\id ACT – Binandere SP; Jonathan and Kathy Wilson; 09-August-2014 \h Iwata Ari \toc1 Yesu da piari aimbari emboboda iwata ari eiwa​ ​Luke mi gagurisina. \toc2 Iwata Ari \toc3 Iwata Ari \mt1 Iwata Ari \mt2 Yesu da piari aimbari emboboda iwata ari eiwa​ ​Luke mi gagurisina. \c 1 \s1 Yesu mi Asisi Kotopu da gumbari ainda gumbae gisida karigesisina. \p \v 1 O arie Theophilus, ove gisi imo embo sirigesitena awa, nanemi iwata ari berari de atopatari de daedo awa Yesu mi tuturo edo \v 2 ainda amboda deguta ainde utuda vivisisina, awawa gaguritena. Edo utuda vitae gisida Asisi Kotopu mi Yesu gisijiri ami ge okain ainda piari aimbari embobo matu avigari ainde tesiri gositera. \v 3 Ainda amboda, Yesu da betari edo erari, embo ami deguta 40 isite ainda piari aimbari emboboda yai imo akuta idegesiri ainda iwata jiwae arapada goteite Yesu awa wasiride gebé esitera. Daedo, iji dá angode, Yesu mi God da gisijiarida\f + \fr 1:3 \fq God da gisijiari \ft da moka tote (2) awa: 1) Edo gido embo da (1)mi Tonembari Embo, Yesu, ategedo baina, God mi embo awa gisijiaina. 2) Iji amboda, Yesu tekago butuda gundo embomai berari butuda gisijido aina.\f* ge awamanede atopaposisina. \p \v 4 Edo iji ainde Yesu awamanede indari indeite ami ge okain sisina, “Jerusalem dowainyae, atako isimango amboda kando ro nato Mamo mi imondemane piain tarigari sisina awa piari bawa, dá ango na imondemane matu teteno gotawa. \v 5 Gebé, John embomai un mi bapataito esisina, ata deguta indewae einda amboda, God mi imomane ainda Asisi Kotopu mi bapataito aina.” \s1 God mi Yesu jiri utuda vivisisina. \p \v 6 Ango edo awamanemi amboda gundo doregedo ainde benunu sitera, “Badari,\f + \fr 1:6 \fq Badari \ft awa Yesu da dao nei. Ainda moka awa ‘Embo Bajina’ o ‘Gisijiari Bajina’.\f* ine iji boroko emi Israel embomainda daotarida deroda visido nakare kondade edo gisijijiegari yai neinda ami kaena gisijido era, awamane ondato aimbaro kaenato udegari tekago bae eterita?” \p \v 7 Ango tetero Yesu mina sisina, “Nato Mamo ainda awara tarimi iji neneinde edo yoa neneinde avigedo eira, edo iji nonde awamane idegari awa imomane gari tao ae. \v 8 Atako imomane ge eiwa gari tao ewa. Iji nonde Asisi Kotopu mi itomane yaida gumbari awa, imomane God da goroba bawa. Ango edo inemanemi na awa embo averi awa embomainde karigawa, Jerusalem doda, edo daedo yai Judea berarida, edo yai Samaria da edo butu umbugo aikamanabéda.” \p \v 9 Ango tesiri awamanemi Yesu gotero, God mi embo awa jiri utuda vivisisina. Edo poragami Yesu apuregesiri awamane embo awa jisimi gae gae esitera. \p \v 10 Edo iji dá ainde awamanemi pangedo utuda jijimbetero Yesu viviteiri, boraebé embo tote (2) ombarijiari pararade awamaneda demonda idegedo \v 11 edo awamande sitera, “Galili embobo, Yesu dá eiwa imomane dodo jiri utuda visira, tekago gumaina dá imomane embo awa utuda maunteiri jijimbetewa ango. Awatedo, utuda gain pangewa, awa dowo!” \s1 Matthias awa Judas da konda avigesitera. \p \v 12 Ango edo Yesu da piari aimbari embobo Ni Olive de Peji da dodo overegedo Jerusalem da maunsitera. Aindabé Jerusalem awa aikamana ae, iji tupo pepeta esitera.\f + \fr 1:12 \ft Awamaneda pepeta ari Ni Olive de Peji da edo maundo Jerusalem da awa kilometre da (1) akuta ango.\f* \v 13 Edo iji nonde awamane nasida torido, yai engiregarida awamane isima edo esitera, ainda visido totoritera: Peter ae James de John de Andrew de, Philip ae Thomas de, Bartholomew ae Matthew de, James nei awa Alphaeus da mai ae Simon Zelot Embo\f + \fr 1:13 \fq Zelot Embo. \ft Ge einda moka tote (2) isira. Ove Kotopu da atopatari neneimi kotembedo era, ‘Zelot Embo’ awa God da ge kera ari embo. Ata nenei kotembedo era, ‘Zelot Embo’ awa Rome da gisijijiegari awa jipapa ae ari embo.\f* de, edo Judas, James eveda mai. \v 14 Eiwamane berari matawa kotembari da (1)mi benunuda edo ategada God da yai tedo esitera, eutumai ae Mary, Yesu da ai de edo ainda nanonameji de daedo. \p \v 15 Edo deguta angode, Peter ambodanida\f + \fr 1:15 \fq ambodani \ft da moka ove gaiari Iwata Ari berarida awa embomai ainkaimi Yesu da atopatari ambo ambo edo esitera. Ge da (1) akutada moka evekara awa Iwata Ari 19:1-4 ainda doda.\f* doda erido peposisina (awamaneda doregarida ajijigari berari awa 120 ango). Edo ami sisina, \v 16 “Nanonameji,\f + \fr 1:16 \fq Nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu.\f* God da katari eiwa ainda Ove Gaiarida Ge bé arate awa gisi Asisi Kotopu mi David da beda piesiri Judas\f + \fr 1:16 \fq Judas \ft da orobeda dao awa ‘Iscariot’ (Luke 22:3). ‘Iscariot’ da ge nei Ge Moka Teteka, ove gaiari einda gunda awa, daedo giwo!\f* awa embo sisina. Embo ami awamane gisijiri Yesu kundo maundo bunjitara. \v 17 Yesu mi Judas namondekare daedo avigesisina, awatedo, ainda dero God da buro awa embo burisina.” \p \v 18 (Awara, embo eiwa buro bebegae esisina ainda tau awa budo ami butu oriesisina. Ango edo ikane edo kopuru tuda edo durudo desiri osi bejisina. Edo ainda deoboge berari awa arapada idegesisina. \v 19 Ango esiri embomai berari Jerusalem doda isiretera ami bino eiwa ingitera. Awatedo, awamaneda gemi yai ainda dao Akel Dama tedo era. Ainda moka awa ‘Ororo Wotari Butu.’)\f + \fr 1:19 \ft Ove Kotopu da atopatari nenei kotembedo era, ge einda Peter mi karigae, ata Luke mi amboda sirigedo gagurisina. Ata Ove Kotopu da atopatari nenei kotembedo era, gano 18-19 awa Peter da karigari ge.\f* \p \v 20 Edo Peter mi tedo sisina, “Aindabé Psalm da Ove Gaiarida David mi ge engo gagurisina, \q1 ‘Embo awa ainda mando pororo parara jimaina, \q2 Edo embo da ji ainda itainyae,’\x - \xo 1:20 \xt Psalm 69:25\x* \m edo daedo, \q1 ‘Embo neimi ainda gisijiarida dero baina.’\x - \xo 1:20 \xt Psalm 109:8\x* \m \v 21-22 “Awatedo, embo neimi namondekare daedo Yesu da erari ge karigaina. Edo embo awa namondekare daedo imapuma edo esisina, Badari Yesu deda, iji angode John mi embomai bapataito esisina edo gundo deguta ainde Yesu utuda kundo vivitara, ango awa bara.” \p \v 23 Ango tesiri awamanemi embo tote (2) avigesitera. Edo embo tote (2)da dao awa Joseph Barsabas (ainda dao nei awa Justus), edo Matthias de. \v 24-25 Edo awamane benunu engo sitera, “Badari, inemi embo berarida do bé gido eta. Judas mi ito piari aimbari emboboda buro ari dero gun jindedo dodo betedo yai beyae niyao matawa aveira ainda mauntara. Awatedo, natokare yai arapada pieyo goré, embo indawa embo tote (2)da doda imo matu avigeteta awa Judas da dero baini.” \v 26 Ainda amboda, awamanemi ewowoda ganuma jipedo dodegedo garida tari isira awa ambo ambo esitera. Ango edo Matthias avigesitera.\f + \fr 1:26 \ft Judah embomainda ambo ambo ari awa, iji angode awamanemi God da jipapa gain eite ganuma nenei ovede kundo jipedo dodegedo esitera (Leviticus 16:8; Proverbs 16:33). Ango edo awamaneda doda embo da (1) avigain jipapa eite, awamanemi ganuma nenei embo evekarada daode kundo akou doda pisido jipedo eiworo ganuma da (1) idegedo durudo esisina. Edo embo anda ganuma gisi duraina awa, embo awa avigara.\f* Awatedo, embo awa Yesu da piari aimbari embobo 11 ainde dada esisina. \c 2 \s1 Asisi Kotopu mi Yesu gebé ari embomainda yai gupusina. \p \v 1 Edo Yesu da betari wasiride erari pura berari 7 ainda amboda, Judah embomainda bondo deguta dao Pentekos\f + \fr 2:1 \fq Pentekos \ft awa doregari bajinabé Judah embomaimi sima eora. Pentekos da mokabé awa ajigari ‘50’. God da Darutegari Bondo itae edo deguta 50 ainda amboda, Judah embomai bondo awa edo esitera. Aindabé awamaneda ‘wheat’ tari ari teka budo esitera, awatedo, iji angode awamanemi God dasiga eite doregedo bondo eora (Leviticus 23:15-21). Wheat da be awa tambara babaingaeda be ango.\f* awa gupusina. Iji dá ainde Yesu gebé ari embomai berari kotembari da (1)mi yai dá ainda doregesitera. \v 2 Edo burigibé yavi utuda edo gupeiri gositera, dá bisibubura tumbari goroba ango. Edo yavimi yai berari mando doda awamane anumbesitera ainda arapu esisina. \v 3 Ainda edo awamanemi rorae gositera. Niyao beriberida kariwa iwawa ango idegesisina. Edo rorae ami evekara eite maundo embo da da tujijisina.\fig |alt="Holy Spirit arrives as flames of fire" src="CN01890B.TIF" size="col" ref="Iwata Ari 2:3" \fig* \v 4 Ango edo God mi Asisi Kotopu awamane berarida yai piesiri ami awamane gisijijisina. Edo Asisi Kotopu mi ari tao ari awamaneda yai pipisiuri awamanemi tuturo edo ge teka yai neneinda ami tedo douri tedo esitera. \p \v 5 Iji dá ainde, Judah embomai, awamane awa God tou ari embomai, ami yai evekara butu berarida edo gundo Jerusalem doda isiretera. \v 6 Iji angode yavi eiwa ingido gundo dada doregesitera. Edo aindabé embo da da awamaneda ge topobé ami tero ingido, awamane anana esitera. \v 7 Edo awamane berarimi bé korebakore edo gido daredo ge mina tara esitera, “Giu! Embomai owa Galili embomai berari, ata ge embo neneinda ami tera! \v 8 Nongo nongo edo owamane ge tero kaena da da mi ingena berari awa ge bé kaenato topobé kaena engitera ge ami? \v 9-11 Kaena nenei awa Patia embo, Medea embo, Elam embo, Mesopotamia embo, Judea embo, Kapadosia embo, Pontusi embo, Asia embo, Perijia embo, Pampilia embo, Kerisi embo, Arabia embo, edo Egypt embo. Kaena nenei awa yai Libia edo gumbera (Yai Libia ainda nasi Sairin demo ounda isima edo era). Edo kaena neneimi Rome nasi dodo gundo Jerusalem etega era. Kaenato Rome embo kupo da (1) awa Judah embo, edo kupo nei awa Judah embo ae. (Ata awamaneda gebé ari matu dodo Judah emboda God ambo ambo edo era). Awarata, kaena berarimi God da wasiri babainbé awa owamanemi ge kaenatomi karigetero ingera!” \v 12 Ango edo awamane berari bé korebakore eite edo ananabé eite akuta tedogari mina tara edo esitera, “Ro awa embo wasiri eiwa idegeteiri?” \p \v 13 Ata embo nenei Yesu gebé ari embomai awa tedojijireite sitera, “Owamane waini\f + \fr 2:13 \fq waini \ft awa un okainda dao. Iji matu edo gundo boroko embomai un angogo injido era. Iji ainde Yesu ae ainda ambodani de isima edo esitera, embomaimi dongo ‘gurepi’ be tapedo ainda gama budo awamaneda un okain ango siya edo esitera.\f* jiwaebé indera!” \s1 Peter mi Judah embomainda yai ge karigesisina. \p \v 14 Edo iji angode Peter erido peposisina ae embobo 11\f + \fr 2:14 \fq embobo 11 \ft awa Yesu da piari aimbari embobo. Iwata Ari 1:26 giwo!\f* de daedo. Edo ainda ge yavi jiri erido bajinabé esiri embomi gotero tuturo edo ge sisina, \p “Judah embomainde imomane berari Jerusalem doda itewa awa daedo, dengoro edo, ge tain ena. Eiwa dave edo ingiwo! \v 15 Iji einde sipo teka 9:00 eira. Awatedo, embomai eiwawa waini jiwaebé injido dutera, ango awa inemanemi kotemainyae. \v 16 Ango ae, arata, wasiri nakare boroko era, eiwa amboda gumaina awa, God mi peroveta\f + \fr 2:16 \fq peroveta \ft awa God da bino onjigarida karigari embo o eutu. Ami God da deroda petedo embomainda yai God da ge tedo esisina.\f* Joel de embomainda yai tarate sisina awa karigesisina: \q1 \v 17 ‘Edo deguta beao eiari na buro ro ani awa eire. \q2 Na God ami nato Asisi awa embo berarida yai dodegana. \q1 Ango ano itomane mamai ae maingagara de nato bino karigara. \q2 Edo itomane maisinga banga garago girago​ ​awamaneda yai pirigano gara. \q2 Edo itomane embo begogo bagogo ano aturo ara. \q1 \v 18 Edo daedo nato buro ari embo de eutu de deguta dá angode \q2 Asisi nato awamaneda yai dodegano nato ge karigara. \q1 \v 19 Nane wasiri babainbé utu ikaneda ano idegari gara. \q2 Edo kariwa nenei butu tuda piano gara. \q2 Awa ororo ae niyao de gara. \q2 Edo imbosimi dongowo dongowo ari gara. \q1 \v 20 Edo iji awa wareregedo muyae ango ari, \q2 kariga wareregedo ororo ango aina,\f + \fr 2:20 \ft Ove Kotopuda atopapasigarimi kotembedo era awa, kariwa eiwa emboda duduno ari babain ami piaina.\f* \q2 \sc BADARI\sc*\f + \fr 2:20 \ft \+sc ADARI\+sc* da moka awa ‘Na awa Natopo Itari’ o Hiburu ge awa \+it Jehovah\+it*; 2:25 doda daedo.\f* da deguta bajinabé bajina de \q2 kore ari taogari de gumbae gisida. \q1 \v 21 Edo iji angode, embo aimi \sc BADARI\sc* da daoda \q2 gebé eite benunu taina awa, \q2 God mi embo awa tonemaina.’\x - \xo 2:21 \xt Joel 2:28-32\x* \p \v 22 “Israel embomai, ge eiwa ingiwo! Iji ainde Yesu Nasaret Embo\f + \fr 2:22 \fq Nasaret Embo. \ft Nasaret awa nasi 25 km iji wotari kena edo Galili Ubutu da. Yesu nasi ainda babojisina (Luke 4:16). Awatedo, embomaimi dao ‘Nasaret Embo’ ainda yai pipisitera.\f* itomane doda isite, God mi goroba ainda yai piesiri buro babain, wasiri babain, edo kariwa nenei edo eutara. Ango edo God mi itomane yai arapa euri gido eutara awa ami embo awa piesiri gupusina. Edo inemane akuta gewa awa gebé. \v 23 Edo embo eiwa, God mi matu ango arate sirigesisina awa, itomane yai piesiri inemane embo awa kundo embobo ainda aodari gaeda ipada pietewo awamanemi oregada\f + \fr 2:23 \fq orega \ft awa inguta babain tote (2) oregedo jiari. Buriya embo awa orega ainda pioro duroro benomami ipatai deoro ingutada takimbeuri jioro erido petedo isite iji tote (2) ta tamonde (3) itae euri awamane bebetegedo esitera.\f* detero besitara. \v 24 Ata God mi embo awa betarida jiri erorara edo betarida memesi awa udegatara, aindabé betarimi imo jiari tao ae, awatedo. \v 25 Edo iji matu David mi embo ainda ge site sisina, \q1 ‘Na iji berari \sc BADARI\sc* namonde isira awa gido etena. \q2 Aindabé embo awa nato demobéda isima edo eira, \q2 awatedo, na adu ainyae. \q1 \v 26 Awatedo, nato do yawa esira, edo na God dasiga etena. \q2 Edo gebé, na betari tao ena, \q2 awarata, na oena apeite God da yai tumonda ana. \q1 \v 27 Aindabé, imo asisi nato bebetegarida sima ari yaida\f + \fr 2:27 \fq bebetegarida sima ari yai \ft da dao nei awa ‘Hades’ edo ainda kupo awa tote (2). Kupo da (1) awa betari embomai beyaeda asisida rirowa bari yai. Kupo nei awa betari embomai daveda asisida oena apari yai davebé dave. Yesu da betedo erae gisida, ‘Hades’ awa bebetegari embo berarida asisida sima ari yai (Luke 16:19-31).\f* dowainyae, \q2 edo ito Embo Kotopu da tamo mana dowato depeka aina. \q1 \v 28 Inemi wasirida begata nenei nato yai awa eteto arapa esisina. \q2 Aindabé imo namonde daedo itata, \q2 inemi ato na yawa bajinabé ana.’\x - \xo 2:28 \xt Psalm 16:8-11\x* \p \v 29 Peter mi site sisina, “Nanonameji,\f + \fr 2:29 \fq Nanonameji \ft da moka einda awa ‘Nato embotopo Judah embomai’.\f* nane ge arapada tano gawate jipapa ena awa, ewowo Daotari David betesiri ainda tamo banga toda pipisitera. Edo ainda banga to kaenamonde einda boroko matawa isira. \v 30 Awatedo, kaena gotena, David ge ikaito awa tae. Ata ami peroveta eite gosisina awa, God tarigari okain pipisisina awa, David da tamoda ve Keriso\f + \fr 2:30 \fq Keriso \ft da moka awa ‘God da Avigari Embo’.\f* jiari erido ainda daotarida anumba baina. \v 31 Edo David mi wasiri eiwa idegaina awa gosisina. Awatedo, Keriso da betedo erarida ge ango sisina, God mi ainda asisi bebetegarida sima ari yaida dowae, edo ainda tamo depeka ae. \v 32 Edo Yesu eiwa God mi wasiride jiri eriri nakare berari jisimi gotara. \v 33 Awatedo, God mi Yesu jiri ikanebé ainda ipabeda vivitara. Edo Mamo mi Asisi Kotopu piain tarigarida sisina awa Yesu de piesiri bira. Edo Yesu mi Asisi Kotopu eiwa dodegesiri wotesiri imomane boroko goteite ingewa. \v 34 Aindabé David mi utuda vitae, ata ine akuta ge eiwa sisina, \q1 ‘\sc BADARI\sc*\f + \fr 2:34 \ft \+sc ADARI\+sc* da moka gano einda awa ‘God Mamo’. Hiburu ge awa \+it Jehovah\+it*.\f* mi nato Badari\f + \fr 2:34 \fq Badari \ft da moka gano einda awa ‘David da Badari’ o ‘God da Mai’.\f* de sisina, \q2 “Ipabe natoda anumbedo namonde daedo embomai berari gisijiyo! \q1 \v 35 Ango eiato nane ito gitopo embo \q2 ito tai tuda piano imo tou ore.” ’\x - \xo 2:35 \xt Psalm 110:1\x* \p \v 36 “Awatedo, Israel embomai berari, bé gidogogo ewo! Yesu eiwa inemane oregada dorawa, God mi eutara awa Badari edo daedo Keriso.” \p \v 37 Edo embomai ge eiwa ingido do memesi bajinabé budo Peter ae Yesu da piari aimbari embo neneinde tedogositera, “Nanonameji, nakare nongo nongo ari?” \p \v 38 Ango edo Peter mi awamanede ge mina tedo sisina, “Imomane da da, itomane jimbo bebegae dodo God da yai wareregewo, edo nanekare imomane Yesu Keriso da daoda bapataito aro God itomane jimbo kotembedo dowari itae aina. Daedo, God mi ainda kando, Asisi Kotopu, imondemane piari kumbawa. \v 39 Badari kaenato God mi tarigari sisina, embomai berari awa ami dao tari ainda embomai orote, ainda Asisi Kotopu awamaneda yai piaina. Edo awamaneda doda awa imomane ae itomane mamai de edo owamane yai aikeda itari awa daedo.” \p \v 40 Edo Peter mi awamanede dengoro baiari pipiteite dedegari ge okain tedo edo kondade ari ge tenda tenda tedo esisina, “Tonembari itomane akutada kumbuwo, aindabé, embo bebegae boroko einda itera awamaneda rirowa awa kumbovekae!” \v 41 Ango edo embomai owa ainkaimi Peter da ge dubodavede buritera awa, awamanemi bapataito esitera. Edo deguta dá ainde, embomai ajijigari tega 3,000 ango God mi ainda gebé ari embomainda yai dada esisina. \p \v 42 Edo awamane iji matawa dada edo Yesu da piari aimbari emboboda atopatari ingido, umojido, bread engegegedo,\f + \fr 2:42 \ft Ove Kotopuda atopapasigari jiwaemi kotembedo era awa, ‘bread engegegari’ da moka einda awa, Yesu da gebé ari embomaimi Badari da Indari Beaoda sima eite doregedo bread engegegedo injido esitera.\f* God da yai benunu tedo esitera. \v 43 Ango edo Yesu da piari aimbari embobo God da gorobami wasiri babain edo kariwa jiwae edo ero gido embomai berari God tou edo esitera. \v 44 Edo God da gebé ari embomai doregedo awamaneda roviravi berari mina piya mana piya edo esitera. \v 45 Iji angode awamaneda butu edo roviravi nenei orieiworo ainda ganu mina budo beji itari embo berari da da awamaneda doregarida ainda inono piedo esitera. \v 46 Edo deguta da (1) dowae awamane kotembari da (1)mi matawa Judah embomainda oro kotopu bajinada\f + \fr 2:46 \fq Judah embomainda oro kotopu bajina \ft awa Judah embomainda dasiga ari oro bajina da bé da. Oro awa Jerusalem nasi doda isinesina. English geda awa \ft \+it temple\+it*.\f* dada eite, edo bread engegeteite awamaneda mando da da ainda indari yawa ari de tataimbari demi injido, \v 47 God dasiga eiworo awamaneda dave ari embo berarida yai arapu edo esisina. Edo deguta da (1) dowae Badari embo nenei tonembedo awamane Yesu gebé ari embomainda doregarida awa pipisiuri bajido esisina. \c 3 \s1 Peter ae John demi embo baoro bundari awa Yesu da gorobami etero kaviyegesisina. \p \v 1 Deguta da (1)de Peter ae John de Judah embomainda oro kotopu bajinada, 3:00 turode benunu tari iji bureiri visido aunsitera. \v 2 Edo embo da (1) baoro bundari aida sinida wotari isinesina. Edo ainda embototopomi embo awa bundedo oro kotopu guwa be dao ‘Guwa Be Dariga’ ainda kundo aunsitera. Awamane deguta da (1) dowae embo awa yai ainda pioro isite embo oro kotopuda aundo totoreiworo ganu atega ain einesina. \v 3 Iji ainde embo ami Peter ae John de oro kotopuda torain ero gido awamanede ganu atega edo esisina. \v 4 Ango esiri Peter ae John de embo awa jisi piedo gositera, edo Peter mi embo ainde, “Nakare gi!” sisina. \v 5 Edo embo awa embo tote (2) awa gosite imo kotembesisina awa rorae da (1) ro piaro baina awa tumonda esisina. \p \v 6 Edo Peter mi ainde sisina, “Ganu nato yai itae, ata nato yai ro isiri awa imonde piano bata. Yesu Keriso Nasaret Embo da daoda, erido pepeta eyo!” \v 7 Ango edo embo awa ipabeda jiri erorisina, edo burigibé ainda tai ae tai akoma deda goroba burisina. \v 8 Edo embo awa kekapunya eite ainda taimi erido ainto edo imapuma eiri jiriri, awamanede daedo oro kotopuda torido pepeta eite edo kekapunya eite edo God dasiga eite aunsisina. \v 9 Edo embomai berarimi embo awa ainto eite God dasiga eiri gido, \v 10 awamanemi embo awa kariwa gositera, awa embo da (1) dá awa Judah embomainda oro kotopu bajinada ‘Guwa Be Dariga’ da anumbedo atega edo esisina. Awa gido awamane korebakore edo ari bajina ainda yai bé ro idegesiri awa gain daritera. \s1 Peter mi God da ge karigesisina,​ ​Judah embomainda oro kotopu bajinada boririda. \p \v 11 Edo baoro bundari embo matu kaviyegesira ami Peter ae John deda yai jido isiri embomai berari awa kore bajinabé edo awamaneda yai ainto tumundo yai dao ‘Solomon da Boriri’ da guputera.\f + \fr 3:11 \ft Solomon da Boriri awa Judah embomainda oro kotopu bajina ainda dodabé ae, ata demo arapa kena iji vitarida.\f* \v 12 Ango edo Peter eiwa gido ami awamanede sisina, “Israel embomai, ro awa embo ari bajina emi imomane eiri korebé evi? Edo ro awa embo jisi itomane natokare yai evi? Imomane kotembetewa natokare gorobami o wasiri kokopi arimi etero embo eiwa ainto eiri? Ango kotembeove! \v 13 Abraham ae Isaac de Jacob deda God, kaenato ewowo gawowoda God, ami ainda Buro Embo Yesu da taogari awa arapada esira. Inemane embo awa Pilate\f + \fr 3:13 \fq Pilate \ft awa gisijiari da (1) Rome da Gisijiari Bajinabé, Tiberius Caesar, avigesisina. Pilate yai Judea ae Samaria de Idumia de gisijido esisina, A.D. 26-36.\f* da ipada daro betarate pipitawa. Inemane Pilate da jisida embo awa ajiregatawa bé ami katedo dowari aimbarate tedo eiri. \v 14 Yesu ainda wasiri God da yai pipisisina edo God da jipapa ambo ambo evina. Ata inemanemi embo awa ajiregedo dari betari embo baintedo benunu siutawa. \v 15 Inemanemi Wasiri Natopo Itarida Tutu awa detewo besitara, ata God mi betarida awa jiri wasiride erorara. Nakare tote (2)mi awa gotara edo eiwa karigetera. \v 16 Edo natokare gebé ari Yesu da yai ami embo eiwa imomane goteite gido ewa awa esiri goroba ari bira. Yesu da goroba edo gebé ari awa Yesu da yai edo gumbira, ami esiri embo kaviyegaribé eiwa bira, imomane berarida dombuda. \p \v 17 “Awara, nato nanonameji,\f + \fr 3:17 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Judah embomainda embo eutu.\f* na gotena awa, imomane iwata eiwa awa gae arapa aeda awa eiawa, dá ango itomane gisijijiegari eiara. \v 18 Ata eiwawa ro aina, God ainda geda tari, awa bé eiara. Matubé ainda peroveta mane berari awamanede ge sisina ango, ainda Keriso awa memesi baina. \v 19 Awatedo, jimbo bebegae dodo bé wareregewo God da yai. Ango awo itomane jimbo awa kotembedo dowari itae are. Edo ango awo Badari mi iji tegerida oena apari beyamanabé itomane asisida ainda piari bave, \v 20 edo iji nei ami Yesu Keriso piari butuda gumaina. Embo awa God mi imomane embo matu avigesisina. \v 21 Edo embo awa matawa utuda edo gumbae isiari iji awa aundo God mi roviravi berari awa tekago ari teteka aina. Edo iji matubé God mi ge awa ainda peroveta kokotopude sisina. Ainda amboda awamane berarimi awa embomainde karigesitera. \v 22 Ge eiwa Moses mi kaenato ewowo gawowode sisina, ‘\sc BADARI\sc*, itomane God mi, Peroveta dá na ango\f + \fr 3:22 \fq Peroveta dá na ango. \ft Moses mi Yesu Keriso da gumbari awa embo ge eiwa karigesisina! Awatedo Peroveta eiwawa tepo embo enembo ae.\f* awa itomane nanonamejida yai edo imomane embo jiari eraina. Edo itomane yai ge berari ro tain eira awa dave edo ingiwo! \v 23 Edo embo aimi Peroveta da ge kera ae awa, God mi embo awa ainda emboboda yaida awa kundo kautugedo usibesi aina.’\x - \xo 3:23 \xt Deuteronomy 18:15, 18, 19\x* \p \v 24 “Ge bé, eiwa ari ro peroveta berari Samuel da ijide ami gumaina sitera. Edo ainda amboda peroveta jiwae nenei edo gundo awamanemi daedo idegaina sitera. Edo ari eiwawa iji boroko bé esira. \v 25 Peroveta maneda tarigari awa itomane, edo piari tembari okain God kaenato ewowo gawowode esisina awa itomane. God ge ango site iji ainde ami Abraham de sisina, ‘Edo ito veda ainda edo orobe berari butuda awa ao ari bara.’\x - \xo 3:25 \xt Genesis 22:18; 26:4; 28:14\x* \v 26 Edo God mi ainda Buro Embo Yesu awa jiri eriri itomane yai gisi pipitara imomane ao arate. Awatedo, ainda jipapa awa imomane da da itomane ari bebegaeda awa ami kundo wareregaina.” \c 4 \s1 Peter ae John de awa Sanhedrin mi kasitera. \p \v 1 Iji angode, Peter ae John de matawa embomainde ge site itero pirisi mane\f + \fr 4:1 \fq pirisi \ft awa God da avigari embo, Israel embomai awa embo rorou God da yai piarate. Yesu da ijide awamanemi Judah embomainda oro kotopu bajinada God da yai rorou piedo esitera.\f* ae oro kotopuda sima ari emboboda gisijiari bajina de, Sadusi mane de\f + \fr 4:1 \fq Sadusi mane \ft awa Judah embomainda gebé ari jisi sakago Israel doda itora. Awamane jiwae awa gaiapade edo nenei awa pirisi babain. Awamaneda gebé ari awa, embo berarimi Aodari God mi Moses de pipisisina awa akuta ambo ambo orote. Awamane jipapa ae atopatari nenei Parasi manemi Moses da Aodarida tamonda piedo esitera awa.\f* awamaneda yai guputera. \v 2 Aindabé, embo tote (2)mi Yesu betedo erorarada ge ango atopaposite karigesitera, awamanemi dumo bajina eite guputera. \v 3 Ango edo awamanemi embo tote (2) jido kundo maundo bundari oroda pipisitera. Aindabé muyae matu gumbira, awa embo audo ge katara. \v 4 Awarata, embomai jiwae ge awa ingido awamaneda gebé ari Yesu da yai pipisitera. Edo embomai berarida ajijigari avekavemi Yesu gebé esitera, awa bajido 5,000 ango esisina. \p \v 5-6 Sipo neinde, Judah embomainda gisijijiegari de, orobeda kopuru mamai de, Aodarida atopapasigari\f + \fr 4:5-6 \fq Aodarida atopapasigari \ft awa embobo God mi Aodari Moses de pipisisina awa Judah embomai atopasido esitera. Awamaneda burobé awa Moses da ove gaiari ipa da (5) (Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, edo Deuteronomy) awa atopasido esitera.\f* de Jerusalem da guputera. Edo Annas, pirisida gisijiari bajina\f + \fr 4:5-6 \fq pirisida gisijiari bajina \ft awa pirisi berarida badarari bajina.\f* de, Caiaphas de, John neinde, Alexander de, edo embo nenei pirisida gisijiari bajinada orobeda ami daedo gundo doregesitera.\f + \fr 4:5-6 \ft Embobo sipo ainde Jerusalem da guputera awa Judah embomainda ge babain katari embobo.\f* \v 7 Ainda amboda awamanemi Peter ae John de kundo gundo doregari doda pietero pepositera. Edo embo tote (2)de tedogositera, “Imomane goroba anda jigamo etevi, o daobé anda jigamo edo ari bajina eiwa etevi?” \p \v 8 Edo Peter Asisi Kotopu mi gisijijisina, edo ami awamanede tedo sisina, “Embomainda gisijijiegari ae Israel orobeda kopuru mamai de! \v 9 Deguta boroko emi inemanemi namondekare ge tedogotewa, aindabé, nanekaremi embo siwari kondade etera, edo nongo edo embo awa kaviyegesiri tedogewa. \v 10 Awatedo, imomane berari giwo, edo Israel embomai berari nenei daedo gara! Embo petesira isira eiwa davebé esira, aindabé, Yesu Keriso Nasaret Embo da daoda gao etero kaviyegesira. Inemanemi Yesu oregada detewo besitara, ata God mi embo awa jiri erorara. \v 11 Yesu awa da bé awawa, ango God da Geda gaiedo tari isira, \q1 ‘Dasivi awa imomane oromando ari embomi ajiregesitewa, \q2 God mi esiri dasivi davebé dave esira.’\x - \xo 4:11 \xt Psalm 118:22\x* \m \v 12 Imo akuta God mi butuda piesiri gupusina kaena tonembarate, awatedo, imo akuta ami kaena tonemaina.” \p \v 13 Ango edo awamanemi Peter ae John deda do jinenegari awa gositera. Edo embo tote (2) awa ginuma gae edo embo tepo, ango gero arapada esiri korebé esitera. Edo awamanemi embo tote (2) awa ae Yesu de imapuma eite gari buritera ango gositera. \v 14 Edo iji angode awamane jisimi embo awa kaviyegedo Peter ae John de daedo petedo isiri gositera, awatedo, awamanemi embo tote (2)de bekumba ari tao ae esitera. \v 15 Ango etero gido gisijijiegarimi Peter ae John de embo kaviyegesira ainde ge tetero awamanemi Sanhedrin\f + \fr 4:15 \fq Sanhedrin \ft awa Judah embomainda ge babain katari emboboda doregarida dao.\f* da yai dodo arapada idegedo sima saka esitera. Edo katari embobomi akuta ge mina tara edo gositera. \v 16 “Kaenanemi embo tote (2) einde rirowa da ji piari tao ae!” tedo sitera. “Embomai berari Jerusalem doda itari, awamanemi arapada gari, embo tote (2)mi awa burobé bajinabé eiwa etera. Awa embo, kaena ge eve mana tana! \v 17 Awarata, bino eiwa embomai neneinda yai arapu mambae gisida, kaenanemi edo gido embo tote (2) tekago embo einda daoda embo neinde ge tara awa, awamane vedana tano gara.” \p \v 18 Ango edo embo tote (2) dao awa tetero gido katari yaida tekago totoritera. Ainda amboda awamanemi embo tote (2)de ge okain sitera, “Imomane Yesu da daoda ge tekago da ji teove edo ainda daoda atopatove!”\fig |alt="Sanhedrin question Peter and John" src="CN01901B.TIF" size="col" ref="Iwata Ari 4:18" \fig* \p \v 19 Atako Peter ae John demi awamanede mina sitera, “Imomane akuta katewo! Dave God da jisida awa nanekaremi imomane tou arita ko God tou ari? \v 20 Ata natokare kotembari awa nanekare tote (2)mi Yesu da buro ro bé jisimi gositera awa edo ro dengoromi ingitera awa tari dowainyae.” \p \v 21 Ango edo ge babain katari embobomi tarigari ge okain tekago embo tote (2)de pisido awamane udegesitera. Aindabé, embomai berarimi ari bajina awa gido God dasiga edo esitera, nongo nongo edo embo tote (2)de rirowa piae eteri awa tambae tambae edo doturitera. \v 22 Aindabé, embo matu baoro bundari ango isite duberi 40 daginegari, awatedo, embomai berari gositera awa, God mi akuta Peter ae John de kondade esiri gao etero embo eiwa kaviyegesisina. \s1 Gebé ari embomai God da yai benunu sitera. \p \v 23 Edo awamaneda udegari budo Peter ae John de gebé ari embomainda yai maunsitera. Edo pirisi babain\f + \fr 4:23 \fq pirisi babain \ft awa pirisi mane darigada doregarida dao. Awamane doda awa pirisida gisijiari bajina ae pirisida gisijiari bajina mamatu de pirisida orobeda embo babain neneinde.