\id GEN \h Sarenta halomang-halomang \toc1 Sarenta Halomang-Halomang Lahatala Ana por-alolang bot burang ening \toc2 Sarenta halomang-halomang \toc3 Kej \mt1 Sarenta Halomang-Halomang \mt2 Lahatala Ana por-alolang bot burang ening \c 1 \s1 Lahatala Ana por-alolang, burang, bot emangpi ba omimi ang naung ening \p \v 1 Halomang-halomang angu, Lahatala Ana por-alolang anga, bot burang atela angdo ening. Sengmuse por-alolang anga Lahatala Ana metma alolang angami mea, bot burang angu, Ana metma atela angdo mi mea. \p \v 2 Aarunge halomang angu, por-alolang anga emenghula jar edadenang, mang ava aojang lamal, meke aanamang daeri angu, bae ue jedung, bot na iiba bae por-alolang anga taang jedung. Kua-kete ba por-alolang emeke ba bae aanamang jedung angu, vengtering. Bot Lahatala ERoh Hamulang angu, por-alolang emeke ba bae aanamang jedung, emenghula jar edadenang, ava aojang lamal angu ba taang lamal.\f + \fr 1:2 \ft Anga mi anga, Ibrani ehur mi se, evengbanang tarang angu bisa rupa-rupa. Benangba; ꞌLahatala ERohꞌ, niang se, ꞌLahatala Eeenarꞌ, niang se, ꞌLahatala Ekavasaꞌ.\f* \m \v 3 Angmuse Lahatala Ana gahing vengbanang hula, “Jara angu, por-alolang anga taang hengi.” Lahatala Ana gahing vengbanang aulang muse, jara angu por-alolang anga taang iila. \v 4 Lahatala Ana uuling ateing se, jara angu por-alolang anga taang iila muse, Omi sanang, se Ana vengpikir hula, jara ba Ana ening iila angu, aaung angu ebele. Seng angmuse, Lahatala Ana jara angu metma kete angu veng, ening atatara. Senge nu-nut ejol veng. \v 5 Lahatala Ana jara angu ene maveng hula, ꞌbir-jalaꞌ, bot kete angu Lahatala Ana ene maveng hula, ꞌbir-kuaꞌ. Bir-kua va iila, bir-jala ma muse, angu ba ved ehalomang. \m \v 6-7 Seng angmuse, Lahatala Ana bot gahing vengbanang hula, “Mana osing eele Na malekang ening metma atelat hama angdo mi mea, senge jar angu ening atatara hengi. Aulang senge, jar doe atela angdo mi, bot jar ae alolang anga di mi.” Lahatala Ana gahing vengbanang aulang muse, jar angu tatarat baang aaru. \v 8 Mana osing eele ba atelat hama angdo mi angu, Lahatala Ana ene maveng hula, ꞌburangꞌ. Bir-kua va iila, bir-jala ma muse, anguba ved emiaaru. \m \v 9 Lahatala Ana bot gahing vengbanang hula, “Jar ba ae burang iivang anga, emangpi malekang taing vengkumpul mana nu mi, senge por-alolang emeke aanamang daeri angu ava-apaleteng hengi.” Lahatala Ana gahing vengbanang aulang muse, por-aloalang emeke aanamang daeri angu, ava apaleteng iila. \v 10 Angmuse por-alolang emeke aanamang daeri angu, Lahatala Ana ene maveng hula, ꞌaadang-taataꞌ; bot jar ba taing vengkumpul mana nu mi angu, Lahatala Ana ene maveng hula, ꞌtangꞌ. Aadang-taata, bot tang angu, Lahatala Ana uuling ateing muse, Ana vengpikir hula, emangpi ba Ana ening iila angu, aaung. \v 11 Angmuse Lahatala Ana bot gahing vengbanang hula, “Aadang-taata angu, te, bot dadi-napa malekang taang bilang hengi. Te ba eihi veng, ekokal veng, bot te rupa-rupa ang naung, malekang bilang hengi. Senge te ang naung nu-nut eihi veng, erupa angu eamulung.” Lahatala Ana gahing vengbanang aulang muse, jadit aulang iila. \v 12 Te rupa-rupa ba aadang-taata taang bilang angu, etatabi toang, base te ang naung nu-nut eihi veng, erupa angu eamulung. Te ba aadang-taata taang ang naung Lahatala Ana uuling ateing muse, Omi sanang, se emangpi ba Ana ening iila angu, etatabit aaung angu ebele. \v 13 Bir-kua vai iila, bir-jala ma muse, anguba ved emitue. \m \v 14-15 Angmuse Lahatala Ana bot gahing vengbanang hula, “Malekang na jara toang doe burang atela angdo mi jehi, senge bir-jala, bot bir-kua angu ening atatara hengi. Aulang senge na jara ang naung metma etanda ening hula, eningse ved taing telul, kua taing telul, uuru taing telul, bot tung di malekang taing telul. Na jara ang naung malekang doe burang atela angdo mi jehi, senge ejara angu por-alolang anga vengjara hengi. Uanguveng Lahatala Ana gahing vengbanang aulang sengmuse, emangpi angu, jadit aulang iila. \v 16 Lahatala Ana na jara eele aaru ening metma burang mi mea. Emieele angu ene vedeng, bot emihamang angu ene uuru. Vedeng angu, bir-jala angu parenta, aarunge uuru angu, bir-kua angu parenta. Lahatala Ana bot iid di ening metma burang mi mea. \v 17 Lahatala Ana na jara ang naung emangpi vengator metma burang mi meat aulang, senge ejara angu por-alolang anga vengjara. \v 18 Bot aulang senge, na jara ang naung bisa, bir-jala bir-kua angu parenta, bot bir-jala bir-kua angu ening atatara. Lahatala Ana uuling ateing se, na jara ba Ana ening iila ang naung, emangpi aaung. \v 19 Bir-kua va iila, bir-jala ma muse, anguba ved emibuta. \m \v 20 Lahatala Ana bot gahing vengbanang hula, “Binanta rupa-rupa ba kiki-eele angu, toang-rae malekang tang omimi, bot moar omimi aabeta hengi. Bot dung rupa-rupa angu, malekang por-alolang anga taang aalilit burang osing angmi lamal hengi.” \v 21 Angmuse binanta eele tang omimi, bot aab rupa-rupa ba tang omimi, bot moar omimi ang naung, Lahatala Ana ening. Bot dung rupa-rupa ba burang mi aalili ang naung di, Lahatala Ana ening. Lahatala Ana uuling ateing se, binanta eele tang omimi, aab rupa-rupa, bot dung rupa-rupa burang mi aalili ba Ana ening iila ang naung, emangpi aaung. \v 22 Seng angmuse, aaung-hama ba kuat-daeri ue omimi angu Lahatala Ana metma mainang, bot mateng hula, “Binanta eele tang omimi, bot aab rupa-rupa ba tang omimi, bot moar omimi ang naung, malekang ajait toang-rae, senge tang omi angu ening aaving, bot moar omi angu ening aaving. Bot dung rupa-rupa ba burang mi aalili ang naung di, malekang ajait ening toang-rae hengi.” \v 23 Bir-kua va iila, bir-jala ma muse, anguba ved emi iising. \m \v 24-25 Angmuse Lahatala Ana bot gahing vengbanang hula, “Binanta rupa-rupa angu, malekang aadang-taata angu taang emana mi aabeta hengi. Benangba binanta gariang, binanta balevang, bot binanta ba meke taang eera ang naung, nu-nut erupa angu eamulung emangpi Lahatala Ana ening.” Lahatala Ana uuling ateing se, binanta ba Ana ening iila ang naung, emangpi aaung. \p \v 26 Lahatala Ana bot gahing vengbanang hula, “Ni malekang nehe ening irupa angu emenghula Nirupa anga edadenang hengi. Senge aab tang omimi, dung burang mi aalili, binanta aamunang, binanta balevang ba aadang-taata taang, bot binanta meke taang eera ang naung, emangpi ini bisa vengurus.”\x + \xo 1:26 \xt Kolose 1:16\x* \p \v 27 Angmuse Lahatala Ana nehe ang naung ening, emenghula Aing edadenang. Nehe jangu, bot nehe mehal di Lahatala Ana ening, Erupa angu eamulung. \v 28 Nehe ba Lahatala Ana ing ening iila ang naung, aaung-hama ba kuat-daeri ue omimi angu Ana metma mainang, bot Ana iat mateng hula, “Iini malekang tabaning-tahelit ening toang-rae, ening por-alolang anga aaving hengi. Senge por-alolang anga, aab tang omimi ang naung, dung burang mi aalili ang naung, bot binanta rupa-rupa ba aadang-taata taang ang naung emangpi, nehe ang naung ini bisa vengurus. \v 29 Angmuse Lahatala Ana bot mateng hula, “Iini vengmeet aaung-aaung! Te rupa-rupa ba ae por-alolang taang anga, benangba: Te eiipi veng angu, te ekokal veng angu, bot te ba eva aloal veng angu, Na metma mainang, senge iini adang metma iimod ening. \v 30 Aarunge binanta rupa-rupa ba por-alolang taang, dung rupa-rupa ba burang mi aalili, bot binanta meke taang eera ba eng-hara veng ang naung emangpi, te ba eiipi veng, eva aloal veng, bot dadi-napa aloal angu, Na metma mainang, senge ini adang metma imod ening.” Lahatala Ana mateng aulang muse, emangpi angu jadit aulang iila. \v 31 Emangpi ba Lahatala Ana ening iila angu, Ana uuling ateing muse, Omi etatabit sanang, se emangpi ba Ana ening iila angu, etatabit aaung angu ebele. Bir-kua va iila, bir-jala ma muse, anguba ved emi taling. \c 2 \p \v 1 Lahatala Ana por-alolang anga, burang atela angdo, bot emangpi ba omimi angu ening angu, aulang. \m \v 2 Emangpi angu Lahatala Ana vengkarajang sengmuse, ved emi bititu angu Lahatala Ana barinti. \v 3 Karajang ba Lahatala Ana ening iila ang naung, ved emi bititu angu, Ana bot bae taang ening niang, se emangpi angu, Ana ening sengila angu ebele. Angmuse ved emi bititu angu Lahatala Ana miari, sengilaba ved angu Ana ening hamulang-kadulang. \v 4a Uanguveng Lahatala Ana por-alolang anga, burang atela angdo, bot emangpi ba omimi angu ening angu, esarenta angu aulang. \s1 Lahatala Ana nehe mehal, bot nehe jangu ening \r (Matius 19:4-6; Markus 10:4-9; 1 Korintus 6:16; 15:45, 47; Efesus 5:31-33) \p \v 4b Uanguveng LAHATALA Ana por-alolang anga, bot burang atela angdo ening angu, \v 5-6 dadi-napa, abuar maang, bot te iiba bae aadang-taata angu taang bilang di jedung, se Lahatala Ana bae aanuar metma por-aloalang anga taang at hela jedung, bot nehe iiba bae por-alolang emeke angu vengkarajang jedung angu ebele. Aarunge uanguveng angu, bano-kaana angu por-alolang anga emeke angu taang da, sengilaba por-alolang emeke angu ening abareka. \v 7 Uanguveng anguba, LAHATALA Ana meke banakung angu kabingdena medi, sengmuse Ana vengkarajang metma nehe nu ening. Bot Lahatala Ana Eeng-hara aabetang angu metma nehe angu aming boor angu mi apu. Angmuse nehe angu aabeta. \p \v 8 Seng angmuse ved danangoa angmi, LAHATALA Ana Eden mi bir nu ening. Bot nehe ba Ana ening iila angu, Ana aing metma Eden mi bir angu mi amihing. \v 9 Angmuse te rupa-rupa ba aalus ae por-alolang taang, bot eihi angu nehe bisa adang, bot tamaa angu, LAHATALA Ana ot bir angu mi bilang. LAHATA Ana bot te rupa aaru ot bir angu ehahama angu, mi bilang. Te rupa nu angu, kalo nehe eihi angu adang se, ini aabetat aulang ejehing-emeang. Aarunge te erupa nu angu, kalo nehe eihi angu adang se, aaung di ini uuling ateing, bot jasi di ini uuling ateing. \p \v 10 Bot moar nu ejar angu, ue Eden mi halu, senge bir angu ening abareka. Angmi angu, moar angu ana atang paul baang buta. \v 11 Moar ehalomang angu, ene Pison. Aing angu halut Hawila aabang eoang angu emangpi migoleng. Angmi angu, mas toang. \v 12 Mas ba aabang angu mi angu, hamulang. Bot te epuha manema, bot var huling di ue aabang angu mi. \v 13 Moar emiaaru angu, ene Gihon. Aing angu halut Kus aabang eoang angu emangpi migoleng.\f + \fr 2:13 \ft Tura angu, aabang anga ene ꞌKusꞌ. Aarunge angase aing angu, ue negara Etiopia, bot negara Sudan, ba Afrika eved danangoa ang mi angu, eoang mi tila.\f* \v 14 Moar emitue angu, ene Tigris. Aing angu halut Asyur aabang\f + \fr 2:14 \ft Asyur angu ba, angase negara ꞌIrakꞌ angu.\f* eved danangoa angmi, metma Asyur aabang angu eha ening. Moar emibuta angu, ene Efrat. \p \v 15 Nehe ba LAHATALA Ana aing ening iila angu, Ana aing metma Eden mi amihing, senge ana bir angu vengurus aaung-aaung. \v 16 Angmuse LAHATALA Ana parenta anga metma nehe angu at mateng hula, “Te ba ae bir anga omimi anga, emangpi eihi angu, aana bisa adang. \v 17 Aarunge te nu bir anga ehahama mi tahi, benangba; Te aaung di ue omimi, bot jasi di ue omimi angu, aana ekang eihi angu adang ekang. Kalo aana eihi angu adang se, aana malekang aamina.” \p \v 18 LAHATALA Ana bot mateng hula, “Nehe anga kalo ana enangkolang aabeta se, bae aaung niang. Eserang omi vengbaa nu, Na malekang ening metma maenang hengi.” \p \v 19-20 Angmuse LAHATALA Ana binanta rupa-rupa ba por-alolang anga taang, bot dung burang mi aalili angu ening, sengmuse LAHATALA Ana emangpi angu iat nehe angu ebele ila, senge nehe angu ana iene maveng. Base, binanta ba eeng-hara veng ae por-alolang anga taang, bot dung ba burang mi aalili ang naung, nehe angu ana nu-nut iene vengbanang tatalang metma mainang angse, iene angu aulang. Binanta rupa-rupa ba aamunang-balevang, bot dung burang mi aalili angu, nehe angu ana iene maveng iila, aarunge aing angu, nehe nu omi vengbaa metma eserang ening angu, ana bae harak jedung. \p \v 21 Angmuse LAHATALA Ana nehe angu aing ening ana tiat udut aaneil. Uanguveng nehe angu ana tiat udu sehi muse, LAHATALA Ana abar-kusing angu nu medi, sengmuse emana angu bale eaabua metma vengtering. \v 22 Nehe angu abar-kusing ba LAHATALA Ana medi angu, Ana vengkarajang metma nehe jangu nu ening, sengmuse nehe jangu angu Lahatala Ana at ila metma nehe angu enang. \v 23 Uuling nehe jangu angu ateing muse, nehe angu ana mateng hula, \q1 “Yaa! Aing anga hengi! Anga ba nomi vengbaa! \q2 Ekira anga emenghula nekira edadenang. \q3 Bot eaabua anga emenghula neaabua edadenang. \q2 Aing anga nehe mehal mi ba aing medi base, na ene maveng hula, ꞌnehe janguꞌ.”\f + \fr 2:23 \ft Nehe mehal angu Ibrani ehur mi se hula, ꞌishꞌ. Bot nehe jangu angu hula, ꞌishaꞌ. Base anga mi anga, ini hur kokal angu aboi-aleleng vengbanang hula, “isha (nehe jangu) angu, ish (nehe mehal) mi jadi.”\f* \q1 \v 24 Angu ebele, nehe mehal angu ana malekang iva-imang angu iadu, \q2 senge ila ejangu angu at aabeta, \q3 se oleve angu, aabetat ening nu kolang iila angu ebele. \p \v 25 Uanguveng angu, nehe angu ejangu oleve idura, aarunge oleve uuling itateing di, ini bae rasat iava-aaloring niang. \c 3 \s1 Nehe ang naung ini iiat bae Lahatala Aing venghele niang \p \v 1 Binanta ba LAHATALA Ana ening metma por-alolang anga taang iila anga, duming angu ba etatabit pintar putar-bele. Minu adana, duming angu ana nehe jangu angu adangtaaning hula, “Misavaka se Lahatala Ana iihapat hula, ꞌTe ba ae bir anga omimi anga, emangpi iini ekang eihi angu adang ekang ka?ꞌ ” \p \v 2-3 Angmuse nehe jangu angu, ana duming etaaning angu ebalet hula, “Niang! Te ba ae bir anga omimi anga, emangpi angu ni bisa eihi angu adang! Aarunge te nu bir anga ehahama mi angu ba, Lahatala Ana venghapat hula, iini ekang eihi angu adang ekang, bot ekang dei di ekang, eningse iini aamina.” \p \v 4 Aarunge duming angu ana nehe jangu ehur angu ebalet hula, “Iini bae aamina niang! \v 5 Lahatala Ana iihapat aulang angu, Ana ateing iila, kalo te angu iini eihi angu adang se, iini pintar emenghula Aing edadenang. Eningse aaung di iini ateing, bot jasi di iini ateing.” \p \v 6 Angmuse nehe jangu angu ana uuling ateing se, te angu etatabit aalus, bot eihi angu di, etatabit omi vengravak-sehi. Nehe jangu angu ana vengpikir hula, “Kalo te eihi anga na adang se, eningse na pintar.” Angmuse ana atang taning te eihi angu medit adang. Bot ana baning ila metma emehal di enang, base emehal di adang. \v 7 Nehe jangu angu emehal oleve te eihi angu adang sengmuse, ieng angu tabuka, bot ini uuling ateing se, oleve idura. Angmuse oleve tevaa medit metma iboa angu vengtering. \p \v 8 Uanguveng ved baa muse, nehe mehal angu ejangu oleve vengmee se, LAHATALA Ana ue bir omi angumi lamal. Angmuse oleve ila te apolil tamaang, senge LAHATALA Ana ekang uuling iateing ekang. \v 9 Aarunge LAHATALA Ana nehe mehal angu earu, bot adangtaaning hula, “Ee! Aana ue taang mi?” \p \v 10 Nehe mehal angu ana LAHATALA Etaaning angu ebalet hula, “Na Aamal angu vengmee se, Aana ae angami muse, na etatabit nuangmari, se na nedura angu ebele. Base na ae tamaang.” \p \v 11 Angmuse Lahatala Ana mateng hula, “Nuba ba aat mateng vengbanang hula, aana eedura? Te eihi ba Na venghapa tilat hula, oot ekang adang ekang angu, aana adang iila ka?” \p \v 12 Nehe mehal angu ana Lahatala Ehur angu ebalet hula, “Nehe jangu ba Aana metma manenang nabar-vengapina anguba, te eihi angu baning hoa metma manenang, base na adang!” \p \v 13 Angmuse Lahatala Ana nehe jangu angu at mateng hula, “Naba ba aana ening iila ba anga?” \p Nehe jangu angu ana Lahatala Ehur angu ebalet hula, “Duming anguba naajajala! Angu ebele, na te eihi angu medit adang.” \s1 Lahatala Ana kutuk metma mainang \p \v 14 Angmuse LAHATALA Ana duming angu at mateng vengbanang hula, \m “Aana ening alang iila base, binanta aamunang, bot binanta balevang banaha mi ang naung ihahama mi angu, aaing angaba Na kutuk metma maeenang. Angase sampe aana aamina angu, aana aatou ba metma eera, bot kalo aana jedung aabeta sehi se, meke kajala anguba metma eemod ening. \v 15 Angase Na ening nehe jangu anga ooleve iiomi metma tealalil alolang-niang. Bot ooleve iitabaning ang naung di aulang. Base, eningse aana nehe jangu anga, ia-kudavali angu mitapurut ening amusing. Bot nehe jangu anga etabaning ang naung, eningse ini oong angu bait ening amusing.” \p \v 16 Angmuse Lahatala Ana nehe jangu angu at mateng hula, \m “Eningse iia-tamadi esusa angu Na ening etatabi toang, bot kalo aana vaal vengajai se, aana etatabit dira. Aulang aarunge, oomi angu kilang eemehal angu aing midadanang alolang-niang, base aing ba aaing vengator.” \p \v 17 Angmuse Lahatala Ana nehe mehal angu at mateng hula, \m “Aana eejangu ehur anguba eamulung, aarunge aana bae Neparenta angu eamulung niang, bot te ba Na venghapat hula, ekang eihi angu adang ekang angu, aana adang iila. Base, angase Na hukung metma maeenang, bot hukung angu Na metma meke ba eningse aana vengkarajang angu di taang mea. Angase aana jedung aabeta sehi se, aana malekang meke angu vengkarajang etatabit susa-lala, senge aana bisa naadang. Bot karajang aulang, senge aana bisa aabeta. \v 18 Aana namuding-natapa se, abuar maang, abilu maang malekang aaing tangi, senge namuding-natapa eihi angu aana bisa medi, bot teihi banaha mi anguba, metma eemod ening. \v 19 Aana etatabit karajang eekira metma vengboar, bot eetarung hela, senge aana bisa mod harak adang. Aana malekang karajang aulang sampe vengaamina, senge nehe bale aaing metma meke mi taloul. Aaing angu meke banakung ba Na metma aaing ening. Base kalo aana aamina se, aana malekang bale ila metma meke banakung ening.” \p \v 20 Angmuse nehe mehal angu ana ejangu angu ene maveng, ene ꞌHawaꞌ (evengbanang tarang se hula, ꞌaabetaꞌ), se aing angu, nehe ba aabeta ang naung emangpi iva angu ebele.\f + \fr 3:20 \ft Ibrani ehur mi se, ꞌadamꞌ evengbanang tarang angu hula, ꞌmanusiaꞌ.\f* \p \v 21 Bot LAHATALA Ana binanta ebuar metma pakiang ening, sengmuse Ana metma nehe mehal angu ejangu oleve inang ini pake. \s1 Lahatala Ana nehe mehal angu ejangu Hawa oleve iaterit kaluar \p \v 22 Angmuse Lahatala Ana mateng hula, “Nehe anga naung, angase taang ba aaung, bot taang ba jasi di ini ateing iila, emenghula Ping edadenang. Angu ebele, misavaka ini bot iatang taning te aabetang eihi angu di medit adang, senge ini aabetat aulang ejehing-emeang.” \v 23 Angmuse LAHATALA Ana iaterit kaluar metma Eden bir angu eahalang ila mana aabeung mi, senge ini meke angu vengkarajang metma iabetang adana. \v 24 Lahatala Ana nehe ang naung iaterit kaluar sengmuse, Ana Egahingvala sorga mi ebet-veng\f + \fr 3:24 \ft Lahatala Egahingvala sorga mi ebet-veng angu, Ibrani ehur mi se hula, ꞌkerubimꞌ.\f* gahing hoa, senge Eden bir eved danangoa angmi jaga. Kalevang ba huring-jara angu, gahingvala sorgami ebet-veng ang naung ini pinat tahi, senge viaha maso angu vengtering. Aulang senge nehe ang naung, ini ekang bale maso te aabetang eihi angu, medit adang ekang. \c 4 \s1 Kain ekaku Habel oleve isarenta \p \v 1 Angmuse nehe angu ana ejangu Hawa abung tia muse, ejangu Hawa atou veng. Angmuse ana vaal mehal nu vengajai. Hawa ana mateng hula, “LAHATALA Ana noangmoling, angu ebele na vaal mehal nu vengajai tila.” Hawa ana oal mehal angu ene maveng, ene Kain (evengbanang tarang se hula, ꞌat kaluarꞌ). \v 2 Hawa bot taang vaal mehal nu vengajait maveng. Angmuse ana oal mehal angu ene maveng, ene Habel. \p Uanguveng Kain, bot Habel oleve eele tila muse, Habel aing binanta ba terang. Aarunge Kain aing maada-pina. \v 3 Minu adana, Kain ana emaada-epina angu eihi iiba baning ila sadaka ening metma LAHATALA Enang. \v 4 Angmuse Habel di ejumba emutu ba eboa eere-eere angu medi, sengmuse euumung angu ana baning ila sadaka ening metma LAHATALA Enang. Uuling ateing aulang muse, LAHATALA Omi etatabit sanang metma Habel adana, bot Habel esadaka angu di, Lahatala Ana Omi metma vengmea. \v 5 Aarunge Kain angu, Lahatala Omi bae aing vengsanang niang, bot esadaka angu di, Lahatala Ana bae Omi metma vengmea niang. Angu ebele Kain ana etatabit omi alil, bot apang omi angu etatabit jasi. \p \v 6 Angmuse LAHATALA Ana Kain at mateng hula, “Ee, Kain! Etatalang ba aana oomi alil aulang, bot aapang omi angu di, jasit aulang angu? \v 7 Kalo aana aaung ening se, aapang omi angu bae taladil niang ka? Aarunge kalo aana bae aaung ening niang se, jasi-ahala angu ue aapang taang iila. Ana etatabit oomi aajajala, senge oot jasi-ahala angu ening. Base, kalo oomi ue hula jasi-ahala ening se, eeomi aulang angu aana malekang atobang metma eeola!” \p \v 8 Minu adana, Kain ana ekaku Habel asenang hula, “Kaku Habel! Ma senge pi ila bir mi lamal-lamal.”\f + \fr 4:8 \ft Hurak tura-tura aaeedeng angu ue Kain emateng angu pake, aarunge hur kokal ang naung, bae ue Ibrani ehur hurak emamolo angu, mi hurak niang.\f* Uanguveng oleve bir mi lamal sehi muse, eateing-niangse Kain ana ekaku Habel angu buet ameang. \p \v 9 Angmuse LAHATALA Ana Kain adangtaaning hula, “Ee, Kain! Eekaku Habel benang ue taang mi?” \p Kain ana Lahatala Etaaning angu ebalet hula, “Habel ana ue taang mi di, na bae ateing niang! Aana ateing hula, naing nekaku ebuangvala ka?” \p \v 10 Angmuse Lahatala Ana Kain at mateng hula, “Etatalang ba aana jasi-ahala ening aulang angu? Emangpi ba aana ening angu, Na ateing iila! Bot eekaku eve ba meke mi moring Nearu sehi angu, Na vengmee tila! \v 11 Base, angase kutuk angu aaing taang hela, se aana aatang metma eekaku Habel etaning aing buet ameang, bot eve angu metma meke mi bokong iila angu ebele. \v 12 Kalo aana maada-pina se, meke angu bae eihi aaung metma maenang niang iila. Angase aana por-alolang anga taang lamal ila-hoa, emenghula nehe hoang-manang ba lamal eabetang aalaping angu edadenang.” \p \v 13 Angmuse Kain ana LAHATALA Ehur angu ebalet hula, “Ah! Nimang Lahatala! Etatalang ba Aana hukung etatabi tamadit aulang angu metma manenang, sampe na tevang jadi niang alang anga? \v 14 Angase Aana naterit metma bir anga eahalang iila, base eningse na bae uuling Aateing niang iila. Angase na lamal ila-hoa emenghula nehe hoang-manang edadenang, base na ila taang mi nehe iiba naing harak se, tantu ini nameang.” \p \v 15 Aarunge LAHATALA Ana Kain ehur angu ebalet hula, “Bae aulang niang! Nuba ba Kain ameang se, Na aing hukung ebale metma maenang mibititu!” Angmuse LAHATALA Ana tanda metma Kain apang mi mea, senge nehe iiba aing harak dise, nehe bae ameang niang. \v 16 Angmuse Kain ana lamal mana angu eahalang, ila LAHATALA Eola. Ana lamal ila Eden bir eved danangoa angmi, mana nu ene Nod angu mi. Nod angu evengbanang tarang se hula, ꞌLamal ila-hoaꞌ. Angmuse Kain ana angumi mihi. \s1 Kain etabaning \p \v 17 Angmuse Kain ana jangu medi. Ana ejangu abung tia muse, ejangu atou veng. Kain ejangu ana vaal mehal nu vengajai muse, ini ene maveng, ene Henok. Bot Kain ana bendar nu bakung atahing muse, ana bendar angu ene maveng hula, Henok, oal ene angu eamulung. \v 18 Angmuse Henok ana Irad vengajai. Irad ana Mehuyael vengajai. Mehuyael ana Metusael vengajai. Bot Metusael ana Lamek vengajai. \p \v 19 Lamek ana jangu aaru medi. Nu ene Ada, bot nu ene, Sila. \v 20 Ada oal angu nu ene, Yabal. Yabal etabaning ang naung, ini binanta ba terang. Bot ini aabetat iava-asorong lamal ila mana nu mi, hoa mana nu mi, base ini sukat teeng ening, senge mi mihi. \v 21 Yabal ekaku angu, ene Yubal. Yubal etabaning ang naung, ini sukat musik kecapi at mamulal, bot huling apu. \p \v 22 Lamek ejangu Sila di vaal vengajai. benangba, Tubal-Kain. Tubal-Kain etabaning ang naung, sukat oola bai. Base oola, bot tembaga ang naung, ini bait metma na rupa-rupa angu ening. Tubal-Kain ekaku jangu engu, ene Naema. \p \v 23 Minu adana, Lamek ana ava tajaning. Angu ebele ana ejangu aaru angu iapangaadang mi mateng hula, “Ada, bot Sila ooleve, iing ba Lamek ejangu ang naung, iiavel hele, senge nemateng anga vengmee hengi! Vede nehe mehal-kaneng nu naing buet sampe vavarang, angu ebele na aing marasit ameang iila. \v 24 Base nehe ba hula Kain ameang angu, hukung aing vengbaat mibititu. Aarunge nuba ba hula nameang se, ing angu hukung ing vengbaat mi 77.” \s1 Adam ana oal set vengajai \p \v 25 Adam ana ejangu Hawa abung tia muse, Hawa ana vaal mehal nu vengajai. Angmuse ini vaal angu ene maveng, ene Set (evengbanang tarang se hula, ꞌtaning metma manenangꞌ), Angu ebele, Hawa ana mateng hula, “Lahatala Ana vaal anga taning metma manenang, senge Habel ba Kain ana buet ameang iila angu, etelul ening.” \v 26 Luung niang muse, Set di vaal mehal nu vengajai. Angmuse ini vaal angu ene maveng, ene Enos. \p Uanguveng Enos ejamang mi anguba, nehe mulai LAHATALA Ene vengbanang, bot Aing somba. \c 5 \s1 Adam etabaning sampe Noh taang \p \v 1-2 Uanguveng Lahatala Ana manusia ening angu, Ana ing ening emenghula Erupa angu edadenang. Lahatala Ana ing ening mehal, bot jangu. Seng angmuse Ana iarut hula, “manusia”, bot Ana aaung-hama ba bae ebale veng niang angu, metma mainang. \p Manusia halomang angu ene Adam. Angaba Adam etabaning ang naung iene. \m \v 3 Adam euumur mitung 130 muse, ana vaal mehal nu vengajai. Vaal angu erupa angu, emenghula aing edadenang. Angmuse Adam ana oal mehal angu ene maveng, ene Set. \v 4 Adam ana Set vengajai sengmuse, ana aabetat mitung 800 maveng. Angu ebele, Adam ana vaal mehal, bot val jangu di, taang vengajait maveng. \v 5 Base, Adam euumur mitung 930 muse, ana aamina. \m \v 6 Set ana aabetat eeumur mitung 105 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Enos. \v 7 Bot Set ana jedung aabetat mitung 807 maveng. Angu ebele, Set ana vaal mehal, bot vaal jangu di, taang vengajait maveng. \v 8 Base, Set euumur mitung 912 muse, ana aamina. \m \v 9 Enos euumur mitung 90 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Kenan. \v 10 Bot Enos ana jedung aabetat mitung 815, maveng. Angu ebele, Enos ana vaal mehal, bot vaal jangu di taang vengajait maveng. \v 11 Uanguveng Enos euumur mitung 905 muse, ana aamina. \m \v 12 Kenan euumur mitung 70 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Mahalalel. \v 13 Angmuse Kenan ana jedung aabetat mitung 840 maveng. Angu ebele, Kenan ana vaal mehal, bot vaal jangu di taang vengajait maveng. \v 14 Base, Kenan euumur mitung 910 muse, ana aamina. \m \v 15 Mahalalel euumur mitung 65 muse, ana vaal ehal nu vengajai, ene Yarid. \v 16 Angmuse Mahalalel ana jedung aabetat mitung 830 maveng. Angu ebele, Mahalalel ana vaal mehal, bot vaal jangu di taang vengajait maveng. \v 17 Base, Mahalalel euumur mitung 895 muse, ana aamina. \m \v 18 Yarid euumur mitung 162 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Henok. \v 19 Angmuse Yarid jedung aabetat mitung 800 maveng. Angu ebele, Yarid ana vaal mehal, bot vaal jangu di taang vengajait maveng. \v 20 Base, Yarid euumur mitung 962 muse, ana aamina. \m \v 21 Henok euumur mitung 65 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Metusalak. \v 22 Angmuse Henok ana Lahatala At aabetat eluung mitung 300 maveng. Angu ebele, Henok ana vaal mehal, bot vaal jangu di taang vengajait maveng. \v 23-24 Bot Henok ana Lahatala At aabetat alolang-niang. Angu ebele Henok euumur mitung 365 muse, ana ue-niang, se Lahatala Ana aing ohit sorga mi mida angu ebele. \m \v 25 Metusalak euumur mitung 187 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Lamek. \v 26 Angmuse Metusalak ana jedung aabetat mitung 782 maveng. Angu ebele Metusalak ana vaal mehal, bot vaal jangu di taang vengajait maveng. \v 27 Base, Metusalak euumur mitung 969 muse, ana aamina. \m \v 28 Lamek euumur mitung 182 muse, ana vaal mehal nu vengajai. \v 29 Angmuse Lamek ana vaal angu ene maveng, ene Noh (emenghula hur kokal nu angu edadenang, evengbanang tarang se hula, ꞌtomi ening sanangꞌ), angu ebele Lamek ana mateng hula, “Por-alolang ba Lahatala Ana kutuk metma taang mea tila anga, pi taang karajang etatabit susa-lala dise, vaal anga eningse ana tomi angu ening sanang.” \v 30 Angmuse Lamek ana jedung aabetat mitung 595 maveng. Angu ebele Lamek ana vaal mehal, bot vaal jangu di taang vengajait maveng. \v 31 Base, Lamek euumur mitung 777 muse, ana aamina. \p \v 32 Noh ana aabetat euumur mitung 500 muse, ana vaal mehal tue vengajai. Benangba, Sem, Yafed, bot Ham.\f + \fr 5:32 \ft Ham angu, vaal iia. Kejadian 9:24-25.\f* \c 6 \s1 Manusia ejasi-eahala \p \v 1 Uanguveng manusia ba por-alolang taang angu, taang maveng toang iila muse, ini vaal jangu toang vengajai. \v 2 Angmuse Lahatala oal mehal ang naung\f + \fr 6:2 \ft ꞌLahatala oal mehal ang naungꞌ, bae emolo niang. Nehe hur adang iiba hula, ing angu raja ang naung ioal. Iiba hula, ing angu, nehe ba bae manusia niang ang naung ioal. Iiba bot pikir hula, ing angu, Lahatala Egahinvala sorga mi ang naung. Aarunge nehe iiba bae ateing emolo niang.\f* ini uuling iateing se hula, manusia oal jangu ang naung mahena-mahena muse, jangu taang ba ini suka se, ini medit metma ijangu ening. \v 3 Angmuse LAHATALA Ana mateng hula, “NeRoh ba manusia ang naung iat aabeta angu, angase bae iat aabetat aulang ejehing-emeang niang iila.\f + \fr 6:3 \ft Ibrani ehur angami anga, bae emolo niang.\f* Se manusia ang naung ini bae aabetat molo niang iila angu ebele. Angase ini malekang aamina. Base, eningse ini aabetat iuumur angu mitung 120 kolang.” \p \v 4 Jamang angu, bot jamang ba miamulung ang naung di, nehe karangboru ang naung ue por-alolang anga taang aabeta tila.\f + \fr 6:4 \ft Ibrani ehur hula, ꞌnehe Nefil ang naungꞌ. Aarunge evengbanang tarang angu, bae emolo niang.\f* Uanguveng, Lahatala oal mehal ang naung, ini manusia oal jangu ang naung medit metma ijangu ening angu, ini nehe balolu-eele, bot nehe lumul-kavasar ang naung vengajai. Ing ba metma malibal ekapala ening ang naung, bot ingba metma nehe ene veng ening, sarenta tura-tura ang naung mi angu. \p \v 5 Uanguveng angu, LAHATALA Ana uuling ateing se, manusia por-alolang taang angu, etatabit jasi-ahala angu ba omimi aabeta. Manusia ang naung mang jasi-ahala anguba vengpikir alolang-niang. \v 6 Angmuse Lahatala Ana etatabit manasal, se Ana manusia angu ening metma por-alolang anga taang iila angu ebele. Angu ening Lahatala Omi etatabit dira. \v 7 Angu ebele, Lahatala Ana mateng hula, “Manusia ba Na ing ening metma por-alolang anga taang iila ang naung, emangpi Na malekang hapot bia. Manusia, dung burang mi aalili, bot binanta eabeung ang naung di, emangpi Na hapot bia, senge ini ekang por-alolang anga taang aabeta ekang. Na manasal, se Na ing ening iila angu ebele.” \v 8 Aarunge Noh ba enangkolang ening LAHATALA Omi sanang base, LAHATALA Ana aaung-hama metma maenang. \s1 Noh eaabetang angu esarenta \p \v 9-10 Noh eaabetang esarenta angu alang: Noh ana vaal mehal tue vengajai, benangba Sem, Yafet, bot Ham. Jamang angu veng angu, Noh ba enangkolang aabetat molo-molo, ana bae jasi-ahala iiba ening niang. Bot Noh ana Lahatala At aabeta. \p \v 11-12 Aarunge manusia aabeung ba aabetat por-alolang taang angu, Lahatala Ana uuling iateing se, emangpi angu jasi-ahala ba omimi aabeta. Taang-taang mi angu, nehe emangpi eabetang elamal-atahi angu, etatabi tarahak-etavetang. \v 13 Angmuse Lahatala Ana Noh at mateng hula, “Taang-taang mi angu, Na uuling ateing se, manusia ang naung emangpi jasi-ahala anguba omi aabeta. Base, Na vengputus iilat hula, por-alolang anga, bot emangpi ba ue omimi angu, hapot bia. \v 14 Base, angase aana kampal nu ening. Te daeri ene gofir anguba aana metma kampal angu vengkarajang, bot eomimi angu, aana malekang ening kamar-kamar. Bot kampal eomi oa, amota oa angu, aana malekang aspal metma pakal. \v 15 Kampal angu aana ening eaavening angu meter 133, eberang angu meter 22, bot ebalolu angu meter 13. \v 16 Aana malekang Kampal angu eodo pasang. Aarunge aana ening sengila se, eodo ataang angu veng adut meter vengdena. Bot eviaha angu metma abar oa angumi pasang. Kampal angu aana malekang ening omi tue. Omi nu alolang, omi nu hama mi, bot omi nu atela. \p \v 17 Venganit aaung-aaung! Eningse Na etatabit Jar eele at hela metma por-alolang anga vengtering, senge emangpi ba burang iivang aabetat enghara veng ang naung, ening amusing-ajela. Emangpi ba ae por-alolang taang anga, eningse aaminat miosing. \v 18 Aarunge aaing angu, eningse Na Nepalai angu metma aat palai, senge aaing, bot eejangu, bot ooal ang naung, bot iidat jangu ang naung, iing emangpi hama-hamat kampal angu maso. \p \v 19-20 Binanta rupa-rupa ba aabetat enghara veng ang naung, emangpi aana malekang ila pasang nu medi, lotal, bot manarang, senge iat lamal kampal angu maso, aulange ini bisa aat hama-hamat aabeta. Binanta gariang rupa-rupa, dung rupa-rupa ba burang mi aalili, bot binanta ba aadang-taata taang eera ang naung, emangpi aana malekang pasang na-nut iat kampal angu maso, senge ini bisa aabeta. \v 21 Bot naba ba bisa adang angu, aana malekang akumpul, senge emangpi baning kampal angu maso, aulange metma iimod ening, bot metma binanta ang naung di imod ening.” \p \v 22 Angmuse emangpi ba Lahatala Ana vengparenta tila angu, Noh ana vengkarajang eamulung. \c 7 \s1 Jar eele hela \p \v 1 Angmuse LAHATALA Ana Noh at mateng hula, “Taang-taang mi angu, Na uuling ateing se, nehe ba aabetat jamang anga mi angu, aaing ba eenangkolang Napangaadang mi aabetat molo-molo. Angu ebele, aaing, bot eejangu-eevaal ang naung, aaungba kampal angu maso. \v 2-3 Binanta ba iini bae vengpalula niang, bot iini biasat metma Napangaadang mi sadaka ening angu, aana malekang pasang bititu medi. Dung rupa-rupa burang mi aalili ang naung di, aana malekang pasang bititu medi. Aarunge binanta ba iini vengpalula angu, aana pasang na-nut medi, senge emangpi iat kampal angu maso. Aulang senge, itabaning angu eningse bisa por-alolang anga taang aabeta. \p \v 4 Venganit aaung-aaung! Mietang bititu maveng se, aanuar eele angu Na at hela por-alolang anga taang ebarinti vengniang, eluung bir-kua ari buta, bot bir-jala ari buta. Aulang senge, emangpi ba Na ening aadang-taata taang aabeta ang naung, ening ini aaminat miosing.” \p \v 5 Angmuse emangpi ba LAHATALA Ana vengparenta angu, Noh ana eamulung vengkarajang. \v 6 Uanguveng jar eeele hela por-alolang vengtering angu, Noh euumur pas mitung 600. \v 7 Jar eele hela por-alolang anga vengtering angu ebele, Noh ejangu oleve, bot oal ang naung, bot idat jangu ang naung, ing emangpi kampal angu maso, aulang senge ini bisa aabeta. \v 8-9 LAHATALA Eparenta angu eamulung, binanta ba nehe vengpalula, bot bae vengpalula niang, dung rupa-rupa ba burang mi aalili, bot binanta ba aadang-taata taang eera ang naung, emangpi pasang na-nut hoa Noh aing harak, angmuse ana iat kampal angu maso. \v 10 Mietang bititu tila muse, jar eele angu hela por-alolang anga vengtering. \p \v 11 Uanguveng angu, Noh euumur pas mitung 600, uuru emi aaru, ved emi arinu belta bititu muse, ved uanguveng anguba, burang eviaha ang naung emangpi ava abaleleng, sengmuse jar eele ava abokong hela. Bot jar ba meke iivang teding ang naung, emangpi ava apehak halut kaluar. \v 12 Bot aanuar eele hela ebarinti vengniang, eluung bir-kua ari buta, bot bir-jala ari buta. \p \v 13 Ved uanguveng angu di, Noh ejangu oleve, oal tue angu, Sem, Yafet bot Ham, bot idat jangu ang naung, ing emangpi kampal angu maso. \v 14 Binanta gariang, binanta balevang, binanta ba aadang-taata taang eera, dung burang mi aalili, binanta aabeung ba ekura veng, bot ebet veng ang naung, \v 15-16 bot emangpi ba aabetat enghara veng ang naung, pasang na-nut hoa ing veng hama-haamat kampal angu maso, emenghula Lahatala Ana vengparentat metma Noh veng at hubai tila angu edadenang. Ing emangpi masot sengmuse, LAHATALA Ana kampal eviaha angu amota oat vengtering. \p \v 17-19 Jar eele angu por-alolang anga taang hela alolang-niang, eluung mietang ari buta. Jar angu taang mamidang-mamidang, angmuse kampal angu por taang ava ahelit mida. Uanguveng jar angu taang mamaveng-mamaveng, bot etatabi taang mamidang-mamidang, angmuse kampal angu jar taang teding lamal. \v 20 Jar angu taang mamidang-mamidang alolang-niang aabu-dol ang naung vengtering, ebalolu meter bititu. \p \v 21-23 Angmuse manusia, bot binanta gariang, binanta balevang, binanta ba aadang-taata taang eera, dung rupa-rupa ba burang mi aalili, bot emangpi ba enghara veng aadang taata taang aabeta ang naung, aaminat miosing. Aarunge Noh, bot emangpi ba aing veng hama-hamat kampal omimi anguba aabeta. \v 24 Jar angu por alolang anga taang teding eluung, mietang ratunu ari iising. \c 8 \s1 Jar eele angu mulai ava-holong \p \v 1 Aarunge Noh, bot binanta emangpi ba aing veng kampal omimi angu Lahatala Ana bae vengtajebing niang. Angmuse, Lahatala Ana eenar ot por-alolang anga taang boning, senge jar eele angu ening ava-holong. \v 2 Jar eng ba meke iivang teding ang naung emangpi Lahatala Ana vengtering, bot burang viaha ang naung di emangpi Lahatala Ana vengtering, angmuse aanuar eele ba hela angu, barinti. \v 3 Angmuse jar ba por-alolang vengtering angu ava-holong alolang-niang. Bot mietang ratunu ari iising angu sengila muse, jar angu bae talalu balolu niang iila. \v 4 Pas uuru emi bititu, ved emi arinu belta bititu uuru angu omimi muse, kampal angu dol balolu nu ene Ararat angu taang patang. \v 5 Uuru emi arinu ved ehalomang uuru angu omimi muse, jar angu ava holong hela iila, angu ebele, dol balolu ang naung etupa angu, mulai uuling ateing iila. \p \v 6 Mietang ari buta angu lakal iila muse, Noh ana kampal eganela-viaha angu nu buka. \v 7 Angmuse Noh ana dung karu nu lapas. Dung karu angu aalilit ila-hoa sampe jar angu taata muse, ana bae bale kampal taang Noh ebele ila niang. \v 8 Angmuse Noh ana bot dung molola nu lapas, senge ateing hula, jar angu etatabit ava-holong hela iila ee, niang. \v 9 Aarunge jar angu jedung por-alolang anga emangpi vengtering sehi, angu ebele dung molola angu bae mana iiba harak mimihi niang. Base dung angu bale aalilit kampal taang ila muse, Noh ana atang taning dung angu medit metma kampal mi maso. \p \v 10 Noh ana ading mietang bititu muse, ana bot kampal taang dung molola angu bale lapas. \v 11 Ved hula baa muse, dung molola angu bale hoa Noh aing harak, bot te saitun evaa varat nu ana tapurut medit metma ai mi baning hoa. Angmuse Noh ana ateing iilat hula, jar ba por-alolang taang angu etatabit ava-holong hela iila. \v 12 Noh ana bot ading sampe mietang bititu muse, ana bot bale dung molola angu lapas. Aarunge dung molola angu bae bale Noh ebele hoa niang iila. \p \v 13 Uanguveng Noh euumur pas mitung 601, uuru ehalomang, ved