipapa awa inemi na bapataito ata.” \p \v 15 Ata Iesu ainde mina sisina, “Boroko ingenane God da jipapa berari awa kera ano bé aina. Awatedo doyo gumbare.” Ango tesiri John awara tedo Iesu bapataito esisina. \p \v 16 Edo iji ainde John mi Iesu bapataito esiri, imo boraebé unda eriri, edo giwo, utu imonde pirigesiri ine God da Asisi Kotopu ni ribo ango wotedo ainda yai anumbesiri gosisina. \v 17 Edo burigibé ge yavi utuda edo gundo sisina, “Eiwa nato dubobari Mai. Nato dubodave aribé ainda yai.” \c 4 \s1 Satan mi Iesu bavisina. \r (Mark 1:12-13; Luke 4:1-13) \p \v 1 Ango edo Asisi Kotopu mi Iesu gisijido visido abu damodamo ainda totorisina, Binei\f + \fr 4:1 \fq Binei \ft awa Satan da dao nei.\f* mi imo bawarate. \v 2 Edo Iesu indari indae iji 40 muyae 40 kakara eite sima esisina. Edo ainda amboda imo beji mina burisina. \v 3 Ango edo bawari embomi gundo embo ainde sisina, “Imo awa God da Mai gido, ge okain teyo ganuma itera eiwa bread are.” \p \v 4 Ata Iesu mi mina sisina, “God da geda gaiari isira awa, ‘Embo enembomi bread akuta injido wasiribé bari tao ae. Ata ge berari God da beda edo gundo eira awa kera edo, wasiribé budo ara.’\x - \xo 4:4 \xt Deuteronomy 8:3\x*” \p \v 5 Ango edo Binei mi Iesu kundo maundo nasi kotopu Jerusalem da esisina, edo Jew embomaida oro kotopu bajina\f + \fr 4:5 \fq Jew embomaida oro kotopu bajina \ft awa Jew embomaida dasiga ari oro bajina dabé da. Oro awa Jerusalem nasi doda isinesina.\f* ainda eno ikanebé ikaneda esiri peposisina. \v 6 Edo Binei mi ainde sisina, “Imo awa God da Mai gido, imo akuta kekapunya edo wote. God da geda gaiari isira awa: \q1 ‘God mi ge okain tari ainda anelamanemi \q2 imo dedegara, \q1 edo awamanemi imo ipada jiaro erato \q2 ito tai ganumada dainyae.’\x - \xo 4:6 \xt Psalm 91:11-12\x*” \p \v 7 Edo Iesu mi embo ainde sisina, “God da geda gaiari daedo isira awa, ‘Imo \sc Badari\sc* ito God bawote.’\x - \xo 4:7 \xt Deuteronomy 6:16\x*” \p \v 8 Edo tekago Binei mi embo awa kundo peji ikanebé ainda vivisisina. Edo yai berari embomaimi gisijido era awa ae awamaneda taogari de awa Iesu da yai piesiri gosisina. \v 9 Edo ami ainde sisina, “Nane roviravi berari eiwa imonde piana, imo nato yai baongo dadari edo na tumondebain ata gido awa.” \p \v 10 Edo Iesu mi ainde sisina, “God da geda gaiari isira awa, ‘Imo \sc Badari\sc* ito God awa tumondebain edo eyo, edo embo awa akuta kera edo eyo.’\x - \xo 4:10 \xt Deuteronomy 6:13\x* Imo dodo nato gunda mambu, Satan!\f + \fr 4:10 \fq Satan \ft awa God da anela da (1)da dao. Anela awa God da ge jindesiri God mi imo kundo augesiri utuda edo idegesisina. Satan awa God da gitopo edo embo enemboda gitopo. \f*” \p \v 11 Edo Binei embo awa dodo mambiri, edo giwo, anelamane gundo Iesu kondade esitera. \s1 Iesu ainda buro yai Galili da tuturo esisina. \r (Mark 1:14-15; Luke 4:14-15) \p \v 12 Edo John Bapataito Ari Embo da gitopo embo\f + \fr 4:12 \fq gitopo embo. \ft John Bapataito Ari Embo da gitopo awa Daotari Herod Antipas (Matthew 14:3-4). \f* mi embo awa kundo bundari oroda pipisitera. Edo iji ainde Iesu mi bino awa ingido imo tekago yai Galili ainda egenembesisina. \v 13 Ango edo Iesu mi Nasaret nasida gisi maunsisina, edo ainda amboda Kapenium nasida gundo isima edo esisina. Edo Kapenium nasi awa Galili ubutu demonda. Edo yai ainda awa Jew ewowo Zebulun ae Naphtali deda topo. \v 14 Edo Iesu mi yai ainda maundo isima esisina, ge peroveta Isaiah mi matu sisina awa ari bé arate tedo: \q1 \v 15 “Yai Zebulun ae Naphtali de awa \q2 ubutu demonda ae un Jodani da kupo neideda. \q2 Yai awa yai Galili doda isira, \q2 edo yai ainda Gentile embomai\f + \fr 4:15 \fq Gentile embomai \ft awa Jew embomai ae. Awamane awa embomai nenei berari Jacob da veda edo gumbae.\f* jiwaemi isima edo era. \q1 \v 16 Edo embomaida yai ainda muyae doda isima edo era awa, \q2 parara bajina gumbiri gera. \q1 Edo ainkain betari yai ae ainda duga deda isima edo era, \q2 awamaneda yai parara atesira.”\x - \xo 4:16 \xt Isaiah 9:1-2\x* \p \v 17 Edo iji ainde Iesu tuturo edo embomaida yai ge karigeteite tevina, “Utuda gisijiari itomane yai aikae gumbira.\f + \fr 4:17 \fq Utuda gisijiari itomane yai aikae gumbira. \ft Kondade ari ge Matthew 3:2da tuda giwo.\f* Awatedo itomane jimbo bebegae dodo God da yai wareregewo.” \s1 Iesu wo iro ari embo ipa ao pasido (4) dao sisina. \r (Mark 1:16-20; Luke 5:1-11) \p \v 18 Ango edo Iesu ainto edo Galili ubutu bengida maunteite ami nanonameji tote (2), Simon (Ainda dao nei awa Peter.) ae ainda nameji Andrew de gosisina. Awamane awa wo iro ari embobo, awatedo iji angode awamanemi wo bain monga ubutuda augetero gosisina. \v 19 Edo ami awamanede sisina, “Nato amboda puwo! Nane imomane atopatano gido embomai bave.” \v 20 Edo burigibé awamaneda monga dodo embo awa ambo ambo esitera. \fig |alt="Jesus calls Simon and Andrew" src="CN01681B.TIF" size="col" copy="© 1996 David C Cook" ref="4:19" \fig* \p \v 21 Ango edo Iesu yai awa dodo ainto edo maunteite ami nanonameji nei tote (2) gosisina. Awamane awa Zebedee da mamai, James ae John de. Edo awamaneda mamo Zebedee de un ma doda isite awamaneda monga kakapegari awa sirigetero Iesu mi awamane dao sisina. \v 22 Edo boraebé un ma ae awamaneda mamo de dodo embo awa ambo ambo esitera. \s1 Iesu mi God da bino dave karigedo embomai jiwae gao euri kaviegotora. \r (Luke 6:17-19) \p \v 23 Ango edo Iesu yai Galili da umbugo berarida maundo gundo eite Jew embomaida benunu oro\f + \fr 4:23 \fq Jew embomaida benunu oro \ft awa jiwaebé, edo nasi da da ainda isima edo esitera. Oro ainda Jew embomai dada edo Badari tumondebain edo esitera, awamaneda katari budo esitera, edo awamaneda mamai atopasido esitera.\f* jiwaeda torido embomai atopaposite gisijiarida bino dave\f + \fr 4:23 \fq gisijiarida bino dave \ft awa nongo edo embomaimi God da sima ari dave awamaneda yai bari tao. \f* awa karigedo esisina. Edo embo ami embomaida burau ari berari ae karu amburo neide kainde berari de awa gao euri kaviegotora. \v 24 Edo ainda buro babainda bino awa yai Siria berarida arapu esiri, embomaimi awamaneda embo karu ari berari, karu evekara ae memesi de, edo bineimaneda\f + \fr 4:24 \fq bineimane \ft awa asisi bebegaeda dao nei.\f* bubundegari ae tamo jipari de, ipatai ambari de, awamane ainda yai kundo gumbero Iesu mi awamane gao esiri kaviegesitera. \v 25 Awatedo embomai jisi babain yai Galili da edo, Nasi Babain Ajigari 10 da,\f + \fr 4:25 \fq Nasi Babain Ajigari 10. \ft Guriki da ge einda awa \ft \+it Dekapolisi\+it* edo ainda moka awa ‘Nasi Babain Ajigari 10’.\f* Jerusalem da, yai Judea da edo un Jodani kupo neida, awamanemi Iesu ambo ambo esitera. \c 5 \s1 Iesu mi nongo edo God ainda dubodave awa embomaide piaini awa atopaposisina. \r (Luke 6:20-26) \p \v 1 Edo Iesu mi embomai jisijisi awa goteite pejida visido anumbesiri ainda ambodani\f + \fr 5:1 \fq ainda ambodani. \ft Ove Kotopuda atopapasigarimi kotembedo era, ‘ainda ambodani’ da moka einda awa ainda ambodani 12 akuta ae, ata ainda ambodani nenei jiwae daedo. \f* ainda yai guputera. \v 2 Edo imo tuturo edo awamane atopapoteite sisina: \q1 \v 3 “Embomai ainkainmi awamaneda asisida burau ari God kena awa gido era, God da dubodave awamaneda yai isira. \q2 Utuda gisijiari awa awamane topo.\f + \fr 5:3 \fq Utuda gisijiari awa awamane topo. \ft Ainda moka awa ‘God mi awamane sima dave edo eira’ (Matthew 5:10da moka awa dá ango.). \f* \q1 \v 4 Embomai ainkainmi dubo vevera edo era awa, God da dubodave awamaneda yai isira. \q2 God mi awamaneda yai atutumbedo kondade ari piaina. \q1 \v 5 Embomai ainkainmi do netegeteite God da jisida isima edo era awa, God da dubodave awamaneda yai isira. \q2 God mi butu berari awamanede piain tarigari sisina. \q1 \v 6 Embomai ainkainmi dá embo enembomi indari ae un de udo edo era ango God da wasiri dambu darari awa udo edo era, God da dubodave awamaneda yai isira. \q2 God mi ainda wasiri dambu darari awamaneda yai piari beda ara. \q1 \v 7 Embomai ainkainmi embo neneida yai do ari piedo era, God da dubodave awamaneda yai isira. \q2 God mi awamaneda yai do ari piaina. \q1 \v 8 Embomai ainkainmi awamaneda doda kotembari beyae engiregedo era awa, God da dubodave awamaneda yai isira. \q2 Awamanemi God gara. \q1 \v 9 Embomai ainkainmi béga awaembo buro edo era awa, God da dubodave awamaneda yai isira. \q2 God mi awamane awa ainda mamai ae maigagara de taina. \q1 \v 10 Iji nonde embo neneimi memesi neide kainde embomaida yai pisido era aindabé awamane awa wasiri dambu darari, God da dubodave awamaneda yai isira. \q2 Utuda gisijiari awa awamane topo. \p \v 11 “Aindabé imomane awa nato ambodani, God da dubodave itomane yai isira iji angode embomaimi imomane piari wotari ge tedo, memesi neide kainde itomane yai pisido, ge bebegae jiwae pitawami imondemane tara. \v 12 God mi itomane tau bajinabé utuda siya esira isira. Awatedo yawa bajinabé tega itae ewo. Imomane gumbae gisida embomaimi memesi neide kainde dá ango peroveta maneda yai piedo esitera, edo imomane peroveta maneda tai dero awa ambo ambo edo ewa. \s1 Imomane awa God da kato de parara de ango. \r (Mark 9:50; Luke 14:34-35) \p \v 13 “Imomane awa kato ango embo enemboda yai. Ata embomaimi katoda gavi awa itae ari gido awa nongo edo aro tekago gavi gumaini? Awa itae. Awatedo kato awa kundo arapada augaro embomi pepeta eite taimi pasido ara.\f + \fr 5:13 \ft Ge da moka awa eire: Itomane wasirimi embo bebegae inono kondade ari awamaneda wasiri beyae dodo God da yai wareregara. Kariwa dá ango awa kato. Katomi wo pisida depeka ari engiregedo eira. Awarata, edo katoda gavi itae ari gido embomaimi kato awa kundo arapada augara. Awa dá ango itomane wasiri. Edo itomane wasirida dave ari awa itae, embo bebegae gido kotembara, “Nakare God da yai wareregainyae.” Awatedo God mi imomane jigamo ari tao ae, kundo arapada augaina.\f* \p \v 14 “Imomane awa ango butu dededa parara. Edo imomane awa nasi bajina peji enoda jiari ango embomaimi onjigari tao ae. \v 15 Dá ango embomaimi keimo ijimbedo ou kuwoda piainyae, ata keimo awa yai ikaneda ekegaro ainda pararami embo berari mando doda awa datemaina. \v 16 Awatedo itomane parara dá ango embomaida yai datembewo, awamanemi itomane buro davegave gido itomane Mamo utuda awa dasiga ore. \s1 Keriso mi God da Aodari awa ari bé arate gupusina sisina. \p \v 17 “Aodarida\f + \fr 5:17 \fq Aodari \ft awa Jew embomaida ove gaiarida dao. Iji matuda God mi Moses da yai ge siuri ami ove ipa da (5) gagurisina. Ainda amboda, Jew embomaimi ove gaiari Moses mi gagurisina (Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, Deuteronomy) doregedo dao ‘Aodari’ pipisitera.\f* o Peroveta maneda Ove Gaiari\f + \fr 5:17 \fq Peroveta maneda Ove Gaiari \ft awa Jew embomaida ove gaiari neida dao. Ove ainda doda awa ge God da peroveta manemi iji matuda gaguritera. Ainda amboda Jew embomaimi God da peroveta maneda ove gaiari dada edo dao ‘Peroveta maneda Ove Gaiari’ pipisitera.\f* awa dano sitarate na gumena ango kotembeove. Na ango ain gumbae, ata nane ano bé arate gumena. \v 18 Edo eiwa gebé imondemane tena, utu de butu de awa itae mandae gisida, Aodarida ge saka bé da (1) awa mana itae aina, isiari God mi ainda geda buro berari petugaina. \v 19 Awatedo berari ainmi God da ge okain einda ge saka da (1) dari erigaina, edo embo nenei atopatari wasiri dá ango orote aina gido, God mi imo awa embo sakabé taina utuda gisijiari yaida.\f + \fr 5:19 \fq utuda gisijiari yai \ft awa God da sima ari daveda yai. \f* Ata berari ainmi God da ge okain awa kera eite embo nenei wasiri dá ango atopataina gido, God mi imo awa embo bajina taina utuda gisijiari yaida. \v 20 Aindabé nane imondemane tena, edo itomane wasiri dambu darari awa Aodarida atopapasigari ae Parasi mane deda wasiri dambu darari awa daginegae aina gido, imomane utuda gisijiari yaida mana torawa. \s1 Iesu mi sinigambari arida atopatari pipisisina. \p \v 21 “Imomane awa gari, iji matuda Aodarida atopapasigarimi kaenato apipiye de ewowo de ge eiwa atopapositera, ‘Dato beteure,\x - \xo 5:21 \xt Exodus 20:13; Deuteronomy 5:17\x* edo embo da ainmi embo dari betaina gido awa, imo God mi katain eira.’ \v 22 Ata nane imondemane tena, berari ainmi ainda namejide sinigambari tepotapo aina gido awa, God mi katain eira. Edo embo da ainmi ainda namejide ‘Imo jiro itae!’\f + \fr 5:22 \fq ‘Imo jiro itae!’ \ft Ge einda tutu awa ‘Raka’. Eiwa Arameki geda tedojirari ge. \f* taina awa, Sanhedrin\f + \fr 5:22 \fq Sanhedrin \ft awa Jew embomaida ge babain katari emboboda doregarida dao.\f* embobomi imo awa katain era. Ata embo da ainmi ainda namejide ‘Dauwa bé!’ taina awa, God mi imo yai niyao matawa aveite isira ainda piain eira. \p \v 23 “Awatedo, ito kando kundo God da rorou piari tenembada piain gupeite awa, ito namejimi imonde sinigambari eira isira awa kotembedo gido, \v 24 ito kando rorou piari tenemba doda dodo ito namejida yai gisi mambuyo. Ango edo ito namejide, ‘Aiya do’ site béga budo tekago egenembedo gundo ito kando God da yai piate. \p \v 25 “Edo ito gitopo embomi buriya nonda tamonda imo katarida piain tari gido, aedade begatada maunsite burigibé embo ainde ge sirigeyo dave are. Ango ae gido, ito gitopo embomi imo katari emboda ipada piari katari embomi imo katedo bundari embode piari imo kundo aundo bundari oroda augari torata. \v 26 Eiwa gebé imonde tena, imo bundari oro doda isite ito mina ro inge piatate tesira awa itae piedo imo udegari bata. \s1 Iesu mi ipuda arida atopatari pipisisina. \p \v 27 “Imomane awa gari, iji matuda Aodarida atopapasigarimi kaenato apipiye de ewowo de ge eiwa atopapositera, ‘Ipuda eote.’\x - \xo 5:27 \xt Exodus 20:14; Deuteronomy 5:18\x* \v 28 Ata nane imondemane tena, embo berari ainmi eutu gido ainda tamo bain jipapa edo esira awa, God mi embo awa jimbo beyae matu ainda domi esira awa gira. \v 29 Awatedo ito jisi ipa beda ami rorae ro gido imo jimbo beyae edo eta ango gido awa, jisi awa gurugedo kundo augeyo aimbare. Davebé awa tamo itoda tatari da (1) awa kundo augata, gaegae edo imo jimbo beyae ato God mi ito tamo berari kundo yai niyao matawa aveira ainda augaina. \v 30 Edo ito ipa beda ami rorae ro budo imo jimbo beyae edo eta ango gido awa, kautugedo augeyo aimbare. Davebé awa tamo itoda tatari da (1) awa kundo augata, gaegae edo imo jimbo beyae ato God mi ito tamo berari kundo yai niyao matawa aveira ainda augaina. \s1 Iesu mi iu aro dowarida atopatari pipisisina. \r (Matthew 19:9; Mark 10:11-12; Luke 16:18) \p \v 31 “Edo Aodarida atopapasigarimi ge eiwa atopapositera, ‘Embo da ainmi ainda aro dowain edo gido awa, eutu awa dodo mambae gisida ine ainda arode jimbari itae arida ove gaiedo piarate sisina.’\x - \xo 5:31 \xt Deuteronomy 24:1\x* \v 32 Ata nane imondemane tena, embo da ainmi ainda aro dosira, ata eutu awa jimbae gisida kombo ari itae ami ainda embo nei jimaina awa, embo ami esiri eutu jimbo ipuda esira. Edo embo da ainmi eutu iu dowari ango awa jimaina, embo awa jimbo ipuda esira. \s1 Iesu mi tarigari dao neide kaindeda teorekae atopaposisina. \p \v 33 “Tekago, imomane awa gari iji matuda Aodarida atopapasigarimi kaenato apipiye de ewowo de ge eiwa atopapositera, ‘Tarigari pitawami teote, ata ito tarigari Badari da yaida tedo gido kera edo eyo.’ \v 34 Ata nanemi imondemane tena, tarigari berari awa tepotapo teove. Aindabé utu awa God da daotari anumba, awatedo tarigari ainda daoda teove. \v 35 Edo butu dede awa God da taida oena apari yai, awatedo tarigari ainda daoda teove. Edo Jerusalem awa God Daotari Bajinada nasi bajina, awatedo tarigari ainda daoda teove. \v 36 Edo ito kopuru tu da (1)da ove ainya ari o ove ingatapari awa wareregari tao ae, awatedo tarigari ito kopuruda daoda teote. \v 37 Iji nonde imomane ge nenei tedo ewa, awa ge embo beyae\f + \fr 5:37 \fq embo beyae \ft awa Satan da dao nei. \f* da yaida edo gundo eira. Awatedo tepo ‘Na ana’ tewo, ko ‘Na ainyae’ tewo. \s1 Iesu mi embomai rirowa buorekae atopaposisina. \r (Luke 6:29-30) \p \v 38 “Imomane awa gari, Aodarida atopapasigarimi ge eiwa atopapositera, ‘Edo embo da ainmi ito jisi dari beyae aina gido awa, katari embomi ainda jisi dari beyae aina. Daedo embo da ainmi ito ji dari erigaina gido awa, katari embomi ainda ji dari erigaina.’\x - \xo 5:38 \xt Exodus 21:24; Leviticus 24:20; Deuteronomy 19:21\x* \v 39 Ata nane imondemane tena, embo da ainmi itomane yai buro beyae aina gido, ainda yai mina beyae ainyae. Awarata, embo da ainmi ipa do bereya edo ito opo ipa beda dari gido awa, ito opo ipa andada awa doyo daedo dare. \v 40 Embo da ainmi imo katain jipapa eite ito ombari awa bari gido, ito dademo ombari awa daedo kokumbeyo bare. \v 41 Edo embomi ainda rorae amboka edo ainde daedo kilometre da (1) ainto atate imo jijine tari gido, ine embo awa kondade edo ainda rorae amboka edo ainde daedo kilometre tote (2) ainto eyo. \v 42 Embo ainmi ito yai rorae atega eira, awa pieyo bare. Daedo embo ainmi ito rorae jigamo ain jipapa eira awa, engiregainyae. \s1 Itomane gitopo embobo dubobudo ewo. \r (Luke 6:27-28, 32-36) \p \v 43 “Imomane awa gari, Aodarida atopapasigarimi ge eiwa atopapositera, ‘Nembu ito dubobudo eyo,\x - \xo 5:43 \xt Leviticus 19:18\x* edo gitopo embo itode sinigambari edo eyo.’ \v 44 Ata nanemi imondemane tena, itomane gitopo embobo dubobudo ewo. Embo ainkainmi itomane yaida begá pisido era, God de awamane embo tedogido ewo, ami awamaneda yai ainda ao ari piare. Edo embo ainkainmi imondemane sinigambari edo era, awamane embo jimbo dave edo ewo. Edo embo ainkainmi imondemane ge tepotapo site memesi neide kainde itomane yai pisido era, awamane embo benunu tedo ewo. \v 45 Ango edo imomane itomane Mamo utuda da mamai awa. Aindabé ami euri ainda iji embo beyaeda yai ae embo daveda yai de datembedo eira. Edo ami wa piedo eira embo wasiri dambu darari ae embo wasiri dambu darae deda yai. \v 46 Edo inemane embomaimi imomane dubobudo era awa dubobudo ewa, ro awaembo God mi tau dave imondemane piaini? Buro dá ango tax kumbari embobo\f + \fr 5:46 \fq tax kumbari embobo\ft ami embomaida ganu jiwae beono edo esitera. Awatedo iji ounde awamaneda dao awa davebé ae.\f* mi edo era. \v 47 Edo itomane otatawo akuta ategedo awa, imomane embo neneida buro daginegedo ae. Tax kumbari embobomi buro dá ango edo era. \v 48 Itomane Mamo utuda awa wasiri dambu darari berari, awatedo dá ango imomane wasiri dambu darari berari eite isiwo. \c 6 \s1 Iesu mi nongo edo kaena embomai rorae isisigaede kando piari awa atopaposisina. \p \v 1 “Edo bé gidogogo ewo. Itomane kando embomai rorae isisigaede arapada embomi gorote ango piainyae. Edo ango awa itomane Mamo utuda awa tau itomane mana piaina. \p \v 2 “Awatedo iji ainde imo awamanede kando piato bara awa, arapada karigato giwore. To putedo eote dá embobo iwawa tote (2)demi benunu oroda edo nasi doda eiworo embomaimi dasiga orote jipapa edo era ango. Eiwa gebé imondemane tena, awamaneda tau awa matu bera awara. \v 3 Ata imo embomai rorae isisigaededa kando piain jipapa eite gido awa dowato embo da ain buro ro esi awa giure. \v 4 Awaembo ito piari awa onjigedo pieyo. Ango edo ito Mamo imo onjigarida gido eira, ami akuta ito tau awa arapada piari bata. \s1 Iesu mi nongo edo kaena God da yai benunu tari awa atopaposisina. \r (Luke 11:2-4) \p \v 5 “Edo imo benunu site gido embobo iwawa tote (2)demi tarago eote. Awamaneda jipapa bajina awa embomaimi awamaneda wasiri dave gorote, awatedo awamane benunu oro doda edo nasi begata umbugoda petedo benunu tedo era. Eiwa gebé imondemane tena, awamaneda tau awa matu bera awara. \v 6 Ata imo benunu tain edo gido awa, aundo ito mando jiumbarida torido manguro jido doda, ito Mamo imo jisimi gae, ainda yai benunu teyo. Edo ito Mamo imo onjigarida gido eira, ami ito tau awa arapada piari bata. \p \v 7 Edo iji nonde imomane benunu site, ge dá awa tekago tekago teove dá embomai God gae ango edo era. Awamanemi kotembedo era awa, ‘Edo nakare benunu tari ge jiwaebé tedo era, God mi natokare benunu tari awa ingido aina.’ \v 8 Aindabé itomane Mamo awa gari itomane jipapa rori awa tedogae gisida, imomane awamane ango eove. \v 9 Awatedo benunu engo tewo: \q1 ‘Mamo natokare utuda isima edo eta awa, \q1 dao ito kotopu tou ore. \q1 \v 10 Gisijiari ito doyo gumbare. \q1 Nakare jipapa ito butu einda ore, \q1 dá ouwamanemi utuda edo era ango. \q1 \v 11 Namondekare deguta da (1) dowae, indari jipapa edo era awa; \q2 iji einde piewasi. \q1 \v 12 Edo jimbo bebegae natokare \q2 kotembedo dowasi, \q1 dá ango nanekare embo neneimi \q2 jimbo bebegae ro namondekare edo era awa, \q2 kotembedo dodo era. \q1 \v 13 Edo bawarida nakare kundo aimbote, \q1 ata embo beyae\f + \fr 6:13 \fq embo beyae \ft awa Satan da dao nei. \f* da yai nakare toregewasi. \q1 Imo awa natokare Daotari, Goroba Berarida Goroba, \q1 awatedo imo iji natopo itari dasiga ore. Awara.’ \m \v 14 Edo embo neneimi itomane yai jimbo bebegae aro gido kotembedo dowawa awa, Mamo itomane utudami itomane jimbo daedo kotembedo dowaina. \v 15 Ata imomane embo neneida jimbo bebegae kotembedo dowae awa gido, Mamo itomanemi jimbo bebegae itomane daedo kotembedo dowainyae. \s1 Iesu mi nongo edo kaena God da yai indari dodo kakara ari awa atopaposisina. \p \v 16 “Ango edo imomane God da yai indari dodo kakara eite gido dombu itomane dá embobo iwawa tote (2)demi awamaneda dombu dubo vevera edo era ango eove. Awamanemi dombu aewa gutedo era awa, embomaimi gido kakara era torote. Eiwa gebé imondemane tena, awamaneda tau awa matu bera awara. \v 17 Ata iji nonde imo indari dodo kakara eite gido ito dombu teiedo kopuru tu duwari eyo. \v 18 Edo ango eta ami awa indari dodo kakara ari embomaida yai ae, ata ito Mamo imo jisimi gaeda yai. Edo ito Mamo imo onjigarida gido eira, ami ito tau piari bata. \s1 Gaiapa imomane embo awa utuda ounda dada ewo. \r (Luke 12:33-34) \p \v 19-21 “Yai nonda itomane gaiapa isira awa, do itomane awa yai ainda daedo itaina. Awatedo gaiapa imomane embo awa butuda einda dada eove. Butuda dada awa gido, kandoromi kapara, damana gamaina, edo beono embomi bededo torido bara. Ata gaiapa imomane embo awa utuda ounda dada ewo. Utuda dada awa gido, kandoromi kapari tao ae, damana gambari tao ae, edo beono embomi bededo torido bari tao ae. \s1 Ito jisi awa ango ito tamoda keimo. \r (Luke 11:34-36) \p \v 22 “Embo enemboda jisi\f + \fr 6:22 \fq jisi. \ft Ove Kotopuda atopapasigari kotembedo era awa: Ge ‘jisi’ da moka einda awa ‘do’ ango, edo ge ‘tamo’ da moka einda awa ‘wasiri’ ango.\f* mi kondade euri inono yai berari gido era. Awatedo ito jisi awa ango ito tamoda keimo. Edo ito jisi karu itae gido, rorae berari dave gata. \v 23 Ata ito jisi karude gido, rorae berari dave gari tao ae.\f + \fr 6:23 \ft Edo imo Iesu da atopatari ategedo bata gido, ro berari gatate God mi jipapa eira awa, davebé gata. Ata imo Iesu da atopatari ategedo bae gido, ro berari gatate God mi jipapa eira awa, davebé gari tao ae.\f* Awa muyaeda itari ango. Awatedo, edo parara do itoda awa muyae ango gido, imo awa jimbo beyae bajinade! \s1 Inemane God ae butu gaiapa de sima ari tao ae. \r (Luke 16:13) \p \v 24 “Embo da (1)mi badarari tote (2) sima ari tao ae. Embo awa badarari da (1)de sinigambari eite nei dubobudo aina, ko ami badarari da (1) tou eite nei jipapa ae edo aina. Inemane God ae butu gaiapa de sima ari tao ae. \s1 Kotembari jiwae edo dubo vevera eove. \r (Luke 12:22-34) \p \v 25 “Awatedo imondemane tena, wasiri itomane awaembo kotembari jiwae edo dubo vevera eove, indari edo un ro budo indavi, o ombarijiari ro budo tamoda piavi. Wasiri itomane awa bajinabé God da jisida, indari ango ae; edo tamopisi itomane awa bajinabé God da jisida, ombarijiari ango ae. \v 26 Imomane nimane ikane ima puma edo era awa gidogogo ewo! Awamanemi rorae ve uraede o buroda rorae be kumbaede o rorae dada edo itari oroda piaede. Awarata itomane Mamo utuda ami awamane undedo eira. Itomane tega awa bajinabé God da jisida, tega nimane dá ango ae. \v 27 Embo da ainmi itomane doda ainda wasiri butuda ribori itarate kotembari jiwae edo dubo vevera arimi riboribé ainita? Ango ari tao ae! \p \v 28 “Edo ro awaembo itomane ombarijiari ro budo tamoda piari kotembari jiwaemi dubo vevera edo evi? Kotembedogogo edo giwo arapa are, abuda kokomane nongo nongo edo erido eri awa. Awamane akuta buro okain aede edo ombarijiari gaiaede. \v 29 Awarata imondemane tena, Daotari Solomon da ombarijiari berari ainda jitari dave awa, abu koko dabé ainda jitari davebé dave awa daginegari tao ae. \v 30 Giwo! Edo God mi kiyan butuda erari kokomi giro ari, ata sipo neide awa vededo dungara, God mi imondemane ombarijiari inonobé piaina. Itomane gebé ari awa saka! \v 31 Awatedo kotembari jiwaemi dubo vevera edo teove, ‘Kaena un ro indari?’ o ‘Kaena rorae ro indari?’ o ‘Kaena ombarijiari ro budo tamoda piari?’ \v 32 Gentile embomai, God gae, awamanemi rorae berari eiwawa bain edo era, edo Mamo itomane utuda ami matu giuri rorae berari eiwawa jipapa edo ewa. \v 33 Ata God da gisijiari\f + \fr 6:33 \fq God da gisijiari \ft da moka awa dá ango \ft \+k utuda gisijiari\+k*. Kondade ari ge Matthew 3:2da tuda giwo.\f* ae ainda wasiri dambu darari de awa gisi gain edo ewo! Edo ango eiawo God mi rorae berari eiwawa daedo itomane yai piedo aina. \v 34 Deguta da da ainda bouga isira, awatedo sipo neida bouga gumbari gido kotembari jiwaemi dubo vevera eove. Bouga ro audo gumbari gido awa, imomane iji ainde inono sirigawa. \c 7 \s1 Imomane embo nei katove. \r (Luke 6:37-42) \p \v 1 “Embo nei katove dowo, edo God mi imomane katae doware. \v 2 Edo imomane embo nei katewa gido God mi imomane kataina. Edo imomane tega ro embo neide jigamo edo katewa awa, God tega dá awa jigamo edo imomane kataina. \p \v 3 “Edo ro awaembo imo onyenye saka ito namejida\f + \fr 7:3 \fq nameji \ft da moka einda awa ‘otawo’.