\id LUK - Binandere SP; 09-August-2014; W Jiwaibae, C Tovebae, N Jingasi, R Maioni, J Wilson \h Luke \toc1 Yesu da bino dave Luke mi gagurisina. \toc2 Luke \toc3 Luke \mt1 Luke \mt2 Yesu da bino dave Luke mi gagurisina. \c 1 \s1 Luke ro awa embo ove eiwa Theophilus de gagurisini? \p \v 1 Arie Theophilus, embo jiwaebé awa edo gido wasiri ro matu natokare yaida idegesisina awa ge jirari sirigesitera. \v 2 Awamane wasiri awa gaguritera dá ango embomai tuturoda awa jisimi gido edo namondekare gemi karigetero gositera. \v 3 Awatedo, na kotembetena, dave awa nanemi wasiri ro berarida tuturoda udugedo gositena awa daedo sirigedo ito yai gaiano gatate, dariga nato. \v 4 Edo ove gagurena emi imo kondade ari ro berari matu imo atopapositera awa gebé rita, pitawari awa gata. \s1 Anelami John Bapataito Ari Embo da engari karigesisina. \p \v 5 Edo iji angode Herod\f + \fr 1:5 \fq Herod \ft da dao bé awa Herod Bajina.\f* awa yai Judea da daotari, embo Zacharias awa pirisi maneda\f + \fr 1:5 \fq pirisi \ft awa God da avigari embo, Israel embomai awa embo rorou God da yai piarate. Yesu da ijide awamanemi Judah embomainda oro kotopu bajinada God da yai rorou piedo esitera.\f* sirigari Abijah da embobo doda. Edo Zacharias da aro, dao Elizabeth, awa Aaron da orobeda edo gumbari. \v 6 Edo awamane tote (2) awa wasiri dambu darari God da jisida. Edo Badari\f + \fr 1:6 \fq Badari \ft da moka awa ‘Embo Bajina’ o ‘Gisijiari Bajina’. Awa God da dao nei.\f* da aodari babain de babaingae de berari ambo ambo edo esitera. \v 7 Ata Elizabeth awa eutu ero edo daedo eutu de embo de begogo berari mai bari tao ae, awatedo, awamane mamai itae. \p \v 8 Edo iji angode pirisi maneda sirigari Abijah da embobo God da yai rorou piari iji gumbiri, Zacharias daedo Judah embomainda oro kotopu bajinada\f + \fr 1:8 \fq Judah embomainda oro kotopu bajina \ft awa Judah embomainda dasiga ari oro bajina da bé da. Oro awa Jerusalem nasi doda isinesina. Ainda dao English geda awa \ft \+it temple\+it*.\f* kondade ain maunsisina. \v 9 Ango edo awamanemi pirisi mane ewowoda ganuma jipedo dodegedo garida tari isira awa ambo ambo esitera.\f + \fr 1:9 \ft Judah embomainda ambo ambo ari awa, iji angode awamanemi God da jipapa gain eite ganuma nenei ovede kundo jipedo dodegedo esitera (Leviticus 16:8; Proverbs 16:33). Ango edo awamaneda doda embo da (1) avigain jipapa eite, awamanemi ganuma nenei embo evekarada daode kundo akou doda pisido jipeiworo ganuma da (1) idegedo durudo esisina. Edo embo anda ganuma gisi durudo esisina, embo awa avigedo esitera.\f* Edo iji ainde Zacharias avigesitera. Awatedo, embo ami dungari rorae muno davede kundo maundo Badari da oro kotopu bajinada\f + \fr 1:9 \fq Badari da oro kotopu bajina \ft awa Judah embomainda oro kotopu bajinada dao nei.\f* piaintedo totorisina. \v 10 Edo iji angode embomai jiwaebé arapada doregedo benunu tero rorae muno davede ainda dungari ora gupusina. \p \v 11 Ango edo Badari da anela\f + \fr 1:11 \fq anela \ft awa asisi daveda dao. Iji tuturoda God mi awamane esisina, edo ainda amboda imo embo enembo esisina. Awamane awa asisi dave God da ge kera edo era. Awamanemi God da bino kundo aundo embo enemboda yai pisido era. Awamanemi God tumondebain edo era, edo God da gebé ari embomai kondade edo era.\f* ainda yai gundo tenemba kotopu ipabeda rorae muno davede dungesiri aveira ainda peposisina. \v 12 Edo Zacharias anela gido do buriya eiri ainda yai adu ari gupusina. \v 13 Ata anelami ainde sisina, “Zacharias, adu eote! God benunu ito awa matu ingira. Awatedo, aro ito Elizabeth mai jianda baina, edo ainda dao John tata. \v 14-15 Mai awawa embo bajina aina, Badari da jisida. Awatedo, mai ami ito yai yawa ari edo dubodave ari piaina. Daedo, iji angode mai awa engari gido, embo jiwaebé yawa ara. Edo mai awa waini\f + \fr 1:14-15 \fq waini \ft awa un okainda dao. Iji matu edo gundo boroko embomai un angogo injido era. Yesu da ijide embomaimi dongo ‘gurepi’ be tapedo ainda gama budo awamaneda un okain ango siya edo esitera.\f* inainyae, un okain nenei inainyae. Edo daedo, mai awa aida sinida edo idegeteira iji ainde awa, imo Asisi Kotopu mi gisijiaina. \v 16 Edo mai ami Israel mamai jiwae awa tari awamaneda God, Badari da yai overegedo tekago kera ara. \v 17 Edo mai awa Badari gumbae gisida peroveta\f + \fr 1:17 \fq peroveta \ft awa God da bino onjigarida karigari embo o eutu. Ami God da deroda petedo embomainda yai God da ge tedo esisina.\f* Elijah da wasiri de goroba deda kariwa dá ango gumaina. Edo ami mamono ae mamain de tari dada doregara.\x - \xo 1:17 \xt Malachi 4:5-6\x* Edo ge jindari embobo tari wareregedo dubo kotembari embo wasiri dambu darari dá ango ara. Edo mai ami Badari da gumbari awa embo, embomai sirigedo dave aina.” \p \v 18 Edo Zacharias mi anela de ge sisina, “Edo ango gumaina awa nongo edo gani? Na awa embo begogo edo aro natoda duberi daedo awa jiwaebé.” \p \v 19 Ango tesiri anelami ge mina sisina, “Na awa Gabriel. Na God da dombuda petedo isima ena. Ami na ito yai piesiri bino dave eiwa kundo gumena tano gatate. \v 20 Awarata giyo! Nato tarigari pietena awa bé aina, iji dave ainde. Ata imo ge nato awa gebé ae eteta. Awa embo, ito be engiregetena. Ge tainyae, isirato mai bari iji gumbari tekago ge tata.” \p \v 21 Iji angode embomai iji borerebé sima eite kotembari jiwaebé esitera, “Ro awa embo Zacharias oro kotopu bajina yai kotopu doda iji riboribé isiri?” \v 22 Edo imo idegesisina, iji ainde, awamanede ge tari tao ae. Edo tepo ipami iwata kawata esisina. Ango esiri awamanemi, “Embo awa jisi viviro yai kotopu doda gido ge tae eira,” ango kotembesitera. \fig |alt="Zacharias unable to talk" src="CN01603b.tif" size="col" ref="Luke 1:22" \fig* \p \v 23 Ango edo Zacharias da rorou piari buro beao edo imo Jerusalem dodo ainda mandoda maunsisina. \v 24 Ainda amboda, ainda aro Elizabeth tuturo edo watou jijirisina. Ango edo ainda mando doda kariga ipa da (5) sima esisina. \v 25 Ango edo isite ge sisina, “Boroko Badari mi na do edo kondade esiri nato mengari emboda jisida awa itae esira.” \s1 Anelami Yesu da engari karigesisina. \p \v 26 Edo Elizabeth da watou awa kariga 6 ainda doda God mi anela Gabriel piesiri gupusina, nasi Nasaret yai Galili doda. \v 27 Edo Gabriel bino kundo gagara dao Mary da yai gupusina. Gagara awa Joseph mi jimbarate geritera. Edo Joseph awa Daotari David da orobe. \v 28 Ango edo anela awa Mary da yai gundo sisina, “Ategetena, Badari imo gido dubodave eira! Ami imonde daedo isira, edo ainda ao ari bajinabé eutumai berari daginegedo ito yai piesira.” \p \v 29 Edo ainda bino kundo gundo tesiri ingido do buriya esiri jiro buro jiwae esisina, “Nongo nongo edo ategari engo namonde pipiteiri?” \v 30 Ata anelami sisina, “Mary, God ito yai dubodave eira, awatedo, adu eote. \v 31 Edo imo watou jirido mai engata. Ainda dao Yesu teyo! \v 32 Edo mai eiwawa embo bajina aina. Edo God Ikanebé Ikane ainda Mai tara. Badari God mi ainda apiye David da daotari anumba ainde piaina, \v 33 edo ami Jacob da orobe natopo gisijiaina. Ainda gisijiarida beao ari itae!” \p \v 34 Ango tesiri Mary mi ge mina anela de sisina, “Amo nongo nongo anate tesi? Na gagara tepo, iu itae.” \p \v 35 Edo anelami ainde sisina, “Asisi Kotopu ito yai gumaina, edo God Ikanebé Ikaneda gorobami imo datembedo apuregaina. Awa embo, daedo, mai bata awa kotopu, edo God da Mai tara. \v 36 Edo giyo! Ito mato Elizabeth begogo, mai bari tao. Eutu awa ero teora, ata boroko ainda watou awa kariga 6 jirira. \v 37 God da yai buro berari awa ari tao, awatedo, ge berari awa bé aina.” \p \v 38 Edo Mary mi ainde sisina, “Awara, na Badari da buro ain jipapa ena. Awatedo, ge ro teteta awa doyo nato yai gumbare.” Ango tesiri anela dodo maunsisina. \s1 Mary Elizabeth etega ain maunsisina. \p \v 39 Iji angode Mary siya edo burigibé yai Judea da nasi peji tetembada jiari ainda maunsisina. \v 40 Edo eutu awa maundo Zacharias da mandoda torido Elizabeth ategesisina. \v 41 Iji ainde Elizabeth Mary da ategari ingiri mai saka ainda osi doda yawa eite gubigabi esisina. Edo Asisi Kotopu mi Elizabeth sirido gisijijisina. \v 42 Ango esiri imo aoro ikanabé gatedo sisina, “God da ao ari bajinabé eutumai berari daginegedo ito yai piesira. Edo mai engata ainda yai daedo ao ari bajinabé piaina. \v 43-44 Edo iji boroko einde na ito ategari dengoromi ingeno mai saka nato osi doda yawa eite gubigabi esira. Ata na eutu dave arago ro ain imo Badari natoda ai ami nato yai gumbesi? \v 45 Imo gebé eutata bino ro Badari mi imonde siutara awa bé aina, awatedo, Badari da ao ari ito yai isira.” \s1 Mary yami God dasiga esisina. \p \v 46-49 Edo Mary mi ge engo sisina: \q1 “Na awa God da tataimbari buro gagara, \q2 edo embo awa na ruvegae. \q1 Awatedo, do nato berarimi Badari dasiga ena, \q2 edo asisi nato awa yawa bé eira \q1 God nato Tonembari Embo da yai. \q2 Aindabé, God awa goroba, ami wasiri babain​ ​nato yai esira, \q1 edo ainda dao awa kotopu. \q2 Awatedo, embomai berari boroko edo amboda gumbara, \q1 ami nato yai dubodave ari ge tara. \q2 \v 50 Embo ami embo avekave imo tou edo era, \q1 iji boroko edo amboda gumbara, \q2 awamaneda yai ainda do ari piedo eira. \q1 \v 51 Embo ami buro babainbé ainda gorobami edo eira. \q2 Edo dariga akuta kotembari embobo \q1 awa siteuri atoto edo era. \q2 \v 52 Embo ami babadegari babain awamaneda anumbada \q1 awa dodo pieuri wotedo era, \q2 edo mapa tataimbari embomai awa jiuri erido era. \q1 \v 53 Embo ami beji ambubugari embomainde \q2 indari davemi undeuri osi edo era, \q1 edo rorae embomai awa pieuri ipa tepo maundo era. \q2 \v 54-55 Embo ami ainda tarigari \q1 ro kaenato ewowo gawowode sisina awa bé esira, \q2 edo ainda buro embobo Israel da orobeda kondade esira. \q1 Embo ainda do ari kotembesira, \q2 Abraham ae ainda mamai berari deda yai. \q1 Edo do ari awa natopo itaina.” \p \v 56 Ango edo Mary kariga tamonde (3) ae Elizabeth de sima edo tekago overegedo ainda nasida maunsisina. \s1 Elizabeth John Bapataito Ari Embo engisina. \p \v 57 Awara, Elizabeth da mai bari iji gumbiri imo mai jianda engisina. \v 58 Ango esiri ainda nasi aikae embotopo de matomono demi Badari da do ari bajinabé eutu ainda yai piesira awa ingido ae Elizabeth de daedo yawa edo esitera. \p \v 59 Edo deguta 8 biri ainda, embomai jiwae guputera, mai saka ainda tamo jiugari\f + \fr 1:59 \fq tamo jiugari \ft awa mai jianda ko embo béda tamo kotopuda ainto kapari. God mi Abraham de ango arate atopaposisina (Genesis 17:9-14). Tamo jiugarida kariwa ami Abraham da orobe kondade esisina awamane kotembu kotembu orote God mi awamane ao aina (Genesis 12:1-3; 15:1-6).\f* awa embo. Edo iji dá ainde mai awa ainda mamo Zacharias awa nombo tain sitera. \v 60 Atako ainda ai mi awamanede sisina, “Ango ainyae! Mai einda dao awa John tara.” \p \v 61 Ango tesiri awamanemi mina sitera, “Orobe itoda dao John awa itae.” \p \v 62 Edo ainda mamode ipami iwata kawata eite sitera, imo ainda mainda dao ro piain jipapa eiri, awa tarate. \v 63 Ango edo Zacharias ove gaiari rorae jipapa esiri pietero, “Mai ainda dao John,” gagurisina. Ango esiri gido embomai berari korebé esitera. \v 64 Edo iji dá ainde God mi Zacharias da be pirigedo iwawa udegesiri ge site God dasiga esisina. \v 65 Ango esiri gido embomai demonda berari adu edo do buriya esitera, edo bino awa yai Judea da nasi peji tetembada jiari berari ainda tedo tedo etero arapu esisina. \v 66 Edo embomai berarimi bino awa ingido domi kotembesitera, “Mai eiwa bajido buro ro aini?” Edo Badari da goroba awa ainda yai. \s1 Zacharias God mi buro ro aina awa karigesisina. \p \v 67 Edo ainda mamo Zacharias awa Asisi Kotopu mi sirido gisijiri God da ge karigedo sisina: \q1 \v 68 “Puwavi! Kaende Israel embomainda \q2 Badari God dasiga oré. \q1 Ami gundo ainda embomainda yai udegari piesira. \q2 \v 69 Edo ami Tonembari Embo goroba \q1 kaena embo jiri erira, \q2 ainda buro embo David da orobeda. \q1 \v 70 Ami ainda peroveta kokotopude matu tarigari​ ​ango sisina awa. \q2 \v 71 God ainda Tonembari Embo piari gundo \q1 kaena gitopo emboda yai awa tonemaina, \q2 edo daedo sinigambari emboboda ipada awa​ ​dodo kumaina. \q1 \v 72 Ami sisina awa, ainda do ari kaenato ewowo gawowoda yai arapa aina, \q2 edo ainda piari tembari kotopu isira awa ruvegainyae. \q1 \v 73-74 Ami tarigari okain ewowo kaenato Abraham de sisina awa, \q2 imo gundo kaena awa gitopo embobo kaenatoda ipada awa dodo kumaina, \q1 edo kaena adu itae imo tumondebain ara. \q2 \v 75 Awatedo, kaena ainda jisida, kotopu edo wasiri \q1 dambu darari ango itara iji berarida. \b \q2 \v 76-77 Imo gisi maundo Badari da begata \q1 dave ato pepeta aina. \q2 Imo maundo ainda embomai tato gara awa, \q1 God mi ainda kotembedo dowari itae ari \q2 awamaneda jimbo bebegaeda yai ami, \q1 tonembari awamaneda yai inono piaina. \q2 Awatedo mai, imo awa \q1 God Ikanebé Ikane ainda peroveta tedo ara. \q2 \v 78 God kaenato awa, ainda do ari ami utuda edo \q1 Tonembari Embo kaenato yai piari gumaina,​ ​dá iji vitari ango. \q2 \v 79 God mi ari parara awa datemaina,​ ​embomai avekave muyaenda \q1 edo betari dugada isima edo era awamaneda yai. \q2 Daedo God mi kaena gisijiari bégada begatada pepeta ara.” \p \v 80 Ango edo mai awa babodeite, edo ainda asisi goroba burisina. Edo imo abu damodamoda sima esisina, edo iji gumbiri idegedo Israel embomainda yai buro tuturo esisina. \c 2 \s1 Mary Yesu engisina. \r (Matthew 1:18-25) \p \v 1 Edo iji ango de, Caesar\f + \fr 2:1 \fq Caesar \ft awa Rome da Gisijiari Bajinabé da dao nei.\f* Augustus mi ge okain sisina, “Rome butu gano nondari ainda embo berari awa ajijigewo! Awamane tax pioré.” \v 2 Gisijiari Quirinius mi yai Siria awa sima eiri, ajijigari eiwa tuturoda idegesisina. \v 3 Edo embo berari dao piaintedo awamaneda nasi ikade ikadeda maunsitera. \p \v 4 Edo Joseph awa David da orobeda edo gumbari. Edo David da engari nasi awa Beteliem, yai Judea da. Awatedo, imo daedo nasi Nasaret, yai Galili da edo Beteliem da visido maunsisina. \v 5 Aindabé Mary awa ami jimbarate gerari,\f + \fr 2:5 \fq jimbarate gerari. \ft Judah embomainda tari awa ambo ambo edo esitera eiwa, edo avekavemi jimain jipapa era gido, gisibé awa awamaneda piari tembarida ge jirara. Edo gido gerari o jimbari ainda amboda evekara ain jipapa ara, ove gaiedo imo doturena ango taina. Ango tedo gerari o jimbari itae aina.\f* embo awa Mary de daedo dao piain maunsitera. Edo eutu awa watoude mai engari tao. \v 6 Ango edo Joseph ae Mary de maundo Beteliem nasida torido itero eutu ainda mai bari iji gupusina. \v 7 Edo dederi oro berari awa ato ae, awatedo, eutu ainda mai buwo engedo gongomi doiedo wo undari betaiya doda pipisisina.\fig |alt="Jesus is born and laid in manger" src="CN01625b.tif" size="col" ref="Luke 2:7" \fig* \s1 Anelamanemi wo sima ari emboboda yai God da bino dave karigesitera. \p \v 8 Edo iji angode wo sima ari embobo nasi ainda demonda awamaneda wo sipumane\f + \fr 2:8 \fq wo sipu \ft awa wo embomi iji matuda edo gundo boroko sima edo era. Embomai wo sipuda tu gongo edo era edo pisi injido era, awatedo, embo jiwae wo sipu jipapa edo era. Aindabé wo sipuda goroba awa bajinabé ae, edo awamaneda gitopo wo isima edo era awa, wo sima ari embo dave awa ainda sipumane iji berari sima davebé eite dedegedo eira.\f* muyaende simageteite itero jijirisina. \v 9 Edo Badari da anela awamaneda yai idegesiri, Badari da parara yai ainda datembesisina. Ango esiri gido awamane adu bajinabé esitera. \v 10 Edo anelami awamanede sisina, “Adu eove! Na imondemane bino dave kundo gupena, ami embo berarida yai yawa ari bajinabé piaina, giwo! \v 11 Iji boroko einde David da nasida, Tonembari Embo itomane eutumi engesira. Amo Keriso,\f + \fr 2:11 \fq Keriso \ft da moka awa ‘God da Avigari Embo’.\f* awa Badari. \v 12 Edo kariwa engo gido nato bino gebé awa: Imomane maundo mai saka gongomi doiari wo undari betaiya doda durari isira awa tambawa.” \p \v 13 Edo boraebé anelamane jisi bajina da utuda edo anela neinda yai idegedo God dasiga eite sitera, \q1 \v 14 “God utu ikanebé ikaneda isima eira awa taogoré, \q2 edo embomai butuda aimi God da kando \q1 ategedo budo era béga awamaneda yai itare!” \p \v 15 Ango edo anelamane dodo egenembedo utuda mambero wo sima ari embobomi akuta mina tara esitera, “Ei pu! Kaende Beteliem da maundo buro eiwa ro idegesiri Badari mi tesiri awa jisimi goré!” \p \v 16 Ango tedo, awamane burigibé tumundo nasida torido Mary ae Joseph de kakowa ero jiriri taputera. Edo mai saka awa wo undari betaiya doda durari isiri gositera. \v 17 Edo mai awa gido awamanemi bino ro anelami awamanede tesiri gera awa kundo idegedo karigetero yai berarida arapu esisina. \v 18 Edo berari aimi bino awa wo sima ari embobomi karigetero ingido korebé esitera. \v 19 Ata Mary mi wasiri ro berari idegesira awa ruvegae ainda domi tema edo sirigeteite sima esisina. \v 20 Aindabé, bino ro berari anelami awamanede tesira, awa ingera edo jisimi gera, awatedo, wo sima ari embobo overegedo taogari awa tedo dareite God dasiga eite awamaneda yai maunsitera. \s1 Yesu da dao pipisitera. \p \v 21 Ango edo deguta 8 biri ainda tamo jiugari iji gupusina. Edo ainda dao Yesu sitera. Iji ainde ainda ai Mary watou jirae isiri dao awa matu anelami pipisisina. \s1 Mary ae Joseph de Yesu kundo Judah embomainda oro kotopu bajinada maunsitera. \p \v 22 Ango edo awamaneda dono teiarida iji Moses da Aodarida tari isira awa gumbiri Joseph ae Mary de Yesu kundo Badari da yai piain Jerusalem maunsitera.\f + \fr 2:22 \ft Aindabé Mary awa mai jianda teka bari, Moses da Aodari da tari isira awa sima eiari deguta 40 itae ari amboda, oro kotopu bajinada aundo pirisida yai dono teiari rorou piari ainda dono God da jisida itae aina (Leviticus 12:1-8). Ove Kotopu da atopatari kotembetera awa, iji angode Mary awa donode God da jisida, Joseph Mary tujido ainda dono burisina. Awatedo, iji ainde awamane tote (2) dono teiari rorou piain maunsitera. Ata Ove Kotopu da atopatari nenei kotembetera, Joseph da dono itae, ami tepo kondade eite Mary da rorou kundo aundo daedo maunsisina. Awatedo, Luke ge \ft \+it awamaneda dono teiarida iji\+it* awa gagurisina.\f* \v 23 (Edo Badari da Aodarida\f + \fr 2:23 \fq Badari da Aodari \ft awa Moses da Aodarida dao nei.\f* gaiari ango isira awa, “Mai jianda buwo da da berari awa \sc BADARI\sc*\f + \fr 2:23 \ft \+sc BADARI\+sc* da moka awa ‘Na awa Natopo Itari’ o Hiburu ge awa \+it Jehovah\+it*.\f* da yai piawo ainda buro ara.”)\x - \xo 2:23 \xt Exodus 13:2, 12, 15\x* \v 24 Edo daedo awamane Badari da Aodarida tari isira awa ambo ambo edo “Ni ribo tote (2) o ni gumbara mamai tote (2)” kundo rorou piaintedo maunsitera.\x - \xo 2:24 \xt Leviticus 12:8\x* \p \v 25 Ango edo embo dao Simeon awa Jerusalem ainda isinesina. Embo awa wasiri dambu darari edo God tou edo esisina. Ami Israel embomainda Kondade Ari Embo\f + \fr 2:25 \fq Kondade Ari Embo \ft awa Keriso da dao nei.\f* sima esisina. Edo Asisi Kotopu awa ainde daedo isite \v 26 ami ainda yai karigesisina, “Imo betae gisida Badari da Keriso awa jisimi gata.” \v 27 Edo Asisi Kotopu mi Simeon gisijido kundo Judah embomainda oro kotopu bajina doda totorisina. Edo aimamo mai Yesu awa kundo torido guputera, ainde buro ro orote Aodari da tari isira awa ain. \v 28 Ango etero Simeon mi mai awa gido tesiri, ai mi piesiri kundo osinembedo God ategedo sisina: \q1 \v 29 “Badari, ito tarigari siteta awa bé esira. \q2 Awatedo, iji boroko ito buro embo awa doyo​ ​bégade mambare. \q1 \v 30 Nato jisimi tonembari ito gena, \q2 \v 31 awa inemi sirigedo pieteta embomai berarida jisida. \q1 \v 32 Embo inemi pieteto gumbira, \q2 ami Judah embomai ae, awamaneda yai gundo, \q1 atopatari ito gebé awa gara. \q2 Aindabé, God da Avigari Embo awa​ ​Israel orobeda edo gumbira, \q1 awatedo, embomaimi Judah embomainda dao awa daedo dasiga ara.” \p \v 33 Edo Joseph ae mainda ai de mi ge ro berari Simeon mi mai ainda daoda tesiri ingido korebé esitera. \v 34 Ango edo Simeon awamane embo God ategedo ainda ai, Mary de, sisina, “Imo giyo! Mai eiwa God mi matu siya esisina. Israel embomai jiwae tonemaina, edo nenei jiwae awa dedo sitaina. Edo mai eiwa God da kariwa. Embo jiwaebémi sinigambari edo awa ajiregara. \v 35 Awatedo, awamaneda kotembari onjigarida awa mai ami arapada piari idegaina. Edo daedo do itoda memesi awa kasiwo be tote (2) vegarimi imo gomoda gaiari ango aina. \p \v 36-37 Edo iji angode, peroveta eutu dao Anna awa Phanuel da gagara edo ewowo Asher da orobe. Eutu awa begogobé. Imo gagara teka iu jimundo duberi 7 itae esiri ainda iu betesiri rori isite duberi 84 doturisina.\f + \fr 2:36-37 \fq duberi 84 doturisina. \ft Ove Kotopu da atopatari nenei kotembedo era, Anna awa duberi 84 akuta. Ata atopatari neneinda awa imo duberi 105 ango isiri Mary ae Joseph de Yesu kundo torido eutu awa taputera.\f* Edo eutu emi Judah embomainda oro kotopu bajina dowae sipode turode veta eite benunu site God tumondebain edo esisina. \v 38 Edo iji dá ainde, eutu awa gundo torido Badari da yai ategari pisido, edo embomai avekave berari Jerusalem da tonembari gain sima eite isiretera awa itero mai ainda ge awa karigesisina. \p \v 39 Ango edo Mary ae Joseph de buro ro berari Badari da Aodarida orote tari isira awa itae edo, tekago egenembedo awamaneda nasi topo Nasaret yai Galili doda maunsitera. \v 40 Edo mai awa bajido tamo de asisi de goroba burisina, edo dubogarimi beda esisina. Daedo God da ao ari awa mai ainda yai. \s1 Mai Yesu Judah embomainda oro kotopu bajinada doda isira. \p \v 41 Edo duberi berari Yesu da aimamo Jerusalem maundo esitera, God da Darutegari Bondo da.\f + \fr 2:41 \fq God da Darutegari Bondo \ft da ge jirari Exodus 12—13 isira.\f* \v 42 Edo iji angode Yesu duberi 12 esiri, awamane Jerusalem visido maunsitera, Judah embomainda bondo orote matu tari isira angoda. \v 43 Edo bondo itae esiri awamane nasida egenembetero mai Yesu awa Jerusalem isiri doturitera. Ata Joseph ae ainda ai demi mai nongo eiri awa gae maunsitera. \v 44 Ata awamanemi “Yesu awa embomai neneinde siro edo mambari” ango kotembesitera. Iji dá ainde mauntero turo jiriri mai awa kakowa esitera awamaneda matomono de otatawo deda yai. \v 45 Edo awamane mai tambae, awatedo, overegedo kakowa eite Jerusalem da tekago maunsitera. \v 46 Ango edo iji tamonde (3) itae esiri awamane Judah embomainda oro kotopu bajinada torido do arapada mai awa taputera. Atopapasigarida doregari doda anumbedo isite ge teoro mina tedo eite isiri jisimi gositera.\fig |alt="Jesus talks with leaders in temple" src="WA03808b.tif" size="col" ref="Luke 2:46" \fig* \v 47 Edo embomai avekave berari ainda itera ami Yesu da jirogari edo mina tari dave awa gido korebakore esitera. \v 48 Ango edo, aimamo mai awa gido korebé esitera. Edo ai mi sisina, “Mai nato, wasiri engo awa nongaintedo natokare yai etesi? Giyo! Na ae mamo de do memeside imo kakowa ero jirira.” \p \v 49 Edo Yesu mi awamanede ge mina sisina, “Ro awa embo na kakowa ewo jiriri? Na Mamo natoda oro doda itena awa imomane gaera?” \v 50 Ata mai ami ge ro siri awa awamaneda yai bé arapa ae esisina. \p \v 51 Ango edo imo ae aimamo deda wotedo Nasaret maunsitera, ainda aimamo kera edo esisina. Awarata, ainda ai wasiri ro berari idegesira awa ruvegae ainda doda piedo sima esisina. \v 52 Edo Yesu dubogari de tamo de inono babojisina, edo ainda dave ari God ae embomai deda yai daedo. \c 3 \s1 John Bapataito Ari Embo Yesu da begata sirigedo dave esisina. \r (Matthew 3:1-12; Mark 1:1-8; John 1:19-28) \p \v 1 Awara, iji angode Tiberius Caesar mi Rome da embomai gisijijieite duberi 15 daginegesiri, Gisijiari Pontius Pilate awa yai Judea sima edo esisina, edo Herod\f + \fr 3:1 \fq Herod. \ft Daotari da daobé awa Herod Antipas. Imo awa Herod Bajina da mai.\f* awa yai Galili da daotari. Edo iji dá angode ainda nameji Philip awa yai Ituria de Tarakonaisis deda daotari, edo Lysanias awa yai Abilene da daotari. \v 2 Edo Annas ae Caiaphas de awa pirisida gisijiari bajinada\f + \fr 3:2 \fq pirisida gisijiari bajina \ft awa pirisi berarida badarari bajina.\f* dero sima edo esitera. Iji angode, God da ge Zacharias da mai John da yai gupusina abu damodamoda. \v 3 Ango edo, embo awa idegedo nasi berari un Jodani bengida jiari ainda jiruru eite dengoro baiari pipiteite embomainde tedo esisina, “Itomane jimbo bebegae dodo God da yai wareregedo gumbuwo, bapataito ane! Ango awo God mi itomane jimbo bebegae kotembedo doware!” \v 4 Awa engo matu peroveta Isaiah mi gagurisina: \q1 “Embo abu damodamoda aorogateira, \q2 ‘\sc BADARI\sc* da begata dave ewo pepeta are. \q1 \v 5 God mi yai agata igata berari butu piari visido inono aina, \q2 edo peji pamopimo berari kapari wotedo bereya aina. \q1 God mi begata ogegembari awa kapari dambu daraina, \q2 edo kokoturo awa daedo butu piari visido ududugaina. \q1 \v 6 Edo embomai yai berarida ami God da tonembari jisimi gara.’”\x - \xo 3:6 \xt Isaiah 40:3-5\x*\fig |alt="John the Baptist preaches" src="CN01651B.tif" size="col" ref="Luke 3:6" \fig* \p \v 7 Ango edo embomai jisijisi, John mi bapataito arate idegedo ainda yai gupero, awamanede sisina, “Embo imomane garibé awa tena, jitoma ingege! God mi rirowa piain siya eira awa, nane imomane bapataito ano awa daginegawa ango kotembetewa? \v 8 Imomane bapataito anate jipapa edo gido, itomane be dave awa piewo gane. Edo ami awa imomane do wareregetewa ango goteiano gumbave. Edo imomane akuta ge mina tara engo eove, ‘Abraham awa mamo natokare, awatedo, God natokare yai rirowa piainyae.’ Nane imondemane tena awa, God mi ganuma itera eiwa inono tari wasiri budo Abraham da maiunji teteka ara.\f + \fr 3:8 \ft God mi ainda awara ari Abraham da maiunjida yai tepo piainyae. Ata God mi embo aimi ainda jipapa euri awa ainda awara ari piedo eira.\f* \v 9 Edo iji borokobé emi, God embomai ainkain jimbo bebegaeda dodo wareregae era awamaneda yai rirowa piaina. Awa engo, embo otomi ni be dave ekae era berari awa tutuda tai kapari durudo mumuya aro kundo niyaoda augaina.” \p \v 10 Edo ango tesiri embomai ami John de tedogositera, “Awatedo, nakare nongo ari?” \p \v 11 Edo awamanede mina sisina, “Imo aimi ombari tote (2) isira gido awa, embo nei ombari itae ainde da (1) pieyo! Edo imo aimi indari isira gido awa, dá ango embo nei indari itaede pieyo!” \p \v 12 Iji angode tax kumbari embobo, awamane daedo John mi bapataito arate guputera, ami tedogositera, “Atopatari, nakare nongo ari?” \p \v 13 Edo John mi awamanede sisina, “Imomane tega nonda bawate aodarida tari isira, ainda akuta buwo, ata daginegeove!” \p \v 14 Edo daedo itoro embobomi John de tedogositera, “Edo nanekaremi awa nongo ari?” \p Embo ami awamanede sisina, “Embomainda ganu bain engega eove ko bekumba ge pitawa embomainde teove! Edo itomane buro edo ewa ainda tau awa dubodavede buwo!” \p \v 15 Iji angode embomai awa bé gain eite edo awamane berari do mi, “John awa Keriso rita?” ango kotembesitera. \v 16 Awa embo, John mi embomai berari ainde sisina, “Na imomane un mi bapataito ena. Ata embo nato amboda gumaina awa na ango ae. Embo awa bajina edo na dave ae. Nane ainda tai woru teugari tao ae. Ami imomane Asisi Kotopu ae niyao demi bapataito aina. \v 17 Embo awa dagi bajina ainda ipami jido kundo gumaina. Ami vedari wheat be buya edo wotari jimundo kundo ainda beurida piaina, ata oen berari jimundo augari niyao matawa aveite isira ainda awaina.\fig |alt="Man with winnowing fork" src="HK00097B.TIF" size="col" ref="Luke 3:17" \fig* \v 18 Edo John mi begata jiwaebéda gemi embomai kondade eite God da bino dave awamaneda yai dengoro baiari piedo esisina. \p \v 19 Ata ainda amboda John mi Daotari Herod de ge okain sisina, aindabé, embo awa ainda namejida aro ipuda jipusina edo wasiri bebegae nenei esisina. \v 20 Edo daedo Herod wasiri beyaebé awa ami tesiri John bundari oroda pipisitera. \s1 John mi Yesu bapataito esisina. \r (Matthew 3:13-17; Mark 1:9-11; John 1:29-34) \p \v 21 Ango edo John embo berari bapataito eiri, Yesu daedo gumbiri bapataito esisina. Edo Yesu God de ge siri utu pirigesisina. \v 22 Edo Asisi Kotopu kariwa ni ribo ango ainda yai wotesiri ge yavi utuda edo gundo sisina, “Imo awa nato dubobari Mai. Nato dubodave ari bé ito yai.” \s1 Luke mi Yesu da ewowo gawowoda dao udugedo gagurisina, Yesu imo nongo gupusini awa arapa arate. \r (Matthew 1:1-17) \p \v 23 Ango edo Yesu imo akuta awa duberi 30 ango esiri, ainda buro tuturo esisina. Edo embo awa Joseph da mai, embomi ango kotembesitera. \q1 Edo Joseph awa Heli da mai,\f + \fr 3:23 \ft Daoda sirigari eiwa kariwa dá Luke mi nongo edo Yesu, Mary da ewowo gawowoda edo gupusini ango sirigedo gagurisina. Aindabé Heli awa Mary da mamo edo Joseph da ato, awatedo, Joseph awa Mary da mamoda mai ango.