ehalomang uuru angu omimi muse, jar ba por-alolang taang teding angu, etatabi taata tila. Angmuse Noh ana kampal eganela-viaha ang naung emangpi buka, bot ana eng uuling se, meke ang naung taata tila. \v 14 Uuru emiaaru, ved emi ari aaru belta bititu, uuru angu omimi muse, por-alolang angu etatabi taata tila. \p \v 15 Angmuse Lahatala Ana Noh at mateng hula, \v 16 “Noh! Angase iing emangpi ba kampal taang angu, aaung ba kaluar. \v 17 Binanta ba aaing veng hama-hamat kampal taang angu, benangba: binanta gariang, binanta balevang, binanta ba meke taang eera, bot dung rupa-rupa ang naung, emangpi iat kaluar! Senge ini por-alolang anga taang lamal tabaning-taheli tatoang-tatoang, por-alolang anga ening aaving.” \p \v 18-19 Angmuse Noh ejangu oleve, oal ang naung, bot oal ejangu ang naung, ing emangpi hama-hamat kampal taang kaluar hela. Binanta ba kampal taang ang naung di, emangpi nu-nut irupa angu eamulung hama-hamat kampal angu taang kaluar hela. \s1 Noh ana sadaka ening metma Lahatala Enang \p \v 20 Angmuse Noh ana sadaka edoru ohit metma LAHATALA Enang. Binanta ba nehe bae vengpalula niang ang naung, Noh ana iiba medi, sengmuse ana metma sadaka ening doru angu taang edet atepul, senge banang tarima kasi metma LAHATALA Enang. \v 21 Uanguveng LAHATALA Ana sadaka emanema angu rasa muse, Omi etatabit sanang. Angmuse Lahatala Ana Omimi vengpikir hula, \m “Angase manusia angu ini jasi-ahala angu ba ening dise, Na bae kutuk metma por-alolang anga enang niang iila. Masiking kiki sehi mi ini mang jasi-ahala anguba vengpikir dise, emangpi ba aabeta angu, Na bae ening amusing-ajelat emenghula Na ening iila angu edadenang niang. \v 22 Por-alolang anga jedung ue sehi se, ooras namuding-natapa, bot ooras eihi avaning; ooras tutung, bot ooras kajavi; ooras bir taata, bot ooras aanuar; bir-kua, bot bir-jala angu, malekang taing telul ebarinti veng niang.” \c 9 \s1 Lahatala ana Noh at palai \p \v 1 Angmuse Lahatala Ana Eaaung-Ehama ba bae ebale vengniang angu metma Noh, bot oal ang naung imampi mainang, bot Ana iat mateng hula, “Iini tabaning-tahelit ening toang-rae, senge por-alolang anga ening ana aaving. \v 2 Binanta balevang ba por-alolang taang, dung burang mi aalili, bot aab tang omimi ang naung, eningse emangpi iing veng iuangmari. Emangpi angu Na metma iiatang mi abaang, senge iing ba ing vengator. \v 3 Binanta ang naung emangpi euumung angu iini bisa adang, bot te ang naung eihi angu di iini bisa adang. Emangpi angu, Na metma maiinang. \p \v 4 Aarunge binanta ba enghara jedung veng sehi angu, iini ekang eve angu adang ekang, se binanta enghara angu, ue eve angu omimi. \v 5-6 Manusia angu Na ening Nerupa angu eamulung. Angu ebele, ekang manusia angu ameang ekang, bot eve angu ekang abokong ekang. Kalo manusia, bot binanta ba manusia angu ening ana aamina se, Na malekang ebale angu metma iadana, base ing di malekang ing ening ini aamina. Hukung anga Naing ba vengbanang. \v 7 Base, iini malekang tabaning-tahelit ening toang-rae, garet ahala-taanang ahala, senge por-alolang anga bale ening ana aaving.” \p \v 8 Lahatala Ana bot taang mateng hula, \v 9 “Angase Na etatabit Nepalai angu metma iiat palai, sampe iitabaning ang naung di ing taang. \v 10 Emangpi ba iiat hama-hamat por-alolang taang aabeta ang naung, benangba binanta gariang, binanta balevang, bot dung burang mi aalili ang naung, bot emangpi ba iiat hama-hamat kampal taang kaluar ang naung di, palai anga metma iadana. \v 11 Base Nepalai angu Na metma iiat palait hula alang: Angase emangpi ba aabeta angu, jar eele bae ing ening ini aamina niang iila, bot por-alolang anga, jar eele bae ening amusing-ajela niang iila. \p \v 12-13 Ne katambe angu Na metma burang mi mea, senge metma tanda ening hula, Nepalai ba Na metma iiat palai, bot metma emangpi ba aabetat por-alolang taang ang naung iat palai tila angu, Na bae vengtajebing niang aulang ejehing-emeang. \v 14-17 Kalo Na bano at hoa por-alolang anga taang, bot katambe angu bano omimi ava apaleteng se, angu metma Nevengani ening, senge Na Nepalai angu venganit hula: eningse jar eele bae emangpi ba aabeta angu ening ini aamina niang, bot jar eele angu bae por-alolang anga di ening amusing-ajela niang iila. Aulang base, Nepalai angu bae eseng veng niang, kilang iing parta, bot emangpi ba aabetat enghara veng ang naung di ing parta.” \s1 Noh ana naboa \p \v 18 Noh oal naung ba at hama-hamat kampal angu taang kaluar, benangba Sem, Yafet, bot Ham. (Ham angu, Kanaan imang). \v 19 Nehe emangpi ba aabetat por-alolang anga aaving anga, inang tue anga itabaning mi hoa. \p \v 20 Noh angu ekarajang ba maada-pina. Aing ba halomang-halomang anggor ebir ening. \v 21 Minu adana, Noh ana anggor na sampe veng naboa. Angu ebele ana edurat eteeng omimi tia. \v 22 Ham Kanaan imang angu, ana uuling imang ana edura angu ateing muse, ana bihit kaluar hela ekaku Sem, bot Yafet oleve iat sarenta. \v 23 Angmuse Sem, bot Yafet oleve noang nu medit metma iabea mi ahele, sengmuse oleve iamota venglamal teeng mi maso, senge noang angu metma imang aing vengtering. Ening aulang base, oleve bae uuling imang ana edura angu ateing niang. Seng angmuse oleve kaluar hela. \p \v 24 Uanguveng Noh enaboa angu barinti tila muse, naba ba oal iia ening metma adana angu ana vengmee. \v 25 Angmuse Noh ana mateng hula, “Ee! Aaing ba Kanaan imang angu! Na kutuk metma maeenang! Eningse aaing metma eekaku ang naung imalea ening! \q1 \v 26 LAHATALA Aing tajaning! Senge Ana Eaaung-Ehama bae ebale veng niang angu metma Sem enang! \q2 Aarunge Kanaan angu, malekang metma Sem emalea ening. \q1 \v 27 Lahatala Ana Yafet emihing-mana angu ening berang; \q2 Bot Yafet etabaning ang naung, malekang Sem etabaning ang naung iat aabetat tominu-tahanu. \q3 Aarunge Kanaan angu, malekang metma Yafet emalea ening.” \p \v 28 Jar eele hela barinti sengmuse, Noh ana aabetat mitung 350 maveng. \v 29 Base, Noh euumur mitung 950 muse, ana aamina. \c 10 \s1 Noh, bot Yafet oleve itabaning \p \v 1 Jar eele hela angu barinti muse, Noh oal ang naung ini vaal vengajai. Angaba Sem, Yafet, bot Ham, Noh oal ang naung itabaning. \m \v 2-5 Yafet etabaning, benangba, Gomer, Magog, Madai, Yawan, Tubal, Mesek, bot Tiras. Nu-nut ihur eamulung vengmateng, aabetat iaabang-ilelang eamulung, bot imihing-mana eamulung. \m Gomer etabaning, benangba, Askenas, Rifat, bot Togarma. \m Yawan etabaning, benangba, Elisa, Tarsis, Kitim enehe ang naung, bot Dodanim ba tang eadil mi mihi angu.\f + \fr 10:2-5 \ft Hurak tura angu iiba vengbanang hula, ꞌRodanim”.\f* \s1 Ham etabaning \p \v 6 Ham etabaning, benangba, Kus, Misraim, Put, bot Kanaan.\f + \fr 10:6 \ft Kus anguba ꞌEtiopiaꞌ angu. Misraim anguba ꞌMasirꞌ angu.\f* \m \v 7 Kus etabaning, benangba, Seba, Hawila, Sabta, Raema, bot Sabteka. \m Raema etabaning, benangba, Syeba, bot Dedan. \p \v 8 Kus ana vaal mehal nu vengajai angu ene Nimrod. Aing ba kapala malibal halomang-halomang, bot Nimrod ana etatabit lumul-kavasar. \v 9 Elumul-kavasar angu Lahatala ba metma maenang. Base ana etatabit pintar binanta vengkori. Angu ebele nehe biasat vengbanang hula, “Aaing Lahatala Apangaadang mi lumul-kavasar emenghula Nimrod edadenang.” \v 10 Nimrod eparenta halomang-halomang angu, mulai Babel, Erek Akad, bot Kalne mi. Bendar ba Nimrod ana parenta anga naung emangpi ue Sinear mi.\f + \fr 10:10 \ft Sinear angu, Babel ene aabeung. Angase mana angu, ue Iran, bot Irak mi.\f* \v 11 Angmi muse, ana ila bendar Asyur di parenta. Angmuse ana bendar Niniwe, Rehobot-Ir, Kala, \v 12 bot Resen ba ue bendar Niniwe, bot Kala ehahama mi angu bakung atahing. Anga emangpi anga naung bendar eele. \m \v 13 Misraim etabaning, benangba, nehe Ludim, Anamim, Lehabim, Naftuhim, \v 14 Patrusim, Kasluhim, bot Kaftorim ang naung. Filistin enehe ang naung idat-imang ba, Kasluhim enehe ang naung. \m \v 15 Kanaan oal mutu, benangba, Sidon. Het enehe, \v 16 Yebusi enehe, Amori enehe, Girgasi enehe, \v 17 Hiwi enehe, Arki enehe, Sini enehe, \v 18 Arwadi enehe, Semari enehe, bot Hamati enehe ang naung, idat-imang ba Kanaan angu. Kanaan etabaning ang naung aabeta tare-teapahing, base ini teolat mihi. \p \v 19 Angu ebele, imihing-mana angu, mulai Sidon mi, ila Gerar mi, sampe ila Gasa mi. Bot Sodom mi, Gomora mi, Adma mi, Seboim mi, bot sampe ila Lasa mi. \p \v 20 Ing emangpi angu, Ham etabaning. Nu-nut ihur eamulung vengmateng, aabetat iaabang-ilelang eamulung, bot imihing-mana eamulung. \s1 Sem etabaning \p \v 21 Eber etabaning ang naung idat-imang ba, Sem Yafet ekaku mutu angu.\f + \fr 10:21 \ft Nehe hur-adang iiba hula eber angu, benangba, ꞌIbraniꞌ enehe ang naung.\f* \m \v 22 Sem etabaning, benangba, Elam, Asyur, Arpaksad, Lud, bot Aram. \m \v 23 Aram etabaning, benangba, Us, Hul, Gerar, bot Mas.\f + \fr 10:23 \ft Mas ene aabeung ba, ꞌMesekꞌ angu.\f* \m \v 24 Arpaksad ana Sela vengajai. Bot Sela ana Eber vengajai. \m \v 25 Eber ana vaal mehal aaru vengajai. Emutu angu ene, Pelek (evengbanang tarang se hula, ꞌtaing paulꞌ), se uanguveng angu nehe ang naung ini taing paul mihit por-alolang anga miipi angu ebele. Pelek ekaku iia angu ene, Yoktan. \m \v 26 Yoktan etabaning, benangba, Almodad, Selef, Hasar-Mawet, Yera, \v 27 Hadoram, Usal, Dikla, \v 28 Obal, Abimael, Syeba, \v 29 Ofir, Hawila, bot Yobab. Ing anga naung emangpi, Yoktan etabaning. \p \v 30 Imihing-mana eved danangoa angu aabu-dol, benangba mulai Mesa mi, sampe ila Sefar mi. \p \v 31 Ing emangpi angu, Sem etabaning. Nu-nut ehur eamulung vengmateng, aabetat iaabang-ilelang eamulung, bot imihing-mana eamulung. \p \v 32 Anga naung emangpi anga, Noh oal-idat. Nu-nut itabaning eamulung, bot iaabang-ilelang eamulung. Bot ing anga naung ba, jar eele barinti sengmuse, ini tarae-teapahing lamal mihit por-alolang anga ening aaving anga. \c 11 \s1 Hava odo balolu Babel mi \p \v 1 Tura-tura angu, nehe ba por-alolang taang aabeta ang naung emangpi hur nu kolang vengmateng. \v 2 Uanguveng angu, nehe iiba angu tahit lamal ila ved danangoa angmi muse, ini Sinear mi bir babira nu harak, angmuse ini angumi mihi.\f + \fr 11:2 \ft ꞌIla ved danangoa angmiꞌ Ibrani ehur mi se, evengbanang tarang angu bisa hula, ꞌved danangoa edenaveng angmiꞌ. Sinear angu ene aabeung ba ꞌBabelꞌ angu.\f* \p \v 3-4 Ing emangpi itomi nu bot itat mateng hula, “Kaku naung! Mahe pi bendar eele nu ening. Pi malekang batu bata vengkarajang, bot iiat ening aaung-aaung. Senge pi aspal paket pasang metma taing taang amihing. Bot hava odo balolu nu etupa angu sampe burang mi, pi bakung atahing, senge pi piene aalaping. Aulang senge, ping emangpi aabetat bangsa eele nu kolang omimi, bot pi ekang por-alolang anga taang tarae-teapahing ekang.” \p \v 5 Angmuse LAHATALA Ana hela bendar ba ini ening, bot hava odo balolu ba ini bakung atahing angu euuling. \v 6 Angmuse Lahatala Ana mateng hula, “Manusia anga naung ing emangpi aabetat bangsa nu kolang, bot ini hur nu kolang vengmateng. Anga uhavede sehi se, ini ening alang. Kalo ing emangpi aabetat nu kolang alang sampe tobang-tiangaaru se, naba ba ini bae ening niang. Base mulai vede angase, naba ba ini veng iomit hula ening angu, emangpi bae lamal niang. \v 7 Lebe miaaung Pi hela ing ening ini tarae-teapahing, senge ini hur tatarat vengmateng. Aulang senge ing emangpi nu-nut ekang itaing manggarati ekang.” \p \v 8 Angmuse Lahatala Ana hela ing ening ini tarae-teapahing, bot ihur angu ening tarahak-tavetang. Base ini tarae-teapahing lamal mihit por-alolang anga miipi. Bot ini bae bendar angu taang ening niang iila. \v 9 Angu ebele bendar angu ini ene maveng hula, Babel, (evengbanang tarang se hula, ꞌTarahak-tavetangꞌ), se angumi ba LAHATALA Ana ihur angu ening tarahak-tavetang, bot ing ening ini tarae-teapahing ila por-alolang anga miipi angu ebele. \s1 Sem etabaning \p \v 10 Anga Sem etabaning. Sem euumur pas mitung 100, bot jar eele hela barintit mitung aaru muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Arpaksad. \v 11 Angmuse Sem ana jedung aabetat mitung 500 maveng, angu ebele vaal mehal, bot vaal jangu di Sem ana taang vengajait maveng. \p \v 12 Arpaksad euumur mitung 35 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Sela. \v 13 Angmuse Arpaksad jedung aabetat mitung 403 maveng, angu ebele vaal mehal, bot vaal jangu di Arpaksad ana taang vengajait maveng. \p \v 14 Sela euumur mitung 30 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Eber. \v 15 Angmuse Sela jedung aabetat mitung 403 maveng, angu ebele vaal mehal, bot vaal jangu di Sela ana bot taang vengajait maveng. \p \v 16 Eber euumur mitung 34 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Pelek. \v 17 Angmuse Eber ana jedung aabetat mitung 430 maveng, angu ebele vaal mehal, bot vaal jangu di Eber ana bot taang vengajai. \p \v 18 Pelek euumur mitung 30 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Rehu. \v 19 Angmuse Rehu ana jedung aabetat mitung 209 maveng, angu ebele vaal mehal, bot vaal jangu di Pelek ana bot taang vengajait maveng. \p \v 20 Rehu euumur mitung 32 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Seruk. \v 21 Angmuse Rehu ana jedung aabetat mitung 207 maveng, angu ebele vaal mehal, bot vaal jangu di Rehu ana tang vengajait maveng. \p \v 22 Seruk euumur mitung 30 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Nahor. \v 23 Angmuse Seruk ana jedung aabetat mitung 200 maveng, angu ebele vaal mehal, bot vaal jangu di Seruk ana taang vengajait maveng. \p \v 24 Nahor euumur mitung 29 muse, ana vaal mehal nu vengajai, ene Tera. \v 25 Angmuse Nahor ana jedung aabetat mitung 119 maveng, angu ebele vaal mehal, bot vaal jangu di ana bot taang vengajait maveng. \p \v 26 Tera eumur mitung 70 muse, ana vaal mehal tue vengajai, benangba, Abram, Nahor, bot Haran. \s1 Tera etabaning \p \v 27 Anga Tera etabaning. Tera ana vaal mehal tue vengajai benangba, Abram, Nahor, bot Haran. Haran ana vaal mehal nu vengajai, ene Lot. \v 28 Uanguveng Tera Haran imang angu jedung aabeta sehi se, Haran ana eaabang Ur-Kasdim mi aamina. \v 29 Abram, bot Nahor oleve jangu medi. Abram ejangu angu, ene Sarai. Nahor ejangu angu, ene Milka, Haran oal. Haran di vaal mehal nu vengajai, ene Yiska. \v 30 Aarunge Sarai angu atou pamar-jasi, base ana bae vaal veng niang. \p \v 31 Minu adana, Tera ana oal Abram, bot idat jangu Sarai, bot idat Lot, iat lamal kaluar iaabang Ur eahalang, senge hula Kanaan mi ila. Aarunge ini ila Haran aabang mi muse, ini angumi mihi. \v 32 Ila Haran mi muse, Tera euumur pas mitung 205, angmuse Tera ana aamina. \c 12 \s1 Lahatala ana Abram earu \p \v 1 LAHATALA Ana Abram at mateng hula, “Abram! Aaungba aana tahit lamal iimang ehava omi, eeaabang-eelelang, bot eehava omi enehe ang naung iadu, senge mana nu eningse Na metma eetubing angu mi ila. \q1 \v 2 Eningse aaung-hama ba bae ebale veng niang angu, Na metma maeenang. \q2 Base eetabaning angu eningse toang-rae, \q3 senge metma bangsa eele ening, base eene angu taang-taang mi dise nehe malekang vengbanang. \q2 Bot aana Neamulung base, nehe aabeung ang naung di eningse emangpi aaung-hama ba bae ebale veng niang angu metma ioa. \q1 \v 3 Nehe ba aaung-hama ening metma aadana angu, eningse Na aaung-hama ba bae ebale veng niang angu metma mainang. \q2 Aarunge nehe ba kutuk metma aadana angu, eningse Na kutuk metma mainang. \q1 Vengmeet aaung-aaung! \q2 Aana aabetat aaung-hama angu ebele, eningse bangsa ba ae por-alolang taang anga, emangpi aaung-hama angu harak. \p \v 4-5 Angmuse Abram ana tahit lamal LAHATALA Eparenta angu eamulung, bot Lot di at hama-hamat ila. Uanguveng Abram ana Haran mi tahit lamal angu euumur pas mitung 75. Abram ana ejangu Sarai, ekaku oal Lot, bot nehe ba Haran mi ana ing metma emalea ening ang naung, emangpi iat ila. Bot epasaka ang naung di emangpi ana baning. Angmuse Abram iimal ini tahit lamal ila Kanaan mi, mana ba Lahatala Ana matubing iila angu mi. \p \v 6 Ila Kanaan mi muse, Abram ana lamal mana angu migoleng, sampe ila aabang nu ene Sikem angu abung. Angmuse ini More mi te eele nu ue angmi tahi angu abung mihit vengtahang. Uanguveng angu, Kanaan enehe ang naung di jedung angmi mihi sehi. \v 7 Angumi, LAHATALA Ana Ava metma Abram etubing, bot at mateng hula, “Aabang anga eningse Na metma eetabaning ang naung inang.” Angmuse Abram ana angumi sadaka edoru nu ohit metma LAHATALA ba Ava metma etubing iila angu Enang. \p \v 8 Angmuse Abram iimal bot iava asorong ila Betel eved danagoa angmi dol nu angu taang. Ini Betel aabang, bot Ai aabang ehahama angmi teeng dodu, sengmuse mi mihit vengtahang. Angumi Abram ana bot sadaka edoru nu ohi, bot ana LAHATALA Aing somba. \v 9 Seng angmuse Abram bot tahit lamal taang olat maveng, sampe ila kanaan etang eoa, mana nu ene Negeb angu mi. \s1 Abram ana Masir mi \p \v 10 Uanguveng Kanaan mi angu, malapal-tabonggal eele hela muse, Abram ana lamal taang olat maveng, sampe ila Masir aabang mi. Senge ini angumi mihit vengtahang. \v 11 Uanguveng ini ila hula Masir aabang maso muse, Abram ana ejangu Sarai at mateng hula, “Na ateing se, aaing anga aapang angu etatabit mahena. \v 12 Kalo Masir enehe ang naung ini uuling aateing se, ini hula, aaing nejangu, base ini nameang senge ini aaing medi. \v 13 Base lebe miaaung aana iat mateng hula, aaing angu, nekaku. Ening aulang senge, ini aaung anguba ening metma nadana, bot ini ekang nameang ekang, se aaing angu ebele.” \p \v 14 Abram ila Masir mi tila muse, Masir enehe ang naung uuling iateing se, nehe jangu angu etatabit mahena. \v 15 Bot uanguveng raja Firaun enehe ang naung uuling Sarai ateing muse, ini Firaun apangaadang mi Sarai emahena angu tajaning. Angu ebele nehe jangu angu ini at ila raja eistana mi. \v 16 Raja Firaun ana etatabit Sarai aing suka, se Sarai etatabit mahena angu ebele. Base raja Firaun ana Abram aing sambut aaung-aaung, bot ana binanta jumba, aib, arbo-sapi, keledei, bot unta metma Abram enang. Raja Firaun ana malea mehal, bot malea jangu di metma Abram enang. \p \v 17 Aarunge LAHATALA Ana kutuk rupa-rupa metma raja Firaun, bot enehe ba eistana mi ang naung emangpi ing taang mea, se ana Abram ejangu at ila eistana mi angu ebele. \v 18 Angmuse raja Firaun ana Abram earu bot adangtaaning hula, “Abram! Naba ba aana ening metma nadana anga? Etatalang ba aana bae vengbanang hula, nehe jangu angu eejangu niang? \v 19 Bot etatalang ba aana vengbanang hula, aing eekaku, angu ebele na aing medit metma nejangu ening? Angase aaungba aana eejangu anga aing medit at ila, senge napangaadang anga eahalang!” \v 20 Angmuse raja Firaun ana enehe inang aaeedeng ing parentat iot Abram, bot ejangu oleve, bot epasaka ang naung emangpi veng, ing aantar kaluar, ila aabang angu eahalang. \c 13 \s1 Abram, bot Lot oleve tatara \p \v 1 Angmuse Abram ana lamal Masir aabang eahalang, sengilaba bale ila Negeb mi. Ejangu Sarai, bot epasaka ang naung di emangpi ana baning ila. Ekaku oal Lot di at hama-hamat ila. \v 2 Abram angu, etatabit kavasa. Ebinanta gariang, bot mas-perak di etatabi toang. \p \v 3 Mana nu mi Abram ana mihit vengtahang seng angse, ana bot ava asorong lamal ila mana aabeung mi. Base Negeb mi muse, Abram ana bot ava asorong lamal ila Betel aabang, bot Ai aabang ehahama, mana ba ana tura eteeng metma mi atahing iila angu mi. \v 4 Bot Abram ana tura angmi sadaka edoru ohi tila, base ana angumi LAHATALA Aing somba. \p \v 5 Lot ba Abram at lamal hama-hamat ila angu di, ebinanta gariang toang, bot emalea di toang. \v 6-7 Aarunge mana ba ini mi mihi angu bae berang niang, bot oleve ipasaka etatabi toang, base oleve bae bisa hama-hamat angumi mihi niang. Angu ebele Abram eterangvala, bot Lot eterangvala ang naung ini tota, se dadi-napa ba mana angu mi angu, ibinanta ang naung emangpi adang di, bae ing vengpas niang angu ebele. (Uanguveng angu, Kanaan enehe, bot Feris enehe ang naung di, jedung ue angmi mihi sehi.) \p \v 8 Angmuse Abram ana oal Lot at mateng hula, “Poleve anga imang-vaal. Base poleve ekang tota ekang, bot piterangvala ang naung di ekang tota ekang. \v 9 Mana anga eoang anga berang. Angu ebele lebe miaaung poleve tatara. Base kalo aana bajaul eoat ila se, naing tene eoat ila. Kalo aana tene eoat ila se, naing bajaul eoat ila.” \p \v 10 Angmuse Lot ana apang ohit uuling se, kakura-omi ba Yarden moar eoang mi angu ejar toang, sampe Soar aabang mi. Mana angu etatabit aabua emenghula LAHATALA Ebir edadenang, bot emenghula Masir aabang edadenang. (Uanguveng angu, bendar Sodom, bot Gomora angu LAHATALA Ana bae ening amusing-ajela jedung, base emeke angu jedung aabua.) \v 11 Angu ebele Lot ana kakura-omi ba Yarden moar eoang mi angu vengtalail medi, sengmuse ana lamal ved danangoat ila, bot Abram oleve tatara. \v 12 Abram aing kilang Kanaan mi mihi, aarunge Lot aing ila aabang ba kakura-omi Yarden moar mi, bendar Sodom abung angu mi mihi. \v 13 Aarunge bendar Sodom enehe ang naung etatabit jasi-ahala angu ba ening, bot ini bae LAHATALA angu eamulung niang. \p \v 14 Uanguveng Lot ana Abram at tatara tila muse, LAHATALA Ana Abram at mateng hula, “Abram! Mana ba aana mi tahi angu, bot mana aabeung ang naung di, aanake emangpi euuling migoleng, ved baangoa, ved danangoa, ujangoa, bot tangoa. \v 15 Mana ba aana uuling ateing ang naung, eningse emangpi Na metma maeenang, bot metma eetabaning ang naung inang, senge metma iipasaka ening aulang ejehing-emeang. \v 16 Bot eetabaning angu eningse Na ening toang-rae, etoang angu emenghula meke kajala angu edadenang. Base eetabaning etoang angu nehe garet jadi niang, bot taanang jadi niang. \v 17 Angase aava vengharaka, senge lamal mana anga migoleng, eaavening, bot etukang angu eamulung. Se emangpi angu, eningse Na metma maeenang angu ebele!” \p \v 18 Seng angmuse Abram ana bot eteeng angu asorong, sengilaba ila Hebron aabang abung, Mamre mi te eele abung angmi mihi. Angmuse Abram ana sadaka edoru ohi, bot angmi LAHATALA Aing somba. \c 14 \s1 Abram ana ila malibal senge bale Lot at hoa \p \v 1 Uanguveng raja buta anga ijamang mi. Benagba: Amrafel, Sinear aabang eraja. Ariok, Elasar aabang eraja. Kedarlaomer, Elam aabang eraja. Bot Tideal, Goim aabang eraja. \v 2 Raja anga naung ini tominu senge, Bera, Sodom aabang eraja. Birsa, Gomora aabang eraja. Sinab, Adema aabang eraja. Semeber, Seboim aabang eraja. Bot Bela aabang eraja (benangba Soar aabang) ang naung iat malibal. Raja buta angu ini malibal raja iising aabeung angu ing lavang. \v 3 Raja iising angu ing emangpi itominu sengmuse itentara veng hoa Sidim ekakura-omi angu mi, (angase mana angu ini ene vengbanang hula Tang aamina). \p \v 4 Ini itat malibal angu alang: Tura angu, raja iising anga ini Raja Kedarlaomer aing vengtou sampe mitung 12. Aarunge tung emi 13 muse, raja iising anga bale tahit raja Kedarlaomer aing lavang. \p \v 5 Angu ebele, tung emi 14 muse, Raja Kedarlaomer, bot eserang raja tue angu itentara veng hoa muse, ini aabang aaeedeng enehe ang naung iat malibal ening iora-vengholong. Benangba: Rafaim enehe Asterot-Karnaim aabang mi, Susim enehe Ham aabang mi, Emim enehe Sawe-Kiryataim aabang mi, \v 6 bot Hori enehe ba Seir edol taang, sampe mana osing ba El Paran eadil mi angu mi. \v 7 Angmuse ini bale En Mispat mi ila. (Angase mana angu ene Kades). Seng angmuse raja buta angu ini bot Amalek enehe ang naung iaabang, bot Amori enehe ba Haseson-Tamar eaabang mi mihi ang naung di, ing ening ini iora-vengholong. \p \v 8-9 Angmuse raja iising angu ini itentara vengator, sengmuse ini hoa kakura-omi Sidim mi angu mi, raja buta angu iat malibal. \v 10 Kakura-omi Sidim mi angu, taang-taang mi angu aspal ekolang toang. Uanguveng ini malibal angu, Sodom eraja etentara, bot Gomora eraja etentara ang naung ini tahit bihi muse, iiba aspal ekolang angu omimi baa. Bot iiba angu bihit dol taang mida. \v 11 Base raja buta ba uuntung angu, metma etentara veng angu ini Sodom, bot Gomora epasaka, bot emod ang naung emangpi rampas medi, sengmuse ini ila. \p \v 12 Abram ekaku oal Lot di raja buta angu ini adoi, bot epasaka ang naung di emangpi ini rampas medi, sengmuse ini at ila. Se Lot di Sodom mi mihi angu ebele. \p \v 13 Angmuse nehe nu ava lapas bihit hoa na angu metma Abram, Ibrani enehe angu veng at sarenta. Uanguveng angu, Abram ana Amori enehe nu ene Mamre angu, ete eele Mamre mi angu abung mihi. Mamre ekaku angu, nu ene Eskol, bot nu ene Aner. Ing angu, Abram epartei. \v 14 Uanguveng Abram ana vengmee se hula, ekaku oal angu di raja buta angu ini adoit at ila tila muse, ana enehe ba pintar malibal ang naung ing kumpul. Ingba ehava omimi ing vengajai ang naung emangpi inang 318. Angmuse ini ila raja buta angu iaterit sampe ila Dan aabang mi. \p \v 15 Bir-kakua muse, Abram, bot enehe ang naung ini taing paul, senge nehe ang naung iat malibal. Abram iimal ini raja buta angu ing lavang, bot iaterit ila sampe Hoba aabang, bendar Damsik eutaraoa angmi. \v 16 Angmuse Abram ana Lot aing medi, Lot epasaka ang naung, bot Lot enehe ang naung di emangpi Abram ana medi, sengmuse ana iat bale. Nehe aabeung ang naung di, Abram ana iat bale. \s1 Abram, bot Melkisedek oleve taing harak \p \v 17 Uanguveng Abram ana raja buta angu ing ening ini iora-vengholong sengmuse, ana bale hoa. Angmuse Sodom eraja angu ana hoa kakura-omi Sawe mi angu, mi Abram aing sambut. (Nehe biasat mana angu ene vengbanang hula, Raja Ekakura-omi). \v 18 Uanguveng angu, Melkisedek ba bendar Salem eraja.\f + \fr 14:18 \ft Nehe hur adang iiba vengbanang hula, bendar Salem, bot bendar Yerusalem angu, hama sehi.\f* Ana roti, bot anggur baning hoa metma Abram enang. Meliksedek angu di Lahatala ba Eele-Balolu angu, Ana aing metma agama ebuangvala ening. \v 19-20 Angmuse Melkisedek ana aaung-hama vengbanang metma Abram enang hula, “Lahatala ba Eele-Balolu, Aing ba por-burang ening angu, Ana aaung-hama ba bae ebale veng niang angu metma maeenang. Lahatala ba Eele-Balolu angu Aing tajaning-Aing palevang, se Ana raja buta angu metma aatang mi abaang, bot aana ing ening ini iora-vengholong iila angu ebele.” \p Angmuse emangpi ba Abram ana rampas medit baning bale hoa angu, ebaang arinu angu ana vengator metma Melkisedek enang. \p \v 21 Angmuse sodom eraja angu ana Abram at mateng hula, “Nimang Abram. Pasaka emangpi ba aana bale rampas medit baning hoa ang naung, biar emangpi metma eeoa. Aarunge na aabanang, senge nenehe ang naung ba aana bale metma menenang hengi.” \p \v 22 Aarunge Abram ana Sodom eraja ehur angu ebalet hula, “Lahatala ba Eele-Balolu, Aing ba por-burang ening angu, na Apangaadang mi sumpa. \v 23 Eepasaka ba na baning hoa angu, na bae nu medit metma neoa di niang. Api etupa, bot sapatu esar vengdena angu di, na bae nu medi di niang. Aulang senge, eningse aana ekang vengbanang hula, ꞌNaing ba ening ba, Abram ana kavasa angu ekangꞌ. \v 24 Kalo naing anga, na bae na iiba parlu niang. Aarunge taang ba nenehe ang naung ini pake tila se, angu pi bae vengbanang niang iila. Angu sengila. Aarunge Aner, Eskol, bot Mamre, neserang tue anga, biar ini nu-nut ibaang angu medit baning ila.” \c 15 \s1 Lahatala Ana Abram etabaning angu metma veng at palai \p \v 1 Angmuse LAHATALA Ana Ava metma Abram etubing. Bot Lahatala Ana Abram at mateng hula, “Abram! Aana ekang uuangmari ekang. Nehe ba iomi metma eealalil ang naung, eningse emangpi angu, Naing ba Napang metma iadana. Bot eningse uuntung eele angu Na metma maeenang.” \p \v 2-3 Angmuse Abram ana Lahatala At mateng hula, “Eee, Nimang Lahatala. Naba ba Aana hula metma manenang se, naing anga bae vaal veng niang. Aana bae tabaning metma manenang niang, base kalo na aamina se, nemalea Eliasar Damsik enehe anguba eningse nehava mi mihi. Bot emangpi angu eningse nemalea anguba medi.” \p \v 4 Aarunge LAHATALA Ana Abram at mateng hula, “Bae aulang niang! Eningse ooal mamolo anguba metma eemana mi, bot eepasaka ang naung eningse ooal anguba medi. Aarunge eemalea angu niang.” \p \v 5 Angmuse LAHATALA Ana Abram at kaluar, bot Ana Abram at mateng hula, “Abram! Aanake burang euuling, senge iid burang mi angu gare. Kalo iid etoang angu aana bisa gare se, eetabaning etoang angu, eningse emenghula iid burang mi angu edadenang!” \p \v 6 Angmuse Abram ana omi metma LAHATALA Emateng angu vengaanamang. Base LAHATALA Ana bae Abram eomi angu vengtajebing niang, se Abram ana aaung anguba ening angu ebele. \p \v 7 LAHATALA Ana bot Abram at mateng hula, “Naing anga ba Lahatala. Naing ba Ur-Kasdim aabag mi aat lamal kaluar, bot aabang anga metma maeenang, senge metma eepasaka ening angu.” \p \v 8 Aarunge Abram ana mateng hula, “Ya Nimang LAHATALA! Tatalang senge na bisa ateing hula, aabang anga eningse metma nepasaka ening?” \p \v 9 Lahatala Ana Abram at mateng hula, “Angase aana malekang binanta anga naung medit metma maNenang. Benangba; Sapi manarang nu euumur mitung tue, aib manarang nu euumur mitung tue, jumba manarang nu euumur mitung tue, dung kurung-kurung nu, bot dung molola oal nu.” \p \v 10 Angmuse Abram ana ila binanta ang naung emangpi medit metma LAHATALA Enang. Sapi, aib, bot jumba angu Abram ana nu-nut akahit ening oang aaru, sengmuse ana metma meke taang taingveng piling mea, ening baris aaru. Aarunge dung ang naung Abram ana bae akahit ening aaru niang. \v 11 Uanguveng dung balevang ba lumul ang naung hoa hula binanta ang naung euumung angu adang muse, Abram ana iateri. \p \v 12 Ved ba muse, Abram ana tiat udu. Abram ana iipal na se hula, kua-kete hela aing vengtering, angu ebele ana etatabit uangmari. \p \v 13-15 Angmuse LAHATALA Ana Abram at mateng hula, \q1 Abram! Aana venganit aaung-aaung! Eningse aana aabetat sampe bomat etatabi senge aana aamina. Bot eningse nehe aaing taloul aaung-aaung. \q1 Aarunge eetabaning ang naung eningse ini ila aabang aabeung nu, bae iaabang mamolo niang angu mi mihi, senge ing metma nehe hoangmanang ening. \q2 Bangsa ba ue aabang angu mi angu, eningse ini eetabaning ang naung ing metma imalea ening, bot ing ening susa-lala sampe mitung ratu buta. \q1 Aarunge bangsa ba ing metma imalea ening angu, eningse Na ing hukung. \q2 Sengilaba Na angumi eetabaning ang naung iat lamal kaluar, bot pasaka toang eningse ini baning bale.\x + \xo 15:13-15 \xt Kisah Para Rasul 7:6-7\x* \q1 \v 16 Eetabaning emibuta angu, eningse Na ing vengator, senge ini bale hoa angami. \q2 Amori enehe ang naung angase ini aabang anga mi mihi sehi. Nehe anga naung etatabit jasi-ahala anguba ening, aarunge bae ekanap mi jedung. \q2 Ooal-iidat ang naung kalo ini bale hoa angami tila se, Na ing pake, senge Amori enehe ang naung ing ening ini musi-jela. Se sampe uanguveng angse, Amori enehe ang naung ijasi-ahala angu ekanap mi tila, angu ebele Na ing hukung.” \p \v 17 Uanguveng angu ved baa tila, bot hula bir-kua muse, mibaroti se, aad huring nu ebanak veng, bot muhu viling nu veng, ue lamal uumung baris aaru ehahama angu milakal. \v 18 Uanguveng anguba LAHATALA Ana Epalai angu metma Abram veng at mateng. Lahatala Ana mateng hula, “Abram! Na aat palai. Mana anga eoang anga eningse Na metma eetabaning ang naung inang, mulai Masir,\f + \fr 15:18 \ft Masir moar angu, oma Misraim moar ba Sinai mi angu, bot oma Nil moar eatang ba ved danangoa angu.\f* sampe Efrat moar angu mi, \v 19 benangba, Keni enehe, kenas enehe, Kadmon enehe, \v 20 Het enehe, Feris enehe, Refaim enehe, \v 21 Amori enehe, Kanaan enehe, Girgasi enehe, bot Yebus enehe ang naung imeke angu.” \c 16 \s1 Hagar, bot oal Ismael oleve \p \v 1-3 Sarai Abram ejangu angu, bae vaal veng niang. Sarai emalea jangu nu Masir enehe angu, ene Hagar. \p Minu adana, Sarai ana emehal Abram at mateng hula, “Nimang! Aana ateing se, LAHATALA Ana nevaal emana angu vengtering, base na bae vaal vengajai niang. Angu ebele, lebe miaaung aana nemalea Hagar angu abung tia, misavaka aing ba vaal nu vengajait metma manenang.” \p Angmuse Abram ana ejangu Sarai emateng angu eamulung. Uanguveng angu, Abram ana Masir mi bale hoa Kanaan mi mihit mitung arinu tila. Base Sarai ana emalea Hagar angu metma emehal Abram enang, senge metma ejangu gariang ening. \v 4 Abram ana Hagar abung tia muse, Hagar atou veng. Aarunge uanguveng Hagar ateing hula atou veng iila muse, Hagar ana bae emanaing Sarai angu aing paduli niang. \p \v 5 Angu ebele, Sarai ana emehal Abram at mateng hula, “Naing ba nemalea angu metma maeenang senge metma eejangu gariang ening. Aarunge nehe jangu angu uhavede ateing hula ana oora tila muse, ana bae naing padulu niang iila. Naba ba ana ening metma nadana anga, emangpi angu aaing ba malekang vengurus! Angase LAHATALA ba poleve pi parkara anga vengputus. Aulang senge aana ateing!” \p \v 6 Angmuse Abram ana ejangu Sarai ehur angu ebalet hula, “Eemalea angu, aaing ba aing parenta senge ana eamulung. Base, naba ba aana ateing hula aaung se, ening metma adana!” Angmuse Sarai ana bae Hagar at aaung niang iila, angu ebele Hagar ana tahit bihit Sarai eahalang. \p \v 7 Hagar ana bihit sampe ila mana osing eele nu angu mi muse, LAHATALA Egahingvala sorga mi nu hoa jar eng ba via Sur mi ila mi angu, abung angmi aing harak. \v 8 Angmuse Lahatala Egahingvala sorga mi angu ana Hagar adangtaaning hula, “Ee! Hagar, Sarai emalea! Etatalang ba aana ae angami? Aana taang mi ba hoa, bot aana hula taang mi ila?” \p Hagar ana Lahatala Egahingvala sorga mi angu ebalet hula, “Na bihit nemanaing Sarai eahalang.” \p \v 9 Angmuse LAHATALA Egahingvala sorga mi angu ana Hagar asenang hula, “Aaung ba aana bale eemanaing angu ebele ila. Ana ening tatalang metma aadana dise, aana malekang vengtahang. \v 10 Uuangmari ekang. Eetabaning angu, eningse na ening etatabi toang-rae, base etoang angu nehe garet jadi niang. \v 11 Angase aatou veng iila. Luung niang se, aana vaal mehal nu vengajai. Base aana malekang ene maveng, ene Ismael (evengbanang tarang se hula, ꞌLahatala Ana vengmeeꞌ), se naba ba eemanaing ana ening metma aadana angu, LAHATALA Ana vengmee tila angu ebele. \v 12 Vaal mehal ba aana vengajai angu kalo ana eele se, elamal-etahi angu emenghula keledei balevang edadenag. Nuba-nuba di, eningse ana ing lavang, base nehe emangpi angu eningse bale tahit aing lavang. Bot emihing mana mi angu, ana bae ekaku ang naung iat aabetat aaung niang.” \p \v 13 Vengmeet aulang muse, Hagar ana omimi mateng hula, “LAHATALA ba neuuling, bot Aing ba naing jaga angu, na uuling ateing iila.” Hagar ana Lahatala ba at mateng iila angu Ene vengbanang hula, “Lahatala ba naing paduli.” \v 14 Angu ebele jar eng vede angu nehe ene maveng hula, Beer Lahai Roi, evengbanang tarang se hula, “Lahatala ba aabeta, Aing ba naing paduli tila angu, Ejar eng.” Jar eng angu ue Kades aabang, bot Beret aabang ehahama angu mi. Angase, jar eng angu jedung ue. \p \v 15 Angmuse Hagar ana bale ila. Hagar ana vaal mehal nu vengajai muse, Abram ana vaal angu ene maveng, ene Ismael. \v 16 Abram euumur mitung 86 muse, Hagar ana Ismael aing vengajait metma Abram enang. \c 17 \s1 Lahatala Ana Abram at palai angu, sunat ba Ana metma etanda ening \p \v 1 Uanguveng Abram euumur mitung 99 muse, LAHATALA Ana Ava metma etubing. Lahatala Ana Abram at mateng hula, “Naing anga, Lahatala ba Mikavasa angu. Aana malekang aabetat NeNomi anguba eamulung, bot aabetat molo-molo. \v 2 Na hula Nepalai angu metma aat palai, bot eetabaning angu ening toang-rae.” \p \v 3 Angmuse Abram ana kuku muding, bot tout hela meke mi. Bot Lahatala Ana at mateng hula, \v 4-5 “Na Nepalai angu metma aat palait hula, alang: eningse aaing metma bangsa toang idat-imang ening. Angu ebele, angase eene bae Abram niang iila, (evengbanang tarang se hula, ꞌnehe boma ene vengꞌ), aarunge angase eene Abraham, (evengbanang tarang se hula, ꞌbangsa toang idat-imangꞌ). \v 6 Ooal-iidat angu eningse Na ening etatabi toang-rae. Senge metma bangsa toang ening, bot eetabaning ang naung eningse toang Na ing ohit metma raja ening. \p \v 7 Nepalai anga Na metma aaing parta, bot metma eetabaning ang naung di ing partat aulang ejehing-emeang, senge Naing metma eeLahatala ening, bot metma eetabaning ang naung di, iLahatala ening. \v 8 Meke Kanaan mi ba aana ae mi mihit emenghula nehe hoang manang edaenang anga, emangpi eningse Na metma maeenang, bot metma eetabaning ang naung inang, senge metma ipasaka ening aulang ejehing-emeang. Bot eningse Naing metma iLahatala ening. \v 9-10 Aarunge Nepalai anga di, aaing, bot eetabaning ang naung, iini malekang pinat aanamang. Benangba, nehe mehal ang naung, emangpi malekang sunat. \v 11-13 Base, angase aana malekang sunat. Senge sunat angu metma poleve palai tila angu etanda ening, eeaabetang omimi. Angu ebele, nehe mehal ba euumur mietang tuaru tila angu, emangpi malekang sunat. Benangba, nehe mehal ba ue iihahama mi tabaning-taheli angu. Eehava omi enehe, eemalea, bot aabang aabeung enehe ba aana belit metma eemalea ening ang naung, emangpi malekang sunat. Base Nepalai angu kilang iiaabua omi mi jehit aulang ejehing-emeang. \v 14 Nehe mehal ba bae sunat niang angu, malekang iihahama angumi ening ana ue niang, se ana bae Nepalai angu eamulung niang angu ebele.” \p \v 15 Angmuse Lahatala Ana bot Abraham at mateng hula, “Eejangu Sarai angu, angase aana ekang earut hula, Sarai ekang, aarunge earut hula, Sara. \v 16 Eningse aaung-hama ba bae ebale veng niang angu Na metma eejangu Sara enang, senge ana vaal mehal nu vengajait metma maeenang. Eningse eejangu Sara angu aing metma bangsa toang iva ening, bot eningse etabaning angu toang Na ing ohit metma raja ening.” \p \v 17 Angmuse Abraham ana tout hela meke mi, bot palela, sengilaba ana omimi mateng hula, “Nehe mehal ba boma tila, euumur mitung 100 emenghula naing edadenang alang anga di, oma bisa jedung vaal veng sehi ka? Bot nejangu Sara di memet lolobahi tila, euumur mitung 90 tila se, tatalang senge ana bisa vaal veng?” \v 18 Angmuse Abraham ana Lahatala At hubait hula, “Ah, Nimang Lahatala. Biar nepasaka ang naung Ismael ba medi di aaung.” \p \v 19 Aarunge Lahatala Ana Abraham at mateng hula, “Niang! Eningse eejangu Sara ba vaal mehal nu vengajait metma maeenang. Base aana ene maveng, ene Isak. Nepalai angu eningse hela aing taang, bot Isak etabaning ang naung di ing taang, aulang ejehing-emeang. \v 20 Naba ba aana banang metma Ismael adana angu, Na vengmee tila. Andi aaung-hama ba bae ebale veng niang angu, Na metma maenang. Etabaning angu di, eningse Na ening toang-rae, bot etabaning ang naung eningse iiba metma lelang 12 ekapala ening. Bot etabaning angu di, eningse metma bangsa eele nu ening. \v 21 Aulang aarunge Nepalai anga, ooal Isak ba tung nu, oma ooras alang se eejangu Sara ana aing vengajai anguba, Na metma aing parta.” \v 22 Mateng aulang sengmuse, Lahatala Ana mida Abraham eahalang. \p \v 23-27 Seng angmuse, ved uanguveng angu di, Abraham ana sunat, Lahatala Eparenta angu eamulung. Abraham ana oal Ismael di earu, bot nehe mehal ba ue ehava omimi, bot nehe ba ana seeng metma ing belit metma emalea ening ang naung di, emangpi ana iaru, seng muse ana ing sunat. Uanguveng angu, Abraham euumur mitung 99 muse ana sunat. Bot Ismael euumur mitung 13 muse, Abraham ana aing sunat. \c 18 \s1 Nehe tue hoa Abraham aing harak \p \v 1 Uanguveng angu, Abraham ana te eele ba Mamre mi angu abung angmi mihi. Minu adana, ved alil Abraham ana eteeng eviaha mi mihi sehi se, Lahatala Ana Ava metma etubing. \v 2 Uanguveng Abraham ana apang ohit uuling se, nehe tue ue apangaadangoa angmi tahi sehi. Abraham ana uuling iateing muse, ana uuser-uuser bihit va ing sambut. Angmuse Abraham ana kuku muding, tout hela meke mi, \v 3 bot mateng hula, “Nimang iimal! Kalo iiomi nejahi se, iini ekang lamal milalu ekang. \v 4 Nimang iimal iini te eele anga iivang mihit miaari, senge jar kabingdena metma iia laming hengi. \v 5 Eningse na mod vengharakat iini adang, senge iini bisa bale daeri. Aulang senge, iini bot lamal milalu di aaung. Se nimang iimal iini hoa nemana angami naing harak iila angu ebele.” \p Angmuse Nehe tue angu ini Abraham ehur angu ebalet hula, “Angu di aaung. Naba ba aana vengbanang angu, ni eamulung.” \p \v 6 Angmuse Abraham ana bihit teeng mi maso ejangu Sara at mateng hula, “Uuser! Tarigu aaung angu sak nu medit aado, senge metma roti ening.”