\f* jisida isira awa gido tesi, ata ikuta bajina jisi ikaitoda isira awa gae esi? \v 4 O nongo edo ine ito namejide engo teta, ‘Do, onyenye saka ito jisida awa pusigane,’ edo ito jisida ikuta bajina isiri? \v 5 Imo embo iwawa tote (2)de! Gisibé awa ito jisi akutada ikuta bajina isira awa teugeyo. Ango edo imo yai dave gosite ito namejida jisida onyenye saka awa pusigate. \p \v 6 “Rorae kotopu awa sinomanede piove. Aindabé ango awo awamanemi wareregedo imomane gamundo usibesi ara. Edo gaegae edo itomane kau awa pumaneda doda augove. Ango awo awamaneda taimi pataro beyae aina.\f + \fr 7:6 \ft Jew embomaimi kotembedo esitera awa sinomane de pumane de awa wo donode. Sinomane de pumane de einda kariwa awa embomai ainkainmi God da ge ajiregedo jipapa ae edo era. Rorae kotopu o kau einda kariwa awa God da ge.\f* \s1 Jipapa itomane God de atega ewo, ami piari bawa. \r (Luke 11:9-13) \p \v 7 “Edo jipapa itomane atega ewo, imondemane piari bawa. Itomane jipapa awa gain ewo, edo tambawa. Edo manguroda tatain jivewo, itomane yai manguro pirigaina. \v 8 Aindabé berari ainmi God de atega edo eira awa, ainde pieuri budo eira. Edo ainmi ainda jipapa ro God da yai gain edo eira awa, tamundo eira. Edo ainmi God da manguroda tatain jivedo eira awa, God mi embo ainde manguro pirigaina. \p \v 9 “Edo imomane embobo itewa doregari einda doda, mai da (1)mi ainda mamode bread atega ari, ganuma piainita? \v 10 O unwo atega ari awa, piae dodo ainde jimbago piainita? \v 11 Awa dave ae. Imomane awa embo bebegae, ata imomane gari bureite kando dave mamai itomanede pisido ewa. Itomane Mamo utuda ami embo beraride dave edo eira, awatedo embo ainkainmi Mamo de atega edo era awa, awamanede rorae davegave jiwaebé piari bara! \v 12 Awatedo buro ro embo neimi imomane embo orote jipapa ewa awa, inemane awamane embo ewo. Eiwa Aodarida edo Peroveta maneda Ove Gaiari\f + \fr 7:12 \fq Aodarida edo Peroveta maneda Ove Gaiari \ft da moka awa God da Ove Gaiarida ge, Genesis maundo Malachi. \f* da atopatarida moka. \s1 Embo indewae God da wasiri natopo itarida torara. \r (Luke 13:24) \p \v 13-14 “Wasiri natopo itarida torari be awa kisisimbari edo ainda begata awa okain, awatedo embo indewae wasiri awa tamundo era. Embo jiwae torari be bebegada torido begata bereyada usibesi ain auntera. Awatedo torari be kisisimbarida toriwo. \s1 Embomaida wasiri edo era ami awamaneda do dave ko beyae awa arapa ari gawa. \r (Luke 6:43-45) \p \v 15 “Peroveta mane pitawami dá wo sipu beyae itaede ango itomane yaida gumbara. Awatedo gidogogobé ewo! Awamaneda do awa abu sino gorobade wo nenei tepotapo injido era ango. \v 16 Awamaneda wasiri edo era ami awamaneda do dave ko beyae awa arapa ari gawa. Embomi pasiporo be awa benomada budo erita ko dunga be awa wodei beoda budo eri? Embomi rorae ango awa bainyae. \v 17 Dá ango ni da da berari dave ami be dave ekedo eira, ata ni beyae ami be beyae ekedo eira. \v 18 Ni dave ami be beyae ekari tao ae. Daedo ni beyae ami be dave ekari tao ae. \v 19 Edo ni da da berari nomi be dave ekae edo eira gido awa, kapedo niyaoda augedo era. \v 20 Awatedo emboda wasiri edo era ami awamaneda do dave ko beyae awa arapa ari gawa. \s1 Embo ainkainmi God da jipapa edo era, awamanemi akuta utuda gisijiari yai torara. \r (Luke 13:25-27) \p \v 21 “Embo berari ainmi namonde, ‘Badari, Badari’ site isimango utuda gisijiari yai\f + \fr 7:21 \fq utuda gisijiari yai \ft awa yai utuda God mi sima dave edo eira. \f* torari tao ae. Ata ainmi nato Mamo utuda ainda jipapa edo eira, ami akuta torari tao. \v 22 Iji ainde embo jiwaemi namonde tara, ‘Badari, Badari, nakare ito daoda ge karigesitera, edo ito daoda asisi bebegae ondetero idegesitera, edo ito daoda wasiri babain jiwae esitera.’ \v 23 Edo iji angode nanemi awamanede ge arapabéda tano gara, ‘Na imomane bé gae. Imomane ge nato kera ae ari embobo, nato yaida dodo eve mambuwo!’ \s1 Embo tote (2)mi mando evekara gaputera. \r (Luke 6:47-49) \p \v 24 “Awatedo embo berari ainmi ge nato ingido kera edo eira awa embo dubogari demi ainda mando butu okainda gapusina ango. \v 25 Edo wa wotedo un visido bisi gundo mando ainda ikanade dorisina. Ata mando awa butu okain duredo ainda dasivi piedo gapusina, awatedo durae. \v 26 Ata embo berari ainmi nato ge ingido kera ae edo eira awa embo kotembari itaedemi ainda mando popoda gapusina ango. \v 27 Edo wa wotedo un visido bisi gundo mando ainda ikanade desiri durudo usibesibé esisina.” \fig |alt="Wise and Foolish man’s houses" src="lll6-02.tif" size="col" copy="© Global Recordings Network" ref="7:27" \fig* \p \v 28-29 Edo Iesu mi ge awara taride embomai atopasido esisina, Aodarida atopapasigari dá ango ae. Awatedo iji ainde Iesu mi ge awa tedo petugesisina, awamanemi ainda atopatari gido korebé edo esitera. \c 8 \s1 Iesu mi embo ginimi tutupegari awa gao esisina. \r (Mark 1:40-45; Luke 5:12-16) \p \v 1 Edo iji ainde Iesu awa peji demonda edo wotedo gumbiri embomai jisijisi ami embo awa ambo ambo esitera. \v 2 Edo giwo, embo da (1) ginimi tutupegari\f + \fr 8:2 \fq ginimi tutupegari. \ft Karu emi euri embomai donode God da jisida idegotora, edo karu embomai angogo nasi doda itorekae (Leviticus 13:45-46).\f* ami gundo embo ainda doda baongo dadari edo sisina, “Badari, imo jipapa edo gido, na eyo nato dono itae are.” \p \v 3 Ango edo Iesu mi ainda ipa ududugedo embo awa tujido sisina, “Een, na jipapa ena. Dono itae e!” Edo boitebé embo ainda tamoda gini tutupegari itae esisina.\f + \fr 8:3 \fq tamoda gini tutupegari itae esisina. \ft Guriki da ge awa ‘dono itae esisina’.\f* \v 4 Ainda edo Iesu embo ainde sisina, “Giyo! Na imo eteno kaviegeteta awa, embo neneide teote. Ata mambuyo, imo akuta udugato pirisimi\f + \fr 8:4 \fq pirisi \ft awa buro embo God mi tuturoda ewowo Levi doda avigesisina embomaida rorou ainda yai piorote (Exodus 28:1-4, 40-41). Edo Iesu da ijide embo angogo Jew embomaida oro kotopu bajinada buro eite rorou God da yai piedo esitera.\f* gare. ‘Imo kaviegeteta!’ awa tari embomai goteiaro kando ro Moses mi ge okain sisina awa piate.”\x - \xo 8:4 \xt Leviticus 14:1-32\x* \s1 Iesu mi itoroda gisijiarida gebé ari bajina gido karigesisina. \r (Luke 7:1-10) \p \v 5 Edo iji ainde Iesu Kapenium nasida toriri itoroda gisijiari\f + \fr 8:5 \fq itoroda gisijiari \ft awa Rome da duduno ari emboboda badari. Embo awa duduno ari embobo ajigari 100 sima edo esisina.\f* ainda yai gundo kondade arate atega esisina. \v 6 “Badari,” embo ami sisina, “Nato buro embo awa mandoda durari isira. Karu ipatai ambari ami kumbari wasiri ae memesi beyaebé bureite durari isima eira.” \p \v 7 Edo Iesu mi embo ainde sisina, “Na gundo embo awa gao ano kaviegaina.” \p \v 8 Edo itoroda gisijiarimi mina sisina, “Ango ainyae Badari. Na davera mi imo nato mandoda gumbesiko. Ata tepo gemi teyo, edo nato buro embo kaviegaina. \v 9 Edo daedo na badari natomi gisijido eira, edo ainda ge teuri kera edo ena. Edo dá ango itoro embobo nato tuda itera. Awatedo nane embo eiwa, ‘Mambu,’ tano mamaina. Edo embo neide, ‘Gumbu,’ tano gumaina. Edo nato buro embode, ‘Buro eiwa e,’ tano buro awa aina.” \p \v 10 Edo iji ainde Iesu ge awa ingido, imo korebé edo embomai imo ambo ambo era awamanede sisina, “Eiwa awa gebé imondemane tena, na Israel embomai berarida yai gebé ari bajina ango awa kakowa edo etena, ata tambae! \v 11 Edo nane imondemane tena, Gentile embomai jiwae iji vitarida edo iji wotarida edo gundo utuda gisijiari yai\f + \fr 8:11 \fq utuda gisijiari yai \ft da moka awa God da sima ari daveda yai. Iji amboda Iesu ae ainda gebé ari embomaide daedo God da sima ari daveda yai ainda anumbedo bondo indara (Isaiah 2:2; 25:6; Mark 14:25; Luke 22:30; Amboda Idegaina 19:6-9).\f* ainda Abraham ae, Isaac de, Jacob de daedo anumbedo bondoda indari indara. \v 12 Ata Jew embomai jiwae awamane embo God mi gisijiari yai siya esisina ainda, awamane mambari tao ae, ata awamane yai muyae arapada ainda augaina. Edo awamanemi ji site ji gambaro kitoru katoru taina.”\f + \fr 8:12 \ft God mi Jew embomai awaembo ainda sima ari daveda yai siya esisina. Ata awamane jiwaemi awamaneda daotari, Keriso, ajiregesitera. Awatedo Jew embomai indewae ainda sima ari daveda yai torara. Awarata Gentile embomai jiwae awamaneda gebé ari Keriso da yai pipisitera, awatedo Gentile embomai jiwae ainda sima ari daveda yai torara. \f* \p \v 13 Ango edo Iesu mi itoroda gisijiaride sisina, “Imo mambuyo! Dá ango imo gebé eteta awa ito yaida idegaina.” Edo itoroda gisijiarida buro embo awa iji dá ainde kaviegesisina. \s1 Iesu embomai jiwae gao esisina. \r (Mark 1:29-34; Luke 4:38-41) \p \v 14 Edo iji ainde Iesu gundo Peter da mandoda torido Peter da imbosi awa karu tamo vevera ari bureite besida durudo isiri gosisina. \v 15 Edo Iesu mi eutu ainda ipa tujijisina. Edo eutu ainda karu tamo vevera ari awa itae esisina. Ango edo eutu awa erido petedo tuturo edo embo awa sima esisina.\f + \fr 8:15 \fq sima esisina. \ft Ove Kotopuda atopapasigari kotembedo era, iji ainde Peter da imbosida karu itae esiri ami erido Iesu unjisina. \f* \p \v 16 Ango edo iji wotesiri ainda turode, awamanemi embomai jiwae bibineida bundari awa Iesu da yai kundo guputera. Edo Iesu mi ge okain mi asisi bebegae awa ondeuri idegedo esitera, edo embomai avekave karu ari awa gao euri kaviegedo esitera. \v 17 Ango edo ge eiwa peroveta Isaiah mi amboda gumaina sisina, awa gundo bé esira: \q1 “Embo ami akuta kaenato buburau awa dodo kumbira, \q2 edo kaenato karu amburo gao esiri kaviegetera.”\x - \xo 8:17 \xt Isaiah 53:4\x* \s1 Iesu mi ainda ambodanimi imo nongo nongo ambo ambo ari awa atopaposisina. \r (Luke 9:57-62) \p \v 18 Edo embomai jisijisi bajina ami doregedo Iesu jinenembetero gido embo ami ainda ambodanide ubutu kupo neida temain ge okain sisina. \v 19 Edo Aodarida atopatari da (1)mi Iesu da yai gundo embo ainde sisina, “Atopatari, imo yai berari nonda mamain esi ainda, na imo ambo ambo ana.” \p \v 20 Edo Iesu mi embo ainde mina sisina, “Abu sino, awamaneda awari banga to isira, edo ni waside baba edo era, awamaneda awari ma isira, ata Embo da Mai,\f + \fr 8:20 \fq Embo da Mai. \ft Iesu imo akuta dao eiwa jigamo edo esisina. Iesu dao eiwawa Daniel da ove gaiarida awa budo jigamo edo esisina (Daniel 7:13-14). Ge Moka Tetekada ge nenei daedo ove gaiari einda gunda giwo.\f* ainda awari mando topobé itae.” \p \v 21 Edo ainda ambodani nei ainde sisina, “Badari, gisibé awa na doyo maundo nato mamo goiane.” \p \v 22 Ata Iesu mi embo ainde sisina, “Na ambo ambo e! Doyo betari embomaimi\f + \fr 8:22 \fq betari embomai \ft da moka einda awa embo enembo wasiride ami butuda isima edo era, ata awamaneda jimbo bebegae dodo God da yai wareregae. Awatedo awamaneda asisi awa bebetegari God da jisida (Epesisi 2:1-2 giwo.).\f* akuta awamaneda betari goiore.” \s1 Iesu mi bisi ae yawata de ge okain tesiri ubutu damodamobé esisina. \r (Mark 4:35-41; Luke 8:22-25) \p \v 23 Ango edo embo awa aundo un ma doda wotesiri ainda ambodani imo ambo ambo esitera. \v 24 Edo burigibé bisi bitara goroba ubutuda gupeiri yawata bajina erorisina.\f + \fr 8:24 \ft Ge jirari berari eiwa Matthew mi gaiae. Ata ge jiari dá awa Luke mi gagurisina engo: \ft \+it awamane ma gaigedo [ubutu] tembari tuturo esitera. Ata iji ainde awamane tepero...burigibé bisibubura bajina wotedo ubutu desiri...\+it* (Luke 8:22-23). \f* Edo ma awa yawatami tuturo edo apuregain esisina. Ata Iesu awa jitao ausina. \v 25 Edo ainda ambodani gundo audedo sitera, “Badari, nakare torege! Kaen betain era!” \p \v 26 Ata embo ami awamanede sisina, “Ro awaembo imomane adu evi? Itomane gebé ari awa saka.” Ango edo embo awa erido petedo bisi ae yawata de ge okain tesiri ubutu damodamobé esisina. \p \v 27 Edo embobo korebé edo tedo sitera, “Embo eiwa kariwa nongo nongori? Giwo, bisi ae ubutu de ainda ge kera era!” \s1 Iesu embo tote (2) bibineimi bundari awa gao esisina. \r (Mark 5:1-20; Luke 8:26-39) \p \v 28 Edo Iesu awa ubutu temundo kupo neida gundo Geregesene embomaida yai idegesisina. Edo bibineimi embo tote (2) gisijido ero bebetegari goiari yaida edo idegedo embo awa taputera. Awamane sinigambari bajinabé eite itera, edo embo da ainmi pepeta edo awamane daginegari tao ae. \v 29 Edo awamanemi boitebé aorogasitera, “Imo namondekare ro ain jipapa esi Iesu, God da Mai? Imo gundo nakare memesi okain piain esita katari iji gumbae gisida?” \p \v 30 Edo yai aikamanago pumane jisi da (1) rorae indeite isiretera. \v 31 Awatedo bibineimi Iesu de atega esitera, “Edo imo nakare ondato idegara awa, nakare awara ato pumaneda yaida aundo torarita?” \p \v 32 Edo Iesu mi awamanede sisina, “Mambuú!” Edo awamane idegedo maundo pumane jisi da (1) awamaneda doda totoritera. Edo boraebé pumane jisi da (1) berari adujinanga edo tumundo ubutu bengi goninida wotedo unda bebetegesitera. \v 33 Edo embobo ainkainmi pumane sima edo esitera, awamane adu tumundo maundo nasi bajinada torido wasiri ro berari idegesiri awa sitera. Edo daedo embo tote (2) bibineimi kundo gisijioro ima edo esitera, awamaneda yai ro idegesiri awa tetero ingitera. \v 34 Ango edo boraebé embomai berari nasi bajinada idegedo Iesu tamain guputera. Edo iji ainde embo awa tamundo gido awamanemi imo awamaneda yai awa dodo aimbarate atega esitera. \c 9 \s1 Iesu embo ipatai ambari gao esisina. \r (Mark 2:1-12; Luke 5:17-26) \p \v 1 Edo Iesu mada wotedo ubutu be neida temundo ainda nasida\f + \fr 9:1 \fq ainda nasida \ft awa Kapenium (Mark 2:1). \f* gupusina. \v 2 Edo giwo! Embo neneimi embo ipatai ambari topida durari isiri ainda yai budo guputera. Ango edo awamaneda gebé ari gido Iesu mi embo ipatai ambari ainde sisina, “Mai nato, do ito jiyo! Jimbo ito awa kotembedo dotena.” \p \v 3 Aindabé ami ango tesiri, burigibé Aodarida atopapasigari nenei akuta tedo mina gara esitera, “Embo eiwa God da yai ge bebegae sira!” \p \v 4 Edo Iesu mi awamaneda kotembari gido awa sisina, “Ro awaembo imomane do itomanemi kotembari bebegae kotembetevi? \v 5 Tari indawa awa gadaeri, ‘Jimbo ito awa kotembedo dotena,’ ko ‘Erido ainto e’ tari ri? \v 6 Ata nane itomane yai ano arapa ari gain ewa, Embo da Mai da awara tari butu einda awa jimboda kotembedo dowari isira.” Ango site embo ipatai ambaride sisina, “Nane imonde tena, Eri! Topi ito ji erari kundo mando itoda mambate.” \v 7 Edo embo awa erido ainda mandoda maunsisina. \v 8 Aindabé God mi awara tari dá ango embo enemboda yai pipisisina, embo jisijisimi eiwa gido korebé edo God dasiga esitera. \s1 Iesu Matthew dao sisina. \r (Mark 2:13-17; Luke 5:27-32) \p \v 9 Edo Iesu yai awa dodo aunteite embo dao Matthew awa tax kumbari oroda anumbedo isiri gosisina. Edo embo ami ainde sisina, “Na ambo ambo e!” Edo Matthew erido embo awa ambo ambo esisina. \fig |alt="Calling of Matthew" src="CN01691B.TIF" size="col" copy="© 1996 David C Cook" ref="9:9" \fig* \p \v 10 Ango edo Iesu, Matthew da mandoda anumbedo, turo rorae indeiri tax kumbari embobo de jimbo beyae ari embobo de jiwae gundo imo ae ainda ambodani deda dada edo rorae injitera. \v 11 Edo Parasi mane eiwa gido awamanemi ainda ambodanide tedogositera, “Ro awaembo itomane atopatarimi ae tax kumbari embobo de jimbo beyae ari embobo de daedo rorae indeiri?” \p \v 12 Edo ge awa ingido Iesu mi sisina, “Embo karu itaemi siwo ari embo jipapa ae edo era, ata karu embomi siwo ari embo jipapa edo era. \v 13 Ata aundo geda moka einda gidogogo ewo: ‘Na do ari udo ena, edo rorou piari ae.’\x - \xo 9:13 \xt Hosea 6:6\x* Na awa embo wasiri dambu darari dao tain gumbae, ata embo bebegae dao tano awamaneda jimbo beyae dodo God da yai wareregorote guputena.”\f + \fr 9:13 \ft Aodarida atopapasigari ae Parasi mane demi ge engo tedo era, “Nakare akuta awa ‘embo wasiri dambu darari’. Natokare yai jimbo itae!” Ata awamane daedo awa jimbo beyaede, God da jisida.\f* \s1 Embomi Iesu de veta arida tedogari pipisitera. \r (Mark 2:18-22; Luke 5:33-39) \p \v 14 Ango edo John da ambodani gundo tedogari ainda yai pipisitera, “Ro awaembo nakare iji jiwae veta edo era, edo daedo Parasi mane ango edo era, ata ito ambodani veta ae edo eri?” \p \v 15 Edo Iesu mi awamanede mina sisina, “Iji ainde jimbari tutu isiari ainda embo topomi mamato arita? Ata deguta awa gumbari jimbari tutu awamaneda yai kundo mamaina, edo ainda amboda awamane veta ara. \p \v 16 “Embo da ain gongo tekada jibigi kundo gongo matu kerari ainda gaiae edo eira. Ango aina awa jibigi tekami gongo matu awa dumbari keredo beyaebé aina. \v 17 Dá ango embomi waini\f + \fr 9:17 \fq waini \ft awa un okainda dao. Embomaimi dongo ‘gurepi’ be tapedo ainda gama budo awamaneda un okain ango siya edo esitera. Iji matu edo gundo boroko embomai un eiwa matawa injido era. \f* teka awa sigi aintomi ari\f + \fr 9:17 \fq sigi aintomi ari. \ft Iji ounde embomaimi waini awa sigi goutu aintomi ari gerigedo esitera. Wo goutuda ge nei Ge Moka Teteka doda ove einda gunda daedo giwo.\f* mamatuda gerigae edo era. Ango ara awa waini tekami sigi mamatuda ainto awa mitari sigi kekerigedo usibesi ara, edo waini idegedo butuda wotaina. Ata embomi waini teka awa sigi aintomi ari tetekada gerigaro rorae tote (2) matawa dave itara.” \s1 Iesu da gorobami karu ae betari de awa daginegesisina. \r (Mark 5:21-43; Luke 8:40-56) \p \v 18 Edo iji dá ainde Iesu ge eiwa site isiri benunu oroda badarari gundo ainda yai baongo dadari edo sisina, “Nato gagara iji boroko betesira. Ata gumbu! Ito ipa tamonda piato tekago erare.” \v 19 Edo Iesu erido embo aindeda maunsisina, edo ainda ambodani de daedo. \p \v 20 Edo burigibé eutu da (1) karu ororo bari duberi 12 awa, ami ainda gunda gundo Iesu da ombari riborida begisi awa tujijisina. \v 21 Eutu ami akuta sisina awa, “Nane dabé embo ainda ombari ribori awa tujiana awa na kaviegana.” \p \v 22 Ango edo Iesu wareregedo eutu awa gido sisina, “Do jiyo, gagara nato. God mi ito gebé ari nato yai pieteta ami imo esiri kaviegeteta.” Edo eutu awa iji dá ainde kaviegesisina. \p \v 23 Edo Iesu badararida mandoda totoreite embo viriko yavi tari awa putero embo jiwae ji tedo ge sirero gosisina.\f + \fr 9:23 \ft Jew embomaida ewowo gawowoda ambo ambo ari awa engo: Edo ito orobeda embo o eutu o maida betari gido, inemi viriko putari edo ji tari embomai awa ganumi oriedo ito orobeda mandoda kundo gumbata. Ango edo awamanemi kondade edo ito orobeda dubo vevera ari awa embomai berarida yai aro arapa ari gorote.\f* \v 24 Edo embo ami awamanede sisina, “Imomane dodo mambuwo! Gagara awa betae, ata jitao aveira.” Edo awamanemi embo awa tedojijiritera. \v 25 Ata ine embo jiwae awa arapada piesiri idegetero torido aundo gagara awa ipada budo jiri erorisina. \v 26 Edo bino eiwa yai berari ainda arapu esiri embomai ingitera. \s1 Iesu embo tote (2) jisi akikeimbari gao esisina. \p \v 27 Edo Iesu yai awa dodo aunteiri embo tote (2) jisi akikeimbari embo ainda amboda aunsite aorogatedo sitera, “Nakare do ewasi, David da Mai!”\f + \fr 9:27 \fq David da Mai \ft awa God da Avigari Embo ‘Keriso’ da dao nei. \f* \p \v 28 Ango edo embo awa mando doda toriri embo jisi akikeimbari awa ainda yai guputera. Edo embo ami awamanede sisina, “Imomane buro eiwa nane ari tao awa gebé evita?” \p Edo awamanemi mina ainde sitera, “Ge bé, Badari.” \p \v 29 Ango tetero gido embo ami awamaneda jisi awa tujido sisina, “Aindabé imomane buro eiwa nane ari tao gebé ewa, imomane gao ari bawa,” sisina. \v 30 Edo awamaneda jisi awa dave esisina. Edo Iesu awamanede ge okain sisina, “Giwoǃ Inemane embo da (1) ande buro eiwa teove.” \v 31 Ata awamanemi idegedo embo awa buro ro esiri ainda bino awa yai berari ainda kundo maundo gundo embomaide tetero gositera. \s1 Iesu mi embo da (1) ge tari tao ae awa gao esisina. \p \v 32 Ango edo iji ainde embo tote (2) Iesu mi gao esira ami idegetero, giwo, embomai neneimi embo da (1) bineimi bundari ge tari tao ae awa kundo Iesu da yai guputera. \v 33 Edo binei ondesiri idegesiri embo ge tari tao ae awa ge sisina. Edo embomai jisijisi awa korebé edo sitera, “Iwata ari engo awa Israel doda kaena gisi gae!” \p \v 34 Ata Parasi mane mi sitera, “Bibineida gisijiarimi Iesu da yai goroba pieuri bibinei ondeuri idegedo era.” \s1 Embo jiwae God da gisijiarida bino dave awa ingain jipapa esitera. \p \v 35 Edo Iesu nasi berari babain edo babaingaeda torido idegedo maundo benunu oroda torido atopasido esisina. Edo embo ami gisijiarida bino dave\f + \fr 9:35 \fq gisijiarida bino dave \ft awa nongo edo embomaimi God da sima ari dave awamaneda yai bari tao. \f* awa karigeteite embomaida burau ari edo karu amburo neide kainde bari berari awa gao eiuri kaviegedo esitera. \v 36 Ata iji ainde imo embo jisijisida do buriya ari edo kondade ari itae awa gosisina, awamane awa wo sipumane sima ari embo itae ango. Awatedo embo ami awamane gido do memesi burisina. \v 37 Edo embo ami ainda ambodanide sisina, “Buroda rorae jiwaebé awa tari esira. Ata tokari embomai awa indewae. \v 38 Awatedo rorae tari arida Badari da yai benunu tewo, tokari embomai piari maundo ainda buroda torore.” \c 10 \s1 Iesu mi ainda ambodani 12 avigesisina. \r (Mark 3:13-19; Luke 6:12-16) \p \v 1 Edo Iesu mi dao tesiri ambodani 12 ainda yai gumbero awara tari pipisisina, awamanemi asisi bebegae ondaro idegorote edo embomai burau ari edo karu amburo neide kainde bari berari awa gao aro kaviegorote. \p \v 2 Edo aposil\f + \fr 10:2 \fq aposil \ft awa Guriki da ge \ft \+bdit apostolos\+bdit* edo gumbari. Ainda moka awa ‘piari mambari embo’. Iesu mi tuturoda ainda ambodani doda embobo 12 ainda \+it aposil mane\+it* avigesisina (Matthew 10:1-8; Luke 6:12-16). Embobo eiwamanemi Iesu de daedo isite maundo gundo eiworo Iesu mi awamane atopasido esisina. Iesu mi awamane piesiri maunsitera embomai gao aro kaviegorote, edo ainda bino dave karigorote sisina. \f* mane 12da dao awa eiwa: gisi awa Simon (Ainda dao Peter tedo esitera.) edo ainda nameji Andrew; James, Zebedee da mai, edo ainda nameji John; \v 3 Philip edo Bartholomew; Thomas edo Matthew, tax kumbari embo; James, Alphaeus da mai, edo Lebbaeus (Ainda dao nei awa Thaddaeus.); \v 4 Simon awa Keina Embo,\f + \fr 10:4 \fq Keina Embo \ft da moka awa embo Keina nasida edo gumbari, o Rome da gisijijiegari awa jipapa ae ari embo (Luke 6:15 edo Iwata Ari 1:13 giwo.). \f* edo Judas Iscariot. Judas dá ami Iesu budo ainda gitopo emboboda ipada pipisisina. \s1 Iesu mi ainda ambodani 12 piesiri idegesitera. \r (Mark 6:7-13; Luke 9:1-6) \p \v 5 Eiwamane 12 awa Iesu mi piesiri idegetero buro nongo nongo arida ge awamanede sisina: “Gentile embomaida yaida mambove, edo Samaria embomaida nasi babain awa torove. \v 6 Ata Israel embomaida yai mambuwo. Awamane awa kariwa dá wo sipumane dadoegari ango. \v 7 Edo imomane maundo ge karigeteite, ‘Utuda gisijiari aikae esira,’\f + \fr 10:7 \fq Utuda gisijiari aikae esira. \ft Kondade ari ge Matthew 3:2da tuda giwo. \f* awa tewo gore. \v 8 Edo karu embomai gao ewo kaviegore, edo embo ginimi tutupegari awamane gao ewo dono itae are,\f + \fr 10:8 \fq dono itae are. \ft Karu emi euri embomai donode God da jisida idegotora. Awatedo, edo awamaneda karu itae aina, awamaneda dono God da jisida itae aina. (Leviticus 13:1-46).\f* edo betari awa jiwo erore,\f + \fr 10:8 \fq edo betari awa jiwo erore. \ft Ge eiwa awa davebé, ata Guriki da ove gaiari mamatu jiwae ge eiwa piae doturitera.\f* edo bibinei ondewo idegore. Ango edo gao arida mina piari ganu awa benunu teove. God mi imomane tepo kondade esisina, awatedo embomai tepo kondade ewo. \v 9-10 Embo avekave inemane kondade awa, awamanemi imomane mina kondade orote tena, awatedo gold ta silver ta copper\f + \fr 10:9-10 \fq gold ta silver ta copper. \ft Iji angode Iesu mi Israel ainda isima edo esisina, Jew embomaimi ganu gold mi ari, silver mi ari, edo copper mi ari jigamo edo roviravi oriedo esitera. \f* ri itomane bupuri ipuda ainda jido kundo aimbove. Iji ainde imomane pepeta erido kaita da (1) jiove. Edo ombari tote (2), ta tai woru nenei, ta ketu nei ri awa jiove. \p \v 11 “Edo imomane maundo nasi bajina ko nasi saka nonda torido gido, ainda embo dave awa kakowa edo tamundo yai ainda matawa isimango buro itae edo idegewo. \v 12 Edo iji nonde imomane mando da (1) totoreite gido awamaneda yai ategari davemi piewo. \v 13 Edo mando ainda embomaimi imomane ategesite dave baro gido, inemane benunu tewo God mi ainda béga awamaneda yai piarate tena. Ata ango ainyae gido, God mi ainda béga awamaneda yai piainyae, ata itomane yai piaina. \v 14 Edo yai ainda embo ainkain imomane ategesite bae aina gido, ko itomane ge ingae aina gido, mando ko nasi bajina awa dodo maunteite konipo tai itomaneda awa denden ewo. \v 15 Eiwa gebé imondemane tena, iji ainde God embomai berari kataina, rirowa awa emi nasi bajina embomai ainkain itomane ge ajiregetera da yai piaina awa, Sodom ae Gomora nasi embomai deda rirowa awa daginegaina. \s1 Aindabé itomane gebé ari nato yai pipisitewa, embomaimi memesi neide kainde itomane yai piara. \r (Mark 13:9-13; Luke 21:12-17) \p \v 16 “Giwo! Nane imomane pieteno wo sipumane ango idegedo abu sino goroba deda toropuda auntewa. Awatedo dá jimangomi gidogogo edo ima era, ango ewo. Edo dá ni ribo beyae itaede ango ewo. \v 17 Ata embomai dave edo goteite iwo! Awamanemi imomane kundo katari emboboda ipada piara, edo imomane awamaneda benunu oro doda vedara. \v 18 Aindabé itomane gebé ari nato yai pipisitewa, awamanemi imomane katain kundo gavana mane ae daotegeregari deda dombuda mambara. Ango edo imomane nato bino dave awamane ae Gentile embomai deda yai karigawo gara. \v 19 Ata iji nonde imomane awamaneda ipada piaro, God mi imondemane ge ro tavi awa piari tawa. Awatedo ge ro tavi ko nongo tavi, ainda kotembari jiwaemi do buriya eure. \v 20 Ge awa inemane akuta tae, ata Mamo itomaneda Asisi mi imomane gisijijieiari ge tawa. \p \v 21 “Edo nanonamejimi awamaneda nanonameji awa katari emboboda yai piaro betarida piara, edo daedo mamonomi awamaneda mamai awa betarida piara. Edo mamaimi awamaneda aimamo ajiregedo awamaneda gitopo emboda ipada piaro daro betara. \v 22 Aindabé itomane gebé ari nato yai isira, embo berarimi imondemane sinigambari ara. Ata embo da ainmi ainda gebé ari nato yaida piedogogo aina, edo imo iji beao arida matawa ango mamaina awa, God mi toregaina. \v 23 Edo iji nonde embomai nasi bajina da (1) ainda ami memesi neide kainde itomane yaida piaro gido, erido dodo nasi bajina neida burigibé mambuwo. Eiwa gebé imondemane tena, Embo da Mai gumbae gisida awa imomane Israel da nasi babain awa torido idegedo itae ae isiawo gumaina. \p \v 24 “Ambodanida dero awa ainda atopatarida dero tuda, edo buro emboda dero awa ainda badarida dero tuda. \v 25 Edo embomaimi ambodani sima edo era dá ango ainda atopatari sima edo era gido, ambodani awa dubodave arate, ko embomaimi buro embo sima edo era dá ango ainda badari sima edo era gido, buro embo awa dubodave arate. Edo awamanemi mandoda mamo awa dao Beelzebul\f + \fr 10:25 \fq Beelzebul \ft awa Satan da dao nei.