\id MAT  
\h Matiu 
\toc3 Matiu 
\toc2 Matiu 
\toc1 Na Rorongo ke Toke eigna a Jisas Krais Matiu ke Risoa 
\mt2 Na Rorongo ke Toke eigna a Jisas Krais  
\mt1 Matiu ke Risoa  
\is1 Na Titiono Eigna Na Buka Iaani  
\ip A Matiu sikei itadia e salaghe rua na mane vaovarongo nigna Jisas. Gi imanea na mane vaovarongo, imanea sina mane bali oho takis tadia mara Jiu me hera mara Rom. Kori vido a Mak ma Luk koro titiono eigna imanea kori rodia na rioriso, romara koro kiloagna Livai. Reghia Mak 2:14; Luk 5:27.  
\ip Matiu ke risoa na buka iaani eidia nigna na komi tinoni, mara Jiu. Sethe na vinogha gi e mai a Jisas, na komi profet kena risoa tadia na komi Rioriso ke Tabu a God keda vetula maia sina mane kena kiloagna “Mesaea” ba “Vahavi” bali hathera na komi tinoni Jiu. Keana kori vido a Jisas ke mai, na komi tinoni Jiu kena ghaghana ruarua eigna imanea. Mara na Farise mi mara na Sadiusi mi mara puhidia mara Jiu kena siriuhaghinia a Jisas. Mara Jiu kena toatogha a Vahavi keda mai duagna na mana ke hutu me rihura nidia na komi thevuioka me vunaghi pungusira thovohaliu. Imarea kena toatogha e boi jino gi a Vahavi keda thehe kori ghaibabala eigna iangeni keda tateli aua e teo sa nigna na mana.  
\ip Matiu ke risoa na buka iaani eigna na komi tinoni Jiu kedana reghivaughithatha a Jisas a pukuni Vahavi, mi imanea nidia na king. Matiu ke titiono eigna sethe na rioriso eigna a Vahavi ke mono tadia na komi Rioriso ke Tabu. Imanea ke tateli aua na komi rioriso irangeni ke tate mai tutuni kori vido a Jisas ke mai me mono kori maramagna.  
\iot Na komi fata ke nagho kori buka iaani:  
\io1 Jisas Krais ke havi mai (1:1-2:23)  
\io1 Na titiono nigna a Jon Siuvitabu (3:1-12)  
\io1 Nigna na siuvitabu ma na auaugna a Jisas (3:13-4:11)  
\io1 Nigna na agutu a Jisas i Galili (4:12-18:35)  
\io1 A Jisas ke taveti au i Galili me vano i Jerusalem (19:1-20:34)  
\io1 Na vagougovui wik a Jisas ke mono i Jerusalem (21:1-25:64)  
\io1 A Jisas ke thehe me ghoi havi tabiru (26:1-28:20)  
\c 1  
\s1 Ara Hutugna A Jisas Krais  
\r (Luk 3:23-38)  
\p
\v 1 Iaani na titionodia ara hutugna a Jisas Krais. Imanea na vinahuhugna a King Deved, ma na vinahuhugna a Ebraham.  
\v 2 Na titiono iaani ke turughu mai tagna Ebraham me jufu tagna a Deved:  
\q1 Ebraham ke tamagna a Aisak.  
\q1 Aisak ke tamagna a Jekob.  
\q1 Jekob ke tamadia Jiuda mara tahigna.   
\q1
\v 3 Jiuda ke tamadia a Peres ma Jera (a idodia romara, a Tama).  
\q1 Peres ke tamagna a Hesron.  
\q1 Hesron ke tamagna a Ram.   
\q1
\v 4 A Ram ke tamagna a Aminadab.  
\q1 Aminadab ke tamagna a Nason.  
\q1 Nason ke tamagna a Salmon.   
\q1
\v 5 Salmon ke tamagna a Boas (a idogna a Boas, a Rehab).  
\q1 Boas ke tamagna a Obed (a idogna a Obed, a Rut).  
\q1 Obed ke tamagna a Jesi.   
\q1
\v 6 Jesi ke tamagna a king Deved.  
\q1 Deved ke tamagna a Solomon (a idogna Solomon a Batsiba, na vaivine thehe sasani ke kidi taulaghi tagna a Uria).   
\q1
\v 7 A Solomon ke tamagna Rehoboam.  
\q1 Rehoboam ke tamagna Abia  
\q1 Abia ke tamagna a Asa.   
\q1
\v 8 Asa ke tamagna a Jehosafat.  
\q1 Jehosafat ke tamagna a Joram.  
\q1 Joram ke tamagna Usia.   
\q1
\v 9 Usia ke tamagna a Jotam.  
\q1 Jotam ke tamagna a Ahas.  
\q1 Ahas ke tamagna a Hesekia.   
\q1
\v 10 Hesekia ke tamagna a Manase.  
\q1 Manase ke tamagna a Amon.  
\q1 Amon ke tamagna a Josaia.   
\q1
\v 11 Josaia ke tamadia a Jehoiakin mara tahigna  
\q1 (Mara iraani ena havi ghohi gi ena mai mara nidia na thevuioka mara Israel mena sekara mena hatira vano i Babilon).   
\q1
\v 12 Leghudia mara Israel kena mono seka i Babilon,  
\q1 Jehoiakin ke tamagna a Sealtiel.  
\q1 Sealtiel ke tamagna a Jerubabel.   
\q1
\v 13 Jerubabel ke tamagna a Abiud.  
\q1 Abiud ke tamagna a Eliakim.  
\q1 Eliakim ke tamagna a Aso.   
\q1
\v 14 Aso ke tamagna a Jadok.  
\q1 Jadok ke tamagna a Akim.  
\q1 Akim ke tamagna a Eliud.   
\q1
\v 15 Eliud ke tamagna a Eleasa.  
\q1 Eleasa ke tamagna a Matan.  
\q1 Matan ke tamagna a Jekob.   
\q1
\v 16 Jekob ke tamagna a Josep, imanea hiri a taugna a Meri. Meri a idogna a Jisas kena kiloagna a Vahavi.   
\b  
\p
\v 17 Turughu tagna Ebraham me jufu tagna a King Deved, e salaghe vati na pagusu. Turughu tagna a Deved me jufu kori vido mara nidia na thevuioka mara Israel kena hatira vano i Babilon, e salaghe vati na pagusu. Turughu kori vido mara Israel kena mono i Babilon me jufu kori havigna mai a Vahavi, e salaghe vati na pagusu.   
\s1 Jisas Krais Ke Havi Mai  
\r (Luk 2:1-7)  
\p
\v 18 Iaani na titiono eigna na havigna mai a Jisas Krais. A Meri, a idogna a Jisas, kena parua ghohi bali taulaghi tagna a Josep. Roira koro boi mono haidu mua, kari a Meri ke boebote kori mana nigna na Tarunga ke Tabu.  
\v 19 A Josep na mane jino me bosi magnahaghinia keda vamamoa a Meri naghodia na mavitu. Na vunegna iangeni, imanea ke haga agutu poloa na vateoagna rodia na paru.   
\p
\v 20 Kori vido a Josep ke talu toatogha na eiagna na puhi iangeni, sina enjel nigna a God ke tate vania kori maumaturungita me veleagna, “Josep, vinahuhugna a King Deved, o saghoi mataghu na taulaghi tagna a Meri, eigna iia ke boebote ghohi kori mana nigna na Tarunga ke Tabu.  
\v 21 Iia keda vahua a dathegna mane, mokoda tughuniagna a Jisas,\f + \fr 1:21 \ft Na ghaghanagna koragna na ahagna Jisas, “a Vahavi.” \f* eigna imanea keda vahavira nigna na mavitu eigna na komi paluhadia.”   
\p
\v 22 Na komi fata iraani e mono mai eigna keda tutuni na hava a God ke vele aua i hau ma na nigna na profet Aisaia ke risoa. A God ke velea,  
\v 23 “Na vaivine ke boi nere duagna sa mane keda boebote mekeda vahua a dathegna mane, ma na komi tinoni kedana kiloagna Emanuel.” Na ghaghana koragna na aha iangeni, “A God ke mono duada.”   
\p
\v 24 Kori vido ke rarai, a Josep ke leghua na haghoregna na enjel nigna a Lod. Imanea ke taulaghi tagna a Meri,  
\v 25 keana e boi nere haidu duagna me ghieghilei havi mai na gari. Ma a Josep ke tughuniagna na ahagna a Jisas.   
\c 2  
\s1 Mara Maghoi Kena Mai Mena Sighoa A Jisas  
\p
\v 1 Jisas ke havi mai i Betlehem kori provins i Jiudea, kori vido a Herod ke king i Jiudea. Leghugna ke havi mai a Jisas, kekeha mara Maghoi eidia sina meleha i eta vavaho kena taveti mai mena jufu i Jerusalem.  
\v 2 Imarea kena huahuati kilili vaghagna iaani, “Ivei ke havi mai na gari keda vunaghi pungusira mara Jiu? Ighami kiti reghia na vaitughu kori vido ke hadi mai i eta ma na vaitughu iangeni ke tatelia vanighami imanea ke havi ghohi. Na vunegna iangeni, ighami kiti mai eigna kitida maimanihihia nimami imanea.”   
\p
\v 3 Kori vido a King Herod ke rongovia na rorongo iaani, imanea ke boi toke na ghaghanagna, me vaghagna ghua na mavitu gougovu i Jerusalem.  
\v 4 Imanea ke kilo haidura mara na naghoi pris, mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses me huatira, “Na komi profet kena velea ivei keda havi mai a Vahavi na?”   
\p
\v 5 Imarea kena haghore tughua, “A Vahavi keda havi mai i Betlehem, na meleha kori provins i Jiudea. Vaghagna a profet Maika ke risoa,   
\b  
\q1
\v 6 ‘Betlehem, ighoe sina meleha ke nagho puala kori provins i Jiudea,  
\q1 eigna sina king keda au mai itamua  
\q1 mi manea keda batura me reireghira nigua na mavitu Israel.’”   
\b  
\p
\v 7 King Herod ke kilora mai mara Maghoi eigna kedana haidu ghehedia duagna. Gi e huatira eigna ingiha kena kidi reghia na vaitughu.  
\v 8 Imanea ke velera, “Oti vano i Betlehem moti hiro toetoke maia na gari iangeni. Kori vido kotida reghipada imanea, oti ghoi tabiru mai itagua moti varorongou eigna inau huju u magnahaghinia mua kuda vano mu maimanihihia nigua.”   
\p
\v 9-10 Leghugna iaani, mara Maghoi kena taveti au mena ghoi reghia na vaitughu kena reghia ghohi i hau. Imarea kena totogo hutu puala na reghiagna. Na vaitughu ke batura me ghieghilei soto popogna na vathe ke mono na gari.  
\v 11 Mara Maghoi kena haghe kori vathe mena reghia na gari duagna a idogna Meri. Imarea kena pogho horu mena maimanihihia na gari. Gi ena hati aura nidia na komi dotho mena dotho vania: na gol, na ghaighubagha ma na mur.   
\p
\v 12 Leghugna na dotho kena eia, imarea kena tabiru kori melehadia kori hangana ke tavogha eigna a God ke velera kori maumaturungita eigna kedana boi ghoi tabiru vano tagna a Herod.   
\s1 Na Tamadathe Nigna A Jisas Ke Ghogho Vano I Ijip  
\p
\v 13 Leghugna mara Maghoi kena taveti vano, sina enjel nigna a Lod God ke tate vania a Josep kori maumaturungita me ania, “Josep, o sokara hadi mo talangira na gari ma idogna moti ghogho vano i Ijip, eigna boi hauhaugna a Herod keda hiroa na gari iaani bali vathehea. Otolu mono ngengeni mu ghieghilei veleghamu na maghavu kotida ghoi tabiru mai.”   
\p
\v 14 A Josep ke sokara hadi me talangira na gari ma idogna kori bongi iangeni mena ghogho vano i Ijip.  
\v 15 Tolira kotolu mono i Ijip me ghieghilei thehe a Herod. Me tutuni na hava a a Lod God ke velea i hau ma na profet Hosea ke risoa, “Inau ku kilo aua a dathegu i Ijip.”   
\s1 A Herod Ke Vathehera Na Komi Gari Mane  
\p
\v 16 Kori vido a King Herod ke adoa mara Maghoi kena pilaunia, imanea ke dikatagna puala. Imanea ke vetulara vano nigna na komi soldia i Betlehem ma na komi meleha ghaghireigna, mena vathehera na komi gari mane kena boi jufungia mua e rua na vinoghadia. Herod ke eia iangeni eigna mara Maghoi kena velea e rua na vinogha ke haliu atu ghohi leghugna na tategna na vaitughu.  
\v 17 Kori dani iangeni na hava a Lod ke velea aua i hau ma na profet a Jeremaia ke risoa ke tutuni. Imanea ke risoa,   
\b  
\q1
\v 18 “Imarea kena rongovia na tangi mate kori meleha i Rama.  
\q1 A Resel ke tangi eidia ara dathegna,  
\q1 me teo ahai ke tangomana na vasulagna  
\q1 eigna ara dathegna kena thehe ghohi.”\f + \fr 2:18 \ft Resel a taugna a Jekob ma idodia romara Josep ma Benjamin. Mara Jiu kena kiloagna a Idodia mara Israel. Eeni a Resel ke vaghagna na koi vaivine ke mono i Betlehem kena tangi kori vido a Herod ke vathehera ara dathedia mane. \f*   
\s1 Na Tamadathe Nigna A Jisas Ke Taveti Au I Ijip Mena Vano I Nasaret  
\p
\v 19 Leghugna ke thehe a Herod, sina enjel nigna a Lod God ke tate vania a Josep kori maumaturungita i Ijip.  
\v 20 Na enjel ke velea, “O sokara hadi mo talangira na gari ma idogna moti ghoi tabiru i Israel. Eigna arahai kena haga vathehea na gari kena thehe ghohi.”   
\p
\v 21 A Josep ke sokara hadi me talangira na gari ma idogna, mena tabiru vano i Israel.  
\v 22 Keana a Josep ke rongovia a Akelaos ke king i Jiudea eigna ke tughua a tamagna a Herod, mi manea ke mataghu nigna puala keda mono ngengeni. Mi kori maumaturungita sina enjel nigna a God ke veleagna a Josep eigna keda vano kori provins i Galili.  
\v 23 Na vunegna iangeni, tolira kotolu vano kori provins i Galili mena mono kori meleha i Nasaret. Kori vido kena mono i Nasaret na haghoredia mara na profet eigna a Vahavi ke tutuni, “Imarea kedana kiloagna imanea, na manegna i Nasaret.”   
\c 3  
\s1 Na Agutu Nigna A Jon Siuvitabu I Jiudea  
\r (Mak 1:1-8; Luk 3:1-18; Jon 1:19-28)  
\p
\v 1 Leghugna kekeha vinogha, a Jon Siuvitabu ke turughua nigna na agutu kori meleha ke gou i Jiudea. Imanea ke titioni vanira na komi tinoni  
\v 2 me velera, “Oti tughua na havimiu ke koakoa eigna na maghavu a God keda vunaghi pungusira nigna na komi tinoni ke gharani mai ghohi!”  
\v 3 A Jon hiri, a profet Aisaia ke titionoa i hau vaghagna iaani,  
\p “Sina mane keda haohaghore heta kori meleha ke gou, ‘Oti kaikalitia na hangana vania a Lod moti vajinoa na bali taetavetigna.’”   
\p
\v 4 A Jon ke pipisia na pohe ke agutua kori sesehugna na kamel ma na nigna na vovogho ke agutua kori ghuighuligna na kau.\f + \fr 3:4 \ft Jon Siuvitabu ke pipisia na pohe ke vaghagna na pohe ke pipisia a profet Elaija (Reghia \ft Mara Jiu kena ghaghana a profet Elaija keda ghoi tabiru mai kori maramagna bali kaikalitira na komi tinoni eigna na maiagna a Vahavi. Kori buka Matiu, a Jisas ke vele aua a Jon Siuvitabu na profet ke vaghagna a profet Elaija (Reghia \f* Ma na ghagna na vanga na cheche ma na kothogna na mijua.  
\v 5 Sethe na tinoni i Jerusalem mi kori provins i Jiudea mi tadia na komi meleha ghaghireigna na bea hutu i Jodan kena haidu mai tagna a Jon.  
\v 6 Imarea kena mai mena tuturi aua na komi paluhadia tagna a Jon me siuvitabura kori bea hutu i Jodan.   
\p
\v 7 Kori vido a Jon ke reghira mara na Farise\f + \fr 3:7 \ft “Farise” Reghia kori Diksonari \f* mi mara na Sadiusi\f + \fr 3:7 \ft “Sadiusi” Reghia kori Diksonari \f* kena mai mena haga siuvitabu nidia itagna, imanea ke velera, “Ighamu koti dika vaghagna na komi poli! Ehava? Ighamu koti ghaghana gi kotida siuvitabu vamua, ighamu tangomana kotida polo tagna na fate a God keda eia? Boi tangomana nimiu!  
\v 8 Oti kidi eia na komi fata ke jino bali tateli aua ighamu koti tughua ghohi na havimiu ke koakoa, gi oti mai moti siuvitabu itagua.  
\v 9 Oti saghoi ghaghana a God keda boi fateghamu eigna koti havi mai kori vikegna a hutuda a Ebraham. Eigna inau ku veleghamu, a God tangomana keda eia na komi ghahira iraani gi kedana ara vinahuhugna a Ebraham.  
\v 10 Ikeagaieni a God ke kaikaliti ghohi bali fatera na komi tinoni kena boi tughua na havidia, vaghagna ahai ke kaikaliti na toka horuagna na komi ghai. Na komi ghai ke boi toke na sagharodia, imanea keda toka horura me keda soni vanoa kori joto.   
\p
\v 11 “Na siuvitabu inau ku eia kori bea ke tateli aua ighamu koti tughua ghohi na havimiu ke koakoa. Keana ahai keda mai leghugu keda siuvitabughamu kori Tarunga ke Tabu ma na joto. Imanea ke thaba vano itagua. Inau boi naba kuda hati aua nigna na sadol.  
\v 12 Imanea vaghagna sina mane ke kaikaliti bali hati aua na ghuighuligna na wit kori ghanogna. Imanea keda hatia na komi ghanogna me boa kori vathegna, keana imanea keda pughulira na komi ghuighuligna kori joto ke teo na thehegna.”   
\s1 A Jon Ke Siuvitabua A Jisas  
\r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22)  
\p
\v 13 Jisas ke turughu mai i Galili me vano jufu kori bea hutu i Jodan eigna keda siuvitabu tagna a Jon.  
\v 14 Keana a Jon ke bosi magnahaghinia keda eia iangeni me veleagna, “Ehava gi o mai itagua eigna kuda siuvitabugho? Ighoe ghua koda siuvitabuu ri.”   
\p
\v 15 A Jisas ke haghore tughua, “Ikeagaieni e toke gi koda ei vaniu na hava ku kaegho. Roghita koroda leghua vamua na vanohehe nigna a God.” Gi a Jon ke hiia a Jisas me siuvitabua.   
\p
\v 16 Kori vido a Jisas ke vulahadi kori bea, na maaloa ke hangavi mi manea ke reghia na Tarunga ke Tabu nigna a God ke horu mai vaghagna na bora me togha itagna.  
\v 17 Ma na ohai haghore ke haghore mai i popo me ania, “Iaani a pukuni dathegu. Inau ku dothovia mu totogo puala eigna.”   
\c 4  
\s1 A Satan Ke Auaua A Jisas  
\r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13)  
\p
\v 1 Ma na Tarunga ke Tabu ke batu vanoa a Jisas kori meleha ke gou eigna a Satan keda auaua.  
\v 2 Jisas ke boi vanga e rua tutughu na dani ma na bongi me rofo nigna puala.  
\v 3 Kori vido iangeni a Satan ke mai tagna a Jisas me auaua, “Gi keda tutuni ighoe pukuni Dathegna a God, o haghore vanira na komi ghahira iraani eigna kedana vuhai bred.”   
\p
\v 4 A Jisas ke haghore tughua, “Na komi Rioriso ke Tabu kena velea na komi tinoni kena boi havi kori bred vamua, keana tagna mua na komi haghoregna a God.”   
\p
\v 5 A Satan ke talangia Jisas me vano i Jerusalem, na meleha kena kiloagna na meleha ke tabu. Imanea ke veleagna a Jisas eigna keda sokara kori vido ke hadi puala popogna na Vathe ke Tabu nigna a God.  
\v 6 Gi a Satan ke veleagna, “Gi ighoe a Dathegna a God, o sogala horu. Eigna na komi Rioriso ke Tabu kena velea, ‘God keda velera nigna na komi enjel eigna kedana reireghigho. Imarea kedana lakugho me teo keda kathea sa ghahira na naemu.’”   
\p
\v 7 A Jisas ke haghore tughua, “Na komi Rioriso ke Tabu kena velea mua, ‘Saghoi eia sa fata bali huruagna a Lod na nimiu God eigna keda eia vanighamu na hava ke taluhaghorea.’”   
\p
\v 8 Gi a Satan ke talangi vanoa a Jisas kori suasupa ke hadi puala me tuhua vania na komi meleha hutu koragna na maramagna ma na komi fata ke toke ikoradia.  
\v 9 Imanea ke veleagna a Jisas, “Na komi fata gougovu ko reghia irangeni kuda hegho atu gi koda pogho horu itagua mo maimanihihiu.”   
\p
\v 10 A Jisas ke haghore tughua, “O taveti saniu Satan! Eigna na komi Rioriso ke Tabu kena velea, ‘A Lod na nimiu a God vamua kotida maimanihihia moti agutu vania.’”  
\v 11 Leghugna iangeni, a Satan ke taveti sania a Jisas. Ma na komi enjel kena mai mena hathea.   
\s1 A Jisas Ke Turughua Nigna Na Agutu I Galili  
\r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15)  
\p
\v 12 Kori vido a Jisas ke rongovia na rorongogna a Jon Siuvitabu kena boa haghea kori vathe tatari, imanea ke tabiru vano kori provins i Galili.  
\v 13 Imanea ke boi mono i Nasaret, kari e vano me mono i Kapaneam, na meleha kori ghaghireigna na kolo i Galili, kori vido thepa ke mono na vikedia a Jebulun ma Naftali.  
\v 14 A Jisas ke eia iaani eigna keda tutuni na haghoregna a profet Aisaia,   
\b  
\q1
\v 15 “Sethe na tinoni kena boi Jiu kena mono i Galili,  
\q1 tagna na vido thepa kena kiloagna rodia na thepa a Jebulun ma Naftali,  
\q1 ghaghireigna na kolo hutu i Galili sethevugna na bea hutu i Jodan.   
\q1
\v 16 Na komi tinoni iraani kena mono kori puni,  
\q1 imarea kedana reghia na laema ke raraha puala.  
\q1 Na laema keda raraha itadia arahai kena mono saragna na managna na thehe.”   
\b  
\p
\v 17 Kori vido iangeni a Jisas ke turughua na velepuhiragna na komi tinoni. Imanea ke velera, “Oti tughua na havimiu ke koakoa, eigna na maghavu a God keda vunaghi pungusia nigna na mavitu ke gharani mai ghohi!”   
\s1 A Jisas Ke Kilora E Vati Na Mane Ugura  
\r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11)  
\p
\v 18 Sina dani a Jisas ke taetaveti kori ghaghireigna na kolo i Galili me reghira romara tamatahi a Saimon, kati kiloagna a Pita, ma Andru. Romara koro ugura kori rodia na jau eigna romara na mane ugura.  
\v 19 Jisas ke velera, “Romara, oro mai leghuu. Ikeagaieni roghamu koro ugura fei, kari inau kuda velepuhighamu na hatiagna mai na komi tinoni tagna God.”  
\v 20 Romara koro saisami talu horua rodia na komi jau, gi oro leghua imanea.   
\p
\v 21 Jisas ke ghoi taveti vano me reghira romara tamatahi, a Jemes ma Jon, e rua dathegna a Jebedi. Romara koro mono kori boti duagna a tamadia mena ghaura nidia na komi jau. A Jisas ke kilora eigna koroda leghua.  
\v 22 Romara koro saisami taveti sania na boti ma tamadia a Jebedi, moro leghua a Jisas.   
\s1 A Jisas Ke Velepuhira Na Mavitu Me Vatoke Tabirura Arahai Kena Vahaghi  
\p
\v 23 A Jisas ke vano itadia na komi meleha kori provins i Galili me velepuhi tadia na komi vathe haidu nidia mara Jiu. Imanea ke titionoa na Rorongo ke Toke eigna na puhi a God ke vunaghi pungusira nigna na komi tinoni, me vatoke tabirura na komi tinoni tadia na komi thagi vahaghi ke padara.  
\v 24 Na rorongogna a Jisas ke rongoragha ivei mi vei me jufu kori provins i Siria. Na vunegna iangeni, na komi tinoni kena hatira mai tagna a Jisas arahai kena vahaghi. Sethe na thagi vahaghi ke padara mena papara. Kekeha, na komi tidatho ke haghevira, kekeha kena sikili hahali eigna ke kakai na tonodia, mi kekeha ke thehe na naedia ba na limadia. Ma Jisas ke vatoke tabirura gougovu.  
\v 25 Na mavitu ke sethe kena leghua a Jisas. Kekeha itadia kena mai kori provins i Galili, kekeha kena mai i Jerusalem ma na komi meleha kori provins i Jiudea, kekeha kena mai kori nohigna i Dekapolis mi kekeha meleha sethevugna na bea hutu i Jodan.   
\c 5  
\s1 Jisas Ke Velepuhira Na Mavitu Kori Suasupa  
\p
\v 1 A Jisas ke reghira na mavitu ke sethe kena leghua me vano hadi kori suasupa me nohe horu. Nigna na komi vaovarongo kena hathatano mai itagna,  
\v 2 ma Jisas ke turughu na velepuhiragna me anira,\f + \fr 5:2 \ft Turughu kori Matiu 5:3 me jufu kori Matiu 7:27, a Jisas ke velepuhira na komi tinoni kena magnahaghinia na leghuagna. Toke keda ai, sethe mua na tinoni kena mono ngengeni mena vaovarongo itagna. \f*   
\q1
\v 3 “A God keda vatokera arahai kena kuma kena vaututunia imanea vamua keda hathera hahali.  
\q2 Imarea kedana mono kori hughuta i popo.\f + \fr 5:3 \ft “hughuta i popo” Iaani ke nanaba vamua tagna “na hughuta nigna a God.” Mara Jiu kena togha sina puhi bali ghaghana bohea a God, boi velea na ahagna. Na vunegna Matiu ke risoa tadia mara Jiu, imanea ke risoa, “na hughuta i popo,” boi “na hughuta nigna a God.” Reghia “Hughuta nigna a God” kori Diksonari.\f*   
\q1
\v 4 A God keda vatokera arahai kena dikahehe.  
\q2 Imanea keda sulara.   
\q1
\v 5 A God keda vatokera arahai kena mono taluleghu.  
\q2 Imanea keda hera na komi fata ke taluhaghorea vanira ghohi.   
\q1
\v 6 A God keda vatokera arahai kena pukuni magnahaghinia na leghuagna nigna na vanohehe.  
\q2 Imanea keda hathera eigna kedana eia iangeni.   
\q1
\v 7 A God keda vatokera arahai kena rarovira na komi tinoni.  
\q2 Imanea keda rarovira.   
\q1
\v 8 A God keda vatokera arahai kena pukuni jino kori havidia.  
\q2 Imarea kedana reghia a God.   
\q1
\v 9 A God keda vatokera arahai kena hathera na komi tinoni eigna kedana mono kori soleana.  
\q2 Imanea keda kilora ara dathegna.   
\q1
\v 10 A God keda vatokera arahai kena papara eigna kena eia na hava ke jino kori matagna a God.  
\q2 Imarea kedana mono kori hughuta i popo.   
\b  
\p
\v 11 “A God keda vatokeghamu kori vido na komi tinoni kena haghore diadikalaghamu mena vaparaghamu mena velea na komi piapilau eimiu ghamu eigna koti leghuu inau.  
\v 12 Oti totogo moti lealea kori vido kena eia na komi fata iraani itamiu, eigna a God keda heghamu na taba hutu puala kori vido kotida hadi i popo. Oti saghoi havaghinia na komi tinoni kena eia mua na komi fata ke dika irangeni tadia na komi profet i hau.   
\s1 Na Sol Ma Na Lui  
\r (Mak 9:50; Luk 14:34-35)  
\p
\v 13 “Sol na fata ke toke puala. Ighamu hiri na sol eidia na mavitu kori maramagna. Keana gi keda beabeagha na sol, boi tangomana nidia kedana ghoi vaaha. Na sol iangeni kedana soni aua vamua kori hangana ma na komi tinoni kedana tapalia.   
\p
\v 14 “Ighamu hiri vaghagna na lui vanira na komi tinoni kori maramagna. Na komi tinoni kena boi tangomana kedana poloa na meleha kena agutua kori suasupa.  
\v 15 Me teo ahai keda totha na lui me boa saragna na nahu! Keana imanea keda savera hadia tagna na bali sasaveragna eigna kedana dodoro toetoke na komi tinoni koragna na vathe.  
\v 16 Vaghagna iangeni mua, oti saghoi polora tadia na komi tinoni na komi tango ke toke koti eia. Keana kotida tatelira au eigna kedana reghira mena kilothaba a Tamamiu i popo.   
\s1 Na Komi Vetula Nigna A Moses  
\p
\v 17 “Oti saghoi toatogha inau ku mai bali sonira au na komi vetula nigna a Moses ba na komi velepuhi nidia mara na profet. U boi mai eigna kuda sonira au, keana eigna kuda tateli aua na pukuni ghaghana ikoradia.  
\v 18 Inau ku veleghamu, na komi fata gougovu tadia na komi vetula nigna a Moses keda talu mono me ghieghilei govu na maaloa ma na thepa. Na komi fata gougovu a God ke velea keda mono mai tutuni.  
\v 19 Ahai keda boi leghua sa vetula tadia na komi vetula, me velepuhira arahai tavogha eigna kedana eia iangeni, imanea keda boi nagho tadia na komi tinoni a God ke vunaghi pungusira. Keana ahai keda leghua na komi vetula me velepuhira arahai tavogha eigna kedana leghura, imanea keda haluhadi vano tadia na komi tinoni a God ke vunaghi pungusira.  
\v 20 Inau ku veleghamu, gi na puhimiu keda boi toke vano tagna na puhidia mara na Farise mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses, teo kotida mono duadia na komi tinoni a God ke vunaghi pungusira.\f + \fr 5:20 \ft Na fata ke velea Jisas iaani ke vaverera arahai kena rorongo itagna eigna mara Jiu kena ghaghana na puhidia mara na Farise mi mara na velepuhigna na komi vetula nigna a Moses ke toke vano tadia na puhidia arahai tavogha. Turughu kori 5:21 me jufu kori 5:48, Jisas ke titionoa na komi fata katida eia bali pukuni leghua a God kori havida doudolu. Toke mara na Farise mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena pukuni leghua na komi vetula, imarea kena boi jino kori havidia. \f*   
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Dikatagna Na Tinoni  
\p
\v 21 “Ighamu koti rongovia ghohi na vetula nigna a Moses ke velea, ‘Saghoi vathehea na tinoni. Ahai keda vathehea na tinoni, imarea kedana fatea.’  
\v 22 Keana inau ku veleghamu, ahai keda dikatagna tagna sa tinoni, a God keda fatea. Ahai keda vele houhorua sa tinoni, imarea kedana hati vanoa tadia mara na Kansol\f + \fr 5:22 \ft “Kansol” Reghia kori Diksonari \f* eigna kedana fatea. Ma ahai keda haghore leghua sa tinoni, e naba a God keda vapara imanea tagna na joto kori meleha papara.   
\p
\v 23 “Na vunegna iangeni, gi koda hati maia nimua na sosoni bali hea a God, keana o togha sina tinoni ke dikatagna itamua,  
\v 24 o talu horua nimua na sosoni hilighagna na olta. Mo vano tagna na tinoni iangeni mo vajinoa na fata ke hahi varihotaghimiu. Gi o ghoi tabiru mai mo hea a God nimua na sosoni.   
\p
\v 25 “Gi nimua na thevuioka ke magnahaghinia keda hatigho kori vido bali fate, o saisami vano itagna mo vajinoa eigna koroda mono kori soleana gi oro vano kori vido bali fate. Gi koda boi eia iangeni, imanea keda lubatigho vano tagna na mane bali fate. Ma na mane bali fate keda lubatigho vano tadia mara na pulis eigna kedana sonigho haghe kori vathe tatari.  
\v 26 Na hava ku velegho ikeagaieni e tutuni, teo koda mamaluha mo ghieghilei voli huia engiha na rongo kena velegho koda volia.   
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Ghoho  
\p
\v 27 “Ighamu koti rongovia ghohi na vetula nigna a Moses ke velea, ‘Saghoi ghoho.’  
\v 28 Keana inau ku veleghamu, ahai ke reghia na vaivine me mamagna, imanea ke ghoho ghohi kori ghaghanagna.  
\v 29 Na vunegna iangeni, gi na mata madothomu ke batugho kori koakoa, o sipa aua mo sonia. Na soniagna sina vidoi tonomu e toke vano tagna na tonomu doudolu keda vano kori meleha papara.  
\v 30 Gi na lima madothomu ke batugho kori koakoa, o utuhia aua mo sonia. Na soniagna sina vidoi tonomu e toke vano tagna na tonomu doudolu keda vano kori meleha papara.   
