\id MAT  - Benabena NT [bef] -Papau New Guinea 1982 (DBL -2014) 
\h MATIU 
\toc1 Matiu ka lamanaꞌamu koyoꞌehina 
\toc2 Matiu 
\toc3 Mt 
\mt1 MATIU  
\mt2 Matiu ka lamanaꞌamu koyoꞌehina  
\c 1  
\p
\v 1 Ma fayahi Yesu Kilisitohi tataꞌagi enigiꞌani mana niꞌibe. Yesuhi tataꞌafu mone Tebiti yabe. To ana bomofihi tataꞌafu mone koyapa bo giꞌa Abalaha yabe.   
\p
\v 2 Abalaha ai Isakahi afoꞌafu yabe. To Isaka ai Yakopuhi afoꞌafu yabe. To Yakopu ai Yutahi to gonaꞌamagihi afoꞌanifu yabe.  
\v 3 To Yuta ai lihaꞌa Tema yagi etali panaꞌatiti loemo Pelesi to Yelaha yabe. To Pelesi ai Hesolonihi afoꞌafu yabe. To Hesoloni ai Lamihi afoꞌafu yabe.  
\v 4 To Lami ai Aminatapehi afoꞌafu yabe. To Aminatape ai Nasonihi afoꞌafu yabe. To Nasoni ai Salamohi afoꞌafu yabe.  
\v 5 To Salamo ai lihaꞌa Lehapu yagi etali panaꞌatiti Boasa yabe. To Boasahi ai lihaꞌa Luti yagi etali panaꞌatiti Opeti yabe. To Opeti ai Yesehi afoꞌafu yabe.  
\v 6 To Yese ai Tebitihi afoꞌafu yagi yaꞌma Tebiti sipi kibina bo huto huꞌehina yabe.  
\p To Tebitiu ai mone bo Yulaiya yabe ana bomofihi lihaꞌa Tebitiu lilago panaꞌa ketoꞌehina giꞌa Solomoni yabe.  
\v 7 To Solomoni ai Lehoboamuhi afoꞌafu yabe. To Lehoboamu ai Abaiyahi afoꞌafu yabe. To Abaiya ai Asahi afoꞌafu yabe.  
\v 8 To Asa ai Yehosofatihi afoꞌafu yabe. To Yehosofati ai Yolamuhi afoꞌafu yabe. To Yolamu ai Asaiyahi afoꞌafu yabe.  
\v 9 To Asaiya ai Yotamuhi afoꞌafu yabe. To Yotamu ai Ehasihi afoꞌafu yabe. To Ehasi ai Hesekaiyahi afoꞌafu yabe.  
\v 10 To Hesekaiya ai Manasehi afoꞌafu yabe. To Manase ai Emosihi afoꞌafu yabe. To Emosi ai Yosaiyahi afoꞌafu yabe.  
\v 11 To Yosaiya ai Yekonaiyahi to gonaꞌamagihi afoꞌanifu yagi fatehaꞌanimagi enaliꞌi Bebiloni metoga eneleꞌmete biꞌahanamofihi kanaꞌa yabe.   
\p
\v 12 To ana Bebiloni melugu mineꞌahananamofihi kanaꞌagu Yekonaiya ai Sialitielihi afoꞌafu yabe. To Sialitieli ai Yelababelihi afoꞌafu yabe.  
\v 13 To Yelababeli ai Abiutihi afoꞌafu yabe. To Abiuti ai Elaiyakimihi afoꞌafu yabe. To Elaiyakimi ai Asohi afoꞌafu yabe.  
\v 14 To Aso ai Yatokihi afoꞌafu yabe. Yatoki ai Ekimihi afoꞌafu yabe. To Ekimi ai Eliutihi afoꞌafu yabe.  
\v 15 To Eliuti ai Eliesahi afoꞌafu yabe. To Eliesa ai Matanihi afoꞌafu yabe. To Matani ai Yakopuhi afoꞌafu yabe.  
\v 16 To Yakopu ai Yosefehi afoꞌafu yabe. To Yosefe Maliahi bahaꞌa yabe. Yaꞌma Malia ai Yesuhi itoꞌafu yabe. To Yesuhi giꞌa mone Kilisito yabe. Ana giꞌamofihi hapaꞌa Huꞌmau leꞌmo ho tiꞌehina bo nelanamo niꞌibe.   
\p
\v 17 Ya huꞌehigo asaga Abalahahi nagaꞌaloti tito Tebitito pa sago nayahi luga luga su hoto nigigusagati loegi loegi heleko malago nagaꞌi mineꞌahana yabe. To nayahi luga luga su hago to nigigusagati loegi loegi heleko malago Tebitihi megesaloti tigo minana enali Bebiloni hepato eneleꞌmete biꞌahana. To ana huto nayahi luga luga su holoto nigigusagati loegi loegi heleko malago minana nagaꞌa enali mineme tite Mesiau huto hina kanalo mineꞌahana yabe.   
\s1 Malia ai Yesuhi ketoꞌehina  
\p
\v 18 Yesu huto huꞌehinamofihi kagaꞌa ma huto niꞌibe. Ai itoꞌafu Malia, ai Yosefe hiti li alobole hiluꞌibe lite kehelite mineꞌahaꞌina. Ya huꞌehina etali li alobole hite yafi gofa hete etayanugu meliꞌahaꞌinamo Maliau molo kehelina Sikalafuꞌuba ailugu minago yagapanaꞌi ketalubeꞌmu huꞌehina yabe.  
\v 19 Maliahi bahaꞌa Yosefeu, ai bati bo, to ai Maliahi ya huꞌahane luto leꞌmo buya mehuꞌehina. Ai legeso huto fala kito sugunaꞌi Maliahi heꞌmi etalube luto keheliꞌehina.  
\v 20 Ai Yosefeu Maliahi sugunaꞌi heꞌmi etalina ekesa yigiba yigiba huto nohigo bamulugu agelouba bulo huloto ma luto lu emiꞌehina: Yosefeo, Abalahahi tataꞌaga, kai Maliahi lihaka leꞌmo lolo hilatanaꞌmu koli mehubo. Ai Sikalafuꞌuba Maliahi yagapanaꞌi emiꞌehibe.  
\v 21 Ai panaꞌi ketolenogo kai giꞌa Yesu yabe luto hobo. Henaꞌmugope ai boanaꞌamagihi foipanaꞌani li heꞌmi epoloto hetofa kapogu eneleꞌmo malalinaꞌmu yabe luto Sikalafuꞌuba Yosefehi lu emiꞌehina yabe.   
\p
\v 22 Yaꞌmana asagaꞌna ma huto huto hilina ai kaga mone Sipi Bouba lu huto huto bomofihi bagagu lulago oꞌehinamofihi legeyaꞌa huto hilibe. Lu huto huto bouba ma luto luꞌehina:  
\v 23 Yafanaꞌuba yagapana hiti huloto panaꞌi ketoto giꞌa Emanueli luto malalinaꞌmu yabe. Yaꞌmana giꞌamofihi hapaꞌaya ma luto niꞌibe: Huꞌma lali hiti nominabe.   
\p
\v 24 Yosefeu buꞌi koꞌehinati ho tiloto Huꞌmamofihi ageloꞌauba bamulugu lu eminaꞌa huto Maliahi li etoꞌehina.  
\v 25 Ya huꞌehina Yosefeu ai Malia hiti nohi kete ya hite mehuse nohigo Maliau panaꞌi ketoꞌehina. Ya higo Yosefeu ana panaꞌmofihi giꞌa Yesu yabe luto moloꞌehina yabe.   
\c 2  
\s1 Keheli bati huse bomagi Yesutoga eꞌahana  
\p
\v 1 Yesuhi Betelehe hepato Yutia melugu Heloti sipi bo minana kanagu Maliau ketoꞌehina. Ya hulago alihi keheli bati huse bo lugaꞌa enali yege notinagati sonofiꞌi kene ite Yelusale hepato nehetiꞌahana.  
\v 2 To enali ma lite enoloka heꞌahana: Yuhufa panaꞌi huto huꞌehina ai Yuta bonaꞌmagi sipi boꞌani lolo hilina hiyaꞌa nohibe? Ai sonofiꞌa yege notinagati tiꞌehigo bu golototi lali fokehi halune luto noone lite liꞌahana yabe.  
\v 3 Sipi bo Heloti yaꞌmana kaga keheliloto topa holoto lesaꞌa noligo ana huto asaga Yelusale boanaꞌi enelesa lu baga iꞌehina yabe.  
\v 4 Helotiu asaga keya ka tisa bonaꞌi to mono noto kaba bonaꞌi kehe i nupa iloto ma luto enoloka hoꞌehina: Mesia hiyaꞌalo huto nohilina niꞌibe?  
\v 5 Enali lu emiꞌahana: Betelehe hepato Yutia melugu yabe. Lu huto huto bouba ya luto fayanugu go moloꞌehina yabe:   
\q1
\v 6 Kai Betelehe Yuta melugu,  
\q1 kai sipi bo Yuta meꞌi kaba hiꞌahana bo  
\q1 enali enemegeꞌi olata mehubo.  
\q1 Kailuguti sipi bo mone huto huloto  
\q1 to ai Isilaeli nagaꞌnimagi  
\q1 kaba hu epalalinaꞌmu yabe.   
\p
\v 7 Ya higo Helotiu Yesuhi bu galune lite yege tinagati ana bonaꞌi kehe iloto ma luto sugunaꞌi enoloka hoꞌehina: Hena kanaꞌalo ana sonofiꞌi huto huꞌehifi luto enoloka hoꞌehina yabe.  
\v 8 To ai ana bonaꞌi heꞌmi epalago nebago ma luto kaga lu epoloꞌehina: Bite ana panaꞌi sa hu bati hilete to bu getetinimo lenali ete lu nimilo, ya hinogo nani ana huto buto ai kumu fokehi halube.  
\v 9 Enali Helotihi kagaꞌa akehelilete abiꞌahana. To enali ana sonofiꞌi koyapaꞌi yege notinagati bu gelete lifite eꞌahana kohe to epoloto buto ana panaꞌi nohina noto latahaꞌalo minoꞌehina yabe.  
\v 10 Enali sonofiꞌi bu gelete komopa bati higo sipi enegelo biꞌahana yabe.  
\v 11 Enali ana nonuga tilete ana panaꞌi itoꞌafihi Malia hiti nehaꞌigo enali enalapusa fi emilete mono ka li etete hilete sisaku guꞌaniguti hetofa hatofana hefite emiꞌahana.   
\p
\v 12 To bamulugu Huꞌmau hu enubulo mololoto Heloti nohinaga mebilo luto lu epigo enali fato kapoga bite hepaꞌaniga nehetiꞌahana yabe.   
\s1 Iyipitoga biꞌahaꞌibe  
\p
\v 13 Enali abilago Huꞌmamofihi ageloꞌauba Yosefehi bamuꞌi hu bulo mololoto ma lu emiꞌehina: Ho tito panaꞌi hiti itoꞌafi hiti eteleꞌmoto koli huto Iyipi melugu buto nohitogo alihi nani lu kiminogoꞌni alane. Helotiu pana kumu sa huto halinaꞌmu yabe.  
\v 14 Ya ligo ana foluguꞌi Yosefeu ho tiloto ana panaꞌi itoꞌafi hiti eteleꞌmoloto Iyipitoga biꞌahana.   
\p
\v 15 Ya hite anaga nehago Helotiu filiꞌehina yabe. Yaꞌmana kana Huꞌmau lu yege hose bomagi enabagagu luꞌehina noseꞌnaꞌa huto hilibe luto Iyipi meluguti akuꞌi kehe ugo oꞌehina yabe.   
\s1 Helotiu ligo babu yagapanaꞌi enoho fili su heꞌahana  
\p
\v 16 Yege notinagati Yesuhi bu galuneꞌmu ana bonaꞌi enali Helotihi ya hite miꞌi malana akeheliloto italuga logo biꞌehina. Ya higo ai bonaꞌi lugaꞌa enoho lifigo Betelehe hepato hiti to hepaꞌi lugaꞌa ana lebato ninalo hiti asaga panaꞌi kufuꞌani loemo buꞌehinafi to yuhufa huto nehana asagaꞌi enoho fili su heꞌahana. To ai yege notinagati ana bomagihi enoloka nohago lu emina kaga ekesa yigiloto yabe.   
\p
\v 17 Ya huꞌehigo kaga mone Huꞌmau koyapaꞌi lu huto huto bo, Yelemaiyaha, bagalo moloꞌehinaꞌa huto nohibe luto luꞌehina:   
\q1
\v 18 Enali Lama hepaluguti  
\q1 bona nogo mone keheliꞌahana.  
\q1 Sipi eniginaga figo  
\q1 yibi ahi ahi lite nehana  
\q1 enali keheliꞌahana  
\q1 Laseliu ai yagapanaꞌa asagaꞌi  
\q1 afili su heꞌahago  
\q1 sipi yibi huto minago  
\q1 bonaꞌmagi leꞌmo fulu mone mehiꞌahana.   
\s1 Yosefeu lihaꞌa hiti to panaꞌa hiti akuꞌi eꞌahana  
\p
\v 19 Alihi Helotiu afililago Huꞌmamofihi ageloꞌauba Yosefehi Iyipi melugu bamuꞌi hu bulo moloto ma luto lu emiꞌehina:  
\v 20 Ho tito panaꞌi hiti itoꞌafi hiti eteleꞌmoto Isilaeli hepatoga akuꞌi bubo, enali panaꞌi haluneꞌmu sa sa hiꞌahana bonaꞌi yatai afiliꞌahabe.  
\v 21 Ya ligo Yosefeu ho tiloto ana panaꞌi itoꞌafi hiti eteleꞌmoto Isilaeli hepatoga akuꞌi legete biꞌahana yabe.   
\p
\v 22 Ya huꞌehina Akeleasiu afoꞌafihi Helotihi nonaꞌa Yutia bonaꞌmagihi kaba boꞌani nohibe lana Yosefeu koli huto Huꞌmau bamulugu kaga mone hiti lu emigo keheliꞌehina. Ya huloto ai ana hepa heꞌmito Galili kegiꞌa bu moloꞌehina yabe.  
\v 23 Ai buto Nasalete hepato nohi gito minoꞌehina. Ya higo kaga lu huto huto bonaꞌmagi liꞌahanauba legeyaꞌa li huto nohibe lite liꞌahana: Enali Nasalete bo yabe lite lilata hilanaꞌmu yabe.   
\c 3  
\s1 Yoniu nagami folo epolose bouba mono ka lu epiꞌehina  
\p
\v 1 Yaꞌmana yupahi Yoniu Yutia kamelugu humofaꞌna huto mono ka ma luto lu epimofaꞌna huꞌehina:  
\v 2 Komopatini i gelehe hite foipanatini heꞌmi su halo luꞌehina. Huꞌmamofihi kokulumalugu kapoꞌa hokolo hilina kanaꞌa epiꞌehina.  
\v 3 Huꞌmamofihi bagaꞌa lu huto huto bo Aisaiyau liyafa huloto ma luto Yoni kumuꞌi luꞌehina yabe:  
\q1 Bonaꞌi menehanaga meluguti bo moneꞌmofihi  
\q1 bagaguti ma luto nolibe:  
\q1 Sipi Bomofihi kapoꞌa li loloba hi etalo.  
\q1 Kapo kuyugu huꞌehilina li fu nelite  
\q1 li yuhufana hi eteꞌehinogo  
\q1 ai analo kapo malalibe.   
\p
\v 4 Yoniu guketeꞌa hepilata hina kameli yaga okaꞌa gukete hepito humofaꞌna huꞌehina. To gilimiꞌa fatipagu ilata hinaya yaga gufaꞌatu lolo huto iꞌehina yabe. To kenuꞌi hiti to lopi upeꞌi fiꞌehinaꞌa hiti noseꞌnaꞌa nolata huꞌehina yabe.  
\v 5 Ana yupahi Yelusale bonaꞌi to Yutia kegiꞌa bonaꞌi to asaga hepaꞌi Yotani nagami bele belehi ninalo neminana bonaꞌi asagaꞌi Yonihi aitoga eꞌahana.  
\v 6 Ya hite foipanaꞌani aitoga pa sago Yotani nagamilugu nagami folo epoloꞌehina yabe.   
\p
\v 7 Yoniu Felosi bonaꞌi to Satusi bonaꞌi babu lite nagamiꞌi folo letalane lite ago bu enogoloto ma luto lu epiꞌehina: Lenali foipa osifaꞌmofihi yagapanaꞌa, kuyuꞌafu lu lepigo Huꞌmamofihi italuga logo biseꞌna alihi huto hilubeꞌmu nohina koli falaluneꞌmu nehabe luto ka epekiꞌehina yabe.  
\v 8 Lenali komopatini i gelehe hilete yalo etonaguti mineme binogo buto komopatini i gelehe i baga ilibe.  
\v 9 Lenali lenipatinigu ma lite mekehelilo: Abalahau ai afotifu yabe, lali mino fu luse bonaꞌi Huꞌmau lifisa meilibe. Nani lu nolepube, Huꞌmau ai kaꞌma nina efahi liloto Abalahahi panaꞌa lolo hilina bati nohibe.  
\v 10 Luhi loloba huto yafa hapaꞌalo niꞌibe. Asaga yafa legeyaꞌa mehalinamofihi hetigi su hoto logogu genogo logouba lo su halibe.  
\v 11 Lenali komopatini i gelehe hanaꞌmu luto nani faꞌmene nagamitu nofolo lepolobe. Ya nohunaya ai bo mone nani nemegesalo alina bouba ai Sikalafuꞌi to logoꞌa hiti folo lepalalinaꞌmu yabe luto Yoniu lu epiꞌehina.  
\v 12 To ai emuhaꞌa yanuga liꞌehibe. To kifi foyaguti lilina yabe. To ai noseꞌna yufagahaꞌa li nomalana nonugu li nupa huto li malalinaꞌmu yabe. To yana huto sibinaꞌa li nupa huto mesobose loba logogu galinaꞌmu yabe.   
\s1 Yoniu Yesuhi nagami folo etoꞌehina  
\r Mk 1:9-11; Lk 3:21-22  
\p
\v 13 Ya luto luꞌehina kanaꞌaluga Yesu Galili hepaꞌi heꞌmito Yotaniꞌi kegiꞌa Yoniu nagamiꞌi folo netalibeꞌmu yabe luto buꞌehina.  
\v 14 Ya huꞌehina Yoniu: Oꞌe, luto laga hu etoloto ma luto lu emiꞌehina: Kai nagami folo netalata bati huto niꞌinamo kai nanitoga noane.  
\v 15 Ya ligo Yesu kaꞌalo ma luto lu emiꞌehina: Anaꞌa hiligi ya meluto yatai kai lu nokumuna suhi hubo. Ya huto yaꞌma kapolo li moloto hiluꞌinauba Huꞌmau luꞌehinamofihi hinogo bati hilinaꞌmu yabe. Ya ligo Yoniu Yesuhi kaga lina megeꞌi moloto nagami folo etoꞌehina yabe.   
\p
\v 16 Yesu nagamiꞌi afolo etolago meleꞌisi faꞌmene kugutatoga ti moloꞌehina. Ya nohigo analo kokulumaꞌi hokolo nohigo anaguti Huꞌmamofihi Sikalafuꞌa limiꞌehina, ai kigopa nama legitana lolo huto oto Yesuhi latahaꞌalo fi besa loꞌehina yabe.  
\v 17 Ya nohigo kokulumaluguti kaga mone ma luto luꞌehina: Yaꞌma naniꞌni panaꞌni manaꞌa nohibe. Laga nebesina panaꞌni nohigo ai kumuko hetofa panaꞌni yabe luto negelo bi emilata nohuna yabe luto kokulumaluguti luꞌehina yabe.   
\c 4  
\s1 Satau Yesuhi miꞌi moloꞌehina  
\r Mk 1:12-13; Lk 4:1-13  
\p
\v 1 Ya hulago Huꞌmamofihi Sikalafuꞌauba Yesuhi leꞌmoto ka melugu Satau fi taga hu etalibe luto buꞌehina.  
\v 2 Yesu yege 40 to 40 sinihi noseꞌna menose anaga minoꞌehina. Ya huloto alihi sipi kauꞌna hoꞌehina.  
\v 3 Ya higo Satau aitoga henetiloto ma luto lu emiꞌehina: Kai Huꞌmamofihi panaꞌmo nohutomo kaꞌma niꞌina efahi lu epitogo noseꞌna lolo hino.  
\v 4 Yesu kaꞌalo nonaꞌa ma luto lu emiꞌehina: Monolugu ma luto niꞌibe: \it Bonaꞌmofihi komopaꞌa noseꞌnauba li buto mebilina ai asaga kaga Huꞌmau moloꞌehinaubagoko leꞌmo buto bito hetofa kapolo malalinaꞌmu yabe.\it*   
\p
\v 5 Ya luto ligo akuꞌi heꞌmito Satau Yesuhi leꞌmoto mone hepato buloto mono nohi latahaꞌa kosa kosa huꞌehinalo leꞌmoto tito heꞌmi etoloto  
\v 6 ma luto lu emiꞌehina: Kai Huꞌmamofihi panaꞌa nohutomo maloti heleko lago uma melugu limibo. Mono kauba ma luto lulata nohibe:  
\q1 Huꞌmau kai kumu luto  
\q1 ageloꞌa enoho lifinogo limite nehinogo  
\q1 enali enayanugu limito ketogo  
\q1 keleꞌmo saga hilanaꞌmu yabe.  
\q1 Ya hinogo efahuba kigika noto  
\q1 ya huto mehilinaꞌmu yabe.   
\p
\v 7 Ya noligo Yesu kaꞌalo ma luto nonaꞌa lu emiꞌehina: Monolugu moneꞌa hiti ma luto niꞌibe: \it Kai Sipi Bomofihi fi taga mehu etobo, ai Huꞌmakafu nohibe.\it*   
\p
\v 8 To yaloti heꞌmito Satau Yesuhi leꞌmoto yatama kosa mone ninalo leꞌmoto tiloto asagako kapo lepito anana anana hetofana ninamofihi lepiꞌehina.  
\v 9 Ya huloto ma luto Yesuhi lu emiꞌehina: Kai kolohupa nohi filoto nunumu lu netoto nigi li saga huto nofokehi halata asagaꞌna kaigo kimi su halube.  
\v 10 Ya ligo Yesu Satahi ho lifito ma luꞌehina: Satao, abufa hubo. Mono kauba: \it Huꞌmamofihi Sipi Bo aisigo giꞌa li saga huto fokehi hoto agoya hu emibo, \it* luto lulata nohibe.   
\p
\v 11 Ya ligo Satau heꞌmi etoto abufa nohigo agelomagi ete analo Yesuhi heꞌmeꞌahana yabe.   
\s1 Yesu Galili melugu liliꞌna hapi fiꞌehina  
\r Mk 1:14-15; Lk 4:14-15  
\p
\v 12 Yonihi naga foyagu leꞌmo malabe lite lanaꞌa Yesu akeheliloto ai Galili melugu bufa huꞌehina.  
\v 13 Ya huloto ai Nasalete hepato meminoꞌehina ai heꞌmito buto Kapaneami hepato minoꞌehina. Kapaneami ai Galili Hefuhi belehaꞌalo Sebuluni to Nafatali melugu minoꞌehina yabe.  
\v 14 Ya huꞌehigo Huꞌmau kaga mone lu huto huto bo Aisaiyaha bagalo moloꞌehinauba legeyaꞌa huto nohibe. Ai ma luto noli:   
\q1
\v 15 Sebuluni meꞌi to Nafatali meꞌi  
\q1 nagami hefutoga nina,  
\q1 to hepaꞌi Yotani Nagami beletoga  
\q1 mino bego bego huꞌehina,  
\q1 to Galili ifoꞌaga  
\q1 fegutoga bonaꞌi neminana kegiꞌa yabe.   
\q1
\v 16 Bonaꞌi enali metepunagu neminana  
\q1 enali sipi logo fana mehenaꞌa abu geꞌahabe.  
\q1 Enali bonaꞌi metepu ito  
\q1 filisemofihi hepaꞌi ninalo neminana  
\q1 enalitoga fana mehena  
\q1 ahuto hu epolo baga iꞌehibe.   
\p
\v 17 Yaꞌmana kanaloti hapi fito Yesu mono ka ma luto lu epiꞌehina: Foipanatiniguti komopatini i gelehe hilo. Kokulumamofihi kapoꞌa anasi aꞌo leba toꞌehibe.   
\s1 Loegi loegi bo Yesu kehe igo megeꞌi meleꞌahana  
\r Mk 1:16-20  
\p
\v 18 Yesu Galili nagami Hefuhi belehaꞌaga kapo moloto notubuto loe kogunale bu etogoꞌehina. Simoni, enali Pita lite giꞌa helata nehana hiti to gonaꞌa Atulu, etali hefunugu faya gutalafa melete nehaꞌigo bu etogoꞌehina.  
\v 19 Ya huloto Yesu ma luto lu etimiꞌehina: Nani nemegeꞌi meleꞌinogo nani letelepinogoꞌni bonaꞌi eneleꞌmo kefefe hite lilaꞌibe.  
\v 20 Ya ligo etali hololu lite faya gutalafaꞌatiti neheꞌmite Yesuhi megeꞌi meleꞌahaꞌina yabe.   
\p
\v 21 Bu fotoꞌalo mololoto ana huto kogunale Yemesi to Yoni, etali Sepetihi panaꞌa nehaꞌigo bu etogoꞌehina. Etali botiꞌatitigu afoꞌatitifi hiti faya gutalafa li loloba hite nehaꞌigo Yesu kehe i etimiꞌehina.  
\v 22 Ya higo hololu lite afoꞌatitifi hiti to boti hiti neheꞌmite Yesuhi megeꞌi meleꞌahaꞌina yabe.   
\s1 Yesu babu boanaꞌi eneleꞌmo bati huto mono ka lu yege ho epiꞌehina  
\r Lk 6:17-19  
\p
\v 23 Yesu Galili kegiꞌa minomofaꞌna huto mono nohaꞌanigu tiloto boanaꞌi mono ka lu epila to Huꞌmamofihi Kapoꞌa kumu kaga lu epila nohuto to boanaꞌi enebesiꞌehinana li heꞌmi epolola to enigi enayahi sibina hula ya hula huꞌehina bonaꞌi eneleꞌmo bati huꞌehina yabe.  
\v 24 Ai kagaꞌa Silia kegiꞌa bu baga ilago kehelilete enali bonaꞌi anaga enebesinafi to foipa liꞌahana bonaꞌifi to fato fatoꞌna epesiꞌehina bonaꞌi eneleꞌmete Yesu nohinalo eꞌahana. Ya hago Yesu asaga bonaꞌi eneleꞌmo bati nohuto eneleꞌmo ye ko su hoꞌehina yabe.  
\v 25 Babu boanaꞌi Galiliti Tekapoli kegiꞌati to Yelusale hepatoti, Yutia kegiꞌati to Yotani beletoga neminana boanaꞌi asagaꞌi babu lite li nupa hite, Yesuhi megeꞌi molomofaꞌna hiꞌahana yabe.   
\c 5  
\s1 Yesu kaga kosagu lu epiꞌehina  
\p
\v 1 Yesu bu gana babu boanaꞌi megeꞌi lifite nebago ai kosagu tito analo nohigo koko pananaꞌa ai metoga ete mino bego hiꞌahana.  
\v 2 Ya hago Yesu kaga ma luto lu epiꞌehina:   
\s1 Bouba gelo bilinamofihi kagaꞌa luꞌehina  
\r Lk 6:20-23  
\p
\v 3 Bonaꞌi enali komopaꞌanigu nani bati mehina bo nohube lite kehelite yaꞌma minelata nehana enali enegelo bilo. Enali Huꞌmamofihi kapoꞌalugu tilanaꞌmu yabe.  
\v 4 Bonaꞌi enali eniginage figo neminana enofokehi lilo. Huꞌmau eneleꞌmo fulu hu epoloto soso hu epalalinaꞌmu yabe.  