\f* ae orobeda kopuru mamai demi ge ro berari awamanede siteri awa tetero ingitera. \v 24 Iji angode ge eiwa ingido awamane berari kotembari da (1) edo ge yavi bajina jiero eriri God da yai benunu sitera, “Badari, imo awa God. Inemi utu de butu de ewa de roviravi berari de awa esiteta. \v 25 Inemi ito buro embo David gisijijieto ainda bemi ge engo sisina: \q1 ‘Embobo yai neneinda ami sinigambari tepo etero, \q2 edo Judah embomai daedo ge jirari moka itae God da yai etera. \q1 \v 26 Daotegeregari butuda ami sinigambaride petetero, \q2 edo gisijijiegari nenei daedo dada doregetera, \q2 \sc BADARI\sc* edo ainda Keriso jipapa ae orote.’\x - \xo 4:26 \xt Psalm 2:1-2\x* \m \v 27 Awa gebé, Daotari Herod ae Pontius Pilate de awa, ae yai nei embomai de Israel embomai demi doregatara. Awamanemi kotembari bebegae sirigatara nongo nongo edo ito Buro Embo kotopu Yesu, ainde sinigambari orote. Edo embo awawa inemi bimbegedo avigesiteta. \v 28 Aindabé imo awa goroba berari, buro ro awamanemi etero idegatara awa ito jipapa akuta ine matu sirigesiteta. \v 29 Awatedo, Badari, borokobé owamaneda duduno ge natokare yai tera awa giwasi! Edo ito buro ari embobo awa kondade ewasi, nakare inono adu ainyae do jinenegedo ito ge karigore. \v 30 Iji dá einde, ito ipa goroba ududugedo embomai gao edo, kariwa jiwae edo wasiri babain ata, ito Buro Embo kotopu Yesu da dao ami.” \p \v 31 Awamane benunu tedo itae etero, ainda amboda, yai awamane dada esitera awa jipisina. Edo awamane berari awa Asisi Kotopu mi gisijiri adu ari itae God da ge karigedo esitera. \s1 God da gebé ari embomaimi awamaneda roviravi berari​ ​mina piya edo esitera. \p \v 32 Edo embo jisi da God gebé esitera ami do da (1) eite kotembari da (1)de ango isima edo esitera. Embo da aimi ainda rorae topo tainyae, ata awamaneda yai ro isiri awa, berari mina piya mana piya edo esitera. \v 33 Edo Yesu da piari aimbari embobomi Badari Yesu da erari ge awa goroba bajina ami karigedo esitera. Edo God da ao ari bajina awamaneda yai isima edo esisina. \v 34-35 Edo butu tutu ko oromando tutu berari isima edo esitera ami awamaneda topobé ori eite ainda ganu mina budo kundo gundo Yesu da piari aimbari emboboda taida piedo esitera, rorae itae embomai awa embo. Ango eoro Yesu da piari aimbari embobomi rorae itae embo da da, da yai tega inono piedo esitera. Awatedo, embo da aimi rorae kakowa ae. \p \v 36 Iji dá ainde embo dao Joses isinesina. Yesu da piari aimbari embobomi dao nei, Barnabas, ainde pipisitera (Daoda mokabé awa imo awa Kondade Ari Emboda Mai). Edo embo awa Levi da ewowoda edo gumbari, edo ainda engari yai awa Saipurasi gategada. \v 37 Edo embo ami ainda butu topo embo neinde pisido ainda ganu mina budo kundo gundo Yesu da piari aimbari emboboda taida pipisisina. \c 5 \s1 Ananias ae Sapphira demi ge pitawa sitera. \p \v 1 Ata embo da (1) dao Ananias, edo ainda aro Sapphira de, awamaneda butu awa embode piedo ganu buritera. \v 2 Ango edo ganu budo katambedo kupo nei awa jijieite edo kupo nei awa ainda aro daedo goteiri kundo gundo Yesu da piari aimbari emboboda taida pipisisina. \p \v 3 Ata Peter mi sisina, “Ananias, nongaintedo Satan\f + \fr 5:3 \fq Satan \ft awa God da anela da (1) da dao. Anela awa God da ge jindesiri God mi imo utuda kundo augesiri idegedo wowosisina. Edo Satan da dao mokabé Hiburu geda awa ‘gitopo embo’. Satan awa God da gitopo edo embo enemboda gitopo.\f* mi ito doda torido gisijiri Asisi Kotopu de ge pitawa tedo butuda ganu kupo nei awa imo embo jiesi? \v 4 Butu piae gisida, butu awawa ito topobé rita? Gebé, butu awawa ito topobé. Edo ainda amboda awa embode piedo ganu awa beta, ganu ikaito awawa sima ae etesita? Gebé, ganu ikaito sima ae eteta. Ro awa embo ito doda kotembari beyae eiwa sirigetesi? Inemi embo enemboda yai akuta ge pitawa tae, atako God da yai daedo teteta.” \p \v 5-6 Edo Ananias ge awa ingite butuda durudo besisina. Edo singabangami ainda tamo gongomi doiedo kundo idegedo ainda goiari yaida pipisitera. Ango etero embomai ainkaimi bino awa ingero adu bajinabé esitera. \p \v 7 Ainda amboda, ora tamonde (3) itae esiri embo ainda aro totorisina. Edo iwata ro idegesiri, awa gae. \v 8 Edo Peter mi ainde tedogosisina, “Teyo gane! Inemane itomane butu embode piedo ganu mina tega engo bevita?” \p “Gebé,” ami sisina, “ganu mina tega dá awara.” \p \v 9 Peter mi eutu ainde sisina, “Ro awa embo imomane kotembari dá angomi Badari da Asisi bavedogain ge katetevi? Giyo! Embobo ito iu awa matu goietera ami gupera. Awamaneda tai yavi manguro beda goteta, edo awamane imo daedo kundo idegedo mambara.” \p \v 10 Edo burigibé eutu awa butuda durudo ainda taida besisina. Ango esiri singabanga torido gundo eutu betari awa gositera. Ango edo awamanemi eutu awa kundo idegedo maundo goitera, ainda iuda demonda. \p \v 11 Awatedo, Yesu gebé ari embomainda doregari berarimi adu bajinabé esitera, edo embomai ainkain berarimi bino awa goteite daedo. \s1 Yesu da piari aimbari embobomi​ ​kariwa ae wasiri babain de jiwae edo esitera. \p \v 12 Edo Yesu da piari aimbari embobomi kariwa ae wasiri babain de jiwae embomainda yai edo esitera. Daedo, gebé ari embomai berari kotembari da (1)mi Solomon da Boriri da dada edo esitera.\f + \fr 5:12 \ft Solomon da Boriri awa Judah embomainda oro kotopu bajina ainda dodabé ae, ata demo arapa kena iji vitarida.\f* \v 13 Awarata, gebé ae ari embomaimi gebé ari embomainda doregari gido dobibi eite awamanede umojiae, ata awamane tou bajinabé edo esitera. \v 14 Ata embo de eutu de neneimi Badari gebé eite awamaneda yai jiwaebé gundo dada edo esitera. \v 15 Ango edo embomaimi awamaneda karu egeregari kundo gundo begata beda besida edo kakateda pisido esitera awa, Peter pepeta eiari tepoko ainda dugami awamane nenei tujiarate. \v 16 Dá ango embo jisijisi nasi demodamodami Jerusalem da dada eite awamaneda karu embo de embo asisi bebegaeda\f + \fr 5:16 \fq asisi bebegae \ft awa embo bebetegarida asisi ae. Awamane awa Satan da anelamane. Iji matu God mi anelamane berari esisina (Kolosi 1:16). Ainda amboda, anela bajina dao Satan mi God da ge jinjisina (Isaiah 14:12-15). Iji ainde imo God da ge jindesiri anelamane nenei Satan ambo ambo esitera (Amboda Idegaina 12:3-4). Iji boroko, Satan ae ainda anelamane demi embomai udumboro God da ge jindedo Satan da jipapa ambo ambo edo era.\f* bundari de kundo gumboro berari kaviyegedo esitera. \s1 Yesu da piari aimbari embobo bundarida udegari buritera. \p \v 17 Edo pirisida gisijiari bajina erido ainda buro otatawo Sadusi mane daedo jitedo sinigambari bajinabé esitera. \v 18 Ango edo awamanemi Yesu da piari aimbari embobo jido nasida bundari oroda kundo maundo pipisitera \v 19 Ata muyae ainde, Badari da anelami\f + \fr 5:19 \fq anela \ft awa asisi daveda dao. Iji tuturoda God mi awamane esisina, edo ainda amboda imo embo enembo esisina. Awamane awa asisi dave God da ge kera edo era. Awamanemi God da bino kundo aundo embo enemboda yai pisido era. Awamanemi God tumondebain edo era, edo God da gebé ari embomai kondade edo era.\f* bundari oroda manguro pipiregedo awamane kundo arapada idegedo awamanede ge sisina, \v 20 “Mambuwo! Judah embomainda oro kotopu bajinada do arapada maundo petedo embomainde nongo nongo edo God mi awamaneda yai wasiri natopo itari piari borote ge berari eiwa tawo gore!” \p \v 21 Ango tesiri ingido, sipobéde, awamane oro kotopu bajinada torido embomainde atopatari tuturo esitera. \s1 Yesu da piari aimbari embobo tekago kasitera. \p Ata pirisida gisijiari bajina ae ainda buro otatawo de gundo dada esitera. Ango edo Sanhedrin edo Israel embomainda orobeda kopuru mamai berari daedo, gumborote dao sitera. Ainda amboda oro kotopuda sima ari embobo pietero bundari oroda maunsitera, piari aimbari embobo kundo gumborote site. \v 22 Ata iji angode sima ari embobo bundari oroda maundo awamane tambae esitera. Ango edo overegedo gundo tetero gositera. \v 23 “Imondemane gebé tera! Nanekare bundari oro awa bé engiregedogogo bé ari tambera. Edo bundari oro sima ari embobo awa manguro beraribéda petari itero gera. Ata nakare manguro pirigetera, edo embo doda da ji tambae!” \v 24 Ango edo iji angode ge eiwa ingido, pirisida gisijiari bajina ae oro kotopuda gisijiari bajina de pirisi babain de awamanemi anana eite kotembesitera, “Einda amboda ro gumaini?” \p \v 25 Edo embo neimi gundo awamanede sisina, “Giwo! Embobo avekave inemane bundari oroda pipitawa, awamane oro kotopu bajinada doda petetera, edo embomai atopapotera.” \v 26 Ainda amboda, oro kotopuda gisijiari ae sima ari embobo de adu esitera, embomai demonda ami ganumami augedo deorekae. Awatedo, awamane aundo piari aimbari embobo kundo guputera, ikanade ikanade ae. \p \v 27 Edo kundo gundo Sanhedrin da doda pietero pepositera. Etero gido pirisida gisijiari bajinami awamanede ge eiwa sisina. \p \v 28 “Nanekare imondemane aodari okain pipitara awa, embo einda daoda atopatainyae!” ami sisina. “Awarata, inemane atopatari emimi embomai atopatewo Jerusalem da umbugo berarida arapu esira, edo embo einda betarida ororo ami nakare bekumba ain ewa!” \p \v 29 Ango edo Peter ae Yesu da piari aimbari embo nenei demi awamanede mina sitera, “Nakare God da aodari kera ara. Edo embomi ge evekara taro gido nakare awamane kera ainyae. \v 30 Mamono kaenatoda God mi Yesu, inemane detewo oregada besitara awa, jiri erorara. \v 31 Aindabé, embo ami Israel embomainda do ainda yai jiari wareregara, edo awamaneda jimbo bebegae dowaro ainda kotembedo dowari awamaneda yai piarate, awatedo, God mi imo awa jiri ikanebé visido ainda ipabeda anumbada anumbatara, Daotari da Mai edo Toregari Embo arate. \v 32 Edo nanekare iwata eiwa Yesu da yai edo idegatara awa embomainde karigedo era, edo God da Asisi Kotopu daedo ami ge eiwa gebé embomainde karigedo eira. God mi ainda Asisi awa, embomai imo kera edo era, awamaneda yai pipitara.” \s1 Gamaliel kondade ari ge dave sisina. \p \v 33 Iji angode Sanhedrin mi ge eiwa ingido sinigambari beyaebé esitera, edo awamane daro betorote jipapa esitera. \v 34 Ata doregari ainda doda, embo da (1), ainda dao Gamaliel, ami erido peposisina. Embo awa Parasi maneda\f + \fr 5:34 \fq Parasi mane \ft awa Judah embomainda gebé ari jisi bajina Israel doda itora. Awamanemi God da Aodari gisi Moses da yai pipisisina awa dave edo gido ambo ambo edo esitera. Ata, awamane aribari neneinde ge okain neneinde daedo ainda tamonda pisido embomainde atopasido esitera.\f* embo da (1) edo Aodarida atopatari. Imo awa embomai berarimi tou eora. Edo ami ge okain tedo Yesu da piari aimbari embobo awa piaro idegedo aundo arapada sima saka orote sisina. \v 35 Ango edo katari emboboda yai ge sisina: “Israel embomai, gidogogo ewo, inemane embobo einde ro ain kotembetewa awa. \v 36 Aindabé, duberi indewae gisida, embo da (1), ainda dao Theudas,\f + \fr 5:36 \ft Theudas awa Rome da gisijijiegari jipapa ae ari embo. Awatedo, iji ainde ami Rome da gisijiari dari sitarate jipapa esisina. Ata Rome da itoro embobomi embo awa detero besisina.\f* erido sisina, ‘Na awa embo dariga!’ edo embobo ajijigari 400 ango embo ainde dada esitera. Ata embo awa detero besisina, edo embobo ainkain imo kera eiretera, awa bodembetero bé itae esisina. \v 37 Ainda amboda, Rome da dao ajijigari iji ainde,\f + \fr 5:37 \ft Iji ainde, Caesar mi ainda tax inono bain kotembesisina, awatedo, imo embomai berari ajijigain jipapa esisina.\f* Judas yai Galili embo\f + \fr 5:37 \ft Judas einda awa yai Galili embo. Judas Iscariot awa embo evekara (Iwata Ari 1:16, 18). Judas Galili embo mi tax Caesar da yai piari jipapa ae esisina.\f* erido embomai jiwae gisijido kundo maunsisina. Ata embo awa daedo detero betesiri ainda kera ari embomai evekara esitera. \v 38 Awatedo, nanemi imondemane tena, embobo eiwamaneda yai iove edo dowo aimbore! Aindabé, edo kotembari ko wasiri eiwa awa embo enemboda yai edo gupeira gido, awa wotedo itae aina. \v 39 Ata wasiri eiwa God da yai edo gupeira gido, inemane engiregari tao ae. Edo engiregain jipapa ewa, awa giwo! Imomane sinigambarimi God da yai duduno ae etewa, awa gawate.” \p \v 40 Edo ainda ge ingido awara esitera. Edo Yesu da piari aimbari embobo tetero torero vededo ge okain awamanede sitera, “Yesu da daoda ge nei tekago tainyae!” Ango tedo awamane dotero maunsitera. \p \v 41 Aindabé, Yesu awa embo vedari edo mengari buritera, awamane gebé ero God mi ainda tou ari awamaneda yai pipisisina. Awatedo, awamane yawa eite Sanhedrin da yai dodo maunsitera.\f + \fr 5:41 \ft Yesu da piari aimbari embobo matu gositera, Yesu awamane embo mengari de memesi de bajina bé bajina burara (I Peter 2:24). Awatedo, awamane daedo Yesu da memesi bain jipapa esitera (I Peter 4:12-14). Ata iji ainde awamane Yesu da memesi bureiworo, God mi ainda dubodave ari awamane yaida piedo esisina (Matthew 5:10-12).\f* \v 42 Edo deguta da (1) dowae, awamanemi Judah embomainda oro kotopu bajinada edo mando da da, ainda bino dave atopasido karigedo esitera, “Yesu awa Keriso.” \c 6 \s1 Buro sima ari embo ajigari 7 avigesitera. \p \v 1 Edo deguta neneinda amboda, ambodanida ajigari visido babojisina. Edo ambodanida doregari bajina doda Guriki Judah embomai\f + \fr 6:1 \fq Guriki Judah embomai \ft yai Israel ainda badae, ata yai neneinda bajido Guriki ge tedo esitera.\f* ae Hiburu Judah embomai\f + \fr 6:1 \fq Hiburu Judah embomai \ft yai Israel ainda bajido Arameki ge tedo esitera.\f* de isiretera. Ango edo iji ainde, Guriki Judah embomaimi gositera, Hiburu Judah embomaimi kondade ari inono ae deguta tegerida awamaneda Guriki eutu rorida yai piedo esitera. Awatedo, awamanemi ge guguma gaguma Hiburu Judah embomainda yai sitera. \v 2 Ango etero embobo 12\f + \fr 6:2 \fq embobo 12. \ft Guriki ge einda awa ajigari \ft \+bd 12 \+bd*akuta. Awarata ainda moka awa Yesu da piari aimbari embobo 12. Luke 6:13 edo Iwata Ari 1:15-26 daedo giwo.\f* ami ambodanida doregari bajina dao tetero gundo doregetero sitera, “Nakare God da ge tari dodo embomainda buro sima ari embo ara, awa natokare yai dave ae. \v 3 Awatedo nanonameji,\f + \fr 6:3 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu.\f* itomane yaida embobo ajigari 7 engo kakowa edo tambuwo! Embobo ango kaena gido era awa, Asisi Kotopu da gisijiarimi isima edo era, edo dubogari de. Nanekaremi awamaneda yai awara ari piaro buro eiwa gisijiara. \v 4 Edo nanekare akuta iji matawa benunu tari buro edo God da ge tari buro sima edo ara.” \p \v 5 Ge engo eiwa embobo doregesitera berari ingido dubodave esitera. Awatedo awamanemi Stephen avigesitera (embo ainda gebé ari God da yai okain bé pieuri Asisi Kotopu mi awa gisijido esisina), edo Philip, Prochorus, Nicanor, Timon, Parmenas, edo Nicolas. Nicolas awa Enteoki embo ata Judah embo ae. Ami ainda gebé ari matu dodo Judah embomainda God ambo ambo edo esisina. \v 6 Ango edo awamane kundo gundo Yesu da piari aimbari emboboda yai pipisitera. Edo Yesu da piari aimbari embobomi awamane embo God de benunu tedo ipa tamonda pisido ao esitera. \p \v 7 Ango etero God da ge simundo arapu eiri ambodanida ajijigari Jerusalem doda ikanebé viviteiri edo pirisi mane jisijisi God da ge kera edo gebé edo esitera. \s1 Stephen da gitopo embomi embo awa katain kundo aunsitera. \p \v 8 Edo Stephen mi ainda gebé ari God da yai okain bé pieuri, God mi goroba bajinabé ainda yai pieuri ami wasiri babain edo kariwa babain embomainda doda edo esisina. \v 9 Awarata, embo nenei Stephen da ge jinjitera. Awamane Judah embomainda benunu oro\f + \fr 6:9 \fq Judah embomainda benunu oro \ft awa jiwaebé, edo nasi da da ainda isima edo esitera. Oro ainda Judah embomai dada edo Badari tumondebain edo, awamaneda katari budo, awamaneda mamai atopasido esitera.\f* dao Udegari Embobo\f + \fr 6:9 \fq Udegari Embobo. \ft Judah embobomi benunu oro eiwa jigamo edo esiterada orobe matu, awamane Rome da bundari embomai ango isima edo esitera. Awarata, ainda amboda, awamaneda udegari buritera. Awatedo, Judah embomainda benunu oro eiwa dao dá ango burisina.\f* ainda edo guputera. Edo ainda embomai awa nasi Sairin edo Alexanderia, daedo yai Silisia edo Asia da edo gumbari. Edo awamanemi Stephen de tuturo edo ge baitera. \v 10 Ata Stephen da yai Asisi Kotopu mi dubogari piesiri embo awa ge tedo eiri awamane embo awa daginegari tao ae edo esitera. \p \v 11 Ainda edo awamanemi temada embo neneinda do budo ge torote sitera, “Nakare Stephen mi ge siri ingitara awa, sinigambari eite Moses ae God de ge bebegae siutara.” \p \v 12 Edo awamanemi embomai ae orobeda kopuru mamai de, Aodarida atopapasigari de, ao gaietero erido Stephen da yai gundo, embo awa tanjido kundo Sanhedrin da yai aunsitera. \v 13-14 Edo awamane daedo ge pitawa tari embobo pietero petedo awamanemi site sitera, “Nanekare embo ami ge siri ingitara awa, Yesu Nasaret embo emi oro kotopu bajina eiwa dedo sitaina, edo Moses da tari matu kaenamonde pipisisina ambo ambo edo era awa, kundo wareregaina. Awatedo, embo emi ge bebegae yai einde Moses da Aodari\f + \fr 6:13-14 \fq Moses da Aodari \ft da moka einda awa ge berari God mi Moses de piesiri gagurisina. Awatedo, Judah embobomi ove gaiari ipa da (5): Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, edo Deuteronomy awa dao ‘Aodari’ tedo esitera.\f* de awa dowae matawa tedo eira.” \p \v 15 Edo tetero gido Sanhedrin anumbetera itera berari ami jisimi jijimbeteite embo ainda dombu awa anelada inge gositera. \c 7 \s1 Stephen mi Sanhedrin da bekumba budo gido​ ​imo akuta gemi bere jijisina. \p \v 1 Ango edo pirisida gisijiari bajinami Stephen de tedogosisina, “Ge eiwa gebé rita?” \p \v 2 Edo Stephen mi mina sisina, “Nanonameji ae mamono de,\f + \fr 7:2 \fq Nanonameji ae mamono de\ft da moka einda awa Judah embomainda otatawo ae orobeda kopuru mamai de.\f* ge eiwa ingiwo! God taogari de parara bajina de ami mamo kaenato Abraham da yai idegesisina, iji angode ami yai Mesopotamia isima edo esisina, edo nasi Haran ainda itae gisida. \v 3 Edo God mi Abraham de ge engo sisina, ‘Butu ito de orobe ito de dodo idegeyo! Ango edo gumbato butuda nane piano gate.’\x - \xo 7:3 \xt Genesis 12:1\x* \p \v 4 “Ango tesiri imo Kelezia embomaida butu dodo gundo Haran ainda isinesina. Ainda amboda Abraham da mamo betesiri God mi Abraham esiri gigi tembedo gupusina, butu imomane boroko itewa einda. \v 5 Edo iji angode, God mi ainde butu potarate piae, edo butu tano sakabé da ji piae. Ata iji ainde, Abraham mai itae tepo isiri, God mi ainde tarigari sisina, embo ainde edo ainda veda edo gumbari de, butu eiwa topobé piari borote. \v 6 Awarata, God da ge awa engo: ainda veda edo gumbari ami yai evekarada itara. Edo yai eveda embobomi awamane bundedo duberi 400 ainda doda buro okain bé awamaneda yai tepotapo piara. \v 7 Ata God mi daedo sisina, ‘Ainda amboda, nanemi yai eve embobo aimi awamane bundara awamaneda yai rirowa piana. Ango edo ito mamai yai owa dodo gundo yai einda na tumondebain ara.’\x - \xo 7:7 \xt Genesis 15:13-14; Exodus 3:12\x* \v 8 Ango edo God mi Abraham de tamo jiugari\f + \fr 7:8 \fq tamo jiugari \ft awa mai jianda ko embo béda tamo kotopuda ainto kapari. God mi Abraham de ango arate atopaposisina (Genesis 17:9-14). Tamo jiugarida kariwa ami Abraham da orobe kondade edo esisina awamane kotembu kotembu orote God mi awamane ao aina (Genesis 12:1-3; 15:1-6).\f* da piari tembari okain\f + \fr 7:8 \fq piari tembari okain. \ft Eiwa awara ari bougabé embo tote (2) sirigedo era, edo ainda doda awa tarigari ae buro orote tari de.\f* pipisisina. Awatedo, Isaac da engari ainda amboda, deguta 8 awa biri Abraham mi ainda tamo jiugesisina. Edo Isaac da mai awa Jacob, edo Jacob da mamai awa Israel embomainda ewowo 12. \p \v 9 “Edo Israel da ewowomi awamaneda nameji Joseph jitedo embo neinde piedo mina buritera. Ango etero awamanemi embo awa kundo Egypt maunsitera. Ata God awa embo ainde daedo isima edo esisina. \v 10 Awatedo, embo awa ainda memesi babain berarida edo tonembesisina. Edo God mi dave ari de dubogari de embo ainde pipisisina, Pharaoh, Egypt da daotarida dombuda. Ango esiri Pharaoh mi imo Egypt embomainda gisijiari avigesisina, edo ainda mando topo berarida sima ari daedo. \p \v 11 “Edo ainda amboda, beji iji Egypt ae Kanan deda yai berari idegesisina, ami awa beji ambari bajinabé kundo gupusina. Edo ewowo kaenato indari kakowa edo tambae esitera. \v 12 Ata iji ainde Jacob Egypt ainda tambara itari bino ingisina, awa embo, ainda mamai, kaenato ewowo, piesiri aunsitera, awamaneda etega tuturoda. \v 13 Ango edo awamaneda etega tenda iji tote (2) ainde awa Joseph imo akuta ainda nanonamejida yai karigesisina. Edo iji ainde Joseph da orobe awa Pharaoh mi gosisina. \v 14 Ainda amboda awa Joseph ge piesiri maunsisina, ainda mamo Jacob ae ainda orobe berari deda yai. Awamane berari 75 awa gumborote tesiri gositera. \v 15 Awatedo, Jacob ae orobe de erido Egypt ainda maundo isiretera. Edo Jacob betesiri ainda amboda, kaenato ewowo gawowo daedo besitera. \v 16 Edo awamaneda tamo awa kundo maundo Shechem nasida goiari yaida goitera. Yai awa Abraham mi Hamor da mamainda yai ganumi oriesisina. Edo Hamor awa Shechem da mamo.\f + \fr 7:16 \ft Iji angode Jacob besisina, ainda mamaimi ainda tamo Egypt edo Kanan kundo aundo Shechem nasida goitera. Ata ainda amboda, Joseph ae ainda nanonameji de besitera, awamaneda orobemi awamaneda vetu sima eite duberi 400 ainda amboda Egypt idegedo kundo maundo Shechem nasida goitera (Joshua 24:32).\f* \p \v 17 “Awarata, iji awa atutumbesiri God da tarigari ami kaenato embomai toregain Abraham de matu sisina awa, kaenato embomai jiwaebé jiwae Egypt doda idegedo siputera. \v 18 Ainda edo Egypt da daotari teka erorisina. Embo awa Joseph da aribari gisi gae. \v 19 Daotari emi apiye ewowo kaenato awa udumbedo memesi okain awamaneda yai piedo esisina. Daedo ami awamane jijinetedo awamaneda mamai teka engari awa arapada pisido dowaro betorote sisina. \p \v 20 “Iji angode Moses awa engisina, mai awa duroka edo davebé God da yai. Edo mai awa kariga tamonde (3) awa ainda aimamoda mandoda isiri ai mi unjisina. \v 21 Ata ainda amboda, awamane imo kundo maundo arapada pietero Pharaoh da gagarami tamundo kundo maundo ainda engari mainbé ango sima esiri babojisina. \v 22 Edo Moses awa Egypt da atopapasigarimi awamaneda jirogari berari atopapositera. Edo embo awa babojisina, ainda ge tari ae iwata ari de awa gorobabé edo esisina. \p \v 23 “Ango edo, Moses duberi 40 esisina angode awa, Israel embomai, ainda nanonameji, etega ain kotembesisina. \v 24 Edo imo maundo Israel embo da (1) awa Egypt embomi kundo usibesi eiri gosisina. Ango edo awa Israel embo awa kondade edo Egypt embo awa desiri besisina. \v 25 Moses mi kotembesisina awa, ainda Israel nanonameji garo arapa aina awa, God embo awa jigamo edo embomai toregaina. Ata awamanemi awa gae arapa ae esitera. \v 26 Ango edo sipo neinde Moses gundo Israel embo tote (2) duduno ero tapusina. Edo embo tote (2) toregeteite béga borote sisina, ‘Imo aedade ane orobera, ro awatedo wasiri beyae engo evi?’ \p \v 27 “Ata embo da (1)mi embo nei awa kundo usibesi esisina, ami Moses demonda miteite sisina, ‘Imo aimi piesiri natokare gisijiari edo natokare katari embo etesi? \v 28 Imo na dato betanate jipapa eta, dá avera angode ine Egypt embo awa deteto betesira ango ain esita?’\x - \xo 7:28 \xt Exodus 2:14\x* \v 29 Ango tesiri ge eiwa ingido Moses adu edo erido dodo yai Midian ainda aunsisina. Edo yai ounda isite aro jimundo mai jianda tote (2) pipisisina. \p \v 30 “Ango edo, duberi 40 itae esiri deguta da (1)de Moses yai abu damodamoda, Peji Sainai aikae, maundo isiri ni danegayani ango awa niyao aveite benimbesiri ainda gosisina. Edo Badari da Anelami\f + \fr 7:30 \fq Badari da Anela \ft awa God akuta (Exodus 3:2—4:17). Ami Moses da yai anela dá kariwa ango idegesisina. Awatedo, Stephen mi ge ango site sisina (Iwata Ari 7:30-34).\f* niyao doda Moses da yai idegesisina. \v 31 Edo Moses mi gido korebé eite aikae atutumbedo goteiri Badari da ge yavi ainda yai engo gupusina, \v 32 ‘Na awa ito apiye ewowoda God, Abraham da God, Isaac da God, edo Jacob da God.’\x - \xo 7:32 \xt Exodus 3:6, 15\x* Ango siri ingido Moses adumi ipatai jipeisiri jisimi gari awa jipapa ae esisina.\fig |alt="Moses and burning bush" src="CN01919B.TIF" size="col" ref="Iwata Ari 7:32" \fig* \p \v 33 “Edo \sc BADARI\sc* mi ainde sisina, ‘Butu imo peteteta iteta awa butu kotopura, awatedo, ito tai woru teuge! \v 34 Na bé gotena. Egypt embomaimi memesi bajinabé nato embomainda yai pipitera. Edo awamaneda woworu ununu benunu de awa ingena. Na einda wotetena, awamane udegain tedo. Boroko eriyo, edo nane imo piano Egypt aimbate!’\x - \xo 7:34 \xt Exodus 3:5, 7, 8, 10\x* God mi Moses de ango sisina. \p \v 35 “Edo Moses dá eiwa Israel embomaimi ajiregedo sitera, ‘Imo aimi piesiri natokare gisijiari edo natokare katari embo ain esi?’\x - \xo 7:35 \xt Exodus 2:14\x* Awarata, God mi embo eiwa piesiri maunsisina, awamane gisijiarate edo daedo udegarate. God mi ainda Anela jigamo esiri ami ni danegayani ango ainda doda Moses da yai idegesisina. \v 36 Moses emi awamane Egypt awa dodo gisijido kundo idegesisina. Ami wasiri babain ae kariwa neindekainde Egypt doda edo Ewa Ororodeda, edo daedo yai abu damodamo ainda esisina, iji angode Israel embomai duberi 40 yai ainda isiretera. \p \v 37 “Moses dá emi Israel embomainde sisina, ‘\sc BADARI\sc*, itomane God mi, Peroveta\f + \fr 7:37 \fq Peroveta \ft awa God da bino onjigarida karigari embo. Embo ami God da deroda petedo embomainda yai God da ge tedo esitera. Moses da ge einda awa Keriso da yai. Keriso awa Judah embomainda Peroveta bajinabé bajina.\f* dá na ango awa imomane embo itomane nanonamejida yai edo jiari eraina.’\x - \xo 7:37 \xt Deuteronomy 18:15\x* \v 38 Edo embo eiwa dá ami Israel ewowo kaenato doregaride daedo isima edo esisina, yai abu damodamo ainda. Iji ainde Sainai Peji da visido isiri Anelami ainde ge tesiri gosisina. Edo Moses mi ge babain wasiride awa kaenamonde piarate piesiri burisina. \p \v 39 “Awarata, kaenato ewowo gawowomi embo awa kera ari jipapa ae edo ajiregesitera. Daedo awamaneda domi Egypt tekago overegedo mamain jipapa esitera. \v 40 Ango edo, awamanemi Aaron de sitera, ‘Moses emi kaena Egypt da edo gisijido kundo idegatara, awa nongo esiri nakaena gae! Awatedo, inemi god nenei kaena embo eyo, ami kaena gisijioré!’\x - \xo 7:40 \xt Exodus 32:1, 23\x* \v 41 Edo deguta ainde awamanemi ove kewari kariwa wo kao mai ango esitera. Ango edo awamanemi rorou\f + \fr 7:41 \fq rorou \ft da moka einda awa kando embomi god pitawa ko God béda yai pisido era. Iji angode Israel embomai yai abu damodamoda pepeta eite, awamanemi kando wo ango awamaneda god pitawada yai pisido esitera. Awamanemi wo awa gisi gaioro betoro tenembada piedo dungedo esitera, awamaneda god pitawa awa embo.\f* ove kewarida yai pisido dubodave eite ya uritera, aindabé, awamaneda ipami god awa esitera awatedo.\fig |alt="Israelites and golden calf" src="cn01920b.tif" size="col" ref="Iwata Ari 7:41" \fig* \v 42 Ango etero gido God awamane gun jindedo doturisina, awamanemi utuda dabori mane awa tumondebain orote sisina. Peroveta maneda Ove Gaiari\f + \fr 7:42 \fq Peroveta maneda Ove Gaiari \ft awa God da ge ainda bino onjigarida karigari embomi iji matu gaguritera, Isaiah edo Daniel ango.\f* doda God da geda tari engo isira: \q1 ‘Giwo! Israel embomai, duberi 40 iji angode \q2 imomane yai abu damodamoda isite, \q1 womane gaiowo betoro rorou pisido esitewa, \q2 awa nato yai piae! \q1 \v 43 Imomane daedo god Moloch\f + \fr 7:43 \fq Moloch \ft awa doga ‘Venus’. Doga awawa Kanan embo ae Poenisia embo demi tumondebain edo esitera. Awa awamaneda utu ae iji deda god. Awamaneda mamai dungari rorou ango ainda yai pisido esitera (Leviticus 18:21). \ft \+it Remphan\+it* awa doga ‘Saturn’. Doga awawa Egypt embomi tumondebain edo esitera.\f* da bowa saka budo, \q2 ainda ove kewari siya edo kundo maunsitewa. \q1 Edo itomane god nei, Remphan, \q2 ainda kariwa dabori ango daedo siya edo \q2 tumondebain ain kundo maunsitewa. \q1 Awatedo, nanemi imomane kundo \q2 Babiloni nasida daginegedo yai aikamanabéda \q2 ounda piano mambawa.’\x - \xo 7:43 \xt Amos 5:25-27\x* \p \v 44 “Iji matu God mi ge okain Moses de tesiri gido ami God da bowa\f + \fr 7:44 \fq God da bowa. \ft Iji angode Israel embomai yai abu damodamoda itero God mi Moses de sisina, ainda tumondebain ari bowa gambarate. Edo God mi nongo nongo aini kariwa awa tesiri gosisina (Exodus 26). Awatedo, Moses mi ge okain tesiri Israel embomaimi bowa awa esitera.