\f* \q1 \v 24 edo Heli awa Matthat da mai, \q1 edo Matthat awa Levi da mai, \q1 edo Levi awa Melchi da mai, \q1 edo Melchi awa Janna da mai, \q1 edo Janna awa Joseph da mai, \q1 \v 25 edo Joseph awa Mattathiah da mai, \q1 edo Mattathiah awa Amos da mai, \q1 edo Amos awa Nahum da mai, \q1 edo Nahum awa Esli da mai, \q1 edo Esli awa Naggai da mai, \q1 \v 26 edo Naggai awa Maath da mai, \q1 edo Maath awa Mattathiah da mai, \q1 edo Mattathiah awa Semei da mai, \q1 edo Semei awa Joseph da mai, \q1 edo Joseph awa Judah da mai, \q1 \v 27 edo Judah awa Joannas da mai, \q1 edo Joannas awa Rhesa da mai, \q1 edo Rhesa awa Zerubbabel da mai, \q1 edo Zerubbabel awa Shealtiel da mai, \q1 edo Shealtiel awa Neri da mai, \q1 \v 28 edo Neri awa Melchi da mai, \q1 edo Melchi awa Addi da mai, \q1 edo Addi awa Cosam da mai, \q1 edo Cosam awa Elmodam da mai, \q1 edo Elmodam awa Er da mai, \q1 \v 29 edo Er awa Jose da mai, \q1 edo Jose awa Eliezer da mai, \q1 edo Eliezer awa Jorim da mai, \q1 edo Jorim awa Matthat da mai, \q1 edo Matthat awa Levi da mai, \q1 \v 30 edo Levi awa Simeon da mai, \q1 edo Simeon awa Judah da mai, \q1 edo Judah awa Joseph da mai, \q1 edo Joseph awa Jonan da mai, \q1 edo Jonan awa Eliakim da mai, \q1 \v 31 edo Eliakim awa Melea da mai, \q1 edo Melea awa Menan da mai, \q1 edo Menan awa Mattathah da mai, \q1 edo Mattathah awa Nathan da mai, \q1 edo Nathan awa David da mai, \q1 \v 32 edo David awa Jesse da mai, \q1 edo Jesse awa Obed da mai, \q1 edo Obed awa Boaz da mai, \q1 edo Boaz awa Salmon da mai, \q1 edo Salmon awa Nahshon da mai, \q1 \v 33 edo Nahshon awa Amminadab da mai, \q1 edo Amminadab awa Ram da mai, \q1 edo Ram awa Joram da mai, \q1 edo Joram awa Hezron da mai, \q1 edo Hezron awa Perez da mai, \q1 edo Perez awa Judah da mai, \q1 \v 34 edo Judah awa Jacob da mai, \q1 edo Jacob awa Isaac da mai, \q1 edo Isaac awa Abraham da mai, \q1 edo Abraham awa Terah da mai, \q1 edo Terah awa Nahor da mai, \q1 \v 35 edo Nahor awa Serug da mai, \q1 edo Serug awa Reu da mai, \q1 edo Reu awa Peleg da mai, \q1 edo Peleg awa Eber da mai, \q1 \v 36 edo Eber awa Shelah da mai, \q1 edo Shelah awa Cainan da mai, \q1 edo Cainan awa Arphaxad da mai, \q1 edo Arphaxad awa Shem da mai, \q1 edo Shem awa Noah da mai, \q1 edo Noah awa Lamech da mai, \q1 \v 37 edo Lamech awa Methuselah da mai, \q1 edo Methuselah awa Enoch da mai, \q1 edo Enoch awa Jared da mai, \q1 edo Jared awa Mahalalel da mai, \q1 edo Mahalalel awa Cainan da mai, \q1 \v 38 edo Cainan awa Enosh da mai, \q1 edo Enosh awa Seth da mai, \q1 edo Seth awa Adam da mai, \q1 edo Adam awa God da mai. \c 4 \s1 Satan mi Yesu bavedo esisina. \r (Matthew 4:1-11; Mark 1:12-13) \p \v 1 Ango edo Yesu, Asisi Kotopu mi sirido beda esisina. Edo Yesu Jodani unda awa egenembedo bengida visiri, Asisi mi gisijido kundo maundo abu damodamoda totorisina. \v 2 Edo ainda deguta 40 isiri Binei\f + \fr 4:2 \fq Binei \ft awa Satan da dao nei.\f* mi Yesu bavedo esisina. Iji angode awa imo indari indae, iji awa itae esiri, ainda amboda imo beji mina burisina. \p \v 3 Ango esiri Binei mi embo ainde sisina, “Imo God da Mai rita? Ge tewasi ganuma eiwa bread ari indate!” \p \v 4 Ata Yesu mi ainde sisina, “God da geda gaiari isira awa, ‘Embo enembomi bread akuta injido wasiribé bari tao ae, ata God da ge tari da da berari isira, ami wasiribé piedo eira.’”\x - \xo 4:4 \xt Deuteronomy 8:3\x* \p \v 5 Ango edo Binei mi embo awa gisi edo kundo visido peji ikaneda esisina. Edo yai berari embobomi gisijido era awa piesiri gosisina, awa jisi papariko arago. \v 6 Edo Binei mi Yesu de sisina, “God mi yai berari ainda awara tari de taogari de awa namonde pipisisina, awatedo, imonde piana. Edo nanemi embo da ave jipapa edo avigetena, ainde piana. \v 7 Awa embo, imo baongo dadari edo na tumondebain ata gido, berari eiwa imo topo aina.” \p \v 8 Ango tesiri Yesu mi ge mina sisina, “Nato gunda mambu, Satan!\f + \fr 4:8 \fq Satan \ft awa God da anela da (1) da dao. Anela awa God da ge jindesiri God mi imo utuda kundo augesiri idegedo wowosisina. Edo Satan da dao mokabé Hiburu geda awa ‘gitopo embo’. Satan awa God da gitopo edo embo enemboda gitopo.\f* God da geda gaiari isira awa, ‘Imo \sc BADARI\sc* ito God awa tumondebain edo eyo, edo embo awa akuta kera edo eyo!’”\x - \xo 4:8 \xt Deuteronomy 6:13\x* \p \v 9 Ango edo Binei mi Yesu gisijido kundo maundo Jerusalem da esisina. Ainda Judah embomainda oro kotopu bajinada eno ikanebé ikaneda piedo sisina, “Imo God da Mai rita? Einda kekapunya edo wote! \v 10 Aindabé, God da geda gaiari isira awa: \q1 ‘God mi ge okain tari anelamanemi imo dedegara, \q2 nei ro ainyae. \q1 \v 11 Edo awamanemi imo ipada jiaro vitata, \q2 ganumada ito tai dainyae.’”\x - \xo 4:11 \xt Psalm 91:11-12\x* \p \v 12 Ango tesiri Yesu mi sisina, “God da geda gaiari isira awa, ‘Imo \sc BADARI\sc* ito God bawote dowasi!’”\x - \xo 4:12 \xt Deuteronomy 6:16\x* \p \v 13 Edo Binei bawari berari awa itae edo, ainda amboda, imo iji dave nei gido tekago gumaina ango kotembedo, Yesu dodo maunsisina. \s1 Yesu ainda buro yai Galili doda tuturo esisina. \r (Matthew 4:12-17; Mark 1:14-15) \p \v 14 Ango edo Yesu tenda egenembedo yai Galili da, Asisi da gorobade maunsisina. Edo ainda bino yai ainda edo nasi demonda jiari awa berari arapu esisina. \v 15 Edo imo Judah embomainda benunu oroda\f + \fr 4:15 \fq Judah embomainda benunu oro \ft awa jiwaebé, edo nasi da da ainda isima edo esitera. Oro ainda Judah embomai dada edo Badari tumondebain edo, awamaneda katari budo, awamaneda mamai atopasido esitera.\f* atopapoteiuri embo jiwaebé gido awa dasiga edo esitera. \s1 Nasaret embomaimi Yesu ajiregesitera. \r (Matthew 13:54-58; Mark 6:1-6) \p \v 16 Edo Yesu, Nasaret nasi imo isite babojisina, ainda gupusina. Edo wasiri matawa edo eira ango, Judah embomainda benunu oro ainda Oena Apari Degutade\f + \fr 4:16 \fq Oena Apari Deguta \ft awa Judah embomainda deguta kotopu. Awamanemi deguta ainde, buro dodo oena apeite God dasiga edo esitera (Exodus 20:8-10). Iji boroko, deguta ‘Saturday’ awa awamaneda Oena Apari Deguta.\f* maundo totorisina, edo imo ove ajigaintedo erorisina. \v 17 Edo peroveta Isaiah da ove gaiari awa embomi ainde pietero kupusina. Edo awa paraugedo ge gaiari eiwa tapusina: \q1 \v 18 “\sc BADARI\sc* na avigesira, \q2 mapa embomai rorae isisigaede, \q1 God da bino dave karigano gorote, \q2 awatedo, ainda Asisi nato yai isira. \q1 Ami na piesiri gumena, \q2 embomai avekave do buriya esiri itera, \q1 awamane gao ano dubodave borote, \q2 edo embomai bundarida awa ge karigano \q1 gido udegari borote, \q2 edo jisiguba ari awamane ano \q1 yai berari gorote, \q2 edo embo nenei gisijijiegarimi memesi bajinabé​ ​pisido era awa, \q1 nanemi ano udegari borote; \q2 \v 19 edo nanemi \sc BADARI\sc* da tonembari duberi \q1 borokobé gumbira awa, \q2 karigano gorote.”\x - \xo 4:19 \xt Isaiah 61:1-2\x* \p \v 20 Ango edo ove gaiari awa ruvedo tekago buro embode piedo imo dodo anumbesisina. Edo embomai berari benunu oro doda ami ge tari gain jisini esitera. \v 21 Edo Yesu awamanede ge tari tuturo esisina, “Iji boroko bé emi God da ge gaiari ajigeteno ingewa, awa bé eira.” \p \v 22 Edo awamane berari Yesu da ge gavi ainda beda idegeteira awa gido mina tara eite korebé esitera. Edo awamanemi sitera, “Eiwa tepo Joseph da mai, ata nongo edo ge engo siri?” \p \v 23 Ango tetero gido Yesu mi sisina, “Na gotena, inemane eniya ge eiwa namonde tawa, ‘Siwo Gao Ari Embo, imo akuta gao ewasi! Buro babain ro Kapenium nasida eteto bino ingera dá ango ito nasi topobé einda daedo ewasi gore!’”\f + \fr 4:23 \ft Eniya ge eiwa, ‘Siwo Gao Ari Embo’ awa Yesu, edo ‘imomane akuta’ awa ainda nasi tutu embomai. Buro babain Yesu mi embomai nasi neneinda awa embo matu esisina, awa dá ango embomai ainda nasi tutu awamane embo arate, jipapa esitera. Awamane imo awa bé God da Avigari Embo ango ari gain jipapa esitera.\f* \p \v 24 Edo ami tedo sisina, “Awara! Ge ro boroko imondemane tena, eiwa giwo! Peroveta awa ainda nasi topobéda embomi imo tou ari tao ae. \v 25 Ata ge arapada imondemane tena, eiwa giwo! Eutu rori jiwae Israel doda isiretera peroveta Elijah da ijide. Iji angode God mi utu engiregesiri, duberi tamonde (3) edo kariga 6 wa wotae, beji iji bajinabé Israel yai berarida arapu esisina. \v 26 Awarata, iji angode God mi Elijah awa embo berarida yai piae, ata eutu rorida nasi saka Zerepasi da isima eira ainda yai pipisisina. Zerepasi awa Saidoni nasi aikae edo daedo eutu awa Judah eutu ae.\x - \xo 4:26 \xt 1 Kings 17:1-16\x* \v 27 Edo embo jiwae ginimi tutupegari Israel doda isiretera, peroveta Elisha da ijide. Awarata, Elisha awamane berari gao ae. Ata da bé Siria embo Naaman, awa akuta gao esiri kaviyegesisina. Daedo embo awa Judah embo ae.”\x - \xo 4:27 \xt 2 Kings 5:1-14\x* \p \v 28 Ango tesiri gido embomai berari benunu oroda sinigambaribé Yesu da yai esitera. \v 29 Edo awamane erido Yesu dumundo kundo nasi arapada idegesitera. Ainda edo awamanemi embo awa gisijido nasi pamoda jiari isira ainda visido daninida maunsitera, augaro dedewada wotarate. \v 30 Ata embo awa doiedo kundo mauntero awamaneda toropuda dodo taigedo eve maunsisina. \s1 Yesu ge okain asisi beyaede tesiri kera edo idegedo maunsisina. \r (Mark 1:21-28) \p \v 31 Ango edo Yesu Kapenium nasi bajinada wotedo maunsisina, yai Galili doda. Edo Oena Apari Degutade awamane atopaposisina. \v 32 Embo ainda geda awara tari isira, awatedo, embomaimi ainda atopatari gido korebé esitera. \p \v 33 Iji angode awa benunu oro doda embo da (1), asisi beyae\f + \fr 4:33 \fq asisi beyae \ft awa embo betarida asisi ae. Awamane awa Satan da anelamane. Iji matu God mi anelamane berari esisina (Kolosi 1:16). Ainda amboda, anela bajina dao Satan mi God da ge jinjisina (Isaiah 14:12-15). Iji ainde imo God da ge jindesiri anelamane nenei Satan ambo ambo esitera (Amboda Idegaina 12:3-4). Iji boroko, Satan ae ainda anelamane demi embomai udumboro God da ge jindedo Satan da jipapa ambo ambo edo era.\f* doda itari, ami aoro ikanade gatedo sisina, \v 34 “Eei! Imo namondekare ro ain esi, Yesu Nasaret Embo? Imo nakare dedo sitain gumbesita? Na gotena, imo awa God da Embo Kotopu!” \p \v 35 Ata Yesu mi ge okain ainde sisina, “Ge do! Idegedo mambu!” Edo bineimi\f + \fr 4:35 \fq binei \ft awa asisi beyaeda dao nei.\f* embo awa embomainda doda augesiri duriri dodo idegesisina, ainde kambo piae. \p \v 36 Idegesiri gido awamane berarimi kore bajina edo mina tara eite sitera, “Ge eiwa tena! Embo emi ainda awara tari de goroba demi ge okain asisi bebegaede siri kera edo idegedo mauntera!” \v 37 Edo embomaimi Yesu buro ro esira ainda bino awa kundo maundo nasi nenei demonda itera berari ainda karigetero arapu esisina. \s1 Yesu embo jiwaebé gao esisina. \r (Matthew 8:14-17; Mark 1:29-34) \p \v 38 Ango edo imo erido benunu oroda awa idegedo maundo Simon da mandoda totorisina. Edo Simon da imbosi karu dademo bajinabé bureite isiri awamanemi Yesu mi eutu awa kondade arate tetero gosisina. \v 39 Awatedo, imo maundo ainda besi demonda petedo karu dademode ge okain tesiri karu itae esiri eutu awa boraebé erido awamane sima esisina. \p \v 40 Edo iji wowoteiri turo ainde embomai berari aimi awamaneda otatawo karu neindekainde bari awa Yesu da yai kundo guputera. Etero gido karu embomai da da berari awa ami ipa tamonda pipiteite gao euri kaviyegedo esitera. \v 41 Edo daedo Yesu mi binei embomai jiwaeda doda itera, awamanede ge okain teuri dodo idegeteite aorogatedo tedo esitera, “Imo awa Keriso, God da Mai bé!” Edo awamane matu gositera imo awa Keriso, awatedo Yesu mi dowae binei embo ainde ge tae. \s1 Yesu dengoro baiari Galili ainda piedo esisina. \r (Matthew 4:23-25; Mark 1:35-39) \p \v 42 Ango edo sipo taragae isiri imo erido idegedo yai damodamoda maunsisina. Esiri gido embomai jiwaebémi imo kakowa ero jiriri taputera. Edo awamanemi imo yai neinda mamburekae engiregari ge tedo esitera. \v 43 Ata Yesu mi awamanede sisina, “Na bino dave awa embomai nasi neneinda daedo karigano gara awa, God mi gundo embomai berari butuda gisijiaina. Aindabé, God mi na buro awa anate piesiri gumena awatedo.” \v 44 Edo imo Judah embomainda benunu oro neneinda maundo dengoro baiari piedo esisina, yai Galili doda. \c 5 \s1 Yesu ainda ambodani tuturoda dao sisina. \r (Matthew 4:18-22; Mark 1:16-20) \p \v 1 Ango edo iji da (1) Yesu Genesaret Ubutu\f + \fr 5:1 \fq Genesaret Ubutu \ft awa Galili Ubutu da dao nei.\f* bengida petedo isiri embo jisi da God da ge tari ingain mina mita eite gundo imo doitera. \v 2 Ango etero gido Yesu jisi piedo ma tote (2) papoda itero gosisina, ata wo iro ari embobo awa ma dodo awamaneda monga teieite itera. \v 3 Edo Yesu Simon da mada visido, embo ami ainda ma gaigari sakabé kena idegarate tedogosisina. Ango esiri imo anumbedo embo jisijisi awa atopaposisina. \p \v 4 Edo imo ge tedo itae edo awa Simon de sisina, “Ma daveyo un ugonubéda idegari monga itomane nenei dowawo wotari wo barave.” \p \v 5 Ango tesiri Simon mi mina sisina, “Badarari, nakare buro okain muyae borerebé ero jirira, ainda wo da ji bae. Atako, inemi ge ango teta, awatedo, na monga da (1) dowano wotaina.” \p \v 6 Ango tedo monga dotero wotedo wo jiwaebé ekesiri, awamaneda monga tuturo edo denjisina. \v 7 Ango esiri gido buro otatawo ma neinda awa gundo kondade orote, ipami wagaiya doritera. Ango edo gundo kondade edo ma tote (2)da wo sirero beda edo, aikae kununumbari tao esisina. \p \v 8 Edo Simon Peter wasiri awa gido Yesu da doda baongo dadari edo sisina, “Badari, eve mambu! Na jimbo beyae embo.”\fig |alt="Simon confesses he is sinful man" src="WA03819b.tif" size="col" ref="Luke 5:8" \fig* \v 9 Ango sisina aindabé, embo awa ae embo nenei berari aindeda wo buritera awa gido korebakore esitera. \v 10 Edo James ae John de, Zebedee da mamai, mina bari dá ango buritera. Awamane awa Simon da buro otatawo. \p Edo Yesu mi Simon de sisina, “Adu eote! Imo boroko tuturo edo embomai budo ata.” \v 11 Ango tesiri awamane ma tote (2) papoda dumbero visiri, rorae berari ainda dodo imo ambo ambo esitera. \s1 Yesu embo ginimi tutupegari awa gao esisina. \r (Matthew 8:1-4; Mark 1:40-45) \p \v 12 Ango edo iji da (1) Yesu maundo nasi bajina da (1) ainda isiri embo ginimi tutupegari ami gido gundo doda durudo kondade arate tedogosisina, “Badari, imo jipapa edo gido, na eyo kaviyegane!” \p \v 13 Ango tesiri Yesu ipa ududugedo embo awa tujijieite sisina, “Een, na jipapa ena. Kaviyege!” Boraebé, embo ainda gini itae esiri kaviyegesisina. \p \v 14 Edo Yesu mi embo ainde ge okain bé sisina, “Embo neneinde imo eteno kaviyegeteta awa teote! Ata, pirisida yai mambuyo, imo udugedo gare. Edo kaviyegeteta ango tari gido, embo berari goteiaro, ategari rorou piate, da Moses mi Aodarida sisina ango.”\x - \xo 5:14 \xt Leviticus 14:1-32\x* \p \v 15 Awarata, Yesu mi karu embo esiri kaviyegesira ainda bino awa yairi toiri esiri gido embo jisijisi gundo dada esitera, ainda ge ingain edo awamane karude awa ami gao ari kaviyegain. \v 16 Ata imo akuta iji jiwae idegedo yai damodamoda maundo God da yai benunu tedo esisina. \s1 Yesu embo ipatai ambari gao esisina. \r (Matthew 9:1-8; Mark 2:1-12) \p \v 17 Ango edo deguta da (1)de Yesu mi embomai atopapoteiri Parasi mane\f + \fr 5:17 \fq Parasi mane \ft awa Judah embomainda gebé ari jisi bajina Israel doda itora. Awamanemi God da Aodari gisi Moses da yai pipisisina awa dave edo gido ambo ambo edo esitera. Ata, awamane aribari neneinde ge okain neneinde daedo ainda tamonda pisido embomainde atopasido esitera.\f* ae Aodarida atopapasigari\f + \fr 5:17 \fq Aodarida atopapasigari \ft awa embobo God mi Aodari Moses de pipisisina awa Judah embomai atopasido esitera. Awamaneda burobé awa Moses da ove gaiari ipa da (5) (Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, edo Deuteronomy) awa atopasido esitera.\f* de yai ainda daedo anumbesitera. Edo awamane Galili da edo Judea da ainda nasi berarida, edo Jerusalem daedo, idegedo guputera. Edo Badari mi Yesu da yai ainda goroba matu pipisisina, awatedo, iji ainde karu embomai awa gao ari tao. \v 18 Awara giyo, embomai neneimi embo ipatai ambari besida durari awa bundedo Yesu da yai kundo torain begata kakowa esitera. \v 19 Edo embomai jiwaebé doregesitera, edo embo awa kundo torari tao ae. Awatedo, embo awa kundo mando tada visido sitoro awa teugedo besida durari isiri dambu darari toropuda pietero wowosisina, Yesu da doda.\fig |alt="Men prepare to lower paralytic through the roof" src="WA03824b.tif" size="col" ref="Luke 5:19" \fig* \p \v 20 Edo awamaneda gebé ari goteite Yesu mi ainde sisina, “Otawo, jimbo ito kotembedo doteno itae esira.” \p \v 21 Edo Aodarida atopapasigari ae Parasi mane demi awamane akuta tedogari mina tara esitera, “Embo eiwa aimi ge engo siri? God da dao tedojijireira. God imo akuta awa emboda jimbo kotembedo dowari itae aride!” \p \v 22 Ata Yesu embomai ainda kotembari gido awamanede sisina, “Nongaintedo do itomaneda kotembari ango evi? \v 23 Embo einde, ‘Jimbo ito kotembedo doteno itae esira!’ tari awa gadaerita, ko ‘Erido ainto e!’ tari ri? \v 24 Nane itomane yai ano arapa ari gain eiwa, Embo da Mai\f + \fr 5:24 \fq Embo da Mai. \ft Yesu imo akuta dao eiwa jigamo edo esisina (Matthew 12:40; Mark 10:45; Luke 12:8; John 3:14). Ainda mokabé awa Yesu awa God da Avigari Embo. God mi Yesu butuda piesiri gupusina, awatedo, God da awara tari Yesu da yai daedo isira. Yesu awa embo enembo, edo imo awa daedo God. Yesu dao eiwawa Daniel da ove gaiari matu ainda awa budo jigamo edo esisina (Daniel 7:13-14).\f* da awara tari butu einda isira, embomainda jimbo kotembedo dowari itae aina.” Ango site embo ipatai ambaride sisina, “Nane imonde tena, Eri! Besi ito ji erari kundo mando itoda mambate.” \v 25 Edo embo awa burigibé embomainda doda erido besi imo durari isira awa, akuta jiri eriri kundo dodo ainda mandoda God dasiga eite maunsisina. \v 26 Ango esiri awamane berari korebakore edo God dasiga esitera. Edo do adu ari bajinabé gumbiri awamane akuta mina tara esitera, “Wasiri babain engo awa boroko idegesiri kaende gotera!” \s1 Yesu Levi dao sisina. \r (Matthew 9:9-13; Mark 2:13-17) \p \v 27 Edo ainda amboda, Yesu idegedo maundo tax kumbari embo dao Levi, ainda buro oro doda anumbedo isiri gosisina. Edo ainde sisina, “Na ambo ambo e!” \v 28 Edo Levi rorae berari dodo erido Yesu ambo ambo esisina. \p \v 29 Ango edo Levi mi bondo bajina ainda mandoda Yesu awa embo siya esisina. Edo tax kumbari embobo jiwaebé edo embo neneinde daedo bondo inain anumbesitera. \v 30 Judah emboda Aodarida atopapasigari ae Parasi mane demi ge guguma gaguma Yesu da ambodanide sitera, “Ro awa embo imomane tax kumbari embobode embo bebegaede daedo rorae indeite kupeite evi?” \p \v 31 Yesu mi awamanede mina sisina, “Embo karu itaemi siwo piari embo jipapa ae edo era, ata embo karude ami akuta. \v 32 Na embo wasiri dambu darari awa dao tain gumbae, ata embo bebegae dao tano awamaneda jimbo beyae dodo God da yai wareregorote.”\f + \fr 5:32 \ft Aodarida atopapasigari ae Parasi mane demi ge engo tedo era, “Nakare akuta awa ‘embo wasiri dambu darari’. Natokare yai jimbo itae!” Ata awamane daedo awa jimbo beyaede, God da jisida.\f* \s1 Embomi Yesu de veta arida tedogari pipisitera. \r (Matthew 9:14-17; Mark 2:18-22) \p \v 33 Ango edo embomaimi gundo Yesu de tedogositera, “Ro awa embo John da ambodani iji jiwae veta edo benunu tedo era, edo daedo Parasi mane ango edo era, ata ito ambodani rorae injido kundo eri?” \p \v 34 Ango tetero Yesu mi mina sisina, “Inemane ango awo jimbari tutu isiari ainda embotopo indari indae tepo mambarita? \v 35 Ata deguta ainde jimbari tutu awamaneda yai awa kundo mamaina; deguta angode awamane veta ara.” \p \v 36 Yesu mi daedo awamanede eniya ge eiwa sisina, “Embo da aimi gongo tekada jibigi kundo gongo matu kerari awa gaiari tao ae. Ango aina awa jibigi tekami gongo matu awa dumbari keraina, edo gongo jibigi teka awa ae matu de mi tega tega ari tao ae. \v 37 Edo embo da aimi dongo gama teka awa sigi aintomi ari ainda ainto mamatuda gerigari tao ae. Ango aina awa dongo gama tekami ainto mamatu awa dumbari kekerigedo beyae aro gama butuda dodegaina. \v 38 Ata dongo gama teka awa sigi aintomi ari tetekada gerigaro, rorae tote (2) matawa dave itara. \v 39 Edo embo da aimi dongo gama matu awa injido dongo gama teka awa boraebé udo ari tao ae; aindabé embomi sira awa, ‘Gama matu awa davebé dave.’”\f + \fr 5:39 \ft Eniya ge einda moka awa: Embomaimi atopatari matu awamaneda ewowo gawowoda awa Yesu da atopatari tekade daedo baige ari tao ae.\f* \c 6 \s1 Oena Apari Degutade Yesu da ambodanimi wheat oen totokumbedo injitera. \r (Matthew 12:1-8; Mark 2:23-28) \p \v 1 Ango edo duberi teka tuturoda pura da (1) itae esiri pura neinda Oena Apari Degutade Yesu ae ainda ambodani de wheat buro begata barida maunsitera.\f + \fr 6:1 \ft Iji ainde Judah embomainda duberi tuturo evina awa kariga dao ‘Nisan’. Edo kariga Nisan ami kariga March ae April deda mina dadawa evina (Exodus 12:1-2).\f* Edo ainda ambodanimi wheat oen awa totokumbedo ipami dateite injido esitera. \v 2 Awa gido Parasi maneda neneimi awamanede sitera, “Ro awa embo imomane ge okain awa Oena Apari Deguta de detewo erigeteiri?”\f + \fr 6:2 \ft Moses da ge okainda tari isira awa embomaimi awamaneda nembuda wheat ipami kundo indara, ata petomi kapainyae (Deuteronomy 23:25). Ata Parasi maneda ge okain teteka awa Oena Apari Degutade wheat buroda kumbari berari awa engiregesitera.\f* \p \v 3 \x - \xo 6:3 \xt 1 Samuel 21:6\x*Ata Yesu mi awamanede mina sisina, “Imomane David mi nongo esisina awa, bé ajigedo gaeta iji angode imo beji mina budo ae ainda embobo de? \v 4 \x - \xo 6:4 \xt Leviticus 24:9\x*Ami God da oroda torido bread God da jisida piari awa kundo injisina. Edo daedo nenei ainda embobode pipisisina. Ata ge okainda tari isira awa pirisi manemi akuta indorote.”\f + \fr 6:4 \ft Yesu da geda moka einda awa iji matu ainde David bread injido ainda embobode piesiri injitera, imo ae embobo de awa jimbo beyae ae. Awatedo, Yesu da ambodani awa jimbo beyae ae.\f* \v 5 Yesu mi awamanede sisina, “Na, Embo da Mai, awa daedo Oena Apari Deguta ainda Badari. Nanemi buro ro embomi Oena Apari Deguta de era awa, awara tana.” \s1 Oena Apari Degutade Yesu mi embo ipa ambari gao esisina. \r (Matthew 12:9-14; Mark 3:1-6) \p \v 6 Ango edo Yesu Oena Apari Deguta neinde Judah embomainda benunu oroda maundo torido atopaposisina. Edo embo da (1) ainda isira, ainda ipa be awa ambari. \v 7 Edo Aodarida atopapasigari ae Parasi mane demi imo jijimbesitera, Oena Apari Degutade embo ari kaviyegainita awa gain. Ango ari gido Yesu de bekumba ge jirain. \v 8 Ata Yesu awamaneda kotembari awa goteite, embo ipa ambari ainde sisina, “Eriyo visido petate!” Ango tesiri embo awa erido visido toropuda peposisina. \p \v 9 Ango edo Yesu mi awamanede sisina, “Na tedogari da (1) imondemane piana. “Oena Apari Degutade awara ari buro ro orote tari isiri, dave aririta, beyae ari ri? Emboda wasiri toregarita, dari betari ri?” \p \v 10 Edo imo embo berari awa jisimi udugedo gido embo ipa ambari ainde sisina, “Ipa ito ududuge!” Ango tesiri ami kera edo ainda ipa ududugesiri dave esisina, ipa nei ango. \v 11 Ata awamane sinigambarimi do ato ae esiri Yesu de nongo ari awa akuta mina tara esitera. \s1 Yesu mi ainda embobo 12 nombo ‘piari aimbari embobo’ sisina. \r (Matthew 10:1-4; Mark 3:13-19) \p \v 12 Iji angode Yesu idegedo pejida benunu tain maunsisina. Edo muyae ainde awa God de benunu siri jijirisina. \v 13 Edo sipo atesiri imo ainda ambodani dao tesiri ainda yai guputera. Ainda edo ami awamaneda doda embobo 12 geredo nombo ‘piari aimbari embobo’ pipisisina: \v 14 Simon (ainda dao Peter pipisisina) ae ainda nameji Andrew de; James ae John de; Philip ae Bartholomew de; \v 15 Matthew ae Thomas de; Alphaeus da mai James ae Simon (ainda dao nei Zelot\f + \fr 6:15 \fq Zelot \ft da moka tote (2) isira. Awatedo, Ove Kotopu da atopatari neneimi kotembedo era awa, ‘Zelot’ awa God da ge kera ari embo, ata nenei kotembedo era, ‘Zelot’ awa Rome da gisijijiegari awa jipapa ae ari embo.\f* tedo esitera) ainde; \v 16 Judas awa James neinda mai ae Judas Iscariot de, embo emi awa amboda otawo betarate ge jiraina. \s1 Yesu embomai jisi bajina gao esisina. \r (Matthew 4:23-25) \p \v 17 Ango edo imo ae awamane de daedo wotedo yai ududugarida imo peposisina. Edo ainda ambodani jisi da awa ae embomai jisi bajina de doregesitera. Awamane yai berari Judea doda, edo Jerusalem da, edo nasi ewa doda, Taia ae Saidoni de, ami Yesu da ge ingido karu neindekainde edo itari awa kaviyegain guputera. \v 18 Edo daedo avekave asisi bebegaemi bundari awa gundo udegari budo esitera. \v 19 Edo embo berari doregesitera ami imo tujiain edo esitera, aindabé, embo ainda goroba idegeteira ami embo berari kaviyegetera awatedo. \s1 Yesu mi ambodanide dubodave ari ae dubovevera ari deda ge sisina. \r (Matthew 5:1-12) \p \v 20 Ango edo Yesu jisi ambodani kena edo sisina: \q1 “Aindabé imomane rorae isisigae itewa, God da gisijiari\f + \fr 6:20 \fq God da gisijiari \ft da moka tote (2) awa: 1) Edo gido embo da (1)mi Tonembari Embo, Yesu, ategedo baina, God mi embo awa gisijiaina. 2) Iji amboda, Yesu tekago butuda gundo embomai berari butuda gisijido aina.\f* awa imomane topo. \q2 Awatedo, dubodave awa itomane. \q1 \v 21 Aindabé imomane boroko beji itewa, God mi imondemane rorae piari injido inono awa. \q2 Awatedo, dubodave awa itomane. \q1 Aindabé imomane boroko mamato eite ji tewa, imomane amboda iro jirawa. \q2 Awatedo, dubodave awa itomane. \q1 \v 22 Aindabé, imomane na, Embo da Mai awa, ambo ambo edo ewa, dubodave awa itomane, iji angode, \q2 embomi imondemane sinigambari ara, \q2 edo imomane jipapa ae ara, \q2 edo imondemane ge butara, edo imomane ajiregedo​ ​dao itomaneda ge bebegae tara. \q1 \v 23 Iji ainde, yawa eite kekapunya ewo, \q2 aindabé, God mi itomane tau bajinabé utuda​ ​siya esira isira, \q2 edo aindabé awamaneda apipiyemi wasiri dá ango peroveta maneda yai edo esitera, awatedo. \b \q1 \v 24 “Ata imomane gaiapa jiwaede itewa, itomane rorae davegave matu bewa. \q2 Awatedo, do ari itomane yai. \q1 \v 25 Imomane rorae injido inono etewa,​ ​amboda beji mina bawa. \q2 Awatedo, do ari itomane yai. \q1 Imomane iro ge boroko site itewa,​ ​amboda mamato eite ji tawa. \q2 Awatedo, do ari itomane yai. \q1 \v 26 Edo iji ainde embomai berarimi imomane dasiga edo era, do ari itomane yai, \q2 aindabé, awamaneda apipiyemi peroveta mane pitawa\f + \fr 6:26 \fq peroveta mane pitawa \ft awa embomai God da bino onjigarida karigedo era ango tedo esitera, ata awamaneda ge akuta awa karigeteite embomai udumbedo esitera.