\v 5 Agoya bonaꞌi enali enegelo bilo. Enali kaga molo epoloꞌehinalo asaga meꞌi lilanaꞌmu yabe.  
\v 6 Bonaꞌi enali bebe sete hapaꞌani minenogo Huꞌmamofihi kaꞌalo megeꞌi melete minalana enali enegelo bilo. Huꞌmau alihi asagaꞌna epilinaꞌmu yabe.  
\v 7 Bonaꞌi enali lugaꞌa bonaꞌi eniginaga ka lu epite agoya hu epilata nehana bonaꞌi enegelo bilo. Alihi Huꞌmau enegelo bi epito agoya hu epilinaꞌmu yabe.  
\v 8 Bonaꞌi enali komopaꞌani gulu gulu ligo neminana bonaꞌi enali enegelo bilo. Enali Huꞌmamofihi bu galanaꞌmu yabe.  
\v 9 Bonaꞌi enali luba hiluneꞌmu nehinogomo ana luba folagahaꞌanigu bite kofa hu epelelata nehana bonaꞌi enali enegelo bilo. Huꞌmau ai pananaꞌni yabe lilinaꞌmu yabe.  
\v 10 Huꞌmamofihi kaꞌa megeꞌi melete minelata nehana bonaꞌi enali enagabu foya nelitemo enegelo bilo. Huꞌmamofihi kokuluma kapoꞌa enaliꞌna lolo hilinaꞌmu yabe.  
\v 11 To lenali naniꞌi nemegeꞌi melete neminenogo lugaꞌa bonaꞌmagi bu lenegelete enitaluga logo binogo foipa faipa ka li lepelete lenegene mane ite ka fato fatoꞌmofihi lenalitoga lu nemelenogomo lenali lenegelo bilo.  
\v 12 Ya nehinogomo kugufaluga laga kebesinogo kegelo bibo. Sipi minaka kokuluma hepatoga Huꞌmau kaba hu ketoꞌehina kimilinaꞌmu yabe. Koyapaꞌi ana suhi hite lu yege hose bonaꞌi kohe tete huto hanamagihi enegene mane ite eneheꞌahana yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Bo ai hege legi to logo guluya mehaꞌa legi huto nohibe  
\r Mk 9:50; Lk 14:34-35  
\p
\v 13 Bonaꞌi lenali meꞌmofihi hegeꞌa legi hite nehabe. Ya huꞌehina ana hegemofihi lagaꞌa abu su holagomo lenali akuꞌi hena hago ana hegemofihi laga lenalitoga olata nohibe? Ya hina hegemofihi lilinaꞌa meminolata nohibe. Enali bati mehuꞌehibe lite li neheꞌmigo boanaꞌi analo lapasa ite kapo melelata nehabe.   
\p
\v 14 Lenali melugu fana mehenaꞌa legi hite nehabe. To hepaꞌi mone kosagu minolata nohina ana hepaꞌi bona enubulo fala kito meminolata nohibe. Ai hutoꞌi minolata nohibe.  
\v 15 Bonaꞌi enali libiꞌi li kulu tilete somotu ifi metalibe. Enali ifo hitalo malago nonugu nehana bonatoga kululu tuto fi besa lo baga igo be ge fana tete minelata nehabe.  
\v 16 Ya huto ninagi lenali libitini ligite boanaꞌi enali enubulo binogo lenali hetofa hapatini bu gelete to enali ana hite Sipi Bo Huꞌmatinifu kokuluma hepatoga nohinamofihi enegelo bite giꞌa liyafa hilabe.   
\s1 Keya ka hapaꞌamu lu enelepiꞌehina  
\p
\v 17 Lenali nani kumuꞌi Mosehi keya kaꞌa hiti to lu yege hose bonaꞌmagihi kaꞌani hiti li heꞌmilube luto oꞌehibe lite mekehelilo. Nani li heꞌmilube luto meoꞌohuna ana kagaꞌa luꞌehinamofihi pa salibe luto oꞌohuna yabe.  
\v 18 Uleꞌale huto lusiga maꞌnaka luto nani lu nolepube, asagaꞌna ma meꞌi hiti kokuluma hiti su hoto bilinaya Huꞌmamofihi keya kaꞌa kitili kitiliꞌna su hoto mebilina analo minoba minoba hilinaꞌmu yabe.  
\v 19 Ya huꞌehinagi bo moneuba Huꞌmamofihi keya kaꞌa nesiꞌasi li gofa hoto pelesa iloto lugaꞌa bonaꞌi ana suhi huto enelepilina kokuluma kapolo giꞌa nesiꞌasi minalibe. To bo moneuba hetofana huto keya kamofihi liyafa huloto megeꞌi moloto nominoto boanaꞌi ma kaga megeꞌi malalo luto eneleꞌmo ho tiloto hetofa kapogu malalina ai kokulumalugu sipi giꞌa minalinaꞌmu yabe.  
\v 20 Ya huꞌehina nani lenekesa nobube. Lenali Huꞌmamofihi laga besina suhi hite hetofanaguti minalanauba Felosi bonaꞌi hiti to keya kaga enelepise bonaꞌmagihi hapaꞌani enebe liginogoko lenali kokuluma kapolo nehetilanaꞌmu yabe luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Enipagu logo bisemofihi hapaꞌa  
\r Lk 12:57-59  
\p
\v 21 Koyapaꞌi kaga mone ma lite keya kagu tatatinigihi lu keyeꞌahana akeheliꞌahabe: \it Bo moneuba mone bo ho fililina ana bo ai ka foyagu filinaꞌmu yabe\it*.  
\v 22 Ya huꞌehina yatai aku nani lu nolepube. Bo moneuba gonaꞌa ipakafa halina ai ka foya lilinaꞌmu yabe. To bo moneuba gonaꞌamofihi kaiya faꞌmene bati mehina bo nohane luto ka emekilina kanisole bolo ho tito ka foya lilinaꞌmu yabe. To bo moneuba gonaꞌamofihi negi nagi noto bati mehuꞌahata bo nohane luto ka emekilina aiya loba loba logo kapogu bilinaꞌmu yabe luto Yesu lu epiꞌehina yabe.  
\v 23 Ya huꞌehinagi kai Huꞌmamofihi lokiya fi emilubeꞌmu hitalo oloto yataꞌa kogonaka ka emekiꞌehilata kekesa hokolo hinogomo  
\v 24 asagaꞌna ana hitalo nomoloto hololu luto buto kogonaka leꞌmo fulu huto ya huto kipakafa hoto ka emekiꞌohuna yatai lubeyaga nounagihe luto li koguna ileteꞌatiti yalo alihi oto Huꞌmamofihi hitalo lokiya fi emibo.   
\p
\v 25 To bo moneuba ka foyagu keleꞌmo malalubeꞌmu keleꞌmoto nobinogomo kapoga nebitetiti kai meleꞌisi hololu luto ipakafa mehoto kiya yogokolo hu emibo to ka hetofaꞌa lu emito koguna ito minobo. Bonaka ana bouba yasimofihi yato keleꞌmo melenogo to yaloti yaꞌmauba polisi bomofihi yato keleꞌmo melenogo yaloti polisi bouba naga foyagu keleꞌmo molo lalibe.  
\v 26 Ya hinogo anaga nohutoka efahi tina hu ketoꞌehinamo molo emiloto nagaluguti su halane, to tinakalo emi pa mesotomo ana naga foyagu minomo buto emiletogomo su halataꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Bo alobole li sibina husemofihi hapaꞌa  
\p
\v 27 Lenali koyapaꞌi yaꞌma kaga lago akeheliꞌahana yabe. \it Lenali bo alobo gofa mehalo.\it*  
\v 28 Ya huꞌehina nani yatai ma luto lu nolepube. Bo moneuba aꞌi mone bu goloto buluꞌi hoto ipaꞌa emito minalina, ai komopaꞌagu ya huto kehelilinauba, ai alobo huto minosemofihi keya kaꞌa li gofa hoto komopaꞌagu foipana nohibe.  
\v 29 To lamagakaga kubukauba ligo foipana nohutomo li kutu hoto heꞌmilago bubo. Kugufaka luga kegiꞌa fenene hinogo nohuto minoba minoba kapogu bilata bati huto yabe. To kugufaka asagaꞌi niꞌinogo nohuto logo kapogu bilata ya bati mehuꞌehibe.  
\v 30 To kayahi lamagaꞌauba ligo foipana li huto nohutomo ana kayahi laga huto heꞌmilago bubo. Mone kayahi laga hu heꞌmilago ya hina bati hutitaꞌmu asaga kugufaka niꞌinogo logo kapogu bilata bati mehutitaꞌmu yabe.   
\s1 Bo alobo loko husemofihi hapaꞌa  
\r Mt 19:9; Mk 10:11-12; Lk 16:18  
\p
\v 31 Koyapaꞌi bina kagu ka mone ma luto minoꞌehina yabe: Bo moneuba lihaꞌa heꞌmi etalubeꞌmu nohutomo fayahi mone ya huto lihaꞌni heꞌmi etobe luto koyoto emibo luto nina yabe.  
\v 32 Ya huꞌehina nani yatai lu nolepube. Bo moneꞌmofihi lihaꞌa fato bo hiti koto ho tito mehuse bati huto nominago to ana bouba yaꞌma lihaꞌa heꞌmi etolenogo to yalo ana lihaꞌauba fato bolo buto minalina ai yaꞌma bomofihi hapaꞌauba ligo lihaꞌauba li alobo huꞌehina keya ka gofa nohabe. To bo moneuba ana aꞌi lilotomo ai bo alobomagi keya ka li gofa holago foipanaꞌa nominabe.   
\p
\v 33 To mone keya ka tatatigi alago lenali hiti akeheli su heꞌahanaya ma luto niꞌibe: Kaga mone nolutomo ana kaga faga yabeꞌamu leꞌmo amuya malalubeꞌmu lutomo lusiga luto ifoloti nolube luto melubo. To lusiga nolutomo lusiga maꞌnaka nolunagihe luto lu hokolo huto lubo.  
\v 34 Ya huꞌehina yatai nani lu nolepube. Lenali kaga mone leꞌmo amuya malaluneꞌmu nehitemo ifo muya kokuluma hepatoti nolune lite melilo. Kokulumaꞌi ai Huꞌmamofihi hepaꞌa niꞌibe.  
\v 35 To lenali kaga mone leꞌmo amuya malaluneꞌmu nehitemo meꞌi gi mehalo. Meꞌi Huꞌmamofihi lagaso hepaꞌa niꞌigo aiꞌnanalo giꞌa mololata nohibe. To lenali kaga mone leꞌmo amuya malaluneꞌmu nehitemo lenali Yelusale hepaꞌi giꞌa mehalo. Yelusale hepaꞌi ai Sipi Bomofihi hepaꞌa niꞌibe.  
\v 36 To kaga mone latahakalo li moloto lu amuya memolobo. Okaka legeyaꞌa moneꞌisi koholina li lolo hula to nupaꞌna li lolo hula mehilataꞌmu yabe.  
\v 37 Ya huꞌehinagi lenali oꞌyo lila, to oꞌe lila hite anaꞌasiya lilata hilo. To kaga analo lu yatama hite lilata nehana kagamoya foipa bo Satatogati olata nohibe.   
\s1 Bati mehina suhi nehanalo nonaꞌa akuꞌi hulatamofihi hapaꞌa  
\r Lk 6:29-30  
\p
\v 38 Yaꞌma kaga koyapaꞌi ahuto hina lenali akeheliꞌahabe. \it Kai kubuka i polo nehinogomo ana huto enali enubu i polo hubo. To kabaga yogoꞌa ife nesenogomo kai ana huto enali enabaga yogoꞌa ife sobo.\it*  
\v 39 Ya huꞌehina nani akuꞌi yatai lu nolepube. Lenali bo moneuba osahi lenehenogomo lenali ana bo nonaꞌa mehalo. Lenabaga hapaꞌalo lamagatiniga inogomo mone kegiꞌa i gelehe hu emitogo ino.  
\v 40 To bo moneuba ka foyagu keleꞌmo malalubeꞌmu nohuto kefeka nolinogomo guka hiti heti emitogo lino.  
\v 41 To bo moneuba anaꞌinaꞌa neheꞌmoto lito buto emasilo limilane linogomoya kai heꞌmoto buto ai luꞌehina be ligito fotoꞌalo emibo.  
\v 42 To bo moneuba anaꞌina nimibo luto kehe inogomo kai emibo. To anaꞌina kaitogati yokaꞌi lilune lite kehe neinogomo kai oꞌe luto kemegesa hu meepibo.   
\s1 Fatehe bonaꞌi eneleꞌmo laga husemofihi hapaꞌa  
\r Lk 6:27-28, 32-36  
\p
\v 43 Koyapaꞌi yaꞌma kaga huto huꞌehina lenali akeheliꞌahabe: \it Lenali bonaꞌi lenalalutinigigo eneleꞌmo bati nehite fatehatini lenipakafa ho epite eneleꞌmo fato malalo.\it*  
\v 44 Ya huꞌehina nani yatai akuꞌi lu nolepube. Fatehatini eneleꞌmo bati nehite to lenaliꞌi leneleꞌmo bati mehilana bonatoga nunumu Huꞌmamofitoga hu epelenogo ai eneheꞌmalibe.  
\v 45 Ya hilete yalo lenali kokulumalugu Afotinifihi pananaꞌa lolo hilanaꞌmu yabe. Ai bo foipaꞌafi to bo manaꞌafi enogo moneꞌago huloto anabo anabo yegeꞌamofihi fana mehaꞌa epilata nohibe. To ana huto koꞌi bo manaꞌa noepito bo sibinaꞌa noepito hulata nohibe.  
\v 46 To lenali bonaꞌi enipa lepilata nehana bonaꞌi enipa epite eneleꞌmo bati hilata nehanaguti hena minaꞌa lilana niꞌibe? Enali foipa boanaꞌi hiti takisi lilata bonaꞌi hiti ana suhi hilata nehabe.  
\v 47 To kai kalalukafinogo yahi emito be notigito fatehakamofito kubu bu go fatoga nomalata henanaloti lugaꞌa bonaꞌi enebe ligilata niꞌibe? To fegutoga bonaꞌmagi hiti ana suhi hilata nehabe.  
\v 48 Ya huꞌehinagi lenali asaga yupahi hetofanaguti minete hetofa foya lite bebe sete kokulumalugu Afotinifu hinaꞌa hite minalo, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\c 6  
\s1 Bonaꞌi eneheꞌmosemofihi hapaꞌa  
\p
\v 1 Lenali kaba hu bati hilo. Lenali hetofa hapatini asaga boanaꞌmagihi enubulo enali be galabe lite li huto hite lolo mehilo. To lenali ya hilana kokulumalugu Afotinifitogati minaꞌa melilanaꞌmu yabe.   
\p
\v 2 To feꞌnohaꞌa meniꞌise bomofihi anaꞌina heꞌmoto emilubeꞌmu nohutomo, kai fagalo bonaꞌmagi mono nonugu hila to kapo napagu hila nehanaꞌa huto bona enubugu fi yotili katili ito bula ola mehubo. Ya hilata nehana bonaꞌiya enali boanaꞌmagi bu lagalabe lite hilata nehabe. Nani lusiga luto lu nolepube. Enali alihi melilana minaꞌani yatai alite neminabe.  
\v 3 To feꞌnohaꞌani menilina bonaꞌi eneheꞌmalubeꞌmu nohutomo legeso huto fala kito sugunaꞌi lolo hubo, to kayahi lamagaꞌagati ya hilubeꞌmu nohutomo kayahi sogaꞌa lu meemibo.  
\v 4 To kai ya huto fenene huto sugunaꞌi lolo huletogomo Afokafu kokulumalugu nohinauba asaga sugunaꞌna bu go baga ilata bouba bu kogoloto alihi mina kimilinaꞌmu yabe.   
\s1 Nunumumofihi hapaꞌa  
\r Lk 11:2-4  
\p
\v 5 Kai nunumu hilubeꞌmu nohutomo fagalo bomagi hilata nehana suhi kai mehubo. Enali mono nonugu ho tite nehite nunumu lilata nehabe, to hepalugu sipi kapo i loe lae huꞌehinalo bite bona enubugu nehite nunumu hilata nehabe. Nani lusiga luto lu nolepube. Enali minaꞌani aliꞌahabe.  
\v 6 To kai nunumu hilubeꞌmu nohutomo legeso huto kose nohakagu tiloto kafeka li hekini loloto Afokafitoga numuna hu emitogo ai fala kito nohinati keheli ketalibe. To ai Afokafu asaga sugunaꞌi ninana bu golata bouba bu kogoloto analo nonaꞌa kimilibe.   
\p
\v 7 To lenali numuna hiluneꞌmu nehitemo kegeiyo bonaꞌmagi nehanaꞌa hite yatamalo kaga babu lite melilo. Enali babu kaga linogoti Huꞌmau nunumuti keheli bati hilibe lite lilata nehabe.  
\v 8 Lenali enali suhi lite enemegeꞌi memalalo. Nunumu mehiꞌahago Huꞌma Afotinifihi kaga lu emilanaꞌa komopatinigu abu go su holata nohibe.  
\v 9 Lenali ma lite numuna hu emilo: Afotiga, kokulumalugu minane, kigika hetofa huto fato minalibe.  
\v 10 Kai kapoka ai huto hino, luto nolune. Enali kabaga liyafa hite kokuluma agoya hi nekimigo lali melugu ana suhi huto kabaga liyafa huto kofokehi haluneꞌmu nolune.  
\v 11 Kai yatai noseꞌnati limibo.  
\v 12 To kai foipanati li heꞌmi letobo, to lali ana huto bonaꞌmagi foipana nehiletana li heꞌmi epalalune.  
\v 13 Kai sipi fi taga huseꞌnagu leleꞌmo memoloto foipanamofihi afoꞌafitogati leleꞌmo lubuto bibo.   
\p
\v 14 Kehelilo. Lenali bonaꞌmagitoga foipana li huto hu epeleꞌahana lenali li heꞌmi epelenogo, ana huto kokulumalugu Afotinifu lenali foipanatini li heꞌmi lepalalinaꞌmu yabe.  
\v 15 To lenali boanaꞌi enali foipanaꞌani li meheꞌmi epalana ana huto kokulumalugu Afotinifu lenali foipanatini li meheꞌmi lepalalinaꞌmu yabe, Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Noseꞌna mo sisemofihi hapaꞌa  
\p
\v 16 Lenali mono kaꞌmu lite noseꞌna mo site neminetemo fagalo bomagi hilata nehana suhi hite lenokaba li sibina mehilo. Enali enokaba li sibina hilata nehanaya asaga boanaꞌmagi bu enegelete noseꞌna mo siꞌahabe lite lu epalalabe lite nehabe. Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Enali ya hilata nehana bonaꞌmagi minaꞌani aliꞌahabe.  
\v 17 Ya huto niꞌinagi kai noseꞌna mo sito nominotomo okakagu mesebe nofoloto kokabaluga nagami koto li kosaba huto humofaꞌna hubo.  
\v 18 Ya hitogo boanaꞌmagi enali ya huto noseꞌna mo siꞌehina bo menohibe lite lilanaꞌmu yabe. Ya huletogo Afokafu fala kito fenene nohuto asagaꞌna bu golata nohinauba alihi hetofa minaꞌa kimilinaꞌmu yabe.   
\s1 Hetofana li nupa hulatamofihi hapaꞌa  
\r Lk 12:33-34  
\p
\v 19 Lenali ma melugu hetofa hatofa feꞌnohatini li nupa mehilo. Ma melugu molepa kafamagi hiti to kagopa logoseꞌnauba anana anana li sibina hulata nohigo to guminalo bomagi kafe sigite gumina felelata nehabe.  
\v 20 Ya huꞌehina lenali kokulumaluguꞌnatini li nupa hilo. Asagaꞌna kokulumalugu nina ai kagopa melogolata nohibe, to molepa kafauba menolata nohibe, to guminalo bouba kafe sigito tito gumina melilata nohibe.  
\v 21 Yogo feꞌnohaka niꞌilinaga asaga yupahi komopaka minolata hilinaꞌmu yabe.   
\s1 Kugufakamofihi fana mehaꞌa  
\r Lk 11:34-36  
\p
\v 22 Lubumoya lugufamofihi libiꞌa legi huto niꞌibe. Kubukauba bati huto niꞌitomo asaga kugufakaloga i besa lo baga ilata nohibe.  
\v 23 To kubuka sibina huꞌehigomo asaga kugufakalo metepu i baga noibe. To kailugu fana mehena ninauba akuꞌi metepu hapi fito gilotomo analo sipi metepu i baga noibe.   
\s1 Koko panaꞌuba loe bonaꞌmofihi liliꞌna melilata nohibe  
\r Lk 16:1; 12:22-31  
\p
\v 24 Koko panaꞌi moneuba loe bolo moneko kumu liliꞌna lilata menohibe. Ya hilina ai mone bomofihi liliꞌna li bati nohuto mone bomofihi liliꞌna li bati mehilinaꞌmu yabe. Lenali Huꞌmamofihi liliꞌnalo boꞌa neminete efapofihi liliꞌnalo boꞌa moneko kumu meminalo.   
\p
\v 25 Yaꞌmu luto nani lu nolepube. Lenali nagamiꞌi to noseꞌna nete minalanaꞌmufi to gukete lenugufalo li hekelete minalanamuꞌi lenelesa nolinogo lenekesa yigiba yigiba mehilo. Bati huto minoseꞌnauba noseꞌna hoꞌehifi to bati huto minoseꞌnauba guketemofihi hoꞌehibe?  
\v 26 Lenali nama helo lili hilata nehanamagihi bu enagalo. Enali noseꞌna foyagu hekelelete limo limo melete nelata menehabe. Huꞌma Afotinifu kokulumalugu nominanauba noseꞌnaꞌani epilata nohibe. Lenali nama enebege ligite nehana menekehelifiye?  
\v 27 Hiya bomaka minomo bilata kanaꞌagu kelesanaguti minalata niꞌibe?   
\p
\v 28 To hena hibe lite lenali gukete li hekelete minalanaꞌamuꞌi lenekesa yigiba yigiba hilata nehabe? Lose toseꞌna fegutoga minolata nohina enali hena hena huto tilata nehafi lenali bu galo. Enali liliꞌnaꞌani lila to guketeꞌani li hekelela menehabe.  
\v 29 Nani lusiga luto lu nolepube. Solomoni feꞌnoho bo minanaꞌa huto guketeꞌa ma lose tose kifinamagi li nehekalanaꞌa huto li hekoloto meminoꞌehina yabe.  
\v 30 Yatai huto hilete yago fenene hilete nehana lose tose kifiꞌnamagihi Huꞌmau guketeꞌani hu epololata nohibe. To lenaliꞌiba ana huto leneleꞌmo bati huto guketetini mehu lepalalina niꞌifihe? Lenegekesa menina bonaꞌi nehafi?   
\p
\v 31 Ya huꞌehinagi lenali noseꞌna nalanaꞌmufi to gukete li hekalalanaꞌmu lenekesa yigiba yigiba hilete lenelesa melino.  
\v 32 Enali mono ka mekehelise bonaꞌmagi asaga yaꞌmananaꞌmu megeꞌi lifite kene ilata nehabe. Ya huꞌehina kokulumalugu Afotinifu asagaꞌna lilanana ya huseꞌna lilanagi luto akeheliꞌehibe.  
\v 33 Ya huꞌehinagi kai yataꞌa Huꞌmamofihi kapoꞌalo li kubulo moloto megeꞌi meletogo ai gelo biloto asagaꞌna batiꞌa kimilinaꞌmu yabe.  
\v 34 Ya huꞌehinagi yagomoꞌmu henaꞌni hilube luto kekesa yigi babu melubo. Huꞌmau yagomo kaba hu ketalibe. Kai moneko moneko kanamuꞌi kekesa kehelito minobo.   
\c 7  
\s1 Bonaꞌi yasi legi eneleꞌmo yegelo moloseꞌmofihi ka hapaꞌa  
\r Lk 6:37-38, 41-42  
\p
\v 1 Lenali bonaꞌi enipakafa hete eneleꞌmo yegelo memalalo. To Huꞌmau alihi lenaliꞌi leneleꞌmo yegelo ana huto memalalibe.  
\v 2 To Huꞌmau huꞌehilata bameto li moloto keleꞌmo yegelo malalinaꞌmu yabe. To kaga luto bonaꞌi ya amuyaꞌniloti yabe lilata Huꞌmau ana moneꞌago kagaloti keleꞌmo yegelo malalinaꞌmu yabe.  
\v 3 Kai kogonakamofihi pehena bugu nina hena hibe luto gili gili nohu etane? Kai kubukagu kefa fulupa sipiꞌa ana huto koꞌehina bu goto li heꞌmiloto hubo.  
\v 4 Kefa fulupa felaꞌa kubukagu niꞌilina li meheꞌmise hena hibe luto kogonakamofihi ma luto lu emilata niꞌibe: Nogonao, pehena kubugu niꞌina li heꞌmi ketaluna bati huto niꞌifihe? Ya luto lilapiye?  
\v 5 Kai faga fagalo bo. Yataꞌa kai kubukagu kefa fulupa felaꞌa koyofo huꞌehina li heꞌmiloto yalo bu go fana toꞌohuto kogonakamofihi buguti pehena li heꞌmi etobo.   
\p
\v 6 Lenali hetofa nasana kalamagihi meepilo. Enali i behe hite heni lepele lalabe nolube. To lenali pesesutini hetofa hatofaꞌa yagamagihi meepilo. Enali pesesutini libe hepulu tibe hite lapasa i lalabe nolube.   
\s1 Bo amuya moloto nunumu foya nolina  
\r Lk 11:9-13  
\p
\v 7 Lenali Huꞌmamofitoga nunumu hite kehe ilenogo lepilibe. Lenali sa sa hite lilabe. Lenali kasito inogo Huꞌmau kafe sigi lepalalibe.  
\v 8 Bonaꞌi enali Huꞌmamofitoga loka hete nunumu nehana. Ai epilata nohibe. Bonaꞌi sa sa hilinauba li huto hulata nohibe. To kasito noina bonaꞌmofihi kasihi hokolo hu etolata nohibe.  
\v 9 To lenali afoꞌanigita panatinimagi noseꞌnamu kehe neinogomo efa kosahi li epilana niꞌifihe?  
\v 10 To faya kumu kehe neinogomo osifaꞌi li epilata nehafihe? Oꞌe, ya menehabe.  
\v 11 Ya huꞌehinagi lenali bati menehana bonaꞌmagita yagapanatinimagihi hetofana epilata nehinogomo yalo lali kehelilune, Huꞌma Afotinifu kokulumalugu nohinauba lenali nunumu hu emite ya hite hilana bonaꞌi hetofana lepilinaꞌmu yabe.   
\p
\v 12 Nanitoga ya suhi hu netalo luto kekesa noyigilata suhi enali fato bonatoga ana suhi hu epolobo. Yaꞌma ai Mosehi keya kaꞌamofihi hapaꞌa koyapaꞌi ninamolo to lu yege hose bonaꞌmagihi kaga enelepiseꞌnaꞌani hiti manaꞌa niꞌibe.   
\s1 Hetofana huto minosemofihi lagaso kapoꞌa  
\r Lk 13:24  
\p
\v 13 Lenali kitili kapoguti ti hokolo hilo. Fenene huse hepaꞌi logo kapolo buꞌehina kapoya ai sipi fela kapo hokolo huto buꞌehibe. Ya huꞌehigo yege yege boanaꞌi ana kapogu bilata nehabe.  
\v 14 To hetofa hepato buse kapoya ai kitiliꞌi niꞌigo ana kapomofihi liliꞌnaꞌa uleꞌale huto lise suhi huto niꞌibe. Ya huꞌehigo moneꞌisi moneꞌisi boanaꞌmagi ana kapolo sa hite bilata nehabe.   