\f* awa esisina, kariwa dá ango arate God mi ainda yai piesiri gosisina. Edo iji ainde kaenato ewowo gawowomi yai abu damodamoda isite, God da bowada tumondebain eiworo, imo akuta gundo ainda itari awamaneda yai arapa eiuri gido esitera. \v 45 Edo ainda amboda ewowo gawowo kaenatomi, God da bowa awa kaenato mamonoda yai pietero bero, Joshua mi awamane gisijiri bowa awa kundo yai einda totoritera. Iji angode, God mi gisi maundo embomai eve, yai einda isima edo esitera awa, ondesiri dodo maunsitera. Ango edo God da bowa einda isiri iji awa biri David gupusina. \v 46 Edo God da dubodave awa David da yai. Edo David mi Jacob da God tedogosisina, ‘Nanemi itari yai dave imo embo ae etenita?’ \v 47 Ata Solomon mi God da oro esisina. \p \v 48 “Awarata ko, God Ikanebé Ikane awa oro kokotopu embomainda ipami ari ainda itari tao ae. Peroveta da (1)mi engo sisina: \q1 \v 49 ‘Utu awa nato daotari anumba, \q2 edo butu awa nato tai piari. \q1 Oro kariwa bé inemane na awa embo nongo avi?​ ​\sc BADARI\sc* mi sira, \q2 ko nato oena apari yai awa indari? \q1 \v 50 Roviravi berari eiwa nato ipami akuta esitena!’\x - \xo 7:50 \xt Isaiah 66:1-2\x* \p \v 51 “Embo imomane awa jiro okain de. Itomane do ae dengoro de pirigae dá etene embo ango. Iji berari Asisi Kotopu ajiregedo ewa. Itomane ewowo gawowoda jimbo matu eiretera dá ango awa inemanemi edo ewa! \v 52 Peroveta da (1) indawa awa ewowo gawowo itomanemi memesi neindekainde ainda yai piae esiteri? Awamane peroveta mane berarida yai memesi pisido esitera. Edo awamanemi peroveta mane ainkaimi Embo Wasiri Dambu Darari da gumbari karigesitera awa detero besitera. Edo embo awa gumbiri inemanemi kundo ainda gitopo emboda ipada pietewo detero besisina. \v 53 Imomane God da aodari matu buritewa. God mi aodari awa anelamanede piesiri kundo gundo ewowo gawowo kaenatoda yai pipisitera. Awarata, imomane ainda aodari awa kera ae!” \s1 Bekumba ge tari embobomi Stephen ganumami detero besisina. \p \v 54 Iji ainde Sanhedrin embobomi Stephen da ge awa ingido awamane do sinigambari bajinabé eiri ji gambero kitorukatoru sisina. \v 55 Ata Asisi Kotopu mi Stephen gisijijieiri ami pangedo utuda jijimbedo God da parara de taogari de gosisina, edo Yesu awa God da ipabeda daedo petedo isiri gosisina. \v 56 Edo embo ami sisina, “Giwo! Utu pirigesiri na Embo da Mai\f + \fr 7:56 \fq Embo da Mai. \ft Yesu imo akuta dao eiwa jigamo edo esisina (Matthew 12:40; Mark 10:45; Luke 12:8; John 3:14). Ainda mokabé awa Yesu awa God da Avigari Embo. God mi Yesu butuda piesiri gupusina, awatedo, God da awara tari Yesu da yai daedo isira. Yesu awa embo enembo, edo imo awa daedo God. Yesu dao eiwawa Daniel da ove gaiari matu ainda awa budo jigamo edo esisina (Daniel 7:13-14).\f* awa God da ipabeda petedo isiri gotena.” \p \v 57 Ainda edo awamanemi aoro ikanade gatedo ipami dengoro dundedo kotembari dá angomi ainda yai boraebé tumundo aunsitera. \v 58 Ango edo embo awa kundo nasi bajinada arapada idegedo tuturo edo ganumami augedo doritera. Edo Stephen bekumba esitera embobomi awamaneda dademo ombari kokumbedo maisinga dao Saul da taida pipisitera. \p \v 59 Iji ainde awamanemi ganumami Stephen dorero ami dao sisina, “Badari Yesu, nato asisi kumbu!” \v 60 Ango tedo ainda baongo dadari edo aoro ikanade gatedo sisina, “Badari, awamaneda jimbo eiwa jiote, edo awamanede sinigambari eote!” Ge eiwa sisina, ainda amboda durudo besisina.\fig |alt="Stoning of Steven" src="cn01923B.tif" size="col" ref="Iwata Ari 7:60" \fig* \c 8 \p \v 1 Edo Saul mi awamane embo awa daro betarate era awa gido awara esisina. \s1 Embomaimi tuturo edo Yesu gebé ari embomainda doregarida yai memesi neindekainde pipisitera. \p Iji angode embomaimi tuturo edo Yesu gebé ari embomainda doregarida yai nasi Jerusalem ainda memesi neindekainde pietero awamane berari idegedo yai Judea edo yai Samaria ainda bodembesitera. Awarata, Yesu da piari aimbari embobo 12 Jerusalem nasida isiretera. \v 2 Edo God tou ari embobomi Stephen da tamo kundo maundo goiedo ji ikanade bé embo awa embo sitera. \v 3 Ata Saul mi Yesu gebé ari embomainda doregari usibesi eite mando tegerida torido embo de eutu de jido dumundo bundari oroda kundo maundo piedo esisina. \s1 Philip mi, “Yesu awa Keriso,” yai Samaria embomainde\f + \fr 8:4 \fq Samaria embomai \ft awa ororo baige ari edo god evekara dasiga edo esitera. Awatedo, Judah embomai jiwae Samaria embomai jipapa ae edo esitera. Awarata, God mi embomai eiwamane daedo tonemain jipapa esisina (Matthew 28:19-20; Mark 16:15).\f* karigedo esisina. \p \v 4 Awatedo, Yesu gebé ari embomai evekara esitera, edo awamanemi bino dave karigeteite yai berarida aunsitera. \v 5 Ango edo Philip yai Samaria da nasi bajinada wotedo “Yesu awa Keriso” awamanede karigedo esisina. \v 6 Iji ainde embomai jiwaemi Philip da ge ingido edo kariwa neindekainde embo ami eiri awa gido awamane berari ge ro awa Philip mi siri awa gaintedo watake esitera. \v 7 Philip mi asisi bebegae embomai jiwaeda doda itari awa ge siuri aoro ikanadebé gasite dodo idegedo maundo esitera. Daedo embomai jiwae ipatai ambari edo baoro bundari awa embo ami gao esiri kaviyegesitera. \v 8 Ango esiri embomai jiwaebé nasi ainda awa yawa bajinabé esitera. \p \v 9 Ata embo da (1) dao Simon mi iji riboribé nasi ainda doda donewode eite isima edo esisina. Ango eiuri yai Samaria embomaimi gido bé korebakore eora. Edo embo awa iji matawa site tedo esisina awa, “Na awa Embo Bajina!” \p \v 10 Ango teuri babadegari ae buro embobo demi ainda ge gain eite mina tara esitera, “Embo eiwawa Embo Bajina, edo God da goroba ainda yai isira!” \v 11 Embo ami ainda donewodemi matu euri awamane gido korebakore eora. Awatedo, ainda ge ambo ambo edo esitera. \v 12 Ata iji angode Philip mi God da gisijiari edo Yesu Keriso da bino dave embomainde karigesiri awamane ainda ge ingido gebé esitera. Ango etero Philip mi embo ae eutu de daedo bapataito edo esisina. \v 13 Edo Simon mi akuta Philip da ge daedo gebé esiri bapataito esisina. Ango esiri Simon mi Philip de daedo imapuma edo eiri buro babain edo kariwa neindekainde eiuri goteite bé korebakore edo esisina. \p \v 14 Edo iji nonde Yesu da piari aimbari embobo Jerusalem doda ami yai Samaria embomaimi God da ge burara awa ingido, awamanemi Peter ae John de awa Samaria embomainda yai pietero maunsitera. \v 15-16 Awamane gumbae gisida, Philip mi gebé ari embomai teteka Yesu Keriso da daoda bapataito esisina, ata God mi ainda Asisi Kotopu awamaneda yai piae. Ango edo Peter ae John de yai Samaria da wotedo gundo awamane tote (2)mi gebé ari embomai teteka awa embo God da yai benunu sitera, ainda Asisi Kotopu awamaneda yai piari borote. \v 17 Edo Peter ae John demi awamaneda ipa embo da da ainda tamonda pipiteiworo awamane Asisi Kotopu budo esitera. \p \v 18 Edo iji ainde Simon mi Yesu da piari aimbari emboboda ipami Asisi Kotopu embomainda yai pipitero gosisina, awatedo, ine ganu kundo gundo Peter ae John deda yai piain, \v 19 sisina, “Nato yai daedo goroba eiwa piewo! Ango awo embo nenei berari nanemi ipa tamonda piano Asisi Kotopu kumbore.” \p \v 20 Ata Peter mi ge mina sisina, “Aindabé God da kando ganumi ori ae eteta kotembeteta, awatedo, imo ae ito ganu de daedo yai beyae niyao matawa itari aveira ainda mambata! \v 21 God mi goteira awa, ito do awa dambu darae, awatedo, imo awa buro eiwa namondekare daedo eotekae. \v 22 Aindabé awa, ito jimbo bebegaeda dodo wareregedo gumbuyo! Edo God da yai benunu teyo! Ango ato ito doda kotembari bebegae awa God mi kotembedo doware. \v 23 Na gotena, imo awa embo neneinda rorae bain jipapa edo jitari embo. Awatedo, Satan mi ito jimbo beyaeda toda imo bundesiri iteta. \p \v 24 Ango tesiri Simon mi ainde mina sisina, “Imomane na embo Badari da yai benunu tewo! Ango awo ro awa inemane tetewo gena, awa nato yai piari gumbure.” \p \v 25 Awatedo, Peter ae John demi Yesu awa embo averi gositera awa arapada embomainde sitera edo Badari da ge embomainde jijiritera. Ainda amboda, embo tote (2)mi egenembedo Jerusalem da tuturo edo maunsite bino dave yai Samaria nasi jiwaebé da da ainda karigesimene, ango maunsitera. \s1 Philip mi Yesu Keriso da bino dave awa Iteopia badararida yai karigesisina. \p \v 26 Edo Badari da anelami Philip de sisina, “Erido south\f + \fr 8:26 \fq south. \ft Edo ito dombu iji vitari kena pisido wareregedo ipabe kena peposite yai south inono jisimi gata.\f* kena mambuyo! Ango eite begata Jerusalem da edo nasi Gaza kena wotari ainda pepeta ate. Begata eiwa yai abu damodamoda isira.” \v 27 Ango tesiri gido Philip erido maunsisina. Maunsiunte, boite, yai Iteopia embo tapusina. Embo awa badarari bajina.\f + \fr 8:27 \fq badarari bajina \ft awa daotarida buro embo bajina edo debure kaparide. Iji matu ounde daotegeregari neneimi awamaneda buro embo bajinada debure kapedo esitera. Daotarimi awamaneda asinimai ae maingagara de dedegain jipapa eora, awatedo, ango edo esitera. Ainda amboda, awamaneda buro embo babain mi daotarida asinimai ae maingagara de ipuda ari o kombo ari tao ae. Buro embo bajina Iteopia edo gumbari eiwa Judah embo ae. Awarata, God mi embo eiwa daedo toregain jipapa esisina (Isaiah 56:3-5; Matthew 19:12; 28:19-20).\f* Imo awa Iteopia da daotari eutu, dao Candace,\f + \fr 8:27 \fq Candace \ft awa Iteopia da daotarida ai. Awarata, eutu emi ainda daotari mainda buro babaingae bibaingae sima edo esisina. Aindabé Iteopia emboda gebé ari awa eutu ainda mai awa awamaneda god da mai, awatedo, ainda mai embo enemboda buro ainyae tedo esitera.\f* da buro embo. Edo Candace da ganu berari awa ami sima edo esisina. Badarari ami God tumondebain aintedo Jerusalem da gupusina. \v 28 Ainda maundo tumondebain itae edo ainda nasida tenda overegeteite embo awa ombo mada\f + \fr 8:28 \fq ombo ma \ft ango wo hosi mi dumundo esitera.\f* anumbedo isite ove gaiari matu peroveta Isaiah da awa ajijigesisina. \v 29 Edo Asisi Kotopu mi Philip de sisina, “Imo maundo ombo ma ounda atutumbedo ainde daedo mambuyo!” \p \v 30 Ango tesiri Philip mi ombo mada ongo kena tumundo maundo atutumbesiri embo ami peroveta Isaiah da ove gaiari awa ajijigeteiri ingisina. Awa ingido Philip embo ainde tedogosisina, “Ge ine ajijigeteta awa ito yai arapa eirita?” \p \v 31 Edo embo ami mina sisina, “Na ge eiwa nongo edo gano arapa aini da bé awa embo neimi udugedo tari nato yai arapa aina ami?” Ango edo Philip visido ainde daedo anumbarate sisina. \p \v 32 God da Ge Gaiari badararimi ajijigesisina awa engo: \q1 “Embo awa wo sipu\f + \fr 8:32 \fq wo sipu \ft awa wo embomi iji matuda edo gundo boroko sima edo era. Embomai wo sipuda tu gongo edo era edo pisi injido era, awatedo, embo jiwae wo sipu jipapa edo era. Aindabé wo sipuda goroba awa bajinabé ae, edo awamaneda gitopo wo isima edo era awa, wo sima ari embo dave awa ainda sipumane iji berari sima davebé eite dedegedo eira.\f* ango embomaimi gisijido​ ​kundo maundo gaiaro betaina, \q2 edo dá ango, wo sipu mai iji angode embomaimi​ ​ainda tu kapedo era, ge da ji itae, \q2 embo awa ainda be pirigae. \q1 \v 33 Awamane embo awa tedojijireite kundo maundo​ ​katari embode ge pitawa ainda daoda tara. \q2 Awamane ainda wasiri butuda awa kaparo itae aina. \q2 Awatedo, embo da ji aimi ainda mamainda ge​ ​jirari tao ae.”\x - \xo 8:33 \xt Isaiah 53:7-8\x* \p \v 34 Edo Badarari ami Philip de tedo sisina, “Na imonde tedogotena, peroveta ge eiwa embo bé ande sisini? Imo akuta awa embo sisinita ko embo nei awa embo sisini?” \v 35 Edo Philip tuturo edo God da Ge Gaiari da ge eiwa edo embo ainde Yesu da bino dave awa karigesiri gosisina. \p \v 36 Ango edo awamane begatada auntero jiriri gundo unda esitera. Edo badararimi sisina, “Un isira eire. Gi! Na bapataito ae etesita?”\fig |alt="Philip preaches to the Eunuch" src="CN01932B.TIF" size="col" ref="Iwata Ari 8:36" \fig* \p \v 37 Edo Philip ainde mina sisina, “Imo edo gido dogomo berarimi bino dave eiwa gebé ata gido, na imo bapataito ana.” \p Ango tesiri mina sisina, “Na gebé ena, Yesu Keriso awa God da Mai.”\f + \fr 8:37 \ft Gano einda ge awa davebé, ata Guriki da ove gaiari matu nenei ge eiwa piae doturitera.\f* \p \v 38 Awatedo, ombo ma petarate ainda ma jiari embode ge okain sisina. Tesiri petesiri gido Philip ae badarari de daedo wotedo unda aimbero Philip embo awa bapataito esisina. \v 39 Edo awamane unda edo vitero Badari da Asisi mi burigibé Philip kundo yai neinda maunsisina. Edo badarari embo awa tekago gae esisina. Ata iji ainde, aindabé God imo tonembesisina, badarari doyawa bajinabé eite dodo aunsisina. \v 40 Awarata, Philip Azotasi nasida idegesisina. Edo nasi ainda tuturo edo aundo nasi babain berarida torido idegedo eite bino dave awa simene maundo Seseria nasida gupusina. \c 9 \s1 Saul nasi Damasikas da maunteiri God mi ainda do wareregesisina. \r (Iwata Ari 22:6-16; 26:12-18) \p \v 1 Edo iji angode Saul sinigambari bajinabé matawa eite ge okain bé site Badari da ambodani awa dari betorote tedo pirisida gisijiari bajinada yai aunsisina. \v 2 Ango edo Saul mi tedogosisina pirisida gisijiari bajinami ove Judah embomainda benunu oroda babadegari Damasikas nasida itera ainde gaiari, Saul ami awamaneda yai ove piarate sisina. Edo ove emi Saul da yai awara tari piari embo o eutu ainkaimi Badari da Begata\f + \fr 9:2 \fq Badari da Begata \ft awa Yesu gebé ari embomainda doregarida dao nei.\f* ambo ambo edo era gido awa ipami jido bundedo Jerusalem nasida kundo gumaina. \v 3 Edo maunteiunte nasi Damasikas aikae eiri boraebé parara utuda edo gundo ainda yai datembesisina. \v 4 Ango esiri embo awa butuda dudurisina, ami ge yavi ingisina, “Saul, Saul! Ro awa embo memesi neindekainde namonde pisido esi?” \p \v 5 “Imo averi Badari?” Saul mi sisina. \p “Na awa Yesu, ande inemi memesi neindekainde pisido eta,” Badari mi mina sisina. \v 6 “Ata erido aundo nasi bajinada toriyo, inemi ro atate taina awa gate.”\fig |alt="Saul meets Jesus on Damascus Rd" src="WA03960b.tif" size="col" ref="Iwata Ari 9:6" \fig* \p \v 7 Ango tesiri embobo Saul de daedo maunsitera awa petedo ge tae esitera. Awamane ge yavi ingitera, ata emboda dombu gain edo gae esitera. \v 8 Edo Saul butuda edo erorisina, edo jisi pirigesisina, ata embo da (1) ave gae. Awatedo, awamanemi embo awa ipami jido kundo Damasikas totoritera. \v 9 Ango edo embo awa deguta tamonde (3) jisi akeimbeteiri indari indae edo un indae sima esisina. \p \v 10 Awara, iji ainde ambodani da (1) Damasikas nasida isinesina. Ainda dao awa Ananias. Edo Badari mi embo ainda yai garago giragoda ge sisina, “Ananias!” \p “Na evire, Badari,” embo ami sisina. \p \v 11 Edo Badari mi embo ainde sisina, “Siya edo erido nasi begata dao Dambu Darari ainda mambuyo. Edo Judas da mandoda maundo nasi Tasus embo dao Saul awa dao tedogate, aindabé giyo, embo awa nato yai benunu site isira, \v 12 edo embo ami garago giragoda embo dao Ananias mi ainda yai gundo ipa tamonda piesiri gira, ainda jisi tenda dave arate, awatedo.” \p \v 13 Edo Ananias mi mina sisina, “Badari, embomai jiwaemi ge namonde embo einda daoda tetero ingena awa, emi ito embo kokotopu\f + \fr 9:13 \fq embo kokotopu \ft awa Keriso da gebé ari embomai. God akuta mi awamane gisi avigesisina. Awatedo, awamane berari awa God da embomai (Ge dá awara Iwata Ari 9:32, 41 doda isira.).\f* Jerusalem da itera ari bebegae jiwaebé awamaneda yai eutara. \v 14 Ango edo awa pirisi babainda awara tari einda kundo gupara awa, embomai berari ainkaimi ito daoda dasiga eiaro gido bunaina.” \p \v 15 Ata Badari mi embo ainde sisina, “Aimbuyo! Embo eiwa na kondade arate avigetena. Ami nato ge kundo yai nei embomai ae daotegeregari de Israel da mamai deda yai karigare. \v 16 Edo nanemi ano embo awa gaina memesi nandogo baini nato daoda buro eite.” \p \v 17 Ango tesiri Ananias maundo mando doda totorisina. Edo ainda ipa Saul da tamonda pisido sisina, “Nameji Saul, iji ainde imo begatada gupeto Badari ito yaida idegesiri gotata. Embo ami na ito yai piesiri gumena awa ito jisi tenda dave edo Asisi Kotopu mi imo gisijiarate.” \v 18 Edo boitebé rorae wo tata ango ainda jisida edo wotesiri ainda jisi boraebé dave esisina. Edo embo awa eriri bapataito esisina. \v 19 Edo ainda amboda, embo awa indari injido ainda goroba tenda burisina. \s1 Saul mi Yesu da bino dave awa nasi Damasikas da karigedo esisina. \p Ango edo Saul deguta nenei Badari da ambodanide daedo Damasikas ainda sima esisina. \v 20 Edo iji dá ainde Saul dambu darido maundo Judah emboda benunu oro evekarada torido Keriso da ge karigedo esisina awa, Embo eiwa\f + \fr 9:20 \fq Embo eiwa \ft da moka einda awa Yesu.\f* awa God da Mai. \v 21 Ango edo embomai berari ge awa ingido bé korebakore eite ge mina tara edo esitera, “Embo amo Jerusalem ainda embo owa ainkaimi Yesu da dao dasiga eiworo erido kundo usibesi edo eiara awarita? Edo embo ami embomai dá ango yai einda bundedo kundo pirisi babainda yai piain awa embo guparita?” \v 22 Ata Saul da ge tarida goroba awa bajido bajinabé esisina. Edo imo arapa esiri awamane gositera, Embo eiwa awa Keriso. Awatedo, Judah embomai Damasikas ainda isima edo esitera, awamane mina ro daginegedo tari tao ae esitera. \p \v 23 Edo deguta jiwae itae esiri ainda amboda, Judah embobomi onjigedo ge kasitera, embo awa daro betarate. \v 24 Ata Saul mi awamaneda ge jirari awa ingisina. Edo awamane ijide muyaende nasi bajinada guwa be berarida awa simagedo esitera, embo awa tamundo daro betarate. \v 25 Ango edo Badari da ambodanimi muyaende Saul kundo maundo kambiyada penjido guwa gaiarida be jiumbarida pietero wotedo maunsisina. \s1 Barnabas mi Saul kondade esisina, nasi Jerusalem ainda. \p \v 26 Edo Saul Jerusalem da gundo Badari da ambodanide dada ain jipapa esisina. Ata embo awa Badari da ambodanibé awa awamanemi gebé ae esitera. Awatedo, awamane berari embo awa adu esitera. \v 27 Ata Barnabas mi Saul budo Yesu da piari aimbari emboboda yai kundo gupusina. Edo embo ami awamanede ge jijirisina awa, nongo edo Saul mi Badari begatada gosisina edo Badari mi ge ainde sisina, edo daedo nongo edo Saul mi do jinenegedo Damasikas ainda Yesu da daoda ge karigesisina awa. \v 28 Awatedo, Saul awamanede daedo Jerusalem isite imapuma eite do jinenegedo Badari Yesu da daoda ge karigedo esisina. \v 29 Edo embo awa ae Guriki Judah embomai de ge site ge baisina. Ata awamane embo awa daro betarate jijimbedo esitera. \v 30 Ango edo nanonameji\f + \fr 9:30 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu.\f* ge awa gidogogobé edo awamanemi embo awa Seseria nasida kundo wotedo pietero ainda nasi tutu, Tasus da, maunsisina. \p \v 31 Ainda amboda, Yesu gebé ari embomainda doregari da da, yai Judea da, edo Galili da edo Samaria da, awamane berarida yaida béga gupusina, edo God mi esiri awamaneda gebé ari babojisina. Edo awamane Badari tou eite imapuma eiworo Asisi Kotopu mi kondade dave pipiteiuri embo nenei awamaneda yai gumboro Yesu gebé ari embomaida doregari jiwaebé idegedo esitera. \s1 Peter mi Yesu da goroba jigamo edo​ ​Aeneas ae Dorcas de gao esiri kaviyegesitera. \p \v 32 Ango edo iji ainde Peter mi yai neindekainde jiroro eite pepeta edo maunsisina. Edo ango eite imo wotedo maundo, embo kokotopu Laida nasida isima edo esitera, awamaneda yaida daedo etega gupusina. \v 33 Iji dá angode nasi ainda gundo embo dao Aeneas tapusina. Embo awa ipatai ambari kakateda durari isite duberi 8 itae esisina. \v 34 Edo Peter mi ainde sisina, “Aeneas, Yesu Keriso mi imo gao eira. Erido ito besi ruveyo!” Ango tesiri imo burigibé erorisina. \v 35 Awatedo, embomai jiwaebé nasi Laida edo Saron yai vivitegarida, awamanemi embo awa gido awamaneda do Badari da yai wareregesitera. \p \v 36 Edo ambodani da (1), watai eutu dao Tabitha, nasi Jopa ainda isinesina. Edo ainda dao Guriki da geda awa Dorcas. Eutu eiwa iji berari buro beyamana eite embomai rorae isisigae kondade edo esisina. \v 37 Awarata, iji ainde eutu awa karu budo besisina. Ango esiri ainda otatawomi ainda tamo teiedo kundo visido mando do ikane jiumbari ainda pipisitera. \v 38 Nasi Laida awa aikae Jopa. Awatedo, ambodani nasi Jopa da ami Peter awa nasi Laida isira, ge awa ingitera. Ango edo embo tote (2) pietero maundo embo ainde tedogositera, “Aiyae, burigibé natokare yai gumbuyo!” \p \v 39 Ango edo Peter erido awamanede daedo maunsisina. Edo embo awa nasida idegesiri kundo visido yai ikane jiumbari ainda totoritera. Edo eutumai rori berarimi Peter da demonda petedo ji site ombarijiari Dorcas mi awamane daedo isite gagurisina awa Peter de jiero gosisina. \p \v 40 Ata Peter embomai berari yai doda awa arapada piesiri idegistera. Ango etero baongo dadari edo benunu sisina. Edo benunu tari itae edo tamo kena wareregedo sisina, “Tabitha, eriyo!” Ango edo eutu awa jisi gunjisina. Edo iji ainde eutu awa Peter gido erido anumbesisina. \v 41 Edo Peter mi eutuda ipa jiri erido peposisina. Ango esiri Peter mi embo kokotopu ae eutumai rori de dao tesiri gumbero awamaneda yai eutu awa wasiride piesiri gositera. \v 42 Ango edo bino awa arapu mambiri Jopa nasi embomai berari ingero embomai jiwaemi Badari da yai awamaneda gebé ari pipisitera. \v 43 Awatedo, Peter Jopa ainda deguta jiwae sima esisina, wo aintoda buro ari embo dao Simon da mandoda. \c 10 \s1 Cornelius mi Peter da yai dodomo pipisisina. \p \v 1 Edo iji ainde embo dao Cornelius awa Seseria nasida isinesina. Embo awa Rome da itoroda gisijiari edo imo ae itoro emboboda doregari bajina\f + \fr 10:1 \fq itoro emboboda doregari bajina \ft da ajijigari tega awa 600 ango.\f* ainde yai Italy edo gupusina. Edo embo emi itoro emboboda doregari bajinada doda itoro embobo ajigari 100 gisijido esisina. \v 2 Embo eiwa God da jipapa ambo ambo ain edo esisina. Edo imo ae ainda orobe berari de awa Judah embomai ae, edo awamanemi God adu edo esitera. Edo ami embomai rorae isisigae kondade jiwaebé eite, edo daedo iji berari God da yai benunu tedo esisina. \v 3 Edo deguta da (1)de 3:00 turo angode garago girago ainda yai gupusina. Edo garago girago ainda imo arapabé gosisina, God da anela gupeite ainda mandoda torido embo ainde site sisina, “Cornelius!” \p \v 4 Ango edo Cornelius mi anela awa jijimbedo adu eite sisina, “Badarari, imo ro jipapa esi?” ango sisina. \p Edo anelami ge mina sisina, “God mi ito benunu tari ae kondade ari dave jiwaebé de awa gido dubodave esira. Ito iwata ari dave awa rorou ango God da yai. \v 5 Awatedo, boroko embo nenei pisiyo nasi Jopa ainda mambore! Edo maundo embo dao Simon Peter awa kundo egenembedo gumbore. \v 6 Embo awa ae Simon nei, wo aintoda buro ari embo, ainde daedo isima edo eira. Ainda mando awa ewa bengida.” \p \v 7 Ainda amboda anela ge tedo dodo mambiri, Cornelius mi ainda mandoda buro ari embo tote (2) dao tesiri guputera. Edo imo itoro embo da (1) daedo dao tesiri gupusina. Embo awa God da jipapa ambo ambo ain einesina, edo imo Cornelius matawa sima einesina. \v 8 Ango edo gumbero Cornelius mi ro berari idegesiri awa tesiri gero awamane piesiri nasi Jopa maunsitera. \s1 God mi Peter da yai garago girago piesiri gosisina. \p \v 9 Edo avera angode, awamane maundo nasi bajina aikae gupero iji toropu bureiri Peter benunu tain mando tada vivisisina. \v 10 Ango edo Peter beji eiri rorae indari jipapa esisina. Ata iji angode awamane ainda indari siya ero garago girago eiwa ainda yai gupusina: \v 11 Utu pirigesiri Peter mi rorae gari dá gongo bereya ango, ainda umbugo ipa ao pasido (4) asimi kanjigedo, dotero ainda yai butuda wowoteiri gosisina. \v 12 Edo gongoda doda sinopu neindekainde ipatai ipa ao pasido (4) butuda isima edo era ae abu womane de jimbago mane de edo nimane ikane ima edo era, awamane daedo gosisina. \v 13 Ango edo ge yavi embo ainda yai gupusina, “Peter, erido dedo injiyo!” \p \v 14 Ata Peter mi mina sisina, “Ango ae, Badari! Rorae dave ae ko donode God da jisida awa, na indaede.”\fig |alt="Peter’s Vision" src="WA03963b.tif" size="col" ref="Iwata Ari 10:14" \fig* \p \v 15 Edo ge yavi tekago iji ainde ainda yai gupusina, “Roviravi God mi dave tesira awa, inemi dave ae tainyae!” \p \v 16 Ango edo iji tamonde (3) eiwa idegesisina. Ainda amboda rorae awa tenda jiero utuda vivisisina, ango gosisina. \p \v 17 Edo iji ainde Peter mi akuta garago girago imo gosisina ainda mokabé rori awa kotemain eite isiri, boraebé embobo Cornelius mi piesiri guputera. Awamanemi wo aintoda buro ari embo dao Simon ainda mando embo nenei ganega etero udugetero gundo ainda guwa beda pepositera. \v 18 Edo awamanemi embo doda itera awa dao tedo tedogositera, “Simon Peter einda isima edo eirita?” \p \v 19 Edo iji angode, Peter mi garago girago ainda mokabé rori jiro buro eiri Asisi Kotopu mi ainde sisina, “Giyo! Embomai imo kakowa era. \v 20 Awatedo, eriyo! Erido wotedo awamanede daedo mambate! Nanemi awamane ito yaida pieteno gumbera. Aindabé awa, kotembari jiwae dodo mambuyo.” \p \v 21 Ango edo Peter wotedo embobode sisina, “Een, embo imomane gain kakowa ewa, na evire. Nongaintedo imomane einda gumbevi?” \p \v 22 Edo awamanemi ainde mina tedo sitera, “Cornelius, Rome da itoroda gisijiari, ami nakare piesiri gumbera. Embo awa wasiri dambu darari edo God adu ari embo. Edo Judah embomai berarimi embo awa tou edo era. Edo God da anela kotopumi embo ainde tesira awa, nakare imo kundo ainda mandoda aimbaro ito ge tato ingain tesira.” \v 23 Ango edo Peter mi awamane jimbiri gumbero kundo mandoda totorisina. \s1 Peter maundo Cornelius tapusina. \p Edo sipo neinde Peter erido awamanede maunsisina, edo Jopa da nanonameji\f + \fr 10:23 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo nenei nasi Jopa isiretera, awamane daedo Peter de maunsitera.\f* neneinde daedo. \v 24 Edo sipo neinde awamane Seseria totoritera. Cornelius iji ainde awamane gumbaro gain eite isinesina. Edo ainda embototopo ae otatawo atutumbaride daedo ainda mandoda dada orote matu sisina. \v 25 Edo Peter mando doda totoreiri Cornelius embo awa tamundo baongo dadari edo tumondebain esisina. \v 26 Ata Peter mi embo awa jiri eroreiri sisina, “Erido pete! Na awa daedo embo enembo.” \p \v 27 Edo Peter embo Cornelius de ge site mando doda torido embomai jiwae ainda dada edo itero tapusina. \v 28 Ango edo Peter mi awamanede sisina, “Imomane awa garibé, Judah embomainda aodari okain bé isira awa nanekaremi yai nei embomainde umojiorekae ko awamaneda yaida etega eorekae tari. Ata God mi na esiri gena awa, nane embo da ji ave awa dave ae ko donode God da jisida tainyae. \v 29 Awatedo, iji nonde ito buro embobo na borote pieteto gupara awa, na gumainyae tae, ata dodo gumena. Awa embo, na imo tedogotena, nongaintedo na awa kundo gumbesi?” \p \v 30 Ango edo Cornelius mi ainde mina sisina, “Deguta ipa ao pasido (4) gisi ainde, indari dodo na veta eite benunu teno jiriri ora 3:00 turode bureiri gotana, dá ango iji einde. Edo nato mando doda burigibé embo da (1)mi ombarijiari parara datembaride nato dombuda idegedo pepotara. \v 31 Edo ami sisina, ‘Cornelius, ito benunu tari awa God mi ingira, edo ito kondade ari dave jiwaebé embomai rorae isisigaeda yai awa God mi gido dubodave esira. \v 32 Awa embo, embo nenei Jopa nasida pieyo mambore, edo Simon Peter taro gido einda gumbare. Embo awa ae Simon nei, wo aintoda buro ari embo, ainde daedo isima edo eira. Ainda mando awa ewa bengida. Embo awa gundo ito yai ge taina.’ \v 33 Awatedo, burigibé ito yaida dodomo pipitana. Edo imo nato ge ingido gumbeto na dubodave ena. Awatedo, boroko nakare berari God de daedo einda dada edo itera rorae berari God mi ito yai ge okain siutara awa, ingaintedo.” \s1 Peter mi bino dave Cornelius da orobede karigesisina. \p \v 34 Edo Peter tuturo edo ge sisina, “Boroko na arapabé gotena, God awa embo neinde dave eite embo neinde beyae ae de. \v 35 Ata butu berarida, embo ainkaimi God adu eite edo wasiri dambu darari edo era awa, God mi awamane budo eira. \v 36 Imomane awa garibé ge eiwa God mi Israel mamainda yai karigesite pipisisina. Edo bino dave awa embomaimi God de béga bara, Yesu Keriso da toda. Embo awawa embomai berarida Badari. \v 37 Imomane awa garibé, ainda amboda John mi embomainde ainda bapataito ari ge karigesisina, ge ro awa tuturo edo yai Galili idegedo maundo yai berari Judea doda ainda arapu esisina. \v 38 Imomane awa garibé nongo edo God mi Yesu Nasaret Embo awa Asisi Kotopu ae goroba demi bimbegesisina. God mi Yesu de daedo isinesina. Awatedo, imo imapuma eite embomai kondade evina. Edo Yesu mi embomai berari awa Binei mi\f + \fr 10:38 \fq Binei \ft awa Satan da dao nei.