\id MRK  
\h Markus 
\toc1 Mutu Yesus Esarenta aaung-hama Markus esurat mi hurak 
\toc2 Markus 
\toc3 Mrk 
\mt2 Mutu Yesus Esarenta aaung-hama  
\mt1 Markus  
\mt2 esurat mi hurak  
\c 1  
\p
\v 1 Anga sarenta aaung-hama. Anga, Lahatala Oal\f + \fr 1:1 \ft Hur ꞌLahatala Oalꞌ bae hurak emamolo tura e angu mi hurak toang niang.\f* Ene Yesus Kristus. Aing angu ba turang jamang mi Lahatala matubing iila. Esarenta halomang angu alang:   
\s1 Yohanis nehe Sasarani, via vengharakat metma Yesus Enang  
\r (Matius 3:1-12; Lukas 3:1-18; Yohanes 1:19-28)  
\p
\v 2 Yesus bae Ekarajang at lamal jedung se, Lahatala Ana nehe nu aing gahing, ene Yohanis. Yohanis malekang ila via vengharakat metma Yesus Ehoa angu adana. Turangmi Lahatala Ana Ehur vala nu ot vengbanang iila. Aing angu ene boma Yesaya. Ana metma esurat mi hurak vengbanang hula:  
\q1 “Vengmee o! Na Nenehe aing gahing, ila via vengharakat metma ma Eenang.\x + \xo 1:2 \xt Maleakhi 3:1\x*   
\q1
\v 3 Eningse nehe angu ila mana taimang ba nehe bae ue mi niang angmi, senge ana moring hula:  
\q2 ꞌNehe emangpi iiava vengharaka, via ening aaung, metma Lahatala Ehoa angu adana!  
\q2 Via ening ahama, senge Aing tarima.ꞌ ”\x + \xo 1:3 \xt Yesaya 40:3\x*   
\p
\v 4-6 Ang muse Yohanes hoa via vengharakat metma Yesus enang. Yohanis angu nehe earu se hula, aing angu nehe Sasarani. Ana mana taimang ba mi aabeta. Ekondo angu unta eamudi ba nehe ening. Esape buar angu binanta ebuar ba nehe ening. Emod aadang angu kebet bot taung jal. [Yohanis eabetang angu, emenghula tura boma Elia eabetang angu edadenang.]\x + \xo 1:4-6 \xt 2 Raja-Raja 1:8\x*  
\p Uangu adana nehe toang rae bendar Yerusalem mi, bot propinsi Yudea enehe ang naung, emangpi hoa Yohanis emana angmi aing harak. Ini hoa Yohanis euling e, bot ehur angu vengmee. Yohanis iat mateng hula, “Iini malekang iiava vengbaroti e, Lahatala Ana iiahalang angu vengahi bot iiat aaung-hama. Malekang iing sarani, aulange hula iini Lahatala angu At aaung-hama tila.”  
\p Yohanis emateng angu vengmee muse, iahalang ang naung emangpi ini vengbanang, seng muse Yohanis ana Yarden moar mi ing sarani.   
\p
\v 7 Ana iat mateng hula, “Nehe mieele mibalolu nu bae naing edadenang niang, eningse Ana hoa. Metma Egahing vala ening di, naing anga bae gahing vala angu at hama niang.\f + \fr 1:7 \ft Yunani ehur emamolo hurak hula, “Tout hela esapatu sar ang ba aahi di naing bae at hama niang.” Evengbanang hula, Yohanis angu ana ava ening alolang-alolang, mang metma Mutu Yesus Emalea ening di, aing bae malea angu at hama niang.\f*  
\v 8 Naing mang jar ba metma iing sarani, aarunge Aing angu Ana ening miaaung-mihama, bot Lahatala ERoh hamulang angu Ana metma iiomimi.”   
\s1 Yohanis ana Mutu Yesus Aing sarani  
\r (Matius 3:13-17; Lukas 3:21-22)  
\p
\v 9 Uangu adana, Yesus Ana Nasaret aabang propinsi Galilea mi angu mi hoa, Yohanis Aing harak. Ang muse Yohanis ana Yarden moar mi Aing sarani.  
\v 10 Yesus Ana jar mi bale da, mibaroti se, burang viaha baleleng. Lahatala ERoh emenghula dung molola edadenang hela Aing taang.  
\v 11 Bot Lahatala Amal vengbanang hula,  
\q1 “Aaing anguba, Noal Nomi Eejahi.  
\q2 Aaing anguba Nomi ening aeele.”\x + \xo 1:11 \xt Kejadian 22:2; Mazmur 2:7; Yesaya 42:1; Matius 3:17; 12:18; Markus 9:7; Lukas 3:22\x*   
\s1 Setang enehe eele mana taimang mi hula Mutu Yesus abaang  
\r (Matius 4:1-11; Lukas 4:1-13)  
\p
\v 12 Ang muse, Lahatala ERoh Yesus at lamal ila mana taimang nu mi.  
\v 13 Mana angumi Ana binanta balevang ang naung ihahama mi aabetat mietang aributa. Angumi, setang enehe eele hoa aajajalat hula abaang, aarunge bae jadi niang. Ang muse Lahatala Egahing vala sorga mi hoa Aing vengbalenta.   
\s1 Mutu Yesus Galilea mi ila Lahatala Evia matubing  
\r (Matius 4:12-17; Lukas 4:14-15)  
\p
\v 14 Ved evaila angu, Yohanis nehe Sasarani angu nehe at ila bui mi, aarunge Yesus Ana Galilea mi ila Lahatala Ehur aaung-hama angu metma nehe avomung-apahang.  
\v 15 Ana vengbanang hula,  
\q1 “Vengmee o! Angase Lahatala Ehoa peang iila!  
\q2 Angase nehe emangpi ateing hula Lahatala ba Eparenta pina tila.  
\q2 Angu ebele iini malekang iiava vengbaroti!  
\q3 Sengila ba, iiomi metma Yesus Esarenta aaung-hama anguba vengaanamang.”\x + \xo 1:15 \xt Matius 3:2\x*   
\s1 Mutu Yesus nehe aab aalaping iarut iot Amulung  
\r (Matius 4:18-22; Lukas 5:1-11)  
\p
\v 16 Ved nu adana, Yesus Ana dano Galilea eadil angmi lamal. Nehe nu ene Simon bot ekaku ene Andrias Ana ing harak. Ole ue aab dalang sehi, se angu ikarajang ved kakanap.  
\v 17 Yesus iarut vengbanang hula, “Ee! Ma Namulung! Ooleve angu aab ba aalaping, aarunge eningse ooleve Na ening metma nehe vavalaping.”  
\v 18 Vengmeet Yesus mateng aulang muse, oleve idalang angu mea, sengila ba tahit lamal Yesus Amulung.   
\p
\v 19 Yesus bot taang lamal se, Ana uuling Sabadeus oal ang naung iateing. Mutu angu ene Yakobus, bot ekaku kiki angu ene Yohanis. Oleve ue je mi ipoko vengpiling sehi.  
\v 20 Yesus iarut vengbanang hula, “Ee! Ma Namulung.” Ang muse, imang bot nehe ba imampi karajang ang naung oleve iadu, sengila ba ini Yesus Amulung.   
\s1 Mutu Yesus setang aterit nehe nu eola bendar Kapernaum mi  
\r (Lukas 4:31-37)  
\p
\v 21 Ang muse, Yesus bot nehe buta ba Amulung angu, ini ila bendar Kapernaum mi. Uangu adana nehe Yahudi ang naung ived Lahatala tajaning,\f + \fr 1:21 \ft Nehe Yahudi eved Lahatala tajaning, ived miari, bae karajang niang, ini vengbanang hula ꞌSabatꞌ.\f* Yesus mida ihava hamulang mi nehe toang angu iavomung-iapahang.  
\v 22 Yesus iavomung-iapahang angu vengmee muse, ing emangpi mijonga, se naba ba Ana vengbanang elamal-etahi angu etatabit Lahatala Eomi ang ba Eamulung, bae Yahudi eguru agama ang naung edadenang niang.\x + \xo 1:22 \xt Matius 7:28-29\x*   
\p
\v 23 Uangu adana, nehe setang apang taang di nu ue. Andi nehe Yahudi ehava hamulang angmi mida. Ang muse setang ba apang taang angu moring hula,  
\v 24 “He! Yesus, Nasaret Enehe! Aana naba ba ening metma ni adana! Aana hoa hula ning ening jasi ka? Ni ateing se Aaing ang ba hamulang kadulang turangmi Lahatala hula Aaing gahing hoa angu.”   
\p
\v 25 Aarunge Yesus etatabit ateri senge vengbanang hula, “Taimang! Nehe angu eola.”   
\p
\v 26 Ang muse setang angu ana nehe angu ajajoat etatabi, seng muse ana nehe angu eola.  
\v 27 Nehe toang rae ba hava hamulang omimi angu mijonga, e itaat mateng hula, “Ee! Anga naba e? Ana setang di iot nehe eola se, ini Eamulung. Anga na uhavede ba nu, Boma ang Emateng angu etatabi!”   
\p
\v 28 Ang muse ini vengsarentat lamal mana kanap, ila propinsi Galilea eabang ang miipi.   
\s1 Mutu Yesus Ana Petrus idat jangu, bot nehe toang rae ening mona  
\r (Matius 8:14-17; Lukas 4:38-41)  
\p
\v 29 Ini nehe Yahudi ehava hamulang angmi bale hela muse, Yesus Ana Simon bot Andrias ole ihava mi masot mida. Yakobus bot Yohanis ole di iamulung.  
\v 30 Simon idat jangu angu dilat tajoa tiang mana mi tia sehi. Base Yesus bot Egahing vala ang naung imampi hava mi mida muse, nehe vengbanang hula, “Memet angu ae dilat tajoa sehi.”   
\p
\v 31 Ang muse, Yesus mida memet ang euling, atang angu vengpina aing bakung amihing muse, edilang tajoa angu mona tila. Ang muse memet angu kaluar hela ing vengbalenta.   
\p
\v 32 Vedba muse, nehe ba dila, bot setang iapang taang ang naung nehe iat Yesus ebele hoa, banang ot ing ening mona.  
\v 33 Ang muse bendar nu enehe ang naung emangpi hoa hava eela angmi taing vengkumpul.  
\v 34 Nehe na-nut edilang angu emangpi Yesus Ana ening mona. Bot nehe ba setang iapang taang ang naung Ana aterit metma iola. Ana bae setang ang naung ing vengkilang iot mateng niang, se ini Ateing iila.   
\s1 Bendar aabeung ang naung di Mutu Yesus lamal miiipi Lahatala Ehur aaung-hama metma nehe avomung-apahang  
\r (Lukas 4:42-44)  
\p
\v 35 Emikuaveng birkete sehise, Yesus Ana hava angumi tahit lamal hela. Ana ila mana taimang nu mi Lahatala oleve itat mateng.  
\v 36 Simon iimal tahi se, Yesus bae ue niang, ang muse ini ila Aing aalaping.  
\v 37 Ini Aing harak muse, At mateng vengbanang hula, “Nimang, nehe toang ae Aaing aalaping sehi.”   
\p
\v 38 Aarunge Ana ihur ebalet hula, “Angu di aaung. Aarunge miaaung pi bendar aabeung taing vengjehi ang naung di mi ila hengi. Se Na hula Lahatala Ehur aaung-hama angu metma ing di iavomung-iapahang. Anguba Nekarajang.”   
\p
\v 39 Seng ang muse, Ana bot lamal propinsi Galilea angu miiipi, Lahatala Ehur aaung-hama angu metma nehe avomung-apahang, ihava hamulang ang naung omimi. Bot setang di Ana aterit nehe ang naung iola.\x + \xo 1:39 \xt Matius 4:23; 9:35\x*   
\s1 Nehe dilang hapeburang aing ening nu Mutu Yesus ening mona  
\r (Matius 8:1-4; Lukas 5:12-16)  
\p
\v 40 Uangu adana, nehe dilang hapeburang aing ening nu, Mutu Yesus Ebele hoa. Ana Yesus apang aadang mi iakuku muding senge Yesus Abanang hula, “Nimang e, Na ateing hula, Aaing ba malekang noang moling, aulange nedilang anga ana bae ue niang, senge nehe ekang nejajahi ening ekang. Ba Aana jali hengi.”   
\p
\v 41 Ang muse Yesus Ana omi metma nehe dilang hapeburang aing ening angu ejahi, Ana Atang taning metma aing pina senge at mateng hula, “Na vengjali! Aaungba aana mona!”  
\v 42 Mibaroti se, nehe angu edilang hapeburang angu bae ue niang, muse ana mona.  
\v 43 Yesus Ana nehe angu ot ila, bot at mateng evengani ening hula,  
\v 44 “Venganit aaung-aaung! Aana mona tila, aarunge aana ekang nehe iiba at mateng ekang! Aana malekang boma Musa eparenta tura angu eamulung. Base aana ila aava metma agama ebuang vala ang naung itubing, e ini ateing hula aana etatabit mona tila, e jedung. Seng ang se aana malekang sadaka baning hoa metma Lahatala Enang, e nehe ateing hula aana etatabit mona tila.”\x + \xo 1:44 \xt Imamat 14:1-32\x*   
\p
\v 45 Aarunge nehe angu kaluar hela muse, ana ila vengsarentat mana ang naung migoleng. Anguba nehe toang Yesus Aing aalaping hula Aing harak. Base Ana bendar mi bae Apang matubing jadi niang. Ana mana taimang aabang eola ba mi mihi, aarunge taang-taang mi nehe harut ebele hoa hula Aing harak hengi.   
\c 2  
\s1 Mutu Yesus nehe kuningkivil ening mona  
\r (Matius 9:1-8; Lukas 5:17-26)  
\p
\v 1 Ved aaedeng lakal muse, Yesus bot bale ila Kapernaum mi. Ang muse ini vengbanang mana kanap hula Ana hoa hava mi tila.  
\v 2 Base nehe emangpi hoa Aing vengkumpul hava omimi taing eetek, hela hava eela di mi. Ang muse Yesus Ana Lahatala Eomi angu metma iavomung-iapahang.   
\p
\v 3 Ana mateng sehise, nehe kuningkivil nu nehe buta aing tevang Yesus ebele ila.  
\v 4 Aarunge nehe toang angu ebele, inang buta angu bae at ila Yesus Apang aadang mi jadi niang. Nehe buta angu hava taang mida Yesus Ong adana angmi hava angu arahak. Hava angu baleleng muse, inang buta nehe kuningkivil angu ebihi emi alolang hela Yesus Apang aadang mi.\f + \fr 2:4 \ft Ebihi angu, na aanamang ba ini ening.\f*  
\v 5 Iomi etatabit Aing vengaanamang aulang angu Yesus uuling ateing muse, Ana nehe kuningkivil angu at mateng hula, “Noal! Eeahalang angu Na vengahi tila.”   
\p
\v 6 Aarunge angmi angu Yahudi eguru agama di aaedeng mihi sehi. Ini Yesus Emateng angu vengmee muse, iomi Ekakurang.  
\v 7 Ang muse ini iomimi taaning hula, “Etatalang ba nehe angu mateng aulang angu? Lahatala ang ba bisa nehe eahalang vengahi. Aarunge nehe anga Emateng angu emenghula aing ba Lahatala edadenang. Ana Lahatala Ehura tila!”   
\p
\v 8 Aarunge Yesus iomi angu ateing iila. Ang muse Ana iat mateng hula, “Iini ekang vengiiomit aulang ekang!  
\v 9-10 Hur aaru anga Na metma iiat mateng. Taang ba mivila? Na bisa nehe anga at mateng hula, ꞌEeahalang angu vengahi tila.ꞌ Na bot bisa vengbanang hula, ꞌAaungba tahi! Eebihi angu tevang e ila.ꞌ Ba angase Na nehe anga ot tahit lamal aulange iini ateing hula, Naing anga ba Manusia Emamolo, turangmi Lahatala matubing iila angu, bot Nandi Nekavasa ue metma nehe eahalang vengahi.”  
\p Ang muse, Yesus Ana nehe kuningkivil angu at mateng hula,  
\v 11 “Aana vengmee! Angase aana mona tila! Base tahit eebihi angu tevang e, aaungba ila.”   
\p
\v 12 Vengmeet Yesus mateng aulang, mibaroti se nehe angu tahit ebihi angu tevang e lamal kaluar hela. Nehe emangpi ba angmi angu uuling ieng taang ateing bot mijonga, senge mateng hula, “Lahatala angu bae mura niang o! Na alang anga pi uhavede uuling ateing!”   
\s1 Mutu Yesus Lewi earu ot Amulung  
\r (Matius 9:9-13; Lukas 5:27-32)  
\p
\v 13 Ang muse, Yesus bot bale ila dano Galilea eadil angmi. Nehe toang hoa Aing harak, seng ang muse Lahatala Eomi angu Ana metma iavomung-iapahang.   
\p
\v 14 Nehe nu angmi angu Alfius oal, ene Lewi. Aing angu ekarajang ba bea mamedi metma Roma eparenta enang. Yesus angmi lamal sehise, Ana uuling Lewi ateing ang muse, Ana earut hula, “Ee! Ma, Namulung!”  
\p Lewi vengmeet Yesus earut aulang muse, ana tahit Amulung.   
\p
\v 15 Seng ang muse, Yesus iimal Lewi ehava mi mihit naadang, Lewi eserang bea mamedi ang naung di imampi hama-hamat naadang. Nehe toang ba angmi angu iiba angu nehe Yahudi ang naung hula ing angu nehe jasi. Ing di ue iat naadang. Nehe toang ba mihit naadang angu, etoang angu iomi vengaariak hula Yesus Aing vengmee hengi.   
\p
\v 16 Nehe Farisi eguru agama di inang aaedeng ue. Ini uuling se, Yesus Ana nehe bea mamedi, bot nehe ba jasi-ahala ang naung iat mihit naadang muse, ini Egahing vala ang naung iadang taaning hula, “Etatalang ba iiGuru angu nehe ba bea mamedi, bot nehe jasi-ahala ang naung iat naadang angu?”   
\p
\v 17 Aarunge Yesus itaaning angu vengmee muse, Ana ibalet hula, “Nehe dila angu ba ana dokter aalaping, aarunge bae nehe ba mona angu niang. Na hoa angu nehe jasi-ahala angu ba ing vengbalenta, bae nehe ba ava rasat hula aing nehe aaung-hama bot eele balolu ang naung ibele hoa niang.”   
\s1 Mutu Yesus Evomung-epahang uhavede bae nehe Farisi ang naung ivomung-ipahang tura edadenang niang  
\r (Matius 9:14-17; Lukas 5:33-39)  
\p
\v 18 Nehe Yahudi eagama aabeung di nu ue, nehe iene vengbanang hula Farisi. Minu adana, nehe Farisi ang naung kanempel. Ini ateing se nehe ba Yohanis nehe Sasarani egahing vala ang naung di kanempel. Aarunge ini ateing se, nehe ba Yesus Egahing vala ang naung bae kanempel ing edadenang niang. Ang muse nehe Farisi enehe ang naung hoa Yesus Aing harak, senge Adang taaning hula, “Nimang. Ning kanempel sehi. Yohanis enehe ang naung di kanempel. Aarunge, Aaing Eegahing vala ang naung etatalang ba bae kanempel niang?”   
\p
\v 19 Aarunge Yesus ibalet hula, “Etabit iini ateing, nehe taingmedi-taingpina ehada ening se, nehe ba hoa ang naung bae kanempel niang, aarunge ini naadang iatou vengbarang. Mehal muring angu ue angmi ang se, ini malekang naadang hama-hama.  
\v 20 Aarunge eningse, mehal muring angu nehe aabeung hoa adoit at ila se, eserang ang naung iomi etatabit dira, senge ini kanempel.”   
\p
\v 21 Ang muse Yesus bot kolil nu vengbanang hula, “Nehe bae nahiba metma kondo paher veng atabiling harota niang. Eningse pi vengbai se nahiba angu rupuk, kondo paher angu ening takahit miele.  
\v 22 Aulang di nehe bae tua uhavede metma bolu puping mi niang. Eningse bolu angu takahi, tua angu halut osing. Base tua uhavede medi angu malekang metma bolu hiba ba mi.”\f + \fr 2:22 \ft Yunani ehur tura hurak hula, anggur uhavede angu ekang metma tas buar paher mi ekang, misavaka se ana takahi.\f* [Anguba Yesus vengbanang hula, Evomung-epahang uhavede angu ekang metma nehe Farisi ivomung-ipahang tura angu venggao ekang.]   
\s1 Mutu Yesus Egahing vala ang naung nehe Yahudi ived hamulang veng aara-gandum aaturi  
\r (Matius 12:1-8; Lukas 6:1-5)  
\p
\v 23 Nehe Yahudi ang naung ived hamulang adana, Yesus lamal aara-gandum bir nu milakal. Ang muse Egahing vala ang naung aara-gandum eihi angu iiba aaturit medi, senge adang.\x + \xo 2:23 \xt Ulangan 23:25\x*  
\v 24 Aarunge nehe Farisi ang naung uuling iateing muse, ini Yesus At mateng hula, “Etatalang ba Eegahing vala ang naung bae piagama elamal-etahi angu eamulung niang? Ini aara-gandum aaturi angu ved hamulang ba nehe bae karajang niang angu adana! Ini ekang ening aulang ekang!”   
\p
\v 25-26 Ana ibalet hula, “Etatalang ba iini bae boma Daud esarenta tura angu vengani niang? Uangu adana, boma Abiatar ba agama Yahudi ebuang vala ang naung ekapala. Boma Daud bot nehe ba eamulung ang naung imampi malapal etatabi muse, ini Lahatala Ehava hamulang angmi mida, roti ba nehe metma Lahatala Enang iila angu medit adang. Angu malekang agama ebuang vala ang naung ba inang kolang adang, aarunge nehe aabeung ekang adang ekang. Boma Daud iimal adang di nehe iiba bae ing ening ahala niang.”\x + \xo 2:25-26 \xt 1 Samuel 21:1-6; Imamat 24:9\x*   
\p
\v 27 Ang muse Yesus bot iat mateng hula, “Iini ekang vengtajebing ekang. Lahatala ved hamulang ening angu aaung-hama ue omimi metma nehe emangpi adana. Aarunge Ana bae nehe emangpi ening angu metma ved hamulang elamal-etahi ang ba enang kolang adana niang.  
\v 28 Naing anga etatabit Manusia Emamolo ba turangmi Lahatala matubing iila angu. Base Naing anga ba bisa vengbanang hula, taang ba ved hamulang omimi vengkarajang bot taang ba bae vengkarajang niang.”   
\c 3  
\s1 Mutu Yesus nehe ening mona ved hamulang adana  
\r (Matius 12:9-14; Lukas 6:6-11)  
\p
\v 1 Ang muse, Yesus bot bale ila Yahudi ehava hamulang mi. Angmi angu Ana uuling se nehe nu ue, atang dena angu aamina.  
\v 2 Angmi angu di, nehe aaedeng hula Yesus Evia aalaping Aing ening ahala. Base ini ieng metma Aing taang meat bae alolang niang aulange, ateing hula ved hamulang adana angu Ana bisa nehe angu aing ening mona e, niang.   
\p
\v 3 Ang muse Yesus Ana nehe atang dena aamina angu earut hula, “Ma niapang aadang anga mi tahi.” Yesus earut aulang muse, ana ma iapang aadang mi tahi.   
\p
\v 4 Ang muse Yesus Ana nehe ang naung emangpi iadang taaning hula, “Piagama elamal-etahi eamulung se, naba ba ved hamulang omimi pi ening? Pi aaung-hama ba ening e, jasi-ahala ba ening? Pi nehe ening mona e, nehe ameang?” Aarunge ini mang taimang.   
\p
\v 5 Nehe ang naung iagama elamal-etahi anguba eamulung mieele, aarunge ini bae iomi metma nehe ba atang dena aamina angu ejahi niang. Anguba Yesus Omi etatabit dira. Ang muse Ana omi alil Eng metma ing emangpi iuling, senge Ana nehe angu at mateng hula, “Aaungba, aatang angu horuk!” Nehe angu ana atang horuk muse, mibaroti se, atang angu mang mona.  
\v 6 Ang muse, nehe Farisi ang naung hava hamulang angmi kaluar hela ila. Ini ila nehe ba Herodes eamulung ang naung imampi tominu, aulange Yesus Evia aalaping Ameang.   
\s1 Mutu Yesus dano eadil mi nehe toang ening mona  
\p
\v 7-8 Ved nu adana, Yesus bot Egahing vala ang naung imampi ila dano Galilea eadil mi. Aarunge naba ba Ana ening angu nehe toang vengmee tila, angu ebele aabang-aabang ba angmi angu enehe ang naung hoa Amulung. Ini propinsi Galilea, propinsi Yudea, bot propinsi Idumea mi hoa. Nehe eabeung ang naung bendar Yerusalem, bendar Sidon bot bendar Tirus mi hoa. Bot nehe iiba angu Yarden eved danang oa angmi hoa. Ing emangpi Yesus Aing aalaping hoa hula Aing harak.  
\v 9 Aarunge nehe toang amara angu ebele, Yesus Ana Egahing vala ang naung iot je nu vengharaka, senge Ana je ba taang nehe toang angu iat mateng, aulange ing emangpi vengmee, bot Ana bae bir apolil niang.   
\p
\v 10 Turang mi Ana nehe dila toang ening mona tila. Angu ebele, angase nehe dila ba toang angu hoa taing eetek tasekat lamal malekang Aing dei hengi.\x + \xo 3:10 \xt Markus 4:1; Lukas 5:1-3\x*  
\v 11 Nehe ba setang iapang taang ang naung uuling ateing muse, ini bat hela iakuku muding Yesus Apang aadang mi. Ang muse ini moring hula, “Aaing anga etatabit Lahatala Oal!”   