\f* tetera gido, awamanemi ainda orobeda embomaide ge bebegae jiwae daginegedo tara! \s1 God adu ewo, ata embomai adu eove. \r (Luke 12:2-9) \p \v 26 “Rorae berari apuregari isira awa God mi ari arapa aina, edo rorae berari onjigarida awa arapada piari gara, awatedo embomai adu eove. \v 27 Edo ge ro berari imondemane muyaeda tedo ena awa inemane ijida pararada tewo. Edo daedo ge ro berari imondemane pisipasi teono ingido ewa awa, nasi arapada petedo karigewo. \v 28 Embomaimi tamo daro betaina, ata asisi daro betari tao ae, awatedo awamane adu eove. Awarata God mi asisi ae tamo de awa yai beyae niyao matawa itari aveira ainda usibesi ari tao. Awatedo God adu ewo. \v 29 Inemanemi ni suriri tote (2) awa ganu saka\f + \fr 10:29 \fq ganu saka \ft da tega awa 60 toyea ango.\f* mi oriedo ewa. Edo ni suriri dabé awa butuda durudo betari tao ae, ata Mamo itomane awa gari. \v 30 Ata itomane kopuru tu berari awa God da ajijigarida isira. \v 31 Awatedo adu eove. Itomane tega God da jisida awa ni suriri jiwae daginegari. \p \v 32 “Awatedo embo ainmi emboda doda petedo imo awa nato ambodani taina gido awa, nane Mamo nato utuda doda petedo, embo awa nato ambodani tana. \v 33 Ata embo ainmi emboda doda petedo, imo awa nato ambodani ae taina gido awa, nane Mamo nato utuda doda petedo, embo awa nato ambodani ae tana. \s1 Iesu mi béga butuda kundo gumain gumbae, ata embomai evekara ain gupusina. \r (Luke 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Edo nane béga kundo gumain butuda guputena kotembeove. Na béga kundo gumain gumbae ata kasiwo.\f + \fr 10:34 \fq kasiwo. \ft Eiwa awa duduno ari rorae ji demo tote (2).\f* \v 35 Na guputena awa embomai kundo evekara ain, awatedo \q1 “‘embo ae ainda mamo de mina mina ara, \q2 edo gagara ae ainda ai de mina mina ara, \q1 edo mai aro ae ainda imbosi de mina mina ara. \q2 \v 36 Edo emboda gitopo embo awa ainda orobeda edo idegara.’\x - \xo 10:36 \xt Micah 7:6\x* \p \v 37 “Embo ainmi mamo ko ai na daginegedo dubobudo eira awa inono ae nato yai, edo nato ambodani ari tao ae. Edo embo ainmi mai ko gagara na daginegedo dubobudo eira awa inono ae nato yai, edo nato ambodani ari tao ae. \v 38 Edo embo ainmi ainda orega\f + \fr 10:38 \fq orega \ft awa inguta babain tote (2) oregedo jiari. Buriya embo awa orega ainda pioro duroro benomami ipatai deoro ingutada takimboro jioro erido petedo isite deguta tote (2) ta tamonde (3) itae euri awamane betora. Ata ge \ft \+bd orega\+bd* einda awa kariwa ge. Ainda moka awa memesi neide kainde awa Iesu da kera ari embomaimi kundo maundo ara, iji angode awamane Iesu da jipapa akuta ambo ambo edo era.\f* kundo na ambo ambo ae awa inono ae nato yai, edo nato ambodani ari tao ae. \v 39 Embo ainmi ainda wasiri butuda tamaina awa, dadoegaina. Edo embo ainmi ainda wasiri butuda na awaembo dadoegaina awa, wasiri natopo itari tamaina. \s1 God mi tau dave ainda buro embomaida yai piaina. \r (Mark 9:41) \p \v 40 “Embo ainmi imomane ategeteite budo eira awa na budo eira. Edo embo ainmi na ategeteite budo eira awa, embo na piesiri guputena awa budo eira. \v 41 Embo ainmi peroveta ategeteite budo eira aindabé embo awa peroveta awa, perovetada tau awa baina. Edo embo ainmi embo wasiri dambu darari ategeteite budo eira aindabé embo awa wasiri dambu darari awa, embo wasiri dambu dararida tau awa baina. \v 42 Edo embo ainmi eiwamane babaingae einda da (1)de un damodamo akou da (1) piaina aindabé embo awa nato ambodani, eiwa gebé imondemane tena, God mi tau embo ainde piaina.” \c 11 \p \v 1 Ango edo Iesu ainda ambodani 12 ainde ao darari ge tedo itae edo, imo yai ainda dodo awamaneda nasi babainda aundo embomai atopatain edo God da ge karigain maunsisina. \s1 John Bapataito Ari Embo ainda ambodani tote (2) piesiri Iesu da yai maunsitera. \r (Luke 7:19-30) \p \v 2 Edo John Bapataito Ari Embo awa bundari oro doda isite Keriso da buroda bino awa ingido ainda ambodani tote (2) ainda yai piesiri maunsitera. \v 3 Ango piesiri awamane maundo embo ainde sitera, “Imo awa embo God mi piari gumaina sisina ami gumbesita, ko nakare embo nei gain eite sima ari?” \p \v 4 Edo Iesu mi awamanede mina sisina, “Maundo John de tewo gare ro inemanemi ingewa edo gotewa awa: \v 5 Embomai jisiguba ari awa boroko yai parara gotera, edo baoro bundari awa erido boroko ainto era, embo ginimi tutupegari awa kaviegetera, edo dengoro dundari ge yavi ingera, embo betarida awa tenda erido wasiri bera, edo mapa embomai God da bino dave awa ingera awa. \v 6 Edo God da dubodave emboda yai itaina, ainmi ainda gebé ari nato yaida dowae aina.” \p \v 7 Iji ainde John da ambodani dodo mauntero, Iesu mi embomai jisijisi bajina ainde tuturo edo John da ge sisina. “Imomane idegedo abu damodamoda maundo rorae ro gain esitevi? Embo do buraude ango opema igi bisimi doreiuri gundo maundo eira awa gain esitevita? Ango ainyae. \v 8 Ata ro gain idegedo maunsitevi? Embo ombarijiari virarae tamonda piari awa gain ta? Ango ainyae. Giwo, embomai ombarijiari viraraede daotegeregarida oromandoda isima edo era. \v 9 Ata ro gain idegedo maunsitevi? Peroveta rita? Awa gebé nane imondemane tena. Edo embo awa peroveta tepo ae. \v 10 John eiwa gumaina awa, matu perovetami gagurisina engo: \q1 “‘Giwo, na bino piari embo nato piano gisi maundo, \q2 ito begata gatedo dave aina.’\x - \xo 11:10 \xt Malachi 3:1\x* \m \v 11 Eiwa gebé imondemane tena: Embomai nenei berari eutumi engitera ainda doda, embo dabé itae John Bapataito Ari Embo awa daginegari tao. Awarata, embo saka ave utuda gisijiari yai\f + \fr 11:11 \fq utuda gisijiari yai \ft awa God da sima ari daveda yai. \f* isira awa, imo John daginegari isira God da jisida. \v 12 Edo John Bapataito Ari Embo da ijide edo gundo boroko, God mi embomai gisijijieite\f + \fr 11:12 \fq God mi embomai gisijijieite. \ft Guriki da ge einda awa ‘utu mi gisijijieite’.\f* matawa gorobade gisi maunteira, edo do jinenegari embomaimi ainda gisijiari awa dubodavede budo era.\f + \fr 11:12 \ft Ove Kotopuda wareregari embo nenei kotembedo era, Matthew 11:12da moka awa: John Bapataito Ari Embo da ijide edo gundo boroko, embo neneimi gorobade maundo embomai God mi sima dave edo euri awa usibesi aintedo memesi neide kainde awamaneda yai pioro mina beyae budo era. \f* \v 13 Edo John Bapataito Ari Embo da gumbae gisida, Peroveta mane berari ae Aodari demi\f + \fr 11:13 \fq Peroveta mane berari ae Aodari de \ft da moka awa God da Ove Gaiarida ge, Genesis maundo Malachi.\f* God mi embomai gisijiain gumaina awa karigesitera. \v 14 Edo gido imomane na gebé awa, John awa Elijah.\f + \fr 11:14 \fq Elijah. \ft Ge einda awa kariwa ge. John Bapataito Ari Embo ami peroveta Elijah da wasiride gorobade dá ango gupusina (Luke 1:17 giwo.).\f* Edo peroveta manemi matu ainda gumbari karigesitera. \v 15 Edo imomane dengorode ingari tao gido, ingiwo! Ge ro tena awa, bé gain edo gawa! \p \v 16 “Ata embomai iji einda itewa, awamane kariwa nongo tani? Awamaneda iwata kawata awa ango mai babaingaemi nasida oriari yaida anumbedo isite aorogatedo, \v 17 mina tara edo era engo: \q1 “‘Nakare imomane embo viriko putetera, \q2 ata imomane ya urae; \q1 nakare imomane embo do ari ya tetera, \q2 ata imomane ji tae.’ \m \v 18 “Edo begata dá ango John Bapataito Ari Embo gundo embomaide ge karigesisina. Edo embo awa rorae indae edo waini indae gupusina, edo awamanemi imo ajiregedo ge tedo era, ‘Embo eiwa binei ainda doda isira.’ \v 19 Edo Embo da Mai indari ae waini de indeite gumbiri awamanemi tedo era, ‘Giu, embo ouwa rorae indari pu inge edo waini jiwae injido dutari. Tax kumbari embobo ae embo bebegaede otawo edo eira!’ Awarata, edo God da mamaimi ainda dubogari ambo ambo ara, embomaimi God da dubogari awa wasiri dambu darari awa gara.” \s1 Nasi babain jiwaemi Iesu ajiregesitera. \r (Luke 10:13-15) \p \v 20 Edo Iesu mi buro babain nasi babainda yai edo esisina, ata awamaneda jimbo bebegae dodo God da yai wareregae. Awatedo imo awamaneda jimbo arapada tuturo edo karigesisina. \v 21 “Do ari imomane Koraizin nasida itewa! Do ari imomane Besaida nasida itewa! Edo na nasi Taia ae Saidoni de ounda buro babain ae esitena dá ango itomane yai esitena, awamanemi dubo vevera eite boraebé gongo urigade omundo aewa kopuruda piedo awamaneda jimbo bebegae dodo God da yai wareregae esitera. \v 22 Ata nane imondemane tena, katari ijide, God mi rirowa Taia ae Saidoni de piari bara dá ango imondemane daginegedo piaina. \v 23 Edo imomane Kapenium nasida isima edo ewa ami nasi itomaneda dao ikanebé jiowo visido esira. Ata God mi imomane kundo piari wotawa yai Heidis\f + \fr 11:23 \fq Heidis \ft da moka da (1) awa ‘goiari yai’ o ‘bebetegarida sima ari yai’ ango (Matthew 16:18; Iwata Ari 2:27, 31). Ata ainda moka nei awa yai beyaebé niyao matawa aveira ainda. Embo ainkainmi awamaneda gebé ari Iesu da yai piae, iji ainde awamane betara, awamaneda asisi awa yai ainda maundo isiaro God mi ainda rirowa awamaneda yai piaina (Luke 16:23). \f* ainda. Edo na nasi Sodom ounda buro babain ae esitena dá ango itomane yai esitena, awamaneda jimbo bebegae awa dodo God da yai wareregae esitera, edo gundo iji einde daedo itae etera. \v 24 Edo nane imondemane tena, katari ijide God mi rirowa saka Sodom embomaida yai piari bara, ata rirowa bajinabé itomane yai piaina.” \s1 Iesu mi ainda oena apari embomaida yai piain jipapa eira. \p \v 25 Edo iji ainde Iesu mi engo sisina, “Mamo, utu ae butu deda Badari, roviravi eiwa inemi embomai dubogari de jirogari deda yai arapa ae onjigesiteta awa, mai babaingaeda yai arapa eteto gera. Awatedo imo dasiga ena. \v 26 Gebé, Mamo, roviravi dave engo idegarate jipapa esiteta awa, dá ango eteto idegesira.” \p \v 27 Ainda amboda Iesu God da yai ge eiwa tedo, imo tuturo edo embomaide ge sisina, “Roviravi berari awa Mamo natomi namonde pipisisina. Na awa Mamo da Mai, edo embo da ainmi Mai awa embo bé averi awa gae, da (1)bé Mamo mi akuta goteira. Edo embo da ainmi Mamo awa embo bé averi awa gae, da (1)bé, Mai mi akuta goteira. Edo Mai mi jipapa edo gido, embo neneida yai ari arapa ari Mamo awa embo bé averi awa gara. \p \v 28 “Nato yai gumbuwo imomane berari ainkainmi buro okain eite bouga bajina budo ewa, edo nanemi oena apari piano bave. \v 29 Na awa do netegari ae tataimbari de, awatedo gumbuwo, nato amboka mendo kundo mambave. Edo nane imomane atopatano itomane asisida oena apari tambave. \v 30 Aindabé nato amboka mendo awa bari tao, edo nato bouga awa edopa, ge awa tetena.” \c 12 \s1 Iesu awa Oena Apari Degutada Badari. \r (Mark 2:23-28; Luke 6:1-5) \p \v 1 Ango edo Oena Apari Degutade\f + \fr 12:1 \fq Oena Apari Deguta \ft awa Jew embomaida deguta kotopu. Awamanemi deguta ainde buro dodo oena apeite God dasiga edo esitera (Exodus 20:8-10). Kondade ari ge nenei Ge Moka Teteka doda ove gaiari einda beaoda giwo!\f* Iesu ae ainda ambodani de wheat tutu begata barida maunsitera. Edo ainda ambodani beji esiri awamanemi tuturo edo wheat oen totokumbedo budo injitera. \v 2 Edo Parasi manemi awa gido Iesu de sitera, “Giyo! Ambodani itomi ge okain awa Oena Apari Degutade detero erigeteira.”\f + \fr 12:2 \ft Moses da ge okainda tari isira awa embomaimi awamaneda nembuda wheat inono ipami kundo indara, ata petomi kapainyae (Deuteronomy 23:25). Ata Parasi maneda ge okain teka awa Oena Apari Degutade wheat buroda kumbari berari awa engiregesisina.\f* \p \v 3 Ata embo ami awamanede mina sisina, “Imomane David mi nongo esisina awa bé ajigedo gaeta iji angode imo beji mina budo ae ainda embobo de?\x - \xo 12:3 \xt 1 Samuel 21:1-6\x* \v 4 Imo God da oroda torido bread God da jisida piari awa injisina, edo ainda embobo daedo. Ata ge okainda isira awa pirisi manemi akuta indorote tari, awa detero erigesisina.\x - \xo 12:4 \xt Leviticus 24:5-9\x* \v 5 Edo daedo imomane Aodarida\f + \fr 12:5 \fq Aodari \ft da moka einda awa ge berari God mi Moses de piesiri gagurisina. Awatedo Jew embomaimi ove gaiari ipa da (5): Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, edo Deuteronomy awa, dao ‘Aodari’ tedo esitera.\f* bé ajigedo gaeta nongo edo Oena Apari Degutade pirisi mane Jew embomaida oro kotopu bajinada doda buro eite Oena Apari Degutada ge okain deoro erigedo eira, ata awamane God mi bekumba ainyae?\f + \fr 12:5 \ft God mi matu sisina, Oena Apari Degutade awamanemi God da buro orote (Numbers 28:9-10).\f* \v 6 Awarata, nane imondemane tena awa, embo da (1) einda isira awa oro kotopu bajina awa daginegari. \v 7 Imomane God da Ge engo, ‘Na do ari udo ena, edo rorou piari ae,’\x - \xo 12:7 \xt Hosea 6:6\x* kotembewavi. Edo geda moka einda itomane yai arapa aina gido, imomane embo jimbo itae awa bekumba ainyae. \v 8 Aindabé Embo da Mai awa Oena Apari Degutada Badari.”\f + \fr 12:8 \ft Aindabé Iesu awa God da Mai edo Embo da Mai, imo awa daedo Oena Apari Degutada Badari. Awatedo inemi akuta inono buro ro embomi Oena Apari Degutade ari tao ara ko ari tao ae awara taina.\f* \s1 Oena Apari Degutade Iesu mi embo ipa da (1) ambari gao esisina. \r (Mark 3:1-6; Luke 6:6-11) \p \v 9 Ango edo Iesu wheat buroda awa dodo maundo benunu oro yai ainda totorisina. \v 10 Edo giwo! Imo embo ipa da (1) ambari awa ainda gosisina. Edo yai dá ainda embo nenei itera ami Iesu bekumba ain ainde tedogositera, “Awara ari Oena Apari Degutade embo gao ari awa isirita?” \p \v 11 Edo Iesu mi awamanede sisina, “Edo embo da (1) itomane doda ainda wo sipu da (1) Oena Apari Degutade uro ugonubé ainda duraina awa gido, ami jido dumbari vitainita? \v 12 Giwo! Embo enemboda wasiri awa rorae bajinabé, wo sipu dá ango ae. Awatedo awara ari isira. Oena Apari Degutade kaenanemi embo neneide buro dave ara.” \p \v 13 Edo Iesu mi embo ipa da (1) ambari ainde sisina, “Ipa ito ududuge!” Edo embo ainda ipa da (1) ududugesiri ipa davebé esisina, ipa nei dá ango. \v 14 Ata Parasi mane dodo idegedo maundo ge jijiritera, Iesu daro betarate. \s1 God mi ainda Buro Embo avigesisina. \p \v 15 Ata Iesu awamaneda ge jirari awa gido imo yai awa dodo maunsisina. Edo embo jisijisi imo ambo ambo esitera ae karu embomai de, edo ami karu embomai berari gao esisina. \v 16 Awarata, ine awamanede sisina, “Na embo averi awa embo neneide teove.” \v 17 Imo ango sisina, ge ro peroveta Isaiah mi sisini, eiwa gundo bé arate. \q1 \v 18 “Giwo! Eiwa nato buro embo nanemi avigesitena. \q2 Nato dubobari edo nato dubodave aribé ainda yai isira. \q1 Nanemi ainda yai Asisi nato piana, \q2 edo ami Gentile embomaida yai nato katari dave awa karigaina. \q1 \v 19 Ami ge babaiya edo ae aina ko aorogatedo ae aina, \q2 edo nasi arapada ainda ge ikanade tae embomi ingae. \q1 \v 20 Embo ami embo burau eira awa sima dave edo aina, \q2 edo embo ainmi ainda yai kondade ari bain jipapa eira awa do edo aina, \q1 ango edo embo ami nato katari dave yai berarida piari maundo arapu aina. \q2 \v 21 Edo Gentile embomaimi awamaneda tumonda ari ainda daoda piara.”\x - \xo 12:21 \xt Isaiah 42:1-4\x* \s1 Parasi manemi Iesu awa Beelzebul da buro embo sitera. \r (Mark 3:20-27; Luke 11:14-23) \p \v 22 Ango edo embo neneimi embo da (1) bineimi bundari, jisi guba ari edo ge tari tao ae awa, Iesu da yai kundo guputera. Edo ami embo awa gao esiri kaviegesisina. Awatedo imo ge site yai goteite esisina. \v 23 Edo embo jisijisi berarimi wasiri awa gido bé korebakore eite sitera, “Embo eiwa David da Mai rita?” \p \v 24 Ata Parasi manemi ge awa ingido sitera, “Embo awa Beelzebul da buro embo. Edo Beelzebul awa bibineida gisijiari. Awatedo embo eiwa ainda gorobami akuta bibinei awa ondeiuri idegedo era.” \p \v 25 Ata Iesu awamaneda kotembari goteite awamanede sisina, “Edo gisijiarida yai da (1) nomi akuta ainda embomai kupo avigari kupo avigari edo mina dara ara awa, boraebé gisijiarida yaida embo itae ara. Edo nasi bajina o orobe da (1)mi akuta kupo avigari kupo avigari mina dara ara, awamane petari tao ae. \v 26 Edo Satan mi ainda buro embobo ondeuri dodo idegedo era awa, awamane akuta evekara etera itera. Awatedo nongo edo Satan da gisijiari yai petaini? \v 27 Ambodani itomane daedo bibinei ondoro idegedo era. Awa Beelzebul da gorobami buro ango edo erita? Ango ae! Awatedo awamanemi ge ro inemane namonde tewa awa ge pitawa ango taro gawa. \v 28 Ata God da Asisi mi nato yai goroba pieuri bibinei onono idegedo era. Awatedo God da gisijiari buro itomane yai matu tuturo esira. \p \v 29 “Edo embo da ainmi goroba emboda mandoda tepo torido ainda roviravi bari tao ae, ata gisibé goroba embo awa asimi bundedo awa, ainda roviravi beono aina.\f + \fr 12:29 \ft Iesu mi ge eiwa, kariwa imo akuta ainda bureite sisina.\f* \v 30 Embo da ainmi namonde daedo itae awa nato gitopo embo. Edo embo da ainmi namonde daedo embomai kundo doregae edo eira, ami eiuri awamane evekara edo era. \s1 Emboda jimbo beyae da (1) awa God mi mana kotembedo dowaina. \r (Mark 3:28-30; Luke 12:10) \p \v 31 “Awatedo nane imondemane tena, embomaida jimbo berari edo ge bebegae tari berari God da yai awa God mi kotembedo dowaina. Ata embomaimi Asisi Kotopu de ge bebegae tara awa God mi kotembedo dowae. \v 32 Embo da ainmi ge beyae Embo da Mai de taina gido, God mi embo awa kotembedo dowaina. Ata embo da ainmi Asisi Kotopu de ge beyae taina gido, God mi kotembedo dowae, iji boroko edo matawa itaina. \s1 Ni berarida be ekedo era ami awamaneda kariwa arapa edo eira. \r (Luke 6:43-45) \p \v 33 “Edo giwo! Ni isira awa, ainda be ami ainda kariwa piari gawa. Awatedo ni davemi ainda be dave piedo eira, edo ni beyaemi ainda be beyae piedo eira. \v 34 Imomane jitomada mamai! Imomane awa bebegae! Emboda doda ro berari isira awa, ainda be toda edo idegedo eira. Awatedo ge dave tari tao ae. \v 35 Embo davemi awa ainda doda rorae davegave sirigedo dada ari isira. Awatedo rorae davegave awa ainda edo kundo gumaina. Edo embo beyaemi awa ainda doda rorae bebegae sirigedo dada ari isira. Awatedo rorae bebegae awa kundo gumaina. \v 36 Ata nane imondemane tena, katari ijide embo berari God da jisida petara. Edo ge berari tepo tedo etera, ro awaembo ge ango tedo eteri awa, iji ainde God de tara. \v 37 Edo imo ge ro tedo eteta ami wareregedo imo kataina. Ango ari God mi imo embo dambu darari taina o imo rirowa bata taina.” \s1 Embomaimi God da kariwa piari gain jipapa esitera. \r (Mark 8:11-12; Luke 11:29-32) \p \v 38 Ango edo Aodarida atopapasigari neneide Parasi mane neneidemi Iesu de sitera, “Atopatari, nakare kariwa da (1) ine piato gain jipapa era.” \p \v 39 Ata Iesu mi awamanede mina sisina, “Wasiri bebegae edo God dubobae ari embomai\f + \fr 12:39 \fq God dubobae ari embomai. \ft Guriki ge einda awa ‘ipuda ari embomai’, ata ainda moka awa ‘God dubobae ari embomai’.\f* iji einda itera ami kariwa gain tera. Awamanede kariwa piainyae, ata kariwa dabé peroveta Jonah da awa piano gara. \v 40 Jonah mi ewa wo bajinada osi doda sima esisina, deguta tamonde (3) edo muyae tamonde (3).\x - \xo 12:40 \xt Jonah 1:17 \x* Awatedo dá ango Embo da Mai deguta tamonde (3) edo muyae tamonde (3)\f + \fr 12:40 \fq deguta tamonde (3) edo muyae tamonde (3). \ft Jew embomaimi ge ango jigamo edo esitera, awarata, ainda moka bé awa: deguta dede da (1) ae deguta ainda gisida mendo da (1)de deguta ainda amboda mendo da (1)de. \f* butu tuda sima aina. \v 41 Iji ainde Jonah mi God da ge karigesiri ingido Nineve embomai awamaneda wasiri bebegae dodo God da yai wareregesitera.\x - \xo 12:41 \xt Jonah 3:5 \x* Awatedo katari ijide nasi Nineve embomaimi erido petedo embomai iji einda itera awamanede bekumba ge tara. Edo giwo! Embo da (1) einda isira awa bajinabé Jonah daginegari. \v 42 Yai Siba da Daotari Eutu ami Daotari Solomon da dubo ge tedo eira awa ingain ainda yaida edo aikamanabé gupusina.\x - \xo 12:42 \xt 1 Kings 10:1-13\x* Awatedo katari ijide Daotari Eutu ami erido petedo embomai iji einda itera awamanede bekumba ge taina. Edo giwo! Embo da (1) einda isira awa bajinabé Solomon daginegari. \p \v 43 “Edo iji nonde asisi beyae emboda doda idegedo aina awa, ami maundo yai paimbarida pepeta eite oena apari yai kakowa edo tambae aina. \v 44 Ango edo ami taina, ‘Na overegedo nato mando matu dotena ainda mamana.’ Edo imo overegedo gundo ainda mando matuda torido yai wadedo gindedo dave ari gaina. \v 45 Ango edo asisi beyaemi asisi nenei bebegaebé, berari 7, awa kundo gundo emboda doda torido itara. Edo embo ainda itari beyaebé gisi gae awa gaina. Awatedo eiwa daedo awa ro embomai bebegae iji einda itera awamaneda yai idegaina.” \s1 Ainkainmi God da ge kera edo era awa Iesu da nameji, ru edo ai. \r (Mark 3:31-35; Luke 8:19-21) \p \v 46 Edo iji ainde Iesu embomai jisijiside ge site isiri, ainda ai ae nanonamejide gundo arapada petedo embo ainde ge tain jipapa esitera. \v 47 Edo embo da (1)mi Iesu de sisina, “Giyo! Ito ai ae nanonameji de arapada petetera isite imonde ge tain jipapa era.” \p \v 48 Ata Iesu mi embo ainde mina sisina, “Ai nato awa averi edo nanonameji nato awa averi?” \v 49 Ango tedo imo ipa ujiji ainda ambodanida yai edo sisina, “Giwo! Eiwamane awa nato ai edo nato nanonameji! \v 50 Aindabé embo ainmi Mamo nato utuda ainda jipapa edo eira awa nato nameji, ru edo ai, ge awa tetena.” \c 13 \s1 Iesu eniya ge butu gavida budo ami atopaposisina. \r (Mark 4:1-9; Luke 8:4-8) \p \v 1 Deguta dá ainde Iesu mando dodo idegedo maundo ubutu demonda anumbesisina. \v 2 Edo embomai jisijisi bajina doregedo imo jinenembesitera. Awatedo imo un mada visido ainda anumbesiri embomai jisida awamane berari doregedo un bengida pepositera. \v 3 Ango edo imo rorae jiwae awa eniya gemi awamane atopaposisina. Edo atopaposite tedo sisina, “Giwo, buro embo da (1)mi rorae vero purara piain kundo maunsisina. \v 4 Edo imo vero purara pipisiri vero nenei begata beda duduritera. Awa nimi gundo injitera. \v 5 Edo nenei ganuma gajida duduritera edo ainda butu puruta ae, awatedo boraebé eroritera. \v 6 Ata iji visido veverami gaiesiri ambuye esitera. Edo awamaneda besinya butu tuda wotae, awatedo mumuya esitera. \v 7 Edo vero nenei awa kurere teoroda duduritera, edo kurere erido ami ipuda engoegetero ginene esitera. \v 8 Ata vero nenei butu daveda duduritera awa davebé erido be ekitera, nenei jiwaebé (100), nenei jiwae (60), nenei (30). \v 9 Edo imomane dengorode ingari tao gido, ingiwo! Ge ro tena awa bé gain edo awa gawa!” \s1 Iesu ro embo ine eniya gemi embomai atopasido eiri awa esiri arapa esisina. \r (Mark 4:10-12; Luke 8:9-10) \p \v 10 Ango edo ambodani Iesu da yai gundo imonde sitera, “Ro awaembo imo embomaida yai eniya gemi tedo esi?” \p \v 11 Edo ami ge mina awamanede sisina, “Aindabé utuda gisijiarida gebé onjigari\f + \fr 13:11 \fq utuda gisijiarida gebé onjigari \ft awa ‘God da onjigari gebé nongo edo imo ainda gisijiari buro aina.’ \f* awa ano arapa ari gawa, ata awamaneda yai ano arapa ae. \v 12 Aindabé embo ainmi rorae ro isira awa, jiwae piaina, edo daginegedo bajinabé baina. Ata embo ainmi rorae ro itae awa, saka ro ainda yai isira awa dodo baina.\f + \fr 13:12 \ft God mi embomai edo eira, edo ami embo enembo berarida yai ainda gebéda gari tegada tegada pisido eira. Awatedo embo ainmi God da gisijiarida gebé nei gain jipapa eira awa, God mi ainda yai gari awa piari jiwaebé gaina. Ata embo ainmi God da gisijiarida gebé nei gain jipapa ae awa, saka ro ainda yai isira awa dodo baina (Psalm 139:14-18; Rome 1:18-25).\f* \v 13 Aindabé awamane jisimi nato buro gido era ata ainda mokabé gae, edo awamane nato ge ingido era ata ingae, edo ainda atopatari gae arapa ae, awatedo nane awamanede eniya gemi tedo ena. \v 14 Edo ge awa peroveta Isaiah mi matu awamaneda daoda sisina awa bé eira. Edo ainda ge awa engo: \q1 ‘Imomane nato ge awa ingawa, \q2 ata ingeite mana arapa ari gawa. \q1 Edo nato buro awa gawa, \q2 ata goteiawo, ainda mokabé mana gawa. \q1 \v 15 Aindabé embomai einda do awa okain edo engiregesitera, \q2 edo awamaneda dengoro dunjitera, \q2 edo awamanemi awamaneda jisi akeimbesitera, awatedo ge awa tetena. \q1 Awarata, edo awamane ango ainyae, awamaneda jisimi nato buro awa arapa ari gara, \q2 edo awamaneda dengoromi nato ge arapa ari ingara, \q2 edo awamaneda do pirigedo geda mokabé gara, \q2 edo awamaneda jimbo dodo nato yai wareregaro, \q1 edo nanemi awamane gao ano kaviegara.’\x - \xo 13:15 \xt Isaiah 6:9-10\x* \m \v 16 Ata imomane jisimi buro awa gotewa edo itomane dengoromi ge awa ingewa, awatedo God da dubodave itomane yai isira. \v 17 Aindabé eiwa gebé imondemane tena, iji matuda peroveta mane jiwae edo embomai wasiri dambu darari, awamane jisimi ro inemane gido ewa awa gain jipapa esitera ata gae, edo dengoromi ro inemane ingido ewa awa ingain jipapa esitera ata ingae. \s1 Iesu mi eniya ge butu gavida moka awa esiri arapa esisina. \r (Mark 4:13-20; Luke 8:11-15) \p \v 18 “Awatedo ingiwo! Eniya ge vero purara piari embo ainda moka awa engo: \v 19 Embo ainmi gisijiarida ge awa ingido arapa ae edo eira awa ango butu begata beda vero duduritera ainda. Ge awa emboda doda durudo eira, ata embo beyaemi\f + \fr 13:19 \fq embo beyae \ft awa Satan (1 John 5:19). \f* gupeite ainda doda burigi kundo maundo eira. \v 20 Edo embo nei awa ango butu ganuma gajida vero duduritera ainda. Embo emi ge awa ingeite boraebé yawade budo eira. \v 21 Ata ge awa ainda doda dave edo wotae, awatedo iji tupo akuta imo ge awa kera edo eira. Edo iji nonde ge awa kera eiuri buriya gumburi o ainda yai memesi neide kainde embomi pioro burigibé durudo eira. \v 22 Embo nei awa ango butu vero kurere teoroda duduritera ainda. Embo emi ge awa ingido eira. Ata butu roraeda kotembari jiwaemi ainda do buriya edo eira, edo ganu jiwae dada arida kotembarimi imo udumbedo eira. Awatedo kotembari angogomi erido ge awa engoegetero ginene eiworo imo be ekae edo eira. \v 23 Ata embo nei awa ango butu dave vero duduritera ainda. Embo emi ge ingido ainda moka arapa euri gido eira. Edo imo be dave edo ekesite piedo eira, nenei jiwaebé (100), nenei jiwae (60), edo nenei (30).” \s1 Iesu mi eniya ge wheat ae vive beyae deda budo atopaposisina. \p \v 24 Edo Iesu mi awamaneda yai eniya ge nei sisina: “Utuda gisijiari awa engo.