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Veisonighi  
\r (Matiu 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18)  
\p
\v 31 “Ighamu koti rongovia ghohi na vetula nigna na Moses ke velea, ‘Ahai keda sonia a taugna, imanea keda hea iia na pepa veisonighi.’  
\v 32 Keana inau ku veleghamu, ahai keda sonia a taugna, kari iia ke boi ghohoa, imanea ke batua iia eigna keda ghoho kori vido iia keda ghoi taulaghi tagna na mane tavogha. Ma na mane keda taulaghi tagna na vaivine iangeni, imanea hiri ke ghoho mua kori matagna a God.   
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Taluhaghore  
\p
\v 33 “Mi ghamu koti rongovia ghohi na vetula nigna a Moses ke velea, ‘O saghoi havaghinia na eiagna na hava ko taluhaghorea, mo eia vamua na hava ko taluhaghorea tagna a Lod.’  
\v 34 Keana inau ku veleghamu, kori vido koti eia na taluhaghore, saghoi jijighi tagna sa fata. Saghoi jijighi tagna na hughuta i popo, eigna a God ke mono kori hughuta i popo.  
\v 35 Saghoi jijighi tagna na thepa, eigna a God ke vunaghi pungusira na komi fata gougovu i thepa. Saghoi jijighi tagna i Jerusalem, eigna na meleha iangeni na meleha nigna a God, na king ke haluhadi puala.  
\v 36 Moti saghoi jijighi vaghagna iaani, ‘Gi kuda boi eia na hava ku taluhaghorea, na sesehugu keda ufa.’ Eigna boi tangomana nimiu kotida vapura ba vajongoa sikei sesehumiu.  
\v 37 Gi kotida taluhaghorea sa fata, oti velea hii ba teo vamua kari govu. Gi koti jijighi tagna sa fata, iangeni ke mai tagna a Satan.   
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Tughu Tabiruagna Na Dika  
\p
\v 38 “Ighamu koti rongovia ghohi na vetula nigna a Moses ke velea, ‘Gi ahai keda vangesoa na matagna sa tinoni, oti vangesoa na matagna na tinoni iangeni. Ahai keda tupi kavuvua na keigna sa tinoni, oti tupi kavuvua na keigna na tinoni iangeni.’  
\v 39 Keana inau ku veleghamu, saghoi tughu tabirua vania ahai ke eia vanighamu na dika. Gi ahai keda tapoa na bako madothomu, o lubati vania na bako toimu eigna keda tapoa mua.  
\v 40 Gi ahai keda hatigho tagna na mane bali fate me kaea nimua na poko tono bali tughua na hava ko eia, o hea vano mua nimua na oopo.  
\v 41 Gi sina soldia keda vele huhurugho eigna koda hulungia nigna na ngoi sina kilomita, o hulunia vania mua e rua na kilomita.  
\v 42 Kori vido sa tinoni keda kaea sa fata itamua, o hea vamua. Gi ahai keda kaea sa nimua na fata me velea keda mai boa tabirua, o lubati vania.   
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Dotho  
\r (Luk 6:27-28, 32-36)  
\p
\v 43 “Ighamu koti rongovia ghohi na vetula nigna a Moses ke velea, ‘O dothovira ara kulamu, mo siriuhaghinira nimua na thevuioka.’  
\v 44 Keana inau ku veleghamu, oti dothovira nimiu na thevuioka, moti tarai eidia arahai kena vaparaghamu.  
\v 45 Gi kotida eia iangeni, ighamu kotida pukuni ara dathegna a Tamamiu ke mono i popo. Eigna imanea ke valaema na aho popodia na komi tinoni kena dika mi popodia na komi tinoni kena toke. Vaghagna mua, imanea ke vetula na uha tadia na komi tinoni koakoa mi tadia na komi tinoni kena jino.  
\v 46 Gi kotida dothovira vamua arahai kena dothovighamu, a God teo keda heghamu na taba. Eigna, toke mara bali oho takis kena dika, imarea kena dothovira arahai kena dothovira.  
\v 47 Gi kotida haghore toke tadia ara kulamiu vamua, ighamu koti boi tavogha tadia arahai tavogha. Eigna, toke na komi tinoni bongihehe kena boi leghua a God, imarea kena haghore toke tadia ara kuladia.  
\v 48 Oti ei hahalia na komi fata ke jino vaghagna vamua a Tamamiu i popo ke ei hahalia na komi fata ke jino.”   
\c 6  
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Hatheragna Mara Kena Kuma  
\p
\v 1 A Jisas ke ghoi velea, “Oti reireghi toke ghamu. Kori vido koti eia na komi tango ke toke, oti saghoi eia eigna kedana reghighamu mena veletokeghamu na komi tinoni. Gi kotida eia vaghagna iangeni, a Tamamiu i popo keda boi heghamu na taba.  
\v 2 Na vunegna iangeni, kori vido ko hea sa fata tagna na tinoni kuma, o saghoi titionoa tadia na mavitu. Iangeni na puhi kena eia arahai kena eia vaghagna kena jino kari ena boi jino. Imarea kena eia na puhi ke dika iangeni tadia na komi vathe haidu mi tadia na komi hangana eigna na mavitu kedana haghore tokera. Inau ku veleghamu, a God keda boi hera sa fata. Na tabadia, na haghore veletokeragna vamua.  
\v 3 Kori vido ko hea sa fata tagna na tinoni kuma, o saghoi titionoa.  
\v 4 E toke keda boi adoa sa tinoni na hava ko eia. Gi koda eia iangeni, a Tamamu i popo ke reghia na hava ko ei poloa, imanea keda hegho na taba.   
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Tarai  
\r (Luk 11:2-4)  
\p
\v 5 “Saghoi tarai vaghadia arahai kena eia vaghagna kena jino kari ena boi jino. Kori vido kena tarai, imarea kena magnahaghinia kedana sokara kori vathe haidu ba kori na hangana hutu eigna na mavitu kedana reghira mena haghore veletokera. Inau ku veleghamu, a God keda boi hera sa fata. Na tabadia na haghore veletokeragna vamua.  
\v 6 Kori vido ko tarai, o vano haghe kori nimua na chogho mo bilakia na hagetha mo tarai tagna a Tamamu. Imanea, teo ahai ke tangomana na reghiagna. Gi koda eia iangeni, a Tamamu i popo ke reghia na hava ko ei poloa, imanea keda hegho na taba.   
\p
\v 7 “Saghoi tarai vaghadia na komi tinoni bongihehe. Imarea kena ei hahalia na komi tarai ke nanaba vamua mena boi togha na hava kena velea. Imarea kena ghaghana nidia na komi ghod kedana rongovira eigna na komi haghore ke sethe kena eira.  
\v 8 Saghoi tarai vaghadia imarea, eigna a Tamamiu ke adoa ghohi na hava koti magnahaghinia gi oto kaea itagna.  
\v 9 Kori vido koti tarai, oti tarai vaghagna iaani:  
\b  
\q1 ‘A Tamamami i popo, o hatheghami eigna kitida ghaghana bohea na ahamu.   
\q1
\v 10 O mai mo vunaghi pungusira na komi tinoni gougovu  
\q1 eigna kedana leghua nimua na vanohehe kori maramagna  
\q1 vaghagna arahai kena mono i popo kena leghua nimua na vanohehe.   
\q1
\v 11 Heghami mai ghamami na vanga ke nabamami leuleghu maghavu.   
\q1
\v 12 Talutavogha na komi paluhamami vaghagna ighami kiti talutavogha na komi paluhadia arahai kena eia na dika itamami.   
\q1
\v 13 Saghoi lubatia na auau keda mai itamami.  
\q1 Kari sokara pungusighami kori mana nigna a Satan.’   
\b  
\p
\v 14 “Gi kotida talutavogha na paluhadia na komi tinoni kena eia na dika itamiu, a Tamamiu i popo keda talutavogha na komi paluhamiu.  
\v 15 Keana gi kotida boi talutavogha na paluhadia na komi tinoni kena eia na dika itamiu, a Tamamiu keda boi talutavogha na komi paluhamiu.   
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Sota  
\p
\v 16 “Kori vido koti sota kori vanga, oti saghoi eia vaghagna koti dikahehe vaghadia kena eia arahai kena eia vaghagna kena jino kari ena boi jino. Imarea kena vadiadikala na dodorodia eigna na komi tinoni kedana adoa kena sota mena haghore veletokera. Inau ku veleghamu, a God keda boi hera sa fata. Na tabadia, na haghore veletokeragna vamua.  
\v 17 Kori vido ko sota, o siusiu toetoke mo katha na sesehumu  
\v 18 eigna keda boi adoa sa tinoni ighoe ko sota. Keana a Tamamu keda adoa ighoe ko sota. Imanea, teo ahai ke tangomana na reghiagna. Ma Tamamu ke reghia na hava ko ei poloa, imanea keda hegho na taba.   
\s1 Na Leghuagna A God Ke Nagho Vano Tagna Na Rongo  
\r (Luk 12:33-34; 16:13)  
\p
\v 19 “Oti saghoi togha vamua na kalitiragna na komi fata ke toke kori maramagna. Eigna na komi kokorosi ma na vevegha keda vadiadikalara, mi mara na bilau kedana haghe kori vathe bali bilaura.  
\v 20 Keana oti eia na hava ke magnahaghinia a God, eigna iangeni ke vaghaghagna koti kalitira na komi fata ke toke i popo. Mi manea keda heghamu na taba i popo. Ingengeni na komi kokorosi ma na vevegha keda boi vadiadikalara, mi mara bilau kedana boi haghe kori vathe bali bilaura.  
\v 21 Oti eia vaghagna iaani eigna na hehemiu keda leghua na hava ke nagho vano itamiu.   
\p
\v 22 “Na matamu ke vaghagna na lui bali batugho. Gi keda toke na matamu, ighoe keda vonungigho na raraha.  
\v 23 Kari gi keda dika na matamu, ighoe keda vonungigho na puni. Gi ighoe ko ghaghana ko mono kori raraha, kari o mono kori puni, ighoe ko pukuni mono kori puni.”   
\p
\v 24 “Boi tangomana ahai keda agutu vanira e rua na vunaghi. Eigna imanea keda thevuioka tagna sikei me dothovia sikei. Ba imanea keda ghaghana bohea sikei me boi ghaghana bohea na varuagna. Vaghagna iangeni, boi tangomana kotida dothovia a God ma na rongo.”   
\s1 God Keda Heghita Na Komi Fata Ke Nabada  
\r (Luk 12:22-31)  
\p
\v 25 “Gi kotida magnahaghinia na leghuagna vamua a God, e boi toke keda horuhaihadi na ghaghanamiu eigna na hava kotida ghania ba kouvia ba na hava kotida pokoagna na tonomiu. Eigna na havimiu ke nagho vano tagna na vanga ma na poko.  
\v 26 Oti reghira vano na komi manu. Ena boi joua mena boi ghelia sa vanga. E teo sa nidia na vathe bali boa sa vanga, kari a Tamamiu ke mono i popo ke hera ghadia. Tagna a God ighamu koti nagho vano tadia na komi manu.  
\v 27 Toke keda horuhaihadi na ghaghanamiu eigna na komi fata kori havimiu, ighamu boi tangomana nimiu na vateveagna na havimiu.   
\p
\v 28 “Ehava gi e horuhaihadi na ghaghanamiu eigna na komi pohe bali pipisimiu? Oti reghira vano na komi falaoa. Imarea kena boi agutu mena boi sukia sa pohedia.  
\v 29 Kari inau ku veleghamu, toke a King Solomon ke padarongo, e teo sa nigna na pohe ke ulaghagna vano tadia na komi falaoa.  
\v 30 God ke vatokea na dodorodia na komi falaoa kena mono vamua sina ghathi vido iso, gi ena sonira vano kori joto. Gi keda eia iangeni, ighita kati adoa imanea keda heghita na poheda. Nimiu na vaututuni ke lae puala!   
\p
\v 31 “Saghoi lubatia na ghaghanamiu keda horuhaihadi eigna na hava kotida ghania ba na hava kotida kouvia ba na hava kotida pokoagna na tonomiu. Saghoi toatogha hahalia na komi fata iraani.  
\v 32 Arahai kena boi adoa a God, na ghaghanadia ke horuhaihadi eigna na komi fata iraani. Oti saghoi eia vaghagna iaani, eigna a Tamamiu ke adoa ghohi na komi fata koti magnahaghinia.  
\v 33 Gi kotida pukuni magnahaghinia a God keda vunaghi pungusighamu moti mono kori puhi ke jino, a God keda heghamu na komi fata iraani ke nabamiu.   
\p
\v 34 “Boi toke keda horuhaihadi na ghaghanamiu eigna ivughei. Eigna ivughei a God keda heghamu na hava ke nabamiu. Leuleghu dani oti togha vamua na komi fata vathotha ke padaghamu kori dani iangeni.”   
\c 7  
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Fate  
\r (Luk 6:37-38, 41-42)  
\p
\v 1 A Jisas ke ghoi velea, “Saghoi fatera hahali arahai tavogha eigna keda boi fategho a God.  
\v 2 God keda fategho leghuagna na puhi ko fatea na tinoni tavogha. Gi koda rarovia ahai kori vido ko fatea, a God keda rarovigho kori vido ke fategho. Keana gi koda boi rarovia, a God keda boi rarovigho mua.   
\p
\v 3 “Ehava gi o haga hati aua na saosaghoma ke iso teoteoa kori matagna a kulamu, keana ighoe ko boi hati aua na tabala kori matamu?  
\v 4 E boi toke gi koda veleagna a kulamu, ‘O mai eigna kuda hati aua na saosaghoma kori matamu,’ kori vido ke mono mua na tabala kori matamu.  
\v 5 Ighoe na tinoni piapilau. O kidi hati aua na tabala kori matamu eigna koda dodoro toetoke, gi o hati aua na saosaghoma kori matagna a kulamu.   
\s1 E Rua Na Titiono Eidia Arahai Kena Bosi Magnahaghinia Na Haghoregna A God  
\p
\v 6 “Saghoi hea na hava ke tabu tadia na komi aku, eigna kenughua ena rihugho vamua. Mo saghoi hea na komi kidorugna na sie ke vathotha puala na volidia tadia na komi botho, eigna kenughua ena tapalira vamua.   
\s1 Kaea A God Eigna Na Hava Koti Magnahaghinia  
\r (Luk 11:9-13)  
\p
\v 7 “Oti kaea a God eidia na komi fata koti magnahaghinia, ma God keda heghamu na komi fata irangeni. Oti hiroa na komi fata koti magnahaghinia, ma God keda hatheghamu eigna kotida pada. Oti jaejathe kori hagetha ma a God keda hangavia vanighamu.  
\v 8 Eigna ahai keda kaea na hava tagna a God, imanea keda hea. Ma ahai keda mai hiroa sa fata tagna a God, imanea keda pada. Ma ahai keda jaejathe, a God keda hangavia vania na hagetha.   
\p
\v 9 “Ahai itamiu ghamu keda hea na ghahira a dathegna kori vido ke kaea na bred na?  
\v 10 Ba imanea keda hea na poli kori vido a dathegna ke kaea na igha? Teo!  
\v 11 Ighamu na komi tinoni koakoa, keana ighamu koti adoa na hava ke toke kotida hera ara dathemiu. Na vunegna a Tamamiu i popo ke pukuni toke, ighamu koti adoa imanea keda hera na fata sethe ke toke tadia arahai kedana kaea.   
\p
\v 12 “Na komi fata koti magnahaghinira na komi tinoni kedana eia vanighamu, iangeni hiri ighamu kotida eia vanira. Eigna iaani na ghaghana ikoragna na komi vetula nigna a Moses ma na komi velepuhi nidia mara na profet.   
\s1 E Rua Na Hangana  
\r (Luk 13:24)  
\p
\v 13 “Oti haghe kori hughuta nigna a God kori hagetha ke kapocho. Eigna na hagethagna na meleha papara ke aba ma na hangana ke vano ngengeni ke malumu na leghuagna. Me sethe na tinoni kena leghua na hangana iangeni.  
\v 14 Keana na hagethagna na havi ke teo na govugna ke kapocho ma na hangana ke vano itagna ke vahotha na leghuagna. Me boi rae sethe na tinoni kena leghua na hangana iangeni.   
\s1 Na Puhidia Mara Na Velepuhi Piapilau  
\r (Luk 6:43-44)  
\p
\v 15 “Reireghi toke ghamu tadia mara na velepuhi piapilau. Kori vido kena mai itamiu, na dodorodia ke vaghadia na komi sip ke dotho. Keana kori ghaghanadia imarea kena vaghadia na komi aku ke asi mena magnahaghinia na diadikalaghamugna.  
\v 16 Ighamu kotida reghi vaughithathara tagna na puhidia vaghagna vamua ighamu koti reghi ghithathara na komi ghai tagna na sagharodia. Teo ahai keda hatia na sagharo ke toke kori ghai ke lulumu.  
\v 17 Eigna na sagharogna na ghai ke toke keda toke, ma na sagharogna na ghai ke dika keda dika.  
\v 18 Na ghai ke toke boi tangomana keda sagharoa na sagharo ke dika, ma na ghai ke dika boi tangomana keda sagharoa na sagharo ke toke.  
\v 19 Na komi ghai kena boi sagharoa na saghora ke toke, na mane ke tonogna keda tokara horu me sonira kori joto.  
\v 20 Vaghagna iangeni, ighamu kotida reghi vaughithathara mara na velepuhi piapilau tadia na komi puhidia ke dika.   
\p
\v 21 “Boi na komi tinoni gougovu kena kilou, ‘Lod’ kedana mono kori hughuta i popo. Eigna arahai vamua kena leghua na vanohehe nigna a Tamagu i popo kedana haghe itagna.  
\v 22 Kori maghavui fate, sethe na tinoni kedana mai itagua mena veleu, ‘Lod, Lod, ighami kiti titiono aua na haghoregna God kori ahamu, miti gigi aura na komi tidatho kori veleagna na ahamu, miti eira na reghithehe ke sethe.’  
\v 23 Mi inau kuda velera vamua, ‘Inau ku boi adoghamu. Oti taveti saniu ighamu koti ei hahalia na komi fata ke dika!’   
\s1 Rua Na Mane Agutu Vathe  
\r (Luk 6:47-49)  
\p
\v 24 “Ahai ke rongovia nigua na komi velepuhi me leghua, imanea ke vaghagna na mane ke thaothadogha ke vasokaraghinia na vathegna kori thepa ke ngasi.  
\v 25 Na uha hutu ke horu mai me biringita ma na ghuri hutu ke kathea na vathe iangeni. Keana na vathe ke boi reo eigna na mane ke agutua kori thepa ke ngasi.   
\p
\v 26 “Keana ahai ke rongovia nigua na komi velepuhi me boi leghua, imanea ke vaghagna na mane ke boi thaothadogha ke vasokaraghinia na vathegna kori nahigha.  
\v 27 Na uha hutu ke horu mai me biringita ma na ghuri hutu ke kathea na vathe iangeni. Ma na vathe ke sikili horu me reo.”   
\p
\v 28 Kori vido a Jisas ke vagovua na komi titiono iraani, na mavitu kena vere nidia puala tagna nigna na komi velepuhi.  
\v 29 Imarea kena vere nidia puala eigna Jisas ke velepuhi kori mana nigna a God. Nigna na velepuhi ke boi vaghagna nidia na velepuhi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses.   
\c 8  
\s1 A Jisas Ke Vatoke Tabirua Sina Mane Ke Lepa  
\r (Mak 1:40-45; Luk 5:12-16)  
\p
\v 1 Kori horugna mai a Jisas kori suasupa, na mavitu ke sethe kena leghua.  
\v 2 Sina mane ke lepa ke mai me torongaghi tuturu horu tagna a Jisas me ania, “Lod, gi koda magnahaghinia, tangomana koda vatoke tabiruu!”   
\p
\v 3 A Jisas ke tangolia na mane iangeni me veleagna, “Hii, inau ku magnahaghinia. O toke tabiru!” Ma na komi tubu kori tonogna ke mavo saisami.  
\v 4 Leghugna iangeni a Jisas ke veleagna, “O saghoi veleagna sa tinoni na hava ku eia vanigho. Kari o vano reghia na pris eigna keda reghia na tonomu ke toke tabiru. Gi o hea na pris na fata bali havughaghi\f + \fr 8:4 \ft “havughaghi” Reghia kori Diksonari \f* ke velea na vetula nigna a Moses eigna kedana adoa na mavitu ighoe ko toke tabiru.”   
\s1 Nigna Na Vaututuni Sina Vunaghi Kori Ami Gna I Rom  
\r (Luk 7:1-10)  
\p
\v 5 Kori jufugna mai a Jisas i Kapaneam, na vunaghigna sina boo i soldia kori ami gna i Rom ke mai itagna me kae huhurua eigna keda hathea.  
\v 6 Imanea ke velea, “Lod, nigua na mane agutu ke vahaghi hutu puala. Imanea ke nere kori mathagna kori vathegu eigna ke lae na tonogna doudolu me papara puala.”   
\p
\v 7 A Jisas ke ania, “Inau kuda mai kori vathemu mu vatoke tabirua.”   
\p
\v 8 Na vunaghi kori ami ke veleagna, “Lod, inau ku bosi naba gi koda mai haghe kori vathegu. Keana inau ku adoa, gi koda haghore vamua, nigua na mane agutu keda toke tabiru.  
\v 9 Inau ku adoa iaani eigna ke mono na vunaghigu mu leghua na hava ke veleu. Vaghagna iangeni, inau ku vunaghi pungusira nigua na komi soldia. Gi kuda velea sikei itadia, ‘Vano,’ imanea keda vano. Gi kuda velea sikei itadia, ‘Mai,’ imanea keda mai. Ma gi kuda velea nigua na mane agutu, ‘O eia na agutu iaani,’ imanea keda eia.”   
\p
\v 10 A Jisas ke rongovia na haghore iaani me vere nigna puala. Me velera na mavitu kena leghua, “Inau ku veleghamu, inau ku boi reghia na vaututuni ke hutu vaghagna iaani tadia mara Israel gougovu.  
\v 11 Sethe na tinoni kena boi Jiu tadia na komi meleha ivei mi vei kori maramagna kedana nohe mena vangahaidu duadia ara hutuda, a Ebraham, Aisak, ma Jekob kori hughuta i popo.  
\v 12 God ke kaikalitia nigna na hughuta eidia na komi tinonidia i Israel, kari sethe itadia imanea keda sonira au kori meleha ke puni. Ingengeni na komi tinoni kedana dikahehe mena tangi mena gigiri kei.”   
\p
\v 13 Gi a Jisas ke veleagna na vunaghi kori ami, “O tabiru vano kori vathemu. Nimua na mane agutu keda toke tabiru vaghagna vamua ko vaututunia.” Mi kori vido iangeni vamua, nigna na mane agutu ke ghoi toke tabiru.   
\s1 A Jisas Ke Vatoke Tabirura Na Komi Tinoni Kena Vahaghi  
\r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41)  
\p
\v 14 Jisas ke vano haghe kori vathegna a Pita, me reghipada a vungaogna vaivine ke koli kori mathagna eigna ke vahaghi me vuvughu puala na tonogna.  
\v 15 Imanea ke tangolia na limagna ma na vahaghi ke govu itagna. Gi iia ke sokara hadi me kaikaliti vanga ghagna a Jisas.   
\p
\v 16 Kori lavigna na dani iangeni, na mavitudia i Kapaneam kena hatira mai tagna Jisas na komi tinoni sethe ke haghevira na komi tidatho. A Jisas ke haghore vanira na komi tidatho mena taveti au itadia. Mi manea ke vatoke tabirura na komi tinoni gougovu kena vahaghi.  
\v 17 Imanea ke eia na komi fata iraani eigna keda tutuni na hava a profet Aisaia ke velea i hau, “Imanea ke vamamaluhaghita tadia na komi vahaghi ke padaghita.”   
\s1 Na Leghuagna A Jisas Ke Boi Malumu  
\r (Luk 9:57-62)  
\p
\v 18 Kori vido a Jisas ke reghira na mavitu ke sethe kena haidu kililivia, imanea ke velera nigna na komi vaovarongo, “Atu mati hathavu sethevugna na kolo.”  
\v 19 Kori vido iangeni sina mane velepuhigna na vetula nigna a Moses ke mai itagna Jisas me ania, “Velepuhi, kenughua inau kuda leghugho tadia na komi meleha gougovu koda vano.”   
\p
\v 20 A Jisas ke haghore tughua, “Na komi aku asi, e mono na vido bali eghodia ma na komi manu na gneku bali monodia. Kari inau, na Dathei Tinoni,\f + \fr 8:20 \ft “Dathei Tinoni” Reghia kori Diksonari \f* e teo sa nigua na vathe bali nere nigua.”   
\p
\v 21 Sikei tadia na komi tinoni kena leghua a Jisas ke velea, “Lod, o kidi lubatiu eigna kuda vano gilua a tamagu.”   
\p
\v 22 A Jisas ke ania, “O lubatira arahai kena thehe eigna kedana gilura arahai itadia kena thehe. O mai mo leghuu!”\f + \fr 8:22 \ft Jisas ke boi velea iaani eigna ke toatogha e boi toke na komi tinoni kedana reireghira ara idodia mara tamadia mena ghieghilei thehe. Teo. A Jisas ke velea iaani eigna ke magnahaghinira na komi tinoni eigna kedana adoa na leghuagna imanea na pukuni naghoi fata. \f*   
\s1 A Jisas Ke Vasola Na Ghuri Ma Na Geo  
\r (Mak 4:35-41; Luk 8:22-25)  
\p
\v 23 Leghugna iangeni, a Jisas ke saki haghe kori boti mi mara nigna na komi vaovarongo kena vano duagna. Imarea kena turughu na hathavu vano sethevugna na kolo.  
\v 24 Ma na ghuri hutu ke padara me maghavu puala. Ma na geo ke turughu haghe kori boti. Keana a Jisas ke nere.  
\v 25 Mara nigna na komi vaovarongo kena vano raraia mena veleagna, “Lod, o vahavighita! Ighita katida luvu mati bilomo!”   
\p
\v 26 Ma Jisas ke veleragna, “Nimiu na vaututuni ke lae puala! Eigna na hava koti mataghu na?” Gi imanea ke sokara hadi me haghore heta vanira na ghuri ma na geo. Kori vido iangeni, na ghuri ke soto ma na kolo ke sola.   
\p
\v 27 Nigna na komi vaovarongo kena vere nidia puala mena veihuahuatighi, “Na tinoni hava hina iaani? Imanea ke haghore vanira na ghuri ma na geo mena leghua na haghoregna!”   
\s1 Jisas Ke Gigi Aura Na Komi Tidatho Tadia E Rua Na Mane  
\r (Mak 5:1-20; Luk 8:26-39)  
\p
\v 28 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena torongaghi sethevugna na kolo kori meleha kena kiloagna Gadara. E rua na mane ke haghevira na komi tidatho koro mai tagna a Jisas. Romara koro au mai tadia na komi luma ke mono na komi beku koradia. Teo sikei tinoni keda halu vano kori hangana iangeni eigna romara koro mee moro magnahaghinia na rihuragna na komi tinoni.  
\v 29 Romara koro reghia a Jisa moro ghuu vano vaghagna iaani, “Jisas, Dathegna a God, na hava koda eia vanighami? O mai eeni eigna koda vaparaghami gi e jufu mai na dani a God ke boa bali fateghami?”   
\p
\v 30 Gharania na vido imarea kena mono, sethe na botho kena huehume.  
\v 31 Na komi tidatho irangeni kena kae huhurua a Jisas, “Gi koda gigi aughami, o lubatighami eigna kitida vano haghe nimami tadia na komi botho.”   
\p
\v 32 Ma Jisas ke velera, “Oti vano itadia!” Ma na komi tidatho kena taveti au mena vano haghe tadia na komi botho. Gi na komi botho kena raghe horu leghua na suasupa mena raghe sapa kori kolo mena bilomo gougovu.   
\p
\v 33 Mara kena reireghi botho kena ghogho gougovu mena vula kori melehadia, mena titionoa na hava ke padara na komi botho me rua na mane ke haghevira na komi tidatho.  
\v 34 Na mavitudia na meleha iangeni kena vano tagna a Jisas mena kae huhurua eigna keda taveti sania na melehadia.   
\c 9  
\s1 Jisas Ke Vatoke Tabirua Na Mane Ke Lae Na Tonogna  
\r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26)  
\p
\v 1 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena hahaghe kori boti mena hathavu sethevugna na kolo. Imarea kena torongaghi thonga i Kapaneam, na meleha ke mono a Jisas.  
\v 2 Kori torongaghidia vano ngengeni, kekeha tinoni kena hulungi maia kori matha tagna a Jisas sina tinoni ke lae na tonogna. Jisas ke adoa nidia na vaututuni ke hutu me haghore vania na mane ke lae na tonogna, “Kulagu, o saghoi mataghu. Inau ku talutavogha ghohi na komi paluhamu.”   
\p
\v 3 Kekeha mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena rongovia iaani mena ghaghana, “E boi toke na haghore ke velea. Imanea ke vananaba ghehegna duagna a God!”   
\p
\v 4 A Jisas ke adoa na ghaghanadia me anira, “Eigna na hava gi oti toatogha na fata ke dika iangeni kori ghaghanamiu?  
\v 5 Gi kuda haghore vania na mane ke lae na tonogna vaghagna iaani, ‘Inau ku talutavogha na paluhamu,’ ighamu kotida boi adoa na paluhagna ke talutavogha ba teo. Kari gi kuda haghore vania vaghagna iaani, ‘Sokara hadi mo taveti,’ ighamu kotida reghia inau ke mono nigua na mana bali vatokeagna imanea ba teo.  
\v 6 Kori vido kuda vatokea na mane iaani, ighamu kotida adoa, inau, na Dathei Tinoni, ke mono nigua na mana bali talutavogha na komi paluha.” Govu, gi e veleagna na mane ke lae na tonogna, “O sokara hadi mo hatia na mathamu mo tabiru kori vathemu!”  
\v 7 Ma na mane iangeni ke sokara hadi me tabiru kori vathegna.  
\v 8 Na mavitu kena reghia iaani mena vere nidia puala. Imarea kena veletokea God eigna ke hea na mana ke hutu iangeni tagna na tinoni.   
\s1 A Jisas Ke Kiloa A Matiu  
\r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32)  
\p
\v 9 Kori vido a Jisas ke taveti sania na vido iangeni, imanea ke reghia sina mane bali oho takis, na ahagna a Matiu. Imanea ke nohe kori vido bali voli takis. A Jisas ke veleagna, “O mai mo leghuu inau.” A Matiu ke sokara hadi me leghua a Jisas.   
\p
\v 10 Leghugna iaani, a Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena vano vanga kori vathegna a Matiu. Imanea ke hulaghinira mua sethe na tinoni koakoa. Kekeha mara bali oho takis kena mono duadia.  
\v 11 Mara na Farise kena reghia iaani mena huatira nigna na komi vaovarongo a Jisas, “Ehava gi nimiu na mane velepuhi ke vanga duadia mara bali oho takis ma arahai tavogha kena dika?”   
\p
\v 12 A Jisas ke rongovia na haghore iangeni me velea, “Arahai kena boi vahaghi kena boi magnahaghinia kedana vano reghia na dokta, kari arahai vamua kena vahaghi.  
\v 13 Vaghagna iaani, inau ku bosi mai bali kilora arahai kena jino kori ghaghanadia ghehedia bali leghuu inau, kari arahai vamua kena adoa kena koakoa. Oti hiro au toetoke na ghaghanagna na rioriso ke mono tadia na komi Rioriso ke Tabu kena velea, ‘Gi ighamu kotida boi havughaghi itagua, e toke vamua. Na fata ku pukuni magnahaghinighamu kotida eia, na raroviragna arahai tavogha.’”   
\s1 Saghoi Boa Haidua Na Velepuhi Mathangani Kori Na Vetula Haulaghi  
\r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39)  
\p
\v 14 Kekeha nigna na vaovarong a Jon Siuvitabu kena mai tagna a Jisas mena huatia, “Ighami, mi mara na Farise kiti ado sota kori vanga, keana ehava gi ena boi sota nimua na komi vaovarongo eni?”   
\p
\v 15 A Jisas ke haghore tughura, “Ehava? Ighamu koti ghaghana na mavitu kena mono kori vangahaidugna na taulaghi kedana dikahehedia kori vido na mane taulaghi ke mono duadia? Teo. Keana kori vido kekeha tinoni kedana mai hati aua na mane taulaghi itadia ara kulagna, imarea kedana sota eigna kena dikahehe. Vaghagna iangeni mua, boi tangomana kedana sota nigua na komi vaovarongo eigna inau ku mono mua duadia.   
\p
\v 16 “Ghita ati adoa ghohi, teo ahai itada keda hatia na vidoi pohe mathangani me suki ponotia kori pohe haulaghi ke resu ghohi. Gi katida eia vaghagna iangeni, kori vido kati vano wasia kori bea, kenughua na vidoi pohe mathangani iangeni e kakai me varesua na vidoi pohe haulaghi. Ma na resu iangeni kenughua e hutu vano tagna na resugna i hau.   
\p
\v 17 “Sina fata mua iaani, ighita boi tangomana katida toia na waen mathangani kori ghuighuligna na got ke haulaghi. Eigna kori vido na waen mathangani ke vano me haulaghi, kenughua na ghuighuli haulaghi iangeni e nana me poha eigna e nana ghohi. Ma na waen keda rote au ma na ghuighuli keda dika. Mati toia na waen mathangani kori ghuighuli ke mathangani eigna na waen ma na ghuighuli koroda mono toke.”   