\p
\v 12 Aarunge Ana ihapat etatabit hula, “Iini ekang nehe iiba iat mateng hula, Naing anga nuba ekang!”   
\s1 Mutu Yesus nehe arinu belta aalu vengtalail metma Egahing vala ening  
\r (Matius 10:1-4; Lukas 6:12-16)  
\p
\v 13 Ang muse Yesus Ana dol nu taang mida. Nehe aaedeng ba Omi vengba angu Ana iarut Ebele hoa.  
\v 14 Ang muse Ana inang arinu belta aalu vengtalail. Ana iat mateng hula, “Na iing vengtalail e iini Namulung. Na iing vengtalail aulange iini ila Lahatala Evomung-epahang angu metma nehe toang emangpi vengimaring.  
\v 15 Bot Nekavasa angu Na metma ma iinang senge, nehe ba setang iapang taang ang naung iini setang angu aterit iola.”   
\p
\v 16-19 Nehe arinu belta aalu angu iene alang:  
\q2 Simon (ba Yesus ene maveng Petrus),  
\q2 Yakobus,  
\q2 Yohanis, (Yakobus bot ekaku Yohanis oleve angu, Sabadeus oal. Oleve Yesus iene maveng ꞌBoanergesꞌ, evengbanang se, ꞌemenghula burang dumung edadenangꞌ.)\f + \fr 3:16-19 \ft a: Yunani ehur mi hurak hula ꞌburang dumung oalꞌ, evengbanang hula ꞌilamal-itahi angu emenghula burang dumung edadenangꞌ. Anguba nehe omi venang aaedeng hula, Yakobus bot Yohanis ole alil se, iamal angu emenghula burang dumung edadenang,\f*  
\q2 Andrias,  
\q2 Pelipus,  
\q2 Bertelemius,  
\q2 Mateos,  
\q2 Tomas,  
\q2 Yakobus (ba Alpius oal angu),  
\q2 Tadius,  
\q2 Simon (ba partei Selot eamulung angu),\f + \fr 3:16-19 \ft b: Partei Selot angu nehe ba bae parenta eamulung niang. Anguba nehe partei Selot eamulung ang naung, via aalaping hula ekang Roma eparenta angu eamulung ekang, senge ini ilva. Angu ebele ini partei Selot angu ene maveng hula ꞌPatriotꞌ.\f*  
\q2 bot Yudas Iskariot (aing ba eningse Yesus Evia aalaping abaang angu).   
\s1 Guru agama ang naung Yesus Aing ening ahalat hula, angu setang enehe eele ba kavasa metma ma Enang  
\r (Matius 12:22-32; Lukas 11:14-23; 12:10)  
\p
\v 20 Ang muse, Yesus bot Egahing vala ang naung dol angu taang bale hela muse, ini hava nu mi mida. Aarunge nehe toang rae bot hoa Aing vengkumpul, anguba Yesus iimal bae naadang jadi niang.  
\v 21 Ateing aulang muse, nehe nu mateng hula, “Iini Yesus euling hengi. Ana Apang ahala tila.” Yesus Ehava omi enehe ang naung vengmee se nehe Aing vengbanang aulang muse, ini hoa hula Aing medit At ila.   
\p
\v 22 Uangu adana, guru agama ba Yerusalem mi ang naung hoa, senge nehe angmi ang naung iat mateng hula, “Ee! Iini ekang Yesus angu Eamulung ekang. Setang enehe eele ba nehe earut hula Balsebul anguba apang taang, bot kavasa metma ma Enang ba Ana setang di ateri angu.”\x + \xo 3:22 \xt Matius 9:34; 10:25\x*   
\p
\v 23 Yesus vengmeet ini mateng aulang muse, Ana ing emangpi iaru e, iat mateng hula, “Bae Nenomi adana niang! Tatalange, setang enehe eele angu ana ava ateri!  
\v 24 Aabang nu omimi enehe ang naung itat tota bot iomi teahalang se, tatalange aabang omi angu tening bot aabang angu kilang eaing sehi!  
\v 25 Bot hava nu omimi enehe ang naung iomi teahalang se, tatalange ihava omi angu tening bot hava omi angu kilang eaing sehi!  
\v 26 Setang ang naung di aulang, nu omi metma nu ealalil se, ini malekang tarae-teapahing base ini tibarakang-temarai bot bae taing harak niang!   
\p
\v 27 Nehe hula hoa nehe daeri nu ehava mi na taavi se, ana malekang nehe daeri angu aing partat ematura, senge ana nehe epasaka angu taavi.\f + \fr 3:27 \ft Yesus vengbanang aulang angu, Ana hula Aing angu midaeri, bae setang enehe eele ba ini earut hula ꞌBalsebulꞌ angu edadenang niang.\f*   
\p
\v 28 Base Na iiat mateng minu: Lahatala Ana vengharakat nehe eahalang vengahi. Bot nehe iiba hura mananti bot jasi-ahala ening metma nehe aabeung adana di, Lahatala kilang vengharakat iahalang aulang angu vengahi.  
\v 29 Aarunge nehe ba Lahatala ERoh hamulang ehura emananti angu, aing eahalang angu por venghola di, Lahatala bae vengahi niang!”\x + \xo 3:29 \xt Lukas 12:10\x*   
\p
\v 30 Ini Aing vengbanang hula, “Nehe angu setang apang taang iila!” Angu ebele Yesus vengbanang aulang.   
\s1 Nehe ba Lahatala Eomi Eamulung aing angu etatabit Yesus Ekaku Eserang  
\r (Matius 12:46-50; Lukas 8:19-21)  
\p
\v 31 Ang muse, Yesus Iva bot Ekaku ang naung, hoa hava angumi hula Aing harak. Angmo mi ini via eela ba mi tahi e nehe ot Earu.  
\v 32 Yesus mihit nehe toang angu iavomung-iapahang sehise, nehe hoa At mateng hula, “Nimang! Iiva bot Eekaku ang naung ae via eela mi Aading sehi. Ini hula Aaing harak.”   
\p
\v 33 Aarunge Yesus ibalet hula, “Niva bot Nekaku mamolo angu, nuba?”   
\p
\v 34 Ang muse nehe toang ba mihit Aing venggoleng angu Ana iuling, senge iat mateng hula, “Iing emangpi anga ba Niva bot Nekaku Neserang emamolo.  
\v 35 Nehe ba Lahatala Eomi angu eamulung, aing angu ba, etatabit Nekaku bot Neserang.”   
\c 4  
\s1 Mutu Yesus kolil metma nabing meke mi varehak adana  
\r (Matius 13:1-9; Lukas 8:4-8)  
\p
\v 1 Ved nu adana, Yesus bot ila dano Galilea mi. Ang muse nehe toang rae hoa Aing vengkumpul. Ana mida je nu angmi teding angu taang mihi e, nehe ang naung iavomung-iapahang. Nehe ba aadang taang ang naung emangpi Aing venghele.\x + \xo 4:1 \xt Lukas 5:1-3\x*  
\v 2 Ang muse Ana iavomung-iapahang kolil mi mateng toang rae vengbanang hula,   
\p
\v 3 “Iini vengmeet aaung-aaung! Nehe nu ana ila ebir mi nabing varehak.  
\v 4 Nabing ba ana varehak angu, iiba via mi baa. Ang muse dung hoa tapurut adang miosing.  
\v 5 Iiba angu meke var mamaung mi baa. Aarunge meke kabing dena angu ebele, nabing angu luung niang se, hupa,  
\v 6 aarunge ved eng da tutung muse, nabing hupa ang naung marotat aaminat miosing, se ebariking bae meke omimi hela niang angu ebele.   
\p
\v 7 Nabing iiba angu namaang omimi baa. Base namaang angu nabing hupa ang naung hangkit ening aamina, angu ebele eiihi vengniang.  
\v 8 Aarunge nabing iiba angu meke aabua omimi baa. Nabing angu bilang lohung ahembal base eiihi veng. Eiihi veng angu iiba mi aritue, iiba mi aritaling, bot iiba angu mi ratunu.   
\p
\v 9 Base nehe ba aver veng angu, venghelet aaung-aaung metma iiomimi!”   
\s1 Etatalang ba Mutu Yesus kolil ba mi mateng  
\r (Matius 13:10-17; Lukas 8:9-10)  
\p
\v 10 Ved nu adana Yesus enangkolang, Egahing vala arinu belta aalu angu, bot nehe aaedeng aabeung ba Evomung-epahang vengmee tila angu, hoa Yesus Aing harak. Ini Abanang Ot kolil emateng tarang angu metma veng iat mateng.  
\v 11 Aarunge Yesus ibalet hula, “Iini hula Lahatala Eomi angu etatabit ateing hengi, angu ebele kolil angu emateng tarang Na metma veng iiat mateng. Aarunge nehe aabeung se, kolil ang ba Na metma ing aajar.  
\v 12 Nehe aabeung ang naung ilamal-itahi angu emenghula turangmi Lahatala Ehur vala hurak iila angu edadenang. Vengbanang hula,  
\q1 ꞌIni uuling ateing iila, aarunge emenghula ini bae uuling ateing niang angu edadenang.  
\q2 Ini vengmee tila, aarunge ini bae metma iomimi taloul niang.  
\q1 Misavaka ini Lahatala angu iomi metma vengaanamang,  
\q2 e iahalang ang naung Lahatala vengahi.ꞌ ”\x + \xo 4:12 \xt Yesaya 6:9-10\x*   
\s1 Mutu Yesus Ana nabing varehak emateng tarang vengbanang  
\r (Matius 13:18-23; Lukas 8:11-15)  
\p
\v 13 Ang muse, kolil emateng tarang angu Yesus metma veng iat mateng hula, “Ee! Iini bae kolil anga emateng tarang ateing niang se, tatalang e kolil aabeung ang naung di emateng tarang angu iini ateing?  
\v 14 Base emateng tarang angu alang: Nehe ba nabing varehak angu, emenghula nehe ba Lahatala Ehur aaung-hama vengmaring angu edadenang.  
\v 15 Nabing ba via mi baa senge dung hoa adang miosing angu, emenghula nehe ba Lahatala Ehur vengmee angu edadenang. Aarunge bae luung niang se setang enehe eele angu hoa, hur aaung-hama angu omimi medi angu.  
\v 16 Nabing ba meke var mamaung omimi baa angu emenghula nehe ba Lahatala Ehur vengmee bot metma iomimi angu edadenang.  
\v 17 Aarunge Lahatala Ehur angu ini bae iomi metma vengaanamang niang, angu ebele ba bae iomimi jehit luung niang. Base nehe iajajasing bot ihura imananti Lahatala Ehur angu ebele se, ini Lahatala Ehur angu bia bot bae eamulung niang iila.  
\v 18 Bot nabing ba namaang omimi baa angu emenghula, nehe ba Lahatala Ehur ang vengmee tila angu edadenang.  
\v 19 Aarunge ini iapang metma na aabeung tamaa tengge omimi angu ba adana. Base tamaa tengge angu Lahatala Ehur ba ue iomimi angu asekat metma iola, base aaung-hama angu bae metma ioa niang.  
\v 20 Aarunge nabing ba meke aabua omimi baa angu emenghula nehe ba Lahatala Ehur angu vengmeet aaung-aaung bot metma iomimi senge Lahatala Eomi anguba eamulung angu edadenang. Base ini aaung-hama anguba ening emenghula nabing ba bilang eiihi veng angu edadenang. Eiihi veng angu iiba mi aritue, iiba mi aritaling, bot iiba angu mi ratunu.”   
\s1 Pelita tubing se ekang ota metma vengtering ekang  
\r (Lukas 8:16-18)  
\p
\v 21 Yesus jedung je taang se Ana bot kolil nu taang metma iat mateng vengbanang hula, “Iini ateing e, niang? Nehe pelita tubing se ota metma vengtering bot metma tiang mana iivang amihing e, niang? Hula amihing aulang se, ana bae jara niang. Nehe malekang metma mana atela ba mi amihing e ana jara.\x + \xo 4:21 \xt Matius 5:15; Lukas 11:33\x*  
\v 22 Base naba ba nehe amaang angu, eningse ana ava apaleteng. Bot naba ba nehe bae vede anga ateing niang angu eningse nehe uuling ateing.\x + \xo 4:22 \xt Matius 10:26; Lukas 12:2\x*  
\v 23 Base nehe ba aver veng angu, venghelet aaung-aaung metma iiomimi!”   
\p
\v 24 Seng ang muse Ana bot taang mateng hula, “Veng iiomit aaung-aaung! Iilamal-iitahi ba iini ening metma nehe aabeung adana angu, eningse nehe di bale ening aulang metma iiadana. Bot eningse Lahatala di ening metma iiadana angu mitamadi.\x + \xo 4:24 \xt Matius 7:2; Lukas 6:38\x*   
\p
\v 25 Nehe ba Lahatala Eomi angu etatabit aalaping angu eningse ana taang omi veng, base hur aaung-hama angu ana ateing. Aarunge nehe ba Lahatala Eomi veng ea angu, eningse ana mang taang bodo kamuke.”\x + \xo 4:25 \xt Matius 13:12; 25:29; Lukas 19:26\x*   
\s1 Mutu Yesus kolil metma nabing ba ena bilang adana  
\p
\v 26 Ang muse Yesus bot taang mateng hula, “Nehe ba Lahatala Eabang omimi aabeta angu taang maveng emenghula nabing ba nehe metma ebir mi varehak angu edadenang.  
\v 27 Nehe angu ana bale ila, tia tahi, omi metma naababeung nabing angu ana bae vengani niang iila. Aarunge nabing angu hupat bilang taang eelet maveng.  
\v 28 Nabing angu meke aabua mi base ana atang paul, ebuma veng, bot eiihi di veng.  
\v 29 Base aara taata tila se bir manaing angu hoa senge talail. Nehe ba Lahatala Eabang omimi aabeta angu di aulang. Emangpi angu Lahatala ba ening.”\x + \xo 4:29 \xt Yoel 3:13\x*   
\s1 Mutu Yesus kolil metma nabing kokal kiki nu adana  
\r (Matius 13:31-32, 34; Lukas 13:18-19)  
\p
\v 30 Ang muse, Yesus bot hula, “Na kolil nu vengbanang maveng alang: Nehe ba Lahatala Eabang omimi aabeta angu emenghula naba edadenang. Halomang ang se ing kabing dena kolang, aarunge bae luung niang se ini tatoang-tatoang.  
\v 31 Angu emenghula nabing kokal kiki nu edadenang.  
\v 32 Pi nabing angu muding iila se, ana bilang aing metma te eele ening. Base dung ang naung hoa ekumbu omi angmi eiiri ening.”   
\p
\v 33 Angu Yesus Evomung-epahang elamal-etahi metma kolil mi iat mateng iomi angu eamulung.  
\v 34 Nehe ang naung iavomung-iapahang se, Ana kolil mi mateng aulang. Aarunge metma Egahing vala ang naung iadana se, kolil angu emateng tarang di emangpi Ana metma iat mateng.   
\s1 Mutu Yesus eenar eele ening tening  
\r (Matius 8:23-27; Lukas 8:22-25)  
\p
\v 35 Vedba di, Yesus jedung ue je angu taang mihi. Ang muse Egahing vala ang naung Ana iajalit hula, “Ma e pi aalarit dano edenaveng angmo mi va.”   
\p
\v 36 Ang muse ini Yesus at hama-hamat je taang mida. Nehe toang rae angu ini iadut ue angmi, seng ang muse ini aalari. Aarunge nehe iiba angu je aabeung taang iamulung.  
\v 37-38 Uangu adana Yesus Ana banole metma Ong emea ue je ealap mi tiat udu sehi. Bae luung niang se eenar eele boning hoa. Uumba eele jar metma ije angu mit hula aaving. Ang muse Egahing vala ang naung iuangmarit etatabi. Ang muse ini hela amehal vengbanang hula, “Nimang! Tahi hengi! Pi hula hola ba ae anga! Aarunge Aana bae nioang moling niang angu!”   
\p
\v 39 Vengmeet aulang muse, Yesus tahit eenar eele angu ehapat hula, “Taimang!” Seng ang muse Ana bot uumba eele angu di ehapat hula, “Aaungba Tening!” Ana mateng aulang muse, eenar eele angu bae ue niang bot uumba eele angu tening.  
\v 40 Ang muse Yesus Ana Egahing vala ang naung ihapat vengbanang hula, “Etatalang ba iini iiuangmarit aulang angu? Iini bae iiomi metma Naing vengaanamang niang, ka?”   
\p
\v 41 Ing emangpi iuangmari bot mijongat etatabi, e itat mateng hula, “Aing anga nuba ba Ana mateng se eenar bot uumba di Eamulung?”   
\c 5  
\s1 Nehe ba setang toang apang taang Mutu Yesus aing ening mona  
\r (Matius 8:28-34; Lukas 8:26-39)  
\p
\v 1 Yesus bot Egahing vala ang naung ila dano Galilea edenaveng angmi. Bir angu ene Gerasa.  
\v 2-6 Ang mi angu, nehe mehal nu setang apang taang ana vengbuning. Ana baring aabang ba mi aabeta. Kua-jala ana edurat basiar lamal aabu goleng moring bae alolang niang. Bot ana var metma eboa angu buet ening aibat. Aarunge ana etatabit daeri. Rante oola ba pake di nehe iiba bae aing partat jadi niang. Nehe ia atang partat bae alolang niang, aarunge ana asinga bot langi oola ia mi angu ana abora. Ana etatabit daeri angu ebele nehe nu bae aing tahang jadi niang.  
\p Yesus bot Egahing vala ang naung imampi je taang hela aadang taata mi tahi muse, nehe buning angu ola mi uuling iateing. Ang muse ana bihit Yesus apang aadang mi iakuku muding.  
\v 7-8 Nehe angu apang ang ateing aulang muse, Yesus mateng hula, “He! Setang jasi! Aana nehe anga eola!”  
\p Ang muse nehe angu moring etatabit hula, “He! Aana naba ba ening metma na dana? Na ateing Aaing ba Yesus, Lahatala ba mikavasa angu Oal. Na banang e, Aana ekang na jasing ekang.”   
\p
\v 9 Ang muse Yesus adang taaning hula, “Eene nuba?”  
\p Nehe angu ebalet hula, “Naing nene Legion, se ning anga toang amarat ribu iising alehil emenghula tentara ibatalyon angu edadenang.”   
\p
\v 10 Ang muse setang ang naung nehe angu ot Yesus abanang e, iot ekang mana angu eola ekang.   
\p
\v 11 Mana angu bae eola niang nehe ue be jaga. Be etoang angu oma ribu aaru ini ue dol ehahama mi lamal naadang sehi.  
\v 12 Ang muse setang ang naung Yesus abanang hula, “Ning gahing e, ni ila be ang naung ing maso.”   
\p
\v 13 Vengmeet ibanang aulang muse Yesus vengjali. Ang muse setang ang naung bihit nehe angu eola e, ila be ang naung ing maso. Ang muse be ang naung bihit tibarakang-temarait ila bir haduring mi hela jar omimi aaminat miosing.   
\p
\v 14 Ateing aulang muse nehe ba be jajaga ang naung iuangmarit etatabi. Ang muse ini bihit ila vengbanang aabang angmi angu miiipi. Ang muse nehe toang rae hoa euling.  
\v 15 Ini hoa Yesus Aing harak bot ini uuling se, nehe ba setang apang taang ang di ue mihi sehi. Ana mona tila bot ana pakiang di pake tila. Ateing aulang muse ing emangpi iuangmarit etatabi, se ini ateing hula nuba ba setang angu aterit nehe angu eola. Se aing angu etatabit nehe nu bae at hama niang.  
\v 16 Ang muse ing emangpi ila vengmaring mana kanap hula, ini uuling ieng taang ateing se, nehe buning angu mona tila bot be ang naung aaminat miosing.  
\v 17 Ang muse aabang angmi angu enehe ang naung hoa Yesus abanang e mana angu eola.   
\p
\v 18 Yesus hula je taang mida se, nehe ba vede setang apang taang angu hoa abanang andi Amulung.   
\p
\v 19 Aarunge Yesus eea. Ana vengbanang hula, “Miaaung aana ila naba ba Lahatala ening ma enang angu metma eenehe ang naung iat mateng. Bot hula Lahatala etatabit omi metma eejahi.”   
\p
\v 20 Ang muse nehe angu ila mana nu ebendar arinu ini biasat vengbanang hula, ꞌDekapolisꞌ. Angu migoleng naba ba Yesus ening ma enang angu ana vengsarenta. Nehe toang rae ba esarenta ang vengmee angu ini mijongat etatabi e hula, “Etabi o!”   
\s1 Yairus oal Mutu Yesus ening bale aabeta, bot nehe jangu nu dilang ve horung aing ening Mutu Yesus Ekondo dei  
\r (Matius 9:18-26; Lukas 8:40-56)  
\p
\v 21 Ang muse Yesus iimal aalarit ila dano edenaveng angmi. Ini je taang hela muse, nehe toang hoa Aing vengkumpul.  
\v 22 Angmi angu nehe nu ene Yairus. Aing angu aabang angmi nehe Yahudi ehava hamulang ekapala. Uuling Yesus ateing muse ana apang aadang mi iakuku muding  
\v 23 e, banang hula, “Nimang ee! Noal jangu kaneng nu etung arinu belta aalu moe dilat aamina heng. Aana ila aing ening mona hengi.”\f + \fr 5:23 \ft Surat hamulang Yunani ehur mi vengbanang se hula, “Nimang hoa e Aatang metma aing taang mea, e ana mona bot aabeta.” Angmo mi, “Banang atang metma aing taang mea” evengbanang hula, “Aing ening mona”. Val jangu etung angu, Yunani ehur metma hur kokal 42 mi hurak.\f*   
\p
\v 24 Ang muse Yesus eamulung Yairus ehava mi ila.  
\p Aarunge ini lamal muse nehe toang amulung e, asekat tene bajaul.   
\p
\v 25 Nehe toang angu ehahama mi, nehe jangu nu euuru hoa eseng vengniang, tung arinu belta aalu tila.  
\v 26 Epasaka emangpi ana metma ilavali ang naung ing sevat miosing. Aarunge iiba bae aing ening mona niang e, edilang angu mang taang maveng.  
\v 27-29 Nehe jangu angu Yesus Esarenta vengmee toang iila angu ebele ana nehe toang angu iasekat ila Yesus Amota oa angmi. Ana omimi vengpikir hula, “Ekondo ang ba dei di se, na malekang mona.”  
\p Ana Yesus Ekondo angu dei muse, mibaroti se edilang ve horung angu bae ue niang iila. Rasa se ana etatabit mona tila.  
\v 30 Uangu veng Yesus Ava rasa se, Edaeri omimi angu ue kaluar hela. Ana bale tahit nehe toang angu iuling, senge Ana iadang taaning hula, “Nuba ba Nekondo dei angu?”   
\p
\v 31 Egahing vala ang naung Ebalet hula, “Nimang! Eena ateing hengi. Nehe toang alang anga, senge Aana taaning hula, ꞌNuba ba Nekondo ang dei angu?ꞌ ”   
\p
\v 32 Aarunge Yesus iuling bae alolang niang e ateing hula nuba ba vede Aing dei angu.  
\v 33 Vengmeet Yesus taaning aulang muse nehe jangu angu uangmarit etatabi. Ang muse ana Yesus apang aadang mi iakuku muding bot mangakut vengbanang hula, “Nimang! Naing ba Eekondo ang dei angu.”   
\p
\v 34 Ang muse Yesus ebalet vengbanang hula, “Aana etatabit oomi metma Naing vengaanamang ebele, aana mona tila, base aaungba tahit aanamang ila.”   
\p
\v 35 Yesus mateng sehise nehe nu Yairus ehava mi hoa vengbanang hula, “Ajee! Oal jangu kaneng benang aamina tila. Base ekang Nimang Guru Aing ening susa ekang. Aaungba ekang Ot ila ekang.”   
\p
\v 36 Aarunge Yesus bae nehe angu emateng ang venghele niang. Ana Yairus at mateng hula, “Aaing ekang uuangmari ekang. Oomi metma Lahatala ang ba vengaanamang.”  
\v 37 Ang muse Yesus Ana lamal, Egahing vala aabeung ang naung Ana iot ekang amulung ekang. Aarunge Petrus, Yakobus bot ekaku Yohanis Ana iot amulung, ang muse ini lamal.  
\v 38 Ila Yairus ehava mi, ini uuling se nehe toang rae angu iiba ue balenta sehi, bot vengmee se iiba baut nataanang.  
\v 39 Yesus mida hava omimi, senge Ana taaning hula, “Etatalang ba iini etatabit oorang bot baut nataanang alang anga? Val anga bae aamina niang. Ana mang tiat udu.”   
\p
\v 40 Ini vengmeet Yesus Emateng aulang ebele, ing emangpi Aing vengpalelat ejajahi ening.  
\p Ang muse Ana iot kaluar hela. Val ang imang, iva bot Egahing vala inang tue angu Ana iaru, e ini val angu ekamar mi maso.  
\v 41 Ang muse Yesus Ana val angu atang vengpina senge Ana Aram ehur mi at mateng hula, \it “Talita kum!”\it* Evengbanang hula, “Noal! Aaungba tahi!”   
\p
\v 42-43 Mibaroti se val angu tahit lamal. Ang muse Yesus Ana iva aing gahing hula, “Aaungba val anga mod ma enang ana adang.”  
\p Naba ba jadi angu ateing muse, nehe emangpi mijongat etatabi. Aarunge Yesus etatabit ihapat vengbanang hula, “Iini ekang nehe iiba at mateng hula, Na aing ening bale aabeta tila ekang.”   