\f + \fr 18:6 \ft Ibrani ehur hula, ꞌtarigu seah tue mediꞌ. Seah tue angu, emenghula tarigu sak nu (kilo 20-25) angu edadenang.\f* \p \v 7 Abraham ana bot bihit ila esapi oal eboa eere nu medi, sengmuse ana metma emalea nu enang ot vengkarajang, senge euumung angu doat ening aaung-aaung. \v 8 Sengmuse Abraham ana susu, keju, bot uumung ba doat liang iila angu, medit metma nehe tue angu inang ini adang. Uanguveng nehe tue angu te eele iivang angmi mihit naadang sehi muse, Abraham ana iabung tahit iuuling, senge ing vengbalenta. \p \v 9 Nehe tue angu ini Abaraham adangtaaning hula, “Abraham! Eejangu Sara ue taang mi?” \p Abraham ana nehe tue itaaning angu ebalet hula, “Ana doe teeng omimi.” \p \v 10 Angmuse nehe tue angu, nu mateng hula, “Na etatabit aat mateng! Tung nu Na bale hoa aaing harak se, uanguveng anguba eejangu Sara ana vaal mehal nu vengajai tila.” \p Ini mateng aulang angu, Sara ana ue tundil amotaoa tahit vengmee. \v 11 Uanguveng angu, Abraham, bot ejangu Sara oleve etatabit boma-memet iila, bot Sara di euuru hoa angu, aamina tila. \v 12 Base, ini mateng aulang angu Sara ana vengmee muse, ana omimi pelela. Bot Sara ana vengpikir hula, “Aah! Naing anga memet lolobahi tila, nemehal di bomat lolobai tila se, tatalange ni bisa taing suka, bot tabung tia, senge ni bisa vaal veng?” \p \v 13 Angmuse LAHATALA Ana Abraham adangtaaning hula, “Etatalang ba Sara ana palela? Ana vengpikir hula, naba ba Na vengbanang anga, eningse jadi niang, se ana memet iila angu ebele ka? \v 14 Naing anga ba LAHATALA! Naba ba Na vengbanang iila angu, ana malekang jadi! Venganit aaung-aaung! Tung nu kalo Na bale hoa angami se, Sara ana vaal mehal nu vengajai tila.” \p \v 15 Vengmeet aulang muse, Sara ana uangmari. Angmuse Sara ana iat akal mateng hula, “Na bae palela niang!” \p Aarunge Lahatala Ana Sara ehur angu ebalet hula, “Niang, etabi aana vede palela.” \s1 Abraham ana Lahatala Asenang senge ekang Sodom enehe ang naung ing hukung ekang \p \v 16 Angmuse nehe tue angu hula tahit lamal bendar Sodom mi ila. Base Abraham ana ing aantar sampe ila via hahama mi. Angmi angu, ini bisa uuling bendar Sodom angu ateing. \v 17 Angmuse LAHATALA Ana Omimi vengpikir hula, “Lebe miaaung, Na hula bendar Sodom ening amusing-ajela angu, Na ekang metma Abraham veng eamaang ekang. Biar Na metma veng at sarenta hengi. \v 18 Se etabaning angu eningse metma bangsa eele ening, bot ana aabetat aaung-hama, base bangsa toang por-alolang taang angu eningse emangpi aaung-hama metma ioa angu ebele. \v 19 Se Na aing vengtalail iila, senge oal-idat, bot etabaning ang naung emangpi ana iavomung-iapahang, iot LAHATALA Evia aabetang angu ba eamulung, bot aabetat aaung-hama anguba ening angu ebele. Aulang senge palai ba LAHATALA Ana metma Abraham at palai tila angu, Ana bisa ening akanap.” \p \v 20 Seng angmuse LAHATALA Ana Abraham at hubait hula, “Bendar Sodom, bot Gomora ijasi-iahala angu etatabi tamadi, bot ilamal-itahi angu ening nehe toang bau-pei angu, Na vengmee tila. \v 21 Angu ebele, Na hela, senge uuling ateing hula, ilamal-itahi ba ening nehe toang bau-pei angu, etatabit aulang ee, niang? Na malekang uuling Neng taang ateing hengi.” \p \v 22 Angmuse nehe aaru angu ini lamal milalut bendar Sodom mi ila. Aarunge Abraham aing jedung angmi LAHATALA Apangaadang mi tahi sehi. \v 23 Abraham ana lamal va Lahatala abung-abung, sengmuse ana Lahatala Asenang hula, “Tatalang Nimang? Nehe ba aabetat aaung-hama, bot nehe ba aabetat jasi-ahala ang naung emangpi angu, Aana hula ing ening ini hama-hamat musi-jela ka? \v 24 Kalo nehe ba aaung-hama ening angu inang 50 ue bendar angu omimi se, ing di Nimang Aana ing ening ini musi-jela ka? Ee niang, ini ue bendar angu omimi base, Nimang Aana bae bendar angu ening amusing-ajela niang. \v 25 Nimang, Aana ekang ening aulang ekang! Nehe jasi-ahala ening ang naung Aana hula iameang anguba, nehe aaung-hama ening ang naung di iat hama-hamat aamina se, nehe aaung ang naung di emenghula nehe jasi-ahala ening angu edadenang ka? Aaingba por-burang anga eHakim, se etatalang ba Aana nehe hukung bae molo niang?” \p \v 26 Angmuse LAHATALA Ana mateng hula, “Kalo bendar Sodom mi angu, nehe ba aaung-hama ening angu inang 50 ue angumi se, Na bae bendar angu hukung niang, se ing angu ebele.” \p \v 27 Abraham ana mateng hula, “Nimang, naing anga manusia bodo-kamuke, bae na iiba ateing niang. Na banang Aana naing aampong, senge na taang mateng kabingdena hengi. \v 28 Misavaka nehe ba aaung-hama ening angu bae sampe inang 50 niang, aarunge inang 45 kolang se, Aana jedung hula bendar angu ening amusing-ajela, se inang iising niang angu ebele ka?” \p Lahatala Ana mateng hula, “Kalo nehe ba aaung-hama ening angu, inang 45 ue angumi se, Na bae bendar angu ening amusing-ajela niang.” \p \v 29 Angmuse Abraham ana bot taang Lahatala Asenang hula, “Kalo nehe ba aaung-hama ening angu inang 40 kolang se, tatalang, Nimang?” \p Lahatala Ana Abraham ebalet hula, “Kalo nehe ba aaung-hama ening angu, inang 40 ue angumi se, Na bae ing hukung niang.” \p \v 30 Abraham ana Lahatala Asenang alolang-niang hula, “Nimang Aana ekang Oomi alil ekang. Misavaka nehe ba aaung-hama ening angu, inang 30 kolang se, tatalang?” \p Lahatala Ana Abraham ebalet hula, “Kalo nehe ba aaung-hama ening angu, inang 30 ue angumi se, Na bae jadit ing hukung niang.” \p \v 31 Abraham ana bot taang mateng hula, “Nimang! Na etatabit nava ening barani, senge Aat mateng. Kalo nehe ba aaung-hama ening angu inang 20 kolang se, tatalang?” \p Angmuse Lahatala Ana Abraham ebalet hula, “Kalo nehe ba aaung-hama ening angu, inang 20 ue angumi se, Na bae bendar angu ening amusing-ajela niang.” \p \v 32 Evengtahimi Abraham ana Lahatala At mateng hula, “Nimang! Na hula taang mateng minu maveng, base ekang Oomi alil ekang! Kalo nehe ba aaung-hama ening angu, inang 10 kolang se, tatalang?” \p Angmuse Lahatala Ana Abraham ebalet hula, “Kalo nehe ba aaung-hama ening angu, inang 10 ue angumi se, Na bae bendar angu ening amusing-ajela niang.” \p \v 33 LAHATALA Ana Abraham at mateng sengmuse, Ana lamal milalu, bot Abraham aing bale emihing mana mi ila. \c 19 \s1 Sodom enehe ang naung ijasi-iahala \p \v 1 Uanguveng Lahatala Ana jedung Abraham at mateng sehi se, Egahingvala aaru angu, ini lamal milalut ila bendar Sodom mi. Ini ila bendar Sodom mi se, ved hula baa. Uanguveng angu, Lot ana jedung ue bendar Sodom eviaha maso eele angumi mihi sehi.\f + \fr 19:1 \ft Tura-tura angu, bendar eviaha maso eele angu, nehe boma ang naung ini angumi mihit parkara vengputus, bot ini angumi mihit mamateng.\f* Lot ana uuling nehe aaru angu iateing muse, ana lamal va ing sambut. Angmuse Lot ana nehe aaru angu iapangaadang mi kuku muding. \v 2 Lot ana nehe aaru angu iat mateng hula, “Nimang iimal! Mahe, iini nehava mi miaarit jar metma iia laming, senge bir-kua anga iini angami tia. Tobang kuaveng senge, iini lamal milalu.” \p Aarunge nehe aaru angu ini Lot ehur angu ebalet hula, “Niang! Vede bir-kua anga, ni bendar anga elapang mi tia.” \p \v 3 Aarunge Lot ana iasenang alolang-niang, angmuse ini ila ehava mi mihit vengtahang. Angmuse Lot ana roti ba bae bibit maveng niang angu iia, sengmuse ini adang hama-hama. \v 4 Nehe aaru angu bae tia jedung se, bendar Sodom enehe mehal ang naung, boma-kuar, nu bae ihava mi mihi niang, aarunge emangpi hoa Lot ehava angu goleng tahi. \v 5 Ini moring Lot adangtaaning hula, “Ee, Lot! Nehe mehal aaru vede angu, ini ue taang mi? Iat kaluar hela angami, senge ni hula iat tia!” \p \v 6 Angmuse Lot ana kaluar hela viaha mi ing harak, aarunge ana amotaoa angmi tundil angu vengtering. \v 7 Lot ana Sodom enehe ang naung iat mateng hula, “Kaku naung! Iini ekang jasi ening metma nehe aaru angu iadana ekang. \v 8 Iini ateing se, noal jangu aaru angu, nehe mehal bae ing dei di jedung. Base, kalo iini vengjali se, biar oleve na iat kaluar hela metma maiinang, senge iini naba ba ening metma iadana di aaung. Aarunge iini ekang naiiba ening metma nehe aaru angu iadana ekang. Se pihada eamulung se, na malekang ing jagat aaung-aaung angu ebele.” \p \v 9 Aarunge Sodom enehe ang naung ini moring hula, “Aana ekang nehe aaru angu ing tahang ekang! Aaing angu nehe hoang-manang ba ae angami! Aaing nehe aabeung, base aana ekang ning vengator ekang. Aaungba aana tahit lamal mana anga eahalang. Angase ni aaing ening lebe mitamadi nehe aaru angu mi iataangoa!” Angmuse nehe mehal ang naung ini Lot atobang, ini hama-hamat va hula tundil angu jambat ening ajasing. \p \v 10 Aarunge nehe aaru Lot ehava mi angu, ini iatang taning hela Lot aing masiring hava omimi maso, sengmuse ini tundil angu vengtering. \v 11 Angmuse nehe aaru angu ini Sodom enehe ba hava eviaha mi ang naung, boma-kuar, emangpi ieng angu ening akete, angu ebele ini hava eviaha valaping di, bae harak niang. \s1 Lahatala ana Lot iimal iat lamal kaluar bendar Sodom eahalang \p \v 12-13 Angmuse nehe aaru angu ini Lot at mateng hula, “Lot! Eenehe aabeung taang ba jedung ae bendar anga mi? Kalo ooal mehal, ooal jangu, iidat mehal, iidat jangu, bot nuba-nuba di, aaungba aana iat lamal kaluar, mana anga eahalang! Angase ni hula mana anga ening amusing-ajela. Bau-pei toang LAHATALA Apangaadang mi, metma bendar anga adana tila. Angu ebele LAHATALA Ana ning gahing niot ening amusing-ajela!” \p \v 14 Angmuse Lot ana kaluar ila nehe mehal aaru ba hula, oal jangu aaru angu medi angu ing harak. Lot ana iat mateng hula, “Vengmeet aaung-aaung! Angase aaungba iini tahit lamal kaluar mana anga eahalang, se LAHATALA Ana hula bendar anga ening amusing-ajela angu ebele!” Aarunge nehe mehal aaru angu ini hula, Lot ana mang mamulal mateng. \p \v 15 Emikuaveng vedeng hula da muse, Lahatala Egahingvala aaru angu, ini Lot aing paksa, senge ini uuser lamal kaluar. Ini Lot at mateng hula, “Lot! Aaungba tahit eejangu, bot ooal jangu aaru angu, iat lamal kaluar, senge iini ekang bendar anga enehe ba jasi-ahala ang naung iat hama-hamat aamina ekang.” \p \v 16 Uanguveng Lot jedung pati-pati sehi, aarunge LAHATALA Ana hula ing ening lohi. Angu ebele Lahatala Egahingvala aaru angu ini Lot atang, ejangu atang, bot oal jangu aaru angu iatang angu vengpina, sengmuse iat lamal kaluar bendar angu eahalang. \v 17 Kaluar ila bendar angu eahalang muse, Lahatala Egahingvala aaru angu, nu Lot at mateng hula, “Uuser bihi, senge iini bisa lohi! Ekang bale iiamota oat uuling ekang! Bot ekang kakura-omi ba Yordan moar mi angu mi barinti ekang. Bihit lalut ila dol angdo taang, senge iini ekang aamina ekang!” \p \v 18 Aarunge Lot ana ebalet hula, “Adoo, nimang! Ekang aulang ekang! \v 19 Nimang aana etatabit ning ening lohi tila. Aarunge dol angdo etatabit ola! Misavaka ni bae ila angdo mi jedung se, aaminang angu via mi ning harak, base ning di aamina. \v 20 Aabang nu moe angmomi angmo, bae ola niang. Aabang angu kiki nu. Base kalo nimang aana jali se, ni bihit aabang angmomi ila, senge ni ekang aamina ekang.” \p \v 21 Angmuse Lahatala Egahingvala angu ana Lot at mateng hula, “Yoo! Aana banang aulang base, Aabang ba aana vengbanang angu, eningse na bae ening amusing-ajela niang. \v 22 Base, iini uuser bihit angmomi ila! Iini bae ila aabang angmomi jedung se, na bae na iiba ening jedung.” Mulai uanguveng angmuse, aabang angu nehe ene maveng hula, Soar, evengbanang tarang se hula, ꞌkikiꞌ. \s1 Bendar Sodom, bot Gomora viling musi-jelat miosing \p \v 23 Uanguveng vedeng da iila muse, Lot iimal bihit ila Soar aabang mi tila. \v 24 Mibaroti se, LAHATALA Ana aad huring, bot balirang tutung burang mi, metma bendar Sodom, bot Gomora vengbokong hela. \v 25 Bendar, bot aabang ba ue kakura-omi Yordan moar eoang mi ang naung, emangpi LAHATALA Ana ening amusing-ajela, bot ening midodu-milala. Bot emangpi ba angumi aabeta angu, benangba: manusia, binanta, bot dadi-napa, bot te ang naung, emangpi viling musi-jelat miosing. \p \v 26 Aarunge uanguveng Lot iimal bihit ila hula iava ening lohi angu, Lot ejangu ana bale amotaoat uuling. Angmuse aing metma iihal-eera ening. \p \v 27 Emikuaveng muse, Abraham ana bale ila mana ba uanguveng ana mi tahit LAHATALA Asenang angu mi, \v 28 sengmuse ana eng metma bendar Sodom, bot Gomora, bot kakura-omi Yordan moar eoang mi angu euuling se, taang-taang mi angu, aad-banak oopol-oopol mida burang mi. Bot emangpi angu, viling musi-jelat miosing iila. \p \v 29 Uanguveng Lahatala Ana bendar ba kakura-omi Yordan moar eoang mi, bot bendar ba Lot emihing mana ang naung ening amusing-ajela angu, palai ba Lahatala Ana metma Abraham at palai angu, Ana vengani. Angu ebele, Lahatala Ana Lot at lamal kaluar metma bendar ba Ana ening amusing-ajela, bot ening midodu-milala angu eahalang. \s1 Lot, bot oal jangu aaru angu \p \v 30 Uanguveng Lot ana Soar aabang mi angu uangmari. Angu ebele aing, bot oal jangu aaru angu, ini iava asorong ila dol taang. Angmuse ini angumi pa nu mi mihi. \p \v 31 Minu adana, jangu emutu angu ana ekaku iia angu at hubait hula, “Kaku! Timang ana boma tila, bot mana anga mi anga, nehe mehal iiba bae bisa pibele hoa senge ping medi niang. \v 32 Base lebe miaaung pi anggur metma timang enang ana na, sampe veng naboa, senge pi abung tia. Aulang senge, pi bisa timang etabaning angu hamua.” \p \v 33 Angmuse bir-kua angu, oleve anggur metma imang enang ana na, sampe naboa. Sengmuse jangu emutu angu ana masot mida imang abung tia. Aarunge boma Lot ana etatabit naboa, base naba ba ana ening metma oal jangu adana tila angu, ana bae vengkaruang niang. \p \v 34 Emitobang muse, jangu emutu angu ana bot ekaku iia angu at hubait hula, “Kaku! Vede bir-kua angu, na timang abung tia tila. Angu ebele, misabantar bir-kua anga di, pi anggur metma timang enang ana na, senge aana masot mida abung tia. Aulang senge, pi bisa timang etabaning angu hamua.” \p \v 35 Base, bir-kua angu di ini ening imang ana naboa, sengmuse jangu iia angu ana masot mida imang abung tia. Aarunge boma Lot ana etatabit naboa, base naba ba ana ening metma oal jangu adana tila angu, ana bae vengkaruang niang. \p \v 36 Ening aulang, base Lot oal jangu aaru angu iatou veng. \v 37 Jangu emutu angu ana vaal mehal nu vengajai muse, ana ene maveng, ene Moab (emenghula hur kokal aabeung nu angu edadenang, evengbanang tarang se hula, ꞌimang abung hoaꞌ). Aingba Moab enehe ang naung idat-imang. \v 38 Angmuse jangu iia angu di, ana vaal mehal nu vengajai. Ana ene maveng, ene Ben Ami (evengbanang tarang se hula, ꞌvaal nenehe abung hoaꞌ). Aingba Amon enehe ang naung, idat-imang.\f + \fr 19:38 \ft Mivea muse, Moab enehe, bot Amon enehe ang naung, ini Israel enehe ang naung, ing ening susa-lalat alolang-niang.\f* \c 20 \s1 Abraham ana putar-balet metma raja Abimelek adana \p \v 1 Angmuse Abraham ana Mamre mi ava asorong ila Negep mi, sengmuse ana Kades aabang, bot Syur aabang ehahama angumi mihi. Abraham ana Gerar aabang mi mihit metma nehe hoang-manang ening. \v 2 Abraham ana Gerar aabang enehe ang naung iat hubait hula, Sara angu, ekaku jangu. Angmuse Abimelek, Gerar eraja angu, ana enehe ang naung ing gahing iot hoa Sara at eistana mi ila. \v 3 Aarunge bir kua muse, iipal omimi Lahatala Ana Ava metma Abimelek etubing, bot at mateng hula, “Abimelek! Angase aana malekang aamina! Se nehe jangu ba aana aing medit at hoa angu, ana mehal veng iila angu ebele.” \p \v 4-5 Aarunge Abimelek ana bae Sara aing dei di jedung. Angu ebele iipal omimi ana Lahatala ehur angu ebalet hula, “Nimang! Bangsa ba bae eahalang veng niang di, Aana hula iameang ka? Abraham ba ena vengbanang se hula, nehe jangu angu, ekaku! Bot nehe jangu angu di ena vengbanang hula, Abraham angu ekaku. Base na nehe gahing iot ila nehe jangu angu at hoa, aarunge nomi anga molo-molo, bot natang anga di hamulang. Na bae nehe jangu angu aing dei di jedung. Angu ebele, Nimang, Aana ekang naing ening ahala ekang!” \p \v 6 Angmuse iipal omimi angu, Lahatala Ana bot Abimelek at mateng hula, “Etabi! Na ateing se, aana na angu ening, aarunge oomi angu molo-molo. Angu ebele, Naingba oomi angu vengtahang, senge aana ekang nehe jangu angu aing dei ekang. Bot aulang senge, aana ekang ahalang ening metma Nadana ekang. \v 7 Base, angase nehe ejangu angu, aana melekang at bale ila emehal enang. Emehal angu Nehurvala. Eningse ana sambajang metma maeenang, senge aana ekang aamina ekang. Aarunge kalo nehe ejangu angu, aana bae at bale ila emehal enang niang se, aana vengaanit aaung-aaung! Eningse aaing, bot eenehe ang naung, iing emangpi malekang aamina.” \p \v 8 Emitobang kukuaveng muse, Abimelek ana emalea ang naung emangpi iaru, bot iipal angu ana metma veng iat sarenta. Angmuse ing emangpi iuangmarit etatabi. \v 9 Bot Abimelek ana Abraham earu, sengmuse ana Abraham adangtaaning hula, “Ahalang naba ba na ening metma aadana tila, angu ebele aana silaka ening metma nadana, bot metma neparenta di adanat alang anga? Anga aana jasi-ahala ening metma nadana tila. \v 10 Eeomi tatalang ba, aana na alang anga ening metma niadana anga?” \p \v 11 Angmuse Abraham ana mateng hula, “Nimang raja! Na vengnomit hula, nehe emangpi ba angami anga, bae Lahatala Apang-ateing niang. Base, misavaka ini nameang, senge nejangu angu ini aing medi. \v 12 Bot etatabi aing angu nekaku. Se aing angu noleve nimang nu. Aarunge aing iva angu aabeung. Aulang aarunge na aing medit metma nejangu ening. \v 13 Base, kalo Lahatala Ana niot kaluar niava asorong lamal nimang ehava omi angu ehalang se, na nejangu at mateng hula, ꞌKalo aana etatabit oomi metma nejahi se, pi ila mana-mana ang naung mi, nehe naing vengtaaning se, aana vengbanang hula, poleve iia-mutu.ꞌ ” \p \v 14-16 Angmuse Abimelek ana jumba-aib, arbo-sapi, bot malea jangu, malea mehal medi, sengmuse emangpi ana metma Abraham enang. Bot Sara, Abraham ejangu angu di, Abimelek ana bale metma Abraham enang. Angmuse Abimelek ana Abraham at mateng hula, “Neaabang anga na bukat metma aadana, angu ebele, mana taang ba aana suka se, mi mihi.” \p Angmuse Abimelek ana Sara di at mateng hula, “Seeng perak ribunu na bajar metma eekaku Abraham enang iila. Angu metma ebukti ening, senge eenehe ang naung ini ateing hula, na bae jasi-ahala iiba ening metma aadana niang. Bot aulang senge, nehe emangpi ekang aaing ening ahala ekang.” \p \v 17-18 Halomang mi, LAHATALA Ana nehe jangu ba Abimelek eistana mi ang naung emangpi ivaal emana angu vengtering iila, base ini bae vaal veng niang, se Abimelek ana Abraham ejangu Sara at eistana mi ila angu ebele. Aarunge uanguveng Abimelek ana bale Sara aing metma emehal Abraham enang muse, Abraham ana sambajang Lahatala Abanang, metma nehe jangu ang naung iadana. Angu ebele, Lahatala ana bale nehe jangu ang naung ivaal emana angu buka. Base ini bot bale vaal veng. \c 21 \s1 Sara ana Isak aing vengajait metma Abraham enang \p \v 1-7 Lahatala Ana Sara eaabetang angu uuling ateing, emenghula Ana vengbanang iila angu edadenang. Angu ebele, Lahatala Ana aaung-hama ening metma Sara adana, naba ba Ana vengpalai tila angu eamulung. Abraham ana boma tila, aarunge luung niang se, Sara ana atou veng. Angmuse Sara ana vaal mehal nu vengajait metma Abraham enang, ejol ba Lahatala Ana vengbanang iila angu eamulung. Abraham ana oal angu ene maveng, ene Isak (evengbanang tarang se hula, ꞌana palelaꞌ). \p Isak euumur ved tuaru muse, Abraham ana aing sunat, Lahatala Eparenta angu eamulung. Uanguveng Sara ana Isak aing vengajait metma Abraham enang angu, Abraham euumur mitung 100 tila. Angmuse Sara ana mateng hula, “Lahatala Ana ening na palela, se nomi sanang iila angu ebele. Base angase, nehe ba na anga vengmee ang naung, ing emangpi nat hama-hamat palela.” Nemehal noleve boma-memet lolobahi tila. Angu ebele, nehe emangpi veng iomit hula, angase na bae bisa vaal veng niang iila. \p Aarunge Lahatala ana ening angase na bisa vaal mehal nu vengajait metma nemehal enang iila. \s1 Abraham ana Hagar, bot Ismael oleve iateri \p \v 8 Isak ana bilang aaeele-aaeele muse, ini aing sole. Uanguveng hula Isak aing sole angu, Abraham ana pesta eele ening. \p \v 9-10 Uanguveng angu, Sara ana uuling ateing se, Hagar oal Ismael angu, ue oal Isak oleve mamulal sehi. Angmuse Sara ana emehal Abraham at mateng hula, “Malea ba Masir mi hoa angu, aaungba oal oleve iateri! Se malea oal angu, ana bae noal Isak at hama-hamat pasaka ang naung medi niang, aarunge emangpi angu malekang metma noal Isak ba eooa angu ebele.” \p \v 11 Sara emateng angu vengmee muse, Abraham omi etatabit dira, bot ekubang sar angu mang hula sia, se Ismael angu di oal angu ebele. \v 12 Aarunge Lahatala Ana Abraham at mateng hula, “Abraham! Ekang oomi dirat metma eemalea angu oal oleve iadana ekang. Emangpi ba Sara ana vengbanang angu aana malekang venghele, bot ening eamulung, se eetabaning ba Na metma veng aat palai tila angu, Isak ba at lamal angu ebele. \v 13 Aarunge eemalea oal angu di, etabaning angu, eningse Na metma bangsa nu ening, se andi ooal angu ebele.” \p \v 14 Emitobang kukuaveng muse, Abraham ana mod ening, bot jar botil nu medit metma Hagar enang. Bot vaal angu Abraham ana ohit metma Hagar abea taang, sengmuse ana iot lamal ila. Angmuse Hagar ana oal angu at ila por osing eele ba Beer Syeba abung angu migoleng lamal.\f + \fr 21:14 \ft Uanguveng angu, Ismael euumur mitung arinu belta buta lebe Kejadian 16:16; 21: 5, 8 mi euuling.\f* \p \v 15 Uanguveng ijar ba botil mi angu osing iila muse, Hagar ana oal angu aing metma te kiki nu angu iivang atiang, \v 16 sengmuse ana ila oal angu eolat mihi. Oma meter ari iising aulang. Se ana vengpikir hula, “Kalo noal anga aamina, na uuling ateing se, na vengtahang jadi niang.” Angmuse ana angumi mihit baut hanuring. \p \v 17 Ismael ana bau angu, Lahatala Ana amal angu vengmee. Angmuse Lahatala Egahingvala sorga mi angu, burang mi Hagar earut hula, “Hagar! Etatalang ba aana susat aulang angu? Ekang uuangmari ekang. Ooal Ismael ana emana mi tiat bau angu, Lahatala Ana amal angu vengmee tila. \v 18 Aaungba tahit ila vaal angu aing ohi, bot amunang, senge omi angu ening sanang. Eningse Na aing metma bangsa eele nu ening.” \p \v 19 Angmuse Lahatala Ana Hagar eng angu ening tarang, base jar eng nu ue angmi angu, ana uuling ateing. Angmuse Hagar ana jar angu iihit metma ebotil angu mi, sengmuse ana metma oal Ismael enang ana na. \p \v 20-21 Lahatala Ana Ismael at toang-pina, angu ebele Ismael ana bilang taang aaeele-aaeele. Ismael, bot iva oleve padang Paran mi mihi. Ismael angu, aing pintar na atapa. Ismael iva ana Masir jangu nu at hoa maenang ana medit metma ejangu ening. \s1 Abraham, bot Abimelek oleve itat palai \p \v 22 Uanguveng angu, raja Abimelek, bot ekapala malibal nu ene, Pikhol angu oleve hoa Abraham aing harak. Raja Abimelek ana Abraham at mateng hula, “Abraham! Ni ateing iilat hula, Lahatala Ana etatabi aat toang-pina. Angu ebele naba ba aana ening ang naung, emangpi jadi angu. \v 23 Angu ebele na banang, angase Lahatala Apangaadang mi, aana nat sumpat hula, aana bae putar-bale metma nadana niang, bot metma noal-nidat ang naung di iadana niang. Aaing nehe hoang-manang ba ae aabang angami. Base aana malekang aaung angu ba ening metma niadana, emenghula na aaung ening metma aadana tiila angu edadenang.” \p \v 24 Angmuse Abraham ana Abimelek ehur angu ebalet hula, “Angase na aat sumpa.” \p \v 25 Aarunge Abraham ana ava manasal metma Abimelek adana, angmuse ana Abimelek at mateng hula, “Nimang raja! Eemalea ang naung ini ne jar eng nu rampas medi tila.” \p \v 26 Abimelek ana Abraham ehur angu ebalet hula, “Ah! Na angu na bae ateing niang. Nuba ba ening aulang se, aana turangmi vengbanang niang angu? Na anga na uhavede vengmee.” \p \v 27-28 Angmuse Abraham ana jumba, bot sapi medi, sengmuse emangpi ana metma Abimelek enang. Sengilaba Abraham, bot Abimelek oleve itat palai. Aarunge jumba ba Abraham ana metma Abimelek enang angu, jumba emanarang bititu angu Abraham ana vengtalail eapahing atahing. \v 29 Angmuse Abimelek ana Abraham adangtaaning hula, “Abraham! Jumba bititu ba aana vengtalail eapahing atahing angu, metma naba ening?” \p \v 30 Abraham ana Abimelek etaaning angu ebalet hula, “Nimang raja! Jumba bititu anga aana malekang natang mi tarima, senge metma tanda-bukti ening hula, nimang raja aana mangakut vengbanang iilat hula, naing ba jar eng angu aanang.” \p \v 31 Abraham, bot Abimelek oleve angumi itat sumpa, angu ebele mana angu ini ene maveng hula, Beer Syeba. Evengbanang tarang se hula, ꞌJar eng sumpaꞌ.\f + \fr 21:31 \ft Ibrani ehur mi se, Beer Syeba, evengbanang tarang angu rupa-rupa. Benangba; ꞌjar eng toang-aaungꞌ, ꞌjar eng aabetang aaungꞌ, ꞌjar eng bitituꞌ, bot ꞌjar eng sumpaꞌ.\f* \p \v 32 Ini Beer Syeba mi itat palai sengmuse, raja Abimelek, bot ekapala malibal Pikhol oleve bale iaabang Filistin mi ila. \v 33 Angmuse Abraham ana te tamareska\f + \fr 21:33 \ft Te tamareska angu, bae ue pioang anga mi niang. Te angu meke kira angu ba mi aabeta, aarunge ebariking angu masot poe meke omimi hela. Base evaa angu aloal alolang-niang. Evaa angu aib adang.\f* nu metma Beer Syeba mi muding. Angu metma Abraham evengani ening, senge ana angumi Lahatala ba aabetat ejehing-emeang angu, Aing somba. \v 34 Bot Abraham aing metma nehe hoang-manang ening, Filistin enehe ang naung iabang mi mihit luung. \c 22 \s1 Lahatala Ana Abraham aing gahing ot Isak aing metma sadaka ening \r (Matius 3:17; 17:5; Markus 1:11; 9:7; Lukas 3:22; 9:35; 2 Petrus 1:17) \p \v 1 Luung niang muse, Lahatala Ana Abraham aing soba, senge ateing hula, Abraham ana etatabit Lahatala Eamulung ee, niang. Lahatala Ana Abraham earut hula, “Abraham!” \p Angmuse Abraham ana madut hula, “Ya Nimang, Aaing ba neLahatala.” \p \v 2 Angmuse Lahatala Ana Abraham at mateng hula, “Ooal nu kakolang Isak, ba aana etatabit oomi metma ejahi angu, aing medit at ila Moria mi dol nu eningse Na metma eetubing angu taang, senge aing metma sadaka ening edet atepul metma maNenang.” \p \v 3 Emitobang kukuaveng muse, aad metma sadaka ede ang naung Abraham ana patai, bot parta, sengmuse ana metma ekeledei angu taang mea. Angmuse Abraham, bot Isak, bot Abraham emalea nehe aaru, imampi lamal mana ba Lahatala Ana vengbanang iila angu mi ila. \v 4 Uanguveng ini lamal ved tue tila muse, Abraham ana apang ohit uuling se, mana angu ana olami uuling ateing. \v 5 Angmuse Abraham ana emalea aaru angu iat mateng hula, “Ooleve, bot keledei anga veng angami mihi. Naing, bot noal anga, noleve angmomi va Lahatala Aing somba, seng angse ni bale angami ma.” \p \v 6 Seng angmuse, aad ba hula metma sadaka ede angu, Abraham ana ohit metma oal Isak abea taang mea, senge Isak ana tevang. Abraham aing duri, bot aad-viling metma atang mi baning, sengmuse oleve lamal hama-hama. \v 7 Uanguveng Abraham, bot oal Isak oleve lamal sehi muse, Isak ana imang earut hula, “Nimang!” \p Angmuse Abraham ana Isak ebalet hula, “Tatalang, noal?” \p Isak ana imang adangtaaning hula, “Nimang. Pi hula sadaka ede. Aarunge angami anga aad metma sadaka ede angu ae tila se, jumba ba pi metma sadaka ening angu, ue taang mi?” \p \v 8 Angmuse Abraham ana Isak etaaning angu ebalet hula, “Noal! Jumba vaal angu eningse Lahatala ba vengharaka, senge metma sadaka ening edet atepul metma maEnang.” Base oleve lamal hama-hamat alolang-niang. \p \v 9 Ila mana ba Lahatala Ana vengbanang angu mi tila muse, Abraham ana angumi doru ohi. Aad ba hula metma sadaka ede angu ana metma doru angu taang piling mea. Sengmuse oal Isak angu, ana ia-atang parta, bot aing metma aad angu taang alal-biat atiang. \v 10 Seng angmuse Abraham ana atang taning duri medit hula oal angu sabelet ameang. \v 11 Aarunge mibaroti se, LAHATALA Egahingvala sorga mi nu burang mi moring Abraham earut hula, “Abraham, Abraham!” \p Abraham ana madut hula, “Ya Nimang, Aaing ba neLahatala!” \p \v 12 Angmuse nehe amal angu Abraham at mateng hula, “Aana ekang ooal angu ameang ekang, bot aana ekang na iiba ening metma adana ekang! Angase Na ateing iilat hula, aana etatabit Lahatala Eomi angu eamulung. Angu ebele, ooal mehal nu kakolang angu, aana hula metma sadaka ening Lahatala enang di, oomi bae uunang-uunang niang angu.” \p \v 13 Angmuse Abraham ana amota oat uuling se, jumba lotal nu amu te kakiri mi baat ue tahi sehi. Base Abraham ana jumba angu medit metma oal etelul ening, senge sadaka ening edet atepul metma Lahatala Enang. \v 14 Angmuse Abraham ana mana angu ene maveng hula, ꞌNaba ba parlu angu, eningse Lahatala Ana vengharakat metma mapinang.ꞌ\f + \fr 22:14 \ft Ibrani ehur mi se hula, Yahova Yire, evengbanang tarang se hula, ꞌNaba ba parlu angu, eningse Lahatala ana vengharaka.ꞌ\f* Angu ebele, angase nehe vengbanang hula, “Lahatala Edol taang angu, naba ba pi parlu se, Lahatala Ana vengharakat metma piadana.” \p \v 15 Angmuse Lahatala Egahingvala sorga mi angu, bot burang mi moring emiaaru Abraham at mateng hula, \v 16 “LAHATALA Ana vengbanang hula, ꞌNene angu Na metma Nava at sumpa. Se aana ening aulang iila, bot ooal mehal nu kakolang angu aana hula metma maNenang di, oomi bae uunang-uunang niang angu ebele. \v 17 Base aaung-hama ba bae ebale veng niang angu, eningse toang-rae Na metma maeenang, bot metma eetabanig ang naung di inang. Eetabaning angu eningse Na ening etatabi toang-rae, garet jadi niang, taanang jadi niang, emenghula iid burang mi, bot bahi tang omimi angu edadenang. Bot nehe ba omi metma eetabanig ang naung, ialalil angu, eningse ini ing ening iora-vengholong, senge eetabaning ang naung ini iabang-ilelang angu mi mihi. \v 18 Aaing, bot eetabaning ang naung Neparenta angu eamulung base, bangsa emangpi ba por-alolang taang anga, aaung-hama ba bae ebale veng niang angu, eningse Na metma mainang.ꞌ ” \p \v 19 Angmuse Abraham, bot oal Isak oleve bale emalea aaru angu ibele ila ing harak, sengmuse ini hama-hamat bale Beer Syeba mi ila. Ila angmomi muse, Abraham iimal angumi mihi. \s1 Nahor etabaning \p \v 20 Seng angmuse, Abraham ana hoja vengmee se hula, ekaku Nahor ejangu Milka ana vaal mehal aaedeng vengajait metma Nahor enang iila. \v 21 Nahor oal mutu angu ene, Us. Us ekaku ba miamulung angu ene, Bus. Bot Kemuel (aing ba Aram imang) angu. \v 22 Bot Kesed, Haso, Pildas, Yidlaf, bot Betuel. \v 23 Betuel ba Ribka vengajai angu. Inang tuaru anga ba Milka ana ing vengajait metma Abraham ekaku Nahor enang angu. \v 24 Aarunge Nahor ejangu gariang ene, Reuma, angudi vaal vengajait metma Nahor enang, benangba; Teba, Gaham, Tahas, bot Maaka. \c 23 \s1 Sara aamina, bot Abraham ana Sara aing taloul \p \v 1-2 Sara euumur mitung 127 muse, ana aamina. Uanguveng Sara aamina angu, Abraham iimal ini ue Kiryat-Arba aabang (benangba Hebron) Kanaan mi angu, mi mihi. Base Abraham ana hoa ejangu Sara aamina angu ebau-epei. \p \v 3 Angmuse Abraham ana tahit ejangu eahalang, sengmuse ana Het aabang enehe ang naung ibele ila iat mateng hula, \v 4 “Naing anga nehe hoangmanang ba ae iihahama angami. Base, kalo iini jali se, iimeke nu metma manenang, na metma daang emana ening. Senge nejangu ebaring angu, na aantar hoa metma mi taloul hengi. \p \v 5 Angmuse Het aabang enehe ang naung ini Abraham ehur angu ebalet hula, \v 6 “Nimang! Aana ning venghele hengi. Aana nihahama mi mihit eluung alang anga, ni etatabit aaing aada emenghula raja eele nu edadenang. Base ni daang emana ba ue ang naung aana vengtalail taang ba oomi vengbaa se, eejangu ba aamina angu, aana aing metma angumi taloul. Ni vengjali, nehe nu bae eebanang angu atobang niang.” \p \v 7 Abraham ana ihur angu vengmee muse, ana aloming tahi, bot tout-hela por manaing Het aabang mi ang naung ing aada. \v 8 Abraham ana iat mateng hula, “Kalo nemateng vede angu iini veng iiemeng-ajali tilat hula, nejangu ba aamina tila angu na aing aantar hoa taloul se, iini noang-moling boma Sohar oal Efron at mateng bot abanang, \v 9 senge kalo bisa se, epa ba ene Makpela, ue ebir eadil mi angu, ana aabalit metma manenang, senge na metma ni daang emana ening ae iihahama angami.” \p \v 10 Uanguveng angu, Efron di ue Het aabang enehe ang naung ihahama mi. Base Efron ana Abraham emateng angu vengmee muse, ana Abraham ehur angu ebale. Het aabang enehe toang-rae ba hoa angmi ang naung ini Efron emateng angu vengmee. \v 11 Efron ana mateng hula, “Bae aulang niang, nimang! Aana naing venghele hengi. Bir angu, bot pa ba ene Makpela angu, na mang metma maeenang. Nehe toang-rae anga naung iapangaadang mi meke angu na mang metma maeenang, senge eejangu ba aamina angu, aana aing metma angumi taloul.” \p \v 12 Angmuse Abraham ana bot Het aabang enehe ang naung iapangaadang mi tout-hela. \v 13 Abraham ana nehe toang-rae ang naung iapangaadang mi Efron at mateng hula, “Aulang di aaung, aarunge kalo aana jali se, bir angu ebili angu na bajar metma maeenang, angu aana malekang nabung medi, senge nejangu ba aamina angu, na aing metma angmomi taloul.” \p \v 14-15 Angmuse Efron ana Abraham ehur angu ebalet hula, “Nimang! Naing venghele hengi. Meke kabingdena angu ebili seeng perak ratu buta kolang. Seeng kabingdena aulang angu, egunang naba metma piadana? Aaungba aana ila, senge eejangu ba aamina angu at hoa angumi taloul.” \p \v 16 Meke angu ebili ba Efron ana vengbanang angu, Abraham ana tarima. Base, Efron ebanang angu eamulung, Het aabang enehe toang ang naung metma esaksi ening, iapangaadang mi, Abraham ana seeng perak ratu buta angu garet metma Efron enang. \p \v 17-19 Ening aulang base, Efron ebir ba Makpela mi, Mamre eved danangoa angmi (benangba Hebron) angu, metma Abraham ebaang ening. Abraham ana bir angu beli angu, pa ba ue omimi, bot te ba ue bir angu omimi ang naung, emangpi metma Abraham eoa. Efron ana Ebir angu metma Abraham enang angu, Het aabang eboma ang naung emangpi metma esaksi ening hula, meke angu, bot emangpi ba ue omimi angu, metma Abraham ebaang ening iila. \p Seng angmuse, Abraham ana ila ejangu Sara aing metma pa ba Makpela mi, (benangba Hebron) Kanaan mi angu, mi taloul. \v 20 Ening aulang base, Het aabang enehe ang naung ibir angu, bot pa ba ue omimi angu, angase metma Abraham ebaang ening iila. Base ana metma edaang emana ening. \c 24 \s1 Nehe Ribka aing vengtaanig metma Isak ejangu ening \p \v 1 Abraham euumur aavening, angu ebele ana etatabit boma tila. LAHATALA Ana Abraham at toang-pina, base ana aabetat tening-rama. \v 2-3 Abraham ana emalea miboma ba ue ehava omimi epasaka ang naung emangpi vengurus angu earu, bot at mateng hula, “Vengmeet aaung-aaung! LAHATALA ba por-burang ening angu, na banang, Ene angu aana metma nat sumpat\f + \fr 24:2-3 \ft Ibrani ehur mi hula, “Aatang metma naput iivang angmi mea.” Evengbanang tarang se hula, sumpa aamina.\f* hula, eningse aana bae Kanaan jangu vengtaaning metma noal Isak enang ana medit ejangu ening niang. \v 4 Aarunge aana malekang ila neaabang mamolo, bot nehava omi enehe ang naung iabung, senge jangu nu vengtaaning at hoa metma noal Isak enang ana medit ejangu ening.” \p \v 5 Angmuse malea angu ana Abraham at mateng hula, “Nimang! Aarunge nehe jangu angu, ana kalo eat bae namulung angami hoa niang se, tatalang? Kalo aulang se, na malekang ooal Isak di at eeabang mamolo angumi ila senge, jangu angu ana medi ee, tatalang?” \p \v 6 Aarunge Abrahama ana emalea angu at mateng hula, “Vengaanit aaung-aaung! Biar tatalang di, aana bae noal Isak at bale angmomi ila niang! \v 7 Aana ekang oomi vang-vang ekang. Lahatala ba Mikavasa doe burang mi angu, Aing ba nearu, bot nat kaluar metma neaabang mamolo angu eahalang, bot nat lamal hoa por anga taang iila. Aing ba nat mateng, bot nat palai tilat hula, ꞌEningse meke anga emangpi Na metma eetabaning ang naung inang.ꞌ Lahatala angu, eningse Aing ba Egahingvala sorga mi angu gahing hoa aapang-pina, senge aana bisa angmomi nehe jangu nu at hoa, metma noal Isak ejangu ening. \v 8 Aarunge kalo nehe jangu angu, ana eat bae aamulung angami hoa niang se, sumpa anga bae aaing taang jehi niang iila. Aarunge biar tatalang di, aana ekang noal Isak at angmomi ila ekang.” \p \v 9 Angmuse malea angu ana atang metma Abraham aput iivang mea, sengmuse ana Abraham at sumpat hula, eningse Abraham eomi angu emangpi ana ening eamulung. \p \v 10 Seng angmuse malea angu ana emanaing eunta angu arinu vengtalail medi. Barang ebili eele ba rupa-rupa ang naung ana medit metma unta ang naung vengeea, sengmuse ana lamal Mesopotamia Nahor ebendar angu mi ila.\f + \fr 24:10 \ft Ibrani ehur mi se, mana angu ene, Aram-Naharaim. Angase mana ue Siria edol eoa angmi.