\f* eiuri memesi bajina bureiworo gao edo esisina. \p \v 39 “Edo nanekare jisimi buro ro berari ami Judah embomainda butuda edo Jerusalem ainda doda esiri gositera awa embomainde tedo era. Edo awamanemi embo awa oregada piedo detero besisina. \v 40 Ata amboda imo besisina, deguta tamonde (3) ainde, God mi embo eiwawa betarida jiri erorisina. Edo God mi embo eiwa wasiride gorote esiri embomai nenei imo arapada jisimi gositera. \v 41 God mi embomai berarida yai embo awa arapa ae gae. Awarata, God mi gisibé ainda piari aimbari embobo avigesisina awa, nanekare Yesu jisimi gido imo awa embomai neneinda yai karigorote. Edo nakare Yesu da betedo erari ainda amboda, embo ainde daedo rorae ae un de injido esitera. \v 42 Edo embo ami ge okain namondekare sisina awa, nanekaremi embomainde karigedo edo ge dugabé awa torote, God mi embo awa avigesisina, embomai wasiri de edo betari de, awamaneda Katari Embo. \v 43 Peroveta berarimi ainda ge tedo era awa, embo ainkaimi embo awa gebé ara awa, God mi embo ainda daoda ami awamaneda jimbo bebegae kotembedo dowaina.” \s1 Asisi Kotopu mi Judah embomai aeda yai wowosisina. \p \v 44 Edo Peter mi ge matawa site isiri Asisi Kotopu embomai berari ainkain ge ingitera, awamaneda yai wowosisina. \v 45 Aindabé God mi ainda Asisi Kotopu da kando Judah embomai aeda yai daedo dodegesisina, awatedo, Judah gebé ari embomai Jopa edo ae Peter de daedo gundo bé korebakore esitera. \v 46 Edo Judah embomai ae awa ge teka yai neneinda ami God da wasiri babain bé tero ingitera, awatedo, awamanemi Asisi Kotopu Judah embomai aeda yai gumbira awa gositera. \p Ango edo Peter mi sisina, \v 47 “Embomai eiwa Asisi Kotopu bera dá ango nakaena buritera. Awatedo, embo da aimi eiwamaneda un mi bapataito ari awa engiregari tao ae.” \v 48 Edo Peter mi embomai awa Badari da daoda bapataito orote ge okain sisina. Ainda amboda, Peter awamanede deguta indewae daedo itarate, tedogositera. \c 11 \s1 Peter mi nongo edo Judah embomai aemi​ ​Asisi Kotopu burari awa karigesisina. \p \v 1 Edo Yesu da piari aimbari embobo ae nanonameji\f + \fr 11:1 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu (Ge dá awara 11:12 edo 11:29 doda isira.).\f* neneinde yai Judea do ainda isima edo esitera ami Judah embomai aemi God da ge daedo ingido gebé eutara awa ingitera. \v 2 Ango edo iji ainde Peter Jerusalem maundo vivisisina. Edo iji dá ainde Judah embomainda jisi da ami gebé esitera awa, Judah embomaimi tamo jiugae embobode daedo mana umojiara. Awatedo, awamanemi tuturo edo Peter bekumba esitera, \v 3 “Imo awa tamo jiugae emboboda mandoda etega edo awamanede daedo indari injitata!” \p \v 4 Ata Peter mi tuturo edo rorae berari nongo idegatari awa babaiango udugedo awamanede tesiri gositera: \v 5 “Nanemi Jopa nasi bajina ainda isite benunu teno garago girago nato yai gumbiri gotana. Edo utuda edo rorae gari dá gongo bereya ango, ainda umbugo ipa ao pasido (4) asimi kanjigedo, dotero wowosite nato yaida gumbiri gotana. \v 6 Ango edo na ainda doda jijimbedo kotembeteite, sinopu neindekainde ipatai ao pasido (4) butuda isima edo era ae abu womane de jimbago mane de edo nimane ikane ima edo era, awamane daedo gotana. \v 7 Edo ge yavi namonde siri ingitana, ‘Peter, erido dedo injiyo!’ \p \v 8 “Ata na mina siutana, ‘Ango ae, Badari! Rorae dave ae ko dono de God da jisida awa iji da (1) nonde nato beda pipisiteni awa itae.’ \p \v 9 “Ata ge yavi tekago utuda edo namonde mina siutara, ‘Roviravi God mi dave tesira awa, inemi dave ae tainyae!’ \v 10 Ango edo eiwa iji tamonde (3) idegatara. Ainda amboda, roviravi berari awa tenda jiero utuda vivitara. \p \v 11 “Edo iji dá ainde, embo tamonde (3) awa Cornelius mi Seseria edo nato yaida piesiri gundo mando na isima edo eutana ainda idegedo pepotara. \v 12 Ango edo Asisi Kotopu mi namonde siutara, ‘Kotembari jiwae dodo awamane daedo mambuyo!’ Ango tesiri na ae nanonameji, Judah embobo 6, eiwamanede daedo maundo Cornelius da mandoda totorara. \v 13 Edo embo ami namondekare nongo edo anelami ainda mandoda petesiri gotara awa ainda ge awa jijirara. Edo anelami ainde teiara, ‘Embo nenei pisiyo nasi Jopa ainda mambore! Edo embo dao Simon Peter awa kundo egenembedo gumbore. \v 14 Embo emi imonde ge taina ami imo ae embomai berari imo daedo isima edo era ainde awa tonembari kumbawa.’ \p \v 15 “Edo iji ainde na tuturo edo ge teno Asisi Kotopu awamaneda yai wowotara dá ango tuturobéda kaenato yaida wowosisina. \v 16 Edo na Badari da ge eiwa kotembatana, ‘John embomai un mi bapataito esisina, ata God imomane Asisi Kotopu mi bapataito aina.’ \v 17 Awatedo, edo God mi kando Judah embomai aeda yai pipitara dá awara kaenamonde pipisisina, iji ainde kaena Badari Yesu Keriso da yai gebé esitera, na, embo enembomi God engiregari tao ae!” \p \v 18 Ango edo awamane ge eiwa ingido bekumba ari doturitera. Edo awamanemi God dasiga eite sitera, “Awatedo, Judah embomai ae ainkaimi awamaneda jimbo beyae dodo God da yai wareregara, God mi awamaneda yai daedo wasiri natopo itari piaina.” \s1 Embomaimi Yesu da ambodani dao ‘Keriso da embomai’ tedo esitera. \p \v 19 Awara, iji amboda embomaimi Stephen detero betesiri, awamanemi Yesu gebé ari embomai nenei memesi neindekainde awamaneda yai pietero yai evekarada bodembesitera. Edo gebé ari embo nenei yai Poenisia da mambero, edo nenei Saipurasi gategada mambero, edo nenei Enteoki nasi bajinada maunsitera. Ata yai nonda awamane maundo God da ge Judah embomainde akuta karigetero ingitera. \v 20 Ata gebé ari embo nenei Saipurasi gategada edo Sairin nasida edo gumbari awamanemi maundo Enteoki nasi bajinada totoreite Guriki embomainda\f + \fr 11:20 \fq Guriki embomai. \ft Ove Kotopuda atopatari neneinda kotembari awa embomai eiwa Judah embomai ae. Awamanemi Judah embomainda God tou edo esitera, awarata, Judah embomainda aodari berari ambo ambo ae edo esitera.\f* yai daedo ge site Badari Yesu da bino dave karigetero ingitera. \v 21 Edo gebé ari embomi Badari da gorobami ge karigetero embomai jiwaebé gebé edo Badari da yai wareregesitera. \p \v 22 Ango edo bino eiwa arapu esiri Yesu gebé ari embomainda doregari Jerusalem da awamanemi ingitera. Awatedo, Barnabas pietero Enteoki da maunsisina. \v 23 Edo iji angode embo awa idegedo gundo nongo edo God mi embomai ainda ao esiri gido yawa esisina. Edo embo emi awamane beraride kondade ari ge engo karigesisina, “Imomane do berarimi Badari tumonda eite ambo ambo awate.” \v 24 Barnabas awa embo dave. Asisi Kotopu mi embo awa gisijido esisina, edo ainda gebé ari God da yai okain bé pisido esisina. Awatedo, embomai jisi da ainda ami Badari da yai wareregesitera. \p \v 25 Ango edo Barnabas nasi Tasus ainda Saul kakowa maunsisina. \v 26 Edo iji ainde embo awa tamundo Barnabas mi imo kundo Enteoki gupusina. Awatedo, embo tote (2)mi duberi da (1) awa berari Yesu gebé ari embomainda doregaride dada edo embomai jiwaebé atopapositera. Edo Enteoki nasi ainda embomaimi tuturoda ambodani dao ‘Keriso da embomai’ tedo esitera. \s1 Enteoki gebé ari embomai kando​ ​yai Judea gebé ari embomainda yai pipisitera. \p \v 27 Edo iji engode, peroveta mane nenei Jerusalem da edo wotedo Enteoki da guputera. \v 28 Ango edo peroveta da (1) awamaneda doda dao Agabus eriri Asisi Kotopu mi embo awa gisijiri ami beji ambari bajina butu berarida gumain eira awa karigesisina. (Edo Claudius Caesar\f + \fr 11:28 \fq Caesar \ft awa Rome da Gisijiari Bajinabé da dao nei.\f* mi Rome da embomai gisijijisina iji ainde beji ambari bajina awa gupusina.) \v 29 Awatedo, ambodani Enteoki da itera ami ge kasitera awa, kondade edo ganu piaro nanonameji yai Judea da itera ainda mambarate. Edo ganu tega nandogo awamane piari tao, embo da da akutami ge awa katedo piain esitera. \v 30 Ango edo ganu awa Barnabas ae Saul deda ipada pietero kundo maundo Judea gebé ari embomainda orobeda kopuru mamainda yai pipisitera. \c 12 \s1 Badari da anelami Peter bundari oroda kundo dodo idegesisina. \p \v 1 Awara, iji ainde Daotari Herod\f + \fr 12:1 \fq Daotari Herod \ft da daobé awa Herod Agrippa I. Imo awa Herod Bajina da apiye edo Judea gisijido esisina (A.D. 37-44).\f* erido Yesu gebé ari embomainda doregarida embo neneinda yai tuturo edo memesi neindekainde pisido esisina. \v 2 Edo embo ami itoro embobode tesiri John da nameji James awa kasiwomi detero besisina. \v 3 Ango esiri Judah embomai dubodave esitera. Awatedo, embo ami tesiri itoro embobo maundo Peter kuputera. Edo iji einde Judah embomaimi awamaneda Bread Badari Siwo Piaeda Bondo\f + \fr 12:3 \fq Bread Badari Siwo Piaeda Bondo \ft da ge jirari Exodus 12:15-20; 13:3-10; Leviticus 23:6-8; edo Deuteronomy 16:3-4 isira.\f* ero Herod buro awa esisina. \v 4 Ango edo awamane Peter kundo maundo bundari oroda pipisitera. Edo Herod mi sirigesisina awa, deguta da da itoro embobo 16 ami Peter sima orote. Deguta da da ainda doda embo ipa ao pasido (4) da doregari evekara ami Peter sima edo esitera, sipode, ijide, turode, muyaende ango. God da Darutegari Bondo\f + \fr 12:4 \fq God da Darutegari Bondo \ft da ge jirari Exodus 12:1-14; Leviticus 23:5; edo Deuteronomy 16:1-7 isira. Awarata, duberi jiwaebé itae esiri ainda amboda, iji angode Peter isinesina, embo jiwaemi dao ‘God da Darutegari Bondo’ kundo ‘Bread Badari Siwo Piaeda Bondo’ da deroda jigamo edo esitera. Awatedo, dao ‘God da Darutegari Bondo’ da moka ‘Bread Badari Siwo Piaeda Bondo’ daedo burisina.\f* itae ari gido Herod da jipapa awa Peter kundo gundo Judah embomainda dombuda katedo dari betaina. \p \v 5 Awatedo, awamanemi Peter bundari oroda sima esitera, ata Yesu gebé ari embomainda doregari awa God da yai embo awa embo benunu matawa tedo esitera. \p \v 6 Edo muyae gisida Herod mi embo awa kundo idegedo embomainda dombuda kataina, Peter awa itoro embo tote (2)da toropuda asi okain aurimi ari tote\f + \fr 12:6 \fq asi okain aurimi ari \ft da moka English geda awa \ft \+it chain(s)\+it*.\f* (2) ami awamanede daedo bundetero jitao ausina. Edo itoro embo nenei ami manguroda isite bundari oro sima edo esitera.\fig |alt="Peter in prison" src="WA03965b.tif" size="col" ref="Iwata Ari 12:6" \fig* \v 7 Boraebé Badari da anelami ainda yai petesiri parara bundari oroda datembesisina. Edo anelami Peter da dendegida ipa pisido aujite sisina, “Burigibé erido pete!” Iji dá ainde asi okain aurimi ari tote (2) awa ainda ipada teugedo duduritera. \p \v 8 Ango edo anelami ainde sisina, “Ito bupuri jido ito tai woru pieyo!” Awatedo, Peter de ro sisini awa esisina. Edo anelami ainde sisina, “Ito dademo ombari omundo namonde daedo puyo!” \v 9 Ango edo Peter mi anela awa kera edo ambo ambo eite idegesisina. Atako buro ro anelami esiri gido awa, Peter kotembesisina awa gebé ae. Awa garago girago gari ango kotembesisina. \v 10 Edo aedade bundari oro sima ari embo da (1) daginegedo maundo sima ari embo nei daginegedo maunsitera. Edo awamanemi guwa be aurimi ari awa bundari oroda edo nasi bajinada mambari ainda guputera. Edo guwa be awa akuta awamane embo pirigesisina. Ainda amboda, awamane tote (2) arapada idegedo begata da (1) ainda pepeta edo maunsite boraebé anelami embo awa dodo maunsisina. \p \v 11 Ango edo Peter bé gidogogo esisina wasiri ro ainda yai idegesiri edo sisina, “Boroko na gotena, awa bé gebé. Badari mi ainda anela piesiri na Herod da gorobada edo Judah embomainda jipapada toregesira.” \p \v 12 Edo iji ainde Peter awa gari, God imo toregesisina, embo ami Mary da mandoda aunsisina. Eutu awa John Mark da ai. Edo iji dá ainde embomai jiwae ainda mandoda dada edo benunu site itero Peter gupusina. \v 13 Edo Peter guwa beda petedo tatain jivesina. Edo buro ari gagara dao Rhoda ami yavi ingido gain gupusina. \v 14 Ango edo gagara awa ainda ge yavi ingido awa Peter da dubo kariwabé gosisina. Edo gagara awa yawa eite guwa be pirigae, ata imo tenda egenembedo ainto tumundo embomai doda awamanede karigesisina awa, “Peter guwa beda petesira isira!” sisina. \p \v 15 “Imo duteta!” awamane ainde mina sitera. Ata gagara awa do jinenegedo, ge awa gebé tedo esisina. Ango edo awamanemi mina ainde sitera, “Awa ainda anela,”\f + \fr 12:15 \fq Awa ainda anela. \ft Awamaneda gebé ari awa God mi ainda gebé ari embomai berarida yai dedegari anela da da avigedo pisido esisina (Matthew 18:10; Hiburu 1:14).\f* sitera. \p \v 16 Ata Peter tatain jiwari dowae matawa edo esisina. Ango esiri awamanemi maundo guwa be pirigedo embo awa gido bé korebakore esitera. \v 17 Edo Peter mi awamane ge doworote kariwa ipami pipisisina. Ainda amboda, ami awamanede ge jijirisina nongo edo Badari mi imo gisijido kundo bundari oroda edo idegedo gumbiri. Edo awamanede sisina, “Mambuwo! Ge eiwa James\f + \fr 12:17 \fq James \ft einda awa Yesu da nameji. Imo awa Yesu gebé ari embomainda doregarida gisijiari bajina Jerusalem nasi ainda. John da nameji James awa embo eve (Iwata Ari 12:2 giwo!).\f* ae Yesu da gebé ari embo neneinde tewo gore.” Ango tedo embo awa dodo yai neinda maunsisina. \p \v 18 Edo sipo atesiri itoro embobo Peter tambari tao ae. Awatedo, awamane itadaita bajinabé eite mina tara esitera, “Nongo nongo edo embo eiwa udegesiri?” \v 19 Ango etero gido Herod mi ge okain tesiri itoro embo nenei maundo Peter kakowa edo tambae. Awatedo, Herod mi Peter da itoro sima ari embobo udugedo tedogosisina, “Peter nongo edo idegesiri?” Ata awamanemi Peter nongo edo idegesiri tari tao ae. Awa embo, Herod ge okain itoro embo neneinde tesiri awamane detero besitera. Ainda amboda, Herod yai Judea dodo wotedo nasi Seseria ainda isinesina. \s1 Badari da anelami Herod dorisina. \p \v 20 Awara, iji ainde Herod awa bé Taia nasi ae Saidoni nasi embomai de sinigambari bajinabé esisina. Iji gisi awa nasi tote (2)da embomai ami Herod da butuda indari budo esitera. Ata iji amboda, Herod mi nasi tote (2)da indari bari ango engiregesisina. Awarata, awamanemi indari awa tenda bain jipapa esitera. Awa embo, nasi tote (2)da embomai dada edo kotembari da (1) bureite béga bari embobo pietero Herod da yai guputera. Ango edo awamanemi Daotari Herod da buro embo dao Blastus otawo esitera. Edo awamane embo ainde tedogositera, béga bari deguta dave awamane embo sirigarate. \p \v 21 Awatedo, deguta Herod avigesisina ainde, embo awa ainda daotarida ombarijiari dave omundo ainda daotarida anumbada anumbedo arapada embomai berarida jisida ge gorote tedo esisina. \v 22 Edo embomai aorogasite tedo esitera, “Embo emi ge sira awa embo enembo ae, ata god!” \v 23 Edo boitebé Badari da anelami embo awa desiri dudurisina, aindabé Herod mi God dasiga ae, awatedo. Ango esiri kosisimami ainda deoboge indero besisina. \p \v 24 Ata gebé ari embomaimi God da bino dave embomai yai neneinda yai karigesiworo embomai nenei jiwaebé Yesu da yai gebé eiworo God da bino dave ango arapu edo esisina. \p \v 25 Edo Barnabas ae Saul demi kondade ari buro\f + \fr 12:25 \fq kondade ari buro \ft da moka awa Barnabas ae Saul demi Enteoki gebé ari embomainda kando kundo maundo yai Judea gebé ari embomainda orobeda kopuru mamainda yai pipisitera (Iwata Ari 11:30 giwo!).\f* itae edo John Mark budo ainde daedo Jerusalem dodo tenda overegedo Enteoki nasida guputera.\f + \fr 12:25 \fq John Mark budo ainde daedo Jerusalem dodo tenda overegedo Enteoki nasida guputera. \ft Guriki ove gaiari neneinda ajigari einda awa, \fqa John Mark budo ainde daedo Jerusalem da tenda overegedo guputera.\f* \c 13 \s1 Yesu gebé ari embomaimi Barnabas ae Saul de God da buro awa embo pietero maunsitera. \p \v 1 Awara, Yesu gebé ari embomainda doregari Enteoki nasida isima edo esisina. Ainda doda peroveta mane de atopapasigari de eiwamane isiretera: Barnabas, Simeon (ainda dao nei awa Ingatapari), Lucius (imo awa nasi Sairin edo gumbari), Manaen (imo ae Daotari Herod Antipas de, awamane tote (2) otawo edo babojitera), edo Saul. \v 2 Edo iji angode awamanemi Badari tumondebain eite indari dodo kakara ero Asisi Kotopu mi awamanede ge sisina, “Barnabas ae Saul de nato buro awa embo dao tetena. Awatedo, nato yaida katambedo pisiwo!” \v 3 Ango tesiri gido awamanemi indari dodo kakara eite benunu site embo tote (2)da tamonda ipa pisido ao edo pietero maunsitera. \s1 Saul ae Barnabas demi God da ge​ ​Saipurasi da gategada karigedo esitera. \p \v 4 Awatedo Asisi Kotopu mi awamane tote (2) ango piesiri idegesitera. Edo awamane wotedo nasi Selusia da gundo un ma budo Saipurasi gategada maunsitera. \v 5 Ango edo awamane nasi Salamisi ainda denembedo visido Judah embomainda benunu oro evekarada aundo God da ge karigedo esitera. Edo John Mark awamanede daedo maunsite awamane kondade edo esisina. \p \v 6 Edo awamane erido pepeta edo gatega ainda mendoda Papos nasida guputera. Edo nasi ainda awamanemi Judah embo dao Ba-Yesu taputera. Edo embo awa kae embo edo peroveta pitawa.\f + \fr 13:6 \fq peroveta pitawa \ft awa embo o eutu God da bino onjigarida karigedo eira ango tedo esisina, ata ainda ge akuta awa karigeteite embomai udumbedo esisina.\f* \v 7 Iji dá ainde embo Sergius Paulus awa gatega ainda gisijiari edo imo awa dubogari embo. Edo iji jiwae Ba-Yesu mi gisijiari ainde imapuma edo esisina. Ango edo gisijiari eiwa God da ge ingain, Barnabas ae Saul de ainda yai gumborote sisina. \v 8 Ata kae ari embo dao Elymas (Ba-Yesu da dao Gurikida geda), ami awamane tote (2) engiregesisina. Embo awa gisijiarida kotembari bain eite God da ge awa gebé ainyae arate esisina. \v 9 Ango edo Saul (ainda dao nei awa Paul) awa Asisi Kotopu mi gisijiri ainda jisi Elymas da yai pisido jijimbeteite sisina, \v 10 “Imo Binei da mai! Imo wasiri dambu darari berarida gitopo embo! Imo matawa ge pitawa embomainde site edo awamane tepotapo udumbedo eta. Imo iji da (1) dowae, Badari da gebé wareregato ge pitawa embomainda yai arate edo esita? \v 11 Awatedo, boroko Badari da rirowa ito yai wotari ito jisi guba aina, edo iji tupo ijida parara mana gata.” \p Edo boitebé yopi ango ingataparimi ainda jisida wotedo apuregesisina. Ango esiri gido Elymas ipami dedo gain eite embo imo ipada jido kundo iarate kakowa esisina. \v 12 Iji ainde gisijiari awa buro bajina Elymas da yai idegesiri awa gido imo Badari Yesu da yai gebé esisina. Edo embo ami Badari da ge awa Paul ae Barnabas demi atopatero gido korebé esisina. \s1 Paul ae Barnabas demi God da ge Pisijia Enteoki nasida karigesitera. \p \v 13 Ainda amboda, Paul ae ainda buro otatawo demi Papos nasida dodo yai Pampilia da un made temundo Pega nasida denembesitera. Edo yai ainda John Mark awamane dodo overegedo Jerusalem da maunsisina. \v 14 Ata Paul ae Barnabas demi Pega da dodo pepeta edo Enteoki nasida idegesitera, yai Pisijia ainda.\f + \fr 13:14 \ft Yai Pisijia da nasi Enteoki awa nasi da (1), edo yai Siria da nasi Enteoki (Iwata Ari 11:26) awa nasi eve.\f* Edo Oena Apari Degutade\f + \fr 13:14 \fq Oena Apari Deguta \ft awa Judah embomainda deguta kotopu. Awamanemi deguta ainde, buro dodo oena apeite God dasiga edo esitera (Exodus 20:8-10). Iji boroko, deguta ‘Saturday’ awa awamaneda Oena Apari Deguta.\f* awamane maundo Judah embomainda benunu oroda torido anumbesitera. \v 15 Ango edo embo da (1)mi ge Moses mi gagurisinada kupo da (1) awa ajijigesisina, edo embo neimi ge peroveta manemi gaguriterada kupo awa ajijigesisina. Ajijigari itae etero gido benunu oroda babadegarimi ge engo awamaneda yai pietero maunsisina: “Nanonameji, edo gido imomane kondade ari ge nei embomainde tari jipapa ewa awa tewo ingore.” \p \v 16 Awatedo, Paul erido petedo ainda ipa jiri eroreiri ge sisina, “Israel embomai edo imomane yai nei embomai ami God adu edo ewa daedo, nato ge ingiwo! \v 17 God eiwa, Israel embomaimi tumondebain edo era, ine natokare ewowo avigesisina. Edo iji angode awamane Egypt do ainda itero ami sima dave esiri awamaneda orobe bajido arapu esisina. Edo ainda gorobami imo awamane gisijido yai ainda dodo kundo arapada mambiri idegesitera. \v 18 Ango edo awamane idegedo maundo iji jiwaebé God da ge jindedo jimbo bebegae esitera. Awarata, God tataimbarimi awamane duberi 40 ango awa yai abu damodamoda sima dave edo esisina. \v 19 Edo God mi Israel embomai kondade edo awamaneda gitopo emboboda orobeda doregari 7 Kanan butu ainda doda dedo sitedo itae esisina. Edo ainda amboda imo awamaneda butu natokare Israel embomainda topo arate kando pipisisina. \p \v 20 “Ainda amboda awamanemi yai ainda itero God mi gisijijiegari pieuri awamane sima eoro duberi 450 ango itae esiri peroveta Samuel gupusina.\f + \fr 13:20 \ft Guriki ove gaiari neneinda ajigari einda awa, \ft \+it “Duberi 450 ango itae esisina. Edo awamanemi yai ainda itero God mi gisijijiegari pieuri ami awamane sima edo esitera. Ainda amboda peroveta Samuel gupusina.”\+it*\f* \v 21 Ango esiri awamane Samuel da yai maundo daotari da (1) avigarate tedogositera. Awatedo, God mi Benjamin da ewowo ainda, Kish da mai, Saul, awa daotari barate sisina. Edo embo ami awamane duberi 40 gisijijisina. \v 22 Ainda amboda, God mi Saul teugedo David awamaneda daotari arate avigesisina. Edo God David da yaida ge engo sisina, ‘Na David, Jesse da mai simagedo gena. Embo ainda dobé awa nato dobé ango.\x - \xo 13:22 \xt Psalm 89:20; 1 Samuel 13:14\x* Embo awa buro berari na jipapa ena awa aina.’ \p \v 23 “Embo einda veda edo, God mi ainda tarigari ambo ambo eite Israel embomainda Toregari Embo kundo gupusina. \v 24 Yesu gumbae gisida, John mi Israel embomai beraride dengoro baiari pipisisina, awamaneda jimbo bebegae dodo God da yai wareregedo gundo bapataito ari borote. \v 25 Edo iji ainde John ainda buro petugeteite ami sisina: ‘Na averi kotembetewa? Na Embo awa ae. Ata giwo! Embo amboda gumaina awa, nane atembedo ainda tai woru awa teugari tao ae.’ \p \v 26 “Nanonameji, Abraham da mamai edo imomane yai nei embomai ami God tou edo ewa daedo, God mi toregari ge eiwa imondemane piesiri gupusina. \v 27 Jerusalem da embomai ae awamaneda gisijijiegari demi Yesu gain daritera. Awamanemi peroveta maneda ge Oena Apari Deguta tegeride ajijigedo esitera. Awarata, awamane peroveta maneda ge Yesu da yaida gaegae esitera. Awatedo, iji angode embo awa betarida kasitera awa, peroveta maneda ge etero bé esisina. \v 28 Edo awamanemi ge bé nonda petedo embo awa daro betaini tambari tao ae. Ata awamane maundo Pilate de tedogositera embo awa ainda itoro emboboda yai piari daro betarate. \v 29 Edo iji ainde, amboda awamanemi ro berari oveda gaiari embobomi ainda yaida gaguritera awa etero bé esisina, ainda tamo oregada awa kundo wotedo banga toda pipisitera. \v 30 Ata God mi embo awa betarida jiri erorisina. \v 31 Edo embomai imonde daedo yai Galili edo Jerusalem ainda pepeta edo guputera, awamanemi deguta jiwae embo awa gositera. Edo boroko awamanemi ainda daoda ge awa Judah embomainde karigedo era. \p \v 32 “Edo nanekaremi bino dave eiwa imondemane karigetera, God mi mamono kaenatode tarigari ro sisina awa. \v 33 God tarigari awa esiri bé esisina awamaneda mamai kaena awa embo, Yesu jiri vivisisina. God da ge Psalm tote (2)da gaiarida awa dá ango: \q1 ‘Deguta boroko, nanemi embomai berarida yai arapa eteno gera awa, \q1 imo awa nato Mai bé edo na awa ito Mamo bé.’\x - \xo 13:33 \xt Psalm 2:7\x* \m \v 34 Edo daedo, God mi embo awa betarida edo jiri erorisina, edo imo tekago betedo depeka ainyae. Awatedo, God mi kaenato ewowode ge engo sisina: \q1 ‘Na imomane ao ana dá ango David ao ana tarigari sitena.’\x - \xo 13:34 \xt Isaiah 55:3\x* \m \v 35 Awatedo, David mi Psalm neinda site sisina: \q1 ‘Ito Embo Kotopu da tamo mana dowato depeka aina.’\x - \xo 13:35 \xt Psalm 16:10\x* \p \v 36 “Edo David mi God da jipapada ainda embomai embo buro eite sima edo esisina. Edo ainda amboda embo awa betesiri dá ainda mamono goitera ango goietero tamo depeka esisina. \v 37 Ata dabé eiwa God mi jiri vivisisina, ami depeka ae esisina. \p \v 38 “Awatedo, kaenato nanonameji, nakare ge eiwa imondemane karigesite bé gawate jipapa era. Embo einda toda itomane jimbo bebegaeda kotembari dowari bawa. \v 39 Edo ainda toda embomai berari ainkain gebé ara, awamaneda jimbo bebegae berari ainda bekumbada udegari bara. Ata Moses da Aodarimi itomane jimbo bebegaeda bekumbada udegari tao ae. \v 40 Bé gidogogo ewo! Peroveta manemi ge ro sitera awa, itomane yai idegeure: \q1 \v 41 ‘Edo giwo tedojirari embomai! \q2 Korebé edo aimbuwo betave! \q1 Nanemi itomane ijide buro ena. \q2 Edo embo da (1)mi imondemane​ ​buro ro gumaina karigaina, \q2 imomane gebé ae!’”\x - \xo 13:41 \xt Habakkuk 1:5\x* \p \v 42 Edo Paul ae Barnabas de iji ainde Judah embomainda benunu oro dodo, idegetero yai nei embomai God adu edo era ami awamanede engega esitera, Oena Apari Deguta neinde gundo ge eiwa awamanede karigaro gain. \v 43 Edo doregari awa itae edo evekara etero, Judah embomai jiwae ae embo nenei ami Judah embomainda God da yai matu wareregari de, awamane Paul ae Barnabas de ambo ambo esitera. Ango etero Paul ae Barnabas demi awamanede kondade ari ge tedo God da dave arida awa matawa gebé eite aimborote sitera. \p \v 44 Edo Oena Apari Deguta neinde, aikaebé embo berari nasi bajinada gundo God da ge awa ingain guputera. \v 45 Edo iji angode Judah embomaimi embo jisijisi gido awamane jitari bajinabé edo ge bebegae ae ajiregari de site Paul da ge ro siri awa patain esitera.\fig |alt="Paul preaching in Antioch Pisidia" src="cn01936B.tif" size="col" ref="Iwata Ari 13:45" \fig* \p \v 46 Ango edo Paul ae Barnabas demi bé do jinenegedo petedo ge sitera, “God da jipapa awa ainda ge gisibé imondemane karigorote sisina. Ata, imomane God da ge ajiregetewa, edo inemane akuta katedo imomane awa inono ae. Awatedo, wasiri natopo itari bari tao ae edo nakare dodo Judah embomai aeda yai wareregedo mambara. \v 47 Aindabé, Badari mi ge okain eiwa namondekare pipisisina: \q1 ‘Nanemi imo awa parara ango piana, Judah embomai ae awamaneda yai. \q2 Edo imo butu umbugo berarida​ ​tonembari kundo mambato bara.’”\x - \xo 13:47 \xt Isaiah 49:6\x* \p \v 48 Edo iji dá ainde Judah embomai aemi ge eiwa ingido do yawa eite Badari da ge dasiga edo esitera. Edo embomai avekave God mi wasiri natopo itari borote avigesiri, awamanemi gebé esitera. \p \v 49 Edo gebé ari embo jiwaemi Badari da ge yai ainda umbugo berarida kundo aundo karigesiworo simundo arapu euri embomai nenei jiwaemi gebé edo esitera. \v 50 Ata Judah embomaimi eutu babain God tou edo esitera, awamane ae gisijijiegari embo de nasi bajina ainda isiretera awa ao gaietero Paul ae Barnabas de memesi neindekainde piaro yai awa dodo idegorote onjitera. \v 51 Ango edo Paul ae Barnabas demi konipo taida awamane kena denden edo\f + \fr 13:51 \fq konipo taida awamane kena denden ari \ft da kariwa awa God mi embomai nasi ainda rirowa piaina. Matthew 10:14-15 daedo giwo.\f* dodo Ikonium nasida maunsitera. \v 52 Ata ambodani avekave Enteoki nasi ainda isite do yawa bajinabé edo esitera, edo Asisi Kotopu mi awamane gisijido esisina. \c 14 \s1 Paul ae Barnabas demi bino dave Ikonium nasida karigesitera. \p \v 1 Edo iji angode Paul ae Barnabas demi Ikonium nasida maundo idegedo, awamane Judah embomainda benunu oro ainda totoritera dá ango awamane tote (2) matawa edo esitera. Edo awamanemi God da ge bé dave edo tetero Judah embomai ae Guriki embomai\f + \fr 14:1 \fq Guriki embomai. \ft Ove Kotopuda atopatari neneinda kotembari awa embomai eiwa Judah embomai ae. Awamanemi Judah embomainda God tou edo esitera, awarata, Judah embomainda aodari berari ambo ambo ae edo esitera.\f* de jiwaebé gebé esitera. \v 2 Ata Judah embomai ainkain Yesu da yai gebé ae esitera, awamanemi yai nei embomai ao gaiedo kotembari beyae pietero wareregedo gebé ari embomainde sinigambari orote esitera. \v 3 Ango edo Paul ae Barnabas de iji ribori ainda isite Badari da daoda do jinenegedo ge karigesitera. Edo Iji dá ainde, Badari da dave arida ge embomainda yai arapa eiuri awamane tote (2)da ipami kariwa neindekainde wasiri babainde ainda gorobami\f + \fr 14:3 \fq ainda goroba \ft awa Badari da goroba.\f* edo esitera. \v 4 Ata, embo jisi bajinabé nasi bajinada bededo kupo nei Judah embomainda yai mauntero, kupo nei Yesu da piari aimbari emboboda yai maunsitera. \v 5 Edo yai nei embomai ae Judah embomai de, edo awamaneda gisijijiegari de daedo, ami Paul ae Barnabas de usibesi ain edo ganumami augedo dain esitera. \v 6 Edo ge ango tetero ingido boraebé erido dodo nasi babain Laisitara ae Debi de, yai Laikonia doda ainda maunsitera, edo yai nenei ainda demonda. \v 7 Edo yai ainda isite God da bino dave awa karigedo esitera. \s1 Paul ae Barnabas demi bino dave Laisitara nasi​ ​edo Debi nasida karigesitera. \p \v 8 Edo nasi Laisitara ainda embo da (1) awa anumbedo isima esisina. Ainda tai awa ambari. Imo awa baoro bundari aida urida edo idegesisina. Edo ainto ae isima edo esisina. \v 9 Ango edo embo awa yai ainda anumbedo isite Paul ge siri ingisina. Edo Paul embo awa jijimbedo goteite, embo ainda gebé ari Yesu da yai ami God mi ari kaviyegaina, awa gosisina. \v 10 Awatedo, Paul embo ainde ge yavi ikanade sisina, “Erido tai itomi darido dave edo peteyo!” Edo embo awa tuturo edo kekapunya kakapunya edo jiroro eite pepeta esisina. \p \v 11 Iji angode embo jisijisimi Paul buro ro esiri awa gido aorogatedo Laikonia gemi tedo esitera, “Eiwamane awa god tote (2) ami embo enemboda kariwa budo kaenato yai wotedo gumbera!” \v 12 Edo awamanemi kotembesitera, Barnabas awa god neneinda gisijiari bajina. Awatedo, ainda dao awa Zeus tedo esitera. Aindabé Paul ge jiwaebé tedo eiri awamanemi kotembesitera, Paul awa god neneinda bino piari embo. Awatedo, ainda dao awa Hermes tedo esitera. \v 13 Edo awamaneda nasi bajinada dombu arapada god Zeus da dasiga oro ainda isinesina. Ango edo god Zeus da pirisi awa nasi guwa beda wo kao nenei edo giro rorae aroro ari igide kokode daedo kundo gupusina. Edo imo ae embo jisijisi demi wo daro betaro embo tote (2)de rorou ango piain jipapa esitera. \p \v 14 Ata, Yesu da piari aimbari embobo, Barnabas ae Paul demi burobé roro eri ainda ge awa ingido awamaneda ombari tamoda jiero keresiri embo jisi da ainda toropuda aorogatedo tupeite awamanede sitera, \v 15 “O gewa, embomai! Ro awa embo imomane buro engo awa evi? Nakare awa daedo embo enembo dá ango imomane dobé, edo bino dave imondemane karigain gumbera. Nanekaremi God béda ge itomane yaida karigaro gido ove kewari imomane kondade ari tao ae eiwa dodo God wasiri deda yai wareregawate. Embo ami utude, butude, ewade, edo rorae berari awamaneda doda itera ainde awa esisina. \v 16 Edo iji matubé ainde God mi embomai berari awamaneda jipapa akuta ambo ambo orote doturisina. \v 17 Awarata, embo ami akuta ainda dave ari kaenato yai arapa euri gotora. Embo ami wa utuda edo pipitevina, edo yoa tegerida pieuri gumburi indari rorae butuda erorevina. Edo embo awa indari rorae jiwaebé edo dubodave jiwae kaenato yai pisido eira.” \v 18 Ango edo embo jisijisi awamaneda ge ingitera, ata awamanemi matawa eite rorou Paul ae Barnabas deda yai siya edo piain esitera. Awarata, iji beao bé ainde, awamanemi kotembari eve budo rorou piari awa doturitera. \p \v 19 Ango edo Judah embo nenei nasi Pisijia Enteoki ae Ikonium deda ami yai ainda guputera. Edo awamanemi embo jisijiside demonda ge jirido awamaneda do bero awamanemi Paul ganumami augedo doritera. Edo awamanemi embo awa bé betari kotembesite imo dumundo nasi bajina arapada kundo idegesitera.