\c 6  
\s1 Nasaret aabang mi nehe Mutu Yesus atobang  
\r (Matius 13:53-58; Lukas 4:16-30)  
\p
\v 1 Ang muse, Yesus bot Egahing vala ang naung imampi bale ila Eabang Nasaret mi tila.  
\v 2 Uangu veng angu nehe Yahudi ang naung ived sambajang, Yesus masot mida nehe Yahudi ang naung ihava hamulang mi iavomung-iapahang. Ved angu adana nehe toang hoa sambajang. Aulang ini Emateng ang vengmee muse, ini mijonga he vengbanang hula, “Hur alang anga taang mi ba nehe ma enang ba anga? Andi Ekavasa veng! Etatalang ba Ana bisa aulang e?  
\v 3 Aing angu mang teveng molang ba ue. Iva Maria angu pi ateing, bot Ekaku naung ba Yakobus, Yoses, Yudas bot Simon. Andi Ekaku jangu inang aaedeng ue. Ping emangpi aabang nu mi aabeta!” Angu ebele ing emangpi iomi Ealalil bot ini bae Aing venghele niang.   
\p
\v 4 Ang muse Yesus iat mateng hula, “Ang etabi! Lahatala Ehur vala mana aabeung mi hoa ang ba nehe vengaariak aing aada, aarunge eabang mamolo mi se nehe bae vengaariak aing aada niang.”\x + \xo 6:4 \xt Yohanes 4:44\x*   
\p
\v 5-6a Aarunge nehe ang naung iomi etatabit aanamang, anguba ini bae Yesus Eetabit vengbanang niang. Angu ebele Ana mijonga, bot Ana bae Ekavasa angmi matubing niang. Ana mang nehe dila nu aaru kolang ing ening mona.   
\s1 Mutu Yesus Egahing vala arinu belta aalu angu ing gahing  
\r (Matius 10:5-15; Lukas 9:1-6)  
\p
\v 6b Ang muse, Yesus Ana aabang taing vengjehi ang naung mi ila, Lahatala Ehur hamulang angu metma nehe veng iavomung-iapahang.  
\v 7 Egahing vala arinu belta aalu angu Ana iaru, sengila ba ing gahing nehe aaru taing veng lamal Lahatala Ehur aaung-hama angu vengmaring. Ana Ekavasa angu ma inang, aulange ini setang di ateri.  
\v 8-9 Ana iat mateng hula, “Iini ekang na toang baning lamal ekang. Mod di ekang baning ekang, seng, bot taas. Aarunge doba, sendal bot kondo nu kolang baning.  
\v 10 Nehe iing tarimat hava nu mi se, iini malekang angmi mihi, ila jol iini bale angu venghili.  
\v 11 Aarunge ila mana nu mi, senge nehe angmi ang naung bae iing tarima niang, bot bae iing venghele niang se, aaungba tahit lamal. Senge iat mateng vengbanang hula, ꞌIini bae ning venghele niang, base etamadi angu iing ba tevang!ꞌ ”\f + \fr 6:11 \ft Angmo mi uangu veng, nehe biasat moro ia veng angu teret bia tanda ening hula nehe bae ing venghele niang se, etamadi angu ing ba tevang. Lukas 10:4-11; Kisah para rasul 13:51 di euling.\f*   
\p
\v 12 Seng ang muse, ini ila Lahatala Ehur aaung-hama angu vengmaring. Ini nehe toang ang naung iavomung-iapahang iot iava vengbaroti, malekang Lahatala Eomi ang ba eamulung.  
\v 13 Ini setang di ateri, bot ini iipil metma nehe ba dila ang naung ing bara bot Lahatala veng Abanang ing ening mona.\x + \xo 6:13 \xt Yakobus 5:14\x*   
\s1 Yohanis nehe Sasarani ini ameang  
\r (Matius 14:1-12; Lukas 9:7-9)  
\p
\v 14 Uangu adana, taang-taang mi angu nehe Yesus ateing iila. Ekavasa ba nehe vengsarenta angu raja Herodes di vengmee tila. Nehe iiba hula, “Yohanis nehe Sasarani angu bale aabeta Yesus Omi mi! Angu ebele, Ana nananiang ba emenghula tanda herang edadenang ang naung emangpi ening.”   
\p
\v 15 Aarunge nehe aabeung ang naung hula, “Niang! Anga Elia ba bale aabetat Omi mi. Ee niang, Lahatala Ehur vala aabeung ba tura ang naung.”\x + \xo 6:15 \xt Matius 16:14; Markus 8:28; Lukas 9:19\x*   
\p
\v 16 Raja Herodes vengmee se ini Yesus aing veng mateng aulang muse, ana ibalet hula, “Anga oma Yohanis nehe Sasarani ba tura na nehe gahing ong patait medi angu. Angase ana bale aabeta tila!”   
\p
\v 17-18 Raja Herodes gahing aulang, se ana etatabit omi metma Yohanis ealalil. Esarenta angu alang: raja Herodes ana ekaku Filipus ejangu ene Herodias angu aing medit ejangu ening. Se Filipus bot Herodias oleve taingbia jedung. Angu ebele Yohanis ehapat bae alolang niang hula, “Nimang raja ekang eekaku ejangu angu aing medi ekang. Se angu pi hada Yahudi ang lakal iila!” Aarunge Herodes mang aing medi. Seng muse ana nehe gahing ila Yohanis adoit at ila bui mi.\x + \xo 6:17-18 \xt Lukas 3:19-20\x*   
\p
\v 19 Yohanis ehapat bae alolang niang aulang ang ba nehe jangu angu omi metma ealalil hula, malekang ameang hengi. Aarunge ejol mi jedung se, Herodes aing metma bui mi.  
\v 20 Bot tentara ang naung ana iot aing jagat aaung-aaung.  
\p Herodes ana Yohanis aing veng ong avavili. Ana ateing hula, Lahatala ba aing gahing. Bot aing angu nehe aaung. Herodes ana jalit Yohanis emateng ang venghele. Aarunge mi na-nu se ana emateng angu venghele se omi bae sanang niang.   
\p
\v 21 Ang muse ved nu adana, memet Herodias ana jol harak omi alil angu ebale. Ved angu veng, raja Herodes etung mi. Ini nehe eele ang naung imaring iot hoa etung mi angu venglebal. Nehe ba hoa angu, parenta enehe eele, tentara enehe eele, bot Galilea ehada eboma ang naung.  
\v 22 Lebal ehahama mi se, memet Herodias oal jangu kaneng angu mida tojang. Etojang angu etatabit aalus, angu ba Herodes bot nehe ba hoa ang naung ing ening sanang. Ang muse Herodes ana val jangu angu earut adang taaning hula, “Aana naba ba banang se, mang vengbanang! Aulange na metma ma enang.  
\v 23 Ne parenta ang ba aana banang paul baang aaru di, na ma enang. Na Lahatala Ene omimi metma aat palai.”   
\p
\v 24 Ang muse val jangu angu ila iva adang taaning hula, “Niva! Aanake hula naba aaung-aaung ba na nimang veng abanang hengi?”  
\p Ang muse iva ebalet hula, “Noal! Aaungba aana ila Yohanis ong anguba banang.”   
\p
\v 25 Seng muse, val jangu angu hoa Herodes harak vengbanang hula, “Nimang! Na banang Yohanis ong angu metma dulang mi, vede anga ba baning hoa ma nenang!”   
\p
\v 26 Herodes vengmeet aulang muse, omi iipi sehi. Aarunge epalai angu ana bae bale abingit jadi niang, se nehe emangpi vengmee tila angu ebele.  
\v 27 Ang muse, ana tentara enehe eele nu gahing ila bui mi Yohanis ong angu patait medi.  
\v 28 Seng muse Yohanis ong angu ini metma dulang mi baning hoa val jangu angu enang. Ana dulang angu medi muse ana abaning ila iva enang.  
\v 29 Nehe ba Yohanis eamulung ang naung vengmeet hula ini Yohanis ong angu medit baning ila tila muse, ini hoa ebaring angu medi, baning ila taloul.  
\p Yohanis aamina esarenta angu aulang.   
\s1 Mutu Yesus nehe ribu iising alehil iahi  
\r (Matius 14:13-21; Lukas 9:10-17; Yohanes 6:1-14)  
\p
\v 30 Jol nu adana, Yesus Egahing vala ba Ana ing gahing angu, emangpi bale hoa Aing harak. Emangpi ba ini ening iila, bot naba ba ini metma nehe emaring angu ini metma At mateng.  
\v 31 Aarunge angu adana, nehe toang rae ila-hoa Yesus Aing aalaping. Angu ba Aing bot Egahing vala ang naung imampi bae naadang jadi niang. Ang muse Yesus Ana Egahing vala ang naung iat mateng hula, “Ma pi ila mana taimang aalaping, e pi miaarit kabing dena hengi.”   
\p
\v 32 Angu ebele, ini je taang mida, he ila mana taimang aabang eola aalaping.   
\p
\v 33 Aarunge nehe toang ang naung uuling se Yesus iimal ije angu ue aadang amulung. Ang muse ini aadang taang lamal, ini iturat ila mana ba Yesus hula mi ila angu mi.  
\v 34 Yesus je taang hela muse, Ana ateing se nehe toang rae ading sehi. Ang muse Omi etatabit ijahi, se ing emangpi bae ateing niang hula ening tatalang, emenghula jumba val bae eterang vala veng niang angu edadenang. Ang muse Ana Lahatala Eomi angu metma iavomung-iapahang\x + \xo 6:34 \xt Bilangan 27:17; 1 Raja-Raja 22:17; 2 Tawarikh 18:16; Yehezkiel 34:5; Zakharia 10:2; Matius 9:36\x*  
\v 35-36 ila ved veng ba. Ang muse Egahing vala ang naung At mateng hula, “Nimang! Miaaung Aana nehe anga naung iot ila aabang papeang ang naung mi mod aalaping, se vedba tila bot angami anga mod niang ba ae.”   
\p
\v 37 Aarunge Yesus iat mateng hula, “Ejehi! Iing ba malekang iahi.”  
\p Ang muse ini bale Yesus adang taaning hula, “Aah! Nehe toang alang anga ni iahi se, ni malekang seng toang emenghula nehe egaji mitung nu edadenang metma mod beli hengi.\f + \fr 6:37 \ft Surat hamulang Yunani ehur mi se hula, “Seeng perak dinar ratu aaru”. Seeng perak dinar nu turang ese, emenghula molang egaji ved nu edadenang.\f* Taang mi e seng toang aulang angu ni harak?”   
\p
\v 38 Yesus ihur ebalet hula, “Iini ila ateing hengi, nuba ba mod baning.”  
\p Ini ila ateing muse, ini bale hoa vengbanang hula, “Angami roti iipi iising, bot aab aaru kolang ba ae.”   
\p
\v 39 Ang muse, nehe toang angu emangpi Yesus iot taing vengkumpul dadi taang mihi.  
\v 40 Ini taing veng mihi iiba ratu nanu, bot iiba ari aaising.   
\p
\v 41 Ang muse roti iipi iising bot aab aaru angu Yesus Ana medi. Ana apang ohit burang euling banang tarima kasi metma Lahatala enang. Seng muse Ana roti angu ening atatara, taning metma Egahing vala ang naung inang, e ini metma nehe toang angu veng paul. Aab aaru angu di Ana paul aulang metma ma inang.  
\v 42 Ang muse ing emangpi adang iatou vengbarang.  
\v 43 Naadang seng muse, Egahing vala ang naung mod ealehil angu akumpul se, ota arinu belta aalu aaving.   
\p
\v 44 Nehe emangpi oma ribu iising. Angu nehe mehal ba naadang angu. Nehe jangu bot kakaneng ang naung veng taanang jedung.   
\s1 Mutu Yesus jar taang lamal  
\r (Matius 14:22-33; Yohanes 6:16-21)  
\p
\v 45 Seng ang muse, Yesus Egahing vala arinu belta aalu angu iot je taang mida, iturat Betsaida aabang dano edenaveng angmi ila. Aarunge Aing jedung angmi mihi, e Ana nehe toang angu iot ila.  
\v 46 Ing emangpi ila tila muse, Ana dol nu taang mida Lahatala Oleve Itat mateng.   
\p
\v 47-50 Birkua muse, Yesus bale hela. Ana uuling se Egahing vala ang naung ije angu ila dano ehahama mi tila. Aarunge ini beat at aamina at aabeta sehi, se ini eenar eele sogo angu ebele. Jala papeang muse, Yesus iamulung ila. Aarunge Ana mang jar taang lamal. Ana hula ije angu milakal muse, ini uuling Ateing. Ini mijongat etatabi. Ang muse ini itadang taaning hula, “He! Angu naba, e? Nehe oramana e, naba?”  
\p Aarunge Yesus iat mateng hula, “Ee! Ekang iiuangmari ekang! Anga Naing.”   
\p
\v 51 Yesus mida je taang muse, eenar eele angu mang tening. Egahing vala ang naung emangpi mijongat etatabi.  
\v 52 Yesus Ekavasa ba Ana metma nehe ribu iising alehil iahi angu, ini uuling ateing iila, aarunge ini bae Ekavasa angu iomi metma vengaanamang aaung jedung.   
\s1 Nehe toang dila Genesaret mi ila Mutu Yesus Aing harak  
\r (Matius 14:34-36)  
\p
\v 53 Ini ila dano edenaveng angmi muse, ini bendar Genesaret eoolol angmi teding.  
\v 54 Ini je taang hela muse, nehe toang uuling iateing. Ang muse ini moring vengbanang hula, “Oo! Yesus hoa iila oo!”  
\v 55-56 Ing emangpi bihit ila itaat mateng mana kanap, ang muse ing emangpi nehe dila ang naung tevang hoa.  
\p Ini mang vengmeet hula Yesus ue mana nu mi ang se, ini hama-hamat nehe dila ang naung iat hoa bir babira mi iatiang. Ini veng iomit hula, “Nehe dila ang naung Yesus Ekondo tupa ang ba dei dise, ini malekang mona.” Deit aulang muse ini mona tila.   
\c 7  
\s1 Nehe iiba elamal-etahi ekang metma Lahatala Eparenta vengtelul ekang  
\r (Matius 15:1-9)  
\p
\v 1 Nehe Farisi ang naung bot guru agama inang aaedeng Yerusalem mi hoa Yesus Aing harak.  
\v 2-5 Nehe Farisi ang naung Yahudi ehada angu pinat aanamang. Base nehe hula naadang se, malekang iatang hiat ihada angu eamulung. Aulang di, ong mi hoa se, ini malekang vela hengi. Angu ebele idampur enaosing: Aala, piring, galas, ceret, emangpi malekang hiat hada angu eamulung, senge mi naadang.  
\p Nehe Yahudi aabeung ang naung hada angu bae eamulung niang se, nehe Farisi ang naung alil.  
\p Angu ebele, Yesus Egahing vala ang naung naadang di bae iatang hiat ihada angu eamulung niang, uuling ateing muse nehe Farisi ang naung alil. Ang muse ini hoa Yesus Aing ening ahalat hula, “Etatalang ba Aaing Eegahing vala ang naung naadang jedung se, bae iatang hia niang angu? Angu ini nidat-nimang ihada angu bae eamulung niang iila!”   
\p
\v 6-7 Aarunge Yesus ibalet hula, “Iing anga, nehe mateng aabeung se, iini vengkarajang aabeung! Turang mi boma Yesaya Lahatala Ehur angu hurak vengbanang hula,  
\q1 ꞌNehe anga naung Naing tajaning,  
\q2 ibar tupa ba taang, aarunge bae iomimi da niang.  
\q1 Ini ening aulang di, parasumang.  
\q2 Ini Nenomi angu bae eamulung niang,  
\q3 aarunge ini nehe ang naung iomi ang ba eamulung.ꞌ\x + \xo 7:6-7 \xt Yesaya 29:13\x*  
\p Iing di hama sehit aulang.  
\v 8-9 Iini Lahatala Eomi angu at hela mea, bae eamulung niang, e iini nehe ang naung ihada ang ba eamulung. Iini etatabit pintar ening aulang!   
\p
\v 10 Turang mi boma Musa ana Lahatala eparenta angu metma iiat mateng hula, ꞌIiva-Iimang angu ing aada.ꞌ Bot taang vengbanang hula, ꞌNuba ba hur jasi-ahala metma iva-imang adana se, malekang aing hukung ameang.ꞌ\x + \xo 7:10 \xt Keluaran 20:12; 21:17; Imamat 20:9; Ulangan 5:16\x*  
\v 11-12 Lahatala vengbanang aulang, aarunge iing vengbanang aabeung. Iini hula, ꞌNehe nu ana na-nu metma Lahatala At palai tila se, iva bot imang ue susa di, na angu ekang metma ma inang ekang, se metma Lahatala At palai tila angu ebele.ꞌ  
\v 13 Angu ebele Na vede hula, iini Lahatala Eomi angu bia tila, e iini lamal tahi aabeung metma telul. Lamal tahi toang iini ening aulang iila.”   
\s1 Jasi-ahala nehe omimi da  
\r (Matius 15:10-20)  
\p
\v 14 Ang muse, nehe aabeung angmi angu Yesus iaru e hula, “Iiavel hele hengi, e iini manggarati.  
\v 15 Naba ba nehe ai mi senge atou mi hela angu, bae nehe ening karita niang. Aarunge naba ba nehe omimi da, ai mi kaluar hela angu ba nehe ening karita.  
\v 16 [Base nehe ba aver veng angu, venghelet aaung-aaung metma iiomimi!]”\f + \fr 7:16 \ft Yunani ehur emamolo tura angu, bae hur kokal 16 mi hurak niang.\f*   
\p
\v 17 Seng muse Yesus bot Egahing vala ang naung imampi lamal nehe ang naung iola, e ila hava nu mi mida. Ang muse Egahing vala ang naung kolil angu emateng tarang veng taaning.  
\v 18-19 Yesus ibalet hula, “Iing di bae manggarati niang, e? Emateng tarang se, alang: naba ba nehe adang, angu aaung. Aarunge naba ba nehe omimi da, angu ba jasi. Naba ba pi adang angu, tatou mi hela, seng ang se bale kaluar hela. (Mutu Yesus Eomi hula naba ba adang aaung angu, emangpi nehe bisa adang. Bae ahala niang.)   
\p
\v 20 Aarunge naba ba nehe omimi da, anguba nehe ening karita, bot nehe ening metma Lahatala eola, anguba Lahatala Ana Eea bot bae aing veng sanang niang.  
\v 21 Se jasi-ahala toang nehe omimi da angu ebele! Anguba: Uukur jasi, nehe veng ahala, taavi, nehe ameang,  
\v 22 maroa, nehe veng buha, jasi-ahala, nehe at akal, omi suka eamulung, omi kurang, mateng nehe abaang, oang uuring, bae aada ateing niang bot ong aanamang.   
\p
\v 23 Jasi-ahala aulang ang naung ba, nehe omimi da. Angu ba nehe ening karita. Bot angu ba nehe ening metma Lahatala eola.”   
\s1 Mutu Yesus Ana nehe memet nu bae Yahudi enehe niang oang moling  
\r (Matius 15:21-28)  
\p
\v 24 Seng muse, Yesus iimal mana angu eahalang, e ila bendar nu ene Tirus angmi. Ila angmi muse, ini hava nu mi mida, se Yesus hula ekang nehe iiba iot ateing hula Ana ue angmi ekang angu ebele. Aarunge Ana bae tamaang jadi niang.   
\p
\v 25-26 Memet nu bae Yahudi enehe niang di ue angmi. Aing angu nehe poe Fenisia propinsi Siria mi angu, mi aing veng ajai. Ana vengmeet Yesus hoa iila muse, ana ila Yesus abanang hula, ot setang ba oal jangu apang taang angu aterit eola.   
\p
\v 27 Aarunge Yesus kolil mi mateng hula, “Kakaneng ang naung malekang iturat naadang, senge ekakabing angu biat jabar enang.” [Hur ang eomi hula, Yesus malekang Enehe Yahudi ang naung iturat ioang moling senge, bot nehe aabeung oang moling].   
\p
\v 28 Aarunge memet angu ebalet hula, “Etabi, Nimang! Aarunge jabar angu di ue meja iivang. Kakaneng ang naung ipiring mi horung hela ang ba jabar di adang.” [Eomi hula, kakaneng ang naung naadang se, jabar di naadang. Biar Yesus Enehe oang moling dise, Ana malekang nehe aabeung di oang moling.]   
\p
\v 29 Vengmeet aulang muse, Yesus at mateng hula, “Aaa! Memet, aana mateng molo tila! Base aaungba aana ila, setang ba ooal apang taang angu eola tila.”   
\p
\v 30 Ang muse memet angu ila ehava mi se, oal angu tiat udu sehi. Setang angu etabit eola tila.   
\s1 Nehe hur ahala bot aver di kebe nu Mutu Yesus aing ening mona  
\p
\v 31 Seng muse, Yesus iimal bendar Tirus angu eahalang, ini via oolol amulung ang ba oat bendar Sidon lakal. Ang mi, ini lamal tarus ila dano Galilea mi. Bot ini taang lamal ila bir nu ebendar arinu ini biasat hula, ꞌDekapolisꞌ angmi.  
\v 32 Nehe nu hur ahala bot aver di kebe ue angmi. Eserang ang naung at Yesus ebele ila. Ini banang Yesus Atang metma nehe angu aing taang mea, e aing ening mona.  
\v 33 Ang muse nehe toang angu Yesus Ana iot angmi mihi e, Enang kolang nehe angu at ila. Yesus Ana Atang tuba metma nehe angu aver aarupi mi taning. Bot Ana purung metma Atang tuba mi muse, nehe angu ajabur ang dei.  
\v 34 Yesus apang ohit burang euling, eeng masiling aavening, senge Ana nehe angu at mateng hula, “Efata”, (evengbanang hula, “Aaungba baleleng!”)   
\p
\v 35 Ana vengbanang aulang muse, nehe ang aver angu mang jara. Ajabur ba aanamang angu di, mang balea, ang muse ana mateng aaung.   
\p
\v 36 Seng muse, ole bale nehe toang angmi ila. Yesus ihapat hula, “Vengmee o! Iini ekang nehe at mateng hula, nehe angu Na aing ening mona tila ekang.” Yesus etatabit ihapat aulang, aarunge ini ila taang-taang mi vengsarenta.  
\v 37 Nehe toang rae ba sarenta ang vengmee angu, ini mijongat etatabi. Ini itat mateng hula, “Bae mura niang o! Na emangpi nehe anga bisa ening aaung. Nehe aver kebe bisa vengmee, nehe hur ahala bisa mateng.”   
\c 8  
\s1 Mutu Yesus nehe ribu buta iahi  
\r (Matius 15:32-39)  
\p
\v 1-3 Ved nu adana, nehe toang hoa taing vengkumpul, e Yesus aing vengmee. Ini amulung ved tue tila, angu ebele imod osing. Ang muse Yesus Egahing vala ang naung iarut iat mateng hula, “Nehe toang anga Nomi etatabit ijahi. Iiba anga ola mi hoa, e ini taing vengkumpul ved tue tila, anguba imod osing. Miaaung ini ekang iatou osing ila ekang. Misavaka ini via mi ajebing.”   
\p
\v 4 Egahing vala ang naung Ehur ebalet hula, “Nimang, mana anga aabang eola. Base nehe toang alang anga pi bae iahit jadi niang!”   
\p
\v 5 Aarunge Yesus iadang taaning hula, “Iiroti edeng ba ue?”  
\p Ini ebalet hula, “Nimang. Roti iipi bititu kolang ni taloul mea ba ae.”   
\p
\v 6 Nehe toang angu Yesus Ana iot meke taang mihi. Ang muse Ana roti iipi bititu ang medi, e banang tarima kasi metma Lahatala enang. Seng muse Ana atang metma roti angu ening atatara, e metma Egahing vala ang naung inang. Ini baning ila paul metma nehe toang ang naung inang.  
\v 7 Ing di bot iaab aaedeng ue. Yesus bot banang tarima kasi Lahatala enang metma aab angu adana. Ang muse Ana bot Egahing vala ang naung iot ila paul metma nehe toang ang naung inang.  
\v 8-9 Ing emangpi oma ribu buta. Ini naadang iatou vengbarang. Naadang seng muse Egahing vala ang naung ila mod ealehil angu akumpul, ota bititu aaving. Ang muse ing emangpi Yesus Ana iot ila.  
\v 10 Ini ila tila muse, Yesus bot Egahing vala ang naung imampi je taang mida, e mana nu ene Dalmanuta angmi ila.   
\s1 Nehe Farisi hula Mutu Yesus abaang  
\r (Matius 16:1-4)  
\p
\v 11 Yesus iimal ila Dalmanuta mi muse, nehe aaedeng Farisi eamulung hoa Aing harak. Ini At natataanang hula Aing ening ahala. Ini Abanang hula, “Nimang! Tanda nu matubing e ni ateing hula Aaing angu etatabit Lahatala Ekavasa ue Aaing veng.”\x + \xo 8:11 \xt Matius 12:38; Lukas 11:16\x*   
\p
\v 12 Yesus eeng masiling aavening e, vengbanang hula, “Iini mateng aulang Na vengmee se, Na manasal! Etatalang ba iini tanda herang banang? Ekang aulang ekang! Tanda herang mang ae, aarunge Na bae ening ma iinang niang.”\x + \xo 8:12 \xt Matius 12:39; Lukas 11:29\x*   
\p
\v 13 Seng muse, Yesus lamal iahalang e, bale je taang mida Egahing vala ang naung imampi dano edenaveng angmi ila.   
\s1 Mutu Yesus hula tava vengani nehe Farisi evomung-epahang adana  
\r (Matius 16:5-12)  
\p
\v 14 Yesus iimal ila dano ehama mi se, Egahing vala ang naung mi vengani, hula ini tajebing bae mod baning niang. Ini roti iipi nu kolang baning.  