\f* \p \v 11 Angmuse Abraham emalea angu ila bendar angu mi. Ana eunta ang naung emangpi metma bendar eadil mi, jar eng nu ue angu abung miari. Ved baa angu adana, nehe jangu kaneng ang naung ini hoa jar eng angu mi jar iihi. \v 12 Angmuse Abraham emalea angu ana sambajang hula, “LAHATALA, nemanaing Abraham eLahatala. Aana noangmoling, senge nelamal Vede ved anga, bisa egunang veng. Oomi aaung angu, metma nemanaing Abraham etubing, bot epalai ba ana metma veng nat palai angu, Aana vengaani. Base, biar Isak etenangeli angu, vede anga na aing harak. \v 13 Na ae jar eng anga eadil mi tahi. Bot bendar anga ejangu kaneng ang naung ini ae hoa hula, angami jar iihi. \v 14 Base na banang alang: Nehe jangu taang ba na at mateng hula, ꞌEejar eala angu miadingkir, senge na eejar angu kudi na hengi.ꞌ Kalo ana nehur ebalet hula, ꞌNimang jar ae ba na. Bot nimang eeunta ang naung di, eningse na jar metma mainang ini na.ꞌ Kalo jadit aulang se, na ateing iilat hula, nehe jangu angu ba Aana aing vengtalail metma Eemalea Isak ejangu ening! Bot aulang senge, na ateing hula, Oomi aaung angu Aana metma nemanaing Abraham etubing iila.” \s1 Abraham emalea ana Ribka aing harak \p \v 15-16 Abraham emalea angu ana sambajang bae seng jedung se, Ribka ana ejar aala angu metma abea taang tevang hoa. Ribka angu, Abraham ekaku iia Nahor, bot Milka oleve idat. Ribka imang angu ene Betuel. Ribka angu etatabit mahena, jedung aana-aana, bot nehe mehal nu at tia di jedung. Ribka ana hela jar eng angmi jar iihit metma ejar eaala angu mi, sengmuse ana bale da. \p \v 17 Angmuse Abraham emalea angu ana bihit va Ribka aing harak, sengmuse ana Ribka at mateng hula, “Eejar aala mi angu metma manenang, senge na kudi na hengi.” \p \v 18 Nehe jangu angu ana Abraham emalea ehur angu ebalet hula, “Nimang, jar ae ba na!” Angmuse nehe jangu angu, ana uuser-uuser ejar aala angu at hela atang mi pina, sengmuse metma Abraham emalea angu enang ana na. \v 19 Nehe jangu angu ana jar metma Abraham emalea angu enang ana na sengmuse, ana mateng hula, “Nimang! Eeunta ang naung di, na jar iihit metma mainang ini na, sampe emangpi iobo-aamunang.” \v 20 Angmuse jar ba vede nehe jangu angu eaala mi angu, ana uuser-uuser metma binanta eparak angu mibokong. Sengmuse ana bot bale bihit hela jar eng mi jar iihit baning da metma Abraham emalea eunta ang naung emangpi inang ini na. \v 21 Nehe jangu ekarajang angu, Abraham emalea ana taimang-taimang tahit eng metma euuling, senge ateing hula, “Lahatala Ana ening elamal angu, egunang veng ee, niang!” \p \v 22 Unta ang naung emangpi jar nat iobo-aamunang sengmuse, Abraham emalea ana kila mas, bot salaka mas pasang nu medi, bot ana metma nehe jangu angu, atang aaru angu mi.\f + \fr 24:22 \ft Ibrani ehur hula, ꞌkila mas taming e, etamadi angu, sikal vengdena (aing angu gram taling)ꞌ. Bot, salaka mas aaru angu, etamadi ꞌsikal arinu (benangba; gram ratunu arinu belta buta)ꞌ.\f* \v 23 Angmuse Abraham emalea ana nehe jangu angu adangtaaning hula, “Aaing nuba oal se vengbanang, senge na ateing hengi! Na iimang ehava mi tiat miarit vengtahang se, bisa ee niang?” \p \v 24 Angmuse nehe jangu angu, ana Abraham emalea ehur angu ebalet hula, “Nimang ene Betuel. Nidat boma angu ene, Nahor. Bot nidat memet angu ene, Milka. \v 25 Nihava mi angu, tiang-mana toang, bot binanta emod di toang.” \p \v 26 Vengmeet aulang muse, Abraham emalea angu, ana kuku-muding LAHATALA Aing somba. \v 27 Bot ana mateng hula, “Nemanaing Abraham eLahatala angu, na Aing tajaning-Aing palevang! Se Ana etatabit Omi metma nemanaing Abraham ejahi, bot Aing ba nat toang-pinat hoa nemanaing ekaku ang naung ihava mi angu ebele. \p \v 28 Angmuse nehe jangu angu, ana bihit ila naba ba jadi angu, metma ihava omi enehe ang naung emangpi veng iat sarenta. \v 29-30 Ribka ekaku mehal angu, ene Laban. Uanguveng Laban ana kila mas, bot salaka mas ba ekaku Ribka atang mi angu uuling ateing, bot naba ba Ribka ana vengsarenta angu vengmee muse, Laban ana uuser-uuser bihit ila Abraham emalea angu aing harak. Laban ana ila se, Abraham emalea angu, bot eunta ang naung veng, jedung ue jar eng abung angmi tahi sehi. \v 31 Angmuse Laban ana Abraham emalea angu at mateng hula, “Mahe, pi hava mi ila! LAHATALA Ana aat toang-pina, angu ebele aana bisa hoa angami tila. Etatalang ba aana amota oa angami tahi! Na hava vengharakat metma aadana tila. Eeunta ang naung imana, bot imod di, na vengharaka tila.” \s1 Abraham emalea ana Ribka vengtaaning \p \v 32 Angmuse Abraham emalea ana Laban amulung ila, Betuel ehava mi maso. Barang ba unta taang ang naung, Laban iimal ini Abraham emalea angu oang-moling at hela. Sengmuse ini jar medit metma Abraham emalea, bot enehe ang naung inang, senge ini metma ia laming. \v 33 Aarunge uanguveng, nehe ba hava mi ang naung ini meja taang mod vengharaka muse, Abraham emalea ana mateng hula, “Na banang, pi bae naadang jedung se, palai ba na baning hoa anga, na metma veng iiat hubai hengi.” \p Angmuse Laban ana Abraham emalea ehur angu ebalet hula, “Naba palai se, mang vengbanang!” \p \v 34 Angmuse Abraham emalea ana mateng hula, “Naing anga, iidat boma Abraham emalea. \v 35 LAHATALA Ana etatabit Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu metma nemanaing Abraham enang, angu ebele ana etatabit kavasa. Jumba, aib, arbo, sapi, mas, perak, malea mehal, malea jangu, unta bot keledei, emangpi angu Lahatala Ana metma nemanaing Abraham enang iila. \v 36 Bot nemanaing Abraham ejangu Sara oleve angu, boma tila, memet iila, aarunge memet Sara ana vaal mehal nu vengajait metma nemanaing Abraham enang. Nemanaing epasaka ang naung, emangpi ana metma oal mehal angu enang iila. \v 37 Nemanaing Abraham ana not sumpat hula, ꞌAana ekang Kanaan jangu vengtaaning metma noal Isak enang ana medit ejangu ening ekang. \v 38 Aarunge aana malekang nimang ehava mi ila, nekaku ang naung iabung senge, jangu nu vengtaaning at hoa metma noal Isak ejangu ening.ꞌ \p \v 39 Na nemanaing Abraham ehur angu ebalet hula, ꞌNehe jangu angu, misavaka ana eat bae namulung hoa niang se, tatalang?ꞌ \p \v 40 Aarunge nemanaing Abraham ana mateng hula, ꞌLAHATALA ba na Eomi angu eamulung alolang-niang angu, eningse Aingba Egahingvala sorga mi gahing hoa aat toang-pina, senge ening eelamal angu egunang veng. Aulang senge aana bisa nimang ehava mi, nekaku ang naung iabung jangu nu medit at hoa, metma noal Isak ejangu ening. \v 41 Kalo aana jangu angu at angami hoa iila se, eesumpa angu bae aaing taang jehi niang iila. Aarunge kalo nekaku ang naung ini bae jangu angu lapas ana angami hoa niang dise, eesumpa angu bae aaing taang jehi niang iila.ꞌ \p \v 42 Angu ebele, na vede hoa jar eng abung angu, na sambajang hula, ꞌNimang LAHATALA, nemanaing Abraham eLahatala. Nelamal anga Aana ening egunang veng, senge na bisa Isak etenangeli angu, aing harak. \v 43 Nimang Lahatala, na ae jar eng abung ngami tahi. Bot bendar anga ejangu kaneng ang naung, ae hoa angami jar iihi. Base, na banang alang: Kalo nehe jangu taang ba na at mateng hula, “Eejar ba aala mi angu, kudi manenang na na hengi.” \v 44 Kalo nehe jangu angu, ana nehur ebalet hula, “Nimang, jar ae ba na! Bot nimang eeunta ang naung di, emangpi na jar iihit metma mainang ini na.” Kalo jadit aulang se, na ateing iilat hula, nehe jangu anguba Lahatala Ana aing vengtalalil iila, senge metma nemanaing Abraham oal angu ejangu ening!ꞌ \p \v 45 Na sambajang bae evengtahi mi jedung se, Ribka ana eaala jar emana angu metma abea taang tevang hoa, bot ana jar eng angu mi hela, senge jar iihi. Ribka ana jar iihit seng bale da muse, na abanang hula, ꞌEejar ba aala mi angu, kudi manenang, senge naing na hengi.ꞌ \v 46 Ribka ana ejar aala ba abea taang angu uuser-uuser at hela, sengmuse ana mateng hula, ꞌNimang, jar ae ba na! Bot eeunta ang naung di, emangpi na jar iihit metma mainang ini na.ꞌ Angmuse na jar na, bot neunta ang naung di emangpi jar na. \p \v 47 Angmuse na Ribka adangtaaning hula, ꞌAaing iimang ene nuba se, vengbanang senge na ateing hengi!ꞌ \p Ribka ana nehur ebalet hula, ꞌNimang ene Betuel. Nidat boma angu ene Nahor. Bot nidat memet angu ene Milka.ꞌ Angmuse kila aming e angu na metma aming veng ahele, bot salaka pasang nu na metma atang mi. \p \v 48 Angmuse na angmi kuku-muding Lahatala Aing somba, bot mateng hula, ꞌnemanaing Abraham eLahatala angu, na Aing tajaning-Aing palevang! se Aingba napang-pinat hoa angami nemanaing ehava omi enehe ang naung ing harak, senge ioal jangu angu at ila metma nemanaing oal angu, ejangu ening angu ebele.ꞌ \v 49 Base angase, kalo nimang iimal hula iiomi aaung angu metma nemanaing Abraham etubing se, metma veng nat mateng tarang. Bot kalo jadi niang dise, metma veng nat mateng tarang, senge na ateing hula, na malekang taang adang ila hengi.” \s1 Ribka ehava omi enehe ang naung ini vengjali \p \v 50 Angmuse Laban, bot Betuel oleve Abraham emalea ehur angu ebalet hula, “Kalo LAHATALA Ana vengator aulang iila se, eaaung ejasi angu ni metma veng aat mateng jadi niang. \v 51 Eeng uuling, Ribka ana ue aapangaadang mi. Aaung ba aing medit at ila, senge aing metma eemanaing Abraham oal angu ejangu ening, naba ba LAHATALA Ana vengbanang iila angu eamulung.” \p \v 52 Uanguveng Abraham emalea ana Laban, bot Betuel oleve imateng angu vengmee muse, ana tout hela meke mi banang tarima kasi metma LAHATALA Enang. \v 53 Angmuse, Abraham emalea ana barang mas-perak, bot pakiang aalus ang naung at kaluar, bot metma Ribka enang. Ribka ekaku Laban, bot iva oleve angu, Abraham emalea ana atangoang ebili eele ang naung, metma mainang. \v 54 Seng angmuse, Abraham emalea, bot enehe ang naung, ini mihit naadang hama-hama, bot ini angmi tia. Kukuaveng ini tahi muse, Abraham emalea ana hava manaing angu at hubait hula, “Kalo iini jali se, aaungba ning lapas, senge ni nemanaing ebele ila.” \p \v 55 Aarunge Ribka ekaku Laban, bot iva oleve mateng hula, “Etatalang ba iini hula uuser-uuser ila angu? Vengkilange nioal jangu angu ana jedung niabung mihit ved arinu maveng hengi. Seng angse, ana at ila.” \p \v 56 Aarunge Abraham emalea ana ihur angu ebalet hula, “Ekang naing tahang ekang! LAHATALA Ana nelamal anga ening egunang veng iila. Angu ebele aaungba ning lapas, senge ni nemanaing ebele ila.” \p \v 57 Angmuse Ribka ekaku Laban, bot iva oleve Abraham emalea ehur angu ebalet hula, “Kalo aulang se, nioal jangu angu pi earut adangtaaning hengi. Ana hula tatalang?” \p \v 58 Angmuse ini Ribka earut adangtaaning hula, “Ribka! Angase aana vengjalit nehe anga amulung ila ee, niang?” \p Ribka ana ekaku, bot iva oleve itaaning angu ebalet hula, “Na vengjali.” \s1 Isak ana Ribka aing medit metma ejangu ening \p \v 59-60 Angmuse Ribka, bot emalea jangu ba Ribka kiki sehi ana aing vengurus angu, Laban iimal ing lapas, senge ini Abraham emalea, bot enehe ang naung iamulung ila. Bot ini aaung-hama vengbanang metma Ribka enang hula, “Ribka! Ni banang, Lahatala Ana aaing veng base, aana vaal vengajai toang-toang, senge eningse eetabaning angu, ribu-ribu, bot laksa-laksa. Bot nehe ba omi metma eetabaning ang naung ialalil angu, eningse eetabaning ang naung ini malekang ening ini iora-vengholong, bot iabang-ilelang angu eetabaning ang naung ini medit metma ioa.” \p \v 61 Angmuse Ribka, bot emalea jangu ang naung ini inaosing taloul, bot unta hila, sengmuse ini Abraham emalea, bot enehe ang naung iamulung. \p \v 62 Ved uangu adana, Isak ana jar eng ba Beer Lahai Roi mi angu, mi bale hoa muse, ana Negep aabang mi mihi. \v 63 Ved hahela muse, Isak ana teeng mi kaluar hela lamal-lamal. Isak ana apang ohit uuling ateing se, unta toang ue hoa. \p \v 64 Uanguveng Ribka di apang ohit uuling Isak ateing muse, ana uuse-uuser eunta angu taang hela. \v 65 Angmuse Ribka ana Abraham emalea angu adangtaaning hula, “Nimang! Nehe mehal nu lamal pibele hoa sehi angu, nuba?” \p Abraham emalea ana Ribka etaaning angu ebalet hula, “Aing ba nemanaing kuar angu.” Angmuse Ribka ana esalinda medi, bot metma apang vengtering. \p \v 66 Angmuse Abraham emalea ana emangpi angu metma Isak veng at sarenta. \v 67 Isak ana Ribka at iva eteeng mi maso, sengmuse Isak ana Ribka aing medit metma ejangu ening. Isak ana etatabit omi metma Ribka ejahi, angu ebele iva aamina angu, omi bae vengsusa niang iila. \c 25 \s1 Abraham ana bot taang jangu medi \p \v 1 Abraham ana bot taang jangu nu medit metma ejangu ening, ene Ketura. \v 2 Ketura ana vaal vengajait metma Abraham enang angu, iene benangba: Simram, Yoksan, Medan, Midian, Isbak, bot Sua. \v 3 Yoksan oal benangba; Seba, bot Dedan. Dedan etabaning ba; Asyur enehe ang naung, Letus enehe ang naung, bot Leum enehe ang naung. \v 4 Midian oal naung benangba; Efa, Efer, Henok, Abida, bot Eldaa. Ing emangpi angu, Ketura etabaning. \p \v 5-6 Abraham jedung aabeta sehi angu, ana epasaka ang naung emangpi metma oal Isak enang iila. Aarunge ejangu Hagar, bot Ketura oleve ioal ang naung, Abraham ana atangoang ba paul metma nu-nut inang, senge metma ipasaka ening. Seng angmuse ana ing gahing iot tahit lamal Isak eahalang ila Kanaan eved danangoa angmi mihi, senge ini Isak eola. \s1 Abraham aamina bot nehe aing taloul \p \v 7-8 Abraham euumur mitung 175 muse, ana aamina. Uanguveng ana aamina angu, ana etatabit boma tila, bot oong di etatabit bala tila. \v 9-10 Angmuse oal Isak, bot Ismael oleve aing metma Makpela epa ba, Mamre abung angu, mi taloul. Pa angu, turangmi Abraham ana Het aabang enehe nu ene Sohar angu, oal ene Efron angu abung beli tila. Tura Abraham ejangu Sara di, ini aing metma pa angu mi taloul. \v 11 Abraham ana aamina tila muse, Lahatala Ana Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu metma oal Isak enang, angu ebele Isak ana aabetat tening-rama. Bot Isak ana jar eng Lahai Roi angu, abung mihi. \s1 Ismael etabaning \p \v 12 Angaba Ismael esarenta. Ismael angu, Abraham bot ejangu gariang ene Hagar angu oleve ioal. Hagar angu, Sara emalea. Masir enehe. \v 13-16 Ismael oal mehal angu, inang arinu belta aalu. Anga iene ba mitamulung, mutu sampe iia, benangba; Nebayot, Kedar, Abdel, Mibsam, Misma, Duma, Masa, Hadad, Tema, Yetur, Nafis, bot Kedma. Ismael oal mehal ang naung, ing metma bangsa arinu belta aalu eidat-imang ening. Nu-nut eaabang veng. Bot ini nu-nut iaabang angu ene maveng, iene angu eamulung. \p \v 17 Ismael euumur mitung 137 muse, ana aamina. \v 18 Aarunge etabaning ang naung, emangpi bae itat sanang niang. Angu ebele ini tarae-teapahing mihi, mulai Hawila mi sampe ila Syur ba Masir abung angu mi.\x + \xo 25:18 \xt Kejadian 16:12\x* \s1 Esau bot Yakob oleve \p \v 19 Anga Isak Abraham oal angu esarenta. Abraham ba Isak aing vengajai. \v 20 Isak euumur mitung ari buta muse, ana Ribka Betuel oal, Laban ekaku jangu ba Padan Aram mi angu, medit metma ejangu ening.\f + \fr 25:20 \ft Padan Aram angu benangba, Mesopotamia angu. Siria edol eoa angmi.\f* \p \v 21 Isak ana sambajang LAHATALA Abanang, metma ejangu Ribka adana, se Ribka atou pamar-jasi angu ebele. Lahatala ana Isak ebanang angu akanap muse, ejangu Ribka ana atou veng. \v 22 Aarunge vaal aaru ba Ribka ana vengtoda, base vaal ang naung ini Ribka atou mi tatatobang alolang-niang. Angmuse Ribka ana mateng hula, “Kalo vaal aaru alang se, tatalang senge na bisa aabeta?” Angmuse Ribka ana Lahatala Abanang, senge Lahatala ana via metma etubing. \p \v 23 Lahatala ana Ribka at mateng hula, \q1 “Bangsa aaru ba eningse toang-tahit alolang-niang angu, ue aatou mi. Bangsa nu angu eningse lebe midaeri, bangsa nu angu mi ataangoa. \q2 Eningse vaal ba iia angu lebe midaeri, vaal mutu angu mi ataang oa. \q3 Bot vaal ba mutu angu eningse metma vaal iia angu emalea ening.” \p \v 24 Base, ejol mi tila muse, Ribka ana vaal mehal aaru takohal vengajai. \v 25 Vaal ba mutu angu kaluar se, ehul angu tena, bot eboa angu emangpi eamudi veng, emenghula kondo eamudi veng angu edadenang. Angu ebele ini vaal angu ene maveng hula, Esau, (evengbanang tarang se hula, ꞌeamudi vengꞌ. \p \v 26 Seng angmuse ekaku iia angu kaluar. Aarunge atang angu ana metma ekaku mutu Esau ekudavali angu vengpina. Angu ebele ini vaal angu ene maveng hula, Yakob, (evengbanang tarang se hula, ꞌkudavaliꞌ. Uanguveng Esau bot Yakob oleve ing vengajai angu, Isak euumur mitung 60. \s1 Yakob ana Esau aajajalat emutu angu medi \p \v 27 Angmuse Esau, bot Yakob oleve taang aaele-aaele. Esau ekarajang ba binanta vengkori. Bot ana sukat banaha mi mihi. Aarunge Yakob angu papaumang, bot ana sukat hava ba mi mihi. \v 28 Isak ana sukat binanta banaha mi angu euumung adang. Angu ebele ana omi metma Esau ejahit milebe. Aarunge Ribka aing omi metma Yakob ejahit milebe. \p \v 29 Ved nu adana, Esau ana uhavede dadi mi binanta vengkori ba hoa se, Yakob ana taur doa sehi. Esau etatabit lusu, bot etatabit malapal. \v 30 Angu ebele Esau ana Yakob at hubait hula, “Kaku! Eetaur tena ba aana doa angu, kabingdena metma manenang, senge na adang hengi! Na etatabit malapal anga.” (Angu ebele ini Esau earut hula, Edom, evengbanang tarang se hula, ꞌtenaꞌ.) \p \v 31 Angmuse Yakob ana Esau ehur angu ebalet hula, “Kaku, na vengjali! Aarunge eemutu angu aana malekang metma manenang hengi.\f + \fr 25:31 \ft Ihada angu eamulung se, vaal mutu angu metma imang emana mi. Bot pasaka ba mitoang angu, metma vaal mutu angu ba eoa. Vaal iia ang naung pasaka kabingdena metma ioa.\f* \p \v 32 Esau ana Yakob ehur angu ebalet hula, “Nemutu angu egunang naba! Aaungba aana medi, senge taur tena angu uuser ohit manenang na adang. Misabantar se, na malapal aamina.” \p \v 33 Aarunge Yakob ana ekaku Esau at mateng hula, “Kaku! Aana malekang nat sumpat hula, eemutu angu aana metma manenang iila hengi.” Angmuse Esau ana Yakob at sumpa, bot ana emutu angu ohit metma Yakob enang. \v 34 Seng angmuse Yakob ana taur tena angu bot roti veng metma Esau enang. Esau ana adang sengmuse, ana tahit lamal. \p Esau ana vengomit hula, emutu angu bae egunang veng niang. Angu ebele ana ening aulang. \c 26 \s1 Isak ana Filistin enehe ang naung iaabang mi \p \v 1 Minu adana angu, malapal-tabonggal eele hela aabang angu mi, emenghula uanguveng Abraham jedung aabeta sehi angu edadenang. Angu ebele, Isak ana Abimelek Filistin enehe ang anung iraja angu ebele ila abanang, senge kalo bisa se ana Gerar mi mihi. \v 2 Angmuse LAHATALA Ana Ava metma Isak etubing, bot at hubai hula, “Aana ekang Masir mi ila ekang. Aabang ba eningse Na metma veng aat hubai, anguba aana mi mihi. \v 3-4 Aabang anga ba aana mi mihi, emenghula nehe hoangmanang edadenang, eningse Na aat toang-pina, bot aaung-hama ba bae ebale veng niang angu, metma maeenang. Eetabaning angu, eningse Na ening toang-rae, emenghula iid burang mi angu edadenang. Bot aabang anga eningse Na metma maeenang, bot metma eetabaning ang naung emangpi inang. Eetabaning ang naung ini aabetat Neamulung angu ebele, eningse bangsa-bangsa ba por-alolang taang angu, emangpi aaung-hama metma ioa. Se Nepalai ba Na metma Abraham veng at palai tila angu, Na ening akanap angu ebele.\x + \xo 26:3-4 \xt Kisah Para Rasul 3:25; Galatia 3:8\x* \v 5 Emangpi anga Na ening, se iimang Abraham ana NeNomi angu eamulung, Neparenta angu eamulung, bot Nevi-via angu eamulung iila angu ebele.” \v 6 Base Isak ana Gerar mi mihi. \p \v 7 Uanguveng nehe ba mana angu mi ang naung ini Isak ejangu Ribka angu aing vengtaaning muse, Isak ana ihur ebalet hula, “Ribka angu, nekaku jangu.” Isak ana uangmarit hula, kalo ana vengbanang hula Ribka angu ejangu se, misavaka aabang angu enehe ang naung ini ameang, se Ribka angu etatabit mahena angu ebele. \v 8 Isak ana aabang angu mi mihit luung iila. Ved nu adana, Abimelek Filistin enehe ang naung iraja angu ana jendela mi uuling ateing se, Isak bot ejangu Ribka oleve ue taing karavang tamiku sehi. \v 9 Angmuse Abimelek ana Isak eaaru, bot at mateng hula, “Isak! Na etatabit ateing iilat hula, aing angu eejangu! Aarunge etatalang ba aana vengbanang hula, aing angu eekaku?” \p Angmuse Isak ana Abimelek ehur angu ebalet hula, “Alang, Nimang! Na nuangmari, se kalo na vengbanang hula aing nejangu se, misavaka nehe nameang.” \p \v 10 Aarunge Abimelek ana mateng hula, “Etatalang ba aana ening alang metma niada nagu? Kalo nehe angami anga naung nu ejangu angu at tia se, aana malekang ning ening ahala!” \p \v 11 Angmuse Abimelek ana parenta kaluar metma bangsa angu miipit vengbanang hula, “Iing emangpi vengaanit aaung-aaung! Nuba ba nehe anga, bot ejangu anga oleve ing galakang se, nehe angu na aing hukung ameang.” \s1 Ini jar eng vengtota \p \v 12 Tung angu omimi, Isak ana aabang angu mi namuding. Naba ba ana muding angu, eihi miratunu. Se LAHATALA Ana Eaaung-Ehama metma maenang angu ebele. \v 13 Isak ekavasa angu taang maveng alolang-niang, angu ebele ana etatabit kavasa. \v 14 Esapi, bot ejumba, eaib etatabi toang. Bot emalea di etatabi toang. Base Filistin enehe ang naung ini iomi metma ealalil. \p \v 15 Jar eng ba tura Isak imang Abraham ejamang mi, Abraham emalea ang naung aanang angu toang. Aarunge angase, Filistin enehe ang naung ini, jar eng ang naung emangpi meke metma vengtering iila. \p \v 16 Angmuse raja Abimelek ana Isak at mateng hula, “Isak! Lebe miaaung, aana tahit lamal aabang anga eahalang. Se eekavasa angu lebe mieele, mi niataang oa tila angu ebele. \p \v 17 Base, Isak ana mana angumi ava asorong, bot bale ila Gerar moar mi teeng dodu, sengmuse ana angumi mihi. \v 18 Angmuse jar eng ba Abraham ejamang mi nehe aanang, bot Filistin enehe ang naung ini meke metma vengtering angu, emangpi Isak ana bale aanang. Bot Isak ana jar eng ang naung emangpi iene maveng, tura imang Abraham ana iene maveng angu eamulung. \p \v 19 Isak emalea ang naung ini Gerar moar mi jar aanang angu, jar eng halu adana, base jar angu etatabit aaving. \v 20 Angmuse Gerar aabang eterangvala ang naung ini Isak eterangvala ang naung iat tota, se jar eng angu ebele. Gerar aabang eterangvala ang naung ini vengbanang hula, “Anga ni jar!” Angu ebele Isak ana jar eng angu ene maveng hula, Esek, evengbanang tarang se hula, ꞌvengtotaꞌ. Se ini angmomi Isak at tota angu ebele. \p \v 21 Angmuse Isak emalea ang naung ini bot jar eng nu aanang, aarunge ini bot jar angu vengtota. Angu ebele Isak ana jar eng angu ene maveng hula, Sitna, evengbanang tarang se hula, ꞌtaing lavangꞌ. \p \v 22 Isak ana lamal mana angu eahalang, sengmuse ana bot jar eng aabeung aanang. Aarunge jar eng angu, ini bae vengtota niang. Angu ebele Isak ana jar eng angu ene maveng hula, Rehobot, evengbanang tarang se hula, ꞌmana berangꞌ. Bot Isak ana mateng hula, “Angase Lahatala Ana mana berang metma mapinang pi mi mihi tila. Senge mana angami, pi bisa tabaning-taheli bot taang maveng toang.” \p \v 23 Mana angu mi, Isak ana bot tahit lamal, sengmuse ana ila Beer Syeba mi mihi. \v 24 Kua angu veng, LAHATALA Ana Ava metma Isak etubing, bot at mateng hula, “Isak! Naing anga, iimang Abraham eLahatala. Base, aana ekang uuangmari ekang, se Na aat toang-pina angu ebele. Eningse aaung-hama angu, Na metma maeenang, bot eetabaning angu Na ening toang-rae, se emangpi angu Na metma iimang Abraham at palai tila angu ebele.” \p \v 25 Angmuse Isak ana mana angumi doru ohi. Bot ana banang tarima kasi metma Lahatala Enang. Ana mana angumi teeng dodu, bot ini mana angu mi mihi. Angmuse emalea ang naung ini angumi jar aanang. \s1 Raja Abimelek bot Isak oleve toang-aaung \p \v 26 Minu adana, raja Abimelek ana Gerar mi ba hoa, sengmuse ana Isak aing harak. Eserang Asuhat, bot ekapala malibal ene Pikhol angu, ana iat hama-hamat hoa. \v 27 Aarunge Isak ana iat mateng hula, “Nimang raja! Tura iini iiomi metma nealalil, bot iini naterit kaluar iiaabang angu eahalang iila. Etatalang ba iini nebele hoa, bot naing harak?” \p \v 28 Angmuse ini Isak ehur angu ebalet hula, “Ni ateing iilat hula, Lahatala Ana aat toang-pina. Angu ebele, aaungba pi tat sumpa, bot pi tat palait hula alang: \v 29 Aana bae jasi iiba ening metma niada niang, emenghula ning di bae jasi iiba ening metma aadana niang angu edadenang. Ni etatabit niomi aaung metma aadana, angu ebele tura aana kaluar niaabang anga eahalang angu, ni aat toang-aaung ba aana lamal angu. Bot ni etatabit ateing hula, LAHATALA ba, Eaaung-Ehama bae ebale veng niang angu metma maeenang.” \p \v 30 Angmuse Isak ana pesta ening metma iadana, bot ini naadang-jalnat hama-hama. \v 31 Emitobang kukuaveng muse, ini itat sumpa, bot tominu-tahanu, sengmuse Isak ana ing lapas ini ila. \p \v 32 Ved uanguveng angu, Isak emalea ba jar aanang ang naung hoa, sengmuse ini Isak at hubait hula, “Nimang! Ni jar harak iila.” \v 33 Angmuse Isak ana jar angu ene maveng hula, Syeba, evengbanang tarang se hula, ꞌsumpaꞌ. Angu ebele, angase bendar angu ini ene maveng, Beer Syeba angu.\f + \fr 26:33 \ft Ibrani ehur mi se, Syeba evengbanang tarang angu bisa hula, ꞌsumpaꞌ, niang se, ꞌbitituꞌ, niang se, ꞌaabetang aaungꞌ. Ibrani ehur mi se, Beer angu, evengbanang tarang se hula, ꞌjar engꞌ.\f* \s1 Esau ana lelang aabeung jangu aaru medit metma ejangu ening \p \v 34 Esau euumur mitung ari buta tila muse, ana Het aabang jangu aaru medit metma ejangu ening. Nu angu ene Yudit, imang angu ene Beeri. Bot nu angu ene Basmat, imang angu ene Elon. \v 35 Nehe jangu aaru angu, ini ening Isak bot ejangu Ribka oleve iomi etatabit susa. \c 27 \s1 Ribka ana Isak aajajala senge ana aaung-hama vengbanang metma Yakob enang \p \v 1 Uanguveng Isak ana boma tila muse, eng angu etatabit moro, base ana bae uuling bir ateing niang. Oal mutu Esau ba ana etatabit omi metma ejahi angu ana earut hula, “Esau! Aana angami ma hengi!” \p Angmuse Esau ana imang ebalet hula, “Tatalang, nimang?” \p \v 2 Isak ana mateng hula, “Eeng uuling! Na boma tila. Nejol aamina angu, na bae ateing niang. \v 3 Angu ebele, ee aba, bot eeuumat-aburit ang naung medi, senge ila dadi mi binanta nu vengkorit baning hoa metma manenang hengi. \v 4 Aana vengkarajang doat ening tamaa-tamaa ne nomi suka angu eamulung, seng angse baning ma metma manenang, senge na adang. Senge na bae aamina jedung anga ba, aaung-hama angu na vengbanang metma maeenang.” \p \v 5 Aarunge naba ba Isak ana vengbanang metma oal Esau veng at hubai angu, Ribka ana vengmee. Angu ebele Esau ana ila dadi mi binanta vengkori tila muse, \v 6 Ribka ana oal Yakob at hubait hula, “He, Yakob! Vede iimang ana eekaku Esau at hubai angu, na vengmee tila. Iimang ana Esau at hubait hula alang: \v 7 ꞌAana ila binanta nu vengkorit baning hoa, vengkarajang doat ening tamaa-tamaa, senge metma manenang na adang. Na adang seng se, na bae aamina jedung anga ba, aaung-hama angu na LAHATALA Apangaadang mi vengbanang metma maeenang.ꞌ \v 8 Base angase, aana nehur anga vengmeet aaung-aaung! Bot naba ba na vengparenta angu, aana malekang etatabit eamulung. \v 9 Angase aana ila pijumba-aib emana angu mi senge, aib hamang iboa aalus angu, aaru medit baning hoa. Eningse na vengkarajang doat ening tamaa-tamaa iimang eomi suka angu eamulung. \v 10 Kalo na doat sengila se, aana baning va metma iimang enang ana adang, senge ana bae aamina jedung anga, aaung-hama angu ana vengbanang metma maeenang. Ening aulang senge, aaung-hama angu metma aaing ba eeoa. Bae eekaku Esau niang.” \p \v 11 Angmuse Yakob ana iva at hubait hula, “Niva! Nekaku Esau eboa angu eamudi veng, aarunge naing neboa anga dula! \v 12 Misavaka nimang ana naing panahing neboa angu dei muse, eningse nimang ana hula, na aajajala. Base aaung-hama bae metma neoa niang, aarunge kutuk ba metma neoa!” \p \v 13 Aarunge Ribka ana Yakob at hubait hula, “Aaing oomi ekang vang-vang ekang! Emangpi angu naing ba vengator! Kalo iimang ana aaing kutuk se, biar kutuk angu naing ba tevang! Base nemateng anga venghele, senge ila aib ang naung medi.” \p \v 14 Angmuse Yakob ana ila aib ang naung medit baning hoa metma iva enang. Seng angmuse iva ana vengkarajang doat ening tamaa-tamaa, imang eomi suka angu eamulung. \v 15 Angmuse Ribka ana oal mutu Esau epakiang aalus angu medi, sengmuse ana metma oal Yakob enang ot pake. \v 16 Bot aib ebuar angu Ribka ana medit metma Yakob atang aaru, bot obo angu baloli. \v 17 Seng angmuse mod tamaa, bot roti ba Ribka ana ening iila angu, ana metma Yakob enang. \p \v 18 Yakob ana mod angu aantar baning imang emana mi mida, sengmuse ana imang at hubait hula, “Nimang! Na hoa iila anga.” \p Angmuse Isak ana ebalet hula, “Ya noal, aaing ba nuba?” \p \v 19 Yakob ana imang ehur angu ebalet hula, “Naing ba Esau, ooal mutu angu! Naba ba nimang aana vede vengbanang angu, na eamulung ening aulang iila. Aaungba tahit mihi, senge binanta ba na vengkorit baning hoa doa tila anga adang. Adang seng angse, aaung-hama angu, vengbanang metma manenang!” \p \v 20 Angmuse Isak ana oal angu at hubait hula, “Noal, binanta angu aana bisa uuser-uuser harak aulang?” \p Aarunge Yakob ana imang ehur angu ebalet hula, “LAHATALA ba nimang aana Aing somba angu ba, ening na uuser binanta angu harak ba angu.” \p \v 21 Isak ana Yakob at hubait hula, “Aana ma nabung-nabung, senge na eeboa angu panahing hengi! Aaing anga, etatabit Esau ee, niang?” \p \v 22 Yakob ana va imang abung-abung muse, imang ana mulai aing panahing. Sengmuse Isak ana mateng hula, “Amal anga, Yakob amal! Aarunge atang anga, Esau atang.” \v 23 Isak ana bae uuling Yakob apang ateing niang, aarunge Yakob atang angu eamudi veng emenghula Esau atang edadenang base, Isak hula aaung-hama angu vengbanang metma maenang. Aarunge uanguveng Isak hula aaung-hama angu vengbanang metma Yakob enang muse, \v 24 Isak ana bot bale Yakob adangtaaning hula, “Aaing anga, etatabit Esau ee, niang?” \p Yakob ana imang etaaning angu ebalet hula, “Etabi nimang!” \p \v 25 Angmuse Isak ana mateng hula, “Aana mod angu at ma metma nabung amihing, senge uumung ba aana vengkorit baning hoa doa tila angu, na adang. Na adang senge, aaung-hama angu na vengbanang metma maeenang.” Base Yakob ana mod angu metma imang abung amihing muse, imang ana adang. Yakob ana anggur di baning hoa metma imang enang ana na. \v 26 Seng angmuse Isak ana Yakob at hubait hula, “Noal! Ma nabung-nabung anga mi, senge namiku.” \p \v 27 Yakob ana va imang abung-abung muse, ana imang amiku. Uanguveng Isak ana Yakob epakiang ehara angu rasa muse, Ana aaung-hama angu vengbanang metma Yakob enang hula, \q1 “Noal ehara anga, etatabit emenghula dadi napa ba, LAHATALA Ana Eaaung-Ehama bae ebale veng niang metma vengbokong iila, ehara angu edadenang. \q2 \v 28 Lahatala Ana Emopung burang mi angu metma aaing vengbokong, \q3 senge eemeke ba aana vengkarajang angu, ening aabua! \q2 Senge aara-gandum, \q3 bot anggur eihi angu, Ana metma maeenang toang-rae. \q1 \v 29 Bangsa-bangsa ang naung eningse emangpi aaing vengtou, \q2 bot lelang-lelang ba bangsa ang naung mi angu, eningse emangpi aaing aada-aaing somba. \q1 Eekaku ang naung, eningse emangpi aana ing parenta, \q2 bot eningse ing emangpi aapangaadang mi aaing vengtou. \q1 Nehe ba kutuk metma maeenang angu, eningse kutuk angu bale metma iadana. \q2 Bot nehe ba aaung-hama vengbanang metma aadana angu, eningse ing di aaung-hama angu harak.” \s1 Esau ana bale hoa muse, ana Isak ot aaung-hama vengbanang metma maenang \p \v 30 Isak ana aaung-hama angu vengbanang metma Yakob enang sengmuse, Yakob ana uhavede kaluar imang eahalang se, ekaku Esau ila binanta vengkori benang, hoa iila. \v 31 Esau di mod tamaa-tamaa angu vengharaka sengmuse, ana baning va metma imang enang. Bot ana imang at hubait hula, “Nimang! Aaungba tahit mihi, senge uumung ba na ila vengkorit baning hoa doa tila anga adang. Adang seng angse, aaung-hama angu vengbanang metma manenang.” \p \v 32 Aarunge Isak omi iipi-sehi angmuse ana taaning hula, “Ee! Aaing anga nuba?” \p Esau ana imang etaaning angu ebalet hula, “Naing anga, Esau! Ooal mutu angu.” \p \v 33 Angmuse Isak ana etatabit mibaroti, bot mateng hula, “Kalo aulang se, nuba ba uumung angu vengkori, bot baning hoa metma manenang iila angu? Aana bae hoa jedung muse, emangpi angu na adang iila. Bot aaung-hama angu na vengbanang metma maenang iila. Base aaung-hama ba aing veng iila angu, na bale medit jadi niang iila.” \p \v 34 Esau ana imang ehur angu vengmeet aulang muse, omi etatabit dira, bot ana baut etatabi, sengmuse ana amal aelet imang at mateng hula, “Adoo! Nimang ee! Aaung-hama angu vengbanang metma nandi manenang hengi, nimang!” \p \v 35 Aarunge Isak ana Esau ehur angu ebalet hula, “Eekaku Yakob hoa naajajala, bot aaung-hama ba metma eeoa angu, taavit medi tila.” \p \v 36 Angmuse Esau ana mateng hula, “Ana naajajalat miaaru tila. Ehalomang angu, ana naajajalat nemutu angu rampas medi. Bot angase ana aaung-hama ba metma nadana angu di rampas medi. Ana ening aulang angu ba ene, ꞌYakobꞌ angu. Nimang, kalo aulang se, aaung-hama aabeung metma nadana iiba, bae ue niang ka?” (Ene Yakob angu, evengbanang tarang se hula, ꞌkudavali vengpinaꞌ. Aarunge evengbanang tarang aabeung angu hula, ꞌnehe aajajalaꞌ.) \p \v 37 Angmuse Isak ana Esau ehur angu ebalet hula, “Na aing ohit metma eemanaing ening iila. Bot ekaku emangpi angu na metma maenang, senge metma emalea ening. Bot aaung-hama angu na vengbanang metma maenang iila base, aara-gandum, bot anggur eipi angu, bae oang-kurang niang. Base, noal ee! Angase aaung-hama taang ba jedung ae, senge na metma maeenang?” \p \v 38 Esau ana imang ehur angu vengmeet aulang, aarunge ana imang abanang alolang-niang hula, “Aaung-hama nu kakolang anguba nimang aaing veng ka? Aaung-hama aabeung ue se, metma manenang hengi. Biar kiki nu di aaung!” Bot Esau ana baut amal aelet etatabi. \p \v 39 Angmuse Isak ana Esau ebalet hula, \q1 “Etatabit emihing mana angu, eningse meke aabua ba ae por-alolang taang anga eola, \q2 se mopung burang mi angu, bae eemeke angu venghorung ening abareka niang angu ebele. \q1 \v 40 Eekalevang anguba, eningse aaing ening aabeta. \q2 Biar tatalang dise, aaing metma eekaku emalea ening. \q3 Aarunge kalo aana etatabit aing lavang se, eningse aana bisa lohit metma eekaku atang angu eahalang.” \s1 Yakob ana bihit Mesopotamia mi ila \p \v 41 Esau ana etatabit omi metma ekaku Yakob elalalil, se aaung-hama angu imang ana metma ekaku Yakob enang iila angu ebele. Angmuse Esau ana ava at mateng hula, “Luung niang se, nimang ana aamina. Base uanguveng anguba, na malekang nekaku Yakob angu ameang!” \p \v 42-43 Esau emateng angu nehe metma Ribka at hubai muse, ana oal Yakob eaaru, bot at mateng hula, “Eekaku Esau ana omi metma eealalili hula malekang aameang. Base nehur anga venghele, bot aava vengharaka, senge bihit Haran mi iimaela Laban ebele ila. \v 44 Ila angmomi iimaela Laban abung mihit laluung, sampe eekaku Esau ealil \v 45 bot eamara metma aadana angu mitalolang, bot naba ba aana ening metma adana tila angu ana vengtajebing. Eningse na nehe gahing iot ila, senge aat bale hoa. Ooleve hama-hamat napangaadang mi ue niang ved nu omimi se, na etatabit neea!” \p \v 46 Angmuse Ribka ana Isak at hubait hula, “Esau ejangu Het aabang enehe anga naung na iat aabeta angu, nedada tila! Kalo Yakob di Het aabang enehe ba medit metma ejangu ening se, lebe miaaung na mang aamina.” \c 28 \p \v 1 Angmuse Isak ana Yakob earu, sengmuse ana Lahatala Eaaung-ehama angu metma maenang, bot avomung-apahang hula, “Vengmeet aaung-aaung! Aana ekang Kanaan jangu medit metma eejangu ening ekang. \v 2 Aava vengharaka, Padan Aram mi ila, iidat boma Betuel ehava mi. Aana ila senge iiva ekaku Laban oal jangu ang naung, nu medit metma eejangu ening.\f + \fr 28:2 \ft Padan Aram angu, benangba Mesopotamia angu. Ue negara Siria eujangoa angmi, negara Irak abung-abung. Haran angu, bendar Padan Aram mi.\f* \v 3 Eningse Lahatala ba Eele-Balolu angu Ana Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu metma maeenang, senge aana tabaning-taheli ooal-iidat angu ening toang-rae, bot eetabaning angu metma bangsa-bangsa ening. \v 4 Na Lahatala Abanang, senge Epalai ba, Ana metma iidat boma Abraham at palai tila angu, Ana metma maeenang, bot metma eetabaning ang naung di inang. Senge aabang ba turangmi Lahatala Ana metma iidat boma Abaraham at palai tila, bot aana ae mi mihit emenghula nehe hoangmanang edadenang anga, Ana metma maeenang.\x + \xo 28:4 \xt Kisah Para Rasul 3:25; Galatia 3:8\x* \v 5 Isak ana mateng sengmuse, ana Yakob aing lapas Padan Aram mi imaela Laban ebele ila, idat boma Betuel ehava mi. \s1 Esau ana Ismael oal jangu medit metma ejangu ening \p \v 6 Esau ana vengmee se hula, Isak ana Lahatala Eaaung-Ehama angu vengbanang metma Yakob enang iila, bot ana ehapat hula ot ekang Kanaan jangu medit metma ejangu ening ekang. Bot Esau vengmee se hula, Isak ana Yakob at hubait hula, ot ila Padan Aram mi, senge Laban oal jangu ang naung ba nu medit metma ejangu ening. \v 7 Bot Yakob ana iva, bot imang oleve ihur angu eamulung base, ana lamal Padan Aram mi ila tila. \p \v 8 Angmuse Esau di ava rasa se hula, kalo ana Kanaan jangu medit metma ejangu ening se, imang bae suka niang. \v 9 Base Esau ana Ismael ebele ila, sengmuse ana Ismael oal jangu ene Mahalat angu medit metma ejangu ening. Mahalat angu, Ismael Abraham oal angu, oal jangu. Nebayot ekaku jangu. \s1 Yakob ana Betel mi iipal na \p \v 10 Angmuse Yakob ana Beer Syeba mi tahit lamal, Padan Aram mi ila. \v 11 Yakob ana lamal ila mana nu mi se, ved baa tila, angmuse ana angumi tia. Uanguveng ana hula tia muse, var nu ue mana angu mi jehi angu, ana medit metma oong emea ening. \p \v 12 Kua angu adana, Yakob ana iipal na. Ana uuling ateing se, via nu ae por-alolang taang tahi, etupa angu aavening ila doe burang mi. Bot Lahatala Egahingvala sorga mi ang naung ue via angu oat mida-hela sehi. \v 13 Iipal omimi angu, Yakob ana uuling ateing se, Lahatala Ana ue abar oa angmi tahi, bot mateng hula, “Naing anga ba iidat boma Abraham eLAHATALA, bot iimang Isak eLAHATALA. Meke ba ae mana anga mi anga, eningse Na metma maeenang, bot metma eetabaning ang naung di emangpi mainang. \v 14 Eningse eetabaning ang naung etoang angu, emenghula meke-labutung edadenang. Bot eningse ini lamal tarae-teapahing ila mana-mana ang naung emangpi mi. Aaing bot eetabaning ang naung aabetat Lahatala Eamulung base, nehe ba por-alolang taang ang naung di, emangpi Lahatala Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu harak.