\s1 A Jisas Ke Vatoke Tabirura E Rua Na Vaivine  
\r (Mak 5:21-43; Luk 8:40-56)  
\p
\v 18 Kori vido a Jisas ke talu titiono duadia nigna na komi vaovarongo a Jon, sina mane ke baubatu kori vathe haidu nidia mara Jiu ke mai tagna Jisas me torongaghi tuturu horu itagna me ania, “A dathegu vaivine ke eu thehe vamua. Keana o mai mo tangolia eigna keda ghoi havi tabiru.”  
\v 19 A Jisas ma na komi nigna na vaovarongo kena sokara hadi mena vano duagna.   
\p
\v 20 Kori vido kena taveti vano, sina vaivine puhi ke mai leghugna Jisas. Iia ke pada na vahaghi ghaughabua kekeha vidoi maghavu koragna salaghe rua na vinogha. Iia ke tugelia na kujukugna nigna na poko,  
\v 21 eigna iia ke ghaghana, “Gi kuda tugelia vamua na kujukugna nigna na poko, inau kuda ghoi toke tabiru.”   
\p
\v 22 Jisas ke vajangia me rei tabiru me reghipada na vaivine iangeni me ania, “Vaivine, o saghoi dikahehemu. Ighoe ko toke tabiru eigna nimua na vaututuni.” Kori vido vamua iangeni na vaivine ke ghoi toke tabiru.   
\p
\v 23 Kori vido a Jisas ke haghe vano kori vathegna na mane ke baubatu kori vathe haidu, imanea ke reghira na mavitu kena tangi heta mi kekeha tinoni kena ifua na sale thehe.  
\v 24 A Jisas ke velera, “Oti taveti au kori vathe. Na gari vaivine iaani e boi thehe, keana e nere nigna vamua.” Ma na mavitu kena kihaghinia a Jisas.  
\v 25 Leghugna ke vetulara au na komi tinoni i kosi, a Jisas ke haghe vano kori chogho ke mono na gari vaivine. Imanea ke tangolia na limagna mi iia ke sokara hadi.  
\v 26 Na rorongogna na reghithehe iaani ke rorongoragha tadia na komi meleha gharania na meleha iangeni.   
\s1 A Jisas Ke Vatoke Tabirura E Rua Na Mane Koro Doa  
\p
\v 27 Leghugna a Jisas ke taveti au ingengeni, e rua na mane koro doa koro leghua a Jisas. Romara koro ghuu heta vaghagna iaani, “Dathegna Deved,\f + \fr 9:27 \ft “Dathegna Deved” Mara Jiu kena adoa a Vahavi keda mai kori vikegna a King Deved. Na vunegna iaani imarea kena kiloagna a Jisas “Dathegna a Deved.” \f* o rarovighami!”   
\p
\v 28 Jisas ke haghe vano tagna sina vathe mi romara koro leghua imanea. Ma Jisas ke huatira, “Ehava? Oro vaututuniu inau ku tangomana na vatoke tabiruagna na matamiu?”  
\p Romara koro velea, “Hii, Lod.”   
\p
\v 29 Gi a Jisas ke taboa na matadia me anira, “Na vunegna iroghamu koro vaututuniu, roghamu koroda toke tabiru.”  
\v 30 Ma na matadia romara ke ghoi toke tabiru. Gi a Jisas ke haghore heta vanira, “Oro saghoi titionoa vania ahai na hava ku eia vanighamu.”   
\p
\v 31 Keana romara koro taveti au moro titionoa na rorongo eigna a Jisas vanira na komi tinoni tadia na komi meleha ke gharania na meleha iangeni.   
\s1 A Jisas Ke Vatoke Tabirua Sina Mane Ke Mui  
\p
\v 32 Kori vido e rua na mane koro doa koro au sania a Jisas, kekeha tinoni kena hati maia tagna Jisas sina mane ke mui eigna ke haghevia na tidatho.  
\v 33 A Jisas ke gigi aua na tidatho itagna, ma na mane iangeni ke ghoi haohaghore tabiru. Na mavitu kena mono duagna Jisas ngengeni kena vere nidia puala. Mena velea, “Ati boi reghia i hau meke mai sa fata vaghagna iaani i Israel.”   
\p
\v 34 Keana mara na Farise kena velea, “Satan, na vunaghidia na komi tidatho ke hea na mana gi e tangomana na gigi auragna na komi tidatho.”   
\s1 A Jisas Ke Rarovira Na Mavitu  
\p
\v 35 A Jisas ke vano tadia na komi meleha ke iso meke hutu me velepuhira na mavitu tadia na komi vathe haidu nidia mara Jiu. Imanea ke titionoa na Rorongo ke Toke eigna na puhi a God ke vunaghi pungusira nigna na komi tinoni me vatoke tabirura na komi tinoni tadia na komi thagi vahaghi ke padara.  
\v 36 Kori vido a Jisas ke reghira na mavitu ke sethe kena mai itagna, imanea ke rarovira eigna kena papara kori havidia mena boi tangomana na hatheragna ghehedia. Imarea kena vaghadia na komi sip ke teo ahai ke reireghira.  
\v 37 Ma Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo, “Sethe na tinoni kena mono kaikaliti bali lubatia a God eigna keda vunaghi pungusira. Iangeni ke vaghagna na gnatha ke ghano mena haga ghelia. Kari e boi sethe arahai kedana ghegheli.  
\v 38 Moti tarai kaea a God eigna keda vetula atua na komi tinoni sethe bali hatheghamu na hatiragna mai na komi tinoni itagna.”   
\c 10  
\s1 A Jisas Ke Vetulara Au Salaghe Rua Nigna Na Mane Vetula  
\r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16)  
\p
\v 1 A Jisas ke kilora mai itagna e salaghe rua nigna na vaovarongo me hera na mana eigna kedana gigi aura na komi tidatho me vatokera na komi tinoni tadia na komi thagi vahaghi ke padara.  
\v 2 Iraani na ahadia e salaghe rua na mane vetula:  
\p Saimon (kena kiloagna a Pita),  
\p Andru (a tahigna a Pita),  
\p Jemes (a dathegna Jebedi),  
\p Jon (a tahigna a Jemes),   
\p
\v 3 Filip,  
\p Batolomiu,  
\p Tomas,  
\p Matiu (na mane bali oho takis),  
\p Jemes (a dathegna Alfius),  
\p Tadius,   
\p
\v 4 Saimon (sina mane ke magnahaghinia na gigi auragna mara i Rom eigna kedana boi vunaghi pungusira mara Jiu),  
\p ma Jiudas Iskariot (na mane ke peroa a Jisas).   
\p
\v 5 Gi e vetulara au e salaghe rua na mane iraani, Jisas ke veleragna, “Oti saghoi vano tadia na komi tinoni kena boi Jiu moti saghoi vano tadia mara i Samaria.  
\v 6 Keana oti vano vamua itadia mara Israel kena vaghadia na komi sip kena taveti sania ahai ke reireghira.  
\v 7 Ma na rorongo kotida titionoa tadia na komi tinoni, iaani, ‘Na maghavu a God keda vanaghi pungusira nigna na komi tinoni ke gharani mai ghohi.’  
\v 8 Oti vatokera arahai kena vahaghi ma arahai kena lepa, moti vasokaraghini tabirura arahai kena thehe, moti gigi aura na komi tidatho. Na vunegna inau ku heghamu na mana eigna kotida eia na komi fata iraani, oti saghoi kaea sa rongo itadia na komi tinoni kotida hathera.  
\v 9 Kori vido koti taveti vano, oti saghoi hatia duamiu sa rongo,  
\v 10 ba na ngoi, ba na varuai pohe, ba na varuai sadol ba na supa. Saghoi hatia duamiu na komi fata iraani eigna e toke na tinoni agutu keda hatia nigna na komi fata tadia arahai ke hathera.   
\p
\v 11 “Kori vido ighamu kotida jufu tagna sina meleha, oti hiroa ahai keda sasaa na kalitighamugna. Oti mono kori vathegna moti ghieghilei taveti au kori meleha iangeni.  
\v 12 Kori vido koti haghe vano kori vathe, oti titiono vaghagna iaani, ‘Na soleana nigna a God keda mono itamiu.’  
\v 13 Gi kedana sasaa na kalitighamugna kori vathe iangeni, a God keda hera na soleana. Keana, gi kedana boi sasaa na kalitighamugna, a God keda boi hera na soleana.  
\v 14 Gi na komi tinoni tagna sina vathe ba sina meleha kedana bosi magnahaghinia na kalitighamugna ba rongovia nimiu na velepuhi, taveti sania na meleha iangeni. Kari oti rasua na thepa ke thangu kori naemiu. Iaani na vaughithatha kotida eia bali tuhu vanira a God keda vaparara.  
\v 15 Inau ku veleghamu, kori maghavui fate, na hava a God keda eia vanira na komi tinonidia na meleha iangeni keda tahu vano tagna na hava keda eia vanira na komi tinoni dika eidia e rua na meleha i Sodom mi Gomora.”\f + \fr 10:15 \ft “Sodom mi Gomora” Kori maghavu a Ebraham ke havi mua, a God ke diadikalara kori joto e rua na meleha iaani eigna na komi tinoni kena eia na komi puhi ke dika puala (Jenesis 18:17-19:29). \f*   
\s1 Na Komi Papara Keda Mai  
\r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17)  
\p
\v 16 A Jisas ke ghoi velera, “Oti reireghi toke ghamu! Eigna inau ku vetulaghamu au tadia na komi tinoni sethe kena dika. Ighamu kotida vaghadia na komi sip tadia na komi aku asi. Na vunegna iangeni, oti mono thaothadogha vaghadia na komi poli moti mono dotho itadia vaghadia na komi bora.  
\v 17 Reireghi toke ghamu eigna kekeha tinoni kedana thotighamu mena hatighamu vano kori vido bali fate. Mi marea kedana thabuhighamu kori nidia na vathe haidu.  
\v 18 Na vunegna ighamu koti leghuu inau, imarea kedana fateghamu naghodia na komi primia ma na komi king. Kori vido koti sokara naghodia, ighamu kotida tuturi aua na Rorongo ke Toke itadia imarea mi tadia na komi tinoni kena boi Jiu.  
\v 19 Kori vido kedana thotighamu bali fateghamu, saghoi lubatia na ghaghanamiu keda horuhaihadi eigna na hava kotida velea. A God keda heghamu na haghore kotida eia kori maghavu iangeni.  
\v 20 Na komi fata kotida velea boi na ghaghanamiu ghehemiu, keana na ghaghanagna na Tarunga nigna a Tamamiu i popo.   
\p
\v 21 “Sethe na tinoni kedana perora ara toghadia ba ara tahidia ba ara dathedia kori limadia mara na thevuioka bali vathehera. Vaghagna mua na komi gari kedana siriuhaghinira ara idodia mara tamadia mena perora kori limadia mara na thevuioka bali vathehera.  
\v 22 Na komi tinoni kedana siriuhaghinighamu eigna ighamu koti leghuu inau. Keana gi kotida sokara ngasi kori nimiu na vaututuni me jufu kori vido kotida thehe, ighamu kotida hatia na havi ke teo na govugna.  
\v 23 Gi na komi tinoni tagna sina meleha kedana vaparaghamu, oti ghogho vano tagna na meleha tavogha. Inau ku veleghamu ighamu boi tangomana kotida vagovua nimiu na komi tango tadia na komi meleha i Israel gi u tabiru mai inau, na Dathei Tinoni.   
\p
\v 24 “Na mane vaovarongo ke boi thaothadogha vano tagna na mane ke velepuhia, ma na mane agutu ke boi nagho vano tagna na vunaghigna.  
\v 25 Na mane vaovarongo keda totogo gi keda vaghagna na mane velepuhigna, ma na mane agutu keda totogo keda vaghagna na vunaghigna. Inau ku vaghagna na vunaghigna na vathe, mi ghamu vaghadia arahai kena mono korai vathegu. Na vunegna imarea kena kilougna a Satan, imarea kedana titionoa na komi fata eimiu ghamu ke dika tuu vano tagna iangeni.   
\s1 Mataghunia A God, Boi Na Komi Tinoni  
\r (Luk 12:2-7)  
\p
\v 26 “Oti saghoi mataghunira na komi tinoni kena thevuioka itamiu. Eigna na komi fata gougovu ke mono polo ikeagaieni keda tate au tadia na komi tinoni.  
\v 27 Na komi fata ku veleghamu kori vido kati mono gheheda, inau ku magnahaghinighamu kotida titiono aua tadia na komi tinoni ivei mi vei.  
\v 28 Oti saghoi mataghunira arahai kena tangomana na vatheheagna na tonomiu, kari ena boi tangomana nidia na vatheheagna na tarungamiu. Oti mataghunia vamua a God, eigna imanea ke tangomana na vaparagna na tonomiu ma na tarungamiu kori meleha papara.  
\v 29 Ighamu koti adoa ghohi, na volidia e rua na manu iso e sikei na siliva vamua. Toke keda boi vahotha na volidia, teo sikei itadia keda sikili me thehe gi a Tamamiu i popo ke bosi magnahaghinia keda vaghagna iangeni.  
\v 30-31 Moti saghoi mataghu, eigna kori ghaghanagna a God ighamu koti nagho vano tadia na komi manu iso. Ma na komi sesehugna na ulumiu a God ke ijumira gougovu.   
\s1 Vele Aua Oti Vaututunia A Jisas  
\r (Luk 12:8-9)  
\p
\v 32 “Gi ahai keda vele aua tadia na komi tinoni imanea nigua na vaovarongo, inau kuda vele aua tagna a Tamagu i popo imanea nigua na vaovarongo.  
\v 33 Kari ahai keda vele aua tadia na komi tinoni imanea boi nigua na vaovarongo, inau ghua kuda vele aua tagna a Tamagu i popo imanea boi nigua na vaovarongo.   
\s1 Nigna Na Velepuhi A Jisas Ke Vathevurura Na Komi Tinoni  
\r (Luk 12:51-53; 14:26-27)  
\p
\v 34 “Oti saghoi ghaghana inau ku mai bali hathera na komi tinoni kori maramagna eigna kedana mono haidu toke. Teo! Inau ku boi mai bali hati maia na soleana, kari u mai bali vathevuruara na komi tinoni.  
\v 35 Inau ku mai bali thevuruara na mama ma a dathegna mane, ma na ido ma a dathegna vaivine, ma na vaivine ma na vungaogna vaivine.  
\v 36 Nigna na komi thevuioka na tinoni, arahai vamua ke mono kori nigna na tamadathe ghehegna.   
\p
\v 37 “Ahai ke dothovira vano a tamagna ba idogna tagua inau, imanea ke boi nabagna keda nigua na vaovarongo. Ahai ke dothovira vano a dathegna mane ba a dathegna vaivine tagua inau, imanea ke boi nabagna keda nigua na vaovarongo.  
\v 38 Ahai ke boi sasaa keda papara me thehe eigna ke leghuu inau, imanea hiri ke boi nabagna keda nigua na vaovarongo.  
\v 39 Ahai keda boi leghuu inau eigna ke magnahaghinia keda tatango ngasi tagna na havigna kori maramagna, imanea keda boi hatia na havi ke teo na govugna. Keana ahai ke sasaa keda papara me thehe eigna ke leghuu inau, imanea keda hatia na havi ke teo na govugna.   
\p
\v 40 “Ahai keda kalitighamu, imanea ke kalitiu ghua. Ma ahai ke kalitiu, imanea ke kalitia a God ke vetulau mai.  
\v 41 Ahai keda kalitia na profet eigna ke adoa na profet ke titionoa na komi haghoregna a God, a God keda hea na taba ke nanaba vamua tagna na taba keda hera mara na profet. Ahai keda kalitia na tinoni jino eigna ke adoa imanea na tinoni jino, a God keda hea na taba ke nanaba tagna na taba keda hera na komi tinoni kena jino.  
\v 42 Inau ku veleghamu, gi ahai keda hea na bea ghaula tagna sina tinoni ke boi nagho tadia nigua na komi vaovarongo eigna imanea ke leghuu inau, a God keda hea na taba.”   
\c 11  
\s1 A Jisas Ma Jon Siuvitabu  
\r (Luk 7:18-35)  
\p
\v 1 Leghugna ke titiono vanira nigna na komi vaovarongo, a Jisas ke taveti au ngengeni me vano tadia kekeha meleha kori provins i Galili eigna keda titionoa na Rorongo ke Toke me velepuhira na komi tinoni.   
\p
\v 2 Kori vido iangeni, a Jon Siuvitabu ke mono ghohi kori vathe tatari me rongovia na rorongogna na komi fata ke eia a Vahavi. Gi e vetulara vano kekeha nigna na vaovarongo tagna a Jisas,  
\v 3 mena huatia, “Ighoe hiri a Vahavi kena velea keda mai, ba iti pitua sina mane tavogha?”   
\p
\v 4 A Jisas ke haghore tughura, “Oti vano tabiru tagna a Jon moti veleagna na hava koti rongovia moti reghia ikeagaieni.  
\v 5 Arahai kena doa kena ghoi reirei, arahai kena thehe na naedia kena ghoi taetaveti, arahai kena lepa kena ghoi salu tabiru, arahai kena pui kena ghoi rorongo, arahai kena thehe kena havi tabiru, ma arahai kena kuma kena rongovia na Rorongo ke Toke.  
\v 6 A God keda vatokera arahai kena reghia na komi fata ku eia, kari ena boi jefe kori nidia na vaututuni.”   
\p
\v 7 Kori vido nigna na komi vaovarongo a Jon kena taveti au, a Jisas ke titiono vanira na mavitu eigna a Jon. Imanea ke velera, “Kori vido ighamu koti taveti vano kori meleha ke gou, na hava koti vano bali reghia ngengeni na? Na tinoni ke boi heta nigna na vaututuni vaghagna na seo ke bebeleo kori ghuri? Teo!  
\v 8 Ba na hava koti haga vano reghia na? Na mane ke pipisia na komi pohe ke toetokelaghagna? Teo! Na komi tinoni vaghagna iangeni kena mono tadia na komi vathedia mara na king.  
\v 9 Na hava koti haga vano reghia na? Na profet? Hee! Jon na profet, kari boi na profet vamua.  
\v 10 A Jon iaani, a God ke kidi titionoa kori Rioriso ke Tabu vaghagna iaani,  
\p ‘Kenughua inau kuda kidi vetula nagho atua itamua nigua na mane titiono.  
\p Imanea keda kidi vajinoa na hangana vanigho.’   
\p
\v 11 “Inau ku veleghamu, a Jon ke nagho vano tadia na komi tinoni gougovu kena havi mai kori maramagna. Keana ahai ke boi nagho tadia arahai a God ke vunaghi pungusira, imanea ke nagho vano tagna a Jon.  
\v 12 Turughu kori maghavu a Jon ke turughu nigna na agutu me ghieghilei jufu mai ikeagaieni, na komi tinoni dika kena bosi magnahaghinia a God keda vunaghi pungusira mena rihu pungusia imanea.  
\v 13 Gi mai a Jon, na komi rioriso kena risora mara na profet ma na komi vetula nigna a Moses kena velea a Vahavi keda mai.  
\v 14 Gi kotida vaututunia na hava ku veleghamu, a Jon hiri a Elaija kena velea mara na profet i hau keda mai.  
\v 15 Gi ahai ke magnahaghinia keda thaothadoghagna iaani, imanea keda vaovarongo toetoke.   
\p
\v 16 “Vaghagna na hava na komi tinoni kena mono ikeagaieni? Imarea vaghadia vamua na boo i gari kena nohe kori makete. Sina boo i gari tavogha kena ghuu vano tadia,  
\v 17 ‘Ighami kiti ifu vanighamu moti boi nimiu na ragi. Ighami kiti sale dikahehe moti boi nimiu na tangi.’  
\v 18 Inau ku velea iaani eigna kori vido a Jon Siuvitabu ke mai, imanea ke sota me boi kouvia na waen. Mi ghamu koti velea na tidatho ke haghevia.  
\v 19 Keana, kori vido inau, na Dathei Tinoni, ku mai mu vanga mu kou duadia na komi tinoni, ighamu koti velea, ‘Imanea ke thauthavu na vangagna me kou memee, ma ara kulagna mara bali oho takis mi mara na koakoa.’ Keana, na komi tango ke toke ke au mai kori leghuagna nigna na thaothadogha a God ke tatelia nigna na thaothadogha ke tutuni.”   
\s1 Tolu Na Meleha Kena Boi Vaututunia A Jisas  
\r (Luk 10:13-15)  
\p
\v 20 Jisas ke eia na komi reghithehe ke sethe tadia kekeha meleha, kari na komi tinoni tadia na komi meleha irangeni kena boi tughua na havidia ke koakoa. Na vunegna iangeni a Jisas ke dikatagna me velea,  
\v 21 “A God keda vaparaghamu ighamu koti mono i Korasin! A God keda vaparaghamu ighamu koti mono i Betsaida! Inau ku boi eia na komi reghithehe i Taia mi Saidon vaghagna ku eia kori melehamiu. Kari gi kuda eia na komi reghithehe tadia na komi tinoni ngengeni, imarea kedana tughua ghohi na havidia ke koakoa. Imarea kedana pipisia na pohe jongo ke vaghagna na duku mena havula na pidaravu tagna na tonodia bali tateli aua imarea kena dikahehe.  
\v 22 Kori vido a God keda fatera na komi tinoni gougovu, na papara keda eia itamiu keda dika tuu vano tagna na papara keda eia itadia na mavitudia i Taia mi Saidon.  
\v 23 Ighamu na mavitudia i Kapaneam, oti toatogha a God keda abeghamu hadi i popo. Teo! Imanea keda soni horughamu kori meleha papara. Gi na komi tinoni kena mono i Sodom i hau kedana reghia na komi reghithehe ku eia kori melehamiu, na melehadia keda talu mono ikeagaieni.  
\v 24 Inau ku veleghamu, na hava a God keda eia itamiu kori na maghavui fate keda dika tuu vano tagna na hava imanea keda ei vania na komi tinonidia i Sodom.”   
\s1 Mai Tagna A Jisas Eigna Kotida Mamatho  
\r (Luk 10:21-22)  
\p
\v 25 Kori vido iangeni a Jisas ke tarai vaghagna iaani, “Mama, ighoe ko vunaghi pungusira na komi fata gougovu i popo mi thepa. Inau ku veletokegho eigna ighoe ko tatelira tadia arahai kena vaghadia na komi gari na komi fata ko poloa tadia arahai kena ghaghana kena thaothadogha.  
\v 26 Hii, Mama, ighoe ko magnahaghinia keda ai.”   
\p
\v 27 Jisas ke govu na veletokeagna a God me velera na komi tinoni, “A Tamagu ke heu na komi fata gougovu. Sikei vamua a Tamagu ke pukuni adou inau. Mi inau vamua ku pukuni adoa a Tamagu ma arahai vamua inau ku vahira eigna kedana adoa imanea.   
\p
\v 28 “Ighamu koti mause kori hulungiagna na komi fata ke tahu,\f + \fr 11:28 \ft “Ighamu koti mause kori hulungiagna na komi fata ke tahu” A Jisas ke velea iaani eigna ke vahotha puala na leghuagna na komi vetula mara na Farise mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena velera na komi tinoni eigna kedana leghura. \f* oti mai itagua mu kuda hatheghamu eigna kotida mamatho.  
\v 29 Oti lubatiu eigna kuda batughamu mu velepuhighamu, eigna inau ku mono taluleghu mu sasaa na hatheghamugna. Ighamu kotida tangomana na mamatho  
\v 30 eigna na leghuuagna ke boi vahotha, ma na hava kuda kaeghamu keda boi tahuvighamu.”   
\c 12  
\s1 Jisas Na Vunaghigna Na Sabat  
\r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5)  
\p
\v 1 Boi hau leghugna iangeni, tagna sina Sabat, a Jisas mi mara nigna na komi vaovarongo kena halu vano hotaghidia na komi gnatha i wit. Nigna na komi vaovarongo kena rofo mena vihukira kekeha sagharogna na wit mena ghania.  
\v 2 Mara na Farise kena reghia mena dikatadia mena haghore vania Jisas, “Nighe! O reghia! Nimua na komi vaovarongo kena eia na agutu ke boi lubatia nida na komi vetula katida eia kori Sabat.”   
\p
\v 3 A Jisas ke veleragna, “Ehava? Oti boi ijumia na hava ke eia a King Deved ma na komi nigna na mane kori vido kena rofo?  
\v 4 Imanea ke vano haghe kori vathegna a God me hatia na bred ke tabu. Gi manea ma na komi nigna na mane kena ghania. Toke na vetula ke lutira na ghaniagna na bred iangeni me lubatira vamua mara na pris kedana ghania, a God ke boi dikatagna tagna a Deved.  
\v 5 Ehava? Oti boi ijumia tadia na komi vetula nigna a Moses eigna na hava kena eia mara na pris? Kori na Sabat imarea kena boi leghua na vetula eigna kena agutu kori Vathe ke Tabu. Kari a God ke boi velea imarea kena ei hahia.  
\v 6 Inau ku veleghamu, sina tinoni ke nagho vano tagna na Vathe ke Tabu nigna a God ke mono eeni.  
\v 7 A God ke velea iaani tadia na komi Rioriso ke Tabu, ‘E toke vamua ighamu kotida boi havughaghi itagua, eigna na fata ku pukuni magnahaghinighamu kotida eia, na raroviragna arahai tavogha vamua.’ Gi kotida thaothadoghagna na komi haghore iraani, teo kotida fatera arahai kena boi ei hahia sa fata.  
\v 8 Eigna inau, na Dathei Tinoni, ke mono nigua na mana bali velera na komi tinoni na hava kedana tangomana na eiagna kori Sabat.”   
\s1 Na Mane Ke Thehe Na Limagna  
\r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11)  
\p
\v 9 A Jisas ke au sania na gnatha i wit me vano haghe kori vathe haidu.  
\v 10 Ingengeni ke mono sina mane ke thehe na limagna. Na vunegna mara na Farise kena magnahaghinia kedana toroagna a Jisas, imarea kena huatia, “E lubatighita mua na nida na komi vetula eigna katida vatoke tabirua na tinoni kori Sabat?”   
\p
\v 11 Ma Jisas ke huatira, “Na hava koda eia gi keda sikili horu kori lodu sikei nimua sip kori Sabat na? Ighoe koda vano mo kiaria aua!  
\v 12 Na tinoni ke pukuni nagho vano tagna na sip. Na vunegna iangeni, nida na komi vetula ke lubatighita eigna katida eia na tango ke toke kori Sabat.”  
\v 13 Gi a Jisas ke haghore vania na mane ke thehe na limagna, “O vajinoa na limamu.” Imanea ke vajinoa na limagna, me ghoi toke tabiru me vaghagna vamua na limagna ke boi thehe.   
\p
\v 14 Mara na Farise kena taveti au mena turughu vapuipuhi haidu bali vathehea a Jisas.   
\s1 A God Ke Vahia A Jisas Eigna Nigna Na Mane Agutu  
\p
\v 15 A Jisas ke adoa mara na Farise kena haga vathehea me taveti sania na meleha iangeni. Na mavitu ke sethe kena leghua, mi manea ke vatoke tabirura na komi tinoni kena vahaghi itadia.  
\v 16 Kari a Jisas ke haghore heta vanira eigna kedana saghoi titiono eigna imanea ghehegna tadia na komi tinoni.  
\v 17 A Jisa ke eia na komi reghithehe irangeni eigna keda tutuni na haghoregna a God ke risoa a profet Aisaia i hau,   
\b  
\q1
\v 18 “Iaani nigua na mane agutu ku vahia,  
\q1 Inau ku dothovia muku totogo eigna.  
\q1 Inau kuda hea nigua na Tarunga ke Tabu,  
\q1 mi manea keda titiono tadia na komi tinoni gougovu  
\q1 eigna na puhi ku eia bali vajinora kori matagu.   
\q1
\v 19 Imanea keda boi rihu haohaghore ba ghuvira na komi tinoni,  
\q1 Imanea keda boi haohaghore tadia na komi hangana.   
\q1
\v 20 Imanea keda rarovira arahai kena boi heta nidia na vaututuni,  
\q1 Me keda hathera arahai kena boi tangomana na hatheragna ghehedia.  
\q1 Imanea keda talu eia vaghagna iangeni me ghieghilei jufu na maghavu imanea ke eira na komi tinoni eigna kedana leghua na puhi ke jino.   
\q1
\v 21 Ma na komi tinoni kori maramagna kedana vaututunia imanea keda vahavira.”   
\s1 Jisas Ke Mana Vano Tagna Satan  
\r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23)  
\p
\v 22 Kekeha tinoni kena talangi maia tagna Jisas sina mane ke doa me mui eigna na tidatho ke haghevia. Jisas ke vatoke tabirua, mi manea ke ghoi tangomana na reirei ma na haohaghore.  
\v 23 Na mavitu kena vere nidia puala mena velea, “Ehava? Iaani hiri a Vahavi keda havi mai kori vikegna a King Deved?”   
\p
\v 24 Keana kori vido mara na Farise kena rongovia na hava ke eia a Jisas, imarea kena velea, “Imanea ke gigi aura na komi tidatho kori nigna na mana a Satan, na vunaghidia na komi tidatho.”   
\p
\v 25 Jisas ke adoa na ghaghanadia me veleragna, “Gi na mavitu tagna sina moumolu kedana rihu ghadia ghehedia, na moumolu iangeni keda govu. Me gi na komi tinonidia sina meleha ba sina tamadathe kedana riurihu ghadia ghehedia, na meleha iangeni ba na tamadathe iangeni keda thevurua.  
\v 26 Gi a Satan keda gigi aura nigna na komi tidatho, imanea ke rihua ghehegna ma nigna na mana keda govu saisami.  
\v 27 Gi keda tutuni inau ku gigi aura na komi tidatho kori mana nigna a Satan, kori mana nigna ahai nimiu na komi vaovarongo kena gigi aura na komi tidatho na? Na mana nigna a Satan? Teo! Imarea kedana fateghamu ighamu mara na Farise eigna na hava koti velea, eigna ighamu koti hahi.  
\v 28 Keda tutuni inau ku gigi aura na komi tidatho kori nigna na mana na Tarunga ke Tabu nigna a God, iaani ke tatelia a God ke turughu ghohi na vunaghi pungusiragna na komi tinoni.   
\p
\v 29 “Gi ahai keda magnahaghinia na gigi auragna na komi tidatho, imanea keda heta vano tagna a Satan. Vaghagna sina mane ke magnahaghinia keda vano haghe koragna na vathegna sina mane ke heta me bilaura nigna na komi fata. Imanea keda heta vano tagna na mane ke heta iangeni. Gi e malumu na tariagna na mane ke heta bali bilaura nigna na komi fata.   
\p
\v 30 “Ahai ke boi thevu itagua, imanea nigua na thevuioka. Ma ahai ke boi hatheu na hatiragna mai na komi tinoni tagna a God, imanea ke vajefera tagna a God.  
\v 31 Inau ku veleghamu, a God ke tangomana na talutavoghagna na komi thagi paluha ma na komi thagi haghore ke dika gougovu kena eia na komi tinoni vania a God. Keana, ahai keda velehouhorua na Tarunga ke Tabu,\f + \fr 12:31 \ft Na Tarunga ke Tabu ke hea a Jisas na mana bali gigi aua na komi tidatho. Kari mara na Farise kena haghore diadikala na Tarunga ke Tabu kori vido kena velea a Satan ke hea a Jisas na mana, boi na Tarunga ke Tabu (12:24). \f* a God keda bosi talutavogha na paluhagna.  
\v 32 Ahai keda haghore diadikala na Dathei Tinoni, a God ke tangomana na talutavoghagna na paluhagna. Kari ahai keda haghore diadikala na Tarunga ke Tabu, a God keda boi talutavogha na paluhagna ikeagaieni ba vugei valiha.”   
\s1 Na Ghai Ma Na Sagharogna  
\r (Luk 6:43-45)  
\p
\v 33 A Jisas ke ghoi titiono tadia mara na Farise, “Ighamu koti adoa na ghai tagna na sagharogna. Gi na sagharogna na ghai keda toke, ighamu koti adoa na ghai iangeni ke toke. Gi na sagharogna na ghai keda dika, ighamu koti adoa na ghai iangeni ke dika.  
\v 34 Ighamu koti dika puala vaghadia na komi poli! Na vunegna koti dika, oti boi tangomana na veleagna sa fata ke toke. Eigna na hava ke vele aua na tinoni, leghua vamua na hava ke mono kori ghaghanagna.  
\v 35 Na tinoni ke toke keda vele aua na komi fata ke toke ke au mai kori ghaghanagna ke toke. Ma na tinoni ke dika keda vele aua na komi fata ke dika ke au mai kori ghaghanagna ke dika.  
\v 36 Inau ku veleghamu, kori maghavui fate, a God keda fatera na komi tinoni eigna na komi haghore gougovu kena velea, haluhadi na komi haghore ke dika.  
\v 37 Gi koda eia na komi haghore ke toke, a God keda velea ighoe na tinoni jino. Kari gi koda eia na komi haghore ke dika, imanea keda velea ighoe na tinoni dika.”   
\s1 Imarea Kena Magnahaghinia A Jisas Keda Eia Na Reghithehe  
\r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32)  
\p
\v 38 Kekeha mara na Farise mi mara na velepuhigna na komi vetula nigna a Moses kena veleagna a Jisas, “Velepuhi, ighami kiti magnahaghinigho koda eia na reghithehe bali tateli aua ighoe ko mai tagna a God.”   
