\id MRK Mrk Bughotu Father Culwick Luja November 1999 
\h Mak 
\toc3 Mak 
\toc2 Mak 
\toc1 Na Rorongo ke Toke eigna a Jisas Krais Mak ke Risoa 
\mt2 Na Rorongo ke Toke eigna a Jisas Krais  
\mt1 Mak ke Risoa  
\is1 Na Titiono Eigna Na Buka Iaani  
\ip Mak boi sikei tadia salaghe rua na mane vaovarongo nigna a Jisas, kari imanea ke mono duagna a Pol kori vido imanea ke taetaveti bali titionoa na Rorongo ke Toke. Reghia Tango 13:5.  
\ip Kori buka iaani, a Mak ke titionoa na komi fata ke eia a Jisas ma na nigna na velepuhi, kari na fata ke nagho tagna a Mak, na komi fata ke eia. Mak ke titionoa na komi reghithehe ke eia a Jisas, eigna na komi reghithehe ke tateli aua na mana nigna God ke mono itagna a Jisas, me tatelia mua imanea a Dathegna God ke mai bali vahavira na komi tinoni.  
\ip Na komi tinoni Jiu kena toatogha a Vahavi keda mai me rihura nidia na komi thevuioka me vunaghi pungusira thovohaliu. Kori vido mara na Farise, mi mara na Sadiusi, mi mara puhidia mara Jiu kena reghia a Jisas keda boi eia vaghagna iangeni, imarea kena boi vaututunia imanea a Vahavi mena thevuioka itagna.  
\ip Da Mak ke risoa na buka iaani kori vido mara Rom kena vaparara na komi tinoni kiloau. Imanea ke magnahaghinira eigna kedana vaututunia a Jisas keda hathera, eigna kori na mana nigna a God, a Jisas ke vatoke tabirura arahai kena vahaghi me gigi aua na komi tidatho, me sokara tabiru kori thehe. Mak ke magnahaghinia mua imarea kedana adoa na havi mathangani duagna a Krais, e boi na fata ke malumu.  
\iot Na komi fata ke nagho kori buka iaani:  
\io1 Nigna na titiono a Jon Siuvitabu (1:1-8)  
\io1 Nigna na siuvitabu ma na auaugna a Jisas (1:9-13)  
\io1 Nigna na agutu a Jisas i Galili (1:14-9:50)  
\io1 A Jisas ke taveti au i Galili me vano i Jerusalem (10:1-10:52)  
\io1 Na vagougovui wik a Jisas ke mono i Jerusalem (11:1-13:37)  
\io1 A Jisas ke thehe me ghoi havi tabiru (14:1-16:20)  
\c 1  
\s1 Jon Siuvitabu Ke Kalitia Na Mavitu Eigna Na Maigna A Jisas Krais  
\r (Matiu 3:1-12; Luk 3:1-18; Jon 1:19-28)  
\p
\v 1 Iaani na turughugna na Rorongo ke Toke eigna a Jisas Krais a dathegna God.  
\v 2 I hau, a profet Aisaia ke risoa na hava a God ke velea eigna a Dathegna vaghagna iaani,  
\b  
\q1 “Inau kuda kidi vetula nagho atua itamua nigua na mane titiono.  
\q1 Imanea keda vajinoa na hangana vanigho.   
\q1
\v 3 Me keda haohaghore heta kori meleha ke gou,  
\q1 ‘Oti kaikalitia na hangana vania a Lod,  
\q1 moti vajinoa na bali taetavetigna.’”   
\b  
\p
\v 4 Gi a Jon ke mai me taveti au kori meleha ke gou me turughu siuvitabura na mavitu me titiono aua vaghagna iaani, “Oti tughua na havimiu ke koakoa moti siuvitabu, ma a God keda talutavogha na komi paluhamiu.”  
\v 5 Kori vido iangeni, sethe na tinonidia Jerusalem ma na komi meleha kori provins i Jiudea, imarea kena haidu mai tagna a Jon mena vaovarongo. Imarea kena mai mena tuturi aua na komi paluhadia tagna a Jon me siuvitabura kori bea hutu i Jodan.   
\p
\v 6 A Jon ke pipisia na pohe ke agutua kori sesehugna na kamel ma na nigna na vovogho ke agutua kori ghuighuligna na kau. Ma na ghagna na vanga na cheche ma na kothogna na mijua.  
\v 7 Me velera na mavitu vaghagna iaani, “Sina mane ke thaba vano itagua keda mai leghugu. Inau boi naba kuda pogho horu mu hati aua nigna na sadol.  
\v 8 Inau ku siuvitabughamu kori bea vamua, kari imanea keda siuvitabughamu kori Tarunga ke Tabu.”   
\s1 Jon Ke Siuvitabua A Jisas  
\r (Matiu 3:13—4:11; Luk 3:21-22; 4:1-13)  
\p
\v 9 Leghugna iaani, a Jisas ke turughu mai i Nasaret kori provins i Galili me vano siuvitabu tagna a Jon kori bea hutu i Jodan.  
\v 10 Leghugna na siuvitabuagna, imanea ke vulahadi kori bea me reghia na maaloa ke hangavi ma na Tarunga ke Tabu ke horu mai i popogna vaghagna na bora.  
\v 11 Ma na ohai haghore ke haghore mai i popo me ania, “Ighoe a pukuni dathegu. Inau ku totogo puala eimu ighoe mu ku dothovigho.”   
\p
\v 12 Boi hau leghugna iaani, na Tarunga ke Tabu ke batua a Jisas me vano kori meleha ke gou.  
\v 13 Ingengeni na komi fata asi ke kaukagu kena mono. Jisas ke mono ngengeni e rua tutughu na dani. Ma a Satan ke mai me auaua a Jisas ma na komi enjel kena mai mena hathea imanea.   
\s1 Jisas Ke Kilora E Vati Na Mane Ugura  
\r (Matiu 4:12; Luk 4:4-15)  
\p
\v 14 Leghugna a Herod ke boa haghea a Jon Siuvitabu kori vathe tatari, a Jisas ke vano kori provins i Galili me tuturia vanira na Rorongo ke Toke ke mai tagna a God.  
\v 15 Imanea ke velera, “Na maghavu a God keda vunaghi pungusia nigna na mavitu ke gharani mai ghohi. Oti tughua na havimiu ke koakoa moti vaututunia na Rorongo ke Toke!”   
\p
\v 16 Sina dani a Jisas ke taetaveti kori ghaghireigna na kolo i Galili me reghira romara tamatahi a Saimon ma Andru. Romara koro ugura kori rodia na jau eigna romara na mane ugura.  
\v 17 Jisas ke velera, “Romara, oro mai leghuu. Ikeagaieni roghamu koro ugura fei, kari inau kuda velepuhighamu na hatiagna mai na komi tinoni tagna God.”  
\v 18 Romara koro saisami talu horua rodia na komi jau, gi oro leghua imanea.   
\p
\v 19 Jisas ke ghoi taveti vano sina ghathi vido iso me reghira a Jemes ma Jon e rua dathegna a Jebedi. Romara koro nohe korai boti moro ghaura rodia na komi jau.  
\v 20 Kori vido iangeni, a Jisas ke kilora romara tamatahi eigna koroda leghua. Romara koro saisami taveti sania a tamadia a Jebedi duadia mara rodia na mane agutu kori boti, moro leghua a Jisas.   
\s1 A Jisas Ke Gigi Aua Na Tidatho Tagna Sina Tinoni  
\r (Luk 4:31-37)  
\p
\v 21 Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena mai jufu kori meleha i Kapaneam. Kori Sabat imanea ke vano haghe kori vathe haidu me velepuhira na mavitu.  
\v 22 Imarea kena rongovia mena vere nidia puala tagna nigna na komi velepuhi, eigna ke velepuhi kori mana nigna a God. Nigna na velepuhi ke boi vaghagna nidia na velepuhi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses.  
\v 23 Kori vido iangeni, sina mane ke haghevia na tidatho ke mai korai vathe haidu me tangi heta,  
\v 24 “Jisas, ighoe na manemu i Nasaret, na hava ko haga mai eia itamami? Da ighoe o mai bali diadikalaghami! Inau ku adogho ghohi. Ighoe na pukuni mane tabu a God ke vetulagho mai!”   
\p
\v 25 Jisas ke haghore heta vania na tidatho, “O bughoro mo taveti au itagna!”  
\v 26 Na tidatho ke vaaiariria puala na tonogna na tinoni iangeni me tangi heta me taveti sania.  
\v 27 Imarea gougovu kena vere nidia puala mena turughu haohaghore varihotaghidia vaghagna iaani, “Tolumara! Na hava fata hina iaani? Iaani na velepuhi mathangani. Mane iaani ke haghore heta vaghagna na mane ke mono nigna na mana. Kori vido ke haghore heta tadia na komi tidatho, imarea kena leghua!”  
\v 28 Ma na rorongogna a Jisas ke rongoragha kori provins i Galili.   
\s1 Jisas Ke Vatokera Mara Kena Vahaghi  
\r (Matiu 8:14-17; Luk 4:38-41)  
\p
\v 29 Jisas ma na komi nigna vaovarongo kena taveti au mai kori vathe haidu mena vano duadia Jemes ma Jon kori vathedia a Saimon ma Andru.  
\v 30 Kori vido kena jufu kori vathe, kekeha tinoni kena veleagna a Jisas a vungaogna vaivine a Saimon ke koli kori mathagna eigna ke vahaghi me vuvughu puala na tonogna.  
\v 31 Jisas ke vano tangolia na limagna me hathea gi e vanohea hadia ma na vahaghi ke govu itagna. Iia ke sokara hadi me kaikalitia vanira ghadia na vanga.   
\p
\v 32 Kori lavi iangeni, leghugna ke huu ghohi na aho, na mavitu kena hatira mai tagna a Jisas na komi tinoni ke padara na komi thagi vahaghi, ma arahai ke haghevira na tidatho.  
\v 33 Na mavitugna na meleha iangeni kena haidu mai kori naghogna na vathe ke mono a Jisas.  
\v 34 Ma a Jisas ke vatoke tabirura na komi tinoni sethe ke padara na komi thagi vahaghi me gigi aura na komi tidatho ke sethe. A Jisas ke boi lubatira na komi tidatho gi kedana velea sa fata eigna kena adoa imanea a Vahavi.   
\s1 Jisas Ke Vano Titiono Tadia na komi Meleha i Galili  
\r (Luk 4:42-44)  
\p
\v 35 Jisas ke rarai hadi kori vuevughei puni me au mai kori vathe. Imanea ke vano tagna sina vido ke korogha me tarai.  
\v 36 Saimon duagna kekeha ara kulagna kena vano hiroa a Jisas.  
\v 37 Kori vido kena pada imanea, imarea kena veleagna, “Vunaghi, na mavitu gougovu kena hirogho.”   
\p
\v 38 Kari a Jisas ke haghore tughura, “Ati atu tadia kekeha meleha ke gharanighita eigna kuda titionoa na Rorongo ke Toke itadia. A God ke vetulau mai eigna kuda eia na agutu iaani!”  
\v 39 Ma a Jisas ke vano tadia na komi vathe haidu nidia mara Jiu kori provins i Galili me titionoa na Rorongo ke Toke me gigi aura na komi tidatho tadia na komi tinoni.   
\s1 Jisas Ke Vatokea Na Mane Ke Pada Na Lepa  
\r (Matiu 8:1-4; Luk 5:12-16)  
\p
\v 40 Sina mane ke lepa ke mai tagna a Jisas me torongaghi tuturu horu itagna. Imanea ke kaea huhurua eigna keda vatokea me velea, “Gi koda magnahaghinia, tangomana koda vatoke tabiruu!”  
\v 41 Jisas ke rarovia me tangolia me ania, “Hii, inau ku magnahaghinia. O toke tabiru!”  
\v 42 Ma na komi tubu kori tonogna ke saisami mavo.  
\v 43-44 Jisas ke haghore heta vania, “Saghoi titiono vania ahai na hava ku eia vanigho. Kari o vano dorovia na pris eigna keda reghia na tonomu ke toke tabiru. Leghugna iangeni, o vano mo havughaghi\f + \fr 1:43-44 \ft “havughaghi” Reghia kori Diksonari \f* vania a God vaghagna na vetula nigna a Moses ke velea ghohi, eigna kedana adoa na mavitu ighoe ko toke tabiru.”   
\p
\v 45 Kari na mane iangeni ke vano me turughu titionoa tadia na komi tinoni. Na vunegna iaani, sethe na tinoni kena mai tagna a Jisas me boi tangomana nigna keda vano tadia na komi meleha. Mi imanea ke vano kori vido ke korogha, kari na mavitu tadia na komi meleha kena talu mai nidia vamua itagna.   
\c 2  
\s1 Jisas Ke Vatokea Na Mane Ke Lae Na Tonogna  
\r (Matiu 9:1-8; Luk 5:17-26)  
\p
\v 1 Leghugna kekeha dani a Jisas ke ghoi tabiru vano i Kapaneam. Kori vido iangeni, na komi tinonidia ngengeni kena rongovia a Jisas ke mono kori vathe ke ado mono hahali itagna.  
\v 2 Me sethe na tinoni kena haidu mai kori vathe iangeni me teo sa vido ke manga i kora me jufu au i kosi. Kori vido a Jisas ke titiono vanira na haghoregna a God,  
\v 3 e vati na mane kena hulungi maia sina mane ke lae na tonogna.  
\v 4 Kari imarea kena boi tangomana nidia na hatiagna mai tagna a Jisas eigna na mavitu ke vonu kori vathe. Mena hulu leghu hadia na rangana mena jufu popogna na vathe. Gi ena vabiloa na vathe mena uli horua duai mathagna tagna a Jisas.  
\v 5 Jisas ke adoa nidia na vaututuni ke hutu me haghore vania na mane ke lae na tonogna, “Kulagu, inau ku talutavogha ghohi na komi paluhamu.”   
\p
\v 6 Kori vido iangeni, kekeha mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena mono ingengeni kena ghaghana vaghagna iaani,  
\v 7 “Na haghore ke velea e boi toke. A God vamua ke tangomana na talutavoghagna na komi paluha. Kori vido imanea ke haghore vaghagna iaani, imanea ke vananaba ghehegna duagna a God.”   
\p
\v 8 Jisas ke adoa na ghaghanadia me velera vaghagna iaani, “Ehava gi oti ghaghana na hava ku velea ngengi e boi toke?  
\v 9 Gi kuda haghore vania na mane ke lae na tonogna vaghagna iaani, ‘Inau ku talutavogha na paluhamu,’ ighamu kotida boi tangomana na adoagna na paluhagna ke talutavogha ba teo. Kari gi kuda haghore vania vaghagna iaani, ‘Sokara hadi mo hatia na mathamu mo taveti,’ ighamu kotida reghia inau ku mono nigua na mana bali vatokeagna imanea ba teo.  
\v 10 Kori vido kuda vatokea na mane iaani, ighamu kotida adoa, inau, na Dathei Tinoni,\f + \fr 2:10 \ft “Dathei Tinoni” Reghia kori Diksonari \f* ke mono nigua na mana bali talutavogha na komi paluha.” Me govu, gi a Jisas ke velea na mane ke lae na tonogna,  
\v 11 “O sokara hadi mo hatia na mathamu mo tabiru kori vathemu!”   
\p
\v 12 Imanea ke sokara hadi saisami me hatia na mathagna me taveti au kori vathe. Na mavitu kena reghia iaani mena vere nidia puala. Mi marea kena veletokea a God mena velea vaghagna iaani, “I hau meke jufu ikeagaieni ighita kati bosi reghia sa fata ke vaghagna iaani!”   
\s1 Jisas Ke Kiloa A Livai  
\r (Matiu 9:9-13; Luk 5:27-32)  
\p
\v 13 Jisas ke ghoi tabiru vano kori ghaghireigna na kolo i Galili. Ma na mavitu ke sethe kena haidu mai itagna, gi e velepuhira na haghoregna a God.  
\v 14 Kori vido ke taveti vano, imanea ke reghia sina mane bali oho takis, na ahagna a Livai, dathegna Alafias. Livai ke nohe kori vido bali voli takis. Jisas ke ania, “O mai mo leghuu inau eigna koda nigua na mane vaovarongo.” Livai ke sokara hadi me leghua a Jisas.   
\p
\v 15 Leghugna iaani, a Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena vano vanga kori vathegna a Livai. Sethe na tinoni koakoa a Livai ke hulaghinira mua. Kekeha mara na oho takis kena mono duadia (Sethe na tinoni vaghagna iaani kena mono duadia na mavitu kena leghua a Jisas).  
\v 16 Kekeha mara velepuhigna na vetula, kena kiloragna mara na Farise\f + \fr 2:16 \ft “Farise” Reghia kori Diksonari \f*, kena reghia a Jisas ke vanga duadia mara bali oho takis mi mara na koakoa. Imarea kena huatira nigna na komi vaovarongo a Jisas, “Ehava gi na mane iaani ke vanga duadia mara kena dika?”   
\p
\v 17 A Jisas ke rongovia iaani, me haghore tughura, “Arahai kena boi vahaghi kena boi magnahaghinia vano reghiagna na dokta, kari arahai vamua kena vahaghi. Vaghagna iaani, inau ku bosi mai bali kilora arahai kena jino kori ghaghanadia ghehedia bali leghuu inau, kari arahai vamua kena adoa kena koakoa.”   
\s1 Saghoi Boa Haidua Na Velepuhi Mathangani Tagna Na Vetula Haulaghi  
\r (Matiu 9:14-17; Luk 5:33-39)  
\p
\v 18 Sina dani mara nigna na komi vaovarongo a Jon Siuvitabu mi mara na Farise kena sota kori vanga. Kekeha tinoni kena mai tagna a Jisas mena huatia, “Mara nigna na komi vaovarongo a Jon Siuvitabu ma na nidia mane vaovarongo mara na Farise, imarea kena sota. Kari, e hava gi mara nimua na komi vaovarongo kena boi eia iaani?”   
\p
\v 19 Jisas ke haghore tughura, “Vaghagna ivei, e toke vanira mua na mavitu kena mono kori vangahaidugna na taulaghi kedana sota? Teo! Kori vido na mane taulaghi ke mono duadia ara kulagna imarea boi tangomana kedana sota.  
\v 20 Keana kori vido kekeha tinoni kedana mai hati aua na mane taulaghi itadia ara kulagna gi ena tangomana kedana sota eigna imarea kena dikahehe. Vaghagna iangeni mua, boi tangomana kedana sota nigua na komi vaovarongo eigna inau ku mono duadia mua.   
\p
\v 21 “Ghita ati adoa ghohi, teo ahai itada keda hatia na vidoi pohe mathangani me suki ponotia kori pohe haulaghi ke resu ghohi. Gi katida eia vaghagna iangeni, kori vido kati vano wasia kori bea, kenughua na vidoi pohe mathangani iangeni e kakai me varesua na vidoi pohe haulaghi. Ma na resu iangeni kenughua e hutu vano tagna na resugna i hau.  
\v 22 Sina fata mua iaani, ighita boi tangomana katida toia na waen mathangani kori ghuighuligna na got ke haulaghi. Eigna kori vido na waen mathangani ke vano me haulaghi, kenughua na ghuighuli haulaghi iangeni e nana me poha eigna e nana ghohi. Ma na waen ma na ghuighuli koroda dika govu. Mati toia na waen mathangani kori ghuighuli ke mathangani eigna ke tangomana na nana.”   
\s1 Jisas Na Vunaghigna Na Sabat  
\r (Matiu 12:1-18; Luk 6:1-5)  
\p
\v 23 Sina Sabat, Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena taveti vano kori hangana hotaghidia na komi gnatha i wit. Ma na nigna na komi vaovarongo kena vihukira kekeha sagharo i wit.  
\v 24 Kekeha tadia mara na Farise kena reghia iaani, mena huatia a Jisas, “Nighe! O reghia! Ehava gi nimua na komi vaovarongo kena eia na agutu ke lutia nida na vetula kori Sabat?”   
\p
\v 25-26 Jisas ke haghore tughura, “Ehava? Oti boi ijumia na hava ke eia a King Deved sina maghavu kori vido Abiata na pukuni naghoi pris i hau? Deved ma na komi nigna na mane ke teo sa ghadia na vanga mena rofo puala. A Deved ke vano haghe kori vathegna a God me ghania na bred ke tabu, me hera mara nigna na mane. Kori na vetula, na pris vamua ke tangomana na ghaniagna na bred iangeni, kari na komi Rioriso ke Tabu ena boi velea a God ke dikatagna tagna a Deved.”   
\p
\v 27 Ma a Jisas ke velera, “Na Sabat eni, a God ke turughua bali hathera na komi tinoni. Me boi turughua bali vapara na komi tinoni.  
\v 28 Ma na vunegna iaani, inau, na Dathei Tinoni, ke mono nigua na mana bali velera na komi tinoni na hava kedana tangomana na eiagna kori Sabat.”   