\v 15 Vengmeet ini roti veng mateng muse, Yesus hula, “Iini malekang vengani! Raja Herodes bot nehe Farisi ivomung-ipahang jasi angu iini ekang eamulung ekang. Ivomung-ipahang ba jasi angu ini metma nehe iomi taang emenghula bibit roti nehe gaot metma roti ening angu edadenang.”\x + \xo 8:15 \xt Lukas 12:1\x*   
\p
\v 16 Vengmeet Ana mateng aulang muse, Egahing vala ang naung iomi iipi sehi. Ini itaat mateng hula, “Boma angu naba ba veng mateng e? Ana mateng aulang angu, pi oma bae roti baning niang angu ebele.”   
\p
\v 17 Aarunge Yesus iomi ang ateing. Base Ana iat mateng hula, “Etatalang ba iini mang roti ba veng mateng! Iini Nenomi ang bae ateing niang ka? Iiomi angu mang iipi sehi!  
\v 18 Iini uuling iieng taang ateing, bot iiaver vengmee tila, aarunge bae manggarati niang. Emenghula iini bae ateing niang edadenang! Iini veng tajebing iila\x + \xo 8:18 \xt Yeremia 5:21; Yehezkiel 12:2; Markus 4:12\x*  
\v 19 roti iipi iising ba Na ening atatarat metma nehe ribu iising iahi angu, tura ealehil iini akumpul angu ota eedeng?”  
\p Ini vengbanang hula, “Ota arinu belta aalu, Nimang.”   
\p
\v 20 Yesus bot taaning hula, “Iini jedung vengani sehi e, niang? Tura Na roti ening atatarat metma nehe ribu buta iahi angu, iini ealehil akumpul angu ota eedeng?”  
\p Ini vengbanang hula, “Bititu, Nimang!”   
\p
\v 21 Ang muse Yesus hula, “Etabi! Iini uuling iieng taang ateing iila, aarunge etatalang ba iini bae manggarati niang hula, Nekavasa angu taang mi hoa?”   
\s1 Mutu Yesus Betsaida mi nehe eng kete ening mona  
\p
\v 22 Ang muse Yesus iimal ila Betsaida aabang mi. Ang mi angu nehe eng kete nu, nehe at Yesus Ebele hoa. Ini banang hula Yesus ot Atang metma nehe eng kete angu aing deit ening mona.  
\v 23 Yesus Ana nehe angu atang vengpina at aabang eolat ila. Ana eng angu vengpurung senge, Atang metma eng angu taang mea. Ana adang taaning hula, “Tatalang, eeng angu jara tila e, jedung?”   
\p
\v 24 Nehe angu uuling tene bajaul, senge vengbanang hula, “Na uuling se nehe lamal sehi, aarunge emenghula te ba ue lamal edadenang.”   
\p
\v 25 Yesus bale Atang metma nehe ang eng angu taang mea. Ang muse, ana bot uuling se, eng angu mang jara. Bot ana etatabit mona.  
\v 26 Yesus nehe angu ot ila, senge Ana at mateng hula, “Aana ila aarunge via aabeung oa! Ekang Betsaida mi ila ekang.”   
\s1 Petrus vengbanang hula Yesus anguba Kristus, turangmi Lahatala Aing matubing iila  
\r (Matius 16:13-20; Lukas 9:18-21)  
\p
\v 27 Ang muse, Yesus bot Egahing vala ang naung imampi lamal Kaisaria Filipi eabang ang migoleng. Via mi lamal sehise, Yesus iadang taaning hula, “Nehe ang naung isarenta eamulung se, ini hula Naing anga nuba?”   
\p
\v 28 Ini Ebalet hula, “Iiba hula ꞌYohanis nehe sasaraniꞌ. Iiba hula, ꞌBoma Eliaꞌ, ba Lahatala Ehur vala tura angu. Eabeung hula Aaing angu, Latahala Ehur vala tura ang ba nu.”\x + \xo 8:28 \xt Markus 6:14-15; Lukas 9:7-8\x*   
\p
\v 29 Yesus bot bale iadang taaning hula, “Aarunge iing hula Naing anga nuba?”  
\p Petrus Ebalet hula, “Nimang anga ba Kristus! Lahatala turangmi matubing iila angu.”\x + \xo 8:29 \xt Yohanes 6:68-69\x*   
\p
\v 30 Aarunge Yesus ihapat hula, “Iini ekang nehe iiba at mateng ekang!”   
\s1 Mutu Yesus Esusalala bot Eamina Ana vengbanang  
\r (Matius 16:21-28; Lukas 9:22-27)  
\p
\v 31 Yesus bot Egahing vala ang naung iat mateng ehalomang vengbanang hula, “Naing anga ba Manusia Emamolo, turangmi Lahatala matubing iila. Na malekang susalala toang harak, se hada eboma-boma, agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung, bot guru agama ang naung emangpi Natobang bot bae Neamulung niang. Angu ebele eningse ini Nameang. Aarunge mietang aaru\f + \fr 8:31 \ft Yunani ehur emamolo tura mi hurak hula, “mietang tue omimi”, aarunge ved anga ini vengtaanang hula, vede anga ꞌmietang nuꞌ, bot tobang ini vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ, bot tiang aaru ini vengtaanang hula, ꞌmietang tueꞌ, bot tiang aaru etobang angu ini vengtaanang hula, ꞌmietang butaꞌ. Aarunge Pura enehe bot Alor enehe bot NTT enehe ved evengtaanang angu tatara, bae nehe Yahudi etaanang edadenang niang: vede anga vengtaanang niang, aarunge tobang senge ping vengtaanang hula, ꞌmietang nuꞌ, tiang aaru ping vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ, bot tiang aaru etobang ping vengtaanang hula, ꞌmietang tueꞌ. Yunani ehur hula, “mietang tue omimi”, evengbanang hula, ꞌmietang aaruꞌ. Base hari Jumat veng Mutu Yesus aamina (Yunani ehur mi ini vengtaanang hula hari Jumat veng angu, ꞌmietang nuꞌ). Etobang hari Sabtu angu (Yunani ehur mi ini vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ). Ang muse hari Minggu veng Mutu Yesus bale aabeta (Yunani ehur mi ini vengtaanang hula, hari Minggu veng angu ꞌmietang tueꞌ, aarunge Pura ehur mi ping vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ). Base Mutu Yesus aamina angu mietang aaru omimi muse, Ana bale aabeta.\f* se Nabale aabeta.”   
\p
\v 32 Yesus iat mateng tarang aulang, aarunge Petrus ana Yesus Atang vengpina, senge Ehapat hula, “Nimang ekang mateng aulang ekang! Na bae vengkilang ini iatang ohit metma Aadana niang.”   
\p
\v 33 Petrus mateng aulang, bae Lahatala Eomi eamulung niang. Yesus bale Egahing vala aabeung ang naung iuling, senge Ana Petrus ehapat etatabit hula, “He! Ola iila! Angu setang enehe eele emateng! Aana mang manusia eomi ang ba vengpikir, Lahatala Eomi angu aana bae vengpikir niang!”   
\p
\v 34 Ang muse Yesus Ana nehe aabeung ang naung iarut hoa Egahing vala ang naung imampi taing vengkumpul. Ana iavomung-iapahang hula, “Nuba ba vengjalit hula Namulung se, ana malekang vengtahang Namulung ved kakanap! Eomi angu ana malekang metma etajebing ening, e Lahatala Eomi angu ba eamulung. Nehe hula ameang dise, ana malekang vengtahang emenghula nehe leut tevang vengaamina angu edadenang.\x + \xo 8:34 \xt Matius 10:38; Lukas 9:23; 14:27\x*  
\v 35 Nuba ba eabetang por alolang taang ang ba enangkolang vengomi, eningse eabetang angu bae ue niang! Aarunge nuba ba Namulung bot Lahatala Eomi angu metma nehe avomung-apahang, eningse aabetang ejajehing Lahatala abung angu ana harak.\x + \xo 8:35 \xt Matius 10:39; Lukas 17:33; Yohanes 12:25\x*  
\v 36 Pasaka por alolang e angu emangpi aaing veng di Lahatala aatobang se, bae egunang niang.  
\v 37 Bot pasaka angu emangpi aana metma eeoa di, bae metma ooramana aabetat ejajehing angu vengtelul jadi niang!   
\p
\v 38 Iini vengani! Nehe por alolang taang ang naung, angase jasi-ahala angu ba ening toang amara. Ini bae Lahatala Eomi angu Eamulung niang. Base nuba ba Naing veng avaaloring Nevomung-nepahang angu bae eamulung niang se, Nandi aing veng Navaaloring bae Nimang Apang aadang mi aing mangaku niang. Naing anga ba Manusia Emamolo. Eningse Na sorga mi bale hoa. Lahatala Egahing vala hamulang sorga mi ang naung Nat hama-hama, Nimang Ekavasa eele angmi hoa, he nehe ateing hula Naing anga nuba.   
\c 9  
\p
\v 1 Nevomung-nepahang anga iini ekang veng tajebing ekang. Iing emangpi ba ae anga, iiba bae aamina jedung se, ini malekang Lahatala Ekavasa Eparenta omimi metma nehe toang eabetang adana angu uuling ateing. Angu ebele ini hula Lahatala Ekavasa angu hoa iila.”   
\s1 Mutu Yesus dol taang Ava aboi, bot Ekondo huring jara  
\r (Matius 17:1-13; Lukas 9:28-36)  
\p
\v 2 Mietang taling seng muse, Yesus Ana Petrus, Yakobus, bot Yohanis iajali e, inang buta hama-hamat dol balolu nu nehe bae mi niang angu taang mida. Inang butapi mida dol taang muse, inang tue ateing se Yesus Ava aboi.  
\v 3 Bot Ekondo angu majaat huring jara. Por alolang taang anga na iiba bae majaat Ekondo angu edadenang niang.  
\v 4 Inang tue mibarotit ateing se, Yesus Ana boma Elia bot boma Musa oleve iat mateng sehi.   
\p
\v 5-6 Ang muse inang tue iuangmarit etatabi bot iomi iipi sehi, anguba Petrus ana samamamateng. Base ana Yesus At mateng hula, “Nimang! Ninang tue angami anga mang aalus! Ba miaaung ni teeng tue ahami. Nu Nimang e, nu boma Musa e, bot nu boma Elia e.”   
\p
\v 7 Seng ang muse, bano di hela ing vengtering. Bot ini vengmee se nehe amal bano omimi hoa vengbanang hula, “Iini venghelet aaung-aaung! Yesus anga ba Noal Nomi Ejahi. Base iini malekang Aing ba Eamulung!”\x + \xo 9:7 \xt 2 Petrus 1:17-18; Matius 3:17; Markus 1:11; Lukas 3:22\x*   
\p
\v 8 Inang tue nehe amal angu vengmee muse, ini mijonga bot uuling se, nehe iiba bae ue niang. Aarunge Yesus enangkolang ba ue.   
\p
\v 9 Seng ang muse, Yesus bot Egahing vala tue angu ini dol angu taang bale hela. Yesus ihapat vengbanang hula, “Naba ba iini vede uuling ateing iila angu, ekang metma nehe iiba iat mateng ekang. Naing anga ba Manusia Emamolo turangmi Lahatala matubing iila angu, malekang aamina hengi. Aarunge eningse Na bale aabeta, senge iini nehe toang angu iat mateng.”   
\p
\v 10 Ini Yesus Epalai angu pinat aaung-aaung, base ini bae nehe iiba iat mateng niang. Aarunge inang tue itadang taaning hula, “Eomi hula tatalang, ba Ana hula ꞌaamina se, bot bale aabetaꞌ? Angu tatalang, e?”   
\p
\v 11 Ang muse ini Adang taaning hula, “Guru agama ang naung hula, ꞌBoma Elia malekang hoa hengi, senge Kristus hoa.ꞌ Aarunge Nimang Eomi se, tatalang?”\x + \xo 9:11 \xt Maleakhi 4:5; Matius 11:14\x*   
\p
\v 12 Yesus ihur ebalet hula, “Angu etabi. Boma Elia malekang hoa hengi, e ana via ening metma Kristus adana. Turangmi nehe Lahatala Esurat hamulang mi hurak metma Manusia Emamolo ba Kristus angu adana tila, aarunge etatalang ba iini bae manggaratit aaung jedung? Ini hurak vengbanang iilat hula eningse Ana hoa, aarunge nehe Aing ening susalala bot malekang Ameang.  
\v 13 Iini malekang iiavel helet aaung-aaung! Boma Elia angu turangmi hoa iila. Aarunge nehe aing ening susalala, iomi eamulung. Angu di emenghula naba ba turangmi boma ang naung hurak vengbanang iila angu edadenang.”   
\s1 Mutu Yesus val ba setang apang taang ening mona  
\r (Matius 17:14-21; Lukas 9:37-43)  
\p
\v 14 Yesus bot Egahing vala tue angu bale gahing vala aabeung ang naung imampi taing harak, ini ateing se, nehe toang hoa taing vengkumpul iila. Nehe toang angu hoa hula gahing vala aabeung ba guru agama ang naung imampi natataanang angu iuling.  
\v 15 Nehe toang ang naung uuling Yesus Ateing muse, ini mibaroti, se ini hula Ana have jedung doe dol taang. Ang muse ini bihit ila Aing harak.   
\p
\v 16 Yesus iadang taaning hula, “Iini angami naba ba veng natataanang?”   
\p
\v 17 Nehe nu hoa At mateng hula, “Nimang, vengmee hengi! Na noal mehal anga at hoa iila ba, Aana aing ening mona hengi. Ana hur ahala, se setang apang taang angu ebele.  
\v 18 Setang angu aing maso tila se, ana noal anga aing metma meke mi abaang. Senge purung kukur di ai mi hela, bot aveing eera toangtadang. Bot eboa iipi angu kadadang emenghula te edadenang. Eegahing vala ang naung na iabanang iot noang moling e, setang angu ateri, aarunge ini bae ening jadi niang.”   
\p
\v 19 Vengmeet aulang muse, Yesus ialil vengbanang hula, “Ee! Iini bae iomi Naing vengaanamang niang! Na iiavomung-iiapahang bae alolang niang, aarunge iini bae manggaratit aaung niang. Na iiat aabetat hama-hamat anga vengjehi di, iini bae iiomi metma Naing vengaanamang niang! Na iing vengkilang iiomi eamulung ila taveding hengi? Aaungba, val angu at angami ma!”  
\v 20 Ang muse ini val angu abaning at Yesus Ebele ma. Aarunge setang angu uuling Yesus ateing muse, ana val angu aing metma meke mi abaang hela agoning lamal bot purung kukur di ai mi hela.   
\p
\v 21 Ang muse Yesus Ana val angu imang adang taaning hula, “Ooal anga taveding mi ening alang?”  
\p Imang vengbanang hula, “Kiki sehi mi aulang.”  
\v 22 Setang angu luung iila hula mang noal anga ameang. Ana noal anga at ila aad mi abaang bae alolang niang bot at ila jar mi aholang. Ba Nimang noang moling hengi! Misavaka bisa se, Aana Oomi ni jahi e, noal anga ening mona hengi.   
\p
\v 23 Yesus ebalet hula, “Etatalang ba aana hula ꞌmisavaka bisaꞌ? Na bisa emangpi angu ening, aarunge nehe omi metma Naing vengaanamang hengi!”   
\p
\v 24 Ang muse, boma angu mateng bot bau e, vengbanang hula, “Nimang etabi na nomi Aaing vengaanamang iila. Aarunge Aana noang moling e, nenomi Aaing vengaanamang angu ening adaeri!”   
\p
\v 25 Yesus uuling se, nehe toang hoa taing vengkumpul angmi muse, Ana setang angu parentat hula, “He setang jasi! Aana aaungba val angu eola e, ana bisa vengmee, bot ana bisa mateng. Aana ekang bale aing maso ekang!”   
\p
\v 26 Vengmeet Yesus mateng aulang muse, setang angu kalilit etatabi. Ana ening val angu abaang hela aing masiring lamal, senge setang angu val ang eola. Ang muse val angu ajebing emenghula nehe aamina edadenang. Anguba nehe angmi ang naung itat mateng hula, “Hee! Ana aamina tila!”   
\p
\v 27 Aarunge Yesus val angu atang ang vengpina e aing bakung muse, ana mang tahi.   
\p
\v 28 Ang muse Yesus bot Egahing vala ang naung imampi mana angu eahalang, e ila hava nu mi mida. Angumi ini Yesus adang taaning hula, “Nimang! Etatalang ba vede ni setang angu bae aterit jadi niang angu?”   
\p
\v 29 Ang muse Yesus iat mateng hula, “Vengmeet aaung-aaung! Setang ang naung etatabit jasi, base iini bae sambajang Lahatala ot iioang moling niang se, iini bae bisat setang aulang angu aterit jadi niang.”   
\s1 Mutu Yesus Eaamina angu Ana bale vengbanang  
\r (Matius 17:22-23; Lukas 9:43-45)  
\p
\v 30 Ang muse, Yesus bot Egahing vala ang naung ini mana angu eahalang, e ila propinsi Galilea mi. Ila angmi muse, Yesus eat hula, nehe ot ateing hula Ana bae ue angmi niang,  
\v 31 se Ana mang hula Egahing vala ang naung ba iavomung-iapahang angu ebele. Ana iat mateng hula, “Bae luung niang se, ini hula Naing aabalit metma nehe aabeung enang. Senge ini ening Nameang, Naing ba Manusia Emamolo angu, eningse Na aamina, aarunge mietang aaru\f + \fr 9:31 \ft Yunani ehur emamolo tura mi hurak hula, “mietang tue omimi”, aarunge ved anga ini vengtaanang hula, vede anga ꞌmietang nuꞌ, bot tobang ini vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ, bot tiang aaru ini vengtaanang hula, ꞌmietang tueꞌ, bot tiang aaru etobang angu ini vengtaanang hula, ꞌmietang butaꞌ. Aarunge Pura enehe bot Alor enehe bot NTT enehe ved evengtaanang angu tatara, bae nehe Yahudi etaanang edadenang niang: vede anga vengtaanang niang, aarunge tobang senge ping vengtaanang hula, ꞌmietang nuꞌ, tiang aaru ping vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ, bot tiang aaru etobang ping vengtaanang hula, ꞌmietang tueꞌ. Yunani ehur hula, “mietang tue omimi”, evengbanang hula, ꞌmietang aaruꞌ. Base hari Jumat veng Mutu Yesus aamina (Yunani ehur mi ini vengtaanang hula hari Jumat veng angu, ꞌmietang nuꞌ). Etobang hari Sabtu angu (Yunani ehur mi ini vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ). Ang muse hari Minggu veng Mutu Yesus bale aabeta (Yunani ehur mi ini vengtaanang hula, hari Minggu veng angu ꞌmietang tueꞌ, aarunge Pura ehur mi ping vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ). Base Mutu Yesus aamina angu mietang aaru omimi muse, Ana bale aabeta.\f* se, Na bale aabeta.”   
\p
\v 32 Yesus iat mateng aulang, aarunge Egahing vala ang naung iomi mang iipi sehi. Ini bae baranit adang taaning hula Yesus Eomi angu naba.   
\s1 Mutu Yesus Egahing vala ang naung itaat tadoit hula nuba ba mieele  
\r (Matius 18:1-5; Lukas 9:46-48)  
\p
\v 33 Ang muse bot, Yesus iimal lamal ila Kapernaum mi. Aulang ini mida hava mi muse, Yesus Egahing vala ang naung iadang taaning hula, “Vede iini via omimi veng taat tadoi angu naba?”   
\p
\v 34 Aarunge iiba bae Ehur ebale niang, se vede via mi angu ini veng taat tadoit hula ing emangpi angu nuba ba mieele.\x + \xo 9:34 \xt Lukas 22:24\x*   
\p
\v 35 Ang muse Yesus mihit iavomung-iapahang hula, “Nuba ba hula mieele hengi se, ana malekang etatabit ava ening kiki, bot nehe toang angu vengbalenta.”\x + \xo 9:35 \xt Matius 20:26-27; 23:11; Markus 10:43-44; Lukas 22:26\x*   
\p
\v 36 Ang muse val kiki nu angmi angu Yesus aing medit abaning e ila ihahama mi, senge Ana mateng hula,  
\v 37 “Nuba ba Namulung e, nehe ba ava ening alolang emenghula val anga edadenang angu vengbalenta se, evengbanang hula, nehe angu ana Nandi Naing vengbalenta sehi. Bot ana Nimang ba Naing gahing por alolang taang hela angu di Aing vengbalenta sehi.”\x + \xo 9:37 \xt Matius 10:40; Lukas 10:16; Yohanes 13:20\x*   
\s1 Nuba ba metma piiiba ening?  
\r (Lukas 9:49-50)  
\p
\v 38 Ang muse, Yohanis ba Yesus Egahing vala angu, kalak vengbanang hula, “Nimang! Minu angu ni ateing se, nehe nu Eene metma setang ateri. Aarunge ni ehapa, se aing angu bae pinehe niang.”   
\p
\v 39 Aarunge Yesus ibalet hula, “Ee! Iini ekang ehapa ekang. Se nuba ba Nene angu metma tanda herang ening se, ana bae Nene ening ajasing niang.  
\v 40 Naba ba ana ening angu Lahatala Eomi eamulung angse aing angu di piiiba.\x + \xo 9:40 \xt Matius 12:30; Lukas 11:23\x*  
\v 41 Base venganit aaung-aaung! Nuba ba ateing hula iing angu Kristus Eamulung, senge ini iioang moling se, idira angu Lahatala bae veng tajebing niang. Emenghula ana jar osing ang ba galas nu ma iinang iini na di se, Lahatala bae aing veng tajebing niang.”\x + \xo 9:41 \xt Matius 10:42\x*   
\s1 Ahalang avali angu ekang at mamulal ekang  
\r (Matius 18:6-9; Lukas 17:1-2)  
\p
\v 42 Ang muse Yesus bot iat mateng hula, “Nuba ba jasi-ahala metma kakaneng ang naung itubing, e kakaneng ang naung bae iomi metma Naing vengaanamang niang se, nehe angu malekang ava vengani! Miaaung var eele nu,\f + \fr 9:42 \ft Surat hamulang Yunani ehur mi hurak hula ꞌvar baneharꞌ ba ini metma aara-gandum emenghula aara edadenang banehar angu.\f* medit metma obo angu vengparta, senge aing metma tang mi aholang.   
\p
\v 43 Hula aana aatang baning metma jasi-ahala ening se, aatang angu patait bia! Miaaung aatang dena kolang di aana sorga Lahatala Eabang hamulang angmi e, aatang aarupi aana baning lamal, aarunge nehe aaing metma naraka aad huring eele angmi bia.\x + \xo 9:43 \xt Matius 5:30\x*  
\v 44 [Naraka angu, susalala emana. Eaad huring angu bae eaamina vengniang, bot iib toang rae ba angmi ening amanisa angu di bae eseng vengniang.]\f + \fr 9:44 \ft Yunani ehur emamolo tura angu, bae hur kokal 44 mi hurak niang.\f*  
\v 45 Hula aana iia angu baning lamal jasi-ahala ening se, iia angu patait bia! Miaaung iia dena kolang di aana baning sorga Lahatala Eabang hamulang angmi e, iia aarupi aana baning lamal, aarunge nehe aaing biat metma naraka aad huring eele angmi.  
\v 46 [Naraka angu, susalala emana. Eaad huring angu bae eaamina vengniang, bot iib toang rae ba angmi ening amanisa angu di bae eseng vengniang.]\f + \fr 9:46 \ft Yunani ehur emamolo tura angu, bae hur kokal 46 mi hurak niang.\f*  
\v 47 Hula aana eeng angu baning uuling jasi-ahala ening se, eeng angu doket bia! Miaaung eeng dena kolang di aana sorga Lahatala Eabang hamulang angmi, e eeng aarupi aarunge nehe aaing metma naraka aad huring eele angmi bia.\x + \xo 9:47 \xt Matius 5:29\x*   
\q1
\v 48 ꞌNaraka angu, etatabit susalala emana.  
\q2 Eaad huring angu bae eaamina vengniang.  
\q2 Bot iib toang rae ba angmi ening amanisa angu di bae eseng vengniang.ꞌ\x + \xo 9:48 \xt Yesaya 66:24\x*   
\p
\v 49 Nevomung-nepahang anga, etatabit tamadi. Base nuba ba hula Namulung se, ana malekang veng tahang Namulung tarus, emenghula nehe iihal metma aab venggao senge hei, aulang e ana tahang luung bot ekang manisa ekang angu edadenang.   
\p
\v 50 Iihal angu aaung. Aing angu mod ening tamaa. Aarunge iihal angu bae email niang iila se, bae egunang niang, base pi mang bia. Iing di malekang ening emenghula iihal angu edadenang, senge aabetat iiomi metma tejahi.\x + \xo 9:50 \xt Matius 5:13; Lukas 14:34-35\x*  
\p Base, iini ekang taat tadoit hula nuba ba eele, nuba ba kiki ekang!”   
\c 10  
\s1 Taingmedi senge taingbia nehe Farisi metma Yesus evia aalaping hula Aing ening ahala  
\r (Matius 19:1-12; Lukas 16:18)  
\p
\v 1 Ang muse Yesus iimal ila propinsi Yudea, bot mana aabeung ba Yarden moar eved danang oa angmi. Taang-taang mi angu nehe toang harut ebele hoa Aing vengkumpul. Ana iavomung-iapahang emenghula etura angu edadenang.   
\p
\v 2 Nehe Farisi inang aaedeng hoa hula Aing ening abaang. Ini adang taaning hula, “Piagama elamal-etahi eamulung se, nehe mehal nu jangu medi tila ana bale aing bia e, niang?”   