\f*​ ​ango dasiga edo esitera, awatedo. \s1 Itomane gitopo embobo dubobudo ewo. \r (Matthew 5:38-48) \p \v 27 “Ata nane imomane aimi ge goteite itewa ainde tena: Itomane gitopo embobo dubobudo ewo. Edo aimi imondemane sinigambari edo era, ainde wasiri davemi edo ewo. \v 28 Embomai aimi imondemane begá piedo era, God de tedogiwo, awamane ao ari piedo are. Edo aimi imondemane ge tepotapo tedo era, awamane embo benunu tedo ewo. \v 29 Imo embo aimi opoda dari gido, wareregeyo, opo neinda daedo dare. Edo embo aimi ito dademo ombari jiari gido, ito ombaribé awa daedo kokumbeyo bare. \v 30 Edo embo aimi ito yai rorae ro atega edo eira awa, pieyo budo are. Edo embo neimi rorae ito awa ainda topo kumbari gido awa, tekago piarate tedo eote. \v 31 Edo wasiri ro imomane jipapa edo ewa ango embomi imondemane edo ara, kariwa ango awa inemane awamanede edo ewo. \p \v 32 “Awarata, embomai aimi imomane dubobudo era awa akuta dubobudo ewa, ro awa embo imomane dasiga ari? Aindabé, wasiri bebegae ari embobomi embo nenei dá ango dubobudo era. \v 33 Edo daedo, embomai aimi imondemane wasiri dave edo era, awamanede akuta wasiri dave edo ewa, ro awa embo imomane dasiga ari? Aindabé, wasiri bebegae ari embobomi embo neneinde dá ango wasiri dave edo era. \v 34 Edo imomane ganu embo neneinde akuta piawo jigamo edo mina piorote kotembedo ewa, ro awa embo imomane dasiga ari? Aindabé, wasiri bebegae ari embobomi embo bebegae neneinde ganu pisido era, awamanemi tega inonoda piaro bara ango kotembedo era. \v 35 Awarata, gitopo embo itomane dubobudo ewo, edo awamanede wasiri dave edo ewo. Edo awamanede ganu piedo tekago piaro bain kotembeove. Ango edo itomane tau dugabé bawa, edo God Ikanebé Ikane ainda mamai awa. Aindabé, embo ainda dave ari embo do okain de jivere embobo deda yai piedo eira. \v 36 Awatedo, embo berari do ewo dá ango Mamo itomane embo berari do edo eira. \s1 Embo nei katove. \r (Matthew 7:1-6) \p \v 37 “Embo nei katove dowo, edo God mi imomane katae doware. Embo nei bekumba eove, edo God mi imomane bekumba ae doware. Embo nei kotembedo dowo, edo God mi imomane kotembedo doware. \v 38 Imomane embo neinde kando piedo ewo, imondemane pisido ara, awatedo. Embomaimi imondemane kando mina piain era, kariwa awa tega davebé siraro beda ari dodedo wotaina. Aindabé, tega ro inemane embo neneinde jigamo edo ewa, dá ango God mi imondemane jigamo edo aina.” \p \v 39 Edo Yesu mi awamanede eniya ge sisina: “Embo jisiguba arimi jisiguba ari nei gisijiaini ta? Ango aina awa, awamane tote (2) matawa maundo koturoda durara. \v 40 Daedo, ambodanimi awamaneda atopatari daginegari tao ae. Ata, awamane berari giu atopasidogogo ara, ami awa awamaneda atopataride daedo tega inono ara. \p \v 41 “Edo ro awa embo imo onyeye saka ito namejida jisida isira awa gido tesi, ata ikuta bajina jisi ikaitoda isira awa gae esi? \v 42 Edo nongo edo ine nameji itode tesi, ‘Nameji, do! Onyeye saka jisi itoda awa pusigane,’ edo iji dá ainde, imo akuta ikuta bajina jisi itoda awa gari tao ae? Imo aodari pisido ambo ambo ae embo! Gisibé, ikuta bajina jisi itoda kundo augeyo. Ango eteta ami, imo yai dave goteite ito namejida jisida onyeye saka awa pusigata. \s1 Ni berarida be ekedo era ami awamaneda kariwa arapa edo eira. \r (Matthew 7:15-20; Matthew 12:33-37) \p \v 43 “Edo daedo, ni davemi be beyae ekari tao ae, edo ni beyaemi be dave ekari tao ae. \v 44 Edo ni berarida be ekedo era ami awamaneda kariwa emboda yai arapa edo eira. Embomi ni dunga be awa danegayanida bari tao ae, ko dongo pasiporo be awa benomada bari tao ae. \v 45 Embo davemi ainda doda rorae dave woru ari isira awa pieuri idegedo eira. Edo embo beyaemi ainda doda rorae beyae woru ari isira awa pieuri idegedo eira. Aindabé, emboda doda rorae ro beda ari isira awa ainda bemi tedo eira. \s1 Embo tote (2) mando evekara esitera. \r (Matthew 7:24-29) \p \v 46 “Ro awa embo inemane namonde, ‘Badari, Badari,’ tewa, ata nane ro awate tena, awa ae evi? \v 47 Embo aimi nato yaida gundo, nato ge ingido kera edo eira awa, ainda kariwa piano gawa. \v 48 Awa kariwa engo, embo da (1)mi mando ain eite dasivi uro ugonubé banga tamonda duredo dadorisina. Edo wa desiri un duga uwasi gogorade gundo mandoda dorisina. Ata mandoda dasivi banga tamonda matu dadorisina, awatedo, mando jipae. \v 49 Ata embo aimi nato ge ingido kera ae edo eira, awa engo embo da (1)mi mando butu popoda esisina, ainda dasivi okain ae. Awatedo, un duga uwasi gogorade gundo mando awa desiri boraebé dudurisina. Edo un mi desiri sitedo usibesibé esisina.” \c 7 \s1 Yesu mi itoroda gisijiarida gebé ari bajina gido karigesisina. \r (Matthew 8:5-13) \p \v 1 Iji angode Yesu mi embomainde ge berari karigesiri ingitera, ainda amboda, imo overegedo maundo Kapenium nasida totorisina. \v 2 Edo itoroda gisijiari\f + \fr 7:2 \fq itoroda gisijiari \ft awa Rome da duduno ari emboboda badari. Embo awa Rome da duduno ari embobo ajigari 100 sima edo esisina.\f* yai ainda isima edo esisina. Edo ainda buro embo ami buro dave euri dapadedo esisina awa, karu esisina, betari aikae. \v 3 Ango esiri gisijiarimi Yesu da gumbari bino ingido Judah embomainda orobeda kopuru mamai ainda yai piesiri maunsitera, ainde tedogaro gundo embo awa ari kaviyegarate. \v 4 Edo awamane gundo Yesu da yai ategabé domi eite sitera, “Gisijiari eiwa dave mai! Nakare embo awa kondade atate jipapa era. \v 5 Embo awa kaenato embomai dubobudo eira, edo ami akuta nakare kondade esiri benunu oro gaputera.” \v 6 Ango tetero gido Yesu awamanede daedo maunsisina. \p Edo imo matu maundo mando atutumbeteiri itoroda gisijiarimi otatawo piedo ge engo torote sisina, “Badari, kotembari jiwae eote, aindabé, na davera mi imo nato mandoda gumbesiko. \v 7 Edo na awa embo dave ae kotembetena. Awatedo, inemi gemi tato buro embo nato kaviyegare. \v 8 Aindabé, na badari natomi gisijido eira, edo ainda ge teuri kera edo ena. Edo daedo, itoro embobo nato tuda itera. Awatedo, nane embo da (1)de, ‘Mambu,’ tano mamaina. Edo embo neinde ‘Gumbu,’ tano gumaina. Edo nato buro embode ‘Buro eiwa e,’ tano buro awa aina. Na gotena, imo awa daedo badari. Awatedo, tepo ge teyo nato buro embo kaviyegare,” ango sisina. \p \v 9 Iji ainde Yesu ge awa ingido korebé edo, wareregedo embo jisi da imo ambo ambo era awamande sisina, “Nane imondemane tena, Israel embomai berarida yai, gebé ari bajina engo nato yaida da ji itae!” \v 10 Edo embobo gisijiarimi piesiri maunsitera, awamane overegedo mandoda gundo buro embo karu ari awa matu kaviyegedo isiri taputera. \s1 Yesu mi eutu rori da (1) ainda mai betarida jiri erorisina. \p \v 11 Ango edo sipo neinde Yesu nasi Nain ainda maunsisina, edo ainda ambodani jiwaede, embo jisi bajina awamanededa. \v 12 Edo imo maundo nasi guwa gaiari ainda manguro be atutumbesiri embomai idegeteite betari tamo bundedo kundo guputera, goiari yaida mamaintedo. Edo embo betari awa eutu rori da (1) ainda mai dakaimabé. Awatedo, nasi embomai jisi da eutu ainde daedo idegesitera. \v 13 Ango ero gido Badari mi eutu rori awa gido do esisina. Edo ainde sisina, “Ji teote.” \p \v 14 Yesu mi ango site imo aikae gundo kakate tujijisina. Ango esiri embobo kakate amboka ari ainto era, awamane dapitera. Edo ami sisina, “Singa nato, nane imonde tena, eriyo!”\fig |alt="Raising widows son" src="WA03822b.tif" size="col" ref="Luke 7:14" \fig* \v 15 Ango tesiri embo betari awa erido anumbedo tuturo edo ge sisina. Edo Yesu mi mai awa ainda aide tekago pipisisina. \p \v 16 Edo do adu ari bajinabé embomai berarida yai gumbiri God dasiga eite sitera, “Peroveta duga kaenato doda yerigesira,” edo “God ainda embomai etega edo kondade esira.” \v 17 Edo Yesu buro ro esira, ainda bino awa yai Judea doda edo nasi demonda jiari berari ainda arapu esisina. \s1 John Bapataito Ari Embo, ambodani tote (2) piesiri Yesu da yai maunsitera. \r (Matthew 11:2-19) \p \v 18 Ainda edo John da ambodanimi Yesu buro ro berari edo eira awa ainde tetero gosisina. \v 19 Awatedo, John ambodani tote (2) dao tesiri gumbero awamane Yesu da yai piedo, ge engo tewo sisina, “Imo awa Embo God mi piari gumaina sisina, ami gumbesita? Ko nakare embo nei gain eite sima ari?” \p \v 20 Ango tesiri awamane maundo embo ainda yai ge engo sitera, “John Bapataito Ari Embo mi nakare ito yaida piesiri gumbera. Ami imonde ge engo torote tesira, ‘Imo awa Embo God mi piari gumaina sisina, ami gumbesita? Ko nakare embo nei gain eite sima ari?’” \p \v 21 Iji dá ainde Yesu embomai jiwae karu amburo ari edo memeside gao esiri kaviyegesitera. Daedo ami asisi bebegae embomainda doda awa ondesiri idegesitera, edo embo jiwae jisiguba ari esiri dave esitera. \v 22 Awatedo, Yesu mi awamanede mina sisina, “Maundo John de tewo gare ro inemanemi jisimi gido, edo dengoromi ingewa. Embomai jisiguba ari awa yai gotera, baoro bundari erido ainto era, ginimi tutupegari kaviyegetera, dengoro dundari ge yavi ingera, betari awa erido wasiri burera, edo mapa embomai, awamane God da bino dave ingera. \v 23 God mi embo awa ao aina, aimi ainda gebé ari nato yaida dowae.” \p \v 24 Ainda amboda, John da bino piari embo dodo mambero Yesu mi embomai jisijisi doregesitera ainde tuturo edo John da ge sisina: \p “Imomane abu damodamoda maunsitewa awa; rorae ro gain esitevi? Embo do buraude ango opema bisimi doreiri maundo gundo eira awa gain esitevita? Ango ae! \v 25 Ata rorae ro gain idegedo maundo esitevi? Embo ombarijiari virarae tamoda piari awa gain ta? Ango ae! Embomai giropagiro ari edo itari kumbari davebé dave ango awa daotegeregarida oromandoda isima edo era. \v 26 Ata rorae ro gain idegedo maundo esitevi? Peroveta rita? Gebé, nane imondemane tena. Edo embo awa peroveta tepo ae. \v 27 Edo John eiwa gumaina, matu perovetami gagurisina awa engo: \q1 ‘Giyo, na bino piari embo piano gisi maundo, \q2 ito begata gatedo dave aina.’\x - \xo 7:27 \xt Malachi 3:1\x* \m \v 28 Nane imondemane tena, peroveta nenei berari eutumi engitera ainda doda, peroveta John Bapataito Ari Embo ango da ji itae. Awarata, emboda jisida embo awa dao itae ami God da gisijiari awa domi bureira gido John da derobé awa ami daginegari isira.” \p \v 29 (Aindabé awamaneda jimbo bebegae dodo God da yai wareregedo John da bapataito ari matu buritera, iji ainde embomai berari Yesu da ge awa ingitera, tax kumbari embobo daedo, awamanemi sitera, “God da begata awa dambu darari.” \v 30 Ata, Parasi mane ae Aodarida jirogari embobo\f + \fr 7:30 \fq Aodarida jirogari embobo \ft awa Judah embomainda embo babain. Awamane God da Aodari awa gidogogo ari ami sima dave edo eora. Edo awamaneda nenei awa daedo Parasi mane. ‘Aodari’ da moka awa ge berari God mi Moses de piesiri gagurisina. Awatedo, Judah embomaimi ove gaiari ipa da (5): Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, edo Deuteronomy awa, dao ‘Aodari’ tedo esitera.\f* demi God da jipapa ajiregesitera, awatedo, John da bapataito ari bae doturitera.) \p \v 31 Ango edo Yesu mi sisina, “Imomane embomai iji einda itewa, itomane kariwa nongo tani? \v 32 Imomane awa kariwa engo mamai babaingaemi nasi arapada anumbedo isite dao mina tara edo era engo: \q1 “‘Nakare itomane sino jivetera, \q2 ata imomane ya urae; \q1 Nakare imondemane do ari ya tetera, \q2 ata imomane ji tae.’ \m \v 33 Imomane awa kariwa dá ango, aindabé, John Bapataito Ari Embo, ami bread ae waini de indae gupusina, edo inemane tewa, ‘Embo awa bineinde isira.’ \v 34 Edo Embo da Mai indari ae unde indeite gumbiri inemane tewa, ‘Giu, embo owa rorae indari pu inge edo waini jiwae injido dutari, tax kumbari embobo ae embo bebegae awamanede otawo edo eira!’ \v 35 Awarata, God da dubogari awa ainda maiunjibéda yai arapa aina, edo awamanemi gara awa wasiri dambu darari.” \s1 Yesu mi eutu beyae da (1) ainda jimbo kotembedo doturisina. \p \v 36 Edo Parasi embo dao Simon mi Yesu ainde daedo turo indari indarate jipusina. Awatedo, imo maundo Simon da mandoda torido indari inaintedo anumbesisina. \v 37 Iji ainde nasi ainda eutu da (1), jimbo beyaede isinesina ami, Yesu awa Parasi da mandoda anumbedo indari inaina, ainda bino ingisina. Awatedo, imo sigi alebasita\f + \fr 7:37 \fq alebasita \ft awa ganuma gadae davebé, tamo ove ainya de nonda de (ainda dao nei ‘onyx’). Iji matuda yai Egypt ainda maundo oriedo esitera. Sigi alebasita ganumami ari awa mina bajinabé piedo bari rorae.\f* un muno davebé davede kundo gupusina. \v 38 Edo eutu ami maundo atutumbedo Yesu da gunda pepoteite ji sisina. Ango eiri tuturo edo ainda jijiu kepukapu wotedo Yesu da tai tatapu esisina. Edo eutu awa baongo dadari edo ainda kopuru tumi Yesu da tai gaigesisina. Edo imo ainda tai munegeteite un muno davebé davedemi ainda taida dodegeteiri bimbegesisina. \p \v 39 Ata iji angode Parasi mi Yesu gumbarate matu jipusina ami iwata ango awa gido, imo akuta sisina, “Embo eiwa peroveta bé gido, eutu owa nomi ainda tai tujijieiri awa gaina, edo nongo isima eiri awa gae esira. Eutu awa jimbo beyae eutu da (1).” \p \v 40 Yesu, embo ainda kotembari matu gido ainde sisina, “Simon, na ge da (1) imonde tain jipapa ena.” \p Ango tesiri Simon mi sisina, “Atopatari, tewasi gane!” \p \v 41 Ango edo Yesu mi ainde sisina, “Embo tote (2)mi embo gaiapadeda yai kondade ari ganu tedogositera. Ango tetero embo neinde ganu 500 piedo, neinde ganu 50 pipisisina.\f + \fr 7:41 \ft Ganu da da, da tega awa emboda tau edo gido imo deguta da (1) ganu buro aina.\f* \v 42 Ainda amboda, embo tote (2) ganu jigamo esitera awa, ainda mina ganu tutude piari tao ae esitera. Edo ganu tutumi awamande sisina, ‘Dubovevera eove! Imomane nanemi kotembedo doturena!’ Awatedo, Simon te gane. Embo tote (2) einda da (1) nondawa embo ganu tutude dubobari bajinabé bajina piaini?” \p \v 43 Edo Simon mi mina sisina, “Na kotembetena awa embo ave ganu 500 jigamo esiri ganu tutumi kotembedo doturisina awa.” \p Edo Yesu mi sisina, “Awa gebé berari kotembeteta.” \p \v 44 Yesu ge ango tedo wareregedo eutu awa goteite Simon de sisina, “Imo eutu einda wasiri gesi? Iji ainde na ito mandoda torena, imo kaenato ewowo gawowoda wasiri ambo ambo edo nato tai teiari un piae doteta. Ata eutu emi ainda jijiumi nato tai teiedo ainda kopuru tumi gaigesira. \v 45 Imo na ‘Oro!’ site tanjido munegae. Ata eutu emi na gundo torena, edo gundo iji einde, tai nato awa matawa munegeteiri jirira. \v 46 Imo nato kopuruda ni ‘olive’ gama dodae, ata eutu emi un muno davebé davedemi tai natoda dodegeteiri bimbegesira. \v 47 Awatedo, nane imonde tena, eutu einda dubobari bajinabé iwata esira emi karigesira, ainda jimbo bebegae jiwaebé awa matu kotembedo dosiri itae esira. Ata embo anda jimbo saka God mi kotembedo dosira, awa God da yai dubobari saka piaina.” \p \v 48 Edo Yesu mi eutu ainde ge engo sisina, “Ito jimbo bebegae kotembedo doteno itae esira.” \p \v 49 Ango tesiri embomai nenei ainde daedo indari indero jiriri, tuturo edo akuta mina tara esitera, “Embo eiwa averi? Imo embo neinda jimbo daedo kotembedo dowari taorita?” \p \v 50 Ata Yesu mi eutu ainde ge engo sisina, “Ito gebé ari nato yai pieteta ami, God mi jimbo bebegae itoda imo tonembesira. Awara, God da bégada mambuyo!” \c 8 \s1 Eutumai jiwae Yesu kondade edo esitera. \p \v 1 Ango edo ainda amboda, Yesu maundo nasi babainde babaingaede da da torido idegedo eite dengoro baiari pipiteite God da gisijiarida bino dave karigeteite pepeta esisina, ae ainda embobo 12\f + \fr 8:1 \fq ainda embobo 12. \ft Guriki ge einda awa ajigari \ft \+bd 12\+bd* akuta. Awarata ainda moka awa Yesu da ambodani 12 o Yesu da piari aimbari embobo 12. Luke 6:13 daedo giwo.\f* ainde daedo. \v 2 Edo eutumai nenei ae Yesu de daedo maunsitera. Iji gisi awa ami awamane da da asisi bebegaemi bundari awa ge tesiri udegari buritera, edo nenei karu neindekainde gao esiri kaviyegesitera. Eutu nei awa Mary, nasi Magadala da eutu. Awa Yesu mi binei 7 ainda doda itari awa ondesiri idegesitera. \v 3 Edo eutu nei awa Joanna, Chuza da aro. Ainda iu awa Daotari Herod\f + \fr 8:3 \fq Daotari Herod \ft da daobé awa Herod Antipas.\f* da oromandoda gisijiari. Edo eutu nei awa Susanna. Eiwamane ae eutumai nenei jiwaedemi Yesu ae ainda embobode, awamaneda gaiapami kondade edo esitera. \s1 Yesu eniya ge butu gavida budo ami atopaposisina. \r (Matthew 13:1-23; Mark 4:1-20) \p \v 4 Ango edo embomai jisi bajina doregesitera. Edo iji ainde awamane nasi evekara jiwae da da ami Yesu da yai gumbero, ami eniya ge eiwa awamanede sisina: \v 5 “Embo da (1) mi ainda rorae vero purara piain kundo maunsisina. Edo purara pipiteiri vero nenei begata beda duduritera. Awa embomi gundo maundo eite taimi patero beyae esiri nimi wotedo injitera. \v 6 Edo nenei banga tamonda duduritera. Edo yai ainda butu tatapu itae, awatedo, erido mumuya esitera. \v 7 Vero nenei kurere teoroda duduritera, edo kurerede daedo erido ami ipuda engetero ginene esitera. \v 8 Edo vero nenei butu daveda duduritera. Awa erido be jiwaebé, 100 ango, esitera.” \p Yesu eniya ge awa tedo, amboda ge ikanade tedo sisina, “Ingiwo! Imomane ge ro tena awa bé gain edo gawa!” \p \v 9 Ainda amboda, ambodanimi ainde tedogositera, “Eniya ge teteta ainda mokabé rori?” \p \v 10 Ango tetero Yesu mi sisina, “Imomane God da gisijiarida gebé onjigari awa ano arapa ari gawa. Ata nanemi owamaneda yai eniya gemi akuta tana. Awatedo, \q1 ‘Nato buro gara, ata ainda mokabé mana gara; \q2 Nato ge ingara, ata ainda atopatari mana arapa ari gara.’\x - \xo 8:10 \xt Isaiah 6:9\x* \p \v 11 “Awara, eniya geda mokabé awa evire: Vero awa God da ge ango. \v 12 Edo vero begata beda duduritera awa engo embomai ge awa ingido doda pisido era. Ata awamaneda gebé ari God da yai piaro ami awamane toregeurekae, Binei gupeite ge awamaneda doda awa beono edo kundo maundo eira. \v 13 Edo vero banga tamonda duduritera awa engo embomai ge awa ingido do yawade budo era. Ata ge awamaneda doda besinya piae, awamane iji tupo God gebé edo era. Ata iji angode bawari gumburi awamaneda gebé ari dodo taigedo era. \v 14 Edo vero kurere teoroda duduritera awa engo embomai ge awa ingido ainto eiworo kotembari jiwaemi do buriya ari, gaiapade ain, edo tamopisida jipapa ain arimi pasiuri awamane be dave ekae edo era. \v 15 Ata vero butu daveda piesiri duduritera awa engo embomai ge awa ingido do davebé davede ge awa jido takimbedo era, awa tataimbarimi be dave ekedo era. \s1 Yesu eniya ge keimo parara piarida budo ami atopaposisina. \r (Mark 4:21-25) \p \v 16 “Edo daedo embo aimi keimo ijimbedo ou kuwoda piari tao ae o awari tenemba dutuda piari tao ae. Ata ainda petari yaida pieuri ami parara pisido eira, edo embo gundo mandoda totoreite parara awa gorote. \v 17 Aindabé, rorae ro onjigarida itari awa kundo arapada piaina. Edo rorae ro apuregari itari awa pirigari arapa aina. \v 18 Awatedo, ge nato ro ingevi awa jidogogo ewo! Aindabé, embo aimi ge awa do davebé davede jido takimaina awa God mi kondade edo gari teka piaina. Ata embo aimi ‘Ge awa bainyae. Na matu gari!’ ango kotembeteira, awa saka ro ainda yai isira awa dodo baina.” \s1 Ainkaimi God da ge kera edo era awa Yesu da ai ae nanonameji de. \r (Matthew 12:46-50; Mark 3:31-35) \p \v 19 Iji angode, Yesu da ai ae nanonameji de embo awa gaintedo guputera. Ata embo jisi da itera, awatedo, torido tambari tao ae. \v 20 Ango etero gido embo neneimi ainde sitera, “Ito ai ae nanonameji de awa arapada petetera isite imo gain jipapa era.” \p \v 21 Ata ango tetero Yesu mi mina sisina, “Nato ai ae nanonameji de awa eiwamane ainkaimi God da ge ingido kera edo era.” \s1 Yesu ge okain bisi ae kakawa de tesiri ainda ge kera edo​ ​damodamo esitera. \r (Matthew 8:23-27; Mark 4:35-41) \p \v 22 Ango edo deguta da (1)de Yesu ae ainda ambodani de un ma doda visido ami awamanede sisina, “Puwo! Kaende ubutu kupo neinda tembore. Ango tesiri awamane ma gaigedo tembari tuturo esitera. \v 23 Ata iji ainde awamane tepero embo awa durudo jitao ausina. Edo burigibé bisibubura bajina wotedo ubutu desiri ma utoro vivisiri awamane bouga bajinabé buritera. \p \v 24 Edo awamane gundo imo audedo sitera, “Badarari, Badarari, kaen betain era!” \p Ango tetero Yesu erido petedo ge okain bisi ae kakawa de tesiri, awamaneda wasiri dandedo damodamo etero ubutu binono dorisina. \v 25 Ata ami awamanede sisina, “Itomane gebé ari embo anda yai pipitevi?” \p Edo awamane adu edo korebé edo akuta ge mina tara esitera, “Embo eiwa averi? Ine ge okain bisi ae kakawa de siri ainda ge kera era!” \s1 Yesu embo bineimi bundari awa gao esisina. \r (Matthew 8:28-34; Mark 5:1-20) \p \v 26 Ainda amboda awamane temundo yai Gadareni ainda maunsitera Galili ubutu kupo neinda. \v 27 Iji angode Yesu ma dodo tai butuda piesiri, embo da (1) nasi bajinada edo gupusina ami Yesu tapusina. Iji riboribé embo ainda doda binei isima edo esitera. Edo embo awa gongosini itae, ko ainda mandoda itae, ata goiari yaida isima edo esisina. \v 28-29 Iji ainde embo awa Yesu gido aorogatedo ainda taida dudurisina. Edo Yesu mi asisi beyae ainda doda awa idegarate tesiri ami aoro ikanade gatedo sisina, “Yesu, God Ikane bé Ikaneda Mai, imo namonde ro ain jipapa esi? Imo benunu tena, na dedo sitote!” (Iji jiwae bineimi embo awa dedo dumundo esisina. Awatedo, embobomi asi okain aurimi ari\f + \fr 8:28-29 \fq asi okain aurimi ari \ft da moka English geda awa \ft \+it chain(s)\+it*.\f* ami ainda ipatai bundedo sima edo esitera. Ata embo awa asi okain aurimi ari jiuri kapeuri bineimi gisijido abu taoteda kundo maundo esisina.)\fig |alt="Jesus tells demon to leave Legion" src="CN01710B.TIF" size="col" ref="Luke 8:28-29" \fig* \p \v 30 Edo Yesu mi tedogosisina, “Dao ito averi?” \p Edo ami mina sisina, “Jisi Da”, aindabé, binei jiwaebé embo ainda doda torari itera, awatedo. \v 31 Ango edo bineimi Yesu de benunu tedo dowae esitera, ami ge okain tari awamane God da rirowa bari yai ugonuda mamborekae. \p \v 32 Edo iji dá ainde pumane jisi da peji tembada rorae indeite isiretera. Awatedo, bineimi Yesu de benunu tedo dowae esitera, “Nakare awara ato maundo pumaneda doda torore.” Edo ami awara sisina. \v 33 Ango tesiri binei emboda doda awa dodo idedegedo maundo pumaneda doda totoritera. Edo pumane jisi da adujinanga edo tumundo maundo dedewada wotedo un ubutuda dadagumbedo un injido bebetegesitera. \p \v 34 Iji angode pu sima ari embobomi wasiri ro idegesira awa gido adu tumundo maunsitera. Edo bino awa nasi bajinada edo indari kumbari urari nasida karigetero gositera. \v 35 Ango etero embomai idegedo wasiri nongo esiri teri awa jisimi gain maunsitera. Edo awamane Yesu da yai gundo embo binei matu dodo idegetera awa taputera. Embo awa ombarijiari ari Yesu da taida anumbedo kotembari dave bureite isiri gido adu esitera. \v 36 Edo embobo avekave wasiri awa gositera ami daedo Yesu mi nongo esiri embo bineimi bundari awa kaviyegesiri awa embo teteka gumbera awamanede tetero gositera. \v 37 Ango edo embomai berari yai Gadareni doda adu ari bajinabé buritera. Awatedo, awamanemi Yesu yai neinda mambarate sitera. \p Ango tetero gido imo ma doda visido overegedo mamain esisina. \v 38 Edo embo binei doda idegesitera, ami Yesu de benunu tedo dowae esisina, “Imonde daedo mamanita?” \p Ata Yesu mi embo awa pipiteite sisina, \v 39 “Dodo egenembedo orobe itoda mambuyo! Edo awamane teyo goré, God mi wasiri babain ro imo embo esira awa!” Edo embo awa dodo maundo nasi bajinada doda embomai berari ainda itera awamanede Yesu mi wasiri babain ro imo embo esiri awa karigesimene maunsisina. \s1 Yesu mi gagara betari tesiri erorisina edo eutu karude gao esisina. \r (Matthew 9:18-26; Mark 5:21-43) \p \v 40 Awatedo, iji angode Yesu overegedo tembiri embo jisi da berari imo gain sima ero jijirisina, ami dubodavede oro site buritera. \v 41-42 Ango ero embo da (1) gupusina, ainda dao awa Jairus. Awa Judah embomainda benunu oroda badarari. Aindabé, ainda gagara dakaima, duberi 12 ango, awa betain eiri, ami gundo Yesu da taida durudo ainda mandoda gumbarate benunu tedo dowae esisina. \p Ango edo Yesu ainto eiri embomai jisijisimi doiedo daedo maunsitera. \v 43 Edo eutu da (1) awa karu ororo bureite duberi 12 doturisina. Ami iji matawa siwo gao ari emboda yai, aro kaviyegain ganu kundo gundo maundo esisina. Ata karu kaviyegae, ainda ganu itae pipisisina. \v 44 Eutu awa Yesu da gunda maundo ainda ombari riborida begisi tujijisina. Ango esiri boraebé ainda ororo jingesisina. \p \v 45 Edo Yesu mi sisina, “Aimi na tujiri?” \p Awamane berarimi, “Na gae gi!” sitera. \p Edo Peter ae embobo neneindemi sitera, “Badarari, embomai jisijisi tapitapi era ami imo papotera. Ango ero imo ‘Aimi na tujiri?’ teta!” \p \v 46 Ata Yesu mi sisina, “Nato goroba idegeteiri mina bena, awatedo, embo da (1)mi na tujira.” \p \v 47 Ango tesiri eutu awa onjigari tao ae awa gido, do periperi eite gundo ainda doda durudo ainde karigesisina, embomai berarida jisida ro embo imo Yesu tujiri edo nongo edo kaviyegari boraebé biri. \v 48 Edo Yesu mi eutu ainde sisina, “Gagara nato, adu eote ta goroba buyo! Gebé ari itomi eteno kaviyegeteta. Awara, bégade mambuyo!” \p \v 49 Edo imo matawa ge site isiri embo da (1) awa badarari Jairus da mandoda edo gundo ainde sisina, “Ito gagara itae esira. Awatedo, Atopatari dowato mando itoda gumbure.” \p \v 50 Ata Yesu ge awa ingido Jairus de sisina, “Adu eote! Tepo da (1), na gebé eyo! Gagara ito kaviyegare.” \p \v 51 Ango edo Yesu Jairus da mandoda gundo embo nenei tororekae sisina. Ata Peter ae John de James de edo gagarada aimamo de akuta kundo totorisina. \v 52 Edo embomai berari gagara awa embo jinda buira eite ji sitera. Ango ero Yesu mi sisina, “Ji teove! Gagara awa betae, ata tepo jitao aveira.” \p \v 53 Edo awamanemi gagara matu betesira awa gositera, awatedo, Yesu tedojijiritera. \v 54 Ata embo ami tesiri awamane berari arapada idegetero gagara ainda ipada jido sisina, “Gagara naka, eriyo!” \v 55 Edo ainda asisi tekago gumbiri gagara awa burigibé erorisina. Ango esiri Yesu mi sisina, “Gagara eiwa rorae piewo indare!” \v 56 Edo ainda aimamo bé korebakore esitera, ata awamanede sisina, “Wasiri ro eteno gewa, eiwa embo neneinde teove!” \c 9 \s1 Yesu mi ainda embobo 12 piesiri idegesitera. \r (Matthew 10:5-15; Mark 6:7-13) \p \v 1 Ainda amboda, Yesu ainda embobo 12 de dao tesiri gundo doregetero awamaneda yai goroba ari de awara tari de pipisisina, binei ondaro idegorote edo karu neindekainde gao aro kaviyegorote. \v 2 Ango edo awamane piesiri maunsitera, God da gisijiarida bino embomainde karigorote, edo karu egeregari aro kaviyegorote. \v 3 Edo awamanede sisina, “Itomane pepetada ipa tepo mambuwo! Ketu bainyae, pepeta kaita bainyae, indari bainyae, edo ganu bainyae! Edo daedo ombari tote (2) tote (2) omainyae! \v 4 Edo imomane maundo nasi nonda torawo embo aimi mando da da imomane baro gido ainda isite buro itae edo idegewo. \v 5 Edo embomai ainkaimi imomane ategedo bae aro gido, nasi awa dodo idegeteite itomane taida konipo awa ainda denden ewo wotare. Ango awo God mi awamaneda yai rirowa piaina ainda kariwa awa arapa gore.” \v 6 Ango tesiri awamane taigedo maunsitera. Edo nasi tegerida awamanemi bino dave karigeteite yai berari etega eite karu embomai gao eiworo kaviyegedo esitera. \s1 Daotari Herod mi tesiri John Bapataito Ari Emboda dubo kapisina. \r (Matthew 14:1-12; Mark 6:14-29) \p \v 7-8 Ango edo yai Galili da daotari, Herod\f + \fr 9:7-8 \fq Herod \ft da daobé awa Herod Antipas.\f* mi, buro ro berari Yesu mi edo eira awa ingisina. Edo embo neneimi, “John Bapataito Ari Embo betarida edo erira,” ango tera, edo neneimi, “Elijah tenda idegesira,” tero, neneimi awa, “Peroveta mamatu ainda da (1)mi tekago erira,” ango sitera. Awatedo, imo anana edo esisina. \v 9 Ango tero gido Herod mi sisina, “Nane teteno John da dubo matu kapitara. Ata, embo awa aimi buro ango eiri teri?” Ango tedo embo awa edo gido jisimi gain edo esisina. \s1 Yesu mi embobo 5,000 unjisina. \r (Matthew 14:13-21; Mark 6:30-44; John 6:1-14) \p \v 10 Edo Yesu da piari aimbari embobo tenda egenembedo gundo buro ro berari awamanemi esitera awa, Yesu de tetero gosisina. Ango etero ami awamane akuta kundo idegedo yai damodamoda, nasi dao Besaida kena, maunsisina. \v 11 Ata iji ainde embomai jisijisi ainda mambari bino ingido imo ambo ambo esitera. Awatedo, imo awamane ategedo budo, God da gisijiarida ge site, embomai karu mina burera awa gao edo esisina. \p \v 12 Edo iji tuturo edo wowoteiri ainda embobo 12 mi ainda yai gundo sitera, “Yai kaena itera eiwa abubé. Awatedo, embomai ta pieyo maundo nasi babaingae edo buro bowada indari kakowa edo awari yai tamundo aworé.” \p \v 13 Ata Yesu mi awamanede sisina, “Inemane indari piewavi indore!” \p Edo awamanemi mina sitera, “Nakare indari jiwae itae, ata bread ipa da (5) edo un wo tote (2) awa akuta. Embomai berari einda indari awa nanekaremi maundo oriorote jipapa esita?” \v 14 (Embobo ajijigari 5,000 ango yai ainda doregesitera.) \p Edo Yesu mi ainda ambodanide sisina, “Embomai awa tewo doregedo 50 ango jisi tedo jisi tedo anunumbore.” \v 15 Edo ambodanimi tetero dá sisina ango, embomai berari anunumbesitera. \fig |alt="All we have is 5 loaves and two fish" src="cn01716B.tif" size="col" ref="Luke 9:15" \fig* \v 16 Ango etero Yesu mi bread ipa da (5) ae un wo tote (2) de awa kundo, jisi ikane utuda edo God da yai ategari piedo, engegegedo ambodanide pipiteiuri embo jisi dade piedo esitera. \v 17 Edo awamane berari rorae injido inonobé esitera. Edo indari itoto doturitera awa ambodanimi sirigedo kanjia berari 12 sirido buritera. \s1 Peter mi Yesu awa God da Avigari Embo karigesisina. \r (Matthew 16:13-20; Mark 8:27-30) \p \v 18 Edo iji da (1)de Yesu imo akuta isite God de benunu siri ambodani gundo ainde daedo dada esitera. Edo ami awamanede tedogosisina, “Teu gane! Embo jisijisimi na awa embo ave teri?” \p \v 19 Edo awamanemi mina sitera, “Imo awa John Bapataito Ari Embo, ata neneimi awa Elijah, edo neneimi tera awa, peroveta mamatu ainda da (1)mi tenda erira.” \p \v 20 Edo Yesu mi awamanede sisina, “Ata inemanemi na awa ave tevi?” \p Peter mi mina sisina, “Imo awa Keriso, God da Avigari Embo.” \s1 Yesu ainda betari ae erari de awa karigesisina. \r (Matthew 16:21-23; Mark 8:31-33) \p \v 21 Ango tesiri, Yesu awamanede aodari ge okain sisina, bino awa embo neneinde taro giworekae. \v 22 Edo daedo awamanede sisina, “Embo da Mai awa orobeda kopuru mamai ae pirisi babain\f + \fr 9:22 \fq pirisi babain \ft awa pirisi mane darigada doregarida dao. Awamane doda awa pirisida gisijiari bajina ae pirisida gisijiari bajina mamatu de pirisida orobeda embo babain neneinde.