\f + \fr 13:24 \fq Utuda gisijiari awa engo \ft da moka awa ‘Nongo edo God mi ainda sima ari daveda buro aini awa engo.’ (Ge dá ango Matthew 13:31, 33, 44, 45, edo 47 isira.) \f* Embo da (1)mi rorae vero dave kundo ainda indari buroda purara pipisisina. \v 25 Ata muyaede embomai berari jitao aveite itero buro tutuda gitopo embo gupusina, edo ami vive beyae awa wheat teoroda purara piedo dodo maunsisina. \v 26 Edo amboda wheat vero awa erido bajina edo be tuturo edo ekero, vive beyae awa daedo erido arapa esitera. \p \v 27 “Ango edo buro embobo gundo buro tutude sitera, ‘Badari, imo vero dave akuta buro itoda purara pipitata. Nongo edo vive beyae buro ainda iteri?’ \p \v 28 “Edo embo ami awamanede mina sisina, ‘Gitopo embomi buro eiwa eutara.’ \p “Edo buro embobomi ainde tedogositera, ‘Imo nanekare maundo vive awa utorote jipapa esita?’ \p \v 29 “Ata ami ge mina sisina, ‘Ango ainyae. Gaegae edo inemane vive beyae awa usite wheat daedo utawa. \v 30 Dowo, tote (2) matawa inonoda badore. Edo maundo tokari iji ainde nanemi tokari embobode tano gara, “Vive bebegae awa gisi utedo sindari berari ewo, edo niyaoda dungave. Ata wheat awa dada ewo, nato rorae itari oroda kundo gumbave.” ’” \s1 Iesu mi eniya ge masitet veroda budo atopaposisina. \r (Mark 4:30-32; Luke 13:18-19) \p \v 31 Ango edo Iesu mi awamanede eniya ge nei sisina: “Utuda gisijiari awa masitet\f + \fr 13:31 \fq masitet \ft awa pingi ae. Awa ni Israel embomaimi buroda uredo esitera. Edo ainda vero mundedo unde baige edo awamaneda indarida saka saka piedo injido esitera. \f* vero engo. Vero awa embo da (1)mi kundo maundo ainda buroda urisina. \v 32 Masitet vero awa nya vero nenei ango ae. Awa saka maibé. Ata iji nonde ami erido bajina aina awa, buroda nya nenei awa daginegedo ni ipu piedo papatu gataina. Awatedo ni waside ami baba edo gundo ainda papatuda ma piara.” \s1 Iesu mi eniya ge bread badari siwoda budo atopaposisina. \r (Luke 13:20-21) \p \v 33 Edo Iesu mi daedo eniya ge nei awamaneda yai sisina: “Utuda gisijiari awa bread badari siwo engo. Eutu da (1)mi ou bajina palawami beda arida bread badari siwo saka awa baige esisina. Edo siwomi esiri palawa berari bajido duga esisina.” \p \v 34 Rorae eiwa berari Iesu mi eniya gemi embo jisijiside sisina. Imo ge da (1) nondawa tepo tae, ata berari eniya gemi awamanede tedo esisina. \v 35 Ango edo ge eiwa perovetami amboda gumaina sisina, awa gundo bé esira: \q1 “Nane eniya ge jigamo ana, \q2 Nane ge ro onjigesitena butu gambae gisida awa karigano gawa.”\x - \xo 13:35 \xt Psalm 78:2\x* \s1 Iesu mi eniya ge vive beyae ainda moka esiri arapa esisina. \p \v 36 Edo Iesu embo jisijisi awa piesiri dodo mambero mando doda totorisina. Edo ainda ambodani gundo ainde sitera, “Vive beyae ami buroda eroritera, ainda eniya geda mokabé awa namondekare tewasi arapa ari gore.” \p \v 37 Edo Iesu mi awamanede ge mina sisina, “Embo vero dave purara piedo eira awa Embo da Mai. \v 38 Edo indari buro awa butu berari. Vero dave awa embomai God mi gisijido eira.\f + \fr 13:38 \fq embomai God mi gisijido eira. \ft Gurikida ge awa ‘gisijiarida mamai’.\f* Ata vive beyae awa embomai embo beyaemi gisijido eira.\f + \fr 13:38 \fq embomai embo beyaemi gisijido eira. \ft Guriki da ge awa ‘embo beyaeda mamai’. Edo embo beyae awa Satan (Matthew 13:19).\f* \v 39 Edo gitopo embo vive beyae purara pipisisina awa Binei.\f + \fr 13:39 \fq Binei \ft awa Satan da dao nei.\f* Edo tokari iji awa iji beao arida, edo tokari embobo awa anelamane. \v 40 Awatedo dá tokari embobomi vive bebegae dada edo niyaoda dungedo era ango, anelamanemi iji einda beao arida iwata ango ara. \v 41 Embo da Mai mi ainda anelamane piari idegedo maundo awamanemi rorae bebegae berari ainda gisijiari yaida itera, edo embomai ainkainmi wasiri bebegae edo era ainde awa dada ara. \v 42 Ango edo anelamanemi awamane augaro yai beyae niyao matawa aveite isira ainda mambara. Edo yai ainda ji site ji vegeiaro kitoru katoru taina. \v 43 Edo embomai wasiri dambu darari awa ijimi parara datembedo eira ango, awamanemi parara datembara awamaneda Mamo da gisijiari yaida. Edo imomane dengorode ingari tao gido, ingiwo! Ge ro tena awa bé gain edo awa gawa! \s1 Iesu mi eniya ge gaiapa onjigarida budo atopaposisina. \p \v 44 “Edo daedo, utuda gisijiari awa engo gaiapa onjigari buroda doda isinesina. Iji da (1)de embo da (1)mi gaiapa awa tapusina, edo ami tekago onjigesisina. Ango edo imo yawa eite maundo ainda rorae berari piesiri embo neimi oriedo ganu pietero kundo maundo buro awa ine oriesisina. \s1 Iesu mi eniya ge kau darigabéda budo atopaposisina. \p \v 45 “Edo daedo, utuda gisijiari awa engo origarori ari embo da (1)mi kau darigabé kakowa edo esisina. \v 46 Edo iji ainde imo kau da (1) tega ikanebé tamundo, ami maundo ainda rorae berari piesiri embo neimi oriedo ganu pietero kundo maundo kau awa ine oriesisina. \s1 Iesu mi eniya ge monga wo bararida budo atopaposisina. \p \v 47 “Edo daedo, utuda gisijiari awa ango wo bararida monga. Iji da (1)de wo iro ari embo neneimi awamaneda monga ubutuda augetero un wo neide kainde monga doda ekitera. \v 48 Edo monga awa womi beda esiri, wo iro ari embobomi dumbero gundo korada esisina. Ango edo awamane anumbedo wo davegave awa doregedo kambia bajina neneida sisiritera, ata bebegae awa augesitera. \v 49 Awatedo iji beao arida, iwata ari engo idegaina. Anelamanemi gundo wasiri bebegae ari embomai avekave embomai wasiri dambu dararida teoroda itera awa kundo evekara ara. \v 50 Ango edo augaro yai beyae niyao matawa aveite isira ainda doda mambara. Edo yai ainda ji site ji vegeiaro kitoru katoru taina.” \fig |alt="Sorting out good and bad fish" src="LB00212B.TIF" size="col" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society" ref="13:48" \fig* \s1 Iesu mi eniya ge mando tutuda budo atopaposisina. \p \v 51 Edo Iesu mi ainda ambodanide tedogosisina, “Imomane rorae berari eiwa gewo arapa esirita?” \p Awamanemi embo ainde mina sitera, “Een Badari, nakare arapa esira.” \p \v 52 Edo ami awamanede ge sisina, “Awa dave, awatedo Aodarida atopapasigari berari da da utuda gisijiarida atopatari\f + \fr 13:52 \fq utuda gisijiarida atopatari \ft awa God da sima ari daveda atopatari (Matthew 3:2da kondade ari ge daedo giwo.).\f* bira, awa ango embo mando tutumi ainda roviravi itari yaida gaiapa teteka ae mamatu de kundo idegedo eira.” \p \v 53 Edo iji ainde Iesu eniya ge eiwa piedo itae edo yai ainda awa dodo maunsisina. \s1 Nasaret embomaimi Iesu ajiregesitera. \r (Mark 6:1-6; Luke 4:16-30) \p \v 54 Ango edo imo ainda nasi topobéda gundo, tuturo edo awamaneda benunu oroda embomai awa atopaposisina. Edo awamane korebé edo sitera, “Embo emi dubogari eiwa ae buro babain ari eiwa de yai nonda biri? \v 55 Eiwa oromando ari emboda mai rita? Awa gebé. Edo ainda aida dao Mary tedo era awa rita? Gebé. Edo ainda nanonameji awa James, Joses, Simon ae Judas\f + \fr 13:55 \fq Judas \ft einda awa Judas Iscariot ae, ata embo eve. Judas einda awa Joseph ae Mary deda mai. Judas Iscariot awa Simon da mai (John 13:2 giwo.).\f* de rita? Gebé. \v 56 Edo ainda ruaimono berari awa kaenamonde einda iterita? Een, gebé. Embo emi rorae berari eiwa yai nonda biri?” \v 57 Awaembo awamanemi imo jipapa ae esitera. \p Ata Iesu mi awamanede sisina, “Peroveta awa yai neneida tou edo era. Ata ainda nasi topobé doda edo ainda orobe doda awamanemi imo tou ae edo era.” \v 58 Edo awamaneda gebé ari ainda yai piae, awatedo ami yai ainda buro babain jiwae ae. \c 14 \s1 Daotari Herod mi tesiri John Bapataito Ari Emboda dubo kapisina. \r (Mark 6:14-29; Luke 9:7-9) \p \v 1 Edo iji ainde, yai Galili da daotari Herod mi Iesu da buroda bino awa ingisina. \v 2 Edo ainda buro embobode sisina, “Eiwa John Bapataito Ari Embo. Imo bebetegarida yai edo tekago erira, awatedo buro babain arida goroba ainda yai buro edo eira.” \p \v 3-4 Iji gisi Herod mi ainda nameji Philip da aro, Herodias awa, ipuda jipusina. Edo John mi Herod de sisina, “God da ge okain tari isira awa, ‘Imo namejida aro jimainyae.’” Awatedo Herod mi embo awa jido bundedo kundo bundari oroda pipisisina. \v 5 Edo Herod da jipapa awa John dari betaina. Awarata embomai jiwaemi John awa peroveta gebé edo era, awatedo awamane adu esisina. \p \v 6 Ata Herod da engari ijida bondo ainde Herodias da gagarami awamaneda doda ya uriri Herod dubodavebé dave esisina. \v 7 Awatedo imo tarigari okain gagara ainde sisina, “Imo rorae ro bé jipapa esi awa tato gido imonde piana.” \p \v 8 Ango tesiri ainda aida jipapa isira awa goteite ami sisina, “John Bapataito Ari Emboda kopuru teoda namonde pie einda.” \p \v 9 Edo daotari awa dubo vevera esisina, awarata, ainda engari ijide bondoda embomai anumbesitera ainda jisida edo tarigari okain sisina, awatedo John da kopuru awa gagarada yai piarate ge okain sisina. \v 10 Ango tesiri ainda embo maundo bundari oroda John da dubo kapisina. \v 11 Edo John da kopuru teoda piedo kundo gundo torido gagarade piesiri budo ainda aida yai kundo gupusina. \v 12 Ango etero John da ambodani gundo ainda tamo kundo maundo goitera, edo awamane maundo Iesu tetero gosisina. \s1 Iesu mi embobo 5,000 unjisina. \r (Mark 6:30-44; Luke 9:10-17; John 6:1-14) \p \v 13 Edo iji ainde Iesu ge awa ingido yai awa dodo un made yai embo itae ainda imo akuta\f + \fr 14:13 \fq imo akuta \ft da moka einda awa Iesu ae ainda ambodani 12 de akuta (Mark 6:32; Luke 9:10).\f* maunsisina. Ango esiri embo jisijisi nasi babainda ge awa ingido taimi omboda imo ambo ambo esitera. \v 14 Edo un ma denembetero Iesu dodo wotedo papoda petedo embo jisi bajina awa gido imo awamaneda yai do memesi burisina. Edo awamaneda karu embomai gao esiri kaviegesitera. \p \v 15 Edo iji wotesiri ainda turode, ainda ambodani gundo embo ainde sitera, “Yai eiwa abubé. Iji itae esira. Awatedo embo jisijisi pieyo maundo nasi babaingaeda torido awamane akutada indari rorae gido oriore.” \p \v 16 Ata Iesu mi awamanede sisina, “Awamane yai eve mambari jipapa ae ena. Inemane indari piewavi indore.” \p \v 17 Ango tesiri awamanemi embo ainde sitera, “Natokare yai bread ipa da (5) ae un wo tote (2) de akuta awa itera.” \p \v 18 Edo ami sisina, “Awara, awawa nato yai kundo gumbuwo einda.” \v 19 Ango edo imo embo jisijiside ge tesiri kinyada anunumbetero, bread ipa da (5) ae un wo tote (2) de awa kundo jisi ikane utuda edo ategari God da yai pisina. Edo bread engegegedo ambodanide pieuri awamanemi embo jisijiside kando edo esitera. \v 20 Ango etero awamane berari injido inonobé esitera. Edo awamane erido indari itoto doturitera awa sirigedo kanjia berari 12 sirero beda esisina. \v 21 Edo embobo indari injitera awa ajijigari berari 5,000 ango. Awamane demonda, eutumai de mai babaingae de awa ajijigae, ata awamane daedo indari awa injitera. \s1 Iesu un tamonda ainto esisina. \r (Mark 6:45-52; John 6:15-21) \p \v 22 Edo boraebé Iesu mi ge tedo, ainda ambodani un mada sirido imo dodo gisi ubutu kupo neida maunteiaro, imo embo jisijisi awa ategari mamborote sisina. \v 23 Ango edo imo embo jisijisi ategesiri maunsitera. Edo ainda amboda, imo akuta pejida visido benunu tain maunsisina. Edo imo akuta ainda isiri turo jiriri muyae gupusina. \v 24 Ata iji angode ma ubutu toropuda matu mambiri bisi okain mi ma awa pepeda doreite mina mina esiri ubutu yawata eroreiri ma begino jigino esisina. \p \v 25 Ango edo sipo muyaede Iesu wotedo awamaneda yai ubutu tamonda ainto edo maunsisina. \v 26 Edo imo ubutu tamonda ainto edo maunteiri ambodanimi gido awamane dobibi ero sitera, “Ouwa etemi!” Ango tedo adu eite aorogasitera. \p \v 27 Ata Iesu mi burigibé awamanede sisina, “Na awara. Adu eove! Goroba buwo!” \p \v 28 Edo Peter mi mina sisina, “Badari, imo bé gido awa, tewasi na un tamonda ainto edo ito yai gumane.” \p \v 29 Ango tesiri, Iesu mi sisina, “Gumbu.” \p Edo Peter un ma doda edo dodo wotedo un tamonda ainto edo Iesu da yai mamain esisina. \v 30 Ata iji ainde bisida goroba okain awa goteiri adu edo tuturo edo unda wowoteite aorogasisina, “Badari, na torege!” \fig |alt="Jesus rescues Peter from the waves" src="CN01722B.tif" size="col" copy="© 1996 David C Cook" ref="14:30" \fig* \p \v 31 Edo burigibé Iesu ainda ipa ududugedo piedo Peter budo ainde sisina, “Ito gebé ari nato yai awa saka! Ro embo itadaita etesi?” \p \v 32 Edo awamane un ma doda vitero awa, bisi itae esisina. \v 33 Ango esiri ambodani un ma doda awa gundo imo tumondebain eite sitera, “Gebé, imo awa God da Mai.” \s1 Iesu mi yai Genesaret ainda maundo karu embomai jiwae gao esiri kaviegesitera. \r (Mark 6:53-56) \p \v 34 Ango edo awamane ubutu temundo kupo neida yai Genesaret da denembesitera. \v 35 Edo embo yai ainda ami Iesu kariwa gido awamanemi ge pietero yai berari ainda demonda embomai itera awa. Edo awamanemi ingido awamaneda karu egeregari berari kundo ainda yai guputera. \v 36 Edo Iesu de atega esitera awara ari gido karu embomaimi ainda ombari ribori begisi awa tujiorote. Edo berari ainkain mi tujijitera awa kaviegari buritera. \c 15 \s1 Rorae emboda doda idegedo eira ami euri embo dono edo eira God da jisida. \r (Mark 7:1-23) \p \v 1 Edo Aodarida atopapasigari ae Parasi mane demi Jerusalem edo Iesu da yai gundo tedogari pipisitera, \v 2 “Ro awaembo ambodani itomi atopatari kaenato ewowo gawowoda awa deoro erigedo eiri? Awamane rorae indae gisida awamaneda ipa teiae rorae injido era.” \p \v 3 Edo Iesu mi awamanede mina sisina, “Ro awaembo imomane daedo itomane ewowo gawowoda atopatari awa ambo ambo eite God da ge okain awa deowo erigedo eiri? \v 4 God mi ge okain sisina awa, ‘Ito mamo ae ai de tou edo eyo,’\x - \xo 15:4 \xt Exodus 20:12; Deuteronomy 5:16\x* edo ‘Embo ainmi mamo o ai begá aina, embo awa daro betaina.’\x - \xo 15:4 \xt Exodus 21:17\x* \v 5 Ata inemane tedo ewa awa, embo da ainmi ainda mamode o aide taina, ‘Na kando imonde piain kotembetena, ata rorae awawa God da yai piain matu tarigari tetena,’ \v 6 embo awa ainda mamo o ainda ai inono tou ainyae. Awatedo inemane atopatari ewowo gawowo itomaneda ami God da ge okain siredo etewa. \v 7 Imomane awa embobo iwawa tote (2)de! Edo Isaiah mi itomane iwata kawata gido gebé itomane daoda sisina, \q1 \v 8 “‘Embomai eiwa awamaneda bemi na dasiga edo era, \q2 edo awamaneda gemi na tou eite tedo era, \q2 ata awamaneda do nato yai awa aikamanabé. \q1 \v 9 Awamane nato ge okain dodo embo enemboda piari awa atopasido era, \q2 Awatedo awamaneda tumondebain ari nato yai awa pitawa.’\x - \xo 15:9 \xt Isaiah 29:13\x*” \p \v 10 Edo Iesu embo jisi da (1) awa dao tesiri ainda yai gumbero awamanede sisina, “Imomane ge eiwa tana awa ingiwo edo gari buwo. \v 11 Rorae ro emboda beda torido eira, ami mana ari embo awa dono aina God da jisida. Ata ro emboda beda edo idegedo eira, ami euri embo awa dono edo eira.” \p \v 12 Edo ainda ambodani gundo Iesu de sitera, “Imo goteta awa Parasi mane ge eiwa ingido sinigambari eterita?” \p \v 13 Ata imo ge mina sisina, “Rorae berari awa nato Mamo utuda ami urae gido awa da da ae besinya deda utugaina. \v 14 Parasi mane awa dowo.\f + \fr 15:14 \fq Parasi mane awa dowo \ft da moka awa ‘Awamaneda atopatari awa bainyae.’\f* Awamane awa jisiguba ari, awatedo awamanemi jisiguba ari embo nenei gisijido era. Edo jisiguba ari da (1)mi jisiguba ari nei gisijiaina gido awa, aedade tote (2) matawa maundo uroda durara.” \p \v 15 Edo Peter mi embo ainde mina sisina, “Eniya ge einda moka awa natokare yai tewasi arapa are.” \p \v 16 Ango tesiri Iesu mi awamanede tedogosisina, “Ae! Imomane daedo matawa ge eiwa gari tao ae ta? \v 17 Imomane matawa gain darevita? Rorae da da berari beda torido obogeda maundo eira awa, dé eoro idegedo eira. \v 18 Ata rorae ro beda edo idegedo era awa, emboda dobéda edo gundo era. Edo rorae ami eoro embo awa dono edo eira God da jisida. \v 19 Rorae ro dobéda edo idegedo era awa kotembari bebegae, dari betari, ipuda ari, jimbae gisida kombo ari, beono ari, bekumba pitawa tari edo ge bebegaemi embo nenei dari, awatedo na ge awa tetena. \v 20 Rorae emi eoro embo dono edo eira God da jisida. Ata ipa teiae rorae injido eira ami mana ari embo awa dono aina.” \s1 Gentile embomaida eutu da (1)mi ainda gebé ari Iesu da yai karigesisina. \r (Mark 7:24-30) \p \v 21 Ango edo Iesu yai awa dodo idegedo nasi babain, Taia ae Saidoni de, ainda yai maunsisina. \v 22 Edo giwo, Keinan eutu da (1) yai ainda edo gundo aorogatedo ainde sisina, “O Badari, David da Mai, na do ewasi! Nato gagara bineimi beyaebé bundesiri isira.” \p \v 23 Edo imo ainda ge ingisina, ata eutu ainde ge da (1) ro tae isiri ainda ambodani gundo imonde atega edo esitera, “Eutu ami aorogasite kaena ambo ambo eira, awatedo eutu awa pieyo mambare.” \p \v 24 Ata Iesu mi mina sisina, “Na awa Israel da mandoda sipumane dadoegari akuta awamane embo God mi piesiri guputena.” \p \v 25 Edo eutu awa gundo ainda doda baongo dadari edo sisina, “Badari, na kondade ewasiǃ” \p \v 26 Ata Iesu mi ge mina sisina, “Mamaida bread kundo sino mamaida yai augana awa dave ae.” \p \v 27 Ata eutu mi sisina, “Gebé, Badari, awarata sino mamaimi onyenye dowari wotari awamaneda badarida tenemba dutuda injido era.” \p \v 28 Edo Iesu mi ainde mina sisina, “O eutu, ito gebé ari awa bajina. Udo ito awa God mi piari bata.” Edo ainda gagara awa iji dá ainde burigibé kaviegesisina. \s1 Iesu mi embomai jiwae gao esiri kaviegesitera. \p \v 29 Ango edo Iesu yai awa dodo Galili ubutu bengida pepeta edo maunsisina. Edo pejida visido yai ainda anumbesisina. \v 30 Edo embo jisijisi bajina ainda yai gundo baoro bundari, jisiguba ari, ge darari, embo kambode, edo nenei jiwae awa, awamanemi kundo gupeite Iesu da taida pietero ami gao esiri kaviegesitera. \v 31 Edo iji ainde embomai ami embo ge darari awa ge tera, embo kambode awa kaviegari bera, baoro bundari awa erido ainto era, edo jisiguba ari awa jisi gundedo yai gotera awa gido, awamane korebé esitera. Edo awamane Israel da God awa dasiga esitera. \s1 Iesu mi embomai 4,000 unjisina. \r (Mark 8:1-10) \p \v 32 Edo Iesu ainda ambodani dao tesiri gumbero awamanede sisina, “Embomai jiwae eiwa gundo namonde daedo eite deguta tamonde (3) etera, edo awamane rorae ro indara awa itae. Awatedo na awamane embo do memesi burena. Edo nane awamane bejide piano mambara awa, maunteite beji jisivi ari durara. Awatedo na ango ari jipapa ae ena.” \p \v 33 Edo ainda ambodanimi ainde mina sitera, “Yai nonda kaenane indari inono budo embo jiwaebé eiwa undari? Yai eiwa abubé.” \p \v 34 Ango tetero Iesu mi mina sisina, “Itomane yai bread nandogo isiri?” \p Edo awamanemi mina sitera, “Natokare yai bread 7 ae un wo babaingae indewae de itera.” \p \v 35 Awatedo Iesu mi tesiri embo jisijisi awa butuda anunumbesitera. \v 36 Edo imo bread 7 ae un wo de kupeite ategari God da yai piedo rorae awa budo engegegedo ainda ambodanide pieuri ambodanimi embomaide kando kando edo esitera. \v 37 Ango etero awamane berari injido inonobé esitera. Edo awamanemi itoto doturitera awa sirigedo kambia babain berari 7 sirero beda esisina. \v 38 Edo embo ajijigari nandogo indari injiteri awa berari 4,000. Edo eutumai ae mai babaingae de awa ajijigae. Ata awamane daedo indari awa injitera. \v 39 Edo ainda amboda, Iesu embo jisijisi ategedo piesiri mambero imo un mada visido yai Magadala da maunsisina.\f + \fr 15:39 \ft Iesu ae ainda ambodani de daedo un made Magadala maunsitera (Mark 8:10).\f* \c 16 \s1 Parasi de Sadusi mane demi kariwa gain tedogositera. \r (Mark 8:11-13; Luke 12:54-56) \p \v 1 Ango edo Parasi mane de Sadusi mane demi Iesu da yai gundo bavedo gain tedo utuda kariwa da (1) awamaneda yai inemi piarate tedogositera. \p \v 2 Ata Iesu mi awamanede mina sisina, “Iji da da turo jiruri inemane tedo ewa, ‘Turo gora\f + \fr 16:2 \fq gora \ft Guriki da ge awa ‘utu ororo’.\f* jiveira, awatedo sipo dave ataina.’ \v 3 Edo sipo neneide inemane tedo ewa, ‘Utu awa ororode edo poraga jiwae ingatapera, awatedo iji boroko wa ae bisi okain de gumaina.’ Imomane embobo iwawa tote (2)de! Imomane poraga utuda moka awa inono gido ewa, ata kariwa boroko itomane yai idegedo era awa, ainda moka awa gari tao ae. \v 4 Wasiri bebegae edo God dubobae ari embomai iji einda itera ami kariwa da (1) gain tedo era. Ata awamanede kariwa piainyae, tepo peroveta Jonah da kariwa dabé awa piano gara.” Ango tedo imo awamane dodo maunsisina. \s1 Iesu mi Parasi mane de Sadusi mane deda atopatari pitawa awa goteite iyorote sisina. \r (Mark 8:14-21) \p \v 5 Edo iji angode Iesu da ambodani ubutu kupo neida un made teputera, awamane bread kundo gumbae ruvegesitera. \v 6 Edo Iesu mi awamanede sisina, “Parasi mane de Sadusi mane deda bread badari siwo awa imomane akuta dedegewo edo goteite iwo.” \p \v 7 Edo awamane tuturo edo akuta ge mina tara eite sitera, “Kaena bread kundo gumbae, awatedo ami ge ango sira.” \p \v 8 Edo Iesu awamane ge ro teri awa gido awamanede sisina, “Ro awaembo imomane akuta bread kundo gumbae ango mina tara evi? Imomane awa gebé ari sakade. \v 9 Imomane matawa gae arapa ae evita? Imomane awa bread ipa da (5)mi embo ajijigari 5,000 unjitara, edo kanjia berari nandogo sirewo beda esiri burawa kotembae evita? \v 10 Ko imomane awa bread 7 ami embo ajijigari 4,000 unjitara, edo kambia babain berari nandogo sirewo beda esiri burawa kotembae evita? \v 11 Nongo edo imomane gae arapa ae evi? Na imondemane bread da ge tae, ata Parasi mane de Sadusi mane deda bread badari siwo awa goteite iyawate tena.” \v 12 Ango tesiri awamane gero arapa esisina, imo bread badari siwo awa goteite iyorote tae, ata Parasi mane de Sadusi mane deda atopatari pitawa awaembo sisina. \s1 Peter mi Iesu awa Keriso karigesisina. \r (Mark 8:27-30; Luke 9:18-20) \p \v 13 Edo iji nonde Iesu gundo yai Seseria Pilipai ainda torido, ami ainda ambodanide tedogosisina, “Tewo gane, embomaimi na, Embo da Mai, awa ave tedo eri?” \p \v 14 Ango tesiri awamanemi mina sitera, “Neneimi awa John Bapataito Ari Embo tedo era, neneimi Elijah tedo era, edo neneimi awa Jeremiah o peroveta mamatu awamaneda da (1) tedo era.” \p \v 15 Edo Iesu mi awamanede sisina, “Ata imomane, na awa ave tedo evi?” \p \v 16 Edo Simon Peter mi mina sisina, “Imo awa Keriso, God wasiride ainda Mai.” \p \v 17 Edo Iesu mi mina sisina, “God da dubodave ito yai isira Simon Jonah da mai, aindabé kotembari eiwa embo enembomi piae, ata Mamo nato utuda ami na averi awa ito yai esiri geta. \v 18 Edo daedo nane imonde tena, imo awa Peter, edo banga einda tamonda nato embomai doregana, edo Heidis da guwa be berarimi\f + \fr 16:18 \fq Heidis da guwa be berari. \ft Ove Kotopuda atopapasigarimi kotembedo era, ge einda awa kariwa ge edo ainda moka awa ‘\ft \+bd betarida goroba berari\+bd*’. Awatedo Iesu mi ge engo sisina, “Betarida goroba berarimi nato embomai mana piari wotaina.” \f* nato embomai mana daginegaina. \v 19 Nanemi utu gisijiarida pirigari ambao\f + \fr 16:19 \fq pirigari ambao \ft awa kariwa ge, edo ainda moka awa God da awara tari. Pentekos deguta ainde, Peter mi God da awara tari jigamo eite Iesu da bino dave karigesisina. Awatedo Peter mi embomai ainmi awamaneda jimbo beyae dodo God da yai wareregara awa, God mi awamaneda jimbo beyae kotembedo dowaina sisina (Iwata Ari 2:36-41). Edo Peter mi God da awara tari daedo jigamo esisina iji ainde Ananias ae Sapphira demi ge pitawa God da yai sitera. Awatedo imo awamaneda jimbo beyae embo berarida yai karigesisina (Iwata Ari 5:1-11).\f* jiwae imonde piana. Edo rorae ro inemi butu einda bundata dá ango God matu sisina awa, God mi bundesira. Edo rorae ro inemi butu einda udegata dá ango God matu sisina awa, God mi udegesira.” \v 20 Ango edo ami ainda ambodanide, imo awa Iesu, God da Avigari Embo\f + \fr 16:20 \fq God da Avigari Embo. \ft Guriki da ge einda awa ‘Keriso’.\f* awa, embo neneide taro giworekae ge okain sisina. \s1 Iesu ainda betari ae erari de awa karigesisina. \r (Mark 8:31-33; Luke 9:21-22) \p \v 21 Iji ainda edo awa Iesu tuturo edo ainda ambodanide tesiri arapa esiri gositera awa, imo Jerusalem maundo gisijijiegari de pirisi babain de Aodarida atopapasigari demi memesi bouga jiwae ainda yai piaro barate. Edo imo daro betari, edo deguta tamonde (3) ainde, God mi imo jiari erarate. \p \v 22 Edo Peter mi embo awa kundo demonda iunte tuturo edo ge ikanade ainde sisina, “Badari, ge ango teote! Wasiri engo awa ito yai mana idegaina.” \p \v 23 Ata Iesu wareregedo Peter de sisina, “Imo dodo nato gunda mambu, Satan! Imo begata nato engiregeteta. Kotembari ito awa God da yai edo gumbae, ata embo enemboda edo gumbari.” \s1 Iesu mi sisina, “Ito orega budo na ambo ambo edo eyo.” \r (Mark 8:34—9:1; Luke 9:23-27) \p \v 24 Ango edo Iesu mi ainda ambodanide sisina, “Imomane embo da ainmi nato amboda purain jipapa eite gido, imo akuta ruvegedo, ito orega\f + \fr 16:24 \fq orega \ft awa inguta babain tote (2) oregedo jiari. Buriya embo awa orega ainda pioro duroro benomami ipatai deoro ingutada takimboro jioro erido petedo isite deguta tote (2) ta tamonde (3) itae euri awamane betora. Ata ge \ft \+bd orega\+bd* einda awa kariwa ge. Ainda moka awa memesi neide kainde awa Iesu da kera ari embomaimi kundo maundo ara, iji angode awamane Iesu da jipapa akuta ambo ambo edo era. \f* budo na ambo ambo edo eyo. \v 25 Imo ainmi wasiri ikaito awa toregain jipapa eta awa, dadoegata. Ata imo ainmi wasiri ito na embo dadoegata awa, imo wasiri\f + \fr 16:25 \fq wasiri \ft da moka einda awa ‘wasiri natopo itari’. \f* tambata. \v 26 Embo da (1)mi butuda gunaguguye berari bari ainda arate, eite ainda wasiri dadoegaina,\f + \fr 16:26 \fq ainda wasiri dadoegaina \ft da moka awa ‘Ainda wasiri natopo itari awa dadoegaina edo betari natopo itari awa tamaina.’ \f* awa dave ae! Embo butuda gunaguguye berari ami, God da yai ainda wasirida mina inono piya edo bari tao ae. \v 27 Embo da Mai emi ainda Mamo da taogarida pararade ainda anelamane de gumaina. Edo iji ainde ami embo da da, ainda buro berari gido tau embo da da ainda yai piaina. \v 28 Eiwa gebé imondemane tena, embo nenei einda petetera itera awa, awamane betae gisida isiaro jirari Embo da Mai awa embomai berari gisijiain gupeiari gara.” \c 17 \s1 Iesu da tamo wareregedo kariwa eve esisina. \r (Mark 9:2-13; Luke 9:28-36) \p \v 1 Ango edo deguta 6 itae esiri, Iesu mi Peter de nanonameji tote (2) James ae John de, kundo awamane akuta ami gisijido peji ikane ainda vivisisina. \v 2 Edo ainda itero awamanemi Iesu da tamo wareregedo kariwa eve esiri gositera. Edo ainda dombu awa iji inge jisisina. Edo ainda ombarijiari awa ainya esisina parara ango. \v 3 Edo giwo, Moses ae Elijah de idegedo Iesu de ge tero gositera. \p \v 4 Edo Peter mi Iesu de sisina, “Badari, dave awa kaena einda itera. Imo jipapa ata gido, nanekare bowa tamonde (3) ara: imo da (1), Moses da (1), edo Elijah da (1).” \p \v 5 Edo giwo! Peter ge site isiri poraga da (1) jitaride ami gundo awamane apuregesisina. Edo burigibé ge yavi poragada edo gupusina ami sisina, “Eiwa nato dubobari Mai. Nato dubodave aribé ainda yai isira. Ainda ge ingiwo!” \p \v 6 Iji ainde ambodani ge yavi awa ingido, adu edo awamaneda tamo augedo dombu butu kenada duduritera. \v 7 Ata Iesu mi gundo awamane tujido sisina, “Eriwo, adu eove.” \v 8 Edo awamane pangedo embo nei itae, tepo Iesu akuta gositera. \p \v 9 Edo awamane pejida edo wowoteite Iesu mi ge okain awamanede sisina, “Wasiri ro gewa awa embo nei tainyae isirawo jirari God mi Embo da Mai betarida awa jiari erari, ainda amboda tawo gore.” \p \v 10 Edo ainda ambodanimi ainde tedogositera, “Ro awaembo Aodarida atopapasigarimi Elijah awa gisi gumbarate tedo eri?”\x - \xo 17:10 \xt Malachi 4:5\x* \p \v 11 Edo Iesu mi awamanede mina sisina, “Awa gebé, Elijah gisi gundo ami God da Avigari Embo da gumbari awaembo, embomaida do berari sirigedo dave aina.\x - \xo 17:11 \xt Malachi 4:6\x* \v 12 Ata nane imondemane tena, Elijah awa matu gupusina, edo awamanemi embo awa gae arapa ae. Awatedo ro ain jipapa era awa ainde eutara. Edo daedo iji atutumbeteira ainde awamanemi Embo da Mai de memesi piaro baina.” \v 13 Ango tesiri ambodanida yai arapa esisina, Iesu ge awa John Bapataito Ari Embo de tesira. \s1 Iesu mai bineimi bundari gao esiri kaviegesisina. \r (Mark 9:14-29; Luke 9:37-43) \p \v 14 Edo awamane gundo embomai jisi da (1) itera ainda etero, embo da (1) gundo Iesu da doda baongo dadari esisina. Ango edo embo ami sisina, \v 15 “Badari, nato mai do ewasi. Mai eiwa karu tamo jiparide edo memesi bajinabé budo eira. Edo iji jiwae imo niyaoda durudo eira, edo iji jiwae unda durudo eira. \v 16 Awatedo nane ito ambodanida yai kundo gumena aro kaviegarate. Ata awamane gao ari tao ae.” \p \v 17 Edo Iesu mi ge mina sisina, “O imomane gebé ari isisigaede bebegae embomai! Na iji matawa imondemane isite gundo iji boroko einde daedo. Awarata inemane iji matawa itomane gebé ari nato yai piaera! Mai awa nato yai kundo gumbuwo.” \v 18 Edo mai awa kundo gumbero Iesu mi binei doda ainde ge okain tesiri binei awa dodo idegesiri iji dá ainde mai awa kaviegesisina. \p \v 19 Ainda amboda, ambodanimi gae onjigarida gundo Iesu da yai tedogositera, “Ro awaembo nanekare binei ondetero idegae esiri?” \p \v 20 Edo Iesu awamanede sisina, “Aindabé itomane gebé ari God da yai awa inono ae. Eiwa gebé imondemane tena, edo itomane gebé ari tega awa saka, masitet vero\f + \fr 17:20 \fq masitet vero \ft awa saka dá ni maine vero ango.\f* ango awa, inemane peji einde tawo, ‘Imo einda gigitembedo ounda pete!’ edo peji awa gigitemaina. Edo itomane yai buro berari awa ari tao. \v 21 Binei engo awa mana tepo tawo idegaina. Awarata, edo imomane benunu site indari dodo veta eiawo, God mi imomane kondade aina.”\f + \fr 17:21 \ft Guriki da ove gaiari indewae Matthew 17:21da ge piae doturitera.\f* \s1 Iesu ainda betari ae erari de awa tekago karigesisina. \r (Mark 9:30-32; Luke 9:43-45) \p \v 22 Edo iji ainde awamane yai Galili ainda itero Iesu mi awamanede sisina, “Embo da Mai awa kundo gitopo emboda ipada piain bara. \v 23 Edo awamanemi embo awa daro betaina, edo deguta tamonde (3) ainde God mi betarida awa imo jiari eraina.” Edo awamane ge awa ingido dubo vevera bajinabé esitera. \s1 Iesu oro kotopu bajinada tax pipisisina. \p \v 24 Ango edo Iesu ae ainda ambodani de Kapenium nasida guputera. Edo ainda amboda, Jew embomai da oro kotopu bajinada tax kumbari embobo gundo Peter de tedogositera, “Atopatari itomane oro kotopu bajinada tax piedo eirita?” \p \v 25 Edo Peter mi mina sisina, “Een, imo ango edo eira.” \p Edo iji ainde Peter mandoda torido gumbiri, gisibé awa Iesu mi embo ainde ge sisina, “Simon, imo nongo kotembetesi? Daotari manemi embo anda yai tax budo eri? Awamaneda mamai nasi tutuda yai budo erita ko embo neneida yai budo eri?” \p \v 26 Peter mi ainde mina sisina, “Embo neneida yai budo era.” \p Edo Iesu ainde sisina, “Awatedo daotari maneda mamai nasi tutuda, ami tax piaede. \v 27 Awarata, kaenane ge ango taro embobo awa do buriya aina. Awatedo mambuyo ubutuda gori augedo gate. Edo wo tuturobéda imo jimundo ainda beto pirigedo ganu da (1) tambata. Awa kundo maundo awamanede tax nato de ito de awaembo pieyo.” \c 18 \s1 Iesu mi embo ave awa bajinabé bajina utuda gisijiari yai atopaposisina. \r (Mark 9:33-37; Luke 9:46-48) \p \v 1 Edo iji ainde ambodanimi Iesu da yai gundo ainde sitera, “Embo ave awa bajinabé bajina utuda gisijiari yai\f + \fr 18:1 \fq utuda gisijiari yai \ft awa God da sima ari daveda yai (Matthew 18:3-4da ge awa dá ango.). \f* ri?” \p \v 2 Ango tetero Iesu mai saka dao tesiri ainda yai gumbiri awamaneda toropuda pipisisina. \v 3 Edo embo ami sisina, “Eiwa gebé imondemane tena, imomane do itomane awa kundo wareregedo dá mai babaingae ango awa, utuda gisijiari yai torawa. Ata edo ango ainyae gido awa, mana torawa. \v 4 Awatedo embo ain tataimbedo mai saka engo aina awa, imo awa embo bajinabé bajina utuda gisijiari yai. \v 5 Edo embo dá ainmi mai saka da (1) engo awa dao natoda ategeteite bureira awa, ami na ategeteite bureira. \fig |alt="Who is the greatest?" src="CN01733B.TIF" size="col" copy="© 1996 David C Cook" ref="18:5" \fig* \s1 Iesu mi embo da ainmi embo nei bawari jimboda dururekae sisina. \r (Mark 9:42-48; Luke 17:1-2) \p \v 6 “Embo ainmi ari eiwamane babaingae engo da (1) gebé ari nato yai awa dowaina gido, dave awa ainda duboda ganuma bajina kaingedo ewa ugonuda augaro un injido betaina. \v 7 Do ari tena embo berari butuda awa, aindabé rorae neide kaindemi ari embo jimboda durudo ara awaembo! Bawari angogoda edo gumbara, ata do ari embo ainmi embo nei bawari jimboda duraina! \p \v 8 “Edo ito ipa o taimi jigamo edo imo jimbo beyae ata ango gido awa, kautugedo awa augeyo. Davebé awa ine wasiri natopo itarida tai da (1) itae o ipa da (1) itae torata, gaegae edo imo jimbo beyae ipa tote (2)de tai tote (2)demi ata awa, imo niyao natopo itarida ainda augara. \v 9 Edo ito jisimi rorae ro gido imo jimbo beyae ata ango gido, jisi awa gurugedo awa augeyo. Awa beyae ae imo inono jisi da (1)de wasiri natopo itarida torata, gaegae edo jisi tote (2)mi gido jimbo beyae ata awa, imo kundo yai beyae niyao matawa aveira ainda augara. \s1 Iesu eniya ge wo sipu dadoegarida budo embomai atopaposisina. \r (Luke 15:3-7) \p \v 10-11 “Aindabé Embo da Mai embomai dadoegari awa toregaintedo guputena,\f + \fr 18:10-11 \fq Aindabé Embo da Mai embomai dadoegari awa toregaintedo guputena. \ft Guriki da ove gaiari indewae Matthew 18:11 da ge eiwa piae doturitera.\f* eiwa dave edo giwo! Nane imondemane tena, eiwamane babaingaeda anelamane utuda awa iji berari Mamo nato utuda dombuda isite awamane embo God da yai benunu tain era. Awatedo eiwamane babaingae jisi tuda edo giwove! \v 12 Edo imomane nongo kotembetevi? Embo da (1)mi ainda wo sipumane ajigari 100 sima edo esira, edo ainda sipu da (1)mi idegedo dadoegesira. Embo awa ainda sipumane 99 awa peji pamoda dodo aundo sipu da (1) dadoegesira awa kakowa ainita? Gebé, ainda sipu da (1) kakowa aina. \v 13 Edo embo ami tamaina, eiwa gebé imondemane tena, embo ainda yawa ari wo sipu dadoegesiri tambirada yai amimi ainda yawa ari wo sipumane 99 dadoegaeda yai awa daginegaina. \v 14 Edo dá ango Mamo itomane utuda, ainda jipapa awa eiwamane babaingaeda da (1) dadoegeure. \fig |alt="Lost sheep found" src="UBSCl-12c.TIF" size="col" copy="UBS New Reader Illustrations © United Bible Societies 2002" ref="18:14" \fig* \s1 Edo ito nameji jimbo beyae ito yaida ari gido, kondade ari ge teyo do wareregare. \r (Luke 17:3-4) \p \v 15 “Edo ito namejimi ito yaida jimbo ari gido, aundo embo ainde akuta dada edo ine ainda jimbo beyae awa teyo gare. Edo embo ami ito ge awa ingaina awa, imo ito nameji awa tekago bata. \v 16 Ata ge awa tato ingae aina gido awa, embo da (1) ta tote (2) budo ainda yai maundo God da Ge gaiarida engo tari awa ambo ambo eyo, ‘embo tote (2) ta tamonde (3)mi itomane mina tara arida ge udugedo gorote, jimbo beyae emboda katae gisida.’\x - \xo 18:16 \xt Deuteronomy 19:15\x* \v 17 Edo embo awa awamaneda ge ingainyae ari gido awa, nato embomaida doregaride teyo gore. Ata edo embo awa daedo nato embomaida doregarida ge ingainyae ari gido awa, embo awa etene embo ango edo tax kumbari embo ango arate ito yai.\f + \fr 18:17 \fq embo awa etene embo ango edo tax kumbari embo ango arate ito yai \ft da moka awa ‘imo embo ainde umojiainyae’. \f* \p \v 18 “Eiwa gebé imondemane tena, rorae ro inemane butu einda bundawa dá ango God matu sisina awa, God mi bundesira. Edo rorae ro inemane butu einda udegawa dá ango God matu sisina awa, God mi udegesira. \p \v 19 “Edo daedo, eiwa gebé imondemane tena, edo imomane tote (2) butu einda ami awara edo kondade ari ro jipapa edo benunu tawa awa, Mamo nato utuda ami imomane embo aina. \v 20 Aindabé, edo tote (2) ta tamonde (3)mi nato daoda dada etera awa, na awamaneda toropuda daedo itena.” \s1 Embomaida jimbo bebegae ito yaida kotembedo doyo. \p \v 21 Ango edo Peter gundo ainda yai edo sisina, “Badari, nato nameji iji nandogo nato yai jimbo ari na kotembedo dowani? Visido iji 7 anita?” \p \v 22 Edo Iesu mi embo ainde sisina, “Na imonde visido iji 7 tae, ata iji 70 x 7, ango tena. \p \v 23 “Awatedo utuda gisijiari awa ango\f + \fr 18:23 \fq utuda gisijiari awa ango \ft da moka awa ‘Nongo edo God mi ainda gisijiarida buro aina awa ango’. \f* daotari da (1)mi ainda buro emboboda yai ainda kondade ari ganu gisi piesiri buritera awa, tekago ainda yai kundo gumbaro sirigain sisina. \v 24 Edo embo ami ganu awa tuturo edo sirigedo awamanemi buro embo da (1) kundo ainda yai guputera. Edo buro embo awa ganu 10,000,000 kina ango awa matu burisina. Awatedo ainda badarimi ganu awa ainda yai tekago piarate sisina. \v 25 Ata buro embomi ganu awa piari tao ae awa gido badarimi ge okain sisina, embo awa ae ainda aro de ainda mamai de ainda roviravi berari de awa kundo oriaro ainda ganu inono baina sisina. \p \v 26 “Awatedo buro embo awa ainda doda durudo baongo dadari edo sisina, ‘Tataimbeyo, badari, ganu berari awa ito yai piane!’ \v 27 Ango edo buro emboda badari awa do memesi budo embo awa udegesisina, edo ainda ganu nandogo jigamo esisini awa kotembedo doturisina. \p \v 28 “Ata buro embo awa idegedo aundo ainda buro otawo nei awa tapusina. Edo ine ainda buro otawode kondade ari ganu 100 silver ango matu piesiri burisina. Awatedo embo awa tamundo ainda duboda kundo sisina, ‘Ganu nato imonde matu pieteno buriteta awa, tekago nato yai pie!’ \p \v 29 “Edo ainda buro otawo ainda taida durudo gegata esisina, ‘Tataimbeyo, ganu awa ito yai piane.’ \p \v 30 “Ata ainda buro otawoda ge jindedo embo awa kundo bundari oroda augesiri totorisina, isiari jirari ganu inono embo ainde piari ainda udegari awara aina.\f + \fr 18:30 \ft Iji ainde, awamaneda wasiri awa buriya emboda orobemi kondade edo ganu inono imo embo piaro ainda udegari bundari oroda edo barate. \f* \v 31 Edo ainda buro otatawo neneimi ro idegesiri awa gido dubo vevera bajinabé esitera. Awatedo awamaneda badarida yai maundo ro berari idegesiri awa tetero gosisina. \p \v 32 “Edo ainda badarimi embo awa dao tesiri gumbiri ainde sisina, ‘Imo buro embo beyaebé! Ine nato yai gegata eteta, awatedo imo ganu berari tekago namonde piae awa kotembedo dotena. \v 33 Imo ito buro otawo do ae eteta dá nane imo do etena ango, ata ango ae.’ \v 34 Edo ainda badari sinigambari edo buro embo awa memesi piari emboboda ipada pipisisina, isimango mina inono berari ainda badarida yai piari ainda udegari awara aina.” \p \v 35 Edo Iesu mi ge ao gogumbesite sisina, “Edo imomane dara dara ito namejida jimbo bebegae awa bé kotembedo dowainyae, Mamo nato utuda isira ami dá ango itomane yai aina.” \c 19 \s1 Iesu mi iu de aro de jimundo dodo evekara arida ge atopaposisina. \r (Mark 10:1-12) \p \v 1 Ango edo Iesu ge eiwa tedo itae edo Galili dodo aundo un Jodani temundo yai Judea kena maunsisina. \v 2 Edo embo jisijisi bajina ami embo awa ambo ambo esitera, edo embo ami awamane awa ainda gao esisina. \p \v 3 Edo Parasi mane daedo ainda yai gundo embo awa baveite sitera, “Awa awara edo embomi aro jimundo amboda buro beyae da (1) ro ari ainda aro dodo evekara ainita?” \p \v 4 Edo embo ami awamanede mina sisina, “Imomane God da Ove Gaiari bé ajigedo gae ta? Iji tuturoda God mi embo enembo esisina, ami ‘embo de eutu de esisina.’\x - \xo 19:4 \xt Genesis 1:27\x* \v 5 Edo God mi sisina, ‘Awatedo embo ainda mamo ae ai de dodo ainda arode dada aina. Ango era ami, awamane tote (2) awa tamo da (1) ara.’\x - \xo 19:5 \xt Genesis 2:24\x* \v 6 Ango edo awamane tote (2) evekara itari tao ae, ata awamane awa tamo da (1) God da jisida. Awatedo embo de eutu de God mi piesiri dada etera awa, embo enembomi piaro evekara eorekae.” \p \v 7 Edo awamanemi embo ainde sitera, “Ro awaembo Moses mi ge okain tedo, embo aro dowain edo gido arode jimbari itae arida ove gaiedo pisido eutu awa piari eve mambarate sisini?” \p \v 8 Embo ami awamanede sisina, “Aindabé itomane do awa okain, Moses mi awara edo itomane aro dowae etewa sisina. Ata tuturoda awa ango ae. \v 9 Edo nane imondemane tena, embo da ain ainda aro dosira, ata eutu awa jimbae gisida kombo ari itae, ami ainda aro dodo eutu nei jimaina, awa jimbo ipuda ari ainda aro matuda yai. Edo embo da ainmi eutu iu dowari awa jimaina, embo awa jimbo ipuda ari ainda iu matuda yai eira.” \p \v 10 Edo ainda ambodanimi embo ainde sitera, “Edo embo ae aro deda ge awa ango, dave awa embomaimi iu aro jimainyae.” \p \v 11 Ata embo ami awamanede sisina, “Embo berarimi ge eiwa bari tao ae, ata avekave akuta God mi ari tao ari matu pisina. \v 12 Embobo nenei awa ero engari, edo nenei awa debure kaparide, edo nenei awa utuda gisijiari buro ain eite aro jimbari jipapa aede\f + \fr 19:12 \fq nenei awa utuda gisijiari buro ain eite aro jimbari jipapa aede. \ft Ge einda moka awa: ‘Embo nenei kotembari da (1)mi God da gisijiari buro ain era, awaembo awamane aro jimbae.’ \f*. Awatedo embo da ain ge eiwa bari tao aina awa, dowo bare.” \s1 Iesu mi mai babaingae ao esisina. \r (Mark 10:13-16; Luke 18:15-17) \p \v 13 Ango edo embomai awamaneda mai babaingae budo Iesu da yai guputera, ami ainda ipa awamane tamonda piedo awamane embo benunu tarate. Ata ainda ambodani awa gido awamane isimbesitera. \v 14 Ata Iesu mi sisina, “Mai babaingae awa dowo nato yai gumbore. Embo God tumonda edo era dá mai babaingae engogo awa, utuda gisijiari yai itera\f + \fr 19:14 \fq utuda gisijiari yai itera \ft da moka awa: ‘Embo engogo God da sima ari daveda yai isima edo era.’\f*, awatedo gumborekae teove.” \p \v 15 Edo embo ainda ipa awamaneda tamonda piedo yai awa dodo maunsisina. \s1 Embo teka gunaguguye jiwaedemi Iesu de tedogari pipisisina. \r (Mark 10:17-22; Luke 18:18-23) \p \v 16 Edo giwo, embo da (1) Iesu da yai gundo tedogosisina, “Atopatari, imo awa embo dave. Na buro dave ro edo awa wasiri natopo itari bani?” \p \v 17 Edo Iesu mi embo ainde sisina, “Ro awaembo na dave tesi? Embo berari awa dave da (1) itae, ata God akuta. Ata imo wasiri natopo itarida torain edo gido awa, God da ge okain kera eyo.” \p \v 18 Edo embo ami ainde sisina, “Ge okain indawa kandawa ri?” \p Edo Iesu mi sisina, “‘Imo embo nei dato beteure, ipuda eote, beono eote, ge pitawa katari ijide teote, \v 19 ito mamo ae ai de tou edo eyo,’\x - \xo 19:19 \xt Exodus 20:12-16; Deuteronomy 5:16-20\x* edo ‘nembu ito dubobudo eyo dá imo akuta dubobudo eta ango.’\x - \xo 19:19 \xt Leviticus 19:18\x*” \p \v 20 Edo embo teka ami embo ainde sisina, “Na tuturoda mai tekade God da ge okain sisina berari teteta awa kera eite gundo boroko matawa eite itena. Edo na buro nei da (1) ro ani?” \p \v 21 Iesu mi embo ainde sisina, “Edo imo dave berarida dave ain jipapa edo gido, aundo ito roviravi awa pieyo, embo neimi oriaro ganu awa kundo maundo embomai rorae isisigaede piate, edo gaiapabé utuda bata. Ango edo gumbu, na ambo ambo ate.” \p \v 22 Ata embo teka awa gunaguguye jiwaede, awatedo iji ainde ge awa ingido imo dubo vevera eite dodo aunsisina. \s1 Iesu mi embomai gaiapade ae God da gisijiari yai deda ge atopaposisina. \r (Mark 10:23-31; Luke 18:24-30) \p \v 23 Ango edo Iesu mi ainda ambodanide sisina, “Eiwa gebé imondemane tena, embo gaiapade ami utuda gisijiari yaida\f + \fr 19:23 \fq utuda gisijiari yai \ft awa God da sima ari daveda yai. \f* torari okainbé tamaina. \v 24 Edo tekago imondemane tena awa, wo bajina kamelo mi ninou to sakada torari awa gadae ango, ata embo gaiapade ami God da gisijiari yaida\f + \fr 19:24 \fq God da gisijiari yai \ft awa God da sima ari daveda yai. \f* torari awa okainbé.” \p \v 25 Edo ainda ambodani ge awa ingido awamane kore bajinabé eite sitera, “Awatedo embo ainmi God da toregari inono baini?” \p \v 26 Ata Iesu awamane jisini edo sisina, “Embo enembomi awamaneda wasiri topo toregari tao ae, ata God buro berari ari tao.” \p \v 27 Edo Peter mi embo ainde mina sisina, “Giyo! Nakare rorae berari dodo imo ambo ambo edo etera. Awatedo nakare rorae ro bari?” \p \v 28 Edo Iesu mi awamanede sisina, “Eiwa gebé imondemane tena, iji ainde God mi roviravi berari awa tekago ari teteka aina awa, Embo da Mai mi ainda daotari anumbada taogaride anumaina. Edo imomane na ambo ambo edo etewa awa, imomane daedo daotegeregarida anumba berari 12 ainda anumbedo Israel embomaida ewowo 12 awa gisijido awa. \v 29 Edo embo berari ainkainmi mando dodo, nanonameji, ruaimono, mamo, ai, aro, mamai ritako butu dodo na awaembo etera awa, God mi kando bé jiwaebé (100) ango daginegari awamaneda yai piari bara, edo wasiri natopo itari bara. \v 30 Ata embo jiwae gisibéda awa ambobéda ara, edo embo ambobéda awa gisibéda ara. \c 20 \s1 Iesu mi nongo edo buro tutumi buro embobode tau pipisisini awa atopaposisina. \p \v 1 “Utuda gisijiari awa engo:\f + \fr 20:1 \fq Utuda gisijiari awa engo \ft da moka awa ‘Nongo edo God mi ainda gisijiarida buro aini awa engo.’ \f* Iji da (1)de utu tutu da (1)mi sipobéde idegedo buro embobo ainda gurepida buroda buro orote kakowa edo bain esisina. \v 2 Edo imo buro embobo tamundo awamanede sisina awa, deguta da (1) ainda buro tau piaina. Ango tesiri awara etero ami awamane piesiri ainda gurepi buroda maunsitera. \p \v 3 “Edo ora 9:00 ango eiri sipode, imo aundo origarori ari yaida embo nenei tepo petedo itero gosisina. \v 4 Edo embo ami awamanede sisina, ‘Imomane daedo gurepi buroda mambuwo buro ave. Edo mina tega ro inge awa inono piano bawa.’ Ango tesiri awamane buroda maunsitera. \p \v 5 “Edo imo tekago ora 12:00 ijide edo ora 3:00 turode ango idegedo aundo buro dá ango esisina. \v 6 Edo ora 5:00 ango eiri turode, imo idegedo embo nenei tepo pepetegedo itero tamundo ami awamanede sisina, ‘Ro awaembo imomane einda tepo sipode pepetegedo itewo gundo turo jiriri?’ \p \v 7 “Edo awamanemi ainde mina sitera, ‘Aindabé embo da ain nakare buro orote bae.’ \p “Embo ami awamanede mina sisina, ‘Imomane daedo gurepi buroda mambuwo buro ave. Edo mina tega ro inge awa inono piano bawa.’ \p \v 8 “Ango edo turobé gumbiri, gurepi buro tutumi ainda buro emboboda gisijiaride sisina, ‘Buro embobo dao teyo gumbaro awamaneda tau piate. Gisibé embobo buro ambobéda tuturo etera edo maundo embobo sipobéde buro tuturo etera, awamaneda mina pieyo bore.’ \p \v 9 “Edo buro embobo ami ora 5:00 ango eiri turode buro tuturo esitera awa, gumbero awamaneda buro tau da da piesiri buritera. \v 10 Ango edo buro embobo sipobéde buro tuturo esitera awa gundo tau daginegedo bara kotembesitera, ata awamane daedo buro tau tega dá ango da da buritera. \v 11 Edo iji ainde awamane tau budo, awamanemi tuturo edo buro tutu ainde ge guguma gaguma tedo sitera, \v 12 ‘Embobo eiwa ambobéda gundo ora da (1) akuta buro etera, edo ine awamaneda ganu tega dá namondekare ango pieteto bera. Ata nakare sipobéde tuturo edo iji veverami aveiri buro okain ero turo jirira.’ \p \v 13 “Ata buro tutumi awamaneda da (1)de mina sisina, ‘Otawo, na imonde buro beyae ae ena. Ingena gisi ge teteno imo buro tau awa bain awara eteta. \v 14 Ito tau pietena awa kundo mambuyo. Na embo eiwa buro ambobéda esira awa tau imonde pietena dá ango ainde piain jipapa ena. \v 15 Eiwa ganu nato topo, awatedo nane ganu emi ro ain jipapa edo awa ana. Ko aindabé na awa embo dave edo wasiri dave eteno gido jitesita?’” \p \v 16 Edo Iesu ge gogumbarida awamanede sisina, “Dá ango embo ambobéda awa gisibéda ara, edo embo gisibéda awa ambobéda ara. Embo jiwae awa God mi dao sisina, ata indewae awa ami gerisina, awatedo na ge awa tetena.”\f + \fr 20:16 \fq Embo jiwae awa God mi dao sisina, ata indewae awa ami gerisina, awatedo na ge awa tetena. \ft Guriki da ove gaiari indewae Matthew 20:16 da ge eiwa piae doturitera.\f* \s1 Iesu mi ainda betedo erarida ge tenda karigesisina. \r (Mark 10:32-34; Luke 18:31-34) \p \v 17 Edo iji ainde Iesu Jerusalem vivisite, imo ambodani 12 akuta awa kundo begata demonda doregedo awamanede sisina, \v 18 “Ingiwo! Kaena Jerusalem kena vivitera. Edo Embo da Mai awa, pirisi babain ae Aodarida atopapasigari deda ipada piari mamaina. Edo awamanemi imo kundo betarate katara. \v 19 Edo Gentile embomaida yai piaro awamanemi imo tedojirido asimi vededo oregada\f + \fr 20:19 \fq orega \ft awa inguta babain tote (2) oregedo jiari. Buriya embo awa orega ainda pioro duroro benomami ipatai deoro ingutada takimboro jioro erido petedo isite deguta tote (2) ta tamonde (3) itae euri awamane betora. \f* daro betaina. Ata deguta tamonde (3) ainde awa embo awa tekago eraina.” \s1 Aimi ainda mamaida dero ikane Iesu da yai atega esisina. \r (Mark 10:35-45) \p \v 20 Ango edo Zebedee da mamaida aimi Iesu da yai gupusina ae ainda mamai de daedo, edo baongo dadari edo ainda yai atega esisina. \p \v 21 Edo embo ami eutu ainde sisina, “Imo ro jipapa esi?” \p Eutu ami embo ainde sisina, “Ito gisijiari iji ainde imo ito anumbada anumbata, mamai nato tote (2) eiwamane, nei ito ipa beda, nei ito ipa andada anumborote tedogotena.” \p \v 22 Ata Iesu mi mina tedo sisina, “Imomane ro atega evi awa gae. Imomane inono memesida akou dá ango nane inain ena awa indavita? Edo imomane inono betarida bapataito ari dá ango nane bain ena awa bavita?” \p Edo awamanemi ainde sitera, “Nakare tote (2) inono era.” \p \v 23 Edo embo ami awamanede sisina, “Imomane gebé memesida akou dá ango nane inana awa indawa, edo imomane betarida bapataito dá ango nane bana awa bawa. Ata nato awara ari embo avigarida itae ainmi nato ipa beda edo nato ipa andada anumaini awa. Ata Mamo natomi embomai awa matu avigedo, edo awamaneda dero siya esisina.” \p \v 24 Edo iji ainde ambodani ajigari 10mi ge awa ingido awamane sinigambari esitera nameji tote (2)da yai. \v 25 Ata Iesu mi awamane dao tesiri gumbero awamanede sisina, “Imomane awa gari, Gentile embomaida gisijijiegarimi ge okain awamaneda embomaide tedo era, edo embo babainmi awamaneda awara tarimi embomai gisijido era. \v 26 Awarata, itomane awara tari arapa ainyae. Ata embo ain itomane toropuda God da jisida embo bajina ain eira gido, itomane kondade ari embo aina. \v 27 Edo embo ain itomane toropuda badarida dero bain jipapa eira gido awa, itomane buro embo arate. \v 28 Embo da Mai awa kariwa dá ango. Embo ami embo neneimi imo kondade orote gumbae. Ata ine embo nenei kondade ain, edo embomaida jimbo bebegaeda rirowa mina awaembo ainda wasiri piari embo jiwae udegari borote gupusina.” \s1 Iesu mi embo tote (2) jisiguba ari awa esiri kaviegesitera. \r (Mark 10:46-52; Luke 18:35-43) \p \v 29 Edo iji ainde awamane Jeriko dodo auntero, embomai jisi bajina Iesu ambo ambo esitera. \v 30 Edo eiwa giwo! Embo tote (2) jisi guba ari begata demonda anumbedo isite, Iesu gundo daginegeteiri ge awa ingido, awamanemi aorogatedo sitera, “Nakare do e, O Badari, David da Mai!” \p \v 31 Ango edo embomai jisi da (1) ami awamane awa isimbedo ge doworote sitera. Ata awamane aoro ikanade gatedo sitera, “Nakare do e, O Badari, David da Mai!” \p \v 32 Edo Iesu petedo dapedo isite awamane dao tedo sisina, “Nane imondemane ro anate jipapa evi?” \p \v 33 Edo awamanemi embo ainde sitera, “Badari, natokare jisi awa pirigato gain jipapa era.” \p \v 34 Edo Iesu do memesi awamane embo budo awamaneda jisi awa tujijisina. Edo burigibé awamaneda jisi pirigesiri embo awa ambo ambo esitera. \c 21 \s1 Iesu taogaride Jerusalem totorisina. \r (Mark 11:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19) \p \v 1 Ango edo Iesu ae ainda ambodani de Jerusalem atutumbedo, Besipeij nasida Olive de Peji\f + \fr 21:1 \fq Olive de Peji \ft awa Jerusalem demonda. Iesu da ijide ni dao ‘olive’ jiwae peji ainda erido esitera. Awatedo embomaimi ainda dao ‘Olive de Peji’ tedo esitera. Ni olive mi be babaingae ekegedo eira. Jew embomaimi ainda be datedo gama budo jigamo edo esitera. Ni olive beda gama awa siwo dave, indari siya ari rorae dave, edo keimoda dungari rorae dave daedo (Leviticus 24:2). \f* ainda guputera. Edo Iesu ambodani tote (2) piesiri mauntero, \v 2 awamanede sisina, “Imomane maundo nasi ounda toriwo. Edo boraebé wo donki\f + \fr 21:2 \fq wo donki \ft awa hosi [English: horse] ango, ata awa saka. Edo embomaimi wo awa rorae bouga kundo mambarida buro awaembo jigamo edo era.