\s1 Lali fagalo lu yege hose bomagihi kaba hu bati hilune  
\r Lk 6:43-44  
\p
\v 15 Lenali fagalo lu yege hose bomagihi kaba hu bati hilo. Enali sipisipi yagamofihi gufaꞌa gukete li hekelelete lenalitoga elata nehabe. Ya hiꞌahana enali komopaꞌanigu lopi kala suhi hite nehanago lenaliꞌiya lenehete salu kite nalanaꞌmu yabe.  
\v 16 Enali hilana hapaꞌaniya lenali enogo hokolo hite bu enagalanaꞌmu yabe. Ufehe yafamagi nemuya legeyaꞌa helata menehabe, to nemuya yafamagi ufehe yafamofihi legeyaꞌa holata menehabe.  
\v 17 To bati huto mesebe lele tele huto tilata nohina yafauba legeyaꞌa bati huto sipina holata nohibe, to numutopa loloto sako bako logo huto lilata nohina yafauba legeyaꞌa sibina huto lagasoꞌasi holata nohibe.  
\v 18 Mesebe lele tele huto bati huto tilata nohina yafauba legeyaꞌa mone sibina huto holata menohibe, to numutopa ito sako bako huto lilata nohina yafauba legeyaꞌa bati huto sipina mone holata menohibe.  
\v 19 To yafa lugaꞌamagi enali noseꞌna legeyaꞌa meholata nehanaya laga huto logogu gelata nehabe.  
\v 20 Ya huto niꞌinagi fagalo lu yege hose bomagi hilana hapaꞌaniya lenali enogo hokolo hite bu enagalanaꞌmu yabe.   
\s1 Lenaliꞌi mekeheliꞌohube Yesu foipa bona kumu lilibe  
\r Lk 13:25-27  
\p
\v 21 Asaga bonaꞌi nani kumuꞌi: Kibina boꞌnio, Kibina boꞌnio, lilata nehana enali kokulumamofihi kapoꞌalo mebilanaꞌmu yabe. To bonaꞌi lugaꞌamagi nani Afoꞌnifu kokulumalugu nohinamofihi bita hina suhi hilata nehana bonaꞌisi eneleꞌmalinaꞌmu yabe.  
\v 22 Ana kanaꞌa huto hilina yupahi babu boanaꞌmagi ma lite lilanaꞌmu yabe: Kibina boꞌnio, Kibina boꞌnio, kai kigilo Huꞌmamofihi mono kaꞌa lu epiꞌohuta yabe, to kai kigilo babeyafana sipi liliꞌna li huto huloto to foipa fele enoho lifiꞌohuta yabe lite lilanaꞌmu yabe.  
\v 23 Ya lite nelinogo nani ma luto lu epilunaꞌmu yabe: Nani lenaliꞌi mekeheliꞌohube. Foipa faipa bonaꞌi lenali mino koli hite abufa hilo.   
\s1 Nohi gisemofihi hapaꞌa loemo  
\r Lk 6:47-49  
\p
\v 24 Ya huꞌehinagi, bo moneuba kagaꞌni kehelito liyafa huloto nemegeꞌi malalinauba ai bo moneuba hetofa ekesa keheliloto efaha meꞌi ninalo nohi gilata nohina suhi hilibe.  
\v 25 Ya huꞌehigo koꞌi noito habafahi nolito huloto nagamiꞌi bilito ya huto ana noto nohibe. To ana nohi li tele tulu menobibe. To henaꞌmugope efaha meꞌmolo ana nohi giꞌehigo lapusa yafaꞌauba limito ema melugu sipi efato li tokolo huꞌehigo yabe.   
\p
\v 26 To asaga bonaꞌi enali kaꞌni kehelilete ana kaꞌnimofihi liyafa hite megeꞌi menemalana bonaꞌiya enali negi bomagi nagami beleto kehelugu nohi gilata nehana suhi lite nehabe.  
\v 27 Ya hiꞌahago koꞌi noito habafahi nolito huloto nagamiꞌi ana nohi belehaꞌalo bilito ana nohi li kusago hekili higo limito kolata nohibe.   
\p
\v 28 Yesu yaꞌmana kaga alu su holago asaga li nupa hite minana boanaꞌi Yesuhi kagaꞌa kehelilete keheli fato fato hite sipi enelesaꞌani luꞌehina yabe.  
\v 29 Yesu ai bonaꞌmagi keya ka enelepilata nehanaꞌa huto meluꞌehina yabe. Ai amuyanaꞌani nina bomagi kaga lilata nehana suhi huto kagaꞌa lu epinaꞌmu enali boanaꞌi keheli meheꞌmiꞌahana yabe.   
\c 8  
\s1 Yesu sipi hepuhi loꞌehina bomofihi leꞌmo bati huꞌehina  
\r Mk 1:40-45; Lk 5:12-16  
\p
\v 1 Yesu kosaguti limitogo babu boanaꞌmagi megeꞌi biꞌahana.  
\v 2 To sipi hepuhi loꞌehina bo moneuba Yesutoga oto lahupa nohi fito luꞌehina: Sipi bomaka. Kai kegekesa kehelito nugufaꞌni leꞌmo bati hilataꞌmu nohane.  
\v 3 Ya ligo Yesu yatu su toto gufaꞌalo bako huto ma lu emiꞌehina: Nani ya hilubeꞌmu nohuto kugufaka gulu gulu hilinagi kehepuhaka asu hoꞌehina, Yesu ya luto ligo anaꞌasilo hepuhaꞌa asagaꞌna asu hoto fenene huꞌehina.  
\v 4 Ya higo Yesu lu emiꞌehina: Kehelibo. Fato fato bonaꞌmagi kaga lu meepibo. Mono bomofitoga buloto kugufaka lepibo. Ai bu go bati huto higo mone nonaꞌa Mosehi koyapaꞌi kaga moloꞌehinamoꞌmu mono bomofihi emibo. Ya huletogo asaga bonaꞌi enubulo kugufaka gulu guluꞌehinana bu kagalabe, Yesu luꞌehina.   
\s1 Sipi Lomu bomofihi koko panaꞌa besiꞌehigo Yesu leꞌmo bati huꞌehina  
\r Lk 7:1-10  
\p
\v 5 To Yesu kapo moloto mone hepato Kapaneami tito nohigo mone Lomu gimi bouba oto lu emiꞌehina:  
\v 6 Sipi bomaka neheꞌmobo. Koko panaꞌni moneuba hepaꞌnimogu sipi besito nebelusaga minoba minoba nohigo gabu sipiꞌa nogibe, luto ligo,  
\v 7 Yesu lu emiꞌehina: Hepakaloga buto leꞌmo bati hilube.  
\v 8 Gimi bouba luꞌehina: Ya hilapi? Oꞌe. Nani faꞌmene bo nohunagi kai nohaꞌnigu metilane luto nokehelube. Kai faꞌmene lusa kaꞌago litogo koko panaꞌni gufaꞌaluga bati hilibe.  
\v 9 To henaꞌmube? Nani ana huto napa liꞌehina sipi bomofihi mahaꞌaluga nohugo liliꞌna nonimina yabe. To naniꞌni ana huto gimi boꞌni nehana nani namanuga ana hite nehabe. To nani mone keneꞌmofihi bubo luto nolugomo ai bulata nohibe. To mone fatoꞌamofihi obo luto nolugomo aꞌolata nohibe. To koko panaꞌnimofihi ya liliꞌna libo luto nolu etogomo ana liliꞌna lilata nohibe.   
\p
\v 10 Ya luto ana bouba Yesuhi lu emilago Yesu ana kaꞌa keheliloto ekesa yigi babu lu emiꞌehina. Ya huloto boanaꞌi megeꞌi lefeliꞌali hana kaga ma luto lu epiꞌehina: Kehelilo. Nani lu nolepube. Isilaeli bo moneuba yaꞌma bouba hinaꞌa huto komopaꞌa li nimiꞌehina bu megolata nohube.  
\v 11 Lenekesu meheno. Asagaꞌi yege notinagati noliminagati fato fato hepatogati eteꞌani Huꞌmamofihi kapoꞌalo Abalahagi, Isakagi to Yakopugi li nupa hilete mineteꞌani noseꞌna nalabe.  
\v 12 To Isilaeli bonaꞌi moneꞌamagi ana kapoꞌalo tiluneꞌmu nehago Huꞌmau fegutoga sipi metepumogu heꞌmi epalalibe. Fegutoga sipi yibi hiba hiba hilete enabaga heni kofilabe.  
\v 13 Yesu gimi bomofihi lu emiꞌehina: Hepakaloga abubo. Keheli uleꞌale huseꞌnaka, to komopaka li nimiꞌahatana yaꞌma huto hilibe, Yesu luto luꞌehina. Ana kanaꞌagu meleꞌisi yaꞌma gimi bomofihi koko panaꞌa leꞌmo bati huꞌehina.   
\s1 Yesu babu luto epesina bonaꞌi li bati huꞌehina  
\r Mk 1:29-34; Lk 4:38-41  
\p
\v 14 Yesu Pitahi nohaꞌagu buloto bu ganamo Pitahi litayamiꞌafipo gufa mukoho akohona besiꞌehigo sipalo koꞌehigo bu goꞌehina.  
\v 15 Yesu ana aꞌmofihi yahi bako huto besinanaꞌa meleꞌisi fa hu etoꞌehina. Ana aꞌuba sipaloti ho tito noseꞌna laita hu epoloto gabu ito epiꞌehina.   
\p
\v 16 Utepoya bonaꞌmagi babu bonaꞌi epesina foipa felemo tiꞌahana bonaꞌi Yesutoga eneleꞌmete eꞌahana. Ya nehago Yesu ana foipa felemagi amuya kagaꞌasigo monekoꞌisi lu epigo bi fa hiꞌahana. To fato epesina bonaꞌi hiti eneleꞌmo bati huꞌehina yabe.  
\v 17 Ai ana huto huꞌehinagi koyapaꞌi Aisaiyau bu goꞌohuto kaga moloꞌehina: \it Ai lebesiseꞌnamo li heꞌmi letoꞌehibe. Ai lugufati sibina huꞌehinanamo aigokoꞌi kofito buꞌehina.\it*   
\s1 Bonaꞌi Yesuhi megeꞌi malalune lite hiꞌahana  
\r Lk 9:57-62  
\p
\v 18 Yesu babu boanaꞌi li nupa hilete nehago bu goto koko panaꞌamagi lu epiꞌehina: Muya hefutoga bilutagihe.  
\v 19 Kaga lu noepinogo keya ka enelepise bo moneuba aitoga oto ma luꞌehina: Tisao, kai hiti hiyaꞌaga bilapi bilatamoga bilube luto neleꞌmoto biluꞌibe luto luꞌehina.  
\v 20 To Yesu lu emiꞌehina: Lopi kalamo kalina muliꞌi niꞌibe to namamo kalina nohi niꞌinaya to Kokulumaguti limiꞌehina Bouba koto basu bilina hepaꞌi meniꞌibe luto lu emiꞌehina.  
\v 21 To bo mone Yesuhi megeꞌi moloꞌehinanauba lu emiꞌehina: Kibina boꞌnio, yataꞌa hepaꞌniga bulotoꞌni afoꞌnifu fililenogo keli hoto i behe huto kai hiti nani hiti minaluꞌibe luto ligo,  
\v 22 Yesu lu emiꞌehina: Kai nemegeꞌi molobo. Filiꞌahanana bonaꞌi komopaꞌani menimiseꞌnamagi filiꞌehina bonaꞌi keli halabe, Yesu ya luꞌehina.   
\s1 Yesu sipi habafahi lu emigo felele huꞌehina  
\r Mk 4:35-41; Lk 8:22-25  
\p
\v 23 Yesu hiti koko panaꞌamagi hiti botigu tilete hefuhu nagamilugu biꞌahana.  
\v 24 To Yesu buꞌi koꞌehina. Ya huꞌehigo meleꞌisi amuya habafahi hefupoguti liloto nagamiꞌmouba bililoto sipinamo botigu foloꞌehina.  
\v 25 To koko panaꞌa Yesutoga leꞌmo ho tilete ma lite liꞌahana: Sibi bo yale. Lali maꞌasi afililutaꞌa nohinagi leheꞌmobo. Meleꞌisi.  
\v 26 Yesu lu epiꞌehina: Koli gofana nehana henabe lutobe? Nani kumu keheliseꞌnatini nesiꞌasi niꞌigo uleꞌale hitemo memineꞌahabe. Koꞌehinati ho tiloto ana sipi amuya habapofihi hiti to nagamiꞌi bilina hiti kaga lu etimigo analo meleꞌisi felele huto buꞌehina.  
\v 27 Ya huꞌehigo asaga bonaꞌi enelesaꞌani liꞌahana. Ma bose. Henana bo nohibe? Habapofihifi nagamiꞌi bilinamofihifi kaga lu epigo enali kaꞌa keheli emina bo yabe, lite liꞌahana yabe.   
\s1 Bo loemaleꞌi komopaꞌatitigu felemo nehago Yesu li heꞌmiꞌehina  
\r Mk 5:1-20; Lk 8:26-39  
\p
\v 28 Yesu kapo molotoꞌa hefupo muya beletoga heleko moloto Gatala bonaꞌmagihi kapoꞌanigu nehetigo bo loemaleꞌi aitoga kene mala mala muliluguti eꞌahaꞌibe. Ana bomaleꞌi komopaꞌatitigu foipa felemagi tiꞌahanagi luba hise nehite hagulu netaꞌina bomaleꞌi yabe. Yana hepaꞌmo mineꞌahaꞌigo fato bonaꞌi koli nehite tilina mehiꞌahana yabe.  
\v 29 Yesu olenogo etali sipi kehe ilete: Huꞌmamofihi panaꞌise. Hena suhi hu leꞌetalubeꞌmu nohane? Alihi asaga bonaꞌi halata yupahi yatai aku leꞌahalapiye? liꞌahaꞌina yabe.  
\v 30 Analo afehi yaga babu lite noseꞌnaꞌani line mane hite mineꞌahana.  
\v 31 Foipa felemagi Yesuhi loka heꞌahana: Heꞌmi lepelenogomo miya yagamagi enugufagu leleꞌmo molobo lago,  
\v 32 Yesu: Abilo, luto enoho lifiꞌehina. Ya higo enali ana foipa felemagi bomaleꞌititihi heꞌmite yagamagi enugufagu tite falago ana yaga enali asagaꞌi yabatoga limilete bite hefunugu nofu ti su heꞌahana yabe.   
\p
\v 33 Ya hago yaga afoꞌagi analoti heꞌmite hololu lite bite tauniga nehetite asaga huto hinanamo hiti bomaleꞌi foipa fele komopaꞌatitigu nemina kagamo hiti lu epiꞌahana.  
\v 34 Ya lu epilago tauniga neminana boanaꞌi asagaꞌna Yesutoga bilune litemo biꞌahana. Yesu nohinalo nehetite loka heba heba hite: Lali metimoloti heꞌmiloto bufa hubo, lite liꞌahana yabe.   
\c 9  
\s1 Yesu gi yahi sibina huꞌehina bo leꞌmo bati huꞌehina  
\r Mk 2:1-12; Lk 5:17-26  
\p
\v 1 Yesu botigu tiloto i behe huto hefunugu i gofa hoto muya beletoga heleko moloto aiꞌa hepaꞌalo nehetiꞌehina yabe.  
\v 2 Lugaꞌa bonaꞌmagi bo mone gi yahi sibina huꞌehina bo sipaꞌalo koꞌehigo Yesutoga leꞌmete eꞌahana. Ya hago Yesuhi aitoga komopaꞌani meleꞌahana bu goloto Yesu ana gigusaꞌa sibina huꞌehina bo ma luto lu emiꞌehina: Panaꞌni, kipagu fulu hino. Nani foipanaka li noheꞌmi ketobe.  
\v 3 Ya ligo Mosehi keya ka enelepise bonaꞌmagi musi musi ka enaliꞌani ma lite liꞌahana: Ma bouba ai Huꞌmamofihi megeka nolu etabe.  
\v 4 Ya nelago Yesu kagaꞌani akeheliloto ma luto lu epiꞌehina: Lenali henabe lite foipa faipa lenekesa neyigibe?  
\v 5 To yaꞌmana bomofihi foipanaka li noheꞌmi ketobe nolunauba keta huꞌehifi, to ho tito kapo molobo lilunauba keta huꞌehibe?  
\v 6 Ya huꞌehina nani lenaliꞌi lenelepilube, Kokulumaguti limiꞌehina Bouba ma melugu amuya liꞌehinago foipana li heꞌmilinaꞌa huto niꞌibe. Ya luto lu epiloto gi yahaꞌa sibina huꞌehina bomofihi: Ho tito sipaka kofito hepakaga bubo.  
\v 7 Ya ligo ana bo anaꞌasi ho tiloto hepaꞌaga bufa huꞌehina yabe.  
\v 8 To boanaꞌi enali anana huto hina be gelete koli hiꞌahana. Huꞌma yaꞌma huse amuyana bologa moloꞌehibe lite enali akeheliꞌahana yabe, ya hilete enali Huꞌmamofihi giꞌa liyafa hiꞌahana yabe.   
\s1 Yesu Matiuhi kehe iꞌehina  
\r Mk 2:13-17; Lk 5:27-32  
\p
\v 9 Yesu ana hepaꞌi heꞌmiloto kapo moloto binaga takisi nolina bo mone giꞌa Matiu yabe lite helata nehana bo ai takisi lilata nohina nonuga nohigo Yesu bu goloto ma luto lu emiꞌehina: Nemegeꞌi molobo. Ya ligo Matiu ho tiloto Yesuhi megeꞌi lifito buꞌehina yabe.   
\p
\v 10 To Yesu ai nohaꞌagu noseꞌna noto nohigo takisi nelina bonaꞌi hiti to foipa bonaꞌi hiti babu lite eꞌahana. Enali Yesu hiti to koko pananaꞌa hiti noseꞌna nete mineꞌahana yabe.  
\v 11 Ya nehago Felosi bonaꞌmagi be gelete Yesuhi koko pananaꞌa ma lite enoloka heꞌahana: Henabe luto tisa botiniuba ai takisi nelina bo hiti to foipa bo hiti noseꞌna nonabe?  
\v 12 Yesu enali kagaꞌani akehelito ma luto lu epiꞌehina: Enali meepesiꞌehina bo lusa bo nohinalo mebilata nehabe. To enali epesiꞌehina bonako lusa bo nohinalo bilata nehabe.  
\v 13 Lenali bite yaꞌma mono kamofihi hapa keheli bebe sete li buto hilo. \it Nani yagakafa eneheꞌahanamagi nimite nehago menebesibe. To nani fulu huseꞌnaꞌmuko nebesibe \it* Huꞌmau luꞌehina niꞌibe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe. To nani komopaꞌani bebe sana bonaꞌi kehe ilube luto meoꞌohube. Nani foipa bonaꞌi kehe ilube luto oꞌohuna yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Noseꞌna mo sise hapaꞌa  
\r Mk 2:18-22; Lk 5:33-39  
\p
\v 14 Yaꞌmana kanalo Yonihi koko pananaꞌa Yesutoga nehetilete ma lite loka heꞌahana: Hena huꞌehigo lali hiti to Felosi bo hiti noseꞌna mo silata nohunogo to enali kai koko panakamagi noseꞌna mo silata menehabe?  
\v 15 Ya lago Yesu ai lu epiꞌehina: To bo moneuba ana kata hilubeꞌmu nohigomo laluꞌagi hiti ete li nupa hite neminabe, ya nehanamagi enali enipagu sibina hulata nohifihe? Ya hulata menohibe. Ya huꞌehina alihi yaꞌmana ana kata nohina bo leꞌmo neheꞌmibe. Ya hago ai laluꞌagi hiti meminolata nohibe. Ya hilana yupahi analo enali noseꞌna mo site minalanaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\p
\v 16 Bo moneꞌamagi yuhufa kata letuhaꞌatu koyapa kata hepu toꞌehinalo hetilata menehabe. To ya hilana ai yuhufa kata letuhaꞌauba koyapa kata akuꞌi i hegege hinogo sipi hokolo kapo akuꞌi lolo hilinaꞌmu yabe.  
\v 17 To bonaꞌi moneꞌamagi yuhufa bai nagamiꞌi lite koyapa meme yaga gufaꞌa konugu heki bilata menehabe. To enali ya hilana koyapa meme yaga gufaꞌa kohi i hegege hinogo to bai nagamiꞌi melugu i heki su halinaꞌmu yabe. Ya hinaꞌmu yabe lite enali yuhufa bai nagamiꞌi yuhufa meme gufaꞌa konugu heki bigo to etali loe sana sana bati hite minelata nehaꞌibe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Yesu kaba bomofihi filiꞌehina paꞌa leꞌmo ho tito to kefeꞌalo meko hina aꞌi leꞌmo bati huꞌehina  
\p
\v 18 Yesu ana kaga lu epito nohigo kaba bo mone Yesuhi metoga o leba toloto to ai lapusa nohi fi emiloto ma luꞌehina: Paꞌni maꞌasi afiliꞌehibe. Ya huꞌehinaya kai oto kayahaꞌatu gufaꞌalo meko hitogo ai akuꞌi ho tito minalibe.  
\v 19 To Yesu ho tito ana bo megeꞌi nobigo Yesuhi koko panaꞌa ana hite megeꞌi melete biꞌahana yabe.   
\p
\v 20 Aꞌi mone minoꞌehina ai asaga yupahi golahaꞌa heꞌmiba heꞌmiba huto minago kufuꞌa nayahi luga luga su hoto nigigusagati loemo heleko malago minoꞌehina aꞌi yabe. Ai ana aꞌuba Yesuhi megesagati oto Yesuhi kefeꞌa nekisaꞌalo yahi liꞌehina yabe.  
\v 21 Ai ana aꞌuba ma luto aiꞌa keheliꞌehina: Nani kefeꞌalo meko hulenogoꞌni nebesiseꞌnaꞌni su ho netalibe.  
\v 22 Yesu i behe huto ana aꞌi bu goloto ma luto lu emiꞌehina: Paꞌni, kipakagu fuluna kebesino. Kai nanitoga komopaka moloto minalatanauba keleꞌmo buto bito kebesiseꞌnaka li noheꞌmibe luto Yesu lu emiꞌehina yabe. Ya noligo anaꞌasilo ana aꞌmofihi nobesinana su ho etago bati huꞌehina yabe.   
\p
\v 23 Ya huloto Yesu kaba bomofihi nohaꞌaluga buto tiꞌehina. Ya huloto bonaꞌmagi folonemeyahi melete nehago bu goꞌehina. To asaga boanaꞌi sipi yibi nama hite nehite kaga babu lite nelite henati hilune, lite enelesa ka lite mineꞌahana yabe.  
\v 24 Ya nehago Yesu asaga bonaꞌi: Fegutoga bilo luto enoho lifiꞌehina yabe. Ma lagaso paꞌiya mefiliꞌehibe, ai faꞌmene buꞌi koꞌehibe. Ya noligo asaga boanaꞌmagi Yesuhi kiya yokolo hi eteꞌahana yabe.  
\v 25 To asaga boanaꞌi fegutoga limi su nehago Yesu ana paꞌmofihi hasagu tiloto ana paꞌi yato li saga higo analo meleꞌisi ho tiꞌehina yabe.  
\v 26 Ya higo anana huto hinanamofihi kagaꞌa ana hepalugu bula ola higo asaga bonaꞌmagi keheli baga iꞌahana yabe.   
\s1 Yesu bo loemo etubu pisi lina bole eteleꞌmo bati huꞌehina  
\p
\v 27 Yesu ana hepaꞌi heꞌmiloto kapo moloto nobigo etubu pisi luꞌehina bo loemaleꞌi megeꞌi lifite nebite ma lite liꞌahaꞌina: Tatatifu Tebitihi panaꞌamaka kai leꞌaliꞌi kiginaga fi leꞌemibo lite kehe iꞌahaꞌina yabe.  
\v 28 Ya nelaꞌigo Yesu ai nonuga notigo etali ana bole Yesutoga nehetiꞌahaꞌina yabe. Ya haꞌigo Yesu etoloka hoꞌehina: Letali leꞌeleꞌmo bati hilinaꞌmu yabe lite nanitoga komopatiti nenimiꞌifihe? Etali liꞌahaꞌina: Oꞌyo, Sipi Bo, leꞌali keheliꞌohuꞌibe.  
\v 29 To Yesu yatuꞌi etubulo meko huloto lu etimiꞌehina: Letali nanitoga komopatiti nimiꞌahaꞌinago letubutiti bati hilinaꞌmu yabe.  
\v 30 Yesu ya ligo etubuꞌatiti anaꞌasilo meleꞌisi i gili huꞌehina yabe. Ya higo Yesu etekesa bito ma luto lu etimiꞌehina: Letali yaꞌmana huto nohu letotonamofihi kagaꞌa bonaꞌi lu meepilo.  
\v 31 Etali bite Yesu hu etotoꞌehina kagaꞌa asaga hepatoga lu epimofaꞌna hiꞌahaꞌina yabe.   
\s1 Yesu negi bo leꞌmo bati huꞌehina  
\p
\v 32 Ana bole nebaꞌigo bonaꞌi lugaꞌamagi negi bo mone foipa feleuba gufagu tigo kaga meluse nominana bo Yesutoga leꞌmete eꞌahana yabe.  
\v 33 Ya hago Yesu ana foipa fele li heꞌmi etago ana bouba kaga hapi fito luꞌehina yabe. Ya higo asaga boanaꞌi topa hete enekesa yigi babu lilete ma lite liꞌahana: Koyapaꞌi Isilaeli melugu yaꞌma huseꞌna huto higo bu megoꞌohuta suhi huto hibe, lite liꞌahana yabe.  
\v 34 Ya nelago Felosi bonaꞌmagi ma liꞌahana: Ai foipa felemagihi kaba boꞌaniuba amuyana emigo foipa fele li noheꞌmi epalabe, lite liꞌahana yabe.   
\s1 Yesu boanaꞌi ginaga fi epiꞌehina  
\p
\v 35 To Yesu asaga hepatoga bego humofaꞌna huꞌehina. Ya huloto asaga boanaꞌi mono nohaꞌanigu lu enelepito Huꞌmamofihi ka lamanaꞌa lu noepito to enebesina boanaꞌi eneleꞌmo ye nokoto to enugufagu ketana nina li heꞌmi epolomofaꞌna huꞌehina yabe.  
\v 36 Babu boanaꞌi Yesuhi leꞌmo bego hite minago bu enogoloto Yesu eniginaga fi epiꞌehina yabe. Henaꞌmugope enali enekesa yigi babu lilete bo moneuba meeneheꞌmago sipisipi yaga kaba boꞌani meminago tili tele hite minelata nehana suhi lite minanaꞌmu luto yabe.  
\v 37 Ya huloto Yesu koko pananaꞌa ma luto lu epiꞌehina: Babu noseꞌna foyagu uyaꞌi loto mupa ito ninaya ana noseꞌna li nupa hilana bonaꞌa loeꞌasi nehabe.  
\v 38 Ya huꞌehinagi lenali bite foya afoꞌafihi numuna hi etenogo ai foyaꞌagu ete liliꞌna lite noseꞌnaꞌa li nupa hilana bonaꞌi eneleꞌmo babu lilibe, luꞌehina yabe.   
\c 10  
\s1 Aposolo panaꞌmagi enigiꞌani  
\r Mk 3:13-19; Lk 6:12-16  
\p
\v 1 To Yesu aposolo pananaꞌa nayahaꞌni su hago nigigusaga loemo leheko malago eneleꞌmo nupa huloto foipa felefi to bonaꞌi enugufagu enebesila to ketana nina li heꞌmi epalalabe luto amuyana epiꞌehina yabe.  
\v 2 Nayahaꞌni su hago nigigusaga loemo leheko malago aposolo panaꞌmagihi enigiꞌani li keheliꞌehina ma luto niꞌibe. Yataꞌa Simoni fato giꞌa Pita, to Atulu ai gonaꞌa yabe. To Yemesi Sepetihi panaꞌa ai Yoni gonaꞌa hiti yabe.  
\v 3 To Filipi hiti to Batolomu hiti yabe. To Tomasi hiti Matiu hiti etali takisi efahi lilata bole yabe. To Yemesi ai Alifiasihi panaꞌa yabe, to Tatiasi yabe.  