\p
\v 3 Yesus ibalet hula, “Vengani hengi! Jangu mehal taingmedi elamal-etahi ba boma Musa metma ma pinang angu tatalang?”   
\p
\v 4 Ini Yesus Ehur Ebalet hula, “Taingmedi-taingpina elamal-etahi boma Musa ening angu hula, nehe bisa taingbia, aarunge malekang taingbia angu esurat ening metma ejangu enang hengi.”\x + \xo 10:4 \xt Ulangan 24:1-4; Matius 5:31\x*   
\p
\v 5 Yesus ibalet vengbanang hula, “Ee! Vengmee hengi! Iiong aanamang angu ebele, ba boma Musa ana hurak aulang!  
\v 6 Sarenta halomang-halomang ba tura Lahatala Ana por-burang ening angu iini ekang veng tajebing ekang! Ue hurak vengbanang hula,  
\q1 ꞌLahatala manusia ening, mehal bot jangu.\x + \xo 10:6 \xt Kejadian 1:27; 5:2\x*   
\q2
\v 7 Angu ebele ba mehal angu ana malekang imang bot iva angu oleve iat tatara,  
\q3 e ila ejangu at aabetat ening nu,   
\q3
\v 8 base olevepi aabetat tominu-tahanu ening nu kolang.ꞌ\x + \xo 10:8 \xt Kejadian 2:24\x*   
\p
\v 9 Aulang base, Lahatala ba ening olevepi nu tila se, nehe nu ekang ing ening tatara ekang!”   
\p
\v 10 Ang muse, Yesus bot Egahing vala ang naung imampi mida hava nu mi. Angmi angu gahing vala ang naung, ini Yesus Evomung-epahang vede angu vengtaaning.   
\p
\v 11 Yesus ihur ebalet vengbanang hula, “Nuba ba ejangu at tatara senge bot jangu aabeung medi se, angu ana buha tila!  
\v 12 Ejangu di aulang! Ana emehal angu at tatara, senge bot mehal aabeung medi se, angu di buha!”\x + \xo 10:12 \xt Matius 5:32; 1 Korintus 7:10-11\x*   
\s1 Mutu Yesus Lahatala Eaaung-ehama vengbanang metma kakaneng enang  
\r (Matius 19:13-15; Lukas 18:15-17)  
\p
\v 13 Minu adana, nehe iiba ue ioal ang naung iat Yesus ebele ila e, Abanang ot Lahatala Eaaung-ehama angu metma ma inang. Aarunge Yesus Egahing vala ang naung ihapa.   
\p
\v 14 Yesus uuling ateing aulang muse, Ana Egahing vala ang naung ialil vengbanang hula, “Vengkilang e kakaneng ang naung Nebele hoa! Ekang ihapa ekang! Nehe ba emenghula ing edadenang angu ba, Lahatala Enehe.  
\v 15 Iini venganit aaung-aaung! Nuba ba hula hoa Lahatala Aing harak se, ini malekang iomi Aing vengaariak, emenghula kakaneng ba iva-imang vengaariak angu edadenang. Hula bae aulang niang se, ing bae bisat metma Lahatala Enehe ening niang.”\x + \xo 10:15 \xt Matius 18:3\x*  
\v 16 Seng ang muse, Yesus Ana kakaneng ang naung iabaning bot Atang metma nu-nut iong taang mea e, Lahatala Eaaung-ehama angu metma ma inang.   
\s1 Nehe kavasa via aalaping hula Lahatala At aabeta  
\r (Matius 19:16-30; Lukas 18:18-30)  
\p
\v 17 Yesus iimal bot hula lamal se, nehe kavasa nu bihit hoa e, hula Aing harak. Ana Yesus apang aadang mi tout hela senge taaning hula, “Nimang Guru, na Aaing aada, Aaing ba mieele! Na hula taaning kabing dena. Alang, Nimang. Na malekang ening tatalang e, na ateing etatabit hula, na bisa Lahatala At aabetat ejajehing sorga Lahatala Eabang hamulang angmi?”   
\p
\v 18 Yesus ebalet vengbanang hula, “Etatalang ba aana Nat mateng hula, ꞌNaing ba mieeleꞌ? Nehe iiba bae mieele niang, aarunge Lahatala ba mieele.  
\v 19 Aana ateing iila, Lahatala Eparenta tura angu hula,  
\q2 Ekang nehe ameang ekang;  
\q2 Ekang nehe veng buha ekang;  
\q2 Ekang taavi ekang;  
\q2 Ekang saksi putar-balek angu ening ekang;  
\q2 Ekang nehe akal nehe kabule senge ekavasa angu medi ekang;  
\q2 Bot iiva-iimang angu di ing aada.ꞌ ”\x + \xo 10:19 \xt Keluaran 20:12-16; Ulangan 5:16-20\x*   
\p
\v 20 Nehe angu ebalet vengbanang hula, “Etabi Nimang Guru! Mehal kaneng mi, na parenta angu emangpi eamulung iila.”   
\p
\v 21 Yesus omi metma nehe angu ejahi. Ang muse Ana hula, “Etabi! Aarunge na-nu aana bae ening jedung. Angase aana ila eekavasa ang naung emangpi aabalit miosing. Senge eseeng angu paul metma nehe masiking bot nehe ba susalala ang naung inang. Seng ang se aana hoa e aaungba Namulung. Eningse Lahatala Ana ebale kavasa aabeung metma ma enang sorga Lahatala Eabang hamulang angmi.”   
\p
\v 22 Nehe angu Yesus Emateng ang vengmeet aulang muse, omi mang iipi sehi. Ana kavasat etatabi angu ebele ana bale ila, aarunge omi mang dirat etatabi.   
\p
\v 23 Ang muse Yesus Ana Egahing vala ang naung iuling, senge iat mateng hula, “Vengmee! Nehe ba kavasa angu etatabit misusa senge ana sorga Lahatala Eabang hamulang angmi maso!”   
\p
\v 24 Vengmeet Ana mateng aulang muse, Egahing vala ang naung iomi iipi sehi. Aarunge Yesus taang mateng hula, “Vengmeet aaung-aaung! Nehe ba hula metma Lahatala Enehe ening angu etatabit susa! Ekang vengoomit hula angu mang vila ekang.  
\v 25 Hula binanta unta eele nu batul bor mi maso e mida elapa mi se, nehe kavasa nu bisa sorga Lahatala Eabang hamulang angmi maso e metma Lahatala Enehe ening.”   
\p
\v 26 Yesus Emateng aulang angu, ening ing emangpi bot iomi taang iipi sehi. Ang muse ini itadang taaning hula, “Hula etabit aulang se, nuba ba bisa Lahatala At aabetat ejajehing angu harak e?”   
\p
\v 27 Yesus Ana ing emangpi iuling, senge Ana hula, “Naba ba manusia bae ening jadi niang angu, emangpi Lahatala bisa ening!”   
\p
\v 28 Seng ang muse, Petrus ai ohit mateng hula, “Nimang, ning anga na emangpi angu ni mea tila, senge ni Aamulung ba anga. Aarunge eningse naba ba metma ni ooa?”   
\p
\v 29-30 Yesus ibalet hula, “Na iiat mateng alang: Nehe ba Namulung e, lamal Lahatala Ehur aaung-hama angu vengmaring metma nehe at mateng mana kanap, angu ebele ba ehava, bot eiiamutu, bot iva-imang, bot oal, bot ebir, bot ekarajang, bot ehava omi ekavasa ang naung emangpi ana mea, eningse ana ebale medit mi ratunu alehil. Na emangpi ba ana mea tila angu, eningse ana bale medit mitoang mirae. Ana Namulung angu ebele, eningse nehe ajajasing. Aarunge ila por-burang evengtahi mi se, ana Lahatala At aabetat ejehing-emeang. Angu ebale ba angu!  
\v 31 Vengani ee! Nehe ba ava ening eele balolu angu, hula Lahatala Eomi Eamulung se, aing anguba mikiki. Aarunge nehe ba ava ening alolang-alolang angu, hula Lahatala Eomi Eamulung se, aing anguba mieele.”\x + \xo 10:31 \xt Matius 20:16; Lukas 13:30\x*   
\s1 Mutu Yesus Eaamina vengbanang anga emitue  
\r (Matius 20:17-19; Lukas 18:31-34)  
\p
\v 32 Yesus iimal bot lamal Yerusalem mi ila muse, Yesus ba lamal Etura. Egahing vala bot nehe aabeung ang naung Amulung. Ana turangmi vengbanang hula eningse nehe Yerusalem mi Ameang angu ini vengani muse, Egahing vala ang naung iomi iipi sehi bot iuangmari. Yesus ateing aulang muse, Ana Egahing vala ang naung iaru, sengila ba nehe hula Yerusalem mi naba ba ening metma Adana angu bot metma veng iat mateng.  
\v 33 Ana vengbanang hula, “Iini vengmee! Angase pi Yerusalem mi ila. Naing anga Manusia Emamolo ba turangmi Lahatala matubing iila angu. Aarunge eningse angmo mi ini Naing aabali, metma agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung bot guru agama ang naung inang. Seng angse ini Naing hukung vengaamina metma ma Nenang, bot ini Naing biat metma nehe ba bae Lahatala ateing niang angu inang.  
\v 34 Seng angse ini mateng Nehura Nemananti. Ini Naing vengpurung. Bot ini Neboa angu varisik, senge ini Naing ening Naaamina. Na etatabit aamina, aarunge emietang aaru\f + \fr 10:34 \ft Yunani ehur emamolo tura mi hurak hula, “mietang tue omimi”, aarunge ved anga ini vengtaanang hula, vede anga ꞌmietang nuꞌ, bot tobang ini vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ, bot tiang aaru ini vengtaanang hula, ꞌmietang tueꞌ, bot tiang aaru etobang angu ini vengtaanang hula, ꞌmietang butaꞌ. Aarunge Pura enehe bot Alor enehe bot NTT enehe ved evengtaanang angu tatara, bae nehe Yahudi etaanang edadenang niang: vede anga vengtaanang niang, aarunge tobang senge ping vengtaanang hula, ꞌmietang nuꞌ, tiang aaru ping vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ, bot tiang aaru etobang ping vengtaanang hula, ꞌmietang tueꞌ. Yunani ehur hula, “mietang tue omimi”, evengbanang hula, ꞌmietang aaruꞌ. Base hari Jumat veng Mutu Yesus aamina (Yunani ehur mi ini vengtaanang hula hari Jumat veng angu, ꞌmietang nuꞌ). Etobang hari Sabtu angu (Yunani ehur mi ini vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ). Ang muse hari Minggu veng Mutu Yesus bale aabeta (Yunani ehur mi ini vengtaanang hula, hari Minggu veng angu ꞌmietang tueꞌ, aarunge Pura ehur mi ping vengtaanang hula, ꞌmietang aaruꞌ). Base Mutu Yesus aamina angu mietang aaru omimi muse, Ana bale aabeta.\f* se, Na bale aabeta.”   
\s1 Yakobus bot Yohanis Yesus Abanang ole ba mieele  
\r (Matius 20:20-28)  
\p
\v 35 Ang muse, Yakobus bot Yohanis, ba Sabadeus oal angu, Yesus ebele hoa. Oleve Abanang hula, “Nimang Guru! Nole hula niomi metma veng Aat mateng.”   
\p
\v 36 Yesus iadang taaning hula, “Naba ba oole hula vengbanang?”   
\p
\v 37 Ole Ebalet hula, “Alang, Nimang! Eningse, hula Aana mihit Eeparenta pina tila se, nibanang nole metma Aabung mi mihi. Nu Eetene oa, nu Eebajaul oa e, nole di parenta pina.”   
\p
\v 38 Yesus ihur ebalet hula, “Naba ba oole vengbanang angu ooleve bae manggarati niang. Naing anga, eningse Nasusalala toang harak. Base, tatalang? Ooleve di hula bisa susalala angu Nat tevang hama-hamat ila vengaamina, ka?”\x + \xo 10:38 \xt Lukas 12:50\x*   
\p
\v 39 Oleve Ebalet hula, “Noleve di bisa, Nimang!”  
\p Yesus bot bale oleve iat mateng hula, “Etabi, ooleve di eningse susalala angu tevang emenghula Naing edadenang.  
\v 40 Aarunge eningse nuba ba mihit Netene oa bot Nebajaul oa angu bae Naing ba vengbanang niang. Angu Lahatala ba vengbanang. Nuba ba mana angu mi mihi angu Ana etatabit vengbanang iila.   
\p
\v 41 Gahing vala aabeung ang naung vengmee Yakobus bot Yohanis oleve Yesus Abanang aulang muse, ini alil etatabi.  
\v 42 Ang muse Yesus Ana ing emangpi iaru, e Ana hula, “Alang! Iini ateing iila! Nehe eele ba parenta pina ang naung angu, eningse nehe toang rae ba ini parenta angu mang ing pariku, anguba nehe toang rae angu ini bae iava vengbutil jadi niang. Bot aabang-aabang ba enehe eele bae Lahatala ateing niang angu, ini parentat iomi eamulung metma nehe toang rae angu iadana, base nehe toang rae angu bae iong ohit jadi niang.  
\v 43 Aarunge iing anga ekang ening aulang ekang! Base iing anga nuba ba hula mieele hengi se, ana malekang ava ening emenghula jongos edadenang, senge nehe aabeung vengbalenta.\x + \xo 10:43 \xt Lukas 22:25-26\x*  
\v 44 Bot nuba ba hula aing metma nehe eele ening hengi se, ana malekang ava ening malea molo.\x + \xo 10:44 \xt Matius 23:11; Markus 9:35; Lukas 22:26\x*  
\v 45 Naing anga ba Manusia Emamolo angu, Na hoa bae nehe ot Naing vengbalenta niang, aarunge Na hoa nehe toang rae angu vengbalenta. Na hoa Neabetang angu emangpi metma nehe toang angu ing sai, e ing ening lohit metma ijasi-iahala angu eola.”   
\s1 Mutu Yesus nehe eng kete ening mona  
\r (Matius 20:29-34; Lukas 18:35-43)  
\p
\v 46 Yesus bot Egahing vala ang naung, nehe toang rae angu imampi ila bendar Yeriko mi. Ini hula lamal milalu muse, nehe eng kete nu via adil mi mihit na banang sehi. Ene Bartimeus, ba boma Timeus oal angu.  
\v 47 Ana vengmeet hula angmi lamal angu Yesus ba Nasaret Enehe angu ba ue, ang muse ana moring hula, “Yesus! Daud etabaning! Na Aading luung iila! Oomi metma nejahi hengi!”   
\p
\v 48 Vengmeet ana moring aulang muse, nehe ang naung ehapat hula, “Ee! Taimang!”  
\p Aarunge ana mang taang moring hula, “Yesus Daud etabaning! Oomi metma nejahi!”   
\p
\v 49 Ang muse Yesus angmi tahi, senge Ana hula, “Iini at angami ma!”  
\p Ang muse ini ebele va at mateng hula, “Aaungba aana taimang! Nimang Guru Ana eearu. Aaungba ma!”   
\p
\v 50 Vengmeet aulang muse, Bartimeus ana enoang angu aahit mea, senge uuser-uuser tahit va Yesus Aing harak.   
\p
\v 51 Yesus adang taaning hula, “Aana hula tatalang?”  
\p Nehe eng kete angu Ebalet hula, “Nimang ee! Na banang e, na bisa uuling.”   
\p
\v 52 Yesus bot at mateng hula, “Aana oomi metma Naing vengaanamang hula Nabisa aaing ening mona, angu ebele angase aana mona tila! Aaungba ila!”  
\p Ang muse eng benang mang mona. Seng ang muse ana Yesus Amulung lamal.   
\c 11  
\s1 Mutu Yesus bot Egahing vala ang naung Yerusalem mi ila, bot nehe toang rae Aing tajaning, emenghula nehe eele edadenang  
\r (Matius 21:1-11; Lukas 19:28-40; Yohanes 12:12-19)  
\p
\v 1 Angmi ini ila bendar Yerusalem abung muse, ini aabang aaru Betfage bot Betania ba Saitun dol eadil mi angu mi.\f + \fr 11:1 \ft Ini dol angu ene maveng ꞌSaitunꞌ se, angmo mi angu te Saitun ebir toang, Saitun eiipi angu ini aadit eiipil medi. Saitun dol angu Yerusalem eola, oma kilometer nu.\f* Angmi angu Yesus bot Egahing vala ang naung miarit kabing dena. Ang muse Ana Egahing vala aaru iot iturat ila.  
\v 2 Ana hula, “Ooleve iiturat aabang angmo mi ila. Ila angmo mi maso se, binanta keledei oal nu angmi kobong tahi angu ooleve uuling ateing. Nehe nu bae aing taang mihi di jedung. Ooleve ila esar angu vengahi, senge aing tedot angami hoa.  
\v 3 Aarunge nehe iiadang taaning hula, ꞌEtatalang ba oole keledei angu vengahit tedot ila angu?ꞌ Hula aulang se, oole ebalet vengbanang hula, ꞌNimang Ana aing pake. Paket seng muse, Ana bale panatut hoa.ꞌ ”   
\p
\v 4 Ang muse, oleve ila, e uuling ateing se, keledei oal angu hava nu via adil mi tahi angu eela mi kobong tahi sehi. Ang muse oleve esar angu vengahi e, tedot hoa.  
\v 5 Aarunge nehe ba angmi tahi angu ole iadang taaning hula, “Ee! Etatalang ba oole keledei angu vengahit tedot ila angu?”   
\p
\v 6 Ang muse ole ibalet vengbanang hula, “Niguru hula aing pake. Hula paket seng se, aulange ni bale tedot hoa.” Ang muse ini vengkilang keledei angu ole tedot ila.  
\v 7 Ole tedot ila Yesus Enang. Seng ang muse ini inoang talaling angu metma keledei angu taang pepa, senge Yesus mida taang mihi.   
\p
\v 8 Aulang ini hula bendar maso muse, nehe toang rae angu inoang talaling bot isalinda ang naung medit metma via mi pepa. Nehe iiba ila via adil mi palam eva patait\f + \fr 11:8 \ft Markus esurat mi hurak emamolo hula ꞌeatangꞌ. Aarunge ni ateing Yohanis 12:13 mi se hula palam eva. Palam eva angu emenghula vet eva edadenang.\f* metma via omimi pepat mea. Ening aulang metma tanda ening matubing hula, ini Mutu Yesus Aing aada. Emenghula ini nehe eele aing tarima bot aing aada angu edadenang.  
\v 9 Aulang di nehe iiba angu lamal mi iturat Yesus omi oa, bot iiba angu amota oa, senge ini tajaning hula,  
\q1 “\it Hosana!\it* Ni Lahatala Aing tajaning Aing palevang!\f + \fr 11:9 \ft Aram ehur mi se hula, ꞌHosanaꞌ. Evengbanang hula ꞌAna ning ening lohit metma nijasi-niahalang eoola e, ning metma aabetang ejajehing angu omimiꞌ. Hur kokal angu ini biasat metma Lahatala Aing tajaning Aing palevang.\f*  
\q2 Lahatala Eaaung-ehama metma nehe ba Lahatala Aing gahing hoa angu ma enang,  
\q3 se Lahatala Aing gahing iila angu ebele!\x + \xo 11:9 \xt Mazmur 118:26\x*   
\q1
\v 10 \it Hosana!\it* Ni Lahatala Aing tajaning Aing palevang!  
\q2 Se Lahatala hula raja Daud ekavasa ba eparenta omimi angu bale at lamal angu ebele!  
\q1 \it Hosana!\it* Ni Lahatala Aing tajaning Aing palevang!  
\q2 Se Lahatala Ana mihit parenta pina tila, doe burang emi atela angdomi angu ebele!”   
\p
\v 11 Ila bendar mi muse, Yesus bot Egahing vala ang naung Lahatala Ehava hamulang elapa omi angmi mida. Ang muse Yesus Ana uuling lapa omi angu migoleng. Aarunge, bae jol niang iila angu ebele, ini bot bale Betania aabang mi ila.   
\s1 Te eiihi vengniang nu Mutu Yesus aing parentat ot ekang eiihi veng ekang  
\r (Matius 21:18-19)  
\p
\v 12 Emikuaveng muse, ini Betania mi bale lamal bendar Yerusalem mi ila. Aarunge ila via mi muse, Yesus ava malapal.  
\v 13 Ana uuling se, te nu ue via adil mi tahi. Nehe biasat eiihi angu adang.\f + \fr 11:13 \ft Malaju ehur se hula ꞌpohon araꞌ Yunani ehur mi se hula sukei. Aarunge Surat hamulang angpomi te nu nehe biasat eiihi adang angu matubing. Indonesia eved danang oa angu nehe bae ꞌpohon araꞌ eiihi angu adang niang. Base, ꞌpohon araꞌ ba Surat hamulang mi angu, bae pi kumi (ꞌpohon araꞌ) angami angu edadenang niang.\f* Base Yesus va te angu abung e euling hula eiihi veng e, niang. Aarunge Ana va te angu abung di, Ana uuling se, eiihi iiba bae ateing niang. Se etabit angu jol eiihi vengniang. Ana mang uhavede eva ba veng.  
\v 14 Ang muse Yesus Ana te angu at mateng vengbanang hula, “Aana bae eiihi iiba metma ma Nenang niang, base vede angase aana bae eiihi angu metma nehe aabeung di enang niang iila!”  
\p Egahing vala ang naung vengmee se, Ana mateng amal aelet aulang.   
\s1 Mutu Yesus Lahatala Ehava hamulang mi mida senge Ana ong angmi angu arahak  
\r (Matius 21:12-17; Lukas 19:45-48; Yohanes 2:13-22)  
\p
\v 15 Ang muse ini lamal milalut ila Yerusalem mi, seng ang muse Yesus ila Lahatala Ehava hamulang angmi mida. Lahatala Ehava hamulang elapa omi angu nehe metma ong ening, e ini dung molola ba nehe metma sadaka ening angu angmi aabali. Ateing aulang muse, Yesus Ana iaterit kaluar hela. Meja ba ini taang seeng tatelul angu Ana bakung abaang, bot bangku ba ini taang dung aabali ang naung Ana arahak avetang.  
\v 16 Ana nehe toang rae angu ihapat etatabit hula, aaungba iot ekang na iiba baning lapa omi angmi lakal ekang.  
\v 17 Bot Ana iavomung-iapahang vengbanang hula, “Naba ba Lahatala Ehur vala hurak angu iini ateing iila, ue vengbanang hula, ꞌNa Nehava anga bakung atahing e, aabang-aabang ba por kanap enehe ang naung emangpi hoa mi sambajang Lahatala Abanang, bot mi Aing tajaning Aing palevang.ꞌ Aarunge Lahatala Ehava anga iini metma nehe omi jasi emana ening!”\x + \xo 11:17 \xt Yesaya 56:7; Yeremia 7:11\x*   
\p
\v 18 Agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung bot guru agama ang naung vengmee se, Yesus ening aulang, ang muse ini iomi metma Ealalil. Ang muse ini via aalaping hula Ameang. Aarunge ing di iuangmari, se nehe toang rae angu sukat Evomung-epahang venghele angu ebele.   
\p
\v 19 Ila vedba muse, Yesus bot Egahing vala ang naung bendar Yerusalem mi bale Betania aabang mi ila e, angmi tia.   
\s1 Hula etatabit pi tomi metma Lahatala vengaanamang angse, naba ba pi banang angu Ana metma ma pinang  
\r (Matius 21:20-22)  
\p
\v 20-21 Mikuaveng muse, ini bot bale Yerusalem mi ila. Ila via hahama mi se, te ba meleng Yesus Ana at mateng alil angu ini lakal. Egahing vala ang naung mibaroti, se te angu aamina taatat hela ebariking vengjehi. Ang muse Petrus ana Yesus Emateng meleng angu mi vengani. Ang muse Ana vengbanang hula, “Nimang! Uuling hengi! Te ba Aana meleng at mateng alil aing kutuk angu, aamina tila!”   
\p
\v 22 Ang muse Yesus Ana ebalet hula, “Angu etabi! Malekang iing di iiomi metma Lahatala vengaanamang aulang.  
\v 23 Hula etatabit iini iiomi metma vengaanamang se, iini bisa dol nu ot ava ohit iipa tang mi. Se Lahatala Ana dol angu ohi, base iini ekang iiomi vengaanamang vengdadena ekang! Iini malekang etatabit iiomi metma Lahatala anguba vengaanamang.\x + \xo 11:23 \xt Matius 17:20; 1 Korintus 13:2\x*  
\v 24 Base, ekang veng tajebing ekang! Malekang iini iiomi metma Lahatala angu vengaanamang hula, Ana bisa naba ba iini banang angu ening metma ma inang!  
\v 25 Aarunge hula nehe iiba sambajang Lahatala abanang e, omi bae nehe aabeung veng sanang niang se, ana malekang nehe angu at aaung-hama hengi. Aulange, Iimang doe sorga aabang hamulang mi angu Ana iiahalang angu vengahit metma ma inang.  
\v 26 [Hula iing anga nehe iiba omi bae sanang niang veng amaang e, bae nehe eahalang angu vengahi niang se, Iimang doe sorga aabang hamulang mi angu di bae iiahalang angu vengahi niang.”]\f + \fr 11:26 \ft Yunani ehur emamolo tura angu bae hur kokal 26 anga hurak niang.\f* \x + \xo 11:26 \xt Matius 6:14-15\x*   
\s1 Ini Mutu Yesus Ekavasa veng taaning  
\r (Matius 21:23-27; Lukas 20:1-8)  
\p
\v 27 Ang muse, ini lamal milalu. Ila Yerusalem mi ang muse, ini bot bale Lahatala Ehava hamulang angmi mida. Ini mida elapa omi angmi muse, agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung, bot guru agama ang naung, bot Yahudi eboma ang naung di hoa,  
\v 28 senge Yesus Adang taaning hula, “Nuba ba Aaing gahing hoa meleng angami ening oorang angu? Nuba ba Aaing gahing!”   