\x + \xo 28:14 \xt Kisah Para Rasul 3:25; Galatia 3:8\x* \v 15 Vengaanit aaung-aaung! Aana lamal ila taang mi dise, Na etatabit aat toang-pina, bot Na aaing jaga. Eningse Na bot aat bale hoa aabang anga mi, aarunge Na bae aaing bia niang, bot naba ba Na metma aat palai tila angu, Na malekang ening metma aadana. \p \v 16 Uanguveng Yakob ana mibaroti tahit mihi muse, ana mateng hula, “Na uhavede ateing hula, LAHATALA Ana etatabit ae mana angami, aarunge na bae ateing niang!” \v 17 Yakob ana uangmari, angmuse ana mateng hula, “Ah! Mana anga ening piaamudi tahi. Anga bae aabeung niang, aarunge Lahatala Ehava, bot sorga aabang hamulang angu, eviaha ae angami.”\x + \xo 28:17 \xt Yohanes 1:51\x* \p \v 18 Emikuaveng muse, var ba Yakob ana paket metma oong emea angu ana medi, sengmuse ana bakung atahing, senge metma tanda ening. Sengmuse Yakob ana iipil metma var angu taang bokong, bot ana Lahatala Aing somba. \v 19 Yakob ana mana angu ene maveng hula, Betel, evengbanang tarang se hula, ꞌLahatala Ehavaꞌ. (Tura mana angu ene, Lus). \p \v 20 Angmuse Yakob ana sumpat hula, “Kalo Lahatala Ana nat toang-pina, bot nelamal anga Ana kilang naing jaga, mod-jal bot pakiang metma manenang, \v 21 bot Ana nat bale aaung-hamat ila nimang ehava mi se, Lahatala angu, na Aing metma neLahatala ening. \v 22 Bot var ba na bakung atahing metma tanda ening anga, metma Lahatala ehava ening. Bot emangpi ba Lahatala Ana metma manenang angu, baang arinu se, na baang nu bale metma Lahatala Enang.” \c 29 \s1 Yakob ana Laban ehava mi \p \v 1 Angmuse Yakob ana angmi tahit lamal ved danangoa adang ila. \v 2 Ved nu adana, ana eng uuling se, jar eng nu ue dadi mi, aabang nu abung angu, ana ateing. Bot jar eng abung angu jumba-aib kumpul tue ue tia sehi, se jar angu ba nehe metma jumba-aib ang naung inang ini na angu ebele. Aarunge var halala eele nu nehe metma jar eng angu vengtering. \v 3 Base, jumba-aib ang naung kalo emangpi nehe terang ila jar eng angu abung iila se, terangvala ang naung ini var angu aoring metma jar eng angu eahalang, senge jar angu metma jumba-aib ang naung inang ini na. Seng angse, ini bot bale var angu metma jar eng angu vengtering. \p \v 4 Yakob ana terangvala ang naung iadangtaaning hula, “Kaku naung! Iing anga, taang mi ba hoa?” \p Angmuse terangvala ang naung ini Yakob ebalet hula, “Ning anga, Haran aabang enehe.” \p \v 5 Yakob ana bot iadangtaaning hula, “Nimaeela Laban angu, iini apang-ateing ka? Aing angu Nahor oal.” \p Angmuse terangvala ang naung ini hula, “Ni apang-ateing.” \p \v 6 Yakob ana bot taaning hula, “Ana ue aaung-aaung ee, niang? \p Terangvala ang naung ini Yakob ebalet hula, “Ana aaung-aaung. Aarunge eeng uuling, oal jangu Rahel ana ejumba-aib ang naung terang hoa senge hula, angami jar metma mainang ini na.” \p \v 7 Angmuse Yakob ana terangvala ang naung iat mateng hula, “Ved jedung balolu sehi. Anga bae ooras binanta kumpul jedung. Base, binanta ba kumpul angami tila angu, aaung ba iini jar metma mainang ini na. Seng angse, iini bale ing terang ila dadi mi, senge ini bot dadi adang.” \p \v 8 Aarunge terangvala ang naung ini Yakob ehur angu ebalet hula, “Terangvala ang naung ini bae binanta ang naung emangpi terang hoa angami jedung se, ni bae ening aulang niang. Ni malekang iading ini hoa angami senge, ni hama-hamat var angu aoring metma jar eng angu eahalang, bot jar angu metma binanta ang naung inang ini na. \v 9 Yakob ana jedung terangvala ang naung iat mateng sehi se, Rahel ana imang ejumba-aib ang naung terang hoa mana angumi. Se aing ba biasat binanta ang naung terang angu ebele. \p \v 10 Uanguveng Yakob ana uuling ateing se, Rahel ana ejumba-aib ang naung terang hoa muse, ana lamal va abung, bot var ba jar eng vengtering angu aoring. Sengmuse ana jar metma imaela Laban ebinanta ang naung inang ini na. \v 11 Angmuse Yakob ana Rahel amiku, bot baut etatabi. \v 12 Yakob ana Rahel at sarentat hula, “Kaku! Naing anga, iimang ekaku Ribka oal.” Angmuse Rahel ana bihit ila imang veng at sarenta. \p \v 13 Laban ana ekaku Ribka oal Yakob ehoja angu vengmeet aulang muse, ana bihit ila Yakob aing sambut. Uanguveng Laban ana Yakob aing harak muse, ana aing karavang, bot amiku, sengmuse ana at ehava mi ila. Angmuse Yakob ana elamal-etahi angu metma Laban veng at sarenta. \v 14a Laban ana Yakob at mateng hula, “Etatabit poleve anga, venu-dingnu!” \s1 Yakob ana Lea bot Rahel oleve medit metma ejangu ening \p \v 14b Yakob ana Laban abung mihit eluung miuuru nu muse, \v 15 Laban ana at mateng hula, “Poleve anga teaaiiba, aarunge kalo aana karajang paraseng metma manenang se, na nea. Naba ba metma eeseva ening se, aana vengbanang.” \p \v 16 Laban angu oal jangu aaru. Ehalomang angu ene Lea, emiaaru angu ene Rahel. \v 17 Lea eng angu sibal.\f + \fr 29:17 \ft Ibrani ehur angami angu, bae emolo niang.\f* Aarunge Rahel angu, etatabit mehena, bot eboa angu di etatabit aalus. \v 18 Yakob ana Rahel aing suka. Angu ebele ana Laban at hubait hula, “Na hula aabung karajang eluung mitung bititu, senge ooal jangu emiaaru, Rahel angu aana metma manenang.” \p \v 19 Angmuse Laban ana Yakob ehur angu ebalet hula, “Rahel angu na bae metma nehe aabeung enang niang. Lebe miaaung, na metma maeenang! Base, aana angami mihi, senge karajang metma menenang.” \v 20 Angmuse Yakob ana karajang eluung mitung bititu, senge hula Rahel aing medit metma ejangu ening. Aarunge Yakob ana etatabit Rahel aing suka base, eluung mitung bititu angu, ana rasa se emenghula ved aaeedeng kolang edadenang. \p \v 21 Mitung bititu muse, Yakob ana Laban at hubait hula, “Na karajang ejol mi tila. Aaung ba netenangeli angu metma manenang, senge na aing medit metma nejangu ening.” \p \v 22 Angmuse nehe ba mana angu mi ang naung, emangpi Laban ana iajali, sengmuse ana pesta ening. \v 23-27 Kua angu, Laban ana bae Rahel metma Yakob enang niang, aarunge ana Lea ba at ila metma Yakob enang. Angmuse Yakob ana Lea at tia. Bot Laban ana emalea jangu nu ene Silpa angu metma Lea enang, senge metma Lea emalea ening. Aarunge emikuaveng muse, Yakob ana ateing se, angu Lea! Angmuse Yakob ana Laban at hubait hula, “Naba ba aana ening metma nadana tila anga? Na aabung karajang nekira metma vengboar eluung mitung bititu, senge aana Rahel metma manenang! Etatalang ba aana naajajala angu?” \p Laban ana Yakob ehur angu ebalet hula, “Yakob! Ekang oomi alil ekang! Nihada angami angu eamulung se, nehe bae ening aulang niang. Ekaku ba mieele angu mehal medi jedung se, ekaku kiki angu bae eturat mehal medi niang. Base, noal anga epesta angu, aana melekang akanap mietang bititu hengi. Eningse Rahel angu di na metma maeenang aana medi, aarunge aana malekang karajang mitung bititu maveng metma manenang hengi.” \p \v 28 Yakob ana ening Laban ehur angu eamulung. Pesta mietang bititu metma Lea adana angu Yakob ana eamulung sengmuse, Laban ana oal Rahel benang di metma Yakob enang, senge ana medit metma ejangu ening. \v 29 Laban ana emalea jangu nu ene Bilha angu metma Rahel enang, senge metma Rahel emalea ening. \v 30 Angmuse Yakob ana Rahel di at tia. Yakob ana omi metma Rahel ejahit milebe, Lea mi ataang oa. Angmuse Yakob ana bot karajang eluung mitung btitu metma Laban enang. \s1 Yakob oal naung \p \v 31 Lahatala Ana ateing se, Yakob ana bae omi metma Lea ejahi niang muse, Ana Lea evaal emana angu buka, base ana vaal vengajai, aarunge Rahel angu karboa, base ana bae vaal vengajai niang. \v 32 Lea atou veng muse, ana vaal mehal nu vengajai. Lea ana vaal angu ene maveng, Ruben (evengbanang tarang se hula, ꞌeeng uuling, vaal aeꞌ),\f + \fr 29:32 \ft Ibrani ehur mi se, Ruben angu, evengbanang tarang se hula, ꞌuuling, vaal aeꞌ. Bot hur nu evengbanang tarang se hula, ꞌnesusa angu ana uuling ateing iilaꞌ angu, oleve hama.\f* se ana hula, “Nesusa angu LAHATALA Ana etatabit uuling ateing. Angu ebele, angase nemehal di hula eng metma neuuling.” \p \v 33 Lea bot atou veng muse, ana vaal mehal nu vengajai. Lea ana vaal angu ene maveng, Simon (evengbanang tarang se hula, ꞌnehe vengmee tilaꞌ), se ana hula, “Nemehal ana bae eng metma neuuling niang angu, LAHATALA Ana vengmee tila. Angu ebele, Ana vaal nu taang metma manenang maveng.” \p \v 34 Angmuse Lea bot atou veng. Ana bot vaal mehal nu vengajai muse, ana vaal angu ene maveng, Lewi,\f + \fr 29:34 \ft ꞌLewiꞌ angu, evengbanang tarang se hula, ꞌtaing vengpartaꞌ, bot ꞌabung-abung aing karavangꞌ.\f* se ana hula, “Vaal anga na vengajai muse, neparkara angu sengila. Angase nemehal ana malekang nat aabetat aaung-hama, se vaal mehal tue na vengajait metma maenang iila angu ebele.” \p \v 35 Lea bot atou veng. Angmuse ana vaal mehal nu vengajai. Lea ana vaal angu ene maveng, Yahuda (evengbanang tarang se hula, ꞌtajaningꞌ, se ana hula, “Angase na LAHATALA Aing tajaning!” Seng angmuse, Lea ana bae vaal veng niang iila. \c 30 \p \v 1 Aarunge Rahel ana ateing se, ana bae vaal vengajait metma Yakob enang niang muse, ana omi metma ekaku Lea angu ekakurang. Angmuse ana Yakob at hubait hula, “Vaal metma manenang hengi! Kalo niang se, aaungba na aamina.” \p \v 2 Aarunge Yakob ana Rahel ealil, bot mateng hula, “Naing ba Lahatala ba, na evaal emana angu vengtahang ka!?” \p \v 3 Rahel ana Yakob at mateng hula, “Aaungba aana nemalea jangu Bilha angu aing medi. Aana abung tia, senge ana vaal vengajait metma manenang, aulange nandi netabanaing veng.” \p \v 4 Angmuse Rahel ana emalea Bilha angu metma Yakob enang, sengmuse Yakob ana abung tia. \v 5 Bilha atou veng muse, ana vaal mehal nu vengajai. \v 6 Angmuse Rahel ana mateng hula, “Nesambajang angu Lahatala ana vengmee tila. Neparkara angu Lahatala Ana vengputus molo-molot metma manenang iila.” Angmuse ana vaal angu ene maveng, ene Dan (evengbanang tarang se hula, ꞌparkara vengputusꞌ). \p \v 7 Bilha bot atou veng muse, ana bot vaal mehal nu vengajai. \v 8 Angmuse Rahel ana mateng hula, “Na etatabit nekaku at taing gomol muse, na uuntung iila.” Angu ebele ana vaal angu ene mavang, ene Naftali (evengbanang tarang se hula, ꞌtaing gomolꞌ.) \p \v 9 Lea ana ateing se ana bae vaal veng niang iila muse, Lea ana emalea jangu Silpa angu metma Yakob enang ana medi muse, \v 10 Silpa ana vaal mehal nu vengajait metma Yakob enang. \v 11 Angmuse Lea ana mateng hula, “Neaabetang aaung-hama tila.” Angmuse ana vaal angu ene maveng, ene Gad (evengbanang tarang se hula, ꞌaabetang aaungꞌ). \p \v 12 Silpa bot vaal mehal emiaaru vengajait metma Yakob enang. \v 13 Angmuse Lea ana mateng hula, “Angase na sanang iila! Eningse nehe jangu ang naung emangpi itat mateng hula, na sanang iila.” Angu ebele ana vaal angu ene maveng, ene Aser (evengbanang tarang se hula, ꞌsanangꞌ). \p \v 14 Ooras aara-gandum avaning muse, Ruben ana ila aahing mi lamal-lamal. Te nu ene dudaim eiipi angu nehe metma obat ening se, nehe bisa vaal veng angu, Ruben ana dadi mi harak. Angmuse Ruben ana dudaim eiipi angu medit baning hoa metma iva Lea enang. Rahel ana uuling ateing muse, ana Lea at mateng hula, “Kaku! Dudaim eiipi ba Ruben ana baning hoa angu, iiba manenang hengi.” \p \v 15 Aarunge Lea ana Rahel ehur angu ebalet hula, ꞌNemehal angu aana aing medit eluung alang anga, bae kanap jedung ka? Base, angase aana bot hula noal edudaim eiipi angu di medi angu ka? \p Aarunge Rahel ana mateng hula, “Kalo aulang se, vede kua anga, aana Yakob abung tia, senge metma ooal edudaim eiipi angu bajar. Angmuse Lea ana vengjali.” \p \v 16 Ved baa muse, Yakob ana dadi mi bale hoa. Angmuse Lea ana Yakob aing harak, bot at mateng hula, “Vede kua anga, aana malekang nabung tia! Se aaing angu, na metma noal edudaim eiipi vengbajar iila.” Base, kua angu Yakob ana Lea abung tia. \p \v 17 Angmuse Lahatala ana Lea esambajang angu vengmee. Angu ebele Lea atou veng muse, ana vaal mehal emiiising vengajait metma Yakob enang. \v 18 Le ana vaal angu ene maveng, ene Isaskar (evengbanang tarang se hula, ꞌnedira angu vengbajarꞌ), se ana hula, “Nedira angu, Lahatala Ana vengbajar iila, se na nemalea Silpa metma nemehal enang ana medi angu ebele.” \p \v 19 Lea bot atou veng muse, ana bot vaal mehal emitaling vengajait metma Yakob enang. \v 20 Le ana mateng hula, “Lahatala Ana hadia aalus metma manenang iila. Base, nemehal ana malekang naing aada, se vaal mehal taling na vengajait metma maenang iila angu ebele.” Angmuse Lea ana vaal angu ene maveng, ene Sebulon (evengbanang tarang se hula, ꞌaing aadaꞌ). \p \v 21 Seng angmuse Lea ana vaal jangu nu vengajai. Lea ana vaal angu ene maveng, ene Dina. \p \v 22 Lahatala Ana Rahel aing vengani muse, Ana esambajang angu vengmee. Angu ebele Lahatala Ana Rahel evaal emana angu buka. \v 23 Angmuse Rahel ana atou veng. Base Rahel ana vaal mehal nu vengajai. Rahel ana mateng hula, “Neaaloring-nemaniang angu, Lahatala Ana venghapo tila.” \v 24 Rahel ana vaal angu ene maveng, ene Yusup (evengbanang tarang se hula, ꞌana manenang mavengꞌ), se ana hula, “Na banang senge, Lahatala Ana vaal mehal nu taang manenang maveng.” \s1 Yakob ana akal aalaping senge ejumba-aib ang naung taang maveng \p \v 25 Rahel ana Yusup aing vengajai sengmuse, Yakob ana Laban at hubait hula, “Nimang! Angase na hula bale neaabang-nelelang mi ila. Base, aana malekang vengjali, senge na lamal. \v 26 Nejangu-nevaal ang naung metma manenang, senge na iat ila. Na etatabit karajang nekira metma vengboar metma maeenang eluung alang anga, ing angu ba metma netarung hela angu ebili ening.” \p \v 27 Aarunge Laban ana Yakob ehur angu ebalet hula, “Noal! Na ateing iilat hula, aana nabung aabeta, bot aana nekarajang ang naung vengkarajang, angu ba Lahatala Ana Eaaung-Ehama ba bae ebale vengniang angu metma manenang anga. Base, aana malekang oomi metma nejahi hengi. \v 28 Angu ebele aana karajang angu, eeseva eedeng se, vengbanang senge na eamulung bajar metma maeenang.” \p \v 29 Angmuse Yakob ana Laban ehur angu ebalet hula, “Nimang! Na aabung karajang eluung alang anga, nedira angu aana ateing iila. Eebinanta ang naung na jagat aaung-aaung, angu ebele taang toang maveng. \v 30 Uanguveng na bae hoa jedung angu, eepasaka angu etoang bae aulang niang. Aarunge na hoa angami muse, Lahatala Ana Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu metma maeenang, angu ebele angase eepasaka angu taang toang maveng iila. Base, taveding senge na karajang metma nejangu-nevaal ang naung iadana?” \p \v 31 Angmuse Laban ana Yakob adangtaaning hula, “Kalo aulang se, naba ba na malekang ening metma aadana hengi?” \p Yakob ana Laban etaaning angu ebalet hula, “Aana ekang na iiba metma manenang ekang. Na jedung eebinanta ang naung jaga bot gariang sehi, aarunge aana vengjali senge na nu anga na ening. \v 32 Vede ved anga na ila eebinanta ang naung ehahama mi, senge binanta ba kaana, mititik-mititik, bot hulak ang naung emangpi na vengtalail medi, senge metma nedira angu eseva ening.\f + \fr 30:32 \ft Tura angu, nehe vengomit hula, jumba majaa angu ba aaung, se jumba majaa angu, toang angu ebele. Aulang di, jumba kaana angu, bae aaung niang. Bot jumba kaana angu kabingdena kolang. Aib bot jumba ba mititik-mititik, bot hulak angu di kabingdena kolang.\f* \v 33 Ved eveang senge aana ateing hula, na ening angu molo ee niang. Binanta ba bae mititik-mititik niang, bae hulak niang, bot bae kaana niang, kalo ue binanta ba na medi ang naung ehahama mi se, aana ateing iilat hula, angu na eebinanta ba taavi.” \p \v 34 Angmuse Laban ana mateng hula, “Yo! Kalo aulang se, ening eemateng angu eamulung.” \v 35 Aarunge ved uanguveng angu, Laban ana binanta ba mititik-mititik, hulak, bot jumba kaana ang naung emangpi vengtalail metma oal ang naung inang senge iot vengurus. \v 36 Angmuse Laban oal ang naung ini binanta ang naung emangpi baning ila mana nu Yakob eola, tia venglamal se ved tue angu, mi gariang. Angmuse Yakob aing Laban ebinanta ealehil ba ue angmi angu gariang. \p \v 37 Angmuse Yakob ana te rupa tue ene; hawar, badam, bot berangan, eatang varat angu patait baning hoa, sengmuse ana te atang angu bit ening hulak. \v 38 Te atang ba Yakob ana bit ening hulak ang naung, ana metma parak ba binanta ang naung mi jar na angu, mi mea. Binanta ang naung hoa jar na se, ini sukat mana angumi taing taang-baa. \v 39 Kalo binanta ang naung, te atang ba hulak ang naung abung taing taang-baa se, ioal ang naung iamudi angu eningse iiba mititik-mititik, bot iiba hulak. \p \v 40 Uanguveng Laban ebinanta ang naung hula taing taang-baa se, Yakob ana iapang angu eebang metma binanta ba mititik-mititik, bot hulak ang naung iadana. Base ioal ang naung emangpi mititik-mititik, bot hulak. Yakob ana ening aulang, base ebinanta angu taang toang maveng. Angmuse Yakob ana ebinanta ang naung vengtalail medit metma Laban ebinanta ang naung eahalang. \v 41 Kalo binanta daeri ang naung taing taang-baa se, Yakob ana te atang hulak ang naung metma iapang oat iparak angu mi mea. \v 42 Aarunge Yakob ana ateing, kalo binanta ba moleng ang naung taing taang-baa se, te atang ang naung ana bae metma parak angu mi mea niang. Base, binanta ba moleng ang naung metma Laban eoa. Aarunge binanta edaeri ang naung emangpi metma Yakob eoa. \v 43 Yakob ana ening aulang, angu ebele epasaka angu taang toang maveng. Yakob ejumba, eaib, eunta, ekeledei, bot emalea di, etatabi toang. \c 31 \s1 Yakob ana bihit Laban eahalang \p \v 1 Yakob ana vengmee se, Laban oal ang naung aing vengmateng hula, “Yakob ana timang epasaka ang naung emangpi medit metma epasaka ening iila” \v 2 Bot Yakob ana ateing se, idat mehal Laban apang-omi metma adana angu di, bae emenghula tura angu edadenang niang. Bot bae at aaung emenghula tura angu edadenang niang iila. \p \v 3 Angmuse Lahatala ana Yakob at mateng hula, “Angase, ejol mi tila. Aana malekang bale iiva-iimang ebele ila. Eningse Na aat lamal hama-hama.” \p \v 4 Angmuse Yakob ana nehe gahing ila ejangu Rahel, bot Lea oleve iaru, senge hoa dadi mi ebinanta emana angmi aing harak. \v 5 Angmuse Yakob ana ejangu aaru angu iat mateng hula, “Na ateing se, iimang apang-omi metma nadana angu, bae emenghula tura angu edadenang niang. Bot ana bae nat aaung emenghula tura angu edadenang niang iila. Aarunge Lahatala ba nimang ana Aing somba angu, ue nat toang-pina. \v 6 Ooleve ateing se, eluung alang anga, na etatabit karajang nekira metma vengboar, metma iimang adana tila! \v 7 Aarunge iimang ana naajajala, bot neseva angu ana aboit mi arinu metma nadana. Aulang aarunge Lahatala Ana bae vengkilang iimang ana jasi ening metma nadana niang. \v 8 Uanguveng angu iimang ana mateng hula, ꞌBinanta ba mititi-mititik angu ba metma eeseva eningꞌ, base binanta ang naung ajai se, ioal ang naung emangpi mititik-mititik. Bot ana mateng hula, ꞌAngase, binanta ba hulak angu ba metma eeseva eningꞌ, base binanta ang naung ajai se, ioal ang naung emangpi hulak. \v 9 Lahatala Ana ening aulang, senge iimang ebinanta ang naung emangpi Ana medit metma manenang. \p \v 10 Minu adana, binanta ang naung iooras mi hula taing taang-baa muse, na iipal na se hula, binanta lotal emangpi ba binanta manarang ang naung taang-baa angu, iiba migaris-migaris, iiba mititik-mititik, bot iiba angu hulak. \v 11 Angmuse Lahatala Egahingvala sorga mi nu, iipal omimi nearut hula, ꞌYakob!ꞌ \p Angmuse na madut hula, ꞌYa Nimang, Aaing ba neLahatala!ꞌ \p \v 12 Angmuse Ana nat hubait hula, ꞌEeng uuling hengi! Binanta lotal emangpi ba binanta manarang ang naung taang-baa angu, iiba migaris-migaris, iiba mititik-mititik, bot iiba angu hulak. Emangpi angu Naing ba vengator ening aulang, se naba ba iidat mehal Laban ana ening metma aadana angu, Na ateing ila angu ebele. \v 13 Naing anga ba Lahatala, tura Betel mi aaing harak iila angu. Tura aana var ohit metma tugu ening, bot iipil metma vengbokong, senge Naing somba tila angu. Angase aana malekang aava vengharaka, bot lamal aabang anga eahalang, senge bale iiva-iimang eaabang angmo mi ila.ꞌ ” \p \v 14 Angmuse Rahel, bot Lea oleve Yakob ehur angu ebalet hula, “Nimang! Nipasaka iiba bae ue nimang ehava mi niang iila. Base, naba ba aana vengbanang angu, ni eamulung! \v 15 Ning anga, nimang ana ning tabenung iila. Bot ni bili-pala ang naung, nimang ana paket miosing iila. Base ana ning ening emenghula nehe hoangmanang edadenang. \v 16 Aarunge pasaka ba Lahatala Ana nimang abung medi metma maeenang angu, angase metma nipasaka ening, bot metma nioal ang naung ipasaka ening. Base, Lahatala Ana aat mateng hula tatalang se, pi ening anguba eamulung!” \p \v 17-18 Angmuse Yakob ana enaosing ang naung emangpi vengtaloul. Ana ejangu-evaal ang naung emangpi iat mida unta taang. Ebinanta, bot epasaka ba ana Padan Aram mi harak ang naung emangpi ana baning, sengmuse ini lamal Kanaan mi, imang Isak ebele ila. \p \v 19 Uanguveng angu, Laban ana ila ejumba eamudi gunti. Angmuse aaneda epatung ba Laban ana somba ang naung, Rahel ana taavit medi. \v 20 Yakob iimal tahit lamal angu, ana bae metma idat mehal veng at mateng niang. Aarunge Yakob ana veng amaang. \v 21 Yakob ana epasaka ang naung emangpi baning lamal. Ini lamal ila Efrat moar angu lakal sengmuse, ini bot lamal Gilead dol adang ila. \s1 Laban ana bihit Yakob aterit ila \p \v 22 Mietang tue muse, Laban ana vengmee se hula, Yakob ana bihit eabang mi ila tila. \v 23 Angmuse Laban ana enehe ang naung iaru, senge bihit Yakob aterit ila. Ini bihit Yakob aterit sampe mietang bititu, sengmuse Laban ana Gilead dol taang Yakob aing harak. \p \v 24 Kua angu adana, Lahatala Ana iipal omimi Laban at mateng hula, “Laban! Kalo aana Yakob at mateng se, hur euling senge vengbanang metma Yakob at hubai.” \p \v 25 Uanguveng Laban iimal ila Yakob aing harak se, Yakob ana dol angu taang eteeng dodu tila. Angmuse Laban iimal di iteeng metma dol angu taang dodu. Bae Yakob iimal iteeng angu eola niang. \p \v 26 Angmuse Laban ana Yakob aing harak, bot at mateng hula, “Ee, Yakob! Naba ba aana ening metma nadana tila anga? Etatalang ba aana naajajala, bot noal jangu ang naung aana iat bihit emenghula ing nehe jasi edadenang angu? \v 27 Etatalang ba aana bihit eeabang mi ila di, aana vengtaimang angu? Aana hula eeabang mi ila se, etatalang ba aana metma veng nat mateng senge, pi pesta ening suka-naverat hama-hama, bot na dal ohit huling-tambur\f + \fr 31:27 \ft Ibrani ehur hula, ꞌdal ohi, senge tambur kakili, bot gambus metma aantarꞌ.\f* metma aaing aantar senge aaing lapas aana ila niang? \v 28 Bot etatalang ba aana bae ooras metma manenang senge, na noal-nidat ang naung iamikut aaung-aaung senge ing lapas niang angu? Eekarajang anga, etatabit kamuke! \v 29 Angase na bisa aaing ening aana silaka! Aarunge Lahatala ba iimang ana Aing somba angu, vede kua anga Ana nehapa tilat hula, kalo na aat mateng se, hur euuling senge metma veng aat mateng. \v 30 Na manggaratit hula, angase aana bale eeabang mi ila, se oomi etatabit iimang aing midadanang angu ebele. Aarunge neaaneda epatung ba na somba ang naung, etatalang ba aana taavit baning ila angu?” \p \v 31 Angmuse Yakob ana Laban ehur angu ebalet hula, “Na nuangmari. Se na vengnomit hula, misavaka aana ooal jangu ang naung ing tahang. Angu ebele na tahit lamal di, na vengtaimang angu.” \v 32 Aarunge Yakob bae ateing niang hula, ejangu Rahel ba imang eaaneda epatung ang naung taavit medi. Angu ebele Yakob ana Laban at hubait hula, “Eeaaneda epatung ang naung, aana valaping, senge ue nuba abung se, ekang nehe angu aing vengkilang ana aabeta ekang! Bot ne naosing ang naung emangpi aana parisa, senge eepasaka aabeung di iiba ue se, aana medi. Aulang senge, pinehe anga naung ing emangpi metma esaksi ening.” \p \v 33 Angmuse Laban ana Yakob eteeng, ejangu Lea eteeng, bot Yakob ejangu gariang aaru angu, iteeng angu mi masot parisa, aarunge eaaneda epatung ang naung ana bae harak niang. Lea eteeng mi kaluar hela sengmuse, Laban ana Rahel eteeng mi maso. \v 34 Aarunge Rahel ana imang eaaneda epatung ang naung amaang metma noang ba unta amota emea angu mi maso, sengmuse ana noang angu taang mihi. Laban ana Rahel eteeng omi angu parisat miipi, aarunge eaaneda epatung ang naung, ana bae harak niang. \p \v 35 Rahel ana imang at hubait hula, “Nimang! Ekang oomi alil ekang. Na bae bisa aapangaadang mi naloming tahi niang, se neuuru hoa angu ebele.” Angmuse Laban ana bot taang valaping, aarunge patung ang naung ana bae harak niang. \p \v 36 Yakob omi etatabit alil, angmuse ana Laban at mateng hula, “Jasi-ahala tatalang ba na ening metma aadana tila? Angu ebele, aana bihit naterit emenghula naing nehe jasi edadenang angu? \v 37 Aana nenaosing ang naung emangpi parisa tila se, eepasaka naba ba ue nehava omi epasaka angu veng? Angase aana metma angami nenehe, bot eenehe ang naung iapangaadang mi mea, senge ing ba vengputus metma poleve piadana. \v 38 Eluung mitung ari aaru anga, na etatabit karajang metma maeenang. Eebinanta emanarang ang naung, nu bae vaar-bia di niang, bot elotal ang naung, na bae nu ameang adang di niang! \v 39 Binanta balevang hoa binanta ang naung nu adang se, na bae metma veng aat mateng niang, aarunge na emana. Bot bir-kua niang ba bir-jala nehe hoa binanta ang naung taavi se, aana naing manda, senge eebinanta ba nehe taavi tila angu malekang emana hengi. \v 40 Eebinanta ang naung na etatabit vengjaga. Angu ebele, nabae tiat udu di niang. Bir-jala se ved naing veng alil, bot bir-kua se kajavi naing vengbaa, aarunge na bae paduli niang. \v 41 Mitung ari aaru angu, etabit na eehava mi aabeta! Na karajang mitung arinu belta buta, senge ooal jangu aaru angu aana metma manenang. Bot na karajang mitung taling maveng, senge binanta ang naung aana bisa metma manenang. Karajang eluung aulang, aarunge aana neseva angu aboit mi arinu. \v 42 Kalo, Lahatala ba nidat boma Abraham, bot nimang Isak oleve Aing somba angu, Ana bae nat hama-hamat aabeta niang se, angase aana naing vengkilang na natang osing bale ila. Aarunge nesusa-nelala, bot nekarajang ang naung emangpi Lahatala Ana Eng metma euuling. Angu ebele vede kua anga, Lahatala Ana eehapa angu.” \s1 Yakob bot Laban oleve itat palai \p \v 43 Angmuse Laban ana Yakob ehur angu ebalet hula, “Alang! Jangu aaru anga, noal. Vaal mehal ba ini vengajai ang naung emangpi nidat, bot binanta anga naung di, emangpi nebinanta. Naba ba aana angami uuling ateing anga naung, emangpi ne. Base, naba ba angase na ening metma noal-nidat anga naung iadana? Na bae ing tahang jadi niang. \v 44 Angu ebele, angase mahe poleve tat palai. Palai angu metma poleve pihahama angmi pisaksi ening, senge pi aabetat palai angu eamulung.” \p \v 45 Angmuse Yakob ana var eele nu medit angumi bakung atahing, metma etanda ening. \v 46 Angmuse Yakob ana enehe ang naung ing gahing iot var akumpul, bot ini var angu ening akadoru, angmuse ing emangpi var kadoru angu abung mihit naadang hama-hama. \v 47 Laban ana var kadoru angu ene maveng hula, Yegar Sahaduta. Aarunge Yakob ana var kadoru angu ene maveng hula, Galeed.\f + \fr 31:47 \ft Aram ehur mi se, Yegar Sahaduta angu, evengbanang tarang se hula, ꞌvar saksiꞌ. Ibrani ehur mi se, Galeed angu, evengbanang tarang se hula, ꞌvar saksiꞌ.\f* \p \v 48 Angmuse Laban ana mateng hula, “Var kadoru anga, vede angase metma poleve pihahama mi pisaksi ening.” Angu ebele mana angu ene, Galeed. \v 49 Laban ana bot mana angu ene maveng hula, Mispa (emenghula hur kokal eaabeung angu edadenang, evengbanang tarang se hula, ꞌmana jaga ba baloluꞌ), se Laban ana mateng hula, “Eningse LAHATALA ba poleve ping jaga, senge pi teola dise, pi bae pi palai angu taang tahi niang. \v 50 Kalo aana noal anga naung jasi metma iadana, senge aana jangu aabeung medi se, tantu na bae ateing niang. Aarunge vengani! Lahatala ba metma poleve pisaksi ening. \v 51-52 Laban ana bot Yakob at mateng hula, Aanake eeng metma var ba tahi angu, bot var kadoru angu euuling. Vengani! Var anga naung di, metma poleve pihahama mi ha ening. Aana bae var anga naung lakal senge, jasi ening metma nadana niang. Bot nandi bae var anga naung lakal senge, jasi ening metma aadana niang. \v 53 Iidat boma Abraham eLahatala, nidat boma Nahor eLahatala, bot iimang Isak eLahatala, angu ba metma Poleve pitat palai anga, ehakim ening. Eningse Aing ba poleve pi parkara ang naung vengputus.” \p Angmuse Yakob ana Lahatala ba imang Isak ana aing somba angu, Ene metma ava sumpa. \p \v 54 Bot Yakob ana ebinanta sabele, sengmuse dol angu taang ede, sadaka ening metma Lahatala Enang. Angmuse Yakob ana enehe ang naung emangpi iajalit naadang hama-hama, bot ing emangpi dol angu taang tia. \p \v 55 Emitobang kukuaveng muse, Laban ana oal-idat ang naung emangpi iamiku, bot Lahatala Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu, ana vengbanang metma iadana, sengmuse ana lamal bale eaabang mi ila. \c 32 \s1 Yakob ana Ekaku Esau aing harak se, ana uangmari \p \v 1 Yakob iimal lamal milalu. Angmuse Lahatala Egahingvala sorga mi ang naung hoa Yakob aing harak. \v 2 Uanguveng Yakob ana uuling Lahatala Egahingvala sorga mi ang naung iateing muse, ana mateng hula, “Anga naung Lahatala Etentara ba mana anga mi angu! Angu ebele Yakob ana mana angu ene maveng, ene Mahanaim (evengbanang tarang se hula, ꞌaaring mana aaruꞌ). \p \v 3 Angmuse Yakob ana egahingvala ang naung ing gahing imaturat ila Edom aabang (benangba Seir) angu mi, ekaku Esau aing harak. \v 4 Yakob ana egahingvala ang naung ing parentat hula, “Iini ila nekaku Esau at hubait hula alang: ꞌNimang Esau! Eemalea Yakob ana aada-haromat panatut metma maeenang vengbanang hula alang: Tura na tahit lamal ila angu, eluung alang anga na timaela Laban ehama mi mihi. Bot na angmi mihit emenghula nehe hoangmanang edadenang. \v 5 Angase naing ba eemalea anga, ne arbo-sapi, aib-jumba, etatabi toang naing veng. Nemalea mehal, bot nemalea jangu di etatabi toang. Na hula hoa aaing harak. Angu ebele na nehe gahing ematurat hoa vengbanang, senge aana oomi metma nejahi, bot aana naing tarima.ꞌ ” Angmuse gahingvala ang naung ini ila Esau at hubai. \p \v 6 Angmuse gahingvala ang naung ini bale hoa Yakob aing harak, bot at hubait hula, “Ni ila eekaku Esau aing harak, bot ni at hubai tila. Angase ana ue hoa via mi tila. Nehe mehal ratu buta aing aantar hoa, senge hula aaing harak.” \p \v 7 Vengmeet aulang muse, Yakob omi bae sanang niang, bot ana uangmarit etatabi. Angmuse ana enehe ang naung, bot ebinanta ang naung emangpi paul, ening rombongan aaru. \v 8 Se ana vengpikir hula, “Kalo Esau hoa, senge ana rombongan ehalomang angu at tahi sehi se, rombongan emiaru angu bisa bihit iava ening lohi.” \p \v 9 Angmuse Yakob ana sambajang hula, “Nimang Lahatala, nidat boma Abraham eLahatala, bot nimang Isak eLahatala. Naing venghele hengi. Aaing ba tura nat mateng iilat hula, aaung ba aana bale eeabang mi ila, senge eekaku-eeserang ang naung ing harak, aulange aaung-hama ba bae ebale veng niang angu, Na metma maeenang. \v 10 Eeomi nejahi, bot Eekalaka ba Aana ening metma nadana angu, na natang metma etaning medit jadi niang. Tura na lamal Yarden moar lakal angu, doba ba na metma natang mi baning. Aarunge angase na bale hoa anga, manusia rombongan aaru, bot binanta veng, na ae baning. \v 11 Angu ebele, na banang, senge Aana naing ening lohit metma nekaku Esau atang angu eahalang. Na nuangmari, misavaka nekaku Esau hoa se, ana nameang, bot nejangu-nevaal anga naung di emangpi ana iameang. \v 12 Nimang Lahatala, Aaing ba nat palai tilat hula, aaung-hama ba bae ebale veng niang angu, Aana metma manenang, bot Aana ening netabaning angu toang-rae, emenghula bahi tang omimi angu edadenang, nehe garet jadi niang, bot taanang jadi niang.” \p \v 13 Angmuse bir-kua angu, Yakob iimal ini mana angu mi tia. Bot naba ba ue aing veng angu ana medit vengharaka, senge atangoang ening metma ekaku Esau enang, \v 14 benangba; Aib manarang ratu aaru, aib lotal ari aaru, jumba manarang ratu aaru, jumba lotal ari aaru, \v 15 unta oal ari tue ba jedung kono na sehi, bot iva veng, sapi manarang ari buta, sapi lotal arinu, keledei manarang ari aaru, bot keledei lotal arinu. \v 16 Yakob ana binanta ang naung emangpi ening atatara, senge ening kumpul na-nu. Angmuse ana emalea ang naung iot kumpul na-nut jaga. Ana iat mateng hula, “Iini iimaturat lamal. Eningse na iiamota oat iiamulung. Aarunge iini vengjaga, senge kumpul nu angu, malekang kumpul nu angu eolat lamal.” \p \v 17 Yakob ana emalea ba etura angu aing parentat hula, “Kalo nekaku Esau ana aaing harak, bot ana aadangtaaning hula, ꞌAana taang mi ila? Eemanaing angu ene nuba? Bot iiomi oa angu, nuba ebinanta?ꞌ \v 18 Iini ebalet hula, ꞌAnga naung eemalea Yakob ebinanta. Anga atangoang ba ana pananut metma nimang eenang. Ana ue niamulung hoa sehi.ꞌ ” \v 19-20 Yakob emalea ba binanta kumpul eabeung ang naung iat lamal angu di, Yakob ana ing parentat hula, “Kalo iini Esau aing harak iila se, binanta ba na metma natangoang ening ang naung, iini metma maenang. Bot iini at hubait hula, na ue iiamota oat iiamulung.” Yakob ana vengomit hula, binanta ba nehe ematurat baning ila metma Esau enang ang naung, eningse ening Esau omi angu abalea, base ana malekang Yakob aing tarima. \v 21 Base Yakob ana binanta ang naung panatut ematura. Aarunge bir-kua angu, Yakob aing jedung angumi mihi. \s1 Yakob ana Lahatala At taing gomol \p \v 22 Bir-kua angu Yakob ana tahi, sengmuse ana ejangu aaru angu, bot ejangu gariang aaru angu, oal inang arinu belta nu angu ing vengator, sengmue ana iat lamal ila moar Yabok edenaveng angmi. \v 23 Yakob ana ejangu-evaal ang naung iat lamal ila moar edenaveng angmi sengmuse, ana bot epasaka ang naung di emangpi baning ila moar edenaveng angmi. \p \v 24 Aarunge Yakob aing enangkolang jedung mana angu mimihi. Angmuse nehe mehal nu hoa Yakob at taing gomol sampe bir-jala papeang. \v 25 Uanguveng nehe mehal angu ateing se ana bae Yakob aing uuntung niang iila muse, ana Yakob asiang angu vengbue, angmuse Yakob asiang kira angu tebelung. \v 26 Angmuse nehe mehal angu ana Yakob at mateng hula, “Aaungba naing lapas, senge na ila. Kabingdena maveng se vedeng da.” \p Aarunge Yakob ana nehe mehal angu at mateng hula, “Aana bae aaung-hama angu vengbanang metma manenang jedung se, na bae aaing lapas niang!” \p \v 27 Angmuse nehe mehal angu ana Yakob adangtaaning hula, “Aaing eene nuba?” \p Yakob ana ebalet hula, “Naing nene Yakob.” \p \v 28 Angmuse nehe mehal angu ana Yakob at mateng hula, “Angase, eene angu nehe bae vengbanang Yakob niang iila. Aarunge nehe vengbanang hula, Israel, se aana aava-vengtueng manusia aing lavang, bot Lahatala di Aing lavang, aarunge aana uuntung iila angu ebele.” (Yakob ene Israel angu evengbanang tarang se hula, ꞌLahatala At taing gomolꞌ.) \p \v 29 Angmuse Yakob ana nehe mehal angu adangtaaning hula, “Eene angu di vengbanang hengi. Aaing eene nuba?” \p Aarunge nehe mehal angu ana Yakob etaaning angu ebalet hula, “Etatalang ba aana nene vengtaaning? Angmuse ana angmi aaung-hama ba bae ebale vengniang angu vengbanang metma Yakob adana. \p \v 30 Angmuse Yakob ana mateng hula, “Na uuling Lahatala Apang ateing iila, aarunge Ana bae nenghara angu medi niang.” Angu ebele, Yakob ana mana angu ene maveng, ene Peniel, evengbanang tarang se hula, ꞌLahatala Apangꞌ. \p \v 31 Uanguveng Yakob ana lamal mana angu eahalang iila muse, ana eng uuling se vedeng da iila. Aarunge Yakob asiang kira angu tebelung, base ana lamal heku. \v 32 Angu ebele, angase Israel enehe ang naung binanta euumung ba asiang mi angu, ini bae adang niang. Se Lahatala Ana Yakob asiang kira angu vengbuet ening tebelung angu ebele. \c 33 \s1 Yakob ana ekaku Esau at toang-aaung \p \v 1 Yakob ana apang ohit eng uuling se, nehe ratu buta ue hama-hamat Esau aing aantar hoa. Angmuse Yakob ana oal ang naung iiba metma Lea enang, iiba metma Rahel enang, bot iiba metma ejangu gariang aaru angu inang. \v 2 Yakob ana vengator ejangu gariang aaru angu metma ioal ang naung veng iturat lamal. Lea bot oal ang naung veng angu hamami iamulung, Rahel bot oal Yusup oleve angu iamota oat iamulung. \v 3 Aarunge Yakob aing ejangu bot ioal ang naung iomi oat lamal. Uanguveng ini lamal ila hula Esau abung muse, Yakob ana iakuku muding, bot tout hela meke mi, sampe mibititu. \p \v 4 Aarunge Esau ana uuling ekaku Yakob ateing muse, ana bihit ila ekaku Yakob aing harak, sengmuse ana aing karavang, bot amiku. Angmuse oleve itobo kalavang baut etatabi. \v 5 Uanguveng Esau ana uuling nehe jangu ang naung, bot ioal ang naung iateing muse, ana taaning hula, “Nehe ba aaing veng anga naung, nuba?” \p Angmuse Yakob ana Esau ebalet hula, “Ing anga naung emangpi, vaal ba Lahatala Ana metma naing ba eemalea anga manenang angu.” \p \v 6 Seng angmuse Yakob ejangu gariang aaru angu, bot ioal ang naung ini hoa Esau aing aada. \v 7 Lea, bot oal ang naung di ini hoa Esau abung, bot aing aada. Yusup bot Rahel oleve di hoa Esau abung, sengmuse ini aing aada. \p \v 8 Angmuse Esau ana taaning hula, “Nehe toang-rae, bot binanta ba aana vede panatu angu, eomi hula tatalang?” \p Yakob ana Esau ebalet hula, “Emangpi angu, na hula metma maeenang, senge aana oomi metma nejahi, bot naing tarima.” \p \v 9 Aarunge Esau ana Yakob ebalet hula, “Nandi nepasaka toang. Base aana ekang na iiba metma manenang ekang.” \p \v 10 Angmuse Yakob ana ekaku Esau ebalet hula, “Kaku, ekang aulang ekang! Na uuling aapang ateing angmuse, emenghula na uuling Lahatala Apang ateing angu edadenang. Angu ebele aana malekang natangoang angu medi, senge metma tanda ening hula, aana etatabit oomi metma nejahi, bot aana naing tarima tila. \v 11 Base na banang, natangoang ba na baning hoa metma maeenang iila angu aana tarima. Se Lahatala Ana etatabit Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu metma nadana, angu ebele naba ba na parlu angu emangpi naing veng.” Yakob ana ekaku Esau asenang alolang-niang muse, Esau ana Yakob atangoang ang naung tarima. \p \v 12 Angmuse Esau ana mateng hula, “Kalo aulang se, aaung ba iiava vengharaka, senge pi lamal. Na iing aantar ila.” \p \v 13 Aarunge Yakob ana ebalet hula, “Kaku! Aanake ateing hengi. Vaal anga naung jedung kakili, ini bae daeri niang. Bot binanta anga naung di toang uhavede ajai. Angu ebele, kalo pi paksat iot uuser lamal se, ved nu kolang omimi muse, binanta anga naung emangpi aaminat miosing. \v 14 Base, lebe miaaung, nimang aaing eeturat lamal. Eningse ning emangpi lamal pati-pati iiamulung, binanta elamal, bot vaal anga naung ilamal angu eamulung, senge ni ila Seir mi nimang aaing harak.” \p \v 15 Angmuse Esau ana mateng hula, “Kalo aulang se, nehe ba naing aantar anga naung, iiba aat mihi, senge ini via metma iitubing.” \p Aarunge Yakob ana Esau ebalet hula, “Kaku, aana oomi