\v 4 To Simoni ai fato giꞌa Seloti yabe. To Yutasi fato giꞌa Isikelioti, ai Yesuhi miꞌi moloto fatehaꞌamagihi epiꞌehina yabe.   
\s1 Yesu 12 aposolo panaꞌa liliꞌna enelepiꞌehina  
\r Mk 6:7-13; Lk 9:1-5  
\p
\v 5 Yesu nayahaꞌni su hago nigigusaga loemo leheko malago koko panana enoho lifiloto ma kaga lu epiꞌehina: Lenali fegutoga bona nagatoga bite ise megilo. To lenali Samalia bonaꞌmagi hepatoga mebilo.  
\v 6 Lenali Isilaeli nagalugu sipisipi yaga fenene hite nehanalo bilo.  
\v 7 Lenali bite kaga ma lite lu epilo: Kokulumamofihi kapoꞌa anasi aꞌo leba notabe.  
\v 8 Lenali enebesise bonaꞌi eneleꞌmo ye kalo, to filiꞌahana bonaꞌi eneleꞌmo ho tilo, to sipi enehepuhi loꞌehilina bonaꞌi ana enehepuhaꞌani li gololo ti epalalo, to foipa fele li heꞌmi epalalo. Lenali mina melise nelinagi ana hite minaꞌa melise lu nolepuna suhi hi epalalo.  
\v 9 Lenali efa gutini luga li gu meise bilo.  
\v 10 Lenali sisaku gutinifi, guketetini loefi, lenigigusagu sutinifi to fatusatinifi melise lenayapako bilo. To lenali eneleꞌmalana bonaꞌmagi noseꞌna lepilanaꞌmu yabe luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\p
\v 11 To lenali tauni hepaꞌi ninalofi to lagaso hepaꞌi ninalo nehetiletemo lenali ana hepato bonaꞌi hapaꞌani bu go bati hiletebe. Hiya bo bati bo nohifi to hiya bo bati mehina bo nohifi lite enogo kehelilete hapaꞌa bati huꞌehilina bo be geletemo lenali ana bo hiti nehite fato hepatoga biluneꞌmuko ho tite bilo.  
\v 12 To lenali nohi moneluga tiletemo ana nonuga nehilana bonaꞌi lenipagu fuluna mineno lite lu epilete tilo.  
\v 13 To yaꞌmana nonuga bonaꞌi bati bonaꞌmo nehinogomo lenali enebe tigite fulunatini epilo. To hapaꞌani bebe mesana bonaꞌmo nehinogomo lenali fulunatini akuꞌi i behe huto lenalitiniloga alinaꞌmu yabe.  
\v 14 To hepaꞌi monetotifi to nohi monelugutifi lenebe metiginogomofi to kagatini keheli melepinogomo lenali lenigigusagati mumusopa li tili nehite ana hepaꞌi heꞌmite fato hepatoga bilo.  
\v 15 Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Huꞌmau ana boanaꞌi kagaꞌani loko hu epalalina yupapogu Huꞌmau Sotomu hepaꞌi hiti to Gomola hepaꞌi hiti nesiꞌa enahalibe. To leneleꞌmo bati mehilana hepaꞌiya Huꞌmau sipi enoho su halinaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Keta huseꞌna fato fatoꞌmofihi huto hilinaꞌmu yabe  
\p
\v 16 Lenali kehelilo. Nani lenaliꞌi sipisipi yaga legi huto lopi kalamagihi folagahaꞌanigu lenoho lufube. Ya huꞌehinagi lenali ka keheliya ise osifa legi hite anaꞌina lolo hiluneꞌmu nehitemo yataꞌa lenekesa yigi fe liletebe. To lenali lufu namamofihi hapaꞌa agoyaꞌa nina suhi lite minalo.  
\v 17 Lenali kaba hu bati hilo. Enali bonaꞌi lugaꞌamagi nagaꞌi lepelete ka foya li lepelete enali li nupa hite minelata nehana nonugu leneleꞌmo melete naga osatu lenibi yigilanaꞌmu yabe.  
\v 18 Enali nani kumu lite lenaliꞌi gamani bonaꞌi hiti to enikibina bona enubulo leneleꞌmo yegelo melete ka foya li lepalalanaꞌmu yabe. To mono ka ana gamani bonaꞌi hiti to fegutoga bonaꞌi hiti lu epilanaꞌmu lite ya hi lepalanaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.  
\v 19 To ka foyagu leneleꞌmete nebinogomo lenali kaga lilanaꞌmu henabe lilune lite lenekesa yigi to hiyaꞌa huto kaga lilupi lite lenekesa yigi babu melilo. To ana kanaꞌa noenogomo kaga lilana lenabagalo alinaꞌmu yabe.  
\v 20 Ana kaga lilanaya lenalitini melilanaꞌmu yabe, to kokulumaguti Afotinifu ana kaga lenelepilenogo ana kaga lenali lu epilanaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\p
\v 21 Bomagi enali enogoꞌanigihi ka foyagu eneleꞌme melete enoho fililanaꞌmu yabe. To afoꞌafu panaꞌamofihi ana suhi luto ho fililinaꞌmu yabe. To pananaꞌanimagi afoꞌanigihi ana hite fatehaꞌani eneleꞌmo lolo hite enoho fililanaꞌmu yabe.  
\v 22 To anaga bonaꞌmagi lenipakafa halanaꞌmu yabe. Henaꞌmugope lenali nani yagapanaꞌni minanaꞌmu lite yabe. Ya huꞌehina to bo moneuba amuya moloto minomo buto bonaꞌi guna ise kanaꞌalo minalina Huꞌmau akuꞌi leꞌmenogo ana bo ai Huꞌmamofihi panaꞌa minalinaꞌmu yabe.  
\v 23 To mone hepatoti lenehenogomo lenali ana hepaꞌi heꞌmite hololu lite fato hepatoga bilo. Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Lenali asaga Isilaeli hepalugu bite liliꞌna li baga meiꞌehinogo nani akuꞌi alunaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\p
\v 24 To sukulu panaꞌi moneuba tisa boꞌamofihi mone be ligito meminolata nohibe. To koko panaꞌuba kaba boꞌamofihi be ligito meminolata nohibe.  
\v 25 To sukulu panaꞌuba tisa boꞌa lolo hilina bati huto niꞌibe. To koko panaꞌuba sipi boꞌa lolo huto minalina bati huto niꞌibe. Nani afotinifita enali foipa felemofihi giꞌa Bielesebulu nanitoga meleꞌahana suhi hite lenaliꞌi ana hite babu lite foipa lenigi halanaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Bouba Huꞌmamofihi aisigo koli hu emino  
\r Lk 12:2-7  
\p
\v 26 Ya huꞌehinagi lenali bonaꞌi koli mehi epalalo. Asagaꞌna fenene huto ninana alihi huto hi su halanaꞌmu yabe. To asagaꞌna ifi toto fala kito ninana kugumatogago huto hinogo enali bonaꞌmagi bu galanaꞌmu yabe.  
\v 27 Kaga nani sininugu lu nolepuna lenali yegelo lu epilo. To kaga fulu huto lenalitinigo lu nolepuna lenali nohi latahaꞌalo ho tiꞌehite lu yege he epilo.  
\v 28 Ma melugu lenugufaꞌa lenoho fililafa to lenemehatini hiti lenoho mefililana bona kumuꞌi koli mehilo. Lenali Huꞌmau ai lenugufatini hiti to lenemehatini hiti loe sana sana sipi logo kapogu lenoho fililina bomofihi ai kumukoꞌi koli hi etete minalo.  
\v 29 Enali nama lagasoꞌasi loemo moneko toealoti mina filata nehabe. Ya huꞌehina Afotinifihi lagaꞌa mebesilina to nama lagasoꞌa moneꞌmofihi suhi luto meluguꞌi limo meilinaꞌmu yabe.  
\v 30 To lenaliꞌiya latahatinigu nina okatiniya aleka so su hoꞌehibe.  
\v 31 Ya huꞌehinagi lenali koli mehilo. Lenaliya lagaso nama babu lite nehanamagihi minaꞌani enebe ligite nehabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Yesuhi giꞌa bonaꞌi lu episemofihi hapaꞌa  
\r Lk 12:8-9  
\p
\v 32 Bo moneuba Yesuhi panaꞌi nohube luto lu yege homofaꞌna hilina nani alihi ana huto Afoꞌnifu kokulumalugu nohinamofihi buloꞌi giꞌa lu yege halunaꞌmu yabe luto Yesu lu epiꞌehina yabe.  
\v 33 To mone bouba Yesuhi panaꞌa menohube luto nigiꞌni li fala kito minalina nani ana huto ai giꞌa Afoꞌnifu kokulumalugu nohina bomofihi bulo li fala kilunaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Yesu luba li huto hilubeꞌmu oꞌehina  
\r Lk 12:51-53; 14:26-27  
\p
\v 34 Ma melugu luba mehilo luto leneleꞌmo baba ilubeꞌmu oꞌehibe lite nani kumuꞌi melilo. Nani luba bonaꞌi leneleꞌmo baba ilubeꞌmu meoꞌohunaya kosa kosa emitaꞌi lito ma melugu limiꞌohube.  
\v 35 Nani fatehena li huto hilube luto limiꞌohube. Bouba afoꞌafihi leꞌmo fatehaꞌa lolo hilinaꞌmu yabe, paꞌanimagi itoꞌanigihi fatehaꞌani eneleꞌmo lolo hilanaꞌmu yabe, to aꞌuba bahaꞌamofihi itoꞌafihi fatehaꞌa leꞌmo lolo hilinaꞌmu yabe.  
\v 36 Bomofihi fatehaꞌa manaꞌiya ai lalamehaꞌa minalanaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\p
\v 37 Bo moneuba itoꞌafinogo afoꞌafinogo eteleꞌmo bati nohuto naniꞌi neleꞌmo bati mehilina bo ai naniꞌi nalaluꞌnifu legi huto meminalinaꞌmu yabe. To bo moneuba lihaꞌa yagapanaꞌa eneleꞌmo bati huloto naniꞌi neleꞌmo bati mehilina bo ai naniꞌi nalaluꞌnifu legi huto meminalinaꞌmu yabe.  
\v 38 To bo moneuba malipu yafaꞌa lito kofiloto nemegeꞌi memalalinauba ai nani nalaluꞌnifu lolo mehilinaꞌmu yabe.  
\v 39 Bo moneuba gufaꞌa leꞌmo bati huto minalina ai mehaꞌa heꞌmi mana hilinaꞌmu yabe. To mone bouba nani kumu luto gufaꞌa heꞌmi yakalesa hilinauba ai mehaꞌa li buto bilinaꞌmu yabe, luto Yesu luꞌehina yabe.   
\s1 Bouba mina batiꞌa lilina  
\r Mk 9:41  
\p
\v 40 Bo moneubafi moneuba lenebe tigilinaya naniꞌi nebe tigilinaꞌmu yabe. To naniꞌi nebe tigilina bonaꞌiya ai noho lifigo limiꞌohuna bomofihi be tigilinaꞌmu yabe.  
\v 41 To bo moneuba Huꞌmamofihi kaꞌa leliꞌali nohina bo noago bu goloto heꞌmalube luto ekesa kehelito nohaꞌaluga leꞌmoto buto noseꞌna emito kaba hu etalina ai yaꞌmana bouba lu huto huto bomofihi suhi lito minaꞌa lilinaꞌmu yabe. To bo mone hapaꞌa bebe sana bo noenogo bu goloto ana bo heꞌmalube luto luloto leꞌmoto buto nohaꞌagu kaba batiꞌa hu etalina bo ai minaꞌa bati huto hapaꞌa bebe sana bouba lilinaꞌa huto lilinaꞌmu yabe.  
\v 42 To bo moneuba fatoga boanaꞌi neago bu enogolotoꞌa: Akae, ma boanaꞌi Yesuhi nagaꞌamo nehanago eneheꞌmalube luto ekesa kehelito yatipa nagamiꞌi konugu hefito epi fulu hilina boya maꞌnaka luto lu lepube. Ai ana bouba minaꞌa liba liba hilinaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\c 11  
\s1 Yoniu koko panaꞌa Yesutoga enoho lifiꞌehina  
\r Lk 7:18-35  
\p
\v 1 Yesu nayahaꞌni su hago nigigusaga loemo leheko malago koko panaꞌamagi liliꞌna lilana kaga alu epi su holoto ana hepaꞌi heꞌmito ana kegiꞌa hepaꞌi nila nila huꞌehinalo bula ola huto boanaꞌi kaga lu enelepito to hetofa kaga lu yege homofaꞌna huꞌehina yabe.   
\p
\v 2 To Yoniu ai nagami folo epolose bo nagaꞌi emiꞌahago nohuto asaga liliꞌna Yesu nolinamofihi kaꞌa keheliloto koko panaꞌa enoho lifigo Yesutoga eꞌahana.  
\v 3 Ya hilete ma lite Yesuhi loka heꞌahana: Kaiba Yoniu alane luto luꞌehina bomo nohapi, fato bo geba hiluta niꞌibe?  
\v 4 Ya lago Yesu kaꞌanilo lu epiꞌehina: Lenali i behe hite bite Yonihi sipi liliꞌna li huto nohugo be enaganamofihi hapaꞌa lu emilo.  
\v 5 Enali enubu pisi lina bonaꞌi akuꞌi enubuꞌani i gili higo asagaꞌna bu negabe. To enigi enayahi sibina huꞌehina bonaꞌi kapo malabe. To ililogo bonaꞌi eneleꞌmo gololo tugo babe. To enekesa hekini lana bonaꞌi enekesa li hokolo hugo kaga kehelite babe. To filiꞌahana bonaꞌi akuꞌi ho ti kosaba habe. To feꞌnohaꞌani menina boanaꞌi ka lamanaꞌa kehelibe.  
\v 6 To bo moneuba nani kumuꞌi ekesa yigi yigi huto Huꞌmamofihi panaꞌa nohifi fato bo nohifi yaꞌma meluse akuꞌi nanitoga komopaꞌa nimilina bo ai gelo bino.   
\p
\v 7 Ya luto Yesu kaga lu su holago Yonihi koko panaꞌa abilago Yesu Yoni kumu kaga babu boanaꞌi lu epiꞌehina: Koyapaꞌi lenali bonaꞌi menehana kamelugu biꞌahana henana bu galune lite biꞌahanabe? To lenali akepa moneꞌmofihi habafahuba li pisi huꞌehina bu galune litefihe?  
\v 8 To lenali henana bu galune lite biꞌahanabe? To lenali bo moneuba hetofa gukete li hekoloto nohinogo bu galune lite biꞌahanafihe? Nani lu nolepube. Enali bonaꞌi hetofa gukete li hekelete to hetofana enugufalo li melete neminana bonaꞌiya enali sipi kibina bomofihi nohaꞌagu minelata nehabe.  
\v 9 Ya huꞌehina lenali hena hibe lite biꞌahanabe? Lenali henana bu galune lite biꞌahanabe? To lu huto huto bo bu galune lite biꞌahanafihe? Oꞌyo nani lu nolepube. Ai lusi mono bo yabe. To ai asaga mono bonaꞌi lugaꞌa enohoto nohibe.  
\v 10 Yaꞌmana bo Yoni kumu luto mono kagu ma luto lulata nohina yabe: \it Mono kaꞌni leliꞌali boꞌni yaꞌma nohibe luto Huꞌma luꞌehina yabe. To nani yataꞌa aleꞌmo heꞌminogoꞌni ai buto kapo li hokolo hu ketalibe.\it*  
\v 11 Yesu kaga molo emito luꞌehina: Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Yoni ai nagami folo epolose bouba asaga bonaꞌi ma melugu nehana enohoto nohibe. Ya huꞌehina bo mone Huꞌmamofihi kapolo lagaso huto nohilinauba ai Yonihi be ligito nohibe.  
\v 12 Yoni huto hina kanaloti minomo tito yaloꞌi kanaꞌalo ago luba nehana bonaꞌmagi kokulumamofihi kapoꞌa li heꞌmiluneꞌmu nehite luba hiba hiba hiꞌahana.  
\v 13 Asaga lu yege hose bonaꞌi kaga hiti keya ka hite Huꞌmamofihi Kapoꞌamofihi kaꞌa Yoniu huto hina kanaꞌaloti moneka huto hiꞌahana yabe.  
\v 14 To lenali keheli bati hilunemoꞌmu keheli bati hilo. Yoniu aiꞌya Elaiyau yabe, ai yaꞌmana bo alibe luto luꞌohuta bo yabe.  
\v 15 Ai ekesaꞌa niꞌilina bouba keheli bati hino.   
\p
\v 16 Yatai kanalo boanaꞌi henanalo lu malalube? Enali yagapanaꞌi hepaꞌi folagahaꞌagu luga filete nehite lugaꞌa yagapanaꞌi kehe ite ma lite lu epilata nehana suhi lite nehabe:  
\v 17 Lali folonemeyahi fu lu lepolotamo lenali nama lilana suhi hite melekehi ite memineꞌahabe. To lali eniginaga fise suhi huto yibi nama hutamo enali yibi hilana suhi hite memineꞌahabe.  
\v 18 Yoniu oꞌehina ai noseꞌna nola to bai nagamiꞌi nola mehuꞌehina yabe. Ya nohigo lenali ma lite liꞌahana yabe: Foipa fele ai komopaꞌagu niꞌibe lite liꞌahana yabe.  
\v 19 To yatai Kokulumaguti limiꞌehina Bouba oloto noseꞌna noto nagamiꞌi noto nohigo to lenali ma lite neli etabe: Bu galo. Ai noseꞌna lauꞌi iba iba bo yabe nelabe. To bai nagamiꞌi ana huto babu luto noba noba bo yabe lite nelabe. To ai takisi nelina bo to foipa bonaꞌmagihi enalaluꞌanifu yabe lite lilata nehabe. To yaꞌmananalo bu golototi Huꞌmamofihi keheli bati huseꞌnaꞌa maꞌnaka niꞌibe luto lilutaꞌmu yabe.   
\s1 Ke, komopaꞌani i gelehe mehiꞌahana bonaꞌise  
\r Lk 10:13-15  
\p
\v 20 Hepaꞌi lugaꞌaga Yesu topa hoseꞌna li hu enebe liꞌehinalo bonaꞌmagi komopaꞌani i gelehe mehiꞌahana yabe. Ya hiꞌahago yaꞌma kanalo Yesu ka epekito minoꞌehina yabe.  
\v 21 Ai luꞌehina: Ke, Kolasini bonaꞌise. Ke, lenali Betesaita bonaꞌise. Lenalitoga babeyafana li huto nohunana enali Taiya bonaꞌi hiti Saitoni bonaꞌi hiti enalitoga li huto hutita enali meleꞌisi melugu mino laba hite gebona gukete li hekelete lahi enugufalo felete eniginaga foipanaꞌanimuꞌi finogo nehinogo ya bu goto foipanaꞌanimoꞌmu nehabe luto huto hulata nohinagi lenali komopatini i gelehe mehiꞌahana.  
\v 22 Lenali kehelilo. Meꞌi su halina kanaꞌa to ka foya lilina yupahi Huꞌmau Taiya bonaꞌi hiti Saitoni bonaꞌi hiti enalitoga babu lito keta mehu etalinaya lenalitoga sipi keta besilinaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.  
\v 23 To lenali Kapaneami bonaꞌise. Lenalitini kokulumalugu li saga hite tilana niꞌifihe? Logo kapogu limilanaꞌmu yabe. To topa hoseꞌna lenalilugu li huto huꞌohunana Sotomu hepalugu li huto hutita yatai hiti analo huto huba huba nohititaꞌmu yabe.  
\v 24 To ka foya sipina yupahi Huꞌmau Sotomu bonaꞌi babu luto kekeꞌi lu epalalinaya to lenaliꞌi loeꞌasi kekeꞌi lu lepalalinaꞌmu yabe.   
\s1 Lenali nanitoga ete lenabasu bilo, Yesu luꞌehina  
\p
\v 25 Yaꞌmana yupahi Yesu ma luto luꞌehina: Oho. Afoꞌniga, kokulumaꞌi hiti meꞌi hiti sipi kaba boꞌa nohane. Kai anaꞌinaka kehelise bonaꞌmagihi enubulo li fala nokito to kai lagaso yagapanaꞌmagihi enubulo li huto hulata nohataꞌmu nani kofokehi lito bati huto yabe luto kegepohi nolube.  
\v 26 Oꞌyo, Afoꞌniga kaika luꞌahatalo ana suhi ana suhi fato fatoꞌi huto hulata nohibe.   
\p
\v 27 Nani afoꞌnifu asagaꞌna nani nayanuguko moloꞌehibe. Bo moneuba Huꞌmamofihi panaꞌa nohibe luto mekeheliꞌehina. Afoꞌnifu aisigo keheliꞌehibe. To bo moneuba Huꞌmamofihi ai nohibe luto mekeheliꞌehina, Panaꞌa aisigo keheliꞌohuto ai Panaꞌauba Afoꞌafihi enelepito kaga lu epina bonaꞌi enali ana hite Huꞌma nohibe lite kehelilata nehabe luꞌehina.   
\p
\v 28 Lenali ketana kofilete ketatiniꞌmu koseleꞌise bonaꞌi nanitoga ete lenabasu bilo.  
\v 29 Yaꞌma yafa nani nigiꞌnagu nina lenali lite lenali lenigiꞌnagu malalo. Lenali nani hapaꞌni lilo. Henaꞌmugope nani fulu fulu kaga bonaꞌi lu noepuna bo nohube. To koyone huto legeso huto nominona bo nohube. To lenali komopatinimofihi nanitoga ete leꞌmo basu bilo.  
\v 30 Yaꞌma ketana lenigiꞌnagu nomolo lepolonanaya hetofana niꞌibe. To anaꞌina kofilabe luto nani nolepunanaya keta mehina baba hana niꞌibe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\c 12  
\s1 Fuligu liliꞌna heꞌmisemofihi kaꞌa  
\r Mk 2:23-28; Lk 6:1-5  
\p
\v 1 Alihi fuli kana monelugu Yesu noseꞌna foya folagahaꞌagu kapo moloto buꞌehina. Ya nohigo koko pananaꞌa megeꞌi nebanati kauꞌna enahago legeyaꞌa nesiꞌasi tegete nohaꞌa li neheꞌmite manaꞌa nete nebabe. Ana noseꞌna laisi tegina nina ligite neꞌahana.  
\v 2 To Felosi bonaꞌi lugaꞌamagi ya hanana be gelete ma liꞌahana: Fuli kanagu oꞌe lite liꞌahana supo lenali henaꞌmu ya nehabe?  
\v 3 Ya lago Yesu lu epiꞌehina: To lenali Tebitiu huꞌehinamofihi fayahaꞌa leka sete mekeheliꞌahafihe? Tebitiu laluꞌagi hiti sipi kauꞌna enohoꞌehinamoꞌmu nolube.  
\v 4 Ya nohigo ai Huꞌmamofihi nohaꞌagu tiloto Huꞌmamofihi bulo niꞌina beleti noseꞌna litoꞌa nonoto laluꞌagi megeꞌi ana noepito neꞌahana yabe. To yaꞌmana beleti mono bonaꞌmagigo nelata nehabe. To fato fato bonaꞌi menalabe. To ya huꞌehinamofihi kaꞌa leka sete mekeheliꞌahafihe?  
\v 5 To lenali Mosehi ka foya bukuꞌagu nina mono kamoba leka sete mekeheliꞌahafihe? Asaga fuli kanaꞌagu mono noto kaba hiꞌahana bomagi fuli kanaꞌalo yaꞌma keya ka li gofa helata hiꞌahana to enali bati mehina suhi mehiꞌahana yabe.  
\v 6 Nani lu nolepube. Anaꞌina mone niꞌinaubaya mono nohi be ligito niꞌibe.  
\v 7 Ya huꞌehina lenali ma mono kaga keheli bati hite keheli fe lilana: \it Nani yagakafa heꞌahananamagi nimitogo menebesibe. Nani fulu huto minoseꞌnamuꞌi nebesibe.\it* Yalo lenali ketana lite bati mehina suhi mehilata nehana bonaꞌi enalitoga ligo mefi epalalanaꞌmu yabe.  
\v 8 Kokulumaguti limiꞌehina Bouba ai fuli kanamofihi sipi kaba boꞌa nohibe.   
\s1 Fuli kanagu Yesu bo mone yahaꞌa foipa loꞌehina bo leꞌmo bati huꞌehina  
\r Mk 3:1-6; Lk 6:6-11  
\p
\v 9 Yesu hepaꞌi heꞌmiloto buto li gehesa hite minelata nehana nohaꞌanigu tiꞌehina.  
\v 10 To bo mone yahaꞌa sibina huꞌehina bo anagu minoꞌehina. To Yesu hilina hapaꞌa li kuguma hu etalune lite bonaꞌi lugaꞌamagi mapahi fite ana nonuga mineꞌahana yabe. Enali loka heꞌahana: Fuli kanaguꞌi enebesiꞌehina bonaꞌi eneleꞌmo bati huseꞌiba bati huto niꞌifihe?  
\v 11 Yesu kaꞌanilo lu epiꞌehina: Mone bomaka sipisipi yagaka fuli kanagu keligu limiꞌehilina hena hilata niꞌibe? To ana keliguti gufalo lito leꞌmo lago metilata niꞌifihe?  
\v 12 To bouba sipisipi yaga be ligito nohibe. Ya huꞌehinagi fuli kanagu bonaꞌi eneleꞌmo bati hilo luto keya kagatiuba nolibe.  
\v 13 Ya luloto yahaꞌa sibina huꞌehina bo ma luto lu emiꞌehina: Kayaha li su tobo. Ya ligo ana bouba yahaꞌa li su tago mone kegiꞌa yahaꞌauba huꞌehinaꞌa huto bati huꞌehina yabe.  
\v 14 Ya higo enali Felosi bonaꞌi heleko limite bite li nupa hilete Yesuhi halune lite kaga lu keheli fa keheli hiꞌahana yabe.   
\s1 Yesu Huꞌmamofihi liliꞌnalo panaꞌa manaꞌi nohibe  
\p
\v 15 Yesu ana kagaꞌani akeheliloto ana hepaꞌi heꞌmiloto nobigo babu bonaꞌi megeꞌi lifite biꞌahana yabe. Ya nehago enebesiꞌehinanaꞌani li heꞌmi su ho epoloꞌehina yabe.  
\v 16 Ya nohuto ana bonaꞌi enekesa biloto lenali nani kumuꞌi bonaꞌi lu meepilo luto lu epiꞌehina yabe.  
\v 17 To kaga mone lu huto huto bo Aisaiyau ma luto luꞌehina kagauba legeyaꞌa huto hilinaꞌmu yabe:   
\q1
\v 18 Yaꞌma liliꞌnalo boꞌni nohibe luto  
\q1 Huꞌma luꞌehina,  
\q1 ai naniꞌni leꞌmo ho notube.  
\q1 Ai nebesina bo nohigo  
\q1 ai kumuꞌi  
\q1 nipagu bati hulata nohina panaꞌni yabe.  
\q1 Nani Sikalafuꞌni aitoga malalunaꞌmu yabe,  
\q1 to ai fato nagaꞌmagitoga hetofanaguti  
\q1 minosemofihi kagu lu epimofaꞌna  
\q1 hilinaꞌmu yabe.   
\q1
\v 19 Ai bonaꞌi ka epekito enubunepa ito  
\q1 mehilinaꞌmu yabe.  
\q1 To sipi kapoguti kehe kehe ito  
\q1 kaga nolinogo  
\q1 nogoꞌa mekehelilanaꞌmu yabe.   
\q1
\v 20 To akepa mone i pisi huꞌehilina  
\q1 ai li gofa mehilinaꞌmu yabe.  
\q1 To logo mone loloto  
\q1 yuhufa sabalubeꞌmu nohilina  
\q1 ai li sobo su mehalinaꞌmu yabe.  