\fig |alt="Paul stoned at Lystra" src="WA03973b.tif" size="col" ref="Iwata Ari 14:19" \fig* \v 20 Ata, iji ainde ambodani dada edo Paul da yai jiroro edo petedo itero, imo erido nasi bajinada tekago aundo totorisina. Edo sipo neinde Paul ae Barnabas de dodo Debi nasida maunsitera. \s1 Paul ae Barnabas demi Enteoki nasida yai Siria ainda​ ​tenda egenembedo maunsitera. \p \v 21 Edo awamanemi God da bino dave Debi da karigedo ambodani jiwae buritera. Ainda edo awamanemi tekago overegedo maundo Laisitara, edo Ikonium, edo Pisijia Enteoki nasida ainda maunsitera. \v 22 Edo awamanemi ambodanide nasi da da ainda kondade ari ge tedo esitera, Yesu da yai gebé eite itorote. “Nakaena God da gisijiari yaida torae gisida memesi neindekaindeda toda mambara,” awamanemi sitera. Angomi ambodanida dobéda goroba ari bajido esisina. \v 23 Edo Paul ae Barnabas demi Yesu gebé ari embomainda doregari berari da da, ainda orobeda kopuru mamai avigedo awamanede daedo indari dodo veta kakara eite benunu tedo esitera. Ainda amboda, Paul ae Barnabas demi awamane berari ainkaimi Badari da yai gebé esitera awa ainda sima ari daveda piedo esitera. \v 24 Ainda edo yai Pisijia pepeta edo temundo awamanemi yai Pampilia ainda guputera. \v 25 Edo awamanemi God da ge Pega nasi embomainda yai karigedo dodo Attalia nasida wotedo maunsitera. \p \v 26 Ango edo awamane nasi ainda awa dodo un made Enteoki nasida guputera. Edo Paul ae Barnabas deda pepeta ari mambae gisida awa gebé ari embomai nasi ainda ami God da sima ari dave awamane embo benunu sitera. Edo iji ainde embo tote (2)da pepeta ari buro itae esitera, awamane tekago Enteoki nasida guputera. \v 27 Edo iji nonde awamane nasi ainda gundo Yesu gebé ari embomainda doregari dao tedo dada edo, God mi buro berari ro awamaneda toda esiri, edo God mi gebé arida manguro Judah embomai aeda yai pirigesiri, awa tetero gositera. \v 28 Edo awamane iji ribori ainda isima edo esitera ae ambodani de daedo. \c 15 \s1 Yesu da piari aimbari embobo ae orobeda kopuru mamai demi​ ​ge katain doregesitera. \p \v 1 Edo embo nenei Judea edo nasi bajina Enteoki ainda wotedo gundo nanonameji\f + \fr 15:1 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu.\f* atopapositera, “Dabé awa imomane tamo jiugawate dá ango Moses mi aodarida sisina awa bawa. Ata awa ae gido, itomane tonembari mana bawa.” \v 2 Awatedo, Paul ae Barnabas demi awamanede bemi duduno edo ge jiwae baitera. Ango edo gebé ari embomaimi Paul ae Barnabas de, edo embo nenei awamaneda doda daedo avigedo awamanemi tedogari eiwa kundo Yesu da piari aimbari embobo ae orobeda kopuru mamai de Jerusalem da itera awamaneda yai maundo vitorote sitera. \v 3 Awa embo, Yesu gebé ari embomainda doregarimi awamane pietero maunsitera. Edo iji dá ainde yai Poenisia torido idegedo yai Samaria torido maunsite awamanemi nongo nongo edo God mi esiri yai eve embomai ainda yai wareregesiteri awa gebé ari nanonamejide tedo esitera. Edo nanonamejimi bino awa ingido awamane berari do yawa bajinabé edo esitera. \v 4 Edo iji ainde Paul ae Barnabas de embo neneinde Jerusalem gumbero, Yesu gebé ari embomainda doregari ae piari aimbari embobo de orobeda kopuru mamai demi awamane ategesite buritera. Edo Paul ae Barnabas demi buro berari ro awamaneda toda God mi esiri awa tetero gositera. \p \v 5 Ata gebé ari embo nenei Parasi maneda doda awamanemi erido sitera, “Yai nei embobo tamo jiugedo Moses da Aodari awa jidogogo orote!” sitera. \p \v 6 Ango edo piari aimbari embobo ae orobeda kopuru mamai de gundo dada edo ge eiwa katain orote sitera. \v 7 Edo iji amboda awamane ge iji riboribé baietero, Peter erido awamanede ge sisina: \p “Embobo ae nanonameji de, imomane gotewa iji matu God mi kaenato toropuda ainda na avigesisina, bino dave, be natoda awa, yai nei embomaimi ingido gebé orote. \v 8 Edo God mi embomainda do gido eira. Awatedo, iji ainde ainda Asisi Kotopu awamaneda yaida pipisisina dá kaenamonde pipisisina ango, God mi awamaneda yai arapa esiri gositera, imo yai nei embomai daedo ategedo burisina. \v 9 Edo God wasiri kaenamonde eve edo awamanede eve ae. Ata iji ainde awamanemi Yesu da yai gebé etero, God mi awamaneda do teiesiri dave esitera. \v 10 Edo boroko, ro awa embo imomane God bavevi? Imomane bouga\f + \fr 15:10 \fq bouga \ft da moka awa aodari berari God mi Judah embomainda yai pipisisina. Embo da aimi God da aodari berari kera ari tao ae. Awatedo, aodarida bouga ae God da begá de embo enembo berarida yai isira. Awarata, Yesu gundo God da aodari berari kera edo kaenato jimbo bebegae awa embo oregada besisina. Edo ainda betari amboda, deguta tamonde (3) ainde, imo tekago erorisina. Awatedo, embo da aimi ainda jimbo bebegae dodo Yesu da yai wareregedo gebé aina, God mi embo awa tonemaina (John 3:16; Galesia 2:15-16; 3:10-14).\f* ambodanida duboda pipitewa. Bouga awa kaena ko mamono kaenatomi inono barita? \v 11 Ango ae! Ata kaena gebé era, God mi Badari Yesu da dave arimi kaena tonembedo eira dá ango ami awamane tonembedo eira.” \p \v 12 Edo embo jisi bajina awamane berari ge tokain takain edo Barnabas ae Paul demi kariwa neindekainde wasiri babain jiwaede awa God mi awamaneda toda yai nei embomainda yaida esisina awa udugedo tero ingitera. \v 13 Iji angode awamane ge tedo itae etero, James mi ge engo sisina: “God gebé ari embomai, ge nato ingiwo! \v 14 Simon\f + \fr 15:14 \fq Simon \ft awa Peter da dao nei (Iwata Ari 15:7 giwo!).\f* mi kaenamonde karigesira, God nongo nongo edo tuturoda yai nei embomainda yai etega edo awamaneda doda ainda embomai topobé bain esisina awa. \v 15 Edo peroveta maneda ge berari ami awara eira, edo daedo ge engo matu gaiedo tari isira: \q1 \v 16 ‘Einda amboda, na tenda egenembedo, \q2 David da bowa\f + \fr 15:16 \fq bowa \ft awa kariwa ge. Ainda moka awa Daotari David da gisijiari.\f* dudurisina awa tekago gamana. \q1 Ainda durudo usibesibé arida awa ano dave ari, \q2 tekago jiano eraina. \q1 \v 17 Ango edo embo nenei berarimi na, \sc BADARI\sc* awa,​ ​gain edo gara, \q2 yai nei embomai berari daedo, \q1 avekave nanemi nato topobé orote dao sitena. \q2 Na, \sc BADARI\sc* ami, buro berari engo edo ena,​ ​awatedo ge eiwa tena.’”\x - \xo 15:17 \xt Amos 9:11-12\x* \p \v 18 Edo James mi ge ango tedo sisina, “God mi ainda buro berari imo matu natopo itarida edo gundo esisina awa gari. \v 19 Awatedo, kotembari nato awa kaenane mana ano yai nei embomai awamanemi God da yai wareregedo era awa awamaneda do buriya aina. \v 20 Ata davebé awa, kaenanemi awamaneda ove gaiedo taro gara, indari ove kewaride rorou pisido era awa donode God da jisida, awatedo inainyae. Daedo viro ko ipuda ari ainyae, edo wo asimi duboda kaingari betari awa inainyae, edo ororo inainyae. \v 21 Aindabé, embomai iji matu edo gundo boroko awamanemi Moses da ge tari awa nasi babain berarida karigedo era. Edo Oena Apari Deguta beraride Judah embomainda benunu oroda ainda ge awa ajijigedo era, awatedo.”\f + \fr 15:21 \ft Ove Kotopu da atopatari nenei kotembedo era awa, iji ounde, edo Judah embomai aemi aodari angogoda gari nei gain jipapa edo esitera, awamane Judah embomainda benunu oroda inono maundo gido esitera. Aindabé awa, James ge ango sisina.\f* \s1 Yesu da piari aimbari embobo ae orobeda kopuru mamai demi​ ​ove yai nei gebé ari embomainde gaguritera. \p \v 22 Ango edo Yesu da piari aimbari embobo ae orobeda kopuru mamai de edo Yesu gebé ari embomainda doregari berari de daedo, awamanemi James da ge awara esitera. Edo awamaneda doda embo nenei avigedo Enteoki nasida piaro mamborote, Paul ae Barnabas de daedo sitera. Edo awamanemi Judas, ainda dao nei awa Barsabas, ae Silas de awa avigesitera. Embo tote (2) awa nanonamejida gisijijiegari. \v 23 Edo ove eiwa awamanemi pietero kundo gebé ari embomainda yai Enteoki nasida ainda maunsitera: \b \pi1 Nakare, Yesu da piari aimbari embobo ae orobeda kopuru mamai de nanonameji demi, Imomane yai nei embomainda nanonamejide, Enteoki nasida, edo Siria yaida edo Silisia yaida isima edo ewa awa: Ategedogogobé era. \pi1 \v 24 Edo nakare ingera awa, embomai nenei natokare yai edo idegatara, awamaneda gemi etero imomane anana eutawa edo do itomane awa buriya eutara. Awamanemi site siutara awa, ‘Imomane awa tamo jiugawate,’ edo ‘Aodari awa ambo ambo awate,’ siutara. Awarata, nakare awamanede ge ango awa imondemane torote tae. \v 25 Ango edo, nanekare berari kotembari da (1) edo doregedo awara edo embo nenei avigedo itomane yaida piaro mamborote etera, natokare dubobari otatawo Barnabas ae Paul de daedo. \v 26 Awamane tote (2)mi Badari Yesu Keriso da daoda buro edo maundo betari tao edo esitera. \v 27 Edo daedo, nakare Judas ae Silas de avigedo itomane yaida pietero mambera. Awamanemi ge dá ango ove gaiarida awa taro gawa. \v 28 Edo Asisi Kotopu ae namondekaremi awara tetera awa, nakare mana imondemane bouga bajinabé piara, ata bouga tega inono eiwawa akuta: \v 29 Imomane indari ove kewaride piedo era awa inainyae, edo ororo inainyae, edo wo asimi duboda kaingari betari awa inainyae, edo viro ko ipuda ari ainyae. Imomane roviravi eiwa daginegawa gido awa buro dave awa. Imomane dave edo isiwo! \b \p \v 30 Awatedo, awamane pietero wotedo maundo Enteoki nasida idegesitera. Edo gebé ari embomai yai ainda awa kundo dada edo ove awa pipisitera. \v 31 Ango edo awamanemi ove awa ajijigedo gido kondade ari ge dave ami esiri dubo yawa bajinabé esitera. \v 32 Edo Judas ae Silas de, awamane akuta awa daedo peroveta maneda buro edo esitera. Awatedo, awamanemi kondade ari ge dave jiwaemi nanonamejide tetero awamaneda gebé ari babojisina. \v 33 Edo amboda awamane yai ainda sima ero jiriri nanonamejimi awamanede sitera, “Yesu da piari aimbari embobode tewo gore, ‘Badari da béga itomane yaida itare!’” Ango tedo awamane tekago Jerusalem da piaro mamborote pipisitera. \v 34 Awarata, Silas yai ainda itari jipapa esisina.\f + \fr 15:34 \ft Guriki da ove gaiari indewae akuta gano eiwa buritera.\f* \v 35 Edo Paul ae Barnabas de matawa Enteoki ainda sima esitera. Edo aedade embo jiwae neneinde daedo ami Badari da ge embomai yai ainda awa atopasido karigedo esitera. \s1 Paul ae Barnabas demi ge baiedo evekara esitera. \p \v 36 Edo deguta nenei itae esiri ainda amboda, Paul mi Barnabas de sisina, “Puyo inge egenembedo nasi babain berarida ingena Badari da ge matu karigesitera ainda tekago mambore. Edo ingenato nanonameji yai ainda awa etega eite, awamane buro nongo eite iteri awa gore.” \v 37 Ango edo Barnabas mi John Mark awa kundo awamanede daedo mamain jipapa esisina. \v 38 Ata Paul mi arapada karigedo sisina, embo matu yai Pampilia ainda awamane dodo taigedo maunsisina, awa kundo daedo buroda mamainyae sisina. \v 39 Edo embo tote (2) ge bajinabé baiedo buro dada ainyae tedo evekara esitera. Ango edo Barnabas un made Mark kundo dodo gatega Saipurasi da tepusina, \v 40 ata Paul mi Silas geredo burisina. Edo nanonameji Enteoki ainda ami, God mi Paul awa sima ari dave arate benunu tetero idegedo maunsisina. \v 41 Edo imo maundo yai Siria edo yai Silisia da torido idegedo eite ainda Yesu gebé ari embomainda doregari evekara awa kondade eiuri awamaneda gebé ari Badari da yaida awa bajido esisina.\f + \fr 15:41 \ft Silas daedo Paul de maunsisina (Iwata Ari 16:19, 25, 29 giwo!).\f* \c 16 \s1 Paul ae Silas demi Timothy kundo daedo maunsitera. \p \v 1 Ango edo Paul awa nasi Debi gundo aundo nasi Laisitara esisina. Edo ambodani da (1) dao Timothy, yai ainda isima edo esisina. Edo ainda ai awa Judah eutu ami Yesu gebé esisina. Ata ainda mamo awa Guriki embo. \v 2 Edo nanonameji\f + \fr 16:2 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu.\f* Laisitara edo Ikonium nasida ami ainda daoda ge davegave tedo esitera. \v 3 Ango edo Paul embo awa kundo daedo pepeta ain jipapa esisina. Aindabé Judah embobo yai nenei ainda isima esitera, awamane berari garibé embo ainda mamo awa Guriki, awatedo, Paul mi embo ainda tamo jiugesisina. \v 4 Ango edo awamane pepeta edo nasi babain ainda torido idegedo eite awamanemi aodari ro awa Yesu da piari aimbari embobo ae orobeda kopuru mamai demi Jerusalem ainda katedo Judah embomai ae awa kera orote teoro gido esitera. \v 5 Awatedo, God mi Yesu gebé ari embomainda doregari yai tegerida kondade euri awamaneda tumonda ari Badari da yai goroba bureite, edo deguta da (1) dowae awamaneda ajijigari bajido esisina. \s1 Paul mi garago giragoda​ ​Masedonia embo da (1) gosisina. \p \v 6 Ango edo Paul ae ainda buro ari otatawo de pepeta edo yai Perijia edo yai Galesia torido idegedo aimbero, Asisi Kotopu mi yai Asia ainda embomainde ge karigeorekae engiregesisina. \v 7 Edo awamane yai Maisia atutumbedo yai Baitenia torain tedo esitera. Ata Asisi Kotopu mi awamane tororekae dowae esisina. \v 8 Awatedo, awamane yai Maisia daginegedo dodo aundo Toroas nasida wowositera. \v 9 Edo muyaende Paul mi garago giragoda Masedonia embo da (1) petedo embo ainda yai atega eiri gosisina, “Imo temundo gumbuyo Masedonia edo nakare kondade ate!” sisina. \v 10 Ainda amboda Paul mi garago girago giri, nakare\f + \fr 16:10 \fq nakare. \ft Ge jirari eiwa gisida, ge Luke mi gagureite ainda doda, imo akuta embomai neneinde daedo piae doturisina. Ata Luke tuturoda gano einda imo akuta ge jirari doda embomainde daedo dada edo ge \ft \+bd nakare\+bd* jigamo esisina. Awatedo, ge jirari einda arapa eira awa, imo Paul ae Silas de Timothy de daedo Toroas nasida ainda dada esisina.\f* ge katedo God mi nakare dao sisina, ainda bino dave awamanede karigorote. Awatedo, nakare boraebé siya edo Masedonia mamain esitera. \s1 Badari mi Lydia da do pirigesisina. \p \v 11 Awatedo, Toroas ainda edo nakare ewada made gaigedo idegedo dambu darari Samoteras gategada maunsitera. Edo deguta neinde Niapolisi nasida gundo denembesitera. \v 12 Edo Niapolisi dodo nakare butuda pepeta edo Pilipai da guputera. Awa nasi bajina dariga yai Masedonia ainda da (1). Edo nasi bajina awa Rome da sima ari daveda isima edo esisina. Edo nakare deguta nenei ainda isima esitera. \p \v 13 Ango edo Oena Apari Degutade nakare nasi bajina idegedo un bengida maundo yai nonda embomaimi matawa gundo benunu teora awa taputera. Edo nakare anumbedo eutumai matu gundo dada etero awamanede ge sitera. \v 14 Edo eutu da (1)mi natokare ge ingeite isima esisina, ainda dao awa Lydia. Edo eutu awa gongo ove tokona de\f + \fr 16:14 \fq gongo ove tokona de \ft awa mina bajinabé piedo bari gongo. Ove tokona awa dangiri ae ororo deda baige ari.\f* oriedo esisina. Eutu awa Taiyataira nasi bajina eutu edo God tumondebain edo esisina. Edo Badari mi ainda do pirigesiri Paul da ge ingido gebé esisina. \v 15 Ango edo eutu awa ae embomai berari ainde daedo isima edo esitera, awamane bapataito esitera. Edo eutu ami namondekare tedogosisina, “Inemanemi na awa Badari gebé ari eutu gido ewa gido, gumbuwo edo namonde daedo mando natoda kaen itane!” Edo eutu ami nakare atega edo dowae esiri ainda yai maunsitera. \s1 Paul ae Silas de bundari oroda pipisitera. \p \v 16 Edo iji angode, nakare benunu tari yaida auntero, buro gagara da (1)mi nakare tapusina. Edo gagara awa asisi beyaemi gisijijieiuri ima edo esisina, edo iji ambo awa tedo esisina. Edo gagara ami emboda iji ambo awa teuri ainda badararimi ganu jiwaebé budo esitera. \v 17 Gagara emi nakare ae Paul de ambo ambo eite aorogatedo tedo esisina, “Embomai eiwa God Ikanebé ikane ainda buro ari embobo! Amimi kaenamonde tonembarida begata awa ganate karigetera.” \v 18 Ango edo gagara awa ge engo deguta jiwae teuri gido esitera. Ata Paul do buriyabé esiri wareregedo asisi ainde sisina, “Yesu Keriso da daoda imonde ge okain tena. Gagara eiwa dodo idege!” Edo dá iji ainde asisi awa dodo idegesisina. \p \v 19 Ata iji nonde, buro gagarada badararimi awamaneda ganu bari begata itae esiri gido gido, Paul ae Silas de kundo dumundo origarori ari yaida torido nasi bajinada gisijijiegarida yaida esitera. \v 20 Edo awamane kundo gundo sitera, “Embomai eiwa Judah embomai, edo awamanemi nasi bajina kaenato embomai awa ero do buriya bajinabé eira. \v 21 Kaena awa Rome embomai. Awatedo, kaenanemi kaenato Rome da ewowo gawowoda atopatari ae aodari de ambo ambo edo era. Edo embo eiwamanemi kaena Judah ewowo gawowoda atopatari ambo ambo orote jipapa era. Edo ango ara, kaenato aodari daro erigaina.” \p \v 22 Ango edo embo jisi da gundo dada edo Paul ae Silas de daedo bekumba esitera. Edo gisijijiegarimi tetero itoro embobomi Paul ae Silas deda ombari jiari jiero kokumbesiri awamane ikutami vedorote sitera. \v 23 Edo amboda awamane vedetero kambo jiwae etero bundari oroda pietero torero bundari oro sima ari embode ge okain tedo sima dave arate sitera. \v 24 Ango edo bundari oro sima ari embo ge eiwa budo embo ami awamane awa bundari oroda dobéda piedo awamaneda tai awa ikuta dugada sinegesiri torero bunjisina.\fig |alt="Paul and Silas in stocks" src="cn01988b.tif" size="col" ref="Iwata Ari 16:24" \fig* \s1 Pilipai bundari oro sima ari embomi ainda do​ ​Badari da yai wareregesisina. \p \v 25 Ata muyae toropuda Paul ae Silas de God da yai benunu site ya site itero bundari embobo nenei awamane ingero jijirisina. \v 26 Edo boraebé jijira duga ami bundari oroda dasivi awa jipisina. Edo iji dá ainde bundari oro manguro berari jipesiri pirigesiri embo berarida asi okain aurimi ari awa udedegedo duduritera. \v 27 Ainda amboda, bundari oro sima ari embo jitao dodo erido oro manguro pirigari gido, bundari embomai awa erido idegari kotembesite, ainda kasiwo budo akuta gaiedo betain esisina. \v 28 Ata Paul mi aoro ikanade gatedo sisina “Imo akuta kambo piote! Nakare berari itera evire!” \p \v 29 Edo bundari oro sima ari embo parara atega edo tumundo gundo yai ainda toriri Paul ae Silas deda taida ipatai jipeiri baongo dadari esisina. \v 30 Edo embo ami Paul ae Silas de kundo idegedo awamanede tedogosisina, “Dave embobo, na buro nongo edo tonembari bani?” \p \v 31 Edo awamanemi mina sitera, “Badari Yesu Keriso da yai gebé eyo, edo imo tonembari bata. Imo ae embomai berari imo daedo isima edo era ainde, imomane berari awa begata dá awara ami tonembari bawa.” \v 32 Ango edo awamane Badari da ge embo ainda yai sitera edo embo berari ainda mandoda itero, awamanede daedo. \v 33 Edo muyae dá ainde bundari oro sima ari embo Paul ae Silas de budo aundo, awamaneda kambo awa un mi teisina. Edo ainda amboda, embo awa ae ainda orobe berari de bapataito esitera. \v 34 Ango edo bundari oro sima ari embo Paul ae Silas de kundo gundo ainda mandoda torido indari awamaneda yai piesiri injitera. Edo embo awa ae embomai berari imonde daedo isima edo esitera, awamane God da yai gebé esitera. Awatedo, awamane dubo yawa bajinabé esitera. \p \v 35 Edo sipo atesiri gisijijiegarimi itoro embobo pietero bundari oro sima ari emboda yai maunsitera, ge okain engo embo ainde torote sitera, “Embobo awawa udegeyo mambore!” ango sitera. \v 36 Edo bundari oro sima ari embomi ge eiwa Paul de sisina, “Gisijijiegarimi imo ae Silas de awa udegano idegawate tetera. Awatedo, imomane boroko idegedo aimbuwo bégade.” \p \v 37 Ata Paul mi itoro embobode sisina, “Awamanemi nakare, Rome embobo,\f + \fr 16:37 \fq Rome embobo. \ft Iji ounde, edo imo ‘Rome embo’ da dao bain jipapa esiteta, begata tamonde (3) akuta imo inono ambo ambo edo bata: 1) Edo gido imo buro davebé dave Caesar awa embo ata, ami dao ‘Rome embo’ ito yaida piae esira; 2) Edo ganu ito awa jiwaebé, inemi Rome da gisijijiegarida yaida maundo ‘Rome embo’ da dao oriae eteta; 3) Edo ito aimamo awa Rome embomai bé, imo inono ‘Rome embo’ da dao daedo bata.\f* katae dodo emboda jisida vededo bundari oroda pietera. Ango edo boroko onjigarida nakare dowain tera. Ata ango ainyae! Awamanemi akuta gundo nakare kundo idegore.” \p \v 38 Edo itoro embobomi maundo gisijijiegaride ge eiwa pietero, awamanemi Paul ae Silas de awa Rome embobo awa gido adu esitera.\f + \fr 16:38 \fq Paul ae Silas de awa Rome embobo awa gido adu esitera. \ft Iji ainde Paul ae Silas de isima edo esitera, Caesar mi yai jiwaebé sima edo esisina. Daedo, embomai avekave Caesar da sima ari doda isima edo esitera, Rome da aodari neindekaindemi awamane dave edo dedegedo esitera. Rome da aodari da (1) awa, edo embo neimi imo bekumba aina, embo awa imo katari yai mambae gisida mana vedaina. Ata gisibé imo ae embo neinde katari yaida mambawa. Ainda amboda, katari embomi ge katedo itae edo imo udegaina ko vedaina. Awarata, bekumba embo aimi imo katae dodo imo boraebé vedaina, Rome da itoro embomi rirowa bajinabé ainda yai piara.\f* \v 39 Edo gisijijiegarimi gundo awamanede engega esitera. Edo awamanemi Paul ae Silas de bundari oroda kundo idegedo tedogido esitera, “Nasi bajina awa dodo aimbavi?” \v 40 Ango edo Paul ae Silas de bundari oroda awa dodo idegedo, Lydia da mandoda maundo nanonameji yai ainda etega edo, kondade ari ge awamanede tedo yai awa dodo maunsitera. \c 17 \s1 Paul ae Silas demi God da bino dave Tesalonaika nasida karigesitera. \p \v 1 Ango edo Paul ae Silas de pepeta edo maundo nasi Ampipolisi edo nasi Apolonia torido idegedo maundo nasi Tesalonaika, ainda guputera. Edo yai ainda awa Judah embomainda benunu oro isima edo esisina. \v 2 Edo Paul da wasiri matawa edo esisina, ami aundo Judah embomainda benunu oroda totorisina. Edo Oena Apari Degutade pura tamonde (3), inemi God da Ge Gaiari bureite awamanede ge mina tara esisina. \v 3 Edo embo ami ge udugedo arapa eite atopaposisina awa, Keriso awa memesi budo betedo tekago eraina. Edo ami sisina, “Yesu eiwa nane imondemane karigeteno ingewa awa Keriso.” \v 4 Ango edo Judah embo nenei Paul da ge awa gebé edo gundo Paul ae Silas de dada esitera. Edo Guriki embo jisi bajina ami God tumondebain edo esitera, awamane ae eutumainda gisijijiegari jiwae demi daedo Paul ae Silas deda yai gundo dada esitera. \p \v 5 Ata Judah embomai neneimi God da ge awa gebé ae edo jitedo awamanemi embo bebegae origarori ari yaida tamundo kundo embo nenei daedo kundo dada eite nasi bajinada embomai berari ao gaietero yavi bajinabé esitera. Edo awamane tumundo Jason da mandoda Paul ae Silas de tamundo kundo idegedo embomainda arapada katain esitera. \v 6 Ango edo, ata awamanemi embo tote (2) awa tambae. Awatedo, Jason ae nanonameji\f + \fr 17:6 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu.\f* neneinde dumundo nasi bajinada babadegarida yai kundo maunsite aorogasitera, “Embomai emi yai berarida buriya edo era. Boroko awamanemi nasi kaenato einda daedo gumbera. \v 7 Edo Jason mi awamane ategedo ainda mandoda burara. Edo awamanemi Yesu awa daotari nei site, rare, Caesar da aodari babain deoro erigedo eira.” \v 8 Ango edo embo jisi bajina ae nasi bajinada babadegari demi ge eiwa ingido awamaneda do buriya esisina. \v 9 Awatedo, nasi bajinada babadegarimi ge katedo, Jason ae ainda otatawo de awamaneda yai ganu pietero budo buriya nenei tekago eorekae sitera. Edo buriya nenei ae aro gido awa awamaneda ganu tekago piaro borote sitera. Ango tedo awamane dotero maunsitera. \s1 Paul mi God da ge Beria nasida karigesisina. \p \v 10 Edo boraebé muyae dá ainde nanonameji yai ainda ami Paul ae Silas de pipisitera, Beria nasida mamain. Edo iji ainde nasi ainda idegedo, awamane Judah embomainda benunu oroda maundo totoritera. \v 11 Edo embomai yai ainda awa bé jiro pirigari Tesalonaika embomai ango ae. Edo awamanemi God da ge bé dubodave eite buritera. Edo deguta berari awamanemi God da Ge Gaiari ajijigedo dave edo gido esitera, ge ro Paul mi sira awa gebé rita ko gebé ae ri. \v 12 Awatedo, Judah embomai jiwae awamaneda gebé ari Yesu da yai pipisitera. Edo Guriki eutumai babain jiwae ae Guriki embobo de daedo ainda yai gebé esitera. \p \v 13 Ata Judah embomai Tesalonaika nasida ami Paul mi God da ge awa Beria nasi ainda karigesira awa ingido gundo embo jisijisi yai ainda awa daedo ao gaietero sinigambari esitera. \v 14 Edo burigibé, nanonameji yai ainda ami Paul ewa bengida mambarate, pipisitera. Ata Silas ae Timothy de awa Beria nasida isima esitera. \v 15 Edo embo nenei Paul ambodarido kundo maundo Atenesi nasida idegesitera. Ango edo Paul mi embobo imo kundo guputera ainde sisina, “Tewo, Silas ae Timothy de boraebé gundo Atenesi nasida einda na tuwore.” Edo embobo awa tekago Beria nasida maunsitera. \s1 Paul mi God da ge Atenesi nasi bajinada karigesisina. \p \v 16 Edo iji ainde Paul mi Atenesi nasi bajinada Silas ae Timothy de sima eite, imo ove kewari jiwaebé yai ainda goteite do memesi bajinabé burisina. \v 17 Ango edo embo awa benunu oroda maundo Judah embomai ae Guriki embomai, awamanemi God tumondebain edo esitera, ainde Yesu da daoda ge mina tara esisina. Edo imo daedo origarori ari yaida maundo deguta tegerida embo avekave imapuma edo ero tamundo awamanede ge tedo esisina. \v 18 Edo Epicurus da gebé ari embobo\f + \fr 17:18 \fq Epicurus da gebé ari embobo \ft awa embo ainkaimi Epicurus da atopatari ambo ambo edo esitera. Epicurus awa Guriki dubogari embo. Imo iji matu besisina (270 B.C.). Epicurus atopasido esisina awa, embo enemboda buro davebé dave awawa, iji berari awamaneda dubodave akuta awa kakowa edo borote.\f* de Sitoki da gebé ari embobo\f + \fr 17:18 \fq Sitoki da gebé ari embobo \ft awa embo ainkaimi Zeno da atopatari ambo ambo edo esitera. Zeno awa Guriki dubogari embo nei. Imo iji matu besisina (265 B.C.). Zeno atopasido esisina awa, embo enemboda dubodavebé awawa, awamaneda udo ari ae memesi bari deda bundari butuda awa dodo awamaneda god da udegari borote.\f* demi gundo Paul tamundo ainde ge jirido esitera. Edo awamaneda embo neneimi tedogositera, “Ge jiwae tari embo eiwa ro tain siri?” Edo aindabé Paul mi awamanede Yesu betedo tekago erorisina ainda bino dave awa karigedo esisina, awamane neneimi tedo esitera, “Embo emi yai neneinda god evekara awa karigain eira.” \v 19 Ango edo awamanemi Paul awa kundo nasi bajinada gebé arida katari emboboda yaida maunsitera. (Nasi bajinada gebé arida katari emboboda dao nei awa Ariopegasi.) Edo awamanemi ainde sitera, “Nakare bé jipapabé era, atopatari teka inemi atopapoteta. Awa udugato gae eterita? \v 20 Imo rorae nenei teteka teteto nakare ingera. Awatedo, nakare gain jipapa era, eiwamaneda mokabé rori?” \v 21 (Atenesi da embomai berari ae nasi nei embomainde ainda isima edo esitera, awamanemi iji berarida buro da ro ae, ata tepo ge teka site ingeite itari jipapa edo esitera.) \p \v 22 Edo Paul mi Ariopegasi da toropuda erido petedo sisina, “Atenesi embobo, na gotena, imomane god neindekainde tumondebain ari jipapa bajinabé edo ewa. \v 23 Edo iji ainde na itomane nasi doda pepeta eite itomane ove kewari neindekainde goteite tenemba da (1) tapana. Edo tenemba ainda embomaimi rorou God da yai pisido era. Edo tenembada geda gaiari engo ajigatana: \b \qc ROROU EINDA PIARI AWA GOD KAENANE TOU EDO ERA ATA AINDA DAO GAE AWA EMBO. \b \m Awatedo, God awa, imomane tumondebain edo ewa ata ainda dao gae, nane imondemane karigetena. \p \v 24 “God emi butu dede edo roviravi berari ainda doda awa esisina. Aindabé imo awa utu ae butu deda Badari, awatedo, imo oro kokotopu emboda ipami ari ainda itari tao ae. \v 25 Embo ainda rorae inonobé isima edo eira. Aindabé embo ami akuta embomai berarida yai wasiri ae oena de roviravi berari ainde pisido eira, awatedo, rorae emboda ipami ari jipapa ae. \v 26 Edo God mi embo da (1)da yai edo embo yai evekara nenei berari esisina. Edo boroko, awamane butu berarida isima edo era. Edo God daedo awamaneda butu tega edo awamaneda itari wasiri awa tega edo katedo awamaneda yai pipisisina. \v 27 Aindabé God da jipapa ari awa embomaimi imo gain kakowa edo gundo tambae etera, ami buro ango esisina. Awarata, God awa kaena da da, da yai aikamana bé itae. \v 28 Edo embo da (1)mi ge engo sisina, ‘Wasiri kaenato awa ami pieuri bureite imapuma eite isima edo era.’ Kariwa dá ango itomane ge gavidave gaiari embo neneimi sitera, ‘Kaena awa daedo God da mamai.’\fig |alt="Paul preaching at Athens" src="WA03982b.tif" size="col" ref="Iwata Ari 17:28" \fig* \p \v 29 “Aindabé kaena awa God da mamai, awatedo, nakaena mana kotembara, God da kariwa awa ove kewari gold o silver o ganumada embo enembo jiro buro eite edo era angó. \v 30 Iji gisi embomaimi God da jipapa ari gae isima edo esitera. Awatedo, imo awamane katae dodo esisina. Ata boroko, ami embo beraride ge okain tedo awamaneda jimbo bebegae dodo ainda yai wareregorote tedo eira. \v 31 God deguta avigesisina ainde embomai berari butuda awa kataina. Ami Embo da (1) avigesisina, edo Embo awa embomai berari God da wasiri dambu dararimi kataina. Edo ainda Embo embomai berarida yai arapa esiri gositera iji angode imo Embo awa betarida edo jiri erorisina.” \p \v 32 Edo awamane neneimi Paul mi betarida edo erari ge awa tesiri ingido embo awa tedojijiritera. Ata neneimi sitera, “Nakare ge teta eiwa iji neinde tato ingain jipapa era.” \v 33 Ango edo Paul mi ge katari emboboda doregari doda idegedo maunsisina. \v 34 Awarata, embomai neneimi Paul de daedo maundo dada edo awamaneda gebé ari Yesu da yai pipisitera. Awamaneda doda awa Ariopegasi da embo dao Dionysius, eutu da (1) dao Damaris, edo embo neneinde daedo. \c 18 \s1 Paul mi God da ge Korinth nasida karigesisina. \p \v 1 Ango edo amboda, Paul Atenesi dodo maundo nasi Korinth esisina. \v 2 Edo nasi ainda Judah embo da (1) dao Aquila, awa tapusina. Aquila awa yai Pontusi ainda engari badari. Imo ae aro Priscilla de yai Italy awa teka dodo nasi Korinth ainda guputera (aindabé, Claudius Caesar mi Judah embomai berari nasi bajina Rome awa dodo yai neneinda mamborote sisina, awatedo). Ango edo Paul awamane gaintedo maunsisina. \v 3 Edo aindabé imo awa buro bowa gaiari awa garibé dá awamane ango, awatedo, Paul awamanede daedo isite bowa gaiedo esisina.\fig |alt="Paul met Aquila and Priscilla" src="CN02000B.TIF" size="col" ref="Iwata Ari 18:3" \fig* \v 4 Ango edo Oena Apari Deguta berari de, Paul Judah embomainda benunu oroda torido ge mina tara eite, Judah embomai ae Guriki embomai de daedo Yesu da ge awa bé gorote daredo esisina. \p \v 5 Edo iji angode Silas ae Timothy de yai Masedonia edo guputera, Paul awa Asisi Kotopu mi gisijiri Judah embomainda yai ge dugabé karigeteite sisina, “Yesu awa Keriso ra giwo!” \v 6 Ata Judah embomaimi Paul da ge awa jipapa ae eite embo awa tedojijiritera. Awatedo, imo ainda ombari awa kundo denden edo\f + \fr 18:6 \fq imo ainda ombari awa kundo denden edo \ft da kariwa awa God mi embomai nasi ainda rirowa piaina. Matthew 10:14-15 daedo giwo.\f* awamanede sisina, “Ororo itomane awa itomane kopuruda akuta. Na beyae itae. Na iji boroko einde edo iji berari amboda imomane dodo Judah embomai aeda yai mamain ena.” \p \v 7 Ango edo Paul benunu oro awa dodo maundo mando nei ainda demonda totorisina. Edo mando tutu awa embo dao Justus. Imo awa God tumondebain edo esisina. \v 8 Ainda amboda, Crispus, benunu oroda badari, ae embomai berari ainde daedo isima edo esitera awamane demi Badari da yai awamaneda gebé ari pipisitera. Edo nasi Korinth da embomai jiwaemi Paul da ge awa ingeite gebé ari Badari da yai pietero bapataito esitera. \p \v 9-10 Ango edo muyae dade Badari Yesu mi garago giragoda Paul de sisina, “Na imonde daedo itena. Awatedo, embo da aimi imo usibesi ainyae. Aindabé nato embomai jiwaebé nasi einda itera, awatedo, adu eote ta ge matawa teyo! Edo damodamo eote!” \v 11 Ango edo Paul duberi da (1) de kariga 6 de ainda isite embomai ainda awa God da ge atopaposisina. \p \v 12 Edo iji angode Gallio mi yai Akeia da embomai gisijido esisina, Judah embomaimi dada edo kotembari da (1) budo Paul engiregaintedo erido gundo embo awa kundo maundo katari yaida totoritera. \v 13 Edo Gallio de sitera, “Embo emi embomai atopapoteite tumondebain ari evekara God da yai piorote, edo aodari awa daro erigarate tedo eira.” \p \v 14 Ata iji angode Paul ge tain eiri Gallio erido ainda bekumba ari embomainde sisina, “O Judah embomai, edo inemanemi embo eiwa wasiri beyae esira o buriya bajinabé esira awa tawo gido na ge itomane awa netegedo ingae etena. \v 15 Awarata, itomane ge ae dao de, aodari itomane topo de awa embo ge okain tedo ewa. Awatedo, na mana ge eiwa katari jipapa ana. Imomane akuta sirigewo!” \v 16 Ainda amboda imo ge okain tesiri ainda embobomi awamane katari yaida awa ondesiri dodo idegesitera. \v 17 Edo Guriki embomai berarimi benunu oroda badari dao Sosthenes, awa tanjido katari yaida doda doritera. Edo iji ainde awamanemi embo awa dorero, Gallio iwata awa gosisina, ata kotembari bajina ainda piae. \s1 Paul Enteoki nasida tenda egenembesisina. \p \v 18 Ango edo, Paul matawa Korinth nasi ainda deguta jiwae isima esisina. Edo nanonameji\f + \fr 18:18 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu.\f* ategedo dodo imo ae Priscilla de Aquila de daedo un ma budo yai Siria da tuturo edo gaigedo maunsitera. Paul mi God de tarigari pipisisina, awatedo, awamane mambae gisida imo Senkiria nasida mambiri ainda kopuru tu kapisina.\x - \xo 18:18 \xt Numbers 6:18\x* \v 19 Ango edo awamane maundo Epesisi nasida idegesitera. Edo yai ainda Paul, Priscilla ae Aquila de ainda dodo embo awa akuta benunu oroda maundo torido ae Judah embomai de ge mina tara esisina. \v 20 Edo awamanemi imo iji saka riborigo awamanede itarate tedogositera. Ata Paul mi, “Na ango ainyae,” sisina. \v 21 Ata imo dowain eite sisina, “Bondo eiwa Jerusalem da gumaina awa, na bé daginegari tao ae. Awatedo, na mamana. Ata God da jipapa gido awa, na itomane yai tenda gumana.” Ango tedo imo un ma budo Epesisi nasida dodo maunsisina. \v 22 Edo iji angode imo un made temundo Seseria nasida denembesisina. Ango edo Paul visido maundo Yesu gebé ari embomainda doregari ategesisina. Ainda edo imo dodo wotedo Enteoki nasida maunsisina.\f + \fr 18:22 \ft Nasi Jerusalem da dao einda Guriki ove gaiari doda itae, ata Ove Kotopuda atopapasigari kotembedo era awa, Paul Seseria nasida denembedo dodo Jerusalem nasida pepeta edo visido Yesu gebé ari embomainda doregari yai ainda ategesisina. Ango edo imo dodo Enteoki nasi yai Siria doda ainda wotedo maunsisina.\f* \v 23 Edo nasi Enteoki ainda gundo iji nenei sima esisina. Ainda amboda, Paul nasi ainda dodo pepeta edo yai Galesia da edo Perijia da nasi da da ainda torido idegedo eite maundo ambodani berari yai ainda gemi goroba ari pipisisina. \s1 Apollos Epesisi nasida maundo God da ge karigesisina. \p \v 24 Edo iji ainde Judah embo dao Apollos ami Epesisi nasida gupusina. Embo awa Alexanderia nasi ainda engari, edo imo awa God da Ge Gaiari da jirogari jiwae bari edo ge gavi dave karigari embo. \v 25 Embo neneimi embo eiwa nongo edo imo Badari ambo ambo aini awa matu atopapositera. Awatedo, ainda jipapa bajinabé ainda doda ami imo embomainde Badari da gari awa dambu darido atopasido esisina. Ata Apollos mi John Bapataito Ari Embo da atopatari awa akuta gosisina. \v 26 Ango edo imo tuturo edo do jinenegedo benunu oroda torido ge karigesisina. Edo iji nonde ami ge siri Priscilla ae Aquila demi ainda ge ingido imonde dodomo pietero awamaneda mandoda gumbiri nongo edo God mi embode wasiri natopo itari pisido eira awa dambu darido udugedo tetero ingisina. \p \v 27 Edo iji angode Apollos mi yai Akeia da temundo mambari jipapa esisina. Ango esiri gido Epesisi da nanonamejimi embo awa kondade edo yai Akeia da ambodanida ove gaguritera, Apollos idegari dave edo ategedo borote. Edo Apollos temundo yai ainda idegesisina. Edo embo ami embomai ounda God mi ainda dave arida toda kondade esiri Yesu gebé esitera, edo owamane kondade bajinabé esisina. \v 28 Ango edo inemi Judah embomainde, embo neneinda dombuda, ainda dubogari gemi duduno edo awamaneda ge usibesi edo esisina. Edo imo God da Ge Gaiari budo arapa edo esisina awa, Yesu awa Keriso. \c 19 \s1 Paul Epesisi nasida maundo God da buro esisina. \p \v 1 Ango edo Apollos Korinth nasida isiri, Paul awa begata yai ikaneda\f + \fr 19:1 \fq yai ikaneda \ft awa yai Galesia da edo Perijia da butu doda.\f* budo temundo maundo Epesisi nasida idegesisina. Edo nasi ainda ambodani\f + \fr 19:1 \fq ambodani \ft da moka einda awa embomai ainkaimi John Bapataito Ari Embo da atopatari ambo ambo edo esitera (Iwata Ari 19:2-4 daedo giwo.).\f* nenei tamundo \v 2 awamanede tedogosisina, “Imomane Asisi Kotopu buritevita iji dá imomane gebé esitewa angode?” \p Edo awamanemi sitera, “Ango ae. Nakare Asisi Kotopu isima edo eira ainda ge awa da ji ingae.” \p \v 3 Ango tetero gido Paul mi tedogosisina, “Ango tewa amo, bapataito ari imomane bé ro buritevi?” \p “John Bapataito Ari Embo da,” awamanemi mina sitera. \p \v 4 Edo Paul mi awamanede sisina, “John mi embomai avekave jimboda dodo God da yai wareregoro bapataito edo esisina. Edo daedo embomainde site, embo ami ainda amboda gumaina ainda yai gebé orote sisina. Awawa God da Avigari Embo, Yesu.” \v 5 Edo ge eiwa ingido awamane bapataito ari buritera, Badari Yesu da daoda. \v 6 Ango edo Paul ainda ipa awamaneda tamonda piesiri Asisi Kotopu awamaneda yai wotesiri ge teka yai neneinda ami tedo God da ge karigedo esitera. \v 7 Edo embobo awa berari 12 ango. \p \v 8 Edo Paul Judah embomainda benunu oroda torido do jinenegedo God da ge kariga tamonde (3) awamanede karigedo esisina. Ango edo imo awamanede ge mina tara eite kondade ari ge tedo esisina, ami tari nongo nongo edo God mi awamaneda wasiri gisijiain jipapa edo eira. \v 9 Ata embo nenei awa bé do okain eite gebé ari jipapa ae esitera. Edo awamanemi doregari bajinada dombuda ge bebegae Badari da Begata da tedo site ango etero gido Paul awamane dodo ambodani budo embo dao Tyrannus da giu oroda maunsisina. Edo deguta berari Paul mi awamanede God da ge mina tara edo esisina. \v 10 Edo buro ango awa eite aundo duberi tote (2) itae esisina. Awatedo, embomai berari yai Asia ainda isima edo esitera, Judah embomai ae Guriki embomai de daedo, Badari Yesu da ge ingitera. \s1 Paul buro babain eiuri Badari Yesu da taogari arapa edo esisina. \p \v 11 God mi Paul da yai goroba pipiteiuri buro babain deposibé edo esisina. \v 12 Awatedo, embomaimi Paul da dombu gaigari gongo gisi ae opopoda ombari de jigamo euri awa kundo maundo karu embomainda yai pioro karu itae euri asisi bebegae awamane dodo idegedo esitera. \p \v 13 Edo Judah embo nenei awa asisi bebegae ondari embobo. Edo awamane pepeta eite maundo yai neneinda etega edo esitera. Ango edo awamanemi Badari Yesu da daoda asisi bebegae embomainda doda awa onain jipapa eite tedo esitera, “Yesu awa Paul mi karigedo eira, ainda daoda idegedo dodo mambuwo!” \v 14 Edo Judah embomainda pirisi bajina isinesina, dao Sceva. Ainda mamai 7 ami buro engo awa daedo edo esitera. \v 15 Ango edo iji da (1) de asisi beyaemi awamaneda yai ge engo mina sisina, “Yesu awa na gari, edo Paul awa na gido ena, ata imomane averi?” \v 16 Edo asisi beyae embo ainda doda isima edo esisina ami embo awa gisijijieiri awamaneda yai kekapunya edo awamaneda goroba daginegeteite usibesi esisina. Ango esiri awamane kambo budo tamo tepo mandoda edo idegedo adu tuputera. \p \v 17 Edo bino eiwa Judah embomai berari ae Guriki embomai de daedo Epesisi nasida isima edo esitera awamanemi ingitera. Edo awamane berari adu bajinabé edo Badari Yesu da dao awa kotopu eite jioro ikanebé visido esisina. \v 18 Edo iji angode embo jiwaebé awamanemi gebé edo gundo emboda jisida awamaneda jimbo bebegae awa karigedo esitera. \v 19 Daedo, embo jiwaebé awamaneda asisi bebegaeda buro babain ari awa iji berari edo goteite isima edo esitera, awamanemi awamaneda ove gaiari ikota awa kundo gundo dada edo embo berarida dombuda dungitera. Edo ove gaiarida mina nandogori awa ajijigetero visido ganu silver babaingae 50,000 esisina. \v 20 Ango edo God mi ainda goroba arapa eiuri embomai nenei jiwaebé bino awa ingido gebé eiworo Badari da ge ango arapu edo esisina.\fig |alt="Burning of books on magic" src="WA03985b.tif" size="col" ref="Iwata Ari 19:20" \fig* \s1 Epesisi nasi embomaimi ge yavi ikanade site doregedo iwata tepotapo esitera. \p \v 21 Edo buro awa idegesiri ainda amboda, Asisi Kotopu mi Paul gisijijieiri imo maundo yai Masedonia da etega edo temundo yai Akeia da etega edo Jerusalem nasida aimaina ango kotembesisina. Edo ami sisina, “Na ounda mamana, edo ainda amboda na maundo Rome nasi awa daedo gain ena.” \v 22 Edo embo ami ainda kondade ari embobo tote (2), Timothy ae Erastus de, piesiri Masedonia maunsitera. Ata embo awa akuta yai Asia ainda iji tupo sima esisina. \p \v 23 Edo iji angode, Epesisi embomai jiwaemi Badari da Begata da yai tuturo edo dumo ge jiwaebé tedo esitera. \v 24 Edo iji ainde, embo dao Demetrius, ami rorae silver mi edo esisina. Edo iji dá angode embo jiwaemi eutu god dao Artemis\f + \fr 19:24 \fq Artemis. \ft Guriki embomaimi Rome da eutu god ‘Diana’ da dao wareregedo dao ‘Artemis’ jigamo edo esitera.\f* tumondebain edo esitera. Ango eoro Demetrius mi Artemis da oro kotopuda kariwa babaingae euri embomaimi gundo rorae awa orieoro imo ae ainda buro embobo de ganu bajinabé budo esitera. \v 25 Awatedo, Demetrius mi ainda buro embobo ae embo neneinde daedo, awamane buro dá ango edo era awa, dao tesiri dada etero sisina, “Embobo giwo! Imomane gotewa awa, buro emimi kaenamonde ganu jiwaebé piedo eira. \v 26 Edo daedo imomane gido ewa, edo ingido ewa awa, Epesisi embomai akuta ae, ata embo jiwaebé yai Asia da, awamane daedo, embo Paul emi atopaposisina. Edo ainda ge ami embo jiwaebéda do kundo wareregesisina. Edo embo emi site sira awa, god mane emboda ipami ari, awamane awa god mane ae. \v 27 Awatedo, kaenato buro eiwa durudo beyae aina. Awa akuta ae, ata daedo, eutu god bajinabé, Artemis, ainda oro kotopu awa embomaimi tou ari tao ae ara. Edo Artemis da dariga, embomai yai Asia da edo butu dedemi tumondebain edo era awa usibesi aina.” \p \v 28 Edo iji angode ge eiwa ingido awamane sinigambari bajinabé edo aorogasite sitera, “Epesisi da Artemis awa bajinabé!” \v 29 Ango edo nasi embomai berarimi anana bajinabé edo gundo Paul da pepeta ari otatawo jido kotembari dami kundo tumundo doregari yaida totoritera. (Paul da pepeta ari otatawo awa Gaius ae Aristarchus de. Awamane awa yai Masedonia embo tote (2).) \v 30 Edo Paul embomainda doregarida torain esisina, ata ambodanimi embo awa engiregedo jiero peposisina. \v 31 Edo yai Asia da gisijijiegari nenei awa Paul da otatawo daedo. Awamanemi, “Imo doregari yai ainda doda torotekae tedogotera,” ge ango ainda yai pietero maunsisina. \p \v 32 Embomai doregari yai ainda anana esitera, awatedo, embo neneimi ge da (1) awa aorogatedo dotureiworo embo neneimi ge eve aorogatedo tedo esitera. Edo embo jiwaebé gae ro awatedo awamane yai ainda doregeteri awa. \v 33 Edo Judah embomaimi Judah embo da (1) dao Alexander, awa tamundo doregarida dombuda mitetero maundo petedo isite ipami ge doworote iwata esisina. Edo ine embomainde ge mina tain, “Nanekare Judah embomaimi ge beyae da ji tae Artemis da yaida.” \v 34 Ata iji ainde awamane dave edo gido embo awa Judah orobeda edo gumbari awa, awamane berarimi ge yavi da (1) ami ora tote (2) aorogatedo esitera, “Epesisi da Artemis awa bajinabé!” \p \v 35 Edo nasi bajinada ove gaiari embomi embomai doregesitera awa gemi dedegesiri maundo damodamo esitera. Edo ainda amboda ami sisina, “Epesisi embobo, embomai yai berarida gido dave edo era awa, kaena Epesisi nasida isima edo era awa eutu god bajinabé Artemis da oro kotopuda sima ari embomai. Daedo, embomai yai berarida awa gari, kaenato eutu god da dumain kotopu utuda edo gundo dudurisina awa kaenane sima edo era.\f + \fr 19:35 \ft Guriki embo jiwaebéda gebé ari awa, god mane nenei utuda isima edo esitera. Edo daedo Guriki embomai jiwae kotembesitera, dumain awawa eutu god Artemis dá kariwa ango. Edo awamane gebé esitera, god mane utuda ami dumain awa sirigedo Epesisi embomainda nasida pietero gupusina.\f* \v 36 Aindabé, ge eiwa embo da aimi tema ainyae, awatedo, imomane ge dowo edo tepotapo ainyae! \v 37 Imomane embo tote (2) eiwa budo einda gumbewa. Awarata, awamane awa oro kokotopuda roviravi beono ari embo ae, edo ge bebegae eutu god itomaneda daoda tae. \v 38 Awatedo, edo Demetrius ae ainda buro embobo demi bekumba ge embo neinda yai piain tetera gido awa, katari yai awa isira edo gisijijiegari awamane itera. Awamane akuta katari yaida gundo bekumba mina ara ore. \v 39 Edo imomane ge nenei tedogain jipapa ewa gido awa, nasi embomaida doregari matawa sima edo era, ainda gumbuwo sirigore. \v 40 Aindabé ge yavi ikanade eiwa boroko idegesira awa, edo aindabé kaena einda gundo doregedo iwata tepotapo etera, ata kaenato doregarida moka davebé awa itae, Rome da gisijiarimi kaenamonde tae esira, ‘Imomane Rome da aodari ajiregain jipapa etewa.’” \v 41 Edo amboda embo ami ge eiwa sisina, imo awara tesiri embomai berari dodo maunsitera. \c 20 \s1 Paul mi Epesisi dodo maundo yai Masedonia da edo Gurisi da embomai etega esisina. \p \v 1 Edo anana edo ge ikanade awa Epesisi embomaimi sitera awa itae esisina. Ainda amboda, Paul mi ambodani dao tesiri ainda yai guputera. Ango etero budo ategedo awamane taigedo yai Masedonia da mamain esisina. \v 2 Edo imo yai ainda temundo maunteite kondade ari ge jiwaemi embomainde simene maundo yai Gurisi ainda idegesisina. \v 3 Edo imo yai ainda sima eiri kariga tamonde (3) itae esisina. Ainda amboda imo un made yai Siria da temaintedo siya eiri Judah embomaimi sinigambari edo ge jijiritera awa ingido gosisina. Awatedo, imo overegedo yai Masedonia da torido idegedo eite mamaina awa kasisina. \v 4 Edo embobo Paul ambodarido yai Asia da daedo maunsitera awa eire: Sopater, nasi Beria embo; Aristarchus ae Secundus de, nasi Tesalonaika embobo; Gaius ae Timothy de awa nasi Debi embobo; edo Tychicus ae Trophimus de, yai Asia embobo. \v 5 Ango edo embo eiwamane Toroas nasida gisi maundo nakare sima esitera. \v 6 Ata Bread Badari Siwo Piaeda Bondo ainda amboda, nakare un made Pilipai nasida edo gaigedo temundo maunsitera. Edo deguta ipa da (5) itae esiri nakare Toroas nasida denembedo awamane tamundo yai ainda deguta 7 sima esitera. \s1 Eutychus da betarida Paul mi jiri erorisina. \p \v 7 Edo Deguta Bajina pura tuturoda, iji nonde ambodani bread engegain gundo dada etero, Paul awamanede daedo gupusina. Paul sipo nei mamaintedo siya edo itae edo ine awamanede ge tedo ainda atopatari matawa pipiteite isiri maundo muyae toropu esisina. \v 8 Edo mando do ikane jiumbari ainda awamane doregetero keimo jiwae ijimbedo pipisitera. \v 9 Edo mando demo jiumbari ainda maisinga dao Eutychus awa anumbedo isite jitaomi jisi burau esisina. Ango edo Paul ge site isiri jitaomi amundo mando tude tamonde ari ainda tamonda nei ainda edo teumbedo butuda dudurisina. Edo embo awa jiero erorisina, ata besisina. \v 10 Ata Paul ikane edo wotedo baongo dadari edo maisinga awa tandojisina. Edo sisina, “Maisinga eiwa wasiride isira. Awa embo, gaegae edo itomane do buriya eure!” \v 11 Ango edo Paul tenda yai dá ainda visido bread engegedo injisina.\f + \fr 20:11 \ft Ove Kotopu da atopapasigari jiwaemi kotembedo era awa, ‘bread engegari’ da moka einda awa, iji dá ainde Paul ae Yesu gebé ari embomai demi indari indeite awamane Badari da Indari Beao awa daedo injido kotembu kotembu esitera.\f* Ainda amboda Paul ae gebé ari embomai de ge mina tara ero jiriri sipo atesiri gido imo dodo maunsisina. \v 12 Edo embomaimi maisinga awa wasiride gido gido gisijido ainda mandoda kundo maundo dubodavebé dave esitera. \s1 Paul Toroas nasi dodo Miletus nasida maunsisina. \p \v 13 Edo nakare Asosi nasida gisi mamain un ma buritera. Awarata, Paul mi un ma bae, butu begatada ainto edo Asosi nasida ounda ma bain kotembesisina. Awatedo, embo ami nanekare gisi ango orote sisina. \v 14 Edo iji angode imo nakare Asosi nasida ainda tambiri, nakare embo awa budo daedo un made maundo Mitailene nasida esitera. \v 15 Edo nakare yai ainda edo gaigesitera. Deguta neinde gundo gatega Kiosi da demonda esitera. Edo deguta neinde yai awa dodo temundo gundo Samosi gategada denembedo Torogilium nasida sima esitera. Edo deguta neinde nasi awa dodo temundo Miletus nasida guputera. \v 16 Aindabé Paul yai Asia iji nenei ainda itari jipapa ae, awatedo, imo gaigedo nasi Epesisi awa daginegain kotembesisina. Imo Jerusalem nasida Pentekos Deguta gumbae gisida idegain kotembesisina, awatedo, burigibé eiunte maunsisina. \s1 Paul mi kondade ari ge Yesu gebé ari embomainda orobeda kopuru mamainde Epesisi nasida sisina. \p \v 17 Edo nasi Miletus ainda edo Paul mi ge pisido nasi Epesisi da Yesu gebé ari embomainda doregarida yai, awamaneda orobeda kopuru mamai gumborote sisina. \v 18 Edo iji ainde ainda yai gumbero ine awamanede sisina, “Imomane gotewa, deguta tuturoda yai Asia da na guputena, edo itari nato imomane toropuda nongo nongo isima edo esiteni, awa imomane gari. \v 19 Edo Judah embomaimi kotembari bebegae nato yai eite memesi neindekainde pipiteiworo budo esitena. Edo na atoto eite ae jijiu de daedo Badari da buro edo esitena. \v 20 Edo imomane awa gari, na kondade ari ge da ji dowae, ata imondemane ge awa karigedo esitena, edo emboda jisida imomane mando tegeri eite atopasido esitena. \v 21 Edo Judah embomainde edo daedo Guriki embomainde ge duga tedo esitena, awamaneda jimbo bebegae dodo God da yai wareregedo gebé ari kaenato Badari Yesu da yai piorote tedo esitena. \p \v 22 “Edo giwo, na awa Asisi mi ao gaiesiri Jerusalem mauntena.\f + \fr 20:22 \ft Guriki da ge einda awa arapabé ae. Awatedo, \ft \+it Asisi (Kotopu) mi ao gaiesiri Jerusalem mauntena,\+it* o \+it (nato) asisi mi ao gaiesiri Jerusalem mauntena,\+it* wareregari tao.\f* Ata yai ainda nato yai ro idegaini, awa na gae. \v 23 Edo eiwa akuta na gari, nasi babain berarida na etega eite Asisi Kotopu mi ge duga site sisina awa, asi okain aurimi ari ae buriya de yai ainda na sima eira. \v 24 Ata rorae engogomi na gigitemainyae, aindabé, nato pepeta ari butuda do yawade itae ain jipapa ena edo buro ro Badari Yesu mi namonde pipisisina daedo. Edo nato betari o wasiri awa embo na kotemainyae. Ata nanemi bino daveda ge duga embomainde tano God da dave ari awamaneda yai arapa aina.\fig |alt="Paul by ship speaking to elders from Ephesus" src="cn02009B.tif" size="col" ref="Iwata Ari 20:24" \fig* \p \v 25 “Nanemi itomane yai berarida maundo God da gisijiarida ge karigedo esitena. Edo iji boroko giwo! Nane gotena awa, inemanemi nato dombu tekago gainyae. \v 26-27 Aindabé, na ge itadaita tae, ata God da sirigari berari imomane embo tedo esitena, awatedo, nanemi deguta einde imondemane ge duga teno gotewa, embo da jida ororoda bekumba ami na bainyae. \v 28 God mi ainda Mai da ororo topomi ainda gebé ari embomainda doregari awa oriesisina. Edo Asisi Kotopu mi esiri imomane awamaneda gisijijiegari esitewa. Awatedo, imomane akuta dave edo goteite gebé ari embomai daedo sima dave edo ewo, dá ango wo sima ari embobomi awamaneda wo sipumane sima edo era. \v 29 Na gotena awa, amboda nane imomane dodo aimano, embo bebegae abu sino gorobade ango ami itomane doda torido gumbara, Yesu gebé ari embomaida doregari usibesi ain. \v 30 Edo daedo, embo nenei itomane ami akuta erido ge pitawa tedo ambodani kundo aimbaro awamane ambo ambo orote ara. \v 31 Awatedo, simagewo! Edo nongo edo nane imondemane berari duberi tamonde (3) dedegari ge awa dowae, ijide muyaende jijiude matawa tedo esitena awa, kotembu kotembu ewo! \p \v 32 “Awatedo nanonameji,\f + \fr 20:32 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu.\f* iji boroko na imomane God da ipada pipitena. Edo na jipapa ena, imomane gebé awa, God mi ainda dave ari itomane yaida kando edo eira. Ainda gemi itomane gebé ari kondade ari badaina. Edo God mi ainda potari\f + \fr 20:32 \fq ainda potari \ft da moka einda awa God mi ainda gebé ari embomainda yai ao ari neindekainde iji boroko einde edo natopo itari ainde piari bara.\f* ainda embo kokotopu\f + \fr 20:32 \fq embo kokotopu \ft awa Keriso da gebé ari embomai. God akuta mi awamane gisi avigesisina. Awatedo, awamane berari awa God da embomai.\f* berarida yai ine piarate sisina, awa piari bawa. \v 33 Nane embo neneinda butu rorae, silver ango, gold ango, gongosini ango awa jipapa ae edo esitena. \v 34 Edo imomane akuta garibé, ipa nato emi nato jipapa berari awa embo buro edo esitena, dá ango, nato buro emboboda jipapa awa embo buro edo esitena. \v 35 Edo buro berari ango edo esitena eiwa imomane gawate. Na jipapa ena awa, inemane buro engomi awa embo buburau awa kondade ewo. Edo Badari Yesu da ge awa kotembeteite giwo! Ami sisina, ‘Ao ari bajina awa piarida isira, ata ao ari saka awa kumbarida isira.’” \p \v 36 Edo imo ge eiwa itae edo, baongo dadari edo ae awamane berari de daedo benunu sisina. \v 37 Edo awamane berarimi ji bajinabé tedo Paul tanjido munegeteite ategesitera. \v 38 Aindabé ine ge sisina awa, awamanemi ainda dombu tenda gainyae, ami esiri awamane memesi bajinabé buritera. Edo imonde daedo un mada maunsitera. \c 21 \s1 Paul pepeta edo Jerusalem maunsisina. \p \v 1 Ango edo nakare awamane ategedo dodo ainda amboda un ma budo gaigedo dambu darido temundo nakare gundo Kos gategada esitera. Edo sipo neinde nakare Rodesi gategada esitera. Ainda edo nakare aundo Patara nasida ainda denembesitera. \v 2 Ainda edo nakare un ma nei yai Poenisia mamain eiri tamundo nakare maundo ma ainda visido gaigedo maunsitera. \v 3 Edo nakare gundo gatega Saipurasi ipa andada goteite daginegedo yai Siria ainda maunsitera. Aindabé un mada buro embobomi roviravi Taia nasida piain jipapa etero, yai ainda nakare maundo denembesitera. \v 4 Ango edo nakare yai ainda ambodani tamundo awamanede deguta 7 sima esitera. Edo Asisi Kotopu mi buro ro Paul da yai idegaina awa embomainde yai ainda tesiri gido awamanemi Paul de sitera, “Imo Jerusalem visido mamainyae.” \v 5 Ata iji ainde natokare sima ari deguta awamanede daedo awa itae esiri, nakare dodo natokare pepeta ari tenda tuturo edo maunsitera. Ambodani berari edo awamaneda asinimai de, mamai de, namondekare daedo, nasi dodo idegesitera. Edo korapopo ainda, nakare berari daedo baongo dadari edo benunu sitera. \v 6 Ainda amboda mina atega edo awamane dodo nakare maundo mada vivisitera. Edo awamane egenembedo awamaneda mandoda maunsitera. \p \v 7 Edo nakare un made Taia nasida dodo Pitolemais nasida maundo denembesitera. Edo nasi ainda nakare nanonameji\f + \fr 21:7 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu.\f* da yai ategari pisido awamanede deguta da (1) sima esitera. \v 8 Ango edo sipo neinde awa nakare, Paul da ambodarari embobode, imonde daedo temundo nasi Seseria gundo ainda esitera. Edo nakare maundo bino dave karigari embo, Philip, ainda mandoda torido ainde daedo sima esitera. Edo Philip awa embobo ajigari 7 da doda matu avigesitera.\f + \fr 21:8 \ft Philip awa embobo ajigari 7 da doda Yesu gebé ari embomainda doregari tuturoda avigesitera, awamaneda eutu rorigarori kondade orote (Iwata Ari 6:1-7). Ove Kotopu da atopapasigari kotembedo era awa, Yesu da ambodani dao Philip awa embo eve (Iwata Ari 1:13). Awatedo, Luke mi Philip einda dao, ‘bino dave karigari embo’ jigamo esisina.\f* \v 9 Edo embo ainda maingagara ipa ao pasido (4) awa ibono jimbae. Edo Asisi Kotopu mi awamaneda yai ge teuri awamanemi ge awa embomainde karigedo esitera. \p \v 10 Edo nakare yai ainda deguta jiwae itero peroveta dao Agabus yai Judea ainda edo wotedo gupusina. \v 11 Ango edo embo awa natokare yai gundo Paul da bupuri kundo ami akuta ainda ipatai bundedo awa sisina, “Eiwa Asisi Kotopu mi ro tesira, ‘Judah embomai Jerusalem isima era ami bupuri einda topo awa engo bundara. Edo awamanemi embo awa yai nei embomainda ipada piara.’” \p \v 12 Awatedo, nakare ge eiwa ingido nakare ae embo yai ainda isima era ainde ami kondade ari ge Paul de tenda tenda tedo esitera, imo Jerusalem visiurekae. \v 13 Ata embo ami mina sisina, “Imomane ro evi? Ji engo site do nato ewo bededo evekara eira. Na matu siya etena. Awatedo, edo Jerusalem mamano yai ainda awamanemi na bundara, awa awara. Ko aindabé nato gebé ari awa Badari Yesu da yai, awamane na daro betana, awa awara daedo.” \v 14 Edo nakare embo ainda jipapa kundo wareregari tao ae. Awatedo, nanekaremi tetera, “Awara, Badari mi ainda jipapa awa are.” Edo ge nenei tari awa doturitera. \p \v 15 Edo amboda natokare iji yai ainda itae esiri, nakare siya baiya edo Jerusalem visido maunsitera. \v 16 Edo Seseria nasida ambodani nenei awa namondekare daedo maunsitera. Edo awamanemi awamaneda otawo dao Mnason daedo kundo maunsitera. Edo ainda mandoda nakare gundo daedo itorote jipapa esisina. Embo awa Saipurasi gategada embo, edo ami ainda gebé ari Yesu da yai iji matuda pipisisina. Ango edo gundo imo Yesu da atopatari ambo ambo edo esisina. \s1 Paul ae gebé ari embomainda orobeda kopuru mamai de​ ​Jerusalem ainda doregesitera. \p \v 17 Ango edo nakare Jerusalem idegetero nanonameji nakare dubodavebéde buritera. \v 18 Edo sipo neinde Paul awa namondekare daedo James gain maunsisina. Edo gebé ari embomainda orobeda kopuru mamai berari gundo doregesitera. \v 19 Edo Paul awamanede ategari pisido ainda amboda, ine, nongo edo God mi imo kondade esiri Judah embomai aeda yaida buro jiwae esisina awa, udugedo tesiri gositera. \v 20 Edo iji ainde ge awa ingido awamane Badari dasiga edo esitera. Ango edo awamanemi sitera, “Nameji Paul, imo goteta awa, Judah embomai bé jiwaebé (10,000’s) nandogo ami gundo Yesu gebé esitera. Edo awamane berari Aodari\f + \fr 21:20 \fq Aodari \ft da moka einda awa ge berari God mi Moses de piesiri gagurisina. Awatedo, Judah embomaimi ove gaiari ipa da (5): Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, edo Deuteronomy awa, dao ‘Aodari’ tedo esitera.