\c 3  
\s1 Na Tinoni Ke Thehe Na Limagna  
\r (Matiu 12:9-14; Luk 6:6-11)  
\p
\v 1 Sina Sabat mua, a Jisas ke ghoi tabiru vano kori vathe haidu. Sina mane ke thehe na limagna ke mono ngengeni.  
\v 2 Kori vido iangeni, kekeha mara na Farise kena kaekalea a Jisas eigna kedana reghia imanea keda vatokea na mane iangeni kori Sabat. Gi imanea keda eia vaghagna iangeni, imarea kedana fatea eigna ke boi leghua na vetula.  
\v 3 Jisas ke veleagna na mane ke thehe na limagna, “Sokara hadi mo mai nagho eeni.”   
\p
\v 4 Gi a Jisas ke huatira na mavitu, “Ehava? E lubatia mua na nida na vetula katida eia na hava ke toke kori Sabat? E lubatighita katida hathea na tinoni ba katida eia na fata ke dika itagna? Bali vahavia na tinoni ba bali vathehea?” Kari imarea kena boi haghore tughua a Jisas.   
\p
\v 5 Jisas ke rei kilili tadia na mavitu me dikatagna itadia. Me dikahehegna mua eigna kena boi rarovia na mane ke thehe na limagna. Gi imanea ke haghore vania na mane iaani, “O vajinoa na limamu.” Imanea ke vajinoa na limagna ma na limagna ke pukuni toke tabiru.  
\v 6 Kori vido iangeni, mara na Farise kena au mai kori vathe haidu mena haidu duadia kekeha mara kena leghua a Herod.\f + \fr 3:6 \ft “mara kena leghua a Herod” Kekeha mara Jiu kena magnahaghinia King Herod ma ara vikegna kedana vunaghi pungusira hahali. \f* Imarea kena turughu vapuipuhi haidu eigna na bali vatheheagna a Jisas.   
\s1 Na Mavitu Ghaghireigna Na Kolo I Galili  
\p
\v 7-8 Govu, gi a Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena taveti au kori vido iangeni mena tabiru vano kori kolo i Galili. Ma na mavitu ke sethe kena leghura. Na mavitu kena mai tadia na komi meleha koragna e tolu na provins; Galili, Jiudea mi Idumea. Kekeha kena mai tagna na meleha hutu i Jerusalem, mi kekeha kena mai tadia na komi meleha thevu etagna na bea hutu i Jodan, mi tadia kekeha meleha mua hilighagna e rua na meleha Taia mi Saidon. Na mavitu iraani ena mai tagna Jisas eigna kena rongovia na komi fata ke eia.  
\v 9 Na vunegna na mavitu ke sethe puala, a Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo gi kedana kaikalitia vania na boti eigna kedana boi huhujua na mavitu.  
\v 10 Sethe na tinoni kena vahaghi, imanea ke vatokera. Na vunegna iaani, mara na vahaghi gougovu kena huhuru mena mai itagna eigna kedana taboa.  
\v 11 Kori vido na komi tinoni ke haghevira na tidatho kena reghia a Jisas, imarea kena mai torongaghi tuturu itagna mena tangi heta, “Ighoe a pukuni Dathegna a God.”  
\v 12 Ma a Jisas ke haghore heta vanira na komi tidatho me lutira gi kedana boi velera na mavitu imanea Dathegna a God.   
\s1 Jisas Ke Vahira Salaghe Rua Na Mane Vetula  
\r (Matiu 10:1-4; Luk 6:12-16)  
\p
\v 13 Leghugna iaani, a Jisas ke vano hadi tagna sina suasupa duadia arahai kena vaututunia me kilora mai itagna arahai ke magnahaghinia kedana agutu duagna.  
\v 14 Mi manea ke vahira au salaghe rua na mane me kiloragna Mara na vetula. Imanea ke vahira mara iaani eigna kedana mono duagna. Imanea ke vetulara au eigna kedana titionoa na Rorongo ke Toke,  
\v 15 me hera na mana eigna kedana gigi aura na komi tidatho.  
\v 16 Iraani na ahadia e salaghe rua na mane ke vahira; Saimon (a Jisas ke kiloagna a Pita),  
\v 17 Jemes ma Jon e rua dathegna Jebedi (Jisas ke kilora romara iaani Boaneges, na ghaghanagna “dathegna na gumu” eigna romara koro saisami na dikatadia),”  
\v 18 Andru, Filip, Batolomiu, Matiu, Tomas, Jemes dathegna Alofias, Tadius, Saimon (sina mane ke magnahaghinia na gigi auragna mara i Rom eigna kedana boi vunaghi pungusira mara Jiu),  
\v 19 ma a Jiudas Iskariot, na mane ke peroa a Jisas kori limadia mara nigna na thevuioka.   
\s1 Jisas Ke Mana Vano Tagna Satan  
\r (Matiu 12:22-32; Luk 11:14-23; 12:10)  
\p
\v 20 Ma a Jisas ke ghoi tabiru vano kori vathe ke mono itagna ma na mavitu kena ghoi mai mena haidu kililivia. Na vunegna iaani, a Jisas ma na nigna na komi vaovarongo kena rugusi puala mena boi tangomana na vanga ghadia.  
\v 21 Kori vido ara tahigna ma idogna kena rongovia a Jisas ke boi vanga, imarea kena velea, “Imanea ke pukuni mee ghohi.” Gi ena turughu taveti au bali talangi tabirua kori vathedia.   
\p
\v 22 Kekeha mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena mai i Jerusalem kena velea, “Oti reghia! A Satan, na vunaghidia na komi tidatho ke mono itagna a Jisas. A Satan ke hea na mana a Jisas bali gigi aura na komi tidatho.”   
\p
\v 23 Gi a Jisas ke kilo haidura mai na mavitu i hilighagna eigna keda velepuhira kori titiono velepuhi. Imanea ke velera, “A Satan bosi tangomana keda gigi aura nigna na komi tidatho.  
\v 24 Gi na mavitugna sina meleha kedana riurihu ghehedia, na meleha iangeni teo keda mono hau.  
\v 25 Ba gi sina tamadathe kedana riurihu ghehedia, na tamadathe iangeni kenughua teo kedana mono haidu.  
\v 26 Vaghagna iaani mua, gi a Satan ma na nigna na komi tidatho kedana riurihu varihotaghidia, teo kedana mono hau. Iangeni vamua na vagovugna na mana nigna a Satan.”   
\p
\v 27 Jisas ke velea sina titiono velepuhi mua. “Gi ahai keda magnahaghinia na gigi auragna na komi tidatho, imanea keda heta vano tagna a Satan. Vaghagna sina mane keda magnahaghinia na vano haghe koragna na vathegna sina mane ke heta me bilaura nigna na komi fata, imanea keda heta vano tagna mane ke heta iangeni. Gi e malumu na tariagna na mane ke heta iangeni bali bilaura nigna na komi fata.   
\p
\v 28 “E tutuni inau ku haghorea vanighamu, a God ke tangomana na talutavoghagna na komi thagi paluha ma na komi thagi haghore ke dika gougovu na komi tinoni kena ei vania a God.  
\v 29 Keana, gi ahai ke velehouhorua na Tarunga ke Tabu, a God keda bosi talutavogha na paluhagna, kari na paluha iangeni keda talu mono itagna hahali.”  
\v 30 Jisas ke velea iaani eigna kekeha mara velepuhigna na vetula kena velea, “Imanea ke tangomana na gigi auragna na komi tidatho eigna na tidatho ke mono ikoragna.” Kari ke tutuni ri, a Jisas ke gigi aura na komi tidatho kori mana nigna na Tarunga ke Tabu.   
\s1 Pukuni Idogna Mara Tahigna A Jisas  
\r (Matiu 12:46-50; Luk 8:19-21)  
\p
\v 31 Kori vido a idogna mara tahigna a Jisas kena jufu mai kori vathe ke mono a Jisas, imarea kena mono kosi. Gi ena vetula sina tinoni bali veleagna eigna keda mai au itadia.  
\v 32 Na mavitu kena nohe kililivia a Jisas kena veleagna, “A idomu mara tahimu kena pitugho i kosi.”   
\p
\v 33 Kari a Jisas ke huatira, “Ahai a idogu na? Ma arahai ara tahigu na?”  
\v 34 Jisas ke rei kilili tadia na mavitu kena nohe kililivia me velera, “Oti reghia, ighamu a idogu mara tahigu!  
\v 35 Eigna arahai vamua kena eia na hava a God ke magnahaghinia, irangeni hiri ara tahigu mara vaivinegu ma a idogu.”   
\c 4  
\s1 Na Titiono Velepuhi Eigna Na Mane Ke Sonira Kilili Na Komi Katura  
\r (Matiu 13:1-9; Luk 8:4-8)  
\p
\v 1 Jisas ke ghoi velepuhira na mavitu ghaghireigna na kolo i Galili. Sethe puala na mavitu kena mai haidu kililivia imanea me hahaghe tagna sina boti ke mono kori kolo me nohe. Ma na mavitu kena sokara i longa.  
\v 2 A Jisas ke velepuhira tadia na komi titiono velepuhi ke sethe.  
\p Imanea ke velera,  
\v 3 “Oti vaovarongo toetoke! Sina mane ke sonira kilili na katura kori nigna na gnatha.  
\v 4 Kori vido imanea ke sonira kilili na komi katura, kekeha kena sikili horu kori hangana ma na komi manu kena mai mena ghani govura.  
\v 5 Kekeha katura kena sikili horu popogna na thepa ke mono na ghahira saragna. Kori vido kena kotu hadi ena ghathi havi toke sina vido vamua.  
\v 6 Kori vido na aho ke vuvughu, na komi katura kena kotu kena gho'e mena thehe eigna na oghadia ke boi pukuni horu i thepa.  
\v 7 Kekeha katura kena sikili horu kori vido ke sethe na atho kaekathe. Kori vido na komi katura kena kotu hadi me hutu, na atho kaekathe irangeni ke virighira mena boi sagharo.  
\v 8 Keana kekeha katura kena sikili horu kori thepa ke toke mena havi mena sagharo toke. Kekeha, tolu hangavulu na sagharodia, kekeha tolu tutughu, kekeha sina hathangatu.”   
\p
\v 9 Govu, gi a Jisas ke velera, “Gi ahai ke magnahaghinia na thaothadoghagna iaani, imanea keda vaovarongo toetoke.”   
\s1 Na Vunegna Gi A Jisas Ke Velepuhi Kori Titiono Velepuhi  
\r (Matiu 13:10-17; Luk 8:9-10)  
\p
\v 10 Kori vido a Jisas ke mono ghehegna, kekeha tinoni kena mai duadia mara salaghe rua na vaovarongo, mena mai huatia na ghaghana koragna na komi titiono velepuhi iraani.  
\v 11 A Jisas ke velera, “I hau a God ke boi lubatia ahai eigna keda adoa na puhi keda eia kori vunaghi pungusiragna nigna na komi tinoni. Keana ikeagaieni imanea ke lubatighamu gi kotida adoa. Keana tadia arahai kena boi leghuu inau, inau kuda velepuhira kori titiono velepuhi vamua.  
\v 12 Inau ku boi velera na ghaghana koragna na komi titiono velepuhi eigna,  
\b  
\q1 ‘Imarea kena reghia na hava ku eia,  
\q1 kari imarea kena boi adoa na ghaghanagna.  
\q1 Imarea kena rongovia na haghoregu,  
\q1 kari ena boi thaothadoghagna.  
\q1 Gi kedana thaothadoghagna,  
\q1 imarea kedana tughua na havidia ke koakoa,  
\q1 ma a God keda talutavogha na komi paluhadia.’”\x + \xo 4:12 \xt Aisaia 6:9-10.\x*   
\s1 Na Ghaghana Koragna Na Titiono Velepuhi Eigna Na Komi Katura  
\r (Matiu 13:18-23; Luk 8:11-15)  
\p
\v 13 Ma a Jisas ke velera, “Gi kotida boi thaothadoghagna na ghaghana koragna na titiono velepuhi iaani, e havania gi kotida thaothadoghagna kekeha titiono velepuhi mua na?  
\v 14 Na mane ke sonira kilili na komi katura vaghagna na mane ke tuturi aua na haghoregna a God.  
\v 15 Kekeha tinoni kena vaghadia na komi katura kena sikili horu kori hangana ma na komi manu kena ghanira. Leghugna kena rongovia na haghoregna a God, a Satan ke saisami mai me hatia aua itadia na haghore ke mono kori havidia.  
\v 16 Kekeha tinoni kena vaghadia na komi katura kena sikili popogna na thepa ke mono na ghahira saragna. Imarea kena rongovia na haghoregna a God mena saisami hatia mena totogo.  
\v 17 Kari ena kalitia sina ghathi vido iso vamua, eigna na haghore ke boi mono kori havidia vaghagna na komi katura kena boi pukuni horu i thepa na oghagna. Kori vido ke padara na vahotha ba na papara eigna kena leghua na haghoregna a God, imarea kena saisami havaghinia nidia na vaututuni.  
\v 18 Kekeha tinoni kena vaghadia na komi katura kena sikili horu tagna ke mono na atho kaekathe. Imarea kena rongovia na haghoregna a God,  
\v 19 keana imarea kena toatogha puala na komi fata kori havidia leuleghu dani. Mena magnahaghinia puala kedana pada rongo ma na fata ke sethe. Na vunegna iaani, imarea kena boi leghua na haghoregna a God. Teo sa fata ke toke keda au mai kori havidia.  
\v 20 Kari kekeha tinoni kena vaghadia na komi katura kena sikili horu kori thepa ke toke. Imarea kena rongovia na haghoregna a God mena pukuni vaututunia. Na komi tinoni irangeni, sethe na fata ke toke keda au mai kori havidia, vaghagna na komi katura kena havi toke me sethe na sagharodia. Kekeha tolu hangavulu na sagharodia, kekeha tolu tutughu, mi kekeha ghua sina hathangatu.”   
\s1 Na Velepuhi Ke Mono Polo Kenughua E Tate Au Kori Raraha  
\r (Luk 8:16-18)  
\p
\v 21 A Jisas ke huatira na mavitu, “Tangomana mua ahai keda totha na lui me boa saragna na nahu ba saragna na matha saesape?  
\v 22 Bosi tangomana! Imanea keda savera hadia tagna na bali sasaveragna. Na hava ke mono kori vido ke puni, kenughua e tate au kori raraha. Vaghagna mua iangeni, na komi fata kena boi thaothadoghagna na komi tinoni kori nigua na velepuhi ikeagaieni, imarea kedana thaothadoghagna.  
\v 23 Ahai ke magnahaghinia na adoagna iaani, imanea keda vaovarongo toetoke.   
\p
\v 24 “Oti ghaghana toetokera na komi fata ku veleghamu. Eigna a God keda heghamu na thaothadogha leghuagna vamua na puhimiu kori leghuagna nigua na velepuhi.  
\v 25 Ahai keda ghathi thaothadoghagna me leghua nigua na velepuhi, God keda hea mua na thaothadogha, kari ahai ke bosi magnahaghinia na leghuagna nigua na velepuhi, God keda hati aua itagna na ghathi nigna thaothadogha.”   
\s1 A God Vamua Ke Thaothadoghagna Na Vunaghi Pungusiragna Nigna Na Mavitu  
\p
\v 26 Gi a Jisas ke velera, “Na hughuta nigna a God\f + \fr 4:26 \ft “hughuta nigna a God” Reghia kori Diksonari \f* ke vaghagna na tinoni ke joua na komi katura kori nigna na gnatha.  
\v 27 Leuleghu maghavu imanea ke nere kori bongi, me rarai kori dani, ma na komi katura kena turughu kotu mena havi. Imanea ke boi adoa e hava gi ena kotu na komi katura irangeni.  
\v 28 Na thepa vamua ke vatokera me vasagharora. Na fata ke nagho mai na havidia, leghugna iaani na rugudia, ma na vagovugna na sagharodia.  
\v 29 Kori vido ke ghano na sagharodia, imanea ke hatia nigna na ghau me utuhira eigna ke jufungia ghohi na maghavu bali haugera.”   
\s1 God Keda Vunaghi Pungusira Na Mavitu Ke Sethe  
\p
\v 30 A Jisas ke ghoi huatira, “Na hughuta nigna a God, vaghagna ivei kori ghaghanamiu na? Inau kuda ghoi veleghamu sina titiono velepuhi eigna kotida pukuni thaothadoghagna.  
\v 31 Hii, vaghagna vamua na ghai mastad na tinoni ke joua kori nigna na gnatha. Na ghai iaani, na katuragna e iso teoteoa vano tadia na komi katura gougovu.  
\v 32 Keana kori vido ke kotu hadi, na ghai mastad ke hutu vano tadia na komi fata gougovu ke joua kori nigna na gnatha. Na komi ototogna e hutu puala, nabagna na komi manu kedana mai mena gneku itagna.”   
\p
\v 33 Jisas ke velepuhira na mavitu tagna na komi titiono velepuhi ke sethe. Imanea ke velepuhira na komi fata leghuagna nidia na thaothadogha.  
\v 34 Imanea ke velepuhira kori titiono velepuhi vamua. Kari kori vido ke mono ghehegna duadia nigna na komi vaovarongo, Jisas ke unuhia na ghaghana koradia na komi titiono velepuhi.   
\s1 Jisas Ke Vasola Na Ghuri Ma Na Geo  
\r (Matiu 8:23-27; Luk 8:22-25)  
\p
\v 35 Kori lavigna na dani iangeni, a Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo, “Atu mati hathavu sethevugna na kolo.”  
\v 36 Mara nigna na komi vaovarongo kena taveti sanira na mavitu mena vano hahaghe kori boti ke kidi nohe ghohi a Jisas ikoragna mena vano duagna. Kekeha boti mua kena vano duadia.  
\v 37 Kori vido imarea kena vano hotaghigna na kolo, na ghuri hutu ke padara me maghavu puala. Ma na geo ke turughu haghe kori boti mena haga luvu.  
\v 38 Kari a Jisas ke nere leghugna na boti me vaegoa na ulugna kori ulunga. Nigna na komi vaovarongo kena vano raraia. Imarea kena ania, “Nighe, velepuhi! Ehava konia nere kori vido kati haga luvu mati bilomo?”   
\p
\v 39 Gi a Jisas ke sokara hadi me haghore heta vanira na ghuri ma na geo, “Soto! Sola!” Ma na ghuri ke soto ma na kolo ke sola.  
\v 40 Ma a Jisas ke huatira nigna na komi vaovarongo, “Tolumara! Eigna na hava kotinia mataghu? Oti boi vaututuniu mua?”   
\p
\v 41 Imarea kena mataghu puala mena velea varihotaghidia, “Na tinoni hava hina iaani? Na ghuri ma na geo huju kena leghua na haghoregna eni!”   
\c 5  
\s1 A Jisas Ke Vatoke Tabirua Na Mane Ke Haghevia Na Komi Tidatho  
\r (Matiu 8:28-34; Luk 8:26-39)  
\p
\v 1 Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena vano jufu sethevugna na kolo i Galili ghaghireigna na meleha i Gerasa.\f + \fr 5:1 \ft “Gerasa” Tadia kekeha rioriso haulaghi kori haghore Grik, “Gadara” ke mono. \f*  
\v 2 Kori vido a Jisas ke thonga vano i longa, sina mane ke haghevia na tidatho ke mai itagna. Na mane iaani ke au mai  
\v 3 kori vido ke mono hahali, tadia na komi luma ke mono na komi beku koradia. Imanea ke heta puala me teo ahai keda taria.  
\v 4 Sethe na maghavu imarea kena pilia na tariagna na naegna ma na limagna kori sen kari imanea ke tautua vamua. Teo ahai keda pukuni heta keda vasotoa.  
\v 5 Dani ma na bongi imanea ke hilivira na komi luma ma na suasupa me ghuu heta me tuitupia ghehegna kori ghahira.   
\p
\v 6 Imanea ke hau mua me reghia a Jisas me raghe vano tagna me torongaghi tuturu itagna.  
\v 7-8 A Jisas ke velea, “Tidatho, O au sania!” Ma na tidatho ke ghuu heta, “Jisas, dathegna God, pukuni mana! Na hava koda eiugna? Kori ahagna a God, inau ku kaegho, saghoi vaparau!”   
\p
\v 9 Ma a Jisas ke huatia, “Ahai na ahamu?”  
\p Ma na tidatho ke haghore tughua, “Na ahagu, Gnaghu, eigna ighami sethe kiti mono koragna na mane iaani!”  
\v 10 Gi na komi tidatho kena kaea mena kaea Jisas eigna keda boi vetulara au kori meleha iangeni.   
\p
\v 11 Kori vido ngengeni e rua na togha botho kena vanga ghaghireigna na suasupa hilighadia.  
\v 12 Na komi tidatho kena kaea Jisas mena ania, “O vetulaghami tadia na komi botho eigna kitida mono nimami koradia.”  
\v 13 Gi a Jisas ke lubatira mena taveti au tagna na tinoni iangeni mena vano haghe koradia na komi botho. Ma na komi botho kena raghe horu leghua na suasupa mena sogala sapa kori kolo mena bilomo gougovu.   