\q1 Ai liliꞌna liba liba huto  
\q1 nohuto mino fe luseꞌnamofihi  
\q1 be ligilotoꞌa yabe.   
\q1
\v 21 To asaga bonaꞌi aitogago  
\q1 komopaꞌani molo emite minalanaꞌmu yabe.   
\s1 Yesu liliꞌna Bielesebulu hiti lilaꞌibe liꞌahana  
\r Mk 3:20-30; Lk 11:14-23  
\p
\v 22 Bonaꞌi lugaꞌamagi bo mone buꞌa pisi ligo kaga meluse nominana bo leꞌmete Yesutoga eꞌahana yabe. Henaꞌmugope foipa fele aitoga niꞌigo yabe. Yesu ana bo leꞌmo bati higo buꞌa i gili hula to kaga lula huꞌehina yabe.  
\v 23 Ya higo enali leꞌmo bego hite babu boanaꞌi minanamagi be gelete topa helete ma lite liꞌahana: Yaꞌma boba Tebitihi panaꞌmouba nohifi fato bobe?  
\v 24 Ya nelago Felosi bonaꞌmagi kehelilete ma lite liꞌahana: Ai foipa fele li noheꞌmi epalanaya foipa felemagihi sipi boꞌani Bielesebulu amuya emiꞌehigo nohibe.  
\v 25 Kaga lu keheli fa keheli enali nehana kagaꞌani Yesu akeheliloto ma luto lu epiꞌehina: Hepaꞌi lugaꞌa enaliꞌaniguti loko luku hilete luba hilata nehana yatamalo luba hite minelata menehabe. To hepaꞌi moneꞌmagifi to lalamehe nagaꞌi moneꞌmagi loko hilete luba hilata nehana enali yaꞌmana hepaꞌifi to lalamehe nagaꞌifi mino bati hite meminalanaꞌmu yabe.  
\v 26 To Satau ai fato foipa felemofihi leꞌmo heꞌmilina ai nagaꞌa enali aloko nehabe. Ya hinogo Satahi hepa kapoꞌa hena huto amuya moloto minalina niꞌibe? Enali amuya melete enigi binogo meminalanaꞌmu yabe.  
\v 27 Lenali nani kumuꞌi Bielesebulu amuya nimigo foipa fele li heꞌmi heꞌmi nohibe lite nelafihe? To yagapanatinimagihi kuyuꞌafu eneheꞌmoto amuya epigo foipa fele hesi heꞌmilata nehabe? Ya hiꞌehite enaliꞌani yasi bo lolo hite nehite yaꞌmana kagatini loko hite kehelilabe.  
\v 28 Ai Huꞌmamofihi Sikalafuꞌauba amuya nimigo foipa fele hesi noheꞌmi nogoꞌnimo lenali Huꞌmamofihi kapoꞌa lalitoga aꞌo leba notanagi lite kehelilabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\p
\v 29 Bonaꞌi enali amuya bomofihi nohaꞌaguti tite feꞌnohaꞌa bu goꞌehigo lilata menehabe. Enali ana bo gilo yato naga ilete yato nohaꞌagu tite silaga feꞌnohaꞌa lilanaꞌa huto niꞌibe.   
\p
\v 30 Bo moneuba nanitoga komopaꞌa nimito meminalina ai nani fatehaꞌni nohibe. Bo moneuba naniꞌi neheꞌmoto sipisipi yaga eneleꞌmo tulu menohina aiꞌya ana sipisipi yaga eneleꞌmo tili tele nohibe luto Yesu lu epiꞌehina yabe.  
\v 31 Yaꞌma kaꞌmu luto nani lu nolepube. Asaga foipanafi to bona enemegeka boanaꞌmagi lilata nehana Huꞌmau ana foipanaꞌani li heꞌmilinaꞌmu yabe. Ya hilinaya to mone bouba Sikalafuꞌmofihi megeka luto kaga emekilina foipanaꞌa Huꞌmau li meheꞌmi etalinaꞌmu yabe.  
\v 32 To mone bouba Huꞌmamofihi panaꞌamofihi kaga foipa lu etalinaya Huꞌmau ana foipanaꞌa li heꞌmi etalinaꞌmu yabe. Ya hilinaya bo moneuba Sikalafuꞌmofihi kaga foipaꞌa lu etalinaya ana foipanaꞌa Huꞌmau li meheꞌmi etalinaꞌmu yabe. Yatai hiti alihaꞌa yupa hiti ana sunogo hilinaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Foipa yafauba foipa legeyaꞌa holata nohibe  
\r Lk 6:43-45  
\p
\v 33 To yafa moneuba bati huto mesebe lele tele huto tiloto legeyaꞌa bati huto sipina holata nohibe. To numutopa loto tilata nohina yafauba legeyaꞌa ana huto ho foipa lolata nohibe. To bonaꞌmagi yafa legeyaꞌalo belelete be gelete ya yafaya bati huto notinagi lila to numutopa loto notinagi lila hite li kehelilata nehabe.  
\v 34 Lenali foipa osifaꞌmofihi yagapanaꞌa nehabe. Lenaliba hena hite bati ka lilanaꞌa huto niꞌibe? Lenali foipa bonaꞌi yabe. Asaga foipa foipa kaga bomofihi komopaꞌagu bai toto nina kagaꞌa ai bagaꞌaloti huto hulata nohibe.  
\v 35 To hetofa bomofihi komopaꞌagu kaga batiꞌa babu luto minolata nohibe. Ya huꞌehigo ai hetofa sunogo hulata nohibe. To foipa bonaꞌmagi komopaꞌanigu kaga foipa faipaꞌa bai toto niꞌigo foipa faipaꞌi suhi babu lite li huto hilata nehabe.   
\p
\v 36 Ya huꞌehinagi nani lu lepilube. Asaga kaga boanaꞌmagi lilata nehana kagaꞌanilo alihi Huꞌmau boanaꞌi eneleꞌmo fato fato hilina yupahi enoloka halinaꞌmu yabe.  
\v 37 Kaika luꞌehilata kagakaloꞌmu Huꞌmau bati bo nohane luto kigi molola foipa bo nohane luto kigi molola hilinaꞌmu yabe.   
\s1 Bonaꞌi lugaꞌamagi Yesu babeyafana hinogo bu galuneꞌmu hiꞌahana  
\r Mk 8:11-12; Lk 11:29-32  
\p
\v 38 To Mosehi keya kaꞌmu tisa bo hiti Felosi bonaꞌi lugaꞌamagi liꞌahana: Tisao, topa hose foyaka mone li huto hitogo bu galune.  
\v 39 Ya lago Yesu enali kagaꞌanilo lu epiꞌehina: Lenali yatai boanaꞌise, lenali bati mehana foipa boanaꞌi nehabe. Lenali topa hoseꞌna li huto hubo nelanaya lito mehilunaꞌmu yabe. To moneko yaꞌma koyapa lu huto huto bo Yonaha topa hoseꞌnamo li huto hinogoꞌni bu galanaꞌmu yabe.  
\v 40 Yonau loegi monegi yege hiti sinihi hiti fayaꞌmofihi komopaꞌagu koꞌehinaꞌa huto Kokulumaguti limiꞌehina Bouba yege loegi monegi hiti sinihi loegi monegi ana suhi huto ma meꞌi komopaꞌagu kalinaꞌmu yabe.  
\v 41 Alihi Huꞌmau sipi ka foya lilina yupahi Nineba bonaꞌmagi ho tilete lenaliꞌi ka lepekilanaꞌmu yabe. Henaꞌmugope Yonau kaga enalitoga lu epigo kehelilete komopaꞌani i gelehe hi su heꞌahabe. To moneꞌna Yonahi be ligito ma niꞌina lu lepilube.  
\v 42 To Huꞌmau ka foya lilina yupahi sipi aꞌi mone gihiti aꞌi yabe lilata nehana aꞌmouba ai koyapaꞌi sofo kegiꞌa oloto lenali hapatini li yege halinaꞌmu yabe. Henaꞌmugope ai asaga meꞌi folagahaꞌaga buba buba huto Solomonihi hetofa kagaꞌa kehelimofaꞌna huꞌehinaꞌmu yabe. Nani lu nolepube, maloꞌi kene moneuba yaꞌmanaꞌma Solomonihi hoto niꞌibe.   
\s1 Foipa fele akuꞌi i behe huto oꞌehina  
\r Lk 11:24-26  
\p
\v 43 Foipa feleuba bonaꞌmagi enugufaguti heleko nolimitomo ai ka meꞌi niꞌilinalo mino fulu hilina hepa kumu sa sa hulata nohibe. To ana foipa feleuba mino fulu hilina hepaꞌi bu megotomo ai gufaꞌagu ma luto lulata nohibe:  
\v 44 Nani heꞌmito oꞌohuna nohaꞌnigu akuꞌi bilube luto ekesa yigilata nohibe. Ya luto ekesa yigiloto i behe huto heꞌmito oꞌehina nohaꞌa leꞌmo bati hago gulu gulu luto niꞌigo ana foipa feleuba bu golata nohibe.  
\v 45 To ya huto niꞌigo ana nohaꞌa bu goloto ai akuꞌi ana nohaꞌaguti heleko limito buto sebeniꞌa foipa fele eneleꞌmoto ago ana nohaꞌagu minelata nehabe. Koyapaꞌi ana bo nesiꞌa bati huto minolata hinamo yatai babu foipa fele ete ai gufagu bai tago ana bomoya foipa loto bati mehulata nohibe. To akuꞌi su holotomo ema afetogati hapi fito tilata nohibe. Yatai kanalo foipa bonatoga yaꞌma suhi luto huto hilinaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Yesuhi itoꞌafu to gonamu tamuꞌagi  
\r Mk 3:31-35; Lk 8:19-21  
\p
\v 46 Yesu babu boanaꞌi kaga lu epito nohigo itoꞌafi hiti gonaꞌa hiti aitoga eꞌahana. Bonaꞌmagi Yesuhi leꞌmo bego hiꞌahago enali enemegesaga nehite Yesuhi kaga lu emiluneꞌmu nohune lite bonaꞌi enoloka heꞌahana yabe.  
\v 47 Ya lago mone bouba ma luto Yesuhi lu emiꞌehina: Itokafi hiti kogonaka hiti kaga li kimiluneꞌmu ema fegutoga ho tiꞌahabe.  
\v 48 Ya ligo Yesu luꞌehina: Kiyiꞌafu itoꞌnifu nohibe? Kiyigi nogonaꞌni nehabe?  
\v 49 Ya luloto Yesu koko panaꞌamagi nehanalo bu goloto enali kumu luꞌehina: Lenali bu galo. Itoꞌnigi to nogonaꞌni ma li nupa hite nehabe.  
\v 50 Kokulumalugu Afoꞌnifu nohinamofihi agoya hu emise bonaꞌiya nani nogonaꞌni netaliꞌnigi to nani itoꞌnigi nehabe. Ya luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\c 13  
\s1 Bouba noseꞌna bihaꞌa foyagu tili hilina  
\r Mk 4:1-9; Lk 8:4-8  
\p
\v 1 Ana yupahi Yesu ana nohi heꞌmiloto nagami hefuhu beletoga buto metoga minoloto boanaꞌi kaga enelepilubeꞌmu huꞌehina.  
\v 2 Ya nohigo babu boanaꞌi ete leꞌmo bego hiꞌahana yabe. Ya hago ai boti monelugu tito minago asaga boanaꞌi enali hefuhu beletoga keheto ho tilete mineꞌahana.   
\p
\v 3 To Yesu babu bame ka ma luto lu epiꞌehina: Bo mone minoꞌehina ai foyaꞌagu noseꞌna legeyaꞌa tili hilubeꞌmu buꞌehina yabe.  
\v 4 Ai ana noseꞌna legeyaꞌa tili humo nobigo lugaꞌa kapogu limo koko huꞌehigo namamagi ete fite neꞌahana yabe.  
\v 5 To lugaꞌa noseꞌna legeyaꞌa meꞌi nesiꞌasi niꞌito efahubago huꞌehinagu limo koko huꞌehina yabe. Ya hina noseꞌna legeyaꞌamagi meleꞌisi belete tiꞌahana yabe, to henaꞌmugope meꞌi keta huto meniꞌigo yabe.  
\v 6 Ya higo analo yege lo malago ana noseꞌna yegeuba lo hosopa noibe, henaꞌmugope lufusaꞌa meꞌi emaꞌalo melimiꞌohuto yabe.  
\v 7 To noseꞌna legeyaꞌa lugaꞌa ufehe naga yafamagihi folagahaꞌanigu limo iloto tilata nehabe. Ya nehana enali ufehe yafamagi yamuꞌi gite ifi telata nehabe.  
\v 8 To lugaꞌa noseꞌna legeyaꞌa enali meꞌi foba huto nogoya hina melugu limo ilata nehabe. Ya hite tilete, enali legeyaꞌa bati hite helata nehabe. Lugaꞌamagi babu lite yafa ho figi gite legeya helata nehabe, lugaꞌa nesi bati hite helata nehabe, to lugaꞌamagi loefi monefi hite helata nehabe.  
\v 9 Ya luto lu epiloto Yesu luꞌehina: Lenali lenekesa niꞌinogomo keheli bati hite kehelilo.   
\s1 Yesu bame ka nolinamofihi hapaꞌa  
\r Mk 4:10-12; Lk 8:9-10  
\p
\v 10 To Yesuhi koko pananaꞌa Yesutoga ete ma lite loka heꞌahana: Henabe luto kai boanaꞌmagihi bame kaguti kaga lu noepine?  
\v 11 Ya nelago Yesu lu epiꞌehina: Nani Huꞌmamofihi Kapoꞌamofihi suguna ka yamofihi hapaꞌa lu hokolo hu lepoloꞌohuna to lenali yaꞌma kagaya keheliꞌahabe. Akuꞌi enaliꞌi yaꞌma kamofihi meenelepise nohugo mekeheliꞌahana.  
\v 12 Bo moneuba anaꞌina liꞌehilinaya Huꞌmau moneꞌa hiti molo eminogo li babu luto lilata hilinaꞌmu yabe. To bo moneuba anaꞌina yanuga meliꞌehilina koyapaꞌi liꞌehilinana minigilinaꞌmu yabe.  
\v 13 Bame ka nolunamofihi hapaꞌaya yaꞌma hilata nehana kaꞌmu luto nolube. Enali enubuꞌanituꞌi gili gili nehanaya anaꞌina manaꞌa bu go fiya ite bu gelata menehabe. To enekesaꞌanituꞌi kaga kehelilata nehanaya enali keheli fiya ite enekesa yigi bati hilata menehabe.  
\v 14 Ma boanatoꞌi lu huto huto bo Aisaiyau kaga mone luꞌehinauba noseꞌna legeyaꞌa li huto nohibe. Ai ma luto luꞌehina yabe:  
\q1 Lenali kaga kehelilanaya  
\q1 ana kaga hapaꞌa keheli fe melilanaꞌmu yabe.  
\q1 Lenali lenubutu gili gili hilanaya  
\q1 ananamofihi manaꞌa bu go fiya ite  
\q1 bu megalanaꞌmu yabe.   
\q1
\v 15 Ma bonaꞌmagihi komopaꞌani hekini loto  
\q1 niꞌibe,  
\q1 ya huꞌehigo  
\q1 enekesaꞌaniuba kaga kehelilinaꞌmu  
\q1 koseleꞌi ahoꞌehibe.  
\q1 To enali enekesaꞌani negi no su hoꞌehibe.  
\q1 Ya huꞌehigo  
\q1 enubuꞌaniuba anaꞌina bu megalinaꞌmu yabe,  
\q1 to enekesaꞌaniuba  
\q1 kaga mekehelilinaꞌmu yabe,  
\q1 to latahaꞌaniguti kaga manaꞌa  
\q1 keheli fe melilanaꞌmu yabe.  
\q1 To enali nanitoga leleꞌmo bati hilibe lite  
\q1 i behe hite enogo  
\q1 nani eneleꞌmo bati hilunaꞌmu yabe, luto  
\q1 Huꞌmau luꞌehina yabe.   
\p
\v 16 Ya huꞌehinaya lenali lenegelo bilo. Lenubutiniuba anaꞌina bu galibe. Lenekesatiniuba kaga kehelilibe.  
\v 17 Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Koyapaꞌi babu lu huto huto bonaꞌi hiti to komopaꞌanigu bati hina bonaꞌmagi yaꞌma yatai lenali bu neganana bu galune lite hiꞌahanaya enali bu megeꞌahana yabe. To lenali yatai nekehelina kaga kehelilune lite hiꞌahanaya mekeheliꞌahana yabe.   
\s1 Yesu noseꞌna bihaꞌa hekolosemofihi bame kaꞌa lu yege hoꞌehina  
\r Mk 4:13-20; Lk 8:11-15  
\p
\v 18 Bo moneuba noseꞌna legeyaꞌa foyaꞌagu tili nohinamofihi bame ka hapaꞌa lenali kehelilete ana bame kaloti manaꞌa lilo.  
\v 19 Asaga bonaꞌi enali hetofa kaga kehelilete enali enekesa yigi bati menehana Satau hololu luto enalitoga nehetiloto enalilugu Huꞌma hetofa kaga nohekalana komopaꞌaniguti li heꞌmilata nohibe. Yaꞌmamofihiya ai noseꞌna legeyaꞌa kapogu limo koko nohinamofihi hapaꞌa yabe.  
\v 20 To noseꞌna legeyaꞌa lugaꞌa efahubago hinagu limo ilata nohibe, ya nohina suhiya bo moneuba kaga keheliloto ai meleꞌisi lito gelo bilata nohibe.  
\v 21 Ya huꞌehina ai lufusaꞌa meꞌi komopaꞌalo mebuꞌehibe. Ya huꞌehigo ai nesi kanasi minoto hosopa ilata nohibe. Alihi bonaꞌi lugaꞌamagi Huꞌmamofihi kagaꞌa lu sibina hiluneꞌmu hilete enali ana bomofihi ketana li kofi etete foipana suhi babu lite li huto hi etalanaꞌmu yabe. Ya hinogo ana bomofihi hetofa kaga kehelito minoseꞌnaꞌa meleꞌisi heꞌmi etolata nohibe.  
\v 22 To noseꞌna legeyaꞌa ufehe yamuꞌubago hinagu limo ito notinamoya ma huto niꞌibe. Bo moneuba mono ka kehelilago ma melugu faga efaha feꞌnohuba loe lae hu etoto keta besigo ai ana bomofinuguti maꞌnaka legeyaꞌa huto hulata menohibe.  
\v 23 To noseꞌna legeyaꞌa meꞌi bati huto gilibaꞌa hiti meꞌi ninagu limo ilata nohinamoya ma huto niꞌibe. Bo moneuba mono ka keheliloto ekesa yigi bati huꞌehina supo huto ai noseꞌnaꞌa samahi tito li huto hulata nohinaꞌa niꞌigo to bo moneuba babu lito li huto hulata nohinaꞌa niꞌigo to bo moneuba nesiꞌasi lito li huto hulata niꞌina yabe.   
\s1 Kifiꞌnamagihi bame kaꞌani  
\p
\v 24 Yesu bame ka mone fatoꞌi ma luto lu epiꞌehina: Bo moneuba noseꞌna legeyaꞌa batiꞌa foyaꞌagu tili nohinaꞌa huto Huꞌmamofihi kapoꞌaya niꞌibe.  
\v 25 Ya huꞌehina mone sininugu asaga boanaꞌi enubuꞌi ke su heꞌahago bo moneuba kifina legeyaꞌa lito oto ana fatehaꞌa bomofihi foyaꞌa folagahaꞌagu tili huloto bu fa nohibe.  
\v 26 To alihi ana noseꞌna foyaꞌagu nina noseꞌna aꞌnose huto niꞌigo buto bu gana ana foipa kifina hiti notigo bu goꞌehina yabe.  
\v 27 To ana foyamofihi afoꞌafihi liliꞌnalo boꞌamagi be gelete bite ma lite lu emiꞌahana: Sipi bo, kai noseꞌna legeyaꞌa manaꞌi hekoloꞌahapi luto lutamoba hena huꞌahanogo foipa kifina foyakagu noligibe?  
\v 28 Ya lago ai lu epiꞌehina: Enali fatehaꞌnimagi hiꞌahabe luꞌehina. Ya ligo enali liꞌahana, bite ana foipa kifiꞌna su ti heꞌmilo luto nokehelipi henabe luto nokeheline?  
\v 29 Ya lite loka hago ai foya afoꞌafu luꞌehina: Oꞌe. Lenali foipa kifiꞌna bite li su ti heꞌmilanaga noseꞌna hite li su tilanaꞌmu yagi mebilo.  
\v 30 Kifiꞌna hiti noseꞌna hiti anagu heꞌminogo sibi sibi hite tilenogo alihi noseꞌna li nupa hiluta yupahi li gehe lilune. To nani ma luto lu lepilunaꞌmu yabe. Liliꞌnalo panaꞌni, lenali foipa kifiꞌna li nupa hite sa gilo. Lali logogu galutaꞌmu yabe. To noseꞌnaꞌaya li nupa hite nohaꞌniluga malalo luto lu lepilunaꞌmu yabe.   
\s1 Yatu noseꞌna legeyaꞌamofihi bame kaꞌa  
\r Mk 4:30-32; Lk 13:18-19  
\p
\v 31 Yesu fato bame ka mone ma luto lu epiꞌehina: Kokulumamofihi kapoꞌaya noseꞌna legeyaꞌamofihi suhi luto niꞌibe. To ana noseꞌna legeyaꞌa masiteti yabe lite lilata nehabe. Ana noseꞌna legeyaꞌa bo moneuba lito foyaꞌagu nokafabe.  
\v 32 Masiteti legeyaꞌaya lugaꞌa noseꞌna legeyaꞌamagihi suhi luto sipina ma niꞌibe, ai lagasoꞌnasi niꞌibe. To ai ana noseꞌna hofa toto tiloto alihi tilotoꞌa asaga fato fatoꞌmofihi nina noseꞌnaya enebe noligibe. Ai yafa lolo hulago namamagi ete ana yafamofihi yahaꞌalo nohaꞌani ete gilata nehabe. Yaꞌma kokulumamofihi kapoꞌa ana suhi huto hilibe.   
\s1 Yisiti yabe nelananamofihi bame kaꞌa  
\r Lk 13:20-21  
\p
\v 33 Yesu fato bame ka mone lu epiꞌehina: Kokulumamofihi kapoꞌaya yisiti yabe nelananamofihi suhi luto niꞌibe. Aꞌi moneuba lito falaꞌua magulu sipiꞌagu li tili hu mololoto li meyalo emalo huto li sibi sibi hulata nohibe. Ya nohigo alihaꞌa ana falaꞌuaꞌi yeye bito hofa tolata nohibe. Yaꞌma kokulumamofihi kapoꞌa ana suhi huto huto hilibe.   
\s1 Yesu kaga bame kagutigo luꞌehina  
\r Mk 4:33-34  
\p
\v 34 Yesu asaga kaga boanaꞌi lu epi kagaya bame kagutigo lu epiꞌehina yabe. Ai kaga mone lu hokolo huto lu meepiꞌehina yabe. Ai bame kagutigo lu epiba epiba huꞌehina yabe.  
\v 35 Ai lu huto huto bo moneuba ma luto kaga luꞌehinamofihi mana kaꞌa huto hilibeꞌmu yabe:  
\q1 Nani kaga lu noepitoꞌnimo bame kagutigo  
\q1 lilunaꞌmu yabe,  
\q1 Kaga koyapaꞌi meꞌmo li huto huto  
\q1 moloꞌehina  
\q1 yana kanaguti fala kito minomo tito oto  
\q1 yatai kanaꞌalo hiti nina  
\q1 nani lu lepilunaꞌmu yabe.   
\s1 Foipa kifiꞌnamofihi bame ka hapaꞌa Yesu lu yege hoꞌehina  
\p
\v 36 Yesu asaga boanaꞌi heꞌmi epololoto nonuga tiꞌehina. Ya higo koko pananaꞌa aitoga elete ma liꞌahana: Foipa kifiꞌna foyagu noliginamofihi hapaꞌa lu limibo.  
\v 37 To Yesu kaꞌanilo luꞌehina: Bo ai hetofa noseꞌna legeyaꞌa foyagu tili hulata nohinaya Kokulumaguti limiꞌehina Bo nohibe.  
\v 38 To foyamoya asaga ma meꞌi yabe. To bati noseꞌnaya kokuluma kapolo boanaꞌi yabe. To foipa kifiꞌnaya enali Satahi boanaꞌa yabe.  
\v 39 Ai fatehuba foipa kifiꞌna legeyaꞌa tili nohina bomoya Satau yabe. To noseꞌna li nupa huse kanaꞌaya ma meꞌi su halina kanaꞌa suhi huto yabe.  
\v 40 To enali foipa kifiꞌna li nupa hite logogu negana ana suhi ma melugu li huto hilanaꞌmu yabe.  
\v 41 Ai Kokulumaguti limiꞌehina Bouba ageloꞌa enoho lifigo limite enali asagaꞌnauba bonaꞌmagihi hetofa hapaꞌani li sibina nehilanana hiti to asaga bonaꞌi foipa faipa suhi lite neminalana Huꞌmamofihi kapoꞌaloti kaba hiꞌehite eneleꞌmo heꞌmilanaꞌmu yabe.  
\v 42 Ya hilete enali loba loba huto nina logogu eneleꞌmo heꞌminogo bilete enagabu kumu behe behe baha baha ite sipi yibi hilete enabaga yogoꞌa henibe gofa hibe hilanaꞌmu yabe.  
\v 43 Yaꞌmana yupahi Huꞌmamofitoga komopaꞌani melete minalana bonaꞌi enalitoga yege legi huto Afoꞌanifihi hepaꞌaloti fi besa lo epalalinaꞌmu yabe. To lenali bomagita lenekesa niꞌinogomo keheli bati hite kehelilo.   
\s1 Bouba efaha gu kumu melugu sa nohinamofihi bame kaꞌa  
\p
\v 44 Efaha guꞌi mone foyagu fala kite meleꞌahana suhi luto Huꞌmamofihi kokuluma kapoꞌaya niꞌibe. Bomouba bu goloto akuꞌi ifi notabe. Ya huloto ai sipi gelo bito buto asaga feꞌnohaꞌa epigo mina filago ai ana efatoti ana foya buto mina filata nohibe.   
\s1 Fayahaꞌa fato fatoꞌmofihi nina pesesuꞌi minaꞌamofihi bame kaꞌa  
\p
\v 45 Bo moneuba pesesuꞌi hetofa hatofaꞌa mina filube luto sa sa hulata nohinaꞌa huto Huꞌmamofihi kapoꞌa niꞌibe.  
\v 46 Ai pesesuꞌi hetofa mina filoto ai buto asaga feꞌnohaꞌa fato bonaꞌi noepito efaha nolibe. Ya huto ai efahi liloto i behe huto buto hetofa pesesuꞌi bu goꞌehina lilata nohibe.   
\s1 Faya gutalafamofihi bame kaꞌa  
\p
\v 47 Ana huto kokuluma kapoya faya gutalafa melelete fayaꞌi fato fatoꞌmofihi tite bai netanaꞌa huto niꞌibe.  
\v 48 Fayaꞌi tite bai telago fayaꞌna nehana bomagi li kefefa hite kehetoga libiti nemalabe. Ya hilete enali meto minelete fayaꞌi batiꞌmofihaꞌa lapelugu li nemalabe. To bati mehina fayaꞌi menoseꞌmofihi niꞌigomo enali heꞌmilago bilata nehabe.  
\v 49 Ma meꞌi su halina yupahi yaꞌmana suhi hilinaꞌmu yabe. Bati bonaꞌmagi folagahaꞌanigu bonaꞌi foipaꞌa nehilana agelomagi ete eneleꞌmo heꞌmilanaꞌmu yabe.  
\v 50 Ya hite sipi logo loba loba logogu eneleꞌmo malalanaꞌmu yabe. Ya hinogo ana sipi logogu sipi yibi bena nehite enabaga yogoꞌa henibe kolibe hilanaꞌmu yabe.   