metma nejahi, bot aana naing tarima tila. Base, ekang ening aulang ekang! \p \v 16 Yakob ana mateng aulang muse, ved uangu veng angu Esau ana iadu, bot ana lamal Seir mi ila. \v 17 Aarunge Yakob ana lamal Sukot adang ila. Ila Sukot mi muse, Yakob ana hava ening ini mi mihi, bot ebinanta ang naung di, emangpi ana elapa ening. Angu ebele, mana angu ini ene maveng, ene Sukot (evengbanang tarang se hula, ꞌhava mimihit vengtahangꞌ). \p \v 18 Yakob iimal Padan Aram mi lamal Sikem aabang ba Kanaan mi angu ebele ila angu, ini bae via mi susa iiba harak niang. Ila Sikem mi muse, ini aabang angu eved-danangoa angmi teeng dodut mi mihi. \v 19 Yakob ana Hemor, Sikem imang angu abung meke nu beli, senge metma iteeng angu emana ening. Meke angu ebili seeng perak ratunu. \v 20 Angmi angu, Yakob ana sadaka emana ening metma Lahatala Enang. Sengmuse ana mana angu ene maveng, ene El-Elohe-Israel, evengbanang tarang se hula, ꞌIsrael eLahatala angu, Lahatala aabetaꞌ. \c 34 \s1 Sikem ana Yakob oal jangu Dina aing vengbuha \p \v 1 Minu adana, Yakob bot Lea oleve ioal jangu Dina angu, ana nehe jangu kaneng ba aabang angu mi ang naung ibele ila. \v 2 Aabang angu eraja angu, ene Hemor, Hewi aabang enehe. Hemor oal mehal angu, ene Sikem. Uanguveng Sikem ana uuling Dina ateing muse, ana Dina at bihi, bot aing vengbuha. \v 3 Aarunge Sikem omi etatabit Dina aing midadanang, base Sikem ana Dina at mateng Dina omi ening sanang, senge Dina di omi metma sikem aing midadanang. \v 4 Angmuse Sikem ana imang at mateng hula, “Nimang! Aana ila Dina iva-imang at mateng, senge na aing medit metma nejangu ening.” \p \v 5 Yakob ana vengmee se hula, Sikem ana oal jangu Dina aing vengbuha tila, aarunge uanguveng angu, Yakob oal mehal ang naung emangpi ila dadi mi ibinanta jaga. Angu bele Yakob ana mang veng taimang, bot ana oal ang naung emangpi iading, sampe ini vengbale. \p \v 6 Angu ebele, Sikem imang Hemor ana Yakob ebele ila aing harak, senge hula at mateng. \v 7 Hemor, bot Yakob oleve itat mateng sehi se, Yakob oal benang naung dadi mi bale hoa. Ini vengmee se hula, Sikem ana Israel ehahama mi jasi-ahala ening iila, bot Yakob oal jangu angu vengbuha tila muse, iomi etatabit dira, bot ini alil etatabi. Se jasi-ahala aulang angu, ini bae tarima niang angu ebele. \p \v 8 Angmuse Hemor ana iat mateng hula, “Noal Sikem omi angu etatabit iioal jangu angu aing suka. Angu ebele, na banang iini vengjali, senge noal Sikem ana iioal jangu angu aing medit metma ejangu ening. \v 9 Kalo bisa se, pioal ang naung ini taing medi. Nioal mehal ang naung ini iioal jangu ang naung medi, bot iioal mehal ang naung ini nioal jangu ang naung medi. \v 10 Angase iini angami ning vengmihi. Aabang anga etatabit berang metma iioa. Base iing ba vengtalail hula taang mi mihi, bot omimi aabeta.” \p \v 11-12 Angmuse Sikem ana vaal jangu angu imang, bot ekaku mehal ang naung iat mateng hula, “Iiomi metma nejahi, senge naba ba iini banang se, na metma maiinang. Seeng metma iioal jangu angu eaaloring-emaniang angu vengtering, bot ebili-pala angu iini eedeng vengbanang di, na bajar metma maiinang. Aarunge iini vengjali, senge iioal jangu angu na aing medit metma nejangu ening hengi.” \p \v 13 Angmuse Yakob oal mehal ang naung ini ateing iilat hula, Sikem ana ikaku jangu Dina angu aing ening aaloring-maniang iila. Base Yakob oal ang naung ini akal mateng metma Sikem, bot Hemor oleve ihur angu ebale. \v 14 Yakob oal ang naung ini Sikem, bot Hemor oleve iat mateng hula, “Nehe mehal ba bae sunat niang angu, ni bae nioal jangu angu metma maenang ana medi niang! Angu ening niavaaloring! \v 15 Aarunge, kalo evia anga iini eamulung se, iibanang angu ni veng niemeng-ajali. Benangba; Inehe ba mehal ang naung, kiki-eele, emangpi malekang sunat ning edadenang hengi. \v 16 Ening aulang senge, ni bisa nioal jangu ang naung metma maiinang iini medi, bot ning di bisa iioal jangu ang naung ing medi. Bot ni bisa angami iing vengmihi, senge ping metma bangsa nu ening. \v 17 Aarunge kalo iini iiat bae nihur angu venghele niang, bot iini iiat bae sunat niang se, nioal jangu angu ni at ila, bot ni tahit lamal aabang anga eahalang.” \p \v 18 Angmuse Hemor, bot Sikem oleve Yakob oal ang naung imateng angu tarima. \v 19 Sikem ana eomi angu vengtahang jadi niang iila, se ana etatabit Yakob oal jangu angu aing suka angu ebele. Bot Sikem angu, enehe ba aabang angu mi ang naung emangpi etatabit aing aada. \v 20 Angmuse Hemor, bot Sikem oleve ila aabang eviaha maso angu mi, aabang angu enehe ang naung emangpi iat mateng. Oleve mateng hula, \v 21 “Kaku naung! Israel enehe angu naung ini hula piat aabeta tominu-tahanu. Base vengkilange ini piat hama-hamat aabang anga mi mihi, bot omimi lamal iaabetang angu vengkarajang. Aabang anga etatabit berang metma ping emangpi pioa. Eningse pi bisa ioal jangu kaneng ang naung medit metma pijangu ening, bot ing di bisa pioal jangu kaneng ang naung medit metma ijangu ening. \v 22 Aarunge via nu anga ba ini banang hula piot eamulung, senge ini bisa piat hama-hamat mihit metma bangsa nu ening. Benangba; ping mehal ang naung emangpi malekang sunat ing edadenang hengi. \v 23 Kalo pi iat hama-hamat aabeta tila se, ibinanta, bot ipasaka ang naung emangpi metma pioa. Base lebe miaaung pi iomi angu tarima, senge ini piat hama-hamat mihi.” \p \v 24 Nehe ba mana angu mi taing vengkumpul ang naung, emangpi Hemor, bot Sikem oleve imateng angu tarima. Angmuse nehe mehal ba aabang angu mi ang naung emangpi sunat. \p \v 25 Ved emitue, nehe mehal ba sunat ang naung emangpi ibata angu jedung dira sehi se, Yakob oal aaru, Simon, bot Lewi oleve ipeda, bot iaring medi, sengmuse ini aabang angu maso. Angmuse nehe mehal ang naung emangpi ini iameang miosing. \v 26 Hemor, bot sikem oleve di ini iameang, sengmuse ini Sikem ehava mi Dina aing medit at ila. \p \v 27 Angmuse Yakob oal eaabeung ang naung hoa aabang angu epasaka ang naung emangpi rampas medi. Ini etatabit alil, se ikaku jangu angu nehe aing ening jasi tila angu ebele. \v 28 Aib-jumba, arbo-sapi, keledei, bot naba ba ue aabang omimi, aabang amotaoa, emangpi angu ini rampas medi. \v 29 Nehe jangu, bot ioal ang naung emangpi ini iat ila. Aabang angu epasaka ebili eele ang naung, bot naba ba hava omimi ang naung emangpi ini medi. \p \v 30 Uanguveng Yakob ana na angu ateing muse, ana Simon, bot Lewi oleve iat hubait hula, “Iini naing ening silaka, bot nene angu ening amanisat metma aabang anga enehe ang naung itubing iila! Eningse Kanaan enehe, Peris enehe, bot nehe ba ae aabang anga mi ang naung, emangpi iomi metma pialalil. Ing inehe toang. Aarunge ping anga kabingdena kolang. Kalo ini itominu senge piat tahi se, pi malekang tora-vengholalong, bot ini piameang miosing.” \p \v 31 Aarunge Yakob oal ang naung ini alil imang ehur angu ebalet hula, “Nimang! Etatalang ba ini nikaku jangu angu aing ening emenghula nehe jangu aver aanamang edadenang!” \c 35 \s1 Yakob iimal bihit Betel mi ila \p \v 1 Angmuse Lahatala Ana Yakob at mateng hula, “Aava veng haraka, senge Betel mi ila, bot angumi mihi. Naing anga Lahatala ba aana tura bihit aava metma eekaku Esau eahalang, senge Na Nava metma eetubing angu. Angu ebele aana ila angmomi se, aana malekang sadaka edoru angu ening metma maNenang.” \p \v 2-3 Angmuse Yakob ana ehava omi enehe ang naung emangpi iat mateng hula, “Aaneda ba ue iihahama mi ang naung iini malekang metma iiahalang, bot iidiri-iiababahi angu ening ahamulang, senge iipakiang ang naung telul. Mahe pi tava vengharaka, senge pi Betel mi ila angmomi mihi. Tura na susa omimi angu, Lahatala Ana noangmoling iila. Base ila angumi senge sadaka edoru angu na ening metma Lahatala Enang. Aulang senge pi Lahatala angu ba Aing somba.” \v 4 Angmuse ing emangpi iaaneda ba ing veng ang naung, bot iaantil\f + \fr 35:4 \ft Tura angu, iaaneda ang naung egambar angu ue iaantil ang naung mi.\f* ba iaver mi ang naung emangpi metma Yakob enang. Angmuse na ang naung emangpi Yakob ana metma Sikem aabang abung angmi, te eele nu angu iivang taloul. \v 5 Sengmuse ing emangpi tahit lamal. Uanguveng ini lamal angu, Lahatala Ana jonga-baroti metma bendar-bendar ba ing venggoleng jehi angu enehe ang naung iomimi, angu ebele ini bae baranit jasi ening metma iadana niang. \p \v 6 Base Yakob bot enehe ang naung ing emangpi lamal aaung-hamat sampe ila Kanaan por taang, Betel (ba tura ene, Lus) angu mi. \v 7 Ila angumi muse, Yakob ana var ba metma sadaka edoru angu ening, sengmuse ana mana angu ene maveng, ene El Betel, (evengbanang tarang se hula, ꞌBetel eLahatalaꞌ). Se uanguveng Yakob ana bihit ava metma ekaku eahalang angu, Lahatala Ana angumi Ava metma Yakob etubing angu ebele. \p \v 8 Betel aabang abung angu, te eele nu angu nehe ene maveng hula, Alon Bakut. Evengbanang tarang se hula, ꞌte eele bau-pei emanaꞌ. Ene aulang, se Ribka iva ababaning, ene Debora angu, aamina muse, nehe aing metma te angu iivang taloul angu ebele. \p \v 9 Uanguveng Yakob ana Padan Aram mi bale hoa muse, Lahatala ana bot Ava metma etubing, bot Ana Eaaung-Ehama angu metma maenang. \v 10 Lahatala Ana Yakob at hubait hula, “Mulai vede angase, eene bae Yakob niang iila. Aarunge Na eene maveng, eene Israel.\f + \fr 35:10 \ft Israel angu evengbanang tarang se hula, ꞌLahatala at taing-gomolꞌ.\f* \v 11 Naing anga, Lahatala ba Mikavasa angu. Base, aana tabaning-taheli, senge ooal-iidat angu ening toang-rae! Eetabaning angu eningse metma bangsa-bangsa ening, bot raja-raja ang naung eningse aana malekang vengajai. \v 12 Aabang anga Na metma iidat boma Abraham enang, bot metma iimang Isak enang iila, angase Na metma maeenang, bot metma eetabaning ang naung di inang. \p \v 13-14 Lahatala Ana Yakob at hubait aulang sengmuse, Ana mida Yakob eahalang. Angmuse Yakob ana var ohit metma tugu ening, mana angu mi atahing, aulange metma Lahatala Epalai angu etanda ening. Yakob ana anggor ejar, bot iipil metma tugu angu vengbokong, sengmuse ana Lahatala Aing somba. \v 15 Mana ba Lahatala Ana mi Yakob at hubai angu, Yakob ana ene maveng hula, Betel. \s1 Benyamin vengajai sengmuse Rahel ana aamina \p \v 16 Seng angmuse Yakob iimal ini tahil lamal Betel eahalang. Uanguveng ini lamal ila Efrata (benangba Betlehem) angu abung muse, Rahel ejol ajai mi tila. Aarunge ana ajai angu etatabit susa. \v 17 Rahel ana jedung vaal angu veng umi etatabit susa sehi se, aabiangvala ana at mateng hula, “Ekang uuangmari ekang! Oomi ening aanamang, anga di vaal mehal ba aana vengajai!” \v 18 Uanguveng Rahel ana hula eeng abang muse, ana vaal angu ene maveng, ene Ben-Oni, (evengbanang tarang se hula, ꞌvaal ba nesusa-lala omimi hoaꞌ). Seng angmuse Rahel ana aamina. Aarunge Yakob ana vaal angu ene maveng, ene Benyamin, (evengbanang tarang se hula, ꞌvaal atang teneꞌ). \p \v 19 Angmuse ini Rahel aing metma via ba Efrata aabang adang ila angu, eadil angmi taloul, (angase aabang angu ini ene maveng hula Betlehem). \v 20 Yakob ana var nu metma tugu ening, Rahel edaang angu taang bakung atahing. Rahel edaang evar tugu angu, angase jedung ue. \s1 Yakob oal ang naung \p \v 21 Seng angmuse Yakob\f + \fr 35:21 \ft Angami angu, Ibrani ehur mi hurak hula, ꞌIsraelꞌ. Israel, bot Yakob angu, nehe nu ene.\f* iimal ini bot iava asorong ila mana nu ene Migdal-Eder angu mi iteeng ening. \v 22 Uanguveng Yakob iimal ini aabang angu mi mihi sehi se, Ruben ana imang ejangu gariang, Bilha angu, at tia. Angmuse Yakob ana na angu vengmee. \p Yakob oal mehal angu inang arinu belta aalu. \m \v 23 Lea oal naung benangba; Ruben (Yakob oal mutu), Simon, Lewi, Yahuda, Isaskar, bot Sebulon. \m \v 24 Rahel oal naung benangba; Yusup, bot Benyamin. \m \v 25 Rahel emalea Bilha angu oal naung benangba; Dan, bot Naftali. \m \v 26 Lea emalea Silpa angu oal naung benangba; Gad, bot Aser. \p Vaal ang naung ing emangpi Padan Aram mi ing vengajai. \s1 Yakob imang Isak aamina \p \v 27 Angmuse Yakob ana ila Mamre ba Kiryat-Arba aabang abung angu, mi imang Isak euuling, (aabang ba angase, ene Hebron) angu. Tura idat boma Abraham di angumi mihi. \v 28-29 Isak ana aabetat euumur mitung 180 sengmuse, ana aamina. Angmuse oal Esau, bot Yakob oleve aing taloul. \c 36 \s1 Esau etabaning \p \v 1 Anga naung ba Esau etabaning. Esau ene aabeung angu, Edom. \v 2 Esau ana Kanaan jangu aaru medit metma ejangu ening. Nu angu ene Ada. Het aabang enehe nu ene, Elon angu oal jangu. Emiaaru angu ene Oholibama. Hewi aabang enehe nu ene, Anah angu oal jangu. bot idat boma angu ene Sibeon. \v 3 Esau ana bot Ismael oal jangu ene Basmat angu di medit metma ejangu ening. Basmat ekaku mehal angu ene Nebayot. \p \v 4 Esau ejangu ehalomang, ene Ada angu, ana Elifas vengajai. Basmat ana Rehuel vengajai. \v 5 Oholibama ana Yeus, Yalam, bot Kora vengajai. Esau oal ang naung emangpi Kanaan mi ing vengajai. \p \v 6 Esau ana ava asorong ila aabang aabeung nu mi, ekaku Yakob eahalang. Ejangu-evaal, bot nehe ba ekarajang pina ang naung, ebinanta, bot epasaka ba Kanaan mi ang naung emangpi ana baning. \v 7 Ibinanta bot ipasaka ang naung etatabi toang amara, angu ebele Esau ana ekaku Yakob at tatara, se mana ba ini mi mihi angu, ing emangpi mi mihit jadi niang iila. \v 8 Angu ebele Esau (benang ba Edom) angu, ana ila mana nu dol taang ene Seir angu, mimihi. \p \v 9 Anga Esau ba nehe hula, ꞌEdom eneheꞌ angu, etabaning. Ini mana dol taang nu ene Seir angu, mimihi. \m \v 10-13 Esau ejangu ene Ada angu, ana vaal mehal nu vengajai, ene Elifas. Elifas oal mehal inang iising. Benangba; Teman, Omar, Sefo, Gatam, bot Kenas. Elifas ejangu gariang angu, ene Timna. Timna ana vaal mehal nu vengajai, ene Amalek. \m Esau ejangu Basmat ana vaal mehal nu vengajai, ene Rehuel. Rehuel oal mehal inang buta. Benangba; Nahat, Sera, Syama, bot Misa. \m \v 14 Esau ejangu Oholibama, benangba Ana oal, Sibeon idat angu, ana vaal mehal tue vengajai. Benangba; Yeus, Yalam, bot Kora. \m \v 15-16 Esau oal-idat ang naung ini tarae-teapahing lelang toang ening. Nu-nut elelang ekapala veng. Esau oal mutu Elifas oal ang naung, metma lelang Teman ekapala ening, lelang Omar ekapala ening, lelang Sefo ekapala ening, lelang Kenas ekapala ening, lelang Kora ekapala ening, lelang Gatam ekapala ening, bot lelang Amalek ekapala ening. Ing emangpi angu, Esau bot ejangu Ada oleve itabaning. \m \v 17 Esau oal ene Rehuel, oal ang naung metma lelang Nahat ekapala ening, lelang Sera ekapala ening, lelang Syama ekapala ening, bot lelang Misa ekapala ening. Ing emangpi angu, Esau bot ejangu Basmat oleve itabaning. \m \v 18 Esau ejangu Ada oleve ioal ang naung metma, lelang Yeus ekapala ening, lelang Yalam ekapala ening, lelang Kora ekapala ening. \p \v 19 Lelang ang naung emangpi Esau ba nehe hula, Edom enehe angu etabaning. \s1 Seir etabaning \p \v 20-21 Mana angu mi angu di, Hori enehe nu ue, ene Seir. Oal ang naung tarae-teapahing metma lelang toang ening. Nu-nut elelang angu ekapala veng. Seir oal ang naung metma, lelang Lotan ekapala ening, lelang Sobal ekapala ening, lelang Sibeon ekapala ening, lelang Anah ekapala ening, lelang Disyon ekapala ening, lelang Eser ekapala ening, bot lelang Disyan ekapala ening. \m \v 22 Lotan oal benangba; Hori, bot Heman. (Lotan ekaku jangu angu ene, Timna). \m \v 23 Sobal oal naung benangba; Alwan, Manahat, Ebal, Sefo, bot Onam. \m \v 24 Sibeon oal naung benangba; Aya, bot Anah. Anah angaba, imang ekeledei ang naung terang ila bir-babira eele ba nehe bae mi mihi niang angu mi muse, ana jar eng tutung harak angu. \m \v 25-26 Anah oal jangu angu ene, Oholibama. Bot oal mehal benangba; Disyon. Disyon oal naung benangba; Hemdan, Esban, Yitran, bot Keran. \m \v 27 Eser oal naung benangba; Bilhan, Saawan, bot Akan. \m \v 28 Disyan oal naung benangba, Us, bot Aran. \m \v 29-30 Base, Hori enehe ang naung ilelang angu ekapala benangba; Lotan, Sobal, Sibeon, Anah, Disyon, Eser, bot Disyan. Ing emangpi anga naung Seir aabang mi mihi. \s1 Edom eraja ang naung \p \v 31 Uanguveng Israel mi angu raja bae ue jedung se, Edom aabang mi angu, eraja veng iila. Iene angu mitamulung, benangba; \m \v 32 Beor oal, ene Bela angu, ini aing songgar metma bendar Dinhaba eraja ening. \m \v 33 Uanguveng Bela aamina muse, Yobab ba metma raja ening, Bela aing telul. Yobab imang angu ene Sera, Bosra aabang enehe. \m \v 34 Yobab aamina muse, Husam ba metma raja ening, Yobab aing telul. Husam angu, Teman enehe ang naung iaabang mi ba hoa. \m \v 35 Husam aamina muse, Hadad ba metma raja ening, Husam aing telul. Hadad imang angu, ene Bedad, Awit aabang enehe. (Aing ba uanguveng Moab mi Midian enehe ang naung iat malibal ba, ana ing ening ini iora-vengholong angu.) \m \v 36 Hadad aamina muse, Samla ba metma raja ening, Hadad aing telul. Samla angu, Masreka aabang enehe. \m \v 37 Samla aamina muse, Saul ba metma raja ening, Samla aing telul. Saul angu, Rehobot aabang ba moar adil mi angu enehe. \m \v 38 Saul aamina muse, Baal-Hanan ba metma raja ening, Saul aing telul. Saul imang angu, ene Akbor. \m \v 39 Baal-Hanan aamina muse, Hadar ba metma raja ening, Baal-Hanan aing telul. Hadar angu, Pau aabang enehe. Hadar ejangu angu ene, Mehetabel. Mehetabel imang angu ene, Matret. Bot Hadar idat boma angu ene, Mesahab. \p \v 40-43 Base, angaba Esau etabaning ang naung ilelang-lelang angu ekapala. Benangba; Timna, Alwa, Yetet, Oholibama, Ela, Pinon, Kenas, Teman, Mibsar, Magdiel, bot Iram. Ing emangpi nu-nut iaabang angu ene maveng iene angu eamulung. \p Anga naung emangpi Esau ba nehe ene vengbanang hula, Edom, etabaning angu esarenta. \c 37 \s1 Yakob bale Kanaan por taang ila \p \v 1-2a Anga Yakob iimal isarenta. Tura angu, Yakob ana bale ila Kanaan por taang mihi. Angu turangmi imang Isak emihing mana. \s1 Yusup bot ekaku ang naung imampi \p \v 2b Yakob ejangu Rahel ana vaal nu veng ajai angu, ini ene maveng ene Yusup. Yusup eumur mitung arinu belta bititu muse, ana jedung kuar, base ana biasat ila ekaku naung ba Bilha bot Silpa oleve Yakob ejangu aaru angu ioal ang naung iat hama-hamat jumba bot aib ang naung terang. Yusup anga, ana sukat ekaku ang naung ilamal-itahi angu, baning hoa metma imang veng at hubai. \p \v 3 Uanguveng, Yusup aing veng ajai angu, Yakob ana boma tila. Angu ebele ana omi metma oal ang naung emangpi ijahi, aarunge ana omi metma Yusup ejahi angu milebe, se Yusup anga aing veng ajai angu ana boma tila angu ebele. Angu ebele, Yakob ana nehe ot kondo aavening aalus nu ening,\f + \fr 37:3 \ft Surat hamulang Ibrani ehur mi, bisa evengbanang hula ꞌJuba aalus ehul rupa-rupaꞌ, ee, ꞌkondo aavening aalusꞌ, benangba kondo aavening bot atang di aavening.\f* metma Yusup enang. \v 4 Yakob ana omi metma Yusup ejahit milebe angu ekaku ang naung uuling ateing muse, ini iomi metma Yusup ealil etetabi, bot ini bae at mateng aaung niang iila. \p \v 5-7 Bir-kua nu adana, Yusup ana iipalna. Angmuse ana iipal angu metma ekaku ang naung veng iat hubait hula, “Iini vengmee hengi! Na iipalna se hula, ping emangpi bir mi aara gandum edadenang angu parta sehi se, ne aara gandum ba na parta tila angu molo tahi. Angmuse iing emangpi iiara gandum ba iini parta tila angu hoa ne angu veng goleng tahi, bot tout hela ne angu somba.” Vengmeet aulang muse, ekaku ang naung iomi taang alil maveng metma adana. \p \v 8 Angmuse ekaku ang naung ini at mateng hula, “Ee! Aana hula aaing metma raja ening senge ning parenta, ka?” Yusup ana eiipal angu vengsarenta bot mateng aulang anguba, ekaku ang naung ini taang etatabit iomi metma ealalil. \p \v 9 Angmuse Yusup ana bot bale iipalna angu, ana metma ekaku ang naung veng iat hubait hula, “Kaku naung! Na bot bale iipalna tila. Na uuling ateing se, ved, uuru, bot iid arinu belta nu angu naing veng tou bot naing somba.” \v 10 Yusup ana iipal angu metma imang bot ekaku ang naung veng iat sarenta sengmuse, imang ana ehapat etatabit hula, “Eeiipal angu, tatalang ba aulang angu! Eeomi hula, iiva noleve, bot eekaku ang naung, ning emangpi hoa senge iia angu amiku? Eeomi tatalang ba angu!” \v 11 Base Yusup ekaku ang naung iomi alil etatabit metma adana. Aarunge imang ana iipal angu veng pikir bae eseng veng niang. \s1 Ini Yusup aing aabalit ila Masir mi senge aing metma malea ening \p \v 12 Minu adana, Yusup ekaku ang naung ila Sikem aabang abung angmi imang eaib bot ejumba ang naung terang. \v 13 Angmuse Yakob ana Yusup at mateng hula, “Yusup! Eekaku ang naung ila Sikem aabang abung angmi aib bot jumba ang naung terang. Base mahe na aaing gahing, senge aana ibele ila iuling hengi.” \p Yusup ana ebalet hula, “Ya, nimang.” \p \v 14 Angmuse Yakob ana mateng hula, “Aana ila senge, eekaku ang naung iuuling, bot aib jumba ang naung di iuuling hengi, ini ue aaung-aaung ee niang. Seng angse, aana bale hoa senge metma veng nat mateng.” \p Angmuse Yakob ana Yusup ot lamal Hebron emoar angu eahalang, sengmuse ana sampe ila Sikem mi. \v 15 Uanguveng Yusup ana bir babira angu mi lamal migoleng ekaku ang naung ing aalaping sehi se, ana nehe mehal nu aing harak, angmuse nehe angu ana Yusup adangtaaning hula, “Aana naba aalaping?” \p \v 16 Yusup ana ebalet hula, “Na nekaku ang naung ing aalaping. Aanake metma netubing hengi, ini ue taang eoat aib bot jumba ang naung terang?” \p \v 17 Angmuse, nehe angu ana Yusup at hubait hula, “Ini bae angami niang. Na vengmee se ini itajalit hula, mahe pi Dotan mi ila.” \p Angmuse Yusup ana ekaku ang naung iamulung ila Dotan mi muse, ana ing harak. \v 18 Olami sehi muse, Yusup ekaku ang naung uuling ateing iila. Aarunge ana bae ila iabung jedung muse, ini itominu senge via valaping hula ameang. \v 19 Ini nu-nut itat mateng hula, “Iieng uuling hengi. Nehe sukat iipalna benang hoa iila! \v 20 Angase mahe pi ameang, senge pi aing metma jar eng taata nu angu mi bia. Eningse pi timang at mateng hula, binanta balevang nu aing adang ameang iila! Senge eiipal ang naung pi venguuling hula, eningse jadi tatalang!” \p \v 21 Uanguveng Yusup ekaku Ruben ana na angu vengmeet aulang muse, eomi hula malekang Yusup aing ening lohi hengi. Angu ebele ana ekaku ang naung iat mateng hula, “Pi ekang pikaku angu ameang ekang! \v 22 Bot pi ekang eve angu abokong ekang. Miaaung pi aing metma jar eng taata angu mi bia, aarunge ekang na iiba ening metma adana ekang.” Ruben ana mateng aulang, se eomi hula Yusup aing ening lohi, senge at bale imang ebele ila angu ebele. \p \v 23 Yusup ana uhavede ila ekaku ang naung ing harak muse, ini aing pina, sengmuse ekondo aavening aalus ba ana pake angu ini aahit medi. \v 24 Angmuse ini at ila aing metma jar eng taata nu angu omimi alolang hela. \p \v 25 Angmuse ini mihit naadang. Ini naadang sehi se, rombongan nu binanta eele ene unta angu veng hoa, ini uuling ateing. Rombongan angu Ismael enehe ang naung ikavila ba Gilead aabang mi barang metma iunta vengeeat Masir mi ila. Barang ba kavila ang naung metma unta vengeea angu benang ba, te manema, pandu, bot obat ang naung. \p \v 26 Angmuse Yahuda ana ekaku ang naung iat hubait hula, “Kaku naung! Kalo pikaku kiki angu pi ameang, bot eve angu pi veng amaang se, euuntung naba? \v 27 Mahe pi aing aabalit metma Ismael enehe anga naung inang, aarunge pi ekang na iiba ening metma adana ekang. Pi ening tatalang metma adana dise, aing ba pikaku kiki, bot pive-piding edena. Angu ebele pi ekang aing ening susa ekang!” Angmuse Yahuda ekaku ang naung emangpi emateng angu eamulung. \p \v 28 Uanguveng Midian enehe dagang ang naung angumi lakal muse,\f + \fr 37:28 \ft Ibrani ehur mi hurak angu toang hula ꞌnehe Midian por taang hoaꞌ. Nehe hur adang inang aaedeng hula, Midian enehe bot Ismael enehe angu, iene aaru, aarunge ing angu bangsa nu. Ing angu Ismael etabaning mi hoa, bot ini Midian por taang mihi. (Hakim-Hakim 8:22-24). Nehe hur adang iiba angu hula, Midian enehe bot Ismael enehe angu, bangsa aaru mi hoa, aarunge ini hama-hamat dagang.\f* Yusup ekaku ang naung ini jar eng taata angumi aing masiring kaluar. Angmuse ini aing aabalit metma Ismael enehe ang naung inang, ebili seeng perak ari aaru.\f + \fr 37:28 \ft Nehe hur adang ang naung vengbanang hula, malea ba jedung kuar sehi uanguveng ini metma toang aababali angu, ebili seeng perak ari aaru.\f* Angmuse Ismael enehe ang naung ini Yusup at Masir mi ila. \p \v 29 Ini Yusup aing aabali angu, Ruben bae ateing niang. Angu ebele uanguveng ana bale ila jar eng taata angu mi muse, ana etatabit mibaroti bot omi mang etatabit susa, angmuse ana epakiang eboa mi angu abahak, se Yusup bae ue niang iila angu ebele. \v 30 Angmuse ana bale ekaku ang naung ibele ila bot iat mateng hula, “Adoo! Pikaku angu ue niang iila! Angase na taang adang ila hengi?” \p \v 31 Angmuse ini Yusup ekondo aavening aalus angu medi bot aib nu sabelet ameang, sengmuse kondo angu ini metma aib eve angu mi abaang. \v 32 Seng angmuse kondo aalus ba ve veng angu ini baning ila metma imang enang, bot at hubait hula, “Nimang! Kondo anga ni harak. Aanake euuling hengi. Misavaka have nikaku Yusup ekondo.” \p \v 33 Uanguveng Yakob ana kondo angu medit euuling muse, ana ateing iila. Angmuse ana mateng hula, “Adooo! Anga etabit noal ekondo benang. Binanta ai-jasi banaha mi ang naung aing adang iila. Ajee! Noal benang aamina tila!” \p \v 34 Ateing aulang muse, Yakob ana ekondo pake sehi angu abahak, sengmuse ana napaher jasi ba metma aha balal, se omi etatabit susa angu ebele.\f + \fr 37:34 \ft Yakob ana ekondo ba pake sehi angu abahak, sengmuse ana napaher jasi ba metma aha balal, emenghula nehe Yahudi ang naung inehe aamina se, ini pake angu edadenang\f* Angmuse ved kakanap ana oal angu ebaut alolang-niang. \v 35 Oal mehal bot oal jangu ang naung emangpi hoa amunang, aarunge Yakob ana eat bae ing venghele niang. Ana mateng hula, “Niang! Angase na aamina di, na noal anga ebaut alolang-niang, se nabae aing veng tajebing niang angu ebele.” Yakob ana omi susat metma oal Yusup adana, bot ana Yusup ebau angu aulang. \p \v 36 Uanguveng Yakob jedung susat aulang sehi se, Midian enehe dagang ang naung\f + \fr 37:36 \ft Surat Hamulang Ibrani ehur mi angu hula, nehe dagang ang naung ꞌMidian eneheꞌ.\f* ila Masir mi tila. Angmuse ini Yusup at ila metma nehe nu ene Potifar angu oang aabali. Potifar anga, nehe ba raja Firaun eistana mi aing jaga ang naung inehe eele. \c 38 \s1 Yahuda idat jangu Tamar oleve \p \v 1 Uanguveng angu, Yahuda ana ekaku ang naung iadu, sengmuse ana ila aabang Adulam mi nehe nu ene Hira angu abung mihi. \v 2 Angumi Kanaan boma nu ene Sua, oal jangu kaneng nu angu Yahuda ana at tenangeli, angmuse oleve taing medi. \v 3 Nehe jangu angu atou veng muse ana vaal mehal nu vengajai, ini ene maveng, ene Er. \v 4 Seng angmuse nehe jangu angu bot atou veng, angmuse ana bot vaal mehal nu vengajai angu ini ene maveng, ene Onan. \v 5 Nehe jangu angu ana bot taang vaal mehal nu vengajait maveng, angmuse ini ene maveng, ene Sela. Uanguveng Sela aing vengajai angu, Yahuda ana ue Kesib aabang mi. \p \v 6 Vaal ehalomang, ene Er angu eele tila muse, Yahuda ana nehe jangu nu ene Tamar angu, vengtaaning metma maenang, angmuse oleve taing medi. \v 7 Aarunge Er Yahuda oal mutu angu, ana etatabit jasi-ahala ening metma Lahatala Apangaadang mi. Angu ebele, Lahatala Ana aing hukung ening ana aamina. Er ana aamina angu ana bae vaal veng jedung, base etabaning iiba niang. \p \v 8 Angmuse, Yahuda ana oal emiaaru ene Onan angu at mateng hula, “Onan! Eekaku mutu angu bae vaal veng jedung se, ana aamina tila. Base angase, aana eekaku mutu ejangu angu ebele ila bot aing medi, senge aana bisa tabaning-tahelit metma eekaku mutu angu enang.” \p \v 9 Onan ana hada angu ateing iila. Aarunge ana eat bae tabaning-tahelit metma ekaku mutu Er angu enang niang. Base ved kakanap Onan ana Tamar abung tia se, ana enabing angu metma osingmi bia, senge Tamar ekang vaal veng ekang. \v 10 Aarunge Onan ekarajang aulang angu, etatabit jasi-ahalat metma Lahatala Apangaadang mi. Angu ebele andi Lahatala Ana aing hukung ameang. \p \v 11 Angmuse Yahuda ana idat jangu Tamar at hubait hula, “Miaaung aana bale iiva-iimang ebele ila. Aulange noal Sela ana eele tila se, aana bale hoa senge ooleve taing medi” Se Yahuda ana vengpikir hula, misavaka oal Sela ana Tamar medi se, andi aaminat emenghula ekaku aaru angu edadenang. Angmuse Tamar ana iva-imang ebele ila. \p \v 12 Luung niang se, boma Sua oal, Yahuda ejangu benang di aamina. Base ana ejangu angu ebau-epei sampe evengtahi mi.\f + \fr 38:12 \ft Ihada eamulung, kalo nehe ejangu aamina se, ini bae aabeung mi ila niang, aarunge ini bau-pei, bot bau-pei angu epakiang ba ini pake. Sampe mi uuru aaedeng senge evengtahi mi.\f* Angmuse Yahuda ana eserang Hira Adulam enehe angu earu, senge oleve nehe ba Timna aabang mi Yahuda ejumba ang naung eamudi gunti angu ibele ila. \p \v 13 Base nehe Tamar at hubait hula, “Iidat mehal Yahuda ana hoa Timna evia mi tila. Ana hoa neheba ejumba ang naung eamudi gunti angu ing vengurus.” \p \v 14 Angmuse Tamar ana epakiang kalabal angu aahit mea, sengmuse ana ava ening amahena bot pakiang aalus pake, bot salinda metma ong angu vengtering sengmuse ana ila viaha masot Enaim aabang mi senge ila Timna evia mi angu, mi mihi. Tamar ana ateing se, Sela ana eele tila, aarunge idat mehal Yahuda ana bae aing metma Sela ejangu ening niang. Angu ebele ana akal aalaping senge ebaang angu medi. \v 15 Uanguveng Yahuda ana uuling ateing muse, ana vengpikir hula angu misavaka have nehe jangu aver aanamang, se Tamar ana ava ening amahena, bot apang di vengtering angu ebele. \v 16 Angmuse Yahuda ana nehe jangu ba via adil mi mihi angu ebele va, bot at mateng hula, “Mahe poleve tia.” Se Yahuda ana ateing hula, angu bae idat jangu Tamar niang angu ebele. \p Angmuse Tamar ana taaning hula, “Kalo poleve tia se, aana naba ba metma manenang?” \p \v 17 Yahuda ana vengbanang hula, “Eningse na aib nu panatut metma maenang.” \p Angmuse Tamar ana ebalet hula, “Aarunge aana malekang na nu metma venggade, senge taveding aana aib angu panatut hoa se, na angu aana bale medi.” \p \v 18-19 Angmuse Yahuda ana bot taaning hula, “Nababa na metma venggade?” \p Tamar ana ebalet hula, “Cap esar veng oobo mi hili angu, bot doba aatang mi angu mea.” Vengmeet aulang muse, Yahuda ana na ang naung emangpi metma ma enang, sengmuse oleve ila tia. \p Sengmuse Tamar ana ila epakiang aalus ang naung, bot salinda ba apang vengtering angu bukat mea, sengmuse ana bot bale epakiang kalabal angu pake. Luung niang muse, Tamar atou veng iila. \p \v 20 Yahuda ana eserang Hira Adulam aabang enehe angu abanang ot oang moling, senge aib angu baning ila metma nehe jangu angu enang. Yahuda ana eserang angu at mateng hula, “Aana aib anga baning ila Enaim mi metma nehe jangu aver aanamang angu enang, senge ne barang ba ana ue pina angu bale medi.” Hira ana ila angmo mi muse, ana nehe jangu angu vengtaaning, aarunge ana bae nehe jangu angu aing harak niang. \v 21 Ana nehe ba angmi ang naung iadangtaaning hula, “Nehe jangu aver aanamang Enaim mi ba biasat via adil mi mihi angu, iini have ateing? Ana taang mi, ee?” \p Aarunge ini ebalet hula, “Nimang, nehe jangu aver aanamang iiba bae angami niang.” \p \v 22 Base Hira ana bale Yahuda ebele ila, bot at hubait hula, “Nehe jangu angu na bae aing harak niang. Na aing aalaping, aarunge nehe angmomi ang naung vengbanang hula, nehe jangu aver aanamang iiba bae mana angu mi niang.” \p \v 23 Angmuse Yahuda ana Hira ebalet hula, “Vengkilang barang ang naung ana pina! Senge nehe ekang ping ening maniang ekang, bot ekang ening tava aaloring ekang! Aib angu na etatabit panatu tila, aarunge aana bae nahe jangu angu aing harak niang.” \p \v 24 Oma mi uuru tue muse, nehe ila Yahuda at hubait hula, “Iidat jangu Tamar angu, ana ava ening metma nehe jangu aver aanamang ening, angu ebele angase ana atou veng iila.” \p Angmuse Yahuda ana alil etatabi, bot ana nehe angu at mateng hula, “Ila nehe jangu angu at hoa, senge aing metma aad mi edet ana aamina!” \p \v 25 Uanguveng ini ila Tamar at hoa muse, ana cap angu, bot doba angu at kaluar. Sengmuse ana nehe gahing iot baning ila metma idat mehal etubing, bot at hubait hula, “Nehe mehal ba barang anga naung aing veng angu, aing ba naing ening na natou veng anga.” \p \v 26 Yahuda ana barang ang naung parisa sengmuse, ana ateing iilat hula, angu ebarang. Angmuse ana mateng hula, “Etabi! Nehe jangu angu bae ahala niang. Aarunge naing ba ahala. Se na malekang aing metma noal Sela angu enang senge oleve taing medi hengi. Aarunge na bae ening aulang niang. Aaungba mang aing lapas!” Angmuse Yahuda ana bot bae Tamar aing medi niang iila. \p \v 27 Tamar ejol ajai mi muse ateing se, vaal takohal ue atou mi. \v 28 Uanguveng ana hula ajai muse, vaal takohal enu angu ana atang taning kaluar. Base bidan ana api tena metma atang angu vengparta, sengmuse ana mateng hula, “Eningse anga ba ematurat kaluar.” \v 29 Aarunge vaal angu ana bale atang angu at maso. Angmuse ekaku takohal mehal angu ba ematurat kaluar. Angmuse bidan ana vaal angu at hubait hula, “Aaing anga etatabit daeri! Angu ebele aana eekaku angu aseka senge eematurat kaluar!” Angmuse ini vaal angu ene maveng ene, Peres (evengbanang tarang se hula, ꞌasekat kaluarꞌ). \v 30 Seng angmuse, ekaku mehal ba api tena metma atang vengparta tila angu kaluar. Angmuse Ini ene maveng ene, Sera (evengbanang tarang se hula, ꞌHuring tenaꞌ). \c 39 \s1 Yusuf ana Potivar ehava mi \p \v 1-2 Yusup angu Ismael enehe ang naung ini at ila Masir mi tila. Angmuse tentara ba raja Firaun eistana mi jaga ang naung ikapala ene Potifar angu, ana Ismael enehe ang naung iatang mi Yusup aing belit metma ehava mi emalea ening. Aarunge Lahatala Ana Yusup aing veng, angu ebele emangpi ba ana vengkarajang angu, iiba bae ahala di niang. Base ana emanaing Masir enehe angu ehava mi mihi. \v 3 Potifar ana ateing se Lahatala Ana Yusup aing veng, bot emangpi ba Yusup ana vengkarajang angu iiba bae ahala di niang muse, \v 4 Potifar ana aing suka. Angmuse ana Yusup aing songgar metma ehava mi mandor ening, bot epasaka ang naung emangpi ana metma Yusup atang mi abaang, senge ana vengurus. \v 5 Uanguveng Potifar ana Yusup aing metma ehava omimi epasaka ang naung emangpi vengurus angmuse, Lahatala Ana Eaaung-Ehama metma Masir enehe angu ehava omi angmi, angu ebele epasaka ba ehava omimi, bot ebir mi ang naung tatoang-tatoang. \v 6 Potifar ana epasaka ang naung metma Yusup atang mi abaang senge Yusup ana vengurus aaung-aaung angmuse, Potifar ana bae na iiba vengpikir niang iila, aarunge ana enaadang angu ba enangkolang vengpikir. \p Yusup angu etatabit mahena, bot elamal-etahi angu di aalus. \v 7 Mietang aaedeng muse, Yusup emanaing ejangu angu ana uuling Yusup ateing muse, ana etatabit aing suka. Angmuse ana Yusup at mateng hula, Mahe poleve tiat hama-hama. \p \v 8 Aarunge Yusup ana eat bae Potifar ejangu ehur angu venghele niang. Ana at mateng hula, “Ekang ening aulang ekang. Na mulai angami karajang muse, hava omi anga ekarajang angu, nemanaing Potifar ana bae na iiba vengator niang iila. Epasaka ang naung emangpi ana metma natang mi abaang iila. \v 9 Hava omimi anga, andi eparenta angu bae minataangoa niang. Emangpi angu ana metma natang mi abaang iila, aarunge aaing angu niang, se aaing ejangu angu ebele. Tatalang senge na bisa jasi-ahala eelet alang anga vengkarajang, bot ening metma Lahatala Adana? \p \v 10 Masiking ved kakanap nehe jangu angu ana Yusup asenang alolang-niang, aarunge Yusup ana eat bae aing venghele niang, bot ana bae at tiat hama-hama senge aing medi niang. \p \v 11 Ved nu adana, Yusup ana hula hava omimi maso senge karajang se, nehe aabeung iiba bae ue hava omimi niang. \v 12 Angmuse emanaing ejangu angu ana Yusup ekondo angu vengpina, sengmuse ana Yusup at mateng hula, “Mahe poleve tia.” \p Aarunge Yusup ana ea, angu ebele ana ekondo angu vengkilang ue nehe jangu angu atang mi pina, sengmuse ana bihit kaluar. \p \v 13 Uanguveng Potifar ejangu ana ateing se Yusup ekondo angu jedung ue atang mi pina sehi, aarunge Yusup ana bihit kaluar iila muse, \v 14-15 ana nehe ba angmi karajang ang naung emangpi iaru, sengmuse ana iat mateng hula, “Iieng uuling hengi! Ibrani enehe ba ini at hoa anga, ana ping ening maniang. Ana nebele hoa naing pina senge hula nat tia, aarunge na moring namal aele. Ana vengmee se na moring namal aele muse, ana ekondo angu metma nabung mea sengilaba ana bihit kaluar. \p \v 16 Yusup ekondo angu Potifar ejangu ana metma abung meat sampe emehal hoa. \v 17 Hur ba ana metma nehe karajang ang naung veng iat mateng iila angu ba, ana bale metma emehal Potifar veng at sarentat hula, “Malea Ibrani enehe ba aana at hoa angu, ana vede nebele hoa senge hula nat tia. \v 18 Aarunge na moring namal aele muse, ekondo angu ana metma nabung mea, sengilaba ana bihit kaluar. \p \v 19 Potifar ana uhavede ejangu esarenta angu vengmeet hula, eemalea angu ana ening aulang-alang metma nadana muse, Potifar ana alil etatabi. \v 20 Angmuse Potifar ana Yusup adoi, bot aing metma bui mi maso, raja ana nehe tahang se emana angu mi. \p \v 21 Aarunge Lahatala Ana Yusup at toang-pina, bot Eomi aaung angu Ana kilang metma adana, bot Lahatala Ana ening bui ekapala angu ana omi metma Yusup ejahi. \v 22 Angu ebele bui ekapala angu ana nehe ba bui mi ang naung, bot karajang ba angmi angu ana emangpi metma Yusup atang mi abaang, senge aing ba vengurus. \v 23 Base emangpi ba bui ekapala angu ana metma Yusup atang mi abaang iila angu, ana bae vengpikir niang iila. Bot Lahatala Ana Yusup at toang-pina, angu ebele karajang ba ana bui mi vengkarajang angu, emangpi lamal molo. \c 40 \s1 Nehe aaru bui mi i iipal angu Yusup ana evengbanang tarang metma veng iat hubai \p \v 1-3 Emangpi ba metma Yusup adana angu sengila muse, nehe aaru ba Masir eraja eistana mi balenta angu, nu raja ejar na vengurus, bot nu raja eroti vengurus angu, ini ahalang ening metma imanaing Masir eraja angu adana. Angmuse raja Firaun ana alil etatabit metma ebalentavala aaru angu iadana. Base ana oleve ing tahang metma nehe ba raja aing jaga ang naung ekapala angu ehava mi, bui ba ini Yusup aing metma mi maso angu mi. \v 4 Bui ekapala angu ana Yusup aing metma oleve ing veng hama-hamat mana nu mi, senge Yusup ana ing vengbalenta. Base oleve nehe angmi ing tahang eluung mitung aaedeng. \p \v 5 Nehe aaru ba, nu raja ejar na vengurus, bot nu raja eroti vengurus senge nehe ing tahang metma