\f* jidogogo eite isima edo era. \v 21 Ata ito buro ari ge awamaneda yai gumbiri ingera awa, inemi Judah embomai berari, avekave Judah embomai aeda yai isima edo era atopasido eta, Moses da Aodari dodo ambo ambo eorekae. Edo inemi awamanede site, awamaneda mai jijianda tamo jiugorekae edo awamaneda ewowo gawowoda atopatari ambo ambo ainyae tedo eta. Ata, nakare awa imo ge ango embomainde atopasido eta awa gebé ae. \v 22 Awatedo, nakare nongo ari? Kaenato gebé ari Judah embomaimi imo gumbeta ge awa ingido sinigambari edo gundo dada ara. \v 23 Awatedo, nakare imo burobé eiwa atate jipapa era. Natokare embobo ipa ao pasido (4) ami tarigari Badari da yai pipitara. \v 24 Imo embobo eiwamane kundo maundo awamanede dada eyo. Edo imo awamanede daedo Judah embomainda oro kotopu bajinada maundo dono teiarida sirigari ambo ambo ave. Edo inemi awamaneda rorou da da awa orieyo, awamaneda kopuru tu kaporé. Ango edo embomai berarimi gido gara, ge ito yaida awamane gisi ingitara awa gebé ae, ata imo akuta dambu darido pepeta eite Aodari kera edo eta.\x - \xo 21:24 \xt Numbers 6:1-21\x* \v 25 Ata nanekaremi, Judah embomai ae ainkaimi gundo gebé etera awamane embo, ge katedo ove gaiedo pietero maunsisina. Awamaneda yai aodari nenei piae doturitera, tepo aodari eiwawa akuta kera orote pipisitera: indari ove kewaride rorou pisido era awa inainyae, ororo inainyae, wo asimi duboda kaingari betari inainyae, edo viro ainyae.\x - \xo 21:25 \xt Iwata Ari 15:29\x* \s1 Paul da gitopo embobomi embo awa​ ​Judah embomainda oro kotopu bajina ainda tandojitera. \p \v 26 Edo sipo neinde Paul embobo ipa ao pasido (4) kundo imo akuta ae awamanede daedo dono teiarida sirigari tuturo esitera. Ango edo Paul Judah embomainda oro kotopu bajinada torido pirisi maneda yai maundo deguta bé rori awamaneda dono teiari itae ara, awa karigesiri gositera. Edo imo awamaneda rorou ikade ikade deguta dá ainde kundo gundo piaro Badari da yai piorote sisina. \v 27 Edo iji ainde dono teiarida sirigari ainda deguta 7 aikae daginegain eiri, Paul tekago Judah embomainda oro kotopu bajinada gupusina. Edo Judah embomai nenei yai Asia edo gumbari ami Paul Judah embomainda oro kotopu bajina doda gido awamane embomai berari yai ainda doregedo itera awa ao gaiedo esitera. Edo awamanemi embo awa tanjido, \v 28 aorogasitera, “Israel embomai, kondade ewo! Embo emimi yai berarida maundo atopasido eira awa, embo berarimi Israel embomai de, Aodari de, Judah embomainda oro kotopu bajina einde sinigambari orote. Edo boroko Guriki embo nenei kundo Judah embomainda oro kotopu bajina doda torido yai kotopu eiwa esiri dono esira.” \v 29 (Aindabé awamanemi Epesisi embo dao Trophimus awa, ae Paul de nasi bajina doda gositera, awatedo, Paul mi embo awa, Judah embo ae, kundo Judah embomainda oro kotopu bajina doda torari ango kotembesitera.) \p \v 30 Ango etero boraebé nasi bajinada embomai berari ge awa ingido erido sinigambari bajinabé esitera. Edo awamanemi dada edo tumundo gundo Paul Judah embomainda oro kotopu bajinada yaida awa tanjido dumundo kundo arapada idegetero burigibé Judah embomainda oro kotopuda manguro awa engiregesitera. \v 31 Iji dá ainde awamanemi embo awa daro betarate ero, bino eiwa pietero Rome da itoroda badari\f + \fr 21:31 \fq itoroda badari \ft awa Rome da duduno ari embo bajinabé. Imo Rome da duduno ari embobo ajijigari 600 edo maundo 1,000 gisijido esisina.\f* da yai kundo guputera awa, “Jerusalem da embomai berari ge ikanade tero yavi bajinabé arapu eiri…” \v 32 Ango edo embo awa burigibé itoro embobo ae itoroda gisijijiegari\f + \fr 21:32 \fq itoroda gisijijiegari \ft awa Rome da duduno ari emboboda babadegari nenei. Awamane da da Rome da duduno ari embobo ajigari 100 sima edo esitera.\f* de kundo awamaneda yai wotedo maunsisina. Edo iji ainde awamanemi itoroda badari ae itoro embobo de gido Paul ipami dari awa doturitera. \v 33 Edo itoroda badari gundo aikae eite Paul kundo ge okain tedo, asi okain aurimi ari tote (2) emi embo awa bundorote sisina. Edo embo ami tedogosisina, “Embo eiwa averi? Embo emi buro ro esiri?” \v 34 Edo embomai doregari bajinada ami aorogatedo ge dá awa dá awa tero nenei ge evekara sitera. Edo geda yavi bajinabé esiri gebé tambari tao ae. Awatedo, ge okain tedo itoro embobode Paul kundo itoro emboboda oroda mamborote sisina. \v 35 Ango edo awamanemi Paul gisijido kundo itoro emboboda oro ririda atutumbetero embo jisi da sinigambari eite Paul gido dain etero itoro embobomi embo awa tanjido kundo ririda vitain maunsitera. \v 36 Edo embomai jiwaebémi embo ainda amboda gupeite aorogatedo sitera, “De betare!” ango sitera.\fig |alt="Paul with soldiers ready to enter fort at Jerusalem" src="cn02015b.tif" size="col" ref="Iwata Ari 21:36" \fig* \s1 Paul mi Jerusalem embomai doregari bajinade ge karigesisina. \p \v 37 Edo iji angode itoro embobo Paul kundo itoro emboboda oroda aikae torain ero embo ami itoroda badaride tedogosisina, “Na imonde ge nei tae etenita?” \p Edo itoroda badarimi mina sisina, “Na kore ena! Imo Guriki ge teta? \v 38 Na kotembetena, imo awa Egypt embo. Embo awa iji matubé ainde Rome da gisijiari teugain goroba aindami dari betari embobo jiwaebé (4,000) awa gisijido kundo maundo idegedo abu damodamoda maunsisina.” \p \v 39 Ango edo Paul mi sisina, “Na awa Egypt embo ae. Na awa bé Judah embo. Nasi bajina Tasus yai Silisia ainda doda awa nato engari nasi. Edo nato nasi awa daotari edo embomai berari awa gari. Na imo tedogotena, imo na awara ari piato embomainde ge tanita?” \p \v 40 Ango tesiri itoroda badarimi embo ainde awara ari pipisisina. Edo Paul erido ririda petedo embomai ge doworote ainda ipa jiri erorisina. Edo embomai berari ge dodo damodamo etero Paul awamanede Hiburu gemi sisina, \c 22 \p \v 1 “Nanonameji ae mamono de, na torari ge eiwa ingiwo!” \v 2 Edo iji ainde Paul mi Hiburu gemi tesiri ingido, awamane bé ge tokain takain etero Paul ge tedo sisina: \p \v 3 “Na awa bé Judah embo. Nasi Tasus awa nato engari nasi yai Silisia ainda doda. Ata Jerusalem einda gundo ginuma eite babojitena. Edo Gamaliel nato yai ewowo gawowo kaenatoda aodari berari awa kera anate atopaposisina. Edo na awa dá imomane berari boroko God da aodari udugedo kera edo ewa ango. Edo na God dave edo kera ain jipapa bajinabé esitena. \v 4 Ango edo nanemi Badari da Begata ambo ambo ari embomai, awamaneda yai memesi neindekainde piono betora. Edo embo de eutu de bundedo kundo maundo bundari oroda piedo esitena. \v 5 Edo pirisida gisijiari bajina ae Judah embomainda orobeda kopuru mamai berari demi na awa embo ge tari tao ari, ge ro nane tetena awa gebé. Awamanemi ove nenei awamaneda Judah otatawode Damasikas nasi ounda itera awa gaiedo pietero na buritena. Edo na ove awa kundo Damasikas nasida maunsitena. Ango edo Badari da Begata ambo ambo ari embomai ounda asi okain aurimi ari ami bundedo kundo Jerusalem einda gundo awamaneda rirowa borote sitena. \p \v 6 “Ango edo na pepeta edo gundo Damasikas nasi ainda aikae eno iji toropu eiri, burigibé pararabé parara utuda edo wotedo nato yai datembesisina. \v 7 Edo na butuda durudo ge siri yavi ingitena, ‘Saul, Saul! Ro awa embo memesi neindekainde namonde pisido esi?’ \p \v 8 “‘Imo averi Badari?’ nanemi mina sitena. \p “‘Na awa Yesu Nasaret Embo, ande inemi memesi neindekainde pisido eta,’ ami mina sisina. \v 9 Edo embobo namonde daedo pepeta edo maunsite parara awa gido adu esitera. Ata awamanemi embo namonde ge sira ainda ge yavi dave edo gae. \p \v 10 “Nane tedogositena, ‘Na nongo ani Badari?’ \p “Edo Badari mi mina sisina, ‘Imo erido Damasikas maundo toriyo! Yai ainda imonde buro ro berari atate God mi avigesisina awa, tari gata.’ \v 11 Edo pararabé pararami esiri jisi nato guba esisina. Ango esiri embobo na daedo pepeta esitera ami na ipada jido kundo maundo Damasikas totoritera. \p \v 12 “Ango edo nasi ainda embo dao Ananias isinesina. Edo embo awa God tou eite ainda aodari ambo ambo edo esisina. Awatedo, Judah embomai yai ainda imo tou ikanebé edo esitera. \v 13 Edo embo awa gundo nato demonda petedo namonde sisina, ‘Nameji Saul, ito jisi dave ari tenda bu!’ Edo iji dá ainde na pangedo embo awa gositena. \p \v 14 “Ango edo embo ami sisina, ‘Ingenato ewowo gawowoda God mi imo avigesisina awa ainda udojipapa gatate. Edo daedo ami imo avigesisina awa ainda Embo Wasiri Dambu Darari gido, edo ainda beda ge yavi ingatate. \v 15 Edo ainda yai ro jisimi gido dengoromi ingeta imo embo berarida yai karigato gara. \v 16 Edo boroko, imo ro sima esi? Eriyo bapataito ari ito bate. Badari da daoda gebé eite benunu teyo. Edo Badari mi ito jimbo bebegae kotembedo dowari itae are.’ \p \v 17 “Ainda amboda, na egenembedo Jerusalem maundo Judah embomainda oro kotopu bajinada torido benunu site awa garago girago gositena. \v 18 Edo yai ainda na Badari goteno ami namonde sisina, ‘Embomai yai einda na awa averi inemi awamanede karigata awa, gebé ae ara. Awatedo, burigibé Jerusalem ainda idegedo mambuyo!’ \p \v 19 “‘Badari,’ nane sitena, ‘awamane awa garibé nane Judah embomainda benunu oro jiwaeda torido maundo awamane ainkaimi imo gebé eiworo awa bundedo vededo esitena. \v 20 Edo iji angode ito bino karigari embo Stephen detero besisina, na daedo yai ainda petedo isite awara ari pipisitena. Edo embomaimi Stephen detero beteiri awamaneda dademo ombari nato yaida pietero sima esitena.’ \p \v 21 “Edo Badari mi namonde sisina, ‘Nanemi imo yai aikamanabéda piano Judah embomai aeda yai mambata. Awatedo, mambuyo!’” \s1 Paul mi “Na Rome ainda engari,” karigesisina. \p \v 22 Edo embomai Paul da ge matawa ingite itero embo ami ge ango sisina. Ata iji angode ge eiwa gido awamanemi tuturo edo ge yavi ikanebé tedo esitera, “De betare! Embo eiwa butu einda itari tao ae!”\f + \fr 22:22 \ft Aindabé Paul mi, imo Judah embomai aeda yai maundo God da ge karigaina sisina awa, Judah embomai ge awa ingido sinigambari bajinabé esitera. Awamane kotembesitera awa Paul mi site sisina, Judah embomai edo Judah embomai ae awa tega dá awara God da jisida. Ata Judah embomai gebé edo esitera, awamane akuta awa God da avigari embomai. Awatedo, awamanemi Paul de sinigambari bajinabé esitera.\f* \p \v 23 Ango edo awamanemi sinigambari eite aorogatedo awamaneda dademo ombari kokumbedo Paul dari iwata eite konipo kundo ikane agaugesitera. \v 24 Aindabé, Judah embomai aoro bajinabé gateite embo ainde sinigambaribé era, awatedo, Rome da itoroda badarimi ainda embobode ge okain sisina, Paul kundo gundo awamaneda oroda piorote. Edo awamanede sisina, Paul awa bajinabé vededo ge okain taro embo ainda buriyabé rori awa tari gain. \v 25 Ango edo awamanemi embo awa ipatai ududugedo bundedo vedain esitera. Ata Paul mi itoroda gisijiari demonda petedo isiri ainde sisina, “Imo Rome da aodari dato erigari na vedain esita? Na awa Rome embo.\f + \fr 22:25 \fq Rome embo. \ft Iji ounde, edo imo ‘Rome embo’ da dao bain jipapa esiteta, begata tamonde (3) akuta imo inono ambo ambo edo bata: 1) Edo gido imo buro davebé dave Caesar awa embo ata, ami dao ‘Rome embo’ ito yaida piae esira; 2) Edo ganu ito awa jiwaebé, inemi Rome da gisijijiegarida yaida maundo ‘Rome embo’ da dao oriae eteta; 3) Edo ito aimamo awa Rome embomai bé, imo inono ‘Rome embo’ da dao daedo bata.\f* Edo embo da aimi nato buriya awa gisi katae.” \p \v 26 Ango edo itoroda gisijiarimi ge eiwa ingido itoroda badarida yai maundo embo ainde tedogosisina, “Imo ro esi? Embo eiwa Rome embo.” \p \v 27 Edo itoroda badarimi Paul da yai gundo ainde sisina, “Namonde te! Imo awa Rome embo ta?” \p Ami mina sisina, “Gebé.”\fig |alt="Paul about to be whipped" src="CN02027B.TIF" size="col" ref="Iwata Ari 22:27" \fig* \p \v 28 Edo itoroda badarimi sisina, “Nato Rome emboda dero eiwa ganu bajinabémi oriesitena!” \p “Ata nato mamo ae ai de awa Rome embobo,” Paul mi mina sisina. \p \v 29 Iji dá ainde, embobo ainkain Paul da yai gundo imo buriya rori awa taro tari gain eite, burigibé awamane Paul dodo yai eve idegesitera. Edo aindabé itoroda badarimi Paul matu bundedo ainda amboda gidogogo edo Paul awa Rome embo, imo daedo adu esisina.\f + \fr 22:29 \fq imo daedo adu esisina. \ft Iji ainde Paul isinesina, Caesar mi yai jiwaebé sima edo esisina. Daedo, embomai avekave Caesar da sima ari doda isima edo esitera, Rome da aodari neindekaindemi awamane dave edo dedegedo esitera. Rome da aodari da (1) awa, edo embo neimi imo bekumba aina, embo awa imo katari yai mambae gisida mana vedaina. Ata gisibé imo ae embo neinde katari yaida mambawa. Ainda amboda, katari embomi ge katedo itae edo imo udegaina ko vedaina. Awarata, bekumba embo aimi imo katae dodo imo boraebé vedaina, Rome da itoro embomi rirowa bajinabé ainda yai piara.\f* \s1 Paul mi Sanhedrin kundo evekara esisina. \p \v 30 Edo itoroda badarimi ro embo Judah embomaimi Paul bekumba eteri awa gain esisina. Awatedo, sipo neinde, ami ge tesiri ainda embobomi Paul da asi okain aurimi ari awa kundo teugesitera. Edo daedo itoroda badarimi pirisi babain ae awamaneda Sanhedrin embobo berari de ge okain tedo gumborote sisina. Edo awamane gundo doregetero itoroda badarimi Paul kundo wotedo awamaneda dombuda piesiri peposisina. \c 23 \p \v 1 Edo Paul mi Sanhedrin embobo jisi ni bé eite sisina, “Nanonameji, nanemi God da jisida dokotembari dave berarimi wasiri nato eite gundo boroko deguta tega eiwa etena.” \v 2 Ango edo pirisida gisijiari bajina dao Ananias mi embobo Paul da demonda petedo itero awamanede ge okain tedo embo awa beda dorote sisina. \v 3 Edo Paul mi embo ainde sisina, “God mi imo daina, giyo! Imo awa mando kipa pon dave, ata do donode angomi anumbedo isite aodari jido na kateta. Edo ge okain tedo na dorote teta, ata aodari awa inemi deteto erigeteira!” \p \v 4 Edo embobo Paul da demonda petedo isite awamanemi ainde sitera, “Imo God da pirisida gisijiari bajina tedojijiresita?” \p \v 5 Edo Paul mi mina sisina, “Nanonameji, na doiyo bé tena! Embo eiwa pirisida gisijiari bajina awa na bé gidogogo ae. Edo God da Ge Gaiari isira awa, ‘Imo ito embomainda gisijiarida yai ge beyae teote.’”\x - \xo 23:5 \xt Exodus 22:28\x* \p \v 6 Ata Paul mi embo ainde itero gosisina awa Sadusi mane edo nei awa Parasi mane. Ango gido imo Sanhedrin da yai ge yavi ikanadebé eite sisina, “Nanonameji, na awa Parasi embo edo Parasi mai. Aindabé nato tumonda ari awa God mi embo bebetegarida jiari erara, awatedo, imomane na awa katewa.” \v 7 Edo iji ainde imo ge eiwa sisina awa, Parasi mane edo Sadusi mane ge baiedo embo yai ainda doregesitera, awa kupo avigesiri kupo avigesiri evekara esitera. \v 8 (Sadusi manemi betarida erari awa itae gebé edo esitera, edo anelamane ae asisi evekara de itae gebé edo esitera. Ata Parasi manemi betarida erari awa isira gebé edo esitera. Edo daedo awamanemi anelamane ae asisi evekara de itera awa gebé edo esitera.) \p \v 9 Edo awamanemi tuturo edo ge baiedo yavi bajinabé esitera. Edo Aodarida atopapasigari awa Parasi maneda jisi da ami erido petedo ge okain bajinabé baitera, “Nakare embo einda beyae da ji tambae etera. Awarata, asisimi ta anelami embo einde ge sisini tarora? Awatedo, kaena God de duduno ainyae.” \p \v 10 Edo Parasi mane ae Sadusi mane demi erido mina isimba mana isimba esitera. Edo itoroda badarimi embo doregari tote (2)mi Paul awa dumbaro pitoko ae esira gido adu esisina. Awatedo, embo ami ge okain tedo, ainda itoro embobo wotedo maundo Paul awamaneda ipada jido taimbedo kundo gundo itoro emboboda oroda tororote sisina. \p \v 11 Edo muyae deguta dá ainde Badari gundo Paul da demonda petedo sisina, “Paul, do jinenegedo petedogogo eyo! Imo Jerusalem einda embomainde nato daoda ge karigeteto gera. Edo dá ango, imo Rome embomainda yai nato daoda ge daedo karigato gara.” \s1 Paul da gitopo embobomi embo awa daro betarate ge jijiritera. \p \v 12 Edo sipo neinde Judah embobo nenei dada edo Paul daro betarate ge jijiritera. Ango edo ge mina tara edo tarigari tedo sitera, “Paul wasiride isira ainde awa kaena un inainyae ko indari inainyae isimango embo awa daro betari, ainda amboda indari indara.” Edo awamane God da yai benunu sitera, awamaneda tarigari awa sima ae dumbae aro gido God mi awamaneda yai begá piarate. \v 13 Embobo kotembari eiwa budo dada edo sirigesitera, awamaneda ajigari awa visido 40 daginegari. \v 14 Edo embobo eiwamanemi pirisi babain ae orobeda kopuru mamai deda yai gundo sitera, “Nakare tarigari okain bé God da jisida tetera, nakare indari da ji inainyae isimango Paul daro betari, ainda amboda indari indara. \v 15 Awatedo, imomane ae Sanhedrin demi itoroda badarida yai maundo tedogari piewo, embo awa audo Paul itomane yai kundo wotedo gumbare. Ango ari udumbedo ge pitawami engo tawa, imomane Paul da katarida tedogari nenei piain jipapa ewa. Edo embo awa gumbari gain awa sima eite itewa, ango tawa. Ata embo awa gupeiari itomane yai aikae gumbae gisida, nanekaremi matu siya edo daro betaina.” \p \v 16 Ango tetero, ata Paul da metoromi awamaneda dari betari ge ingido maundo itoro emboboda oroda torido Paul de ge awa tesiri gosisina. \v 17 Edo Paul mi itoroda gisijijiegarida embo da (1) dao tesiri gumbiri sisina, “Imo maisinga eiwa kundo maundo itoroda badarida yai eyo. Ainda doda ge isira awa embo ainde tare.” \p \v 18 Awatedo, embo ami maisinga awa budo itoroda badarida yai kundo gundo sisina, “Paul awa bundarida ami na dao tedo maisinga eiwa ito yai kundo gumanate tedogiri, kundo gumena. Maisinga ainda doda ge isira awa imonde taina.” \p \v 19 Edo itoroda badarimi maisingada ipada jido kundo iunte aedade akuta demonda petedo ainde ge tedogosisina, “Imo ge ro awa namonde tari jipapa esi?” \p \v 20 Ango tesiri maisinga ami sisina, “Judah embomaimi ge engo tedo awara etera. Awamanemi imo tedogara, inemi Paul awa audo kundo awamane Sanhedrin da yai wotedo kundo gumbatate. Edo awamanemi imo udumbari ge taro gata, awamanemi Paul da katarida tedogari nenei piain jipapa era, ango tetera. \v 21 Atako, embo ajigari 40 daginegari ami Paul dain sima ara. Awatedo, imo awamaneda ge ambo ambo eote. Awamanemi tarigari okain bé God da jisida tetera awa: indari inainyae ko un inainyae isimango embo awa daro betari, ainda amboda indari indara. Edo boroko embo awa dain matu siya etera. Edo awamanemi ito awara ari, inemi embo awa Sanhedrin da yai wotedo kundo gumbata awa, tepo sima era.” \p \v 22 Ango edo itoroda badarimi maisinga awa dosiri maunsisina. Edo ge okain ainde sisina, “Embo neinde tato giwóre, inemi namonde ge eiwa teteto gena awa.” \s1 Itoro embobomi Paul kundo Gisijiari Felix da yai maunsitera. \p \v 23 Edo itoroda badarimi ainda itoroda gisijiari tote (2) awamane dao tesiri gumbero sisina, “Itoro embobo berari 200 siya ewo, edo itoro embo berari 70 nei wo hosi de tumbara siya ewo, edo daedo itoro embo berari 200 nei giamide siya ewo. Awamane berari, iji 9:00 muyae boroko emi, yai eiwa dodo Seseria nasida mambore. \v 24 Edo imomane Paul da wo hosi nenei ainda tamonda anumbarate daedo siya ewo, edo embo awa sima davebé edo dedegesite kundo maundo Gisijiari Felix da yai piave.” \p \v 25 Edo itoroda badari mi ove engo awa gisijiarida yai gagurisina: \b \pi1 \v 26 Gisijiari Dave bé Dave Felix: \pi1 Na Claudius Lysias ami, \pi1 Imo bé ategedogogobé ena. \pi1 \v 27 Embo eiwa Judah embomaimi ondedo tanjido dain ero, nane imo awa Rome embo gido gido, na ae nato itoro embobo demi embo awa toregatara. \v 28 Edo iji nonde na Judah embomainda bekumba ge embo ainde tedo eutara ainda moka gain jipapa eite awamaneda Sanhedrin da dombuda embo eiwa kundo gupana. \v 29 Edo nanemi tapana awa, awamaneda aodari ainda ge baitara. Edo awamaneda kotembari awa evekara, awarata, awamaneda aodarida petedo embo eiwa bekumba eutara. Awatedo, awamaneda bekumba ari ami imo betarida o bundari oroda piari tao ae. \v 30 Edo iji ainde, na ge eiwa ingitana, Judah embomaimi embo eiwa daro betarate. Awatedo, na embo eiwa burigibé kundo ito yai pieteno gupara. Edo na daedo embo eiwa bekumba ari embobode ge okain teteno gotara, embo emi beyae ro eutari awa ito yai torote. Imo dave edo isiyo. \b \p \v 31 Edo itoroda gisijiari tote (2)mi awamaneda embobode ge okain tetero esitera, Paul budo muyae dá ami nasi Entepaterisi ainda maunsitera. \v 32 Edo deguta neinde itoro embobo taimi maunsitera ami dodo overegedo awamaneda itoro emboboda oroda Jerusalem ainda tekago pepeta edo guputera. Edo itoro embobo wo hoside Paul de daedo matawa maunsitera. \v 33 Edo awamanemi nasi Seseria maundo ove awa gisijiaride pipisitera. Edo Paul daedo gisijiarida ipada pipisitera. \v 34 Edo iji ainde gisijiari ove awa ajigedo gido Paul awa yai ro embori awa tedogosisina. Edo ami mina sisina, “Na awa Silisia embo.” \p Ango tesiri arapa esiri gido \v 35 ine sisina, “Iji nonde embo imo bekumba era awa gumbaro gido ge ito awa ingana.” Ango edo ge okain ainda itoro embobode tedo, Paul awa kundo maundo Herod da Paraetorium\f + \fr 23:35 \fq Herod da Paraetorium \ft awa mando bajina da (1) Seseria nasida Daotari Herod Bajina mi matu gapusina. Paul da ijide, mando bajina awawa Rome da gisijiarida buro ari yai.\f* ainda sima dave orote sisina. \c 24 \s1 Judah embomaimi Paul bekumba esitera Felix da jisida. \p \v 1 Edo deguta ipa da (5) itae esiri ainda amboda pirisida gisijiari bajina, Ananias, Seseria nasida wotedo gupusina ae Judah embomainda orobeda kopuru mamai de aodarida jirogari embo dao Tertullus de daedo. Edo awamanemi Paul buro ro beyae edo eutara ainda bekumba awa gisijiarida yai pipisitera. \v 2-3 Ango edo Paul dao tetero toriri Tertullus mi Felix de Paul mi buriya eutara awa tuturo edo pipisisina, “Gisijiari dariga Felix, nakare iji riboribé ito tuda ango béga bajinabé awa bureite gumbera. Edo ito siriga bariga arida davebé ami gaiapa jiwaebé yai einda kundo gundo eira. Edo yai berarida edo begata berarida ine nakare embo buro edo eteta. Awatedo, do natokare berarimi imo ategetera. \v 4 Awarata, imo iji borerebé jiainyae awa site … Aindabé imo awa embo dave, na imo tedogotena, natokare ge saka tain ena dave edo ingiyo! \p \v 5 “Nakare tambera awa embo eiwa buriya ari embo. Edo embo emi buriya eiuri Judah embomai butu berarida doda awamane evekara edo era. Edo embo emi Nasaret Embo da ge pitawa embomainda doregari\f + \fr 24:5 \fq Nasaret Embo da doregari \ft awa Yesu gebé ari embomainda doregarida dao nei.\f* awa gisijido eira. \v 6 Edo embo emi bé Judah embomainda oro kotopu bajina ari dono arate eiri gido natokare aodari ami embo awa kataintedo tandodara. \v 7 Ata Lysias, itoroda badarimi gundo embo eiwa natokare ipada jido taimbedo kundo maunsite, \v 8 ainda bekumba ari embobode ge okain siutara, awamane ito yai gumborote.\f + \fr 24:8 \ft Guriki ove gaiari neneinda ge eiwa itae.\f* Awa embo, imo akuta embo eiwa dave edo tedogido gebé daedo gata, ge berari nanekaremi embo eiwa bekumba era awa.” \p \v 9 Edo Judah embobo daedo yai ainda dada edo ge ro awa Tertullus mi tesiri ingido, eiwa gebé berari site awara esitera. \s1 Paul mi Felix da jisida imo akuta gemi tedo torisina. \p \v 10 Ango edo gisijiarimi embo awa ge tarate tumomi iwata esiri Paul mi ge mina sisina, “Na gotena awa duberi jiwae imo awa Judah embomainda yai einda katari embo. Awatedo, na bé dubodave eite ge tedo na akuta torana. \v 11 Edo inemi embobo einda dada etera awa tedogata, imonde taro gata awa, pura tote (2) gisi, deguta 12 ainda doda, na visido aundo Jerusalem Badari tumondebain ain eutana. \v 12 Nato bekumba ari embobomi na da ji embo da (1) ande Judah embomainda oro kotopu bajinada baieiae tambae. Dá ango awamanemi duduno orote ao gagureiae na tambae Judah embomainda benunu oro neneinda ko nasi bajina doda. \v 13 Daedo awamanemi boroko na bekumba era einda ge mokabé awa itae. Awatedo, ito yaida ainda gebé aro arapa ari tao ae. \v 14 Na imonde arapada gebémi tena eiwa. Na Badari da Begata da atopatari ambo ambo eite God dá mamono natomi tumondebain edo esitera dá awa edo ena. Ata Judah embomainda babadegarimi tedo era awa, Badarida Begata awa pitawa embo jisi da. Awarata, na rorae berari Moses da Aodarida edo Peroveta maneda Ove Gaiarida isira awa gebé edo ena. \v 15 Edo nato tumonda ari God da yai dá ango embomai eiwamane akuta tumonda edo era isira awa, iji amboda God mi embomai wasiri dambu darari edo embomai bebegae ari daedo awa betarida edo jiari erara. \v 16 Awatedo, nane akuta iji berari nato dokotembari dambu darari God da jisida edo emboda jisida gogora edo ena. \p \v 17 “Edo duberi jiwae iteno jiriri Jerusalem torae. Ainda amboda, nanemi siutana awa, nato mapa embomainda yai kando piana, edo God da yai rorou piana. Ango edo na overegedo Jerusalem da mauntana. \v 18 Edo na gundo natokare Judah embomainda oro kotopu bajinada torido rorou God da yai piain nato dono teiarida sirigari itae eutana. Edo iji dá ainde Judah embomai nenei yai Asia da edo gumbari ami na tapara. Edo embo jisi bajinade awa na tambae, edo daedo embomai sinigambari eite ge ikanade tera, awamanede awa na tambae. \v 19 Ata edo awamanemi nato buriya awa tapara gido ito jisida kundo gundo na bekumba ae etera. \v 20 O dá ango awamane avekave akuta einda itera ami nato buriya ro tapari awa taro arapa ae esira, na Sanhedrin emboboda jisida pepotana iji angode. \v 21 Atako ge da bé nanemi awamaneda doda petedo isite aorogatedo siutana awa beyae awamaneda yai. Ge awawa eire, ‘Aindabé na tumonda edo ena, embo bebetegari awa God mi jiari erara, awatedo, imomane na katewa deguta boroko einde,’” ge ango Paul mi sisina. \s1 Felix mi Paul bundari oroda duberi tote (2) dosiri isinesina. \p \v 22 Edo Felix awa Badarida Begata bé gari arapa ari. Ata imo ge awa ingido Paul da ge katari awa engiregesisina. Awarata, ine ge engo sisina, “Iji nonde itoroda badari Lysias wotedo einda gumbari gido na ito buriyada ge awa katana.” \v 23 Edo embo ami ge okain itoroda gisijiaride tedo Paul awa dave edo sima arate, edo udegari nenei daedo piarate sisina. Edo ainda otatawomi embo awa etega ain eite o ainda yai kondade ari piain gupeiaro gido, awamane engiregainyae sisina. \p \v 24 Edo deguta nandogo itae esiri ainda amboda, Felix ae ainda aro Drusilla de guputera. Edo eutu awa Judah eutu. Edo embo ami ge okain tesiri Paul ainda yai kundo gumbero Paul mi nongo edo Keriso gebé ari ri awa dave edo udugesiri Felix ge awa ingisina. \v 25 Ango edo Paul mi wasiri dambu darari de, akuta dedegari de, iji amboda katari gumaina ainde, awa udugeteite tesiri gido Felix adu edo sisina, “Awa inono esira! Imo iji einde dodo aimbuyo. Ata na iji dave nei tamundo embo piano maundo imo kundo gumbara.” \v 26 Edo iji dá ainde embo ami kotembesisina awa, Paul mi dubo patari ganu piari budo imo udegari piari barate. Awatedo, imo ge pieuri Paul gumburi daedo ge mina tara edo esisina. \p \v 27 Ango edo Felix mi Judah embomai ari dubodave orote jipapa eite gido, Paul dosiri bundari oro doda matawa sima esisina. Ata duberi tote (2) itae esiri ainda amboda, Felix da gisijiari dero awa Porcius Festus mi burisina. \c 25 \s1 Paul mi Caesar da yai maundo katari barate tedogosisina. \p \v 1 Edo Festus da gisijiari dero teka budo nasi Seseria yai Judea ainda gundo isiri deguta tamonde (3) itae esiri Jerusalem da maundo vivisisina. \v 2 Ango edo yai ainda pirisida gisijiari bajina de Judah embomainda gisijiari babain de awamane bekumba ari ge awa Paul da yai kundo gundo Festus da dombuda atega esitera. \v 3 Awamanemi Festus de benunu sitera, inemi tari ainda itoro embobo ami Paul awa kundo Jerusalem da maundo piaro katari barate. Awarata, begata toropuda awamane onjigarida Paul daro betarate jijiritera. \v 4 Ata Festus mi mina sisina, “Paul awa Seseria ainda bundari oroda matawa isiari deguta indewae itae ari na akuta ami egenembedo mamana. \v 5 Aindabé awa, itomane embo babain awa avigedo piewo namonde daedo Seseria mambore. Edo embo ainda beyae tambawa gido awa, bekumba ae etewa.” \p \v 6 Ango edo Festus deguta 10 daginegedo awamanede sima edo dodo Seseria nasida wotedo maunsisina. Edo deguta neinde embo awa katari oro doda anumbesisina. Edo Paul kundo tororote ge okain sisina. \v 7 Edo iji ainde Paul idegesiri, Judah embobo ainkain Jerusalem edo wotedo guputera, awamanemi embo awa bekumba ain jinenembedo pepositera. Edo embo ami jimbo beyae jiwae ari awa sitera. Ata embo ainda jimbo bebegae rori awa gido gebé ari tao ae. \p \v 8 Ata Paul ge site imo akuta dedegesisina, “Na Judah embomainda aodaride, o Judah embomainda oro kotopu bajinade, o Caesar deda yai beyae da ji ro ae. \p \v 9 Ata Festus da jipapa awa Judah embomai ari dubodave orote. Awatedo, Paul de tedogosisina, “Imo Jerusalem da visido mambato nanemi yai ainda imo katano buro eiwa itae arate jipapa esita?” \p \v 10 Edo Paul mi mina sisina, “Ango ainyae! Na Caesar da katari yai einda, ito dombuda, pepotena. Na katata yai awa evire. Na beyae da ji ro Judah embomainda yai ae. Imo akuta bé ami gidogogo eta. \v 11 Edo nato buro beyae arapa aina gido, nato rirowa pieyo bane. Edo ango gido, imo na betanate tata gido awa betana. Ata edo awamaneda bekumba ari ge namonde tetera ainda gebé da ji itae, embo da (1) anda awara tarimi na awamaneda yai piari tao ae. Na imo tedogotena, ine na piato Caesar da yai mamano na kataina.” \p \v 12 Ango edo Festus ainda jirogari embobode ge tedo mina tara edo gido awa Paul de mina sisina, “Caesar da yai maundo katari bain tedogeta. Awatedo, Caesar da yai piano mambata!” \s1 Festus mi Paul awa Daotari Agrippa da yai kundo gupusina. \p \v 13 Ango edo deguta indewae ainda amboda Daotari Agrippa ae ainda ru Bernice de Seseria nasida gundo idegesitera, Festus, gisijiari teka, ategain. \v 14 Ainda amboda awamane deguta jiwae yai ainda sima etero, Festus mi Paul da bekumba ari ge awa daotaride udugedo tedo sisina: “Embo da (1) awa Felix mi bundari oroda doturisina yai einda isira. \v 15 Edo iji ainde na Jerusalem da mameno, pirisi babain de Judah embomainda orobeda kopuru mamai demi embo ainda bekumba ge awa kundo gundo nato yai siutara. Edo awamane na tedogotara, embo awa katedo rirowa pianate. \p \v 16 “Ata na awamanede siutana, ‘Nakare awa Rome embomai, edo nanekare embo katainyae isimango embo awa ainda bekumba ari emboboda dombuda imo akuta gisi ikaito torari ge taina. Ainda amboda, katari embomi katedo betarida piaina o piainyae.’ \v 17 Awatedo, iji angode Judah embobo babain ae namonde daedo Seseria gupara, na katari iji dowae daginegae, ata deguta neinde awa na katari yaida anumbatana, edo embo awa kundo doda tororote ge okain siutana. \v 18 Ango edo Paul da bekumba ari embobo erido bekumba ge ainde siutara. Edo nato kotembari awa awamanemi emboda buriya bajinabé ainde bekumba ara. Ata awamanemi ango ae. \v 19 Awarata, awamaneda gebé ari topo awa toreite Paul de ge baitara. Edo awamanemi embo dao Yesu awa embo bemi duduno eutara. Embo awa besisina. Ata Paul mi tedo eutara, embo awa wasiride isira. \v 20 Aindabé na nongo edo awamaneda ge baiarida mokabé rori tambari tao ae ango gido gido, Paul tedogotana, ‘Imo Jerusalem da mambato nanemi yai ainda imo katano buro eiwa itae arate jipapa esita?’ \v 21 Ata Paul mi tedogari namonde siutara awa, nane embo awa sima ano yai einda isiari imo piano maundo Caesar da yai katari barate. Awatedo, na ge okain siutana awa, sima ari embo natomi embo awa sima aro einda isiari na imo Caesar da yaida piano mamaina.” \p \v 22 Edo Agrippa mi Festus de sisina, “Na daedo embo einda ge awa nane akuta ingain jipapa ena.” \p Edo Festus mi mina sisina, “Imo audo embo einda ge awa ingata.” \s1 Paul ami akuta Daotari Agrippa da dombuda gemi bere jijisina. \p \v 23 Edo sipo neinde Agrippa ae Bernice de yawa yaviride guputera. Edo awamanede daedo itoroda babadegari\f + \fr 25:23 \fq itoroda babadegari \ft awa Rome da duduno ari embo babainbé. Awamaneda embo da (1)mi Rome da duduno ari embobo ajijigari 600 edo maundo 1,000 gisijido esisina.\f* ae nasi bajinada embo babain de doregari oro bajinada totoritera. Ainda amboda, Festus mi ge okain tesiri ainda sima ari embobomi Paul kundo gundo totoritera. \v 24 Edo Festus mi sisina, “Daotari Agrippa, edo imomane berari einda namondekare itewa, inemane embo eiwa gotewa. Judah embomai berari einda edo Jerusalem nasida ainda ami namonde aorogateite tedogari pipitara, embo eiwa dano betarate. \v 25 Ata na embo ainda buriya awa gain kakowa edo tambae eutana. Aindabé awa, na embo eiwa betarida piainyae. Awarata, imo akuta Caesar da yai maundo katari barate tedogotara. Awatedo, na kotembatana, embo eiwa piano Rome da aimaina. \v 26-27 Ata embo einda buriyabé rori na gae, edo ge ango Caesar da yai ove gaiari tao ae. Edo awa davebé ae edo na bundari embo awa Caesar da yai katarate piano mamaina, ata bekumba geda mokabé rori awa embomi embo ainde pietera awa nanemi tae arapa ae. Awatedo, na embo eiwa gisi kundo itomane dombuda gumena, edo ito dombuda daedo, Daotari Agrippa. Edo na bajinabé jipapa ena, imo ainda ge ingata. Ango edo ingena tote (2) tedogari neindekainde embo ainde piaro gido awa na ge ro Caesar da yai gaiani awa budo ove gaiana.” \c 26 \p \v 1 Edo Agrippa mi Paul de sisina, “Imo akuta awa embo ge tata.” Ango tesiri Paul ainda ipa da (1) jiri eriri tuturo edo ge site gemi bere jijisina: \v 2 “Daotari Agrippa, deguta boroko einde na akuta awa embo ge tain eite ito dombuda pepotena, edo bekumba geda mokabé Judah embomaimi nato yaida tedo era awa ito yai arapa edo tano gata. Awatedo, na dubodave ena. \v 3 Edo aindabé, imo kaenato Judah embomai ewowoda ambo ambo ari edo aodari evekara berari awa matu gositeta, na bé dubodave ena. Awatedo, na tedogotena awa, imo bé netegedo ge nato tain ena berari awa dave edo ingata. \p \v 4 “Judah embomai berari awamane gari na wasiri mai sakada eite babojitena awa. Edo awamane awa gari na tuturoda edo matawa nato Judah embomainda yai Jerusalem ainda isiretena. \v 5 Edo awamane awa gari, iji angode na maisinga eite natokare Parasi maneda gebé arida aodari okain awa kera edo esitena. Edo jipapa eite gido awamanemi ge awa taro imo gae eteta. \v 6 Iji matu ainde, God mi tarigari kaenato ewowo gawowode pipisisina. Aindabé na tarigari awa tumonda edo ena, deguta boroko einde na einda peteteno kateta. \v 7 Edo kaenato ewowo 12 ami tarigari eiwa bé ari bain tumonda eite ijide muyaende God tumondebain edo era. Daotari Agrippa, aindabé nato tumonda ari awa dá tarigarida einda piedo ena, awatedo, Judah embomaimi na bekumba edo era. \v 8 Imomane nenei gebé edo ewa, God mi embomai betarida jiari erari tao amo, ro awa embo God mi embo betarida jiri erorisina awa gebé ae evi?\fig |alt="Paul defends himself before Agrippa" src="CN02036B.TIF" size="col" ref="Iwata Ari 26:8" \fig* \p \v 9 “Edo nane akuta gisi kotembedo esitena, na Yesu Nasaret Embo da dao usibesi ana. Awatedo, na ainda embomainda yai memesi neindekainde pipisitena. \v 10 Awatedo, wasiri ango awa daedo Jerusalem nasida esitena. Pirisi babain awamanemi namonde awara tari pietero embo kokotopu\f + \fr 26:10 \fq embo kokotopu \ft awa Keriso da gebé ari embomai. God akuta mi awamane gisi avigesisina. Awatedo, awamane berari awa God da embomai.\f* jiwae bundari oroda pipisitena. Edo iji ainde awamane doreiworo betedo esitera, nane awamaneda betari awara esitena. \v 11 Edo iji jiwae, na maundo Judah embomainda benunu oro da da, ainda torido idegedo eite, awamane vededo Yesu da yai ge bebegae ainde torote edo esitena. Edo na awamanede sinigambari bajinabé tega itae eite nasi babain aikamanabé ainda maundo memesi neindekainde awamaneda yai pisido esitena. \p \v 12 Edo deguta da (1)de pirisi babain mi awara tari namonde pietero na Damasikas nasi bajina ainda pepeta esitena, gebé ari embomai ipami jido bunain. \v 13 Edo nato daotari, ango edo begatada pepeta eno iji toropu eiri, parara utuda edo gumbiri gositena. Parara awa ijida parara daginegari ami nato yai datembesisina, edo embobo namonde pepeta esiterada yai daedo. \v 14 Edo nakare berari butuda duduritera. Edo ainda amboda ge yavi Hiburu gemi nato yaida tesiri ingitena, ‘Saul, Saul! Ro awa embo memesi neindekainde namonde pisido esi? Ito mina mina nato yai ami ito yaida akuta memesi pisido eta, giyo!’ \p \v 15 “Ango edo nane tedogositena, ‘Imo averi, Badari?’ \p “‘Na awa Yesu, ande inemi memesi neindekainde pisido eta,’ ami mina sisina. \v 16 ‘Ata erido peteyo. Ro awa embo na ito yai idegeteni awa eire. Aindabé, nato buro embo atate awa imo avigetena. Edo inemi embomainde ro jisimi geta edo daedo amboda arapa ano gido awa karigato gara. \v 17 Edo nanemi imo awa Judah embomai ae yai nenei embomai demi kundo usibesi eorekae, toregana. Imo awa nane awamaneda yai pieteno maunteta. \v 18 Awamane kondade edo atopatato jisi pirigari muyaenda awa dodo egenembedo pararada gundo, Satan da gisijiarida awa dodo egenembedo God da gisijiarida itorote. Aindabé awa, awamaneda gebé ari awa nato yaida piaro, God mi awamaneda jimbo bebegae kotembedo dowari itae aina, edo daedo awamaneda yaibé ainda embo kokotopu doda awa piari bara.’ \p \v 19 “Awatedo, Daotari Agrippa, na garago girago God mi namonde utuda edo piesiri gositena awa ge jindae. \v 20 Ata na ge tuturo edo Judah embomainde Damasikas nasida, edo Jerusalem da edo yai Judea berari ainda karigedo esitena. Edo daedo yai nenei embomainde ge karigedo esitena. Edo ge awa nanemi karigedo esitena awa awamane God da yai wareregedo awamaneda wasiri bebegae dodo buro davegave aro awamaneda wareregari God da yai awa arapa arate. \v 21 Aindabé na buro engo edo esitena, Judah embomaimi na oro kotopu bajina ainda doda tanjido dain esitera. \v 22 Ata iji ainde God na kondade esisina. Edo imo na kondade edo gundo deguta boroko einde matawa edo eira. Awatedo, na petedo embo saka de bajina de na ro gositena awa awamanede tedo ena. Edo peroveta mane ae Moses demi ro idegaina tedo esitera, awa dodo na ge eve tae. \v 23 Edo awamanemi tedo esitera, Keriso memesi budo betaina, edo embo awa gisibé bebetegarida edo eraina. Edo daedo tedo esitera awa, embo ami ainda ge parara ango Judah embomai ae yai nenei embomai de awa karigedo aina.” \p \v 24 Ango edo Paul imo akuta bere jiari ge site isiri Festus aoro ikanade gatedo sisina, “Ito kotembari idegesira giyo! Imo jirogari bajinabé buriteta ami eiri jiro beyae eira!” \p \v 25 Edo Paul mi sisina, “Gisijiari darigabé Festus, na jiro beyae aera giyo! Ata ge ro nane tena awa gebé edo moka dave. \v 26 Edo daotari daedo, nane ainda dombuda do jinenegedo ge eiwa tena, awa garibé. Buro ro Yesu da yai idegesisina awa onjigedo ae. Awatedo, na gebé ena, embo awa bino eiwa matu gosisina. \v 27 Daotari Agrippa, imo peroveta manemi ge ro gaguritera awa gebé esita? Na gotena, imo ge awa gebé eta.” \p \v 28 Ango tesiri Agrippa mi Paul de mina sisina, “Imo kotembedo iji tupo na ato Keriso da embo anita?” \p \v 29 Edo Paul mi sisina, “Edo iji tupo o ribori awa rorae bajina ae. Ata nane God da yai benunu tena, imo akuta ae, ata embo berari boroko nato ge ingera, awamane daedo Keriso da embomai ara, dá nane itena ango. Ata dabé, na bundari embo ango awa eovekae, jipapa ae ena.” \p \v 30 Edo inemi ge awa tesiri ainda amboda, daotari ae gisijiari de Bernice de erido pepositera, edo embomai awamanede daedo anumbedo isite awa erido pepositera. \v 31 Edo awamane idegedo demonda maundo awamaneda doda ge mina tara edo tedo sitera, “Embo emi ro esira, ainda rirowa betari ango ko bundari awa itae.” \p \v 32 Ango edo Agrippa mi Festus de sisina, “Ine embo eiwa udegato aimaina, ata imo akuta tedogotara awa, Caesar mi ainda katari awa barate siutara.” \c 27 \s1 Paul tuturo edo un ma bajinade Rome nasida maunsisina. \p \v 1 Edo iji ainde, Festus mi nakare\f + \fr 27:1 \ft Ge \ft \+bd nakare\+bd* einda arapa eira, Luke mi Paul de daedo dada edo un ma bajinade Rome nasida maunsisina.\f* piari yai Italy ounda un ma bajinade mamborote, awara edo ge kasisina. Ango edo ine ainda sima ari embode ge okain tesiri awamanemi Paul ae bundari embo neneinde awa kundo maundo embo dao Julius, ainda ipada pipisitera. Edo embo awa itoroda gisijiari. Edo embo einda itoro emboboda doregari bajinada dao awa Caesar Augustus da Itoro Embobo.\f + \fr 27:1 \ft Julius mi duduno ari emboboda doregari bajina dao ‘Caesar Augustus da Itoro Embobo’ ainda doda buro edo esisina. Edo awamaneda doregarida ajijigari awa 600 ango.\f* \v 2 Edo ma bajina, Adamittium nasida edo gumbari, ainda nakare vivisitera. Edo mada mamomi yai Asia da nasi evekara ewa jida aimain esisina. Ango edo Seseria nasida papo dodo gaigedo ewa béda idegesitera. Edo embo dao Aristarchus, yai Masedonia da nasi Tesalonaika edo gumbari, ami namondekare daedo maunsisina. \p \v 3 Edo deguta neinde nakare nasi Saidoni denembesitera. Edo Julius mi dave ari Paul da yai pipiteite awara edo, Paul idegedo ainda otatawo nasi ainda etega eite awamanemi Paul da jipapa ari gido imo kondade orote sisina. \v 4 Ainda edo nakare dodo ewada gaigesitera. Aindabé bisimi natokare dombuda mitesiri, nakare Saipurasi gategada gundo ainda turuda torido maunsitera. \v 5 Ango edo nakare un made maundo idegedo ewa béda temundo yai Silisia edo Pampilia da demonda, edo yai Laisia da nasi Maira ewa jida gundo denembesitera. \v 6 Edo yai ainda itoroda gisijiarimi un ma bajina, nasi Alexanderia edo yai Italy aimain gumbiri, awa tamundo nakare ma ainda aimborote piesiri maundo vivisitera. \v 7 Edo nakare babaiango deguta jiwae maundo nasi Sinidasi ainda demonda veteiunte idegesitera. Ainda amboda bisi okain ami mitesiri nakare un made temundo gatega Kerisi da dumo dao Salamoni ainda gundo daginegedo gategada turuda totoritera. \v 8 Edo nakare ewa jida bisi okain bé esiri daredo gundo yai dao Degou Davegave ainda esitera, nasi bajina Lasea demonda. \p \v 9 Edo nakare borerebé made maunsitera, awatedo, natokare pepeta arida iji awa dave edo ambo ambo ari tao ae. Edo Veta ari Deguta awa matu itae esiri wa ae bisibubura deda yoa atutumbeteiri gido,\f + \fr 27:9 \ft Judah embomainda doregari dao ‘Veta Ari Deguta’ eiwa kariga September da beaoda ko October da tuturoda sima edo esitera (Leviticus 23:26–32). Edo iji ainde wa ae bisibubura deda yoa gumburi un made ewada tembarida mina bari beyae budo esitera.\f* Paul mi dedegari ge awamanede tedo sisina, \v 10 “Embobo, na gotena awa, edo kaena boroko un made pepeta edo maundo memesi bajinabé bana. Mada roviravi jiwaebé dadoegana. Ata awa akuta ae. Kaenato embobo jiwae daedo un injido bebetegara.” \v 11 Edo itoroda gisijiari ami ge ro Paul mi tesiri awa ingisina. Awarata imo gebé ae dodo ma jiarida badari ae embo ma topo aindeda ge evekara awa gebé esisina. \v 12 Edo Degou Davegave ainda awamane sima dave ari tao ae, bisibubura yoa ainde. Awatedo, un ma bajinada embo jiwaemi yai awa dodo degou dao Poenix ainda maundo sima eiaro yoa awa itae arate, sitera. Edo gatega Kerisi da degou Poenix da be awa tote (2). Be da (1), ainda dombu awa southwest\f + \fr 27:12 \fq southwest. \ft Edo ito dombu iji wotari kena pisido saka wareregedo ipa anda kena peposite yai southwest inono jisimi gata.\f* kena. Edo be nei, ainda dombu awa northwest\f + \fr 27:12 \fq northwest. \ft Edo ito dombu iji wotari kena pisido saka wareregedo ipabe kena peposite yai northwest inono jisimi gata.\f* kena. \s1 Bisibubura goroba beyaebé ami Paul da ma bajina tandojisina. \p \v 13 Ainda amboda, bisi babaiango tuturo edo gupusina. Edo bisi south\f + \fr 27:13 \fq south. \ft Edo ito dombu iji vitari kena pisido wareregedo ipabe kena peposite yai south inono jisimi gata.\f* kena edo tuturo edo gupusina. Edo embobo awa kotembesitera, bisi jipapa esitera ango. Awatedo, awamane auri bouga asimi kaingari awa dumbero visiri Kerisi ewa jida maunsitera. \v 14 Ata iji ribori aebé, bisibubura goroba beyaebé northeast\f + \fr 27:14 \fq northeast kena. \ft Edo ito dombu iji vitari kena pisido saka wareregedo ipa anda kena peposite yai northeast inono jisimi gata.\f* kena edo gategada temundo wotedo gupusina. \v 15 Edo un ma awa ewa kakawami dedo misisina. Edo bisi daedo okain bé aimbari tao ae esiri nakare dotero bisimi ma awa dedo mitedo kundo maunsisina. \v 16-17 Ango edo nakare gundo gatega saka dao Kalauda jirurugedo ainda turuda torido ma saka embo toregari awa asi okain mi ma bajinada dumbero visiri dave edo ma bajina doda kaingain darero jiriri kaingesitera. Ainda amboda, awamane asi okain bé ami un ma bajinada gunda bunjitera. Edo awamane awa adu esitera, ma bajina awa degou dao Setes da koitada visido deurekae site. Awatedo, awamane mada bisi bari gongo bajina awa dotero wowosisina, bisimi boraebé ma mitainyae. Ango etero bisimi awamane mitedo kundo maunsisina. \v 18 Edo deguta neinde yawata bajinabé erido ami natokare demodamoda dedo mitesiri embobomi ma awa edopa arate roviravi nenei ewada augetero wowosisina. \v 19 Edo deguta tamonde (3) ainde natokare ipa topomi mada bisi bari gongo ae ikutamanguta de ewada augesitera. \v 20 Ango edo iji vitae, edo dabori datembae, deguta jiwae edo yawata bajinabé edo dedo mitedo eiri, natokare kaviyegarida tumonda ari berari awa doturitera. “Kaen betara!” kotembesitera. \p \v 21 Edo ainda amboda awamane indari indae iji riboribé sima etero, Paul awamane toropuda erido ge tedo sisina, “Embobo, imomane nato ge awa ingido Kerisi gategada itetewa awa, memesi bajinabé eiwa gumbira awa gumainyae, edo roviravi eiwa dadoegainyae. \v 22 Ata nane itomane yai tena, do jinenegewo! Itomane doda embo da ji dadoegainyae, ata ma akuta awa usibesi aina. \v 23 God na kondade edo eira, edo nane tou edo ena, ami ainda anela muyae matu piesiri gundo nato demonda petesira. \v 24 Edo tesira, ‘Adu eote Paul! Imo Caesar da jisida petata. Edo giyo! God ito benunu tari ingido mina tesira awa, embobo ainkain made imonde daedo gupera, embo awa da ji betainyae.’ \v 25 Edo na God da yai gebé ena, dá nato yai tesiri ingena ango, awa idegaina. Awatedo embobo, do jinenegewo! \v 26 Awarata, kaenato ma gatega nei ainda visido daina.” \p \v 27 Edo muyae 14 ainde bisimi dedo mitedo piesiri nakare Aderiki Ewa doda mauntero muyae toropuda mada buro ari embobomi butu neinda atutumbetera ango awa mina buritera. \v 28 Ango edo awamanemi unda ugonu tega gari asi dodetero wowosisina. Edo unda ugonu awa 37 metres taputera. Ango edo saka iaragedo asi tekago dodetero wowosisina, edo ainda ugonu gositera awa 27 metres. \v 29 Edo awamane adu esitera yai bangade ainda natokare ma visido deurekae awa. Aindabé awa, awamanemi mada aoda petedo auri bouga asi okain mi kaingari awa ipa ao pasido (4) awa pietero wotetero sipo atarate benunu sitera. \v 30 Edo mada buro ari embobo ma bajina awa dodo aimain jipapa esitera, awatedo, awamanemi embo toregari ma saka awa pietero ewada wowosisina. Ata iji dá ainde auri bouga asimi kaingari nenei ma kopuruda awa piari wotari iwata pitawa esitera. \v 31 Ata Paul mi itoroda gisijiari ae itoro embobo de sisina, “Edo mada buro ari embobo eiwamane ma bajina doda itae gido awa, itomane wasiri mana toregawa.” \v 32 Ango edo itoro embobomi ma sakada asi kapetero ma awa ewada wowosisina. \p \v 33 Edo sipo atain eiri Paul mi, embobo berari awa rorae indorote, kondade ari ge sisina, “Iji boroko awa deguta 14 imomane dubo memeside sima eite rorae matawa indae gumbewa. Giwo! \v 34 Na gotena, imomane berari embo da ji aimi kambo ainyae. Awatedo, na imondemane kondade ari ge tena. Imomane rorae injiwo, goroba tekago bave.” \v 35 Ainda amboda Paul ge awa tedo, imo bread budo God da yai ategari pipisisina, embobo berarida jisida. Ango edo engegedo budo indari tuturo esisina. \v 36 Edo embobo berari iwata ari awa gido do jinenegedo awamane akuta indari daedo budo injitera. \v 37 Edo nakare embo berari awa 276 ma ainde aunsitera. \v 38 Edo ainda amboda indari inono injido awamanemi ma awa edopa arate wheat ewada agaugesitera. \s1 Ma bajina banga ewa tuda ainda dedo bejisina. \p \v 39 Edo sipoda parara gumbiri awamane yai gain daritera; ata awamanemi yai degou koitade awa gositera. Ango edo ma jiaro aundo koitada vitarate kotembesitera. \v 40 Edo mada auri bouga asimi kaingari awa kapetero ewada wowositera, edo mada ao darari tarauda asi kaingari awa udegesitera. Edo bisi bari gongo ma kopuruda awa jiero visiri koitada ao darero maunsisina. \v 41 Ata awamane ma ao darero aundo banga un tuda ainda doreite vivisisina. Edo ma kopuru ainda gadembedo wasiri ae esisina. Edo kakawa bajinami ma ao dadaudau desiri bededo ma awa babaingae esisina. \v 42 Edo bundari embobo davedo aundo butuda visido dodo mamborekae tedo, itoro embobomi awamane daro betorote awa kotembesitera. \v 43 Ata Julius, itoroda gisijiari, ami Paul awa tonemain jipapa esisina. Awatedo, itoro embobomi bundari embobo daro betorekae engiregesisina. Edo embo ami ge okain tedo embo ave un davedo gari gido awamane gisi awa kekapunya edo ewada davedo koitada aundo vitorote sisina. \v 44 Edo embo nenei awa ikuta burero nenei ma bedari awa buritera. Edo davedo pekapeka eite gundo koitada vivisitera. Ango edo awamane berari butuda guputera, embo da ji un injido betae.\fig |alt="Shipwreck" src="cn02045B.tif" size="col" ref="Iwata Ari 27:44" \fig* \c 28 \s1 God mi Paul dedegedo kondade esiri​ ​embomai jiwaebé gatega Malta ainda awa gao esisina. \p \v 1 Ango edo awamane\f + \fr 28:1 \fq awamane. \ft Guriki ove gaiari indewaeda ajigari einda awa: \ft \+it Ango edo\+it* \+bdit nakare\+bdit* \+it nei ro tambae davedo aundo yai ainda butu taputera. Edo gategada dao awa Malta\+it* \+bdit gositera\+bdit*.\f* nei ro tambae davedo aundo yai ainda butu taputera. Edo gategada dao awa Malta gositera. \v 2 Iji dá ainde, wa wowoteiri dademo eiri, nasi tutu embomai gatega ainda ami kondade bajinabé edo ni edo nakare berari dave edo buritera. \v 3 Edo Paul mi ni papatu mumuya ari awa doregedo sinda edo niyaoda piesiri jitoma da (1) awa niyaomi vevera esiri idegedo Paul da ipada gamundo takimbesisina. \v 4 Ango edo nasi tutu embomaimi jimbago awa ainda ipada okore okore eiri gido ge mina tara esitera, “Embo eiwa embo dari betari embo ta. Embo ainda betari ewada bae esira, awarata, ainda jimbo beyaeda tau boroko bureira.” \v 5 Ata Paul jimbago awa jipesiri ainda ipada awa teugedo niyaoda wowosisina, edo embo awa beyae nei ro ae.\fig |alt="Snake bite" src="CN02052B.TIF" size="col" ref="Iwata Ari 28:5" \fig* \v 6 Edo awamane engo kotembesitera awa, embo ainda ipa awa siraina ko borae durudo betaina. Ata iji ribori sima eite gositera awa, iwata bebegae ainda yai idegae. Awatedo, awamane kotembari kundo wareregedo sitera, “Embo awa god nei!” \p \v 7 Edo yai demo niyao esitera ainda butu awa embo Publius da. Embo awa gisijiari bajina, edo gatega ainda isima edo esisina. Edo embo ami nakare dave burisina ainda mandoda, edo deguta tamonde (3) wasiri davegavemi nakare sima esisina. \v 8 Ango edo Publius da mamo awa besida durari karu tamo vevera de degutari de eite isima esisina. Edo Paul ainda yai maundo benunu tedo ipa tamonda pisido gao esiri kaviyegesisina. \v 9 Edo buro eiwa esisina ainda amboda, embomai karu neindekainde ari gatega ainda, awamane Paul da yai daedo gumbero gao esiri kaviyegesitera. \v 10 Edo daedo embomai yai ainda ami nakare tou eite kando jiwae pipisitera. Edo iji ainde nakare yai awa dodo un ma bajinade mamain ero roviravi nakare jipapa esitera awa pietero buritera. \s1 Paul mi Malta gategada dodo Rome da maunsisina. \p \v 11 Ainda amboda nakare kariga tamonde (3) Malta gategada itero jiriri ma bajina nei taputera. Edo ma awa Alexanderia nasida edo gumbari. Edo ainda kopuruda nanonameji jinjiga bari\f + \fr 28:11 \fq nanonameji jinjiga bari \ft awa Guriki embomainda god tote (2). Awamaneda dao awa Castor edo Pollux. Iji matu ounde, ma bajinada buro embo neneimi gebé edo esitera awa, iji nonde awamane ewada maundo gundo eiworo awamaneda god tote (2) ami awamane dedegedo esitera.\f* da kariwa kewari isinesina. Iji angode bisibubura yoa gumbiri ma awa Malta gategada denembedo isima esisina. Edo nakare ma awa visido Malta dodo gaigedo maunsitera. \v 12 Edo nakare maundo Serakiusi nasida denembedo deguta tamonde (3) ainda sima esitera. \v 13 Edo ainda edo nakare gaigedo jirurugedo gundo Regium nasida denembesitera. Edo nakare yai ainda muyae da (1) autera. Edo sipo nei bisi tuturo edo tupusina. Edo bisi yai south kena edo gupusina. Edo tumbiri nakare made gaigedo idegedo deguta tote (2) maundo Puteoli nasida guputera. \v 14 Ango edo yai ainda nanonameji\f + \fr 28:14 \fq nanonameji \ft da moka einda awa Yesu da gebé ari embo eutu.\f* nenei taputera. Edo awamanemi nakare daedo deguta 7 itorote sitera. Awatedo, awamanede sima edo dodo Rome kena pepeta edo maunsitera. \v 15 Edo nanonameji nenei Rome nasida isima edo esitera, awamanemi nakare gupera ainda bino ingido idegedo guputera. Awamane nenei gundo Apiusi Begata Oriari Yai nasida nakare taputera, edo nenei Dederi Oro Tamonde (3) nasida nakare taputera. Edo iji ainde Paul awamane gido, God ategedo do goroba ari burisina. \v 16 Ango edo nakare gundo Rome edo itoroda gisijiarimi bundari embobo awa gisijiari bajina neinda ipada pipisisina; ata Paul awara ari burisina awa, imo akuta oro yai eveda itoro embo da (1)mi sima eiari itarate sitera. \s1 Paul awa bundari embo,​ ​ata God da ge Rome embomainda yai karigedo esisina. \p \v 17 Deguta tamonde (3) itae esiri, ainda amboda, Paul mi Judah embomainda embo babain dao tesiri gundo dada esitera. Ango etero ami awamaneda yai ge sisina, “Nanonameji, na embomai kaenatoda yai buriya da ro ae ango, ko ewowo gawowo kaenatoda atopatari da ro dae erigae. Ata iji ainde Jerusalem iteno awamanemi na jido kundo bundari embo ango Rome gisijijiegarida ipada pipisitera. \v 18 Edo Rome da gisijijiegarimi nato yai tedogari jiwae pipisitera, ata awamanemi bekumbada moka da ji tambae edo gido na betarida piae doturitera. Ango edo, awamanemi na udegari jipapa esitera. \v 19 Ata Judah embomai yai ainda ango jipapa ae. Awatedo, na begata nei tambae edo gido Caesar ami nato katari barate tedogositena. Na ango esitena, awarata, na bekumba ari ge kaenato embomainda yai Caesar da dombuda tainyae. \v 20 Awatedo, nane ro awa embo na bundari embo iteni awa, imomane gumbawo ge tain dao siutana. Aindabé, nato gebé ari awa God da Avigari Embo da yai (embo awa God mi iji matu tarigari sisina awa kaenato Israel embomainda yai piari gumaina), awatedo, na engo itena.” \p \v 21 Edo awamanemi mina Paul de sitera, “Nakare ove ito daoda Judea edo kundo gumbari awa da ji bae. Edo daedo kaenato Judah embomai Judea edo pepeta einda gundo eutara, awamanemi bino karigari ko ge beyae nei ro ito daoda awa namondekare tae. \v 22 Nakare gotera awa, embomai yai berarida ami embo jisi da\f + \fr 28:22 \fq embo jisi da \ft da moka einda awa Badari da Begata da doregari o Yesu gebé ari embomainda doregari.\f* einde sinigambari ge tedo era, ata nakare ito kotembari ainda yai bé rori awa ingain jipapa era.” \p \v 23 Ango tedo awamane doregari deguta da (1) avigesitera. Edo deguta ainde Judah embomai jiwae gundo Paul da oroda doregesitera. Edo inemi awamanede, sipode tuturo edo aundo muyaende, God da gisijiarida ge udugedo karigesisina. Edo imo Moses da Aodarida edo Peroveta maneda Ove Gaiarida ge isira awa jigamo edo awamaneda do wareregedo Yesu gebé orote tedo sisina. \v 24 Edo embo nenei ge ro Paul mi tesiri ingido do wareregedo Yesu gebé esitera. Ata embo nenei gebé ae esitera. \v 25 Ainda amboda, awamanemi akuta ge baieite dodo aimain etero gido Paul mi ge dá engo awamaneda yai sisina, “Asisi Kotopu kaenato ewowo gawowoda yai gebé ge sisina. Ami peroveta Isaiah da yai ge eiwa tesiri gagurisina. Edo ge ro ami sisina awa imomane embo daedo: \q1 \v 26 ‘Aundo embomai eiwamanede teyo gore, \q1 “Nato ge awa ingawa, \q2 ata mana gawo arapa aina. \q1 Edo nato buro awa gawa, \q2 ata ainda atopatari gain darawa. \q1 \v 27 Aindabé embomai einda do awa okain esitera, \q2 awamane gari tao ae. \q1 Awamaneda dengoro awa dunjitera, \q2 edo awamaneda jisi akeimbesitera. \q1 Awarata, edo awamanemi nato ge kera ain jipapa ara gido, \q2 awamaneda do pirigedo nato burobé awa jisimi gido, \q2 edo nato ge awa dengoromi ingaro arapa aina. \q1 Ango edo, awamaneda jimbo bebegae dodo wareregaro nane awamane gao ano kavieyegara.” ’\x - \xo 28:27 \xt Isaiah 6:9-10\x* \p \v 28 “Imomane dá ango God da ge awa ingain jipapa ae. Awatedo, imomane gawate tena awa, God mi ainda tonembari bino awa Judah embomai aeda yai piesiri maunsisina. Edo awamanemi ainda ge awa ingara!” \v 29 Edo iji ainde Paul mi ge eiwa tesiri, Judah embomai idegedo awamane akuta ge jiwae baieite maunsitera.\f + \fr 28:29 \ft Guriki ove gaiari indewaeda gano eiwa itae.\f* \p \v 30 Edo Paul duberi tote (2) bé awa ainda oro ganumi orieite yai ainda isima edo esisina. Edo embomai berari embo awa etega ain gumboro ategabutega edo dave budo awamanede ge jirido esisina. \v 31 Edo adu itae, edo embo da aimi engiregae, embo ami God da gisijiarida ge awa karigedo esisina. Edo ine Badari Yesu Keriso da yaida ge budo awamanede atopasido esisina.