\s1 Bomofihi yatai feꞌnohaꞌa hiti koyapa feꞌnohaꞌa hiti niꞌibe  
\p
\v 51 To Yesu enoloka hoꞌehina: Lenali asaga kaga lu nolepunamofihi hapaꞌa akeheli hokolo hite nekehelifihe? Ya ligo enali lu emiꞌahana: Oꞌyo.  
\v 52 Ya lago Yesu lu epiꞌehina: Ya huꞌehigo asaga keya kaga enelepise bonaꞌi enali kokulumamofihi kapoꞌalo kagaꞌmu enelepise lite akeheli su heꞌahabe. Enali sipi nohi moneꞌmofihi afoꞌa legi hite nehabe. Ai situa nohaꞌagu tiloto yuhufana hiti tafana hiti li munu munu huto lito fegutoga limilata nohina suhi lite nehabe.   
\s1 Yesuhi Nasalete bonaꞌmagi enemegesa hu emiꞌahana  
\r Mk 6:1-6; Lk 4:16-30  
\p
\v 53 Yesu asaga bame ka lu epi su holoto ana hepaꞌi heꞌmiloto bufa huꞌehina.  
\v 54 To ai hepaꞌaga i behe huto buloto asaga boanaꞌmagihi Huꞌmamofihi mono kaꞌa enali mono nohaꞌanigu lu epiꞌehina yabe. Ya nohigo enali topa helete ma lite liꞌahana: Yaꞌma bouba kaga keheli bati huseꞌnaꞌa hiti to topa hoseꞌna li huto huseꞌnamofihi ka hapaꞌaba hiyaꞌagati liꞌehibe?  
\v 55 Yafa lolo huse bomofihi panaꞌamo nohifi fato bobe? Maliau itoꞌafu nohifi fato panaꞌmofihi itoꞌafube? To Yemesiu, Yosefeu, Simoniu, to Yutasiu ai gonaꞌamo nehafi fato bomofihi enogonaꞌani nehabe?  
\v 56 To ai etaliꞌagiba magu lali hiti neminanamo niꞌifi hena hibe? Yaꞌma keheliya iseꞌnaꞌa asagaꞌi ai hiyagati liꞌehibe?  
\v 57 Ya lite lilete enali siko nehite ipakafa helete enemegesa hu emiꞌahana. Ya hago Yesu ma luto lu epiꞌehina: Lu yege hose bomofihi giꞌa asaga hepatoga mino baga iꞌehibe. Ya huꞌehina aiꞌa noho hepaꞌagu giꞌa meniꞌibe.  
\v 58 To yaꞌmu mana hepalugu Yesu sipi liliꞌna babu luto li hu enubulo memoloꞌehina yabe. Henaꞌmugope enali Yesu li huto hinanaꞌmufi to kaga lu epinalo enali keheli meemise mineꞌahana yabe.   
\c 14  
\s1 Yoni nagami folo epolose bo afiliꞌehina  
\r Mk 6:14-29; Lk 3:19-20; 9:7-9  
\p
\v 1 Yataꞌa sipi kibina bo Helotiu yaꞌmana kanalo Yesuhi kagaꞌa keheliꞌehina yabe.  
\v 2 Ya huloto ai liliꞌnalo boꞌa lu epiꞌehina: Yaꞌma bo ai Yoniu nagami folo epolose bo yabe. Kene keliguti akuꞌi ho tiꞌehibe. Ya huꞌehigo yaꞌma asaga amuyana ai yato huto nohibe.   
\p
\v 3 Ai yaꞌma huto niꞌibe. Koyapaꞌi Helotiu Yonihi yato seni nagatu nagaꞌi etoloto nagalugu heꞌmi etoꞌehina yabe. Helotiasiu ai Filipihi lihaꞌa Helotihi ai etaliꞌafihi hapaꞌamu lite ya hi eteꞌahana yabe.  
\v 4 Yataꞌa Yoniu nagami folo epolose Heloti kumuꞌi bati mehina suhi luto ma aꞌi liꞌahane luto lu emiꞌehina yabe.  
\v 5 Ya noligo Helotiu Yonihi lubahaꞌa laga hilubeꞌmu hinaya asaga boanaꞌmagi enubulo koli huto heꞌmi etoꞌehina yabe. Henaꞌmugope enali Yoniu lu yege hose bo nohibe lite lilata nehanaꞌmu yabe.   
\p
\v 6 Mone yupahi Helotihi itoꞌafu ketoꞌehina kanaꞌalo bonaꞌi lugaꞌa ete li gehesa hite noseꞌna gete nete mineꞌahana yabe. Ya nehago Helotiasihi paꞌauba folagahaꞌanigu melekehi ito bula ola huꞌehina yabe. Ya higo Helotihi lagaꞌa gofa besiꞌehina yabe.  
\v 7 Ya higo ai ana paꞌi lu emiꞌehina: Nani asaga bonaꞌmagi enubulo maꞌnaka luto nolu ketobe. Kai anaꞌina mone lilube luto gi halatana kimilunaꞌmu yabe.  
\v 8 Ya ligo ana paꞌmofihi itoꞌafu ekesa biꞌehina kaga luꞌehina: Kai lapeꞌi monelugu Yonihi nagami folo epolose bomofihi latahaꞌa mololoto malo nimibo.  
\v 9 Ya luto ligo Helotihi gufagu keta besiꞌehina yabe. Ya hinaya ai asaga bonaꞌi li nupa hite minete noseꞌna nana bona enubugu maꞌnaka luto lu emiꞌehina yabe. Yaꞌmu luto ai luꞌehina: Anana li emilo.  
\v 10 Yoni naga nonugu nohinalo bonaꞌi lugaꞌa Helotiu enoho lifigo bite lubahaꞌa laga hiꞌahana yabe.  
\v 11 Ya hite lapeꞌi monelugu Yonihi latahaꞌa melete ite ete ana yafaꞌamofihi emiꞌahana yabe. Ai ana lape lito itoꞌafu nohinaga buꞌehina yabe.  
\v 12 Ya hago Yonihi koko panaꞌmagi ete gufaꞌa lite bite keli he eteꞌahana yabe. Enali akeli he etelete Yesuhi bite lu emiꞌahana yabe.   
\s1 Yesu 5000 bonaꞌi noseꞌna epiꞌehina  
\r Mk 6:30-44; Lk 9:10-17; Yn 6:1-14  
\p
\v 13 Yesu ana kaga keheliloto ana hepaꞌi noheꞌmito boti lito bonaꞌi menehana hepalugu buꞌehina yabe. Aiꞌasi buꞌehina yabe. Ya huꞌehigo enali boanaꞌmagi kehelilete hepaꞌani neheꞌmite megeꞌi lifite biꞌahana yabe.  
\v 14 Alihi Yesu nagami beletoga keheto buloto babu boanaꞌi nehago bu enogoꞌehina yabe. Ya hago ai ginaga fi epiloto enebesiꞌehina bonaꞌani eneleꞌmo bati huꞌehina yabe.   
\p
\v 15 Utehe kana nohigo Yesuhi koko panaꞌa aitoga elete ma lite lu emiꞌahana: Ma hepatoga bonaꞌi menehabe, to sinihi agilinaꞌa nohibe. Ya nohinagi kai boanaꞌi enoho lifitogo enali abino. Enali hepatoga bila ela hite noseꞌnaꞌani sa sa hite nalabe.  
\v 16 Ya lago Yesu lu epiꞌehina: Hena hibe lite enali bilabe? Lenalitini noseꞌna epilo.  
\v 17 Ya ligo enali lu emiꞌahana: Maga lali noseꞌna babu lito meliꞌohune. Lali loegi loegi monegi beleti noseꞌna hiti to fayaꞌi loe hitisi ma liꞌohune.  
\v 18 Ya lago Yesu lu epiꞌehina: Lenali ana noseꞌna ite ete nimilo.  
\v 19 To ana boanaꞌi kifiꞌnalo melugu minalo luto lu epiꞌehina. Ya luloto ai loegi loegi monegi beleti hiti to loe fayaꞌi hiti liloto kokulumalugu bu golago tiloto nunumu huto fokehi liꞌehina. To ai beleti li pata putu siloto koko panaꞌa epigo enali asaga boanaꞌi lite bite epimofaꞌna hiꞌahana yabe.  
\v 20 To enali asagaꞌi ana beleti nelago enumuꞌi huꞌehina. Ya higo enali nelete heꞌmina noseꞌna letuhaꞌa li nupa hite safe 12 agu li bai teꞌahana yabe.  
\v 21 Bo ana noseꞌna neꞌahana makiꞌaya 5000 yabe. To enali anaꞌi yagapanaꞌi leka meseꞌahana yabe.   
\s1 Yesu hefuhu nagamilugu kapo moloꞌehina  
\r Mk 6:45-52; Yn 6:15-21  
\p
\v 22 Yesu koko panaꞌamagihi lenali botigu tilete kohe tete bite nagami hefuhi mula beletoga nehilo luꞌehina. Ya hiloto aiꞌa asaga boanaꞌi enoho lifinogo hepaꞌaniga bilabeꞌmu huꞌehina.  
\v 23 Ai boanaꞌi enoho lifigo hepaꞌaniga aꞌnebago bohupoꞌi mone ninalo tito nunumu hilubeꞌmu tiꞌehina. Utehe kanaꞌalo aiꞌasigo ana kosalo minoꞌehina.  
\v 24 To boti nagami hefuhi folagahaꞌagu abulago sipi habafahi enubulogati oto nagamiꞌi li galafu tuto botigu heꞌmi molo heꞌmi molo nohuto boti nagamilugu li koseꞌna huꞌehina yabe.  
\v 25 Etehi foluguꞌi go metepuꞌa hiti Yesu nagami hefuhi mupaꞌalo kapo moloto koko panaꞌa nehanalo oꞌehina.  
\v 26 Koko panaꞌamagi Yesu nagami mupaꞌalo kapo moloto noago be gelete topa hete afoya foya ilete felemo noabe lite koli hiꞌahana yabe. Enali sipi koli fatoꞌmofihi hilete kehe sipi iꞌahana.  
\v 27 Ya hago hololu luto Yesu enali kehe iꞌehina: Lenali amuya malalo. Naniꞌni nohube. Naniꞌni nohube. Lenali koli mehilo.  
\v 28 To Pitau lu emiꞌehina: Sipi Boꞌni. Maꞌnaka luto kaikamo nohutomo naniꞌi kehe itogo nani nagamiꞌi mupaꞌalo kapo moloto kaitoga bilube luto luꞌehina yabe.  
\v 29 Ya ligo Yesu lu emiꞌehina: Obo. Ya ligo Pitau botiguti leheko limiloto nagami mupaꞌalo li hapi fito kapo moloto Yesu nohinalo buꞌehina.  
\v 30 Ya hina ai akuꞌi habafahi bu goloto koli huꞌehina, ya huloto nagamilugu hapi fito limiꞌehina. Ya nohutoꞌa ai kehe sipi iloto luꞌehina: Sipi Bo. Kai neheꞌmobo.  
\v 31 Ya noligo Yesu hololu luto Pitahi yato liloto lu emiꞌehina: Kai kagaꞌni li pili mekoꞌahane. Kai hena hibe luto loe lae kekesa nokeheline?  
\v 32 Etali loe sana sana botigu tite neminaꞌigo habafahi felele huꞌehina yabe.  
\v 33 To bonaꞌi enali botigu minanamagi Yesuhi fokehi helete ma lite liꞌahana: Maꞌnaka luto kai Huꞌmamofihi Panaꞌa nohane.   
\s1 Genesalete hepato enebesiꞌehina bonaꞌi babu lito Yesu eneleꞌmo bati huꞌehina  
\r Mk 6:53-56  
\p
\v 34 To nagamiꞌi mula beletoga heleke melete bilete Genesalete hepa kegiꞌa biꞌahana.  
\v 35 Ya hago ana hepato bonaꞌmagi Yesu okabaꞌa be geꞌahana. Ya hilete enebesiꞌehina bonatoga enoho lifigo bite enebesina bonaꞌi Yesutoga eneleꞌmete eba eba hiꞌahana.  
\v 36 Ya hilete enali Yesuhi buka tilete ma lite liꞌahana: Ke, kai kaga melitogo enebesise bonaꞌmagi guketeka nekisaꞌalo meko hilana bati huto niꞌifihe? To enali ana bonaꞌi Yesuhi guketeꞌalo meko hana bonaꞌi bati hi su heꞌahana yabe.   
\c 15  
\s1 Tatatigihina enelepiseꞌna  
\r Mk 7:1-13  
\p
\v 1 To Felosi bonaꞌi lugaꞌa hiti keya kamuꞌi tisa bonaꞌi lugaꞌa hiti Yelusale hepatogati ete Yesu nohinalo nehetilete ma lite loka heꞌahana:  
\v 2 Kai koko panakamagi hena hibe lite tatatigi limiꞌahana kaꞌani megeꞌi menemalabe? Enali noseꞌna naluneꞌmu nehitemo enayahi sese mehise faꞌmene nelata nehabe.  
\v 3 Ya lago Yesu kagaꞌanilo lu epiꞌehina: Lenali kagatinisigo megeꞌi nemelete hena hibe lite Huꞌmamofihi keya kagaꞌa megeꞌi menemalabe?  
\v 4 Mono ka bukugu Huꞌmau ma luto luꞌehina yabe: \it Itokafinogo afokafinogo eneleꞌmo bati huto etemegeꞌi molobo. To mone keneꞌuba itoꞌafinogo afoꞌafinogo kaga foipaꞌa lu etatalina ho fililinaꞌmu yabe.\it*  
\v 5 Ya huꞌehina lenali ma lite lilata nehabe: To bo moneuba itoꞌafinogo afoꞌafinogo eteheꞌmalina efahi niꞌinamo meetimilube, to nani Huꞌmamofihi emilube luꞌohuna yabe lulata nohibe.  
\v 6 Ya luloto ai itoꞌafinogo afoꞌafinogo eteleꞌmo bati mehulata nohibe. Lenali yaꞌmana suhi li huto nehitemo Huꞌmamofihi keya kaꞌa li gofa nehete lenali hapatinimofinogo li saga hilata nehabe.  
\v 7 Lenali fagalo bonaꞌi. Koyapaꞌi lu huto huto bo mone Aisaiyau lenali kumu luto fayahi ma luto goꞌehibe:   
\q1
\v 8 Yaꞌma kanaꞌalo  
\q1 boanaꞌmagi nigiꞌni enabagaꞌanituꞌi  
\q1 li saga nehite  
\q1 to akuꞌi komopaꞌani nanitoga memelese  
\q1 fotoꞌi melete minelata nehabe.   
\q1
\v 9 Enali faꞌmene bonaꞌmagihi  
\q1 kaga lu epimofaꞌna nehite:  
\q1 Yaꞌma kaga  
\q1 Huꞌmamofihi kagaꞌa yabe lilata nehite.  
\q1 Enali nani nigiꞌni faꞌmenenaꞌmu  
\q1 helata nehabe luto  
\q1 luꞌehina yabe.   
\s1 Bomofihi leꞌmo kolo notanana  
\r Mk 7:14-23  
\p
\v 10 To asaga boanaꞌi Yesu kehe i nupa huloto ma luto lu epiꞌehina: Kaga mone lu lepilunagi lenali lenekesatuꞌi kehelilete keheli fiya ilo.  
\v 11 To bomofihi komopaꞌagu tilata nohinanauba ana bo leꞌmo kolo tolata menohibe. To bomofihi ai komopaꞌaguti fegutoga heleko limilata nohinanauba bo leꞌmo kolo tolata nohibe.   
\p
\v 12 Yaꞌmana kanaꞌalo Yesuhi koko panaꞌa aitoga ete ma lite lu emiꞌahana: Felosi bonaꞌmagi kagaka kehelilete kipakafa nehabe. Ya nehana kai yaꞌmanana akeheliꞌahapihe?  
\v 13 Ya lago Yesu kaꞌanilo lu epiꞌehina: Afoꞌnifu kokulumalugu nohinamofihi foyaꞌa samahi tito niꞌibe. Asaga kifina Afoꞌnifu kokulumalugu nohinauba foyaꞌagu mehekoloꞌehina kifina nina hapaꞌa hiti li su ti heꞌmi su halinaꞌmu yabe.  
\v 14 To lenali heꞌmi epelenogo enali mineno. Enali enubu pisi lina bonaꞌi nehite enali ana hite enubuꞌani pisi luꞌehina bonaꞌi fatoꞌamagihi kapo enelepiluneꞌmu nehabe. Ya huꞌehinaya buꞌa pisi luꞌehina bouba fato bo ana huto buꞌa pisi luꞌehina bo kapo lepilubeꞌmu hilinaya etali loe sana sana ho kete keli kapogu limilaꞌibe.  
\v 15 Ya ligo Pitau Yesuhi kaꞌalo luꞌehina: Kai yaꞌmana bame kamofihi hapaꞌa lu hokolo hitogo kehelilune.  
\v 16 Ya ligo Yesu lu epiꞌehina: Lenali hiti kaga keheli fe melilanaꞌa hite nehafihe?  
\v 17 Lenali keheli bati menehafihe? Anaꞌinaꞌa bomofihi bagagu tilata nohinana gupaꞌagu tito minoloto akuꞌi gufaꞌaguti heleko limilata nohibe.  
\v 18 Ya huꞌehina anaꞌina bomofihi bagaꞌagu niꞌinati fegutoga heleko limilata nohinaya komopaꞌaguti huto huloto tilata nohibe. Ai yaꞌmananauba bomofihi komopaꞌa li kolo tolata nohibe.  
\v 19 Anaꞌina enipaguti tilata nohinana ma huto niꞌibe. Foipa enekesa yigiseꞌna, bonaꞌi enoho filiseꞌna, bo alobo loko huseꞌna, moko liseꞌna, gumina huseꞌna, faga faga luseꞌna, to bonaꞌi enipakafa hoto enemegeka luseꞌna yabe.  
\v 20 Asaga yaꞌmanauba bomofihi leꞌmo kolo tuba ilata nohibe. Ya huꞌehina bo moneuba yahi okala mehuse noseꞌna lito nolata nohina yaꞌmananauba bomofihi leꞌmo kolo tuba meilata nohibe.   
\s1 Aꞌuba Yesutoga komopaꞌa moloꞌehina  
\r Mk 7:24-30  
\p
\v 21 To Yesu ana hepaꞌi heꞌmiloto Taiya hiti to Saitoni hepa kegiꞌa buꞌehina yabe.  
\v 22 Kena aꞌi mone ana kegiꞌa nominana aꞌuba Yesutoga oꞌehina. Tebitihi panaꞌabe. Ai ya luto kehe iꞌehina. Kai kiginaga fi nimibo. Foipa feleuba paꞌnimofihi leꞌmo sibina nohinagi neheꞌmobo.  
\v 23 Ya ligo Yesu kaga meluse minoꞌehina. To enali Yesuhi koko panaꞌa aitoga elete ma lite lu emiꞌahana: Ma aꞌauba lemege lemege nohuto kaga luba luba nohina kai ho lifitogo bufa hino.  
\v 24 Ya lago Yesu lu emiꞌehina: Isilaeli sipisipi yaga fenene hiꞌahanaloꞌmu luto Huꞌmau noho lifigo maga limiꞌohuna yabe.  
\v 25 Ya ligo ana aꞌuba Yesuhi gigusagu oto okabagati lipito koloto luꞌehina: Ke. Sipi Bo, kai neheꞌmobo.  
\v 26 To Yesu ana aꞌmofihi kaꞌalo lu emiꞌehina: Yagapanaꞌmagihi noseꞌna lito kalamagihi heꞌmi epiluta bati mehuꞌehibe.  
\v 27 Ya ligo ana aꞌuba Yesuhi lu emiꞌehina: Sipi Bo, ya maꞌnaka nolane. Ya nohataya kalamagi afoꞌanigi noseꞌna nenago letuhaꞌa hitamofihi meꞌagu limo ilata nohina enali kehelite nelata nehabe.  
\v 28 Ya ligo Yesu ai aꞌmofihi lu emiꞌehina: Akae, ma aꞌi yale. Kaga keheli fe luseꞌnaka sipina niꞌibe. Anaꞌina lolo hu netalane luto nolatanaya huto hu kimilinaꞌmu yabe. Ya ligo anaꞌasilo ana aꞌmofihi paꞌa kaꞌmuya hepalugu nohigo bati hu etoꞌehina yabe.   
\s1 Enebesise bonaꞌi Yesu babu lito eneleꞌmo bati huꞌehina  
\p
\v 29 Yesu ana hepaꞌi heꞌmiloto Galili hefuhi beletoga kapo moloto tubuꞌehina. Ai kosa bohupoꞌisi mone ninalo tito minoꞌehina.  
\v 30 Ya nohigo babu boanaꞌi enali li nupa hite ai nohinalo eꞌahana. To enigigusa sibina hina bonaꞌi, enubu pisi luꞌehina bonaꞌi, felisaꞌani kuyugu huꞌehina bonaꞌi, enabaga hekini loꞌehina bonaꞌi to fato fato epesiꞌehina bonaꞌi enali babu lite Yesutoga eneleꞌmete eꞌahana yabe. Enali eneleꞌmete ete Yesuhi gigusaꞌagu malago ai asagaꞌi eneleꞌmo bati hu su hoꞌehina yabe.  
\v 31 Ya higo asaga boanaꞌi enali enekesa yigi babu liꞌahana yabe. Henaꞌmugope negi bonaꞌi akuꞌi kaga lila, felisaꞌani kuyugu hina bonaꞌi bati hu epolola, enigiꞌani sibina huꞌehina bonaꞌi kapo melela, to enali enubuꞌani pisi luꞌehina bonaꞌi enubuꞌani i gili hula hinana be geleteꞌani yabe. Ya hilete enali Isilaeli bonaꞌmagihi Huꞌmaꞌanifu ai kumu fokehi hete giꞌa li saga hiꞌahana yabe.   
\s1 Yesu 4000 bonaꞌi noseꞌna epiꞌehina  
\r Mk 8:1-10  
\p
\v 32 Yesu koko pananaꞌa kehe i nupa huloto ma luto lu epiꞌehina: Ma bona kumuꞌi nani niginaga nofibe. Henaꞌmugope enali loegi monegi yupahi nani hiti mineꞌahana yatai noseꞌna nalanaꞌa meniꞌibe. Nani noseꞌna meepise enoho lifinogoꞌni bilana enali kapoga nebinogo enubu neta neta bilenogo ho kete kela ya hila hilabeꞌmu nolube.  
\v 33 Koko panaꞌamagi Yesuhi loka heꞌahana: Yaꞌma ka me hepatoti lali babu noseꞌna hiyaꞌagati liloto yaꞌma babu boanaꞌi epilune?  
\v 34 Ya lago Yesu enoloka hoꞌehina: Lenali henakiꞌa beleti noseꞌna liꞌahabe? Enali lu emiꞌahana: Sebeniꞌa beleti hiti to fayaꞌi lagaso mesoꞌa loesi hiti liꞌohune.  
\v 35 Ya lago Yesu asaga boanaꞌi melugu minalo ligo enali melugu mineꞌahana.  
\v 36 To ai sebeniꞌa beleti hiti to fayaꞌi lagaso mesoꞌa loesi hiti yanuga liloto Huꞌmamofitoga nunumu huto fokehi holoto gofa gofa holoto koko panaꞌa epiꞌehina. Ya higo koko panaꞌamagi enali leliꞌali hite asaga boanaꞌi epiꞌahana yabe.  
\v 37 Asaga bonaꞌi ana noseꞌna nelago enumu huꞌehina yabe. Ya higo Yesuhi koko panaꞌamagi letuhaꞌa li nupa nupa hite sipi sepekeꞌna 7 agu li bai teꞌahana yabe.  
\v 38 To asaga bo ana noseꞌna neꞌahanaya 4000 bomagi neꞌahana yabe. To anaꞌi yagapanaꞌi hiti leka mesone.   
\p
\v 39 To silaga boanaꞌi Yesu enoho lifigo nebago ai boti monelugu tiloto Magatani hepa kegiꞌa buꞌehina yabe.   
\c 16  
\s1 Topa hoseꞌna bu galuneꞌmu li nupa hiꞌahana  
\r Mk 8:11-13; Lk 12:54-56  
\p
\v 1 Felosi bonaꞌi to Satusi bonaꞌi yabe nelana hiti lugaꞌa enali Yesutoga elete fi taga hu etaluneꞌmu hiꞌahana. Enali: Kokulumalugu topa hoseꞌna mone li huto hitogo bu galune liꞌahana.  
\v 2 Ya lago Yesu kaꞌanilo nonaꞌa lu epiꞌehina: Utehi yege limi falalubeꞌmu nohuto kokulumaꞌi fi beyege toloto safa logo nohigomo lenali bati huto yago yege lalinagi lite lilata nehabe.  
\v 3 To etehi sopohi giloto kokulumaꞌi safa logo nohigomo yasi hiti koꞌi yatai ilibe lite lilata nehabe. Oꞌyo, lenali bati hite kokulumamofihi mehaꞌa be gelete loko hilata nehabe. Ya nehana lenali yatai kanamofihi mehaꞌa be gelete loko mehilana nehabe.  
\v 4 Lenali bati mehana boana moko fako lite neminana boanaꞌmagita nani kumuꞌi topa hoseꞌna li huto hu lubulo molobo nelabe. Ya nelana nani topa hoseꞌna mone li huto hu lenubulo memalalunaꞌmu yabe. Lenali koyapa bo Yona huto huꞌehinanamofihi topa hoseꞌnaꞌago anasi bu galanaꞌmu yabe. Ya luto luloto Yesu heꞌmi epololoto bu fa huꞌehina yabe.   
\s1 Felosi bomagi hiti to Satusi bomagi hiti hapaꞌani yabe  
\r Mk 8:14-21  
\p
\v 5 Enali Yesuhi koko panaꞌamagi botigu tite hefuhu nagamiꞌi helekete nebitemo enekesu hago beleti noseꞌna moneꞌa melise biꞌahana yabe.  
\v 6 To Yesu ma luto lu epiꞌehina: Lenali kaba hu bati hilo. Lenali Felosi bonaꞌi hiti to Satusi bonaꞌi hiti enali yisiti legita hapaꞌanilo kaba hu bati hilo.  
\v 7 Ya ligo enaliꞌani ma lite musi musi ka liꞌahana: Lali beleti melise oꞌohuta kamoꞌmu nolibe.  
\v 8 Ya lana kagaꞌani Yesu akeheliloto ma luto lu epiꞌehina: Kaga keheli bebe soseꞌnatini nesiꞌasi niꞌi lepalana bo hena hibe lite lali beleti lito meoꞌohune ya lite musi musi ka nelabe?  
\v 9 Lenali keheli bati mehiꞌahafihe? 5000 bonato to 5 beleti gofa gofa hoꞌohunamoba lenali lenekesu hoꞌehifihe? Henakiꞌa safegu letuhaꞌa li bai teꞌahana niꞌibe?  
\v 10 To 7 beleti 4000 bomagi epugo neꞌahana kagamoba lenekesu hoꞌehifihe? To henakiꞌa sepekeꞌnagu letuhaꞌa li bai teꞌahana niꞌibe?  
\v 11 Beleti noseꞌnamu meluꞌohuna. Lenali hena hibe lite mekeheliꞌahabe? Lenali Felosi bo hiti Satusi bomagihi yisiti suhi luto fagalo hapaꞌani niꞌinagi kaba hu bati hilo.  
\v 12 Ya ligo enali beletimofi yisitimuꞌi kaba hu bati hilo melibe. Ai Felosi bomagi hiti to Satusi bomagihi kagaꞌanilo kaba hu bati hilo luto nolinagi lite enekesa yigi fe liꞌahana yabe.   
\s1 Pitau Yesuhi Huꞌmau ho lifiꞌehina bo yabe luꞌehina  
\r Mk 8:27-30; Lk 9:18-21  
\p
\v 13 Yesu Sisalia Filipai kegiꞌa buloto yaꞌmana kanalo koko panaꞌa ma luto enoloka hoꞌehina: Asaga boanaꞌmagi Kokulumaguti limiꞌehina Bo kumuꞌi hena hibe lite lilata nehabe?  