\f* de Aodarida atopapasigari demi memesi bouga jiwae ainda yai piara. Edo awamanemi embo awa ajiregedo daro betaina. Ata deguta tamonde (3) ainde awa God mi imo jiari eraina.” \s1 Yesu mi sisina, “Ito orega budo na ambo ambo eyo!” \r (Matthew 16:24-28; Mark 8:34—9:1) \p \v 23 Ango edo awamane beraride tedo sisina, “Imo aimi nato amboda purain edo gido imo akuta ruvegata, edo ito orega\f + \fr 9:23 \fq orega \ft awa inguta babain tote (2) oregedo jiari. Buriya embo awa orega ainda pioro duroro benomami ipatai deoro ingutada takimbeuri jioro erido petedo isite iji tote (2) ta tamonde (3) itae euri awamane bebetegedo esitera. Ata ge \ft \+bd orega\+bd* einda awa kariwa ge. Ainda moka awa memesi neindekainde awa Yesu da kera ari embomaimi kundo maundo ara, iji angode awamane Yesu da jipapa akuta ambo ambo edo era.\f* awa budo na ambo ambo eyo! \v 24 Imo aimi wasiri ikaito awa gisi piain ata gido awa dadoegata, ata imo wasiri ito na embo dadoegata gido awa, imo wasiri natopo itari bata. \v 25 Edo imo butuda gunaguguye berari bato ito arate eteta gido awa, imo akuta wasiri ito usibesi ata o ito wasiri natopo itari dadoegata, ango awa dave ae! \v 26 Imo embo aimi na ae, nato ge de awa embo mengata awa, na, Embo da Mai emi, dá ango imo embo mengana, iji nonde nato taogari akuta de gumana, ae nato Mamo de anela kokotopu de awamaneda goroba de parara de daedo. \v 27 Ata ge arapada imondemane tena, eiwa giwo! Embo nenei einda petetera itera awa, betainyae isiaro jirari God da gisijiari awa gara.” \s1 Yesu da tamo wareregedo kariwa eve esisina. \r (Matthew 17:1-13; Mark 9:2-13) \p \v 28 Ainda amboda ge awa tesiri gero, deguta 8 ango itae esiri, Yesu Peter ae John de James de kundo peji ikaneda benunu tain vivisisina. \v 29 Edo visido Yesu benunu siri ainda dombu kariwa eve esiri, ombarijiari parara eiri pipiriko arago esisina. \v 30-31 Ango eiri boraebé embo tote (2), Moses ae Elijah demi, awamaneda gorobade pararade idegedo Yesu de ge mina tara esitera. Awamane ge jijiritera awa, Yesu mi maundo Jerusalem ainda God da jipapa awa petugedo, butu eiwa dodo mamaina. \v 32 Edo Peter ae otatawo de jitao bougabé autera. Ata awamane bé jitao awae ango erido jisi gundedo Yesu da parara awa goteite embo tote (2) ainde daedo petedo itero gositera. \v 33 Edo embo tote (2) Yesu dodo taigetero Peter mi ainde sisina, “Badarari, dave awa nakare einda itera. Awatedo, bowa tamonde (3) ae etera, ito da (1), Mosesda da (1), edo Elijahda da (1),” (Ata embo ami ge nongo siri awa bé gae). \p \v 34 Peter ge awa site isiri poraga gundo apuregeteite awamane duga esisina. Edo awamane adu ero, iji dá ainde awamane poragada totoritera. \v 35 Edo ge yavi poragada engo gupusina, “Eiwa nato dubobari Mai. Ainda ge ingiwo!” \v 36 Edo ge yavi itae esiri awamane jisi piedo Yesu awa akuta gositera. Edo iji angode ro berari awamanemi gositera awa, embo neinde tae, ata awamaneda doda akuta doturitera. \s1 Yesu mai asisi beyaede gao esiri kaviyegesisina. \r (Matthew 17:14-21; Mark 9:14-29) \p \v 37 Ango edo deguta neinde awamane pejida edo wotetero embo jisi bajina Yesu taputera. \v 38 Edo burigibé embo da (1) doregari ainda dodami aorogatedo sisina, “Atopatari, aiya dotena! Nato mai dakaimabé awa evire. Awa do ewasi! \v 39 Giyo! Mai awa asisimi tanjiuri aoro beyae gatedo eira, edo imo jipeiuri be poro tugedo eira. Asisimi mai awa borae dodo taigaede, edo daedo dedo usibesi edo eira. \v 40 Awatedo, na gundo ito ambodanida yai benunu tetena, asisi awa ondaro idegarate, ata awamane ari tao ae.” \p \v 41 Ango tesiri, Yesu mi mina sisina, “O imomane gebé ari isisigaede bebegae! Na iji matu imondemane isite edo gundo iji boroko einde daedo, awarata inemane iji matawa na gebé aera! Awara, ito mai einda kundo gumbu!” \p \v 42 Edo mai awa ainda yai gupeiri bineimi kundo augesiri butuda duriri jipusina. Ata Yesu mi ge okain tesiri asisi beyae mai awa dodo idegesisina. Ango edo Yesu mai awa gao esiri kaviyegesiri ainda mamode tenda pipisisina. \v 43 Edo awamane berari God da goroba bajina awa gido korebé esitera. \s1 Yesu ainda betarida ge tekago karigesisina. \r (Matthew 17:22-23; Mark 9:30-32) \p Awarata, iji dá ainde embomai berarimi Yesu buro berari esira awa gido kore eite tedo darero, imo ainda ambodanide sisina, \v 44 “Ge eiwa bé ingido doda piedo kotembeteite isiwo! Embo da Mai awa gitopo emboda ipada piain bara.” \v 45 Ata imo ge ro tesira awa, awamaneda yai arapa ae, bé onjigesisina. Awatedo, awamane dave edo gae, edo daedo adu eite embo ainde tedogari piae doturitera. \s1 Ge baiove ta embo neneinde daedo buro ewo! \r (Matthew 18:1-5; Mark 9:33-40) \p \v 46 Edo ambodani akuta ge baitera, embo aimi embo bajinada dero baini. \v 47 Yesu, awamaneda kotembari doda awa goteite, mai saka gegenimbesiri piri ainda demonda piesiri peposisina. \v 48 Ango edo ami awamanede sisina, “Embo da aimi mai saka engo awa, dao natoda ategeteite bureira awa, imo na bureira. Edo embo da aimi na ategeteite bureira awa, embo na piesiri guputena, awa bureira. Embo aimi itomane doregari doda saka eira awa, God da jisida bajina aina.” \p \v 49 Edo ango tesiri John mi mina sisina, “Badarari, nakare embo neimi dao itoda bineimane ondeuri idegedo ero gotara. Aindabé embo awa kaenamonde iae, nanekaremi embo awa buro ango eurekae siutara.” \p \v 50 Ata Yesu mi ainde sisina, “Embo aimi kaenamonde gitopo ae awa kaenato embotopo. Awatedo, embo awa engiregeove!” \s1 Samaria embomaimi Tonembari Embo ajiregesitera. \p \v 51 Ango edo, God mi Yesu kundo utuda mamaina, ainda iji atutumbesiri gido, imo Jerusalem pepeta mamain bé kotembesisina. \v 52 Edo imo bino piari embo piesiri gisi maunsitera. Iji dá ainde awamane mauntero jiriri Samaria embomainda\f + \fr 9:52 \fq Samaria embomai. \ft Yesu da ijide, yai Samaria embomai awa ororo baige ari edo god evekara dasiga edo esitera. Awatedo, Judah embomai jiwae Samaria embomai jipapa ae edo esitera. Daedo, aindabé Samaria embomainda gebé ari awa Gerizim Peji akuta awa God da dasiga ari yai bé, edo Jerusalem awa ae, awatedo, iji ainde Judah embomaimi Samaria da yaida kautugedo temundo Jerusalem da maundo God dasiga ain eora awa, Samaria embomaimi awamane dave ategedo bae edo esitera.\f* nasida totoritera, Yesu da gumbari awa, siya baiya ain. \v 53 Ata, aindabé ainda kotembari bé awa, imo Jerusalem pepeta edo mamaina, awatedo, awamanemi embo awa ategedo bae esitera. \v 54 Edo ainda ambodani, James ae John de, wasiri awa gido awamanemi sitera, “Badari, nanekare niyao dao taro utuda edo wotedo awamane aware dá Elijah mi esisina ango?” \p \v 55 Ata ango tetero, Yesu wareregedo awamane isimbedo ge okain sisina, “Itomane kotembari, ainda mina piari egenembari awa imomane gae. \v 56 Embo da Mai awa, embo enemboda wasiri usibesi ain gumbae, ata awamane tonemain gupusina.” Ango tedo awamane dodo nasi neinda maunsitera. \s1 Yesu mi ainda ambodanimi imo nongo nongo ambo ambo ari​ ​awa atopaposisina. \r (Matthew 8:18-22) \p \v 57 Iji dá angode awamane begatada ainto edo maunteite embo da (1)mi Yesu de sisina, “Badari, imo yai indago mambata berari awa, na ambo ambo ana.” \p \v 58 Edo Yesu mi ainde ge mina sisina, “Abu sino, awamaneda awari banga to isira, edo ni waside, awamaneda awari ma isira, ata Embo da Mai, ainda awari mando topobé itae.” \p \v 59 Edo embo neinde sisina, “Na ambo ambo eyo!” \p Ata embo ami mina sisina, “Badari, gisibé awa na dowasi maundo nato mamo goiane.” \p \v 60 Yesu mi embo ainde mina sisina, “Doyo, betarimi awamaneda betari akuta goioré. Ata imo maundo God da gisijiari awa, yai berarida karigeyo!” \p \v 61 Edo embo neimi daedo sisina, “Badari, na imo ambo ambo ana. Ata gisi, na doyo, egenembedo maundo nato orobe ategane.” \p \v 62 Ata Yesu mi embo ainde sisina, “Embo da aimi ma daveite dodo wareregedo jisi gunda piaina awa, ma dambu darari mamainyae. Dá ango, embo aimi God da gisijiarida buro ain eite, dodo wareregedo jisi gunda piaina awa, ami buro awa ari tao ae.” \c 10 \s1 Yesu mi embo nenei, ajigari berari 70, piesiri maunsitera. \p \v 1 Edo ainda amboda, Badari mi embo nenei, ajigari berari 70, daedo avigedo tote tote piesiri maunsitera, nasi babain edo babaingae berari imo mamain eira, ainda. \v 2 Ango edo ami awamanede sisina, “Indari rorae jiwae buroda awa matu tari esira, ata rorae kumbari embomai indewae. Awatedo, Buro Tutu da yai benunu tewo, rorae kumbari embomai piari ainda buroda mambore. \v 3 Imomane idegedo mambuwo! Ata giwo! Na imomane wo sipuda mamai ango, abu sino gorobade itera ainda, pieteno mauntewa. \v 4 Pepeta kaita, ganu kapi, edo tai woru ango kundo mamainyae. Edo imomane embo begatada tuvedo daedo ge jirove! \p \v 5 “Edo imomane mando nonda torido gido, gisibé, ‘God da béga mando einda itare,’ ango tewo. \v 6 Edo mando ainda embo bégade isira gido, ategari awa baina. Ata itae gido, bégada ategari awa itomane yai tenda overegaina. \v 7 Aindabé buro embo awa ainda buro tau baina, mando dá ainda isite indari ae un de awamanemi piaro injiwo. Edo gundo maundo mando tegeri eove. \p \v 8 “Daedo, imomane nasi nonda totoreiawo ategedo baro gido, indari awamanemi siya edo piara awa injiwo. \v 9 Edo karu egeregari nasi ainda itera awa gao ewo. Edo awamanede engo tewo, ‘God da gisijiari itomane yai aikae gumbira.’ \v 10 Ata nasi nonda totoreiawo awamanemi imomane ategedo bae aro gido, idegedo maundo nasi doda petedo tewo gore, \v 11 ‘Imomane bino natokare ajiregetewa, awatedo, nanekaremi nasi itomaneda konipo tai natokareda tatakimbari awa itomane yai doratugedo dodo mambara.\f + \fr 10:11 \ft Ainda kariwa awa God mi nasi eiwa rirowa piaina.\f* Awarata, kotembewo, God da gisijiari itomane yai aikae gumbira!’ \v 12 Na imondemane tena, iji ainde God embomai berari kataina, rirowa awa emi nasi embomai ainkaimi ainda bino ajiregeterada yai piaina, awa Sodom nasida embo bebegaeda rirowa awa daginegaina. \p \v 13 “Do ari imomane Koraizin nasida itewa! Do ari imomane Besaida nasida itewa! Edo na nasi Taia ae Saidoni de ounda buro babain ae esitena, dá ango itomane yai esitena, awamanemi iji matubé dubovevera eite gongo sitoto ari omundo aewa kopuruda piedo awamaneda jimbo bebegae dodo God da yai wareregae esitera. \v 14 Awarata, katari ijide, God mi rirowa Taia ae Saidoni de piari bara, dá ango imondemane daginegedo piaina. \v 15 Edo imomane Kapenium nasida isima ewa ami nasi itomaneda dao ikanebé jiewo viviteira. Ata, God mi imomane kundo piari wotawa bebetegarida sima ari yai\f + \fr 10:15 \fq bebetegarida sima ari yai \ft da dao nei awa ‘Hades’ edo ainda kupo awa tote (2). Kupo da (1) awa betari embomai beyaeda asisida rirowa bari yai. Kupo nei awa betari embomai daveda asisida oena apari yai davebé dave. Yesu da betedo erari gisida, ‘Hades’ awa bebetegari embo berarida asisida sima ari yai (Luke 16:19-31).\f* ainda.” \p \v 16 Ango tedo Yesu mi ainda ambodanide sisina, “Embo da aimi ge itomane ingido kera eira awa, na kera eira. Embo da aimi imomane ajiregeteira awa, na ajiregeteira. Edo embo aimi na ajiregeteira awa, God mi na piesiri guputena, awa ajiregeteira.” \p \v 17 Ainda amboda, embobo 70 piesiri maunsitera awa, tekago overegedo yawa eite gundo sitera, “Badari, nanekaremi dao itoda ge okain bineinde siworo awamanemi kera edo etera!” \p \v 18 Ango tetero ine ambodanide mina sisina, “Na Satan durudo piripiri ari ango utuda edo wotesiri gena. \v 19 Ge eiwa tano giwo! Na awara tari imondemane pipitena. Imomane jimbago ae mai vekemba deda tamonda taimi pasido datedo mambawa. Edo gitopo emboda goroba berari awa inemane daginegawa. Edo rorae da nomi imomane kambo piainyae. \v 20 Awarata, asisi bebegae ge itomane kera edo etera, awa gido yawa eove! Ata, God mi dao itomane utuda gaiesira, awa embo yawa ewo!” \p \v 21 Iji dá angode Yesu awa Asisi Kotopu da yawa ari ami sirido beda esiri engo sisina, “Mamo, utu ae butu deda Badari, imo dasiga ena, aindabé, gebé eiwa inemi embobo dubogaride edo jirogarideda yai arapa ae bui eteta awa, maiunjida yai arapa eteto gera awatedo. Gebé, Mamo, jipapa ito dave engo idegarate siteta awa dá ango eteta.” \p \v 22 Edo ami ambodanida yai wareregedo sisina, “Roviravi berari awa nato Mamo mi namonde pipisisina. Na awa Mamo da Mai, ata embo da aimi Mai awa embo averi awa bé gae. Da (1) bé Mamo mi akuta goteira. Edo embo da aimi Mamo awa embo averi awa bé gae. Da (1) bé nane, Mai mi akuta gotena. Edo nane, Mai mi awa, jipapa edo gido, embo neneinda yai ano arapa ari Mamo awa embo averi awa bé gara.” \p \v 23 Ainda amboda, imo wareregedo ainda ambodanide akuta sisina, “God da ao ari itomane yai isira, imomane ainkaimi buro babain ro awa jisimi gido etewa awa gewa. \v 24 Na ge eiwa imondemane tano giwo! Iji matuda peroveta mane ae daotari jiwae demi rorae ro inemanemi gotewa awa, gain jipapa edo esitera, ata gae. Edo daedo, ge ro inemanemi ingewa awa, ingain jipapa edo esitera, ata ingae.” \s1 Samaria Embo ainda nembu kondade esisina. \p \v 25 Edo iji neinde Aodarida jirogari embo da ami gundo Yesu bavedogain jipapa edo tedogosisina, “Atopatari, na buro ro edo wasiri natopo itari bani?” \p \v 26 Ango tesiri Yesu mi ainde sisina, “Aodarida\f + \fr 10:26 \fq Aodari \ft da moka einda awa ge berari God mi Moses de piesiri gagurisina. Awatedo, Judah embomaimi ove gaiari ipa da (5): Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, edo Deuteronomy awa, dao ‘Aodari’ tedo esitera.\f* gaguritera ainda, ro tari isiri? Imo ajigedo nongo kotembedo esi?” \p \v 27 Ango tesiri embo ami mina sisina, “\sc BADARI\sc*, ito God awa, dubobudo eyo do ito berarimi, wasiri ito berarimi, goroba ito berarimi edo kotembari ito berarimi.’\x - \xo 10:27 \xt Deuteronomy 6:5\x* Edo ‘nembu ito awa dubobudo eyo dá imo akuta dubobudo eta ango.’”\x - \xo 10:27 \xt Leviticus 19:18\x* \p \v 28 Edo Yesu mi ainde sisina, “Imo gebé berari teteta. Awatedo, buro ango edo awa, imo wasiri natopo itari bata.” \p \v 29 Ata Aodarida jirogari embo ainda dao torain jipapa eite gido, Yesu de sisina, “Awara, ata nembu nato awa embo averi?” \p \v 30 Edo Yesu mi eniya ge budo embo ainde sisina, “Embo da (1)mi Jerusalem edo Jeriko nasida wotedo maunteiri jivere embobomi boraebé idegedo begata engiregedo ainda roviravi itae buritera. Edo embo awa usibesibé detero durudo betain eiri dodo maunsitera. \v 31 Iji angode pirisi da (1) begata awa udugedo wotedo gupeite embo awa gido jimbebedo kupo neinda maunsisina. \v 32 Ainda amboda, Levi embo\f + \fr 10:32 \fq Levi embo \ft awa embo Levi da ewowo edo gumbari. Iji matubé ounde, God mi Levi da ewowo avigesisina, awamanemi ainda pirisi mane kondade edo God da bowa edo oro kotopu bajinada roviravi sima dave orote (Numbers 3:1-13; I Chronicles 23:27-32).\f* daedo begatada ainda wotedo gundo embo awa gido jimbebedo kupo neinda maunsisina. \v 33 Ata Samaria embo da (1) begatada ainda pepeta edo gupeiri jiriri gundo, embo durari isira, ainda idegedo, embo awa gido do esisina. \v 34 Ango edo imo maundo embo ainda kamboda ni ‘olive’ gama ae waini demi siwo edo gongomi bunjisina. Edo embo awa jiri eriri osinembedo ainda wo topobéda piedo kundo maundo dederi oroda torido, embo awa ainda piedo sima esisina.\fig |alt="Good Samaritan" src="WA03863b.tif" size="col" ref="Luke 10:34" \fig* \v 35 Edo sipo neinde imo dodo mamain eite ganu inono\f + \fr 10:35 \fq ganu inono \ft da tega awa dá ango embo da (1)da tau edo gido imo deguta tote (2) buro aina. Yesu da iji ounde ganuda tega angomi dederi oroda awari yai kariga tote (2) oriari tao.\f* kundo maundo dederi oroda mamode piedo sisina, ‘Embo eiwa sima dave eyo. Edo iji nonde na tekago egenembedo, ganu nandogo inemi embo ainda yai jigamo ain eta, ainda mina imonde piana.’” \p \v 36 Yesu eniya ge jirari itae edo embo ainde sisina, “Awatedo, imo kotembeteta awa rori? Embo tamonde (3) einda doda, embo beono embobomi doritera, ainda nembubé awa averi?” \p \v 37 Edo Aodarida jirogari embomi sisina, “Embo da aimi embo nei kondade esisina awa.” \p Ango tesiri Yesu mi ainde mina sisina, “Awara mambuyo! Imo dá ango ate.” \s1 Yesu, Martha ae Mary de etega esisina. \p \v 38 Ango edo awamane pepeta eite mauntero Yesu nasi da (1) ainda toriri eutu dao Martha mi imo ategedo ainda mandoda burisina. \v 39 Edo Martha da dao, Mary awa, daedo gundo Yesu da taida anumbedo ainda ge ingisina. \v 40 Ata Martha mi indari siya baiya buro bajinabé esisina, ami do buriya esiri imo punte Yesu de sisina, “Badari, dao natomi na kondade ae dosiri buro bajinabé na akuta ena. Awa gotesi? Awatedo, ine tewasi pumango na kondade are!” \p \v 41 Yesu mi ainde sisina, “Martha, Martha, ito buro jiwae eiri, daro daro eite do buriya eiri teta. \v 42 Ata rorae da (1) bé da (1) awa inono; awawa ge nato ingari. Mary mi rorae davebé awa avigedo bureira, awa embomi teugari tao ae.” \c 11 \s1 Yesu mi ainda ambodani benunu nongo tari awa atopaposisina. \r (Matthew 6:5-15; 7:7-11) \p \v 1 Ango edo iji da (1)de Yesu God de benunu tedo itae eiri ainda ambodani da (1)mi yai ainda gundo sisina, “Badari, nakare benunu nongo nongo tari awa atopasiyo gore, dá John mi ainda ambodani atopaposisina ango.” \p \v 2 Ango tesiri ami awamanede sisina, “Iji nonde imomane benunu tain eite gido engo tewo: \q1 Mamo natokare, \q2 utuda isima edo eta awa, \q1 dao ito kotopu tou ore. \q2 Gisijiari ito\f + \fr 11:2 \fq Gisijiari ito \ft da moka tote (2) awa: 1) Edo gido embo da (1)mi Tonembari Embo, Yesu, ategedo baina, God mi embo awa gisijiaina. 2) Iji amboda, Yesu tekago butuda gundo embobo berari butuda gisijido aina.\f* doyo gumbare. \q1 Nakare jipapa ito butuda einda ore, \q2 dá utuda edo era ango. \q1 \v 3 Edo namondekare deguta da (1) dowae; \q2 indari jipapa edo era, awa piewasi. \q1 \v 4 Edo jimbo bebegae natokare kotembedo dowasi, \q2 aindabé, nakare dá ango embo neneimi jimbo beyae ro \q1 namondekare edo era, awa kotembedo dodo era, awatedo. \q2 Edo bawarida nakare kundo aimbote, \q1 ata embo beyaeda yai nakare toregewasi.” \p \v 5 Ango tedo Yesu mi awamanede sisina, “Edo imo embo da (1)mi muyae toropuda maundo ito otawoda mandoda edo audedo engo tae eteta, ‘Aiyaee otawo, na kondade edo ambe gigiwa tamonde (3) piae etesita? Mina amboda piana. \v 6 Aindabé, embotopo nato da (1) boroko pepeta edo gundo mando natoda torira, ata na indari itae, awatedo ito yai atega ena.’ \p \v 7 “Ango tato embo mando doda ami mina taina, ‘Doiyo tena! Manguro matu engiregetena, edo na ae mamai natode besida durera. Nane erido imonde indari piari tao ae.’ \v 8 Giwo, nane imondemane tena! Embo awa imo kondade ari jipapa ae, ata ami erido rorae imo jipapa eta, awa piaina. Aindabé imo awa ainda otawo, embo awa erido imonde rorae piainyae. Ata, imo do jinenegedo atega borere eteta, awatedo, ro berari imo jipapa eta awa piari bata. \p \v 9 “Awatedo, nanemi imondemane tena, jipapa itomane atega ewo, imondemane piari bave. Itomane jipapa awa gain ewo, edo tambave. Edo manguroda tatain jivewo, itomane yai manguro pirigare. \v 10 Aindabé, embo aimi God de atega edo eira awa, ainde pieuri budo eira. Edo embo aimi ainda jipapa ro God da yai gain edo, awa tamundo eira. Edo embo aimi God da manguroda tatain jivedo eira awa, God mi embo ainde manguro pirigaina. \p \v 11 “Edo imomane mamono itewa doregari einda doda, mai da (1)mi ainda mamode bread atega ari, ganuma piainita? O un wo atega ari, awa piae dodo ainde jimbago piainita? \v 12 O kokora mundu atega ari, awa piae dodo ainde mai vekemba piainita? \v 13 Awa dave ae. Imomane awa embo bebegae, ata imomane awa gari. Awatedo, kando dave mamai itomanede pisido ewa. Aindabé, itomane Mamo utuda ami embo beraride dave edo eira, awatedo, embo ainkaimi ainde atega edo era awa, awamanede Asisi Kotopu piari bara!” \s1 Yesu da gitopo embobomi imo awa asisi bebegaeda gisijiari sitera. \r (Matthew 12:22-30, 43-45; Mark 3:20-27) \p \v 14 Edo iji ainde embo da (1) bineimi bundari ge tae isinesina. Edo Yesu gundo binei awa ondesiri idegedo mambiri embo awa tuturo edo ge sisina. Ango esiri gido embomai jisijisi korebé esitera. \v 15 Ata embo doregesitera ainda doda neneimi sitera, “Embo awa Beelzebul\f + \fr 11:15 \fq Beelzebul \ft awa Satan da dao nei.\f* da buro embo. Edo Beelzebul awa bineimaneda gisijiari. Awatedo, ainda gorobami bineimane awa ondeiuri idegedo era.” \p \v 16 Edo embo neneimi God da awara tari Yesu da yai isirita awa gain jipapa esitera. Awatedo, awamanemi imo bavedogain tedo esitera, “Nakare kariwa utuda edo pieyo gore!” \p \v 17 Ata imo awamaneda kotembari goteira, awatedo sisina, “Edo nasi babain da (1) nomi akuta ainda embomai kupo avigari kupo avigari edo mina dara ara awa, boraebé nasi awa embo itae aina. Edo orobe da (1)mi akuta kupo avigari kupo avigari mina dara edo bebetegaro ainda orobeda dao itae aina. \v 18 Edo inemanemi nane Beelzebul da gorobami binei ondeiwono idegedo era, ango tewa. Awarata, Satan da buro embobomi akuta kupo avigari kupo avigari edo mina dara ara awa, nongo edo Satan da gisijiari petaini? \v 19 Ambodani itomane daedo binei ondoro idegedo era. Awa Beelzebul da gorobami buro ango edo erita? Ango ae! Awatedo, awamanemi ge ro inemane namonde tewa, awa ge pitawa ango taro gawa. \v 20 Ata, God da gorobami nane binei onono idegedo era. Awatedo, God da gisijiari itomane yai matu gumbira. \p \v 21 “Satan awa goroba embo ango. Ami ainda mando dariga awa gi ae bere de budo sima edo eira. Awatedo, ainda roviravi berari dave isima edo eira. \v 22 Ata, na awa embo nei goroba bajinade ango. Awatedo, iji nonde embo goroba bajinade ami gundo embo awa dedo ainda gi ae bere de, imo tumonda edo eira awa budo, roviravi berari ainde daedo embo neneinde kando aina. \p \v 23 “Edo imo embo aimi namonde daedo itae awa nato gitopo embo. Edo imo embo aimi namonde daedo embomai kundo doregae edo eira, ami eiuri awamane evekara edo era. \p \v 24 “Iji nonde asisi beyae emboda doda dodo idegedo eira, ami maundo yai paingarida tepeima oena apari yai kakowa edo aina. Edo yai ango tambae, awa engo taina, ‘Na overegedo nato mando matu dotena ainda mamana.’ \v 25 Ango edo imo overegedo gundo ainda mando matuda torido yai teka wadedo gindedo dave ari gaina. \v 26 Ainda amboda, asisi beyaemi asisi nenei bebegaebé, berari 7, awa kundo gundo emboda doda torido itara. Awatedo, embo ami itari beyaebé matu gae awa gaina.” \s1 Dubodave bajinabé awa embomai ainkaimi God da ge​ ​kera edo era, awamaneda yai. \p \v 27 Iji ainde Yesu ge angogo tedo itae eiri eutu da (1)mi doregari ainda doda ge yavi ikanade sisina, “Dubodave awa eutu aimi imo engedo gaiesiri babojiteta ainda yai!” \p \v 28 Ango tesiri Yesu mi sisina, “Awarata, dubodave bajinabé awa, embomai ainkaimi God da ge ingido kera edo era, awamaneda yai!” \s1 Embomaimi God da kariwa piari gain jipapa etero, Yesu mi awamanede ge okain sisina. \r (Matthew 12:38-42; Mark 8:11-12) \p \v 29 Edo iji ainde embo jisijisi doregedo Yesu jinenembetero imo tuturo edo ge sisina, “Embomai iji einda itera, awamane awa bebegae. Awamanemi kariwa piari gain jipapa era, ata nei piainyae, da (1) bé awa peroveta Jonah da kariwa. \v 30 Aindabé, Jonah awa kariwa God mi Nineve embomainda yai pipisisina, awatedo, dá ango Embo da Mai awa kariwa God mi embomai iji einda iterada yai piari gara.\x - \xo 11:30 \xt Jonah 3:4\x* \v 31 Edo iji amboda God mi embo kataina ainde, yai Siba da daotari eutu ami erido petedo embomai iji einda iterada jimbo karigaina. Aindabé, eutu awa ainda yaida edo aikamanabé gupusina, Daotari Solomon da dubo ge atopapoteira awa ingain. Edo giwo! Embo da (1) einda isira awa bajinabé Solomon daginegari.\x - \xo 11:31 \xt 1 Kings 10:1-10; 2 Chronicles 9:1-12\x* \v 32 Edo iji amboda, God mi embo kataina awa, Nineve embomaimi erido petedo embomai iji einda iterada jimbo karigara. Aindabé, Jonah mi God da ge karigesiri ingido awamane jimbo bebegae dodo God da yai wareregesitera. Edo giwo! Embo da (1) einda isira awa bajinabé Jonah daginegari.”\x - \xo 11:32 \xt Jonah 3:5\x* \s1 Ito jisi awa ango ito tamoda keimo. \p \v 33 Yesu mi tedo sisina, “Embo da aimi keimo ijimbedo yai onjigarida o ou kuwoda piaede, ata ainda petari yaida pisido eira. Awatedo, embomai gundo mando ainda totoreite parara gara. Edo daedo nane God da gebé awa onjigae, ata ainda moka itomane yai teteno gewa. \p \v 34 Ito jisi awa ango tamo itoda keimo, aindabé ami imo kondade eiuri inono yai berari gido eta.\f + \fr 11:34 \ft Ove kotopuda atopapasigari kotembedo era awa: Ge ‘jisi’ da moka einda awa ‘do’ ango, edo ge ‘tamo’ da moka einda awa ‘wasiri’ ango.\f* Edo ito jisi karu itae gido, rorae berari dave gata. Ata ito jisi karude gido, rorae berari dave gari tao ae.\f + \fr 11:34 \ft Edo imo Yesu da atopatari ategedo bata gido, inemi ro berari gatate God mi jipapa eira, awa davebé gata. Ata, imo Yesu da atopatari ategedo bae gido, inemi ro berari gatate God mi jipapa eira, awa davebé gari tao ae.\f* Awa muyaenda itari ango. \v 35 Awatedo, nato atopatarida ro berari teteno geta awa dave edo kotembeyo. Awa parara ango. Ata embo neneinda atopatari pitawa awa muyae ango. Ami imo udumbaro muyaende daedo matawa itote. \v 36 Edo gido imo tamo ito berarimi parara bureta, edo ainda kupo muyae da ji itae, awa dá ango imo mando doda iteto keimoda pararami yai berari datembeteira. Ami ari inono rorae berari arapa gata.”\fig |alt="Oil lamp with flame" src="HK00151B.TIF" size="col" ref="Luke 11:36" \fig* \s1 Yesu mi Parasi mane ae Aodarida gisijijiegari deda aribari bebegae karigesisina. \r (Matthew 23:1-36; Mark 12:38-40; Luke 20:45-47) \p \v 37 Edo iji ainde Yesu ge tedo itae eiri Parasi embo da (1)mi aindeda maundo indari indarate jipapa esisina. Awatedo imo maundo torido indari besida anumbesisina. \v 38 Edo Parasi embo awa korebé esisina aindabé, Yesu Judah embomainda ewowoda atopatari ambo ambo ae edo ipa teiae indari injisina, awatedo. \p \v 39 Ango edo Badari mi ainde sisina, “Awa gebé, imomane Parasi manemi, aia akou ae teo de tamo teiedo ewa. Ata, itomane do awa garogaro aride jimbo beyae ato ae ari. \v 40 Imomane awa kotembari isisigae! God mi itomane tamo ae do de esisina. \v 41 Awatedo, itomane do wareregedo embomai rorae isisigae awamane dubobureite kando piewo bore. Ango awo itomane rorae berarida dono itae are, God da jisida. \p \v 42 “Ata Parasi mane, imomane do ari! Itomane buroda nya de, roriwa ae siloti de berari kundo 10 ango doregedo, ainda kupo da (1) awa avigedo ainda da (1) God de piedo ewa. Ata, embomai sima dave ae edo God dubobae edo ewa. Dave awa itomane buroda nya kupo da (1) awa God de matawa piedo ewa. Ata dá ango embomai sima dave eite God dubobudo ave. \p \v 43 “Edo Parasi mane, imomane benunu oroda anumba davebé dave awa garogaro edo bain jipapa edo ewa. Edo embomaimi origarori ari yaida tou eite ategabutega edo dave borote jipapa edo ewa. Awatedo, imomane do ari! \p \v 44 “Imomane Aodarida atopapasigari ae Parasi mane de, imomane aodari pisido ambo ambo ae embobo! Imomane awa goiari ude ango onjigari gae isiuri embomai ainda tamonda pepeta edo era, ata rorae depeka ari tuda awa jisimi gae.\f + \fr 11:44 \ft Yesu mi Aodarida atopapasigari ae Parasi mane de ge ango sisina, aindabé, embomai jiwaemi awamaneda buro bebegae awa gae, awatedo, “Imomane awa embobo dave,” kotembedo esitera.