\p
\v 29 Aarunge Yesus ateing se, ini via aalaping hula Aing ening abaang. Ang muse Ana ihur ebalet hula, “Nandi hula iiadang taaning. Iini Nehur ang ebale hengi, senge Nandi iihur ang ebale.  
\v 30 Na hula iiadang taaning alang: Iing emangpi Yohanis nehe Sasarani angu ateing! Base nuba ba aing gahing ba ana ila nehe sarani angu? Lahatala e, nehe aabeung?”   
\p
\v 31 Ang muse ini veng iomit ila hoa, bot itat mateng hula, “Aah! Hur anga ning vengba tila! Ni ebalet hula, ꞌLahatala ba aing gahingꞌ, eningse Ana ebalet hula, ꞌHula aulang se, etatalang ba iini bae Yohanis e etabit vengbanang niang!ꞌ  
\v 32 Aarunge ning di bae bisat vengbanang hula, ꞌNehe aabeung ba gahing.ꞌ Eningse nehe toang ang naung emangpi iomi alil. Se ini iomi vengaanamang hula Yohanis angu, Lahatala Ehur vala.”   
\p
\v 33 Ang muse ini mang ebalet hula, “Ni bae ateing niang!”  
\p Ang muse Yesus bot ihur ebalet hula, “Base, hula aulang se, Nandi bae vengbanang niang hula, nuba ba Naing gahing.”   
\c 12  
\s1 Mutu Yesus kolil mi sarenta metma nehe anggor ebir vengkarajang adana  
\r (Matius 21:33-46; Lukas 20:9-19)  
\p
\v 1 Ang muse Yesus Ana bot kolil nu metma agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung bot eguru agama ang naung bot Yahudi eboma ang naung iat mateng hula, “Nehe nu ana ila bir nu veng maada ening ahamulang e, anggor metma emeke angmi muding. Seng ang muse ana lapa ening bir angu migoleng. Bot ana bak ening senge anggor ejar angu metma ma mi. Ana hava balolu jaga emana di nu ening atahing. Ang muse ana bir angu sevat metma nehe aabeung enang ini vengkarajang, senge ebili angu metma at paul. Seng ang muse ana por ola taang ila.\x + \xo 12:1 \xt Yesaya 5:1-2\x*   
\p
\v 2 Anggor avaning ejol mi muse, bir manaing angu egahing vala nu ot nehe karajang ang naung ibele hoa, e baang angu banang.  
\v 3 Aarunge ana hoa ing harak muse, nehe karajang ang naung adoit aing pina, e aing bue. Seng ang muse ini ot atang osing bale ila.   
\p
\v 4 Ang muse bir manaing angu ana bot egahing vala nu taang aing panatut hoa. Aarunge nehe karajang ang naung aing bue ening ong angu aibat. Ini aing gamar ehura emananti, seng ang muse ini aterit ot ila.  
\v 5 Ang muse bir manaing angu ana bot egahing vala aabeung taang panatu. Aarunge ini ameang. Ini ening tatalang di, bir manaing angu egahing vala angu panatu tarus. Aarunge nehe ba karajang ang naung ini ing bue, ing ening iajajasing-iababutung bot iiba angu ini iameang.  
\v 6 Angase nehe nu kolang ang ba jedung. Aing angu ba bir manaing angu oal mehal nu kakolang ba ana etatabit omi metma ejahi angu. Bae via aabeung niang angu ebele, ana oal angu ba aing panatu. Ana veng omit hula, ꞌNa noal mamolo ba aing panatu base, ini malekang aing tarimat aaung-aaung bot ini aing vengmee.ꞌ   
\p
\v 7 Base ana oal angu aing panatut angmo mi ila. Aarunge nehe karajang ang naung uuling ateing se, val angu hoa muse, ini itat mateng hula, ꞌEe, uuling hengi! Boma angu ana oal mamolo ba aing panatut hoa iila! Hula boma angu aamina se, aing anga ba eningse kavasa ang naung emangpi medi. Ma e, pi val angu ameang, aulange ekavasa anga naung ping ba medi.ꞌ  
\v 8 Ang muse ini hama-hama tahit adoi, seng muse ini ameang. Ini ebaring angu at ila metma bir amota oa angmi bia. Kolil mateng metma nehe anggor ebir vengkarajang adana angu ila angmi jehi.”   
\p
\v 9 Seng ang muse, Yesus Ana nehe eele ang naung iadang taaning hula, “Iiomi eamulung se, hula bir manaing angu ana ening tatalang metma nehe ba karajang ang naung iadana? Neamulung se, malekang ana hoa e nehe karajang ang naung emangpi iameang miosing. Seng ang muse, ana anggor ebir angu sevat metma nehe aabeung enang ini vengkarajang.   
\p
\v 10 Ping emangpi Lahatala Esurat hamulang angu basa se vengbanang hula,  
\q1 ꞌVar nu angu molang ang naung ohit bia tila.  
\q2 Aarunge angase var anguba metma var pasagi ening iila.   
\q1
\v 11 Lahatala ba vengtalail medi, bot var angu amihing.  
\q2 Angu ebele ba pi uuling ateing se, eaalus bae na iiba edadenang niang!ꞌ ”\x + \xo 12:11 \xt Mazmur 118:22-23\x*   
\p
\v 12 Nehe eele ang naung ini tarus manggarati se hula, Yesus Ana ing ba ing vengbanang kolil mi mateng aulang. Ing angu emenghula nehe ba vede anggor bir mi karajang angu edadenang. Base ini via valaping e hula adoit Aing pina. Aarunge ini nehe toang rae ba sukat Yesus Evomung-epahang venghele ang naung veng iuangmari. Base ini tahit lamal ila Yesus eola.   
\s1 Nehe hula Yesus Aing ening ahala bea bajar omimi  
\r (Matius 22:15-22; Lukas 20:20-26)  
\p
\v 13 Ang muse, nehe Yahudi enehe eele ang naung ini nehe Farisi inang aaedeng, bot nehe ba Herodes eamulung angu ing gahing ila Yesus At natataanang e, hula Aing ening ahala.  
\v 14 Ini hoa muse, ini Yesus At natataanang hula, “Nimang Guru! Ning emangpi ateing hula Aaing Oomi angu molo-molo, bot bae akal-kabule niang. Aana uuling nehe omi di ateing, bot Lahatala Eomi angu di Aana tarus-tarang vengbanang, Aana bae nehe apang kalalang niang. Ba angase, ni hula na-nu veng aadang taaning. Piagama Yahudi elamal-etahi eamulung se, pi malekang bea bajar metma parenta Roma eraja eele angu enang,\f + \fr 12:14 \ft Nehe Roma ang naung iraja eele, ini earut ꞌKaiserꞌ.\f* e, niang?”   
\p
\v 15 Aarunge Yesus ateing iila, ini hula Ajajala, e Ana mateng parenta Roma aing malavang. Ang muse, Yesus ihur ebalet etatabi vengbanang hula, “Etatalang ba iini hula uangu metma veng Nadang taaning Naing ening ahala! Seeng perak angu nu at ma, Na euling hengi!”   
\p
\v 16 Ang muse, seeng perak nu ini taning metma ma enang. Ang muse Yesus Ana seeng angu medit euling muse, Ana iadang taaning hula, “Gambar anga nuba apang? Bot anga nuba ene?”  
\p Ang muse ini ebalet hula, “Angu parenta Roma eraja eele!”   
\p
\v 17 Ang muse Yesus hula, “Yaa! Hula aulang se, iini ila naba ba parenta ebaang se, metma parenta enang. Bot naba ba Lahatala ebaang se, metma Lahatala enang.”  
\p Vengmeet Ana mateng aulang muse, ing emangpi mibaroti, se naba ba Ana vengbanang angu etabi. Angu ebele base ini bae Aing ening ahalat jadi niang.   
\s1 Nehe aamina bale aabeta, bot sorga mi se, nehe taingmedi-taingpina e, niang?  
\r (Matius 22:23-33; Lukas 20:27-40)  
\p
\v 18 Yahudi eagama omimi angu ekelompok nu ue, nehe ene vengbanang hula Saduki. Ini vomung-pahang hula nehe aamina se, bae bale aabeta niang. Minu adana, Saduki enehe inang aaedeng di hoa hula Yesus At natataanang Aing ening abaang.\x + \xo 12:18 \xt Kisah Para Rasul 23:8\x*  
\v 19 Ini Yesus At mateng hula, “Nimang Guru! Boma Musa hurak metma ma ninang, hada vengbanang hula: nehe mehal nu aamina ejangu jedung aabeta aarunge val vengniang se, mehal angu ekaku emi amulung angu malekang jangu kalabal angu aing medi e, val veng metma ekaku ba aamina tila angu enang.\x + \xo 12:19 \xt Ulangan 25:5\x*  
\v 20 Etabit Musa vomung-pahang vengbanang aulang. Aarunge ni hula taaning alang: Nehe mehal bititu iia mutu. Ehalomang angu eturat jangu medi, seng muse ana aamina, aarunge bae val vengniang.  
\v 21 Ang muse ekaku ba emi amulung angu jangu kalabal angu aing medi. Bae luung niang se, andi aamina, aarunge bae val vengniang. Aulang di bot ekaku emitue, ana jangu kalabal angu medi, aarunge ana aamina e, bae val vengniang.  
\v 22 Aulang mitatamulung ila ekaku iia ang di aamina. Seng ang muse, jangu kalabal angu di aamina.   
\p
\v 23 Ba! Angase ni hula taaning alang: Nehe jangu angu mehal bititu medi tila! Aarunge hula por-burang evengtahi mi e, Lahatala Ana nehe aamina ang naung iot bale aabeta se, jangu angu metma nehe bititu angu nuba ba ejangu ening?”   
\p
\v 24 Ang muse Yesus ihur ebalet hula, “Hula iini taaning aulang se, evengbanang hula Lahatala Esurat hamulang eomi angu iini bae manggaratit aaung niang. Bot Lahatala Ekavasa angu di iini bae manggarati niang. Base iing angu etatabit ahala tila!   
\p
\v 25 Vengmee hengi! Alang! Sorga mi angu, taingmedi-taingpina bae ue niang. Nehe emangpi ba aamina tila, senge Lahatala ening bale aabeta, ang naung di iiba bae taingmedi niang. Aulang di Lahatala Egahing vala sorga mi ang naung di iiba bae taingmedi niang.  
\v 26 Senge, Na hula metma veng iat mateng, nehe aamina ang naung bale aabeta e, niang. Boma Musa esurat hurak mi vengbanang hula dadi napa viling, aarunge bae tepul niang. Iini sarenta angu vengani e, niang? Angmi aad angu ue dadi napa angu mi viling sehi, ang muse, Lahatala Ana Musa at mateng hula, ꞌNaing anguba iidat-iimang ang naung iLahatala. Anguba iidat Abraham, iidat Isak, bot iidat Yakob. Ing emangpi Naing aada ila anga vengjehi.ꞌ\x + \xo 12:26 \xt Keluaran 3:6\x*  
\v 27 Ba! Pi ateing hula tidat-timang ang naung aaminat luung iila. Aarunge Lahatala hula Ana jedung Aing metma iLahatala ening sehi, angu ebele ba pi ateing hula ini bale aabeta tila. Base, nehe ba aamina tila di se, ini malekang bale aabeta. Nehe aabeta sehi anguba ana Lahatala Aing aada, nehe aamina tila angu se, niang. Base hula vomung-pahang angu iini pinat aanamang hula, nehe aamina bae bale aabeta niang se, iini etatabit ahala!”   
\s1 Oomi metma Lahatala ejahi bot nehe aabeung di ejahi  
\r (Matius 22:34-40; Lukas 10:25-28)  
\p
\v 28 Yesus mihit nehe Saduki ang naung iat mateng sehise, guru agama di nu eamulung vengmee. Guru agama angu eomi hula itaaning angu Yesus ebalet molo tila. Ang muse ana Yesus Adang taaning hula, “Nimang! Na hula taaning alang: Pihada elamal-etahi, bot agama elamal-etahi ang naung di toang amara. Lamal tahi emangpi ba boma Musa eparenta omimi angu taang ba mieele?”   
\p
\v 29 Yesus ebalet hula, “Parenta ba mieele Lahatala Esurat hamulang omimi angu alang:  
\q1 ꞌNehe emangpi ba Israel mi angu iini vengmeet aaung-aaung.  
\q1 Lahatala angu etatabit pi Lahatala,  
\q2 bot Aing anguba pi manaing eele balolu!  
\q3 Bae pimanaing aabeung iiba niang, aarunge Aing ba enangkolang!   
\q1
\v 30 Base iini malekang iiomi metma Ejahit mieele.  
\q2 Angu ebele, iini malekang iiomi Aing mi dadanang,  
\q2 bot Aing anguba iini malekang Ateing,  
\q2 bot Eomi anguba etatabit eamulung vengkarajang.ꞌ\x + \xo 12:30 \xt Ulangan 6:4-5\x*   
\p
\v 31 Bot Eparenta emiaaru hula alang:  
\q1 ꞌAana malekang oomi metma nehe aabeung angu ejahi, emenghula aana oomi metma aababahi ejahi angu edadenang.ꞌ  
\p Parenta aaru anguba mieele. Parenta aabeung bae parenta aaru anga miataang oa niang.”\x + \xo 12:31 \xt Imamat 19:18\x*   
\p
\v 32 Ang muse, guru agama angu bot Yesus At mateng hula, “Etabi! Naba ba Nimang vengbanang angu, etabi. Lahatala angu metma pimanaing eele balolu ening, e bae Lahatala aabeung iiba niang.\x + \xo 12:32 \xt Ulangan 4:35\x*  
\v 33 Pi malekang tomi metma Ejahit mieele, bot tomi Aing mi dadanang, Aing anguba pi malekang Ateing, bot Eomi anguba etatabit eamulung vengkarajang. Bot ping di malekang tomi metma nehe aabeung ejahi, emenghula pi tomi metma tababahi ejahi angu edadenang. Angu, Lahatala etatabit Eomi sanang. Angu lebe miaaung, e pi mang agama elamal-etahi anguba enangkolang eamulung binanta ba metma sadaka ening edet atepul, senge na aabeung metma enang se, angu bae aaung niang.”\x + \xo 12:33 \xt Hosea 6:6\x*   
\p
\v 34 Vengmeet ana ebalet aulang muse, Yesus Eomi hula guru agama angu manggaratit aaung iila. Ang muse Yesus hula, “Kabing dena maveng se, aandi oomi vengaanamang angu emenghula Lahatala Enehe ang naung edadenang.”  
\p Seng ang muse, nehe aabeung bot bae Yesus adang taaning niang iila, se nehe iiba bae Aing ening Abaang jadi niang angu ebele.\x + \xo 12:34 \xt Lukas 10:25-28\x*   
\s1 Kristus angu etabi raja Daud etabaning, aarunge Aing angu di raja Daud Emanaing Eeele Ebalolu  
\r (Matius 22:41-46; Lukas 20:41-44)  
\p
\v 35 Ang muse, Yesus jedung Lahatala Ehava hamulang angmi nehe toang angu iavomung-iapahang sehi. Di Ana iadang taaning hula, “Iiomi eamulung se, tatalang? Guru agama ang naung vomung-pahang hula Kristus anguba, turang jamang mi Lahatala matubing iila. Iomi eamulung se, Aing angu mang raja Daud etabaning. Aarunge angu bae molo jedung.  
\v 36 Se turangmi Lahatala ERoh hamulang angu raja Daud omimi e ana hurak vengbanang hula,  
\q1 ꞌLahatala Ana ne manaing eele balolu angu at mateng iila vengbanang hula,  
\q2 “Mahe aada haromat emana Ne tene oa angu mi mihi.  
\q3 Aulange nehe ba omi metma eekakurang ang naung Na ening ini aaing veng tou.ꞌ ”\x + \xo 12:36 \xt Mazmur 110:1\x*   
\p
\v 37a Uangu ebele pi ateing raja Daud di Kristus angu Earu se, hula ꞌEmanaing eele baloluꞌ. Angu ebele, nehe iiba hula Kristus angu, mang raja Daud etabaning ba enangkolang se, angu bae molo niang! Se Aing angu di metma raja Daud emanaing eele balolu ening!”   
\s1 Mutu Yesus hula tava venganit metma guru agama ang naung iakal-ikabule jasi angu adana  
\r (Matius 23:1-36; Lukas 20:45-47)  
\p
\v 37b Yesus vede mateng aulang muse, nehe toang ang naung vengaariak etatabit hula Aing venghele.  
\v 38 Ang muse Ana bot iat mateng hula, “Iini malekang iiava venganit metma guru agama ang naung iadana. Ini sukat ikondo aavening bir venggalar ang naung paket basiar lamal, ila nehe toang rae harak, e nehe uuling iateing se hula, ꞌWe! Ing angu nehe eele o!ꞌ  
\v 39 Hula ini ila ihava hamulang mi masot mida, e hada epesta amulung se, ini sukat mana aalus angba valaping mi mihi, e nehe toang uuling iateing.  
\v 40 Aarunge iiava vengani oo! Se ing di bot akal-kabule ba jasi angu ening metma nehe kalabal ang naung iadana angu ebele, ini ihava ang naung emangpi medit metma ioa. Aarunge nehe toang apang aadang mi se, ini ijasi angu vengtering, e tahit sambajang luung-luung. Ini ening aulang senge, nehe hula ing angu iomi hamulang. Aarunge eningse Lahatala ing hukung etatabit tamadi.”   
\s1 Nehe kalabal masiking nu esadaka maso lebe mieele  
\r (Lukas 21:1-4)  
\p
\v 41 Ang muse, Yesus mida Lahatala Ehava hamulang mi sadaka epiti angu buang mihi. Ana uuling se nehe toang rae hoa isadaka metma piti angu mi maso, Ana ateing se nehe kavasa ang naung di hoa iseeng toang-toang metma angmi maso.  
\v 42 Nehe kalabal masiking di nu hoa sambajang amulung. Ana eseeng aaru metma piti angu mi maso. Seeng angu ebili etatabit kiki.   
\p
\v 43 Ang muse Yesus Ana Egahing vala ang naung ing gale senge iat mateng hula, “Iini nehe kalabal masiking angu euling aaung-aaung. Ana seeng aaru kakolang maso, aarunge ana ening lebe mieele nehe emangpi anga mi iataang oa.  
\v 44 Nehe aabeung ang naung ini iseeng ealehil anguba baning hoa masot metma isadaka ening. Aarunge nehe kalabal anga, eseeng ba aing veng angu emangpi ana metma Lahatala enang.”   
\c 13  
\s1 Mutu Yesus vengbanang hula, bae luung niang se Lahatala Ehava hamulang angu nehe arahak  
\r (Matius 24:1-2; Lukas 21:5-6)  
\p
\v 1 Ang muse, Yesus bot Egahing vala ang naung imampi hula ila Lahatala Ehava hamulang angu eahalang. Ini hula kaluar hela lamal se, Egahing vala nu Lahatala Ehava hamulang angu matubing, e vengbanang hula, “Nimang e! Aanake angu euling hengi! Hava anga etatabit mang aalus! Ini evar eele ang naung metma taing taang piling eaalus bae mura niang!”   
\p
\v 2 Aarunge Yesus ebalet vengbanang hula, “Hava anga etabit aalus! Aarunge bae luung niang se, ini evar ang naung emangpi adundur miosing.”   
\s1 Por-burang evengtahi etanda-tanda  
\r (Matius 24:3-14; Lukas 21:7-19)  
\p
\v 3 Ang muse, Yesus bot Egahing vala ang naung imampi Saitun dol taang mida, e mana nu mi mihit iomi metma Lahatala Ehava hamulang angu enang. Ang muse Egahing vala inang buta ebele hoa inang kolang At mateng. Ing benang ba Petrus, Yakobus, Yohanis, bot Anderias.  
\v 4 Ini taaning hula, “Nimang! Aanake Eemateng vede angu bale taang vengbanang. Taveding e Lahatala Ehava hamulang evar ba nehe adundur, ejol angu hoa? Bot etanda-tanda angu, tatalang?”   
\p
\v 5 Ang muse Yesus ibalet vengbanang hula, “Iiava vengjagat aaung-aaung! E, nehe ekang iiajajala ekang.  
\v 6 Eningse nehe toang hoa iadiar parut vengbanang hula, ꞌNaing anga ba Kristus, nehe ba turangmi Lahatala Aing matubing iila anguꞌ. Senge ini bot nehe toang ajajala.  
\v 7 Hula iini ateing se, nehe malibal, e nehe taang-taang mi malibal sehi angu esarenta vengmee se, iini ekang iiuangmari ekang. Se emangpi ba aulang angu malekang jadi hengi, aarunge bae por-burang evengtahi mi jedung.  
\v 8 Eningse lelang nu lelang aabeung at malibal. Negara nu negara aabeung at malibal. Taang-taang mi angu por tajoa. Bot malapal tabonggal di etatabi! Emangpi anga metma etanda-tanda ening, emenghula nehe jangu ba hula val veng ajai edira angu edadenang.   
\p
\v 9 Base iini malekang iiava vengjagat aaung-aaung! Eningse ini hoa iiadoit iing masiring ila metma pengadilan agama mi. Bot ini hava hamulang ang naung mi iing bue. Bot ini iing partat iiat ila metma nehe eele ba parenta pina ang naung iapang aadang mi, se iini Namulung angu ebele. Aarunge anguba ejol aaung metma ma inang, e iini Nesarenta aaung-hama angu metma veng iat mateng.  
\v 10 Lahatala Enehe angu malekang ila Nesarenta aaung-hama angu ematurat vengmaring metma lelang-lelang ba ae por alolang taang anga miiipi, senge por-burang angu evengtahi mi.  
\v 11 Vengani o! Hula ini iing partat iiat ila metma pengadilan mi se, iini ekang iiuangmarit hula, ꞌEningse na mateng tatalang? Ee naba hur ba na metma nehe ebale?ꞌ Ila ejol angu mi e hula aulang se, naba ba Lahatala ERoh hamulang metma iiomimi anguba iini vengbanang metma iat mateng.\x + \xo 13:11 \xt Matius 10:17-20; Lukas 12:11-12\x*   
\p
\v 12 Hava nu omimi, hula, nehe ue omi metma Naing vengaanamang, eningse ekaku mamolo ba evia aalaping ameang. Senge val ba omi metma Naing vengaanamang, eningse iva-imang mamolo ba ameang. Bot hula iva-imang ba omi metma Naing vengaanamang, eningse ioal mamolo ba iameang.  
\v 13 Base, eningse nehe ang naung iomi metma iialalil etatabi, se iini iiomi metma Naing vengaanamang angu ebele. Aarunge nehe ba veng daerit ila evengtahi mi se, Lahatala Ana aabetang ejajehing metma ma inang.”\x + \xo 13:13 \xt Matius 10:22\x*   
\s2 Vengjagat aaung-aaung, se por-burang evengtahi peang iila!  
\r (Matius 24:15-28; Lukas 21:20-24)  
\p
\v 14 Yesus mateng tarus hula, “Nehe nu omi jasit etatabi eningse ana hoa. Ana ila Lahatala Ehava hamulang angmi maso, mana palula ba bae emana niang angmi tahi, senge ana mana angu ening akarita. Angu ebele Lahatala Ana mana angu atobang bot Amota metma ma enang. Hula iini uuling ateing aulang iila se, iiava vengjaga e! (Nuba ba anga basa se, ana malekang ava vengjaga!) Angu metma tanda ening hula ved-ved ba susalala angu hoa viaha mi tila. Hula uuling ateing aulang se, nehe propinsi Yudea mi angu tahi e bihit dol taang ila.\x + \xo 13:14 \xt Daniel 9:27; 11:31; 12:11\x*  
\v 15 Bot malekang bihit venghanako aulange ekang silaka ekang. Hula nehe iiba ihava mi kaluar hela iila se, ekang bale ihava mi masot mida naosing medi ekang.  
\v 16 Bot nehe ba bir mi di, ekang bale hoa noang medi ekang. Aarunge bihi tarus.\x + \xo 13:16 \xt Lukas 17:31\x*  
\v 17 Eba mikasiang angu, jangu ba ia tamadi val veng toda, bot memet naung ba val kalokal aing kono sehi angu. Se ini bae bihit venghanakot jadi niang angu ebele.  
\v 18 Base, miaaung iini sambajang e, banang na jasi aulang angu hoa se, ekang ila jol aanuar adana ekang.  
\v 19 Se ved uangu etatabit susa angu ebele! Turang mi Lahatala Ana por-burang ening angmi hoa anga vengjehi anga, susa eele aulang angu nehe bae uuling ateing jedung. Aulang di eningse susa eele aulang angu nehe bot bae bale uuling ateing niang.\x + \xo 13:19 \xt Daniel 12:1; Wahyu 7:14\x*  
\v 20 Hula Lahatala bae ved uangu ening atukang niang se, nehe nu bae bisat veng daerit aabeta niang. Aarunge, Lahatala omi metma nehe ba Ana vengtalail ang naung ijahi angu ebele, Ana ved-ved susa angu ening atukang.   
\p
\v 21 Hula ila eved angu mi, iini vengmee se, nehe ang naung hula, ꞌIieng uuling! Kristus ae angami!ꞌ Aarunge nehe aabeung hula, ꞌKristus moe angmo mi!ꞌ Aarunge iini ekang venghele ekang!  