bui mi angu, kua nu adana muse oleve nu-nut iipalna. Bot oleve i iipal angu, nu-nut evengbanang tarang angu bae hama niang. \v 6 Kukuaveng Yusup ana ibele hoa bot ana uuling iateing se, oleve iomi etatabit susa. \v 7 Angmuse Yusup ana oleve iadangtaaning hula, “Etatalang ba vede ved anga, ooleve iiapang omi angu bae sanang niang aulang angu?” \p \v 8 Angmuse oleve Yusup ebalet hula, “Noleve iipalna, aarunge iipal angu nehe iiba bae evengbanang tarang ateing niang.” \p Angmuse Yusup ana oleve iat mateng hula, “Manusia iiba bae iipal ang naung evengbanang tarang ateing niang, aarunge Lahatala ba ateing. Iipal angu iini aake metma veng nat sarenta hengi.” \p \v 9 Angmuse nehe ba raja ejar na vengurus angu ana eiipal angu metma Yusup veng at sarentat hula, “Ne iipal angu na uuling ateing se, anggor te eela nu ue napangaadang mi tahi. \v 10 Eatang angu kalambal tue. Te angu uhavede eva aloal se, ebuma di perek, bot eiipi tena angu di barat vengoopol. \v 11 Bot na ateing se, raja Firaun egalas anggur emana angu ue natang mi pina, base anggur eiipi angu na medit ejar angu aadit metma raja egalas angu mi, sengmuse na taning metma raja enang senge ana na.” \p \v 12 Angmuse Yusup ana at mateng hula, “Iipal angu evengbanang tarang se, alang: anggur ete atang kalambal tue angu evengbanang hula, mietang tue. \v 13 Mietang tue se, raja Firaun ana bui mi aaing kaluar, bot ana eeahalang angu vengahi, senge aana bot bale eekarajang tura angu pina. Raja ejar na angu eningse aana vengurus emenghula tura angu edadenang. \v 14 Aarunge kalo eeabetang angu aaung iila se, aana malekang naing vengani. Neaabetang elamal-etahi angu aana metma raja veng at sarenta, senge ana nandi naing ening lohit metma bui anga eahalang. \v 15 Se, kalo emolo angu eamulung se, tura nehe Ibrani ang naung iaabang mi angu, ini mang naing taavit nat angami hoa. Bot Masir mi anga di, na bae jasi-ahala iiba ening niang. Aarunge eateing-niang se, ini naing metma bui mi, emenghula naing anga nehe jasi edadenang.” \p \v 16 Nehe ba roti vengurus angu ateing se, nehe jar vengurus eiipal evengbanang tarang angu aalus aulang muse, andi Yusup at sarentat hula, “Nandi iipalna se hula, na ue roti ota tue metma noong taang aroda. \v 17 Ota emi atela angu, raja eroti eapapahing ang naung ue mi, aarunge dung ang naung hoa muse, roti ba ota mi ang naung noong taang adang miosing.” \p \v 18 Angmuse Yusup ana ebalet hula, “Iipal angu evengbanang tarang se alang: ota tue angu evengbanang hula, mietang tue. \v 19 Mietang tue se, raja Firaun ana nehe gahing iot oong angu patait medi. Bot eebaring angu ini metma ludung nu venghele, senge dung ang naung hoa eeaabua angu adang miosing.” \p \v 20 Mietang tue muse, raja Firaun etung mi, base ana etung mi angu epesta eele ening metma nehe eele ba aing iivang karajang ang naung inang. Angmuse ana parentat nehe ila bui mi nehe ba jar na vengurus, bot roti vengurus angu oleve iat hoa enehe ang naung iapangaadang mi. \v 21 Angmuse nehe ba jar na vengurus angu, raja Firaun ana bale aing metma ekarajang tura angu mi, senge ana bale raja ejar na angu vengurus. \p \v 22 Aarunge nehe ba raja eroti vengurus angu, ini at ila aing helet ameang. Emangpi angu jadit emenghula Yusup ana vengbanang iila angu edadenang. \p \v 23 Aarunge nehe ba raja ejar na vengurus benang, ana bae Yusup aing vengani niang iila. Ana etatabit Yusup aing vengtajebing iila. \c 41 \s1 Yusup ana raja Firaun eiipalna angu evengbanang tarang vengbanang \p \v 1 Tung aaru lakal muse, raja Firaun ana iipalna se hula, ana ue Nil Moar eadil angmi tahi sehi. \v 2 Mibaroti se, sapi bititu iboa eere-eere, ibuar angu di dula-lengga, jar moar angumi kaluar, bot ue moar eadil angmi dadi-napa adang sehi. \p \v 3 Raja Firaun ana bot taang ateing se, sapi bititu aabeung bot jar moar angmi kaluar, aarunge iboa angu mang kira-taata, bot ibuar angu di mang karutu-karutu. Sapi bititu ba iboa kira-taata ang naung jar moar angmi kaluar muse, ue sapi ba iboa eere-eere ang naung iabung tahi sehi. \v 4 Angmuse sapi bititu ba iboa kira-taata ang naung, ini sapi bititu ba iboa eere-eere ang naung adang. Angmuse raja Firaun ana oang-jonga. \p \v 5 Raja Firaun ana bot bale tiat udu muse, ana bot taang iipalna. Eiipal omimi angu ana uuling ateing se, aara-gandum kelang bititu eihi aaving-aaving bot taata tila angu, eela nu mi bilang ue tahi sehi. \v 6 Ana bot taang uuling ateing se, aara-gandum kelang bititu eabeung bot bilang. Aarunge ekelang ang naung mang kabasi, bot eihi bae mi niang, bot eenar etutung vengbaa base, mang marota bot taata. \v 7 Angmuse aara-gandum kelang bititu ba eihi bae mi niang angu, aara-gandum ba vede eihi aaving-aaving angu muut miosing. Angmuse raja Firaun ana oang-jonga, bot ana ateing se hula, ana iipalna tila. \p \v 8 Emikuaveng muse, raja Firaun ana rasa se bae sanang niang. Angu ebele ana nehe gahing iot ila nehe ilavali, bot nehe hur adang ba Masir mi ang naung emangpi iaru. Angmuse raja Firaun ana eiipal angu metma iat vengsarenta, aarunge eiipal angu nehe nu bae evengbanang tarang angu metma veng at hubait jadi niang. \p \v 9 Angmuse nehe ba raja Firaun ejar na vengurus angu, ana raja at hubait hula, “Nimang raja. Vede anga na malekang neahalang anga maangku. \v 10 Tura nimang raja aana nehe ba roti vengurus angu noleve nialil, angmuse aana noleve ning metma nehe istana jaga ang naung ikapala angu ehava mi, bui ba ue angmi angu mi maso. \v 11 Bir-kua nu adana muse, noleve iipalna, aarunge ni iipal angu evengbanang tarang bae hama niang. \v 12 Bui omimi angu Ibrani aabang enehe kuar nu ue niat hama-hama. Nehe ba istana jaga ang naung ikapala angu ana aing metma ebalentavala ening. Ni iipal angu ni metma veng at sarenta muse, ana iipal evengbanang tarang angu metma veng niat hubai. \v 13 Angmuse emangpi angu jadit emenghula naba ba ana vengbanang angu edadenang, benangba; Nimang raja aana bale naing metma nekarajang tura angu pina, aarunge nehe ba roti vengurus angu aana aing hukung ameang angu!” \p \v 14 Angmuse raja Firaun ana nehe gahing ila Yusup aing medi, bot aing kaluar metma bui angu eahalang. Yusup ana ava vengpiling bot epakiang telul sengmuse, ana ila raja apangaadang mi. \v 15 Angmuse raja Firaun ana Yusup at hubait hula, “Na iipalna tila, aarunge iipal angu nehe nu bae evengbanang tarang angu metma veng nat hubait jadi niang. Nehe nu nat hubait hula, aana bisa iipal evengbanang tarang angu metma veng nat hubai.” \p \v 16 Angmuse Yusup ana raja Firaun ehur angu ebalet hula, “Nimang raja, bae naing niang, aarunge Lahatala ba bisa iipal evengbanang tarang angu metma veng aat hubai.” \p \v 17 Raja Firaun ana mateng hula, “Na iipalna se hula, na ue Nil Moar eadil angmi tahi sehi. \v 18 Mibaroti se, sapi bititu iboa eere-eere, bot ibuar angu di dula-lengga, jar moar angumi kaluar muse, ue moar eadil angmi dadi-napa adang sehi. \v 19 Angmuse sapi bititu aabeung bot jar moar angmi kaluar, aarunge iboa angu mang kira-taata, bot ibuar angu di mang karutu-karutu. Masir mi anga, sapi ba iboa kira-taatat aulang angu na bae uuling ateing di jedung! \v 20 Sapi bititu ba iboa kira-taata angu, ini vede sapi bititu ba iboa eere-eere angu adang. \v 21 Ini adang miosing, aarunge iboa angu mang kilang taatat eaulang. Angmuse na noang-jonga. \p \v 22 Na bale tiat udu muse, na bot taang iipalna. Na uuling ateing se, aara-gandum kelang bititu eihi aaving-aaving, bot taata tila, eela nu mi bilang ue tahi sehi. \v 23 Na bot uuling ateing se, aara-gandum kelang bititu bot bilang, aarunge ekelang ang naung mang kabasi, eihi bae mi niang, bot eenar etutung vengbaa base, mang marota, bot taata. \v 24 Angmuse aara-gandum kelang bititu ba bae eihi mi niang ang naung, vede aara-gandum kelang bititu ba eihi aaving-aaving ang naung muut miosing. \p \v 25 Angmuse Yusup ana raja Firaun at hubait hula, “Nimang raja. Iipal aaru angu evengbanang tarang hama sehi. Naba ba eningse Lahatala hula ening angu, Ana metma nimang raja veng aat hubai tila. \v 26 Sapi bititu ba iboa eere-eere angu tung bititu, bot aara gandum ba eihi aaving-aaving angu di tung bititu. Aaru angu evengbanang tarang angu hama. \v 27 Sapi bititu kira-taata ba iveat kaluar angu, bot aara gandum kelang bititu eihi mi niang, bot eenar etutung vengbaa base mang marota bot taata angu, benangba, ooras malapal-tabonggal mitung bititu. \p \v 28 Emenghula na vede vengbanang iila angu edadenang. Naba ba eningse Lahatala hula ening angu, Ana metma nimang raja veng aat hubai. \v 29 Mitung bititu omimi angu, eningse mana emangpi ba Masir mi anga ooras barang-ubal angu harak. \v 30-31 Seng angse, ooras malapal-tabonggal mitung bititu angu hoa ping harak. Base, ooras barang-ubal angu pi bae ateing niang, bot pi vengtajebing iila. Eningse ooras malapal-tabonggal angu etatabit eele, angu ebele, Masir por anga miiipi angu, mod iiba bae ue niang. \p \v 32 Nimang raja eeiipal angu jadit miaaru, base angu evengbanang tarang se hula, Lahatala Ana vengator aulang iila. Base luung niang se, naba ba Ana vengator iila angu, malekang jadi. \p \v 33 Angu ebele, miaaung nimang raja aana nehe hur adang ba bisa na emangpi angu vengurus angu, nu aing vengtalail. Seng angse nimang raja aana aing songgar, senge ana Masir por anga vengurus. \v 34 Nimang raja, aana bot malekang nehe aabeung di ing songgar, senge aara gandum ba ooras barang-ubal mitung bititu omimi nehe aaturi angu, emangpi ini bisa baang iising medi. \v 35 Ini malekang nimang raja eeparenta angu eamulung, senge aara gandum ba ooras barang-ubal mitung bititu omimi nehe aaturi angu, medit aabang ba ae Masir mi anga miiipi. Seng angse, aara gandum angu ini malekang metma paraha mi amihing aabang ang naung kanap, bot jagat aaung-aaung. \v 36 Aara gandum ba vengharaka tila angu eningse metma pimod ening, senge ooras malapal-tabonggal mitung bititu ba hoa Masir mi angu adana. Ening aulang senge, nehe iiba bae malapal-tabonggal angu veng aamina niang.” \s1 Raja Firaun ana Yusup aing songgar metma Masir mi gubernur ening \p \v 37 Raja Firaun, bot nehe eele ba aing iivang ang naung emangpi Yusup eomi angu, veng iemeng-ajali. \v 38 Angmuse raja Firaun ana iat mateng hula, “Kalo pi nehe aabeung aalaping se, nehe iiba emenghula Yusup edadenang anga, pi bae harak niang. Se Yusup anga Lahatala ERoh hamulang aing veng angu ebele.” \p \v 39 Angmuse raja Firaun ana Yusup at mateng hula, “Lahatala Ana emangpi anga metma veng aat hubai tila. Base angu evengbanang tarang se hula, aaing ba hur adang, bot emangpi angu aana bisa vengator. Nehe iiba bae aaing edadenang niang. \v 40 Angu ebele, angase na aaing songgar metma gubernur ening, senge neoorang ang naung emangpi malekang eeparenta angu eamulung. Aarunge naing ba lebe miaatang oa.” \p \v 41-42 Angmuse raja Firaun ana ekila cap angu atang tuba mi aahit medi, sengmuse ana metma Yusup atang tuba angu mi maso. Bot raja Firaun ana mateng hula, “Anga metma etanda ening hula, angase na aaing songgar metma gubernur ening Masir anga miiipi tila.” Bot raja Firaun ana kondo aavening aalus nu metma Yusup enang ana pake, bot rante mas di nu metma Yusup obo mi hele. \p \v 43 Angmuse raja Firaun ana parenta ekuda kereta emiaaru angu metma Yusup enang ana taang mihi, bot nehe ba raja aing jajaga emieele angu ana ing gahing iot kuda kereta eomi-oa angmi lamal, senge moring vengbanang hula, “Oo, Via vengebang oo! Via vengebang, senge nehe eele ana lamal se, iini aing haromat!”\f + \fr 41:43 \ft Ibrani ehur emamolo se, evengbanang tarang angu bisa bot vengbanang hula ꞌaing ohiꞌ, bot ꞌaing vengtouꞌ.\f* Raja Firaun ana Yusup aing songgar metma Masir mi gubernur ening angu, nehe ening aulang metma Yusup adana. \p \v 44 Raja Firaun ana Yusup at mateng hula, “Naing anga ba raja. Aarunge na neoorang ba ae Masir mi anga naung emangpi iat hubai tilat hula, kalo aana bae eemeng-ajali niang se, nehe nu ana bae na iiba ening jadi niang.” \p \v 45 Angmuse raja Firaun ana Yusup ene maveng Masir ene eamulung hula, Sepnat Panea. Bot raja Firaun ana boma Potifera agama ebuangvala nu bendar On\f + \fr 41:45 \ft Bendar On ene aabeung Yunani ehur mi angu hula, ꞌHeliopolisꞌ.\f* mi angu, oal jangu kaneng nu ene Asnat angu, metma Yusup enang ana medi, senge metma ejangu ening. Raja Firaun ana Yusup aing songgar metma Masir mi gubernur ening angu, ana ening aulang metma Yusup adana. \p \v 46 Uanguveng Yusup ana hoa raja Firaun apangaadang mi senge ana mulai karajang angu, euumur mitung aritue. Yusup ana raja Firaun apangaadang mi bale ila muse, ana lamal Masir angu miiipi, mana ang naung emangpi migoleng. \v 47 Ooras barang-ubal mitung bititu omimi angu, bir ang naung emangpi eaara-gandum etatabi toang. \v 48 Aara-gandum angu Yusup ana akumpul, bot ana metma bendar ang naung kanap taloul mea. Bendar ang naung kanap, Yusup ana bir ang naung emangpi eaara-gandum angu akumpul, bot metma bendar angu mi taloul mea. \v 49 Aara-gandum ba Yusup ana akumpul angu etatabi toang, emenghula bahi tang omimi angu edadenang, angu ebele etoang angu nehe uukur jadi niang, bot garet jadi niang iila. \p \v 50 Ooras malapal-tabonggal angu hoa jedung muse, Yusup ejangu Asnat boma Potifera oal angu, ana vaal mehal aaru veng ajai. \v 51 Angmuse Yusup ana mateng hula, “Susa-lala ba tura na nimang ehava mi kaluar senge na harak angu, emangpi Lahatala ana ening na vengtajebing iila.” Angu ebele Yusup ana oal mehal mutu angu ene maveng, ene Manase (evengbanang tarang se hula ꞌvengtajebingꞌ. \p \v 52 Bot Yusup ana oal mehal emiaaru angu ene maveng, ene Efraim.\f + \fr 41:52 \ft Ibrani ehur mi se, Efraim evengbanang tarangangu bisa vengbanang hula, ꞌvaal harakꞌ. ꞌmeke aabuaꞌ, bot taang toang mavengꞌ.\f* Bot ana mateng hula, “Mana angami na susa-lala toang harak iila. Aarunge Lahatala Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu, Ana metma manenang, angu ebele mana angami na vaal veng iila. \p \v 53 Mitung bititu ooras barang-ubal ba Masir enehe ang naung omimi aabeta angu evengtahi mi tila. \v 54 Angmuse mitung bititu ooras malapal-tabonggal angu hoa, emenghula Yusup ana vengbanang iila angu edadenang. Malapal-tabonggal angu, mana aabeung mi ang naung nehe emangpi harak iila. Aarunge mana emangpi ba Masir miiipi ang naung, mod etatabi toang. \v 55 Uanguveng Masir enehe ang naung mulai malapal-tabonggal angu harak muse, ini hoa raja Firaun abung mod banang. Angmuse raja Firaun ana iot ila Yusup aing harak, senge ana parenta tatalang se, ini ening Yusup eparenta angu eamulung. \p \v 56 Aarunge ooras malapal-tabonggal angu etatabi taang eelet maveng, angu ebele mana emangpi ba Masir miiipi ang naung di malapal-tabonggal angu harak. Angmuse Yusup ana melang ang naung emangpi buka, senge aara gandum angu metma Masir enehe ang naung ioang aabali. \v 57 Bot taang-taang mi angu, mana kanap nehe hoa Masir mi Yusup abung mod beli. Se malapal-tabonggal angu etatabit eele angu ebele. \c 42 \s1 Yusup ekaku ang naung ila Masir mi senge mod beli \p \v 1 Uanguveng Yakob ana vengmee se, nehe hula Masir mi angu aara-gandum ue muse, ana oal ang naung iat mateng hula, “Etatalang ba iini iiamal-amet mihit aulang angu? \v 2 Na vengmee se hula, Masir mi angu aara-gandum moe. Lebe miaung iini angmomi ila aara-gandum angu beli, senge pi ekang malapal aamina ekang.” \p \v 3 Angmuse Yusup ekaku inang arinu angu iava vengharaka sengmuse, ini ila Masir mi mod beli. \v 4 Aarunge Banyamin Yusup ekaku iia angu, Yakob ana bae ot ekaku ang naung imampi ila niang. Se Yakob ana uangmarit hula, “Misavaka oal angu ana via mi silaka.” \v 5 Malapal-tabonggal ba Kanaan mi angu di etatabit eele, angu ebele Yakob oal ang naung\f + \fr 42:5 \ft Ibrani ehur mi hurak hula ꞌIsrael oal ang naungꞌ. Aarunge Israel bot Yakob angu, nehe nu kolang ene.\f* bot nehe toang aabeung ang naung di, iat hama-hamat hoa Masir mi mod beli. \p \v 6 Uanguveng angu, Yusup ba Masir mi gubernur iila. Base kalo nehe taang-taang mi hoa hula aara-gandum beli se, Yusup ba aabalit metma mainang. Angu ebele, Yusup ekaku ang naung hoa aing harak muse, ini Yusup apangaadang mi kuku muding, bot tout iapang hela meke mi aing haromat. \v 7-8 Uanguveng Yusup ana uuling ekaku ang naung iateing muse, ana iapang ateing iila, aarunge ana ebabakeng ening emenghula ana bae iapang ateing niang edadenang. Angmuse Yusup ana haratangmi iadangtaaning hula, “Iing anga, taangmi ba hoa?” \p Angmuse Yusup ekaku ang naung ini ebalet hula, “Ning anga Kanaan mi ba hoa. Ni hoa hula angami mod beli.” Etabit Yusup ana ekaku ang naung iapang ateing, aarunge ing bae apang ateing niang. \p \v 9 Angmuse Yusup ana eiipal tura metma iadana angu mivengani. Angu ebele ana iat mateng hula, “Iini akal mateng! Iini iibabakeng hoa iieng uuling hula, aabang anga nehe ue vengjaga ee niang. Aulang senge iini ila, bot bale hoa niat malibal!” \p \v 10 Aarunge Yusup ekaku ang naung ini ebalet hula, “Niang, Nimang! Ning eemalea anga naung hoa hula mod ba beli. \v 11 Ning anga iia-mutu, imang nu oal. Bot ning anga nehe aaung. Ni bae nibabakeng hoa angami nieng uuling niang.” \p \v 12 Aarunge Yusup ana bot taang iat mateng hula, “Iini akal mateng! Iini hoa iieng uuling hula, aabang anga etatabit nehe ue vengjaga ee niang!” \p \v 13 Angmuse ini Yusup ehur angu ebalet hula, “Ning eemalea anga naung iia-mutu ninang arinu belta aalu, imang nu oal, moe Kanaan mi. Nikaku nu angu turang mi aamina tila, bot nikaku iia angu angase moe nimang at mihi. \p \v 14 Angmuse Yusup ana ekaku ang naung ibalet hula, “Aaung iila! Emenghula vede na metma veng iiat mateng iila angu edadenang! Iini iibabakeng hoa angami iieng uuling hula, aabang anga nehe ue vengjaga ee niang. \v 15 Na malekang iing uuji hengi. Raja Firaun ene na metma iing sumpat hula, kalo iikaku iia angu ana bae angami hoa niang se, iini bae lamal aabang anga eahalang niang. \v 16 Base, nehe nu ana malekang ila iikaku iia angu at angami hoa. Iing aabeung angu, na iing tahang angami mihi, aulang senge na bisa ateing hula, iimateng angu etabi ee niang. Kalo niang se, raja Firaun ene omimi, na vengbanang hula, iing anga etatabit nehe omi jasi.” \v 17 Angmuse Yusup ana ekaku ang naung ing metma bui mi ing tahang, eluung mietang tue. \p \v 18 Emietang tue muse, Yusup ana ekaku ang naung iat mateng hula, “Naing anga, Lahatala angu na Aing veng nuangmari, bot Eomi angu na eamulung. Base naba ba na vengbanang se, iini malekang ening aulang senge iini bisa aabeta. \v 19 Kalo iing anga etatabit nehe omi aaung se, iikaku nu ana malekang bui angami kilang mihi. Aarunge iing aabeung angu, iini mod baning ila metma iihava omi enehe ba malapal sehi angmo naung inang. \v 20 Seng angse, iini malekang iikaku iia angu at nebele hoa. Angu ba metma ebukti ening, senge na ateing hula iimateng angu etabi. Aulang senge na ekang iing hukung iiameang ekang.” \p Vengmeet aulang muse, Yusup ekaku ang naung ini ehur angu veng iemeng-ajali. \v 21 Angmuse ing emangpi itat mateng hula, “Ahalang ba tura pi ening metma pikaku kiki adana angu, ebale ba angase pi harak iila. Tura pi ateing se, ana etatabit susa-lala, angu ebele ana banang hula piot oangmoling, aarunge pibae aing paduli niang. Angu ebele esusa-elala benang ba angase ebale angu jadit metma piadana anga.” \p \v 22 Angmuse Ruben ana mateng hula, “Nekaku naung! Aulang angu ba, tura na iihapat hula, ekang ahalang ening metma vaal angu adana ekang, aarunge iini bae nehur angu venghele niang. Angu ebele, eve angu etamadi ba angase jadit metma piadana anga.” \v 23 Naba ba Yusup ekaku ang naung ini vengmateng angu ana manggarati, aarunge na angu ini bae vengkaruang niang. Se ini hurvala nu pake senge ihur angu metma Yusup veng at hubai angu ebele. \p \v 24 Ini itat mateng angu Yusup ana vengmee muse, ana ava medit iahalang, sengmuse ana bau. Yusup ana baut sengmuse, ana bot bale ekaku ang naung ibele hoa iat mateng. Angmuse Yusup ana Simon aing medi, sengila ba ana nehe ot iapangaadang mi langi metma Simon ia mi. \s1 Yusup ekaku ang naung bale Kanaan mi ila \p \v 25 Angmuse Yusup ana parenta, senge nehe aara-gandum metma ekaku ang naung ikarong ba ini baning hoa angu mi, bot iseeng ang naung bale metma nu-nut ekarong aha angu mi. Ana bot nehe gahing mod di metma ekaku ang naung inang, senge ila via mi se, ini bisa adang. Angmuse nehe ening Yusup eparenta angu eamulung. \v 26 Yusup ekaku ang naung, aara-gandum ba ini beli tila angu metma ikeledei angu taang mea, sengmuse ini angmi tahit lamal. \p \v 27 Ini ila via mi se bir kua tila, base ini miari. Angmuse ikaku nu angu ana ekarong angu buka, senge hula mod metma ekeledei angu enang ana adang. Aarunge ana uuling ateing se, eseeng angu ue ekarong aha angu mi. \v 28 Angmuse ana mibaroti, bot ana ekaku ang naung iat mateng hula, “Kaku naung! Neseeng angu nehe bale metma manenang. Iini euuling hengi! Ae nekarong aha anga mi.” \p Uuling ateing aulang muse, ing emangpi iomi iipi sehi, bot iuangmarit etatabi. Angmuse ini itadang taaning hula, “Naba ba Lahatala Ana bot ening metma tadana tila?” \p \v 29 Ini lamal milalut ila Kanaan mi muse, na emangpi ba nehe ening metma iadana ang naung, ini metma imang at veng sarenta. Ini sarentat hula, \v 30 gubernur ba Masir mi angu ana etatabit mateng haratang metma niadana, bot ana niat mateng hula, ni nibabakeng ila nieng uuling hula, aabang angu nehe ue vengjaga ee niang. \v 31 Aarunge ehur angu ni ebalet hula, ꞌNing anga nehe aaung. Ni bae nibabakeng hoa angami nieng uuling niang. \v 32 Ning anga iia-mutu ninang arinu belta aalu, imang nu oal. Nikaku nu angu ue niang iila, bot nikaku iia angu moe Kanaan mi nimang at mihi.ꞌ \p \v 33 Angmuse gubernur angu ana mateng hula, ꞌKalo aulang se na malekang iing uuji, senge iini mateng hula iing nehe omi aaung angu, etabi ee niang! Iikaku nu melekang angami mihi. Aarunge Iing aabeung ang naung aara-gandum baning ila metma iihava omi enehe ba malapal ang naung inang, senge ini ekang malapal aamina ekang. \v 34 Iini ila se, iini malekang iikaku iia angu at angami hoa. Aulang senge na ateing hula, iini bae iibabakeng hoa angami iieng uuling niang, aarunge iing anga etatabit nehe omi aaung. Ening aulang senge, iikaku ba na aing tahang angu na aing lapas, bot na iing vengkilang iini bisa aabang anga mi mihi.ꞌ ” \p \v 35 Uanguveng ini ikarong ang naung veng aosing se, iseeng ba ini hula metma mod beli angu, ue nu-nut ekarong mi ini uuling ateing. Uuling ateing aulang muse, Yakob bot oal ang naung ing emangpi iuangmarit etatabi. \p \v 36 Angmuse Yakob ana oal ang naung iat mateng hula, “Iini hula ening noal ang naung emangpi ue niang. Yusup ue niang iila. Simon di ue niang iila. Bot angase iini hula Benyamin di at ila. Iini hula ening not aamina ba ae anga!” \p \v 37 Angmuse Ruben ana imang at hubait hula, “Nimang! Benyamin angu metma manenang senge na at ila. Eningse na at bale hoa aing metma nimang enang. Kalo na bae at bale hoa niang se, noal mehal aaru angu, nimang aana iameang di aaung.” \p \v 38 Aarunge Yakob ana Ruben ehur angu ebalet hula, “Niang! Benyamin angu ana bae iiat hama-hamat angmo mi ila niang. Se ekaku Yusup aamina tila, angase aing ba enangkolang angu ebele. Kalo andi via mi silaka se, na boma tila anga iini hula ening na susat etatabi senge aamina.”\f + \fr 42:38 \ft Surat hamulang Ibrani ehur mi hurak hula, “na hela ila Sheol mi (angu nehe aamina emana)”.\f* \c 43 \s1 Yusup ekaku ang naung ini Benyamin at hama-hamat Masir mi ila \p \v 1 Malapal-tabonggal ba Kanaan mi angu taang maveng eele. \v 2 Bot aara-gandum ba Yakob oal ang naung Masir mi baning hoa angu osing iila muse, Yakob ana oal ang naung iat mateng hula, “Noal naung! Iini bot bale Masir mi ila, senge aara-gandum belit baning hoa hengi.” \p \v 3 Angmuse Yahuda ana imang at hubait hula, “Nimang! Gubernur ba Masir mi angu ana etatabi niat mateng metma nivengani ening iilat hula, kalo nikaku iia Benyamin angu, ni bae at hama-hamat ila niang se, ni ekang ila apangaadang mi, bot ana uuling niateing ekang! \v 4 Base kalo nimang aana vengjali, senge Benyamin ana niat hama-hama se, ni ila mod beli. \v 5 Aarunge kalo nimang aana eea, senge Benyamin ana bae niat hama-hamat ila niang se, ning di bae ila mod beli niang. Se gubernur angu ana mateng iilat hula, kalo ni bae Benyamin at ila niang se, ni ekang ila apangaadang mi ekang angu ebele.” \p \v 6 Angmuse Yakob ana oal ang naung iat mateng hula, “Etatalang ba iini nehe angu at hubait hula iikaku nu jedung ue, senge ening na susat alang anga?” \p \v 7 Angmuse ini imang ehur angu ebalet hula, “Nehe angu ana nilamal-nitahi angu metma veng niadangtaaning, bot pihava omi enehe ang naung di, ana vengtaaning alolang-niang hula, ꞌIimang jedung aabeta sehi, ee niang? Bot iikaku iia mehal aabeung jedung ue, ee niang?ꞌ Base, etaaning ang naung emangpi ni vengpaksat ebalet molo-molo. Se nuba ba ateing hula, eningse nikaku angu ana hula niot malekang at angmo mi ila hengi?” \p \v 8-9 Angmuse Yahuda ana bot imang at mateng hula, “Nimang! Aaung ba aana vengjali, senge vaal angu ana niamulung bot ni hama-hamat uuser ila mod beli, senge ping emangpi ekang malapal aamina ekang. Na aing jaga, kalo na iiba jadit metma adana se, naing ba napang metma adana. Kalo na bae at bale hoa aing metma nimang enang niang se, etamadi angu na tevang sampe vengaamina. \v 10 Kalo pi bae ooras ading eluung alang niang se, ni oma ila-hoa miaaru tila.” \p \v 11 Angmuse imang ana iat mateng hula, “Kalo aulang se, iini malekang ening alang. Pi por anga ehasil ba aaung angu iini ila medi, benangba: kai-hali, dupa, te manema, taung-jal, pandu, arani\f + \fr 43:11 \ft Surat hamulang Ibrani ehur mi hurak hula, ꞌshaqedꞌ. Eihi angu emenghula arani edadenang.\f* bot taur ang naung. Seng angse iini metma iikarong ang naung mi, senge metma iiatang-oang ening baning ila metma gubernur angu enang. \v 12 Iini malekang seeng baning milebe, se iiseeng ba tura iini uuling ateing se, ue iikarong aha mi angu, iini malekang bale baning ila angu ebele. Uangu nehe ang naung ini oma ening mitasala. \v 13 Iikaku Benyamin angu di iini at ila. Angu ebele iiava vengharaka, senge iini uuser bale nehe angu ebele ila. \v 14 Na banang, Lahatala ba Eele-Balolu angu Ana ening gubernur angu ana omi metma iijahi, senge Benyamin bot Simon oleve angu ana bisa metma maiinang, senge iini hama-hamat bale hoa. Aarunge naing anga, kalo noal ang naung ini malekang ue-niang hengi se, kilange esusa-elala angu na tevang alolang niang di aaung.” \p \v 15 Angmuse Yusup ekaku ang naung ini iatang-oang ang naung, bot iseeng milebe ang naung medi, senge baning Masir mi ila. Benyamin di ini at hama-hamat lamal Masir mi ila. Ila angmomi muse, ini ila Yusup apangaadang mi. \v 16 Uanguveng Yusup ana Benyamin bot ekaku ang naung uuling iateing muse, ehava omi ebalentavala ang naung ekapala angu, ana at mateng hula, “Nehe anga naung iat nehava mi ila! Ved hahama se, ini nat naadang hama-hama. Angu ebele, binanta nu iini malekang sabelet ameang, senge vengharakat ening aaung-aaung.” \p \v 17 Angmuse nehe angu ana ening Yusup eparenta angu eamulung. Bot ana Yusup ekaku ang naung iat Yusup ehava mi ila. \p \v 18 Uanguveng Yusup ekaku ang naung nehe iat ila Yusup ehava mi muse, ini iuangmarit etatabi, bot ini itat mateng hula, “Nehe piat angami hoa anga, seeng ba tura halomang pi baning hoa angami angu, pi bale ila se ue pikarong mi angu ebele. Ini piat angami hoa, senge eateing-niang se ini piadoi, senge pikeledei ang naung ini medi, bot ini ping metma imalea ening,” \p \v 19 Angu ebele, ila Yusup ehava eela mi bae hava maso jedung muse, Yusup ekaku ang naung ini balentavala ang naung ikapala angu at mateng hula, \v 20 “Nimang! Ni hula aat mateng hengi. Tura ni hoa angami mod beli. \v 21-22 Aarunge ni bale ila via mi bir kua muse, ni miaari. Angmuse nikarong ang naung ni buka senge hula ni keledei ang naung iahi se, ni uuling ateing se, niseeng ba ni hula metma mod beli ang naung ue nu-nut ekarong aha mi. Ni bae ateing niang hula, nuba ba metma angumi mea! Angase, seeng ang naung emangpi ni ae bale baning hoa, senge metma nimang enang. Seeng eabeung di ni ae baning hoa, senge bot metma mod beli.” \p \v 23 Angmuse balentavala ang naung ikapala angu ana ibalet hula, “Ekang iiuangmari ekang! Bot ekang iiomi vang-vang ekang! IiLahatala, bot iidat-iimang ang naung iLahatala angu, Aing ba Eaaung-Ehama bae ebale veng niang angu metma iiadana, bot iiseeng angu bale metma iikarong mi angu. Iiseeng ba iini metma aara-gandum beli angu, na tarima tila.” Angmuse nehe angu ana Simon aing kaluar, bot at hoa metma mainang. \p \v 24 Seng angmuse ing emangpi Yusup ehava mi maso. Ini masot hava mi muse, balentavala ang naung ikapala angu ana jar metma Yusup ekaku ang naung inang, senge ini metma ia laming. Bot ana mod metma mainang, senge ini metma ikeledei ang naung iahi. \v 25 Seng angmuse Yusup ekaku ang naung ini iatang-oang ang naung vengharaka, senge ved hahama Yusup ana hoa se, ini metma Yusup enang. Se balentavala ang naung ikapala angu ana iat mateng iilat hula, “Ved hahama se, ini Yusup at naadang hama-hama angu ebele.” \p \v 26 Uanguveng Yusup ana hoa hava mi muse, ekaku ang naung iatang-oang angu ini metma Yusup enang, bot ini Yusup apangaadang mi kuku muding aing sombat iapang hela meke mi. \v 27 Angmuse Yusup ana iadangtaaning hula, “Tatalang! Iing emangpi aaung-aaung, ee niang? Bot iimang ba iini metma veng nat sarentat hula, ana boma tila angu, andi aaung-aaung, ee niang?” \p \v 28 Angmuse ini Yusup etaaning angu ebalet hula, “Eemalea ba, nimang angu, ana aaung-aaung, Nimang.” Bot ini tout hela Yusup aing somba. \p \v 29 Uanguveng Yusup ana uuling Benyamin ateing muse, ana mateng hula, “Anga iikaku iia ba tura iini metma veng nat sarenta angu, ka?” \p Angmuse Yusup ana Benyamin at mateng hula, “Noal! Na banang, Lahatala Ana Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu metma maeenang.” \p \v 30 Yusup omi etatabit ekaku Benyamin angu aing midadanang, se ana etatabit omi metma ekaku Benyamin ejahi angu ebele. Yusup omi ba ekaku Benyamin aing midadanang angu ana vengtahang jadi niang muse, ana ava medit ekaku ang naung iahalang ila ekamar mi maso, bot ana baut etatabi. \v 31 Yusup ana baut sengmuse, ana apang hiat ening ahamulang, bot ana omi ening adia-adia sengmuse ana kaluar ekaku ang naung ing harak. Bot ana emalea ang naung ing gahing iot mod vengharaka. \p \v 32 Angmuse Yusup aing enangkolang emeja taang naadang. Yusup ekaku ang naung, ing meja aabeung taang naadang. Bot Masir enehe ba iat naadang hama-hama ang naung, ini imeja aabeung nu taang naadang. Se Masir enehe ang naung, kalo ini Ibrani enehe ang naung ing venggaot mihit naadang se, ini hula, angu ini maniang iila.\f + \fr 43:32 \ft Masir enehe ang naung ini Israel enehe ang naung ing veng sini, se Israel enehe ang naung ini sukat binanta jumba bot aib jajaga angu ebele.\f* \v 33 Yusup ekaku ang naung ini Yusup omi oa angmi mihit naadang. Ini mihit piling-piling iuumur eamulung, mulai mutu mi, sampe iia. Uanguveng nehe ing vengator senge ini mihit piling-piling aulang angu, ini uuling ateing muse, ing emangpi mijonga. \v 34 Angmuse Yusup ana balentavala ang naung iot mod ba emeja taang angu medi, senge metma ekaku ang naung inang ini adang. Mod ba ing emangpi tarima angu, etoang angu hama. Aarunge Benyamin emod angu lebet mi iising, ekaku ang naung imod angu mi ataang oa. Angmuse ing emangpi suka-navera, bot Yusup at hama-hamat naadang sampe iatou veng barang. \c 44 \s1 Yusup egalas perak ue-niang \p \v 1 Seng angmuse, Yusup ana balentavala ang naung ikapala angu at mateng hula, “Aara-gandum angu metma nehe ang naung nu-nut ikarong angu mi, bot iseeng ang naung di bale metma nu-nut ekarong aha mi aara-gandum angu taang mea. \v 2 Negalas perak angu di aana metma ikaku iia eseeng aara gandum ebili angu veng senge, metma ekarong angu mi.” Angmuse nehe angu ana ening Yusup eparenta angu eamulung. \p \v 3 Emitobang kukuaveng sehi muse, Yusup ana ekaku ang naung ing lapas, bot ikeledei ang naung ana metma mainang, senge ini mod baning ila metma inehe ang naung inang. \v 4 Aarunge ini lamal ila bendar eola jedung muse, Yusup ana balentavala ang naung ikapala angu at hubait hula, “Aana uuser bihit nehe ang naung iamulung ila. Kalo aana ila ing harak iila se, iat mateng hula, ꞌEtatalang ba gubernur angu ana aaung ening metma iiadana tila se, iini jasi ba ening metma eaaung angu ebalet aulang angu? \v 5 Etatalang ba iini nemanaing egalas perak angu taavit baning hoa angu? Galas angu nemanaing ana mi jar na, bot ana paket metma eaajimat ening. Iini etatabit ahalang eele ening metma nemanaing angu adana tila!” \p \v 6 Uanguveng balentavala ang naung ikapala angu ana ila Yusup ekaku ang naung ing harak muase, naba ba Yusup vengbanang angu ana metma veng iat hubai. \p \v 7 Angmuse ini ehur angu ebalet hula, “Nimang eeomi hula tatalang? Ning eemalea anga naung na aulang ening angu, metma niola. \v 8 Nimang aana ateing iilat hula, seeng ba nikarong mi aara gandum taang jehi ang naung ni bale baning hoa metma nimang eenang iila. Base tatalang senge, ni bisa gubernur ehava mi mas-perak ang naung taavi! \v 9 Nimang aana parisa! Ning anga naung aana ateing hula, galas perak angu ue nuba ba ekarong mi se, aana aing hukung ameang! Bot ning aabeung ang naung metma eemalea ening di aaung.” \p \v 10 Angmuse balentavala ang naung ikapala angu ana iat hubait hula, “Yo, iimateng angu molo. Aarunge galas perak angu na ateing ue nuba ekarong mi se, aing angu ba metma nemalea ening, iing aabeung ang naung bale ila.” \p \v 11 Angmuse ing emangpi uuser-uuser ikarong ang naung at hela, sengmuse nu-nut ekarong angu buka. \v 12 Bot balentavala ang naung ikapala angu ana karong ang naung nu-nut parisat aalus-aalus, mulai mutu ekarong mi sampe iia ekarong mi se, galas perak angu ue Benyamin ekarong mi. \p \v 13 Ateing aulang muse, Benyamin ekaku ang naung iomi etatabit susa, angu ebele ini ipakiang ang naung abahak. Bot ini ikarong ang naung bale at mida ikeledei ang naung taang mea, sengmuse ini bale bendar mi ila. \p \v 14 Uanguveng Yahuda bot ekaku ang naung imampi bale ila Yusup ehava mi se, Yusup ana jedung ue angmi, angmuse ing eng emangpi Yusup apangaadang mi kuku muding aing somba. \v 15 Angmuse Yusup ana iat mateng hula, “Etatalang ba iini ening alang metma nadana? Iini bae ateing niang hula, nehe ba naing edadenang alang anga, kalo ana etebahi angu pake se, karajang jasi ba iini ening angu ana bae uuling ateing niang ka? \p \v 16 Angmuse Yahuda ana mateng hula, “Angase naba ba ni vengbanang metma nimang eehur angu ebale, bot tatalang senge ni bisa vengbanang hula, ni bae ahala niang. Lahatala Ana ni ahalang ang naung ebale metma maninang iila. Angu ebele, kalo nimang aana hula, galas perak angu ue nuba ekarong mi se aing angu ba aing tahang angu, lebe miaaung nimang aana ning emangpi ning tahang, senge ning emangpi metma eemalea ening.” \p \v 17 Aarunge Yusup ana iat mateng hula, “Niang! Na bae ening aulang niang. Galas perak angu na ateing ue nuba ekarong mi se, aing angu ba metma nemalea ening! Iing aabeung ang naung lohi, base iini bale iimang ebele ila!” \s1 Yahuda ana Benyamin aing vengeebang \p \v 18 Angmuse Yahuda ana lamal va Yusup abung sengmuse ana mateng hula, “Nimang gubernur! Na hula mateng kabingdena. Na ateing se, aaing angu emenghula raja Firaun edadenang. Angu ebele, na banang aana ooras kabingdena metma manenang senge na hur nu vengbanang metma nimang veng aat hubai hengi. \v 19 Nimang gubernur aana niadangtaaning iilat hula, ꞌIimang jedung aabeta sehi, bot iikaku di iiba jedung ue, ee niang?ꞌ \p \v 20 Angmuse eetaaning angu ni ebale tilat hula, ꞌNimang jedung aabeta sehi, aarunge ana boma tila, bot nikaku iia di nu ue. Uanguveng nikaku iia aing veng ajai angu, nimang ana boma tila. Nikaku iia angu ekaku nu oleve iva nu angu, turangmi aamina tila. Base angase, nikaku iia angu enangkolang. Angu ebele, nimang ana etatabit omi metma ejahi.ꞌ \p \v 21 Nimang gubernur aana niat hubai tilat hula, niot malekang nikaku iia angu at eebele hoa, senge aana uuling eeng taang ateing hengi. \v 22 Aarunge ni Nimang gubernur eehur angu ebalet hula, vaal angu ana bae imang eahalang jadi niang, kalo ana imang eahalang se, imang ana aamina. \p \v 23 Angmuse Nimang gubernur aana hula, ꞌKalo iini bae iikaku iia angu at hoa niang se, iini bot ekang bale hoa napangaadang anga mi ekang.ꞌ \p \v 24 Seng angmuse ni bale ila Nimang gubernur eehur angu emangpi metma nimang veng at hubai. \v 25 Angmuse nimang ana bot ning gahing hoa mod beli. \v 26 Aarunge nimang ehur angu ni ebalet hula, ꞌNimang! Ni bae bisa bale angmomi ila niang. Se gubernur angu ana mateng iilat hula, kalo iini bae iikaku iia angu at hoa niang se, iini ekang bale hoa napangaadang anga mi ekang. Base nikaku iia angu di ana malekang nimampi hama-hama, senge ni lamal.ꞌ \p \v 27 Angmuse nimang ana bot mateng hula, ꞌIini ateing iilat hula, nejangu Rahel ana vaal aaru kolang veng ajait metma manenang. \v 28 Vaal ehalomang angu ue niang iila, bot na vengbanang iilat hula, oma binanta balevang ba aing adang iila. Angu ebele angase, na bae uuling ateing niang iila. \v 29 Vaal iia anga di, kalo iini nabung aing medit at ila, bot andi silaka se, iini ening na taang susat maveng, base na mang aamina.