\f* Awatedo, imomane do ari!” \p \v 45 Ango tesiri, Aodarida jirogari emboboda da (1)mi ainde sisina, “Atopatari, ine ge angogo site daedo nakare tedojijireta.” \p \v 46 Edo Yesu mi mina sisina, “Imomane Aodarida jirogari embobo, aodari okain jiwae embomaimi kera orote tedo ewa, ata inemane akuta awamaneda bouga kondade da ji aede. Awatedo, daedo imomane do ari! \p \v 47 “Edo inemane peroveta maneda goiari ude giropagiro edo ewa, edo itomane ewowomi awamane detero besitera, awatedo, imomane do ari! \v 48 Awa gebé, ewowo itomanemi peroveta mane deoro betedo esitera, edo inemane awamaneda goiari ude giropagiro edo ewa. Awatedo, imomane awa gari ewowo itomanemi jimbo eiwa esitera, edo awamaneda jimbo awa dave tedo ewa.\f + \fr 11:48 \ft Yesu mi Aodarida jirogari emboboda dobé gosisina. Awamane peroveta maneda ge kera ae, dá ango awamaneda ewowomi peroveta maneda ge kera ae edo peroveta mane deoro betedo esitera. Daedo, Yesu awa gari, Aodarida jirogari embobomi udumbeteite peroveta maneda goiari yai giropagiro edo era, peroveta mane tou orote.\f* \v 49 Awatedo, God mi daedo dubo ge engo sisina, ‘Na awamaneda yai peroveta mane ae piari aimbari embobo de piano mambara. Edo awamanemi nenei daro betara, edo neneinda yai memesi neindekainde piara.’ \v 50 God ge ango sisina awa, tuturoda imo utude butude esisina edo ainda amboda, peroveta mane berari awa embomi deoro awamaneda ororo butuda wotedo esisina, ainda rirowa awa, ine embomai iji einda iterada yai piaina. \v 51 Iji tuturoda Abel da ororo wowosisina edo gundo awamanemi Zechariah rorou dungari tenembada edo Judah embomainda oro kotopu bajina ainda toropuda detero ainda ororo wowosisina. Awatedo, imomane giwo! God mi ainda rirowa embomai iji einda iterada yai piaina.\x - \xo 11:51 \xt Genesis 4:8; 2 Chronicles 24:20-21\x* \p \v 52 “Imomane Aodarida jirogari embobomi God da gari awa embomainda yai engiregetewa, awatedo, imomane do ari! Awa ango inemane mando pirigari ambao embomainda yai awa dodo kumbewa. Imomane torawa, ata torae dodo embomai nenei torain jipapa ero engiregetewa.” \p \v 53 Iji ainde Yesu awamanede ge eiwa siri Aodarida atopapasigari ae Parasi mane demi tuturo edo sinigambaribé eite tedogari neindekainde ainde pipisitera. \v 54 Edo awamane simagesitera, ami ge beyae ro tari gido bekumba ge ainde tain. \c 12 \s1 Yesu mi Parasi maneda aodari pisido ambo ambo ae ari awa goteite iorote ainda ambodanide sisina. \r (Matthew 10:26-33) \p \v 1 Iji ainde embomai jiwae ajigari tao ae ami gundo doregedo taimi mina pata ero Yesu gisi tuturo edo ainda ambodanide ge sisina, “Imomane bé goteite iwo! Parasi maneda aodari pisido ambo ambo ae ari awa bread badarida siwo ango. \v 2 Edo rorae ro berari apuregari isira awa, God mi ari arapa aina. Edo rorae ro berari onjigarida isira awa, ami kundo arapada piari gara. \v 3 Awatedo, ge ro berari muyaende tetewa awa, ijide arapada gara. Edo daedo ge ro berari pisipasi mando doda isite tetewa awa, embomi nasi arapada petedo karigaina. \p \v 4 “Edo nato otatawo, imondemane tena, adu eove, owamane aimi itomane tamo daro betaina edo ainda amboda nei ro ari tao ae. \v 5 Ata, inemane bé gawate jipapa ena awa, God adu ewo! Ainda awara tari isira ami embo enembo dari betari kundo yai beyae niyao matawa itari aveira ainda inono augari tao. Giwo, imondemane tena, embo awa adu ewo! \v 6 Edo inemanemi ni suriri ango ipa da (5) awa ganu sakami\f + \fr 12:6 \fq ganu saka \ft da tega awa Kina 1.25 ango.\f* ori edo ewa, edo God mi ni babaingae ango da (1) awa mana ruvegaina. \v 7 Ata itomane kopuru tu berari awa God mi matu ajijigesisina. Awatedo, adu eove! Itomane tega God da jisida awa suriri jiwaeda daginegari. \p \v 8 “Edo daedo imondemane tena, embo da aimi emboda doda petedo, imo awa nato ambodani taina gido, na, Embo da Mai mi God ae ainda anelamane deda doda petedo embo awa nato ambodani tana. \v 9 Ata embo aimi emboda doda petedo, imo awa nato ambodani ae taina gido, na, Embo da Mai mi God ae ainda anelamane deda doda petedo, embo awa nato ambodani ae tana. \v 10 Edo embo da aimi ge beyae Embo da Mai da yai tesira gido, God mi embo awa kotembedo dowaina. Ata embo da aimi Asisi Kotopu da yai ge bebegae tesira gido, God mi embo awa kotembedo dowainyae. \p \v 11-12 “Imomane awa nato ambodani, awatedo, awamanemi kundo maundo Judah embomainda benunu oroda torido gisijijiegari ae babadegari deda doda katain piaro petawa. Iji dá ainde ango aro Asisi Kotopu mi imomane atopatari ge nongo tavi awa arapa aina. Awatedo, imomane akuta toreite ge mina nongo tavi awa kotembari jiwaemi do buriya eove!” \s1 Yesu mi eniya ge embo gaiapadeda budo sisina. \p \v 13 Edo embomai doregesitera ainda doda embo da (1)mi sisina, “Atopatari, nameji nato awa te, mamo natokareda gaiapa doturisina awa katambedo na kupo piare.” \p \v 14 Ata Yesu mi embo ainde sisina, “Embo, namonde awara tari aimi piesira re itomane gaiapa katamanate tesi?” \v 15 Edo Yesu mi embo beraride sisina, “Imomane bé gidogogo ewo, edo akuta simageteite iwo! Embo neneinda rorae jipapa eove! Aindabé, gaiapa jiwaemi embode wasiri piari tao ae.” \p \v 16 Edo ami eniya ge awamanede sisina, “Iji da (1)de embo gaiapade da (1)mi rorae ve ainda butuda uresiri erido be jiwaebé ekisina. \v 17 Edo imo akuta engo kotembesisina, ‘Na buro ro ani? Nato rorae be jiwaebé ekesira, ata rorae itari oro do eiwa ato ae.’ \p \v 18 “Awatedo, embo ami sisina, ‘Na buro engo ana. Nato rorae itari oro babaingae eiwa sitedo oro babaingo gamana. Edo ainda, nato rorae be berari ae nato dave rorae neneinde dada ana. \v 19 Edo na akuta tana, “Eiwa dave nato. Na boroko awa, rorae dave berari inono duberi jiwae amboda awa embo siya etena. Awatedo, oena apeite injido kundo eite akuta dubodave ana.” ’ \p \v 20 “Ata God mi embo ainde sisina, ‘Imo awa kotembari itae! Muyae boroko imo betata, edo roviravi berari siya eteta awa, aimi baini?’” \p \v 21 Edo Yesu mi ge beao eite engo sisina, “Eiwa ango embo aimi ainda gaiapa awa imo akuta awa embo dada edo eira, edo ainda buro dave God da jisida itae.” \s1 Yesu mi ainda ambodanide butu rorae bain edo barida jipapa bajina eorekae sisina. \r (Matthew 6:19-21, 25-34) \p \v 22 Edo Yesu mi ainda ambodanide sisina, “Awatedo imondemane tena, wasiri itomane awa embo kotembari jiwaemi do buriya eove, indari ro budo indavi, edo ombarijiari ro budo tamoda piavi. \v 23 Wasiri itomane awa bajinabé God da jisida, indari ango ae; edo tamopisi itomane awa bajinabé God da jisida, ombarijiari ango ae. \v 24 Imomane davebé edo kotembewo! Ni owa awamanemi rorae ve uraede o buroda rorae be kumbaede, edo awamane rorae piari itari oro itae; ata God mi awamane sima eite undedo eira. Giwo! Itomane tega awa God da jisida, nimaneda daginegari. \v 25 Edo embo da aimi itomane doda ainda wasiri butuda einda ribori itarate kotembari jiwaemi do buriya arimi riboribé aini? \v 26 Awatedo, imomane buro sakabé ango ari tao ae gido, ro awa embo rorae nenei einda kotembari jiwaemi do buriya edo evi? \p \v 27 “Imomane davebé edo kotembewo, abuda koko mane nongo nongo edo erido eri awa. Awamane akuta buro okain aede edo ombarijiari gaiaede. Awarata, imondemane tena, Daotari Solomon da ombarijiari berari ainda jitari dave awa, abu koko da (1) bé ainda jitari davebé dave awa daginegari tao ae. \v 28 Giwo! Edo God mi kiyan butuda erari kokomi giro ari, ata sipo neinde awa vededo dungara, God mi imondemane ombarijiari inonobé piaina. Awatedo, God imomane sima dave edo eira ango gebé ewo! \v 29 Edo imomane rorae ro o un ro budo injido gain, ango kotembeteite dubovevera eove! \v 30 Embomai yai berarida God gae awamanemi rorae berari eiwawa gain edo era, ata Mamo itomane matu giuri rorae eiwawa jipapa edo ewa. \v 31 Ata God da gisijiari awa gain edo ewo! Ango eiawo God mi rorae berari eiwawa daedo itomane yai piedo are. \p \v 32 “Imomane doregari saka awa nato sipumane. Adu eove. Itomane Mamo da jipapa dave awa gisijiari imondemane piaina.\f + \fr 12:32 \ft Yesu mi tarigari eiwa ainda gebé ari embomainde pipisisina. Edo awamane imo gebé eite ambo ambo edo ara, iji angode imo tekago butuda gundo, inemi gisijijiegarida dero davebé awamaneda yai kando piaina (Luke 22:29-30; I Timothy 2:12; Amboda Idegaina 20:6).\f* \v 33-34 Aindabé yai nonda itomane gaiapa isira awa, ainda itomane do daedo itaina, awatedo, rorae itomane oriewo. Edo embo neimi oriaro ganu kundo kando embomai rorae isisigaede piewo bore. Imomane akuta awa embo ganu itari woru beyae ari tao ae awa utuda siya ewo. Yai ainda itomane gaiapa awa jivere embomi beono ainyae edo itomane rorae kandoromi kapainyae. \s1 Yesu mi embomainde ainda gumbari awa siya eite simagorote sisina. \r (Matthew 24:45-51) \p \v 35-36 “Imomane akuta iji berari nato gumbari awa embo siya eite simagedo ewo, embomaimi buro aintedo ombarijiari pisido bupuri jido, keimo ijimbedo muyaende petedo sima edo era ango! Awa kariwa buro embobomi awamaneda badarari jimbari bondoda mambira, awa egenembarate sima edo era ango. Iji nonde imo gundo tatain jiwari gido awamanemi boraebé manguro pirigara. \v 37 Dubodave awa owamane buro embobo avekavemi jitao awae simageteite isiaro awamaneda badarari egenembedo gaina. Awara, ge ro imondemane tena, eiwa giwo! Embo awa dademo ombari teugedo awamane tari anumbaro indari piari indara. \v 38 Edo imo muyae toropuda o sipo ataede gundo ainda buro embobo imo simageteite itera ango tamaina, awa dubodave awamaneda. \v 39 Awarata, eiwa giwo! Mando tutu gisi gaina iji bé nonde beono embo gumaini, awatedo, ainda mando simageteite itaina, edo mana dowari beono embomi ainda mando bededo toraina. \v 40 Embo da Mai tekago gumaina, awatedo, imomane daedo siya ewo! Iji nonde Embo awa gumainyae kotembetewa, angode gumaina.” \p \v 41 Ango tesiri Peter mi sisina, “Badari, eniya ge eiwa namondekare tesita, ko embomai beraride daedo tesi?” \p \v 42 Edo Badari mi sisina, “Embo ain gebémi edo jirogarimi buro dave edo eira, embo awa ainda badararimi gisijiari piaina. Ango ari, ainda badararida mando buro dedegeteite buro embobo neneinda indari katambedo piedo aina, iji tegabéda. \v 43 Awatedo, dubodave awa buro embo ainda, imo badararimi buro ro arate tesira awa eiari, iji ainde badarari tekago overegedo gumaina. \v 44 Ge arapada imondemane tena, eiwa giwo! Badararimi embo awa gisijiari avigari ainda oromando ae gunaguguye berari de sima aina. \v 45 Ata buro embomi akuta engo kotembae esira, ‘Nato badarari mauntara awa gumbae iji borerebé eira. Awatedo, na buro ro ana embo awa gari tao ae.’ Ango tedo imo erido tuturo edo buro embobo nenei embo ae eutu de dedo gaiedo aina. Edo imo indari injido kundo, dedo amundo ae esira. \v 46 Edo ango eiari ainda badarari tekago overegedo gumaina iji awa imo gae, edo ora ainde gumaina awa kotembae. Ango edo badararimi gisijiari awa dedo kupo tote (2)de butedo, gebé ari isisigae nenei itera, ainda augari idegaina. \p \v 47 “Edo buro embo aimi ainda badararida jipapa ro edo eira awa gari, ata imo akuta siya edo buro awa ae, awatedo, imo vedari bajina baina. \v 48 Ata buro embo aimi ainda badararida jipapa ro edo eira awa gae, edo imo buro awa ae dumbae ari gido, imo vedari saka baina. God ainda embomai tega dá ainda sima aina, aindabé, ainda aodari awa embo ande roviravi jiwae piesiri bira awa, ami rorae jiwae tekago God da yai piarate. Edo daedo embo enembomi embo roviravi jiwaebé ande pietera awa, ami rorae jiwaebé awa tekago awamanede piarate. \s1 Yesu mi béga piain butuda gumbae, ata evekara ari piain gupusina. \r (Matthew 10:34-36) \p \v 49 “Na evekara ari embomainde piain gumena. Awa kariwa niyao awari ango. Edo na jipapa bajinabé ena awa, niyao eiwa matu tuturo edo aveite isira. \v 50 Ata na memesi bana dá bapataito arimi yai berari apuregedo aina ango. Edo do nato bougabé eira awa matawa bureite maundo nato buro itae ana. \v 51 Imomane kotembetewa awa, na butuda béga piain gumenita? Ango ae! Imondemane tena, béga ae ata evekara ari piain gumena. Embo nenei ge nato gebé ara, edo nenei gebé ainyae. \v 52 Awatedo, iji boroko edo mamaina ainda awa, orobe da (1) ainda embo ajigari ipa da (5) awamane evekara ara. Embo tamonde (3) awa embo tote (2)de mina mina ara, edo tote (2) awa tamonde (3)de mina mina ara. \v 53 Edo Mamo ae mai de mina mina ara. Ai ae gagara de mina mina ara. Dá ango imbosi ae mai aro de mina mina ara.” \s1 Katari Iji atutumbeteira, awatedo, ito buriya embo neinde​ ​boraebé sirigeyo! \r (Matthew 16:2-3) \p \v 54 Edo Yesu mi daedo embomai doregesitera awamanede sisina, “Iji nonde imomane poraga iji wotari kena (west) ingatapari gido boraebé tawa, ‘Boroko wa aina,’ edo awa ango aina. \v 55 Edo bisi yai south\f + \fr 12:55 \fq south. \ft Edo ito dombu iji vitari kena pisido wareregedo ipabe kena peposite yai south inono jisimi gata.\f* kena oregedo tupeite itomane tamoda dari mina budo tawa, ‘Boroko iji vevera aina,’ awa dá ango aina. \v 56 Imomane aodari pisido ambo ambo ae embobo! Butu ae utu deda kariwa jiwaebé gido ewa, ata iji boroko einde God buro nongo nongo eiri, awa imomane gari tao ae. \p \v 57 “Awara, ro awa embo imomane akuta God da gebé awa gido ewa, ata ainda mokabé gaegae o kera ae edo evi? \v 58 Edo boroko imomane God da ge kera ae dowawa awa, ami imomane vedaina. Ainda kariwa awa engo: Embo da (1)mi rorae nonda tamonda imo kundo buriya katari yaida mambari gido, ainda torae gisida begata toropuda embo ainde ge sirigeyo dave are. Ango ae gido, embo ami imo katari emboda yai kundo mamaina, edo katari embomi imonde bekumba ge taina, edo imo kundo bundari embode piaina, edo ami imo kundo bundari oroda augari torata. \v 59 Edo nane imo tena, imo bundari oroda isite ito mina ro inge piatate tesira awa itae piedo imo udegari bata.” \c 13 \s1 Itomane jimbo bebegae dodo God da yai wareregewo ko God da rirowa natopo itari isira awa tambawa. \p \v 1 Edo iji dá ainde embo nenei Yesu da ge ingite awamanemi gundo ainde sitera, “Iji angode Galili embomaimi awamaneda rorou God da yai pipitero, Gisjiari Pilate mi ge okain tesiri ainda itoro embobomi Judah embomainda oro kotopu bajina ainda, maundo awamane detero besitara.” \p \v 2 Edo Yesu mi awamanede mina sisina, “Aindabé awamane ango besitara awa, imomane kotembetewa awamaneda jimbo bebegae Galili embomai nenei berarida jimbo bebegae daginegatarita? \v 3 Ango kotemainyae! Na imondemane tena, itomane jimbo bebegae dodo God da yai wareregae gido, imomane berari God da rirowa natopo itari awa kumbawa. \v 4 Edo imomane bino nei awa yai Silom, Jerusalem doda edo gumbiri awa gotawa. Oro ribori ikanebé yai ainda ami durudo embobo 18 pasiri bebetegatara. Imomane kotembetewa, awamaneda jimbo bebegae Jerusalem embomai nenei berarida jimbo awa daginegatarita? \v 5 Ango kotemainyae! Nane imondemane tena, itomane jimbo bebegae dodo God da yai wareregae gido, imomane berari God da rirowa natopo itari awa kumbawa.” \p \v 6 Yesu mi daedo eniya ge ni dunga ainda bureite sisina: \p “Butu tutu da (1)mi ni dunga ainda buroda urisina. Edo duberi berari ‘Be eirita?’ tedo gaji gundo esisina. Ata ainda be da ji tambae. \v 7 Awatedo, embo ami gundo ainda buro embode sisina, ‘Giyo! Na duberi tamonde (3) einda doda gaji gundo maundo etena, ainda doda ni dunga eiwa be da ji ae. Ro embo butu gavi eiwa rorae ve neimi bae esira awa doteto, ami tepo bureiri? Kapedo auge!’ \p \v 8 “Ata ainda buro embomi ainde mina sisina, ‘Badari, doyo! Duberi da (1) bé eiwa tepo sima eiari, na edo gido butu demonda duredo depure awa ainda tutuda piedo gane. \v 9 Edo ni eiwa duberi neinde be aina gido, awa dave, inge dowana. Ata be ae aina gido awa, kapedo augana.’” \s1 Yesu mi eutu gun ogegembari awa Oena Apari Degutade​ ​gao esiri kaviyegesisina. \p \v 10 Awara, Oena Apari Deguta da (1)de Yesu mi Judah embomainda benunu oroda ainda, embomai atopaposisina. \v 11 Edo eutu da (1) ainda awa, asisi beyaemi ari gun ogegembari isite duberi 18 ango doturisina. Ainda gun vetu awa bé dambu darae edo ami matawa dambu darido petari tao ae. \v 12 Ata iji angode, Yesu mi eutu awa gido gumbarate tedo ainde sisina, “Eutu, imo ito bundarida awa udegetena. Ito karu itae esira.”\fig |alt="Look at the birds" src="WA03870b.tif" size="col" ref="Luke 13:12" \fig* \v 13 Ango tedo ami eutu ainda tamonda ipa pipiteiri burigibé eutu awa dambu darido erido peposite God dasiga esisina. \p \v 14 Ata, aindabé Yesu mi eutu awa Oena Apari Deguta ainde gao esisina, awatedo, Judah embomainda benunu oroda badararimi sinigambari edo embomainde sisina, “Deguta 6 awa emboda buro ari iji. Awa embo, iji angode imomane gumbuwo gao ari bave. Ata Oena Apari Degutade gao ari einda bainyae!” \p \v 15 Edo Badari mi embo ainde mina sisina, “Imo ae ito buro otatawo de awa aodari pisido ambo ambo ae embobo! Imomane da dami Oena Apari Degutade itomane wo kao o wo donki ainda sima ari yaida awa udegedo gisijido kundo un piawo indorote edo ewa. \v 16 Eutu eiwa womane berari daginegari God da jisida. Eutu eiwa Abraham da orobeda gagara. Satan mi eutu eiwa bunjisina borerebé duberi 18 ainda doda. Awatedo, eutu eiwa ainda bundarida udegari awa Oena Apari Deguta einde bureira awa dave ae rita?” \p \v 17 Edo iji angode ami ge eiwa siri, ainda gitopo embobo berari awa mengido amengitumengi esitera. Ata embomai berarimi buro davegave embo ami eira awa goteite yawa esitera. \s1 Yesu eniya ge God da gisijiarida sisina. \r (Matthew 13:31-33; Mark 4:30-32) \p \v 18 Edo Yesu mi tedo sisina, “God da gisijiari awa nongo arapa ani? Edo kariwa ro bani? \v 19 God da gisijiari kariwa da (1) awa engo: Embo da (1)mi maine vero kundo ainda buroda urisina. Vero awa erido bajido ni bajina esisina. Edo ainda papatuda ni wasidemi baba edo gundo awamaneda ma gaputera.”\f + \fr 13:19 \ft Kariwada moka awa: Iji tuturoda God mi embomai jiwae ae gisijido aina. Ata awamaneda doregari sakabé ainda edo embomai jiwaebé idegara. Ango edo God da gisijiari bajinabé aina.\f* \p \v 20 Edo tekago ami tedo sisina, “God da gisijiari kariwa nongo tani? \v 21 Ainda kariwa nei awa engo: Eutu da (1)mi ou bajina palawami\f + \fr 13:21 \fq palawa \ft da moka awa wheat be mundari.\f* beda arida bread badari siwo saka awa palawade baige esisina. Ango edo siwomi esiri palawa berari babojisina,” ango sisina.\f + \fr 13:21 \ft Kariwa moka einda awa: Embo indewae akuta ami God da bino dave tuturoda ingido gebé ara. Awarata, awamanemi God da bino dave embomai yai neneinda karigaro embomai nenei jiwaebé gebé aro God da gisijiari ango arapu aina.\f* \s1 Embo indewae God da gisijiari yaida torara. \r (Matthew 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Ainda amboda, Yesu pepeta edo nasi babainde babaingaede ainda torido idegedo eite embomai atopaposite Jerusalem kena maunsisina. \v 23 Edo pepeta maunsiri embo da (1)mi gundo ainde tedogosisina, “Badari, embomai indewae tonembari barita?” \p Edo Yesu awamanede sisina, \v 24 “Imomane edo gido engo ewo! Kotembari da (1) bé eite do jinenegewo God da gisijiari yaida torari to saka ainda torave. Aindabé, embomai jiwae awa torain buro okain bé edo ara, ata torari tao ae. \v 25 Iji da (1)de Mando Tutumi erido manguro be jiaina. Iji ainde imomane arapada petedo tatain jiveite dao tedo awa, ‘Badari, Badari, nakare embo manguro pirige!’ \p “Ata ami mina taina, ‘Na imomane gae! Yai nonda edo gumbevi?’ \p \v 26 “Ango tari tuturo edo ge mina tawa, ‘Nakare imonde daedo besida indari injido kundo esitera. Edo inemi natokare nasida embomai atopapositeta.’ \p \v 27 “Ata embo ami mina taina, ‘Na imomane gae! Yai nonda edo gumbevi? Dodo eve mambú! Imomane berari awa jimbo bebegae ari embomai!’ \p \v 28 “Edo iji ainde inemane Abraham de Isaac de Jacob de awamane ae peroveta mamatu berari de awa God da gisijiari yaida gido, edo imomane akuta awa ajiregari puwa ponda itawa, imomane ji site ji gambawo kitorukatoru taina. \v 29 Embomai yai berari: iji vitarida, wotarida, edo idarida edo tawari kena, awamane gumbara. Edo God da gisijiari yai ainda anumbedo indari indara. \v 30 Ge bé, iji angode God mi tataimbari embo nenei jiari vitara dero ikaneda, edo dariga embo nenei piari wotara dero tuda.” \s1 Yesu dubo memesi ge Jerusalem embomai awa embo sisina. \r (Matthew 23:37-39) \p \v 31 Deguta dá ainde, Parasi mane nenei Yesu da yai gundo ainde sitera, “Daotari Herod\f + \fr 13:31 \fq Daotari Herod \ft da daobé awa Herod Antipas.\f* mi imo dari betatate ge jijireira. Awatedo, yai eiwa dodo idegedo mambuyo!” \p \v 32 “Na embo awa adu ae!” ami mina sisina. “Imomane maundo embo abu sino inge ainde tewo gare, ‘Deguta boroko einde na emboda doda bineimane itari awa onena, edo karu egeregari gao eno kaviyegetera. Deguta boroko edo audo na buro ana. Edo deguta tamonde (3) ami, nato buro God mi avigesisina awa, itae ana.’ \v 33 Awarata, aindabé awamanemi peroveta mane yai nenei ainda dae betae, ata Jerusalem nasida akuta, awatedo, na deguta boroko, edo audo, edo deguta amboda, matawa pepeta edo Jerusalem nasida daedo mamana. \p \v 34 “O Jerusalem embomai, Jerusalem embomai, imomane peroveta mane God mi pieuri gundo eora awa ganumami augedo deowo betora. Na iji jiwae imomane God da rirowada tonemain jipapa edo etena, teta ni kokora ai mi ainda wasimi mamai doregidaregi edo eira ango. Ata imomane na jipapa ae edo na ajiregetewa. \v 35 Giwo! God mi imomane ajiregedo dowari nasi itomane usibesi ara. Edo nane imondemane ge eiwa tena, imomane na tekago mana gawa, nato iji gumbari tekago gumano gosite tawa, ‘God da ao ari embo einda yai itare! Embo eiwa \nd BADARI\nd* da daoda gupeira!’”\x - \xo 13:35 \xt Psalm 118:26\x* \c 14 \s1 Yesu mi embo ipatai sirari gao esiri kaviyegesisina. \p \v 1 Edo Oena Apari Degutade, Yesu mi Parasi maneda badarari da (1), ainda mandoda indari inaintedo maunsisina. Edo toriri, awamane ainda yai jisi tatakitaki esitera, buriya ro ari ainde bekumba ge piaintedo. \v 2 Ango edo embo ipatai sirari awa Yesu da yai gupusina. \v 3 Edo Yesu mi Aodarida jirogari embobo ae Parasi mane de ge site tedogosisina, “Moses da ge okain Oena Apari Degutade ainda awa nongo tariri, embo gao aro kaviyegorote tari isirita?” \v 4 Ata awamanemi ainde ge mina tae, damodamo esitera. Awatedo, Yesu mi embo ainda tamonda ipa pisido gao esiri kaviyegedo maunsisina. \p \v 5 Ango edo ami awamanede tedogosisina, “Edo embo da (1) itomane doda ainda mai ko wo kao Oena Apari Degutade uro ugonubé barida duraina awa gido, ami boraebé maundo ainda topo uroda awa dumbari vitainita?” \v 6 Edo awamanemi ainda ge mina tari tao ae esitera. \s1 Ito dao akuta jiato visiure! \p \v 7 Edo Yesu mi embomai nenei gundo awamane akuta embo babainda dero dave indari besida avigekavige edo budo anumbetero gosisina. Awatedo, ami awamanede eniya ge eiwa sisina: \p \v 8 “Iji nonde embo da (1)mi jimbari bondo siya edo imo dao tari maundo gido embo babainda dero dave indari besida anumain eote! Aindabé, bondo tutumi embo bajina imo daginegari dao tari gumbae esira, awatedo. \v 9 Edo bondo tutumi imo aedade dao tesira ami gundo imonde taina, ‘Embo einde yai eiwa pie!’ Ango tari imo tuturo edo mengoteite wotedo dero tubéda anumbata. \v 10 Ata iji angode imo bondo jimbari maundo gido, dero tubéda anumbeyo! Ango ato bondo tutumi gundo imonde ge engo taina, ‘Otawo, dero awa dodo yai dave ikane einda visiyo!’ Ango siari embomai berari imonde bondoda itera ami gara, imo tou eira awa. \v 11 Daedo eiwa giwo! Embo aimi ainda dao akuta jiari vitaina awa, God mi piari wotaina. Edo embo aimi ainda dao akuta piari wotaina awa, God mi jiari vitaina.” \p \v 12 Ango edo imo wareregedo mando tutu ainde sisina, “Iji nonde imo sipo rorae o turo rorae siya eite ito otatawo, nanonameji, simbo matomono, ritako nembu nenei gaiapa jiwaede jimbote! Ango ata awa, iji amboda, awamanemi imo mina jimbaro maundo indari dave indata. \v 13 Ata iji nonde imo bondo siya eite gido embomai mapa rorae isisigae, daguna ari, tai ambari, edo jisiguba ari awa jimbuyo gumbore. \v 14 Aindabé, awamane imonde mina ari tao ae, awatedo, God mi imo ao aina. Edo God mi embomai wasiri dambu darari jiari erara iji ainde, ito mina piari bata. \s1 Yesu mi bondo bajinada eniya ge sisina. \r (Matthew 22:1-14) \p \v 15 Edo embo da (1) ainda ae Yesu de daedo besida anumbesisina ami ge awa ingido ainde sisina, “Dubodave awa embo aimi God da gisijiari yaida anumbedo turo rorae inaina.” \p \v 16 Edo Yesu mi ainde ge mina sisina: “Embo da (1)mi bondo bajina siya eite embobo jiwae gumborote dao sisina. \v 17 Edo bondo ari iji gumbiri, ainda buro embo piedo sisina, ‘Maundo embomai matu gumborote dao siutana, awamanede teyo, “Indari kumbari neindekainde berari matu siya etena, awatedo, gumbuwo indave!” ’ \p \v 18 “Ata awamane berari kotembari evekara bureite tuturo edo daginegari ge sitera. Embo tuturoda buro embomi maundo gosisina, ami ainde sisina, ‘Na butu kupo da (1) orietena awa, maundo udugedo gain ena. Awatedo, doiyobé tena. Badarari tato gae esirita?’ \p \v 19 “Edo embo neimi sisina, ‘Na buro ari wo kao 10 teka orietena awa, kundo maundo bavedogain ena. Awatedo, doiyobé tena. Badarari tato gae esirita?’ \p \v 20 “Edo daedo neimi sisina, ‘Na aro borokobé jimena. Awatedo, na gumbari tao ae.’ \p \v 21 “Ango tetero gido buro embo dodo egenembedo gundo ge ro berari sitera awa ainda badararide sisina. Edo badarari sinigambiri ainda buro embode sisina, ‘Burigibé mambuyo! Ango maundo nasi bajinada begata babainde babaingaededa embomai mapa rorae isisigae, daguna ari, tai ambari, edo jisiguba ari, awamane kundo gumbato einda torore.’ \p \v 22 “Ainda amboda, buro embo maundo buro ro arate sisina awa itae edo egenembedo gundo sisina, ‘Badarari, buro ro anate ge okain teteta, awa kera edo itae etena. Awarata, tonga inono embo nenei torara awa isira.’ \p \v 23 “Edo badararimi buro embode sisina, ‘Nasi arapada idegedo mambuyo! Begata bajinada edo tonga erari begata beda embomai kakowa edo tamundo ge davemi engega ato eraro kundo gumbato torore! Ango ato embomi mando nato siraro beda are. \v 24 Nane imondemane tena, embomai berari tuturoda dao siutana awa, mana bondo nato indara.’” \s1 Edo imo Yesu ambo ambo ain jipapa eta gido awa, wasiri ito de teotopo ito berari de gun jindata. \r (Matthew 10:37-39) \p \v 25 Edo iji angode, embomai jisijisi Yesu de daedo pepeta edo mauntero imo wareregedo awamanede sisina: \v 26 “Edo embo aimi nato yai gumain eira awa, nato ambodani ari tao ae, ata edo gido imo na dubobé daginegedo baina awa ainda aimamo, aro ae mamai de, nanonameji, ru aimono, edo daedo ainda wasiri akuta dubobureira ango. \v 27 Edo embo da aimi ainda memesida orega bouga kumbae dodo na ambo ambo aina awa nato ambodani ari tao ae. \p \v 28 Imomane embo da aimi ainda oro ribori ikanebé gamain jipapa aina awa, gisibé anumbedo inguta manguta inono rita awa udugedo gaina. Edo awa inono gido ami buro itae aina. \v 29 Edo imo dasivi darido buro itae ae dowato itaina awa, embo berarimi gido imo tuturo edo tedojijireite tara, \v 30 ‘Embo eiwa ainda oro ribori gamain tuturo esira, ata buro awa itae ari tao ae.’ \p \v 31 “Edo daedo, daotari da (1)mi ainda itoro embo ajijigari 20,000 aundo daotari nei ainda itoro embo ajijigari tepo 10,000 ainde duduno ain gumaina, gisibé daotari neimi anumbedo isite ainda embobode ge kataina, edo imo inono ainda embo ajijigari 10,000 ami ainda gitopoda embo ajijigari 20,000 ainde duduno edo daginegainita? \v 32 Imo ango ari tao ae gido, ami burigibé ainda béga bari embomai piari maundo begata toropuda daotari nei tamundo béga bari ge tedogara. \v 33 Awatedo, dá ango imomane berari, embo da aimi ainda topobé awa berari gun jindedo dowae eira gido, awa nato ambodani ari tao ae. \p \v 34 “Ambodanibé awa kato ango embomaimi indarida pisido ainda gavida mina dave budo era. Awarata, katoda gavi sisigaina awa, ainda gavida mina bari tekago piari tao ae. \v 35 Edo dá ango ainda butu gavi piari awa dave ae. Awatedo, embomaimi rorae awa tepo nasi arapada augara. \p “Ingiwo! Imomane ge ro tena awa bé gain edo awa gawa!” \c 15 \s1 Yesu eniya ge wo sipu dadoegarida budo embomai atopaposisina. \r (Matthew 18:10-14) \p \v 1 Edo iji angode, tax kumbari embo jiwaebé ae embo bebegae de guputera Yesu ge sira awa ingain. \v 2 Edo Parasi mane ae Aodarida atopapasigari demi ge guguma gaguma sitera, “Embo eiwa embo bebegae oro site budo awamanede indari injido kundo eira.” \p \v 3 Ango tero gido Yesu mi awamanede eniya ge eiwa sisina: \p \v 4 “Awaratako imomane embo da (1)mi, ainda wo sipumane ajigari 100 awa, da (1) dadoegari, imo nongo aini? Ane boraebé nenei ajigari 99 awa kiyan indorote dodo, imo maundo da (1) dadoegesira awa kakowa eimango tamaina. \v 5 Edo iji nonde tambira awa, yawa eite ainda gapoda piari durari kundo \v 6 overegedo nasida gumaina. Edo otatawo ainda ae nembu ainde dao tari gundo doregaro awamanede taina, ‘Nato wo sipu da (1) dadoegatara awa tamena. Na yawa ena. Kaende nya taiore!’ \v 7 Nane imondemane tena, dá ango yawa ari bajinabé owamane utuda ara, edo embo da (1) bé ainda jimbo dodo God da yai wareregaina, gaegae edo embo wasiri dambu darari ajigari 99, awamaneda jimbo itae, edo God da begatada dodo yai neinda aimbae. \s1 Yesu eniya ge ganu silver da dadoegarida atopaposisina. \p \v 8 “Edo daedo, eutu da ami ainda ganu silver babaingae\f + \fr 15:8 \fq ganu silver babaingae \ft da da ainda tega awa ango Kina 20.\f* 10 ainda da (1) dadoegaina, awa nongo aini? Eutu awa keimo ijimbedo ainda mando do wadedo, wotedo dutu wadedo gain kakowa eimango tamaina. \v 9 Edo iji nonde tambira awa, ainda otatawo ae ainda nembu de dao tari gundo doregaro awamanede taina, ‘Nato ganu saka da (1) dadoegatana awa tamena. Na yawa ena. Kaende nya taiore!’ \v 10 Nane imondemane tena, dá ango awa, God da anelamaneda doda yawa ari idegaina, iji nonde embo da (1) bé aimi jimbo beyae dodo God da yai wareregaina awa.” \s1 Yesu eniya ge mai dadoegarida budo sisina. \p \v 11 Edo Yesu mi tedo sisina: “Embo da (1) awa ae ainda mamai tote (2) de isiretera. \v 12 Deguta da (1)de mai sakami ainda mamode sisina, ‘Mamo, imo betae gisida nato gaiapa ine na embo siya esiteta awa piato banita.’ Ango tesiri, embo awa erido ainda gaiapa mamai tote (2)de avigekavige esisina. \p \v 13 “Ango esiri ainda amboda iji indewae itae esiri, mai saka awa ainda rorae berari dada edo budo idegedo yai aikeda maunsisina. Edo imo maundo ainda ganu tepotapo jigamo esisina. \v 14 Edo ganu berari jigamo esiri itae bé itae esiri, ainda amboda, potari iji visiri yai ainda beji bajinabé gupusina. Edo embo ainda yai nei ro itae doturisina. \v 15 Awatedo, imo nasi tutu embo da (1) ainda yai maunsisina, ainda buro embo ain. Edo nasi tutu embomi mai awa ainda pumane sima arate piesiri ainda bowada maunsisina. \v 16 Edo imo beji betain edo pu undeite pita pusi inaina ango kotembesisina, ata embo da aimi ainde indari piae.\fig |alt="Prodigal son with pigs" src="cn01759B.tif" size="col" ref="Luke 15:16" \fig* \p \v 17 “Ainda amboda, mai awa isite kotembari dave budo, ami sisina, ‘Mamo natoda buro emboboda tau piedo eira, awamane indari kumbari jiwaebéde, ata na einda beji betain eite itena! \v 18 Na boroko erido maundo mamo natode tana, “Mamo, na God da yai edo ito yai jimbo beyae esitena. \v 19 Na dave ae. Awatedo, ine namonde ‘Mai nato’ teote. Tepo ito buro embo ango buwasi.” ’ \v 20 Ango tedo imo erido tuturo edo overegedo maunsisina ainda mamoda yai. \p “Edo mai awa maundo mandoda atutumbae saka aikeda eiri ainda mamo jisi piedo gosisina. Edo imo do ari bajina bureite tumundo mai awa boraebé tanjido munegesisina.\fig |alt="Prodigal son returns" src="CN01761B.TIF" size="col" ref="Luke 15:20" \fig* \p \v 21 “Ango esiri maimi ainde sisina, ‘Mamo, na God da yai edo ito yai jimbo beyae esitena. Na dave ae. Awatedo, ine namonde “Mai nato” teote.’ \p \v 22 “Ata mamomi ainda buro embobo dao tesiri gumbero awamanede sisina, ‘Mambuwo, ombari ribori davebé dave kundo gundo mai einde piawo ombare. Edo ipa bubuko ainda ipa toroda piedo tai woru ainda taida piave. \v 23 Ango edo maundo wo kao vete gavide awa budo kundo gundo dewo betari, nya taiawo embo einde indeite kaende dubodave ore. \v 24 Aindabé, mai nato eiwa betari ango sitena awa tekago wasiride gumbira; edo dadoegesisina awa tamena awatedo.’ Ango edo dubodave eite bondo tuturo esitera. \p \v 25 “Edo iji angode mai bajina awa rorae ve urari buroda maundo eiri jiriri overegedo gundo mando aikae eite embomai ya urari ae sino de to deda yavi ingisina. \v 26 Awatedo, imo buro embo da (1) dao tesiri gumbiri ainde tedogosisina, ‘Yavi owa nongo eri?’ \p \v 27 “Edo buro embomi sisina, ‘Ito nameji saka awa overegedo nasida gumbira. Edo aindabé ito mamomi embo awa beyae nei ro tambae tekago kumbira, awatedo, mamo itomi wo kao vete gavide awa desiri indari bajinabé era.’ \p \v 28 “Ango tesiri nameji bajina sinigambari edo imo mandoda torari jipapa ae esisina. Awatedo ainda mamo idegedo gundo mai maundo torarate engega esisina. \v 29 Ata mai bajinami ainda mamode engo sisina, ‘Giyo! Na duberi berari eiwa tau itae, buro embo ango, ito ge ro berari tedo eta awa, kera eite gundo borokoda. Ango iretena awa, imo namonde wo gouti vete da (1) piae dedo, nya taiedo ae, otatawo nato de injido dubodave ae. \v 30 Ata iji einde imo mai emi ito ganu tepotapo viro eutude jigamo edo itae esiri overegedo gumbiri, wo kao awa vete gavide awa embo dedo nya taieta.’ \p \v 31 “Edo mamomi ainde sisina, ‘Mai nato, imo awa iji berari namonde isima edo eta. Awatedo, rorae berari nato yai isira awa ito. \v 32 Ata, aindabé nameji ito eiwa betari sitena awa wasiride gumbira, edo dadoegesisina awa boroko tamena, awatedo, dave awa kaende jivedo putedo injido kundo eite dubodave ore.’” \c 16 \s1 Yesu mi eniya ge gaiapa sima ari emboda budo sisina. \p \v 1 Ango edo Yesu ainda ambodanide eniya ge nei engo sisina: \p “Iji da (1)de rorae embo da (1) ami gisijiari avigesisina, ainda gaiapa sima arate. Edo ainda amboda embo neneimi gundo rorae embode, ‘Embo awa ito gaiapa sima ae dumbae eira,’ ango tedo bekumba esitera. \v 2 Awatedo, rorae embomi ainda buro embo dao tesiri gumbiri ainde sisina, ‘Imo buro nongo nongo eto embo neimi imo bekumba ero ge ingeni? Buro nongo esi awa ove gaiedo pieyo gane! Imo gisijiarida buro dodo idege!’ \p \v 3 “Ango tesiri buro embomi akuta tedo sisina, ‘Na buro ro ani? Badarari natomi buro natoda teugaina awa. Na goroba itae. Nanemi butu durari tao ae. Edo na embo neinde ganu piorote atega ana, awa mengari nato. \v 4 Awara, na kotembari dave bena. Edo gido engo ana, iji nonde nato badararimi na buro natoda teugari idegano, embomai neneimi na “Oro” tedo bara awamaneda mandoda.’ \p \v 5 “Edo imo embo ainkaimi ainda badararida roviravi tepo kundo jigamo esitera, awamane berari dao tesiri guputera. Edo embo gisi gupusina ainde tedo gosisina. ‘Imo badarari natoda rorae mina piae nandogo tepo budo jigamo eutasi?’ \p \v 6 “Edo embo gisi gupusina ami mina sisina, ‘Na ni olive beda gama sigi\f + \fr 16:6 \fq ni olive beda gama sigi \ft da da tega awa 30 litres ango.\f* babaingo 100 awa gerigari beda ari burana.’ \p “Awatedo, gaiapa sima ari embomi ainde sisina, ‘Awara, ingota ito eire kundo anumbedo 50 gaieyo.’ \p \v 7 “Ango edo embo nei gumbiri ainde sisina, ‘Imo badarari natoda rorae nandogo tepo budo jigamo eutasi?’ \p “‘Na wheat kanjia babain 1,000 burana,’ embo neimi ango sisina. \p “Edo gaiapa sima ari embomi sisina, ‘Awara, ingota ito eire kundo anumbedo 800 gaieyo.’ \p \v 8 “Edo badararimi wasiri awa gido gaiapa sima ari embo dambu darae awa dasiga esisina, aindabé, ami ainda jirogari jigamo edo buro esisina. Ge engo tena, aindabé, iji einde butu embomaimi awamaneda jirogari jigamo jiwae eite buro edo era, ata God da embomaimi tepo awamaneda jirogari jigamo saka eite buro edo era. \v 9 Edo nanemi imondemane tena, itomane butu gaiapami, otawo teteka bawate, ango buro ewo. Edo ango awa, iji nonde imomane betedo utuda mambawo awamanemi imomane ategesite bara, natopo itari nasi ainda. \p \v 10 “Edo embo aimi rorae sakabé awa gebémi jigamo aina gido, embo awa rorae bajina awa inono jigamo aina. Edo aimi rorae sakabé awa jigamo ae dumbae aina gido, embo awa rorae bajina awa inono gebémi jigamo ari tao ae. \v 11 Awatedo, gaiapa butu einda jigamo ae dumbae edo ewa gido, God da gaiapabé natopo itari utuda awa mana imondemane piaina. \v 12 Edo imomane embo neinda rorae jigamo ae dumbae edo ewa, embo aimi rorae itomane topobé imondemane piaini? \p \v 13 “Buro embo da (1)mi badarari tote (2)da buro iji dá ainde ari tao ae. Embo awa ainda badarari nei jipapa ae eite neinda dubobudo aina, ko ami ainda badarari nei tou eite neinde sinigambari edo aina. Inemane God ae butu gaiapa de tumondebain ari tao ae.” \s1 Yesu mi God da Aodarida gebé ari matawa itaina awa atopaposisina. \r (Matthew 5:31-32; 11:12-13; Mark 10:11-12) \p \v 14 Edo iji ainde Parasi mane ganu dubobudo esitera, awamane yai ainda isite Yesu ge berari sira awa gido imo tedo jijiritera. \v 15 Ata embo ami awamanede sisina, “Imomane emboda jisida wasiri dambu darari ango edo ewa. Ata God mi do itomane gido eira. Awatedo, imomane ajiregaina. Dave rorae ango embomi kotembedo era awa beyaebé God da jisida. \p \v 16 “Edo Aodarida\f + \fr 16:16 \fq Aodari \ft da moka einda awa ge berari God mi Moses de piesiri gagurisina. Awatedo, Judah embomaimi ove gaiari ipa da (5): Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, edo Deuteronomy awa, dao ‘Aodari’ tedo esitera.\f* ae Peroveta maneda Ove Gaiari\f + \fr 16:16 \fq Peroveta maneda Ove Gaiari \ft awa God da ge ainda bino onjigarida karigari embobomi iji matu gaguritera, Isaiah edo Daniel ango.\f* de awa matawa isiri John Bapataito Ari Embo gupusina. Ainda edo, God da gisijiarida bino dave awa karigedo era. Edo embo jiwaebé awa ingido God da gisijiarida torain mina mita edo esitera. \v 17 Awarata giwo! Utu de butu de awa manaina, ata God da Aodarida ge saka da (1) bé awa mana siraina. \p \v 18 “Edo embo da aimi ainda arode ove engo ‘Jimbari itae ena’ gaiedo ainda aro dowari mambari eutu nei jimaina, embo awa jimbo ipuda ari ainda aro matuda yai esira. Edo embo da aimi eutu nei iu dowari jimaina, embo awa jimbo ipuda ari ainda iu matuda yai esira. \s1 Yesu mi gaiapa embo ae Lazarus deda ge jijirisina. \p \v 19 “Awara, gaiapa embo da (1) isinesina. Ami ombari jiari tokona\f + \fr 16:19 \fq tokona \ft awa ove dangiri ae ororo deda baige ari.\f* virarae mina babain piedo bari awa omundo iji berari injido kundo eite dubodave edo esisina. \v 20 Edo daedo, iji angode awa, mapa embo da (1) isinesina. Ainda dao awa Lazarus, edo embo awa ginimi tutupegari. Iji berari ainda otatawomi kundo maundo embo gaiapade ainda manguro beda kondade ari atega ain pioro isima edo esisina. \v 21 Edo imo gaiapa emboda tenemba indari itoto durari awa, inain jipapa edo esisina. Ango isiuri sinomanemi gundo ainda gini mamatu taribo eora.\fig |alt="Rich man and Lazarus" src="ubsb-21a.TIF" size="col" ref="Luke 16:21" \fig* \p \v 22 “Ango edo, mapa embo awa betesiri God da anelamanemi kundo maundo Abraham da demonda\f + \fr 16:22 \fq Abraham da demonda \ft awa kariwa ge. Yai awa betari embomai daveda asisida oena apari yai davebé dave. God da gebé ari embomai Abraham ae Jacob de David de yai ainda matu maunsitera. Awatedo, iji nonde mapa embo betedo, ainda asisi yai ounda maundo imo Abraham tamundo embo ainde umojijieite isinesina.\f* pipisitera. Edo gaiapa embo daedo betesiri goitera. \v 23 Embo awa goietero imo bebetegarida sima ari yai,\f + \fr 16:23 \fq bebetegarida sima ari yai \ft da dao nei awa ‘Hades’ edo ainda kupo awa tote (2). Kupo da (1) awa betari embomai beyaeda asisida rirowa bari yai. Kupo nei awa betari embomai daveda asisida oena apari yai davebé dave (Abraham da demonda). Yesu da betedo erari gisida, ‘Hades’ awa bebetegari embo berarida asisida sima ari yai.\f* niyao matawa aveira, ainda maunsisina. Edo imo yai ainda isite memesi bajinabé bureite jisi piedo da aikeda Abraham gosisina. Edo daedo Lazarus aikae Abraham da demonda isiri gosisina. \v 24 Awatedo, embo ami Abraham dao tedo sisina, ‘Mamo Abraham, niyao emi na aveira, edo memesi beyaebé burena. Na do ewasi! Lazarus pie, ainda ipa toromi un saka jimundo kundo gundo iwawa natoda piari damodamo are.’ \p \v 25 “Ata Abraham mi mina sisina, ‘Mai nato, kotembeyo, iji angode imo butuda isima esiteta awa, rorae davegave budo esiteta. Ango eiwoto Lazarus awa rorae bebegae budo esisina. Ata embo awa boroko kondade ari dave bureira, edo imo memesi beyaebé bureta. \v 26 Awarata, nei da (1), aindabé, God mi yai tonga kapari ugonubé pipisisina toropu nakare itera einda edo imomane ainda, na imo kondade ari tao ae ena. Awatedo, embo da aimi nakare itera einda isite imomane ainda maundo tembari tao ae, edo embo da aimi imomane itewa ainda isite nakare einda gundo tembari tao ae.’ \p \v 27 “Edo gaiapa embomi sisina, ‘Aiyaee! Mamo Abraham, ango teta awatedo, Lazarus piewasi mamo natoda mandoda mambare. \v 28 Aindabé, nato nanonameji ipa da (5) ounda itera, awamane ge tari gore. Buro beyae nane eona, edo memesi beyaebé bari yaida gumena itena, engo eóre!’ \p \v 29 “Ango tesiri Abraham mi ge mina sisina, ‘Awamane itera ainda Moses da Gaiari ae\f + \fr 16:29 \fq Moses da Gaiari \ft da moka einda awa ge berari God mi Moses de piesiri gagurisina. Awatedo, ove gaiari ipa da (5): Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, edo Deuteronomy awa, dao ‘Moses da Gaiari’ tedo esitera.\f* Peroveta mane deda Ove Gaiari, embomi ajigedo tera, ami awamane inono atopatari gara.’ \p \v 30 “Ami sisina, ‘Ango ae Mamo Abraham! Ata, edo embo da (1)mi bebetegarida edo maundo awamanede ge taina, awamaneda beyae dodo God da yai wareregara.’ \p \v 31 “Ata Abraham mi gaiapa embode sisina, ‘Edo awamanemi Moses ae Peroveta mane deda Gaiari, embomi ajigedo tera, awa ingainyae, edo bebetegarida embo da (1)mi erido maundo awamanede ge taina, awamane daedo gebé ainyae.’” \c 17 \s1 Embo nei ato jimboda durari God mi imonde rirowa piaina. \r (Matthew 18:6-7, 21-22; Mark 9:42) \p \v 1 Ango edo Yesu mi ainda ambodanide sisina, “Rorae neindekaindemi euri embo jimboda durudo era. Ata, embo do ari aimi embo nei bawari jimboda duraina. \v 2 Dave da (1) awa embo ainda duboda ganuma bouga bajinade kaingedo ewada augaro injido betaina, gaegae edo embo ami ari mamai babaingae einda da (1) gebé ari nato yai awa dowaina, God da rirowa natopo itari baina. \v 3 Awatedo, imomane akuta dave edo goteite iwo! \p “Ito nameji jimbo ari gido, ainde kondade ari ge okain teyo. Edo ainda do wareregari gido, awa kotembedo doyo. \v 4 Edo ami deguta dá ainde imonde jimbo beyae ajigari 7 aina, edo ami ito yai, ajigari 7 deguta dá ainde gundo taina, ‘Doyo tena, na imonde wasiri beyae engo etena. Imo tedogotena, na kotembedo dowasi?’ Ango tari gido, embo awa kotembedo doyo.” \s1 Yesu mi, God gebé eite tataimbarimi ainda buro orote sisina. \r (Matthew 17:19-21; Mark 9:28-29) \p \v 5 Edo piari aimbari embobomi Badari de sitera, “Nakare kondade ewasi natokare gebé ari awa badare!” \p \v 6 Ango tetero Badari mi mina sisina, “Edo itomane gebé ari tegada maine vero saka ango gido, awa inono ni bajina eiwa tawo ge itomane kera edo akuta tutude utugedo wotedo ewada petaina.” \p \v 7 Yesu mi daedo sisina, “Imomane da aimi buro embo ainda, awa indari buroda buro eima ta wo sipumane sima eima, iji nonde mandoda gumbari ainde tainyae, ‘Einda anumbedo indari ito injiyo!’ \v 8 Ango ae. Ata ami buro embode taina, ‘Turo indari nato taieyo! Ango edo ombari teka omundo na kera eiato indari injido kundo ane! Ainda amboda, imo daedo indari ito indate.’ \v 9 Aindabé buro embo awa buro ro arate ge okain tesira awa ambo ambo eira, badararimi ainda buro embo ategae. \v 10 Edo dá ango, iji nonde imomane God da ge kera edo ro berari awate tesiri etewa awa, inemane tewo, ‘Nakare awa tepo buro embo. Nakare tepo buro ro orote God mi tesira, awa etera.’” \s1 Yesu mi embo ajigari 10 ginimi tutupegari gao esisina. \p \v 11 Ango edo Yesu ae ambodani de pepeta eite yai Samaria edo yai Galili da toropuda pepeta edo maundo Jerusalem kena maunsitera. \v 12 Awamane nasi neinda totorero, embo ajigari 10 ginimi tutupegari gundo begata demonda pepositera. Awarata, aindabé Judah embomainda aodari awa embo karu engogodemi embomai karu itaededa yai aikae mamborekae, awamane saka aikeda pepositera. \v 13 Edo dao ikanadebé tedo sitera, “Yesu, Badarari, nakare do edo e kaviyegore!” \p \v 14 Edo iji ainde Yesu awamane gido ami sisina, “Mambuwo pirisi maneda yai. Ango awo imomane gore. Edo awamane gara awa imomane kaviyegari bewa.” Ango tesiri awamane ainda maunsite, kaviyegari buritera. \p \v 15 Ango edo embo ajigari 10 ainda doda embo da (1)mi ainda tamoda gini mamatu itae awa gosisina. Edo imo kaviyegari bira ango gido, egenembedo God ikanadebé dasiga esisina. \v 16 Edo imo atoto edo Yesu da taida dudureite imo ategesisina. Edo eiwa Samaria embo. \p \v 17 Yesu mi embo nenei demonda itera ainde sisina, “Embo ajigari 10 awa eteno kaviyegetera. Embo nenei ajigari 9 awa nondari? \v 18 Judah embo ae, emi akuta tenda overegedo God dasiga ain gumbirita?” \v 19 Edo Yesu mi ainde sisina, “Erido pepeta edo mambuyo! God mi ito gebé ari nato yai pieteta ami imo esiri kaviyegeteta.” \s1 Yesu mi God da gisijiari nongo nongo gumaini awa atopaposisina. \r (Matthew 24:23-28, 37-41; Mark 13:21-23) \p \v 20 Ango edo iji da (1)de Parasi manemi Yesu de tedogari pipisitera, “Ijibé nonde God da gisijiari tuturo aini awa?”\f + \fr 17:20 \ft Parasi maneda gebé ari awa deguta da (1)de God da Avigari Embo butuda gundo embomai berari gisijido aina.\f* \p Ami awamanede mina sisina, “God da gisijiari iji nonde tuturo aini awa imomane jisimi dave edo gari tao ae, \v 21 aindabé giu! God da gisijiari itomane toropuda isira.\f + \fr 17:21 \ft Aindabé Yesu awa God da Avigari Embo, ami Parasi manede sisina, ‘God da gisijiari itomane toropuda isira.’ Ata Parasi manemi Yesu ajiregesitera. Awatedo, awamanemi God da Avigari Embo daedo ajiregedo jisimi gari tao ae.\f* Awatedo, embomaimi ge tari tao ae, ‘Giwo! God da gisijiari eire!’ o ‘Giwo! Awa oure!’” \p \v 22 Edo Yesu mi ainda ambodanide sisina, “Iji amboda gumaina awa okain. Deguta angode inemane na, Embo da Mai, tekago gundo embo berari gisijiana, awa gain jipapa awa, ata, imomane na gari tao ae. \v 23 Edo embo neneimi imondemane tara, ‘Giwo! Embo awa eire!’ o ‘Giwo! Awa oure!’ Ango taro gido gebé edo awamane ambo ambo eove. \v 24 Edo na ge ango tena aindabé, dá piripiri ari ango burigibé maundo parara piari utude butude berari ainda datemaina, deguta ainde na, Embo da Mai, gumano embo berarimi na gara. \v 25 Ata iwata ango gumbae gisida awa, na memesi neindekainde jiwae bana. Edo embomai iji einda itera ami na ajiregara. \p \v 26 “Edo Noah da degutade, wasiri ro embomi edo esitera, dá ango awamanemi eiaro deguta ainde na, Embo da Mai, gumana. \v 27 Iji matubé ainda embomaimi indari injido kundo eite, aro jipeiri, iu jipeiri, ango ero, deguta gumbiri Noah un ma bajina, dao aki tedo esitera, ainda totorisina. Edo un dauma gundo embo berari mada torae, awa usibesi esisina.\x - \xo 17:27 \xt Genesis 6:5—8:22\x* \p \v 28 “Awa dá ango Lot da degutade. Embomaimi indari injido kundo eite, roviravi mina piya edo ori eite, indari ve uredo eite, oromando gamundo esitera. \v 29 Ata deguta ainde Lot ae ainda orobe de nasi Sodom awa dodo idegetero, God mi esiri niyao ae ganuma beriberi eiri ainde utuda edo wotedo, embo berari nasi ainda Lot mi doturisina awa usibesi esisina. \p \v 30 “Dá ango rorae berari awa matu dá isima edo esisina ango, embo awamaneda udojipapa eiaro deguta nonde na, Embo da Mai, tekago butuda gumana. \v 31 Aindabé, iji inono itae deguta ainde, embo da ave ainda garauda isira, ami tumundo torido ainda gaiapa mando doda awa bari tao ae. Dá ango, embo ave ainda indari buroda eira, ami tenda egenembedo maundo ainda mandoda rorae da ro bainyae. \v 32 Lot da aro buro ro esisini awa kotembewo! Imo God kera ae wareregedo Sodom nasi awa jisimi gosisina. Awatedo imo boite besisina.\x - \xo 17:32 \xt Genesis 19:17, 26\x* \v 33 Embo da aimi ainda wasiri toregain jipapa aina, awa dadoegaina. Edo embo da aimi ainda wasiri dadoegaina, awa toregedo dedegaina. \v 34 Na imondemane tena, muyaende awa arode iude besida dada aviaro, God mi da (1) budo nei dowaina. \v 35 Edo eutumai tote (2) awa aedade indari siya eiaro, God mi eutu da (1) budo nei dowaina. \v 36 Edo embo tote (2) awa aedade indari buroda eiaro God mi embo da (1) budo nei dowaina.”\f + \fr 17:36 \ft Guriki da ove gaiari indewae gano eiwa piae doturitera.\f* \p \v 37 Ango tesiri ambodanimi tedogositera, “Badari, yai nonda idegaini?” \p Edo ami awamanede sisina, “Yai nonda betari tamo isira. Ni barupimane yai ainda dada aro gawa.” \c 18 \s1 Yesu mi eniya ge eutu rori ae buriya katari embo deda​ ​budo atopaposisina. \p \v 1 Ango edo Yesu mi eniya ge da (1) sisina ainda ambodanide, ami atopatari awamane iji berari benunu torote edo do durainyae. \v 2 Ami sisina: “Nasi da (1) ainda buriya katari embo isima edo esisina. Embo awa God tou ari itae edo daedo emboda buro ro jipapa era awa kondade ae edo esisina. \v 3 Edo daedo nasi ainda eutu rori isima edo esisina. Edo ainda gitopo embomi ainde jimbo beyae esisina. Awatedo, eutu ami buriya katari emboda yai gundo tedo esisina, ‘Bouga nato eiwa inemi ato dambu dararate jipapa ena, nato gitopo emboda yai.’ \p \v 4 “Edo iji nenei ango awa, imo buro ari jipapa ae esisina. Ata ainda amboda, imo akuta kotembesisina, ‘Na God tou ae, emboda jipapa kera ae edo ena. \v 5 Awarata, aindabé, eutu rori owa iji matawa nato yai gundo ge teuri dengoro memesi edo eira, awatedo, kondade ano ainda jipapa dambu daraina!’” \p \v 6 Edo Badari mi sisina, “Davebé edo ingiwo buriya katari embo beyae omi ro sisini. \v 7 Edo God mi ainda gerari mamaimi katari ro, sipode turode dambu dararate benunu tedo era awa ae, dowainita? \v 8 Nane imondemane tena, God mi awamane katari ro dambu dararate tedo era awa burigibé aina. Ata na, Embo da Mai, tekago overegedo butuda gumana amo, embomi na bé tumonda eite itera ango tamanita?” \s1 Yesu mi eniya ge Parasi ae tax kumbari embo deda benunu tari awa​ ​budo atopaposisina. \p \v 9 Edo daedo, Yesu mi eniya ge nei eiwa sisina, embomai aimi awamane akuta wasiri dambu darari God da jisida edo era site, embo nenei jisi tuda edo gido era ainde. \v 10 Ango tedo sisina: “Embo tote (2) Judah embomainda oro kotopu bajinada visido maunsitera, God da yai benunu tain. Embo da (1) awa Parasi edo nei awa tax kumbari embo. \v 11 Edo Parasi petedo imo akuta benunu engo sisina, ‘God na imo ategetena awa, na embo nenei ango ae. Na motou aede, na buro bebegae aede, edo na ipuda aede. Na imo ategetena awa, na embo oure, ganu kumbari embo ango ae. \v 12 Na pura da (1) ainda doda, iji tote (2) awa indari indae veta edo ena. Edo rorae berari na budo ena, ainda ajigari 10, awa avigedo da (1) imonde piedo ena.’ \p \v 13 “Ata tax kumbari embo awa aikamanabé peposisina. Ami inonobé ae iji tupobé pangedo jisi utuda piari. Ata ainda ipa umbutu edo opopoda doreite sisina, ‘God, na, jimbo beyae embo, do ewasi!’”\fig |alt="Pharisee and tax collector" src="ubsb-13c.tif" size="col" ref="Luke 18:13" \fig* \p \v 14 Edo Yesu mi sisina, “Nane imondemane tena, benunu tedo itae edo mandoda maunsitera ainda amboda, tax kumbari embo awa wasiri dambu darari God da jisida. God mi embo ainda jimbo beyae kotembedo dosiri itae esisina. Ata Parasi ae. Awatedo, embo aimi ainda dao akuta jiari vitaina awa, God mi piari wotaina. Edo embo aimi ainda dao akuta piari wotaina awa, God mi jiari vitaina.” \s1 Yesu mi mamai babaingae God da ao ari awa embo benunu sisina. \r (Matthew 19:13-15; Mark 10:13-16) \p \v 15 Edo daedo embomaimi Yesu da yai mamai amibeda awa kundo guputera ami ipa tamonda piedo benunu tarate, God da ao ari awa embo. Ango ero ambodanimi awa gido ango eorekae aimamo isimbesitera. \v 16 Ata Yesu mi mai babaingae dao tedo ainda yai gumborote tedo sisina, “Mai babaingae engiregeove! Dowo, nato yai gumbore. Aindabé, embo God tumonda edo era dá mai babaingae engogo awa God da gisijiarida itera. \v 17 Awara! Ge ro boroko imondemane tena, eiwa giwo! Embo da aimi God mi gisijiarate jipapa eira awa, ainda gumbari ategedo kumaina, dá mai saka ango. Edo ango ainyae gido awa, God da gisijiarida mana toraina.” \s1 Embo gaiapa jiwaedemi Yesu de tedogari pipisisina. \r (Matthew 19:16-30; Mark 10:17-31) \p \v 18 Edo Judah embomainda gisijiari da (1)mi tedogosisina, “Atopatari, imo awa embo dave. Na buro nongo edo awa wasiri natopo itari bani?” \p \v 19 Edo Yesu mi embo ainde sisina, “Ro awa embo na dave tesi? Embo berari awa dave da (1) itae, ata God akuta. \v 20 Imo God da ge okain berari sisina awa gari: ‘Ipuda eote, dato beteure, beono eote, ge pitawa teote, ito aimamo tou edo eyo.’”\x - \xo 18:20 \xt Exodus 20:12-16; Deuteronomy 5:16-20\x* \p \v 21 Ango tesiri embo ami mina sisina, “Na tuturoda mai sakade ge okain berari teteta awa kera eite gundo boroko matawa eite itena.” \p \v 22 Iji ainde Yesu ge awa ingido ami embo ainde mina sisina, “Imo buro da (1) bé isira awa ata. Ito rorae berari awa pieyo embo neimi oriaro ganu awa kundo maundo embomai rorae isisigaede avigekavige edo piate, edo gaiapabé utuda bata. Ango edo gumbuyo, na ambo ambo ate.” \p \v 23 Ata embo awa gaiapa jiwaede, awatedo, iji ainde ge awa ingido imo duboveverabé esisina. \v 24 Ango edo Yesu embo awa duboveverabé eiri gido sisina, “Embomai gaiapa jiwaedemi God da gisijiarida torari awa okain bé tambara! \v 25 Edo wo bajina kamelo mi gongo gaiari ninou toda torari okain tamaina gido, gaiapa embomi God da gisijiarida torari bé okain bé tamaina.” \p \v 26 Edo embomaimi ge awa ingido tedogositera, “Embo bé aimi God da tonembari baini?” \p \v 27 Ango tetero Yesu mi sisina, “Buro ro embo enembomi ari tao ae awa, God mi ari tao.” \p \v 28 Edo Peter mi sisina, “Giyo! Nakare rorae berari dodo guputera, imo ambo ambo edo era.” \p \v 29 Ango tesiri Yesu mi awamanede sisina, “Awara! Edo ge ro boroko imondemane tena, eiwa giwo! Embo da aimi ainda mando, aimamo ae nanonameji de, ritako aro ae mamai de dodo God da gisijiari awa embo maunsira awa, \v 30 embo ami iji borokoda rorae jiwaebé jiwae baina. Edo iji amboda gumaina ainde, ami wasiri natopo itari baina.” \s1 Yesu mi ainda betedo erarida ge tenda karigesisina. \r (Matthew 20:17-19; Mark 10:32-34) \p \v 31 Ango edo Yesu ainda embobo 12 awa kundo demonda doregedo sisina, “Giwo! Kaena awa Jerusalem vivitera. Edo ro berari Embo da Mai da yai peroveta manemi gaguritera awa gundo bé aina. \v 32 Edo na kundo yai nei embomainda ipada piaro namonde tedojirari ge tara. Edo awamanemi ge butari tedo na kosiwa ara. \v 33 Edo na vededo daro betana. Ango aro deguta tamonde (3) ainda awa, na tekago erana.” \p \v 34 Ata ambodani, ge ro berari sira awa awamaneda yai arapa ae. Ge sira, ainda mokabé onjigesisina, awatedo, gain daritera. \s1 Yesu mi embo jisiguba ari esiri kaviyegesisina. \r (Matthew 20:29-34; Mark 10:46-52) \p \v 35 Ango edo Yesu ae embobode gundo Jeriko nasi aikae ero, embo jisiguba ari da (1) awa begata demonda anumbedo ganu benunu site isiri guputera. \v 36 Iji ainde embo jiwaebé gundo imo daginegedo maunsite ge tera awa ingido ami tedogosisina, “Eiwa buro rori? Tewavi gane.” \p \v 37 Ango tesiri awamanemi ainde sitera, “Yesu Nasaret Embo ami gundo imo daginegesite maunsira.” \p \v 38 Edo embo ami dao sisina, “Yesu, David da Mai, na do ewasi!” \p \v 39 Edo avekave gisi mauntera ami, embo awa isimbedo ge dowarate sitera. Ata embo ami ikanadebé dao tedo esisina, “David da Mai, na do ewasi!” \p \v 40 Awatedo, Yesu petedo dapisina, edo ge okain sisina, embo jisiguba ari awa ainda yai kundo gumborote. Iji nonde embo awa kundo gundo aikae atutumbetero, Yesu mi embo ainde tedogosisina, \v 41 “Nane imonde buro ro anate jipapa esi?” \p Edo ami sisina, “Badari, na ine ato jisi dave ari yai gain tena.” \p \v 42 Edo, Yesu mi ainde sisina, “Awara, jisi gundedo yai gi! God mi ito gebé ari nato yai pieteta ami imo esiri kaviyegeteta.” \v 43 Edo burigibé ainda jisi dave esiri Yesu da amboda maunteite God dasiga esisina. Edo iji nonde embomai berari buro awa gido, awamane daedo God dasiga esitera. \c 19 \s1 Yesu Zacchaeus da mandoda gupusina. \p \v 1 Ango edo Yesu Jeriko nasida torido matawa pepeta eite maunsisina. \v 2 Nasi ainda embo da (1) isinesina. Ainda dao Zacchaeus. Embo awa tax kumbari emboboda gisijiari. Edo embo awa gaiapa jiwaebéde. \v 3 Embo ami Yesu averi awa gain jipapabé esisina, ata imo tupo sakabé edo embomai jisi bajinabé doregesitera. Awatedo, embo awa Yesu gari tao ae esisina. \v 4 Ata, imo goteira, Yesu begata awa budo maunsira, awatedo, Yesu gumbae gisida imo tumundo maundo ni dugada ainyedo vivisisina, ainda isite Yesu gumbari gain. \p \v 5 Edo Yesu gundo yai nonda Zacchaeus isiri ainda edo imo pangedo embo awa gido sisina, “Zacchaeus, woteyo burigibé. Na tumba boroko awa ito mandoda awana.” \v 6 Ango tesiri Zacchaeus dubodavemi do ato ae esiri burigibé wotedo Yesu ainda mandoda jipusina. \p \v 7 Ango edo embomai berari doregesitera ami buro awa gido guguma gaguma sitera, “Embo beyaeda mandoda Yesu itain mambira.” \p \v 8 Ata, Yesu ainda mandoda gumbiri, Zacchaeus erido petedo Badari de sisina, “Ingiyo Badari! Na imonde tarigari tena. Nato gaiapa kupo awa embomai rorae isisigaede piana. Edo embomai udumbedo ro budo esitena, awamaneda gaiapa mina tega inono ipa ao pasido (4) piano bara.” \p \v 9 Edo Yesu mi embo ainde sisina, “Aindabé, ito tumonda ari God da yai pieteta dá Abraham mi God tumonda esisina ango, God da tonembari boroko gumbira imo ae embomai mando einda itera aindeda yai. \v 10 Aindabé, na, Embo da Mai guputena awa, embomai avekave dadoegari awa kakowa edo awamane tonemain.” \s1 Yesu mi eniya ge ganu gold ajigari 10 da budo sisina. \r (Matthew 25:14-30) \p \v 11 Edo iji angode embomai avekavemi Yesu de daedo mauntero ami ge eiwa siri ingitera. Edo aindabé Yesu Jerusalem atutumbeteite awamanemi kotembesitera awa imo nasi ainda awamaneda daotari boraebé aina. Awatedo, eniya ge nei awamanede sisina. \v 12 Ango edo ami sisina: “Yaida davemainda orobeda maimi yai aikebéda maunsisina, gisijiari bajinami ainda daotarida dero avigarate. Ainda amboda imo tekago overegedo gumaina, ainda nasi embomai gisijiarate. \v 13 Awatedo, imo ainda buro embobo ajigari 10 awa dao tesiri ainda yai guputera. Edo ami ganu gold ajigari 10 avigekavige edo awamanede ganu gold\f + \fr 19:13 \fq ganu gold \ft da da, da tega awa ango kariga tamonde (3)da buro tau embomi budo era.