\f* ai buri edo kanjigari ae donki vete de ainda tambawa. Awamane udegedo nato yaida kundo gumbuwo. \v 3 Ango eiawo embo da ainmi, ‘Nongo ain evi?’ tari gido, ainde tewo, ‘Badari mi jipapa eira.’ Ango tawo boraebé piari kundo gumbave.” \p \v 4 Aindabé perovetami rorae eiwa idegaina sisina, awatedo ro berari idegarate sisina awa gundo bé esisina. Edo sisina awa engo: \q1 \v 5 “Nasi Zion embomaide\f + \fr 21:5 \fq Nasi Zion embomai. \ft Zion awa Jerusalem da dao nei. Edo Nasi Zion embomaida moka einda awa Israel embomai.\f* tewo, \q2 ‘Giwo, itomane Daotari gupeira itomane yai. \q1 Imo do netegaride wo donki tamonda anumbedo gupeira, \q1 edo donki vete tamonda, awa donki da mai.’”\x - \xo 21:5 \xt Zechariah 9:9\x* \p \v 6 Awatedo ambodani maundo Iesu mi nongo orote tesira awa esitera. \v 7 Edo awamane wo donki ai ae donki vete de awa kundo gundo awamaneda dademo ombarimi womaneda gunda besi jirero Iesu visido anumbesisina.\f + \fr 21:7 \fq anumbesisina. \ft Ove Kotopuda atopatari neneimi kotembedo era: Iji ainde Iesu begatada Jerusalem maundo wo donki tote (2) jigamo esisina. Edo wo donki da (1) oena apain jipapa ari gido, Iesu inono wotedo donki nei tamonda visido anumbedo mamaina.\f* \v 8 Edo embomai jisi bajinabé awamaneda dademo ombari begatada jijiritera, awamaneda tou ari arapa aintedo. Edo embo nenei ni papatu kapedo begatada jirido esitera. \v 9 Ango edo embo jisijisi gisi esitera, edo nenei Iesu da amboda orovigesitera, awamanemi tenda tenda aorogatedo sitera, \q1 “Hosanna\f + \fr 21:9 \fq Hosanna \ft awa Hiburu ge edo ainda moka iji matuda awa “Nakare toregewasi!” Ata ainda amboda embomaimi moka teka “Nakare imo dasiga era!” ainda yai piedo esitera (Matthew 21:15da ge dá ango daedo giwo.). \f* David da Mai! \q2 ‘God da ao ari embo einda yai itare! \q1 Embo eiwa \sc Badari\sc*\f + \fr 21:9 \ft \+sc Badari\+sc* \ft awa God da dao da (1). Ainda moka awa ‘Na awa Natopo Itari’ (Exodus 3:14-15). Ge Moka Teteka ove gaiari einda gunda awa daedo giwo.\f* da daoda gupeira!’\x - \xo 21:9 \xt Psalm 118:25-26\x* \q2 Hosanna! Kaen God ikanebé ikane awa dasiga era!”\fig |alt="Triumphal Entry" src="CN01784B.TIF" size="col" copy="© 1996 David C Cook" ref="21:9" \fig* \p \v 10 Edo iji ainde Iesu gundo Jerusalem toriri nasi bajina ainda embo berari erero yavi bajina esiri awamanemi tedo esitera, “Eiwa embo averi?” \p \v 11 Edo embo jisijisimi tedo esitera, “Eiwa peroveta Iesu. Awa Nasaret nasi embo yai Galili da.” \s1 Iesu Jew embomaida oro kotopu bajina sirigesisina. \r (Mark 11:15-19; Luke 19:45-48) \p \v 12 Ango edo Iesu maundo God da oro kotopu bajinada\f + \fr 21:12 \fq God da oro kotopu bajina \ft awa Jew embomaida oro kotopu bajinada dao nei.\f* torido\f + \fr 21:12 \fq torido. \ft Iesu Jew embomaida oro kotopu bajinada gano ari yai bereyabé arapada totorisina, edo ainda dao awa ‘Gentile embomaida yai’. Gentile embomaida yai edo Jew embomaida yai toropuda, guwa da (1) isinesina. Jew de Gentile embomaidemi inono Gentile embomaida yaida gundo maundo edo esitera. Awarata, Jew embomaimi akuta inono guwa toropu Gentile embomaida yai edo Jew embomaida yai ainda beda torido idegedo edo esitera. Iji ainde Iesu oro kotopu bajina sirigesisina, inemi origarori embo ainkain Gentile embomaida yai ainda buro ero ondesiri idedegesitera. \f* embomai berari oro kotopu doda origarori ero ondesiri idedegesitera. Edo imo ganu sirigari emboboda tenemba awa jiuri doveregedo esitera, edo ni ribo ango oriari emboboda anumba jiuri doveregedo esitera. \v 13 Edo Iesu mi awamanede sisina, “Ove Gaiarida God mi sisina, ‘Awamanemi tara, nato oro kotopu awa embomaida benunu oro,’\x - \xo 21:13 \xt Isaiah 56:7\x* ata inemane etewo ‘beono emboboda onjigari banga to’\x - \xo 21:13 \xt Jeremiah 7:11\x* esira.” \p \v 14 Edo embomai jisi guba ari de baoro bundari demi Iesu da yai oro kotopu bajina doda gumbero ami gao esiri kaviegesitera. \v 15 Ata iji ainde pirisi babain de Aodarida atopapasigari demi Iesu da wasiri babain esiri gido, edo mamaimi oro kotopu bajina do arapada aorogatedo “Hosanna David da Mai!” tero ingido awamane sinigambari esitera. \p \v 16 Edo awamanemi embo ainde sitera, “Imo mamai emi ge ro teri awa gotesita?” \p Edo Iesu mi awamanede mina sisina, “Een. Imomane God da Ove Gaiarida ro tari isira awa ajigedo gaeta? \q1 ‘Inemi mai babaingae edo ami beda, \q2 awamane atopapositeta imo dasiga orote.’\x - \xo 21:16 \xt Psalm 8:2\x*” \p \v 17 Edo imo awamane dodo nasi bajinada idegedo Betani nasida maundo muyae da (1) ainda ausina. \s1 Iesu ni dunga awa begá esisina. \r (Mark 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Edo sipo atesiri imo overegedo nasi bajinada maunsite beji mina burisina. \v 19 Edo jisi piedo ni dunga begata demonda gido imo ainda yaida gupusina. Ata be da ji itae, igi akuta gosisina. Edo Iesu mi ni ainde sisina, “Ine be da ji mana tenda ekata!” Ge ango tesiri boraebé ni dunga awa mumuya esisina. \p \v 20 Edo iji ainde ambodani eiwa gido korebé eite sitera, “Ni dunga awa nongo edo boraebé mumuya esiri?” \p \v 21 Edo Iesu mi awamanede mina sisina, “Eiwa awa gebé imondemane tena, itomane gebé ari God da yai piedo itadaita itae awa gido, inemane buro ro nane ni dungade eteno gewa ango akuta ainyae, ata daedo inemane peji einde tawa, ‘Imo akuta gigitembedo ewada dagumbeyo,’ edo ango aina. \v 22 Edo rorae ro benunuda tedogawa, edo itomane gebé ari God da yai pipiteiawo ami piari bawa.” \s1 Iesu da awara tari ainmi piesiri awa tedogositera. \r (Mark 11:27-33; Luke 20:1-8) \p \v 23 Ango edo Iesu gundo oro kotopu bajinada torido embomai atopaposite isiri pirisi babain de Jew gisijijiegari demi ainda yai atutumbedo sitera, “Imo awara tari nomi buro engogo edo esi? Edo imonde awara tari eiwa ainmi piesiri?” \p \v 24 Ata Iesu mi awamanede ge mina sisina, “Nane daedo imondemane tedogari da (1) piana. Edo inemane ainda mina tawo gido awa, nane dá ango awara tari nomi buro engogo edo eni awa, tano gawa. \v 25 Tewo gane. John da bapataito arida buroda awara tari yai nonda edo gupusini? Utu mi\f + \fr 21:25 \fq Utu\ft da moka einda awa God.\f* pipisinita ko embo enembomi pipisiteri?” \p Edo awamane akuta mina tara eite sitera, “Edo kaenane ‘Utu mi awara tari pipisisina’ tara awa, ami taina, ‘Awatedo ro embo imomane John gebé ae esitevi?’ \v 26 Awarata edo kaenane, ‘Embo enembomi pipisitera,’ tara awa, kaena embo jisi da (1) ouwa adu era, aindabé ouwamane berarimi John awa peroveta site gebé edo era. Awatedo ouwamanemi kaenamonde sinigambari ara.” \p \v 27 Ango edo awamanemi Iesu de ge mina sitera, “John da bapataito arida buroda awara tari yai nonda edo gupusini awa, nakare gae.” \p Edo Iesu mi awamanede sisina, “Ango tewa, awatedo awara tari nomi buro eiwa edo eni awa, nane imondemane tainyae. \s1 Iesu mi eniya ge mamai tote (2)da budo sisina. \p \v 28 “Ata imomane ro kotembetevi? Iji da (1)de embo da (1) isima edo esisina, edo ainda mamai tote (2) daedo isima edo esitera. Edo ami maundo mai buwode sisina, ‘Imo sipo boroko nato gurepi buroda maundo buro eyo.’ \p \v 29 “Edo mai buwomi mina sisina, ‘Na jipapa ae ena.’ Ata amboda ainda kotembari wareregedo buroda maunsisina. \p \v 30 “Edo mamo maundo mai neide ge dá mai buwode sisina ango sisina. Edo mai neimi mina sisina, ‘Awara badari, nane mamana.’ Ata imo mambae. \p \v 31-32 “Awatedo mamai tote (2) einda da (1) ainmi ainda mamoda jipapa awa esisini?” \p Awamanemi Iesu de mina sitera, “Mai buwomi esisina.” \p Edo Iesu mi awamanede sisina, “John Bapataito Ari Embo mi gundo itomane yai wasiri dambu dararida begata awa esiri gositewa, edo imomane ainda ge awa gebé ae. Ata tax kumbari embobo de ipuda ari eutumai demi ainda ge gebé esitera. Edo imomane wasiri awa gositewa, ata itomane kotembari wareregedo ainda ge gebé ae. Awatedo eiwa awa gebé imondemane tena, tax kumbari embobo de ipuda ari eutumai demi imomane daginegesite gisi God da gisijiari yai\f + \fr 21:31-32 \fq God da gisijiari yai \ft awa God da sima ari daveda yai.\f* torido era. \s1 Iesu mi eniya ge gurepi buro sima ari emboboda yai budo atopaposisina. \r (Mark 12:1-12; Luke 20:9-19) \p \v 33 “Edo eniya ge nei ingiwo: Buro tutu da (1)mi dongo gurepi\f + \fr 21:33 \fq dongo gurepi \ft awa dongo evekarada dao, edo ainda be awa pasiporo ango. Embomaimi be awa tapedo ainda gama budo un okain dao ‘waini’ siya edo era.\f* jiwae buroda uredo puwa jido jinenembesisina. Edo gurepida gama bari yai duredo simagari beuri esisina. Edo ami gurepi buro sima ari embobo avigedo awamanemi dongo gurepi be tari ari tokedo ainda yai piorote sisina. Edo imo yai aikeda maunsisina. \v 34 Ango edo dongo gurepi be tari edo ainda tokari yoa gumbiri buro tutumi ainda buro embobo piesiri gurepi buro sima ari emboboda yai maunsitera, gurepi be piaro kumain. \p \v 35 “Ata gurepi sima ari embobomi ainda buro embobo awa kundo da (1) vejitera, nei da (1) detero besisina, edo nei awa ganumami doritera. \v 36 Ango etero gido buro embobo ine gisi pipitara da ajigari awa daginegedo tenda nenei piesiri maunsitera, edo gurepi sima ari embobomi iwata dá ango awamanede esitera. \v 37 Edo ambobéda awa, buro tutumi ainda mai pipisisina. Edo imo akuta sisina, ‘Awamanemi nato mai tou ara.’ \p \v 38 “Ata gurepi sima ari embobomi mai awa gumbiri gido awamanemi akuta sitera, ‘Edo gurepi buro tutu betaina, butu einda maida topo aina. Puwo, kaende mai ouwa daro betari ainda butu kaenane kumbore.’ \v 39 Ango tedo mai gumbiri budo puwa ponda augetero idegesiri detero besisina. \p \v 40 “Awatedo gurepi buro tutu gumaina awa, ami gurepi sima ari embobode nongo aini?” \p \v 41 “Edo awamanemi\f + \fr 21:41 \fq awamane. \ft Ove Kotopuda atopatari jiwae kotembedo era, ‘awamane’ da moka einda awa pirisi babain de Jew gisijijiegari de. Matthew 21:23 giwo.\f* ainde mina sitera, “Embo ami embo bebegae awa usibesibé dedo ainda gurepi buro awa budo gurepi sima ari embo neneide piari sima ara. Edo beda tokari yoa gumbari gido awamanemi gurepi be ainda yai piaro baina.” \p \v 42 Iesu mi awamanede sisina, “Imomane God da Ove Gaiarida ro tari isira awa bé ajigedo gaeta? \q1 ‘Ganuma oromando ari embomi ajiregesitera awa, \q2 God mi esiri tutuvida ganuma davebé dave\f + \fr 21:42 \fq tutuvida ganuma davebé dave. \ft Iji matu ainde Israel embo nenei awawaneda oro ganumami gamundo esitera. Edo awamaneda oro tuturoda gapeite awamanemi ganuma okain kupo berari dambu dararide tamundo oro tekada tutuvi umbugoda piedo esitera. Ainda amboda awamanemi ganuma einda kupo kupo dambu dararide inono goteite ainda demonda ganuma nenei tano kokopibéda piedo oro teka gamundo esitera. Daedo, ganuma davebé awawa awamanemi jigamo edo esitera ango, ami ganuma demonda tandodeite eiuri oro okain edo dave petedo isima edo esisina.\f* esira, \q3 edo ami awa jigamo esiri oro okain esira. \q1 Eiwawa \sc Badari\sc* da wasiri, \q2 edo kaena jisimi gido korebé eite dubodave era.’\x - \xo 21:42 \xt Psalm 118:22-23\x* \p \v 43 “Awatedo nane imondemane tena, God da gisijiari\f + \fr 21:43 \fq God da gisijiari \ft da moka awa God sima ari daveda kando. \f* itomane yaida awa dodo kumaina, edo embomai ainkainmi God da jipapa awa ara awamanede piaina. \v 44 Daedo embo da ainmi ganuma einda tamonda durudo bedaina. Ata edo ganuma eiwa embo tamonda duraina, emi embo dedo mundari popo aina.”\f + \fr 21:44 \ft Ove Kotopuda atopapasigari jiwae kotembedo era eniya geda moka einda awa ango: Embo awa ou butumi ari, edo ganuma awa God da Avigari Embo, Iesu. Awatedo embo da ainmi Iesu ajiregaina awa ango ou ami ganuma tamonda durudo bedaina. Awarata, edo ganuma ami ou tamonda duraina awa ou usibesi aina.\f* \p \v 45 Edo pirisi babain de Parasi mane demi Iesu da eniya ge tote (2) ingitera, edo kariwa awamaneda bureite sira gositera. \v 46 Ango edo awamanemi embo awa jido bunain esitera. Ata embo jisijisimi Iesu awa peroveta gebé era, awaembo adu edo imo doturitera. \c 22 \s1 Iesu mi eniya ge jimbari bondoda budo sisina. \r (Luke 14:15-24) \p \v 1 Ango edo Iesu mi tekago eniya ge nenei jigamo eite awamanede sisina: \v 2 “Utuda gisijiari awa engo.\f + \fr 22:2 \fq Utuda gisijiari awa engo \ft da moka awa ‘Nongo edo God mi ainda gisijiarida buro aini awa engo.’ \f* Daotari da (1)mi ainda maida jimbari bondo siya esisina. \v 3 Edo daotari ainda buro embobo piesiri idegesitera, embomai bondoda jipara awa taro gumborote, ata awamane gumbari jipapa ae esitera. \p \v 4 “Edo tekago imo buro embo nenei piesiri idegetero sisina, ‘Avekave bondoda jipana awa tewo gore, “Giwo! Nato bondo siya etena, edo nato wo kao jijianda ae kao mane gavi de awa dedo odedo taietena, edo rorae berari siya etena. Jimbari bondoda gumbuwo.” ’ \p \v 5 “Ata embomai bondoda jipara awa ge gainyae edo awamaneda jipapada maunsitera. Embo da (1) awa ainda ve urari buroda maunsisina, edo nei ainda ganu bari buroda maunsisina. \v 6 Edo embomai bondoda jipara neneimi awa ainda buro embobode memesi neide kainde pisido detero besitera. \v 7 Ata iji ainde daotarimi ge awa ingido imo sinigambari bajinabé esisina. Edo ainda itoro embobo piesiri idegedo maundo dari betari embobo awa dedo usibesi edo awamaneda nasi bajina dungitera. \p \v 8 “Ango edo imo ainda buro embobo dao tesiri gumbero awamanede sisina, ‘Jimbari bondo awa siya etena, ata embobo jipana, awamaneda tou ari nato yai itae. Awaembo na awamane jipapa ae. \v 9 Awatedo imomane maundo begata bajinada umbugoda pepeta eite embomai berari tamundo awamane jimbuwo bondoda gumbore.’ \v 10 Ango tesiri buro embobo idegedo maundo begata bajinada pepeta eite embo dave de beyae de berari awa tamundo doregesitera. Edo awamane gisijido kundo gundo jimbari bondoda jiumbari yaida torero embomaimi inono esiri yai awa tonga itae esisina. \p \v 11 “Ata iji ainde daotarimi embo bondoda gumbera awa etega aintedo torido, imo embo da (1) jimbari ombarijiari piae awa gosisina. \v 12 Awatedo ami embo ainde sisina, ‘Otawo, nongo edo jimbari ombarijiari piaede einda toresi?’ Ata embo ami ge da (1) tae esisina. \p \v 13 “Edo daotarimi buro embobode sisina, ‘Embo eiwa ipa de tai de bundedo kundo arapada augewo muyaeda idegare, yai embomai ji site edo ji vegeite isima edo ara ainda.’” \p \v 14 Edo Iesu mi ainda ge gogumbarida sisina, “Embo jiwae awa God mi dao sisina, ata indewae awa ami gerisina.” \s1 Caesar de tax piedo era awa awarita ko awara aeri? \r (Mark 12:13-17; Luke 20:20-26) \p \v 15 Edo Parasi mane idegedo ge jijiritera awa, imo ge tae dumbae ari gido ainde bekumba ge tain. \v 16 Ango edo awamanemi Iesu da yai awamaneda ambodani ae Herod da buro otatawo de pietero maunsitera. Edo awamanemi sitera, “Atopatari, nakare gotera imo awa gebé embo, edo imo gebémi embomai nongo itorote God mi jipapa eira awa atopasido eta. Aindabé imo embo anumba ikane o tuda itera awa kotembae, awatedo rorae ro awamanemi kotembae eteri imo dubo vevera ainyae. \v 17 Awatedo nakare te gore. Ito kotembari rori? Nakare tax ganu Caesar de piedo era awa awarita ko awara aeri?” \p \v 18 Ata Iesu awamaneda sirigari bebegae awa gido sisina, “Imomane embobo iwawa tote (2)de, ro awaembo imomane na bavedo gotevi? \v 19 Awara, itomane tax ganu awa eu gane.” Ango tesiri awamane ganu da (1) ainda yai kundo guputera. \v 20 Edo Iesu mi awamanede sisina, “Dombu de dao de eiwa andari?”\fig |alt="Hand with coin with Caesar's face" src="SILG-036.tif" size="col" copy="SIL" ref="22:19" \fig* \p \v 21 Edo awamanemi ainde sitera, “Caesar da.” \p Edo Iesu mi awamanede sisina, “Awatedo Caesar da roviravi awa Caesar de piewo, edo God da roviravi awa God de piewo.” \p \v 22 Edo awamanemi Iesu da ge awa ingido kore edo imo dodo maunsitera. \s1 Sadusi manemi betedo erarida tedogari Iesu de pipisitera. \r (Mark 12:18-27; Luke 20:27-40) \p \v 23 Iji dá ainde Sadusi mane Iesu da yai guputera. Awamane gebé edo era awa, embo betedo erari itae. Awatedo awamanemi ainde tedogositera, \v 24 “Atopatari, Moses mi sisina awa, embo aro jimundo mamai piae eimango betaina, ainda namejimi ainda namejida aro rori awa jimundo mamai piari namejida orobe itarate. \v 25 Awara, iji da (1)de nanonameji berari 7 awa namondekare isiretera. Edo nameji buwomi aro jimundo mamai piae betesiri buwoda gaganimi ainda aro rori jipusina. \v 26 Edo dá ango buwoda gagani daedo mamai piae besisina. Ango eimene gundo tamonde (3)da edo maundo berari 7 awa bebetegesitera. \v 27 Edo ambobéda, eutu awa daedo besisina. \v 28 Ango edo iu ibono berari 7mi eutu eiwa jipusina. Awatedo, iji amboda embomai betarida erara awa, arobé anda aini?” \p \v 29 Edo Iesu mi awamanede ge mina sisina, “Imomane God da Ove Gaiarida ro tari isira awa gae, edo daedo God da goroba awa gae. Awatedo ge tae dumbae etewa. \v 30 Bebetegarida tekago erari iji ainde awa, embo de eutu de, iu aro ari tao ae, edo jimbari mina piara ari itae, ata God da anelamane utuda ango ara, awatedo na ge awa tetena. \v 31 Ata bebetegarida tekago erarida ge ro God mi imondemane sisina awa ajigedo gaeta? Awa engo, \v 32 ‘Na awa Abraham da God, Isaac da God, edo Jacob da God.’\x - \xo 22:32 \xt Exodus 3:6\x* Awatedo God ami sisina, imo awa bebetegarida God ae, ata embomai wasirideda God.” \f + \fr 22:32 \fq Awatedo God ami sisina, imo awa bebetegarida God ae, ata embomai wasirideda God. \ft Abraham de Isaac de Jacob de awa matu besitera, awarata, duberi jiwaebé ainda amboda, God mi sisina, awamaneda God awa imo. Awatedo kaena gotera, awamaneda asisi wasiride God da yai itera.\f* \p \v 33 Edo embo jisijisi yai ainda usitera ami Iesu da atopatari ge eiwa ingido korebé esitera. \s1 God da ge okain bajinabé bajina awa rori? \r (Mark 12:28-34; Luke 10:25-28) \p \v 34 Ata iji ainde Iesu mi ge mina dave awa Sadusi manede tesiri gido awamanemi tedogari da (1) nei ainda yai piari tao ae dapitera. Edo bino awa Parasi manemi ingido gundo doregesitera. \v 35 Ango edo awamaneda doregarida edo Aodarida jirogari embo da (1)mi Iesu da yai gundo bavedo gain sisina, \v 36 “Atopatari, God da Aodari da ge okain nondawa bajinabé bajinari?” \p \v 37 Edo Iesu mi embo ainde sisina, “‘\sc Badari\sc* ito God awa dubobudo eyo do ito berarimi, asisi ito berarimi, kotembari ito berarimi.’\x - \xo 22:37 \xt Deuteronomy 6:5\x* \v 38 Eiwawa God da ge okain gisibé edo bajinabé bajina. \v 39 Edo ainda gagani awa dá ango: ‘Nembu ito dubobudo eyo dá imo akuta dubobudo eta ango.’\x - \xo 22:39 \xt Leviticus 19:18\x* \v 40 Ge okain tote (2) eiwa Aodarida edo Peroveta maneda Ove Gaiari\f + \fr 22:40 \fq Aodarida edo Peroveta maneda Ove Gaiari \ft da moka awa God da Ove Gaiarida ge, Genesis maundo Malachi. \f* berarida tutuvi emi jiuri isima edo eira.” \s1 Nongo edo Keriso awa David da mai ri? \r (Mark 12:35-37; Luke 20:41-44) \p \v 41 Ango edo Iesu mi Parasi mane ainmi yai ainda matu doregedo itero awamanede tedogosisina, \v 42 “Keriso awa imomane ro kotembetevi? Embo awa anda mairi?” \p Awamanemi ainde mina sitera, “David da mai.” \p \v 43 Ango tetero Iesu mi awamanede sisina, “Edo awa gebé, ro awaembo Asisi Kotopu mi David gisijiri imo awa ‘Badari’ sisini? Aindabé David mi sisina, \q1 \v 44 ‘\sc Badari\sc*\f + \fr 22:44 \ft \+sc Badari\+sc* \ft da moka einda awa ‘God Mamo’.\f* mi nato Badari\f + \fr 22:44 \fq nato Badari \ft da moka einda awa ‘David da Badari’ o ‘Keriso’.\f* de sisina, \q2 “Ipa be natoda anumbedo namonde daedo \q1 embomai berari gisijiyo! \q2 Ango eiato nane ito gitopo embo \q1 ito tai tuda piana.” ’\x - \xo 22:44 \xt Psalm 110:1\x* \m \v 45 Edo David mi embo awa\f + \fr 22:45 \fq embo awa \ft awa ‘Keriso’.\f* ‘nato Badari’ sisina, nongo edo embo awa ainda mairi?” \v 46 Edo embo da ainmi Iesu da ge inono mina tae. Edo iji ainde edo matawa mambira awa, embo berari adu edo bavedo gain tedogari nei da ji piae. \c 23 \s1 Iesu mi Aodarida atopapasigari ae Parasi mane deda wasiri bebegae arapada karigesisina. \r (Mark 12:38-40; Luke 11:37-52; 20:45-47) \p \v 1 Edo Iesu mi embo jisijisi ae ainda ambodani de ge sisina, \v 2 “Aodarida atopapasigari ae Parasi mane demi Moses da anumbada dero budo Aodari sima edo era. \v 3 Awatedo rorae berari imomane kera awate tedo era awa kera edo ewo. Ata ge ro awamanemi tedo era awamanemi ainyae edo era, awatedo awamaneda wasiri ambo ambo ainyae. \v 4 Edo awamanemi aodari okain jiwae embomaimi kera ari tao ae awa awamaneda yai piedo era, ata awamane akuta embomai kondade edo aodari dabé ango teugainyae edo era. \p \v 5 “Ata awamaneda buro berari edo era awa embomi gorote edo era. Edo awamaneda mauwa saka awa eoro bajina euri God da ge ikotada gaiedo ainda doda piedo beoda ko ipada kaingedo era. Edo awamaneda ombari riborida begisida orere tupo awa eoro ribori edo eira. \v 6 Edo Aodarida atopapasigari ae Parasi mane demi ondo bondoda maundo besi davebé daveda anumain, edo benunu oroda maundo anumba davebé dave awa bain jipapa edo era. \v 7 Edo awamanemi origarori ari yai berari ainda aimbaro embomaimi ategabutega edo dave borote edo dao ‘Atopatari, Atopatari,’\f + \fr 23:7 \fq Atopatari, Atopatari. \ft Ge eiwa Iesu mi sisina awa Arameki ge \ft \+it Rabbi, Rabbi\+it* edo ainda moka awa ‘Atopatari, Atopatari’.\f* awamanede torote jipapa edo era.” \fig |alt="Phylactery" src="HK00274B.TIF" size="col" copy="Horace Knowles © The British & Foreign Bible Society" ref="23:5" \fig* \p \v 8 Edo Iesu ango tedo sisina, “Ata embo da (1) akuta awa itomane Atopatari, edo embo awa Keriso, edo imomane berari awa nanonameji. Awatedo imomane jipapa ae ewo embo neneimi imondemane dao ‘Atopatari’\f + \fr 23:8 \fq Atopatari. \ft Ge eiwa awa \ft \+it Arameki\+it* ge \+it Rabbi\+it* daedo. Matthew 23:7 giwo. \f* tari awa. \v 9 Edo itomane Mamo dabé utuda awa isira, awatedo inemane embo da ji butuda einda awa dao itomane ‘Mamo’ tainyae. \v 10 Edo itomane Atopatari dabé awa Keriso, awatedo imomane mana awara awo dao itomane awa ‘atopapasigari’ tara. \v 11 Ata embo ainmi itomane toropuda embo bajina ain jipapa eira awa, itomane buro embo aina. \v 12 Edo embo ainmi ainda dao akuta jiari vitaina awa, God mi piari wotaina. Edo embo ainmi ainda dao akuta jiari wotaina awa, God mi jiari vitaina. \s1 Iesu mi bekumba ge Aodarida atopapasigari ae Parasi mane de sisina. \p \v 13 “Ata Aodarida atopapasigari ae Parasi mane de, imomane awa embobo iwawa tote (2)de, awatedo imomane do ari! Imomane utuda gisijiari yaida\f + \fr 23:13 \fq utuda gisijiari yai \ft awa God da sima ari daveda yai.\f* manguro embomaida yai engiregedo ewa, edo imomane akuta doda torae, edo embomaimi torain eiworo engiropangiro edo ewa. \p \v 14 “Aodarida atopapasigari ae Parasi mane de, imomane awa embobo iwawa tote (2)de, awatedo imomane do ari! Imomane eutu rori udumbedo awamaneda gaiapa budo ewa, edo itomane iwata ari dave awa embomaimi gorote tedo benunu riribo tedo ewa. Katari ijide God mi itomane yai rirowa bajinabé embo nenei daginegedo piaina.\f + \fr 23:14 \ft Guriki da ove gaiari indewae Matthew 23:14 da ge piae doturitera. \f* \p \v 15 “Aodarida atopapasigari ae Parasi mane de, imomane awa embobo iwawa tote (2)de, awatedo imomane do ari! Imomane maundo butu de ewa de temundo embo da (1) itomane ambodani arate kakowa edo ewa. Edo embo awa ainda do itomane yai wareregeuri imomane embo awa atopatowo Binei da mai edo eira, edo itomane bebegaeda tega awa bé daginegedo eira. \p \v 16 “Imomane gisijijiegari jisiguba aride, imomane do ari! Inemanemi tedo ewa, ‘Embo da ainmi Jew embomaida oro kotopu bajinada daoda tarigari tedo eira awa, ainda moka itae; ata embo da ainmi oro kotopu bajinada gold da daoda tarigari tedo eira awa, ainda tarigari kera arate.’ \v 17 Imomane awa kotembari itae edo jisiguba ari! Rorae indawa bajinabé bajinari: gold rita ko oro kotopu bajina ami euri gold kotopu edo eiri? \v 18 Edo inemanemi tedo ewa, ‘Embo da ainmi rorou piari tenembada daoda tarigari tedo eira awa, ainda moka itae; ata embo da ainmi kando rorou piari tenembada tamondada daoda tarigari tedo eira awa, ainda tarigari kera arate.’ \v 19 Imomane dutari edo\f + \fr 23:19 \fq dutari edo. \ft Guriki da ove gaiari indewae ge eiwa piae doturitera.