\p
\v 39 Jisas ke haghore tughura, “Ighamu koti havi ikeagaieni, oti dika puala moti boi leghua a God. Ighamu koti magnahaghinia puala na reghiagna na reghithehe. Kari ighamu kotida reghia sikei vamua na reghithehe ke vaghagna na reghithehe a God ke ei vania a profet Jona.  
\v 40 Vaghagna imanea ke mono kori kutugna na igha hutu e tolu na dani me tolu na bongi, inau, na Dathei Tinoni kuda mono kori na beku e tolu na dani me tolu na bongi.  
\v 41 Kori maghavui fate, na mavitugna i Ninive kedana sokara hadi duamiu ighamu koti havi ikeagaieni mena velea ighamu koti eia na hahi. Eigna imarea kena tughua na havidia ke koakoa kori vido a Jona ke titiono vanira na hava a God ke veleagna. Ikeagaieni na tinoni ke nagho vano tagna a Jona ke mai ghohi itamiu. Kari ighamu koti bosi magnahaghinia na tughuagna na havimiu ke koakoa.  
\v 42 Kori maghavui fate, na Queen gna i Siba keda sokara hadi duamiu ighamu koti havi ikeagaieni me velea ighamu koti eia na hahi. Eigna iia ke turughu mai kori kujukugna na maramagna me mai vaovarongo tagna a King Solomon ke thaothadogha. Ikeagaieni na tinoni ke thaothadogha vano tagna a Solomon ke mai ghohi itamiu, kari ighamu koti bosi magnahaghinia na rongoviagna.”   
\s1 Na Puhidia Na Komi Tidatho  
\r (Luk 11:24-26)  
\p
\v 43 A Jisas ke ghoi velea, “Kori vido na tidatho ke taveti au tagna na tinoni, na tidatho ke vano me mai kori meleha ke gou na hiroagna na vido bali monoagna. Gi keda boi pada sa vido bali monogna,  
\v 44 imanea keda velea, ‘Da u ghoi tabiru vamua tagna na vathe ku au mai tagna i hau.’ Kori vido na tidatho ke ghoi tabiru mai, imanea ke reghia na vathe kena jaojaro me raraha ghohi kari e korogha.  
\v 45 Gi e ghoi taveti au me vano hatira e vitu na tidatho ke dika vano itagna, mena mai mena mono ngengeni. Ma na havigna na tinoni iangeni keda dika vano tagna na havigna i hau. Iaani keda padaghamu ighamu na komi tinoni koti dika koti havi ikeagaieni.”   
\s1 Pukuni Idogna Mara Tahigna A Jisas  
\r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21)  
\p
\v 46 Kori vido a Jisas ke talu titiono tadia na mavitu kori vathe, a idogna mara tahigna kena mai mena sokara i kosi eigna kena magnahaghinia kedana titiono duagna.  
\v 47 Gi sina tinoni ke veleagna a Jisas, “A idomu mara tahimu kena sokara i kosi mena magnahaghinia kedana titiono duamu.”   
\p
\v 48 Ma Jisas ke haghore tughua, “Ahai a idogu na? Ma arahai ara tahigu na?”  
\v 49 Gi imanea ke tuhu vano tadia na komi tinoni kena leghua me velea, “Mara iraani hiri a idogu mara tahigu.  
\v 50 Eigna ahai vamua ke eia na hava a Tamagu i popo ke magnahaghinia, imanea ke vaghagna a tahigu ma vaivinegu ma idogu.”   
\c 13  
\s1 Na Titiono Velepuhi Eigna Na Mane Ke Sonira Kilili Na Komi Katura  
\r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8)  
\p
\v 1 Kori dani iangeni, a Jisas ke au sania na vathe me vano kori ghaghirei kolo i Galili. Imanea ke nohe eigna keda velepuhira na mavitu.  
\v 2 Na vunegna na mavitu ke sethe kena haidu mai itagna, imanea ke vano saki haghe kori boti me nohe ikoragna, ma na mavitu kena sokara i longa.  
\v 3 Gi imanea ke eia kekeha titiono velepuhi bali velepuhiragna na komi fata sethe. Imanea ke velea, “Sina mane ke sonira kilili na katura kori nigna na gnatha.  
\v 4 Kori vido imanea ke sonira kilili na komi katura, kekeha kena sikili horu kori hangana ma na komi manu kena mai mena ghani govura.  
\v 5 Kekeha katura kena sikili horu popogna na thepa ke mono na ghahira saragna. Kori vido kena kotu hadi, ena ghathi havi toke sina vido vamua.  
\v 6 Kori vido na aho ke vuvughu, na komi katura kena kotu kena gho’e mena thehe eigna na oghadia ke boi pukuni horu i thepa.  
\v 7 Kekeha katura kena sikili horu kori vido ke sethe na atho kaekathe. Kori vido na komi katura kena kotu hadi me hutu, na atho kaekathe irangeni ke virighira mena boi sagharo.  
\v 8 Keana kekeha katura kena sikili horu kori thepa ke toke mena havi mena sagharo toke. Kekeha, tolu hangavulu na sagharodia, kekeha tolu tutughu, mi kekeha ghua sina hathangatu.  
\v 9 Gi ahai ke magnahaghinia na thaothadoghagna iaani, imanea keda vaovarongo toetoke.”   
\s1 Na Vunegna A Jisas Ke Velepuhi Kori Titiono Velepuhi  
\r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10)  
\p
\v 10 Mara nigna na komi vaovarongo a Jisas kena mai itagna mena huatia, “Ehava gi o velepuhiragna na mavitu tadia na komi titiono velepuhi?”   
\p
\v 11 A Jisas ke haghore tughura, “I hau, a God ke boi lubatia ahai eigna keda adoa na puhi keda eia kori vunaghi pungusiragna nigna na komi tinoni. Keana ikeagaieni imanea ke lubatighamu gi kotida adoa. Kari tadia arahai kena boi leghuu inau, imanea ke boi lubatira kedana adoa.  
\v 12 Ahai ke magnahaghinia keda thaothadoghagna a God, a God keda vasethea nigna na thaothadogha eigna keda pukuni thaothadoghagna. Keana ahai ke bosi magnahaghinia na thaothadoghagna a God, a God keda hati aua itagna na nigna na ghathi thaothadogha.  
\v 13 Inau ku eia na komi titiono velepuhi vanira na mavitu eigna, toke imarea kena reghia na hava ku eia, teo kedana thaothadoghagna na hava kena reghia. Toke imarea kena rongovia na hava ku velera, teo kedana thaothadoghagna nigua na komi velepuhi.  
\v 14 Inau ku eia iangeni, mi keagaieni na fata ke risoa a profet Aisaia ke tutuni,  
\b  
\q1 “Na komi tinoni iraani kedana vaovarongo mena vaovarongo kori haghoregu,  
\q1 kari imarea kedana boi thathadoghagna.  
\q1 Imarea kedana reghia mena dorovia na hava ku eia,  
\q1 kari imarea kedana boi adoa na ghaghanagna.   
\q1
\v 15 Eigna na komi tinoni iraani e pono puala na uludia.  
\q1 Imarea kena boi vaovarongo kori kulidia,  
\q1 mena bilakia na matadia.  
\q1 Gi kedana boi eia iangeni,  
\q1 imarea kedana dodoro kori matadia,  
\q1 me kedana rorongo kori kulidia.  
\q1 Imarea kedana thaothadoghagna kori hehedia na komi fata ku eia mu velea  
\q1 me kedana tabiru mai itagua eigna kuda vahavira.’   
\b  
\p
\v 16 Gi a Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo, “God ke vatokeghamu eigna ighamu koti thaothadoghagna na hava koti reghia kori matamiu, moti thaothadoghagna na hava koti rongovia kori kulimiu.  
\v 17 Inau ku veleghamu, sethe na profet me sethe na komi tinoni kena jino kena thehe ghohi kena magnahaghinia puala kedana reghia na komi fata koti reghia, keana ena boi reghia. Mena magnahaghinia kedana rongovia na komi fata koti rongovia, keana ena boi rongovia.   
\s1 Na Ghaghana Koragna Na Titiono Velepuhi Eigna Na Komi Katura  
\r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15)  
\p
\v 18 “Oti rorongo mai itagua eigna kuda veleghamu na ghaghana koragna na titiono velepuhi eigna na mane ke sonira kilili na komi katura.  
\v 19 Na komi tinoni kena rongovia na rorongogna na hughuta i popo, keana imarea kena boi thaothadoghagna, mara iraani kena vaghagna na komi katura kena sikili kori hangana. A Satan ke saisami mai me hati aua kori ghaghanadia na rorongo iangeni.  
\v 20 Na komi katura ke sikili popogna na thepa ke mono na ghahira saragna ke vaghadia na komi tinoni kena rongovia na haghoregna a God mena saisami hatia mena totogo.  
\v 21 Kari ena kalitia sina ghathi vido iso vamua, eigna na haghore ke boi mono kori havidia vaghagna na komi katura kena boi pukuni horu i thepa na oghadia. Kori vido ke padara na vahotha ba na papara eigna kena leghua na haghoregna a God, imarea kena saisami havaghinia nidia na vaututuni.  
\v 22 Na komi katura kena sikili horu tagna ke mono na atho kaekathe ke vaghadia na komi tinoni kena rongovia na haghoregna a God, keana imarea kena toatogha puala eigna na komi fata kori havidia leuleghu dani. Mena magnahaghinia puala kedana pada rongo. Na vunegna iangeni, imarea kena boi leghua na haghoregna a God. Teo sa fata ke toke keda au mai kori havidia.  
\v 23 Na komi katura ke sikili horu kori thepa ke toke ke vaghadia na komi tinoni kena rongovia na haghoregna a God mena thaothadoghagna. Na komi tinoni irangeni, sethe na fata ke toke keda au mai kori havidia, vaghagna na komi katura kena havi toke me sethe na sagharodia. Kekeha tolu hangavulu na sagharodia, kekeha tolu tutughu, mi kekeha ghua sina hathangatu.”   
\s1 Na Titiono Velepuhi Eigna Na Wit Ma Na Buburu Dika  
\p
\v 24 Jisas ke ghoi velepuhira na mavitu kori titiono velepuhi iaani, “Na hughuta i popo ke vaghagna na mane ke sonira kilili na komi katura wit ke toke kori nigna na gnatha.  
\v 25 Sina bongi, kori vido na komi tinoni gougovu kena nere, nigna na thevuioka ke mai me sonira kilili na komi katuragna na buburu dika kori gnatha gi e taveti au.  
\v 26 Leghugna iangeni, kori vido na komi katura i wit kena kotu hadi mena rugu, na buburu dika ghua ke kotu hadi.  
\v 27 Mara kena agutu vania na mane ke tonogna na gnatha kena mai itagna mena veleagna, ‘Vunaghi, ighoe ko sonira kilili kori ghamua na gnatha na komi katura wit vamua. Ehava gi na komi buburu kena kotu hadi mua ngengeni?’   
\p
\v 28 “Imanea ke velera, ‘Nigua na thevuioka ke eia.’  
\p “Nigna na komi mane agutu kena huatia, ‘Ehava? O magnahaghinia kitida vano miti vutira au na komi buburu ngeni?’   
\p
\v 29 “Imanea ke velera, ‘Teo! Gi kotida vuti sonira na komi buburu, kenughua oti vuti sonira mua na komi wit duadia.  
\v 30 Talura eigna kedana sakai kotu hadi me ghieghilei ghano na wit. Kori vido iangeni, inau kuda veleragna mara bali hathatonora na wit eigna kedana kidi hathatanora na komi buburu mena tari haidura bali pughulira. Gi u velera eigna kedana hathatanora na wit mena boa kori nigua na vathe bali mono komi ghagua na vanga.’”   
\s1 God Keda Vunaghi Pungusira Na Mavitu Ke Sethe  
\r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-21)  
\p
\v 31 Jisas ke ghoi eia mua na titiono velepuhi iaani, “Na hughuta i popo ke vaghagna na katuragna na ghai mastad na tinoni ke joua kori nigna na gnatha.  
\v 32 Na katuragna na ghai iaani e iso teoteoa vano tadia na komi katura gougovu. Keana kori vido ke kotu hadi, na ghai mastad ke hutu vano tadia na komi fata gougovu ke joua kori nigna na gnatha. Me nabadia na komi manu kedana mai mena ei gnekudia tadia na komi ototogna.”   
\p
\v 33 Gi a Jisas ke ghoi eia mua na titiono velepuhi iaani, “Na hughuta i popo ke vaghagna sina ghathi vido isi sina vaivine ke ngignoa duagna sina duku flaoa. Leghugna na ngignoagna, na isi ke vapotea na flaoa me hutu.”   
\p
\v 34 Jisas ke velepuhira na komi tinoni na komi fata iraani kori titiono velepuhi. Na komi fata gougovu ke velepuhira, imanea ke eia kori titiono velepuhi vamua.  
\v 35 Jisas ke eia iangeni eigna keda tutuni na hava a God ke veleagna sina nigna na profet i hau,  
\p “Inau kuda titionoa itamiu kori titiono velepuhi mu kuda vele aua na komi fata ku boi tatelia tagna sa tinoni turughu kori vido ku vavuha na maramagna.”   
\s1 Na Ghaghana Koragna Na Titiono Velepuhi Eigna Na Wit Ma Na Buburu Dika  
\p
\v 36 Jisas ke au sanira na mavitu me vano haghe kori vathe ke mono itagna. Nigna na komi vaovarongo kena mai itagna mena huatia, “O unuhia vanighami na ghaghana koragna na titiono velepuhi eigna na komi buburu dika ke kotu kori gnatha.”   
\p
\v 37 Ma Jisas ke velera, “Na mane ke sonira kilili na komi katura ke toke ke vaghagu inau, na Dathei Tinoni.  
\v 38 Na gnatha ke vaghagna na maramagna ma na komi katura ke toke kena vaghadia na komi tinoni kena lubatia a God eigna keda vunaghi pungusira. Na komi buburu dika ke vaghagna na komi tinoni a Satan ke vunaghi pungusira.  
\v 39 Na thevuioka ke sonira kilili na komi katuragna na buburu dika ke vaghagna a Satan. Na dani bali hathatanora na wit ke vaghagna na vagovui danigna na maramagna, ma na komi tinoni bali hathatanora ke vaghagna na komi enjel.   
\p
\v 40 “Na hathatanoragna ma na pughuliragna kori joto na komi buburu dika, ke vaghagna na hava keda tate mai kori vagovui danigna na maramagna.  
\v 41 Inau, na Dathei Tinoni, kuda vetulara au nigua na komi enjel me kedana sonira au kori nigua na hughuta na komi tinoni koakoa ma na komi tinoni kena vajefera arahai tavogha kori koakoa.  
\v 42 Mi marea kedana sonira kori joto ke hutu. Ingengeni na komi tinoni kedana tangi mena gigiri kei.  
\v 43 Ma na komi tinoni kena jino kedana siasilada vaghagna na aho kori nigna na hughuta a Tamadia. Gi ahai ke magnahaghinia na thaothadoghagna iaani, imanea keda vaovarongo toetoke.   
\s1 Kekeha Titiono Velepuhi Eigna Na Hughuta I Popo  
\p
\v 44 “Na hughuta i popo ke vaghagna na rongo kena gilu poloa kori gnatha. Kori vido sina tinoni ke pada, imanea ke totogo puala me gilu tabirua. Imanea ke vano me salemua komi nigna na fata gougovu me volia na gnatha iangeni.   
\p
\v 45 “Na hughuta i popo ke vaghagna na tinoni ke tonogna na sitoa ke hiroa na komi kidorugna na sie ke ulaghagna eigna keda volira.  
\v 46 Kori vido imanea ke pada sikei ke toke ke vahotha puala, imanea ke vano me salemua komi nigna na fata gougovu me volia.   
\p
\v 47 “Na hughuta i popo ke vaghagna na jau mara ugura kena tathahia kori kolo me hogho na komi soasopa thagi fei itagna.  
\v 48 Na jau ke vonu fei mi marea kena thaghia thonga kori lilihi. Gi ena nohe mena hoghonira kori arao na komi fei ke toke mena sonira au na komi fei ke dika.  
\v 49 Vaghagna iangeni keda tate mai kori vagovui danigna na maramagna. Na komi enjel kedana mai mena vahira au na komi tinoni kena dika itadia na komi tinoni kena jino. Mi marea kedana sonira na komi tinoni dika kori joto ke hutu.  
\v 50 Ingengeni na komi tinoni kedana tangi mena gigiri kei.”   
\p
\v 51 A Jisas ke huatira nigna na komi vaovarongo, “Oti thaothadoghagna mua na ghaghanagna na komi titiono velepuhi iraani?”  
\p Mi marea kena haghore tughua, “Hii, ighami kiti thaothadoghagna ghohi.”   
\p
\v 52 Gi imanea ke velera, “Ahai ke thaothadoghagna na komi vetula nigna a Moses me thaothadoghagna mua na komi velepuhi mathangani eigna na puhi a God ke vunaghi pungusira na komi tinoni, imanea ke vaghagna na tinoni ke mono nigna na komi fata ke toke ke mathangani me haulaghi kori vathegna.”   
\s1 Na Komi Tinonigna I Nasaret Kena Boi Vaututunia A Jisas  
\r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30)  
\p
\v 53 Leghugna a Jisas ke vagovua na komi titiono velepuhi iraani, imanea ke au sania na meleha iangeni,  
\v 54 me vano kori melehagna i Nasaret. Imanea ke vano haghe kori vathe haidu me velepuhira na mavitu. Imarea kena vere nidia puala tagna nigna na velepuhi mena velea, “Ehava gi e thaothadogha puala na mane iaani? Ahai ke hea na mana gi e eia na komi reghithehe?  
\v 55 Ighita ati adoa na mane iaani a dathegna na mane agutu vathe vamua. A idogna imanea a Meri kari ara tahigna; Jemes, Josep, Saimon ma Jiudas. Ara vaivinegna huju ena mono mua eeri.  
\v 56 Ehava gi e thaothadogha puala me tangomana na eiagna na komi reghithehe na mane iaani?”   
\p
\v 57 Ma na komi tinonidia i Nasaret kena boi magnahaghinia na vaututuniagna. Ma Jisas ke velera, “Ahai ke profet, na mavitu tadia na komi meleha ena ghaghana bohea. Kari na mavitu kori melehagna ma nigna na tamadathe ena boi ghaghana bohea.”  
\v 58 A Jisas ke boi eia sa reghithehe ke sethe kori melehagna eigna imarea kena boi vaututunia.   
\c 14  
\s1 Na Titiono Eigna Na Vatheheagna A Jon Siuvitabu  
\r (Mak 6:14-29; Luk 9:7-9)  
\p
\v 1 Kori vido iangeni a Herod Antipas ke primia kori provins i Galili me rongovia na rorongogna a Jisas.  
\v 2 Imanea ke velera nigna na komi mane agutu, “Na mane iaani a Jon Siuvitabu ke ghoi havi tabiru kori thehe! Iangeni na vunegna gi e mono nigna na mana bali eia na komi reghithehe.”   
\p
\v 3 A Herod ke toatogha vaghagna iangeni eigna i hau imanea ke vetula mara nigna na soldia mena thotia mena taria a Jon Siuvitabu mena boa haghea kori vathe tatari. Imanea ke eia iangeni bali vatotogoa a Herodias, a taugna. I hau a Herodias ke taulaghi tagna a Filip, a toghagna a Herod. Ma Herod ke hatia me taulaghi itagna.  
\v 4 Jon ke veleagna hahalia a Herod, “E boi jino kori vetula nigna a God ko hatia a taugna tahimu.”  
\v 5 A Herod ke magnahaghinia keda vathehea a Jon, kari e mataghunira na mavitu eigna imarea kena vaututunia a Jon na profet.   
\p
\v 6 Tagna sina dani a Herod ke eia na vangahaidu bali togha tabirua na dani havigna. Kori vido iangeni a dathegna vaivine a Herodias ke ragi vanira arahai kena mai kori vangahaidu. A Herod ke reghia me totogo puala itagna,  
\v 7 me jijighi vania eigna keda hea sa fata keda kaea.  
\v 8 Leghugna a idogna ke veleagna na hava keda kaea, iia ke veleagna a Herod, “Inau ku magnahaghinia koda heu mai na ulugna a Jon Siuvitabu kori tapera.”   
\p
\v 9 Herod ke dikahehegna puala, kari e maomamogna keda vateoa eigna ke jijighi vania ghohi, ma ara kulagna kena rongovia. Na vunegna iangeni, imanea ke velera nigna na komi soldia eigna kedana eia na hava iia ke kaea.  
\v 10 Imarea kena vano kori vathe tatari mena utuhia na luagna a Jon Siuvitabu.  
\v 11 Imarea kena boa na ulugna kori tapera gi ena hatia mena vano hea a dathegna vaivine a Herodias. Gi iia ke hati vanoa tagna a idogna.  
\v 12 Na rorongogna ke jufungira nigna na komi vaovarongo a Jon, gi ena mai hatia na tonogna mena gilua. Leghugna iangeni imarea kena vano mena titiono vania a Jisas eigna na rorongogna na theheagna a Jon Siuvitabu.   
\s1 Jisas Ke Hera Ghadia E Lima Na Togha Mane  
\r (Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Jon 6:1-14)  
\p
\v 13 Kori vido a Jisas ke rongovia a Jon Siuvitabu ke thehe, imanea duagna nigna na komi vaovarongo kena hahaghe kori boti mena vano ghehedia tagna na vido ke korogha. Kari na komi tinoni kena rongovia tagna kena vano. Imarea kena au mai kori melehadia mena leghua Jisas.  
\v 14 Kori vido a Jisas ke thonga i longa me reghia na mavitu ke sethe, imanea ke rarovira me vatoke tabirura arahai kena vahaghi itadia.   
\p
\v 15 Kori vido ke haga huu ghohi na aho, nigna na komi vaovarongo a Jisas kena mai itagna mena ania, “E lavi ghohi me teo sa vanga kori meleha iaani. O vetulara au na mavitu eigna kedana vano tadia na komi meleha ke gharanighita bali voli ghadia vanga.”   
\p
\v 16 Kari a Jisas ke velera, “E teo sa vunegna kedana vano. Oti hera ghadia.”   
\p
\v 17 Imarea kena haghore tughua, “Boi tangomana nimami. E lima na bred me rua vamua na fei ke mono itamami.”   
\p
\v 18 Ma Jisas ke velera, “Oti hatira mai itagua.”  
\v 19 Imanea ke velera na mavitu eigna kedana nohe kori buburu, gi e tangolia e lima na bred me rua na fei me tada hadi i popo me veletokea a God eidia. Gi e vidoa na bred ma na fei me hera nigna na komi vaovarongo eigna kedana kemulia tadia na mavitu.  
\v 20 Na mavitu kena vanga mena mahu. Ma na nigna na komi vaovarongo kena hathatanora na komi viovidoi vanga ke tomagha, mena hoghoni vavonua e salaghe rua na arao.  
\v 21 Na haidudia mara na mane kena vanga, e lima na togha. Na koi vaivine ma na komi gari, imarea kena boi ijumira.   
\s1 Jisas Ke Taetaveti Popogna Na Bea  
\r (Mak 6:45-52; Jon 6:15-21)  
\p
\v 22 Leghugna a Jisas ke hera ghadia na mavitu, imanea ke velera nigna na komi vaovarongo eigna kedana hahaghe kori boti mena kidi hathavu sethevugna na kolo. Jisas ke mono horu duadia na mavitu eigna keda vetulara tabiru kori melehadia.  
\v 23 Leghugna ke eia iangeni, a Jisas ke vano hadi tagna sina suasupa me tarai. Kori huugna na aho a Jisas ke mono ghehegna ngengeni.   
\p
\v 24 Kori vido iangeni nigna na komi vaovarongo kena haunia ghohi i longa. Na boti ke saosaporaghi eigna na ghuri ke heta ke mai naghodia.   
\p
\v 25 Kori vuevughei puni, a Jisas ke vano itadia nigna na komi vaovarongo. Imanea ke taetaveti popogna na bea.  
\v 26 Kori vido kena reghia, imarea kena toatogha kena reghia na tidatho. Imarea kena mataghu nidia puala mena ghuu heta.  
\v 27 Kari a Jisas ke velera, “Oti saghoi mataghu! Iaani inau vamua.”   
\p
\v 28 A Pita ke velea, “Lod, keda pukuni ighoe tutuni, o veleu eigna kuda taveti mai itamua popogna na bea.”   
\p
\v 29 Ma Jisas ke ania, “O taveti mai.”  
\p A Pita ke saki au kori boti me turughu taetaveti vano tagna a Jisas popogna na bea.  
\v 30 Keana kori vido ke reghia na maghavu ke hutu, a Pita ke mataghu nigna puala me turughu tororo. Imanea ke ghuu vano tagna a Jisas, “Lod, o vahaviu!”   
\p
\v 31 Jisas ke saisami me lakua na limagna a Pita me ania, “Nimua na vaututuni ke lae. Ehava gi o ghaghana ruarua?”  
\v 32 Romara koro vano saki haghe kori boti mi kori vido vamua iangeni, na ghuri ke soto.  
\v 33 Gi mara na komi vaovarongo kena maimanihihia a Jisas mena veleagna, “Ighoe pukuni Dathegna a God tutuni!”   
\s1 Jisas Ke Vatoke Tabirura Na Komi Tinoni Kena Vahaghi I Genesaret  
\r (Mak 6:53-56)  
\p
\v 34 Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena hathavu sethevugna na kolo mena thonga kori meleha i Genesaret.  
\v 35 Kori vido na komi tinoni ngengeni kena ghithatha a Jisas, imarea kena vetula vanoa na haghore tadia na komi meleha ghaghireidia. Ma na komi tinoni kena hatira mai tagna a Jisas arahai kena vahaghi eigna keda vatoke tabirura.  
\v 36 Imarea kena kae huhurua a Jisas eigna keda lubatira arahai kena vahaghi gi kedana tugelia na kujukugna nigna na pohe. Ma na komi tinoni gougovu kena tugelia kena toke tabiru.   
\c 15  
\s1 Na Komi Vetula Nidia Mara Na Farise  
\r (Mak 7:1-13)  
\p
\v 1 Sina dani kekeha mara na Farise duadia kekeha mara velepuhigna na vetula nigna Moses kena kalasu mai i Jerusalem mena mai tagna a Jisas mena huatia,  
\v 2 “Ehava gi nimua na komi vaovarongo kena boi leghua na komi vetula kena agutua ghehedia ara hutuda mena talu horua vanighita? Imarea kena boi leghua na puhi bali sikame\f + \fr 15:2 \ft “puhi bali sikame” Mara kena boi sikame eigna na limadia ke garu. Mara na Farise kena ghaghana ke boi toke kedana tangolia sa fata ke boi raraha kori matagna a God. Na vunegna iangeni, imarea kena sikame leghuagna na puhi kena velea ke jino, gi ena vanga. \f* gi ena vanga.”   
\p
\v 3 Ma Jisas ke haghore tughura, “Ehava gi oti huhughua na komi vetula nigna a God moti leghura vamua nimiu na komi vetula ghehemiu?  
\v 4 Ighamu koti adoa a God ke velea ghohi, ‘Ghaghana bohea a tamamiu ma idomiu,’ ma ‘Ahai keda velehouhorua a tamagna ba a idogna, na tinoni iangeni kedana vathehea.’  
\v 5 Kari ighamu koti velea e toke vamua ahai keda veleagna idogna ma tamagna, ‘Tangomana kuda hatheghamu tagna na komi fata ku tonogna, kari boi tangomana nigua ikeagaieni. Eigna inau ku taluhaghore ghohi kuda hea a God.’  
\v 6 Ighamu koti velepuhia na tinoni iangeni eigna keda boi ghaghana bohea a tamagna ma idogna. Ighamu koti huhughua na vetula nigna a God eigna koti magnahaghinia na leghuagna nimiu na velepuhi ghehemiu vamua.  
\v 7 Oti piapilau puala eigna na puhi bali leghua a God! Na hava a God ke veleagna a profet Aisaia i hau eimiu ghamu e tutuni. A God ke velea,   
\b  
\q1
\v 8 ‘Na komi tinoni iraani kena maimanihihiu kori haghoredia vamua,  
\q1 kari kori havidia ena hauniu inau.   
\q1
\v 9 Imarea kena hai maimanihihiu vamua eigna kena tughua nigua na komi vetula  
\q1 mena leghua vamua nidia na komi vetula kena eia ghehedia.’”   
\b  
\p
\v 10 Jisas ke kilo haidura na mavitu me veleragna, “Oti vaovarongo toetoke eigna kotida thaothadoghagna na hava kuda veleghamu.  
\v 11 Na vanga kena ghania na komi tinoni e boi tangomana keda vagarura kori matagna a God. Kari na komi fata dika kena velea na komi tinoni ke vagarura kori matagna a God.”   
\b  
\p
\v 12 Komi nigna na vaovarongo a Jisas kena mai itagna mena veleagna, “O adoa mua mara na Farise kena dikatadia eigna na haghore ko eia iangeni?”   
\p
\v 13 Ma Jisas ke velera, “Na komi ghai ke boi joua a Tamagu, imanea keda vuti aura.  
\v 14 Oti saghoi mono duadia mara na Farise. Imarea kena vaghagna na mane ke doa ke batua sina mane ke doa mua. Iromara koroda sakai sikili kori lodu.”   
\p
\v 15 Gi a Pita ke veleagna Jisas, “O unuhia vanighami na ghaghana koragna na titiono ko eia eigna na hava ke vagarura na komi tinoni kori matagna a God.”   
\p
\v 16 A Jisas ke velera, “Ehava? Oti boi thaothadoghagna mua?  
\v 17 Na komi fata ke ghania na tinoni ke horu kori kutugna gi e leghua na hanganagna me au kori tonogna.  
\v 18 Keana na komi fata ke dika ke velea na tinoni ke au mai kori ghaghanagna, me iangeni na hava ke vagarua kori matagna a God.  
\v 19 Na komi fata ke dika vaghagna iraani kena au mai kori ghaghanagna na tinoni: na komi ghaghana ke dika, na vathehe tinoni, na nere duagna ahai ke boi taugna, na biabilau, na piapilau, ma na haghore diadikalagna na tinoni tavogha.  
\v 20 Irangeni na komi fata ke vagarura na komi tinoni kori matagna a God. Keana na ghaniagna na vanga kori vido ke boi sikame na tinoni, iangeni ke boi tangomana na vagaruagna kori matagna a God.”   
\s1 A Jisas Ke Hathea Sina Vaivine Ke Boi Jiu  
\r (Mak 7:24-30)  
\p
\v 21 Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena taveti au kori meleha iangeni mena vano kori nohi ke gharania e rua na meleha i Taia mi Saidon.  
\v 22 Sina vaivinegna i Kenan ke boi Jiu ke mono ngengeni. Iia ke mai tagna a Jisas me ghuu heta vaghagna iaani, “Lod, a dathegna a Deved, o raroviu! Na tidatho ke haghevia a dathegu vaivine mi iia ke papara puala.”   
\p
\v 23 Keana a Jisas ke boi haghore tughua. Mara na vaovarongo kena mai tagna a Jisas mena veleagna, “O veleagna na vaivine iangeni eigna keda taveti sanighita. Eigna iia ke talu leghughita me ghuvighita hahali.”   
\p
\v 24 Gi a Jisas ke veleagna na vaivine iangeni, “A God ke vetulau mai bali hathera vamua na komi tinoni Jiu kena vaghadia na komi sip kena taveti sania ahai ke reireghira.”   
\p
\v 25 Na vaivine ke mai me torongaghi tuturu naghogna a Jisas me veleagna, “Lod, o hatheu!”   
\p
\v 26 Ma Jisas ke ania, “Boi toke katida hatia ghadia na vanga na komi gari mati soni vanoa tadia na komi aku.”\f + \fr 15:26 \ft Kori titiono iaani ke eia a Jisas, na komi gari, na komi tinonidia Israel ma na komi aku, na komi tinoni kena boi Jiu. Na vunegna mara Jiu kena ghaghana kena nagho vano tadia na komi tinoni kena boi Jiu, kekeha maghavu kena kilora na komi aku. Jisas ke bosi magnahaghinia na haghore diadiakalagna na vaivine ke boi Jiu, kari imanea ke magnahaghinia vamua na adoagna nigna na vaututuni iia ke heta ba teo. \f*   
\p
\v 27 Iia ke haghore tughua, “Tutuni puala! Keana na komi aku ena ado mai mena ghania na pupurumai vanga kena sikili horu saragna na tevo nidia mara kena tonodia.”   
\p
\v 28 Ma Jisas ke ania, “Vaivine, nimua na vaututuni ke heta puala! Na hava ko kaeu, inau kuda eia vanigho.” Kori vido vamua iangeni, a dathegna na vaivine iangeni ke ghoi toke tabiru.   
\s1 Jisas Ke Vatoke Tabirura Sethe Na Tinoni Kena Vahaghi  
\p
\v 29 Jisas ke taveti au ingengeni me ghoi tabiru vano kori kolo i Galili. Imanea ke vano hadi tagna sina suasupa me nohe.  
\v 30 Na mavitu sethe kena haidu mai itagna mena hatira mai duadia na komi tinoni kena thehe na naedia, na komi tinoni kena doa, na komi tinoni ke thoki na naedia ba na limadia, na komi tinoni kena mui, mi sethe mua na tinoni kena vahaghi. Imarea kena vaegora kori naegna a Jisas mi manea ke vatoke tabirura gougovu.  
\v 31 Na mavitu kena reghia na hava ke eia a Jisas mena vere nidia puala. Arahai kena mui kena haohaghore, arahai kena thoki na naedia ba na limadia kena ghoi toke tabiru, arahai kena thehe na naedia kena taetaveti, ma arahai kena doa kena ghoi reirei tabiru. Mi marea gougovu kena veletokea nidia God mara Israel.   