\f* da (1), da da piesiri buritera. Ango edo, ami sisina, ‘Ganu eiwa jigamo edo ganu nenei jiwaebé na embo ewo. Edo ango eite isiawo na egenemana.’ \p \v 14 “Ata ainda nasi embomai bé ami embo ainde sinigambari edo esitera. Awatedo, awamaneda ge tari embobo nenei pietero gisijiari bajinada yai maunsitera. Awamane bino eiwa kundo guputera, ‘Embo emi natokare daotari ari awa jipapa ae era!’ \p \v 15 “Ata imo daotarida dero budo egenembesisina, ainda nasida. Ango edo imo buro embobo ajigari 10 awa tesiri ainda yai guputera, ganu tega bé ro inge awamanemi jigamo edo buriteri awa gain. \p \v 16 “Buro embo tuturoda ami gundo sisina, ‘Badarari, ganu gold ito awa jigamo edo ganu nei ajigari 10 etena.’ \p \v 17 “Ango tesiri badararimi ainde sisina, ‘Buro davebé eteta! Imo buro embo dave. Aindabé imo na tou eite buro dave ganu tega sakabé ami eteta, awatedo, nane boroko imonde awara tari pipitena, embomai nasi babain ajigari 10 ainda itera awa gisijiata.’ \p \v 18 “Edo buro embo nei da (1) ami gundo sisina, ‘Badarari, ganu gold ito awa jigamo edo ganu nei ipa da (5) etena!’ \p \v 19 “Edo badararimi embo ainde ge dá ango sisina, ‘Imo daedo buro davebé eteta! Awatedo, imo embomai nasi babain ipa da (5) ainda itera awa gisi jiata.’ \p \v 20 “Ango edo buro embo nei da (1) ami gundo sisina, ‘Badarari, ganu gold da (1) ito awa evire. Nane gongo gisimi doiedo onjigedo sima edo esitena. \v 21 Na gido ena, imo awa embo okain. Imo embo neinda rorae budo eta. Edo rorae ito urari ae awa budo eta. Awatedo, imo adu esitena.’ \p \v 22 “Edo badararimi ainde sisina, ‘Be itoda ge idegeteira ami sira awa, imo awa embo beyae. Imo arapabé gido eta, na awa embo okain. Embo neinda rorae budo ena. Edo rorae nato urari ae awa budo ena. \v 23 Edo ro awa embo imo nato ganu awa ganu ari yai piato ganu nenei are tae esitesi? Ango ato na egenembedo gundo ainda ganu nenei daedo bane tae.’ \p \v 24 “Ango edo daotarimi embomai nenei demonda pepetegedo itera ainde sisina, ‘Embo einda yai ganu gold da (1) awa dodo kundo buro embo ami ganu gold ajigari 10 bira, ainde piewo.’ \p \v 25 “Ata awamanemi sitera, ‘Badarari, embo awa matu ganu gold ajigari 10 bira.’ \p \v 26 “Ango tetero ami mina sisina, ‘Nane imondemane tena, embomai aimi nane rorae pieteno jigamo dave edo era awa, awamanede jiwaebé piana. Ata awamane aimi nane rorae pieteno jigamo ae dumbae edo era awa, awamaneda yai ro matu pipisitena awa dodo bana. \v 27 Awarata, nato gitopo embomai na daotari eonekae, jipapa ae esitera, awamane kundo einda gumbuwo, edo dewo betore jisi natoda.’” \s1 Yesu taogaride Jerusalem totorisina. \r (Matthew 21:1-11; Mark 11:1-11; John 12:12-19) \p \v 28 Yesu ge ango tedo ainda amboda imo matawa pepeta edo Jerusalem kena visido maunsisina. \v 29 Edo iji angode Yesu ae ainda ambodani de gundo nasi Bethphage ae Bethany de, Ni Olive de Peji demonda edo ainda ambodani tote (2) gisi piesiri maunsitera. \v 30 Edo awamanede sisina, “Mambuwo, maundo nasida ounda isira ainda torave. Imomane totoreite ainda wo donki mai buri edo kanjigari tambawa. Embo da aimi ainda tamonda gisi anumbae. Awa udegedo kundo einda gumbuwo! \v 31 Edo embo da aimi imondemane tedogaina, ‘Nongo ain wo mai awa udegetevi?’ embo ainde tewo, ‘Badari mi jipapa eira.’” \p \v 32 Ango tesiri embo tote (2) awa maundo nasi ainda edo ro berari ami awamande sisina awa, dá ango taputera. \v 33 Ata awamane wo donki mai awa udegetero, wo tutu itero jiriri awamanede sitera, “Imomane nongaintedo donki mai awa udegetevi?” \p \v 34 Ango tetero awamanemi ge mina sitera, “Badari mi jipapa eira.” \p \v 35 Edo awamane donki mai kundo gisijido Yesu da yai guputera. Edo awamaneda dademo ombari donki mai ainda gunda augetero visiri besi jijiritera. Edo awamanemi Yesu kondade ero visido anumbesisina. \v 36 Ango edo Yesu Jerusalem kena maunsiri, embomai jiwaebémi awamaneda dademo ombari teugedo begatada besi jijiritera. \p \v 37 Edo Yesu gundo Ni Olive de Peji da eno wotari begata ainda atutumbesisina. Ango eiri, ainda ambodani jisi bajina berarimi tuturo edo do yawa eite God dasiga esitera, ge yavi inakademi, aindabé, ami buro babain berari eiri gositera awatedo. \v 38 Edo awamanemi sitera: \q1 “God da ao ari Daotarida yai itare! \q2 Embo eiwa \sc BADARI\sc* da daoda gupeira!”\x - \xo 19:38 \xt Psalm 118:26\x* \q1 “Emi God ae ainda embomai de awa embo béga utuda bira! \q2 Kaen God ikanebé ikane ainde taogari piore!”\fig |alt="Triumphal Entry" src="WA03895b.tif" size="col" ref="Luke 19:38" \fig* \p \v 39 Ango edo Parasi mane doregari doda iterami Yesu de sitera, “Atopatari, ito ambodani te ge dowore!” \p \v 40 Ata embo ami awamanede sisina, “Nane imondemane tena awa, eiwamane na dasiga era eiwa dowara gido awa, ganumami boitebé aorogatedo na dasiga ara.” \s1 Yesu Jerusalem nasi awa embo ji sisina. \p \v 41 Iji ainde Yesu Jerusalem atutumbeteite nasi awa jisimi gido do memesi budo ji sisina. \v 42 “God da béga nongo edo bari taori awa, imo gae. Edo gido ito deguta eiwa gari awa budo God gebé ata, ami ito rirowa piainyae. Ata boroko imo na ajiregeteta, awatedo, God mi gari awa ito yai arapa ae onjigesira. \v 43-44 Gebé, aindabé God akuta ami imo tonemain gumbira awa gae arapa ae, buro engogo awa ito yaida idegaina. Ito gitopo embomi puwa dode ponde jido imo jinenembara edo imo engiregara. Awamanemi imo usibesi ara edo ito mamai avekave doda itera awa daro bebetegara, edo ito oromando berari dedo sitara.” \s1 Yesu Judah embomainda oro kotopu bajina sirigesisina. \r (Matthew 21:12-17; Mark 11:15-19) \p \v 45 Edo Yesu gundo Judah embomainda oro kotopu bajinada gano ari arapada totorisina. Ami embobo roviravi ori mina ara ero gido tuturo edo awamanede ge okain tedo dain ondesiri dodo idedegesitera. \v 46 Ango edo awamanede sisina, “God da geda gaiari isira awa, ‘Nato oro kotopu awa embomainda benunu oro,’\x - \xo 19:46 \xt Isaiah 56:7\x* ata inemane etewo ‘beono emboboda onjigari yai’\x - \xo 19:46 \xt Jeremiah 7:11\x* ango esira.” \p \v 47 Yesu iji berari embomai atopasido esisina, Judah embomainda oro kotopu bajina ainda. Ata pirisi babain ae Aodarida atopapasigari de Judah embomainda embo babain nenei demi nongo edo begata kakowa edo imo daro betaini, ango edo esitera. \v 48 Awarata, aindabé embomai berari ainda ge sira awa ingain atoto gigito eite gundo jiroro esitera, awamanemi begata onjigari nonda ango ari awa tambae esitera. \c 20 \s1 Yesu da awara tari aimi piesiri awa tedogositera. \r (Matthew 21:23-27; Mark 11:27-33) \p \v 1 Ango edo, deguta da (1)de Yesu Judah embomainda oro kotopu doda embomai atopaposite, God da bino dave awamaneda yai dengoro baiari pipiteite isiri, pirisi babain ae Aodarida atopapasigari de orobeda kopuru mamai demi imo atutumbesitera. \v 2 Edo embo ainde sitera, “Nakare te gore. Imo awara tari nomi buro eiwa esi? Imonde awara tari eiwa aimi piesiri?” \p \v 3 Ango tetero ami awamanede mina sisina, “Edo na daedo imondemane tedogari da (1) piana. Tewo gane. \v 4 John bapataito arate awara tari aimi pipisisini? God mi pipisisinita ko embo enembomi pipisiteri?” \p \v 5 Edo awamane akuta mina tara esitera, “Kaende nongo tari? Kaenanemi awara tari God mi pipisisina tara awa, embo emi taina, ‘Ro awa embo imomane John gebé ae esitevi?’ \v 6 Edo kaenanemi tara awa, ‘Embo enemboda piari,’ ainda edo embomai berari omi John awa peroveta site gebé esitera, owamanemi sinigambari edo kaena ganumami augedo dara.” \p \v 7 Ango edo awamanemi mina sitera, “Nakare gae ainda awara tari yai nonda burisini.” \p \v 8 Edo Yesu mi awamanede sisina, “Awatedo, awara tari nomi buro eiwa eni awa, nane imondemane tainyae.” \s1 Yesu mi eniya ge gurepi buro sima ari emboboda yai​ ​budo atopaposisina. \r (Matthew 21:33-46; Mark 12:1-12) \p \v 9 Ango edo Yesu embomainde eniya ge eiwa sisina, “Embo da (1)mi dongo gurepi\f + \fr 20:9 \fq gurepi \ft awa dongo evekarada dao, edo ainda be awa pasiporo ango. Embomaimi be awa tapedo ainda gama budo un okain dao ‘waini’ siya edo era.\f* ainda buroda urisina. Edo ami dongo sima ari embobode buro awa pipisisina, awamanemi gurepi be tari ari tokedo mina inono ainda yai piorote. Edo imo yai aikeda maundo iji ribori doturisina. \v 10 Edo gurepi be tari esiri ainda tokari iji gupusina. Awatedo, dongoda mamo ainda buro embo piesiri dongo sima ari emboboda yai maunsisina, gurepi be awa tokedo, nenei ainde piaro kundo gumbarate. Ata sima ari embobo erido buro embo awa gumbiri vededo pietero ipa tepo overegesisina. \v 11 Edo tekago dongoda mamomi buro embo nei piesiri maunsisina. Awa daedo vededo tedojijireite pietero ipa tepo overegesisina. \v 12 Edo tekago ami buro embo nei piesiri maunsisina. Edo imo daedo detero kambo esiri augetero arapada idegesisina.\fig |alt="Parable/Tenants+Vineyard" src="WA03898b.tif" size="col" ref="Luke 20:12" \fig* \p \v 13 “Ango edo dongoda mamomi sisina, ‘Na buro nongo ani? Awara, nato dubobari mai awa piano mamaina. Na kotembetena, awa gido tou ara.’ \p \v 14 “Ata iji ainde sima ari embobomi awa gido mina tara esitera, ‘Dongoda mamoda mai gumbira. Puwo! Mai evire ainda mamoda gaiapa berari amboda barate. Kaende eiwa dano betari ainda gaiapa berari kaenato topo are.’ \v 15 Ango tedo mai awa dumundo kundo idegedo buro ponda detero besisina. \p “Awatedo, dongoda mamomi sima ari embobode nongo aini?” Yesu mi tedogosisina. \v 16 “Embo awa gundo sima ari embobo dari bebetegaro, sima ari embobo teteka kundo ainda dongo gurepi buro sima orote, piaina.” \p Edo embomai ainda itera ami ge awa ingido sitera, “Aia! Buro ango ane ari tao aebé!” \p \v 17 Edo Yesu awamane jisimi udugedo goteite tedogosisina, “God da Ove Gaiari, ge einda mokabé rori: \q1 ‘Dasivi awa imomane oromando ari embomi ajiregesitewa, \q2 God mi esiri dasivi davebé dave esira’\x - \xo 20:17 \xt Psalm 118:22\x*? \m \v 18 Embo berari ainkaimi imo\f + \fr 20:18 \fq imo \ft awa God da Avigari Embo, Yesu.\f* ajiregetera, awa ango ou butumi ari ganuma ainda tamonda durudo bebedegara. Ata edo ganuma ami embo tamonda duraina awa gido, embo awa dedo mundari popo aina, dá ou butumi ari ango.” \p \v 19 Aindabé, Aodarida atopapasigari de pirisi babain demi gositera awa, Yesu mi eniya ge eiwa awamaneda yai budo sisina, iji dá ainde awamanemi embo awa ge siri ipami bain esitera. Ata, awamanemi embomai adu esitera. \s1 Caesar de tax piedo era awa daveta beyaeri? \r (Matthew 22:15-22; Mark 12:13-17) \p \v 20 Awatedo, awamanemi Yesu simagedo baijiari embobo avigedo pietero maunsitera ami wasiri dambu darari embo dá ango eite ainda ge simagorote. Edo imo ge tae dumbae ari gido awa kundo Rome da gisijiarida awara tari edo goroba ari ainda piain esitera. \v 21 Ango edo awamanemi ainde sitera, “Atopatari, nakare gotera imo gebé berari tedo eta. Imo embomai anumba ikane edo tuda itera awa kotembae. Ata God da jipapa ro natokare wasirida eiri, awa dambu darari atopasido eta. \v 22 Awarata, nakare te gore. Kaena Caesar de tax piedo era awa daveta beyaeri?” \p \v 23 Ata Yesu embobo ami udumbari ge tera awa matu gosisina. Awatedo, ami sisina, “Ro awa embo imomane na bavedogain tevi?\f + \fr 20:23 \fq “Ro awa embo imomane na bavedogain tevi?” \ft Guriki da ove gaiari indewae ge eiwa piae doturitera.\f* \v 24 Awara, ganu da (1) kundo gumbuwo gane. Ganu einda dombu ae dao de awa andari?” \p Edo awamane mina sitera, “Caesar da.” \p \v 25 Edo ami awamanede sisina, “Rorae ro Caesar da topo gido, Caesar de piewo. Edo rorae ro God da topo gido, God de piewo.” \p \v 26 Yesu ge dambu darido embomainda dombuda tedo esisina. Awatedo, ainda gemi awamanemi imo embomainda doda udumbari tao ae. Edo ainda mina tari dave awa ingido korebé edo ge tukutaku esitera. \s1 Sadusi manemi betedo erarida tedogari pipisitera. \r (Matthew 22:23-33; Mark 12:18-27) \p \v 27 Ango edo Sadusi mane\f + \fr 20:27 \fq Sadusi mane \ft awa Judah embomainda gebé ari jisi sakago Israel doda itora. Awamane jiwae awa gaiapade edo nenei awa pirisi babain. Awamaneda gebé ari awa, embo berarimi Aodari God mi Moses de pipisisina awa akuta ambo ambo orote. Awamane jipapa ae atopatari nenei Parasi manemi Moses da Aodarida tamonda piedo esitera awa.\f* neneimi Yesu da yai tedogari piaintedo guputera. Awamaneda gebé ari awa embo betedo tekago erari tao ae. Awatedo, ainde sitera, \v 28 “Atopatari, Moses mi kaena embo ge engo gagurisina, embo aro jimundo maiunji piae eimango betaina awa, ainda namejimi rori awa jimundo mamai piari ainda namejida dao itarate tari. \v 29 Awara, iji da (1) de nanonameji berari ajigari 7 isiretera. Edo nameji buwo aro jimundo maiunji piae, besisina. \v 30 Ango esiri buwoda gaganimi eutu awa jimundo imo besisina, maiunji piae. \v 31 Edo neinda gagani awa daedo eutu rori jipusina. Dá ango nanonameji berari ajigari 7, awamane aro dá awa jimundo maiunji piae, bebetegesitera. \v 32 Ambobéda, eutu awa daedo besisina. \v 33 Awara, eutu eiwa iu ibono berari ajigari 7 jipusina. Awatedo, iji amboda embomai betarida erara awa, arobé anda aini?” \p \v 34 Yesu mi awamanede mina sisina, “Iji borokoda embo de eutu de jimundo iu aro edo era, awa gotewa. \v 35 Ata iji beaoda embomai wasiri dambu darari God da jisida itara awa God mi awara aina, awamane bebetegarida tekago erido wasiri natopo itari yaida mambara. Edo yai ainda iu aro ari itae. \v 36 Aindabé, anelamane ango, awamane mana betara. Edo ainda edo awamane awa bebetegari edo erarida mamai, edo God da mamai. \v 37 Ata Moses mi daedo arapabé gosisina awa, embo bebetegari awa tekago erara. Ainda ove gaiari matuda isira, abuda ni danegayani ango awa niyaomi aveiri ainda Badari mi sisina, ‘Na awa Abraham da God, Isaac da God, edo Jacob da God.’\x - \xo 20:37 \xt Exodus 3:6, 15\x* \v 38 God awa embo bebetegarida God ae, ata embo wasirideda God. Awarata, Abraham ae Isaac de Jacob de iji matuda besitera, edo duberi jiwaebé ainda amboda, God mi sisina, awamaneda God awa imo. Awatedo, kaena gotera, awamaneda asisi wasiride God da yai itera, edo gebé ari embo berari bebetegesitera awamane daedo.” \p \v 39 Edo Aodarida atopapasigari neneimi sitera, “Atopatari, ito mina tari dave!” \v 40 Ata ainda amboda awamaneda do jinenegari itae esiri embo ainde tedogari nei ro piae. \s1 Ro awa embo Keriso awa David da Maini? \r (Matthew 22:41-46; Mark 12:35-37) \p \v 41 Edo Yesu mi embomai ainde tedogosisina, “Ro awa embo Keriso awa David da Mai tedo eri? \v 42 Aindabé, David imo akuta ami Ove Psalm doda gagurisina tari engo: \q1 ‘\nd BADARI\nd*\f + \fr 20:42 \ft \+nd BADARI\+nd* da moka gano einda awa ‘God Mamo’. Hiburu ge awa \+it Jehovah\+it*.\f* mi nato Badari\f + \fr 20:42 \fq Badari \ft da moka gano einda awa ‘David da Badari’ o ‘God da Mai.\f* de sisina, \q2 “Ipabe natoda anumbedo namonde daedo \q1 embomai berari gisijiyo! \q2 \v 43 Ango eiato nane ito gitopo embo \q1 ito tai tuda piano imo tou ore.” ’\x - \xo 20:43 \xt Psalm 110:1\x* \m \v 44 David mi imo\f + \fr 20:44 \fq imo \ft awa ‘Keriso.’\f* awa ainda Badari sisina. Awatedo, nongo edo gido imo awa David da Maini?” \s1 Aodarida atopapasigari awa goteite iwo! \r (Matthew 23:1-36; Mark 12:38-40; Luke 11:37-52) \p \v 45 Edo embomai berari doregesitera ami Yesu ge sira awa goteite itero imo ainda ambodanide sisina, \v 46 “Imomane goteite iwo! Aodarida atopapasigarimi imomane udumbara. Awamane ombari riribo omundo nasi arapada eiworo embomaimi ategabutega eite tou orote, dubobudo era. Edo Judah embomainda benunu oroda maundo anumba davebé dave bain, edo bondoda maundo besi davebé daveda anumain jipapa edo era. \v 47 Edo eutu rori udumbedo awamaneda gaiapa budo era, edo awamaneda dave ari embomaimi gorote tedo benunu riribo tedo era. Ata katari ijide God mi awamaneda rirowa bajinabé embo nenei daginegedo piaina.” \c 21 \s1 Mapa eutu rorimi embo nenei berari daginegedo​ ​kando bajinabé pipisisina. \r (Mark 12:41-44) \p \v 1 Ango edo Yesu mi oro kotopu bajinada isite jisi piedo goteiri gaiapade embomaimi awamaneda kando mauwa matu siya arida pipisitera. \v 2 Imo daedo goteiri mapa eutu rori da (1) ami ganu babaingae tote (2) mauwada pipisisina. \v 3 Edo ami sisina, “Ge arapada imondemane tena, eiwa giwo! Mapa eutu rori emi embo nenei berari daginegedo bajinabé piesira. \v 4 Ge engo tena aindabé, embomai berari eiwa awamaneda gunaguguyeda siya ari awa budo God de kando pietera. Ata, mapa eutu eiwa, ainda yai saka ro isira, ami ainda itarida jigamo ae esira awa, berari piesira.” \s1 Yesu mi Judah embomainda oro kotopu bajina sitedo duraina​ ​ainda ge karigesisina. \r (Matthew 24:1-2; Mark 13:1-2) \p \v 5 Edo embo neneimi oro kotopu bajinada ganuma ove davegave ari, ae kando God de pipisitera aindemi giro ari awa gido mina tara esitera. Ango tero Yesu mi sisina, \v 6 “Iji amboda, ro inemane einda gotewa awa, gitopo embobomi ainda ganuma berari awa daro duraina edo oro kotopu bajina eiwa dedo sitedo usibesibé ara.” \s1 Iji beaoda kariwa engogo gumaina. \r (Matthew 24:3-14; Mark 13:3-13) \p \v 7 Ango tesiri awamanemi ainde tedogositera, “Atopatari, iji bé nonde buro angogo awa gumaini? Edo kariwa ro gari, buro ango idegain eira iji ainde?” \p \v 8 Edo ami sisina, “Bé gidogogo ewo! Embomi imomane atopatari ge pitawami udumbeorekae! Aindabé, embo jiwaemi dao natoda gundo ge pitawami ‘Na awa God da Avigari Embo,’ edo ‘Nato iji atutumbeteira.’ Ango taro, imomane awamane ambo ambo eove. \v 9 Iji nonde embo neneimi duduno era, edo yai neneinda ge jindarida iwata kawatada bino ango ingido, adu eove. Wasiri angogo awa gisi idegaina, ata iji beao aribé awa aikae atutumbae.” \p \v 10 Edo Yesu mi awamanede sisina, “Embomai yai neindami erido embomai yai neinda ainde mina dara ara. Edo daotarida embobo neimi erido daotarida embobo neinde duduno ara. \v 11 Yai neindekaindeda jijirami butu ikanade jipaina. Edo embo jiwaebé indari rorae itae ari beji bebetegara, edo embo jiwaebé nenei karu amburo bebegaebé bara. Edo embomaimi wasiri babain idegari gido adu ara, edo daedo utuda kariwa babain gisi gae awa idegari gara. \p \v 12 “Ata buro engogo idegae gisida awa, aindabé imomane awa nato ambodani, embomi imomane jido memesi neindekainde imondemane pipisite kundo maundo Judah embomainda benunu oroda katedo bundari oroda piara. Edo imomane nenei awa daotari ae gisijiari mane deda jisida katain kundo gundo piaro petawa. \v 13 Emi awa imomane begata piari awamanede nato bino dave awa karigawa. \v 14-15 Aindabé, nanemi imondemane dubogari ge piano tawo itomane gitopo embomai berari ami ge awa gido mina tari tao ae o ajiregari tao ae ara, awatedo, boroko kotembarida memesi bove ge ro iji ainde awamanemi imomane bekumba aro mina tawa. \v 16 Edo bé itomane aimamo ae nanonameji de, edo orobe ae otatawo demi imomane awa, kundo itomane gitopo embomainda ipada piara. Edo awamane imomane nenei awa daro betawa. \v 17 Aindabé imomane na gebé edo ewa, embo berarimi imondemane sinigambari ara. \v 18-19 Ata imomane tataimbarimi God gebé edo ewo. Ango awo embomaimi imomane usibesi ari tao ae edo God mi itomane wasiri tonemaina.” \s1 Gitopo embobomi Jerusalem nasi awa dedo sitara. \r (Matthew 24:15-28; Mark 13:14-23) \p \v 20 Edo Yesu mi sisina, “Iji nonde imomane gitopo embobomi Jerusalem nasi jiroro eiaro gido awa, dave edo giwo, awamane burigibé nasi awa dedo sitara. \v 21 Iji ainde imomane avekave yai Judea doda itewa awa, adu tumundo pejida visiwo. Imomane avekavemi Jerusalem doda itewa gido, nasi awa dodo idegewo. Edo avekave nasi ainda demonda isima ewa awa, ainda torainyae. \v 22 Nane ge eiwa tena aindabé, iji ainde awa God mi Israel embomainde rirowa piaina. Peroveta manemi ro berari idegaina gaguritera awa bé aina. \v 23 Awarata, iji ainde eutumai watoude ae aimono mamai ami beda itera ainde, awamanemi adu tumundo dedegari bari awa okain bé tambara. Awatedo, awamane do ari! God Judah embomainde sinigambaribé aina. Memesi bougabé awamane itari yaida gumaina. \v 24 Gitopo embobomi Judah embo jiwaebé awa dudunoda daro bebetegara. Edo awamanemi Judah embo nenei jiwaebé bundedo yai berarida kundo mambara. Butuda gisijijiegari, Judah embo ae, ami Jerusalem nasi embomai nenei bundedo nasida ainda gisijijieiaro memesi bougabé budo ara. Ango edo awamanemi Judah embomai gisijijieite isiaro, iji awa God mi Judah embo aeda yai gisijiorote pipisisina bureite beao aina.” \s1 Yesu mi nongo edo Embo da Mai tekago butuda gumaini awa atopaposisina. \r (Matthew 24:29-31; Mark 13:24-27) \p \v 25 Edo daedo Yesu mi sisina, “Kariwa embomi gisi gae awa iji ae kariga de edo dabori mane deda yai idegaina. Ewa yawatada yavi ingido embomai butu umbugo neneinda kotembarida memesi bara, edo buro ro ari awa gain darara. \v 26 Aindabé God mi utuda rorae ango dabori mane ae doga mane de awa jipari gido, embomai nenei adu edo jisivi betara, wasiri ro butuda idegaini awa kotembeteite. \v 27 Ango eiaro, embo butu berarida ami na, Embo da Mai awa, goroba de taogari bajina de poragada gupeiano gara. \v 28 Iji ainde imomane\f + \fr 21:28 \fq imomane \ft awa Yesu da gebé ari embomai.\f* wasiri engo tuturo edo idegeteiari gido, ainda moka awa God mi itomane yai, iji tupobé, udegari piaina. Awatedo, pangedo jisi utuda piewo. \s1 Yesu mi eniya ge ni dungada budo atopaposisina. \r (Matthew 24:32-35; Mark 13:28-31) \p \v 29 Edo ami eniya ge eiwa awamanede sisina, “Imomane gari, ni dunga ami ro edo eira awa, edo ni nenei berari daedo. \v 30 Iji nonde tuturo edo ni tuno pipiteira awa, imomane akuta gotewa, ni awa burigibé uji edo be ekaina. \v 31 Edo imomane daedo, iji ainde rorae angogo idegari goteite awa kotembewo, God mi embo berari gisijiaina, ainda iji awa burigibé gumaina. \v 32 “Awara! Edo ge ro nane imondemane tena awa giwo! Embomai iji einda itera awa betainyae isiaro, rorae awa berari idegaina. \v 33 Rorae berari utuda edo butuda awa mandedo itae aina. Ata ge nato eiwa mana mandedo itae aina. \s1 Yesu mi ainda ambodanide ainda gumbari simageteite itorote sisina. \p \v 34 “Bé gidogogo ewo! Do awo butuda wasirimi itomane jiro kotembari God da yai awa usibesi eure. Un okain jiwae injido wasiri bebegae eove. Edo butu wasirida kotembari jiwaemi do buriya ari bainyae. Imomane ango eiawo deguta awa burigibé gumbari boroboro awa. \v 35 Nane engo tena, aindabé, nato gumbari awa embomai yai berarida isima edo era awa, waomi wo darago aina. \v 36 Awatedo, imomane akuta goteite iwo! Edo iji berari benunu tewo, God mi itomane wasiri dambu darari gido ainda awara ari piari rorae engogo gumbari awa daginegave, edo iji nonde na, Embo da Mai, katari ijide gumano, imomane mengainyae nato dombuda petave.” \p \v 37 Edo iji berari Yesu oro kotopu bajinada do arapada torido embomai atopasido esisina. Edo muyae berari imo idegedo nasi Jerusalem dodo Ni Olive de Peji da maundo ainda isima edo esisina. \v 38 Edo iji berari sipo ataede embomaimi Yesu da atopatari ingaintedo erido oro kotopu bajinada do arapada torido ainda yai gundo esitera. \c 22 \s1 Judas mi Yesu ainda gitopo emboboda ipada piain awara esisina. \r (Matthew 26:1-5, 14-16; Mark 14:1-2, 10-11; John 11:45-53) \p \v 1 Ango edo Bread Badari Siwo Piaeda Bondo iji aikae atutumbesisina, awa daedo tedo era God da Darutegari Bondo.\f + \fr 22:1 \ft God da Darutegari ae Bread Badari Siwo Piaeda Bondo de awa, ainda ge jirari Exodus 12—13 isira.\f* \v 2 Iji angode pirisi babain ae Aodarida atopapasigari demi Yesu daro betarate kotembesitera. Ata, aindabé embomaimi gido sinigambari ara, arapada ango ari awa adu esitera. Awatedo, gae onjigarida daro betarate begata kakowa esitera. \v 3 Edo Satan mi Judas (ainda orobeda dao awa Iscariot)\f + \fr 22:3 \fq Iscariot \ft da moka nei Ge Moka Teteka, ove gaiari einda gunda awa, daedo giwo!\f* da doda torido tuturo edo imo gisijijisina. Edo imo awa Yesu da embobo 12 ainda da (1). \v 4 Awatedo, Judas idegedo pirisi babain ae oro kotopuda sima ari emboboda gisijijiegari deda yai maundo, ami nongo edo Yesu kundo awamaneda ipada piaini awa ge jijirisina. \v 5 Edo awamane dubodavede awara edo embo ainde mina ganu piain sitera; ango aro Yesu kundo awamanede piarate. \v 6 Edo imo awamanede tarigari sisina. Edo begata dave nonda embomai nenei gae onjigarida Yesu kundo awamanede piaini, awa kakowa esisina. \s1 Yesu mi God da Darutegari Bondo ainda ambodanide daedo​ ​siya esisina. \r (Matthew 26:17-19; Mark 14:12-16) \p \v 7 Ango edo Bread Badari Siwo Piaeda Bondo deguta gupusina. Edo deguta ainde awamane Darutegari Bondoda wo sipu mai dorote. \v 8 Edo Yesu, Peter ae John de pipiteite sisina, “Imomane gisi maundo kaenato Darutegari Bondo siya ewo, kaende indore.” \p \v 9 Edo awamanemi tedogositera, “Imo yai nonda indari awa siya orote jipapa esi?” \p \v 10 Yesu mi awamanede mina sisina, “Dave edo giwo! Imomane nasida torido maunteiawo, embo da (1) un sigi amboka ari ami imomane tamaina. Awara, embo awa ambo ambo edo maundo mando nonda toraini ainda toriwo. \v 11 Edo mando tutude tewo, ‘Atopatarimi imonde engo tesira, “Mando tonga nonda na ae ambodani nato de Darutegari Bondo indari?” ’ \v 12 Ango tawo embo ami imomane kundo visido yai tonga bajina matu sirigari isira awa piari gawa. Yai ainda indari siya ewo!” \p \v 13 Edo embo tote (2) erido maundo Yesu mi ro berari awamanede sisina, dá ango awa taputera. Edo yai ainda awamane Darutegari Bondo siya esitera. \s1 Yesu mi indari beao, ae ainda piari aimbari embobo 12 de injisina. \r (Matthew 26:20-30; Mark 14:17-26; John 13:21-30; 1 Korinth 11:23-25) \p \v 14 Iji nonde bondo iji awa gumbiri, Yesu anumbesisina ae ainda piari aimbari embobo 12 de indari inain. \v 15 Edo ami awamanede sisina, “Do nato berarimi Darutegari Bondo eiwa imondemane inain jipapa etena, na memesi bae gisida. \v 16 Nane imondemane tena awa, na indari engo tekago inainyae isiano jirari God da gisijiari yaida Bondoda mokabé awa arapa aina.” \p \v 17 Ango tedo, ami akou kundo, God da yai ategari pisido, awamanede pipiteite sisina, “Yá, akou eiwa kundo, injido piari, embo nei injido ango ewo, imomane berari. \v 18 Nane imondemane tena, na gurepida gama inainyae isiano jirari God da gisijiari\f + \fr 22:18 \fq God da gisijiari \ft da moka einda awa: Iji amboda, Yesu tekago butuda gundo embomai berari butuda gisijido aina. Iji ainde Yesu ae ainda gebé ari embomainde daedo anumbedo indari inaina (Luke 22:30; Amboda Idegaina 19:7-9).