\f* jisiguba ari! Rorae indawa bajinabé bajinari: kando rita ko rorou piari tenemba ami euri kando kotopu edo eiri? \v 20 Awatedo embo ainmi rorou piari tenembada daoda tarigari tedo eira, imo tenembada daoda edo rorae berari tenemba tamonda isira ainde daedo tarigari tedo eira. \v 21 Edo embo ainmi oro kotopu bajinada daoda tarigari tedo eira, imo oro kotopu bajinada daoda edo God ainmi oro kotopu bajina doda isima edo esisina\f + \fr 23:21 \fq doda isima edo esisina. \ft Guriki da ove gaiari indewae ge ‘doda isima edo eira’ einda pipisitera. Ata Iesu awa gari, God mi Jew embomaida oro kotopu bajina matu dodo maunsisina, edo ainda doda itae (Ezekiel 10:18-19; 11:22-23). Awatedo Iesu mi ‘doda isima edo esisina’ sisina. \f* ainda daoda tarigari tedo eira. \v 22 Edo embo ainmi utuda daoda tarigari tedo eira, imo God da daotari anumbada daoda edo God ainmi daotari anumbada anumbedo isira ainde daedo tarigari tedo eira. \p \v 23 “Aodarida atopapasigari ae Parasi mane de, imomane awa embobo iwawa tote (2)de, awatedo imomane do ari! Itomane buroda sagaro 10 de, roriwa 10 de siloti 10 de kundo pamo evekara tamonde (3) siya edo ewa. Edo pamo da (1) ainda sagaro da (1), pamo nei ainda roriwa da (1) edo pamo nei ainda siloti da (1) awa avigedo God de piedo ewa. Ata God da Aodarida atopatari bajinabé bajina: embomai nenei sima dave awate, edo embomai do awate, edo itomane gebé ari God da yai piawate awa, inemane ae edo ewa. Dave awa itomane buro rorae 10da da (1) awa God de matawa piedo ewa. Ata dá ango embomai nenei sima dave eite, edo embomai do eite, edo itomane gebé ari God da yai piedo ewo. \v 24 Imomane gisijijiegari jisiguba aride, itomane un indari yeyega mana toraina kotembeteite usisi akouda tamonda piedo un vekogedo ewa. Ata wo bajina kamelo awa nutugedo ewa! \p \v 25 “Aodarida atopapasigari ae Parasi mane de, imomane awa embobo iwawa tote (2)de, awatedo imomane do ari! Imomane aia akou ae teo de awa tamo teiedo ewa, ata itomane motou ari de edo wasiri dambu darae\f + \fr 23:25 \fq wasiri dambu darae. \ft Guriki da ove gaiari indewae ge ‘nana tari’ einda pipisitera. \f* demi do itomane awa ato ae ari. \v 26 Imo Parasi jisiguba ari! Gisibé akou ae teo deda do awa teieyo, dono arapa tamonda awa daedo itae are. \p \v 27 “Aodarida atopapasigari ae Parasi mane de, imomane awa embobo iwawa tote (2)de, awatedo imomane do ari! Imomane awa ganuma ango goiari udeda embomaimi ove ainyami gutedo era. Ainda arapada awa duroka dave, ata ainda doda embo betarida vetu ae rorae neide kainde depeka ari demi ato ae ari. \v 28 Edo dá ango itomane kariwa embo enemboda jisida awa wasiri dambu darari, ata iwawa tote (2)deda umbugo de jimbo bebegae demi itomane do beda ari. \p \v 29 “Aodarida atopapasigari ae Parasi mane de, imomane awa embobo iwawa tote (2)de, awatedo imomane do ari! Inemane peroveta mamatuda goiari ude davebé gamundo ewa, edo embomai wasiri dambu dararida kotembu kotembu ari ude giropagiro edo ewa. \v 30 Edo inemane tedo ewa, ‘Edo kaenato apiye ewowoda ijide kaena daedo itae etena gido awa, kaenane awamanede dada edo peroveta mane mana dano betae etera.’ \v 31 Awatedo imomane akuta gebé arapada tedo ewa awa, imomane awa embobomi peroveta mane deoro betedo esitera da mamai. \v 32 Edo itomane apiye ewowomi jimbo beyae tega ro inge tuturo esitera awa inemane itae bé ewoǃ \p \v 33 “Jimango! Imomane awa jitomada mamai! Edo God mi imomane katedo yai niyao matawa aveira ainda piari mambawa awa, nongo edo idegavi? \v 34 Awatedo giwo! Nanemi itomane yaida peroveta mane de, dubogari embobo de Aodarida atopapasigari de piano mambara. Edo inemane nenei awa dawo betara, edo oregada\f + \fr 23:34 \fq orega \ft da moka Matthew 20:19da tuda giwo.\f* dawa, edo nenei itomane benunu oro doda awa vedawa, edo nasi bajina neida edo maundo neida memesi neide kainde awamaneda yai piedo awa. \v 35 Awatedo God mi dari betari embo berari ainkainmi embomai wasiri dambu darari deoro betedo esitera awamaneda rirowa itomane yaida piaina. Ango edo embo ainmi wasiri dambu darari embo Abel desiri besisina edo gundo imomane ainmi Zechariah, Berechiah da mai, oro kotopu bajina edo rorou piari tenembada toropuda ainda detewo besisina, edo dari betari embo berari ainkainmi wasiri dambu darari embomai nenei Abel de Zechariah deda iji toropuda detero besitera awa, awamaneda rirowa awa God mi itomane yaida piaina. \v 36 Eiwa awa gebé imondemane tena, dari bebetegari berari einda rirowa God mi embomai iji einda iterada yai piaina. \s1 Iesu mi ainda dubo vevera ari ge Jerusalem awaembo karigesisina. \r (Luke 13:34-35) \p \v 37 “O Jerusalem embomai, Jerusalem embomai, imomane peroveta mane deowo betedo era, edo embobo God mi pieuri gundo era awa ganumami augedo deowo betedo era. Na iji jiwae imomane God da rirowada toregain jipapa edo etena, teta ni kokora aimi wasimi ainda mamai topo doregidaregi edo eira. Ata imomane na jipapa ae edo na ajiregedo etewa. \v 38 Giwo! God mi itomane oroda embo da ji awa dowainyae. \v 39 Edo nane imondemane tena, imomane na mana tekago gawa, isima ango na gumano gosite tawa, ‘God da ao ari embo einda yai itare! Embo eiwa \sc Badari \sc*da daoda gupeira.’\x - \xo 23:39 \xt Psalm 118:26\x*” \c 24 \s1 Iesu mi karigesisina awa, oro kotopu bajina sitedo duraina. \r (Mark 13:1-2; Luke 21:5-6) \p \v 1 Ango edo Iesu Jew embomaida oro kotopu bajinada edo idegedo maunteiri ainda ambodani gundo ami oro kotopu ainda oro kariwa neide kainde garate sitera. \v 2 Ata Iesu mi awamanede sisina, “Imomane rorae berari eiwa gotevi? Eiwa awa gebé imondemane tena, oro kotopuda oro neide kaindeda ganuma berari einda dedo sitedo agaugaro wotara.” \p \v 3 Edo Iesu Olive de Pejida anumbedo isiri, ambodani akuta ainda yai gundo sitera, “Nakare teyo gore! Oro kotopu bajina sitedo durari teteta awa, ijibé nonde idegaini? Edo ito gumbari ae iji beao ari deda kariwa ro idegaini?” \s1 Memesi bouga bajinada iji awa engo gumaina. \r (Mark 13:5-23; Luke 21:5-24) \p \v 4-5 Edo Iesu mi awamanede mina sisina, “Embo jiwae nato daoda gundo site ‘Na awa Keriso,’ edo embomai jiwae udumbara, awatedo imomane akuta goteite iwo. Embo neimi imomane udumainyae. \v 6 Edo imomane itoro jiwae idegedo era ainda bino edo itoro nenei idegae etera ainda bino awa ingawa, ata ge awa ingido do buriya eove. Roviravi berari eiwa idegaina, ata iji beao ari awa gumbae isira. \v 7 Ewowo yai neneidami erido ewowo yai neneida ainde duduno ara, edo daotari neneida embobomi erido daotari neneida embobode itoro ara. Edo embo jiwaebé indari itae ari beji bebetegara, edo embo jiwaebé karu amburo bebegaebé bara, edo butu dededa, yai evekarada jijira tawaina. \v 8 Roviravi berari eiwa dá tuturoda eutumi mai engarida memesi babaingae budo eira ango. \p \v 9 “Edo iji ainde, itomane gitopo embobomi imomane kundo piaro memesi neide kainde bawa, edo daro betawa. Imomane awa nato ambodani, awatedo orobe babain beraridami imomane jipapa ae ara. \v 10 Ango edo embo jiwae awamaneda gebé ari nato yai awa dowara. Edo awamane akuta awamaneda gitopo emboda ipada mina piya ara, edo jipapa ae mina ara ara. \v 11 Edo peroveta pitawa jiwae idegedo embomai jiwae udumbara. \v 12 Aindabé embomaida wasiri bebegae ari awa bajido arapu aina, embomai jiwaeda dubo mina bara ari awa damodamo aina. \v 13 Ata embo ainmi ainda tumonda ari nato yai dowae matawa piaina awa, edo imo iji beao arida ango mamaina awa, God mi toregaina. \v 14 Edo God da gisijiarida bino dave\f + \fr 24:14 \fq God da gisijiarida bino dave \ft awa Iesu da gumbari iji atutumbeteira, edo iji ainde embo awa butuda gumaina, ami ainda gebé ari embomai berari sima dave aina. \f* eiwa butu dededa karigaro orobe babain yai berarida ami ge eiwa ingara. Ango edo iji beao ari gumaina. \p \v 15 “Awatedo, iji ainde ‘rorae beyaebé’ yai kotopuda kundo maundo doda piaro petedo isite, ami mengari bajinabé God da embomaida yai piari gawa. Iji matuda peroveta Daniel mi ge ango sisina.” (Imo ainmi ge eiwa ajijigeteite gido, bé kotembeyo!)\x - \xo 24:15 \xt Daniel 9:27; 11:31; 12:11\x* \v 16 “Iji ainde rorae awa idegari embomai yai Judea da itera awa burigibé tumundo peji pamoda visido kaviegari borote. \v 17 Iji angode embo da ain ainda mando tada isira awa, dowari wotedo ainda mando doda rorae nei ro bainyae. \v 18 Daedo, embo da ain buroda eimango tekago egenembedo aundo ainda ombarijiari bainyae. \v 19-21 Edo memesi bouga bajina embomaida yai idegaina, dá tuturoda butu esisina ainda edo gundo boroko einda ango awa gisi idegae, edo tekago mana idegaina. Awatedo deguta angogode, do ari awa eutumai watoude ae aimono mamai ami beda itera ainde! Ata God da yai benunu tewo, ‘Nakare dowato bisibubura yoade ko Oena Apari Degutade adu tumundo peji pamoda vitóre.’ \v 22 Edo God mi deguta angogo awa kapae dowari idegaina awa, embo da ain kaviegari mana baina. Ata ainda gerari embomai awaembo deguta angogo awa kapari tupo aina. \v 23-24 Edo keriso mane pitawa ae peroveta mane pitawa de idegedo embomai udumain tedo kariwa babain de wasiri babain de awa piara. Edo daedo God da gerari embomai udumain ara. Awatedo, edo embo da ainmi imondemane taina, ‘Giwo, Keriso eire!’ o, ‘Awa oure!’ awamane gebé ainyae. \v 25 Giwo! Nane roviravi awa idegae gisida awa garedo ge eiwa imondemane tetena. \p \v 26-28 “Aindabé dá piripirida parara iji vitarida datembedo maundo iji wotarida euri embomai berari gido era ango, daedo embo berarimi Embo da Mai da gumbari awa gara. Edo yai nonda betari tamo isiuri ni barupimane gundo dada utedo era dá ango, embo berarimi ainda gumbari gara.\x - \xo 24:26-28 \xt Amboda Idegaina 1:7; 19:21\x* Awatedo iji ainde awamanemi imondemane tara, ‘Oure giwo! Embo awa abu damodamoda ounda isira,’ ango taro idegedo mambove; ko ‘Eire giwo! Embo awa mando do jiumbarida einda isira,’ ango taro gebé eove. \s1 Embo da Mai gumaina. \r (Mark 13:24-27; Luke 21:25-28) \p \v 29 “Edo deguta angogoda memesi bouga bajina amboda, burigibé \q1 ijida parara kumboro aina, \q2 edo karigada parara datembari dowaina; \q1 dabori utuda tokedo durara, \q2 edo God mi utuda rorae berari awa jipaina.\x - \xo 24:29 \xt Isaiah 13:10; 34:4\x* \p \v 30 “Edo iji ainde, Embo da Mai da kariwa awa utuda idegaina, edo ewowo berari butu dededa ami mamato ara. Edo awamanemi Embo da Mai utuda poraga tamonda gorobade taogari bajinade gupeiari gara. \v 31 Edo ine to yavi bajina ami ainda anelamane piari maundo ainda gerari embomai butu de utu deda umbugo berarida sirigedo kundo gundo dada ara. \s1 Iesu mi eniya ge ni dungada budo atopaposisina. \r (Mark 13:28-31; Luke 21:29-33) \p \v 32 “Edo eniya ge ni dungada atopatari awa kotembewo! Iji ainde ainda yanda teteka dadain jivedo eira, imomane gari budo ewa, tuvira iji awa aikae. \v 33 Imomane daedo iji ainde rorae berari eiwa idegari gawa awa giwo! Ainda gumbari iji awa aikae, manguro beda. \v 34 Eiwa awa gebé imondemane tena, embomai iji einda itera awa betae gisida isiaro jirari, rorae eiwa berari idegaina. \v 35 Rorae berari utuda edo butuda awa mandedo itae aina. Ata ge nato awa mana mandedo itae aina. \s1 Iesu mi Noah da ijideda kariwa ge budo atopaposisina. \r (Mark 13:32-37; Luke 21:34-36) \p \v 36 “Ata embo da ainmi ainda gumbari deguta edo ora awa gae. Edo daedo anelamane utuda awa gae.\f + \fr 24:36 \ft Guriki da ove gaiari indewae ge ‘edo Embo da Mai awa gae,’ einda pipisitera. \f* Ata nato Mamo akuta awa gari. \v 37 Ata dá Noah da ijide wasiri ro embomi edo esitera ango, awamanemi daedo ango eiaro iji ainde Embo da Mai gumaina. \v 38 Aindabé deguta angogode un dauma gumbae gisida, embomai dá ango indari indeite, un indeite, iu aro jipero, edo deguta awa gumbiri Noah un ma akida totorisina. \v 39 Edo awamane ro idegaini awa gae itero un dauma gundo awamane berari pasiri un injido bebetegesitera. Daedo ango eiaro iji ainde Embo da Mai gumaina. \v 40 Edo embo tote (2) indari buroda eiaro God mi embo da (1) budo nei dowaina. \v 41 Edo eutu tote (2) wheat ganumami mundeiaro God mi eutu da (1) budo nei dowaina. \fig |alt="two women grinding wheat" src="LB00133B.TIF" size="col" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society" ref="24:41" \fig* \p \v 42 “Aindabé ora nonde itomane Badari gumaini awa imomane gae, simageteite isiwo. \v 43 Ata eiwa giwo. Edo mando tutumi beono embo ora nonde gumaini awa gisi gari, ainda mandoda simagari dowainyae, edo beono embomi bededo torari tao ae. \v 44 Edo Embo da Mai da gumbari awa dá ango, aindabé ora nonde imomane kotembae eiawo embo awa gumain eira. Awatedo imomane daedo siya ewo.” \s1 Iesu mi eniya ge buro embo tote (2)da budo atopaposisina. \r (Luke 12:41-48) \p \v 45 Edo Iesu mi sisina, “Buro embo ain gebémi edo dubogarimi buro dave edo eiri? Embo awa ainda badarimi gisijiarida dero avigaina. Ango ari buro embo ami badarida mando sima eite buro embo neneida indari iji tegabéda awamaneda yai piedo aina. \v 46 Edo dubodave awa buro embo ainmi buro ango eiari ainda badari tekago overegedo gundo gaina. \v 47 Eiwa awa gebé imondemane tena, badarimi buro embo awa avigari ainda gunaguguye berari awa sima aina. \v 48 Awarata, edo buro embo awa beyae, ami imo akuta taina, ‘Nato badari iji ribori ounda isite boraebé tekago gumainyae. Awatedo na buro ro ana embo awa gari tao ae.’ \v 49 Ango tedo imo tuturo edo ainda buro otatawo dedo gaiedo aina. Edo imo un okain jiwae injido dutari embobode daedo indari de un de injido kundo aina. \v 50 Edo ango eiari, ainda badari tekago overegedo gumaina deguta imo gae ko ora ainde awa imo kotembae. \v 51 Ango edo badarimi embo awa dedo kupo tote (2)de butedo piari maundo embomai iwawa tote (2)de daedo yai beyae ainda ji site edo ji vegeite itara. \c 25 \s1 Iesu mi eutu teteka 10da eniya ge bureite atopaposisina. \p \v 1 “Edo utuda gisijiari awa engo aina.\f + \fr 25:1 \fq utuda gisijiari awa engo aina \ft da moka awa ‘Nongo edo God mi ainda gisijiarida buro aina awa engo.’ (Ge dá ango Matthew 25:14 isira.) \f* Iji da (1)de eutu teteka 10mi awamaneda keimo da da kundo idegedo jimbari tutu awa tamain maunsitera. \v 2 Edo awamane ipa da (5) awa dubogari, edo ipa da (5) awa kotembari itae. \v 3 Edo kotembari itae ami awamaneda keimo kundo maunsitera, ta gama\f + \fr 25:3 \fq gama. \ft Eiwa ni olive beda edo gumbari. \f* deposi sigida awa kundo mambae. \v 4 Ata dubogari ami awamaneda keimo ae gama deposi sigida gerigari de kundo maunsitera. \v 5 Ata jimbari tutu gumbae iji borerebé esiri awamane jitao dein edo jitao autera. \p \v 6 “Edo muyae toropuda ainda gumbari awa aorogatedo sisina, ‘Eire giwo! Jimbari tutu gupeira. Eriwo idegedo embo awa tambave!’ \p \v 7 “Ango edo eutu teteka berari erido awamaneda keimo siya esitera.\f + \fr 25:7 \fq keimo siya esitera. \ft Guriki ge einda awa angogo: \ft \+it keimoda asi memendo matu awa kapitera.\+it* Ata ainda moka awa, ‘awamaneda keimo asida ijimbari siya esitera.’\f* \v 8 Edo awamane kotembari itae ami awamane dubogari ainde sitera, ‘Natokare keimo aikae akeimbara. Awatedo itomane gama sakami nakare kondade edo piewo bore.’ \p \v 9 “Ata dubogari ami ge mina sitera, ‘Ango ae. Gama eiwa ingenamonde inono ari tao ae. Awarata gama oriari emboda yai mambuwo itomane topo oriave.’ \p \v 10 “Ata awamane gama teka ori aintedo mauntero jimbari tutu awa gupusina. Edo eutu teteka matu siya ari, awamane awa ae embo ainde jimbari bondoda totoritera. Ango edo manguro jijitera. \p \v 11 “Edo ainda amboda, eutu teteka neneimi daedo gundo sitera, ‘O badari, badari, natokare yaida manguro pirige!’ \p \v 12 “Ata ami ge mina sisina, ‘Eiwa awa gebé imondemane tena, na imomane gae.’ ” \p \v 13 Edo Iesu sisina, “Deguta rori ko ora rori Embo da Mai gumaina awa imomane gae. Awatedo simageteite isiwo! \s1 Iesu mi ganu sima arida eniya ge budo atopaposisina. \p \v 14 “Edo tekago utuda gisijiari awa engo aina. Iji da (1)de embo da (1)mi yai aikeda pepeta edo mamain ari, ami ainda buro embobo dao tesiri gumbero awamanede ainda ganu awa sima orote pipisisina. \v 15 Edo embo da (1) buro ari ganu bajinabé bajina sima arate ainde awa, 5,000 kina pipisisina. Edo embo nei buro ari ganu bajinabé sima arate ainde awa, 2,000 kina pipisisina. Edo embo nei da (1) buro ari ganu bajina sima arate ainde awa 1,000 kina pipisisina. Edo dá awamaneda inono arida tega gosite ango pipisisina. Ango edo burigibé dodo imo pepetada maunsisina. \v 16 Ango edo embo 5,000 kina burisina, ami kundo maundo buro edo 5,000 kina nei awa burisina. \v 17 Edo dá ango, embo 2,000 kina burisina, ami kundo maundo buro edo 2,000 kina nei awa burisina. \v 18 Ata embo 1,000 kina burisina, ami maundo uro butuda duredo ainda badarida ganu awa goiedo onjigesisina. \p \v 19 “Edo iji riboribé itae esiri amboda buro emboboda badari awa egenembedo gundo sisina, ganu awa ine gisi pipisisina edo ganu nenei awamane buritera awa berari kundo gundo dada aro udugedo garate. \v 20 Edo embo 5,000 kina burisina awa 5,000 kina nei kundo gundo sisina, ‘Badari, imo 5,000 kina namonde pipisiteta. Giyoǃ Na buro edo 5,000 kina nei daedo kundo gumena.’ \p \v 21 “Edo ainda badarimi embo ainde sisina, ‘Buro dave eteta. Imo awa buro embo dave edo gebé ari. Ine rorae indewae awa gebémi sima dave edo esiteta. Awatedo nane imo avigedo roviravi jiwaeda gisijiari piana. Puyo! Ito badaride daedo yawa ate.’ \p \v 22 “Edo embo 2,000 kina burisina awa daedo gundo sisina, ‘Badari, imo namonde 2,000 kina pipisiteta. Giyo! Na buro edo 2,000 kina nei daedo kundo gumena.’ \p \v 23 “Edo ainda badarimi embo ainde sisina, ‘Buro dave eteta. Imo awa buro embo dave edo gebé ari. Ine rorae indewae awa gebémi sima dave edo esiteta. Awatedo nane imo avigedo roviravi jiwaeda gisijiari piana. Puyo! Ito badaride daedo yawa ate.’ \p \v 24 “Ango edo embo 1,000 kina burisina ami gundo sisina, ‘Badari, na gositena, imo awa embo okain. Rorae ine urae awa tokedo eta. Edo rorae ve ine purara piae awa ainda be kundo dada edo eta. \v 25 Awatedo na adu edo idegedo ito ganu awa butuda goiedo onjigesitena. Giyo! Ganu ito awa eire.’ \p \v 26 “Ata ainda badari mi embo ainde mina sisina, ‘Imo awa buro embo jimbo beyae ari edo beowo ari! Ine teteta imo gositeta, rorae nane urae awa tokedo ena, edo rorae ve nane purara piae awa ainda be kundo dada edo ena. \v 27 Awatedo ito dave awa inemi nato ganu awa ganu sima ari emboda yai piato isite badari, na tenda egenembedo, ganu nenei nato ganu tamonda piaro awa daedo bane. Ata ango ae esiteta.’ \p \v 28 “Edo badarimi buro embo neneide sisina, ‘1,000 kina embo einda ipada awa dodo kundo buro embo ami 10,000 kina bira, ainde piewo bare. \v 29 Aindabé embo berari ainkainmi rorae God mi piesiri jigamo dave edo era awa, awamanede rorae jiwae nenei piari bara. Ata embo ainkainmi rorae God mi piesiri jigamo ae dumbae edo era awa, awamaneda yai ro matu pipisisina awa dodo baina. \v 30 Edo buro embo beyae awa arapada augewo muyaeda idegare yai embomai ji site edo ji vegeite isima edo ara ainda.’ \s1 Embo da Mai mi orobe babain butu berarida kataina. \p \v 31 “Edo iji nonde Embo da Mai, ainda taogari ae ainda anela kokotopu beraride gumaina, angode awa ainda daotari anumba taogarideda anumaina. \v 32 Edo orobe babain berari butu dededa awa ainda dombuda dada aro kataina. Edo dá wo sima ari embomi wo sipumane edo goutu\f + \fr 25:32 \fq goutu \ft [English: goat] awa wo sipuda tega ango edo embomaimi wo awa sima edo era. Awamanemi wo goutuda tu gongo edo era, edo ainda ami de pisi de injido era. Goutu da asisi ae ge nenei de Ge Moka Tetekada yai ove einda gunda giwo.\f* mane awa avigekavige edo eira ango, imo awamane avigekavige aina. \v 33 Ango edo ine wo sipumane awa kundo ainda ipa beda piaina, ata wo goutu mane awa kundo ipa andada piaina. \p \v 34-36 “Edo Daotarimi embomai ipa beda awamanede taina, ‘Mamo natoda dubodave itomane yai isira. Iji angode na bejide iteno imomane na indari rorae pipisitewa, edo na un udo tameno imomane na un pietewo injitena. Edo na awa itomane embo topo ae edo na itomane mandoda kundo ategedo buritewa. Edo na ombarijiari inono ae iteno imomane pietewo oputena. Edo na karu edo iteno, imomane na sima dave esitewa, edo na bundari oroda iteno imomane gundo na etega esitewa. Awatedo puwo, gisijiari yai\f + \fr 25:34-36 \fq gisijiari yai \ft awa God da sima ari daveda yai. \f* awa butu gambae gisida God mi imomane embo siya esisina kumbave.’ \p \v 37 “Ango edo embo wasiri dambu dararide ami ge mina ainde tara, ‘Badari, iji nonde nakare imo bejide iteto gido indari imonde pipisiteri, ko un udo tapeto gido un pietero injitesi? \v 38 Edo iji nonde nakare imo embo topo ae ango gido edo imo natokare mandoda kundo ategedo buriteri, ko ombarijiari inono ae iteto gido ombarijiari pietero oputesi? \v 39 Edo iji nonde nakare imo karu edo iteto gido guputeri, ko bundari oroda iteto gido gundo imo etega esiteri?’ \p \v 40 “Edo Daotarimi awamanede ge mina taina, ‘Eiwa awa gebé imondemane tena, buro ro inemane nato nanonameji eiwamaneda embo dao sakabé sakada yai esitewa awa, nato yai esitewa.’ \p \v 41-43 “Edo ami daedo embomai ipa andada awamanede ge taina, ‘God da begá itomane yai isira. Iji angode na bejide iteno imomane na indari rorae piae, edo na un udo tameno imomane na un piae. Edo na itomane embo topo ae awa imomane na itomane mandoda budo ategae. Edo na ombarijiari inono ae iteno, imomane na ombarijiari piae. Edo na karu edo bundari oroda iteno imomane gundo na etega ae. Awatedo nato yai dodo niyao natopo itari aveira ainda mambuwo. Rirowa awa God mi Binei\f + \fr 25:41-43 \fq Binei \ft awa Satan da dao nei.\f* ae ainda anelamane de piain matu siya esisina.’ \p \v 44 “Ango edo awamanemi daedo ge mina tara, ‘Badari, iji nonde nakare imo bejide iteto gido, o un udo tapeto gido, o embo topo ae ango gido, o ombarijiari inono ae iteto gido, o imo karude o bundari oroda iteto gido gundo imo kondade ae esiteri?’ \p \v 45 “Edo ami awamanede mina taina, ‘Eiwa awa gebé imondemane tena, buro ro inemane eiwamaneda embo dao sakabé sakada yai ae esitewa awa, nato yai ae esitewa.’ \p \v 46 “Edo awamane awa dodo rirowa natopo itari yaida mambara, ata wasiri dambu darari embomai awa wasiri natopo itari yaida mambara.” \c 26 \s1 Pirisi babain ae embo babain nenei demi Iesu daro betarate ge jijiritera. \r (Mark 14:1-2; Luke 22:1-2; John 11:45-53) \p \v 1 Ango edo Iesu ge berari eiwa tedo itae edo, ainda amboda ambodanide sisina, \v 2 “Imomane gari deguta tote (2) itae ari awa God da Darutegari Bondo tuturo ara. Edo iji ainde Embo da Mai awa gitopo embomaida ipada piari oregada daro betaina.” \p \v 3 Edo pirisi babain de Aodarida atopapasigari de Jew gisijijiegari de gundo pirisi maneda gisijiari bajina Caiaphas da mando bajinada doregesitera. \v 4 Edo awamane begata nonda ge pitawa tedo Iesu udumbedo kundo daro betaini awa jijiritera. \v 5 Ata awamanemi sitera, “Embomaimi gido sinigambari ge bajinabé tedo gundo doregedo iwata tepotapo ara, awatedo kaena wasiri eiwa bondo ijide ainyae.” \s1 Eutu da (1)mi un muno davede awa Iesu da kopuruda dodegesisina. \r (Mark 14:3-9; John 12:1-8) \p \v 6 Edo iji ainde Iesu awa Betani nasida Simon da mandoda. Edo Simon awa embo ginimi tutupegari. \v 7 Ango edo Iesu anumbedo indari indeite isiri, eutu da (1)mi sigi alebasita\f + \fr 26:7 \fq alebasita \ft awa ganuma gadae davebé, tamo ove ainya de nonda de (Ainda dao nei awa ‘onyx’.). Iji matuda embomaimi yai Egypt ainda maundo ganuma awa oriedo kevedo sigi babaingae edo esitera.\f* ainda un muno davede kundo gupusina. Edo awa mina bajinabé piedo bari rorae. Edo eutu ami un awa Iesu da kopuruda dodegesisina. \p \v 8 Ata iji angode ainda ambodanimi wasiri awa gido awamane sinigambari edo sitera, “Ro awaembo rorae eiwa usibesi eiri? \v 9 Un muno davede eiwa inono piari embo neimi ganu jiwae piedo bari tao. Ango edo ganu awa embomai rorae isisigaede piae esira.” \p \v 10-12 Ata Iesu mi awamaneda kotembari awa gido sisina, “Ro awaembo eutu ainde mengari ge tevi? Eutu ami nato tamoda un muno davede dodegesira awa, nato goiari awaembo siya esira. Iji berari embomai rorae isisigae awa imondemane isima edo era, ata na imondemane einda matawa itari tao ae. Awatedo eutu awa buro beyamanabé namonde esira. \v 13 Eiwa awa gebé imondemane tena, butu arapuda embomi bino dave eiwa karigeteite, wasiri ro eutu emi namonde esira awa daedo taro embomaimi gido kotembu kotembu edo ara.” \s1 Judas mi Iesu kundo pirisi babainde piain tarigari sisina. \r (Mark 14:10-11; Luke 22:3-6) \p \v 14 Ango edo Iesu da embobo 12 ainda da (1), dao Judas Iscariot awa, pirisi babainda yai maunsisina. \v 15 Edo ami sisina, “Embo awa kundo itomane ipada piano namonde rorae ro piavi?” Ango tesiri gido awamanemi ganu silver 30 awa ajigedo ainde pipisitera. \v 16 Ango etero iji ainde Judas tuturo edo iji bé nonde Iesu kundo awamaneda ipada piain awa gain edo esisina. \s1 Iesu God da Darutegari Bondo ainda ambodani de daedo injisina. \r (Mark 14:12-26; Luke 22:7-23; John 13:21-30; 1 Korinth 11:23-26) \p \v 17 Ango edo Bread Badari Siwo Piaeda Bondo\f + \fr 26:17 \fq Bread Badari Siwo Piaeda Bondo \ft awa doregari bajina Jew embomaimi pura da (1) sima edo esitera. Doregari awawa God da Darutegari Bondo ambo ambo edo esisina. Iji angode Jew embomai Egypt da bundari embomai isima edo esitera, God mi ge okain Moses de tesiri Egypt dodo boraebé awamane kundo idegesisina. Awatedo awamane iji itae, badari siwo bread de piae tepo ingitera. Awatedo doregari einda Jew embomaimi badari siwo awamaneda bread de piae tepo ingedo indora (Leviticus 23:4-8; Deuteronomy 16:1-4).\f* deguta tuturoda ainde, ambodani gundo Iesu de tedogositera, “Imo yai nonda nanekare God da Darutegari Bondo imo embo siya orote jipapa esi?” \p \v 18 Edo ami sisina, “Nasi bajinada torido embo da (1) ainda yai maundo ainde tewo, ‘Atopatarimi sira, “Nato iji awa atutumbesira. Awatedo na ae nato ambodani de God da Darutegari Bondo awa ito mandoda indara.” ’” \v 19 Ango tesiri ambodani Iesu mi ro orote sisina awa, kera edo Darutegari Bondo mando ainda siya esitera. \p \v 20 Edo iji wotesiri turo damodamo eiri Iesu ae ainda embobo 12de indari inain anumbesitera. \v 21 Edo iji angode awamane indari indero ami sisina, “Eiwa awa gebé imondemane tena, imomane da (1)mi na kundo gitopo emboda ipada piata.” \p \v 22 Edo ge ango tesiri ambodani dubo vevera bajinabé esitera. Edo iji ainde awamane berari ainda da dami tuturo edo ainde sitera, “Badari, amo na rita?” \p \v 23 Edo Iesu mi mina sisina, “Embo ainmi namonde daedo ainda bread jido teoda tu doda pasira, ami na kundo gitopo emboda ipada piaina. \v 24 Gebé, Embo da Mai betaina, matu God da Ove Gaiari dá gaguritera ango. Ata do ari embo ainde tena, ainmi Embo da Mai awa kundo gitopo emboda ipada piaina. Davebé awa ainda aimi embo awa dowae engisina.” \p \v 25 Edo Judas, embo dá ain Iesu kundo gitopo emboda ipada piain eira, ami mina sisina, “Atopatari,\f + \fr 26:25 \fq Atopatari. \ft Ge eiwa Judas mi sisina awa Arameki ge \ft \+bdit Rabbi\+bdit*. Ata ainda moka awa ‘Atopatari’.