\s1 Jisas Ke Hera Ghadia E Vati Na Togha Mane  
\r (Mak 8:1-10)  
\p
\v 32 Jisas ke kilora mai nigna na komi vaovarongo me velera, “Inau ku rarovira nigua puala na mavitu iraani eigna imarea kena mono duagu tolu ghohi na dani me teo sa ghadia na vanga. Boi tangomana kuda vetulara tabiru kori melehadia kori vido kena rofo. Kenughua ena lae mena sikili kori hangana.”   
\p
\v 33 Nigna na komi vaovarongo kena velea, “Ivei hina katida pada sa vanga kori meleha ke gou eni keda nabadia na mavitu ke sethe iraani?”   
\p
\v 34 Gi a Jisas ke huatira, “Engiha na bred ke mono itamiu?”  
\p Imarea kena haghore tughua, “E vitu na bred me kekeha fei iso vamua.”   
\p
\v 35 Jisas ke velera na mavitu eigna kedana nohe horu kori thepa,  
\v 36 gi e hatia na bred ma na fei. Govu, gi e veletokea a God me vidoa, me hera nigna na komi vaovarongo eigna kedana kemulira tadia na mavitu.  
\v 37 Imarea gougovu kena vanga mena mahu. Gi ena hathatanora na komi viovidoi vanga ke tomagha mena hoghoni vonua e vitu na arao.  
\v 38 Na haidudia mara na mane koragna na mavitu, e vati na togha. Imarea kena boi ijumira na koi vaivine ma na komi gari.  
\v 39 Jisas ke vetulara tabiru na mavitu kori melehadia gi e hahaghe kori boti duagna nigna na komi vaovarongo mena vano kori nohi i Magadan.   
\c 16  
\s1 Mara Puhidia Mara Jiu Kena Kaea Na Reghithehe  
\r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56)  
\p
\v 1 Sina dani kekeha mara na Farise mi mara na Sadiusi kena mai tagna a Jisas eigna kena magnahaghinia na pipiliagna. Imarea kena kaea eigna keda eia vanira na reghithehe bali adoa a God ke vetula maia.   
\p
\v 2 Jisas ke veleragna, “Kori vido ke huu na aho me mela na maaloa, ighamu koti velea ivughei keda sola.  
\v 3 Keana kori vido ke sogala hadi na aho me mela na maaloa, ighamu koti velea kenughua keda uha. Kori vido koti reghia na maaloa, ighamu koti adoa na hava keda tate mai, kari ighamu koti boi adoa na ghaghana ikoragna na komi fata ku eia.  
\v 4 Ighamu na komi tinoni koti havi ikeagaieni, oti dika puala. Ighamu koti magnahaghinia puala na reghiagna na reghithehe. Kari ighamu kotida reghia sina reghithehe vamua ke vaghagna na reghithehe a God ke ei vania a profet Jona.”\f + \fr 16:4 \ft Reghia Matiu 12:39-40 \f* Govu, gi a Jisas ke taveti au itadia.   
\s1 Na Velepuhi Nidia Mara Na Farise Mi Mara Na Sadiusi Ke Boi Jino  
\r (Mak 8:14-21)  
\p
\v 5 Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena hathavu vano sethevugna na kolo i Galili, kari mara na vaovarongo kena havaghinia na ohoagna ghadia na bred.  
\v 6 Jisas ke velera, “Oti reireghi toke ghamu kori isi nidia mara na Farise mi mara na Sadiusi.”   
\p
\v 7 Mara na vaovarongo kena haohaghore ghehedia mena velea, “Imanea ke velea iaani eigna ke teo sa bred itada.”  
\v 8 Jisas ke adoa na hava kena titionoa me velera, “Nimiu na vaututuni ke boi heta! Ehava gi oti haohaghore varihotaghimiu eigna na havaghiniagna na bred?  
\v 9 Oti boi thaothadoghagna mua? Ehava? Oti madoa nimiu ghohi e lima na togha mane ku heraghadia tagna e lima na bred vamua, ma na komi arao koti hoghoni vonua tagna na komi viovidoi vanga ke tomagha?  
\v 10 Moti madoa nimiu ghohi e vati na togha mane ku heraghadia tagna e vitu na bred, ma na komi arao koti hoghini vonua tagna na komi viovidoi vanga ke tomagha?  
\v 11 Ehava gi oti boi adoa inau ku boi titiono vanighamu eigna na bred? Oti reireghi toke ghamu kori isi nidia mara na Farise mi mara na Sadiusi.”   
\p
\v 12 Kori vido vamua iangeni imarea kena adoa a Jisas ke boi titionoa eigna na isi bali agutu bred, keana imanea ke magnahaghinira eigna kedana boi leghua na velepuhi nidia mara na Farise mi mara na Sadiusi.   
\s1 Pita Ke Vele Aua Jisas A Vahavi  
\r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21)  
\p
\v 13 Jisas ma nigna na komi vaovarongo kena taveti vano kori meleha i Sisaria Filipai. Kori vido kena mai gharania, a Jisas ke huatira, “Kori ghaghanadia na komi tinoni, ahai na Dathei Tinoni na?”   
\p
\v 14 Imarea kena ania, “Kekeha tinoni kena velea ighoe a Jon Siuvitabu ke havi tabiru. Kekeha kena velea ighoe a profet Elaija, mi kekeha kena velea ighoe a profet Jeremaia ba sina profet tavogha ke mono i hau.”   
\p
\v 15 Jisas ke ghoi huatira, “Ighamu na ba? Ahai oti aniu?”   
\p
\v 16 Saimon Pita ke veleagna, “Ighoe a Vahavi, a Dathegna God ke havi.”   
\p
\v 17 Gi a Jisas ke ania, “Saimon, dathegna a Jona, a God ke vatokegho, eigna na hava ko vele aua, a Tamagu i popo ke tateli vanigho, boi na tinoni.  
\v 18 Inau kuda kilogho a Pita, ma na ghaghana koragna na aha iangeni, ‘na ghahira.’ Mi popogna na ghahira iaani inau kuda sokaraghinia nigua na kiloau. Ma na mana nigna na thehe keda boi heta pungusia.  
\v 19 Inau kuda hegho na komi kiigna na hughuta i popo. Na hava koda lutia kori maramagna, God i popo keda lutia. Ma na hava koda lubatia kori maramagna, a God i popo keda lubatia.”   
\p
\v 20 Gi a Jisas ke haghore heta vanira nigna na komi vaovarongo eigna kedana saghoi veleagna sa tinoni imanea hiri a Vahavi.   
\s1 Jisas Ke Titionoa Na Papara Ma Na Thehe Keda Kathea Imanea  
\r (Mak 8:31-33; Luk 9:22)  
\p
\v 21 Turugu kori vido iangeni me vano, a Jisas ke titionoa tadia nigna na komi vaovarongo imanea keda vano i Jerusalem me titiono mua na hava keda kathea ngengeni. Imanea ke velea mara na naghoi pris mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses duadia kekeha mara puhi kedana vapara mena vathehea, kari kori vatolugna na dani imanea keda sokara tabiru kori thehe.   
\p
\v 22 Keana a Pita ke hatia a Jisas moro vano tagna ke korogha me haghore peoa. Pita ke veleagna, “Lod, teo keda kathegho na hava ko titionoa!”   
\p
\v 23 Ma Jisas ke rei vano tagna a Pita me veleagna, “Satan, o taveti saniu! Ighoe ko magnahaghinia kuda jefe tagna na vanohehe nigna a God. Na komi fata ko velea ke boi mai tagna a God, kari na ghaghanadia vamua na komi tinoni.”   
\s1 Ahai Ke Magnahaghinia Na Leghuagna a Jisas, Imanea Keda Sasaa Na Thehe  
\r (Mak 8:34—9:1; Luk 9:23-27)  
\p
\v 24 Gi a Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo, “Gi ahai ke magnahaghinia keda nigua na vaovarongo, imanea keda saghoi eia na komi fata ke magnahaghinia ghehegna. Imanea keda leghuu hahali me mono kaikaliti bali papara me thehe kori ghaibabala.  
\v 25 Arahai kena boi leghuu inau eigna kena magnahaghinia na eiagna vamua na hava kena magnahaghinia, imarea kedana boi hatia na havi ke teo na govugna. Kari arahai kena sasaa na papara ma na thehe eigna kena leghuu inau, imarea kedana hatia na havi ke teo na govugna.  
\v 26 Gi ahai ke tonogna na komi fata ke sethe kori maramagna, kari e boi tonogna na havi ke teo na govugna, kenughua na komi fata irangeni e hathea mua? Teo! Eigna imanea boi tangomana keda volia na havi ke teo na govugna kori nigna na komi fata ke tonogna.  
\v 27 Inau, na Dathei Tinoni, kuda ghoi tabiru mai duadia nigua na komi enjel kori mana ma na silada nigna a Tamagu. Kori vido iangeni inau kuda hera na taba tadia arahai kena eia na komi fata ke toke, mu vaparara arahai kena eia na komi fata ke dika.  
\v 28 Kekeha itamiu koti mono duagu ikeagaieni, ighamu kotida boi thehe moti ghieghilei reghiu inau, na Dathei Tinoni, kuda ghoi tabiru mai mu vunagi pungusira nigua na komi tinoni.”   
\c 17  
\s1 Na Tonogna A Jisas Ke Tughu  
\r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36)  
\p
\v 1 Leghugna e ono na dani, a Jisas ke hatia a Pita duadia romara tamatahi Jemes ma Jon, mena vano ghehedia kori suasupa ke hadi.  
\v 2 Tolu na mane vaovarongo kena rei vano mena reghia na dodorogna a Jisas ke tughu. Turughu kori langegna me horu kori luagna ke siasilada vaghagna na aho. Ma nigna na pohe ke pura me siasilada puala.  
\v 3 Gi a Moses ma Elaija koro tate mai moro urungu duagna a Jisas.  
\v 4 Ma Pita ke veleagna a Jisas, “Lod, toke puala kiti mono duamiu eeni! Koda magnahaghinia, inau kuda agutua e tolu na aava, sikei nimua ighoe, sikei nigna a Moses me sikei nigna a Elaija.”   
\p
\v 5 Kori vido a Pita ke haohaghore mua, na parako ke siasilada ke mai popodia me ungahira, ma na haghore ke au mai kori parako, “Iaani a pukuni dathegu ku dothovia puala. Oti vaovarongo itagna.”  
\v 6 Tolu na mane vaovarongo kotolu mataghu puala motolu nere ulu horu kori thepa.   
\p
\v 7 A Jisas ke mai itadia me tangolira me velera, “Oti sokara hadi moti saghoi mataghu.”  
\v 8 Tolumara kotolu tada hadi mena reghia a Jisas vamua ke mono duadia.   
\p
\v 9 Kori vido Jisas duagna tolu nigna na mane vaovarongo kena horu mai kori suasupa, a Jisas ke haghore heta vanira, “Otolu saghoi veleagna ahai na hava kotolu reghia me ghieghilei jufu mai na dani inau, na Dathei Tinoni, kuda havi tabiru kori thehe.”   
\p
\v 10 Gi tolu na mane vaovarongo kotolu huatiagna a Jisas, “Ehava gi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena velea a profet Elaija keda kidi mai gi e mai a Vahavi? Kari ighoe o kidi mai nimua ghohi.”   
\p
\v 11 A Jisas ke haghore tughura, “Tutuni puala a Elaija keda kidi mai me kaikalitira na mavitu eigna na maigna a Vahavi.  
\v 12 Kari inau ku veleghamu a Elaija e mai nigna ghohi kari na mavitu kena boi ghithatha imanea. Imarea kena leghua vamua na ghaghanadia ghehedia mena vapara mena vathehea. Mi nau, na Dathei Tinoni, imarea kedana eia vaghagna mua iangeni itagua.”  
\v 13 Kori vido iangeni e tolu nigna na vaovarongo kotolu adoa a Jisas ke titiono vanira eigna a Jon Siuvitabu.   
\s1 A Jisas Ke Gigi Aua Na Tidatho Itagna Sina Gari Mane  
\r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-43)  
\p
\v 14 Kori vido a Jisas duagna tolu nigna na vaovarongo kena horu mai kori suasupa, na mavitu ke sethe kena pitura. Sina mane tadia na mavitu ke mai tagna a Jisas me torongaghi tuturu horu itagna me veleagna,  
\v 15 “Lod, o rarovia a dathegu mane. Na tonogna ke ado kakai me aiariri. Imanea ke pukuni papara puala. Sethe na maghavu imanea ke sikili kori joto ba na bea.  
\v 16 Inau ku hati vanoa ghohi tadia nimua na komi vaovarongo, keana imarea kena boi tangomana nidia na vatokeagna.”   
\p
\v 17 A Jisas ke ania, “Ighamu na komi tinoni dika. Oti boi vaututuniu! Sethe na maghavu ghohi ku mono duamiu. Ingiha gi kotida vaututuniu? Oti hati maia na gari itagua!”  
\v 18 Ma Jisas ke haghore heta vania na tidatho ke haghevia me taveti au itagna. Kori vido vamua iangeni na gari ke ghoi toke tabiru.   
\p
\v 19 Leghugna iangeni, na komi vaovarongo kena mai ghehedia tagna a Jisas mena huatia, “Ehava gi iti boi tangomana na gigi auagna na tidatho iangeni?”   
\p
\v 20-21 Ma Jisas ke haghore tughura, “Nimiu na vaututuni ke boi nabagna na gigi auagna. Inau ku veleghamu, toke nimiu na vaututuni keda iso puala vaghagna na katuragna na ghai mastad, ighamu tangomana kotida veleagna na suasupa iangeni, ‘O riu vano kori vido iangeni,’ ma na suasupa keda riu vano. Teo sa fata keda vahothahaghinighamu gi kotida vaututuni.”\f + \fr 17:20-21 \ft Tadia kekeha rioriso haulaghi kori haghore Ghrik, 21 na thagi ke mono, “Keana na thagi tidatho iaani teo keda taveti au gi kotida boi tarai moti boi sota kori vanga.” \f*   
\s1 Jisas Ke Ghoi Titionoa Eigna Na Theheagna  
\r (Mak 9:30-32; Luk 9:43-45)  
\p
\v 22 Sina dani, leghugna kena tabiru vano i Galili, a Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo, “Inau, na Dathei Tinoni, sina mane keda perou kori limadia mara nigua na thevuioka.  
\v 23 Imarea kedana vatheheu, kari kori vatolugna na dani inau kuda havi tabiru kori thehe.” Kori rongoviagna na haghore iangeni, nigna na komi vaovarongo kena dikahehedia hutu puala.   
\s1 Jisas Ke Volia Na Takisigna Na Vathe Ke Tabu Nigna A God  
\p
\v 24 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena jufu mai i Kapaneam. Gi mara bali ohoa na takisigna na Vathe ke Tabu kena mai tagna a Pita mena huatia, “Ehava? Nimua na mane velepuhi ke ado volia na takisigna na Vathe ke Tabu ba teo?”   
\p
\v 25 A Pita ke haghore tughura, “Hii, imanea ke volia.”  
\p Leghugna iangeni a Pita ke haghe vano kori vathe ma Jisas ke kidi huati maia vaghagna iaani, “Saimon Pita, ehava na ghaghanamu na? Na komi king kori maramagna kena hatia nidia na takis tadia ara dathedia ba tadia na komi tinoni tavogha?”   
\p
\v 26 A Pita ke veleagna, “Tadia na komi tinoni tavogha.”  
\p Ma Jisas ke ania, “Tutuni. Ma na vunegna iroghita ara dathegna a God na king, e toke vamua iroghita koroda boi volia na takisi iangeni.  
\v 27 Keana na vunegna kati bosi magnahaghinia mara bali oho takis kedana dikatadia, o vano kori kolo mo tatagho. Na fei koda kidi saraka, o hangavia na livogna mo koda reghipada sikei na siliva. O hatia mo vano volia roda na takisigna na Vathe ke Tabu.”   
\c 18  
\s1 Ahai Ke Nagho?  
\r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48)  
\p
\v 1 Kori vido iangeni, nigna na komi vaovarongo a Jisas kena mai itagna mena huatia, “Ahai ke pukuni nagho tadia na komi tinoni a God ke vunaghi pungusira?”   
\p
\v 2 A Jisas ke kilo maia na gari iso me vasokaraghinia itadia.  
\v 3 Gi e veleragna, “Inau ku veleghamu, gi kotida boi tughua na havimiu ke koakoa moti boi mono taluleghu vaghadia na komi gari, teo kotida mono duadia na komi tinoni a God ke vunaghi pungusira.  
\v 4 Keana ahai ke mono taluleghu vaghagna na gari iaani, imanea ke pukuni nagho vano tadia na komi tinoni gougovu a God ke vunaghi pungusira.  
\v 5 Ahai ke kalitia sa tinoni ke vaghagna na gari iaani eigna ke leghuu inau, imanea ke kalitiu inau.   
\s1 Saghoi Lubatia Sa Fata Keda Vajefea Nimua na Vaututuni  
\r (Mak 9:42-48; Luk 17:1-2)  
\p
\v 6 “Ahai keda vajefea nigna na vaututuni sa tinoni vaghagna na gari iaani, imanea ke dika puala. E toke gi kedana taria na ghahira hutu kori luagna mena vabilomoa kori tahi, eigna na hava a God keda eia itagna keda tahu vano tagna iangeni.  
\v 7 Rarovira puala na komi tinonigna na maramagna iaani. Eigna sethe na fata ke tangomana na vajefeagna nidia na vaututuni. Na komi fata ke ado vajefera na komi tinoni kedana mono thovohaliu, kari ahai keda vajefea sa tinoni, a God keda pukuni vapara.   
\p
\v 8 “Gi na limamu ba na naemu keda vajefea nimua na vaututuni, o utuhi aua mo sonia. E toke keda mono sikei na limamu ba sikei na naemu vamua, kari o hatia na havi ke teo na govugna. E boi toke keda mono rua na limamu ba rua na naemu, kari a God ke sonigho vano kori joto ke ghatha thovohaliu.  
\v 9 Gi sikei na matamu keda vajefea nimua na vaututuni, o sipa aua mo sonia. E toke keda mono sikei na matamu vamua kari o hatia na havi ke teo na govugna. E boi toke keda mono e rua na matamu kari a God keda sonigho vano kori joto kori meleha papara.”   
\s1 Na Titiono Velepuhi Eigna Na Sip Ke Hahi  
\r (Luk 15:3-7)  
\p
\v 10-11 A Jisas ke ghoi velea, “Oti reireghi toke ghamu eigna e boi toke gi kotida toatogha sikei tinoni tadia arahai kena leghuu inau ke boi nagho. Inau ku veleghamu, nidia na komi enjel kena mono hahali duagna a Tamagu i popo.\f + \fr 18:10-11 \ft Tadia kekeha rioriso haulaghi kori haghore Grik, 11 na thagi ke mono, “Inau, na Dathei Tinoni, ku mai bali vahavira arahai kena mono kori koakoa.”\f*   
\p
\v 12 “Ehava? Gi sina mane keda tonogna sina hathangatui sip me hahi sikei itadia, na hava keda eia na mane iangeni? Imanea keda talu horura e hia hangavulu me hia na sip kori suasupa kena vanga itagna me vano hiroa sikei ke hahi.  
\v 13 E tutuni na hava ku veleghamu, kori vido ke reghipada, nigna na totogo eigna na sip iangeni keda hutu vano tagna nigna na totogo eidia e hia hangavulu me hia na sip kena boi hahi.  
\v 14 A Tamamiu i popo ke vaghagna iangeni ghua. Imanea ke bosi magnahaghinia sikei tadia nigna na komi tinoni keda jefe itagna.   
\s1 Na Puhi Bali Vajinoa Na Tinoni Kiloau Ke Ei Hahi  
\p
\v 15 “Gi sa tinoni ke vaututuni ghua keda eia na fata ke dika itamua, o vano ghehemu itagna mo veleagna na hava ke ei hahia. Gi keda rongovigho me tughuhehe, ighoe ko hati tabiru tagna a God a kulamu kori vaututuni.  
\v 16 Keana gi keda boi rongovigho, o ghoi tabiru itagna mo hatia duamu sikei be rua na tinoni. Eigna na komi Rioriso ke Tabu kena velea, ‘Gi koda toroagna sa tinoni, e rua be tolu na tinoni keda mono bali velea na hava ko titionoa e tutuni.’  
\v 17 Gi keda talu boi rongovigho, o vano mo titonoa tadia na komi tinoni kiloau. Leghugna iangeni, gi keda boi rongovia na hava kena velea na komi tinoni kiloau, o saghoi mono haidu duagna vaghagna ighoe ko boi mono haidu duadia mara bongihehe mi mara na oho takis kena dika.   
\p
\v 18 “Inau ku veleghamu, na hava koti lutia kori maramagna, God i popo keda lutia. Ma na hava koti lubatia kori maramagna, a God i popo keda lubatia.   
\p
\v 19 “Inau ku ghoi veleghamu, gi e rua na tinoni koro vaututuni koroda magnahaghinia sina fata moro tarai kaea, a Tamagu i popo keda eia vanira.  
\v 20 Imanea keda hera, eigna ivei kedana haidu bali tarai e rua be tolu na tinoni kena leghuu inau, inau kuda mono duadia.”   
\s1 Na Titiono Velepuhi Eigna Na Tinoni Ke Boi Rarovia A Kulagna  
\p
\v 21 A Pita ke mai tagna a Jisas me huatia, “Lod, gi sina tinoni ke vaututuni keda ei vaniu na fata ke dika, engiha horui talutavoghagna na paluhagna kuda eia? E vitu?”   
\p
\v 22 A Jisas ke haghore tughua, “Boi e vitu, kari e vitu hangavulu me vitu.  
\v 23 Inau ku haghore vaghagna iaani eigna na hughuta i popo ke vaghagna na titiono eigna sina king ke magnahaghinia na hatiagna na rongo kena koania itagna kekeha nigna na mane agutu.  
\v 24 Kori vido na king ke turughu hati tabirua nigna na rongo, nigna na komi soldia kena hati maia itagna sina nigna na mane agutu ke kaonia e salaghe na togha i gol.  
\v 25 Na vunegna ke hutu puala na rongo iangeni, imanea ke boi tangomana na tughu tabiruagna. Ma na king ke velera nigna na komi soldia eigna kedana hatia imanea duagna a taugna mara dathegna ma na nigna na komi fata gougovu. Imanea ke velera eigna kedana salemura bali tughua nigna na rongo.  
\v 26 Na mane iangeni ke torongaghi tuturu horu itagna na king me kae huhurua vaghagna iaani, ‘O raroviu mo pitu sina vido. Inau kuda tughu tabirua nimua na komi rongo gougovu.’  
\v 27 Na king ke rarovia imanea me veleagna e toke vamua keda boi tughu tabirua na rongo ke kaonia itagna. Gi e lubatia mamaluha.   
\p
\v 28 “Leghugna ke taveti au, na mane iangeni ke pada sina mane agutu mua ke kaonia sina hathangatu i siliva itagna. Imanea ke thotia me pognoia na luagna me ania, ‘O tughu tabirua na rongo ko koania itagua!’   
\p
\v 29 “Ma na mane agutu iangeni ke torongaghi tuturu horu itagna me kae huhurua vaghagna iaani, ‘O raroviu mo pitu sina vido. Inau kuda tughu tabirua na rongo ku koania itamua.’  
\v 30 Keana imanea ke bosi sasaa na pituagna me vano velera mara puhi eigna kedana boa na mane iangeni kori vathe tatari me ghieghilei tughu tabirua nigna na koani.   
\p
\v 31 “Kekeha nigna na mane agutu na king kena rongovia na hava ke eia na mane iangeni mena dikahehedia. Imarea kena vano tagna na king mena veleagna na hava ke eia imanea.  
\v 32 Na king ke kilo tabiru maia nigna na mane agutu me veleagna, ‘Ighoe na mane agutu ko dika puala! Inau ku rarovigho gi u vathehea govua nimua na kaoni eigna ko kaeu.  
\v 33 Eigna na hava gi o boi rarovia na mane ke kaonia itamua vaghagna inau ku rarovigho na?’  
\v 34 Na king ke dikatagna puala me velera nigna na komi soldia eigna kedana boa haghea imanea kori vathe tatari mena vapara me ghieghilei tughu tabirua nigna na kaoni.”   
\p
\v 35 Gi a Jisas ke velera, “Vaghagna iangeni a Tamagu i popo keda eia vanighamu kotida boi talutavogha kori hehemiu doudolu na paluhagna sa tinoni ke vaututuni mua.”   
\c 19  
\s1 Jisas Ke Velepuhi Eigna Na Veisonighi Kori Taulaghi  
\r (Mak 10:1-12)  
\p
\v 1 Leghugna a Jisas ke vagovua nigna na titiono iangeni, imanea ke au sania na provins i Galili me taveti vano kori provins i Jiudea sethevugna na bea hutu i Jodan.  
\v 2 Na mavitu ke sethe kena leghua, mi manea ke vatoke tabirura arahai kena vahaghi itadia.   
\p
\v 3 Kekeha mara na Farise kena mai tagna a Jisas eigna kena magnahaghinia na pilauniagna. Imarea kena huatia, “Ehava? Na komi vetula nigna a Moses ke lubatia na mane keda sonia a taugna eigna ke magnahaghinia vamua?”   
\p
\v 4 A Jisas ke haghore tughura, “Inau ku adoa ighamu koti ijumia ghohi tadia na komi Rioriso ke Tabu, kori turughugna na maramagna a God ke vavuha na mane ma na vaivine.  
\v 5 Ma God ke velea, ‘Na vunegna iaani na mane keda taveti sania a tamagna ma idogna me mono haidu duagna a taugna. Mi roira koroda sikei vamua na tinoni.’  
\v 6 Iroira koro boi e rua na tinoni, kari oro sikei vamua. Na vunegna iangeni, e boi toke na tinoni keda sonia a taugna. Saghoi thevurua na hava a God ke tari haidura ghohi.”   
\p
\v 7 Gi mara na Farise kena huatia a Jisas, “Gi keda ai na, ehava gi a Moses ke lubatia na mane keda sonia a taugna gi keda risoa ghohi na pepagna na veisonighi?”   
\p
\v 8 Ma Jisas ke velera, “A Moses ke lubatia na veisonighi eigna ke pono puala na ulumiu. Keana kori turughugna, a God ke bosi magnahaghinia keda ai.  
\v 9 Inau ku veleghamu, na mane keda sonia a taugna me taulaghi tagna sina vaivine tavogha, imanea ke ghoho. Keana gi a taugna keda ghohoa, imanea keda tangomana na soniagna.”   
\p
\v 10 Gi nigna na komi vaovarongo a Jisas kena velea, “Gi iangeni vamua na vunegna na mane keda sonia a taugna, e toke na komi tinoni kedana boi taulaghi.”   
\p
\v 11 A Jisas ke anira, “Boi na komi tinoni gougovu kedana tangomana na leghuagna na velepuhi iaani, kari arahai vamua a God ke hathera eigna kedana leghua.  
\v 12 Kekeha mane kena boi taulaghi eigna kena kara, mi kekeha eigna imarea kena sogira eigna kedana boi mono gari. Mi kekeha tinoni kena boi taulaghi eigna kena magnahaghinia vamua kedana agutu vania a God. Arahai kena tangomana na leghuagna na velepuhi iaani, e toke imarea kedana leghua.”   
\s1 Jisas Ke Vatabura Na Komi Gari  
\r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17)  
\p
\v 13 Kekeha tinoni kena talangira mai na komi gari tagna a Jisas eigna keda taboa na uludia me tarai eidia. Keana mara na vaovarongo kena ngarara mena lutira arahai kena hatira mai.  
\v 14 Kari a Jisas ke velera, “Oti lubatira mai na komi gari itagua moti saghoi lutira eigna na komi tinoni a God ke vunaghi pungusira, imarea vaghadia na komi gari iraani.”  
\v 15 Gi e taboa na uludia me vatabura. Leghugna iangeni a Jisas ke taveti au tagna na meleha iangeni.   
\s1 Na Mane Mathangani Ke Pada Rongo  
\r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30)  
\p
\v 16 Sina mane pada rongo ke mai tagna a Jisas me huatia, “Velepuhi, na hava na fata ke toke kuda eia bali hatia na havi ke teo na govugna na?”   
\p
\v 17 A Jisas ke haghore tughua, “Ehava gi o huatiu eigna na hava ke toke? Ighoe ko adoa ghohi a God vamua ke toke. Keana gi koda magnahaghinia na hatiagna na havi ke teo na govugna, o leghura nigna na komi vetula a God.”   
\p
\v 18 Gi na mane iangeni ke ghoi huatia, “Na hava nigna na komi vetula kuda leghura na?”  
\p Ma Jisas ke veleagna, “Saghoi vathehea na tinoni, saghoi ghoho, saghoi bilau, saghoi vuha haghoregna ahai,  
\v 19 ghaghana bohea a tamamu ma idomu, mo dothovira arahai tavogha vaghagna vamua ighoe ko dothovigho ghehemu.”   
\p
\v 20 Ma na mane mathangani iangeni ke veleagna a Jisas, “Na komi vetula irangeni, inau ku leghura gougovu ghohi. E mono mua sa fata kuda eia?”   
\p
\v 21 A Jisas ke ania, “Gi koda magnahaghinia na mono jino kori matagna a God, o vano mo salemua na komi fata gougovu ko tonogna, kari o hatia na rongodia mo kemulia itadia mara kena kuma. Gi koda eia iangeni, ighoe koda tonogna na komi fata ke toke i popo. O vano eia iangeni, gi o mai leghuu inau.”  
\v 22 Kori vido na mane mathangani ke rongovia iaani, imanea ke dikahehegna puala eigna ke sethe puala na komi fata ke tonogna. Me taveti sania a Jisas.   
\p
\v 23 Gi a Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo, “Inau ku veleghamu, e vahothahaghinira puala na komi tinoni kena pada rongo kedana haghe kori hughuta i popo.  
\v 24 Ehava? Tangomana mua na kamel keda haghe vano kori katogna na nili? Vahotha puala! Keana e vahotha vano mua tagna ahai ke padarongo keda haghe vano kori hughuta nigna a God.”   
\p
\v 25 Kori rongoviagna na haghore iaani, mara na vaovarongo kena vere nidia puala mena velea, “Keda vahotha puala na hatiagna na havi ke teo na govugna tagna na tinoni ke pada rongo, ahai keda tangomana na?”\f + \fr 19:25 \ft Mara nigna na vaovarongo a Jisas kena vere nidia puala eigna mara Jiu kena toatogha a God ke vatokera na komi tinoni padarongo. \f*   
\p
\v 26 A Jisas ke rei vano itadia me velera, “Tadia na komi tinoni e vahotha puala, keana a God ke tangomana na eiagna vanira na komi tinoni na komi fata kena boi tangomana na eiagna ghehedia.”   
\p
\v 27 Gi a Pita ke veleagna, “Ighami kiti taveti sania nimami na komi fata miti leghugho. Na hava na taba a God keda heghami na?”   
\p
\v 28 Ma Jisas ke anira, “Inau ku veleghamu, kori vido inau, na Dathei Tinoni, kuda nohe kori nigua na sapei vunaghi mu vunagi pungusira na komi tinoni kori maramagna mathangani, ighamu nigua na komi vaovarongo kotida nohe tadia salaghe rua na sapei vunaghi moti vunaghi pungusira e salaghe rua na vikegna i Israel.  
\v 29 Ahai keda taveti sania na vathegna ba ara tahigna ba ara vaivinegna ba a tamagna ba a idogna ba a taugna ba ara dathegna ba nigna na thepa eigna ke leghuu inau, a God keda hea sethe mua na komi fata iraani ke taveti sania. Mi manea keda hatia mua na havi ke teo na govugna.  
\v 30 Kari sethe na tinoni kena nagho ikeagaieni kedana leghu, me sethe kena leghu ikeagaieni kedana nagho.”   
\c 20  
\s1 Na Titiono Velepuhi Eidia Na Komi Tinoni Kena Agutu Kori Gnatha  
\p
\v 1 A Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo, “Na hughuta i popo ke vaghagna sina mane ke tonogna na gnatha. Kori vuevughei puni, imanea ke taveti au eigna keda hirora kekeha tinoni bali agutu kori nigna na gnatha.  
\v 2 Imanea ke padara kekeha me velera keda volira na rongo nabagna na agutu sina dani. Gi imanea ke vetulura vano kori nigna na gnatha mena agutu.   
\p
\v 3 “Nabagna tangi hia kori vuevughei, imanea ke ghoi taveti au me reghira kekeha tinoni kena hai mono kori vido bali makete.  
\v 4 Imanea ke velera, ‘Gi kotida vano moti agutu kori nigua na gnatha, inau kuda volighamu na hava ke nabagna na agutu kotida eia.’  
\v 5 Mi marea kena vano mena agutu.  
\p “Kori tangi salaghe rua mi kori tangi tolu kori hinaota lavi, imanea ke ghoi taveti au me padara kekeha tinoni bali agutu.  
\v 6 Kori tangi lima kori lavi, imanea ke ghoi taveti au me reghira kekeha tinoni kena hai mono me huatira, ‘Ehava gi oti hai mono eeni moti boi eia sa agutu na dani doudolu?’   
\p
\v 7 “Imarea kena ania, ‘Eigna teo ahai ke kaeghami eigna kitida agutu vania.’  
\p “Mi manea ke velera, ‘Oti vano moti agutu duadia arahai kena agutu ghohi kori nigua na gnatha.’   