\v 14 To enali lu emiꞌahana: Lugaꞌa bonaꞌmagi Yoniu nagami folo epolose bo nohibe nelabe. To lugaꞌa bonaꞌmagi Elaiyau nohibe nela. To lugaꞌamagi ai Yelemaiya nohifi fato lu huto huto bo nohifi lite lilata nehabe.  
\v 15 Ya lago Yesu lu epiꞌehina: To lenalitini nani kumuꞌi kiyiꞌafube lite nigiꞌni nehabe?  
\v 16 Ya ligo Simoni Pitau kaꞌalo nonaꞌa luꞌehina: Kai Huꞌma nominanamofihi panaꞌa leꞌmo ho tiꞌehina bo Mesia nohane.  
\v 17 Ya ligo Yesu lu emiꞌehina: Simonio, kai Yonihi panaꞌa yale. Kai kegelo bibo. Ma melugu bo moneuba yaꞌma lamana kaga mekelepiꞌehinagi Afoꞌnifu kokulumalugu nohinauba aiꞌa kelepiꞌehigo yaꞌma kaga nolane.  
\v 18 Ya hanogo nani lu nokumube: Pita, kaiya efa tegi suhi luto nohane. Ya huꞌahatago yaꞌmana efato nani mono nohaꞌni gilunaꞌmu yabe. Filiseꞌnamofihi amuyaꞌauba be megilinaꞌmu yabe.  
\v 19 To nani kokuluma kapolo hokolo hilatanafi to hekini lolatanafi kimilunaꞌmu yabe. To kai ma melugu nominotoka hapaꞌa mone hekini loto lu laga hu epelenogo kokulumalo bo, Huꞌmau ana huto lu laga hilinaꞌmu yabe. To ma melugu nominotoka hapaꞌa mone hokolo hu epelenogo kokulumalo bo, Huꞌmau ana huto hokolo hilinaꞌmu yabe.  
\v 20 To Yesu koko panaꞌa amuya luto enekesa biꞌehina: Nani kumu luto lenali Huꞌmau ho lifiꞌehina panaꞌi Mesia nohibe lite lu yege hete asaga bonaꞌi lu meepilo.   
\s1 Yesu gabuꞌi ginogo fililinamofihi kaꞌa luꞌehina  
\r Mk 8:31–9:1; Lk 9:22-27  
\p
\v 21 Yana kanaꞌalo Yesu koko panaꞌa kaga hapi fito lu hokolo huto lu epiꞌehina: Nani Yelusale hepatoga bulotoꞌni enikibina bo, sipi mono bo to keya ka tisa bo enalitogati nagabu foya li kofilube. Enali noho fililenogo yege loebe monebe minolotoꞌni akuꞌi ho tilunaꞌmu yabe.  
\v 22 Ya ligo Pitau leꞌmo beletoga moloto amuya ka emekiloto ma luto lu emiꞌehina: Sipi Bo, enali ya mehi ketalanaꞌmu yabe. Yaꞌmana suhi kaitoga huto mehilinaꞌmu yabe.  
\v 23 To Yesu i behe huto Pitahi bu goloto ma luto lu emiꞌehina: Sata, kai nanitogati bufa hubo. Kai kapo bilunaꞌa hekini lo netalubeꞌmu nohapihe? Kai kaga nolataya ma melugu bonaꞌmagihi kaga nolane, to ai Huꞌmamofitogati meoꞌehibe.   
\p
\v 24 Yalo Yesu koko panaꞌa ma luto lu epiꞌehina: Bo moneuba naniꞌi hiti bilube lutomo aiꞌa gufaꞌamu ekesa meyigise malipu yafaꞌa lito kofiloto nemegeꞌi meleno.  
\v 25 To bo moneuba aiꞌa gufaꞌa li buto bito koli koli huto minalina ai gufaꞌamofihi mino kosaba huseꞌnaꞌa minigilinaꞌmu yabe. To bo moneuba nani kumu luto gufaꞌa heꞌmilina alihi ai gufaꞌamofihi mino kosaba huseꞌnaꞌa akuꞌi lilinaꞌmu yabe.  
\v 26 To bo moneuba ma melugu asaga feꞌnohi ninana lilube luto lilinaya to aiꞌa mehaꞌa minigilibe. Ya hinogo asaga feꞌnohanauba hena huto li buto bito heꞌmalina niꞌibe? To bouba hena minaꞌa heꞌmito mehaꞌa akuꞌi lilina niꞌibe?  
\v 27 Kokulumaguti limiꞌehina Bouba Afoꞌafihi fana mehenaꞌa hiti akuꞌi noenogo to ageloꞌa hiti alanaꞌmu yabe. Ya hilina yupahi asaga boanaꞌmagi fato fato suhi hiꞌahana hapa hapaꞌanimofihi nonaꞌa li yege ho epalalinaꞌmu yabe.  
\v 28 Nani maꞌnaka lu nolepube. Bo lugaꞌa ma ho tilete nehanaguti mefilise nehite bu geꞌehinogo Kokulumaguti limiꞌehina Bouba kibina bo lolo huto minoloto aku alinaꞌmu yabe.   
\c 17  
\s1 Yesuhi gufaꞌa fato suhi huto i gelehe huꞌehina  
\r Mk 9:2-13; Lk 9:28-36  
\p
\v 1 To loebe loebe loebe yege bulago minelete Yesu Pita hiti Yemesi hiti to ai gonaꞌa Yoni hiti eneleꞌmo megeꞌi toloto yatama kosagu eneleꞌmoto tilago ana kosalo enaliꞌanisigo mineꞌahana yabe.  
\v 2 To Yesuhi gufaꞌa enali enubulo leꞌmo fato suhi hu etoꞌehina yabe. To okabaꞌa fi besa loloto yege legi huto huto huꞌehina. To guketeꞌa koholina huloto gulu gulu luto fi besa loꞌehina.  
\v 3 To koyapa bomaleꞌi Moseugo Elaiyaugo Yesutoga nehetilete kaga lite nehago bu geꞌahana.  
\v 4 Pitau ya hago bu enogoloto ma luto Yesuhi lu emiꞌehina: Sipi Bo, yaꞌmaga nohuta bati huto nohune. Kai bati huto yabe litogomo yege nohi loegi monegi maga gilune. Mone kaiꞌi yagi mone Mosehi yagi to mone Elaiyahi yagi huto gi lepalalube.  
\v 5 Ai kaga luto nohigo sopohi mone besa loꞌehinauba eneleꞌmo samapahi buꞌehina. To ana soponuguti nogo mone ma luto huto huꞌehina: Yaꞌma ai nibita hina panaꞌni nohibe. Nani nipaꞌni aitoga emilata nohube. Lenali kagaꞌa keheli emilo.  
\v 6 Ya noligo Yesuhi koko panaꞌamagi topa hete sipi koli hilete melugu enokabagati lipi gehesa hiꞌahana yabe.  
\v 7 Ya hago Yesu enalitoga oloto enugufalo meko huloto lu epiꞌehina: Lenali koli mehite ho tilo.  
\v 8 Ya ligo enali be go saga hilete Yesu aiꞌasigo nohigo bu geꞌahana yabe. To loemaleꞌi minigiꞌahaꞌina yabe.  
\v 9 Enali ana kosa heꞌmilete kapo melete nelimite amuya kaga luto enekesa biloto Yesu ma luto lu epiꞌehina: Yaꞌmanana huto higo lenali bu geꞌahana lenali bonaꞌi lugaꞌa meepilo. Lenali komopatinigu melelete nehinogo Kokulumaguti limiꞌehina Bouba keli heꞌmiloto ho tilenogo ana kaga lu huto hilo.  
\v 10 To Yesuhi koko panaꞌamagi ma lite loka heꞌahana: Keya ka kehelise bomagi hena hibe lite Elaiyau yataꞌa alibe lilata nehabe?  
\v 11 Ya lago Yesu lu epiꞌehina: Oꞌyo, maꞌnaka nelabe. Elaiyau asagaꞌna oto li loloba hilubeꞌmu yataꞌa kohe toto oꞌehina yabe.  
\v 12 Ya huꞌehina nani maꞌnaka luto lu nolepube. Elaiyau ai aoꞌehibe. Ya huꞌehinamo bonaꞌmagi Elaiyau nohibe lite menekehelibe. Ya hite enali enemehuba hinanamofihi megeꞌi melete nehite fato fato suhi hi eteꞌahana yabe. Kokulumaguti limiꞌehina Bomofihi ana suhi hi etete gabuꞌi gilinana hi etalanaꞌmu yabe.  
\v 13 Yesu ya luto lu epigo enali koko panaꞌamagi enekesa i hokolo higo Yoniu nagami folo epolose bomoꞌmu linagi lite keheli bebe seꞌahana yabe.   
\s1 Panaꞌi mone foipa feleuba leꞌmo foipa nolana Yesu leꞌmo bati huꞌehina  
\r Mk 9:14-29; Lk 9:37-43a  
\p
\v 14 To enali babu boanaꞌi nupa hite nehanalo nehe netigo bo moneuba Yesutoga oto gigusaꞌagu lipito minoloto ma luꞌehina:  
\v 15 Sipi Bo, kai panaꞌnimofihi kiginaga fi emibo. Ai negi nagi noto nominago gufaꞌa nohetibe. To ai babu yupahi afoya tibibi nohuto nagamilugu ho koto kola to logogu ho koto kola nohibe.  
\v 16 To nani koko panaka nehanalo leꞌmo bati hu etalafi luto leꞌmoto onamo enali leꞌmo bati mehilanaꞌa hiꞌahabe.  
\v 17 Ya ligo Yesu kaꞌalo luꞌehina: Akae, lenali yatai kanalo boanaꞌise, lenali ka keheli uleꞌale huseꞌnatini meminabe, to komopatini bebe soto meminolata hibe. Henaki yupahi lenali hiti nani minoto foipanatini kofeliꞌali nohube? To ana bomofi kumu ma luto lu emiꞌehina: Panaka leꞌmoto maga obo.  
\v 18 Yesu ana foipa felemofihi panaꞌi heꞌmi etoto bufa hubo ligo ana foipa fele nohigo anaꞌasilo ana panaꞌi bati huꞌehina yabe.   
\p
\v 19 Yalo Yesuhi koko panaꞌasigo Yesutoga elete ma lite loka heꞌahana: Hena huꞌehigo lali foipa fele ho menolufune?  
\v 20 Ya lago Yesu ma luto lu epiꞌehina: Henaꞌmugope lenali nanitoga komopatini nesiꞌasi meleꞌahanaꞌmu yabe. Lenali maꞌnaka lu lepilunagi kehelilo. Lenali nalepa legeyaꞌa legi huto nanitoga komopatini nimiseꞌnatini minalina, ma kosamofihi mula kegiꞌa bu molobo lilana ai lenabaga liyafa huto bilinaꞌmu yabe. To liliꞌna yege yegeꞌi lenalitini lilanaꞌmu yabe.  
\v 21 Ya huꞌehina yaꞌmanamofihi foipa fele ho lifise kapoꞌa fatoꞌi mone meniꞌibe. To noseꞌna mo sito nunumu foya liseubago anasi ana foipa fele ho lifilinaꞌmu yabe.   
\s1 Yesu fililoto akuꞌi ho tilinamofihi kagaꞌa luꞌehina  
\r Mk 9:30-32; Lk 9:43b-45  
\p
\v 22 Yesuhi koko panaꞌa Galili hepato akuꞌi e nupa hilago kaga mone ma luto lu epiꞌehina: Kokulumaguti limiꞌehina Bomofihi fatehaꞌamagi enayanugu leꞌmete bite bilana kanaꞌa anasi hupamone nohibe.  
\v 23 Ya hinogo enali ho fililabe. To ai melugu limito yege loegi monegi minoto akuꞌi ho tilinaꞌmu yabe. Ya luto Yesu lu epigo koko panaꞌamagi enipagu keta huꞌehina yabe.   
\s1 Sipi mono noto Yesu takisi efahi heꞌmiꞌehina  
\p
\v 24 Yesu koko panaꞌa hiti Kapaneami hepatoga nehetilago sipi mono noto takisi efahi lise bomagi Pitatoga ete ma lite loka heꞌahana: Tisatiniuba sipi mono noto takisiba noheꞌmina niꞌifihe?  
\v 25 Ya ligo Pitau: Oꞌyo, luꞌehina. To Pitau nonuga notigo Yesu aitogati yataꞌa ma luto loka hoꞌehina: Simoni, kai hena hibe luto nokeheline? Ma melugu enikibina bolo kiyiꞌafu takisi holata nohibe? Mana hepato boanaꞌmagifi to bonoho bonaꞌmagibe?  
\v 26 Pitau lu emiꞌehina: Bonoho bonaꞌmagi yabe. Ya ligo Yesu lu emiꞌehina: Ya huꞌehinagi yaꞌmana hepato bonaꞌi takisi efahi meheꞌmilanaꞌa huto niꞌibe.  
\v 27 Ya huꞌehina lali eneleꞌmo topa ho lalune. Kai nagami hefuto buloto faya huku molobo. To yataꞌa lilata fayaꞌi lito bagaꞌa li aka huloto efahi bu galataꞌmu yabe. Kai yaꞌmana efahi liloto nani kaika hiti takisi heꞌmitogo su halibe.   
\c 18  
\s1 Kuyuꞌafu ai sipi bo minalibe  
\r Mk 9:33-37; Lk 9:46-48  
\p
\v 1 Yana kanaꞌalo Yesuhi koko panaꞌa aitoga nehetilete ma lite loka heꞌahana: Lugaꞌa enebe ligito kuyuꞌafu sipi bo kokuluma kapolo kaba hilina niꞌibe?  
\v 2 Ya lite loka hago Yesu panaꞌi lagasoꞌa mone kehe igo ago folagahaꞌanigu leꞌmo ho tiꞌehina.  
\v 3 Ya huloto ma luto lu epiꞌehina: Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Lenali komopatini i gelehe hilete panaꞌi lagasoꞌa legi mehilana lenali kokuluma kapoꞌalo mebilanaꞌmu yabe. Maꞌnaka luto lu nolepube.  
\v 4 To bo moneuba mino laba huto minoloto ma lagaso pana suhi huto minalina, yaꞌmana bouba lugaꞌa bo enohoto kokuluma kapolo minalinaꞌmu yabe.  
\v 5 To bo moneuba nani nigiꞌnimu ekesa keheliloto yagapanaꞌi yaꞌmaꞌa eneleꞌmo bati huto eneheꞌmalina, aiꞌya naniꞌi neheꞌmalinaꞌmu yabe.   
\s1 Miꞌmi huseꞌnauba foipana li huto nohibe  
\r Mk 9:42-48; Lk 17:1-2  
\p
\v 6 Ya huꞌehina bo moneuba yagapanaꞌi yaꞌma huseꞌa nehilana folagahaꞌaniguti komopaꞌani nanitoga melete minaluneꞌmu hilana eneleꞌmo nanitogati heꞌmiletemoꞌmu yaꞌma bo lubahaꞌagu sipi efa kosahi naga i etelete leꞌmete bite hege nagami folagahaꞌagu heꞌmi meleno.  
\v 7 To ma melugu bomagi bonaꞌi lugaꞌa foipanagu enelepite bilata nehana boya sipi keta epesilinaꞌmu yabe. Maꞌnaka luto yaꞌmanana huto hilinaꞌmu yabe. To anana li huto hilina boya sipi keta besilinaꞌmu yabe.   
\p
\v 8 To kigi kayahakauba foipana li huto nohinogomo kai laga huto heꞌmilago bubo. To kayahi mone kegiꞌa hiti kigigusa mone kegiꞌa hitigo minolenogo bati huto minoba minoba hepato bilataꞌmu yabe. To kigi kayahi luga luga hiti niꞌinogo nohuto logo loba loba huto mesobose hepatoga bilata bati mehuꞌehibe.  
\v 9 To kubukauba foipana li huto nohinogomo kai li kutu hoto heꞌmilago bubo. To mone kegiꞌa kubusigo niꞌinogo minoba minoba hepatoga bilata bati huto niꞌibe. To kubuka luga luga bati huto niꞌinogo nohuto logo loba loba huto mesobose hepato bilata bati mehuꞌehibe. Ya luto Yesu koko panaꞌa lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Minigiꞌehina sipisipi yagamofihi bame kaꞌa  
\r Lk 15:3-7  
\p
\v 10 Lenali yaꞌma yagapanaꞌi faꞌmenena nehabe lite li lalabe. Lenali kaba hu bati hilo. Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Kokulumalugu nani Afoꞌnifihi buꞌalo enali ageloꞌani kaba hu epelete neminabe.  
\v 11 Henaꞌmugope Kokulumaguti limiꞌehina Bouba minigiꞌahana sipisipi yaga eneleꞌmo huto hilube luto limiꞌehinaꞌmu yabe.   
\p
\v 12 Lenali hena hibe lite nekehelibe? To bo moneꞌmofihi sipisipi yagaꞌa 100 nehilanaguti monekoꞌisi minigilina hena hilina niꞌibe? Ai sipisipi yagaꞌa 99 analo heꞌmi epelenogo kosagu kifiꞌna laga hite nete nehinogo moneko sipisipi yagaꞌa minigiꞌehina sa sa hilinaꞌmu yabe.  
\v 13 Nani maꞌnaka luto lu lepilube. Ai sa sa huto ana sipisipi yaga leꞌmo huto hulotomo ana moneko yagaꞌmu luto sipi gelo biloto nu kito bilinaꞌmu yabe. To 99 sipisipi yaga silagaꞌi fenene mehiꞌahanamagi kumu luto gelo mebilinaꞌmu yabe.  
\v 14 Yaꞌmana suhi luto kokulumalugu Afotinifu nohinauba ma yagapanaꞌi nehana folagahaꞌaniguti mone meminigilibe luto lulata nohibe.   
\s1 Bonaka moneuba foipana huꞌehilina leꞌmo bati huseꞌmofihi hapaꞌa  
\p
\v 15 To bonaka moneuba kaga foipaꞌa lu ketoꞌehinogomo kai bitogo letalititisigo nehitetiti ana foipanaꞌa lepibo. Letali letugufatitigu fala kite yaꞌmana kaga lu koguna iliyo. To kagaka keheli kiminogomo kalalukafihi aleꞌmo fulu huꞌahane.  
\v 16 To kagaka keheli mekiminogomo kai moneꞌisifi loefi bonaꞌi eneleꞌmoꞌohuto moneka bilo. Ya hitogo lugufa bomagi enali kaga mono kagu ninaꞌa hite lu huto hilanaꞌmu yabe.  
\v 17 To ana bomagihi kagaꞌanilo keheli meepinogomo mono nonugu asaga mono boanaꞌi lu huto huto lu epibo. To asaga boanaꞌmagi kagaꞌani keheli meepinogomo bonoho bonaꞌifi takisi nelina bomagihi suhi luto nohane luto keheli emibo.   
\s1 Lu laga hu etoꞌehina  
\p
\v 18 Maꞌnaka luto lu nolepube. Lenali asagaꞌna ma melugu ninanamofi kumu lu laga hilana Huꞌmau kokulumalugu ana suhi huto lu laga hu epalalinaꞌmu yabe. To asagaꞌna ma melugu bati huto lilinaꞌa Huꞌma kokulumalugu ana huto bati huto yabe lilibe.   
\p
\v 19 Maꞌnaka moneꞌa hiti luto lu lepilube. Ma melugu bonaꞌmagita folagahatiniguti bo loemaleꞌi anaꞌina monekoto komopaꞌatiti li hepilete anana liluꞌibe lite nunumu hilaꞌina, yalo Afoꞌnifu Huꞌma kokulumalugu nohinauba anana etimilinaꞌmu yabe.  
\v 20 To bo loefi to loegi monegifi nani nigiꞌnimu enekesa kehelilete moneko hepato li nupa hite minalana yaꞌmana hepato nani folagahaꞌanigu enali hiti minalunaꞌmu yabe.   
\s1 Koko panaꞌi foipanaꞌa li meheꞌmisemofihi bame kaꞌa  
\p
\v 21 To Pitau Yesutoga oloto ma luto loka hoꞌehina: Sipi Bo henaki yupahi nalaluꞌnifu ka foipa lu netolenogo leꞌmo fulu hilube? Sebeniꞌa yupahifi?  
\v 22 Ya ligo Yesu ma luto lu emiꞌehina: Nani sebeniꞌa yupahi yabe luto lu mekimiꞌohube. Sebeniꞌa teni yupahi babu yupahi kalalukafihi leꞌmo fulu hubo luto luꞌohube.  
\v 23 Ya huꞌehina gihiti bo moneuba liliꞌnalo panaꞌa hiti tina hiꞌahana li eto hiluneꞌmu nehana suhi luto kokuluma kapoya niꞌibe.  
\v 24 Ai hapi fito tina hu eteꞌahana li eto hilubeꞌmu nohigo bo mone samahi tito tola efahi liꞌehina bo leꞌmete eꞌahana yabe.  
\v 25 Ya hago ana bo ai tinaꞌalo heꞌmilina efahaꞌa meminoꞌehina yabe. Ya higo ana bo hiti feꞌnohaꞌa hiti lihaꞌa yagapanaꞌa hiti fato bonatoga noepito efahi lilube luꞌehina. Ya hinogo tina huꞌehina efahaꞌni heꞌmiꞌehina okaneꞌa baga ilibe.  
\v 26 Ya ligo ana koko panaꞌauba ana gihiti boꞌamofihi gigusagu lipiloto melugu bu goloto ma luto gihiti boꞌamofihi lu emiꞌehina: Kai kiginaga fi nimito negeba huꞌohubo. Nani asaga tinaꞌni pa so su halunaꞌmu yabe.  
\v 27 To akuꞌi ana gihiti bouba koko panaꞌamofi kumu ginaga figo tina hu etoꞌehina anaꞌa hilibe noluto ana koko panaꞌa heꞌmi etoꞌehina yabe.   
\p
\v 28 Ya higo yaꞌmana bouba heleko limito buto liliꞌna moneka neliꞌina bo moneꞌmofihi tina huto tola efahaꞌa nesiꞌa emiꞌehina bo bu goto lubahaꞌalo lito li geka geka huloto meleꞌisi tinaka pa sobo lu emiꞌehina.  
\v 29 Ya ligo moneka liliꞌna neliꞌina bouba melugu li piloto buka tito luꞌehina: Kai kiginaga fi nimito nesiꞌa negeba huꞌohubo. Nani tinaꞌni alihi pa salunaꞌmu yabe.  
\v 30 Ya lina ana bomofihi ginaga mefiꞌehina. Ya higo ana bo leꞌmoto buto naga foyagu moloꞌehina yabe. To ai anaga nohuto tinaꞌa pa so su halibe luto huꞌehina yabe.  
\v 31 To ya higo enali moneko liliꞌna nelina bomagi ana suhi hinamofihi hapaꞌa be gelete ipakafa heꞌahana yabe. To enali asaga kaga bite kaba boꞌanimofihi lu emiꞌahana yabe.  
\v 32 Ya lago gihiti boꞌaniuba yaꞌmana koko panaꞌa kehe iloto ma luto lu emiꞌehina: Kai hapaka bati mehina liliꞌnalo bo yabe. Kai yataꞌa nanito yibi hanogo tinaka pa mesalata anaꞌa hilibe luto lu ketoꞌohuna yabe.  
\v 33 Nani yataꞌa kiginaga fi kimito heꞌmi ketoꞌohuna yabe. To hena huꞌehigo kai moneka liliꞌna neliꞌina bo kiginaga fi meemiꞌahane?  
\v 34 Ya luloto ana kaba boꞌamofihi gufagu logo bigo asaga tinaꞌa pa solotogo yabe luto nagaꞌi emiꞌehina yabe.  
\v 35 To Yesu kagaꞌa ma luto lu su hoꞌehina: To lenali komopatinigu lenalalutinigihi foipanaꞌani li pa meso epolo baga meilana kokulumalugu Afoꞌnifu nohinauba ana huto lenali foipanatini li meheꞌmi lepalalinaꞌmu yabe.   
\c 19  
\s1 Bomouba lihaꞌamofihi leꞌmo heꞌmilinamoꞌmu Yesu luꞌehina  
\r Mk 10:1-12  
\p
\v 1 Yesu yaꞌma kaga lu epi su holoto Galili hepatogati heꞌmito Yutia kapogu, Yotani nagamiꞌi muya beletoga buꞌehina.  
\v 2 Ya nobigo babu boanaꞌmagi megeꞌi melelete anaga nehetiꞌahana. Yesu analoꞌi enebesise bonaꞌi eneleꞌmo bati huꞌehina yabe.   
\p
\v 3 To Felosi bonaꞌi moneꞌamagi ai nohinalo ete fi taga nehite loka heꞌahana: Lali keya kaguti henana niꞌigo bo moneuba lihaꞌamofihi faꞌmene leꞌmo heꞌmilenogo bati huto niꞌifiye?  
\v 4 Yesu lu epiꞌehina: Lenali mono bukugu bu gelete ana ka mekeheliꞌahanafiye? Yaꞌma kagaguti goꞌehina: \it Yataꞌa kanagu Huꞌmau bomo hiti aꞌmo hiti lolo hu moloꞌehina yabe.\it*  
\v 5 \it Ya lolo huꞌehinagi bouba itoꞌafihi afoꞌafihi nohaꞌatitiguti heꞌmito lihaꞌa leꞌmoto bigo etali nupa hite minete moneko bonaꞌi minalaꞌibe.\it*  
\v 6 Etali loe bonaꞌi meminese hiteꞌatiti moneko bonaꞌi neminaꞌina yabe. Huꞌmau eteleꞌmo moneko huꞌehina alobole lenali bonaꞌmagita loko mehi etatalo.  
\v 7 Ya ligo Felosi bonaꞌmagi loka heꞌahana: Koyapa Moseu kaga moloꞌehinaꞌauba bo moneuba lihaꞌamoꞌmu fayahi goloto li emito leꞌmo heꞌmilubeꞌmu huꞌehinaya henabe lutobe?  
\v 8 Yesu lu epiꞌehina: Moseu komopatinigu sibina huseꞌna kehelito fayahi agobo luto lihaꞌamo leꞌmo heꞌmiloto ya hilina niꞌibe. Yataꞌa Huꞌmau asaga lolo huꞌehina kanaꞌagu ya heꞌmiloto meniꞌibe.  
\v 9 Nani lu nolepube. Bo moneuba lihaꞌa fato bolo mebuꞌehinamofihi leꞌmo heꞌmiloto fato aꞌi lilina huto gumina nofalabe, Yesu ya luto luꞌehina yabe.   
\p
\v 10 Ya ligo koko panaꞌamagi lu emiꞌahana: Yana huseꞌnamo niꞌigo bomouba lihaꞌa meliloto faꞌmene minolenogo bati huto niꞌinagihe, lite liꞌahana.  
\v 11 Yesu lu epiꞌehina: Asaga boanaꞌmagi enali yaꞌmana kaga melilanaꞌmu yabe. Huꞌmau ai bo lugaꞌamagihi amuya epiꞌehina, enali yaꞌma bomagigo lilanaꞌmu yabe.  
\v 12 Kehelilo. Bo enali komopaꞌanigu kaga fato fatoꞌi niꞌinaꞌmu lite anaꞌi menelibe. Bo lugaꞌamagihi itoꞌanifu aꞌi melise minose bo enegetelata nehabe. To bo lugaꞌamagihi enugufa laga hago anaꞌi melise neminabe. To lugaꞌa bomagi kokuluma kapolo enekesa keheli emite minete mono ka fato fato melugu leliꞌali hilune lanamagi lihaꞌani melise minalune lite lu laga hite neminabe. Bo moneuba yaꞌma kaga keheli bati hilube lilina ai keheli bati hino.   