\f* gumaina.” \p \v 19 Ango tedo imo bread kundo engegegedo awamanede pipiteite sisina, “Eiwa nato tamo. Awa imomane embo pipitena. Injiwo. Edo engo matawa eite na kotembedo ewo.” \p \v 20 Edo dá ango, ainda amboda awamane indari indero itae esiri, imo akou kundo sisina, “Akou eiwa ororo natoda imomane embo dodegain ena. Akou emi God da piari tembari okain teka imomane embo sirigeteira awa arapa eira. \v 21 Ata giwo! Embo na budo gitopo emboboda ipada piain eira awa, namonde daedo indari indeite tenembada isira. \v 22 Gebé, na, Embo da Mai awa betanate matu God mi sirigesisina. Ata embo na kundo gitopo emboboda ipada piain eira, imo do ari!” \p \v 23 Ango tesiri awamanemi akuta mina tara esitera, “Embo bé aimi buro ango ain eiri?” \p \v 24 Edo daedo awamanemi akuta be duduno esitera, awamaneda doda embo bajinabé bajina awa averi. \v 25 Edo Yesu mi awamanede sisina, “Embo yai neneinda daotari egeregari awamaneda awara tarimi embomai gisijido era. Edo awamaneda jipapa awa embomaimi awamane dao ‘Embomainda Kondade Egeregari’ tedo era. \v 26 Awarata, imomane iwata ango ainyae. Ata embo da aimi itomane toropuda einda embo bajinabé bajina ain eira awa, tataimbarimi nameji sakada iwata ango aina. Edo gisijiarimi ainda embomai kondade eite buro emboda iwata dá ango aina. \v 27 Edo bajinango awa averi? Da (1) aimi anumbedo isite indari injido eira, awarita ko, embo da (1) indari siya edo eira awari? Embo anumbedo eira, awara. Awa gebé. Ata na akuta awa itomane toropuda buro embo ango ena. \v 28 Edo imomane awa namonde daedo petetewo na memesi bougade iji veteite gundo tega einda etena. \v 29 Edo Mamo natomi ainda awara tari namonde pipisisina, rorae berari gisijido anate, dá ango nanemi awara tari imondemane pipitena. \v 30 Awatedo, iji angode nato daotari dero bano imomane daedo nato tenembada indari injido kundo awa. Edo daedo imomane daotegeregarida anumbada anumbedo isite Israel embomainda ewowo gawowo 12 gisijido awa. \s1 Yesu mi Peter de sisina, “Imo akuta toreite iji tamonde (3),​ ​‘Embo awa na gae,’ tata.” \r (Matthew 26:31-35; Mark 14:27-31; John 13:36-38) \p \v 31 Edo Badari mi sisina, “Simon! Simon! Giyo! God mi Satan de awara tesira, imomane bawarate, dá ango embomi wheat sirigedo bureite onyeye dodo eira. \v 32 Ata Simon, na imo embo benunu tetena, ito gebé ari woteure. Edo iji nonde imo nato yai tenda wareregeteta angode awa, nanonameji ito kondade eyo awamaneda gebé ari okain are.” \p \v 33 Ata Peter mi ainde sisina, “Badari, nato tumonda ari ito yai awa mana wotaina. Na imonde daedo bundari oroda edo betarida mamana.” \p \v 34 Edo ami mina sisina, “Peter, nane imonde tena awa, deguta einde, kokora aoro tae gisida, imo akuta toreite iji tamonde (3), ‘Embo awa na gae,’ tata.” \p \v 35 Ango edo ami awamanede tedogosisina, “Iji nonde imomane pieteno idegedo eutawa awa, ganu kapi, pepeta kaita, o tai woru ango itae iji angode, imomane rorae nei ro itae awa jipapa edo eutavi?” \p Edo awamanemi sitera, “Nakare ango ae.” \p \v 36 Edo ami awamanede sisina, “Ata boroko, edo imo ganu kapi isira gido, kumbuyo! Edo pepeta kaita daedo. Edo imo kasiwo itae gido, ombari ito pieyo embo neimi bureite ganu piari ami da (1) oriate. \v 37 Nane imondemane tena, peroveta Isaiah mi nato yai ro idegaina ango matu oveda gagurisina awa, ‘Edo jivere embobode daedo embo awa ajigetera,’\x - \xo 22:37 \xt Isaiah 53:12\x* awa boroko gundo bé aina.” \p \v 38 Edo awamanemi sitera, “Badari, eire gi, nakare kasiwo tote (2) isira.” \p Ango tetero, Yesu mi sisina, “Awara, awa inono.” \s1 Yesu Ni Olive de Pejida benunu sisina. \r (Matthew 26:36-46; Mark 14:32-42) \p \v 39 Ango edo, Yesu mi dá edo eira ango idegedo Olive de Peji da maunteiri ainda ambodani daedo imo ambo ambo esitera. \v 40 Imo maundo yai ainda edo awamanede sisina, “Benunu tewo imomane bawarida durove.” \v 41 Edo imo awamane dodo yai saka aike kena iaragedo, baongo dadari edo God da yai benunu engo sisina, \v 42 “Mamo, edo imo engo ain eta gido, memesida akou eiwa dodo kumbuyo nato yai gumbure. Awarata, nato jipapa awa ainyae, ata ito jipapa awa ewasi.”\fig |alt="Jesus prays on Mt of Olives" src="WA03913b.tif" size="col" ref="Luke 22:42" \fig* \v 43 Edo God da anela utuda edo gundo imo kondade eiri goroba burisina. \v 44 Edo memesi bougami gundo imo pasiri gido benunu okain bé siri, ainda iwori ororo ango kepukapu butuda durudo esisina. \p \v 45 Imo benunu tari dero ainda edo erido ambodanida yai overegedo gundo awamane mamatomi pasiri jitao bouga avero tapusina. \v 46 Awatedo, Yesu mi awamane audedo sisina, “Ro awa embo imomane jitao avevi? Erido benunu tewo, God mi imomane dowari bawarida durove.” \s1 Judas mi Yesu kundo ainda gitopo emboboda ipada pipisisina. \r (Matthew 26:47-56; Mark 14:43-50; John 18:2-12) \p \v 47 Imo matawa ge site isiri embo jisi bajina gundo idegesitera. Ango edo embo dao Judas, Yesu da embobo 12 ainda da (1), ami embo jisi bajina awa gisijijieite gundo Yesu da yai edo, imo aikae iunte embo awa munegain esisina. \v 48 Ata Yesu mi sisina, “Judas, ro embo imo munegarimi Embo da Mai ainda gitopo emboboda ipada pipitesi?” \p \v 49 Edo Yesu da ambodani ainda demonda ami wasiri ro idegaina, awa matu gositera. Awatedo, ainde sitera, “Badari, natokare kasiwomi awamanede duduno arita?” \v 50 Ango site, boraebé ambodani da (1)mi kasiwo budo pirisida gisijiari bajinada buro embo, ainda dengoro ipa beda awa kautugesisina. \p \v 51 Ata Yesu mi sisina, “Ango do, duduno eove!” Ango tedo embo ainda dengoro tujido gao esisina. \p \v 52 Edo Yesu mi pirisi babain ae oro kotopuda sima ari emboboda gisijijiegari de orobeda kopuru mamai de idegedo guputera, awamanede sisina, “Ro embo imomane na beono embo ango baintedo kasiwo de ami de kundo gumbevi? \v 53 Na awa iji berari imondemane oro kotopu ainda isima edo etena, edo na bundae etewa. Awarata, iji eiwa God mi imondemane dosiri iwata engo nato yai ewa. Edo daedo, iji eiwa God mi muyaenda gisijiarida yai dosiri ami buro eira.” \s1 Peter mi akuta toreite “Na embo awa gae,” sisina. \r (Matthew 26:57-58, 69-75; Mark 14:54, 66-72; John 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Ango edo embo jisi da (1)mi Yesu ipami jido kundo maundo pirisida gisijiari bajinada mandoda totoritera. Ata Peter aikeda awamane ambo ambo eite gupusina. \v 55 Edo mando arapada niyao etero aveiri awamane anumbedo itero Peter gundo awamaneda teoroda anumbesisina. \v 56 Edo iji ainde buro gagara da (1)mi Peter niyao demonda anumbedo isiri gido jisini edo sisina, “Embo eiwa ae embo ounde gundo maundo esira.” \p \v 57 Ata Peter imo akuta toreite sisina, “Eutu, na embo awa gae.” \p \v 58 Edo saka sima eite embo nei da (1)mi Peter da kariwa gido ainde sisina, “Imo awa Yesu da ambodani da (1). Na gotena.” \p Ata Peter mi sisina, “O gesi! Na embo awa ae!” \p \v 59 Edo itero jiriri ora da (1) ango itae esiri embo nei da (1)mi ge okain bé site sisina, “Een! Gebé, embo eiwa ae Yesu de daedo gundo maundo esira, aindabé, embo eiwa yai Galili embo.” \p \v 60 Ata Peter mi sisina, “Ei imo, ge ro boroko teta awa, na bé gae!” Edo iji dá ainde Peter ge siri, boraebé kokora aoro sisina. \v 61 Edo Badari wareregedo dambu darari Peter gosisina. Ainda edo Peter, Badari mi ge ro ainde sisina, awa kotembesisina, “Kokora aoro tae gisida, iji tamonde (3) imo akuta toreite ‘Na embo awa gae,’ tata.” \v 62 Awatedo, Peter mamato eite dodo idegedo maundo ji bajinabé sisina. \s1 Embobomi Yesu vededo, tedojirido esitera. \r (Matthew 26:67-68; Mark 14:65) \p \v 63 Edo embobo Yesu sima era, ami imo vedeite tedojirido esitera. \v 64 Edo awamanemi ainda jisi gongo jibigimi doiedo ainda dombuda doreite tedogido esitera, “Imo perovetara, nakare te gore, imo aimi desiri?” \v 65 Edo awamanemi Yesu de ge bebegae nenei jiwae tedo esitera. \s1 Sanhedrin mi Yesu kasitera. \r (Matthew 26:59-66; Mark 14:55-64; John 18:19-24) \p \v 66 Edo sipo atesiri Judah embomainda orobeda kopuru mamai doregesitera. Awamaneda doda awa pirisi babain ae Aodarida atopapasigari de. Edo awamanemi Yesu gisijido kundo awamaneda Sanhedrin\f + \fr 22:66 \fq Sanhedrin \ft awa Judah embomainda ge babain katari emboboda doregarida dao.\f* da yaida torido guputera. \v 67 Edo ainde sitera, “Imo Keriso rita gido awa, teyo nakare gore.” \p Ata Yesu mi awamanede sisina, “Nane imondemane na Keriso tana awa, imomane na gebé ainyae. \v 68 Edo nane imondemane tedogari, ‘Keriso awa embo averi?’ ango tana awa, mina tari nato tainyae o mana na dowawo mamana.\f + \fr 22:68 \fq o mana na dowawo mamana. \ft Guriki da ove gaiari indewae gano mendo eiwa piae doturitera.\f* \v 69 Ata iji einda amboda, na, Embo da Mai awa, God goroba berarida goroba ainda ipa beda anumbedo gisijijieite itana.” \p \v 70 Edo awamane berarimi sitera, “Awatedo, imo awa God da Mai tesita?” \p Edo Yesu mi awamanede mina sisina, “Inemane gebé tewa, na awa.” \p \v 71 Ango tesiri gido awamanemi sitera, “Ro awa embo kaenanemi karigari embo nei gain kakowa ain eri? Ine ainda bemi akuta tesiri kaena berari gera.” \c 23 \s1 Yesu kundo Rome da gisijiari, Pilate da yai, maunsitera. \r (Matthew 27:1-2, 11-14; Mark 15:1-5; John 18:28-38) \p \v 1 Ango edo babadegari berari erido Yesu kundo Pilate da yai maunsitera. \v 2 Edo awamane tuturo edo embo ainde bekumba ge engo sitera, “Embo emi natokare embomai awa dubo butari beyae borote eira awa ingera. Edo Caesar da yai tax piorekae sira, edo daedo, imo akuta awa Keriso, Daotari, sira!” \p \v 3 Awatedo, Pilate mi Yesu de tedogosisina, “Imo awa Judah embomainda Daotari rita?” Edo Yesu mi sisina, \p “Inemi teta, awara.” \p \v 4 Ango edo Pilate mi pirisi babain ae embomai de sisina, “Na embo emi Rome da aodari da (1) ro desiri erigesiri awa gae ena.” \p \v 5 Ata awamanemi ge okain tedo sitera, “Ami ainda atopatarimi natokare embomai ao gaieuri Rome da awara tari ajiregorote edo eira Judea da yai berarida. Edo yai Galili da tuturo edo matawa gundo einda eira.” \s1 Pilate mi Yesu piesiri Daotari Herod da yai maunsisina. \p \v 6 Iji ainde awamanemi Yesu yai Galili buro tuturo edo gumbari ango tetero, Pilate ingido ami awamanede tedogosisina, “Embo awa yai Galili embo rita?” \p \v 7 Ango tetero imo gosisina, Yesu awa yai Daotari Herod\f + \fr 23:7 \fq Daotari Herod \ft da dao bé awa Herod Antipas.\f* mi gisijido eira ainda edo gumbari. Iji ainde awa Herod daedo Jerusalem isiri gido Pilate mi Yesu ainda yai piesiri maunsisina. \p \v 8 Edo Herod mi Yesu da buro jiwae edo eira ainda bino ingido esisina. Awatedo, imo Yesu gido dubodave bé esisina. Iji ribori Herod embo awa gain edo esisina. Edo Herod da jipapa awa embo ami kariwa bajina da (1) ari jisimi gain. \v 9 Edo ami Yesu de tedogari jiwaebé pisido esisina, ata Yesu ainde ge mina tae. \v 10 Edo pirisi babain ae Aodarida atopapasigari de ainda pepetegedo itera ami Yesu de bekumba ge okain bé tero jijirisina. \v 11 Ango edo Herod ae ainda itoro embobo demi Yesu de mengari iwata eite imo tedojijiritera. Edo awamanemi Yesu tedojirain ombari ribori duroka dave awa ainda tamoda pipisitera, edo Herod mi imo piesiri kundo Pilate da yai egenembedo maunsitera. \v 12 Herod ae Pilate de awamane iji gisida awa gitopo mina ara eite itari, ata deguta dá ainde awamane otawo esitera. \s1 Embomaimi Yesu betarate awara ari pipisitera. \r (Matthew 27:15-26; Mark 15:6-15; John 18:39—19:16) \p \v 13 Iji ainde, Pilate mi pirisi babain de, gisijijiegari ae embomai de gundo ainde daedo doregorote bino piesiri, \v 14 gumbero ami awamanede sisina, “Imomane embo eiwa kundo nato yai gundo tetewa awa embomai Rome da gisijiari ambo ambo eorekae sira. Nane ainde tedogari inono pietena itomane jisida awa gotewa. Embo emi buro beyae ro esiri awa tambae etena. Ata inemane bekumba ge ainde tewa. \v 15 Edo nane imomane ae Yesu de Herod da yai pieteno mambewa,\f + \fr 23:15 \fq Edo nane imomane ae Yesu de Herod da yai pieteno mambewa. \ft Guriki da ove gaiari indewae ge \ft \+it Aindabé ami [Herod] embo awa [Yesu] kaenato yai tekago piesiri gumbira,\+it* einda jigamo esitera.\f* ata Herod daedo embo einda beyae da ro tambae. Ro awatedo embo eiwa betarida piani? \v 16 Awatedo, nane tano nato itoro embobomi embo awa vededo ainda amboda imo bundarida awa udegaro idegaina” \v 17 (Duberi berarida God da Darutegari Bondoda iji ainde, Pilate da ambo ambo ari isira awa inemi jivere embo da (1) bundari oroda edo Judah embomainda yai udegedo esisina).\f + \fr 23:17 \ft Guriki da ove gaiari indewae gano eiwa piae doturitera.\f* \p \v 18 Ata embomai berari doregesitera ami inonoda aorogatedo sitera, “Embo eiwa kundo maundo deyo betare! Edo Barabbas awa nakare embo doyo idegare!” \v 19 (Barabbas Rome da aodari ajiregedo embo nenei gisijiri awamanemi wasiri bebegae nasi doda esitera. Edo daedo imo embo nei desiri besisina awatedo, bundari oroda pitero totorisina.) \p \v 20 Pilate Yesu udegain jipapa esisina, awatedo, embomainde tekago sisina, “Embo emi buro beyae da ro ae.” \p \v 21 Ata awamanemi aorogatedo esitera, “Embo awa oregada de! Embo awa oregada de!” \p \v 22 Edo Pilate mi ge dá awa iji tamonde (3) sisina, “Ro awa embo nane embo eiwa oregada dani? Embo einda beyae itae. Beyae nomi eiri embo eiwa betarida piani? Awatedo, nane tano nato itoro embobomi embo eiwa vededo dowaro mamaina.” \p \v 23 Ata awamane Pilate de aoro ikanadebé gateite tekago tekago tedo esitera, Yesu awa oregada daro betarate. Edo beaoda embomai eiwamane ae pirisi babain deda yavi bajinami Pilate da ge paposisina, jipapa awamaneda awa arate. \v 24 Awatedo, imo awara esisina buro ro Yesu de arate sitera awa. \v 25 Pilate mi embo jipapa esitera awa, Barabbas, udegesiri idegesisina. Embo awa Rome da aodari ajiregedo embo nenei gisijiri wasiri bebegae esitera, edo embo nei desiri besisina, awatedo, imo bundari oroda matu pipisitera. Edo Pilate mi Yesu itoro emboboda ipada pipisisina, embomainda jipapa awa orote. \s1 Itoro embobomi Yesu oregada doritera. \r (Matthew 27:32-44; Mark 15:21-32; John 19:17-27) \p \v 26 Ango edo itoro embobomi Yesu gisijido kundo idegedo maunsitera. Edo embo dao Simon, awa nasi Sairin embo, imo awa arapada edo gundo Jerusalem atutumbesisina. Edo awamanemi embo awa ipami jido dumbero gumbiri jijine sitera, Yesu da orega\f + \fr 23:26 \fq orega \ft awa inguta babain tote (2) oregedo jiari. Buriya embo awa orega ainda pioro duroro benomami ipatai deoro ingutada takimbeuri jioro erido petedo isite iji tote (2) ta tamonde (3) itae euri awamane bebetegedo esitera.\f* amboka edo ainda gunda ainto arate.\fig |alt="Simon of Cyrene with Jesus’ cross" src="CN01835B.TIF" size="col" ref="Luke 23:26" \fig* \v 27 Embomai jisi bajinabé Yesu da amboda maunsitera. Edo eutumai daedo ji ikanade site awamaneda ipatai butuda dedo depeka eite maunsitera. \v 28 Ata Yesu mi wareregedo awamane ango ero gido sisina, “Jerusalem eutumai, na embo ji teove, ata, imomane akuta awa embo, edo itomane mamai awa embo ji tewo. \v 29 Nane imondemane engo tena, aindabé, wasiri beyae bajina itomane yai idegaina, edo iji ainde embomi tara, ‘Dubodave awa eutumai owamane ainkaimi ero itera, mamai engae itera, edo mamai ami gaiae itera awamaneda yai!’ awatedo. \v 30 Iji ainde, aindabé embomi memesi adu edo betain jipapa eite \q1 “‘ami tuturo edo peji dao tedo tara, “Bededo nakare pasiwo!” \q2 edo awamanemi pamode tara, “Durudo nakare apuregewo!” ’\x - \xo 23:30 \xt Hosea 10:8\x* \m \v 31 Nane ango tena aindabé, na awa ni yanda ango. Awatedo, mina beyae ro awamanemi nato yaida pipitera awa giu! Atako, Jerusalem da embomai awa ni mumuya ango. Awatedo, mina beyaebé ro awamaneda yaida piari?” \p \v 32 Edo jivere embo nei tote (2) awa ae Yesu de daedo gisijido kundo idegedo maunsitera, daro betorote. \v 33 Iji nonde awamane gundo yai dao Kopuru Akou tedo era, ainda edo awamanemi Yesu ae jivere embo tote (2) de awa daedo oregada doritera. Embo da (1) awa Yesu da ipa beda, edo embo nei awa ainda ipa andada. \v 34 Edo Yesu mi sisina, “Mamo, awamane wasiri ro eri awa gae arapa ae, awatedo, awamaneda beyae kotembedo doyo.”\f + \fr 23:34 \fq Edo Yesu mi sisina, “Mamo, awamane wasiri ro eri awa gae arapa ae, awatedo, awamaneda beyae kotembedo doyo.” \ft Guriki da ove gaiari indewae ge eiwa piae doturitera.\f* Edo itoro embobomi Yesu da ombarijiari avigedo baintedo ganuma babaingae ove gaiaride awa augedo tetenya esitera. \p \v 35 Iji angode embomai ainda pepetegedo goteite itero jijirisina. Ata, Judah embomainda gisijijiegari awamanede daedo itera ami Yesu de mendode kikino eite sitera, “Ami embo nenei tonembedo esisina. Edo gido embo awawa Keriso, God da Avigari Embo, ami akuta ainda wasiri toregarate!” \p \v 36 Edo daedo itoro embobomi Yesu tedojijiritera. Awamanemi aikae gundo imo waini jigagani awa indarate pipisite \v 37 sitera, “Imo Judah embomainda Daotari gido, imo akuta toregeyo!” \p \v 38 Awamanemi daedo ove gaiaride oregada pipisitera, Yesu da kopuru ikaneda, edo Guriki da, Rome da, edo Hiburu da gemi engo gaiedo: \b \qc EMBO EIWA JUDAH EMBOMAINDA DAOTARI. \b \p \v 39 Ango edo jivere embo da (1) Yesu da demonda ekegesitera ami ge bebegae ainde site sisina, “Imo God da Avigari Embo gido awa, imo akuta tonembeyo ae namondekare daedo.” \p \v 40 Ata jivere embo nei da (1)mi ge mina okain bé embo ainde sisina, “Imo God adu ae rita? Iji einde imo betata dá embo ango awa! \v 41 Awarata, wasiri bebegae ingenato esitera, ainda rirowa burera. Ata embo emi beyae da ro ae.” \p \v 42 Edo ami Yesu de sisina, “Badari, na kotembeyo iji nonde imo ito gisijiari yaida torata.” \p \v 43 Edo Yesu mi embo ainde sisina, “Nane imonde tarigari eiwa tena, imo iji einde namonde daedo maundo yai Paradais\f + \fr 23:43 \fq Paradais \ft awa yai davebé dave. Iji angode Yesu da gebé ari embomaimi betara, awamane butu einda dodo yai ainda maundo iji natopo itara. Paradais da dao nei awa utu (II Korinth 12:2-4; Amboda Idegaina 2:7).\f* ainda itata.” \s1 Yesu oregada besisina. \r (Matthew 27:45-56; Mark 15:33-41; John 19:28-30) \p \v 44-45 Iji ainde awa iji toropu eiri ijida parara kumboro esiri muyae gundo butu dede awa apuregesisina. Awa matawa maundo iji wareregedo turo 3:00 esisina. Edo Judah embomainda oro kotopu bajina doda gongo puruta awa toropubéda keredo kupo eve kupo eve esisina. \v 46 Ango edo Yesu mi aoro ikanadebé gatedo sisina, “Mamo, imo tumonda eite nato asisi ito ipada pipitena.”\x - \xo 23:46 \xt Psalm 31:5\x* Engo tedo imo besisina. \p \v 47 Edo itoroda gisijiarimi wasiri ro idegesiri awa gido God dasiga eite sisina, “Gebé berari, embo eiwa wasiri dambu darari embo.” \v 48 Embomai berari yai ainda doregesitera ami wasiri ro idegesiri awa gido ipatai butuda dedo depeka eite dodo egenembesitera. \v 49 Ata Yesu da otatawo berari ae eutumai avekave yai Galili da edo imo ambo ambo edo guputera awamane demi aikeda petedo isite buro idegesisina awa jijimbesitera. \s1 Joseph mi ainda banga toda Yesu goisina. \r (Matthew 27:57-61; Mark 15:42-47; John 19:38-42) \p \v 50-51 Ango edo embo dao Joseph awa Judah embomainda nasi Eremateia ainda edo gumbari. Imo awa embo dave edo wasiri dambu darari. Edo ami daedo God da gisijiari iji nonde gumaini awa sima eite isinesina. Imo awa Sanhedrin embobo ainda da (1), ata Yesu betarate ge jijiritera awa, ainda awara ari piae. \v 52 Edo embo emi Pilate da yai maundo Yesu da tamo bain tesiri imo awara sisina. \v 53 Awatedo, Joseph maundo Yesu da tamo oregada awa kundo piesiri wowosisina. Edo tamo awa gongo viraraemi doiedo kundo maundo banga to matu siya ari ainda pipisisina. Yai awa embo neimi gisi jigamo ae. \v 54 Edo deguta awawa Siya baiya Ari Deguta, edo turo jijireiri awamaneda Oena Apari Deguta atutumbesisina. \p \v 55 Edo eutumai ainkain Yesu de daedo yai Galili edo guputera, ami Joseph da amboda maundo banga to gido, Yesu da tamo nongo nongo pipisisini awa gositera. \v 56 Ango edo awamane egenembedo nasida maundo ni igi muno davede edo un muno davebé davede siya esitera.\f + \fr 23:56 \ft Awamanemi rorae eiwa amboda jigamo edo Yesu da tamoda piaro muno dave arate edo depeka boraebé eurekae kotembesitera.\f* Edo Moses da aodarida tari isira, awatedo, Oena Apari Degutade awamane oena apitera. \c 24 \s1 Yesu betarida awa erorisina. \r (Matthew 28:1-8; Mark 16:1-8; John 20:1-10) \p \v 1 Ango edo Deguta Bajina pura tuturoda sipo ataebéde, eutumai eiwamane ae eutu nenei demi ni igi muno davede siya esitera awa kundo guputera banga toda. \v 2 Edo awamane gundo, ganuma to be engiregari awa apepegari demonda maundo isiri gositera. \v 3 Awatedo, awamane maundo torido Badari Yesu da tamo ainda tambae esitera. \v 4 Edo awamane buro nongo esiri awa kotemain dareite itero, boraebé embo tote (2) demonda petetero awamaneda ombarimi parara bajinabé esisina. \p \v 5 Ango esiri eutumai awa adu edo dombumi butuda atembesitera, ango ero embo tote (2)mi sitera, “Nongaintedo inemane embo wasiride isira, awa bebetegarida toropuda gain kakowa evi? \v 6 Embo gain ewa awa einda itae, ata matu erira. Edo ami imondemane daedo eite yai Galili ainda ge nongo siutari awa kotembewo! \v 7 Awa engo, ‘Embo da Mai awa kundo embo bebegaeda ipada piara, edo oregada daro betaina, edo deguta tamonde (3) ainda awa tekago eraina.’” \v 8 Edo iji angode ge awa ingido, awamane kotembesitera awa gebé, Yesu mi ge ango sisina. \p \v 9 Ango tetero gido eutumai banga toda edo overegedo gundo buro berari eiwa ainda embobo 11 ae ainda ambodani nenei berari de sitera. \v 10 Edo eutumai eiwa Mary (nasi Magadala eutu), Joanna, edo James da ai (ainda dao awa daedo Mary), edo eutumai neneinde daedo awamanemi Yesu da piari aimbari emboboda yai ge dá awa tedo esitera. \v 11 Ata awamanemi kotembesitera awa, eutumaimi ge tera ainda moka itae, edo awamane gebé ae esitera. \v 12 Awarata, Peter erido bé jisimi gain to beda tumundo maunsisina, edo atembedo gongo virarae awa akuta isiri gosisina. Awatedo, Peter mi buro ro idegesira awa gido imo akuta korebé eite overegedo maunsisina. \s1 Yesu, ambodani tote (2) Imeasi begatada mauntero idegesisina. \r (Mark 16:12-13) \p \v 13 Ango edo deguta dá ainde, Yesu da ambodani nei tote (2), awamane nasi dao Imeasi tedo era, ainda mauntera. Nasi ainda edo Jerusalem da begata tonga awa ribori 11 km ango. \v 14 Awamane wasiri ro berari idegesiri awa ge mina tara edo goteite maunsitera. \v 15 Edo awamane tote (2) ge mina tara edo goteite mauntero Yesu imo akuta gundo atutumbedo awamanede daedo pepeta esisina. \v 16 Ata God mi awamaneda jisi engiregesiri Yesu gaegae esitera. \p \v 17 Edo Yesu mi awamanede sisina, “Imomane ge awa ro sireite duboveverade ainto evi?” \p \v 18 Embo tote (2) ainda da (1), dao Cleopas mi Yesu de sisina, “Imo etega embo dabé akuta ami Jerusalem ainda sima eto buro ro iji einde idegatari awa gae ta rora!” \p \v 19 Ango tetero, Yesu mi tedogosisina, “Buro ro idegatari?” \p Edo awamanemi sitera, “Buro awa Yesu Nasaret Embo da yai idegatara. Imo awa peroveta, edo ami ge gorobade tedo esisina, buro babain edo esisina, God da jisida edo embomai berarida jisida. \v 20 Awa pirisi babain ae kaenato babadegari demi kundo, Rome da gisijiarida ipada imo katedo dari betarate pietero, ainda itoro embobomi oregada detero besitara. \v 21 Ata nakare tumonda edo eutara awa, embo dabé ami Israel embomai bundarida itera awa udegaina. Ainda edo buro engo eutara awa gundo boroko deguta tamonde (3) eira. \v 22 Awarata, deguta einde, eutumai nenei natokare doregarida ami gundo nakare tetero gido kore beyaebé etera. Awa eire: sipo ataebéde awamane erido banga toda mambera, \v 23 ata Yesu da tamo awa ainda tambae etera. Edo awamanemi overegedo gundo namondekare tetera awa, ‘Nakare jisi viviroda anelamane gera edo awamanemi tetera awa imo wasiride isira.’ \v 24 Edo natokare doregarida embo nenei banga toda mambera. Edo yai awa tepo, ge ro eutumaimi tetera angó, ata embo awa gae etera.” \p \v 25 Ango tetero Yesu mi awamanede sisina, “Itomane kotembari jigamo ae edo burigi gebé ari tao ae, God da peroveta manemi ge berari sitera ango aina awa. \v 26 Ata God da udojipapa awa Keriso, imo memesi engo budo utuda ikaito taogarida torarate.” \v 27 Edo Yesu mi awamanede udugedo tesiri gositera, ro berari ainda yai Matu Oveda gaguritera, tuturo Moses mi gagurisina ainda edo matawa peroveta mane berarimi gaiedo esitera awa. \p \v 28 Awamane tamonde (3) mauntero jiriri nasi aikae edo torain esitera. Edo Yesu mi tepo daginegedo mamain arago esisina. \v 29 Ata awamanemi imo torarate atega esitera, “Iji itae esiri turo jijireira. Awatedo, namondekare daedo sima ate.” Edo imo awamanede itain maundo totorisina. \p \v 30 Ango edo imo maundo anumbedo, awamanede daedo tenembada indari inain eite ami bread kundo God ategedo, engegedo awamanede pipisisina. \v 31 Edo awamaneda jisi pirigesiri imo kariwa gositera, ata awamaneda toropuda nonda mambarago esisina.\fig |alt="Jesus breaking bread at Emmaus" src="cn01863B.tif" size="col" ref="Luke 24:31" \fig* \v 32 Edo awamane akuta mina tara esitera, “Embo ingenamonde begatada gupeite ge site, Ove Gaiari Matu da udugesira iji ainde, ingenato do yawa bajinabé esira, imo gesi?” \p \v 33 Edo awamane indari tenembada tou edo erido egenembedo Jerusalem maunsitera. Awamane maundo Yesu da embobo 11 ae ambodani neneinde daedo dada doregedo itero taputera. \v 34 Edo awamanemi embo tote (2)de sitera, “Badari erira awa gebé! Simon da yai idegesiri ainda jisimi gira!” \v 35 Edo embo tote (2)mi Imeasi begatada buro ro idegesira awa tedo, daedo awamanemi Yesu bread engegeteiri kariwa nongo geri, awa tetero gositera. \s1 Yesu ainda ambodanida yai idegesisina. \r (Mark 16:14; John 20:19-20) \p \v 36 Ango edo awamane ge matawa site itero, boraebé Yesu awamaneda toropuda idegedo petedo sisina, “Béga itomane yai itare!” \p \v 37 Ata awamane etemi gotera angó kotembedo, boroboro edo adu esitera. \v 38 Awatedo, Yesu mi sisina, “Ro awa embo itomane do buriya eiri edo imomane gain darevi? \v 39 Nato ipa de tai de eiwa giu! Ane na bé awara. Etemi awa tamopisi de vetu de itae, ata na awa pisi de vetu de gotewa. Eire, tujido giwo!” \p \v 40 Ango tedo, ami ainda ipa de tai de esiri gositera. \v 41 Awamanemi Yesu erira awa gido yawa eite korebé esitera, awarata, awamane bé gebé ari tao ae esitera. Awatedo, ine awamanede sisina, “Itomane indari rorae einda isiri? Isira gido awa na piewo inane.” \v 42 Ango tesiri awamanemi ainde un wo jiwari ae pika gama de pipisitera. \v 43 Edo pietero kundo awamaneda doda injisina. \s1 Yesu mi Ove Gaiari Matuda ge moka ambodanida yai pirigesiri arapa esisina. \r (Matthew 28:16-20; Mark 16:15-18; John 20:21-23; Iwata Ari 1:6-8) \p \v 44 Edo Yesu mi awamanede sisina, “Na imondemane daedo matawa isite, nane imondemane tedo eutana, ro nato yai idegaina awa, Moses da Aodarida, edo Peroveta maneda Ove Gaiarida, edo daedo Psalm neneinda gaguritera isira berari awa bé arate.” \p \v 45 Edo ami kondade esiri awamaneda kotembari pirigesisina, Ove Gaiari Matuda tari isira awa, awamaneda yai arapa arate. \v 46 Edo awamanede sisina, “Ge ango gaguritera edo God da sirigari matu awa dá ango: Keriso awa memesi budo betaina. Edo amboda, deguta tamonde (3) ainde tekago eraina. \v 47 Edo ainda amboda, ainda embomaimi tuturo Jerusalem doda edo maundo embomai butu arapuda, awamaneda yai Keriso da bino dave awa karigara. Edo ainkaimi awamaneda jimbo bebegae dodo God da yai wareregaro, ami awamaneda jimbo kotembedo dowaina. \v 48 Imomane namonde daedo itewo buro berari nanemi eono gido etewa. Edo imomane jisimi gewa, na betedo tekago erena. Awatedo, embo neneinde bino berari awa karigewo gore. \v 49 Edo giwo! Nanemi ro Mamo natomi tarigari sisina awa piana. Awarata, Jerusalem nasida isiwo, isirawo jirari God mi itomane yai goroba piari bave. \s1 God mi Yesu jiri utuda vivisisina. \r (Mark 16:19-20; Iwata Ari 1:9-11) \p \v 50 Ango edo Yesu awamane gisijido, Jerusalem dodo idegedo pepeta edo Bethany nasida maunsisina. Edo ami ipa jiri eriri awamane ao esisina. \v 51 Imo ango eite, awamane dodo taigesiri God mi jiri utuda vivisisina. \v 52 Awamanemi wasiri awa gido imo tumondebain esitera. Edo yawa bajinabé eite overegedo Jerusalem maunsitera. \v 53 Edo awamane iji berari Judah embomainda oro kotopu bajina doda God ategabutega eite imo dasiga edo esitera. Awara.