\p
\v 8 “Kori lavigna na dani iangeni, na mane ke tonogna na gnatha ke veleagna na mane ke reireghira na komi tinoni agutu, ‘O kilora mai na komi tinoni agutu eigna koda volira. Kari o kidi volira arahai kena turughu agutu kori lavi me jufu tadia arahai kena kidi agutu.’   
\p
\v 9 “Kori vido na komi tinoni kena turughu na agutu kori tangi lima kori lavi kena mai, imarea kena hatia na rongo nabagna na agutu sina dani.  
\v 10 Na vunegna iangeni, kori vido na komi tinoni kena kidi agutu kena mai, imarea kena toatogha kedana hatia na rongo ke hutu vano tagna iangeni. Keana imarea kena hatia na rongo ke nanaba vamua.  
\v 11 Leghugna kena hatia nidia na rongo, imarea kena dikatadia tagna na mane ke tonogna na gnatha mena veleagna,  
\v 12 ‘Na komi tinoni irangeni kena agutu koragna sina aoa vamua, kari ighami kiti agutu miti papara kori aho na dani doudolu. Keana ighoe ko volira nanaba vamua tagna na hava ko volighami!’   
\p
\v 13 Imanea ke veleagna sikei tadia, ‘Kulagu, inau ku boi pilaunigho. Gi o agutu vaniu, ighoe ko hiia na hava ku velegho kuda voligho.  
\v 14 O hatia nimua na rongo mo vano. Inau ku magnahaghinia kuda volia na tinoni ke turughu na agutu kori lavi nanaba vamua tagna na hava ku voligho.  
\v 15 Ehava? E boi jino kuda hea nigua na rongo leghuagna na ghaghanagu na? Ighoe ko tahotha eigna ku eia na fata ke toke vanira arahai kena boi agutu dani doudolu?’”   
\p
\v 16 Gi a Jisas ke velea, “Vaghagna iangeni, arahai kena leghu ikeagaieni, imarea kedana nagho. Ma arahai kena nagho ikeagaieni, imarea kedana leghu.”   
\s1 A Jisas Ke Ghoi Titionoa Na Thehegna  
\r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-34)  
\p
\v 17 Kori vido a Jisas duagna salaghe rua nigna na komi vaovarongo kena taetaveti vano i Jerusalem, imanea ke talangira au kori hangana eigna kedana mono ghehedia me velera,  
\v 18 “Oti vaovarongo toetoke. Ighita katida atu hadi i Jerusalem, gi sina tinoni keda perou inau, na Dathei Tinoni, kori limadia mara na naghoi pris mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses. Imarea kedana fateu bali vatheheu,  
\v 19 gi ena ghoi lubatiu vano tadia mara kena boi Jiu eigna kedana kihaghiniu mena thabuhiu mena tupipuhiu kori ghaibabala. Kari, kori vatolugna na dani inau kuda ghoi havi tabiru kori thehe.”   
\s1 Na Velepuhi Eigna Na Tinoni Baubatu Ke Toke  
\r (Mak 10:35-45)  
\p
\v 20 A taugna a Jebedi duagna e rua dathegna, Jemes ma Jon, kena mai tagna a Jisas. Iia ke torongaghi tuturu horu itagna a Jisas eigna keda kaea sina fata.   
\p
\v 21 Jisas ke huatia, “Na hava ko magnahaghinia?”  
\p Iia ke haghore tughua, “Kori maghavu koda vunaghi pungusira na komi tinoni, inau ku magnahaghinia koda lubatira e rua a dathegu eigna koroda vunaghi pungusira duamu. Sikei keda nohe kori madothomu mi sikei kori toimu.”   
\p
\v 22 Ma Jisas ke veleragna, “Otolu boi adoa na hava koti kaeu. Ehava romara? Tangomana koroda papara vaghagna kuda eia inau?”  
\p Romara koro veleagna, “Hii! Tangomana mua kuruda eia!”  
\p Ma Jisas ke velera, “Tutuni puala! Roghamu koroda papara vaghagna kuda eia inau,  
\v 23 kari inau boi tangomana kuda vahira arahai kedana nohe kori madothogu ma na toigu kori vido kuda vunaghi pungusira na komi tinoni. A God ghehegna vamua keda velera arahai kedana nohe duagu eigna imanea ke vahira ghohi.”   
\p
\v 24 Kori vido mara salaghe na vaovarongo kena rongovia na hava koro kaea, imarea kena dikatadia tadia a Jemes ma Jon.  
\v 25 A Jisas ke kilora mai mara nigna na vaovarongo gougovu itagna me velera, “Ighamu oti adoa ghohi na koi vunaghidia mara kena boi Jiu kena magnahaghinia na hururagna nidia na mavitu bali eia na hava kena magnahaghinia.  
\v 26 Kari oti saghoi eia vaghagna iangeni. Ahai ke magnahaghinia keda baubatu itamiu, imanea keda agutu vanighamu.  
\v 27 Ma ahai ke magnahaghinia keda nagho itamiu, imanea keda agutu vanighamu vaghagna na tinoni seka.  
\v 28 Oti leghua na puhigu, eigna inau, na Dathei Tinoni, u bosi mai kori maramagna eigna kedana agutu vaniu na mavitu. Keana inau ku mai bali agutu vanira, mu kuda thehe bali vamamaluhara na komi tinoni tagna na komi paluhadia.”   
\s1 A Jisas Ke Vatoke Tabirua Na Matadia E Rua Na Mane Koro Doa  
\r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43)  
\p
\v 29 Na mavitu ke sethe ke leghua a Jisas kori vido imanea duagna nigna na komi vaovarongo kena au sania i Jeriko.  
\v 30 E rua na mane koro doa koro nohe ghaghireigna na hangana. Romara koro rongovia na rorongogna a Jisas ke halu atu moro ghuu heta, “Lod, dathegna Deved, o rarovighami!”   
\p
\v 31 Sethe na tinoni kena veleragna eigna koroda bughoro, kari romara koro ghoi ghuu heta vano mua, “Lod, dathegna Deved, o rarovighami!”   
\p
\v 32 A Jisas ke sokara soto me kilora mai, gi e huatira, “Na hava koro magnahaghinia kuda eia vanighamu?”   
\p
\v 33 Mi romara koro veleagna, “Lod, roghami kuru magnahaghinia kuruda ghoi reirei tabiru.”   
\p
\v 34 Ma Jisas ke rarovira me tabora vano na matadia. Kori vido vamua iangeni, romara koro ghoi reirei tabiru moro leghua a Jisas.   
\c 21  
\s1 Jisas Ke Jufu I Jerusalem Ma Na Mavitu Kena Kilothaba Imanea  
\r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-38; Jon 12:12-19)  
\p
\v 1 Kori vido a Jisas ma na nigna na komi vaovarongo kena taveti vano i Jerusalem, imarea kena kidi mai kori meleha i Betpej tagna na Suasupa i Ghai Olev. A Jisas ke vetulara vano tagna na meleha iangeni e rua nigna na mane vaovarongo.  
\v 2 Gi e vetulara, imanea ke anira, “Roghamu oro vano kori meleha iangeni mo koroda reghia sina dongki ke piniti ma a dathegna ke sokara hilighagna. Oro unuhira moro hatira mai itagua.  
\v 3 Gi ahai keda huatighamu eigna na fata koro eia, oro veleagna, ‘A Lod ke magnahaghinira.’ Mi manea keda lubatira vanighamu eigna koroda hatira mai.”   
\p
\v 4 Iaani ke tate mai eigna keda tutuni na hava a God ke velea sina profet i hau,   
\b  
\q1
\v 5 “Iaani na hava koda velera na komi tinonidia i Jerusalem kori suasupa i Saion.  
\q1 ‘Oti reghia, nimiu na king ke mai itamiu ikeagaieni.  
\q1 Imanea ke mono taluleghu me taetaveti popogna na dongki,  
\q1 Tutuni, imanea ke taetaveti popogna na dathei dongki.’”   
\b  
\p
\v 6 Gi e rua nigna na vaovarongo koro vano eia vaghagna a Jisas ke kidi velera ghohi.  
\v 7 Romara koro hatira mai e rua na dongki moro valiagna rodia na oopo itagna na dathei dongki ma Jisas ke hahaghe itagna.   
\p
\v 8 Sethe na tinoni kena valia nidia na oopo kori hangana tagna keda halu atu a Jisas, me kekeha kena toka na komi tubo mena tutua kori hangana.  
\v 9 Na komi tinoni kena taveti naghogna mi leghugna a Jisas kena ngingili,  
\b  
\q1 “Hosana, veletokea a Dathegna a Deved!  
\q1 God, o vathaba imanea ke mai duagna nimua na mana!  
\q1 Veletokea a God i popo!”   
\b  
\p
\v 10 Kori haghegna vano a Jisas i Jerusalem, na mavitu gougovu tagna na meleha iangeni kena totogo mena lealea mi kekeha itadia kena huahuati vaghagna iaani, “Ahai hina ke mai iaani?”   
\p
\v 11 Ma na mavitu kena velera, “Iaani a Jisas, na profetgna i Nasaret kori provins i Galili.”   
\s1 Jisas Ke Gigi Aura Na Komi Tinoni Kori Vathe Ke Tabu Nigna A God  
\r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22)  
\p
\v 12 Jisas ke vano haghe kori Vathe ke Tabu nigna a God me gigi aura arahai kena voivoli ma arahai kena salemua na komi fata ikoragna. Imanea ke koli poghora na komi tevo nidia mara kena tughu rongo bali volia na takisigna na Vathe ke Tabu, ma na komi sape kena nohe mara kena salemua na komi bora bali havughaghi.  
\v 13 Ma Jisas ke haghore vanira, “Na komi Rioriso ke Tabu kena velea, ‘Nigua na Vathe ke Tabu na vathe bali tarai.’ Kari ighamu koti eia vaghagna na vido bali monodia mara kena biabilau.”   
\p
\v 14 Gi kekeha tinoni kena doa mi kekeha kena thehe na naedia kena mai tagna a Jisas kori Vathe ke Tabu, mi manea ke vatoke tabirura gougovu.  
\v 15 Mara kena nagho tadia mara pris mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses kena dikatadia kori vido kena reghia na komi reghithehe ke eia a Jisas mena rongovira na komi gari kena ngingili koragna na Vathe ke Tabu, “Veletokea a Dathegna a Deved!”  
\v 16 Mena huatia a Jisas, “Ehava? O rongovia na hava kena velea na komi gari irangeni? E boi jino!”  
\p Ma Jisas ke anira, “Hii, inau ku rongovira. Keana ehava? Oti boi ijumia na rioriso ke mono tadia na komi Rioriso ke Tabu kena velea a God keda hathera na komi gari ma na komi meomeo eigna kedana veletokea?”  
\v 17 Leghugna iangeni a Jisas ke taveti au kori meleha i Jerusalem me tabiru vano i Betani me nere ngengeni.   
\s1 Jisas Ke Haghore Leghua Na Ghai Figh  
\r (Mak 11:12-14, 20-24)  
\p
\v 18 Kori vuevugheigna, a Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena ghoi taveti vano i Jerusalem ma Jisas ke rofo.  
\v 19 Imanea ke reghia na ghai fig ke sokara kori ghaghirei hangana me vano itagna bali hatia na sagharogna. Kari e teo sa sagharogna ke mono, na eloelogna vavaha vamua. Ma Jisas ke haghore leghua, “Teo koda ghoi sagharo mua!” Kori vido vamua iangeni na ghai fig ke gho'e horu.   
\p
\v 20 Mara na vaovarongo kena vere nidia mena velea, “Ehava gi e gho'e saisami na ghai fig iaani?”   
\p
\v 21 Ma Jisas ke velera, “Inau ku veleghamu, gi kotida vaututuni moti boi ghaghana ruarua, ighamu tangomana kotida eia vaghagna ku ei vania na ghai fig, me boi iangeni vamua. Ighamu tangomana kotida veleagna na suasupa iangeni, ‘O sokara mo vano mono kori tahi.’ Ma na suasupa iangeni keda leghua na haghoremiu.  
\v 22 Gi kotida vaututuni kori vido koti tarai kaea sa fata tagna a God, imanea keda eia vanighamu na hava koti kaea.”\f + \fr 21:22 \ft Na komi tinoni kena pukuni leghua a Jisas kedana kaea a God vamua na komi fata ke leghua nigna na vanohehe. Imarea kedana boi kaea na komi fata kena magnahaghinia bali vatotogora ghehedia. \f*   
\s1 Na Huahuati Eigna Na Mana Nigna A Jisas  
\r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8)  
\p
\v 23 Kori vido kena jufu vano i Jerusalem, a Jisas ke vano haghe kori Vathe ke Tabu me velepuhira na mavitu. Mara na naghoi pris mi kekeha mara puhidia mara Jiu kena mai mena huatiagna, “Ahai ke velegho na gigi auragna na komi tinoni kori Vathe ke Tabu? Ahai ke hegho na mana gi o eia na komi fata iraani?”   
\p
\v 24 A Jisas ke haghore tughura, “Inau kuda kidi huatighamu sina huahuati. Gi kotida haghore tughuu, inau kuda veleghamu ahai ke heu na mana gi u eia na komi fata iraani.  
\v 25 Ahai ke hea na mana a Jon Siuvitabu bali siuvitabura na mavitu? A God ba na tinoni vamua?”  
\p Imarea kena haohaghore ghehedia vaghagna iaani, “Gi ighita katida veleagna a God ke hea na mana, imanea keda veleghita, ‘Ehava gi oti boi vaututunia na komi velepuhi nigna a Jon na?’  
\v 26 Keana gi katida velea na tinoni ke hea na mana, da na mavitu kedana dikatadia me rihughita, eigna imarea kena vaututunia a Jon sina pukuni nigna profet a God.”  
\v 27 Na vunegna iangeni, imarea kena haghore tughua, “Ighami kiti boi adoa.”  
\p Ma a Jisas ke anira, “Na vunegna koti boi haghore tughuu, inau kuda boi veleghamu ahai ke heu na mana gi u eia na komi fata iraani.”   
\s1 Na Titiono Velepuhi Eidia Romara Tamatahi  
\p
\v 28 Gi a Jisas ke velera mara puhidia mara Jiu, “Oti kidi rorongo mai tagna na titiono velepuhi iaani, gi oti veleu na ghaghanamiu. Sina mane ke mono e rua dathegna mane. Imanea ke titiono vania a dathegna ke havi nagho vaghagna iaani, ‘Dathegu, dani iaani o vano mo agutu kori gnatha.’  
\v 29 A dathegna ke veleagna, ‘Teo, bosi nigua.’ Keana leghugna ke velea iangeni, imanea ke tughua na hehegna me vano me agutu kori gnatha.  
\v 30 Gi a tamadia ke vano tagna a dathegna ke havi leghu me veleagna eigna keda vano me agutu kori gnatha. Imanea ke velea, ‘Hii, inau kuda vano agutu.’ Keana leghugna iangeni, imanea ke boi vano.”   
\p
\v 31 Gi a Jisas ke huatira, “Ahai tadia romara tamatahi ke leghua na haghoregna a tamadia na?”  
\p Imarea kena haghore tughua, “A dathegna ke havi nagho.”  
\p Ma Jisas ke velera, “Inau ku veleghamu, mara na oho takis kena dika ma na koi vaivine kikirase kedana kidi haghe nagho itamiu kori hughuta nigna a God.  
\v 32 Eigna kori vido a Jon Siuvitabu ke mai bali tateli vanighamu na puhi havi ke jino kotida leghua, mara na oho takis ma na koi vaivine kikirase kena vaututunia, kari ighamu koti boi vaututunia. Toke koti reghia imarea kena vaututunia, ighamu koti boi tughua na havimiu ke koakoa moti boi vaututunia a Jon.”   
\s1 Na Titiono Velepuhi Eigna Mara Agutu Kena Dika  
\r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19)  
\p
\v 33 Jisas ke ghoi anira, “Oti vaovarongo tagna na titiono velepuhi iaani. Sina mane tono thepa ke joua na komi ghai grep\f + \fr 21:33 \ft “grep” Reghia kori Diksonari \f* kori nigna na gnatha. Govu, gi e agutua na peo ma na vido bali pojiagna na komi grep bali agutu waen. Gi e sokaraghinia na vathe bali kaekale. Govu, gi e hirora kekeha tinoni bali agutu me reireghia nigna na gnatha. Imanea ke velera eigna kedana hatia kekeha sagharogna na ghai grep vaghagna na volidia. Leghugna iaani, imanea ke taveti au me vano mono tagna sina meleha ke hau.   
\p
\v 34 “Kori vido ke jufungia na maghavu ke ghano na komi grep, imanea ke vetula kekeha nigna na mane agutu eigna kedana hati maia itagna na thevugna na komi sagharo ke nigna.  
\v 35 Keana mara kena reireghia na gnatha kena thotira mena tupia sikei, vathehea sikei, mena piria sikei.  
\v 36 Leghugna iangeni na mane ke tonogna na gnatha ke ghoi vetulara kekeha nigna na mane agutu. Mara iraani ke sethe vano tadia mara kena kidi vano. Keana mara kena reireghia na gnatha kena eia vanira vaghagna vamua kena eia ghohi tadia mara kena kidi vano.   
\p
\v 37 “Vagovugna, imanea ke vetula a pukuni dathegna eigna imanea ke ghaghana imarea kedana ghaghana bohea.  
\v 38 Keana, kori vido imarea kena reireghia na gnatha kena reghia a dathegna, imarea kena velea varihotaghidia, ‘Iaani na mane keda tonogna na gnatha leghugna keda thehe a tamagna. Gi katida vathehea, ighita katida tonogna na gnatha.’  
\v 39 Gi ena thotia mena hati aua kosigna na gnatha mena vathehea.”   
\p
\v 40 Gi a Jisas ke huatira mara na naghoi pris mi mara puhidia mara Jiu, “Kori vido ke tabiru na mane ke tonogna na gnatha, na hava keda eia tadia mara kena reireghi vania na?”   
\p
\v 41 Imarea kena velea, “Imanea keda vathehera na komi tinoni ke dika iangeni me lubatira mara tavogha eigna kedana reireghia nigna na gnatha. Imarea irangeni kedana hea na mane ke tonogna na gnatha kekeha sagharogna na ghai grep kori vido kena vihukira.”   
\p
\v 42 Gi a Jisas ke velera, “Ehava? Oti boi ijumia mua na hava kena risoa tagna na komi Rioriso ke Tabu?  
\b  
\q1 ‘Na ghahira kena boi magnahaghinia mara kena agutu vathe,  
\q1 ikeagaieni na ghahira iaani na naghoi ghahira tadia na komi ghahira kori hidigna na vathe.  
\q1 A God ke eia na fata iaani  
\q1 me toke puala itamami.’   
\b  
\p
\v 43 “Inau ku veleghamu, i hau a God ke vahighamu ighamu na komi tinoni Jiu eigna keda vunagi pungusighamu. Keana imanea keda tughughamu me keda vunagi pungusira na komi tinoni kedana eia na hava ke magnahaghinia.  
\v 44 Ahai keda pejuraghi tagna na ghahira iangeni, imanea keda purungongojo, ma ahai na ghahira iangeni keda sikili popogna, imanea keda baka.”   
\p
\v 45 Kori vido mara na naghoi pris mi mara na Farise kena rongovira na komi titiono velepuhi iraani, imarea kena adoa a Jisas ke titionora mena dikatadia.  
\v 46 Imarea kena magnahaghinia na thotiagna a Jisas, keana imarea kena mataghunira na mavitu eigna na mavitu kena vaututunia a Jisas sina profet nigna a God.   
\c 22  
\s1 Na Titiono Velepuhi Eigna Na Vanga Haidu Hutu  
\r (Luk 14:15-24)  
\p
\v 1 A Jisas ke ghoi titiono vanira mara puhidia mara Jiu me velera sina titiono velepuhi mua.  
\v 2 Imanea ke velera, “Na hughuta i popo ke vaghagna na king ke eia na vangahaidu hutu kori vido ke sonihaidua a dathegna mane.  
\v 3 Kori vido ke kaikaliti ghohi na komi fata, imanea ke vetulara nigna na komi mane agutu eigna kedana velera na komi tinoni ke hulaghinira ghohi eigna kedana mai. Keana imarea kena boi nidia na mai kori vangahaidu.  
\v 4 Gi na king ke vetulara kekeha mua nigna na mane agutu me velera, ‘Oti vano moti velera na komi tinoni ku hulaghinira ghohi eigna kedana mai saisami. Kekeha nigua na kau kena vathehera ghohi ma na komi vanga ke mono kaikaliti ghohi!’   
\p
\v 5 “Keana kori vido kena vano, na komi tinoni kena hulaghinira kena boi rongovira mena eia vamua nidia na fata kena magnahaghinia ghehedia. Kekeha kena vano kori ghadia na gnatha, kekeha kena vano tadia na komi vido kena agutu,  
\v 6 mi kekeha kena thotira nigna na komi mane agutu na king. Imarea kena thabuhira mena vathehera.   
\p
\v 7 “Na king ke dikatagna puala me vetulara nigna na komi soldia mena vathehera gougovu arahai kena vathehera nigna na komi mane agutu. Gi ena pughulira na komi vathe kori melehadia.  
\v 8 Ma na king ke velera kekeha mua nigna na komi mane agutu, ‘Na vangahaidu ke kaikaliti ghohi, keana na komi tinoni ku hulaghinira ghohi kena boi naba kedana mai.  
\v 9 Moti vano au tadia na komi hangana hutu moti kilora mai kori vangahaidu arahai koti padara ngengeni.’   
\p
\v 10 “Nigna na komi mane agutu na king kena taveti au mena hatira mai na komi tinoni dika ma na komi tinoni toke kena padara. Na vathe kena vangahaidu itagna ke vonu.  
\v 11 Kori vido ke mai na king bali reghira arahai kena mai, imanea ke reghia sina mane ke pipisia na pohe ke boi nabagna na vangahaidugna na sonihaidu.  
\v 12 Ma na king ke veleagna, ‘Kulagu, ehava gi o haghe mai eeni? Eigna ighoe ko pipisia na pohe ke boi nabagna na vangahaidugna na sonihaidu.’ Ma na mane iangeni ke mono bughoro vamua.  
\v 13 Na king ke velera nigna na komi mane agutu, ‘Oti thotia moti taria na naegna ma na limagna moti soni vanoa kori meleha ke puni. Ingengeni na komi tinoni kedana dikahehe mena tangi mena gigiri kei.’”   
\p
\v 14 Gi a Jisas ke velea, “Sethe na tinoni a God ke hulaghinira, keana boi sethe a God ke vahira.”   
\s1 Na Huahuati Eigna Na Voli Takis  
\r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26)  
\p
\v 15 Leghugna iangeni mara na Farise kena haidu mena vapuhia eigna kedana pilaunia a Jisas. Imarea kena magnahaghinia a Jisas keda velea sa fata ke boi jino eigna kedana fatea.  
\v 16 Imarea kena vetulara vano tagna a Jisas kekeha nidia na mane vaovarongo duadia kekeha tinoni Jiu kena leghua a King Herod. Imarea kena veleagna, “Velepuhi, ighami kiti adoa na komi fata ko velea ke jino meke tutuni. Kari o velepuhira na mavitu na komi fata a God ke magnahaghinia kedana eia. O boi mataghunia na hava kena ghaghana na mavitu eimu ighoe. Toke kedana boi magnahaghinia nimua na velepuhi, ighoe ko velepuhi vamua na hava ke tutuni eigna a God.  
\v 17 Na vunegna iangeni, ighami kiti magnahaghinia na rongoviagna na ghaghanamu. Ehava? E jino kori nida na vetula katida volia na takis tagna na King gna i Rom\f + \fr 22:17 \ft “King gna i Rom” Reghia kori Diksonari \f* ba teo?”   
\p
\v 18 A Jisas ke adoa imarea kena haga pilaunia me velera, “Ighamu na komi tinoni piapilau! Ehava gi oti magnahaghina na pilauniugna eigna kuda velea sa fata ke boi jino?  
\v 19 Oti tateli vaniu mai sikei na sileni bali voli takis.” Imarea kena hea vano sikei itagna,  
\v 20 ma Jisas ke huatira, “Oti veleu, ahai na totoghalegna ma na ahagna ke mono itagna?”   
\p
\v 21 Imarea kena haghore tughua, “Na King gna i Rom.”  
\p Jisas ke velera, “Hea na King gna i Rom na hava ke tonogna, moti hea a God na hava ke tonogna.”   
\p
\v 22 Kori vido kena rongovia nigna na haghore tughu, imarea kena vere nidia puala mena taveti sania.   
\s1 Na Huahuati Eigna Na Havi Tabiru Leghugna Na Thehe  
\r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40)  
\p
\v 23 Kori dani iangeni kekeha mara na Sadiusi kena mai tagna a Jisas. Imarea kena boi vaututunia na komi tinoni kedana havi tabiru leghugna na thehe. Imarea kena ania,  
\v 24 “Velepuhi, a Moses ke risoa gi na mane keda thehe sania a taugna me teo mua sa dathegna, a tahigna keda taulaghi itagna na vaivine ke thehe a taugna eigna keda boa na gari itagna bali vavusua na pagusugna a toghagna ke thehe.  
\v 25 I hau, mara vitu tamatahi kena mono tamami ghami eeni. Na mane ke havi nagho ke taulaghi me thehe, kari e teo sa dathegna. Na vunegna iangeni, a tahigna imanea ke ghoi taulaghi tagna na vaivine ke thehe sania a taugna.  
\v 26 Imanea huju ke thehe me teo sa dathegna. Ma na vatolugna tadia mara tamatahi ke taulaghi tagna me nanaba vamua. Vano me mara vitu tamatahi gougovu kena taulaghi tagna na vaivine iangeni.  
\v 27 Vagovugna, na vaivine ke thehe.  
\v 28 O veleghami, kori vido a God keda vasokaraghini tabirura arahai kena thehe, ahai itadia mara tamatahi irangeni keda taugna na vaivine iangeni? Eigna mara vitu tamatahi gougovu kena taulagi tagna.”   
\p
\v 29 A Jisas ke velera, “Oti pukuni hahi tutuni! Ighamu koti boi talu adoa na komi Rioriso ke Tabu moti bosi thaothadoghagna a God ke mana puala.  
\v 30 Leghugna a God keda vasokaraghini tabirura na komi tinoni kena thehe, imarea kedana boi taulaghi, vaghadia na komi enjel kena mono i popo.  
\v 31 Ikeagaieni inau kuda velepuhighamu eigna na sokara tabiru kori thehe. Ehava? Oti boi ijumia na hava a God ke veleghamu tadia na komi Rioriso ke Tabu eigna na havi tabiru kori thehe? Imanea ke velea,  
\v 32 ‘Inau na nidia na God a Ebraham, a Aisak ma Jekob.’ Tolumara kotolu thehe ghohi i hau, kari tagna a God tolumara kotolu havi mua. A God, boi na God nidia arahai kena thehe ghohi, kari nidia na God arahai kena havi.”   
\p
\v 33 Kori vido na mavitu kena rongovia iaani, imarea kena vere nidia puala tagna nigna na velepuhi.   
\s1 Na Vetula Ke Nagho Vano Tadia Na Komi Vetula Gougovu  
\r (Mak 12:28-34; Luk 10:25-28)  
\p
\v 34 Kori vido kena rongovia a Jisas ke vamaomamora mara na Sadiusi, mara na Farise kena haidu bali vapuipuhi eigna na hava kedana eia.  
\v 35 Sikei itadia ke adoa puala na komi vetula nigna a Moses. Imanea ke vano tagna a Jisas eigna keda pilaunia me huatia,  
\v 36 “Na hava na vetula nigna a Moses ke nagho vano tadia na komi vetula gougovu?”   
\p
\v 37 Ma Jisas ke velea, “‘Oti dothovia a Lod na nimiu a God kori havimiu gougovu, kori tarungamiu gougovu, mi kori ghaghanamiu gougovu.’  
\v 38 Iangeni na vetula ke nagho vano tadia na komi vetula gougovu.  
\v 39 Na varuagna na vetula ke nagho iaani: ‘Dothovira na komi tinoni vaghagna ko dothovigho ghehemu.’  
\v 40 E rua na vetula iraani ke kuikuvira na komi vetula gougovu nigna a Moses ma na komi rioriso nidia mara na profet.”   
\s1 Na Huahuati Eigna A Vahavi  
\r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44)  
\p
\v 41 Kori vido mara na Farise kena talu mono mua ngengeni, a Jisas ke huatira,  
\v 42 “Na hava ke mono kori ghaghanamiu eigna a Vahavi na? Imanea a vinahuhugna ahai?”  
\p Imarea kena ania, “Na vinahuhugna a King Deved.”   
\p
\v 43 Gi a Jisas ke velea, “Gi keda tutuni iangeni, ehava gi a Deved ke velea iaani kori vido na Tarunga ke Tabu ke batua na ghaghanagna,   
\b  
\q1
\v 44 ‘A God ke veleagna na vunaghigu,  
\q1 O nohe kori thevu madothogu  
\q1 me jufu kori maghavu kuda talu horua nimua na komi thevuioka i thepa  
\q1 eigna koda vunaghi pungusira.’   
\b  
\p
\v 45 “Deved ke kiloagna a Vahavi na vunaghigna. Gi imanea na vunaghigna a Deved, ehava gi imanea na vinahuhugna a Deved mua?”   
\p
\v 46 Kori vido iangeni, teo sikei tadia mara na Farise ke haghore tughua. Turughu kori dani iangeni teo sa tinoni ke mathaghai na huatiagna a Jisas eigna sa fata mua.   
\c 23  
\s1 A Jisas Ke Haghore Diadikalara Mara Kena Baubatu Tadia Mara Jiu  
\r (Mak 12:38-40; Luk 11:37-51; 20:45-47)  
\p
\v 1 Jisas ke titiono tadia na mavitu ma na nigna na komi vaovarongo. Imanea ke velera,  
\v 2 “Nidia agutu mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses mi mara na Farise, na unuhiagna na ghaghana koragna na komi vetula nigna a Moses.  
\v 3 Na vunegna iangeni, ighamu kotida leghua na komi fata kena velepuhighamu. Keana oti saghoi leghua na puhidia. Eigna imarea ghehedia kena boi leghua na hava kena velepuhighamu.  
\v 4 Imarea kena velepuhira na komi tinoni na komi vetula ke sethe ke vahotha puala na leghuragna. Kari imarea kena boi eia sa fata bali hathera eigna kedana leghura.   
\p
\v 5 “Na komi fata kena eia mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses mi mara na Farise, imarea kena eia vamua eigna na mavitu kedana reghira mena veletokera. Imarea kena vahutura na fata bali boa na komi Rioriso ke Tabu ikoradia mena taria kori limadia mi kori langedia. Mena vatevea na komi piru kena taria kori kujukugna nidia na pohe.\f + \fr 23:5 \ft Na komi mane Jiu kena taria e vati na piru kori kujukugna nidia na pohe eigna kedana boi havaghinia na leghuagna na komi vetula nigna a God. A God ke velera eigna kedana eia na puhi iaani kori buka Namba 15:37-41. \f*  
\v 6 Tadia na komi vangahaidu mi tadia na komi vathe haidu, imarea kena magnahaghinia puala kedana nohe tadia na komi naghoi sape.  
\v 7 Kori vido kena vano kori makete, imarea kena magnahaghinia na komi tinoni kedana veletokera mena kilora ‘Velepuhi.’   
\p
\v 8 “Keana oti saghoi magnahaghinia ahai keda kiloghamu ‘Velepuhi,’ eigna inau vamua nimiu na velepuhi. Mi ghamu gougovu koti mono nanaba vaghagna na komi tamatahi kena mono nanaba.  
\v 9 Moti saghoi ghaghana bohea sa mane velepuhi kori maramagna kori kiloagna, ‘Mama.’ Eigna ighamu kotida ghaghana bohea vamua a Tamamiu ke mono i popo.  
\v 10 Oti saghoi lubatia ahai keda kiloghamu ‘Vunaghi,’ eigna inau vamua, a Vahavi, nimiu na vunaghi.  
\v 11 Ahai ke magnahaghinia keda nagho itamiu, imanea keda mono taluleghu me agutu vanira arahai tavogha.  
\v 12 Ahai keda vahaihadia ghehegna, a God keda vahorua. Ma ahai keda vahouhorua ghehegna, a God keda vahaihadia.   
\p
\v 13-14 “A God keda vaparaghamu ighamu mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses mi ghamu mara na Farise! Ighamu koti eia vaghagna koti jino, kari oti boi jino! Kori nimiu na velepuhi, ighamu koti vajefera na komi tinoni eigna kedana boi lubatia a God keda vunaghi pungusira. Ighamu koti boi lubatia a God eigna keda vunaghi pungusighamu moti vajefera arahai kena magnahaghinia a God keda vunagi pungusira!\f + \fr 23:13-14 \ft Tadia kekeha rioriso haulaghi kori haghore Grik, 14 na thagi ke mono, “A God keda vaparaghamu ighamu mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses mi ghamu mara na Farise! Ighamu koti eia vaghagna koti jino, kari oti boi jino! Ighamu koti pilaunira na koi vaivine thehe sasani eigna kedana heghamu nidia na komi fata ma na vathedia. Ighamu koti tarai teve eigna koti magnahaghinia vamua na mavitu kedana ghaghana ighamu koti tabu puala. Na vunegna koti eia na komi fata iraani, a God keda pukuni vaparaghamu puala!\f*   
\p
\v 15 “Tutuni, a God keda pukuni vaparaghamu ighamu mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses mi ghamu mara na Farise! Ighamu koti eia vaghagna koti jino, kari oti boi jino! Ighamu koti taveti ivei mi vei kori maramagna eigna kotida pada sikei na tinoni ke boi Jiu ke magnahaghinia na leghuagna nimiu na velepuhi. Mi kori vido imanea ke leghua nimiu na velepuhi, na puhigna ke dika vano tagna na puhimiu. Imanea ke nabagna keda vano kori meleha papara.   