\p
\v 14 Kori vido mara mane kena reireghira na komi botho kena reghia iangeni, imarea kena raghe vano bali titionoa na rorongo iaani tadia na komi tinoni kori melehadia, ma arahai kena mono gharania na melehadia. Me sethe na tinoni kena mai bali reghia nidia na hava ke eia a Jisas.  
\v 15 Kori vido imarea kena mai tagna Jisas, imarea kena reghia na mane ke haghevia na komi tidatho i hau. Imanea ke toke ma na ghaghanagna ke jino me pipisi me nohe bughoro. Ma na komi tinoni kena mataghunia a Jisas.  
\v 16 Kekeha tinoni kena mono ngengeni kena reghia na hava ke eia a Jisas. Imarea kena titiono vanira na komi tinoni kena eu mai na hava ke padara na komi botho ma na mane ke haghevia na komi tidatho.  
\v 17 Ma na mavitu kena kaea a Jisas eigna keda taveti au kori melehadia, mi imanea ke hiira me taveti au.   
\p
\v 18 A Jisas ke ghoi tabiru vano kori boti ma na mane ke haghevia na komi tidatho ke mai me kaea bali leghua.  
\v 19 A Jisas ke boi lubatia me ania, “O tabiru vano kori melehamu tadia ara kulamu mo tuturia vanira na fata ke toke a God ke eia vanigho eigna ke rarovigho.”  
\v 20 Mi imanea ke taveti au me vano tadia na komi meleha kori nohi i Dekapolis me titionoa na hava ke ei vania a Jisas. Ma na mavitu kena vere nidia puala.   
\s1 A Jisas Ke Vatoke Tabirua E Rua Na Vaivine  
\r (Matiu 9:18-26; Luk 8:40-56)  
\p
\v 21 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena ghoi tabiru vano sethevugna na kolo i Galili. Kori vido a Jisas ke tatapa thonga vano, na mavitu kena mai haidu kililivia.  
\v 22 Sina mane ke baubatu kori vathe haidu ke mono kori meleha iangeni, na ahagna a Jairus. Imanea ke mai me torongaghi tuturu horu tagna a Jisas.  
\v 23 Imanea ke dikahehegna puala me kaea, “Vunaghi, a dathegu vaivine ke haga thehe ghohi. Tangomana koda mai taboa eigna keda ghoi toke tabiru?”  
\v 24 Ma a Jisas ke vano duagna a Jairus. Ma na mavitu ke sethe kena leghura. Imarea kena veihuhujughi eigna kena magnahaghinia na mai tagna a Jisas.   
\p
\v 25 Koragna na mavitu iangeni sina vaivine puhi ke pada na vahaghi ghaughabua kekeha vidoi maghavu koragna salaghe rua na vinogha.  
\v 26 Iia ke papara puala ma na komi dokta kena pipilia na vatokeagna, keana e boi talu toke me huhuru vamua. Ma nigna na rongo ke govu eigna ke volira na komi dokta.  
\v 27 Iia ke rongovia na rorongogna a Jisas me mai leghugna me tugelia nigna na poko.  
\v 28 Iia ke ghaghana, “Gi kuda tangolia vamua nigna na poko, kenughua inau kuda ghoi toke tabiru.”  
\v 29 Mi kori vido vamua iangeni, na ghaughabua ke soto me vajangia iia ke ghoi toke tabiru.  
\v 30 Ma a Jisas ke adoa na mana ke au itagna me rei tabiru me huatira na mavitu, “Ahai tamiu ke tangolia nigua na poko?”   
\p
\v 31 Nigna na komi vaovarongo kena veleagna, “Nighe! Ehava go huatira eigna ahai ke tangolia nimua na poko? Boi tangomana koda adoa ahai ke tangoligho eigna na mavitu kena haiduvigho.”   
\p
\v 32 Keana a Jisas ke talu hiroa mua ahai ke tangolia nigna na poko.  
\v 33 Na vaivine puhi iangeni ke adoa na hava ke pada. Iia ke aiariri eigna ke mataghugna puala me vano me torongaghi tuturu horu tagna a Jisas. Gi e titiono vania na hava ke eia.  
\v 34 A Jisas ke veleagna, “Vaivine, Ighoe ko toke tabiru eigna ko vaututuni. O taveti kori soleana. Teo keda ghoi padagho ghohi na vahaghi iaani.”   
\p
\v 35 Kori vido Jisas ke talu titiono duagna na vaivine iangeni, kekeha tinoni kena turughu mai kori vathegna a Jairus, na mane ke baubatu kori vathe haidu. Imarea kena veleagna a Jairus, “A dathemu vaivine ke thehe ghohi. Saghoi kaea mua na mane velepuhi keda mai.”   
\p
\v 36 Jisas ke rongovia na gari vaivine ke thehe ghohi, keana imanea ke veleagna a Jairus, “Saghoi mataghu, O vaututuni vamua.”   
\p
\v 37 A Jisas ke boi lubatira na mavitu kedana leghua mua, kari e hatira vamua a Pita ma Jemes ma Jon, a tahigna Jemes.  
\v 38 Imarea kena vano jufu kori vathegna a Jairus ma a Jisas ke rongovia na komi tinoni kena tangi heta eigna kena dikahehedia.  
\v 39 Jisas ke vano haghe kora me velera, “Vunegna na hava kotinia tangi? Na gari iaani e boi thehe kari e nere vamua.”  
\v 40 Ma na komi tinoni kena kihaghinia. Gi a Jisas ke velera, “Oti vano au i kosi.” Gi e hatia duagna a tamagna ma a idogna na gari duadia e tolu na nigna na mane vaovarongo mena vano kori chogho ke mono na gari.  
\v 41 Gi e tangolia na limagna na gari me veleagna kori haghore Arameik, “Talita Kum!” (na ghaghana koragna, “Gari vaivine, “O sokara hadi!”)  
\v 42-43 Iia ke sokara hadi kori vido iangeni me taveti kilili. Ma idogna ma tamagna koro reghia moro vere rodia puala. Ma a Jisas ke haghore heta vanira roira, “Oro saghoi titionoa tadia sa tinoni na hava koro reghia ghohi.” Govu, gi e velera mua, “Oro hea ghagna vanga.” Na vaivine iaani e salaghe rua ghohi na vinoghagna.   
\c 6  
\s1 Mara I Nasaret Kena Boi Vaututunia A Jisas  
\r (Matiu 13:53-58; Luk 4:16-30)  
\p
\v 1 Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena au sania na meleha iangeni mena tabiru vano i Nasaret, na meleha ke hutu hadi a Jisas itagna.  
\v 2 Kori Sabat imanea ke vano haghe kori vathe haidu me velepuhi. Sethe na tinoni kena mai mena vaovarongo itagna, mena vere nidia puala. Keana imarea kena velehouhorua vaghagna iaani, “Ehava gi e adoa na komi fata iraani na mane iaani? Ehava gi e thaothadogha puala? Ivei ke hatia na mana bali eia na komi reghithehe iraani?  
\v 3 Ghita ati adoa na mane iaani, imanea na mane agutu vathe vamua. Imanea a dathegna Meri kari ara tahigna; Jemes, Josep, Jiudas ma Saimon. Ara vaivinegna huju mono mua eeri.” Ma na komi tinonidia i Nasaret kena dikatadia itagna mena boi sasaa na vaututuniagna.   
\p
\v 4 Ma Jisas ke velera, “Ahai ke profet, na mavitu tadia na komi meleha ena ghaghana bohea. Kari na mavitu kori melehagna, ma ara vikegna, ena boi ghaghana bohea.”  
\v 5 A Jisas ke boi tangomana na eiagna na reghithehe ke sethe kori meleha iangeni eigna imarea kena boi vaututunia. Keana imanea ke tabora e rua tolu tinoni vamua kena vahaghi mena toke tabiru.  
\v 6 Imanea ke vere nigna puala eigna na mavitu kori melehagna kena boi vaututunia.  
\s1 Jisas Ke Vetulara Au Salaghe Rua Nigna Na Mane Vaovarongo  
\r (Matiu 10:5-15; Luk 9:1-6)  
\p Leghugna iaani, a Jisas ke ghoi taetaveti vano tadia na komi meleha me velepuhira na mavitu.  
\v 7 Sina maghavu imanea ke kilora mara salaghe rua nigna na vaovarongo me veleragna, “Inau kuda vetulaghamu au rua na mane tagna sina meleha. Inau kuda heghamu na mana eigna kotida gigi aura na komi tidatho.”  
\v 8 Gi e haghore heta vanira, “Kori vido koti taveti au kori nimiu na taetaveti, saghoi hatia sa fata kari na supa vamua. Saghoi hatia na vanga ma na ngoi ma na rongo.  
\v 9 Oti vahaghea nimiu na sadol kari saghoi ohoa sa varua pohe.  
\v 10 Kori vido koti jufu tagna sina meleha, mono kori sina vathe ke kalitighamu vamua moti ghieghilei taveti au kori meleha iangeni.  
\v 11 Keana gi oti jufu tagna sina meleha mena boi kalitighamu mena boi magnahaghinia na rongoviagna nimiu na velepuhi, taveti sania na meleha iangeni. Kari oti rasua na thepa ke thangu kori naemiu. Iaani na vaughithatha kotida eia bali tuhua vanira a God keda vaparara.”   
\p
\v 12 Gi nigna na komi vaovarongo kena taveti au mena tuturi aua vanira na mavitu na haghoregna a God mena velera, “Oti tughua na havimiu ke koakoa.”  
\v 13 Imarea kena gigi aura na komi tidatho tadia na komi tinoni mena havularagna na oela tadia arahai kena vahaghi mena toke tabiru.   
\s1 Na Titiono Eigna Na Vatheheagna A Jon Siuvitabu  
\r (Matiu 14:1-12; Luk 9:7-9)  
\p
\v 14 A Herod Antipas ke king kori provins i Galili ke rongovia eigna a Jisas eigna na rorongogna na komi fata ke eia ke rongoragha ivei mi vei. Kekeha tinoni kena velea, “Imanea a Jon Siuvitabu ke ghoi havi tabiru. Ma na vunegna iangeni, imanea ke mono nigna na mana bali eia na komi reghithehe.”  
\v 15 Kekeha tinoni kena velea, “Imanea a profet Elaija ba sina profetgna i hau.”  
\v 16 Kori vido a Herod ke rongovia eigna a Jisas, imanea ke velea, “A Jon Siuvitabu, ku vihukia ghohi na luagna, ke ghoi havi tabiru!”   
\p
\v 17 I hau a Herod ke vetulara mara nigna na soldia mena thotia mena tari a Jon Siuvitabu kori sen mena boa haghea kori vathe tatari. Imanea ke eia iaani bali vatotogoa a taugna, Herodias. I hau a Herodias ke taulaghi tagna a Filip, a toghagna a Herod. Gi a Herod ke hatia me taulaghi tagna.  
\v 18 Jon ke veleagna hahali a Herod, “E boi jino kori vetula nigna a God ko hatia taugna a toghamu.”  
\v 19 Na vunegna iaani, a Herodias ke dikatagna puala tagna a Jon me magnahaghinia keda vathehea. Keana iia ke boi tangomana nigna keda eia eigna a Herod ke boi magnahaghinia na vatheheagna.  
\v 20 A Herod ke mataghunia na vatheheagna a Jon eigna ke adoa a Jon na mane tabu ma na mane jino. Kekeha maghavu a Herod ke titiono duagna a Jon. Kori vido ke rongovia nigna na velepuhi, a Herod ke hahi hehegna puala, keana imanea ke magnahaghinia puala na rongoviagna nigna na titiono a Jon.   
\p
\v 21 Tagna sikei na dani, a Herod ke eia na vangahaidu hutu bali togha tabiruagna na maghavu i havigna. Imanea ke hulaghinira arahai kena nagho kori nigna na gaumane, arahai kena nagho kori ami ma na komi mane puhi kori provins i Galili. Kori dani iangeni a Herodias ke hiropada na puhi keda vathehea a Jon.  
\v 22 Kori vido kena nohe mena vanga, dathegna vaivine a Herodias ke haghe vano me ragi vanira. A Herod ma na komi mane ngengeni kena magnahaghinia puala na reghiagna mena totogo puala. Gi a Herod ke veleagna na vaivine mathangani, “Na hava ko magnahaghinia inau kuda hegho.  
\v 23 Toke koda magnahaghinia na thevugna na vido ku vunaghi pungusia, inau ku taluhaghore kuda hegho.”   
\p
\v 24 Na vaivine ke taveti au vano tagna a idogna me huatia, “Na hava kuda kaea.”  
\p A idogna ke veleagna, “O kaea na ulugna a Jon Siuvitabu.”   
\p
\v 25 Ma na vaivine ke sokara hadi me tabiru vano saisami tagna Herod me veleagna, “Inau ku magnahaghinia koda heu mai na ulugna a Jon Siuvitabu kori tapera-ikeagaieni vamua!”   
\p
\v 26 A Herod ke rongovia me dikahehegna puala, kari e maomamogna keda vateoa eigna ke taluhaghorea vania, ma ara kulagna kena rongovia.  
\v 27 Na vunegna iaani, imanea ke vetula vanoa kori vathe tatari sina soldia mi manea ke utuhia na luagna a Jon Siuvitabu.  
\v 28 Na soldia ke boa na ulugna kori tapera me hea na vaivine. Iia ke hati vanoa me hea a idogna.  
\v 29 Na rorongo ke jufungira nigna na komi vaovarongo a Jon mena mai hatia na tonogna mena gilua kori luma.   
\s1 Jisas Ke Hera Ghadia Lima Na Togha Mane  
\r (Matiu 14:13-21; Luk 9:10-17; Jon 6:1-14)  
\p
\v 30 Kori vido mara na vetula kena tabiru mai kori nidia na taetaveti, imarea kena titiono vania a Jisas na komi fata kena eia ma na komi velepuhi kena velepuhira na komi tinoni.  
\v 31 Gi na mavitu ke sethe kena mai tadia mena varugusira puala mi marea kena boi tangomana na vanga ghadia. Na vunegna iangeni, a Jisas ke velera, “Ati atu tagna sa vido ke korogha eigna katida mamathoda.”  
\v 32 Mena hahaghe kori boti mena valuha vano kori vido ke korogha.  
\v 33 Kari sethe na tinoni kena reghira na audia, mena ghithathara. Imarea kena taveti sania na komi melehadia mena raghe me kidi jufu kori vido kedana vano a Jisas ma nigna na komi vaovarongo.  
\v 34 Kori vido a Jisas ke saki au kori boti, imanea ke reghia na mavitu ke sethe me raroviragna puala eigna imarea kena vaghadia na komi sip ke teo ahai keda reireghira. Gi e velepuhira tagna na komi fata ke sethe.   
\p
\v 35 Kori lavi iangeni nigna na komi vaovarongo kena mai itagna mena veleagna, “E lavi ghohi me teo sa vanga kori meleha iaani.  
\v 36 Ehava konia boi vetulara au na mavitu eigna kedana vano tadia na komi meleha ke gharanighita mena voli ghadia vanga ghehedia?”   
\p
\v 37 Kari a Jisas ke veleragna, “Oti heraghadia.”  
\p Imarea kena haghore tughua, “Ighoe ko magnahaghinighami kitida vano miti sonia na rongo ke sethe bali voli vanga eigna kitida heraghadia na mavitu? E vahotha puala!”   
\p
\v 38 Gi a Jisas ke velera, “Oti vano hiro aua engiha na bred ke mono tadia na mavitu.”  
\p Imarea kena vano hiro aua mena mai veleagna, “E lima na bred me rua na fei.”   
\p
\v 39 Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo gi kedana vano tutura na mavitu mena nohe kori buburu.  
\v 40 Ma na mavitu kena nohe leghua na boo, koragna kekeha boo lima hangavulu tinoni, kekeha sina hathangatu.  
\v 41 Govu, gi a Jisas ke tangolia e lima na bred ma na fei me tada hadi me veletokea a God. Gi e vidoa na bred ma na fei me hera nigna na komi vaovarongo mena kemulia tadia na mavitu.  
\v 42 Na mavitu kena vanga mena mahu.  
\v 43 Gi mara na vaovarongo kena hathatanora na komi viovidoi bred ma fei ke tomagha mena hoghoni vonua salaghe rua na arao.  
\v 44 Na haidudia, mara na mane koragna na mavitu, e lima na togha.   
\s1 Jisas Ke Taetaveti Popogna Na Bea  
\r (Matiu 14:22-33; Jon 6:15-21)  
\p
\v 45 Govu, gi a Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo eigna kedana vano kori boti mena kidi taveti vano sethevugna na kolo kori meleha Betsaida. Jisas ke mono horu duadia na mavitu eigna keda vetulara tabiru kori melehadia.  
\v 46 Leghugna ke vetulara kori melehadia, Jisas ke vano hadi tagna sina suasupa me tarai.   
\p
\v 47 Kori vido ke bongi ghohi, a Jisas ke talu mono mua kori suasupa ma na nigna na komi vaovarongo kena jufu ghohi hotaghigna na kolo.  
\v 48 A Jisas ke reghira nigna na komi vaovarongo kena babao ghohi na valuha eigna na ghuri ke heta ke mai naghodia. Gi e vano tadia kori vuevughei puni. Imanea ke taetaveti popogna na bea me haga thovohaliungira.  
\v 49 Kori vido imarea kena reghia, imarea kena toatogha kena reghia na tidatho mena ghuu heta.  
\v 50 Mena mataghu nidia puala. Ma a Jisas ke velera, “Teo! Saghoi mataghu! Inau vamua iaani.”  
\v 51 Mi imanea ke saki haghe kori boti tadia ma na ghuri ke soto. Mara na vaovarongo kena vere nidia puala  
\v 52 eigna kena boi pukuni thaothadoghagna mua a Jisas ke mono nigna na mana bali eiagna na komi reghithehe, vaghagna kori vido ke heraghadia e lima na togha mane kori lima na bred. Imarea kena poru puala na thaothadoghagna na hava kena reghia.   
\s1 Jisas Ke Vatokera Arahai Kena Vahaghi I Genesaret  
\r (Matiu 14:34-36)  
\p
\v 53 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena valuha hathavu sethevu i kolo kori meleha i Genesaret mena pinitia na boti.  
\v 54 Imarea kena saki au kori boti ma na mavitu kena ghithatha a Jisas.  
\v 55 Gi ena raghe vano tadia na komi meleha mena velera a Jisas ke mai. Imarea kena hulungira mai kori mathadia arahai kena vahaghi.  
\v 56 Tadia na komi meleha ke vano a Jisas, imarea kena hatira mai na komi tinoni kena vahaghi mena bora tadia na komi vido bali makete. Mena kaea a Jisas eigna keda na lubatira na tangoliagna vamua nigna na pohe me kedana ghoi toke tabiru. Ma arahai kena tangolia kena toke tabiru.   
\c 7  
\s1 Na Komi Vetula Nidia Mara Na Farise  
\r (Matiu 15:1-9)  
\p
\v 1 Sina dani, kekeha mara na Farise duadia kekeha mara velepuhigna na vetula nigna Moses kena kalasu mai i Jerusalem, imarea kena hathatano mai tagna a Jisas.  
\v 2 Gi ena reghira kekeha nigna na komi vaovarongo a Jisas kena vanga kari ena boi kidi sikame kori puhi ke jino tadia mara na Farise.  
\v 3 Mara Jiu, haluhadi mara na Farise, kena talu leghua mua na komi vetula nidia ara hutudia vaghagna na puhi kena sikame gi ena vanga.  
\v 4 Imarea boi tangomana kedana ghania na vanga kena volia kori makete mena ghieghilei sikamea na limadia. Me sethe mua nidia na vetula kena leghua, vaghagna na puhi bali lumiagna na kap ma na kuro ma na tapera.   
\p
\v 5 Mara na Farise duadia mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena huatia a Jisas, “Ehava gi nimua na komi vaovarongo kena boi leghua na vetula kati leghua maia i hau me jufu ikeagaieni? Imarea kena boi leghua na puhi bali sikamea na limadia gi ena vanga.”   
\p
\v 6 Ma a Jisas ke haghore tughura vaghagna iaani, “Oti piapilau puala eigna na puhi bali leghua a God! Na hava a God ke veleagna a profet Aisaia i hau eimiu ghamu e tutuni. A God ke velea,  
\b  
\q1 ‘Na komi tinoni iraani, kori haghoredia vamua kena maimanihihiu,  
\q1 kari kori havidia ena hauniu inau.   
\q1
\v 7 Imarea kena hai maimanihihiu vamua eigna kena tughua nigua na vetula  
\q1 mena leghuagna vamua nidia na komi vetula kena eia ghehedia.’\x + \xo 7:7 \xt Aisaia 29:13.\x*   
\b  
\p
\v 8 Ighamu koti boi leghua ghohi na komi vetula nigna God, kari na komi vetula nidia na komi tinoni vamua.”   