\v 22 Eningse nehe iiba hoa e adiar parut vengbanang hula, ꞌNaing anga, Kristus!ꞌ Nehe eabeung vengbanang hula, ꞌNaing anga, Lahatala Ehur vala.ꞌ Eningse ini setang ekavasa paket tanda herang ening toang-toang bot akal-kabule jasi angu ening. Ini ening aulang metma Lahatala Enehe ang naung iajajala, e ing di akal-kabule jasi angu ing vengba.  
\v 23 Aarunge iini malekang vengjagat aaung-aaung, e! Ved-ved susa ang naung bae hoa jedung, aarunge Na metma iivengani ening iila!”   
\s2 Manusia Emamolo ba turangmi Lahatala matubing iila angu Ehoa Ema  
\r (Matius 24:29-31; Lukas 21:25-28)  
\p
\v 24 Ang muse Yesus bot taang hamuat Egahing vala ang naung iat mateng hula, “Hula ved-ved ba susa ang naung sengila,  
\q1 ꞌEningse ved eng angu kua-kete,  
\q2 Uuru di bae jala niang iila.\x + \xo 13:24 \xt Yesaya 13:10; Yehezkiel 32:7; Yoel 2:10, 31; 3:15; Wahyu 6:12\x*   
\q1
\v 25 Iid ba burang mi ang naung baat horung hela,  
\q2 Bot kavasa emangpi burang mi angu di eningse tajoa-tadiri.ꞌ\x + \xo 13:25 \xt Yesaya 34:4; Yoel 2:10; Wahyu 6:13\x*   
\p
\v 26 Senge, nehe emangpi uuling Nateing Naing ba Manusia Emamolo turangmi Lahatala matubing ila angu, eningse Na burang mi hoa. Senge nehe emangpi Nekavasa, bot Neeele Nebalolu angu uuling ateing!\x + \xo 13:26 \xt Daniel 7:13; Wahyu 1:7\x*  
\v 27 Senge Na Lahatala Egahing vala sorga mi ang naung ing parenta e, ila nehe ba Na vengtalail por etupa dena, ila por etupa dena mi angu emangpi ing kumpul, ved danang oat ila ved baang oa, dol eoat ila poe tang eoa.”   
\s2 Ved-ved susa ba hoa angu evengbanang hula Yesus Ehoa peang iila  
\r (Matius 24:32-35; Lukas 21:29-33)  
\p
\v 28 Yesus Emateng angu taang hamuat vengbanang hula, “Na kolil mi mateng metma te mi mea. Hula eva angu ana iiba baori tila se, angu evengbanang hula jol ved etutung hoa peang iila.  
\v 29 Aulang di, hula iini uuling ved-ved susa angu hoa iila se, emenghula Na vede metma iiat mateng angu edadenang, angu evengbanang hula Na hoa peang iila.  
\v 30 Angase, vengmeet aaung-aaung! Nehe ba aabeta sehi anga, emangpi bae aamina jedung, aarunge iiba jedung aabeta sehise, eningse ved-ved susa angu hoa iila.  
\v 31 Hula por-burang angu bae ue niang iila di se, Nemateng angu vengtahang bae eseng veng niang.”   
\s2 Mutu Yesus ejol hoa angu, pi bae vengkaruang niang  
\r (Matius 24:36-44)  
\p
\v 32 Yesus bot mateng hula, “Nebale hoa angu nehe iiba bae ejol angu ateing niang. Lahatala Egahing vala sorga mi ang naung di, bae ateing niang. Naing di, bae ateing niang. Aarunge Nimang enangkolang ba ateing.\x + \xo 13:32 \xt Matius 24:36\x*  
\v 33 Angu ebele, iini malekang vengjagat aaung-aaung, se iini bae ejol angu ateing niang hula taveding.   
\p
\v 34 Bae luung niang se, Na ila iiadut iinangkolang, aarunge eningse Na bale hoa, emenghula nehe ba lamal bir ola mi ila e, ehava osing atahing angu edadenang. Ana ebalenta vala ang naung gahing iot hava angu vengpiling aaung-aaung. Bot ana ikarajang di vengpiling metma nu-nut enang. Nehe ba viaha jajaga angu di ana aing parentat ot vengjagat aaung-aaung ila ana vengbale.\x + \xo 13:34 \xt Lukas 12:36-38\x*  
\v 35 Iing di malekang vengjagat kua-jala, se iini bae ateing niang taveding e hava manaing angu hoa. Vedba hoa e, tereng hahama e, vedalil e, kukuaveng. Taveding di iini bae ateing niang.  
\v 36 Misavaka mibarotit ana hoa e, ateing se, iini tiat udut kuru sehi.   
\p
\v 37 Base, naba ba Na metma iiat mateng anga, Na bot metma nehe toang rae aabeung ang naung di iat mateng, hula, ꞌIini malekang vengjagat aaung-aaung e, Nehoa angu tarima.ꞌ ”  
\p [Saitun dol taang Mutu Yesus barintit Egahing vala ang naung iat mateng angmi jehi.]   
\c 14  
\s1 Nehe eele ang naung taimang-taimang via valaping hula Mutu Yesus adoi  
\r (Matius 26:1-5; Lukas 22:1-2; Yohanes 11:45-53)  
\p
\v 1-2 Ang muse, agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung jedung akal jasi aalaping sehi e, hula taimang-taimang Yesus adoi, e ini hula Ameang. Aarunge ini vengtemaring hula, “Jedung hengi! Pi ekang uuser-uuser Adoi ekang. Se ved-ved ba aaung-hama angu peang iila. Misavaka nehe toang ang naung eningse ini bir arahak.”  
\p Ini itat mateng aulang. Se ved aaru jedung se, nehe Yahudi ang naung ived aaung-hama, ini ene maveng hula ꞌVed Paskaꞌ bot ꞌPesta Roti Bae Bibit Pake Niangꞌ. Bot angu ved aaung-hama tura angu ini vengani, ini tura idat imang Mesir mi kaluar hela lamal angu ini vengani. Ini itat mateng aulang.\x + \xo 14:1-2 \xt Keluaran 12:1-27\x*   
\s1 Jal manema ebili eele, nehe jangu nu metma Mutu Yesus Aing vengbokong  
\r (Matius 26:6-13; Yohanes 12:1-8)  
\p
\v 3 Betania aabang mi, nehe nu ene Simon. Tura angu nehe aing vengsini, se dilang hapeburang aing ening angu ebele. Aarunge angase, ana mona tila.  
\p Senge muse, bae ila ved aaung-hama angu ejol mi jedung se, Yesus bot Egahing vala ang naung imampi ila Simon ehava mi naadang. Ini naadang sehise, nehe jangu nu hoa Yesus Aing harak. Jal manema botil nu ini eng angu akabitak medi tila angu ana pina, jal manema angu etatabit ebili eele.\f + \fr 14:3 \ft Jal manema angu ebili, emenghula nehe nu egaji mitung nu edadenang. Surat hamulang Yunani ehur mi se, hula jal manema angu ebili ꞌdinarꞌ ratu tue, bot jal manema angu ene ꞌnardosꞌ, tura angu tebariking manema ba nehe ening. Surat hamulang malaju mi se hula ꞌnarwastuꞌ. Bot ebotil angu, var ba nehe venglabat ening botil. Botil angu di ebili eele. Var ba ini metma botil ening angu surat hamulang Yunani ehur mi se, hula var angu ene ꞌalabastrosꞌ. Surat hamulang malaju mi se var angu ene ꞌbatu pualamꞌ. Lukas 7:37-38 di mi euling.\f* Ang muse ana jal manema angu metma Yesus Ong mi bokong balea-balea, e metma tanda ening ana Yesus Aing aada tila.   
\p
\v 4 Aarunge nehe aabeung inang aaedeng angmi iat naadang. Ini uuling ateing se, nehe jangu angu ening aulang muse, ini alil, e itat mateng iava aohit hula, “Uuii! Jangu tatalang ba anga, ba ana jal manema ebili eele angu biat parasumang angu!  
\v 5 Miaaung ana jal manema angu mang aabali! E eseeng toang angu, ila paul metma nehe masiking kasiang ang naung inang! Jal manema ang ebili angu, emenghula nehe egaji mitungnu edadenang.” Base ini ehapat etatabi.   
\p
\v 6 Aarunge Yesus ibalet hula, “Iini ekang nehe jangu anga aing ening susa ekang! Vengkilang ana ening! Na sanang, se ana jal manema anga metma Naing vengbokong iila.  
\v 7 Nehe masiking kasiang ang naung kilang ue iiat aabeta. Base iing ba hula taveding e ing vengbalenta. Aarunge Naing anga, bae luung niang se, Na bae iiat hama-hama niang iila.\x + \xo 14:7 \xt Ulangan 15:11\x*  
\v 8 Neabetang anga bae luung niang iila. Bot nehe jangu anga vede jal manema metma Naing vengbokong anga, ana Ne boa iipi angu vengharakat ematura, emenghula ana jal manema metma Nebaring vengbokong angu edadenang.  
\v 9 Venganit aaung-aaung! Taang mi Lahatala Esarenta aaung-hama angu nehe vengmaring por alolang anga migoleng se, ini malekang nehe jangu anga eaaung angu vengsarenta! Ee nehe emangpi aing vengani.”   
\s1 Yudas nehe omi taang e hula Yesus Aing aabali  
\r (Matius 26:14-16; Lukas 22:3-6)  
\p
\v 10 Yesus Egahing vala inang arinu belta aalu angu nu ene Yudas Iskariot. Ana ila agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung ing aalaping, e hula Yesus Aing aabalit metma ma inang. Ila ing harak muse, ana eomi angu metma veng iat mateng.  
\v 11 Nehe eele ang naung Yudas emateng aulang angu vengmee muse, iomi etatabit sanang. Ang muse ini palait hula, “Aana hula Yesus Aing aabalit metma ma ninang, eningse ni malekang bajar.” Ang muse Yudas ana kaluar hela lamal, e ila via valaping hula Yesus At ila metma ma inang.   
\s1 Mutu Yesus Egahing vala ang naung iat pesta Paska enaadang  
\r (Matius 26:17-25; Lukas 22:7-14, 21-23; Yohanes 13:21-30)  
\p
\v 12 Ved uangu ved ehalomang nehe Yahudi eved aaung-hama adana. Base, ved uangu veng angu, ini roti ba bae bibit maveng niang angu iia, bot ini jumba di ameang. Ang muse, Yesus Egahing vala ang naung hoa adang taaning hula, “Nimang! Vede ved anga, pived aaung-hama Paska angu. Ba, Aana hula ni ot ila taang mi pesta Paska angu emana vengharaka?”   
\p
\v 13 Ang muse Yesus Ana Egahing vala aaru ing gahing hula, “Oole iiturat ila bendar mi. Angmo mi, eningse oole nehe mehal nu ue jar korong kiki nu tevang angu aing harak. Oole ila mang amulung.  
\v 14 Eningse, ana ila hava taang ba mi maso se, oole amulung ila angmi. Seng ang se, oole hava manaing angu at mateng hula, ꞌNimang! Nimang Guru mana nu banang, e Ana hula paket metma Egahing vala ang naung iat pesta Paska ening.ꞌ  
\v 15 Eningse, nehe angu ana kamar eele nu atela angu matubing. Ana kamar angu vengharaka tila. Aarunge oole ila e mod ba angmi vengharaka.”   
\p
\v 16 Ang muse ole lamal ila bendar mi. Angmo mi emangpi ba Yesus metma ole iat mateng iila angu harak. Base ole emangpi angu vengharaka, e Yesus bot Egahing vala ang naung angmi pesta Paska enaadang. Ang muse ole bale ila Yesus bot Egahing vala ang naung iaru.   
\p
\v 17 Ved hula ba muse, Yesus bot Egahing vala arinu belta aalu angu ini angmi ila.  
\v 18 Ang muse ini mihit naadang hama-hama. Ini naadang sehise, Yesus iat mateng hula, “Iini vengmee hengi! Nehe nu iing veng angu, eningse ana Naing aabalit metma nehe aabeung enang.”\x + \xo 14:18 \xt Mazmur 41:10\x*   
\p
\v 19 Vengmeet aulang muse, iomi bae sanang niang. Ang muse ini nu-nut Yesus adang taaning hula, “Nehe ba Nimang vengbanang angu, bae naing niang, o?”   
\p
\v 20 Yesus ibalet vengbanang hula, “Nehe ba eroti angu metma mako anga mitaning hela Nat hama-hama, aing angu ba eningse Naing aabali.  
\v 21 Vengani e! Naing anga Manusia Emamolo ba turangmi Lahatala matubing iila angu, malekang aamina, emenghula nehe Lahatala Esurat hamulang mi hurak iila angu edadenang. Aarunge vengani! Nehe ba hula Naing aabali angu, eningse ana etamadi angu tevang! Miaaung aing angu iva ekang aing veng ajai ekang!”   
\s1 Mutu Yesus vengbanang hula roti bot anggor angu metma tanda ening e Aing vengani  
\r (Matius 26:26-30; Lukas 22:14-20; 1 Korintus 11:23-25)  
\p
\v 22 Ini jedung naadang sehi muse, Yesus roti ahi dena nu ohit pina, e banang tarimakasi metma Lahatala enang. Seng muse Ana roti angu apeteng ening atatara, senge taning metma Egahing vala ang naung inang. E Ana vengbanang hula, “Roti anga, Neboa angu, medi e aaungba adang.”   
\p
\v 23 Seng ang muse, galas ba anggor eiipi ejar ue mi angu Ana medit ohit pina, Ana bot banang tarimakasi metma Lahatala enang. Ang muse galas angu Ana taning metma Egahing vala ang naung inang e ini na.  
\v 24 Ang muse Ana vengbanang hula, “Anggor anga, Neve angu. Eningse ana ava bokong metma nehe toang angu ening lohi. Ve anga metma ebukti ening e, iivengani ening hula, naba ba Lahatala vengpalai tila angu, etatabit angase ekanap mi. Ba, medi e aaungba na.\x + \xo 14:24 \xt Keluaran 24:8; Yeremia 31:31-34\x*   
\p
\v 25 Vengmeet aaung-aaung hengi! Vede kua anga, Na bae anggor eiipi ejar angu na niang iila, ila Na Nimang doe sorga mi angu At hama-hama mihit parenta, senge Na bot na.”   
\p
\v 26 Seng ang muse, ini dal nu ohit metma Lahatala Aing tajaning. Seng muse kua angmi ini tahit lamal Saitun Dol taang ila.   
\s1 Mutu Yesus ematurat vengbanang hula eningse Petrus ana Aajajala  
\r (Matius 26:31-35; Lukas 22:31-34; Yohanes 13:36-38)  
\p
\v 27 Uangu adana, ini hula lamal muse, Yesus iat hubait hula, “Eningse vede kua anga, iing emangpi bihit Naing bia. Angu ue ini Lahatala Esurat hamulang mi hurak vengbanang iilat hula,  
\q1 ꞌEningse Lahatala Ana terang vala angu ameang,  
\q2 Senge jumba ang naung bihit tarae-teapahing.ꞌ\x + \xo 14:27 \xt Zakharia 13:7\x*   
\p
\v 28 Na etabit aamina. Aarunge eningse hula Na bot bale aabeta tila se, Na Nematurat ila Galilea mi, senge iini ila angmo mi Naing harak.”\x + \xo 14:28 \xt Matius 28:16\x*   
\p
\v 29 Ang muse, Petrus malavang vengbanang hula, “Nimang! Masiking nehe aabeung ang naung emangpi bihit Nimang Eola, aarunge naing bae bihi niang!”   
\p
\v 30 Yesus ehur ebalet hula, “Petrus! Vengani, e! Vede kua anga, hangi bae kukulekat miaaru jedung se, aana Naajajalat mitue vengbanang hula aana bae Nateing niang!”   
\p
\v 31 Aarunge Petrus ebalet etatabit hula, “Niang, Nimang! Hula Aana aamina se, nandi Aat aaminat hama-hama. Na bae bihit Aaing bia niang, bot na bae Aajajala niang!”  
\p Petrus eserang aabeung ang naung di nu-nut vengbanang aulang.   
\s1 Mutu Yesus Getsemani bir mi sambajang  
\r (Matius 26:36-46; Lukas 22:39-46)  
\p
\v 32 Ang muse, Yesus bot Egahing vala ang naung lamal tarus ila Saitun Dol taang bir nu angu mi, ene ꞌGetsemaniꞌ. Ang muse Yesus iat mateng hula, “Iini angami mihit Nading e Na hula va angmo mi sambajang.”   
\p
\v 33 Seng ang muse, Yesus Ana Petrus, Yakobus, bot Yohanis iaru, e At hama-hamat ila. Uangu veng angu, Ekubang sar angu mang hula sia, se Omi etatabi dira angu ebele.  
\v 34 Ana iat mateng vengbanang hula, “Nekubang sar anga mang hula sia, se nomi dira angu ebele. Na mang hula aamina ba ae. Iini angami mihi e, iiava vengjaga.”   
\p
\v 35-36 Ang muse Ana lamal va aolat kabing dena, seng muse Ana meke mi iakuku muding e sambajang hula, “O, Nimang e! Hula Aana vengjali se, susalala alang anga Na ekang tevang ila vengaamina ekang. Na ateing etatabit hula, na iiba Aana bae ening jadi niang, niang. Ba hula bisa se, Aana susalala anga eebang metma Ne oola. Aarunge ekang Nejaling eamulung ekang ba, Eejaling ang ba eamulung.”   
\p
\v 37 Seng ang muse, Ana bale ma Egahing vala tue angu harak, aarunge ini tiat udu sehi. Ang muse Ana iamehal iot tahi, senge Ana Petrus at mateng vengbanang hula, “E! Petrus!\f + \fr 14:37 \ft Yunani ehur mi hurak hula ꞌSimonꞌ angami. Simon anguba Petrus ene eabeung.\f* Etatalang ba aana tiat udu? Na uangmi mang kabing dena kolang, aarunge iinang tue bae iiava vengjagat kabing dena di niang!  
\v 38 Petrus, eeng angu venghapot ening jalat kabing dena hengi. Senge tahi e Nat hama-hamat vengjaga! Iinang tue iiomi angu etatabit hula, aaung-hama angu ba ening, aarunge iiboa iipi angu bae daeri niang. Base, miaaung iinang tue sambajang, e hula nehe iiabingit metma jasi-ahala omimi abaang se, iini bisat vengtahang iini bae Lahatala Eaaung-ehama angu bia niang.”   
\p
\v 39 Seng ang muse, Yesus bot va sambajang minu maveng. Ana bot bale Lahatala abanang, e susalala angu ekang vengkilang Ana tevang ekang.  
\v 40 Ang muse Ana bot bale ma Egahing vala tue angu harak. Aarunge inang tue bot bale tia tila, se ieng etatabit udu angu ebele. Ang muse Ana bale iamehal, aarunge inang tue bae ateing niang hula naba hur ba ini metma Emateng ang ebale.   
\p
\v 41 Seng ang muse, Yesus ing vengkilang e, va bot sambajang emitue. Ang muse, Ana bale ma iamehal iot tahi. Ana hula, “Etatalang ba iinang tue jedung tiat udu sehi? Aaungba tahi! Naing anga ba Manusia Emamolo angu, nehe ba hula Naing aabali angu, ini hoa peang iila. Angase, ini hula Nadoi, e Nat ila metma nehe jasi ang naung iatang mi abaang.  
\v 42 Aaungba tahi! Iieng angu ajala e angmo mi uuling hengi! Nehe ba hula Naing aabali angu, hoa iila. Ma e pi va ing harak!”   
\s1 Mutu Yesus nehe adoi  
\r (Matius 26:47-56; Lukas 22:47-53; Yohanes 18:3-12)  
\p
\v 43 Yesus jedung mateng aulang sehise, mibaroti se Yudas nehe toang rae ang naung iat hoa iila. Ini hoa angu peda, bot paru di ini baning, e hula Yesus adoi. Ini ening aulang, agama Yahudi enehe eele ang naung iparenta angu eamulung. Ing benang ba, agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung, guru agama ang naung, bot hada eboma ang naung.  
\v 44 Yudas iat mateng iilat hula, “Iini uuling aaung-aaung! Nuba ba na amiku, Aing ba angu, aaungba iini Adoi! Aing angu nehe ba iini Aing aalaping angu!”   
\p
\v 45 Base Yudas bot nehe toang angu ila angmi muse, ana tarus Yesus Aing harak, senge ana At mateng vengbanang hula, “Nimang Guru!” Seng ang muse Yudas ana Amiku.  
\v 46 Ang muse nehe toang angu Yesus Aing venggoleng, e Adoit Aing pina.   
\p
\v 47 Aarunge Yesus Egahing vala nu epeda masiring e metma nehe nu aver angu patait asinga. Nehe ba iibat angu, agama Yahudi ebuang vala ang naung ekapala angu emalea.  
\v 48 Ang muse Ana nehe toang rae ba hoa Adoit Aing pina angu iat mateng hula, “Tatalang? Iini hula Naing anga nehe jasi ka? Ba iini hoa Nadoi anga peda, bot paru di baning angu?  
\v 49 Ved kakanap Na Lahatala Ehava hamulang mi iiavomung-iiapahang, aarunge nehe nu bae hoa Nadoi niang. Ma e aaungba Nadoi! Angu turangmi ue Lahatala Esurat hamulang mi hurak vengbanang iila.”\x + \xo 14:49 \xt Lukas 19:47; 21:37\x*   
\p
\v 50 Yesus Egahing vala ang naung iuangmarit etatabi. Base ini tahit Onong bihit ila e, adut Enangkolang.   
\p
\v 51 Angmi angu, nehe mehal kaneng di nu Yesus amota oa angmi amamulung. Ana noang talaling vengdena ba nu metma eboa angu vengtering. Nehe angu naung hula andi adoit aing pina.  
\v 52 Aarunge ini mang enoang angu ba vengpina. Ang muse ana edurat bihit ila, se ana uangmarit etatabi angu ebele.   
\s1 Ini Mutu Yesus At ila pengadilan agama mi  
\r (Matius 26:57-68; Lukas 22:54-55, 63-71; Yohanes 18:13-14, 19-24)  
\p
\v 53 Ang muse, ini Yesus Aing pinat At ila agama Yahudi ebuang vala ang naung ekapala angu ehava mi. Angumi nehe eele ang naung taing vengkumpul. Ing anguba agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung, guru agama, bot hada eboma ang naung.  
\v 54 Uangu veng ini Yesus Aing pinat At lamal angu, Petrus di amota oa angmi tamaang-tamaang amulung, ila agama Yahudi ebuang vala ang naung ekapala ehava mi. Andi masot mida lapa omimi, e nehe jajaga ba angmi ang naung imampi hama-hamat aad eang.   
\p
\v 55 Hava omimi angu, agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung bot nehe ba pengadilan agama mi karajang ang naung imampi itat mateng. Ing emangpi Evia aalaping e hula Yesus Aing ening ahala, se ini hula Aing hukung Ameang. Aarunge ini bae Eahalang iiba harak niang.  
\v 56 Base ini saksi toang iaru e hula, Yesus Aing ening abaang. Aarunge imateng ang naung emangpi bae hama niang.   
\p
\v 57 Saksi aabeung di inang aaedeng angu, tahit mateng akal-kabulet vengbanang hula,  
\v 58 “Ni vengmee se, nehe anga mateng hula, ꞌEningse Lahatala Ehava hamulang ba nehe atang metma vengkarajang angu Na arahak. Senge mietang tue se, hava angu Na bale bakung atahing, aarunge bae nehe atang ba metma vengkarajang niang.ꞌ ”\x + \xo 14:58 \xt Yohanes 2:19\x*  
\v 59 Aarunge imateng ang naung, nu e se, bae nu e edadenang niang.   
\p
\v 60 Ang muse agama Yahudi ebuang vala ang naung ekapala angu, aloming tahit nehe emangpi ba pengadilan agama mi ang naung, iapang aadang mi, e ana Yesus adang taaning, vengbanang hula, “Nehe toang Aaing kalaa tila. Aarunge etatalang ba Aana mang taimang angu?”   
\p
\v 61 Yesus bae mateng kabing dena di niang. Ang muse agama Yahudi ebuang vala ang naung ekapala angu bale Yesus adang taaning hula, “Aanake vengbanang hengi! Aaing anga ba, etatabit Kristus, Lahatala Oal ba Ana turangmi vengpalai tila angu?”   
\p
\v 62 Yesus ebalet vengbanang hula, “Etatabi. Aing anguba Naing anga. Eningse iing emangpi uuling Nateing, Naing ba Manusia Emamolo angu, sorga Lahatala Eabang hamulang angmi Lahatala Atang tene oat mihi. Aing angu Ekavasa etatabit mieele! Eningse Naing metma Aing veng hama-hamat parenta pina! Seng ang muse, eningse Na sorga mi, bano majaa taang tahit hela.”\x + \xo 14:62 \xt Daniel 7:13\x*   
\p
\v 63 Vengmeet Yesus mateng aulang muse, agama Yahudi ebuang vala ang naung ekapala angu alil etatabi, anguba ana ekondo aavening angu abahak. Ang muse ana nehe ba pengadilan mi mihi ang naung iat mateng moring vengbanang hula, “Pi bae saksi aalaping niang iila!  
\v 64 Iini iiaver metma vengmee se, Aing ba vengbanang aulang e, niang? Ana ava ohit metma Lahatala Oal ening iila. Anga Lahatala ehura! Agama elamal-etahi eamulung se, nehe ba ava ening Lahatala At hama angu, nehe angu malekang ameang! Ba angase, iini hula vengbanang tatalang?”  