\f* amo na rita?” \p Ango tesiri Iesu mi ainde sisina, “Inemi teteta awara.” \p \v 26 Edo awamane indari indero Iesu mi bread kundo God ategedo engegegedo ambodanide piedo sisina, “Kundo injiwo. Eiwa nato tamo.” \p \v 27 Ango edo ami akou kundo God da yai ategari pisido awamanede pipisite sisina, “Imomane berari eiwa budo injiwo. \v 28 Waini eiwa awa nato ororo. Iji ainde na betana, ororo nato yaida edo wotari gido, God mi embomai jiwaeda jimbo bebegae awa kotembedo dowaina. Edo God mi nato ororomi ainda awara edo tari petari teka ainda embomai awaembo sirigaina. \v 29 Edo nane imondemane tena, na iji nei gurepida gama engo inainyae isiano jirari imondemane daedo teka awa inana, Mamo natoda gisijiari yai.”\f + \fr 26:29 \fq gisijiari yai \ft awa Mamo God da sima ari daveda yai.\f* \fig |alt="Jesus presents cup of new covenant" src="CN01804B.tif" size="col" copy="© 1996 David C Cook" ref="26:29" \fig* \p \v 30 Ango edo awamane yami God dasiga edo idegedo Olive de Pejida maunsitera. \s1 Iesu mi Peter de sisina, “Imo akuta gemi toreite tata, ‘Embo awa na gae.’” \r (Mark 14:27-31; Luke 22:31-34; John 13:36-38) \p \v 31 Ango edo Iesu mi awamanede sisina, “Muyae boroko einde imomane berari itomane gebé ari nato yai awa dowawo wotaina, aindabé God da Ove Gaiarida tari isira eiwa: \q1 ‘Nanemi Wo Sima Ari Embo dari betaina, \q2 edo wo sipumane dada ari awa evekara ara.’\x - \xo 26:31 \xt Zechariah 13:7\x* \m \v 32 Ata amboda God mi na jiari erana, edo imomane mambae gisida, na yai Galili ainda mamana.” \p \v 33 Edo Peter mi Iesu de mina sisina, “Embo berarimi wasiri ro ito yaida idegari gido awamaneda gebé ari ito yai dowaro wotaina, awarata nanemi nato gebé ari ito yai mana dowano wotaina.” \p \v 34 Edo Iesu mi ainde sisina, “Eiwa awa gebé imonde tena, muyae boroko kokora jianda aoro tae gisida, iji tamonde (3) imo akuta toreite tata, ‘Embo awa na gae.’” \p \v 35 Ata Peter mi ainde sisina, “Edo na imonde daedo daro betanate tara, na mana akuta toreite imo gae tana.” Edo ambodani nenei berarimi ge dá ango sitera. \s1 Iesu yai Gesemani ainda benunu sisina. \r (Mark 14:32-42; Luke 22:39-46) \p \v 36 Ango edo Iesu ae ainda ambodani de yai Gesemani ainda maunsitera. Edo ami awamanede sisina, “Imomane einda anumbedo isiwo. Na imango ounda benunu tane.” \v 37 Edo Iesu Peter de Zebedee da mamai tote (2)de budo awamanede daedo maundo, edo imo tuturo edo dubo vevera edo do buriya esisina. \v 38 Edo Iesu mi awamanede sisina, “Na dubo vevera bajinabé burena, na betena ango. Einda namonde daedo isite simagewo.” \p \v 39 Edo imo saka iaragedo ainda tamo butuda augedo durudo dombu butu kenada benunu sisina, “O Mamo nato, edo imo ari tao ari gido, memesida akou eiwa nato yai dodo kumbuyo. Awarata nane jipapa ena ango ainyae, ata ine jipapa eta.” \p \v 40 Edo imo gundo ainda ambodani tamonde (3) awa jitao avero gosisina, edo Peter de sisina, “Imomane namonde daedo ora da (1)bé awa simagari tao ae! \v 41 Simageteite benunu tewo. Imomane bawarida durove. Asisi itomane bawari daginegari jipapa eira, ata itomane tamopisi awa burau eira.” \p \v 42 Ango tedo imo tenda overegedo maundo benunu sisina, “O Mamo nato, edo memesida akou eiwa, inanate siteta awa, imo nato yai dodo kumbari tao ae, ito jipapa awa eyo.” \p \v 43 Edo Iesu tenda overegedo gundo ainda ambodani jisi gundedo itari tao ae jitao avero gosisina. \v 44 Edo imo awamane tuturoda iji tote (2) dodo maundo benunu sisina ango, tenda maundo benunu dá awa sisina. \p \v 45 Ango edo Iesu overegedo ainda ambodanida yai gundo awamanede sisina, “Imomane matawa jitao aveite edo oena apevita? Giwo! Iji aikae esira, edo Embo da Mai awa kundo embo bebegaeda ipada piain eira. \v 46 Eriwo, kaena mambore! Giwo, embo na gitopo emboda ipada piaina awa, matu gumbira eire!” \s1 Judas mi Iesu kundo gitopo emboda ipada pipisisina. \r (Mark 14:43-50; Luke 22:47-53; John 18:1-12) \p \v 47 Edo Iesu matawa ge site isiri, boraebé Judas, Iesu da embo 12 ainda da (1), ami embobo jisi bajina awamaneda kasiwo\f + \fr 26:47 \fq kasiwo. \ft Eiwa awa duduno ari rorae ji demo tote (2) (Ge dá awa 26:51-52 edo 55 isira.).\f* de tasinya de kumbero daedo gupusina. Awamane awa pirisi babain de Jew gisijijiegari demi pipisitera. \v 48 Edo embo Iesu kundo ainda gitopoda ipada piaina, ami kariwa matu siya edo awamanede tesiri gositera, “Embo nane ategedo opoda munegana, embo awawa kumbuwo!” \v 49 Edo boraebé Judas gundo Iesu de sisina, “Oro, Oro, Atopatari!”\f + \fr 26:49 \fq Atopatari. \ft Ge eiwa awa Arameki ge \ft \+it Rabbi\+it*. Matthew 26:25 giwo.\f* edo opoda munegesisina. \fig |alt="Judas betrays Jesus with a kiss" src="CN01812B.tif" size="col" copy="© 1996 David C Cook" ref="26:49" \fig* \p \v 50 Ata Iesu mi embo ainde sisina, “Otawo, imo ro ain gumbesi?” \p Ango tesiri awamane gundo Iesu jido buritera. \v 51 Edo ango ero boraebé Iesu da ambodani da (1)mi ipa piedo ainda kasiwo worugedo budo pirisi maneda gisijiari bajinada buro emboda dengoro da (1) awa dedo kautugesisina. \p \v 52 Ango esiri Iesu mi embo ainde sisina, “Kasiwo ito ainda yaida tenda pie. Embo berari ainmi kasiwo kumbara awa kasiwomi daro betara. \v 53 Imo gaeta? Na inono Mamo natode tedogano ami namonde burigibé itoro ari anelamane jisi\f + \fr 26:53 \fq jisi. \ft Jisi einda moka Guriki geda awa ajijigari tega 3,000 maundo 6,000 ango. Awatedo anelamane jisi 12da tega awa 36,000 maundo 72,000 ango.\f* 12 daginegari awa piari gumbara. \v 54 Ata edo nane ango ana awa, God da Ove Gaiarida ge isira awa nongo edo idegedo bé aini?” \p \v 55 Edo iji ainde Iesu mi embo jisijisi ainmi imo jido buritera awamanede sisina, “Imomane na beono embo beyaebé ango baintedo kasiwo de tasinya de gumbarago etewa. Ro embo imomane oro kotopu bajinada na kumbae doturavi? Audo erido na yai ainda anumbedo embomai atopasido eono gido etewa. \v 56 Ata wasiri berari eiwa idegesira awa, peroveta manemi God da Ove Gaiarida gaguritera awa bé arate.” Edo ambodani berari imo dodo adu tuputera. \s1 Sanhedrin mi Iesu kasitera. \r (Mark 14:53-65; Luke 22:54-55, 63-71; John 18:13-14, 19-24) \p \v 57 Ango edo embobo Iesu buritera, ami imo gisijido kundo pirisi maneda gisijiari bajina Caiaphas, ainda mandoda maunsitera. Edo yai ainda awa Aodarida atopapasigari de gisijijiegari de awa matu doregesitera. \v 58 Edo Peter aikeda imo ambo ambo edo pirisi maneda gisijiari bajinada mando guwada gupusina. Edo Peter guwa doda torido sima ari embobode anumbedo isite Iesu de ro ain eri awa gain esisina. \p \v 59 Edo pirisi babain de gisijijiegari de, Sanhedrin\f + \fr 26:59 \fq Sanhedrin \ft awa Jew embomaida ge babain katari emboboda doregarida dao. \f* berari ami embo ainkainmi Iesu de bekumba ge pitawami karigaro gido imo daro betarate awa kakowa ero jijirisina. \v 60 Ata da ji tambae. Edo ge pitawa karigari embo jiwaemi gundo ge tetero gositera, awaratako da ji tambae. \p Ata ambobéda, bekumba ge pitawa karigari embo tote (2) gundo \v 61 sitera, “Embo emi sisina, ‘Nanemi God da oro kotopu bajina awa dedo sitedo tekago jiano erari tao, deguta tamonde (3)da doda.’” \p \v 62 Ango tetero pirisi maneda gisijiari bajinami erido Iesu de sisina, “Imo ge mina tainyae esita? Nongo edo embobo emi bekumba ge ito yaida karigeteri?” \v 63 Ata Iesu ge da ji tae. \p Awatedo pirisi maneda gisijiari bajinami ainde mina sisina, “God wasirideda daoda imonde ge okain eiwa tena: Nakare teyo gore. Imo awa Keriso, God da Mai rita?” \p \v 64 Ango tesiri Iesu mi mina ainde sisina, “Imo ro teta awa awara. Awarata nane imondemane tena, iji amboda, Embo da Mai awa God gorobadeda ipa beda anumbedo isimango utu porogada gupeiari gawa.” \p \v 65 Ango edo pirisi maneda gisijiari bajinami ge awa ingido ainda ombarijiari topo jiri keretero sisina, “Embo emi God da daoda ge bebegae tesira! Ro awaembo kaenanemi karigari embo nenei kakowa ain eri? Giwo! Imomane boroko embo emi ge bebegae God da daoda tesiri ingewa. \v 66 Imomane ro kotembetevi?” \p Edo awamanemi mina sitera, “Imo buriya bajinabé esira, awatedo daro betarate.” \p \v 67 Ango edo awamanemi ainda dombuda kosiwa edo ipa umbutu edo imo doritera. Edo neneimi ipa do bereya edo embo awa dedo \v 68 sitera, “Imo Keriso ango kotembeteta, awatedo teyo gore, imo ainmi desiri?” \s1 Peter mi akuta gemi toreite sisina, “Na embo awa gae.” \r (Mark 14:66-72; Luke 22:56-62; John 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Edo iji ainde Peter awa mando arapada anumbedo isiri, buro gagara da (1) gundo ainde sisina, “Imo awa daedo Iesu Galili Embo ainde ima edo eteta.” \p \v 70 Ata Peter imo akuta toreite embo berarida dombuda sisina, “Na imo ge ro tesi awa gain darena.” \p \v 71 Edo amboda Peter idegedo mando guwada torari beda isiri, buro gagara neimi imo gido embomai itera awamanede sisina, “Embo eiwa ae Iesu Nasaret Embo ainde ima edo esira.” \p \v 72 Ata tekago Peter mi imo akuta toreite sisina, “God da jisida gebé tena, na embo awa gae!” \p \v 73 Edo borere aebé amboda, embobo demonda pepetegari itera ami Peter da yai gundo sitera, “Gebé, nakare gotera, imo daedo awa ouwamaneda da (1). Ito ge yavi ami karigeteira awa imo Galili embo.” \p \v 74 Ango edo Peter tuturo edo ge ikanade sisina, “Na ge pitawa tana awa God mi na begá aina. God da jisida gebé tena, na embo awa gae!” \p Edo burigibé kokora jianda aoro sisina. \v 75 Edo Peter Iesu mi ainde ge sisina awa kotembesisina, “Kokora aoro tae gisida, iji tamonde (3) imo akuta toreite tata, ‘Embo awa na gae.’” Ango edo Peter dodo guwa beda idegedo dokotembarida memesi bajinabé bureite ji sisina. \c 27 \s1 Iesu kundo maundo Rome da gavana, Pilate da ipada pipisitera. \r (Mark 15:1; Luke 23:1-2; John 18:28-32) \p \v 1 Ango edo sipo atesiri, pirisi babain berari de Jew gisijijiegari de awa doregedo nongo edo Iesu daro betaini awa ge jijiritera. \v 2 Edo awamanemi Iesu asimi bundedo gisijido kundo maundo gavana Pontius Pilate da ipada pipisitera. \s1 Judas imo akuta kive edo jimundo besisina. \r (Iwata Ari 1:18-19) \p \v 3 Edo iji ainde Judas mi Iesu Jew embomaida babadegarida ipada pipisisina, awamane awa Iesu daro betarate katetera awa gido, imo dubo vevera esisina. Ango edo ganu silver 30 awa tenda kundo pirisi babain ae gisijijiegari deda yai piain gupusina. \v 4 Edo sisina, “Na jimbo beyae etena. Nanemi embo beyae nei ro itae awa emboboda ipada daro betarate pietena.” \p Edo awamanemi mina sitera, “Nanekare nongo ari? Awa ito buriya.” \p \v 5 Ango tetero Judas ganu silver awa oro kotopu bajina doda augedo idegedo maundo kive edo jimundo besisina. \p \v 6 Edo pirisi babainmi silver awa kundo sitera, “Ganu eiwa dari betarida mina piari, edo kaenato aodarida tari isira awa, ganu ango oro kotopu bajinada ganude daedo mana piorote.” \v 7 Edo awamane ge jirido kotembari da (1) budo yai ou ari embomi jigamo eora awa oriesitera, embomai yai neneida betari goiari awaembo. \v 8 Aindabé ganu awa emboda dari betari oriesisina, awatedo butuda dao tuturoda awa Ororoda Butu. Edo matawa gundo iji boroko einde\f + \fr 27:8 \fq iji boroko einde \ft da moka awa ove gaiari embo Matthew da ijide. \f* daedo dao dá ango tedo era. \v 9 Edo ge ro peroveta Jeremiah\f + \fr 27:9 \fq Jeremiah\ft da dao einda isira, ata Matthew 27:9-10 awa Zechariah da ge. Awarata, iji ainde Matthew mi ove einda gagurisina, ove da (1), ainda dao ‘Peroveta maneda Ove Gaiari’ isinesina, edo ainda doda awa peroveta maneda ove gaiari berari. Daedo Jeremiah da ove awa gisibé ‘Peroveta maneda Ove Gaiari’ da doda. Awatedo iji ainde embomaimi ove ainda yai dao nei ‘Jeremiah’ daedo pisido tedo esitera. Ango edo Matthew mi Zechariah da ge einda burisina, edo ami ‘Jeremiah mi sisina’ gagurisina.\f* mi sisina awa bé esisina: “Awamanemi ganu silver 30 awa buritera. Ganu awa embo ainda minada tega awamane awara esitera, edo Israel embomaimi embo ainda minada tega awara esitera. \v 10 Edo awamanemi ganu ami yai ou ari embomi jigamo eora awa oriesitera, dá \sc Badari \sc* mi ge okain namonde sisina ango.”\x - \xo 27:10 \xt Zechariah 11:12-13\x* \s1 Gavana Pilate mi Iesu de tedogari pisido esisina. \r (Mark 15:2-5; Luke 23:3-5; John 18:33-38) \p \v 11 Edo Iesu gavana Pilate da dombuda pietero peposisina. Edo gavana mi ainde tedogari pipisisina, “Imo Jew embomaida Daotari rita?” \p Edo Iesu mi mina ainde sisina, “Imo ro teta awa awara.” \p \v 12 Edo iji angode pirisi babain de gisijijiegari demi Iesu de bekumba ge tedo esitera, ata imo ge mina da ji tae. \v 13 Ango edo Pilate mi embo ainde sisina, “Awamanemi bekumba ge jiwae imonde tedo era imo gaeta?” \v 14 Ata Iesu ge mina da ji tae esiri Pilate awa kore bajinabé esisina. \s1 Barabbas ainda udegari burisina. \r (Mark 15:6-15; Luke 23:13-25; John 18:39—19:16) \p \v 15 Edo God da Darutegari Bondo iji ainde, duberi da da, Rome da gavana mi embomai jisi da (1)da jipapa awa ambo ambo edo bundari oroda embo da (1) awa udegedo esisina. \v 16 Edo iji dá ainde, embo dao Barabbas awa jivere embo beyae da (1), edo embomai berari imo gari. Edo embo awa bundari oroda isima edo esisina. \v 17 Awatedo embomai doregetero Pilate mi awamanede sisina, “Embo indawa nanemi imomane embo udeganate jipapa evi? Barabbas rita, ko Iesu, dao Keriso tedo era awa ri?”\f + \fr 27:17 \ft Pilate kotembesisina awa, embomai jiwaebé jiwae ami Iesu da udegari jipapa ara, edo Barabbas udegari jipapa ainyae. Awatedo Pilate mi ge ango awamanede tedogosisina. \f* \v 18 (Pilate matu gosisina, embomai jiwaebé Iesu ambo ambo edo era, edo Jew embomaida babadegarimi Iesu de do beyae eite jitedo era. Awatedo awamanemi Iesu ainda yai pipisitera.) \p \v 19 Edo iji angode Pilate awa katari anumbada anumbedo isiri, ainda aromi ge ainda yai piesiri maunsisina: “Deguta boroko na aturo etena, edo aturo doda na embo awa gido do buriya bajinabé esira. Awatedo wasiri dambu darari embo awa udegeyo, ainda yai buro nei ro ainyae.” \p \v 20 Ata pirisi babain de gisijijiegari demi embo jisijisi doregesitera awamaneda do da (1) edo Barabbas awa tedogaro udegarate edo Iesu awa daro betarate sitera. \p \v 21 Edo gavana Pilate mi awamanede mina sisina, “Embo tote (2) einda doda, indawa nane imondemane udeganate jipapa evi?” \p Edo awamanemi mina sitera, “Barabbas!” \p \v 22 Pilate mi awamanede sisina, “Edo ango ana, embo Iesu, dao Keriso tedo era awa, nanemi ainde nongo anate jipapa evi?” \p Ango tesiri awamane berarimi ainde sitera, “Awa oregada de!” \p \v 23 Edo gavana Pilate mi sisina, “Ro awaembo? Embo ami buriya bajina ro esiri?” \p Ata awamanemi aoro ikanade gatedo tedo esitera, “Awa oregada de!” \p \v 24 Edo iji ainde Pilate gosisina, awamaneda do wareregari tao ae, atako awamane sinigambari ge bajinabé tedo gundo doregedo iwata tepotapo tuturo era. Awatedo imo teo bajina un nukari isira awa budo embo berarida jisida ainda ipa teiedo sisina, “Iwata emi arapa esira, iji ainde wasiri dambu darari embo eiwa daro betaina awa, ainda betarida ororo nato yai itae. Awa itomane buriya!” \p \v 25 Edo embomai berarimi mina sitera, “Embo ainda betarida ororo natokare yai edo natokare mamaida yai itaina!” \p \v 26 Edo Pilate mi awamaneda yai Barabbas udegesisina, ata ami tesiri ainda itoro embobomi Iesu vejitera. Edo ainda amboda, Pilate mi embo awa awamaneda yai pipisisina oregada daro betarate. \s1 Pilate da itoro embobomi Iesu tedojijiritera. \r (Mark 15:16-20; John 19:2-3) \p \v 27 Ango edo Pilate da itoro embobomi Iesu gisijido kundo maundo Paraetorium\f + \fr 27:27 \fq Paraetorium \ft awa Pilate da mando bajina Jerusalem doda.\f* da torido itoro embobo jisi da (1)\f + \fr 27:27 \fq itoro embobo jisi da (1)\ft da ajijigari tega awa 600 ango.\f* awa berari tetero gundo imo jinenembesitera. \v 28 Edo awamanemi ainda ombarijiari jido teugedo ombari ribori ororo\f + \fr 27:28 \fq ombari ribori ororo \ft awa kariwa ango daotegeregarimi iji ainde awamaneda dariga arapa ain omundo esitera. Awatedo Iesu tedojijireite ombarida kariwa ango ainda tamonda pipisitera.\f* awa ainda tamonda pipisitera. \v 29 Edo awamanemi daotarida gobe dongo bebedemi ari engoegedo ainda kopuruda pipisitera. Edo inguta da (1) awa Iesu da ipa beda pietero jiri ainda doda baongo dadari edo tedojijireite sitera engo, “Oro! Oro! Jew embomaida Daotari!” \v 30 Edo awamanemi Iesu da yai kosiwa edo inguta ainda ipada awa kundo ainda kopuruda ami dedo esitera. \v 31 Edo iji ainde awamane Iesu tedojirido itae edo, ombari ribori jido teugedo ainda ombari topo awa ainda tamoda piedo imo gisijido oregada dain maunsitera. \s1 Iesu oregada doritera. \r (Mark 15:21-32; Luke 23:26-43; John 19:17-27) \p \v 32 Ango edo awamane idegeteite embo dao Simon taputera. Embo awa nasi bajina Sairin edo gumbari. Edo awamanemi embo awa Iesu kondade edo ainda orega amboka arate jijine sitera. \v 33 Edo awamane maundo yai dao Gologata ainda esitera. Ainda moka awa, ‘Kopuru Akouda Yai’. \v 34 Edo yai ainda awamanemi Iesu mi waini jigagani ae siwo dokaka de daedo baige ari awa indarate pipisitera. Ata un awa injido gido, ainda amboda indari jipapa ae esisina. \v 35 Edo itoro embobo imo oregada dedo jiero erido peposisina. Edo Iesu da ombarijiari da da avigedo baintedo, ganuma babaingae ove gaiaride awa augedo ango tetenya esitera. \v 36 Ango edo awamane yai ainda anumbedo imo matawa sima ero jijirisina. \v 37 Edo ainda kopuru enoda awa bekumba ge gaiedo detero takimbesisina: EIWA IESU, JEW EMBOMAIDA DAOTARI. \v 38 Edo iji ainde awamanemi beono embo tote (2) awa ae Iesu de daedo oregada doritera, da (1) ainda ipa beda edo nei ainda ipa andada. \v 39 Edo embomai gundo daginegeteite embo ainde ge bebegae tedo esitera. Edo awamane kopuru govegove eite \v 40 sitera, “Inemi oro kotopu bajina awa dedo sitedo tekago deguta tamonde (3)da doda jiato erari tao siteta. Awatedo imo akuta toregeyo! Edo imo awa God da Mai gido, oregada dodo wote, nakare gore!” \fig |alt="Third cross being raised" src="DN00492b.tif" size="col" copy="Darwin Dunham © United Bible Societies" ref="27:38" \fig* \p \v 41 Edo dá ango pirisi babain ae Aodarida atopapasigari de gisijijiegari de Parasi mane de\f + \fr 27:41 \fq Parasi mane. \ft Guriki da ove gaiari indewae ge Parasi mane de einda piae doturitera. \f* awamanemi tedojijireite sitera, \v 42 “Imo embo nenei toregedo esira, ata ainda wasiri akuta toregari tao ae! Edo imo awa Israel embomaida Daotari gido awa, boroko orega dodo wotari kaenato gebé ari ainda yai piara. \v 43 Ainda tumonda ari God da yai isira. Edo inemi tesira, ‘Na awa God da Mai.’ Awatedo God mi jipapa edo gido, imo boroko toregaina.” \v 44 Edo daedo beono embo tote (2) Iesu de oregada doritera ami bekumba ge dá ango ainde tedo esitera. \s1 Iesu oregada besisina. \r (Mark 15:33-37; Luke 23:44-46; John 19:28-30) \p \v 45 Edo iji ainde awa iji toropu eiri muyae wotedo butu berari awa apuregesisina. Awa matawa maundo iji wareregedo turo 3:00 gupusina. \v 46 Edo ora 3:00 ango turode Iesu aoro ikanade gatedo sisina, “Eli, Eli, lama sabachthani?” (Ainda moka awa, “God nato, God nato, ro embo na dodo taigetesi?”)\x - \xo 27:46 \xt Psalm 22:1\x* \p \v 47 Edo embo nenei yai ainda petari itera, ami ge awa ingido sitera, “Embo eiwa Elijah dao sira.” \p \v 48 Edo burigibé awamaneda itoro embo da (1) tumundo maundo, pepeu kundo waini jigaganide ainda pasido ingutada kanjigedo Iesu mi indarate pipisisina. \v 49 Ata embo nenei yai ainda ami tedo esitera, “Embo awa doyo isiari Elijah gundo imo toregainita awa kaende gore.” \p \v 50 Edo Iesu aoro ikanade tekago gatedo ainda asisi doturisina. \s1 Iesu da betari iji ainde kariwa neide kainde idegesitera. \r (Mark 15:38-41; Luke 23:45, 47-49) \p \v 51 Edo giwo! Iji ainde, gongo puruta bajina oro kotopu bajina doda awa isinesina. Edo gongo awawa toropuda keredo, ikane edo wotedo tuda kupo eve kupo eve esisina. Edo daedo butu jipesiri banga bebedegetero \v 52 goiari ude jiwae awa God mi pirigesisina. Edo embo kotopu\f + \fr 27:52 \fq embo kotopu. \ft God mi ainda Mai piesiri gupusina, embomai berarida jimbo beyae awaembo oregada maundo betarate. Awatedo embo ainmi ainda gebé ari God da Mai da yai piesira awa kotopu God da jisida (John 3:14-17; 2 Korinth 5:21).\f* jiwae bebetegari awa God mi jiri erido wasiri buritera. \v 53 Edo amboda God mi Iesu betarida jiri erorisina, awamaneda goiari yaida awa dodo nasi bajina kotopu\f + \fr 27:53 \fq nasi bajina kotopu \ft awa Jerusalem da dao nei. \f* da torido embo jiwaeda yai idegedo esitera. \p \v 54 Edo itoroda gisijiari ae embo nenei de Iesu sima ero jijirisina. Edo iji angode awamanemi butu jipesira edo wasiri ro berari idegesira awa gido, adu bajinabé edo sitera, “Gebé, embo eiwa God da Maiǃ” \p \v 55 Edo eutumai jiwae Iesu kondade eimene yai Galili edo ambo ambo edo guputera. Edo awamanemi yai aikeda petedo Iesu goteite itero jijirisina. \v 56 Edo awamaneda doda awa Mary nasi Magadala eutu de, Mary nei James ae Joses deda ai de, edo Zebedee da mamaida ai de. \s1 Joseph mi ainda banga toda Iesu goisina. \r (Mark 15:42-47; Luke 23:50-56; John 19:38-42) \p \v 57 Ango edo turo jiriri embo gaiapade da (1) nasi Eremateia edo gupusina. Ainda dao awa Joseph, edo imo daedo awa Iesu da ambodani nei. \v 58 Edo embo emi maundo Pilate da yai edo Iesu da tamo bainita awa tedogosisina. Edo Pilate mi Iesu da tamo awa Joseph da yai piorote sisina. \v 59 Ango edo Joseph mi tamo kundo gongo virarae dono itae ami doisina. \v 60 Edo embo ami tamo awa kundo maundo ainda banga to teka duredo siya ari ainda piedo, ganuma bajina apepegesiri maundo to be engiregesiri imo dodo maunsisina. \v 61 Edo Mary nasi Magadala eutu de, Mary neide awa yai banga to edo kupo neida anumbedo itero jijirisina. \s1 Itoro embobomi banga to sima esitera. \p \v 62 Edo amboda Siya baiya Ari Deguta\f + \fr 27:62 \fq Siya baiya Ari Deguta. \ft Iji einde deguta awawa English embomaida \ft \+it Friday\+it*. Iesu da ijide awa Oena Apari Deguta da siya ari iji. \f* itae esiri, audo pirisi babain de Parasi mane de Pilate da yai maundo doregedo \v 63 sitera, “Embo bajina, nakare kotembetera awa ge pitawa embo ami wasiride isite sisina, ‘Deguta tamonde (3) itae ari amboda, na jiari erana.’ \v 64 Awatedo imo tedogotera, ine ge okain tato itoro embobomi banga to ouwa sima dave eiaro maundo deguta tamonde (3) itae arate. Gae gae edo ainda ambodanimi muyaede gundo tamo awa beono budo embomaide tara, ‘Embo awa betarida jiri erira.’ Edo ango tara, ge pitawa amboda ami awa udumbari ge gisi awa daginegaina.” \p \v 65 Edo Pilate mi awamanede mina sisina, “Awara, nato itoro embobo awa kundo mambuwo banga to awa simageteite itore. Nongo ain evi awa, itomane garimi ango ewo.” \v 66 Awatedo awamane maundo banga to beda ganuma ainda dedegari kariwa pipisitera. Edo awamanemi itoro embobo yai ainda pietero banga to simagesitera. \c 28 \s1 Iesu betarida awa erorisina. \r (Mark 16:1-8; Luke 24:1-12; John 20:1-10) \p \v 1 Edo Oena Apari Deguta itae esiri amboda, deguta pura tuturoda sipo teka ateiri, Mary nasi Magadala eutu de Mary neide banga to gaintedo guputera. \p \v 2 Edo giwo! Badari da anela utuda edo wotesiri jijira bajinami butu jipisina. Edo imo gundo banga to beda ganuma apepegesiri demonda mambiri ainda tamonda anumbesisina. \v 3 Edo ainda tamo awa dá parara awa piripiri ari ango, edo ainda ombarijiari awa ainyabé. \v 4 Edo itoro embobo awa imo gido adu edo ipatai jipetero durudo dá embo betari ango esitera. \p \v 5 Ata anelami eutu tote (2)de sisina, “Adu eove. Na gotena, imomane Iesu awamanemi oregada dorara awa gain ewa. \v 6 Embo awa God mi jiri erira dá siutara ango. Awatedo einda itae. Gumbuwo, yai ainda Badari awa durari isiri jirira awa gave. \v 7 Edo burigibé maundo ainda ambodanide tewo gore: ‘God mi imo jiri betarida awa erira. Edo giwo, imomane mambae gisida, embo ami yai Galili da maunteira. Edo yai ainda embo awa gawa.’ Ge ro imomane tote (2)de tetena awa, giwo.” \p \v 8 Ango edo eutumai burigibé banga to idegedo adu de yawa bajina de ainda ambodanida yai bino piain tuputera. \fig |alt="RollingStoneTomb" src="43_Luke23.53-24.2_RollingStoneTomb.tif" size="col" copy="Gordon Thompson © WBT Licensed CC: BY-NC-ND 3.0 Australia license" ref="28:8" \fig* \s1 Eutumaimi Iesu tumondebain esitera. \p \v 9 Edo awamane ainda ambodanide ge taro gorote mauntero, giwo, Iesu awamane tamundo sisina, “Oro! Oro!” Edo awamane atutumbedo baongo dadari edo ainda tai jido imo tumondebain esitera. \v 10 Edo Iesu mi awamanede sisina, “Adu eove. Nato nanonameji\f + \fr 28:10 \fq Nato nanonameji \ft da moka awa Iesu da ambodani.\f* da yai mambuwo, tawo gore, awamane yai Galili da mamborote, edo yai ainda na gara.” \s1 Pirisi babain ae Jew gisijijiegari demi itoro embobo dubo papositera. \p \v 11 Ango edo eutumai mauntero ainda awa, giwo, itoro embobo nenei nasi bajinada torido ro berari idegesira awa pirisi babainde tetero gositera. \v 12 Awatedo pirisi babain ae gisijijiegari demi dada edo ge jirido pietero petesiri itoro embobode ganu silver jiwae pipisite \v 13 sitera, “Imomane ge embomaide engo tewo, ‘Nakare muyaede jitao avero ainda ambodanimi gundo ainda tamo beono edo kundo eve mambera.’ \v 14 Edo ge eiwa gavana mi ingaina gido, nanekare kondade edo dedegari gemi taro imo dubodave aina edo imomane buriya bainyae.” \v 15 Edo itoro embobo ganu silver awa kundo dá nongo orote sitera ango esitera. Edo ge eiwa Jew embomaida yai arapu esisina edo kundo gundo deguta einda\f + \fr 28:15 \fq deguta einda \ft da moka awa ove gaiari embo Matthew da ijide.\f* tedo era. \s1 Iesu mi buro ro ainda ambodanimi orote awamanede sisina. \r (Mark 16:14-18; Luke 24:36-49; John 20:19-23; Iwata Ari 1:6-8) \p \v 16 Edo ambodani 11 awa yai Galili doda peji nonda mamborote Iesu mi sisina, ainda maunsitera. \v 17 Edo iji ainde embo awa gido, awamanemi imo tumondebain esitera; ata nenei itadaita esitera. \v 18 Edo Iesu awamaneda yai atutumbedo sisina, “Awara tari berari utuda edo butuda awa nato yai piesira. \v 19 Awatedo maundo orobe babain yai berarida kondade ewo nato ambodani ore, edo awamane bapataito ewo, Mamo de Mai de Asisi Kotopu deda daoda, \v 20 edo ge okain berari nane imomane atopasido etena awa, awamane atopasiwo kera ore. Edo kotembewo, na imondemane daedo deguta berari itana, edo maundo iji beao petugarida. Awara.”