\p
\v 9 A Jisas ke ghoi velera mua, “Ighamu koti boi ghaghana bohea nigna na vetula a God, eigna ighamu koti leghua vamua na nimiu na vetula ghehemiu.  
\v 10 Oti adoa ghohi a Moses ke velea iaani, ‘Ghaghana bohea a tamamiu ma idomiu,’ ma ‘Ahai keda velehouhorua a tamagna ba a idogna na tinoni iangeni kedana vathehea.’\x + \xo 7:10 \xt Eksodas 20:12; 21:17.\x*  
\v 11 Kari ighamu koti velea e toke vamua ahai keda velea idogna ma tamagna, ‘Tangomana kuda hatheghamu tagna na komi fata iraani ku tonogna, kari boi tangomana nigua ikeagaieni. Eigna inau ku taluhaghore kuda hea a God na komi fata iraani ku tonogna.’  
\v 12 Kori ghaghanamiu e jino vamua kotida boi hathera ara idomiu ma ara tamamiu.  
\v 13 Kori vido koti velepuhira na mavitu vaghagna iangeni, ighamu koti boi leghua na vetula nigna a God. Me sethe mua na fata vaghagna iangeni koti eia hahalia.”   
\s1 Na Hava Ke Vagarura Na Komi Tinoni Kori Matagna A God  
\r (Matiu 15:10-20)  
\p
\v 14 Jisas ke kilo haidura na mavitu me velera, “Oti vaovarongo toetoke eigna kotida thaothadoghagna na hava kuda veleghamu.  
\v 15-16 Na vanga kena ghania na komi tinoni e boi tangomana keda vagarura kori matagna a God. Kari na komi fata kena eia na komi tinoni ke vagarura kori matagna a God.”\f + \fr 7:15-16 \ft Tadia kekeha rioriso haulaghi kori haghore Grik, 16 na thagi ke mono, “Ahai ke magnahaghinia na adoagna iaani, imanea keda vaovarongo toetoke.”\f*   
\p
\v 17 Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena taveti sania na mavitu mena vano haghe korai vathe. Mara na vaovarongo kena huatia a Jisas eigna keda titiono vanira na ghaghana koragna na titiono velepuhi iaani.  
\v 18 Jisas ke velera, “Tolumara! Oti boi adoa mua? Na vanga kena ghania na komi tinoni e boi tangomana keda vagarura kori matagna a God,  
\v 19 eigna e boi vano haghe kori ghaghanadia, kari e haghe kori livodia, horu kori kutudia, me au kori tonodia.” (Jisas ke velea iangeni itadia eigna kedana adoa na komi vanga gougovu e toke vamua na bali vanga.)   
\p
\v 20 Imanea ke ghoi velera, “Na hava ke au mai kori ghaghanadia na komi tinoni ke vagarura kori matagna a God.  
\v 21 Eigna na komi fata ke dika vaghagna iraani kena au mai kori ghaghanadia na komi tinoni: na komi ghaghana ke dika, na nere duagna ahai ke boi a taugna, na bilau, na vathehe tinoni,  
\v 22 na gumao, na eiagna na komi fata ke dika tagna ahai, na piapilau, na tahotha, na velehouhoruagna na tinoni, na talunagho ma na puhi memee.  
\v 23 Irangeni na komi fata ke dika ke au mai kori ghaghanadia na komi tinoni ke vagarura kori matagna a God.”   
\s1 Na Vaivine Puhi Ke Boi Jiu Ke Vaututunia A Jisas  
\r (Matiu 15:21-28)  
\p
\v 24 Jisas ma na nigna na komi vaovarongo kena taveti au kori meleha iangeni mena vano tadia na komi meleha ke gharania na meleha i Taia. Imarea kena vano tagna sina meleha mena vano haghe tagna sina vathe eigna kena boi magnahaghinia na komi tinoni keda adora ivei kena mono. Keana na mavitu kena adora vamua kena mono ngengeni.  
\v 25-26 Sina vaivine puhi ke rongovia a Jisas ke mono ngengeni. Na vaivine iaani boi na Jiu. Iia ke havi mai i Fonisia, sina vidogna na provins i Siria. Iia ke mai tagna a Jisas eigna na tidatho ke haghevia a dathegna vaivine. Iia ke torangaghi tuturu horu itagna a Jisas me kaea eigna keda gigi aua na tidatho tagna dathegna.  
\v 27 Jisas ke veleagna, “Inau ku mai bali kidi hathera nigua na mavitu, mara Jiu. Boi toke katida hatia ghadia na vanga na komi gari mati sonia vanoa tadia na komi aku.”   
\p
\v 28 Na vaivine ke veleagna, “Vunaghi, tutuni puala. Kari na komi tinoni kena lubatira na komi aku eigna kedana ghania ghadia na vanga na komi gari ke tomagha.”   
\p
\v 29 Ma a Jisas ke veleagna, “Toke puala! Na vunegna ighoe ko haghore tughu thaothadogha, na tidatho ke au sania ghohi a dathemu. Vano mo tabiru kori vathemu.”  
\v 30 Na vaivine ke tabiru kori vathegna me reghia a dathegna ke toke tabiru me nere kori mathagna eigna na tidatho ke taveti au ghohi itagna.   
\s1 Jisas ke Vatokea sina Mane ke Pui me boi Haghore Toke  
\p
\v 31 Jisas ma na nigna na komi vaovarongo kena taveti sania na meleha i Taia mena vano kori meleha i Saidon. Gi ena taveti vano kori nohi i Dekapolis mena vano kori kolo i Galili.  
\v 32 Kekeha tinoni kena hatia maia tagna a Jisas sina mane ke pui me boi haghore toke. Imarea kena kaea a Jisas eigna keda tangolia meke toke tabiru.  
\v 33 A Jisas ke hati aua na mane iangeni tadia na mavitu moro mono ghehedia. Jisas ke kidi jongia na kaukaugna kori kuligna. Gi e angusu kori kaukaugna me tugelia na thapigna na mane iangeni.  
\v 34 Govu, gi e tada hadi i popo me soni aheahe me velea, “Efata!” Na ghaghanagna na haghore iaani, “Hangavi!”  
\v 35 Kori vido iangeni, na kuligna ke hangavi me tangomana na rorongo me haghore toetoke.   
\p
\v 36 A Jisas ke velera na mavitu eigna kedana saghoi titionoa na fata ke ei vania na mane iangeni. Toke a Jisas ke velera iangeni, imarea kena titionoa nidia vamua na fata iaani tadia na komi tinoni.  
\v 37 Mara gougovu kena vere nidia puala mena velea, “Tolumara! Na komi fata gougovu ke eia e toke puala. Imanea ke vatoke tabirura arahai kena pui mena boi haohaghore toetoke!”   
\c 8  
\s1 Jisas Ke Hera Ghadia Vati Na Togha Tinoni  
\r (Matiu 15:32-39)  
\p
\v 1-2 Leghugna kekeha dani, sethe na tinoni kena ghoi mai tagna a Jisas. Imarea kena mono duagna tolu na dani ghohi me teo ghohi sa vanga itadia. Jisas ke kilora mai nigna na komi vaovarongo me velera, “Inau ku rarovira nigua puala na mavitu iraani eigna ke teo ghohi sa ghadia vanga.  
\v 3 Boi tangomana kuda vetulara tabiru kori melehadia kori vido kena rofo. Kenughua ena lae mena sikili kori hangana eigna kekeha itadia kena mai tagna ke hau.”   
\p
\v 4 Nigna na komi vaovarongo kena huatia, “Ivei hina katida pada sa vanga kori meleha ke gou eni keda nabadia na mavitu ke sethe iaani?”   
\p
\v 5 Gi a Jisas ke huatira, “Engiha na bred ke mono itamiu?”  
\p Imarea kena haghore tughua, “E vitu vamua.”   
\p
\v 6 Jisas ke velera na mavitu eigna kedana nohe kori thepa. Gi e hatia na bred me veletokea a God. Govu, gi a Jisas ke vidoa me hera nigna na komi vaovarongo eigna kedana kemulia tadia na mavitu.  
\v 7 Kekeha fei iso mua ke mono itadia ma Jisas ke hatia me veletokea a God. Gi e hera mara na vaovarongo eigna kedana kemulira mua tadia na mavitu.  
\v 8-9 Imarea kena vanga mena mahu. Gi ena hathatanora na komi viovidoi vanga ke tomagha mena vavonua e vitu na arao. Govu, gi a Jisas ke vetulara tabiru kori melehadia. Na mavitu iangeni, haga vati na togha na haidudia.  
\v 10 Gi a Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena hahaghe kori boti mena valuha vano kori nohi i Dalmanuta.   
\s1 Mara Na Farise Kena Kaea Na Reghithehe  
\r (Matiu 16:1-4)  
\p
\v 11 Kori vido kekeha mara na Farise kena rongovia a Jisas ke mai, imarea kena vano itagna. Gi ena rihu haohaghore duagna eigna kena magnahaghinia na pipiliagna. Imarea kena kaea na reghithehe eigna kedana adoa a God hiri ke vetula maia.  
\v 12 Jisas ke soni aheahe me velera, “Ehava ighamu koti magnahaghinia kuda tatelia vanighamu na reghithehe? Inau ku veleghamu, teo kuda eia sa reghithehe vanighamu!”  
\v 13 Govu, gi ena hahaghe kori boti mena turughu hathavu sethevugna na kolo i Galili.   
\s1 Jisas Ke Vavotura Nigna Na komi Vaovarongo Eigna Kedana Boi Ghaghana Rua Rua Vaghadia Mara Na Farise Ma A Herod  
\r (Matiu 16:5-12)  
\p
\v 14 Kori vido imarea kena talu valuha vano sethevugna na kolo, mara na vaovarongo kena adoa kena havaghinia na ohoagna ghadia na vanga. Sina bred vamua kena hatia duadia.  
\v 15 A Jisas ke velera, “Oti reireghi toke ghamu kori na isi nidia mara na Farise ma a Herod.”   
\p
\v 16 Mara na vaovarongo kena haohaghore ghehedia mena velea, “Imanea ke velea iaani eigna ke teo sa bred i tada.  
\v 17 A Jisas ke adoa na hava kena titionoa me huatiragna, “Eigna na hava kotinia haohaghore koti boi ohoa sa vanga ke nabamiu? Oti talu boi thaothadoagha mua eigu inau? Ighamu koti poru puala na vaututuniugna!  
\v 18 Ighamu e mono na matamiu, kari ehava gi oti boi reghia moti boi adoa? Ighamu e mono mua na kulimiu, kari ehava gi oti boi rorongo? Ehava? Oti madoa nimiu ghohi  
\v 19 inau ku vidoa e lima na bred vanira e lima na togha mane? Engiha na arao koti hoghoni vavonua tagna na komi viovidoi vanga ke tomagha?”  
\p Imarea kena veleagna, “Salaghe rua.”   
\p
\v 20 Gi e ghoi huatira mua, “Kori vido inau ku vidoa e vitu na bred vanira e vati na togha tinoni, engiha na arao koti hoghoni vavonua kori viovidoi vanga ke tomagha?” Imarea kena veleagna, “E vitu.”   
\p
\v 21 Gi a Jisas ke velera, “Na vunegna na hava ighamu oti boi talu thaothadogha mua eigu inau?”   
\s1 Jisas Ke Vatoke Tabirua Sina Mane Ke Doa  
\p
\v 22 Kori vido imarea kena jufu i Betsaida, kekeha tinoni kena hatia maia sina mane ke doa. Mena kaea a Jisas eigna keda tangolia meke toke tabiru.  
\v 23 Jisas ke tangolia na limagna me batua au kori meleha iangeni. Gi e angusua na matagna me taboa me huatia, “Ehava? O reghia mua sa fata?”   
\p
\v 24 Imanea ke rei kilili me velea, “Inau ku reghia na komi tinoni, kari na dodorodia vaghagna na komi ghai kena taetaveti kilili.”   
\p
\v 25 Jisas ke ghoi taboa mua na matagna. Govu gi na mane iangeni ke rarabuabuta. Kori vido iangeni imanea ke turughu dodoro toetoke me ghithathara na komi fata gougovu.  
\v 26 Ma a Jisas ke haghore heta vania, “O tabiru vano kori vathemu mo saghoi tabiru kori meleha ikeaghaieni.”   
\s1 Pita Ke Vele Aua Jisas A Vahavi  
\r (Matiu 16:13-20; Luk 9:18-21)  
\p
\v 27 Jisas ma na nigna na komi vaovarongo kena taveti au i Galili mena vano tagna kekeha meleha hilighagna na meleha hutu i Sisaria Filipai. Kori taetavetidia vano kori hangana, a Jisas ke huatira, “Na komi tinoni kena velea ahai inau na?”   
\p
\v 28 Imarea kena veleagna, “Kekeha tinoni kena velea ighoe a Jon Siuvitabu ke havi tabiru. Kekeha tinoni kena velea ighoe a profet Elaija. Mi kekeha tinoni kena velea ighoe sina profetgna mua i hau.”   
\p
\v 29 Jisas ke ghoi huatira mua, “Ghamu na ba? Ahai otianiu?”  
\p A Pita ke veleagna, “Ighoe a Vahavi, na mane a God ke vahia bali hathera nigna na mavitu.”   
\p
\v 30 Jisas ke haghore heta vanira, “Saghoi veleagna sa tinoni ahai inau na.”   
\s1 Jisas Ke Titionoa Na Papara Ma Na Thehe Keda Kathea Imanea  
\r (Matiu 16:21-23; Luk 9:22)  
\p
\v 31 Kori vido iangeni, a Jisas ke velepuhira nigna na komi vaovarongo. Imanea ke velera, “Inau, na Dathei Tinoni, imarea kedana vaparau. Mara na naghoi pris ma na mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses duadia kekeha mara puhi mua kedana siriuhaghiniu. Imarea kedana vaparau mena vatheheu, kari kori vatolugna na dani inau kuda havi tabiru.”  
\v 32 A Jisas ke boi poloa sa fata itadia. A Pita ke hati vanoa a Jisas eigna koroda mono ghehedia, gi e veleagna eigna keda saghoi velea na komi fata irangeni.  
\v 33 Kari a Jisas ke rei vano tadia nigna na komi vaovarongo, me veleagna a Pita, “Satan, O taveti saniu, na komi fata ko velea e boi mai tagna a God, kari na ghaghanadia na tinoni vamua.”   
\s1 Arahai Kena Magnahaghinia Na Leghuagna A Jisas Kedana Sasaa Bali Thehe  
\r (Matiu 16:24-28; Luk 9:23-27)  
\p
\v 34 Jisas ke kilora mai na mavitu ma na nigna na komi vaovarongo me velera, “Ahai itamiu ke magnahaghinia keda nigua na mane vaovarongo, imanea keda saghoi eia na komi fata ke magnahaghinia vamua. Imanea keda leghuu thovohaliu me sasaa na papara ma na thehe kori ghaibabala.  
\v 35 Arahai kena boi leghuu inau eigna imarea kena magnahaghinia na eiagna vamua na hava kena magnahaghinia, imarea kedana boi hatia na havi ke teo na govugna. Kari arahai kena sasaa na papara ma na thehe eigna kena leghuu inau ma na Rorongo ke Toke, imarea kedana hatia na havi ke teo na govugna.  
\v 36 Gi ahai ke tonogna na komi fata ke sethe kori maramagna, kari e boi tonogna na havi ke teo na govugna, kenughua na komi fata irangeni e hathea mua? Teo!  
\v 37 Eigna imanea boi tangomana keda volia na havi ke teo na govugna kori nigna na komi fata ke tonogna.  
\v 38 Ikeagaieni, sethe na tinoni kena boi leghua a God mena eia na komi fata ke dika. Gi kotida maomamohaghiniu moti maomamohaghinia nigua na velepuhi kori matadia na komi tinoni irangeni, inau na Dathei Tinoni kuda siriuhaghinighamu. Inau kuda eia iangeni kori vido kuda ghoi tabiru mai duadia na komi enjel ke tabu duai silada ma na mana nigna a tamagu.”   
\c 9  
\p
\v 1 A Jisas ke ghoi velera, “Na hava ku veleghamu ke tutuni, kekeha itamiu koti mono duagu ikeagaieni, ighamu kotida boi thehe moti ghieghilei reghia a God keda vunaghi pungusira nigna na mavitu kori nigna na mana ke hutu.”   
\s1 Na Dodorogna A Jisas Ke Tughu  
\r (Matiu 17:1-13; Luk 9:28-36)  
\p
\v 2 Leghugna ono na dani, a Jisas ke hatia a Pita, Jemes ma Jon mena vano ghehedia kori suasupa ke hadi. Tolu na mane vaovarongo kena rei vano mena reghia na dodorogna a Jisas ke tughu.  
\v 3 Nigna na komi pohe ke pura puala me siasilada. Teo ahai keda wasia sa pohe keda pura vaghagna iangeni.  
\v 4 Kori vido iangeni tolumara kotolu reghia a Moses ma Elaija koro urungu duagna a Jisas.  
\v 5 A Pita ke veleagna a Jisas, “Velepuhi, toke puala kitida mono nimami eeni duamiu! Tolughami kutoluda agutua e tolu na aava, sikei nimua ighoe, sikei nigna a Moses me sikei nigna a Elaija.”  
\v 6 A Pita ke hai velea nigna vamua iaani eigna kena mataghu puala.   
\p
\v 7 Ma na parako ke mai popodia me ungahira, ma na haghore ke au mai kori parako, “Iaani pukuni dathegu ku dothovia puala. Oti rorongo toetoke itagna.”  
\v 8 Kori vido iangeni tolumara kotolu rei kilili kari a Jisas vamua ke mono. A Moses ma Elaija koro teo ghohi.   
\p
\v 9 Kori vido Jisas duagna tolu nigna na mane vaovarongo kena horu mai kori suasupa, a Jisas ke haghore heta vanira, “Otolu saghoi veleagna ahai na hava kotolu reghia me ghieghilei jufu na dani, inau, na Dathei Tinoni, kuda havi tabiru kori thehe.”  
\v 10 Tolumara kotolu leghua na hava a Jisas ke veleragna, kari tolumara kotolu veihuahuatighi varihotaghidia eigna na ghaghana koragna “na havi tabiru kori thehe.”   
\p
\v 11 Gi otolu huatia a Jisas, “Ehava gi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena velea a profet Elaija keda kidi mai gi e mai a Vahavi?”   
\p
\v 12-13 A Jisas ke velera, “Tutuni puala a Elaija keda kidi mai bali kaikalitira na komi fata eigna na maigna a Vahavi. Kari inau ku veleghamu a Elaija e mai nigna ghohi. Imarea kena vapapara mena vathehea vaghagna na komi Rioriso ke Tabu kena velea eigna imanea. Na vunegna na komi Rioriso ke Tabu kena velea iaani, tolughamu otolu toatogha puala eigna na hava kuda veleghamu ikeagaieni. Na komi Rioriso ke Tabu kena velea mua na Dathei Tinoni keda pukuni papara mi marea kedana siriuhaghinia.”   
\s1 A Jisas Ke Gigi Aua Na Tidatho Itagna Sina Gari Mane  
\r (Matiu 17:14-21; Luk 9:37-43)  
\p
\v 14 Kori vido a Jisas duagna tolu nigna na mane vaovarongo kena horu mai kori suasupa, imarea kena reghia na mavitu kena haidu kililivira mara na mane vaovarongo. Kekeha mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena rihu haohaghore duadia.  
\v 15 Na mavitu kena reghia a Jisas mena vere nidia puala mena raghe saisami mai itagna.  
\v 16 Ma a Jisas ke huatira, “Eigna na hava kotinia rihu haohaghore na?”   
\p
\v 17 Sina mane tadia na mavitu ke haghore tughua, “Velepuhi, inau ku hatia maia a dathegu itamua eigna na tidatho ke haghevia me boi lubatia gi keda haohaghore.  
\v 18 Kori vido na tidatho ke mai heta itagna, na tidatho ke vasikili horua kori thepa. Na pachaghuaghura ke au kori livogna me ghathati ngasia na keigna ma na tonogna ke kakai. Inau ku kaera nimua na komi vaovarongo eigna kedana gigi aua na tidatho itagna, kari imarea kena boi tangomana nidia na eiagna.”   
\p
\v 19 Ma a Jisas ke velera na mavitu, “Tolumara! Ighamu eni oti boi talu vaututuniu! Ingiha gi kotida vaututuniu? Oti hatia maia na gari iangeni!”  
\v 20 Mi marea kena hatia mai itagna.  
\p Kori vido na tidatho ke reghia a Jisas, na tidatho ke kahia na gari iangeni. Imanea ke sikili horu kori thepa me kokopili kilili me au na pachaghuaghura kori livogna.  
\v 21 Ma a Jisas ke huatia a tamagna na gari iangeni, “Ingiha ghohi na hagheviagna na tidatho?”  
\p Ma a tamagna ke veleagna, “Turughu kori isogna.  