\p Ang muse ing emangpi vengbanang hula, “Nehe anga etatabit ahala! Base, malekang Aing hukung ameang!”\x + \xo 14:64 \xt Imamat 24:16\x*   
\p
\v 65 Ang muse, nehe aaedeng ma Yesus Eng mi purung apang mi purung. Ini Eng angu vengtering, senge ini Aing bue Aing sabai. Bot ini Adang taaning hula, “Hula Aaing ba etatabit Lahatala Ehur vala se, Aanake ola ening. Nuba ba Aaing bue angu?” Seng ang muse, nehe ba Lahatala Ehava hamulang jajaga ang naung, ini iot hoa Yesus At ila muse, ing di taang Aing bue Aing sabai.   
\s1 Petrus vengbanang mituet hula, ana bae Mutu Yesus apang ateing niang  
\r (Matius 26:69-75; Lukas 22:56-62; Yohanes 18:15-18, 25-27)  
\p
\v 66-67 Uangu adana, Petrus jedung lapa omimi mihi sehi. Ang muse agama Yahudi ebuang vala ang naung ekapala angu emalea jangu nu hoa uuling se, ana aad eang sehi. Ana Petrus apang angu euling aaung-aaung, seng muse ana at mateng hula, “Vede aandi Yesus ba Nasaret Enehe angu amulung hama-hama. Etabi e, niang?”   
\p
\v 68 Aarunge Petrus ebalet hula, “Niang! Etatalang ba aana taaning aulang! Nehe angu na bae apang ateing niang.” Seng muse, Petrus hela lapa eviaha eele angmi tahi, ang muse, hangi di kukuleka.   
\p
\v 69 Malea angu bot taang uuling Petrus ateing muse, ana nehe toang ba angmi angu iat mateng, hula, “Aing anga di, inehe nu ba anga!”   
\p
\v 70 Aarunge Petrus malavang hula, “Aana have buning! Na bae nehe uangu apang ateing niang!”  
\p Bae luung niang se, nehe nu angmi angu di bot Petrus at mateng hula, “Ee! Aana jedung akal mateng sehit hula, aana bae nehe ang naung iat hama-hama niang! We! Iing emangpi Galilea enehe, etabi e, niang?”   
\p
\v 71 Aarunge Petrus bot malavang hula, “We! Na natang ohi! Na bae nehe uangu apang ateing niang!”   
\p
\v 72 Ana mateng aulang muse, hangi di kukulekat miaaru. Ang muse, Petrus ana Yesus Ehur vede angu mivenganit, hula, “Hangi bae kukulekat miaaru jedung se, aana Naajajalat mitue tila.”  
\p Mivenganit aulang muse, Petrus baut eamamina.   
\c 15  
\s1 Ini Mutu Yesus At ila gubernur Pilatus apang aadang mi  
\r (Matius 27:1-2, 11-14; Lukas 23:1-5; Yohanes 18:28-38)  
\p
\v 1 Kukuaveng muse, nehe emangpi pengadilan mi angu, itominu e hula Yesus ameang. Ang muse ini Aing partat At ila gubernur Pilatus apang aadang mi.  
\v 2 Ila gubernur apang aadang mi muse, ana Yesus Adang taaning hula, “Tatalang? Etabit Aaing angu ba nehe Yahudi eRaja e, niang?”  
\p Yesus ebalet hula, “Etabi! Nimang gubernur vengbanang iila angu etabi.”   
\p
\v 3 Ang muse agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung gubernur at mateng hula, “Nehe anga ahalang ening bae kabing dena niang!” Bot ini Eahalang ang naung nu-nut vengbanang.  
\v 4 Ang muse gubernur bot bale Yesus adang taaning hula, “Aana bae imateng ang naung venghele niang angu? Ini Aaing ening ahala toang amara tila. Aanake ebale hengi!”   
\p
\v 5 Aarunge Yesus bae ebale di niang, anguba gubernur angu mijongat etatabi.   
\s2 Gubernur Pilatus hukung aamina vengputus metma Mutu Yesus enang  
\r (Matius 27:15-26; Lukas 23:13-25; Yohanes 18:39—19:16)  
\p
\v 6 Tung kanap, hula nehe Yahudi ang naung pesta Paska ening angse, nehe toang angu ini nehe bui mi ang naung nu vengtalail, e gubernur ana ing ening ilva.  
\v 7 Uangu adana, nehe ba bui mi angu nu ene Barabas. Tura ini adoi angu, ana Roma eparenta angu malavang, bot andi nehe ameang.  
\v 8 Pesta Paska ejol angu peang iila, angu ebele nehe toang gubernur Pilatus ebele ila e, moring vengbanang hula, “Nimang gubernur! Ved Paska hoa iila! Hula bisa se, nimang gubernur aana nehe bui mi angu nu aing ening ilva emenghula aana ening tung kanap angu edadenang!”   
\p
\v 9 Ang muse gubernur ibalet vengbanang hula, “Yaa! Na hula nuba ba ening ilva? Tatalang, hula na Aing ba nehe Yahudi eRaja anga Aing ening ilva se, iini vengjali e, niang?”  
\v 10 Gubernur Pilatus mateng aulang, se ana ateing iilat hula, agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung Yesus At hoa angu, iomi etatabit Yesus ealil angu ebele.   
\p
\v 11 Aarunge agama enehe eele ang naung ini nehe toang angu ioomi taang, e ing emangpi gubernur Pilatus abanang hula, “Aing se ni nia! Barabas ang ba aing ening ilva!”   
\p
\v 12 Ang muse, gubernur Pilatus bale taaning, hula, “Hula aulang se, na malekang naba ba ening metma Yesus, ba iini Earut, ꞌYahudi eRajaꞌ angu adana?”   
\p
\v 13 Ang muse ing emangpi moring hama-hamat vengbanang hula, “Ening mang Ameang! Aing metma leut vengpaku!”   
\p
\v 14 Gubernur Pilatus bot taaning hula, “Se, Eahalang naba? Na eahalang vengparisa tila, aarunge na bae Eahalang iiba harak niang!”  
\p Aarunge ing emangpi moring etatabit vengbanang hula, “Ening mang Ameang! Aaungba Aing metma leut vengpaku!”   
\p
\v 15 Gubernur Pilatus hula, nehe toang angu iomi ening sanang, angu ebele ana Barabas angu aing ening ilva, ijaling angu eamulung. Ang muse ana nehe jajaga ang naung ing parenta e cambuk metma\f + \fr 15:15 \ft Tentara Roma ang naung cambuk pake angu, te buar esar daeri ba nehe ening. Senge ini na ekira maang, niang se, jambil maang metma sar etupa angu vengparta. Cambuk angu, hula metma nehe varisik bae alolang niang ang se, ebuar ang naung vaher miosing.\f* Yesus Aing bue Aing sabai. Aing bue Aing sabai seng muse, bot tentara ang naung Yesus Aing medi, e hula At ila Aing metma leut vengpakut Ameang.   
\s1 Tentara ang naung Mutu Yesus ajajasing  
\r (Matius 27:27-31; Yohanes 19:2-3)  
\p
\v 16 Ang muse, tentara ang naung Yesus Aing masiring ila ilapa omi eele angu mi.\f + \fr 15:16 \ft Tentara ang naung imana angu, Latin ehur mi hula se, \ft \+it praetorium\+it*. Angu tentara ang naung imana mamolo ue inehe eele ehava elapa omimi.\f* Angumi, iserang batalion nu mi angu ini iaru.  
\v 17 Seng ang muse, ini kondo kaana aavening nu metma Yesus enang Ana pake, emenghula raja ang naung biasat pake angu edadenang. Seng muse, ini te emaang veng medi e, taing bikit metma tompi ening. Seng ang muse tompi maang angu ini metma Yesus Ong taang adimung, e ening At mamulal emenghula raja nu ini uhavede aing songgar etompi ma enang ana pake angu edadenang.   
\p
\v 18 Bot ing emangpi Aing haromat At mamulal, bot hula, “Tabe Yahudi eRaja!”  
\v 19 Bot ini ibabakeng tout hela Yesus apang aadang mi Aing haromat. Seng ang muse ini Eng mi purung Apang mi purung bae alolang niang. Bot ini te kabura metma Ong angu veng bue.  
\v 20 Ini At mamulal ajajasing seng muse, kondo aavening jasi angu ini bale aahit medi. Senge ini bot Ekondo angu bale metma Enang Ana pake. Ang muse, ini At ila bendar Yerusalem eahalang, e Aing metma leut vengpakut helet vengaamina.   
\s1 Ini Mutu Yesus Aing metma leut vengpaku  
\r (Matius 27:32-44; Lukas 23:26-43; Yohanes 19:17-27)  
\p
\v 21 Ini Yerusalem mi kaluar lamal ila via hahama mi muse, ini nehe nu aing harak. Ene Simon. Aing angu bendar Kirene enehe. Aing ba Alexander bot Rufus imang angu. Ana uhavede hula bendar Yerusalem mi ila, aarunge tentara ang naung aing pina, senge aing paksa ot Yesus Eleut angu tevang.\x + \xo 15:21 \xt Roma 16:13\x*  
\v 22 Ini Yesus Aing masiring ila mana nu angu mi, ene Golgota. Evengbanang hula, ꞌNehe ong kira emana.ꞌ  
\v 23 Angumi, ini hula anggor kalikil obat venggaot metma Yesus Enang Ana na, e Ana bisa Edira angu vengtahang. Aarunge Yesus bae na niang.  
\v 24-25 Ang muse, ini Yesus alalat metma leut vengpaku. Oma oda turinu kuaveng muse, ini leut angu bakung atahing. Ang muse tentara ang naung bing ening, e ateing hula nuba ba Yesus Ekondo angu medi.\x + \xo 15:24-25 \xt Mazmur 22:19\x*  
\v 26 Ang muse ini aarang nu metma Yesus Ong adana angmi paku, e mihurak vengbanang hula,  
\qc \it “Anga nehe Yahudi eRaja”\it*  
\p Angu ba ini metma e eela ening e, Yesus Aing hukung.  
\v 27 Angmi angu, nehe bui mi di aaru ini ing pakut iameang, nu Yesus Etene oa, nu Ebajaul oa.  
\v 28 [Ening aulang e ini naba ba Lahatala Esurat hamulang mi vengbanang iila angu akanap hula, “Ini Aing ening emenghula nehe jasi edadenang.”]\f + \fr 15:28 \ft Yunani ehur mi hurak tura angu, hur kokal 28 anga bae ue niang.\f* \x + \xo 15:28 \xt Yesaya 53:12\x*   
\p
\v 29 Nehe emangpi ba angmi lamal ang naung, uuling Yesus leut venghili angu ateing. Ang muse ini iong avavili aulange hura manantit ening Yesus ava aaloring vengbanang hula, “Ee! Aana hula Aana bisa Lahatala Ehava hamulang angu arahak, senge mietang tue se, Aana bale bakung atahing, etabi e, niang?\x + \xo 15:29 \xt Mazmur 22:8; 109:25; Markus 14:58; Yohanes 2:19\x*  
\v 30 Aanake leut angu taang hela, e Aava vengahit ening lohi! Hula aulang, senge niomi etatabit vengbanang hula Aaing angu etatabit Lahatala Oal.”   
\p
\v 31 Agama Yahudi ebuang vala ekapala ang naung bot guru agama ang naung di Yesus Ehura Emanantit hula, “Ana nehe aabeung ening lohi tila, aarunge Ana bae Ava ening lohit jadi niang!  
\v 32 Ana Ava ohit hula Aingba, ꞌKristusꞌ, Aing angu nehe ba turangmi Lahatala vengpalai tila angu. Nehe aabeung hula, Aing angu Israel eRaja. Hula etabit aulang se, Ana leut angu taang hela e pi ateing hengi. Aulang senge piomi etatabit Aing vengaanamang.”  
\p Nehe aaru ba leut venghili Yesus At hama-hama angu di Ehura Emanantit aulang.   
\s1 Mutu Yesus aamina  
\r (Matius 27:45-56; Lukas 23:44-49; Yohanes 19:28-30)  
\p
\v 33 Ang muse, kua kete mana angu vengtering miiipi ved hahama mi ila oda tue vedba.  
\v 34 Oda tue vedba muse, Yesus moring Aram ehur mi vengbanang hula, \it “Eloi-eloi! Lema sabaktani?”\it* (Evengbanang hula, Aaingba Nimang! Aaingba Ne Lahatala! Etatalang ba Aana aamota ma Nenang Naing vengkilang alang?”)\x + \xo 15:34 \xt Mazmur 22:2\x*   
\p
\v 35 Nehe aaedeng ba papeang angmi angu Yesus Amal angu vengmee. Ang muse ini hula, “He! Iini vengmee hengi! Ana Elia, Lahatala Ehur vala tura angu earu sehi.”  
\v 36 Ang muse, nehe nu bihit ila lotang medi e, metma anggor kalikil mi abaang. Senge lotang angu metma doba etupa mi tangi, senge taning mida Yesus ibar tupa angu dei e, Ana kadumi. Ang muse nehe angu mateng hula, “Kilang e pi uuling hengi! Misavaka eningse Elia hoa e At leut angu taang hela.”\x + \xo 15:36 \xt Mazmur 69:22\x*   
\p
\v 37 Ang muse Yesus bot bale moring, seng muse Ana aamina.   
\p
\v 38 Lahatala Ehava hamulang mi, noang talaling eele nu hilit metma Lahatala Ekamar hamulang angu venghabal. Yesus Eeng abaang muse, noang talaling eele angu takahit siat oang aaru, atelat hela alolang veng abaang.\x + \xo 15:38 \xt Keluaran 26:31-33\x*   
\p
\v 39 Golgota mi angu, nehe jajaga enehe eele nu ue Yesus Eleut eela angmi tahi. Ana uuling Yesus Eaamina angu ateing muse, ana mijonga. Senge ana vengbanang hula, “Ado! Nehe anga, etatabit Lahatala Oal!”   
\p
\v 40-41 Bot nehe jangu aaedeng angu, ola mi uuling Yesus Eaamina angu ateing. Ing angu ba tura Galilea mi Yesus bot Egahing vala ang naung imampi ing vengbalenta angu. Ing anguba Salome, Maria ba Magdala aabang enehe angu, bot Maria ba nu angu (Aing ba Yakobus kuar bot Yoses\f + \fr 15:40-41 \ft Yunani ehur iiba angu hurak hula ꞌYoses ivaꞌ, aabeung ang hula ꞌYosef ivaꞌ.\f* iva angu), bot jangu aabeung toang ba Yesus amulung hama-hamat hoa Yerusalem mi angu.\x + \xo 15:40-41 \xt Lukas 8:2-3\x*   
\s1 Ini Mutu Yesus Aing taloul  
\r (Matius 27:57-61; Lukas 23:50-56; Yohanes 19:38-42)  
\p
\v 42-43 Ang muse, nehe nu via valaping e, hula Yesus Ebaring angu leut taang at hela. Nehe angu ene Yusup. Aing angu bendar Arimatea enehe. Bot aing angu di Majelis Pengadilan agama Yahudi angu e ia atang. Aing angu omi aaung. Bot Lahatala Eparenta pinat metma Enehe toang adana, ejol angu di ana ue ading sehi.  
\p Yesus Eaamina angu jumad veng. Emitobang angse nehe Yahudi ang naung ived sambajang adana. Angu ebele ba jumad veng angu, Yusup hula Yesus Ebaring angu ematurat at hela hengi. Ang muse ana ava ening barani, e ila gubernur Pilatus abung Yesus Ebaring angu banang.  
\v 44 Gubernur Pilatus vengmee Yusup banang aulang muse, ana mijonga. Ang muse ana hula, “Ah! Nehe angu uuser-uuser aaminat aulang! Na hula have bae aulang niang!”  
\p Ang muse ana nehe gahing ila nehe jajaga enehe eele angu earu, e adang taaning hula, “Tatalang? Yesus angu aamina tila, e jedung?”   
\p
\v 45 Nehe jajaga enehe eele angu vengbanang hula, “Nimang, Ana etabit venangmi aamina tila.” Gubernur Pilatus vengmeet aulang muse, ana vengjalit Yusup ot Yesus Ebaring angu medit at ila.   
\p
\v 46 Ang muse Yusup ana Golgota mi ila muse, ana Yesus Ebaring angu leut taang at hela. Ana noang hiba ebili eele anguba metma Yesus Ebaring angu balolit ening aalus-aalus. Uangu adana, ini uhavede daang hiba nu var abu eele omimi venglabat medi. Ang muse ini Yesus Ebaring angu abaning ila metma daang angu mi maso. Seng ang muse, ini var halala eele nu aoring metma daang eviaha angu vengtering. Seng muse Yusup iimal ila.   
\p
\v 47 Uangu veng, Maria ba Magdala enehe angu bot Maria ba eabeung (aing ba Yoses iva angu), di ila angmi. Oleve mana ba ini Yesus Ebaring ang metma mi mea angu euling bot venganit aaung-aaung.   
\c 16  
\s1 Mutu Yesus bale aabeta  
\r (Matius 28:1-8; Lukas 24:1-12; Yohanes 20:1-10)  
\p
\v 1 Emitobang, sabtu veng, aing angu nehe Yahudi ang naung ived sambajang. Vedba tila muse, Maria ba Magdala aabang enehe angu, Maria ba eabeung (aing ba Yakobus iva angu) bot Salome, inang tue ila jal manema beli, aulange tobang se, baning ila metma Yesus Ebaring angu vengbokong, nehe Yahudi ehada angu eamulung.  
\v 2 Ang muse minggu kukuaveng, inang tue daang angu mi ila.  
\v 3-4 Via hahama mi muse inang tue itat mateng hula, “Ee! Eningse nuba ba bisa toang moling var eele angu aoring metma daang eviaha angu eahalang? Se pinang tue anga etabit bae daeri niang, se var angu etatabit eele!”  
\p Aarunge ini ila angmi, e ini uuling ateing se, var angu ava aoring iila.  
\v 5 Ang muse inang tue daang angu mi maso. Aarunge inang tue mibarotit etatabi, se ini uuling ateing se nehe kuar nu itene oa angmi mihi sehi ekondo angu majaat huring jara.  
\v 6 Ang muse nehe kuar angu iat mateng vengbanang hula, “Ekang iiuangmari ekang! Na ateing se, iinang tue hoa hula Yesus ba Nasaret Enehe angu, ba ini Aing metma leut venghelet Ameang angu Aing aalaping. Ana bae angami niang iila, se Ana bale aabeta tila angu ebele. Ma, iinang tue ba iina euling, mana ba ini Yesus Ebaring metma mi mea angu, osing iila.  
\v 7 Ba, aaungba iinang tue uuser bale ila! Ila Petrus iimal iat mateng hula, Yesus bale aabeta tila. Ana lamal eturat ila Galilea mi. Eningse ini angmomi Yesus Aing harak, emenghula turangmi Ana iiat mateng iila angu edadenang. Ba, aaungba iinang tue bale ila!”\x + \xo 16:7 \xt Matius 26:32; Markus 14:28\x*   
\p
\v 8 Nehe tue angu uuling se mana angu etatabit osing muse, ini mibaroti. Ang muse inang tue bihit bale kaluar hela. Ang muse inang tue uuser ila. Ini bae via mi nehe iiba at mateng di niang, se ini iuangmarit etatabi angu ebele.   
\s1 Mutu Yesus Maria ba Magdala aabang enehe angu aing harak  
\r (Matius 28:9-10; Yohanes 20:11-18)  
\p
\v 9 Minggu kukuaveng angu, Yesus Ava metma Maria ba Magdala enehe angu ematurat etubing, aing ba tura Yesus setang bititu aterit aing mi kaluar hela eahalang angu.\f + \fr 16:9 \ft Yunani ehur hurak tura bot miaaung angu hur kokal 8 mi muse seng. Markus esarenta vengtering angu via aaru: via nu angu aavening (Markus 16:9-20), bot eabeung nu angu tukang (Markus 16:9-10). Nehe omi venang ba Markus esarenta angu manggaratit aaung ang naung iamulung se, evengtering via aaru angu ini eveat hurak. Aarupi Yesus bale Aabeta Eaamina omimi, bot nehe ba omi metma Yesus Aing vengaanamang angu ekarajang vengsarenta.\f*  
\v 10 Ana uuling Yesus ateing seng muse, ana bale ila nehe emangpi ba tura Yesus Amulung ang naung iat mateng. Yesus Eaamina angu mivengani se, iomi dira bot ieng oono hela, angu ba ini jedung baning taing vengkumpul sehi.  
\v 11 Ang muse Maria iat mateng hula, “Etatalang ba iini jedung iiomi dira sehi angu? Ekang iiomi dira ekang, se Yesus bale aabeta tila! Vede kakai anga, ba na Aing harak iila!”  
\p Aarunge ing emangpi vengbanang hula, “We! Aana akal mateng!”   
\s1 Mutu Yesus bot Ava metma nehe aaru itubing  
\r (Lukas 24:13-35)  
\p
\v 12 Ang muse, Yesus Egahing vala aaru lamal aabang nu mi ila. Via hahama mi muse, Yesus ila Ava metma oleve itubing. Aarunge Ana Ava aboit aabeung. Aarunge kabing dena muse, oleve di Apang ateing.  
\v 13 Ang muse oleve bale ila iserang ang naung iat hubait hula, “Ee! Iini vengmee hengi! Vede kakai anga, noleve via mi Yesus Aing harak!”  
\p Aarunge iserang ang naung emangpi oleve ihur ebalet hula, “Ee! Oleve ekang akal mateng aulang ekang!”   
\s1 Mutu Yesus Ava metma Egahing vala ang naung emangpi itubing  
\r (Matius 28:16-20; Lukas 24:36-49; Yohanes 20:19-23; Kisah Para Rasul 1:6-8)  
\p
\v 14 Seng muse bot, Yesus Egahing vala arinu belta nu angu, mihit naadang sehise, Ana hoa ing harak. Ana iat mateng vengbanang hula, “Ah! Iing anga etatabit iiong aanamang! Nehe iiat hubai tilat hula, ini uuling ieng taang Nateing iila, aarunge iini bae ihur angu e etabit vengbanang niang! Iini hula ing emangpi akal mateng! Ba! Vede anga Naing ba hoa iila. Na etabit aamina tila, aarunge angase, Na bale aabeta tila. Ba iini iieng uuling.   
\p
\v 15 Ba angase iini malekang ila por alolang anga miiipi, e Nesarenta aaung-hama angu, metma nehe emangpi veng iat hubai.\x + \xo 16:15 \xt Kisah Para Rasul 1:8\x*  
\v 16 Nuba ba omi metma Naing vengaanamang, bot nehe aing sarani, eningse Lahatala Ana aabetang ejajehing angu metma ma enang. Aarunge nuba ba bae omi metma Naing vengaanamang niang, eningse Lahatala Ana aing hukung, anguba Ana atobang aing metma sorga Lahatala Eabang hamulang angu eola.  
\v 17 Bot nehe ba omi metma Naing vengaanamang angu, eningse ini tanda herang emangpi angu ening, e nehe emangpi ateing hula kavasa ba ing veng angu etatabit Lahatala abung hoa. Angu ebele, eningse ini bisa Nene angu paket metma setang ateri, bot eningse Lahatala ening hur aabeung ba ini bae ateing niang angu di ini bisa veng mateng.  
\v 18 Bot hula ini duming amia vengpina e, rasong ba ini na di se, ini bae silaka niang. Bot hula ini iatang metma nehe dila ang naung ing taang mea angse, nehe angu malekang mona.   
\s1 Mutu Yesus sorga mi mida  
\r (Lukas 24:50-53; Kisah Para Rasul 1:9-11)  
\p
\v 19 Ana Egahing vala ang naung iat mateng seng ang muse, Lahatala Ana Yesus Aing ohit sorga mi mida. Angumi Ana Lahatala atang tene oat mihi, e Lahatala At hama-hamat nehe parenta.\x + \xo 16:19 \xt Kisah Para Rasul 1:9-11\x*   
\p
\v 20 Ang muse Egahing vala ang naung, Eparenta angu eamulung. Ini ila mana kanap Yesus Esarenta aaung-hama angu metma nehe emangpi iat hubai. Bot Lahatala kavasa metma ma inang, e ini tanda herang emangpi angu ening, emenghula Yesus iat hubai tila angu edadenang. Ang muse nehe toang rae angu iomi metma Yesus vengaanamang, se ini ateing iilat hula, sarenta aaung-hama angu etatabi.  
\s1 MARKUS ESARENTA EVENGTERING, HURAK TURA BA AABEUNG ANGU EAMULUNG  
\p \vp 9\vp* Nehe jangu tue angu ila Petrus iimal ing harak muse, nehe kuar ba vede daang omimi iat mateng angu inang tue metma ing emangpi veng iat hubai.\f + \fr 16:20 \ft Yunani ehur hurak tura bot miaaung angu hur kokal 8 mi muse seng. Markus esarenta vengtering angu via aaru: via nu angu aavening (Markus 16:9-20), bot eabeung nu angu tukang (Markus 16:9-10). Nehe omi venang ba Markus esarenta angu manggaratit aaung ang naung iamulung se, evengtering via aaru angu ini eveat hurak. Aarupi Yesus bale Aabeta Eaamina omimi, bot nehe ba omi metma Yesus Aing vengaanamang angu ekarajang vengsarenta.\f* \vp 10\vp* Seng ang muse, Yesus Ana Egahing vala ang naung ing parenta, e ini ila Esarenta aaung-hama angu metma mana emangpi mi vengmaring, ila por etupa ang naung taang. Sarenta aaung-hama anga via matubing, e Lahatala Ana nehe ening lohit metma ijasi-iahalang ang naung eola, e ing metma aabetang ejajehing angu omimi.  
\p Sarenta aaung-hama anga etatabi. Angu ebele ana vengtahang ejehing-emeang, bae eseng veng niang.