ꞌ \p \v 30-31 Angu ebele, Nimang gebernur. Kalo na bale nimang ebele ila, bot bae nikaku iia anga at hama-hamat ila niang se, eningse nimang ana malekang aamina. Se vaal angu kalo ana bae nimang abung niang angse, nimang ana aabetat jadi niang angu ebele. Bot nimang di etatabit boma tila, angu ebele kalo ni taang ening ana susat maveng angse, ana malekang aamina. \v 32 Bot, naing ba eemalea anga na nimang at palai tilat hula, kalo na bae vaal angu at bale ebele ila niang se, etamadi angu naing ba tevang veng aamina. \p \v 33 Base na banang, Nimang gubernur: Naing ba eemalea anga, angami mihit metma vaal angu aing telul, senge naing metma Nimang gubernur eemalea ening. Senge biar vaal angu ana ekaku ang naung iat hama-hamat bale ila. \v 34 Kalo vaal angu ana bae niat hama-hamat ila niang se, tatalang senge na bisa bale nimang ebele ila. Se nimang ana susat sampe veng aamina angu, kalo na uuling ateing se, na vengtahang jading angu ebele.” \c 45 \s1 Yusup ana ava metma ekaku ang naung itubing, bot banang imang iimal iot ila Masir mi mihi \p \v 1 Uanguveng angu, Yusup eomi angu ana bae nehe toang ang naung iapangaadang mi vengtahang jadi iang iila. Angu ebele ana nehe toang ang naung iot kaluar, sengmuse ana ava metma ekaku ang naung itubing. \v 2 Seng angmuse Yusup ana baut amal aelet etatabi. Angu ebele Masir enehe ang naung vengmee, bot nehe ba raja Firaun eistana mi ang naung di vengmee. \p \v 3 Angmuse Yusup ana ekaku ang naung iat mateng vengbanang hula, “Naing anga ba iikaku Yusup benang! Timang jedung aabeta sehi ka?” \p Vengmeet aulang muse, Yusup ekaku ang naung ini iuangmarit etatabi, angu ebele Yusup ehur angu ini ebalet jadi niang. \p \v 4 Angmuse Yusup ana ekaku ang naung iat mateng hula, “Iini ma peang-peang hengi.” \p Angmuse ekaku ang naung ini ma Yusup abung-abung. Angmuse Yusup ana bot ekaku ang naung iat mateng hula, “Naing anga iikaku Yusup, ba iini metma Masir enehe ang naung ioang aabali angu. \v 5 Etabit iini naing aabali tila. Aarunge angase ekang iiuangmari ekang, bot ekang iiva manasal ekang. Lahatala ba hula ening aulang, senge na nematurat hoa angami nehe toang eabetang angu vengator, senge ini ekang malapal aamina ekang. \p \v 6 Angase ooras malapal-tabonggal anga mitung aaru tila, bot mitung iising maveng hengi angu, nehe bae meke bale niang, namuding-natapa niang, bot bae na iiba avaning di niang. \v 7 Angu ebele, naba ba pi bae manggarati niang anga Lahatala Ana ening, bot Ana nematurat nat angami hoa, senge iing bot iioal-iidat ang naung bisa abetat aaung-hama. \p \v 8 Base, ual-hula iing ba ening na ae angami anga, aarunge Lahatala ba ening. Aing ba naing ening na bisa Masir angami gubernur anga, bot bisa raja Firaun eistana omi angu vengurus anga. Bot Lahatala ba ening, angu ebele nehe iiba bae eelet minataang oa niang anga. \p \v 9 Angase iini uuser bale timang ebele ila, bot at mateng vengbanang hula, ꞌOoal Yusup benang jedung aabeta sehi! Lahatala Ana aing ening Masir mi gubernur iila. Ooal Yusup ana hula oot uuser-uuser ila Masir mi aing harak hengi. \v 10 Eningse nimang aana Gosen mi mihi, aulange ekang ooal Yusup eola ekang. Mana angu aaung, bot berang. Base nimang ooal-iidat ang naung bisa angmi aabeta. Aulang di eejumba, eeaib, eesapi, bot nimang eepasaka ang naung emangpi. \v 11 Kalo nimang aana Gosen mi mihi se, ooal Yusup ana bisa angmomi aing gariang. Se ooras malapal-tabonggal anga mitung iising jedung maveng hengi. Base eningse Yusup ana vengator, senge nimang bot eehava omi enehe ang naung, bot nimang eebinanta ang naung emangpi na-nu ekang iioang kurang ekang.ꞌ ” \p \v 12 Yusup ana bot iat mateng hula, “Angase iini uuling iieng taang ateing iila. Bot nekaku Benyamin di ateing iilat hula, naing ba Yusup benang, bot hur ba na vengbanang anga nai mi kaluar metma iiat hubai. \v 13 Angu ebele timang veng at sarentat hula, neparenta ae Masir mi anga etatabit eele. Bot naba ba iini uuling iieng taang ateing iila ang naung di emangpi metma timang veng at sarenta. Seng angse, uuser timang at angami hoa!” \p \v 14 Angmuse Yusup ana ekaku Benyamin obo kalavang bau, bot Benyamin di ekaku Yusup abea mi hilit bau. \v 15 Yusup jedung bau sehi angmuse, ana ekaku ang naung di emangpi nu-nut iamiku, bot iobo kalavang. Seng angmuse, Yusup ekaku ang naung ini mulai Yusup at sasarenta. \s1 Raja Firaun ana Yusup ekaku ang naung ing tarima \p \v 16 Uanguveng, raja Firaun eistana mi nehe hoja vengmee se hula, Yusup ekaku ang naung ue hoa muse, raja Firaun bot nehe ba aing iivang karajang ang naung di emangpi iomi sanang. \v 17 Angmuse raja Firaun ana Yusup at mateng hula, “Eekaku ang naung iat meteng, senge iot aara-gandum metma ikeledei ang naung vengeeat baning Kanaan mi ila. \v 18 Seng angse, iimang bot ihava omi enehe ang naung emangpi iat angami hoa. Eningse mana ba emeke aabua ae Masir mi anga na metma mainang ini mi mihi, senge ini bisa meke angu vengkarajang, bot eihi angu adang. \v 19 Bot iat mateng senge ini angami kereta aaedeng baning ila, metma iimang, bot ijangu-ivaal ang naung vengeeat iat angami hoa. \v 20 Ipasaka ba ini baning angami hoa jadi niang ang naung, iot ekang vengiomi susa ekang, se aaung-hama ba ae Masir anga, eningse emangpi metma ioa angu ebele.” \p \v 21 Yakob oal ang naung\f + \fr 45:21 \ft Hurak emamolo se hula, “Israel oal ang naung ini ening raja Firaun eparenta angu eamulung.” Israel angu, Yakob ene aabeung.\f* ini ening raja Firaun eparenta angu eamulung. Angmuse Yusup ana kereta aaedeng, bot ekaku ang naung imod via mi di ana vengator metma mainang, raja Firaun eparenta angu eamulung. \v 22 Yusup ana pakiang hiba di pasang na-nut metma ekaku ang naung inang. Aarunge ekaku Benyamin angu ana seeng perak ratu tue, bot pakiang hiba pasang iising metma maenang. \v 23 Na ebili veng Masir mi angu Yusup ana metma keledei lotal arinu vengeea, senge panatut ila metma imang enang. Aara-gandum, roti, bot mod rupa-rupa angu di, Yusup ana bot metma keledei manarang arinu vengeea, senge imang iimal Masir mi hoa se, metma imod via mi ening \v 24 Angmuse Yusup ana ekaku ang naung ing lapas ini ila, bot ana iat mateng metma ivengani ening hula, “Iini ekang via mi iitat natataanang ekang!” \s1 Yakob ana vengmee se hula, Yusup jedung aabeta sehi \p \v 25 Angmuse Yusup ekaku ang naung ini lamal Masir eahalang, ila Kanaan mi imang aing harak. \v 26 Ila Kanaan mi muse, ini imang at hubait hula, “Nimang! Ooal Yusup benang, jedung aabeta sehi. Angase aing metma nehe eele ening, Masir mi parenta pina!” \p Yakob ana vengmeet aulang, aarunge ana omi metma naababeung, bot ana bae ihur angu e etabit vengbanang niang. \v 27 Aarunge uanguveng ini Yusup ehur ang naung emangpi metma imang veng at hubai sengmuse, kereta ba Yusup ana panatu senge metma imang aing eeat Masir mi ila angu ana uuling ateing muse, uahvede omi sanang, bot ana ihur angu e etabit vengbanang. \v 28 Angmuse ana mateng hula, “Adoo! Noal Yusup benang jedung aabeta sehi. Aulang senge nomi anga sanang! Angase na malekang ebele ila uuling neng taang ateing senge, na aamina di aaung.” \c 46 \s1 Yakob bot ehava omi enehe ang naung ini Masir mi ila \p \v 1 Angmuse Yakob\f + \fr 46:1 \ft Surat Hamulang Ibrani ehur mi se hula, “Israel ana enaosing taloul sengmuse ana tahit lamal.”\f* ana enaosing taloul, sengmuse ini tahit lamal Kanaan eahalang. Ini lamal ila Berseba aabang mi muse, Yakob ana binanta nu sadaka ening metma Lahatala ba tura imang Isak ana Aing somba angu Enang. \p \v 2 Bir-kua nu adana muse, Lahatala Ana Ava metma Yakob etubing, emenghula ana iipal na edadenang. Yakob ana vengmee se, Lahatala ana earut hula, “Yakob! Yakob!” \p Angmuse Yakob ana madut hula, “Ya Nimang!” \p \v 3 Angmuse Lahatala Ana Yakob at mateng hula, “Naing anga Lahatala ba turangmi iimang ana Naing somba angu. Masir mi ila angu, aana ekang uuangmari ekang. Angmomi eningse eetabaning angu, Na metma bangsa eele ening. \v 4 Na aat toangpinat ila Masir mi, bot Naing anga ba eningse eetabaning ang naung iat toangpinat bale hoa Kanaan por anga taang. Eeabetang angu evengtahi mi, bot aana aamina se, ooal Yusup ba atang metma eetaning.” \p \v 5 Angmuse Yakob bot oal ang naung\f + \fr 46:5 \ft Surat Hamulang Ibrani ehur mi se hula, “Israel oal ang naung ini imang at ila.”\f* ini tahit lamal Berseba aabang eahalang. Oal ang naung ini at mida kereta ba raja Firaun ana panatut hoa angu taang, bot ijangu-ivaal ang naung di emangpi. \v 6-7 Ipasaka ba Kanaan mi ini metma ioa tila, bot ibinanta ang naung emangpi ini baning. Yakob ana etabaning ang naung mijangu-mimehal, emangpi iat Masir mi ila. \s1 Yakob ehava omi enehe ba ana iat Masir mi ila \p \v 8 Yakob ehava omi enehe ba ana iat hama-hamat Masir mi ila benangba:\f + \fr 46:8 \ft Surat Hamulang Ibrani ehur mi se hula, “Israel ehava omi enehe”.\f* \q1 Ruben, vaal mutu angu. \v 9 Ruben oal naung benangba: Henok, Palu, Hesron, bot Karmi. \q1 \v 10 Simon, bot oal naung benangba: Yamuel, Yamin, Ohad, Yakin, bot Sohar. Bot Saul, iva angu Kanaan jangu. \q1 \v 11 Lewi, bot oal naung benangba: Gerson, Kehat bot Merari. \q1 \v 12 Yahuda, bot oal naung benangba: Sela, Peres, bot Sera. Yahuda oal eabeung ba iene Er, bot Onan angu, Kanaan mi aamina tila. Bot Peres oal naung benangba: Hesron, bot Hamul. \q1 \v 13 Isaskar, bot oal naung benangba: Tola, Pua, Ayub, bot Simron. \q1 \v 14 Sebulon, bot oal naung benangba: Sered, Elon, bot Yahleel. \p \v 15 Ing emangpi angu, uanguveng ini Mesepotamia mi mihi sehi angu ba, Yakob ejangu Lea ana ing veng ajai. Bot ikaku jangu nu angu ene Dina. Base Yakob bot ejangu Lea oleve itabaning angu emangpi inang ari tue belta tue. \q1 \v 16 Gad, bot oal naung benangba: Sifion, Hagi, Suni, Esbon, Eri, Arodi, bot Areli. \q1 \v 17 Aser, bot oal naung benangba: Yimna, Yiswa, Yiswi, Beria, bot ikaku jangu nu ene Sera. \q1 Bot Beria oal naung benangba: Heber, bot Malkiel. \p \v 18 Ing emangpi angu inang arinu belta taling. Ing angu, Yakob bot ejangu ene Silpa angu oleve itabaning. Silpa angu, malea ba Laban ana metma oal jangu Lea, Yakob ejangu enang angu. \q1 \v 19 Yakob ejangu ene Rahel angu, ana vaal aaru veng ajai, benangba: Yusup bot Benyamin. \v 20 Yusup ana Masir mi vaal aaru veng benangba: Manase, bot Efraim. Ejangu ene Asnat ba vaal aaru angu veng ajai. Ejangu imang angu ene Potifera. Aing angu bendar On mi kapala agama. \q1 \v 21 Benyamin, bot oal naung benangba: Bela, Beker, Asibel, Gera, Naaman, Ehi, Ros, Mupim, Hupim, bot Ared. \p \v 22 Ing angu, Yakob bot ejangu Rahel oleve itabaning. Ing emangpi inang arinu belta buta. \q1 \v 23 Yakob ejangu nu ene Bilha angu, oleve ioal ba, Dan, bot Naftali. \q1 Dan oal angu, ene Husim. \q1 \v 24 Naftali, bot oal naung benangba: Yasel, Guni, Yeser, bot Silem. \p \v 25 Yakob ejangu Bilha oleve itabaning angu, emangpi inang bititu. Bilha angu malea ba Laban ana metma oal jangu Rahel, Yakob ejangu enang angu. \p \v 26 Yakob etabaning ba at hama-hamat Masir mi ila angu, ing emangpi inang ari taling belta taling. Idat jangu ang naung maveng jedung. \v 27 Bot Yusup oal aaru ba Masir mi ing veng ajai angu maveng. Base Yakob ehava omi enehe ba uanguveng ila Masir mi angu, ing emangpi inang ari bititu. \s1 Yakob ana oal Yusup aing harak \p \v 28 Ini lamal ila Masir abung muse, Yakob ana Yahuda aing gahing ot ematurat ila Yusup earu, senge Yusup ot hoa Gosen mi imang aing harak. Uanguveng ini ila Gosen mi tila muse, \v 29 Yusup ana ekereta taang hoa angumi imang aing harak. Uanguveng ini taing harak muse, Yusup ana imang aing karavang, bot ana baut etatabit luung. \p \v 30 Angmuse Yakob ana Yusup at mateng hula, “Angase na aamina di aaung! Se na uuling aateing iila, bot na ateing se, aana jedung aabeta angu ebele.” \p \v 31 Angmuse Yusup ana ekaku ang naung emangpi iat hubait hula, “Na malekang ila raja Firaun at hubait hula, nekaku, bot nimang ehava omi enehe ba Kanaan mi ang naung emangpi nebele hoa iila. \v 32 Bot eningse na vengbanang hula, iing anga naung emangpi biasat jumba, bot sapi gariang. Angu ebele, iibinanta, bot iipasaka ang naung, emangpi iini baning hoa iila. \v 33 Misavaka raja Firaun ana iiaru, bot ana iiadangtaaning hula, iini biasat naba karajang ba vengkarajang, \v 34 se iini ehur ebalet hula, iing emangpi anga, kiki sehi mi binanta ba gariang, emenghula iidat-iimang ang naung edadenang. Ening aulang senge, eningse ana iiot Gosen eooang angmi mihi.” Yusup ana ekaku ang naung iat hubait aulang, se Masir enehe ang naung, nehe ba terangvala angu ini iat aabeta se, ini rasat maniang. \c 47 \s1 Raja Firaun ana meke metma Yusup ehava omi enehe ang naung inang \p \v 1-2 Angmuse Yusup ana ekaku ang naung inang iising iat hama-hamat ila raja Firaun apangaadang mi. Yusup ana raja Firaun at mateng hula, “Nimang, bot nekaku naung ba Kanaan mi angu emangpi hoa iila. Ijumba, aib, sapi, bot ipasaka ang naung di emangpi ini baning hoa. Angase ing emangpi ae Gosen eooang angu mi tila.” Angmuse Yusup ana ekaku ang naung ing metma raja Firaun etubing. \p \v 3 Angmuse raja Firaun ana iadangtaaning hula, “Iikarajang ba naba?” \p Ini raja Firaun ehur angu ebalet hula, “Ning anga terangvala, emenghula nidat-nimang ang naung edadenang. \v 4 Kanaan mi angu malapal-tabonggal etatabi, base dadi-napa metma ni jumba, bot ni aib ang naung enang di iiba niang. Angu ebele, ni hoa hula aabang anga mi mihit metma nehe hoangmanang ening. Base kalo bisa se nimang raja aana vengjali, senge ni Gosen eooang angmi mihi.” \p \v 5 Angmuse raja Firaun ana Yusup at mateng hula, “Iimang, bot eekaku ang naung angase ing emangpi ae angami tila. \v 6 Base Masir aabang anga, ini bisa metma iabang mamolo ening. Masir aabang anga mi angu, Gosen eooang angu na ateing se, lebe miaaung. Angu ebele, biar ini Gosen eooang angba mi mihi. Bot nehe ba binanta gariang aaung angu aana ing vengator, senge ini bisa ne binanta ang naung vengurus.” \p \v 7 Yusup ana imang di at hoa raja Firaun apangaadang metma raja etubing. Angmuse Yakob ana sambajang Lahatala Abanang, senge Lahatala Ana Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu, metma raja Firaun enang. \p \v 8 Angmuse raja Firaun ana Yakob adangtaaning hula, “Eeuumur mitung eedeng iila?” \p \v 9 Yakob ana raja Firaun ehur angu ebalet hula, “Na aabetat neuumur mitung ratu nu ari tue tila, aarunge na bae kilang mana nu mi niang. Nidat-nimang ang naung di bae mana nu mi aabeta niang. Aarunge neuumur angu kalo metma iuumur angu vengsudi se, neuumur angu lebe mitukang. Bot neaabetang angu etatabit susa ba aaving.” \v 10 Angmuse Yakob ana raja Firaun apalait hula lamal. Aarunge bae lamal jedung muse, Yakob ana bot Lahatala Abanang, senge Lahatala Ana Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu, taang metma raja Firaun enang. \p \v 11 Angmuse Yusup ana mana vengator metma imang, bot ekaku ang naung inang ini mi mihi. Bot meke aabua ba Masir mi ue Gosen eooang mi angu, ana vengator metma ma inang, senge metma ipasaka ening raja Firaun eparenta angu eamulung. (Mana angu eningse ini ene maveng, ene ꞌRamesesꞌ.) \v 12 Bot Yusup ana mod vengator metma imang, ekaku, bot ijangu-ivaal ang naung inang, itoang angu eamulung. \s1 Ooras malapal-tabonggal Mesir mi angu taang eelet maveng \p \v 13 Uanguveng angu, ooras malapal-tabonggal angu taang eelet maveng, angu ebele taang-taang mi angu mod iiba niang iila. Mesir mi, bot Kanaan mi angu, nehe emangpi iomi bae na-nu vengaanamang di niang iila. Nehe emangpi ia-atang barea, bot bae na iiba ening jadi niang, se malapal angu ebele. \v 14 Ved kakanap nehe hoa Yusup abung aara-gandum beli se, seeng ang naung emangpi ana akumpul, senge metma raja Firaun ehava mi taloul mea. \v 15 Seeng ba Mesir mi, bot Kanaan mi ang naung miosing iila muse, Mesir enehe ang naung ini hoa Yusup at mateng hula, “Mod metma maninang hengi, senge ni ekang malapal aamina ekang. Se ni seeng osing iila angu ebele.” \p \v 16 Angmuse Yusup ana ibalet hula, “Kalo iiseeng iiba niang iila se, iibinanta ang naung baning hoa manenang, senge na mod metma vengtelul.” \v 17 Angmuse ini ibinanta ang naung baning hoa metma Yusup enang, bot Yusup ana mod metma ma inang. Benangba ikuda, ijumba, iaib, isapi, bot ikeledei ang naung. Base tung uangu veng angu, Yusup ana mod vengharakat metma iadana angu, ini ibinanta ang naung ba metma vengtelul. \p \v 18 Tung angu miahibul iila muse, tung emiaaru angu ini Yusup ebele hoa, bot Yusup at mateng hula, “Nimang gubernur! Ni bae metma eeamaang niang. Ni seeng osing iila, bot ni binanta ang naung emangpi ni baning hoa metma nimang eenang iila muse, angase na iiba bae ning veng niang iila. Angase ni meke, bot ni boa iipi anga ba ae. \v 19 Ekang vengkilang ni aapangaadang mi aamina ekang. Kalo ni aamina se, nuba ba meke ang naung vengkarajang? Aaungba aana ning beli, senge ning metma raja Firaun emalea ening. Bot ni meke ang naung di aana medi senge metma epasaka ening. Nabing metma maninang senge ni bisa aabeta, bot ekang aamina ekang. Bot aulang senge meke ang naung di ekang osing jehi ekang.” \p \v 20 Ooras malapal-tabonggal angu taang eelet maveng, angu ebele Masir enehe ang naung ini imeke ang naung emangpi aabali. Angmuse Yusup ana Masir mi meke ang naung emangpi beli, senge metma raja Firaun epasaka ening. \v 21 Angu ebele Masir enehe ang naung, tupa dena mi ila tupa dena mi angu, emangpi ing metma raja Firaun emalea ening.\f + \fr 47:21 \ft Ibrani ehur di ue hurak hula, “Yusup ana nehe emangpi iat ila bendar ang naung mi.”\f* \v 22 Aarunge kapala agama ang naung imeke angu Yusup ana bae beli niang, se kapala agama ang naung raja Firaun ana mod metma mainang alolang-niang, angu ebele ini mod angu veng aabeta. Base ini bae imeke ang naung aabali niang. \p \v 23 Yusup ana erayat ang naung iat mateng hula, “Vede ved anga na iing belit metma raja Firaun emalea ening iila. Bot iimeke ang naung di na belit metma raja Firaun enang iila. Base nabing anga iini medi, senge baning ila metma meke ang naung mi muding. \v 24 Eihi angu eooras mi iini avaning se, baang iising angu iini baning hoa metma raja Firaun enang, bot baang buta angu, iini iiba metma nabing ening iimeke ang naung mi muding, bot iiba metma iijangu-iivaal, bot nehe ba ue iihava omi mi ang naung iing emangpi iimod ening.” \p \v 25 Angmuse ini Yusup ehur angu ebalet hula, “Aana ning ening aabeta tila, angu ebele ni tarima kasi vengbanang metma maenang. Angase biar ning metma raja Firaun emalea ening.” \p \v 26 Yusup ana Masir mi na angu metma hada evia-via ening, metma meke adana. Base aara-gandum ba nehe avaning angu, ini malekang baang iising baning hoa metma raja Firaun enang. Baang buta angu ini paket metma iabetang adana. Aarunge kapala agama ang naung imeke angu, raja Firaun ana bae beli niang. Hada evia-via aulang angu, angase ini jedung pake sehi. \s1 Yusup ana imang Yakob at palait hula, eningse ana at ila idat-imang idaang angu mi taloul \p \v 27 Uanguveng angmuse, Israel enehe ang naung ini Masir mi Gosen eooang angmi mihi. Bot ing metma aabang angu enehe ening. Ini etatabit kavasa, bot ini tabaning-taheli, angu ebele ini taang tatoang-tatoang. \p \v 28 Bot Masir mi angu, Yakob ana jedung aabetat mitung arinu belta bititu, base eaabetang angu euumur emangpi mitung ratunu aributa belta bititu. \v 29 Uanguveng Yakob ejol aamina angu peang iila muse, ana oal Yusup earu, bot at mateng vengbanang hula, “Noal ee! Luung niang se, Lahatala Ana nearut bale ila. Base kalo aana etatabit oomi metma nejahi se, aatang metma naput iivang angmi pina senge aana nat sumpa, aulange aana ekang naing metma Masir angami taloul ekang. \v 30 Nenomi hula tidat-timang ang naung iat hama-hamat imana sanang angu mi. Angu ebele aana malekang nat ila metma idaang emana angu mi, senge naing taloul.” \p Angmuse Yusup ana imang ehur angu ebalet hula, “Nimang ee! Kalo eeomi aulang iila se, na eeomi angu eamulung.” \p \v 31 Angmuse Yakob ana Yusup at mateng hula, “Kalo aulang se, aana malekang nat sumpa hengi, senge na ateing hula aana nenomi angu eamulung.” \p Angmuse Yusup ana imang at sumpa, imang eomi angu eamulung. Sengmuse Yakob ana etiang mana oong oa angmi ia kuku muding, senge sambajang tarima kasi vengbanang metma Lahatala Enang. \c 48 \s1 Lahatala Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu, Yakob ana banang metma Efraim bot Manase oleve inang \p \v 1 Luung niang muse, nehe hoa Yusup at mateng vengbanang hula, imang ana dila tamadi. Angmuse Yusup ana oal aaru, Manase bot Efraim oleve iat idat boma Yakob ebele ila euling. \v 2 Uanguveng nehe Yakob at mateng hula Yusup iimal ebele hoa iila muse, ana ava vengdaeri bakung tahit etiang mana taang mihi. \p \v 3 Angmuse ana Yusup at mateng hula, “Noal ee! Lahatala ba Ekavasa etatabit eele angu, Ana tura Lus aabang ba Kanaan mi angu, mi Ava metma netubing, bot Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu, Ana metma manenang iila. \v 4 Bot Ana nat mateng vengbanang hula, ꞌOoal-iidat angu eningse Na ening ini taang tatoang-tatoang, bot eningse ing metma bangsa eele ening. Bot aabang anga eningse Na metma eetabaning ang naung inang, senge metma ipasaka ening aulang ejehing-emeang.ꞌ \p \v 5 Angase ooal aaru, Efraim bot Manase oleve ba na bae eebele hoa Masir mi jedung se aana ing veng ajai tila angu, ing metma noal ening. Efraim angu di noal, bot Manase angu di noal, emenghula Ruben bot Simon oleve angu edadenang. \v 6 Bot eetabaning ba eningse aana taang veng ajai angu, aaing ba metma ooal ening. Aarunge pasaka ang naung paul se, iene angu vengbanang ikaku aaru iene angu eamulung. \v 7 Naing anga, uanguveng ni Mesepotamia mi bale Kanaan mi ila via mi Efrata aabang ba Kanaan mi angu abung muse, iiva Rahel ana aamina. Uanguveng angu nomi etatabit susa! Base na aing metma via ba Efrata aabang adang ila angu eadil angmi taloul.” (Aabang angu, angase nehe ene maveng ene Betlehem.) \p \v 8 Uanguveng Yakob\f + \fr 48:8 \ft Surat Hamulang Ibrani ehur mi se hula, “Israel”.\f* ana uuling Yusup oal ang naung iateing muse, ana Yusup adangtaaning hula, “Anga naung nuba oal?” \p \v 9 Yusup ana imang etaaning angu ebalet hula, “Anga naung noal ba Lahatala Ana metma angami manenang angu.” Angmuse Yakob ana mateng hula, aana iat ma nabung-nabung, senge na Lahatala Abanang Ana Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu metma mainang. \p \v 10 Yakob ana boma tila, bot eng di moro tila, base ana bae uuling aaung niang iila. Angu ebele Yusup ana oal ang naung iat va imang abung-abung, sengmuse imang ana ing karavang bot iamiku. \v 11 Angmuse Yakob ana Yusup at mateng hula, “Na vengnomit hula eluung alang base, na bae uuling apang ateing niang iila. Aarunge angase, Lahatala Ana ening miaaung-mihama, angu ebele eetabaning angu na bisa uuling iateing.” \p \v 12 Angmuse Yusup ana oal ang naung iasorong metma Yakob\f + \fr 48:12 \ft Surat Hamulang Ibrani ehur mi se hula, “Yusup ana Yakob iakuku aaru ehahama mi oal ang naung iasorong.”\f* eahalang, sengmuse Yusup ana imang apangaadang mi iakuku muding, bot tout hela apang meke mi. \v 13 Seng angmuse Yusup ana oal ang naung ing pinat iat va imang abung-abung iatahing. Yusup ana oal ehalomang, Manase, angu aing metma Yakob etene oa angmi atahing; bot oal emiaaru, Efraim, angu aing metma Yakob ebajaul oa angmi atahing. \v 14 Aarunge uanguveng Yakob ana hula Lahatala Eaaung-ehama ba bae ebale veng niang angu vengbanang metma oleve mainang muse, Yakob ana atang tene angu taning metma Efraim oong taang mea, bot atang bajaul angu ana taning metma Manase oong taang mea. \v 15 Angmuse Yakob ana sambajang Lahatala Abanang Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu metma Yusup enang, vengbanang hula, \q1 “Iidat boma Isak imang Abraham, \q2 bot iidat boma Isak angu, \q3 oleve aabetat Lahatala Eomi angu ba eamulung alolang-niang. \q1 Lahatala angu ba Ana naing gariang, bot na jedung kuar sehi sampe boma anga, Aing ba metma ne terangvala ening. \q2 \v 16 Aing angu ba naing metma jasi-ahala toang-rae angu eahalang iila.\f + \fr 48:16 \ft Surat Hamulang Ibrani ehur mi hurak hula, “Na banang senge Lahatala Egahingvala sorga mi hoa naing metma jasi-ahala rupa-rupa ang naung eahalang.” Aarunge nehe hur adang iiba hula, uanguveng Lahatala ana Ava matubing angu, Ana Egahingvala sorga mi ba pake, senge Yakob aing metma jasi-ahala rupa-rupa ang naung eahalang. Sarenta Halomang-halomang 16:7; 21:17; 22:11,15.\f* \q3 Base na banang senge, Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu Ana metma vaal anga naung inang, bot itabaning ang naung di inang. \q1 Aulang senge, kalo ini sambajang Lahatala Abanang se, \q2 idat boma Abraham ene, idat boma Isak ene, bot nene angu, ini bae vengtajebing niang. \q2 Bot itabaning angu eningse taang tatoang-tatoang, \q3 base metma por-alolang anga taang bangsa eele ening.” \p \v 17 Uanguveng Yusup ana uuling ateing se imang ana atang tene angu metma Efraim oong taang mea muse, Yusup ana ateing hula angu bae aaung niang, angu ebele ana imang atang angu vengpina bot asorong metma Manase oong angu taang mea. \v 18 Yusup ana imang at hubait hula, “Nimang! Ekang ening aulang ekang. Manase anga ba vaal mutu. Efraim angu vaal iia. Base nimang aatang tene angu aana malekang metma Manase ba oong taang mea hengi, se aing ba mutu angu ebele.” \p \v 19 Aarunge Yakob ana oal Yusup ehur angu ebalet hula, “Noal ee! Na ateing. Na ateing hula, eningse Manase di aing metma bangsa eele nu ening, bot eningse andi kavasa-bisa. Aarunge eningse ekaku Efraim angu lebe mikavasa-mibisa mi ataang oa, bot Efraim etabaning angu eningse toang-rae, base metma bangsa toang ening.” \p \v 20 Angmuse Yakob ana Lahatala Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu vengbanang metma vaal aaru angu inang hula, “Kalo Israel enehe ang naung ini Lahatala Abanang, Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu metma nehe enang se, ini Lahatala Abanang hula, ꞌLahatala Eaaung-Ehama ba bae ebale veng niang angu Ana metma maeenang, emenghula Ana metma Efraim bot manase oleve inang angu edadenang.ꞌ ” \p Base Yakob ana Efraim ene ba ematurat vengbanang, Manase ene angu evea. \p \v 21 Angmuse Yakob ana Yusup at hubait hula, “Noal ee! Luung niang se, na aamina. Aarunge Lahatala Ana kilang iiat toang-pina, bot eningse Ana iiat bale iidat-iimang ang naung iaabang mi ila. \v 22 Bot angase, naba ba na metma maeenang angu milebe, na metma eekaku ang naung inang angu mi ataang oa. Dol balolu Kanaan mi ba tura na Amori enehe ang naung iat malibal medi angu di, na metma maeenang maveng.” \c 49 \s1 Yakob ehur evengtahi ana metma oal ang naung veng iat hubai \p \v 1 Angmuse Yakob ana oal ang naung emangpi iaru, bot iat mateng hula, “Noal naung! Iini hoa naing vengkumpul, senge naba ba eningse iini jedung aabeta sehi harak angu, elamal-etahi na metma nu-nut veng iiat hubai.” \v 2 Angmuse Yakob ana oal ang naung iat mateng hula, \q1 “Iing ba Yakob oal ang naung! Ma naing venggoleng tahi. \q1 Iiavel hele, senge naing ba iimang Israel anga hula iiat mateng. \q1 \v 3 Ruben! Aaing ba noal mutu! Aaing ba nekuat-nedaeri bot aaing ba nedoba-netalakang. Nehe etatabit aaing aada. \v 4 Aaing ba halut emenghula jar edadenang, aarunge eemutu angu baa tila. Angase aaing eegunang veng niang iila, se aana netiang mana taang mida senge nejangu Bilha angu at tia netiang mana angu ening akarita tila angu ebele. \q1 \v 5 Simon bot Lewi! Ooleve angu iia-mutu! Ooleve angu eningse iini peda-aring ba medi, senge nehe toang ing ening susa-lala. \v 6 Neboa-iipi angu ekang ila jasi-ahala ba iini vengtominu angu omimi hela ekang, bot noramana angu ekang ila naba ba iini vengkarajang angu vengpina ekang. Se iialil-iiamara angu ebele, iini nehe ameang iila, bot iini iiaveing-eera mi adang senge sapi ia euurat di patait asia tila. \v 7 Base, iialil-iiamara angu angase bale metma iiadana, bot iini iiaveing-eera mi adang angu angase iing ba bale rasa. Eningse Lahatala Ana ening iitabaning angu tarae-teapahing, senge ini tasirang ila mana ba Israel mi angu mi iipi. \q1 \v 8 Yahuda! Aaing eene angu evengbanang tarang se hula, ꞌtajaningꞌ. Eekaku ang naung eningse ini aaing tajaning, bot ini aaing vengtou senge aaing aada. Nehe ba iomi metma eealalil ang naung, eningse aana aatang angu metma ing pariku, base ini ioong ohit jadi niang. \v 9 Yahuda, aaing angu emenghula singa lumul edadenang, base ana bisa ena mod aalaping adang. Bot emenghula singa lotal bot singa manarang ba iava asising tia, bot ioal jaga tia se, nehe iiba bae baranit ing dei niang angu edadenang. Aandi aulang. Nehe aaing veng iuangmari, base ini bae ening rupa-rupat metma aadana niang. \v 10 Nehe ba parenta pina angu bae Yahuda elelang omi angu eahalang niang, bot parenta evia-via angu bae ehahama angmi ava asorong niang. Eningse enehe nu lebe Mieele-Mibalolu angu Ana hoa, senge mihit parenta pina se, bangsa-bangsa emangpi Aing vengtou, bot Aing venghele.\x + \xo 49:10 \xt Matius 1:3\x* \v 11 Eningse eeabetang angu etatabit sanang. Na nu bae eeganasing niang. Naba ba aana hula vengkarajang se, emangpi angu aana bisa ening. Eebinanta, bot eebir ang naung eiihi angu di taang tatoang-tatoang. \v 12 Eenaadang-eejar na ang naung, tamaa-tengge, bot bae eseng veng niang. \q1 \v 13 Sebulon! Aaing por ba metma eepasaka ening angu, etatabit berang, bot tang abung, eha angu bendar Sidon vengjehi. Kampal taang-taang mi aalarit hoa se, ini eeoolol angu mi miari, bot ilivang metma eeoolol angu mi abaang teding. \q1 \v 14-15 Isaskar! Aaing emenghula keledei ba kuat-daeri angu edadenang, aarunge oong angu etatabit aanamang. Kalo aana via omi hahama mi tia tila se,\f + \fr 49:14-15 \ft Ibrani ehur mi se evengbanang tarang angu aaru: “mana aaru ehahama mi tia” bot karong aaru ehahama mi tia”.\f* nuba ba bisa aaing paksat oot tahi, senge ana lamal milalu. Aarunge kalo aana uuling aaring mana bot aabang mura-rame nu ateing iila se, nehe bae gahing niang di aana barang metma aabea taang tevang, senge mi ila. \q1 \v 16 Dan! Aaing eene angu evengbanang tarang se hula, ꞌhakimꞌ. Aaing bot eetabaning ang naung ba eningse eelelang omi eparkara ang naung vengputus, bae dena vengtamadi niang. Eelelang angu di, Israel elelang ba nu. \v 17 Aaing angu di pintar emenghula duming erasong veng ba via adil mi vagal tia angu edadenang. Kalo nehe kuda taang mihit angmi lakal se, aana kuda amota oat ia angu mitapuru, base nehe ba kuda taang angu baat amota oat hela. \p \v 18 Ya NIMANG LAHATALA! Na banang senge Aana Eeaung-Eehama ba bae ebale veng niang angu metma ning emangpi maninang. \q1 \v 19 Gad! Aaing eene angu pi vengmee se emenghula hula, ꞌaat tahiꞌ edadenang. Eningse nehe ba iomi jasi ang naung ini eebele hoa aat tahi, aarunge aana bale iat tahi, bot ing ening ini iora-vengholong. \q1 \v 20 Aser! Aaing eemaada-eepina eihi angu eningse etatabit aaung. Base enaadang-eejalna angu bae ganasing niang. Angu ebele aana roti ba tamaa-tamaa angu ening, senge raja ang naung hoa aabung beli. \q1 \v 21 Naftali! Aaing emeghula aarohing manarang ba lohit lamal angu edadenang. Nehe iiba bae aaing vengator jadi niang. Eningse vaal ba aana veng ajai ang naung mahena-mahena. \q1 \v 22 Yusup! Aaing emenghula te uhavede eihi veng jar eng eela mi bilang angu edadenang. Eatang angu bilang tembok balolu ang naung taang mida.\f + \fr 49:22 \ft Ibrani ehur Surat Hamulang mi hurak angu, hur kokal anga omimi angu bae molo niang. Angu ba nehe hur adang ang naung hula, evengbanang tarang se, ꞌte harimbuꞌ, bot iiba hula ꞌkeledeiꞌ.\f* \v 23 Nehe omi jasi ang naung eningse ini iomi jasi angu metma aadana, emenghula ini uumat-aburit metma aatapa angu edadenang. \v 24 Aarunge Lahatala ba na Aing somba angu Ana ooangmoling, bot Ana aatang angu ening adaeri, base aana bale eeuumat-aburit angu metma iatapa. Aana bisa ing uuntung, se Lahatala Ana ooangmoling angu ebele. Lahatala Ekavasa angu etatabit eele! Aing ba metma neterangvala ening, Ana naing liko, bot naing jaga. Angu ebele neaabetang angu na metma Aing ba Aing veng Apina. \v 25 Eningse Aing ba aaing liko, bot aaing jaga. Bot Eaaung-Ehama bae ebale veng niang ba, doe burang mi, ae por-alolang taang, bot tabaning-taheli ening tatoang-tatoang, bot aabetat mona-majalung angu eningse Ana metma maeenang \v 26 Lahatala Eaaung-Ehama ba aulang angu Ana turang mi metma manenang iila, etoang-erae angu aabu-dol ang naung di mikabing. Base emangpi angu eningse totut hela oong angu taang, se aaing ba lebe mieele-mibalolu, eekaku ang naung emangpi mi iataang oa angu ebele. \q1 \v 27 Benyamin! Aaing emenghula jabar balevang ba malapal angu edadenang. Kukuaveng se, ana ila emod adang angu vengkori senge adoit medit adang. Bir kua se, ana ila ealehil angu metma oal ang naung vengpaul. Eetabaning angu di eningse lumul-kavasar aulang!” \p \v 28 Yakob ana oal ang naung iaabetang elamal-etahi angu metma veng iat hubait aulang, nu-nut etabaning angu eamulung. Ing emangpi angu ba metma Israel elelang arinu belta aalu ening. \s1 Yakob ana aamina \p \v 29-30 Angmuse Yakob ana oal ang naung iat palait hula, “Luung niang se na aamina. Base kalo na aamina se, iini malekang nat ila metma iidat boma Abraham edaang angu mitaloul. Daang angu ue pa omimi, Makpela aabang bot Mamre aabang ba Kanaan mi angu abung. Pa angu, bot bir angu, turangmi iidat boma Abraham ana Het aabang enehe nu ene Efron angu abung beli, senge metma edaang emana ening. \v 31 Iidat boma Abraham, bot ejangu Sara angu, nehe ing metma angumi taloul. Iidat boma Isak, bot ejangu Ribka oleve di nehe ing metma angumi taloul. \v 32 Bot nejangu Lea di na aing metma angumi taloul. Base iini malekang naing metma nejangu Lea abung angmi taloul. Bir angu, bot pa ba moe angmomi angu, turangmi iidat boma Abraham ana Het aabang enehe ang naung iabung beli tila.” \p \v 33 Yakob ana oal ang naung iapalait aulang sengmuse, ana ia aaru angu ahelit etiang mana taang mida, angmuse ana aamina. \c 50 \p \v 1 Angmuse Yusup ana ava abaang hela imang apang angu karavang baut etatabi, bot ana imang amikut alolang-niang. \v 2 Seng angmuse Yusup ana nehe ba baring veng a urus ang naung ing parentat iot jal-manema metma imang avela. \v 3 Angmuse nehe ba baring veng a urus ang naung ini jal-manema metma Yakob ebaring angu avelat mietang aributa. Bot Masir enehe ang naung ini Yakob ebaring angu ebaut sampe mietang ari bititu, emenghula inehe eele aamina angu edadenang. \p \v 4 Emietang ari bititu muse, Yusup ana nehe ba raja Firaun eistana mi ang naung iat hubait hula, “Na iabanang iini nehur anga metma raja Firaun veng at hubait hula alang: \v 5 ꞌUanguveng nimang ana hula aamina muse ana not palait hula, ebaring angu malekang baning ila Kanaan mi taloul. Angu ebele na banang raja ana vengjali, senge na nimang at ila angmomi aing taloul sengila se, na bale angami hoa.ꞌ ” \p \v 6 Angmuse raja Firaun ana mateng hula, “Kalo aana imang at sumpat aulang iila se, aaung ba aana iimang at angmomi ila aing taloul.” \p \v 7 Angmuse Yusup ana lamal angmomi ila imang aing taloul. Nehe ba raja Firaun eistana mi karajang, bot Masir eboma-boma ang naung emagpi Yusup amulung. \v 8 Yusup ekaku ang naung, bot nehe ba ikarajang pina ang naung di emangpi Yusup amulung ila Yakob aing taloul. Aarunge Ijangu-ivaal, bot ibinanta ang naung ini kilang ing metma Gosen mi iamihing. \v 9 Tentara ba kereta baning, bot kuda baning di, toang Yusup amulung angmomi ila. Angu ebele nehe ba lamal Yusup amulung angu etetabit via aavening. \p \v 10 Ini lamal Yarden moar lakal ila mana nu ene Goren-Haatad angu mi muse, Yusup bot nehe toang ba amulung ang naung emangpi imang eaamina angu ebau-epei. Angu ebele ini bau-pei angu etatabit oorang-dumung. Ini angmi bau-pei mietang bititu omimi. \p \v 11 Uanguveng Kanaan enehe ba angmi ang naung uuling iateing muse, ini mateng hula, “Masir enehe ang naung ini bau-pei anga ba etatabit oorang-dumung.” Angu ebele mana ba Yarden moar edenaveng angmi angu, ini ene maveng ene Abel-Misraim. Evengbanang tarang se hula, ꞌMasir enehe ang naung bau-peiꞌ. \p \v 12 Angmuse Yakob oal ang naung ening naba ba ana metma iat palai tila eamulung. \v 13 Yakob oal ang naung ini at ila Kanaan mi muse, ini aing metma Makpela aabang ba Mamre aabang eved danang-oang angmi, pa ba Abraham ana beli metma edaang emana ening angu mi taloul. Mana angu turangmi Abraham ana Het aabang enehe nu ene Efron angu abung beli tila. \s1 Yusup ana ekaku ang naung iomi ening sanang \p \v 14 Yusup ana Yakob aing taloul sengmuse, ekaku ang naung, bot nehe toang ba iamulung ila angmomi ang naung emangpi bale Masir mi ila. \p \v 15 Uanguveng ini bale ila Masir mi muse, Yusup ekaku ang naung ateing se imang ue niang iila, angu ebele ini etatabit iuangmari. Angmuse ini itat mateng hula, “Kaku naung! Iini vengpikir hengi! Jasi ba tura pi ening metma Yusup adana angu, misavaka ana ebale metma tadana se, pi ening tatalang?” \v 16 Angu ebele ini itominu sengmuse nehe gahing ila Yusup at mateng hula alang: “Timang bae aamina jedung angu, ana ehur anga metma veng niat mateng iila. \v 17 Base iini malekang Yusup at mateng hula, ꞌAhalang ba eekaku ang naung ini tura ening metma aadana tila ang naung, aana malekang metma eetajebing ening.ꞌ Se ning anga di Lahatala ba timang ana Aing somba angu Emalea. Angu ebele angase ni hoa aabanang, senge aana ni ahalang angu metma eetajebing ening.” \p Nehe hoa Yusup at mateng aulang muse, ana baut etatabi. \p \v 18 Angmuse ekaku ang naung di hoa apangaadang mi iakuku muding, bot mateng hula, “Biar aana ning metma eemalea ening di aaung.” \p \v 19 Aarunge Yusup ana ekaku ang naung iat mateng hula, “Iini ekang iiuangmari ekang! Lahatala angu ba Ana bisa nehe hukung. Aarunge naing anga niang. \v 20 Tura angu etabit iini tominu, senge hula jasi angu ening metma nadana. Aarunge iiomi ba jasi angu emangpi Lahatala Ana aboi, senge Ana ening emangpi angu aaung-hama, emenghula angase jadi anga edadenang. Benang ba Ana naing songgar metma nehe eele ening, senge nehe toang bisa aabetat aaung-hama. \v 21 Base na iiat mateng, ekang iiuangmari ekang. Iing bot iioal ang naung, emangpi angase na iing gariang.” \p Yusup ana ehur metma ekaku ang naung veng iat mateng aulang, senge ening iomi angu sanang. \s1 Yusup ana aamina \p \v 22 Angmuse Yusup bot ekaku ang naung ing emangpi kilang Masir mi mihi. Yusup ana aabetat euumur mitung ratunu arinu. \v 23 Yusup ana Efraim oal-idat ang naung itabaning emitue ang naung di uuling iateing. Bot Manase idat, Makir oal ang naung di Yusup ba ing gariang. \p \v 24 Yusup ana ekaku ang naung iat mateng hula, “Kaku naung! Na rasa se, ne ved aamina angu peang iila. Aarunge na nomi vengaanamang hula, Lahatala Ana kilang iing gariang. Bot eningse Aing ba iiat lamal aabang anga eahalang, senge iiat bale ila aabang ba Ana metma tidat boma Abraham, tidat boma Isak, bot timang Yakob veng iat palai tila angu mi maso.” \v 25 Bot Yusup ana ekaku ang naung iabanang iot at sumpat hula, “Iini malekang nat palai hengi. Kalo ejol angu mi, Lahatala Ana iiat bale aabang angu ebele ila se, iini malekang nekira ang naung baning ila.” \p \v 26 Angmuse Yusup ana Masir mi aamina, euumur mitung ratunu arinu. Yusup ebaring angu nehe jal-manema metma vengbokong, sengmuse ini metma ebaring piti angu mi mea.