\v 22 Sethe na maghavu na tidatho ke haga vathehea. Na tidatho ke vasikili horua kori joto ba kori bea. Gi koda tangomana, o rarovighami mo hatheghami.”   
\p
\v 23 Ma a Jisas ke veleagna, “Ighoe ko huatiu, ‘Gi kuda tangomana?’ Nau ku tangomana na eiagna na komi fata gougovu vanira arahai kena vaututuniu.”   
\p
\v 24 Ma a tamagna ke ania, “Inau ku vaututuni kari e boi rae heta. Hatheu eigna keda heta nigua na vaututuni.”   
\p
\v 25 Jisas ke reghia sethe mua na tinoni kena turughu mai haidu kililivia me haghore vania na tidatho, “Ighoe na tidatho ko vapuia mo boi lubatia keda haohaghore na gari iaani, o taveti au itagna mo saghoi tabiru mai mua itagna!”   
\p
\v 26 Ma na tidatho ke ghuu heta me kahia na tonogna na gari iangeni me vasikili horua kori thepa. Gi e taveti au itagna. Na gari ke boi ghaighali ma na mavitu kena velea, “Na gari ke thehe ghohi.”  
\v 27 Kari a Jisas ke tangolia na limagna me saraki hadia. Ma na gari iangeni ke sokara eigna ke ghoi toke tabiru.   
\p
\v 28 Leghugna iaani, a Jisas ma nigna na komi vaovarongo kena tabiru kori vathe. Kori vido kena mono ghehedia, imarea kena huatia, “Ehava kiti boi tangomana na gigi auagna na tidatho?”   
\p
\v 29 A Jisas ke veleragna, “Na tarai vamua ke tangomana na gigi auragna na komi tidatho vaghagna iangeni.”   
\s1 Jisas Ke Ghoi Titionoa Eigna Na Theheagna  
\r (Matiu 17:22-23; Luk 9:43-45)  
\p
\v 30 Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena taveti sania na meleha iangeni mena taveti thovohaliungira na komi meleha kori provins i Galili. Jisas ke boi magnahaghinia sa tinoni keda adora ivei kena mono,  
\v 31 eigna imanea ke magnahaghinia na titiono vanira nigna na komi vaovarongo eigna na komi fata keda kathea. Imanea ke velera, “Inau, na Dathei Tinoni, sina tinoni keda perou vano tadia mara nigua na thevuioka. Imarea kedana vatheheu, kari kori vatolugna na dani inau kuda havi tabiru kori thehe.”  
\v 32 Nigna na komi vaovarongo ena boi thaothadoghagna na hava ke veleragna, kari ena mataghu na huatiagna.   
\s1 Ahai Ke Nagho?  
\r (Matiu 18:1-5; Luk 9:46-48)  
\p
\v 33 Jisas ma na nigna na komi mane vaovarongo kena jufu i Kapaneam mena vano haghe tagna sina vathe. Jisas ke huatira, “Eigna na hava koti rihu haohaghore kori vido kati taetaveti mai kori hangana?”  
\v 34 Imarea kena boi haghore tughua eigna kena rihu haohaghore varihotaghidia eigna ahai keda nagho itadia.  
\v 35 A Jisas ke nohe me kilora mai nigna na komi vaovarongo hilighagna me velera, “Ahai ke magnahaghinia keda nagho itamiu, imanea keda sasaa na hatheagna ahai itamiu.”   
\p
\v 36 Govu, gi e pala maia na gari i naghodia me velera,  
\v 37 “Ahai ke hathea sa gari ke vaghagna iaani eigna ke dothoviu inau, imanea ke hatheu inau. Ma ahai ke hatheu inau, imanea ke hathea a God ke vetulau mai.”   
\s1 A Jisas Ke Titionoa Arahai Ke Thevu Itadia  
\r (Luk 9:49-50)  
\p
\v 38 Ma a Jon ke veleagna, “Velepuhi, ighami kiti reghia sina mane ke gigi aura na komi tidatho itadia na komi tinoni kori kiloagna na ahamu. Na vunegna imanea ke boi mono kori nida na boo, ighami kiti veleagna eigna keda saghoi eia.”   
\p
\v 39 Kari a Jisas ke velera, “Saghoi vasotoa. Arahai kena eia na reghithehe kori kiloagna na ahagu, vahotha puala imarea kedana velea sa fata ke dika eigu inau.  
\v 40 Arahai ke boi eia sa fata ke dika itada, imarea kena thevu itada.  
\v 41 E tutuni, gi ahai ke hatheghamu kori fata ke iso vaghagna na kap bea vamua eigna ke adoa ighamu koti dothoviu inau, sethe na fata ke toke a God keda kemulia vania.”   
\s1 Na Komi Fata Ke Vajefea Na Nidia Na Vaututuni Na Komi Tinoni  
\r (Matiu 18:6-9; Luk 17:1-2)  
\p
\v 42 A Jisas ke ghoi velera ghua, “Ahai keda vajefea nigna na vaututuni sa gari vaghagna iaani, imanea ke dika puala. E toke gi kedana taria na ghahira hutu kori luagna mena vabilomoa kori tahi eigna na hava a God keda eia itagna e tahu vano tagna iangeni.  
\v 43-44 Gi na lima madothomu ke batugho kori koakoa, o utuhia aua. E toke keda mono sikei na limamu vamua kari o hatia na havi ke teo na govugna. E boi toke keda mono rua na limamu kari o vano kori meleha papara. Kori meleha iangeni na joto ke ghatha thovohaliu.\f + \fr 9:43-44 \ft Tadia kekeha rioriso haulaghi kori haghore Grik, 44 na thagi ke mono ke nanaba vamua tagna 9:48. \f*  
\v 45-46 Gi na naemu ke batugho kori koakoa, o utuhia aua. E toke keda mono sikei na naemu vamua kari o hatia na havi ke teo na govugna. E boi toke keda mono e rua na naemu kari o vano kori meleha papara. Kori meleha iangeni na joto ke ghatha thovohaliu.\f + \fr 9:45-46 \ft Tadia kekeha rioriso haulaghi kori haghore Grik, 46 na thagi ke mono ke nanaba vamua tagna 9:48. \f*  
\v 47 Gi na matamu ke batugho kori koakoa, o sipa aua. E toke keda mono sikei na matamu vamua kari o hatia na havi ke teo na govugna. E boi toke keda mono e rua na matamu kari o vano kori meleha papara.  
\v 48 Kori meleha iangeni na poipoli teo keda thehe ma na joto ke ghatha thovohaliu.   
\p
\v 49 “Na komi papara keda padara na komi tinoni nigna a God iangeni keda hathera na leghuagna a God.   
\p
\v 50 “Na sol sina fata ke toke, keana gi keda beabeagha, boi tangomana nidia kedana ghoi vaaha. Gi kotida boi mono haidu toetoke, ighamu vaghagna na sol ke dika ghohi. Na vunegna iangeni, oti vaghagna na sol ke toke moti mono haidu kori soleana.”   
\c 10  
\s1 Veisonighi Kori Taulaghi  
\r (Matiu 19:1-12; Luk 16:18)  
\p
\v 1 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena taveti sania i Kapaneam. Imarea kena vano kori provins i Jiudea mena hathavu sethevugna na bea hutu i Jodan tadia na komi meleha ngengeni. Sethe na tinoni kena ghoi haidu mai itagna gi e ghoi velepuhira vaghagna ke ado eia hahalia.   
\p
\v 2 Kekeha mara na Farise kena mai itagna mena pipilia a Jisas eigna kena magnahaghinia na rongoviagna nigna na haghore tughu ke leghua nigna na vetula a Moses ba teo. Imarea kena huatia, “O veleghami, e lubatia mua na mane keda sonia a taugna kori vetula ba teo?”   
\p
\v 3 A Jisas ke haghore tughura, “Na hava ke velea kori vetula nigna a Moses na?”   
\p
\v 4 Imarea kena veleagna, “A Moses ke lubatia vamua na mane keda sonia a taugna gi keda risoa na pepa ke velea ke magnahaghinia na soniagna.” \x + \xo 10:4 \xt Deuteronomy 24:1.\x*   
\p
\v 5 A Jisas ke velera, “A Moses ke heghamu na vetula iangeni eigna ke pono puala na ulumiu.  
\v 6 Na komi Rioriso ke Tabu kena velea, “Kori turughugna mai na maramagna, ‘a God ke vavuha na mane ma na vaivine.’\x + \xo 10:6 \xt Ghenesis 1:27; 5:2.\x*  
\v 7 ‘Na vunegna iaani na mane keda taveti sania a tamagna ma idogna me mono haidu duagna a taugna.’  
\v 8 Kori ghaghanagna a God roira vaghagna sikei vamua na tinoni.\x + \xo 10:8 \xt Ghenesis 2:24.\x*  
\v 9 Na vunegna iaani e boi toke sa tinoni keda sonia a taugna. Saghoi thevurua na hava a God ke tari haidua ghohi.”   
\p
\v 10 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena tabiru kori vathe. Mi marea kena huatia na ghaghana koragna na komi fata iraani.  
\v 11 Jisas ke velera, “Gi na mane keda sonia a taugna me taulaghi tagna sina vaivine tavogha, imanea ke ghoho.  
\v 12 Vaghagna mua, na vaivine keda sonia a taugna me taulaghi tagna sina mane tavogha, iia ke ghoho.”   
\s1 Jisas Ke Vatabura Na Komi Gari  
\r (Matiu 19:13-15; Luk 18:15-17)  
\p
\v 13 Kekeha tinoni kena talangira mai na komi gari tagna a Jisas eigna keda tangolira me vatabura, kari nigna na komi vaovarongo kena haghore peora arahai kena hatira mai.  
\v 14 Kori vido a Jisas ke reghia iaani, imanea ke dikatagna tadia nigna na komi vaovarongo me velera, “Oti lubatira mai na komi gari itagua moti saghoi lutira eigna na komi tinoni a God ke vunaghi pungusira, imarea vaghadia na komi gari iraani.  
\v 15 E tutuni na hava ku veleghamu, arahai kena boi vaututunia a God vaghagna na gari, imarea kedana boi mono hahali duadia na komi tinoni a God ke vunaghi pungusira.”  
\v 16 Govu, gi a Jisas ke palara mai na komi gari me vatabura.   
\s1 Na Mane Pada Rongo  
\r (Matiu 19:16-30; Luk 18:18-30)  
\p
\v 17 Kori vido a Jisas ma na nigna na komi vaovarongo kena ghoi turughu taveti mua, sina mane ke raghe mai itagna me torongaghi tuturu horu. Gi e huatia a Jisas, “Velepuhi, ighoe ko toke! Na hava kuda eia gi kuda hatia na havi ke teo na govugna?”   
\p
\v 18 Jisas ke veleagna, “Ehava gi o kilou inau ku toke? a God vamua ke toke.  
\v 19 Ighoe ko adoa ghohi na komi vetula: ‘Saghoi vathehea na tinoni. Saghoi ghoho. Saghoi bilau. Saghoi vuha haghoregna ahai. Saghoi pilaunia sa tinoni bali hatia nigna na fata. Ghaghana bohea a tamamu ma idomu.’”   
\p
\v 20 Na mane iangeni ke veleagna, “Velepuhi, na komi vetula iraani inau ku leghura turughu kori garigu.”   
\p
\v 21 A Jisas ke rei vano itagna me dothovia puala gi e veleagna, “Sikei fata vamua ko boi eia. O vano salemua na komi fata gougovu ko tonogna, kari o hatia na rongodia mo kemulia itadia mara kena kuma. O vano eia iaani, gi o mai leghuu inau. Gi koda eia iaani, ighoe koda tonogna na komi fata ke toke i popo.”   
\p
\v 22 Kori vido ke rongovia iaani, imanea ke dikahehegna puala eigna ke sethe puala na komi fata ke tonogna. Me taveti sania a Jisas.   
\p
\v 23 A Jisas ke rei vano tadia nigna na komi vaovarongo me veleragna, “E vahotha puala tadia arahai kena pada rongo kedana haghe kori hughuta nigna a God.”  
\v 24 Nigna na komi vaovarongo kena vere nidia puala na rongoviagna nigna na komi haghore. Gi a Jisas ke velera mua, “Ara dathegu, e vahotha puala na haghe kori hughuta nigna a God!  
\v 25 Tangomana mua na kamel keda haghe vano kori bilogna na nili? Vahotha puala! Keana e vahotha vano mua tagna ahai ke pada rongo, na haghe vano kori hughuta nigna a God!”   
\p
\v 26 Kori vido nigna na komi vaovarongo kena rongovia iangeni, imarea kena vere nidia vano mua, mena haghore vaghagna iaani, “Keda vahotha puala na hatiagna na havi ke teo na govugna tagna na tinoni ke pada rongo, bule ahai keda tangomana na?”   
\p
\v 27 A Jisas ke rei vano itadia me velera, “Tadia na komi tinoni e vahotha puala, keana tagna God e boi vahotha. A God ke tangomana na eiagna vanira na komi tinoni na komi fata kena boi tangomana na eiagna ghehedia.”   
\p
\v 28 Gi a Pita ke veleagna, “Reghia! Ighami kiti taveti sania nimami na komi fata miti leghugho!”   
\p
\v 29-30 A Jisas ke haghore tughua, “Na hava inau ku veleghamu e tutuni puala, ahai ke taveti sania nigna na komi fata eigna ke leghuu inau ma na Rorongo ke Toke, kenughua imanea keda tonogna sethe na fata vano mua itagna na komi fata ke taveti sania. Gi keda taveti sania na melehagna ba ara tahigna, ara vaivinegna, a tamagna, a idogna, ara dathegna ba nigna na thepa, kenughua a God keda pukuni vatokea. Kori maramagna iaani a God keda vasethea vanoa mua itagna na komi fata ke taveti sania irangeni. Keana na mavitu kedana vapara mua. Kari kori vido ke mai na maramagna mathangani nigna a God, imanea keda hatia na havi ke teo na govugna.  
\v 31 Na vunegna iangeni, arahai kena nagho ikeagaieni kedana ghoi leghu kori maramagna mathangani. Arahai kena leghu ikeagaieni kedana ghoi nagho.”   
\s1 Jisas Ke Ghoi Titionoa Na Thehegna  
\r (Matiu 20:17-19; Luk 18:31-34)  
\p
\v 32 Kori vido imarea kena leghua na hangana ke vano hadi i Jerusalem, a Jisas ke kidi taveti nagho itadia nigna na komi vaovarongo. Imarea kena vere nidia puala itagna a Jisas ma na mavitu ke leghura kena mataghu nidia puala. Imanea ke hatira tavogha nigna na komi vaovarongo tadia na mavitu eigna keda titiono vanira na hava keda kathea.  
\v 33 A Jisas ke velera, “Oti vaovarongo toetoke. Ikeagaieni ighita kati taveti atu i Jerusalem. Ingengeni sina tinoni keda perou me lubatiu vano kori limadia mara na naghoi pris mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses. Imarea kedana fateu bali vatheheu me kedana lubatiu vano tadia mara kena boi Jiu.  
\v 34 Imarea kedana kihaghiniu mena angusuu mena thabuhiu mena vatheheu. Keana, kori vatolugna na dani inau kuda havi tabiru kori thehe.”   
\s1 A Jemes Ma Jon Koro Kaea A Jisas Na Hava Koro Magnahaghinia  
\r (Matiu 20:20-28)  
\p
\v 35 Leghugna iaani, Jemes ma Jon, e rua dathegna a Jebedi koro mai tagna a Jisas moro veleagna, “Velepuhi, roghami kuru magnahaghinigho koda eia vanighami sikei na fata.”   
\p
\v 36 A Jisas ke huatira, “Na hava fata koro magnahaghinia kuda eia vanighamu na?”   
\p
\v 37 Romara koro veleagna, “Kori vido koda vunaghi pungusira na komi tinoni, iroghami kuru magnahaghinia kuruda vunaghi pungusira duamu. Sikei tamami i roghami keda nohe kori madothomu, sikei kori toimu.”   
\p
\v 38 A Jisas ke velera, “Na hava koro kaea, roghamu oro boi adoa. Oro tangomana romiu mua koroda papara vaghagna kuda eia inau? Oro tangomana mua koroda thehe vaghagna na thehe keda katheu inau?”   
\p
\v 39 Romara koro veleagna, “Hii! Tangomana mua kuruda eia.” Ma a Jisas ke velera, “Tutuni puala! Roghamu koroda papara vaghagna kuda eia inau moro thehe vaghagna na thehe keda katheu inau.  
\v 40 Kari inau bosi tangomana kuda vahira arahai kedana nohe kori madothogu ma na toigu kori vido kuda vunaghi pungusira na komi tinoni. Eigna a God ke vahira ghohi arahai kedana nohe duagu.”   
\p
\v 41 Kori vido mara salaghe na vaovarongo kena rongovia na hava koro kaea, imarea kena dikatadia tadia a Jemes ma Jon.  
\v 42 A Jisas ke kilora mai mara nigna na vaovarongo gougovu itagna me velera, “Ighamu oti adoa ghohi na komi king mi mara kena baubatu tadia mara kena boi Jiu, imarea kena magnahaghinia na hururagna nidia na mavitu bali eia na hava kena magnahaghinia.  
\v 43 Kari oti saghoi eia vaghagna iangeni. Ahai ke magnahaghinia keda baubatu itamiu, imanea keda agutu vanighamu.  
\v 44 Ma ahai ke magnahaghinia keda nagho itamiu, imanea keda agutu vanighamu vaghagna na tinoni seka.  
\v 45 Inau, na Dathei Tinoni, u bosi mai kori maramagna eigna kedana agutu vaniu na mavitu. Keana u mai bali agutu vanira mu kuda thehe bali vamamaluhara na komi tinoni tadia na komi paluhadia.”   
\s1 A Jisas Ke Vatoke Tabirua Na Matagna A Batimeus  
\r (Matiu 20:29-34; Luk 18:35-43)  
\p
\v 46 Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena jufu kori meleha i Jeriko. Kori vido kena taveti au kori meleha iangeni, na mavitu ke sethe kena leghura. Sina mane ke doa, na ahagna a Batimeus, ke nohe kori ghaghireigna na hangana. Imanea a dathegna Timeus. Imanea ke nohe ngengeni me kaekae nigna rongo itadia arahai kedana halu atu kori hangana.  
\v 47 Kori vido imanea ke adoa a Jisas gna i Nasaret ke mai kori hangana, imanea ke ghuu heta, “Jisas, Dathegna Deved,\f + \fr 10:47 \ft “Dathegna Deved” Mara Jiu kena adoa a Vahavi keda mai tagna na vinahuhugna a King Deved. Na vunegna iaani imarea kena kiloagna a Jisas “Dathegna a Deved.” \f* O raroviu!”   
\p
\v 48 Sethe na tinoni kena veleagna eigna keda bughoro kari imanea ke ghoi ghuu heta vano mua, “Jisas, Dathegna Deved, O raroviu!”   
\p
\v 49 A Jisas ke sokara soto me velera, “Oti vano velea maia.”  
\p Imarea ke vano mena veleagna, “Batimeus, saghoi dikahehemu, sokara hadi, a Jisas ke kilogho!”   
\p
\v 50 A Batimeus ke hati aua nigna na oopo me sokara hadi me vano itagna a Jisas.  
\v 51 A Jisas ke huatia, “Na hava ko magnahaghinia kuda eia vanigho?”  
\p Imanea ke veleagna a Jisas, “Velepuhi, inau ku magnahaghinia kuda ghoi reirei.”   
\p
\v 52 Jisas ke veleagna, “Nimua na vaututuni ke vatokegho. Tangomana koda taveti.” Kori vido vamua iangeni, na matagna ke ghoi toke tabiru me taveti duagna a Jisas kori hangana.   
\c 11  
\s1 Jisas Ke Jufu I Jerusalem Ma Na Mavitu Kena Kilothaba Imanea  
\r (Matiu 21:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19)  
\p
\v 1 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena vano gharania i Jerusalem mena reghi vanoa e rua na meleha i Betfage mi Betani gharania na Suasupa i Ghai Olev. A Jisas ke kilora mai itagna rua nigna na mane vaovarongo  
\v 2 me velera, “Oro vano kori meleha kati reghi vanoa iangeni. Kori vido koroda jufu ngengeni roghamu koroda reghia na dongki mathangani ke piniti. Na dongki iangeni, teo ahai ke taetaveti mua itagna. Oro unuhia moro hatia maia itagua.  
\v 3 Gi ahai keda huatighamu ahai ke veleghamu na hatiagna, oro veleagna, “A Lod ke magnahaghinia, kari kenughua e saisami me ghoi vetula tabirua.”   
\p
\v 4 Romara koro vano moro reghia na dongki mathangani ke piniti ghaghireigna na hangana naghogna sina vathe. Romara koro turughu unuhia.  
\v 5 Kekeha tinoni kena sokara ngengeni kena huatira, “Bali hava koro na unuhiagna?”  
\v 6 Leghugna romara koro velera na hava ke kidi velera ghohi a Jisas, imarea kena lubatia vanira.  