\p
\v 16 “Ighamu koti vaghagna na mane ke doa ke batura na komi tinoni. A God keda vaparaghamu eigna ighamu koti velera na komi tinoni, ‘Gi ahai keda jijighi kori ahagna na Vathe ke Tabu kari e boi eia na hava ke jijighia, e toke vamua. Keana gi ahai keda jijighi tagna na gol ke mono kori Vathe ke Tabu, imanea keda eia na hava ke jijighia.’  
\v 17 Ighamu oti doa moti hahi puala! Na Vathe ke Tabu nigna a God ke nagho vano tagna na gol ke mono ikoragna, eigna na Vathe ke Tabu na hava ke vatabua na gol.  
\v 18 Moti velea mua, ‘Gi ahai keda jijighi kori olta, kari e boi eia na hava ke jijighia, e toke vamua. Keana gi ahai keda jijighi tagna na fata bali havughaghi ke mono popogna na olta, imanea keda eia na hava ke jijighia.’  
\v 19 Ighamu koti doa! Na olta ke nagho vano tagna na fata bali havughaghi eigna na olta na hava ke vatabua na fata bali havughaghi.  
\v 20 Na vunegna iangeni, ahai ke jijighi tagna na olta, imanea ke jijighi mua tagna na hava ke mono popogna.  
\v 21 Ma ahai ke jijighi tagna na ahagna na Vathe ke Tabu, imanea ke jijighi mua tagna na ahagna a God, eigna a God ke mono ikoragna.  
\v 22 Ahai ke jijighi vano i popo, imanea ke jijighi mua tagna na sapei vunaghi nigna a God me jijighi mua tagna na ahagna a God, eigna God ke nohe popogna na sape iangeni.   
\p
\v 23 “Tutuni, a God keda pukuni vaparaghamu ighamu mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses mi ghamu mara na Farise! Ighamu koti eia vaghagna koti jino, kari oti boi jino! Ighamu koti hea a God na vasalaghegna nimiu na komi fata gougovu, toke keda hutu ba iso.\f + \fr 23:23 \ft Kori haghore Grik “na vasaleghagna na min, ma na dil, ma na kumin.” Tolu na fata iraani e tolu na thagi eloelogna na ghai ke iso bali vamugna na vanga. \f* Keana ighamu koti boi leghua na komi fata ke nagho tadia na komi vetula nigna a Moses. Ighamu koti boi eia na hava ke jino vanira na komi tinoni, moti boi hathera arahai kena papara, moti boi sokara ngasi tagna a God. Na heagna a God na vasalaghegna nimiu na komi fata, na fata ke toke. Keana inau ku magnahaghinighamu kotida eia na komi fata ke nagho vano tagna iangeni.  
\v 24 Ighamu koti vaghagna na mane ke doa ke batura na komi tinoni. Ighamu koti agutu heta bali leghua na komi vetula ke iso kari oti havaghinia na komi vetula ke nagho. Ighamu koti vaghagna na tinoni ke agutu heta bali hati aua na thothovo ke iso kori kap bea, kari imanea ke kouvia na tonogna na kamel.   
\p
\v 25 “Tutuni, a God keda pukuni vaparaghamu ighamu mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses mi ghamu mara na Farise! Ighamu koti eia vaghagna koti jino, kari oti boi jino! Ighamu koti vaghagna na tinoni ke lumi toetokea vamua kosigna na kapu ma na tapera. Eigna na dodorogna kosigna na havimiu ke toke, kari koragna na havimiu ke vonungia na gumao ma na ghaghana bali eia na hava keda vatotogoghamu ghehemiu.  
\v 26 Ighamu mara na Farise koti vaghagna na tinoni ke doa. Oti kidi lumi toetokea koragna na kapu ma na tapera gi na kosigna keda raraha mua.   
\p
\v 27 “Tutuni, a God keda pukuni vaparaghamu ighamu mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses mi ghamu mara na Farise! Ighamu koti eia vaghagna koti jino, kari oti boi jino! Ighamu koti vaghagna na komi beku kena peda pura. Na dodordia i kosi ke toke, kari ikoradia na komi beku ke vonungia na hulidia na komi tinoni ma na komi fata ke boto.  
\v 28 Ighamu koti vaghagna vamua iangeni, eigna na dodoromiu ke toke puala kori matadia na komi tinoni, kari na havimiu ke vonungia na piapilau ma na koakoa.   
\p
\v 29 “Tutuni, a God keda pukuni vaparaghamu ighamu mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses mi ghamu mara na Farise! Ighamu koti eia vaghagna koti jino, kari oti boi jino! Na vunegna ighamu koti magnahaghinia na komi tinoni kedana toatogha na puhimiu ke jino, ighamu koti agutu toetokera na bekudia mara na profet kena vathehera ara hutumiu i hau. Moti gnilaura na bekudia na komi tinoni jino kena vathehera mua.  
\v 30 Moti velea gi kotida havi kori vido ara hutumiu kena havi, ighamu kotida boi hathera kori vido kena vathehera mara na profet.  
\v 31 Kori vido koti velea iangeni, ighamu koti tateli aua na puhimiu ke dika vaghagna na puhidia ara hutumiu kena vathehera mara na profet.  
\v 32 Na vunegna iangeni, oti vano moti vagovua na fata ke dika kena turughua i hau ara hutumiu.  
\v 33 Ighamu koti dika vaghagna na komi poli! E vahothahaghinighamu kotida ghogho sania na papara a God ke boa eimiu ighamu kori meleha papara.   
\p
\v 34 “Oti rorongo toetoke! Inau kuda vetulara atu itamiu mara na profet mi mara kena thaothadogha mi mara na velepuhi. Ighamu kotida vathehera kekeha, tupipuhira kekeha kori ghaibabala, thabuhira kekeha tadia na komi vathe haidu moti pajira kekeha tadia na komi meleha bali vadiadikalara.  
\v 35 Na vunegna kotida eia vaghagna iangeni, a God keda vaparaghamu eigna na vatheheragna nigna na komi tinoni jino, turughu tagna na tinoni jino a Ebol me jufu tagna Sakaria, a dathegna a Barakia. Ighamu mara Jiu koti vathehea na mane iangeni hotaghigna na olta ma na Vathe ke Tabu nigna a God.  
\v 36 E tutuni na hava ku veleghamu. A God keda vaparaghamu ighamu koti havi ikeagaieni eidia na komi fata ke dika irangeni.”   
\s1 A Jisas Ke Dothovira Puala Mara I Israel  
\r (Luk 13:34-35)  
\p
\v 37 Gi a Jisas ke velea, “Jerusalem, Jerusalem! Ighoe ko pirira na komi profet mo vathehera arahai a God ke vetulara atu itamua. Sethe na maghavu inau ku magnahaghinia kuda hathegho, vaghagna na kokorako vaivine ke hathatanora ara dathegna sarai baghigna me reireghira. Kari ighoe ko boi lubatiu gi kuda hathegho.  
\v 38 Ikeagaieni a God ke taveti sanigho me au sania nigna na Vathe ke Tabu.  
\v 39 Inau ku velegho, ighoe koda boi reghiu me ghieghilei jufu kori dani ighoe koda velea, ‘God, o vatokea imanea ke mai duai nimua na mana.’”   
\c 24  
\s1 A Jisas Ke Vele Aua Imarea kedana Reo Horua Na Vathe Ke Tabu Nigna A God  
\r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6)  
\p
\v 1 Kori vido a Jisas ke au sania na Vathe ke Tabu, nigna na komi vaovarongo kena mai mena veleagna eigna keda reghia na Vathe ke Tabu ma na komi vathe hilighagna kena toetokelaghadia puala.  
\v 2 Ma Jisas ke veleragna, “Oti reghia mua na komi vathe irangeni? Inau ku veleghamu, tagna na dani keda mai, teo sikei ghahira keda mono kori mathagna vaghagna kena mono ikeagaieni. Imarea kedana reo horura na komi hidi gougovu.”   
\s1 Na Komi Papara Kedana Mai  
\r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19)  
\p
\v 3 Leghugna iangeni, kori vido a Jisas ke nohe kori Suasupa i Ghai Olev, nigna na komi vaovarongo kena mai ghehedia itagna mena velea, “O veleghami, ingiha kedana reo horua na Vathe ke Tabu nigna a God iangeni? Na hava na vaughithatha kitida reghia bali adoa ighoe koda ghoi tabiru mai ma na vagovugna na maramagna ke gharani mai ghohi?”   
\p
\v 4 Ma a Jisas ke anira, “Oti reireghi toke ghamu, kenughua e pilaunighamu sa tinoni.  
\v 5 Eigna sethe na tinoni kedana mai mena velea, ‘Inau a Vahavi,’ me sethe na tinoni kedana vaututunira.  
\v 6 Ighamu kotida rongovia na rorongogna na komi rihu hutu, kari oti saghoi mataghu. Toke keda tutuni na komi fata iraani, boi na vagovugna na maramagna mua.  
\v 7 Sethe na meleha kori maramagna kedana riurihu varihotaghidia me sethe na tinoni kedana thehe eigna ke teo sa ghadia vanga, ma na komi agnu keda agnu tadia na komi meleha.  
\v 8 Na komi fata iraani na turughugna vamua na papara keda mai.   
\p
\v 9 “Kori vido iangeni, na komi tinoni ivei mi vei kori maramagna kedana thevuioka itamiu eigna koti leghu inau. Imarea kedana thotighamu mena vaparaghamu mena vatheheghamu.  
\v 10 Sethe na tinoni keda luvu nidia na vaututuni. Imarea kedana boi veimagnahaghinighi me kedana veilubatighi tadia nidia na komi thevuioka.  
\v 11 Sethe mara velepuhi piapilau kedana mai me kedana batu hahira na komi tinoni.  
\v 12 Na vunegna sethe na tinoni kedana ei hahalia na komi fata ke dika, imarea kedana boi dothovira arahai tavogha.  
\v 13 Keana ahai keda sokara ngasi kori nigna na vaututuni me ghieghilei jufu kori vagovugna, imanea keda hatia na havi ke teo na govugna.  
\v 14 Ma na Rorongo ke Toke eigna nigna na hughuta a God, imarea kedana titionoa ivei mi vei kori maramagna ma na komi tinoni gougovu kedana rongovia. Leghugna iangeni, na vagovugna na maramagna keda mai.”   
\s1 A Jisas Ke Velea Au Na Hava Keda Kathea I Jiudea  
\r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24)  
\p
\v 15 Gi a Jisas ke velea, “Kori dani keda mai, ighamu kotida reghia na fata ke dika vano a profet Daniel ke titionoa i hau.\f + \fr 24:15 \ft A profet Daniel ke titionoa sina olta a Antiokus Epifanes ke agutua kori Vathe ke Tabu i Jerusalem kori vinogha 168 B.C. (Daniel 11:31). Imanea ke agutua bali maimanihia a Sius, na ghod nidia mara Grik. Eeni, a Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo tagna sa maghavu keda mai, imarea kedana eia mua sa fata vaghagna iangeni. \f* Na fata iangeni keda sokara kori Vathe ke Tabu nigna a God tagna bali boi monogna. Na vunegna iangeni, a God keda korogha sania nigna na Vathe ke Tabu. (Arahai kena ijumia na haghore iaani, oti hiohiro toetokea na pukuni ghaghanagna.)  
\v 16 Kori dani iangeni, gi kotida mono kori provins i Jiudea, oti ghogho hadi tadia na komi suasupa.  
\v 17 Gi kotida mono kosigna na vathe, saghoi raghe haghe bali hatia kekeha nimiu na fata.  
\v 18 Gi kotida agutu kori gnatha, saghoi tabiru bali hatia nimiu oopo.  
\v 19 Kori vido iangeni, na mataghu keda padara na koi vaivine kena boebote ma arahai kena susuua mua a dathedia eigna kenughua vahotha puala na ghoghodia.  
\v 20 Oti tarai kaea a God eigna keda boi mono mai na komi fata irangeni kori vido ke mai na koburu ba kori Sabat.  
\v 21 Eigna na papara kori vido iangeni keda dika vano tadia na komi papara ke mono mai ghohi kori maramagna. Leghugna iangeni, teo mua sa fata vaghagna iangeni keda ghoi mono mai.  
\v 22 Na vunegna a God ke dothovira nigna na mavitu, imanea keda hati aua kekeha dani papara. Gi keda boi hati aua imanea kekeha dani papara, teo sa tinoni keda havi.   
\p
\v 23 “Gi ahai keda veleghamu, ‘Na mane iaani a Vahavi!’ ba ‘Na mane iangeni a Vahavi!’ oti saghoi vaututunia.  
\v 24 Sethe na tinoni piapilau kedana velea, ‘Inau a Vahavi,’ me sethe mara na profet piapilau kedana mai mua. Imarea kedana eia na komi reghithehe bali pilaura me vajefera arahai a God ke vahira ghohi, kari boi tangomana nidia.  
\v 25 Oti reireghi toke ghamu! Inau ku veleghamu na komi fata iraani gi ena jufu mai.   
\p
\v 26 “Gi ahai keda veleghamu, ‘Oti rorongo itagua! A Vahavi ke mono kori meleha ke gou,’ oti saghoi vano. Gi ahai keda veleghamu, ‘Imanea ke polo eeni,’ oti saghoi vaututunia.  
\v 27 Eigna na komi tinoni gougovu kedana adoa kori vido inau, na Dathei Tinoni kuda ghoi tabiru mai. Na tabirugu mai keda tate aua toetoke vaghagna na onga ke palaku ke tate au kori manga turughu i eta me jufu i paka.  
\v 28 Mati adoa, tagna ke mono na fata ke thehe, na komi manu hutu kena haidu ngengeni.\f + \fr 24:28 \ft Kekeha mara kena sikolu toetoke eigna na komi Buka Tabu kena toatogha na ghaghana koragna na titiono iaani vaghagna iaani: E vahotha puala na komi manu kedana boi reghia na fata ke thehe. Vaghagna vamua iangeni, kenughua e vahotha puala na komi tinoni kedana boi reghia na tabirugna mai a Jisas. \f*   
\s1 Na Vaughighathagna Na Tabirugna Mai Na Dathei Tinoni  
\r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28)  
\p
\v 29 Gi a Jisas ke velera, “Leghugna na komi papara iraani,  
\b  
\q1 ‘Na aho keda boi raraha,  
\q1 ma na vula keda puni,  
\q1 ma na komi vaitughu kedana sikili horu mai i popo.  
\q1 Ma na komi fata gougovu kori maaloa kedana ghaighali.’   
\b  
\p
\v 30 “Leghugna iangeni, na komi tinoni gougovu kori maramagna kedana reghia na vaughithatha kori maaloa keda tateli aua inau, na Dathei Tinoni kuda tabiru mai. Kori vido iangeni, imarea gougovu kedana tangi. Imarea kedana reghiu inau kuda tabiru mai kori parako duai mana ke heta ma na silada.  
\v 31 Mi kori tangigna na tavuli, inau kuda vetulara au komi nigua na enjel itadia na komi meleha gougovu kori maramagna eigna kedana hathatanora mai na komi tinoni a God ke kidi vahira ghohi.”   
\s1 Na Velepuhi Ke Mai Tagna Na Ghai Figh  
\r (Mak 13:28-37; Luk 21:29-33; 17:26-30, 34-36)  
\p
\v 32 A Jisas ke ghoi velera, “Oti reghia na ghai fig eigna keda velepuhighamu. Gi kotida reghia na ghai fig ke dudu me turughu vusu, ighamu koti adoa ke haga sagharo ghohi.  
\v 33 Vaghagna mua iangeni, kori vido na komi papara keda jufu mai, ighamu kotida adoa inau ku gharani mai ghohi.  
\v 34 Inau ku veleghamu, na komi fata iraani keda kidi jufu mai gi na komi tinoni kena mono ikeagaieni kedana thehe.  
\v 35 Na thepa ma na maaloa keda govu, kari nigua na komi haghore keda boi govu.   
\p
\v 36 “Teo ahai ke adoa na dani ba na aoa keda jufu mai na komi fata irangeni. Mara na enjel ena boi adoa. Inau u boi adoa. Sikei vamua a Tamagu ke adoa.  
\v 37 Kori vido inau, na Dathei Tinoni kuda tabiru mai, na havidia na komi tinoni keda vaghagna vamua na havidia na komi tinoni kori vido ke mono a Noa.  
\v 38 Tadia na komi dani irangeni na komi tinoni kena vanga mena kou mena taulaghi. Imarea kena eia na komi fata iraani me ghieghilei jufu kori dani a Noa ke hahaghe kori vaka.  
\v 39 Imarea kena boi toatogha sa fata keda kathera, gi na biringita ke mai me vathehera gougovu. Vaghagna iangeni ghua na hava keda tate mai kori vido inau, na Dathei Tinoni kuda tabiru mai.   
\p
\v 40 “Kori vido iangeni e rua na mane koroda agutu kori gnatha. A God keda hati au sikei me talua sikei.  
\v 41 E rua na vaivine koroda kaikaliti vanga. Ma a God keda hati aua sikei me talua sikei.  
\v 42 Na vunegna iaani, oti reireghi toke ghamu moti mono kaikaliti eigna ighamu oti boi adoa ingiha inau, nimua na vunaghi, kuda ghoi tabiru mai.   
\p
\v 43 “Oti ghaghana toke iaani: Na tinoni ke tonogna na vathe ke boi adoa na maghavu keda mai na mane bilau. Gi keda adoa, imanea keda rarai thovohaliu me boi lubatia na mane bilau keda haghe kori vathegna.  
\v 44 Vaghagna iangeni, oti mono kaikaliti hahali eigna inau, na Dathei Tinoni, kuda tabiru mai kori vido ighamu koti boi adoa.”   
\s1 Mono Kaikaliti Eigna Na Tabirugna Mai A Lod  
\r (Luk 12:35-48)  
\p
\v 45 Jisas ke ghoi velera, “Ahai na mane agutu ke toke me ke thaothadogha? Imanea na mane agutu na vunaghi keda lubatia vania na reireghiagna kekeha mara nigna na mane agutu eigna keda heraghadia kori vido kedana vanga.  
\v 46 Ma na mane agutu iangeni keda totogo kori vido na vunaghigna keda tabiru mai me reghia imanea ke ei tokea nigna na agutu.  
\v 47 Inau ku veleghamu, kenughua na vunaghigna keda lubatia vania na reireghiagna komi nigna na fata gougovu.  
\v 48 Gi keda dika na mane agutu iangeni, da imanea keda toatogha vaghagna iaani, ‘Na vunaghigu keda boi tabiru mai saisami.’  
\v 49 Mi imanea ke turughu thabuhira na komi tinoni agutu ke reireghira, me vanga me kou memee duadia arahai kena thauthavu na koudia.  
\v 50 Na vunaghigna keda tabiru mai kori maghavu na mane agutu iangeni ke boi pitua me boi kaikaliti eigna.  
\v 51 Ma na vunaghigna keda pukuni diadikala na mane agutu iangeni, me vetula vano bali papara duadia arahai kena eia vaghagna kena jino kari ena boi jino. Imarea kedana dikahehe mena tangi mena gigiri kei ingengeni.”   
\c 25  
\s1 Na Titiono Velepuhi Eidia Salaghe Na Vaivine Mathangani  
\p
\v 1 A Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo, “Kori vido inau kuda ghoi tabiru mai, na hughuta i popo keda vaghagna salaghe na vaivine mathangani kena hatia nidia na juta mena vano kori vathegna sina vaivine ke pitua na mane keda taulaghi itagna.  
\v 2 E salaghe na vaivine irangeni, e lima kena boi thaothadogha me lima kena thaothadogha.  
\v 3 E lima na vaivine kena boi thaothadogha kena hatia nidia na juta, kari ena boi hatia na botolo oela duadia.  
\v 4 Kari e lima na vaivine kena thaothadogha kena hatia nidia na juta ma na botolo oela.  
\v 5 Na mane keda taulaghi ke boi saisami mai, ma na koi vaivine kena pitu mena paghana mena nere sania.  
\v 6 Kori hotaghi bongi iira kena rongovia na komi tinoni kena haghore heta, ‘Na mane keda taulaghi ke gharani mai ghohi! Oti mai eigna kotida reghia!’   
\p
\v 7 “E salaghe na vaivine irangeni kena rarai hadi gougovu mena kalitira nidia na juta.  
\v 8 Me lima na vaivine kena boi oha duadia na botolo oela kena veleragna e lima na vaivine kena hatia na botolo oel, ‘Oti heghami mai na oela eigna nimami na juta ke haga thehe ghohi.’  
\v 9 Me lima na vaivine kena thaothadogha kena haghore tughura, ‘Teo. Nimami na oela e boi nabada ighita gougovu. Oti vano tagna ahai ke salemua na oela moti volia nimiu ghehemiu.’   
\p
\v 10 “Kori vido kena vano bali volia na oela, na mane keda taulaghi kena pitua ke jufu mai. E lima na vaivine kena kaikaliti ghohi kena haghe vano duagna kori vathe bali eia na vangahaidugna na sonihaidu. Leghugna kena haghe ikora, imarea kena bilakia na hagetha.  
\v 11 Leghugna iangeni, e lima na vaivine kena hiroa na oela kena ghoi tabiru mai. Mena sokara kosi mena jathea, ‘Mane puhi, o hangavia na hagetha vanighami!’  
\v 12 Ma na mane keda taulaghi ke velera, ‘Na hava ku veleghamu ikeagaieni e tutuni. Inau ku boi adoghamu!’”   
\p
\v 13 Gi a Jisas ke velea, “Oti reireghi toke ghamu moti mono kaikaliti hahali eigna ighamu oti boi adoa ingiha inau kuda ghoi tabiru mai.”   
\s1 Na Titiono Velepuhi Eigna Tolu Na Mane Agutu  
\r (Luk 19:11-27)  
\p
\v 14 A Jisas ke ghoi velera nigna na komi vaovarongo, “Kori vido inau kuda ghoi tabiru mai, na hughuta nigna a God i popo keda vaghagna sina mane puhi ke au sania na melehagna me taveti vano tagna sina meleha tavogha. Gi e taveti au, imanea ke kilora mai nigna na komi mane agutu me hera nigna na rongo eigna kedana reireghi vania.  
\v 15 Imanea ke hera na rongo leghuagna nidia na thaothadogha. Imanea ke hea sina mane e lima na togha, sina mane e rua na togha, me sina mane sikei na togha. Govu, gi imanea ke au sanira.   
\p
\v 16 “Na mane agutu ke hatia e lima na togha ke vano me agutu tagna na rongo iangeni me hatia lima mua na togha.  
\v 17 Na mane agutu ke hatia e rua na togha ke eia vaghagna iangeni me hatia e rua mua na togha.  
\v 18 Ma na mane agutu ke hatia sikei na togha ke vano me ghelia na lodu me gilua na rongo ke hea na vunaghigna.   
\p
\v 19 “Sethe na dani ke haliu atu, gi na mane puhi ke ghoi tabiru mai me kilora mai nigna na komi mane agutu eigna keda adoa na hava kena eia kori nigna na rongo.  
\v 20 Na mane agutu ke hatia e lima na togha ke hati maia nigna na rongo me veleagna na vunaghigna, ‘Vunaghi, ighoe ko heu e lima na togha. O reghia! Inau ku hatia e lima mua na togha!’   
\p
\v 21 “Na vunaghigna ke ania, ‘Toke puala! Ighoe na mane agutu ke toke ko ei tokea tagna na hava ku hegho. Na vunegna na puhimu ke toke kori reireghiagna na komi fata ke iso, ikeagaieni inau ku lubatia vanigho gi koda reireghia na komi fata ke nagho. O mai mo mono totogo duagu.’   
\p
\v 22 “Ma na na mane agutu ke hatia e rua na togha ke mai me velea, ‘Vunaghi, ighoe ko heu e rua na togha. O reghia! Inau ku hatia e rua mua na togha!’   
\p
\v 23 “Na vunaghigna ke ania, ‘Toke puala! Ighoe na mane agutu ke toke ko ei tokea tagna na hava ku hegho. Na vunegna na puhimu ke toke kori reireghiagna na komi fata ke iso, ikeagaieni inau ku lubatia vanigho gi koda reireghia na komi fata ke nagho. O mai mo mono totogo duagu.’   
\p
\v 24 “Gi na mane agutu ke hatia sikei na togha ke mai me velea, ‘Vunaghi, inau ku adoa ighoe sina mane e vahotha puala na vatotogoghogna. Toke ighoe ko boi agutu kori nimua na komi gnatha, inau ku adoa ighoe koda hatia na rongo ke mai tagna na vanga nimua na komi mane agutu kena joua.  
\v 25 Inau ku mataghu mu vano mu gilua nimua na rongo kori thepa. O reghia! Iaani nimua na rongo.’   
\p
\v 26 “Na vunaghigna ke haghore heta vania, ‘Nighe! Ighoe na mane agutu ko toali mo dika! Ighoe ko adoa ghohi inau ku hatia na rongo ke mai tagna na vanga nigua na komi mane agutu kena joua.  
\v 27 Ehava gi o boi boa haghea na rongo kori vathe bali bobo rongo eigna keda vusu mu ghieghilei tabiru mai mu hatia?’   
\p
\v 28 “Gi na vunaghigna ke velera nigna na komi mane agutu, ‘Oti hati aua na rongo iangeni itagna, moti hea imanea ke tonogna e salaghe na togha.  
\v 29 Ahai ke ei tokea tagna na hava ku hea, inau kuda hea sethe mua na komi fata. Kari ahai ke boi ei tokea tagna na hava ku hea, toke ke boi sethe nigna na komi fata, inau kuda hati aua itagna.  
\v 30 Oti thotia moti taria na naegna ma na limagna moti soni aua kori meleha ke puni. Na komi tinoni kedana dikahehe me tangi me gigiri kei ingengeni.’”   
\s1 Na Dathei Tinoni Keda Fatera Na Komi Tinoni  
\p
\v 31 A Jisas ke ghoi velera, “Kori vido inau, na Dathei Tinoni, kuda ghoi tabiru mai duai silada ma na nigua na komi enjel, inau kuda nohe kori nigua na sapei vunaghi.  
\v 32 Na komi enjel kedana hathatanora mai itagua na komi tinoni gougovu kori maramagna. Inau kuda thevuruara vaghagna na mane ke reireghia na sip ke thevuruara na komi sip ma na komi got.  
\v 33 Inau kuda hathatanora mai na komi tinoni kena jino kori madothogu ma na komi tinoni kena boi jino kori toigu.   
\p
\v 34 “Gi, inau na king kuda velera na komi tinoni kori madothogu, ‘Ighamu ke vatokeghamu a Tamagu, oti haghe mai kori hughuta nigna a God moti hatia na komi fata ke toke imanea ke kaikalitia vanighamu ghohi kori turughugna na maramagna.  
\v 35 Eigna kori vido ku mono rofo, ighamu koti heu ghagua. Kori vido ku langasa, ighamu koti vakouu. Kori vido koti boi adou, ighamu koti kalitiu kori vathemiu.  
\v 36 Kori vido ke teo sa nigua na pohe, ighamu koti vapipisiu. Kori vido ku vahaghi, ighamu koti reireghiu. Kori vido ku mono kori vathe tatari, ighamu koti mai sighou.’   
\p
\v 37 “Ma na komi tinoni kena jino kedana huatiu, ‘Lod, ingiha kiti reghigho ko mono rofo miti hegho ghamua? Ingiha ko langasa miti vakougho?  
\v 38 Ingiha kiti boi adogho, miti kalitigho kori vathemami? Ingiha ke teo sa nimua na pohe miti vapipisigho?  
\v 39 Ingiha ko vahaghi ba o mono kori vathe tatari miti mai sighogho?   
\p
\v 40 “Gi inau na king kuda velera, ‘Na hava ku veleghamu e tutuni. Kori vido koti hathera sa tinoni ke leghuu inau ke boi nagho kori maramagna iaani, ighamu koti hatheu inau.’   
\p
\v 41 “Leghugna iangeni, inau na king kuda velera na komi tinoni kena mono kori toigu, ‘Ighamu a God keda vaparaghamu, oti rughu au itagua. Moti vano mono kori joto ke ghatha thovohaliu a God ke kalitia ghohi vanira a Satan ma na nigna na komi enjel.  
\v 42 Eigna kori vido ku mono rofo, ighamu koti boi heu ghagua. Kori vido ku langasa, ighamu koti boi vakouu.  
\v 43 Kori vido ke teo sa vido bali monogu, ighamu koti boi kalitiu kori vathemiu. Kori vido ke teo sa nigua na pohe, ighamu koti boi vapipisiu. Kori vido ku vahaghi mu mono kori vathe tatari, ighamu koti boi mai sighou.’   
\p
\v 44 “Imarea kedana huatiu, ‘Lod, ingiha kiti reghigho ko mono rofo, ba ko langasa, ba e teo sa vido bali monogu, ba teo sa nimua na pohe, ba ko vahaghi, ba ko mono kori vathe tatari, miti boi hathegho?’   
\p
\v 45 “Inau kuda haghore tughura, ‘Na hava ku veleghamu e tutuni. Kori vido koti boi hathera sa tinoni ke leghuu inau ke boi nagho kori maramagna iaani, ighamu koti boi hatheu inau.’   
\p
\v 46 “Na komi tinoni iraani kena boi jino, a God keda vaparara thovohaliu. Keana na komi tinoni jino kedana hatia na havi ke teo na govugna.”   
\c 26  
\s1 Mara Puhidia Mara Jiu Kena Hiohiro Puhi Bali Vathehea A Jisas  
\r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53)  
\p
\v 1 Leghugna a Jisas ke titionoa na komi fata irangeni, imanea ke velera nigna na komi vaovarongo,  
\v 2 “Ighamu koti adoa na Laulahugna na Thovoliungi\f + \fr 26:2 \ft “Na Laulahugna na Thovoliungi” Mara Jiu kena togha tabiru na bongi na enjel nigna a God ke thovoliungira mara Israel kena boa na ghaughabua kori hagetha vathedia me vathehera na komi gari mane ke havi nagho tadia mara Ijip.\f* keda turughu ivaliha. Kori vido iangeni, imarea kedana lubatiu vano inau, na Dathei Tinoni, tadia nigua na thevuioka eigna kedana tupipuhiu kori ghaibabala.”   
\p
\v 3 Kori vido iangeni, mara na naghoi pris mi mara puhidia mara Jiu kena haidu kori vathegna a Kaiafas. Imanea na pukuni naghoi pris.  
\v 4 Imarea kena hiohiro puhi eigna kedana thotia me vathehea a Jisas kori puhi kedana boi adoa na mavitu.  
\v 5 Keana imarea kena velea, “Ati saghoi eia tadia na komi dani kati eia na laulahu, kenughua ena adoa na mavitu mena eia na rihu hutu.”   
\s1 Sina Vaivine Ke Rotea na Oela Kori Ulugna A Jisas  
\r (Mak 14:3-9; Jon 12:1-8)  
\p
\v 6 A Jisas ke mono i Betani kori vathegna a Saimon, sina mane ke toke tabiru kori lepa.  
\v 7 Kori vido kena nohe mena vanga, sina vaivine ke haghe mai duai botolo ke ulaghagna ke mono na oela i koragna. Na oela iangeni e ghuba tokegna puala me vahotha puala na voligna. Iia ke hangavia me rotea kori ulugna a Jisas.  
\v 8 Nigna na komi vaovarongo a Jisas kena reghia mena dikatadia itagna mena vele aua, “Ehava gi e hai rote diadikala na oela iangeni?  
\v 9 Na botolo oela iangeni vaghagna keda salemua, da e hatia na rongo ke sethe. Kari hatia me kemulia vanira mara na kuma.”   
\p
\v 10 A Jisas ke adoa na hava kena velea me haghore vanira, “Saghoi velehouhorua! Iia ke eia itagua na fata ke toke puala.  
\v 11 Mara kena kuma kena mono duamiu hahali. Keana inau eni, teo kuda mono duamiu hahali.  
\v 12 Kori vido ke rotea na oela itagua, iia ke kaikalitia na tonogu gi jufu mai na maghavu kuda thehe mena giluu.  
\v 13 Inau ku veleghamu, ivei mi vei, tadia na komi meleha koragna na maramagna kedana titionoa na Rorongo ke Toke, imarea kedana titiono na hava ke eia na vaivine iaani mena togha tabirua.”   
\s1 A Jiudas Ke Hiia Na Peroagna A Jisas  
\r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6)  
\p
\v 14 A Jiudas Iskariot, imanea sikei tadia nigna na komi vaovarongo a Jisas, ke vano tadia mara na naghoi pris.  
\v 15 Imanea ke huatira, “Na hava kotida voliu gi kuda lubatia a Jisas vanighamu na?” Mi marea kena hea tolu hangavulu na seleni ke silva.  
\v 16 Kori vido iangeni, a Jiudas ke turughu na hiroagna na maghavu ke toke keda lubatia a Jisas vanira.   
\s1 Jisas Duagna Nigna Na Komi Vaovarongo Kena Vanga Kori Laulahugna Na Thovoliungi  
\r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-13, 21-23; Jon 13:21-30)  
\p
\v 17 Tagna na dani ke nagho mai kori Laulahugna na Bred ke Teo na Isi Koragna,\f + \fr 26:17 \ft “Na Laulahugna na Bred ke Teo na Isi Koragna” Mara Jiu kena togha tabiru na dani Moses ke batura au i Ijip. Kori vido iangeni, imarea kena kukia na bred ke teo na isi koragna eigna kena taveti au saisami. \f* nigna na komi vaovarongo a Jisas kena mai itagna mena huatia, “Ivei ko magnahaghinighami kitida vano kaikalitia na vanga katida ghania kori Thovoliungi?”   