\v 7 Romara koro hatia moro vano tagna a Jisas. Gi oro valiagna rodia na oopo ma a Jisas ke nohe popogna na dongki.   
\p
\v 8 Sethe na tinoni kena valia nidia na oopo kori hangana me sethe mua kena toka na komi ototo ghai ke iso mena tutua kori hangana.  
\v 9 Na komi tinoni kena taveti naghogna a Jisas ma arahai kena leghu, kena ngingili,  
\b  
\q1 “Hosana, veletokea a God!  
\q1 God, ko vathaba imanea ke mai duagna nimua na mana!   
\q1
\v 10 God, ko vathaba imanea ke mai bali nimami na vunaghi vaghagna a hutumami a King Deved.  
\q1 Veletokea a God i popo!”   
\b  
\p
\v 11 A Jisas ke jufu i Jerusalem me vano haghe kori Vathe ke Tabu nigna a God, me reghira na komi fata ke mono ikoragna. Imanea ke boi mono hau eigna ke lavi ghohi me vano duadia nigna na komi vaovarongo i Betani.   
\s1 Jisas Ke Haghore Leghua Na Ghai Figh  
\r (Matiu 21:18-19)  
\p
\v 12 Me ghoi dani hadi, gi ena au sania i Betani bali vano i Jerusalem. Ma Jisas ke rofo.  
\v 13 Imanea ke reghi vanoa tagna ke hau na ghai fig ke sethe na eloelogna, gi e taveti vano itagna. Kari imanea ke boi reghia sa sagharogna, na eloelogna vavaha vamua, eigna ke boi jufungia mua na vido bali sagharogna.  
\v 14 Jisas ke haghore leghua na ghai fig, “Teo koda ghoi sagharo mua.” Nigna na komi vaovarongo kena rongovia na haghore iaani.   
\s1 Jisas Ke Gigi Aura Na Komi Tinoni Kori Vathe Ke Tabu Nigna A God  
\r (Matiu 21:12-17; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22)  
\p
\v 15 Kori vido imarea kena jufu i Jerusalem, a Jisas ke vano haghe koragna na Vathe ke Tabu nigna a God. Imanea ke reghira na komi tinoni kena voivoli mena salemua na komi fata ke sethe ngengeni. Imarea kena vahadia na volidia na komi fata me boi nabadia na komi tinoni kedana volia. Gi e gigi aura arahai kena voivoli mena salemua na komi fata. Imanea ke koli poghora na komi tevo nidia mara Jiu kena tughu rongo bali volia na takisigna na Vathe ke Tabu, ma na komi sape kena nohe mara kena salemua na komi bora bali havughaghi.  
\v 16 Mi manea ke boi lubatira sa tinoni kedana hatia maia sa fata mua korai na Vathe ke Tabu.  
\v 17 Govu, gi e velepuhira na mavitu me velera, “Na komi Rioriso ke Tabu kena velea iaani, “Nigua na Vathe ke Tabu, na vathe bali tarai nidia na mavitu kori maramagna. Kari ighamu koti eia vaghagna na vido bali monodia mara kena biabilau.”\x + \xo 11:17 \xt Aisaia 56:7.\x*   
\p
\v 18 Mara na naghoi pris ma na mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena rongovia iaani, mena hiohiroa na puhi bali vathehea a Jisas eigna imarea kena mataghunia. Imarea kena mataghu eigna na mavitu kena magnahaghinia puala nigna na velepuhi a Jisas.  
\v 19 Kori lavi a Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena taveti au i Jerusalem.   
\s1 Na Vaututuni Ma Na Tarai  
\r (Matiu 20:21-22)  
\p
\v 20 Kori vuevugheigna, imarea kena ghoi taetaveti vano kori hangana mena reghia na ghai fig ke haghore leghua a Jisas ke thehe.  
\v 21 A Pita ke togha tabirua na haghore ke velea a Jisas, gi e veleagna, “Velepuhi, reghia! Na ghai fig ko haghore leghua ke thehe ghohi.”   
\p
\v 22 A Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo, “Oti vaututunia a God.  
\v 23 Inau ku veleghamu, gi ahai keda vaututuni me boi ghaghana ruarua, imanea tangomana keda veleagna na suasupa iangeni, ‘O sokara mo vano mono kori tahi.’ Ma na suasupa iangeni keda leghua na haghoregna.  
\v 24 Na vunegna iaani, inau ku veleghamu, Gi kotida kaea sa fata kori tarai moti pukuni vaututunia a God keda eia na hava koti kaea, imanea keda eia.  
\v 25-26 Kari kori vido koti tarai, gi kotida dikatamiu tagna sa tinoni, oti kidi talutavogha na paluhagna gi a tamamiu i popo keda talutavogha mua na paluhamiu.”\f + \fr 11:25-26 \ft Tadia kekeha rioriso haulaghi kori haghore Grik, 26 na thagi ke mono, “Keana gi kotida boi talutavogha na paluhadia arahai tavogha, a God keda boi talutavogha na paluhamiu.” \f*   
\s1 Mara Ke Nagho Itadia Mara Jiu Kena Boi Vaututunia A Jisas Ke Mai Itagna A God  
\r (Matiu 21:23; Luk 20:1-8)  
\p
\v 27 Imarea kena ghoi tabiru i Jerusalem mena vano haghe kori Vathe ke Tabu nigna a God. Mara na naghoi pris ma na mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses duadia kekeha mara puhidia mara Jiu kena mai tagna a Jisas.  
\v 28 Imarea kena huatia, “Ahai ke velegho na gigi auragna na komi tinoni kori na Vathe ke Tabu? Ahai ke hegho na mana gi o eia na komi fata iraani?”   
\p
\v 29 A Jisas ke haghore tughura, “Inau kuda kidi huatighamu sina huahuati. Gi kotida haghore tughuu, inau kuda veleghamu ahai ke heu na mana gi u eia na komi fata iraani.  
\v 30 Oti veleu, ahai ke hea na mana a Jon Siuvitabu bali siuvitabura na mavitu? A God ba na tinoni vamua?”   
\p
\v 31 Imarea kena rihu haohaghore ghehedia vaghagna iaani, “Gi ighita katida veleagna a God ke hea na mana, imanea keda veleghita, ‘Ehava gi oti boi vaututunia na komi velepuhi nigna a Jon na?’  
\v 32 Keana gi katida velea na tinoni ke hea na mana, kenughua na mavitu keda dikatadia itada.” Imarea kena mataghunira na mavitu eigna na mavitu kena vaututunia a Jon sina pukuni nigna profet a God.   
\p
\v 33 Na vunegna iaani, imarea kena haghore tughua vaghagna iaani, “Iti boi adoa.”  
\p Ma a Jisas ke velera, “Na vunegna koti velea iangeni, inau kuda boi veleghamu ahai ke heu na mana gi u eia na komi fata iraani.”   
\c 12  
\s1 A Jisas Ke Titionoa Sina Titiono Velepuhi Tadia Arahai Kena Siriuhaghinia  
\r (Matiu 21:33-46; Luk 20:9-19)  
\p
\v 1 A Jisas ke velera na titiono velepuhi iaani tadia mara kena nagho tadia mara Jiu: “Sina mane ke joua na komi ghai grep\f + \fr 12:1 \ft “grep” Reghia kori Diksonari \f* kori nigna na gnatha. Govu, gi e agutua na peo me agutua na vido bali pojiagna na komi grep bali agutu waen. Gi e sokaraghinia na vathe bali kaekale. Govu, gi e hirora kekeha tinoni bali agutu me reireghia nigna na gnatha. Imanea ke velera eigna kedana hatia kekeha sagharogna na ghai grep vaghagna na volidia. Leghugna iaani, imanea ke taveti au me vano mono tagna sina meleha ke hau.  
\v 2 Kori vido ke jufungia na maghavu ke ghano na komi grep, imanea ke vetula nigna na mane agutu eigna keda ohoa maia itagna kekeha ghagna na sagharogna kena vihukira.  
\v 3 Kori vido imanea ke jufu tadia mara kena reireghia na agutu, imarea kena thotia mena tupia mena vetula tabirua vavaha vamua tagna na vunaghigna.  
\v 4 Leghugna iaani, na mane ke tonogna na gnatha ke ghoi vetula vanoa mua sina nigna na mane agutu. Imarea kena pukuni diadikala puala. Imarea kena tupia mena vangesoa na ulugna.  
\v 5 Gi e ghoi vetula mua sina nigna na mane agutu mena vathehea. Imanea ke ghoi vetulara vano mua kekeha mara nigna na agutu me nanaba vamua na hava kena eiragna. Imarea kena tupira kekeha mena vathehera kekeha.   
\p
\v 6 “Sina mane ke ghathi mono keda vetula vanoa, a pukuni dathegna ke dothovia puala. Imanea ke toatogha keda vetula vano ba teo. Gi e vetula vanoa eigna ke ghaghana imarea kedana ghaghana bohea a dathegna.   
\p
\v 7 “Kori vido imarea kena reghia, imarea kena velea varihotaghidia, ‘Iaani na pukuni dathegna na mane ke tonogna na gnatha. Gi katida vathehea, ighita katida tonogna nigna na gnatha.’  
\v 8 Gi ena thotia mena vathehea mena soni aua na tonogna kosigna na gnatha.”   
\p
\v 9 Govu, gi a Jisas ke huatira, “Na hava keda eia na mane ke tonogna na gnatha iangeni tadia mara kena reireghia vania na? Imanea keda vano me vathehera na komi tinoni ke dika irangeni me hera vano mara tavogha nigna na gnatha eigna kedana reireghia vania.  
\v 10 Ighamu koti adoa ghohi na fata iaani kena risoa tadia na komi Rioriso ke Tabu:  
\q1 ‘Na ghahira kena boi magnahaghinia mara kena agutu vathe,  
\q1 ikeagaieni na ghahira iaani na naghoi ghahira tadia na komi ghahira kori hidigna na vathe.   
\q1
\v 11 A God ke eia na fata iaani  
\q1 me e toke puala itamami.’”\x + \xo 12:11 \xt Psalm 118:22-23.\x*   
\p
\v 12 Mara kena nagho tadia mara Jiu, kena magnahaghinia na thotiagna a Jisas eigna kena adoa na titiono velepuhi iaani eidia imarea ghehedia - imarea na komi tinoni ke dika kena reireghia na gnatha. Keana imarea kena boi thotia eigna imarea kena mataghunira na mavitu kena totogo kori nigna na velepuhi. Imarea kena taveti sania vamua.   
\s1 Na Huahuati Eigna Na Voli Takis  
\r (Matiu 22:15-22; Luk 20:20-26)  
\p
\v 13 Leghugna iaani, mara na Farise duadia mara kena leghua a King Herod kena vetulara vano kekeha tinoni tagna a Jisas eigna kedana huatia. Imarea kena magnahaghinia a Jisas keda velehouhorua na King gna i Rom\f + \fr 12:13 \ft “King gna i Rom” Reghia kori Diksonari \f* eigna kedana thotia mena fatea.  
\v 14 Imarea kena mai tagna a Jisas mena veleagna, “Velepuhi, ighami kiti adoa na komi fata ko velea ke jino meke tutuni. Kari o velepuhira mua na mavitu na komi fata a God ke magnahaghinia kedana eia. O boi mataghunia na hava kena ghaghana na mavitu eimu ighoe. Toke kedana boi magnahaghinia nimua na velepuhi, ighoe o velepuhi vamua na hava ke tutuni eigna a God. O veleghami, kori nida na vetula e toke vamua katida volia na takis tagna na King gna i Rom ba teo?”   
\p
\v 15 A Jisas ke adoa imarea kena haga pilaunia me velera, “Ehava kotinia haga pilauniu? Oti hatia maia sikei na sileni itagua.”  
\v 16 Imarea kena hatia maia itagna, gi e reghia me huatira, “Ahai na totoghalegna ma na ahagna ke mono itagna?”  
\p Imarea kena veleagna, “Na King gna i Rom.”   
\p
\v 17 Ma a Jisas ke velera, “Hea na King gna i Rom na hava ke kaeghamu moti hea a God na hava ke kaeghamu.” Imarea kena vere nidia puala eigna imanea ke thaothadogha puala kori nigna na haghore tughu.   
\s1 Imarea Kena Pipilia A Jisas Kori Huahuatia Eigna Na Havi Tabiru Leghugna Na Thehe  
\r (Matiu 22:23-33; Luk 20:27-40)  
\p
\v 18 Leghugna iaani, kekeha mara na Sadiusi\f + \fr 12:18 \ft “Sadiusi” Reghia kori Diksonari \f* kena mai tagna a Jisas. Imarea kena boi vaututunia na havi tabiru leghugna na thehe. Imarea kena huatia,  
\v 19 “Velepuhi, a Moses ke risoa gi na mane keda thehe sania a taugna me teo mua sa dathegna, a tahigna keda taulaghi itagna na vaivine ke thehe a taugna eigna keda boa na gari itagna bali vavusua na pagusugna a toghagna ke thehe.  
\v 20 Vaghagna iaani, “Mara vitu tamatahi ke mono ma na mane ke havi nagho ke taulaghi tagna sina vaivine kari e teo mua sa dathegna me thehe.  
\v 21 Gi a tahigna ke taulaghi tagna na vaivine iangeni, me teo mua sa dathegna me thehe. Ma na vatolugna tadia mara tamatahi ke taulaghi tagna me nanaba vamua.  
\v 22 Vano me mara vitu tamatahi gougovu kena taulaghi tagna na vaivine iangeni. Me teo sikei mane itadia ke boa sa gari tagna na vaivine iangeni mena thehe gougovu. Vagovugna, na vaivine ke thehe.  
\v 23 Gi keda ai na, kori vido a God keda vasokara tabirura arahai kena thehe, ahai tadia mara tamatahi irangeni keda taugna na vaivine iangeni?”   
\p
\v 24 A Jisas ke velera, “Oti pukuni hahi tutuni! Ighamu koti boi talu adoa na komi Rioriso ke Tabu, moti bosi thaothadoghagna a God ke mana puala.  
\v 25 Kori vido a God keda vasokara tabirura na komi tinoni kena thehe imarea kedana boi taulaghi, vaghadia na komi enjel kena mono i popo kena boi taulaghi.  
\v 26 Ikeagaieni inau kuda velepuhighamu eigna na havi tabiru kori thehe. Oti adoa mua, kori na titionogna a Moses ma na ghai iso ke beubethu na eloelogna, a God ke veleagna a Moses, ‘Inau na God nigna Ebraham, a Aisak ma a Jekob.’ Toke tolumara kotolu thehe ghohi i hau, tagna a God tolumara talu havi mua.  
\v 27 A God, boi na God nidia arahai kena thehe ghohi, kari nidia na God arahai kena havi. Kori vido ighamu koti velea ighita katida boi sokara tabiru kori thehe, ighamu oti pukuni hahi tutuni!”   
\s1 Na Vetula Ke Nagho Vano Tadia Na Komi Vetula Gougovu  
\r (Matiu 22:3; Luk 10:25-28)  
\p
\v 28 Sina mane velepuhigna na vetula nigna a Moses ke mono ngengeni me rongovia na hava ke velea a Jisas tadia mara na Sadiusi. Imanea ke adoa nigna na haghore tughu e toke puala me huatia a Jisas, “Na hava na vetula nigna a Moses ke nagho tadia na komi vetula gougovu?”   
\p
\v 29 Gi a Jisas ke veleagna, “A Moses ke velea iaani: ‘Ighamu na mavitugna Israel, oti vaovarongo toetoke! A God na nida na vunaghi, imanea sikei vamua a God.  
\v 30 Oti dothovia kori havimiu gougovu, kori tarungamiu gougovu, kori ghaghanamiu gougovu ma na hetamiu gougovu.’ Iaani na vetula ke nagho vano tadia na komi vetula gougovu.  
\v 31 Na varuagna na vetula ke nagho iaani mua: ‘Dothovira na komi tinoni vaghagna ko dothovigho ghehemu.’ Teo sa vetula mua ke nagho vano tadia e rua na vetula iaani.”   
\p
\v 32 Imanea ke veleagna a Jisas, “Toke puala velepuhi! E tutuni puala na hava ko velea, sikei vamua a God, teo mua sa God tavogha.  
\v 33 E toke katida dothovia a God kori havida gougovu, kori tarungada gougovu kori ghaghanada gougovu ma na hetada gougovu. Ma katida dothovira na komi tinoni vaghagna kati dothovighita gheheda. E rua na vetula iraani ke nagho vano tadia na komi vetula kati leghua vaghagna na komi vetula eidia na komi havughaghi kati eia kori Vathe ke Tabu nigna a God.”   
\p
\v 34 A Jisas ke adoa nigna na haghore tughu ke jino me veleagna, “Inau ku velegho, ighoe ko gharani ghohi na lubatiagna a God eigna keda vunaghi pungusia na havimu.” Leghugna iaani teo mua sa tinoni keda mathaghai na huatiagna.   
\s1 Na Huahuati Eigna A Vahavi  
\r (Matiu 22:41-46; Luk 20:41-44)  
\p
\v 35 Leghugna iaani, a Jisas ke velepuhira na mavitu kori Vathe ke Tabu nigna a God. Imanea ke veleragna, “Ehava gi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena velea a Vahavi na vinahuhugna vamua a King Deved?  
\v 36 Eigna sina maghavu na Tarunga ke Tabu ke batua na ghaghanagna a Deved mi manea ke velea,  
\b  
\q1 ‘A God ke velea tagna a vunaghigu,  
\q1 O nohe kori thevu madothogu  
\q1 me jufu kori maghavu kuda talu horua nimua na komi thevuioka i thepa  
\q1 eigna koda vunaghi pungusira.’   
\b  
\m
\v 37 Deved ke kiloagna a Vahavi na vunaghigna. Gi imanea na vunaghigna a Deved, ehava gi imanea na vinahuhugna a Deved mua?” Na mavitu kena rongovia na hava ke velea a Jisas mena totogo nidia puala.   
\s1 A Jisas Ke Velea Na Puhidia Mara Na Velepuhigna Na Vetula Ke Dika  
\r (Matiu 21:1-36; Luk 20:45-47)  
\p
\v 38 Kori vido a Jisas ke velepuhira na mavitu, imanea ke velera mua iaani, “Oti saghoi leghua na puhidia mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses! Imarea kena vahaghea nidia na poko ke tabu mena vano kori makete eigna kena magnahaghinia vamua na mavitu kedana ghithathara mena ghaghana bohera.  
\v 39 Kori vido imarea kena vano haghe tadia na komi vathe haidu ba kori vido kena vano kori vangahaidu, imarea kena vahia na komi nagho i sape.  
\v 40 Imarea kena pilaunira na koi vaivine thehe sasani eigna kedana hera nidia na komi fata ma na vathedia. Imarea kena tarai teve eigna kena magnahaghinia vamua na mavitu kedana ghaghana imarea kena tabu puala. Mara iraani, a God keda pukuni vaparara puala!”   
\s1 Nigna Na Sosoni Na Vaivine Thehe Sasani  
\r (Luk 21:1-4)  
\p
\v 41 A Jisas ke nohe koragna na Vathe ke Tabu nigna a God me reghi vano tagna na vido bali sosoni rongo. Imanea ke reghira na komi tinoni kena haghe mai mena sonia nidia na rongo. Sethe mara pada rongo kena mai mena sonia haghea na rongo ke sethe.  
\v 42 Gi e reghia sina vaivine thehe sasani ke kuma ke haghe mai me soni haghea e rua na siliva keda talu haidura e jufungia vamua sina seleni.  
\v 43 A Jisas ke kilora mai nigna na komi vaovarongo me velera, “E tutuni na hava ku veleghamu, na vaivine iaani e sethe vano na rongo ke sonia tadia na komi tinoni gougovu kena mai sosoni.  
\v 44 Eigna na komi tinoni kena pukuni pada rongo kena sonia vamua na rongo ke tomagha tadia. Keana na vaivine iaani ke soni govua na ghathi rongo ke tonogna me teo sa nigna rongo ke tomagha bali volia ghagna vanga.”   
\c 13  
\s1 Jisas Ke Velea Kekeha Tinoni Kedana Reo Horua Na Vathe Ke Tabu Nigna A God  
\r (Matiu 24:1-2; Luk 21:5-6)  
\p
\v 1 Kori vido a Jisas ke au mai kori Vathe ke Tabu nigna a God, sina nigna na mane vaovarongo ke veleagna, “Velepuhi, na Vathe ke Tabu iaani, e ulaghagna puala! Na komi ghahira tadia na komi hidi iraani e hutu puala!”   
\p
\v 2 A Jisas ke veleagna, “Na Vathe ke Tabu iaani, imarea kedana reo horua na komi hidigna. Teo sikei ghahira keda mono kori mathagna vaghagna kena mono ikeagaieni.”   