\p
\v 18 Ma a Jisas ke velera, “Oti vano i Jerusalem tagna na mane ku titionoa vanighamu ghohi. Moti veleagna, ‘Nimami na mane velepuhi ke velea nigna na maghavu ke gharani mai ghohi. Imanea keda vanga duadia nigna na komi vaovarongo kori vathemu bali togha tabirua na Thovoliungi.’”  
\v 19 Mi mara na vaovarongo kena vano mena eia vaghagna vamua a Jisas ke velera. Imarea kena kaikalitia na vanga bali togha tabirua na Thovoliungi kori vathe iangeni.   
\p
\v 20 Kori lavi, a Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena nohe bali vanga.  
\v 21 Kori vido kena sakai vanga, a Jisas ke velera, “Na hava ku veleghamu e tutuni. Sina mane itamiu keda perou.”   
\p
\v 22 Kori rongoviagna na haghore iangeni, nigna na komi vaovarongo kena dikahehe mena sopa veleagna a Jisas, “Lod, boi inau na?”   
\p
\v 23 Ma Jisas ke velea, “Sikei itamiu ghamu koti sakai vanga duagu tagna sina disi keda perou.  
\v 24 Inau, na Dathei Tinoni, kuda papara mu thehe vaghagna na komi Rioriso ke Tabu kena velea. Keana kenughua e dika vano tagna ahai ke lubatiu vano tadia nigua na komi thevuioka. Na tinoni iangeni e toke vamua keda boi havi mai kori maramagna eigna imanea keda pada na papara ke hutu puala.”   
\p
\v 25 Ma Jiudas, imanea ke taluhaghore eigna keda peroa a Jisas, ke velea, “Velepuhi, boi inau na?” Ma Jisas ke veleagna, “Ighoe ghehemu ko velea iangeni.”   
\s1 Jisas Ke Turughua Na Vanga Tabu  
\r (Mak 14:22-26; Luk 22:14-23; 1 Korin 11:23-25)  
\p
\v 26 Kori vido kena vanga, a Jisas ke hatia na bred me veletokea a God. Gi e vidoa me kemulia itadia nigna na komi vaovarongo me velera, “Oti hatia moti ghania. Iaani na tonogu.”   
\p
\v 27 Gi e hatia na hinao ke mono na waen ikoragna. Imanea ke veletokea a God me hera me velera, “Oti kouvia iaani, ighamu gougovu.”  
\v 28 Iaani na ghaughabuagu keda lulu eidia na komi tinoni eigna a God keda talutavogha na komi paluhadia. Na ghaughabuagu keda kaputi ngasia na taluhaghore haehathe\f + \fr 26:28 \ft “taluhaghore haehathe” Reghia kori Diksonari \f* ke mathangani ke eia a God vanira nigna na komi tinoni.  
\v 29 Inau ku veleghamu, inau kuda boi ghoi kouvia na waen me ghieghilei jufungia na maghavu inau kuda kouvia na waen mathangani duamiu kori nigna na hughuta a Tamagu.”   
\p
\v 30 Gi ena salea na hymn mena taveti vano kori Suasupa i Ghai Olev.   
\s1 A Jisas Ke Vele Aua A Pita Keda Velea Ke Boi Adoa  
\r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38)  
\p
\v 31 A Jisas ke velera nigna na komi vaovarongo, “Kori bongi iaani ighamu gougovu kotida ghogho moti korogha saniu vaghagna na komi Rioriso ke Tabu kena velea,  
\b  
\q1 ‘A God keda vathehea na mane ke reireghira na komi sip,  
\q1 ma na komi sip kedana ghogho kilili.’   
\b  
\m
\v 32 Keana, kori vido kuda sokara tabiru kori thehe, inau kuda kidi nagho atu itamiu kori provins i Galili.”   
\p
\v 33 Ma a Pita ke veleagna, “Toke kedana ghogho sanigho mara na vaovarongo gougovu, inau teo kuda ghogho sanigho!”   
\p
\v 34 A Jisas ke haghore vania a Pita, “Inau ku velegho, kenughua bongi, gi e tangi na kokorako, ighoe koda tolu horui veleagna ko boi adou.”   
\p
\v 35 Keana a Pita ke veleagna, “Toke kuda thehe duamu, teo kuda velea inau ku boi adogho!” Mara na vaovarongo gougovu kena taluhaghore vaghagna iangeni.   
\s1 A Jisas Ke Tarai I Getsemani  
\r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46)  
\p
\v 36 A Jisas duagna nigna na komi vaovarongo kena vano kori vido kena kiloagna i Getsemani. Jisas ke velera, “Oti nohe eeni. Inau kuda taveti vano sina ghathi vido iso mu tarai.”  
\v 37 Imanea ke talangira duagna a Pita me rua dathegna a Jebedi, Jemes ma Jon. Kori vido iangeni a Jisas ke dikahehegna puala eigna na komi fata keda kathea.  
\v 38 Imanea ke velera e tolu nigna na mane vaovarongo, “Na dikahehe ke hutu puala itagua me haga vatheheu. Oti mono eeni moti rarai.”   
\p
\v 39 Imanea ke taveti vano sina vido gi e nere kolipogho horu kori thepa me tarai, “Mama, gi keda mono sa puhi keda tavogha, o saghoi lubatiu gi kuda papara mu thehe. Keana o saghoi leghua nigua na vanohehe, kari nimua na vanohehe vamua.”   
\p
\v 40 Gi a Jisas ke tabiru mai tadia tolu nigna na mane vaovarongo me reghira kena nere. Imanea ke veleagna a Pita, “Ehava? Boi tangomana kotida rarai duagu sikei na ghathi aoa vamua?  
\v 41 Otolu rarai motolu tarai eigna keda boi mai na auau itamiu. Tolughamu kotolu magnahaghinia na eiagna na hava ke jino, kari boi tangomana nimiu eigna na tonomiu ke lae.”   
\p
\v 42 Gi a Jisas ke ghoi taveti vano me tarai vaghagna iaani, “Mama, gi keda boi mono sa puhi ke tavogha tagna na papara ma na thehe kuda eia, inau kuda leghua vamua nimua na vanohehe.”   
\p
\v 43 Kori vido ke ghoi tabiru mai itadia tolu na mane vaovarongo, imanea ke reghira kena ghoi nere mua eigna kena magoli nidia puala.  
\v 44 A Jisas ke vatolui tabirugna vano me tarai vaghagna ke eia ghohi.  
\v 45 Gi imanea ke ghoi tabiru mai me velera, “Oti talu nere nimiu mua? Otolu rorongo mai itagua. Na maghavu ke jufu mai ghohi. Inau na Dathei Tinoni, sina mane keda lubatiu vano kori limadia mara na koakoa.  
\v 46 Imanea keda perou ke mai ghohi iangeni. Sokara hadi mati atu itagna!”   
\s1 Na Thotiagna A Jisas  
\r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12)  
\p
\v 47 Kori vido a Jisas ke talu haohaghore mua, a Jiudas, sikei itadia mara salaghe rua, ke jufu mai itadia. Sethe na tinoni kena mai duagna kena tangolia na ghau ma na ghai bali rihu. Mara na naghoi pris, mi kekeha mara puhidia mara Jiu kena vetulara mai.  
\v 48 A Jiudas ke kidi velera ghohi na mavitu, “Ahai inau kuda kisia, iangeni imanea. Oti thotia.”  
\v 49 A Jiudas ke mai tagna a Jisas me velea, “Velepuhi! Na soleana keda mono duamu.” Gi e kisia.   
\p
\v 50 A Jisas ke veleagna a Jiudas, “Kulagu, o eia na hava ko mai bali eia.” Gi imarea kena mai mena thotia a Jisas.  
\v 51 Sina mane vaovarongo nigna a Jisas ke sipa aua nigna na ghau me toka vurukusua sina kuligna nigna na mane agutu na pukuni naghoi pris.   
\p
\v 52 Ma Jisas ke haghore vania, “O sulupaghini tabirua nimua na ghau kori mathagna. Ahai ke rihu kori ghau, imanea keda thehe kori ghau.  
\v 53 Ehava? O boi adoa gi kuda kaea a Tamagu, imanea keda vetulara mai itagua sethe na toghai enjel?  
\v 54 Keana gi kuda eia iangeni, kenughua e boi tutuni na komi Rioriso ke Tabu kena velea iaani keda padau.”   
\p
\v 55 Gi a Jisas ke haghore vanira na komi tinoni ngengeni, “Ehava? Inau na mane geogeno gi oti tangolia mai duamiu na ghau ma na ghai bali rihu? Leuleghu dani inau ku nohe kori Vathe ke Tabu nigna a God mu velepuhira na komi tinoni. Ehava gi oti boi thotiu ingengeni?  
\v 56 Keana ighamu koti eia na komi fata iraani eigna keda tutuni na hava kena risoa i hau mara na profet itadia na komi Rioriso ke Tabu.” Kori vido iangeni mara vaovarongo gougovu kena ghogho sania a Jisas.   
\s1 Imarea Kena Hatia Vano A Jisas Tadia Mara Na Kansol  
\r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63-71; Jon 18:13-14, 19-24)  
\p
\v 57 Mara kena thotia a Jisas kena hatia mena vano kori vathegna a Kaiafas, na pukuni naghoi pris. Kori vathe iangeni mara velepuhigna na komi vetula a Moses mi mara puhidia mara Jiu kena kidi haidu ghohi.  
\v 58 A Pita ke leghura kari boi taveti gharanira eigna ke mataghu. Imanea ke haghe vano kori lalabagna na vathe iangeni, me nohe duadia na komi soldia kena Jiu kena kaekalea na Vathe ke Tabu. Imanea ke magnahaghinia keda adoa na hava keda pada a Jisas.   
\p
\v 59 Na vunegna kena magnahaghinia na vatheheagna a Jisas, mara na naghoi pris mi mara puhi kena mono kori Kansol kena hirora kekeha tinoni kedana piapilau eigna a Jisas.  
\v 60 Sethe na tinoni kena mai mena titiono piapilau, keana boi tangomana nidia na padagna sikei titiono ke nabagna kedana vathehea. Gi e rua na mane koro mai  
\v 61 moro velea, “Na mane iaani ke velea ke tangomana na reo horuagna na Vathe ke Tabu nigna a God me ghoi vasokaraghinia koragna tolu na dani.”   
\p
\v 62 Na pukuni naghoi pris ke sokara hadi me huatia a Jisas, “Ehava gi o boi velea sa fata tadia na komi tinoni kena titionogho?”  
\v 63 Keana a Jisas ke mono bughoro vamua. Ma na pukuni naghoi pris ke velea, “O jijighi kori ahagna a God ke havi mo veleghami, ighoe a Vahavi, a Dathegna a God?”   
\p
\v 64 A Jisas ke haghore tughua, “Ighoe ghehemu ko velea iangeni. Mi nau ku veleghamu, ighamu kotida reghiu inau, na Dathei Tinoni, kuda nohe kori madothogna a God ke mana puala. Ighamu kotida reghiu inau kuda tabiru mai kori parako.”   
\p
\v 65 Kori rongoviagna na haghore iaani, na pukuni naghoi pris ke dikatagna puala. Imanea ke resua nigna na poko ghehegna me velea, “Imanea ke vananaba ghehegna duagna a God. Teo sa vunegna katida hiroa mua sa tinoni keda toroagna imanea. Ighamu gougovu koti rongovia na hava ke velea imanea.  
\v 66 Ehava kori ghaghanamiu na?”  
\p Imarea gougovu kena veleagna, “Imanea ke nabagna keda thehe.”   
\p
\v 67 Gi imarea kena angusua na matagna mena tupia kori limadia. Kekeha kena tapoa  
\v 68 mena veleagna, “Gi ighoe a Vahavi, o veleghami, ahai ke tapogho?”   
\s1 A Pita Ke Velea Ke Boi Adoa A Jisas  
\r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18, 25-27)  
\p
\v 69 Kori vido kena talu fatea a Jisas, Pita ke nohe kori lalabagna na vathegna na pukuni naghoi pris. Sina vaivine ke agutu kori vathe iangeni ke mai itagna a Pita me veleagna, “Ighoe sikei tadia mara kena mono duagna a Jisas gna i Galili.”   
\p
\v 70 Ma Pita ke veleagna, “Teo! U boi adoa na hava ko velea.”   
\p
\v 71 Gi e riu vano kori hagethagna na peo. Sina vaivine agutu ke tavogha ke reghia me velera arahai kena mono ngengeni, “Na mane iaani ke mono duagna a Jisas gna i Nasaret.”   
\p
\v 72 Ma Pita ke jijighi me velea, “Teo! Inau ku boi adoa na mane iangeni!”   
\p
\v 73 Boi hauhaugna leghugna iangeni kekeha tinoni kena sokara ingengeni kena vano tagna a Pita mena veleagna, “Tutuni, ighoe sikei itadia, eigna na haghoremu vaghagna na haghoredia mara i Galili.”   
\p
\v 74 Imanea ke velera, “Inau ku jijighi ku boi adoa na mane iangeni. Gi kuda piapilau, e toke a God keda vaparau.” A Pita ke eu govu horu na haghore iaani ma na kokorako ke tangi.  
\v 75 Gi a Pita ke togha tabirua na haghore a Jisas ke kidi veleagna, “Inau ku velegho, kenughua bongi, gi e tangi na kokorako, ighoe koda tolu horui veleagna o boi adou.” A Pita ke dikahehegna puala me taveti au kori lalabagna na vathe me tangi heta.   
\c 27  
\s1 Imarea Kena Hatia Vanoa A Jisas Tagna A Pailat  
\r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Jon 18:28-32)  
\p
\v 1 Kori vuevugheigna hadi, mara na naghoi pris mi mara puhidia mara Jiu kena sakai haidu mena vapuhia na hava kedana velera mara puhi kori gaumanegna Rom eigna kedana hiia na vatheheagna a Jisas. Kori vido kena vagovua nidia na haidu,  
\v 2 imarea kena taria na limagna a Jisas mena hati vanoa tagna a Pailat. Imanea na manegna Rom ke primia kori provins i Jiudea.   
\s1 A Jiudas Ke Vathea Ghehegna  
\r (Tango 1:18-19)  
\p
\v 3 Kori vido a Jiudas, na mane ke peroa a Jisas, ke adoa imarea kena fatea a Jisas bali vathehea, imanea ke dikahehegna puala. Imanea ke hatia e tolu hangavulu na seleni ke silva me ohoa vano tadia mara na naghoi pris mi mara puhidia mara Jiu.  
\v 4 Imanea ke velera, “Inau ku eia na koakoa. Eigna na mane ku peroa e boi eia sa fata ke dika.”  
\p Keana imarea kena veleagna, “Ighami teo sa nimami vunegna iangeni! Nimua na thevu ighoe ghehemu.”   
\p
\v 5 Jiudas ke soni horura na seleni kori Vathe ke Tabu me taveti au. Imanea ke vano me oha na piru me taria kori luagna me vathehea ghehegna.  
\v 6 Mara na naghoi pris kena hathatanoa na seleni iangeni mena velea, “E boi jino kori nida na vetula katida boa haidua na rongo iaani tagna na rongogna na Vathe ke Tabu. Eigna iaani na rongo kena volia bali vathehea na tinoni.”  
\v 7 Imarea kena vajiojino mena toatogha kedana volia na vidoi thepa nigna sina mane ke agutura na komi disi tagna na thepa. Ma na vidoi thepa iangeni, imarea kena volia bali gilura na komi tinonidia i Jerusalem kena havi tadia na komi meleha tavogha.  
\v 8 Mi iangeni na vunegna imarea kena kiloagna na vidoi thepa iangeni, ‘Na Thepa Ghaughabua.’  
\v 9 Kori vido kena eia iaani, na hava ke risoa a profet Jeremaia i hau e tutuni,  
\b  
\q1 “Mara Israel kena hatia e tolu hangavulu na seleni ke silva,  
\q1 na rongo kena hiia kedana sonia bali vathehea na tinoni.   
\q1
\v 10 Ma na rongo iangeni kena hatia bali volia na vidoi thepa  
\q1 tagna na mane ke agutua na komi disi tagna na thepa,  
\q1 vaghagna vamua a Lod God ke veleu.”   
\s1 Pailat Ke Huatia A Jisas  
\r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Jon 18:33-38)  
\p
\v 11 Jisas ke sokara naghogna a Pailat, mi manea ke huatia, “Ighoe na king nidia mara Jiu?”  
\p Ma Jisas ke haghore tughua, “Ighoe ko velea inau imanea.”   
\p
\v 12 Mara na naghoi pris mi mara puhidia mara Jiu kena toroagna a Jisas, kari imanea ke boi haghore tughura.  
\v 13 Ma Pailat ke veleagna, “Ehava? O rongovia ghohi na komi fata imarea kena toroghogna?”  
\v 14 Keana a Jisas ke boi haghore eigna sa fata kena toroagna, ma Pailat ke vere nigna puala.   
\s1 A Pailat Ke Fatea A Jisas  
\r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Jon 18:39; 19:16)  
\p
\v 15 Leuleghu vinogha, kori Laulahugna na Thovoliungi, a Pailat ke ado lubati aua kori vathe tatari sina mane kena kaea na komi tinoni Jiu.  
\v 16 Kori vido iangeni, sina mane kena pukuni adoa na mavitu ke mono kori vathe tatari. Na ahagna imanea a Barabas.  
\v 17 A Pailat ke huatira na mavitu kena haidu kosigna na vathegna, “Ahai koti magnahaghinia kuda vamamaluha? Barabas ba Jisas kena kiloagna a Vahavi?”  
\v 18 A Pailat ke velea iangeni eigna imanea ke adoa ghohi imarea kena hatia maia a Jisas itagna eigna kena tahotha itagna.   
\p
\v 19 Kori vido a Pailat ke talu nohe mua kori sape bali fate, a taugna ke vetula mai itagna sina nigna rorongo. Iia ke velea, “O saghoi ei vania sa fata na mane jino iangeni. Eigna ibongi inau ku maumaturungita eigna imanea me boi toke na ghaghanagu.”   
\p
\v 20 Keana mara na naghoi pris mi mara puhidia mara Jiu kena velehuhurura na mavitu eigna kedana kaea a Pailat meke vamamaluha a Barabas kari e vathehea a Jisas.  
\v 21 Gi a Pailat ke ghoi huatira na mavitu, “Ahai itadia koti magnahaghinia kuda vamamaluha na?”  
\p Mi marea kena haghore tughua, “A Barabas!”   
\p
\v 22 Ma Pailat ke huatira, “Gi kuda vamamaluha a Barabas, na hava kuda eia itagna Jisas kena kiloagna a Vahavi?”  
\p Mi marea gougovu kena ghuu heta, “Tupipuhia!”   
\p
\v 23 A Pailat ke velera, “Eigna na hava? Na hava imanea ke ei hahia?”  
\p Kari imarea kena ghoi ghuu heta vano mua, “Tupipuhia!”   
\p
\v 24 A Pailat ke adoa e vahotha keda tughua na ghaghanadia na mavitu me reghia imarea kena turughu rihu. Na vunegna iangeni, imanea ke hatia na bea me wasia na limagna naghodia na mavitu. Imanea ke velera, “Na vatheheagna na mane iaani boi na paluhagu inau! Na paluhamiu ghehemiu!”   
\p
\v 25 Ma na mavitu gougovu kena velea, “Keda boi jino na vatheheagna imanea, e toke vamua a God keda vaparaghami ma ara vikemami.”   
\p
\v 26 Ma Pailat ke vamamaluha a Barabas, kari e velera mara na soldia eigna kedana thabuhia a Jisas mena tupipuhia.   
\s1 Mara Na Soldia Kena Leuleua A Jisas  
\r (Mak 15:16-20; Jon 19:2-3)  
\p
\v 27 Nigna na komi soldia a Pailat kena hati vanoa a Jisas kori vathe hutu nigna a Pailat mena kilora mai na komi soldia gougovu kena mono kori nidia na boo.  
\v 28 Imarea kena hati aua nigna na pohe a Jisas mena vapokoa kori poko mela ke teve.  
\v 29 Mena vakepiagna na kepi kena agutua kori kuji mena boa na supa kori lima madothogna. Imarea kena eia na komi fata iraani eigna keda vaghagna na dodorogna na king. Gi ena torongaghi tuturu itagna mena leuleua. Imarea kena velea, “Ighami kiti kilothabagho, ighoe na king nidia mara Jiu!”  
\v 30 Imarea kena angusua mena hatia na supa gi ena thabuhia na ulugna.  
\v 31 Govu na leuleuagna, gi ena hati aua na poko mela ke vahaghea. Imarea kena ghoi vapokoagna komi nigna na poko mena hati vanoa bali tupipuhia.   
\s1 Imarea Kena Tupipuhia A Jisas  
\r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27)  
\p
\v 32 Kori vido mara na soldia kena hati vanoa a Jisas kosigna i Jerusalem, imarea kena pada sina manegna Sairini, na ahagna a Saimon. Mara na soldia kena huruagna eigna keda hulungia nigna na ghaibabala a Jisas.  
\v 33 Imarea kena mai jufungia na vido kena kiloagna Golgota, na ghaghana koragna, “Suasupa Ulu.”  
\v 34 Imarea kena hea Jisas na waen kena ngignoa duagna sina fata ke aha kena kiloagna “gal.” Imanea ke gnamia kari e boi nigna na kouviagna.   
\p
\v 35 Mara na soldia kena tupipuhia a Jisas kori ghaibabala. Gi ena hatia nigna na komi poko mena laulahu vavahi bali adoa ahai keda hatia sikei na vidogna.  
\v 36 Leghugna iangeni, imarea kena nohe mena kaekalea a Jisas.  
\v 37 Mena risoa sina rioriso kori pava mena boa popogna a Jisas. Imarea kena risoa, “IAANI A JISAS, NIDIA NA KINGh MARA JIU.”  
\v 38 Imarea kena tupipuhia e rua na mane geogeno duagna a Jisas, sikei kori madothogna ma sikei kori toigna.   
\p
\v 39 Na komi tinoni kena halu vano kori hangana ngengeni kena velehouhorua a Jisas mena lilighia na uludia  
\v 40 mena veleagna, “Ighoe ko velea i hau ighoe koda reo horua na Vathe ke Tabu nigna a God mo vasokaraghini tabirua koragna e tolu na dani. Gi ighoe a pukuni Dathegna a God, o vahavigho ghehemu mo horu mai kori ghaibabala!”  
\v 41 Mara na naghoi pris mi mara na velepuhigna na vetula nigna a Moses, mi kekeha mara puhi kena leuleua a Jisas.  
\v 42 Imarea kena velea, “Imanea ke vahavira kekeha tinoni tavogha, kari boi tangomana nigna keda vahavia ghehegna! Vaghagna ivei? Imanea hina na king nidia mara Jiu? Gi keda horu mai kori ghaibabala, ighita katida vaututunia.  
\v 43 Imanea ke velea hahali imanea ke vaututunia a God me velea mua imanea hiri a Dathegna a God. Na vunegna iangeni, ati dodoro gi a God keda magnahaghinia na vahaviagna imanea ikeagaieni ba teo.”  
\v 44 Vaghagna iangeni mua, rua na mane bilau kena tupipuhira duagna a Jisas koro velehouhorua mua.   
\s1 A Jisas Ke Thehe Kori Ghaibabala  
\r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30)  
\p
\v 45 Tangi salaghe rua kori dani iangeni, na meleha i Israel doudolu ke puni me jufu kori tangi tolu kori hinaota lavi.  
\v 46 Kori vido iangeni a Jisas ke ghuu me velea iaani kori haghoregna, “Eli! Eli! Lama Sabakatani?” Na ghaghana koragna, “Nigua God! Nigua God! Eigna na hava ko korogha saniu?”   
\p
\v 47 Kekeha tinoni kena mono gharania kena boi rongovia tokea mena velea, “Imanea ke kiloa a Elaija.”  
\v 48 Gi sikei itadia ke raghe vano me vavonua na pocho\f + \fr 27:48 \ft “pocho” Na pocho sina fata ke mono kori tahi. Kori vido ke mumuja, na pocho ke tangomana na sopiagna na bea.\f* kori waen ke aha me jongia kori ghai. Govu, gi e tuhu hadi vano kori livogna a Jisas eigna keda kouvia.  
\v 49 Keana kekeha tinoni kena mono ngengeni kena veleagna, “Talua. Ighami kiti magnahaghinia kitida reghia a Elaija keda mai vahavia imanea ba teo.”   
\p
\v 50 Gi a Jisas ke ghoi ghuu heta me thehe.   
\p
\v 51 Kori vido iaani, na pohe ke sasavera koragna na Vathe ke Tabu nigna a God ke resu, turughu i popo me jufu kori kokotogna.\f + \fr 27:51 \ft Theugna vano na pohe ke sasavera, na vido ke tabu puala. Mara na pris vamua kedana vano haghe ngengeni. Na resuagna na pohe iangeni, na vaughithatha tadia na komi tinoni imarea kena boi talu mono thevurua tagna a God eigna kena koakoa. \f* Na agnu ke ghaighalia na thepa me fotalira na komi ghahira.  
\v 52 Na komi luma kena gilua na komi tinoni koragna kena hangavi, me sethe na tinoni kena jino kori matagna a God kena thehe ghohi kena ghoi havi tabiru,  
\v 53 mena taveti au tadia na komi luma. Leghugna ke sokara tabiru kori thehe a Jisas, imarea kena vano kori meleha ke tabu i Jerusalem. Me sethe na tinoni kena reghira ngengeni.   
\p
\v 54 Na mane ke nagho tadia mara na soldia ma na nigna na komi soldia kena kaekalea a Jisas kena mataghu nidia puala kori vido kena vajangia na agnu mena reghia na komi fata ke tate mai ngengeni. Imarea kena velea, “Tutuni, iaani pukuni Dathegna a God!”   
\p
\v 55 Kekeha vaivine kena mono ngengeni. Iira kena leghua a Jisas mena hathea kori nigna na taetaveti turughu i Galili me jufu i Jerusalem. Iira kena dodoro mai tagna ke hau.  
\v 56 Kekeha itadia; a Meri gna i Magdala, Meri a idodia a Jemes ma a Josep, ma a idodia a Jemes ma Jon.   
\s1 Josep Gna I Arimatea Ke Boa Na Tonogna A Jisas Kori Luma  
\r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Jon 19:38-42)  
\p
\v 57 Sina mane pada rongo ke mono i Jerusalem. Imanea na manegna i Arimatea ma na ahagna a Josep. Imanea sina mane ke leghua a Jisas. Kori lavigna na dani iangeni,  
\v 58 imanea ke vano tagna a Pailat me kaea na tonogna a Jisas. Ma Pailat ke velera nigna na komi soldia eigna kedana hea.  
\v 59 Gi a Josep ke hatia na tonogna a Jisas me filehiagna kori pohe mathangani ke pura,  
\v 60 gi e vano boa koragna nigna na luma kena jouua kori ghahira. Na luma iangeni, e teo mua sa tinoni kena boa ikoragna.  
\v 61 Meri gna i Magdala, ma sina Meri tavogha koro nohe ghaghireigna na luma kori vido iangeni.   
\s1 Pailat Ke Vetulara Na Komi Soldia Eigna Kedana Kaekale Kori Luma  
\p
\v 62 Sina dani leghugna iangeni, kori Sabat, mara na naghoi pris mi mara na Farise kena vano tagna a Pailat.  
\v 63 Imarea kena veleagna, “Vunaghi, ighami kiti togha tabirua na hava ke velea na mane piapilau iangeni. Kori vido ke havi mua, imanea ke velea, ‘Leghugna tolu na dani inau kuda ghoi havi tabiru.’  
\v 64 Na vunegna iangeni, ighami kiti magnahaghinia koda vetulara kekeha nimua na soldia eigna kedana kaekalea na luma me ghieghilei jufu kori vatolugna na dani leghugna imanea ke thehe. Gi koda boi eia iangeni, kenughua da mai nigna na komi vaovarongo mena bilaua na tonogna. Mi marea kedana piapilau mena velera na komi tinoni imanea ke sokara tabiru kori thehe. Na piapilau iaani keda dika vano tagna na piapilau ke eia a Jisas kori vido ke velea imanea a Vahavi.”   
\p
\v 65 Pailat ke velera, “Oti hatira vano kekeha nigua na soldia bali kaekale kori luma leghuagna na puhi koti toatogha ke toke.”  
\v 66 Mi marea kena vano mena boa na bali vavangasigna kori ghahira ke ponotia na hagethagna na luma eigna kedana adoa gi sa tinoni kedana pilia na kokopili auagna. Mena boa na komi soldia bali kaekalea.   
\c 28  
\s1 Na Sokara Tabirugna A Jisas  
\r (Mak 16:1-8; Luk 24:1-12; Jon 20:1-10)  
\p
\v 1 Leghugna na dani Sabat kori pohagna na thabota kori Sade, Meri gna i Magdala duagna sina Meri tavogha koro vano bali reghia na luma.  
\v 2 Gi sina agnu hutu ke kahia na thepa eigna sina enjel nigna a God ke horu mai i popo me kokopili aua na ghahira kori hagethagna na luma me nohe popogna.  
\v 3 Na enjel ke siasilada vaghagna na onga, ma nigna na poko ke pura puala vaghagna na kovesa.  
\v 4 Mara na soldia kena kaekale kori luma kena mataghunia puala na enjel mena aiariri. Gi ena sikili horu kori thepa mena boi ghaighali vaghagna na tinoni ke thehe.   
\p
\v 5 Na enjel ke velera e rua na vaivine iangeni, “Oro saghoi mataghu! Inau ku adoa iroghamu koro hiroa a Jisas gna i Nasaret kena tupipuhia.  
\v 6 Imanea e teo eeni! Imanea ke sokara tabiru ghohi vaghagna vamua ke veleghamu i hau. Oro mai moro reghia na vido kena boa na tonogna.”  
\v 7 Roira koro vano haghe moro reghia. Gi na enjel ke ghoi velera, “Ikeagaieni oro vano saisami moro velera nigna na komi vaovarongo, ‘A Jisas ke sokara tabiru ghohi kori thehe. Imanea keda kidi nagho atu itamiu i Galili. Ighamu kotida reghia imanea ngengeni.’ Iaani na hava ku mai bali veleghamu roghamu.”   
\p
\v 8 Roira koro saisami au mai kori luma moro raghe vano bali velera mara na vaovarongo na rorongo iangeni. Roira koro mataghu, kari oro totogo puala mua.  
\v 9 Kori vido koro raghe vano, a Jisas ke mai itadia me velera, “Vuevughei toke roira!” Gi iroira koro vano itagna moro torongaghi tuturu moro tangolia na naegna. Gi oro maimanihihia imanea.  
\v 10 Ma Jisas ke anira, “Saghoi mataghu. Oro vano velera mara kena leghuu inau eigna kedana atu i Galili. Imarea kedana reghiu ngengeni.”   
\s1 Na Komi Soldia Kena Titiono Piapilau  
\p
\v 11 Kori vido e rua na vaivine iraani koro taetaveti vano, kekeha mara soldia kena kaekalea na luma kena vano i Jerusalem mena velera mara na naghoi pris na komi fata ke tate mai kori luma.  
\v 12 Gi mara na naghoi pris kena vapuipuhi haidu duadia kekeha mara puhi mena volira kori rongo hutu na komi soldia kena kaekalea na luma.  
\v 13 Mena velera, “Ighamu kotida velea vaghagna iaani, ‘Nigna na komi vaovarongo a Jisas kena mai kori bongi mena bilaua na tonogna kori vido ighami kiti nere.’  
\v 14 Gi keda rongovia a Pailat ighamu koti nere, ighami kitida vajinoa itagna eigna keda boi eia sa fata dika itamiu.”  
\v 15 Mara na soldia kena hatia na rongo iangeni mena ei leghua na komi fata kena veleragna. Ma na titiono piapilau kena velea ke rongoragha ivei mi vei tadia mara Jiu. Mi mara Jiu kena talu velea me jufu ikeagaieni.\f + \fr 28:15 \ft “me jufu ikeagaieni” Jufungia na maghavu a Matiu ke risoa na buka iaani. \f*   
\s1 Jisas Ke Velera Nigna Na Komi Vaovarongo Na Agutu Kedana Eia  
\r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23; Tango 1:6-8)  
\p
\v 16 Salaghe sikei na vaovarongo kena vano i Galili mena vano hadi kori suasupa a Jisas ke kidi velera ghohi kedana vano itagna.  
\v 17 Kori vido kena jufu ngengeni, imarea kena reghia a Jisas mena maimanihihia. Keana kekeha itadia kena ghaghana ruarua eigna imanea.   
\p
\v 18 Gi a Jisas ke mai itadia me velera, “A God ke heu na mana eigna kuda vunaghi pungusira na komi fata gougovu i popo mi thepa.  
\v 19 Oti vano tadia na komi tinoni gougovu kori maramagna, moti titiono vanira eigna kedana nigua na komi vaovarongo. Oti siuvitabura kori ahagna na Mama, ma na Dathe ma na Tarunga ke Tabu.  
\v 20 Oti velepuhira eigna kedana leghua na komi fata gougovu ku veleghamu. Moti saghoi havaghinia, inau kuda mono duamiu hahali me ghieghilei govu na maramagna iaani.”