\s1 Na Komi Papara Kedana Mai  
\r (Matiu 24:3-14; Luk 21:7-19)  
\p
\v 3 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena taveti vano kori Suasupa i Ghai Olev mena reghi vanoa na Vathe ke Tabu nigna a God. A Pita, Jemes, Jon ma Andru kena mai ghehedia itagna a Jisas mena huatia,  
\v 4 “O veleghami, ingiha kedana reo horua na Vathe ke Tabu nigna a God iangeni? Na hava na vaughithatha kitida reghia giti adoa ke jufu mai na maghavu iangeni?”   
\p
\v 5 A Jisas ke velera, “Oti reireghi toke ghamu, kenughua e pilaunighamu sa tinoni.  
\v 6 Eigna sethe na tinoni kedana mai mena velea, ‘Inau a Vahavi,’ me sethe na tinoni kedana vaututunira.  
\v 7 Kori vido kotida rongovia na rorongogna na komi rihu hutu, oti saghoi mataghu. Toke keda tutuni, boi na vagovugna na maramagna mua.  
\v 8 Sethe na meleha kori maramagna kedana riurihu varihotaghidia ma na agnu keda agnu tadia na komi meleha ke sethe. Me sethe na tinoni kori maramagna kedana thehe eigna na ngengere. Na komi fata iraani na turughugna vamua na papara keda mai.   
\p
\v 9 “Oti reireghi toke ghamu! Eigna imarea kedana fateghamu mena thabuhighamu tadia na komi vathe haidu nidia mara Jiu. Imarea kedana hatighamu vano tadia na koi vunaghi ma na komi king mena fateghamu eigna ighamu koti leghuu inau. Kori vido koti sokara naghodia, ighamu kotida tuturia aua na Rorongo ke Toke itadia.  
\v 10 Na Rorongo ke Toke kedana rongovia na komi tinoni gougovu kori maramagna gi e jufu mai na vagovugna na maramagna.  
\v 11 Kori vido kena fateghamu, oti saghoi toatogha na hava kotida velea. Oti velea vamua na hava na Tarunga ke Tabu ke heghamu kori vido iangeni. Na komi fata kotida velea boi na ghaghanamiu ghehemiu keana na ghaghanagna na Tarunga ke Tabu.   
\p
\v 12 “Na komi tinoni kedana perora ara tahidia mara dathedia kori limadia mara na thevuioka bali vathehera. Vaghagna mua na komi gari kedana siriuhaghinira ara idodia mara tamadia mena perora vano kori limadia mara na thevuioka bali vathehera.  
\v 13 Na komi tinoni kedana siriuhaghinighamu eigna ighamu koti leghuu inau. Keana gi kotida sokara ngasi kori nimiu na vaututuni me jufu kori vido kotida thehe, ighamu kotida hatia na havi ke teo na govugna.”   
\s1 A Jisas Ke Velea Au Na Hava Keda Kathea Na Meleha Hutu I Jerusalem  
\r (Matiu 24:15-28; Luk 21:20-24)  
\p
\v 14 A Jisas ke ghoi velera, “Kori dani keda mai, ighamu kotida reghia na fata ke dika vano a God ke siriuhaghinia. Na fata iangeni keda sokara kori Vathe ke Tabu nigna a God tagna bali boi monoagna. Na vunegna iaani, a God keda korogha sania nigna na Vathe ke Tabu.” (Arahai kena ijumia na haghore iaani, oti hiohiro toetokea na pukuni ghaghanagna.) “Kori dani iangeni, gi kotida mono kori provins i Jiudea, oti ghogho hadi tadia na komi suasupa.  
\v 15 Gi kotida mono kosigna na vathe, saghoi raghe haghe bali hatia kekeha nimiu na fata.  
\v 16 Gi kotida agutu kori gnatha, saghoi tabiru bali hatia nimiu oopo.  
\v 17 Kori vido iangeni, na mataghu keda padara na koi vaivine kena gharani vahua a dathedia ma arahai kena talu susuua mua a dathedia eigna kenughua e vahotha puala na ghoghodia.  
\v 18 Oti tarai kaea a God eigna keda boi mono mai na komi fata iangeni kori vido ke mai na koburu  
\v 19 eigna na papara kori vido iangeni keda dika vano tadia na komi papara ke mono mai kori maramagna. Leghugna iangeni, teo mua sa fata vaghagna iangeni keda ghoi mono mai.  
\v 20 Keana, na vunegna a God ke dothovira nigna na mavitu ke vahira ghohi, imanea keda hati aua kekeha dani papara. Gi keda boi hati aua imanea kekeha dani papara, teo sa tinoni keda havi.   
\p
\v 21 “Gi ahai tinoni keda veleghamu, ‘Na mane iaani a Vahavi!’ ba ‘Na mane iangeni a Vahavi!’ Oti saghoi vaututunia.  
\v 22 Sethe na tinoni piapilau kedana velea, ‘Inau a Vahavi,’ me sethe mara na profet piapilau kedana mai mua. Imarea kedana eia na komi reghithehe bali pilaura me vajefera arahai a God ke vahira ghohi, kari boi tangomana nidia.  
\v 23 Oti reireghi toke ghamu! Inau ku veleghamu na fata iraani gi ena jufu mai.”   
\s1 Na Vaughighathagna Na Tabirugna Mai Na Dathei Tinoni  
\r (Matiu 24:29-31; Luk 21:25-28)  
\p
\v 24 Gi a Jisas ke velera, “Leghugna na komi papara iraani,  
\q1 ‘Na aho keda boi raraha,  
\q1 ma na vula keda puni,   
\q1
\v 25 ma na komi vaitughu kedana sikili horu mai i popo.  
\q1 Ma na komi fata gougovu kori maaloa kedana ghaighali.’   
\p
\v 26 “Ma na komi tinoni gougovu kedana reghiu, inau, na Dathei Tinoni, kuda tabiru mai kori parako duagu na mana ke heta ma na silada.  
\v 27 Govu, gi inau kuda vetulara au komi nigua na enjel itadia na komi meleha gougovu kori maramagna eigna kedana hathatanora mai na komi tinoni a God ke kidi vahira ghohi.”   
\s1 Kaikaliti Toetoke Eigna Na Tabirugna Mai A Jisas  
\r (Matiu 24:32-44; Luk 21:29-33)  
\p
\v 28 A Jisas ke ghoi velera, “Oti reghia na ghai fig eigna keda velepuhighamu. Gi kotida reghia na ghai fig ke dudu me turughu vusu ighamu koti adoa ke haga sagharo ghohi.  
\v 29 Vaghagna mua iangeni, kori vido na komi papara keda jufu mai, ighamu kotida adoa inau ku gharani mai ghohi.  
\v 30 Inau ku veleghamu, na komi fata iraani keda kidi jufu mai gi na komi tinoni kena mono ikeagaieni kedana thehe gougovu.  
\v 31 Na thepa ma na maaloa kedana govu, kari nigua na komi haghore keda boi govu.   
\p
\v 32 “Teo ahai ke adoa na dani ma na maghavu inau kuda tabiru mai. Mara na enjel boi adoa. Inau boi adoa. Sikei vamua a Tamagu ke adoa.  
\v 33 Na vunegna iaani, oti reireghi toke ghamu moti kaikaliti toetoke eigna ighamu oti boi adoa ingiha inau kuda ghoi tabiru mai.  
\v 34 Na tabiru mai kuda eia ke vaghagna vamua na tinoni ke kaikaliti bali taveti nigna. Imanea ke vaututunia nigna na komi mane agutu keda reireghia nigna na vathe. Imanea ke velera nidia na agutu kedana eia, gi e boa sina mane kori hagetha bali kavena me reghia na tabirugna mai.  
\v 35-36 Vaghagna vamua iangeni, oti sokara moti dodoro toetoke! Eigna ighamu koti boi adoa ingiha kuda ghoi tabiru mai, vaghagna vamua imarea kena boi adoa ingiha na mane ke tonogna na vathe keda ghoi tabiru mai. E boi toke gi kotida nere moti peperiki kori vido kuda ghoi tabiru mai. Da kori lavi ba kori hotaghi bongi ba kori gharani dani inau kuda ghoi tabiru mai.  
\v 37 Na hava ku veleghamu, inau ghua ku velera na komi tinoni gougovu: Oti mono kaikaliti eigna na tabirugu mai!”   
\c 14  
\s1 Na Hiohiro Puhi Bali Vathehea A Jisas  
\r (Matiu 26:1-5; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53)  
\p
\v 1 Rua mua na dani ke mono gi e jufungia na Laulahugna na Thovoliungi\f + \fr 14:1 \ft “Na Laulahugna na Thovoliungi” Mara Jiu kena togha tabiru na bongi na enjel nigna a God ke thovoliungira mara Israel kena boa na ghaughabua kori hagetha vathedia me vathehera na komi gari mane ke havi nagho tadia mara Ijip. \f* ma na Laulahugna na Bred ke Teo na Isi Koragna. \f + \fr 14:1 \ft “Na Laulahugna na Bred ke Teo na Isi Koragna” Mara Jiu kena togha tabiru na dani Moses ke batura au i Ijip. Kori vido iangeni, imarea kena kukia na bred ke teo na isi koragna eigna kena taveti au saisami. \f* Mara na naghoi pris mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena hiohiro puhi eigna kedana thotia mena vathehea a Jisas kori puhi kedana boi adoa na mavitu.  
\v 2 Imarea kena velea, “Ati saghoi eia tadia na komi dani kati eia na laulahu, kenughua ena adoa na mavitu mena eia na rihu hutu.”   
\s1 Na Vaivine Ke Rotea Na Oela Kori Ulugna A Jisas  
\r (Matiu 26:6-13; Jon 12:1-8)  
\p
\v 3 A Jisas ke vano kori vathegna a Saimon i Betani, na mane ke toke tabiru kori lepa. Kori vido kena nohe mena vanga, sina vaivine ke haghe mai duai botolo ke ulaghagna ke mono na oela i koragna. Na oela iangeni e ghuba tokegna puala me vahotha puala na voligna. Iia ke hangavia me rotea kori ulugna a Jisas.   
\p
\v 4 Kekeha tinoni kena mono ngengeni kena reghia mena dikatadia tagna na vaivine iangeni mena haohaghore ghehedia, “Ehava gi e hai rote diadikala na oela iangeni?  
\v 5 Na botolo oela iangeni vaghagna keda salemua, da e hatia tolu hathangatu tomagha na siliva.\f + \fr 14:5 \ft “tolu hathangatu tomagha na siliva” sikei na siliva na voligna na mane agutu kori sina dani. Na rongo iaani nabagna keda volia sina mane vaghagna sina vinogha. \f* Kari hatia me kemulia vanira mara na kuma.” Mi marea kena velehouhorua.   
\p
\v 6 Ma a Jisas ke velera, “Oti talua! Saghoi velehouhorua! Iia ke eia vaniu na fata ke toke puala.  
\v 7 Ighamu tangomana kotida hathera mara na kuma kori vido koti magnahaghinia eigna kena mono duamiu hahali. Keana inau kuda boi mono duamiu hahali.  
\v 8 Iia ke rotea na oela kori tonogu bali kaikalitia gi e jufu mai na maghavu imarea kedana giluu. Na fata ke eia na vaivine iaani e toke puala.  
\v 9 Na hava ku veleghamu ke tutuni, ivei kedana titionoa na Rorongo ke Toke koragna na maramagna, imarea kedana titiono na hava ke eia na vaivine iaani mena togha tabirua iia.”   
\s1 A Jiudas Ke Hiia Na Peroagna A Jisas  
\r (Matiu 26:14-16; Luk 22:3-6)  
\p
\v 10 A Jiudas Iskariot, imanea sikei tadia nigna na komi vaovarongo a Jisas, ke vano tadia mara na naghoi pris me velera imanea keda peroa a Jisas eigna kedana vathehea.  
\v 11 Kori vido imarea kena rongovia iaani, imarea kena totogo puala. Gi ena taluhaghore vania kedana hea na rongo. Leghugna iangeni, a Jiudas ke pitua na maghavu ke toke keda lubatia a Jisas vanira.   
\s1 Jisas Ke Vanga Duadia Nigna Na Komi Vaovarongo  
\r (Matiu 26:17-25; Luk 22:7-14; Jon 13:21-30)  
\p
\v 12 Kori vido ke jufu mai na dani ke nagho kori Laulahugna na Bred ke Teo na Isi Koragna, mara Jiu kena vathehea na komi sip mathangani bali vanga kori Laulahugna na Thovoliungi. Kori vido iangeni nigna na komi vaovarongo kena huatia a Jisas, “Ivei ko magnahaghinighami kitida vano bali kaikalitia na Laulahugna na Thovoliungi?”   
\p
\v 13 Ma a Jisas ke velera e rua nigna na mane vaovarongo, “Oro vano kori meleha hutu i Jerusalem. Kori vido koroda jufu ngengeni, roghamu koroda pada sina mane ke toitoi bea. Oro leghua moro vano kori vido keda vano.  
\v 14 Imanea keda vano haghe kori vathe. Ingengeni roghamu koroda pada na mane ke tonogna na vathe moro kaea eigna na chogho katida vanga na Laulahugna na Thovoliungi.  
\v 15 Imanea keda hatighamu hadi bali reghia na chogho ke kaikalitira govu ghohi na komi fata. Ngengeni koroda kaikalitia na vanga.”   
\p
\v 16 Romara koro vano moro reghia na komi fata gougovu vaghagna vamua a Jisas ke kidi veleragna ghohi. Gi oro kaikalitia na vanga ngengeni.   
\p
\v 17 Kori lavi a Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena vano mena jufu kori vathe iangeni.  
\v 18 Kori vido kena nohe mena vanga, a Jisas ke velera, “Sina mane itamiu ke vanga duagu ikeagaieni, imanea keda perou.”   
\p
\v 19 Kori vido a Jisas ke velea iangeni, nigna na komi vaovarongo kena dikahehedia, mi imarea gougovu kena huatiagna a Jisas, “Boi inau, na?”   
\p
\v 20 A Jisas ke haghore tughura, “Sina mane itamiu, ighamu koti sakai vanga duagu tagna sina disi.”  
\v 21 Mi manea ke velera, “Inau, na Dathei Tinoni, kuda papara mu thehe vaghagna na komi Rioriso ke Tabu kena velea. Keana kenughua e dika vano tagna ahai ke perou vano tagna nigua na thevuioka. Na tinoni iangeni e toke vamua keda boi havi mai kori maramagna eigna imanea keda pada na papara ke hutu puala.”   
\s1 Jisas Ke Turughua Na Vanga Tabu  
\r (Matiu 26:26-30; Luk 22:14-20; 1 Korin 11:23-25)  
\p
\v 22 Kori vido kena vanga, a Jisas ke hatia na bred me veletokea a God. Gi e vidoa me kemulia itadia nigna na komi vaovarongo me velera, “Oti hatia moti ghania. Iaani na tonogu.”   
\p
\v 23 Gi e hatia na hinao ke mono na waen ikoragna me veletokea a God me hera nigna na komi vaovarongo. Gi ena kouvia.   
\p
\v 24 Ma a Jisas ke velera, “Iaani na ghaughabuagu keda lulu bali vahavira na komi tinoni ke sethe. Na ghaughabuagu keda kaputi ngasia na taluhaghore haehathe\f + \fr 14:24 \ft “taluhaghore haehathe” Reghia kori Diksonari \f* mathangani nigna a God.  
\v 25 Inau ku veleghamu: Inau kuda boi ghoi kouvia na waen me ghieghilei jufungia na maghavu inau kuda kouvia na waen mathangani kori hughuta nigna a God i popo.”   
\p
\v 26 Gi ena salea na hymn mena taveti vano kori Suasupa i Ghai Olev.   
\s1 Pita Ke Taluhaghore Tagna A Jisas  
\r (Matiu 26:31-35; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38)  
\p
\v 27 Gi a Jisas ke velera, “Ighamu gougovu kotida ghogho moti korogha saniu vaghagna na komi Rioriso ke Tabu kena velea,  
\q1 ‘A God keda vathehea na mane ke reireghia na komi sip,  
\q1 ma na komi sip kedana ghogho kilili.’\x + \xo 14:27 \xt Zakaraia 13:7.\x*   
\p
\v 28 Keana, kori vido kuda sokara tabiru kori thehe, inau kuda kidi taveti nagho atu itamiu kori provins i Galili.”   
\p
\v 29 Ma a Pita ke veleagna, “Toke kedana ghogho sanigho mara na vaovarongo gougovu, inau teo kuda ghogho sanigho!”   
\p
\v 30 A Jisas ke veleagna a Pita, “Inau ku velegho, kenughua bongi, gi na kokorako keda rua horui tangigna, ighoe koda tolu horui veleagna o boi adou.”   
\p
\v 31 A Pita ke haghore heta vania, “Toke kuda thehe duamu, teo kuda velea inau ku boi adogho.” Mara na vaovarongo gougovu kena taluhaghore vaghagna iangeni.   
\s1 A Jisas Ke Tarai I Getsemani  
\r (Matiu 26:36-46; Luk 22:39-46)  
\p
\v 32 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena vano jufu kori vido kena kiloagna i Getsemani, gi e velera, “Oti nohe eeni, inau kuda vano mu tarai.”  
\v 33 Me hatira aua itadia a Pita, Jemes ma Jon mena taveti vano sina vido. A Jisas ke dikahehegna puala eigna na komi fata keda kathea,  
\v 34 me velera e tolu nigna na mane vaovarongo, “Na dikahehe hutu puala ke padau me haga vatheheu. Otolu rarai moti mono eeni.”   
\p
\v 35 Imanea ke taveti vano sina vido gi e torongaghi tuturu me tarai, “Mama, gi koda tangomana, o saghoi lubatiu gi kuda papara mu thehe.  
\v 36 E teo sa fata keda vahotha itamua. Saghoi lubatiu gi kuda papara vaghagna iaani. Keana o saghoi leghua nigua na vanohehe kari nimua na vanohehe vamua.”   
\p
\v 37 Gi a Jisas ke tabiru mai tadia tolu nigna mane vaovarongo me reghira kena nere. Gi e veleagna a Pita, “Saimon, o nere nimua vamua? Boi tangomana koda rarai duagu sikei na ghathi aoa vamua?  
\v 38 Otolu rarai motolu tarai eigna keda boi mai na auau itamiu. Tolughamu kotolu magnahaghinia na eiagna na hava ke jino, kari boi tangomana nimiu eigna na tonomiu ke lae.”   
\p
\v 39 A Jisas ke ghoi tabiru vano me tarai vaghagna na tarai ke kidi eia vamua.  
\v 40 Gi e ghoi tabiru mai itadia me reghira tolumara kotolu ghoi nere mua eigna kotolu magoli nidia puala. Kori vido imanea ke raraira, tolumara boi adoa sa fata kotoluda veleagna.   
\p
\v 41 Gi a Jisas ke ghoi vano tarai. Kori vido ke ghoi tabiru mai itadia na vatolugna, imanea ke velera, “Ehava? Otolu talu nere nimiu mua? E naba ghohi! Na maghavu ke jufu mai ghohi. Sina tinoni keda perou inau, na Dathei Tinoni, kori limadia mara na koakoa.  
\v 42 Ahai keda perou ke mai ghohi iangeni. Sokara hadi mati atu itagna!”   
\s1 Na Thotiagna A Jisas  
\r (Matiu 26:47-56; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12)  
\p
\v 43 Kori vido a Jisas ke talu haohaghore mua, a Jiudas, sikei itadia mara salaghe rua, ke jufu mai itadia. Sethe na tinoni kena mai duagna kena tangolira na komi ghau ma na komi ghai bali rihu. Mara na naghoi pris, mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses, me kekeha mara puhi mua kena vetulara mai.  
\v 44 A Jiudas ke kidi velera ghohi na mavitu, “Ahai inau kuda kisia, iangeni imanea. Oti thotia moti hatia.”   
\p
\v 45 A Jiudas ke mai tagna a Jisas me velea, “Velepuhi!” Me kisia.  
\v 46 Gi imarea kena mai mena thotia a Jisas.  
\v 47 Kori vido iangeni sina nigna na vaovarongo a Jisas ke sokara hilighagna ke sipa aua nigna na ghau me toka vurukusua sina kuligna nigna na mane agutu na pukuni naghoi pris.   
\p
\v 48 A Jisas ke velera, “Ehava? Inau na mane geogeno gi oti tangolia maia duamiu na komi ghau ma na komi ghai bali rihu?  
\v 49 Leuleghu dani ighamu koti mono kori Vathe ke Tabu nigna a God kori vido ku velepuhira na komi tinoni. Ehava gi oti boi thotiu ingengeni? Keana ighamu koti eia na komi fata iraani eigna keda tutuni na hava ke velea na komi Rioriso ke Tabu eigu inau.”   
\p
\v 50 Mara nigna na komi vaovarongo kena mataghu mena ghogho sania a Jisas.   
\p
\v 51 Sina mane mathangani, ke pipisia na pohe vavaha vamua, ke leghua a Jisas. Imarea kena thotia  
\v 52 me pepete me suru na pohegna me ghogho soesole.   
\s1 Imarea Kena Hatia Vanoa A Jisas Tagna Na Pukuni Naghoi Pris  
\r (Matiu 26:57-68; Luk 22:54-55; Jon 18:13-14, 19-24)  
\p
\v 53 Imarea kena hati vanoa a Jisas kori vathegna na pukuni naghoi pris. Mara na naghoi pris, mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses, mi kekeha mara puhi kena mai haidu ingengeni. Mara iraani, mara na Kansol.\f + \fr 14:53 \ft “Kansol” Reghia kori Diksonari \f*  
\v 54 A Pita ke leghura kari e boi taveti gharanira eigna ke mataghu. Imanea ke jufu kori lalabagna na vathe iangeni, me mangiru duadia mara kena reireghia na Vathe ke Tabu nigna a God.   
\p
\v 55 Mara na Kansol kena hiohiroa na titionogna sa fata ke eia a Jisas ke nabagna na vatheheagna. Kari ena boi tangomana kedana pada sikei.  
\v 56 Sethe na komi tinoni kena mai titiono piapilau eigna a Jisas kari nidia na komi titiono e boi nanaba.  
\v 57 Kekeha tinoni mua kena sokara hadi ngengeni kena titiono piapilau eigna imanea mena velea,  
\v 58 “Ighami kiti rongovia imanea ke velea, ‘Inau kuda reoa horua na Vathe ke Tabu nigna a God kena agutua na komi tinoni mi koragna e tolu na dani inau kuda vasokaraghinia na Vathe ke Tabu ke mathangani kena boi agutua na komi tinoni.’”  
\v 59 Kari na komi titiono gougovu iraani, e boi nanaba.   
\p
\v 60 Me sokara hadi na pukuni naghoi pris kori naghodia mara na Kansol me huatia a Jisas, “Ehava konia boi velea sa fata tadia na komi tinoni kena titionogho?”  
\v 61 A Jisas ke bughoro me boi velea sa fata. Ma na pukuni naghoi pris ke ghoi huatia, “Ehava? Ighoe a Vahavi, a Dathegna a God ke haluhadi puala?”   
\p
\v 62 A Jisas ke haghore tughua, “Hii, inau imanea! Ighamu kotida reghiu inau, na Dathei Tinoni, kuda nohe kori madothogna a God ke mana puala. Ighamu kotida reghiu inau kuda tabiru mai kori parako.”   
\p
\v 63 Ma na pukuni naghoi pris ke rongovia iaani me dikatagna puala me resua nigna na oopo. Gi e velea, “Ati saghoi hiroa mua sa titiono itadia sa tinoni  
\v 64 eigna ighamu oti rongovia ghehemiu ghohi imanea ke vananaba ghehegna duagna a God kori vido ke velea, ‘Inau a Vahavi, a Dathegna a God.’ Ehava kori ghaghanamiu na?”  
\p Imarea gougovu kena velea a Jisas ke nabagna keda thehe.  
\v 65 Gi kekeha itadia kena angusua mena tari ponotia na matagna kori pohe. Govu, gi ena tupia mena velea, “Gi koda pukuni Dathegna a God, o veleghami, ahai ke tupigho?” Leghugna iaani, mara na soldia kena hatia mena tupia mua.   
\s1 A Pita Ke Velea Ke Boi Adoa A Jisas  
\r (Matiu 26:69-75; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18, 25-27)  
\p
\v 66 Kori vido imarea kena fatea a Jisas, a Pita ke talu mono mua kori lalabagna na vathegna na pukuni naghoi pris. Sina nigna na vaivine agutu na naghoi pris ke mai ngengeni.  
\v 67 Iia ke reghia a Pita ke mangiru me veleagna, “Ighoe sikei tadia mara kena mono duagna a Jisas gna i Nasaret.”   
\p
\v 68 Ma a Pita ke veleagna, “Teo! U boi adoa na hava ko velea.” Gi e sokara hadi me riu vano kori hagethagna na peo. Kori vido iangeni, na kokorako ke taitangi.   
\p
\v 69 Ma na vaivine iangeni ke ghoi reghia a Pita me velera na komi tinoni kena mono ngengeni, “Inau ku adoa iaani sina mane itadia.”   
\p
\v 70 A Pita ke ghoi velea, “Teo! U boi adoa na mane iangeni.”  
\p Boi hauhaugna kekeha tinoni kena sokara ingengeni kena veleagna, “Hii, ighoe sikei itadia, eigna ighoe huju na manemu i Galili.”   
\p
\v 71 A Pita ke jijighi kori ahagna a God me velea, “Inau u boi adoa na mane koti titionoa.”   
\p
\v 72 A Pita ke eu govu horu na veleagna iaani ma na kokorako ke varuai taitangigna. Ma a Pita ke togha tabirua na haghore a Jisas ke kidi veleagna, “Inau ku velegho, kenughua bongi, gi na kokorako keda rua horui tangigna, ighoe koda tolu horui veleagna o boi adou.” Ma a Pita ke dikahehegna puala me tangi me tangi.   
\c 15  
\s1 Imarea Kena Hatia Vanoa A Jisas Tagna A Pailat  
\r (Matiu 27:1-2, 11-14; Luk 23:1-5; Jon 18:28-38)  
\p
\v 1 Kori vuevugheigna, mara na Kansol kena ghoi haidu mena talu haidua na ghaghanadia gougovu eigna na hava kedana eiagna a Jisas. Govu, gi imarea kena velera mara na soldia eigna kedana taria na limagna mena hati vanoa tagna Pailat, na Primia kori provins i Jiudea.   
\p
\v 2 Kori vido imarea kena jufu kori vathegna a Pailat, imanea ke huatia a Jisas, “Ighoe na king nidia mara Jiu?”  
\p A Jisas ke veleagna, “Ighoe ko velea ghohi inau imanea.”   
\p
\v 3 Mara na naghoi pris kena toroagna a Jisas na komi fata ke sethe.  
\v 4 Gi a Pailat ke huatia a Jisas, “O rongovia mua na komi fata imarea kena toroghogna? O boi tangomana koda velea sa fata itadia?”  
\v 5 Keana a Jisas ke boi velea sa fata, ma Pailat ke vere nigna puala.   
\s1 A Pailat Ke Fatea A Jisas  
\r (Matiu 27:15-26; Luk 23:13-25; Jon 18:39—19:16)  
\p
\v 6 Leuleghu vinogha kori Laulahugna na Thovoliungi, a Pailat ke ado lubati aua kori vathe tatari sina tinoni kena kaea na mavitu.  
\v 7 Sina mane na ahagna a Barabas ke mono kori vathe tatari duagna kekeha mara kena thabu vathehera kekeha tinoni kori vido imarea kena rihu pungusia na gaumanegna i Rom.  
\v 8 Na mavitu kena mai itagna a Pailat mena kaea eigna keda lubati mamaluha vanira sina mane tatari vaghagna ke ado eia.   
\p
\v 9 A Pailat ke huatira, “Ehava? Oti magnahaghinia kuda lubati mamaluha a Jisas, nimiu na king ghamu mara Jiu?”  
\v 10 A Pailat ke velea iangeni eigna imanea ke adoa ghohi mara na naghoi pris kena thotia a Jisas eigna kena tahotha tagna.  
\v 11 Keana mara na naghoi pris kena velehuhurura na mavitu eigna kedana kaea a Pailat meke lubati aua a Barabas, boi a Jisas.   
\p
\v 12 Pailat ke ghoi huatira na mavitu, “Gi kuda lubati aua a Barabas, na hava kuda eiagna na mane ighamu koti kiloagna na king nidia mara Jiu?”   
\p
\v 13 Imarea kena ghuu heta, “Tupipuhia!”   
\p
\v 14 A Pailat ke velera, “Eigna na hava? Na hava ke ei hahia?”  
\p Kari imarea kena ghoi ghuu heta vano mua, “Tupipuhia!”   
\p
\v 15 A Pailat ke magnahaghinia na mavitu kedana totogo me lubati aua a Barabas vanira. Gi e velera mara na soldia eigna kedana thabuhia a Jisas mena tupipuhia.   
\s1 Mara Na Soldia Kena Leuleua A Jisas  
\r (Matiu 27:27-31; Jon 19:2-3)  
\p
\v 16 Mara na soldia kena hatia a Jisas mena vano kori lalaba ghaghireigna na vathegna a Pailat. Gi ena kilora mai sethe mua na soldia kena mono ngengeni.  
\v 17 Imarea kena vapokoagna a Jisas vaghagna na king kori poko mela ke teve. Mena vakepiagna na kepi kena agutua kori kuji.  
\v 18 Imarea kena vahaihadia mena ghuu, “Ighami kiti kilothabagho, ighoe na king nidia mara Jiu!”  
\v 19 Gi ena thabuhia na ulugna kori ghai, mena angusua mena torongaghi tuturu vania vaghagna imarea kena maimanihihia.  
\v 20 Govu na leuleuagna, gi ena hati aua na poko ke mela ke vahaghea. Gi ena ghoi vapokoagna komi nigna na poko mena hati vanoa bali tupipuhia.   
\s1 Imarea Kena Tupipuhia A Jisas  
\r (Matiu 27:2-44; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27)  
\p
\v 21 Kori vido kena taetaveti kori hangana, imarea kena pada sina manegna Sairini ke kalasu mai kosigna i Jerusalem. Na ahagna a Saimon, a tamadia Aleksanda ma Rufus. Mara na soldia kena huruagna eigna keda hulungia nigna na ghaibabala a Jisas.  
\v 22 Imarea kena hati vanoa a Jisas kori vido kena kiloagna Golgota, na ghaghana koragna, “Suasupa ulu.”  
\v 23 Ingengeni imarea kena hea na waen kena ngignoa duagna na meresen kena kiloagna “mur” bali vagovua na vavahaghiti. Kari a Jisas ke boi kouvia.  
\v 24 Mara na soldia kena tupipuhia a Jisas kori ghaibabala. Gi ena hatia nigna na komi poko mena laulahu vavahi bali adoa ahai keda hatia sikei na vidogna.   
\p
\v 25 Nabagna tangi hia kori vuevughei, imarea kena tupipuhia a Jisas.  
\v 26 Gi ena risoa kori pava na hava kena toroagna a Jisas, “NA KINGh NIDIA MARA JIU,” mena tupia popogna a Jisas kori ghaibabala.  
\v 27 Imarea kena tupipuhira e rua na mane bilau duagna a Jisas; sikei kori madothogna mi sikei kori toigna.  
\v 28 Vaghagna vamua iaani hiri na komi Rioriso ke Tabu kena vela ghohi, “Na komi tinoni kena velea imanea ke jotha duadia arahai kena eia na komi fata ke dika.”  
\v 29 Na komi tinoni kena halu vano kori hangana ngengeni kena velehouhorua mena lilighia na uludia mena veleagna, “E ai ghuari! Ighoe ko velea i hau koda reo horua na Vathe ke Tabu nigna a God mo vasokaraghini tabirua koragna e tolu na dani.  
\v 30 Gi koda mono nimua na mana bali eia iangeni, o vahavigho ghehemu mo horu mai kori ghaibabala!”   
\p
\v 31 Mara na naghoi pris mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena velehouhorua a Jisas mena haohaghore ghehedia, “Imanea ke vahavira kekeha tinoni tavogha kari boi tangomana nigna keda vahavia ghehegna!  
\v 32 Vaghagna ivei? Imanea hina a Vahavi, na king nidia mara Jiu? Gi ighita katida reghia keda horu mai kori ghaibabala, ighita katida vaututunia.” Rua na mane kena tupipuhira duagna a Jisas huju, oro velehouhorua a Jisas.   
\s1 A Jisas Ke Thehe Kori Ghaibabala  
\r (Matiu 27:45-56; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30)  
\p
\v 33 Tangi salaghe rua kori dani iangeni, na meleha i Israel doudolu ke puni me jufu kori tangi tolu kori hinaota lavi.  
\v 34 Kori vido iangeni a Jisas ke ghuu heta vaghagna iaani, “Eloi, Eloi, lama sabaktani?” Na ghaghana koragna, “Nigua God, nigua God, eigna na hava konia korogha saniu?”\x + \xo 15:34 \xt Psalm 22:1.\x*   
\p
\v 35 Kekeha tinoni kena mono gharania ngengeni kena boi rongovia tokea mena velea, “Imanea ke kiloa a Elaija.”  
\v 36 Sina mane ke raghe vano me vavonua na pocho\f + \fr 15:36 \ft “pocho” Na pocho sina fata ke mono kori tahi. Kori vido ke mumuja, na pocho ke tangomana na sopiagna na bea.\f* kori waen ke aha me jongia kori ghai. Govu, gi e tuhu hadi vano kori livogna a Jisas eigna keda kouvia, gi e velea iaani, “Ati talua. Ati pitu mati reghia gi a Elaija keda mai hati horua kori ghaibabala.”   
\p
\v 37 Gi a Jisas ke ghuu heta me thehe.   
\p
\v 38 Kori vido iaani, na pohe ke sasavera koragna na Vathe ke Tabu nigna a God ke resu turughu i popo me jufu kori kokotogna.\f + \fr 15:38 \ft Theugna vano na pohe ke sasavera, na vido ke tabu puala. Na pukuni naghoi pris vamua kedana vano haghe ngengeni. Na resuagna na pohe iangeni, na vaughithatha tadia na komi tinoni, imarea kena boi thevurua tagna a God eigna kena koakoa. \f*  
\v 39 Sina mane ke nagho tadia mara na soldia ke sokara naghogna na ghaibabala ke mono a Jisas. Imanea ke reghia na puhi thehe ke eia a Jisas me velea, “Tutuni, iaani pukuni Dathegna a God!”   
\p
\v 40-41 Kekeha vaivine kena leghua a Jisas i Jerusalem kena mono ngengeni. Ira kena dodoro mai tagna ke hau. Kekeha tadia; a Meri gna i Magdala, Salome, ma Meri idodia a Jemes iso ma a Joses. Kori vido a Jisas ke taetaveti i Galili, tolu na vaivine iraani kena leghua mena hathea imanea kori rongo ma na vanga.   
\s1 Josep Gna I Arimatea Ke Boa Na Tonogna A Jisas Kori Luma  
\r (Matiu 27:57-61; Luk 23:50-56; Jon 19:38-42)  
\p
\v 42-43 Meke haga lavi ghohi kori dani iangeni, na dani bali kaikaliti eigna na Sabat. Sina mane, na ahagna a Josep, ke mai tagna Pailat. Imanea na manegna i Arimatea. Imanea ke mono kori Kansol ke fatea a Jisas, ma na mavitu kena ghaghana bohea. Imanea sina mane ke mono pitua na reghiagna na maghavu a God keda vunaghi pungusia nigna na mavitu. A Josep ke hatia na hetagna me vano tagna a Pailat me kaea eigna keda hatia na tonogna a Jisas.  
\v 44 A Pailat ke vere nigna puala na rongoviagna a Jisas ke thehe ghohi. Gi e kiloa mai itagna na mane ke nagho tadia mara na soldia me huatia, “Ehava? A Jisas ke thehe ghohi?”   
\p
\v 45 Imanea ke veleagna, “Hii, e thehe ghohi.”  
\p Gi a Pailat ke lubati vania a Josep eigna keda hatia na tonogna.  
\v 46 Ma Josep ke vano me volia na pohe pura ke teve me hati horua na tonogna a Jisas me filehiagna me vano boa korai luma kena jouua kori ghahira. Govu, gi imanea ke kokopilia na ghahira hutu me ponotia na hagethagna na luma.  
\v 47 Kori vido iangeni, Meri gna i Magdala, ma Meri a idogna a Joses, iroira koro mono ngengeni moro reghia na vido kena boa na tonogna a Jisas.   
\c 16  
\s1 Na Sokara Tabirugna a Jisas  
\r (Matiu 28:1-8; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10)  
\p
\v 1 Kori lavigna na Sarere, kori vido ke govu ghohi na Sabat, a Meri gna i Magdala ma Meri, a idogna Jemes tolira a Salome kena kidi volia ghohi na sedi bali kaikalitia na tonogna a Jisas.  
\v 2 Kori vuevugheigna na Sade ke eu sogala hadi na aho, tolira kotolu vano kori luma ke mono na tonogna a Jisas.  
\v 3 Kori vido kena taetaveti vano kori hangana, tolira kotolu haohaghore ghehedia, “Ahai keda hatheghita na kokopili auagna na ghahira hutu kori hagethagna na luma?”  
\v 4 Tolira kotolu jufu ngengeni, mena reghia na ghahira ke kokopili au ghohi.  
\v 5 Tolira kotolu taveti haghe vano kori luma mena reghia sina mane mathangani ke nohe kori thevu madotho. Na mane iangeni ke vahaghea na poko ke pura. Kori vido kotolu reghia imanea, tolira kotolu mataghu puala.   
\p
\v 6 Na mane iangeni ke velera, “O tolu saghoi mataghu! Inau ku adoa tolughamu kotolu hiroa a Jisas gna i Nasaret kena tupipuhia. Imanea ke teo ieeni! Imanea ke sokara tabiru ghohi kori thehe! Reghia! Iaani na vido kena talua na tonogna.  
\v 7 Otolu vano tabiru motolu titiono vaghagna iaani vanira mara na vaovarongo, haluhadia a Pita, ‘A Jisas keda kidi atu i Galili. Ingengeni ighamu kotida reghia vaghagna ke veleghamu ghohi gi e thehe.’”   
\p
\v 8 Tolira kotolu rughu au kori luma motolu hahi hehedia motolu aiariri. Gi kotolu ghogho motolu boi veleagna ahai na hava kena reghia eigna kotolu mataghu puala.   
\s1 A Jisas Ke Tate Vanira Arahai Kena Leghua\f + \fr 16:9 \ft Na titiono iaani ke turughu kori 9 na thagi me govu kori 20 na thagi ke boi mono tadia na komi rioriso kena haulaghi puala. Na vunegna iangeni kekeha tinoni kena toatogha a Mak ke boi risoa na komi thagi iraani. \f*  
\r (Matiu 28:9-10; Jon 20:11-18)  
\p
\v 9 Kori vuevughei punigna na Sade iangeni, a Jisas ke sokara tabiru kori thehe. Gi e kidi tate vania Meri gna i Magdala. I hau, a Jisas ke gigi aura e vitu na tidatho itagna.  
\v 10 Iia ke vano tadia mara kena leghua a Jisas. Imarea kena dikahehedia puala mena tangi.  
\v 11 Kori vido iia ke titiono vanira ke reghia a Jisas ke havi tabiru, imarea kena boi vaututunia.   
\p
\v 12 Leghugna iaani a Jisas ke tate vanira e rua nigna na mane vaovarongo kori vido koro taetaveti vano kori hangana kosigna i Jerusalem. Kori vido koro kidi reghia a Jisas, romara koro boi ghithatha eigna ke tavogha na dodorogna.  
\v 13 Kori vido koro adoa imanea a Jisas, romara koro tabiru i Jerusalem moro titionoa tadia mara na vaovarongo kari ena boi vaututunira.   
\s1 Jisas Ke Tate Vanira Mara Salaghe Sikei  
\r (Matiu 28:16-20; Luk 24:36-44; Jon 20:19-23)  
\p
\v 14 Vagovugna, a Jisas ke tate vanira mara salaghe sikei nigna na vaovarongo kori vido kena vangahaidu. Imanea ke haghore heta vanira eigna nidia na vaututuni ke boi heta. Imarea kena boi vaututunira arahai kena reghia imanea leghugna ke sokara tabiru kori thehe.   
\p
\v 15 Gi imanea ke velera, “Oti taveti au tadia na komi meleha kori maramagna moti titionoa na Rorongo ke Toke tadia na komi tinoni gougovu.  
\v 16 Arahai kena vaututunia na Rorongo ke Toke mena siuvitabu, imarea kedana hatia tagna a God na havi ke teo na govugna. Kari arahai kena boi vaututunia, a God keda fatera me boi lubatira gi kedana mono duagna hahali.  
\v 17 Na komi tinoni kena vaututuni, a God keda hera na mana bali eia na komi reghithehe. Imarea kedana gigi aura na komi tidatho kori kiloagna na ahagu mena haohaghore tadia na komi haghore tavogha kena boi pipilia.  
\v 18 Gi kedana tangolira na komi poli ba kedana kouvira na komi fata ke lulumu, teo kedana thehe. Imarea kedana tabora mara kena vahaghi me kedana toke tabiru.”   
\s1 Jisas Ke Tabiru Hadi I Popo  
\r (Luk 24:50-53; Tango 1:9-11)  
\p
\v 19 Leghugna a Lod Jisas ke govua na titiono vaniragna, a God ke hati hadia duagna i popo ma a Jisas ke nohe kori madothogna.  
\v 20 Leghugna iaani, nigna na komi vaovarongo kena taveti au tadia na komi meleha mena titionoa na Rorongo ke Toke eigna a Jisas. A Lod ke mono duadia me hathera mena eia na komi reghithehe kori nigna na mana. Na komi reghithehe kena eia bali adora na mavitu na hava kena titiono e tutuni.