\s1 Yesu yagapanaꞌi lusa gi epoloꞌehina  
\r Mk 10:13-16; Lk 18:15-17  
\p
\v 13 Yaꞌmana yupahi enali yagapanaꞌi lagaso mesoꞌa Yesutoga eneleꞌmete eꞌahana. Enali Yesu enugufalo yahi liloto nunumu hu epalalibe lite yabe. Ya nehago ana bonaꞌi Yesuhi koko panaꞌamagi ka epekiꞌahana.  
\v 14 Yesu luꞌehina: Lenali yagapanaꞌi heꞌmi epelenogo nanitoga eno. Lenali eneleꞌmo memalalo. Kokuluma kapoya yagapana yaꞌmaꞌasimagihina niꞌibe.  
\v 15 To Yesu enugufalo yahi liloto lusa gi epoloto heꞌmi epoloto buꞌehina.   
\s1 Neheya kola bo feꞌnohaꞌa babu lito nina bo  
\r Mk 10:17-31; Lk 18:18-30  
\p
\v 16 Mone yupahi bo moneuba Yesutoga nehetiloto loka hoꞌehina: Tisao, nani hetofa suhi hena huto hulotoꞌni minoba minoba hepaꞌi lilube?  
\v 17 Ya ligo Yesu lu emiꞌehina: Hena hibe luto hetofanamu noloka nohane? Moneko keneꞌisi nohina Huꞌma aisigo bati huꞌehibe. To kai minoba hepaꞌi lilube lutomo keya ka li pili koloto megeꞌi molobo.  
\v 18 To ana bouba Yesuhi loka hoꞌehina: Hena keya kabe? Ya ligo Yesu lu emiꞌehina: Keya ka ma luto niꞌibe: \it Kai bonaꞌi ho mefilibo. Kai bo alobole eteleꞌmo loko mehubo. Kai gumina mefolobo. Kai bo moneꞌmofihi faga faga lu meemibo.\it*  
\v 19 Kai itokafinogo afokafinogo agoya hu etimibo. To kaika keleꞌmo bati hilana suhi luto kalalukagihi eneleꞌmo bati hubo.  
\v 20 Ya ligo neheya kola bouba luꞌehina: Yaꞌma asaga keya ka nani liyafa huto megeꞌi amoloꞌohube. Anaꞌina moneꞌa henana hiti hilube?  
\v 21 Ya ligo Yesu ana neheya kola bomofihi ma luto lu emiꞌehina: Kai bati huto minalube lutomo asaga feꞌnohaka buto bonaꞌi noepito efahi lilotoka guna ito musufalo bonaꞌi epibo. Ya hitogo hetofanaka kokulumalo minalibe. To kai ya huloto naniꞌi oto nemegeꞌi molobo.  
\v 22 Yaꞌmana neheya bouba Yesu lina kaga keheliloto ipagu gabu gigo ginaga fina bo kaga meluse buꞌehina. Henaꞌmugope ai feꞌnohaꞌa babu luꞌehina bo nohuto ai ana feꞌnohaꞌa fato bonaꞌi meepilube lutoꞌa ekesa kehelito buꞌehina yabe.   
\p
\v 23 To Yesu koko panaꞌa ma luto lu epiꞌehina: Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Feꞌnohaꞌa hiti bouba ai kokuluma kapoꞌalo tilinaya aitoga sipi keta hu etalinaꞌmu yabe.  
\v 24 Nani moneꞌa hiti kaga lu lepilube luꞌehina. Kameli yagauba kata hetise nekaꞌmofihi hokolo kapoꞌagu nesiꞌasi keta besinogo tilinaya to feꞌnohaꞌa babu luto nina bouba Huꞌmamofihi kapoꞌalo bilubeꞌmu hilinaya sipi keta besilinaꞌmu yabe luto Yesu lu epiꞌehina yabe.  
\v 25 Enali koko panaꞌa yaꞌmana kagaꞌa kehelilete topa helete ma lite liꞌahana: Ya latago minoba minoba hepaꞌi kuyuꞌafu lilinabe? lite Yesuhi loka heꞌahana.  
\v 26 Ya lago Yesu enubugu enogo fiya iloto ma luto lu epiꞌehina: Ma melugu bonaꞌmagi yaꞌmanana mehilanaꞌmu yabe. Huꞌmau aisigo asagaꞌna lolo hilinaꞌmu yabe.   
\p
\v 27 Yesu ya ligo Pitau kagaꞌalo nonaꞌa lu emiꞌehina: Kai bu gobo. Lali asaga feꞌnohati heꞌmiloto kaiꞌi kemegeꞌi moloto noone. Ya nohuta lali henana liluta niꞌibe?  
\v 28 To Yesu ma luto lu epiꞌehina: Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Alihi asagaꞌnamagi yuhufanago lolo hilina yupahi Kokulumaguti limiꞌehina Bo ai fana mehenagu minoto kibina bomofihi kefa hisalo minalinaꞌmu yabe. To naniꞌi nemegeꞌi melete mineꞌahana bomagita yaꞌmana yupahi 12 kefa hisalo minalanaꞌmu yabe. To lenali ya hilete Isilaeli nagaꞌi 12 magihi kaba hi epalalabe.  
\v 29 To enali bonaꞌi lugaꞌamagi nani kumu lite enekesa yigilete nohaꞌanifi enogonaꞌanifi enetaliꞌanigifi itoꞌanigi afoꞌanigihifi yagapanaꞌanifi to foyaꞌanifi heꞌmilete nanitoga alanamagi enali ananaꞌanilo babu lite lilanaꞌmu yabe. To enali bati huto minoba minoba hepaꞌi lilanaꞌmu yabe.  
\v 30 Ya huꞌehina babu bo lugaꞌa yatai yataꞌa kohe kohe hite nebanamagi alihaꞌa yupahi alihi alabe. To babu bo lugaꞌa enali alihi nebanamagi alihi yupahi enali kohe tete bilanaꞌmu yabe. Yesu yaꞌma luto luꞌehina.   
\c 20  
\s1 Bai naga foyagu liliꞌna bo  
\p
\v 1 Kokulumamofihi kapoꞌaya bo moneꞌmofihi sipi foyaꞌa niꞌina suhi luto niꞌibe. Ya huꞌehigo ai mone etehi foluguꞌi heleko limito buto bai nagami lolo hilina noseꞌna foyaꞌagu kifiꞌna li etalana panaꞌi noeneleꞌmabe.  
\v 2 Ai enali lugaꞌa liliꞌnalo panaꞌi hiti kaga lilete mone kina mone kina yatai lilana liliꞌnalo lilanaꞌmu yabe lina kaga komopaꞌani monetoga nemalabe. Ya luto lu epoloto ai bai nagaꞌi noseꞌna foyaꞌagu enoho lifigo bite liliꞌna liluneꞌmu nebabe.  
\v 3 To yege ti olopa nohago bo lugaꞌa hepaꞌi folagahaꞌagu faꞌmene fuli nehago ai bu enogoꞌehina.  
\v 4 Ya huloto ai lu epiꞌehina: Lenali bite foyaꞌnigu liliꞌna lilenogo nani mina eto huto lepilube.  
\v 5 Ya ligo enali biꞌahana. To fuligaha belo kanalo hiti to utehi yege liyofo nohina kanalo hiti ana suhi huꞌehina yabe.  
\v 6 To yege limi falalubeꞌmu nohigo tauniga nobinati bo lugaꞌa ho tilete nehago bu enogoꞌehina. Ya huloto ai ma luto lu epiꞌehina: Hena huꞌehigo lenali yatai malo faꞌmene ho tilete nehabe? Kana su halinaꞌmu yabe.  
\v 7 Enali kaꞌalo nonaꞌa lu emiꞌahana: Bo moneuba liliꞌna melimigo faꞌmene nohune liꞌahana. Ya lago ai lu epiꞌehina: Lenali hiti kaꞌmuya abite bai nagaꞌi foyaꞌnigu liliꞌna lilo.   
\p
\v 8 To sinihi giseꞌna nohigo ana foya afoꞌafu kaba boꞌa kehe iloto ma luto lu emiꞌehina: Kai liliꞌna nelina bonaꞌi kehe ito mina epibo. Alihi eꞌahana liliꞌnalo panatogati hapi fito mina epimo buto yataꞌa kohe tete ete liliꞌna liꞌahanamagihi alihi epitogo su heno.  
\v 9 To enali yege limi falalubeꞌmu nohigo ete liliꞌna liꞌahana bonaꞌi kohe tete ete mone kina mone kina liꞌahana.  
\v 10 To kohe tete ete yataꞌa liliꞌna liꞌahanamagi nehetilete lali efahi enohoto babu lito li nupa lite enekesa yigiꞌahana. Ya hana moneko suhi hite mone kina mone kina liꞌahana.  
\v 11 Enali ana minaꞌani lilete enugufagu logo bigo gulu gulu foya afoꞌafihi ma lite ka emekiꞌahana.  
\v 12 Yaꞌma alihi eꞌahana bonaꞌi liliꞌna hupamone kanasi liꞌahana minaꞌani lali limiꞌahata moneko legege suhi luto epiꞌahane. Ya huꞌehina lali keta liliꞌna sipi yege lanalo logobi hiti hiti huto lagabu liliꞌna liꞌohune.  
\v 13 Enali ya lite lago enali kagalo nonaꞌa foya afoꞌafu ma luto enali folagahaꞌanigu mone nohina bomofihi lu emiꞌehina: Nalaluo, nani keleꞌmo negi noto faga melu ketoꞌohube. Kaga lutofi mone kinalo liliꞌna lilabe lugo komopati monetoga yataꞌa melelete alihi liliꞌna liꞌahabe.  
\v 14 Kai efahaka lito hepakaga bubo. Efahi kimiꞌohuna suhi luto alihi ete liliꞌna liꞌahana bonaꞌi epilubeꞌmu nohube.  
\v 15 To hena huꞌehibe? Yaꞌmana naniꞌni efahaꞌniloti anaꞌina mone li huto hilube lilunaba bati mehilina niꞌifi? Nani hetofa suhi nohu ketonamo yaꞌmana hapaꞌnimu luto naniꞌi kipakafa nonahafihe? Ya luto foyamofihi afoꞌafu luꞌehina fono ka yabe.  
\v 16 Ya luloto Yesu ma luto molo emito luꞌehina: Yaꞌmana suhi luto bonaꞌi enali alihi alanamagi kohe talanaꞌmu yabe, to bonaꞌi enali kohe tete alanamagi enali alihi bilanaꞌmu yabe.   
\s1 Yesu fililinamofihi kagaꞌa loegi monegi yupahi luꞌehina  
\r Mk 10:32-34; Lk 18:31-34  
\p
\v 17 Yesu Yelusale hepatoga bilubeꞌmu nohuto 12 aposolo nagaꞌa hiti eneleꞌmoto buꞌehina. Enali kapo melete nebite Yesu sumi ka ma luto lu epiꞌehina:  
\v 18 Lenali kehelilo. Lali Yelusale hepato yatai notune. To nani Kokulumaguti limiꞌohuna Bo, enali neleꞌmete bite sipi mono bonaꞌi to keya kaga lu enelepise bonaꞌi enali enayanuga bilanaꞌmu yabe. Enali ka foya li netete to ho fililune lite kaga lu hetofa hilanaꞌmu yabe.  
\v 19 Ya hilete enali Lomu gamanilo neleꞌmete binogo enali kiya yokolo ka li netete to naga osatu nibi yigilete to malipu yafalo noho fililanaꞌmu yabe. Ya hinogo loegi monegi yegegu akuꞌi ho tilunaꞌmu yabe.   
\s1 Yemesiugo Yoniugo etali kaba bole minaluꞌibeꞌmu liꞌahaꞌina  
\r Mk 10:35-45  
\p
\v 20 Yaꞌmana yupahi Yemesinogo Yoninogo itoꞌatitifu, Sebetihi lihaꞌauba ana panaꞌale Yesutoga eteleꞌmoto oto melugu lipito minoloto moneꞌnalo loka halubeꞌmu huꞌehina.  
\v 21 Ya nohigo Yesu ma luto loka hoꞌehina: Henanakaꞌmu nokebesibe? Ya ligo ai Yesuhi ma luto lu emiꞌehina: Ma panaꞌni loemo nehaꞌina kai alihi gihiti bo lolo nohitogomo moneba kayahi lamagaꞌaga minenogo moneuba kayahi sogaꞌaga minenogo hilaꞌibe lutoka kaga molobo luꞌehina.  
\v 22 Ya ligo Yesu ana aꞌi lu emiꞌehina: Noloka nohata kaga hapaꞌa hena kaga nolufi luto keheli bati mehuse nolane. Nanitoga huto hilina ekesa nagamiꞌi naluna legitana niꞌinagi letaliba ana konugutiba nalaꞌina niꞌifihe? Ya ligo etali liꞌahaꞌina: Leꞌali naluꞌinaꞌmu yabe.  
\v 23 Ya laꞌigo Yesu lu etimiꞌehina: Maꞌnaka lite letali nani yaꞌma nagami konuguti nalaꞌinaꞌmu yabe. Ya hilaꞌina ninaya moneuba nayahi lamagaꞌaga minenogo moneuba nayahi sogaꞌaga minenogo hilaꞌinamofihi hapaꞌaya nani nasanaꞌni meniꞌibe. Yaꞌmana kefa hisalo lugaꞌa bonaꞌmagihina yabe luto, nani afoꞌnifu li loloba hu epoloꞌehina yabe.   
\p
\v 24 Enali nayahi luga luga su hago aposolo nagaꞌmagi yaꞌmana kaga kehelilete ana kogunale ka etemekiꞌahana yabe.  
\v 25 Ya nehago Yesu kehe i nupa huloto ma luto lu epiꞌehina: Lenali keheliꞌahabe. Kibina bo moneꞌmofihi nagaꞌa mone nagaꞌmagi eneleꞌmo laba hilete enali kaba nehi epalabe. To enali sipi bomagi boanaꞌmagi labaga liyafa hite lemegeꞌi malalabe tite amuya kaga lilata nehabe.  
\v 26 Yaꞌma suhi lenali folagahatinigu memineno. Mone bo lenali folagahatiniguti sipi bo minalube lutomo ai lenali kele kele botini minoto leneheꞌmeno.  
\v 27 Mone bouba lenaliꞌi kaba hu lepalalube lilinauba ai lenali koko kako panatini mineno.  
\v 28 Yaꞌma Kokulumaguti limiꞌehina Bo ai ana suhi huto nohibe. Bonaꞌmagi aito liliꞌna heꞌmete li etalabe luto meoꞌehina yabe. Ai boanaꞌmagitoga liliꞌna li epoloto eneheꞌmalube luto oꞌehina. To ai boanaꞌmagi kumu luto gufaꞌa heꞌmiloto asaga boanaꞌi foipanaꞌani pa so epalalube luto oꞌehina yabe.   
\s1 Etubu pisi luꞌehina bo loemo Yesu eteleꞌmo bati huꞌehina  
\r Mk 10:46-52; Lk 18:35-43  
\p
\v 29 Enali Yeliko hepaꞌi heꞌmite nebago babu boanaꞌi enemegeꞌi lifite biꞌahana.  
\v 30 Etubu pisi lina bo loemo kapo belehaꞌalo nehaꞌinagati Yesu noabe lanaꞌa kehelilete sipi kehe ilete ma lite liꞌahaꞌina: Tebitihi Panaꞌase. Kiginaga fi leꞌemibo.  
\v 31 Ya nelaꞌigo babu boanaꞌmagi bohoya ka lite etubunepa ilete heꞌmiliyo liꞌahana. Enali ya lana etali mekehelise koyo koyo ite kehe napa ite liꞌahaꞌina: Tebitihi Panaꞌase. Kiginaga fi leꞌemibo.  
\v 32 Ya laꞌigo Yesu ho tiloto kehe i etimiloto ma luto etoloka hoꞌehina: Nani hena hu letatalugo nelaꞌibe?  
\v 33 Ya ligo etali lu emiꞌahaꞌina: Sipi Bo, kai leꞌubutiꞌa li gili hu leꞌetalane luto noluꞌibe.  
\v 34 Ya laꞌigo Yesu kekeꞌi sipi lu etotoloto yahaꞌa ana bomaleꞌi etubulo meko nohigo anaꞌasilo meleꞌisi etubuꞌatiti i gili higo asagaꞌna bu gelete Yesuhi megeꞌi melete biꞌahaꞌina yabe.   
\c 21  
\s1 Yesu sipi bo lolo huto Yelusale hepalugu tiꞌehina  
\r Mk 11:1-11; Lk 19:28-40; Yn 12:12-19  
\p
\v 1 Enali Yelusaleꞌi o leba telete Betefasi hepa kegiꞌa Oliba kosagu nehetiꞌahana. Ya hilete Yesu aposolo panaꞌa loemo ma luto lu etototo etoho lifiꞌehina.  
\v 2 Letali hepaꞌi monelugu nehetilete ana hepalugu toki yaga naga iꞌehinogo nalaꞌa hiti nehinogo bu galaꞌinaꞌmu yabe. Letali ana yaga nagaꞌa gulu fete eteleꞌmete nanitoga aliyo.  
\v 3 To bo moneuba kaga mone nolinogomo ma lite lu emiliyo: Sipi Bouba liliꞌna lilubeꞌmu yabe liꞌinogo ai hololu luto letiminogo ana yagale yete aliyo.   
\p
\v 4 Yaꞌmanana huto hilinaya koyapaꞌi kaga lu huto huto bouba kaga mone ma luto luꞌehinalo pa salinaꞌmu yabe:   
\q1
\v 5 Lenali Yelusale hepatoga neminana bonaꞌi  
\q1 ma lite lu epilo:  
\q1 Bu galo, lenalitoga kibina botini noabe.  
\q1 Ai koyone bo,  
\q1 ai toki yaga gupisalo minoto noabe.  
\q1 Ai toki yaga ikeleꞌamofihi gupisalo  
\q1 minoto noabe.   
\p
\v 6 To loe aposolo bomaleꞌi kohe toga bite Yesu lu etimiꞌehina suhi liꞌahaꞌina yabe.  
\v 7 Etali toki yaga lalamehi eteleꞌmete aꞌigo enali kefeꞌani toba hete ana toki yaga gupisalo meleꞌahane. Ya hago Yesu ana toki yaga gupisalo tito minoto buꞌehina.  
\v 8 Ya nehago babu boanaꞌmagi guketeꞌani toba hete kapogu molo helele tete nebago to lugaꞌa bonaꞌmagi yafa yahaꞌa yegete kapogu melete biꞌahana.  
\v 9 To enali kohe toga bana bonaꞌi hiti to alihi bana bonaꞌi hiti ma lite kehe napa iꞌahana: Tebitihi Panaꞌa yege filo. Sipi Bomofihi giꞌalo ma noana bomofihi Huꞌmau lusana emilibe. Huꞌmamofihi lenegelo bi emilo. Ya lite babu boanaꞌmagi kehe napa ite liꞌahana yabe.   
\p
\v 10 Yesu Yelusale hepalugu notigo ana hepalugu boanaꞌi bu gelete henana huto nohifi lite ho ti baga ite ete li yege yege hilete liꞌahana: Yaꞌma bo kuyuꞌafube liꞌahana?  
\v 11 To babu boanaꞌi Yesu hiti kapo melete banamagi ma lite liꞌahana: Ai kaga lu yege hose bomo Yesu Nasalete hepato Galili kegiꞌa bomo nohibe.   
\s1 Yesu mono nonuga tiꞌehina  
\r Mk 11:15-19; Lk 19:45-48; Yn 2:13-22  
\p
\v 12 Yesu mono nonuga tiloto babu bonaꞌmagi bisinisi melete anaꞌinaꞌani salimi hila to mina fila hite nehana yaꞌma bonaꞌi hesiꞌehina. To hitalo efahi senisi hila to hitalo minete nama salimi hila nehanana libe behe hube huto li fulugu felege nobito eneleꞌmo tili tele huꞌehina.  
\v 13 To ai kaga ma luto lu epiꞌehina: Mono bukugu Huꞌmau ma luto kaga koyoꞌehina: \it Nani nohaꞌni numuna nohaꞌni yabe lite giꞌa nehabe. \it*Ya huꞌehina lenali ana nohi guminalo bomagihi suguna hepaꞌani li lolo nehabe.   
\p
\v 14 Ya luloto Yesu mono nonuga nohigo enubu pisi luꞌehina bonaꞌi lugaꞌa hiti to enalapusa sibina huꞌehina bonaꞌi lugaꞌa hiti enali Yesutoga ago eneleꞌmo bati huꞌehina yabe.  
\v 15 Ya huto Yesu hetofana li huto nohinaꞌmu lite yagapanaꞌi mono nonugu nehanamagi sipi kehe ilete: Tebitihi Panaꞌa yege filo liꞌahana, ya nelago mono bo hiti to keya kamofihi tisa bo hiti enali bu gelete enitaluga logo biꞌehina yabe.  
\v 16 Ya higo enali bu gelete Yesuhi ma lite lu emiꞌahana: Ma nelana kagaba keheliꞌahapihe? Ya lago Yesu lu epiꞌehina: Nani keheliꞌohube. Mono ka mone ma luto nina lenali leka meseꞌahana niꞌifihe? \it Kai lagaso yagapanaꞌi hiti to yagapana ikilihaꞌa hiti enali Huꞌmamofitoga enegelo bi emilabe.\it*  
\v 17 Ya luto lu epiloto ai enalitogati heꞌmiloto Betani hepatoga buto ana foluguꞌi minoꞌehina yabe.   
\s1 Yesu nemuya yafa ka emekigo hosopa iꞌehina  
\r Mk 11:12-14, 20-24  
\p
\v 18 Yesu Betani hepatogati etehi i behe huto Yelusale hepato noago kapogu kauꞌna hoꞌehina.  
\v 19 Ya higo ai nemuya yafa kapo belehaꞌalo nina bu goloto buto legeyaꞌa niꞌifi luto bu gana hayaꞌago niꞌigo ana yafamofihi ma luto lu etoꞌehina: Kai alihi yupahi legeyaka huto mehilibe. Ya ligo anaꞌasilo meleꞌisi ana nemuya yafa hayaꞌa hiti to lufusaꞌa hiti logo bi su hoꞌehina yabe.  
\v 20 Ya higo Yesuhi koko panaꞌamagi topa helete ma lite liꞌahana: Hena suhi luto nemuya yafa meleꞌisi logo nobibe?  
\v 21 Ya lago Yesu kaꞌanilo nonaꞌa ma luto lu epiꞌehina: Lenali lenekesu meheno. Lenali komopatini nanitoga melelete lenali loe lae komopatini meminalina nani ma nemuya yafamofihi huꞌohuna suhi hilanaꞌmu yabe. To lenali yaꞌma sunogo mehilanaꞌmu yabe. Ma kosamofihi ma lite lu emilanaꞌmu yabe. Ma kosa ho tito hege nagamilugu limibo lilana lenabaga liyafa huto limilinaꞌmu yabe.  
\v 22 Lenali komopatini Huꞌmamofitoga melelete anaꞌina mone kumuꞌi nunumu hilana ana nunumutinilo nonaꞌa lilanaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Kiyaꞌafitogati kibina bo liꞌahane lite Yesuhi loka heꞌahana  
\r Mk 11:27-33; Lk 20:1-8  
\p
\v 23 Yesu mono nonuga akuꞌi oto tito minoto boanaꞌi kaga enelepito minoꞌehina. Ya nohigo enali mono bo hiti to Isilaeli hepato enikibina bo hiti enali Yesutoga elete ma lite loka heꞌahana: Hiyaꞌagati lito oꞌahata suhi li huto nohane? Yaꞌmana suhi kuyuꞌafu kelepiꞌehina suhi nohane?  
\v 24 Ya lite loka hago Yesu kaꞌanilo nonaꞌa lu epiꞌehina: Nani ana huto kaga moneꞌya lenoloka halube. To lenali kaga lenoloka haluna kaga lu niminogomo nani ana huto kagatinilo nonaꞌa hiyaꞌagati lito oꞌohuna suhi li huto nohufi lu lepilube.  
\v 25 Ya yagi Yoni bonaꞌi nagamiꞌi folo epoloꞌehina, yaꞌmana nagamiꞌi folo epoloseꞌna hiyaꞌagati oꞌehibe? Huꞌmamofitogati oꞌehifi to ma melugu bomagitogati oꞌehibe? Ya luto enoloka hago enali yaꞌmana kaga kehelilete musi musi ka lite ma lite liꞌahana: Huꞌmamofitogatiꞌna yabe liluta ai ma luto lilinaꞌmu yabe. Hena huꞌehigo lenali Yonihi komopatinigu li menemalabe lilinaꞌmu yabe.  
\v 26 To ma melugu bonaꞌmagihina yabe liluta ya asaga boana kumuꞌi lelesa nolibe. Henaꞌmugope enali asagaꞌi Yoni kumu kaga lu yege nohana bo nohibe lite komopaꞌani neeminamo yabe liꞌahana.  
\v 27 Ya lite lilete enali Yesuhi ma lite lu emiꞌahana: Lali mekeheliꞌohune. Ya lago Yesu lu epiꞌehina: Hiyaꞌagati lito oꞌohuna suhi nani li huto nohufi nani ana huto hapaꞌa lu melepilube.   
\s1 Kogunale loemaleꞌi bame kaꞌatiti  
\p
\v 28 Ya huꞌehina ma kaga lenali hena hibe lite lenekesa nekehelibe? Bo moneꞌmofihi panaꞌa loemo mineꞌahaꞌina yabe. Mone yupahi panaꞌa yegeꞌa nohinaga buloto ma luto kaga lu emiꞌehina: Panaꞌni, kai yatai foyagu buto liliꞌna libo.  
\v 29 To panaꞌauba baga li gofa hoto luꞌehina: Nani ya liliꞌna melilunaꞌmu yabe. Ya luto luloto alihi minoto komopaꞌa i gelehe huloto foyaga buꞌehina yabe.  
\v 30 Afoꞌatitifu mone panaꞌamofihi ana luto lu emiꞌehina yabe. Ya higo mone panaꞌauba afoꞌatitifihi lu emiꞌehina: Afoꞌniga nani foyagu buto liliꞌna lilunaꞌmu yabe. Ya luto faga oꞌyo luloto ana foyaꞌanigu liliꞌna buto meliꞌehina yabe.  
\v 31 Yalo lenali lu nimilo luto Yesu luꞌehina: Yaꞌma loe panaꞌmaleꞌi kuyuꞌafu afoꞌatitifu lu etimina kagalo megeꞌi moloꞌehibe? Ya ligo enali Yesuhi lu emiꞌahana: Yege panaꞌauba yabe lite, ya lago Yesu ma luto lu epiꞌehina: Nani lusiga luto lu nolepube, takisi efahi nelina bo hiti to mokolo anaꞌi hiti enali kohe tete Huꞌmamofihi kapoꞌagu nebabe.  
\v 32 Henaꞌmube? Yoniu lenalitoga oloto ai mino bati huto minosemofihi hapa hapaꞌa lenelepiꞌehina lenali ai kagaꞌa keheli meemiꞌahabe. Ya hago enali takisi efahi lise bo hiti to mokolo anaꞌi hiti enali Yonihi kagaꞌa aliyafa hiꞌahabe. Lenali yaꞌmanana huto hina abu geꞌahanaya lenali alihi komopatini i gelehe hite li latahatinigu memeleꞌahabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Foipa bomagi bai nagaꞌi foya kaba hiꞌahanamofihi bame kaꞌa  
\r Mk 12:1-12; Lk 20:9-19  
\p
\v 33 Ma bame ka moneꞌya akuꞌi kehelilo, luto Yesu lu epiꞌehina. Bo moneꞌmofihi sipi foya niꞌigo ana foyaꞌagu bai nagaꞌi hekololoto gegisa hu bego huꞌehina. Ya huloto yatama nohi ana foyagu giloto bai nagamiꞌa letiseꞌna mone lolo huꞌehina yabe. Yalo ai ana foya bisinisi malalubeꞌmu hina bomofihi yanuga biꞌehina. Ya huto emiloto ai ana foya afoꞌafu bonohi foto kapoga buꞌehina yabe.  
\v 34 Alihi noseꞌnaꞌa li nupa huse kanaꞌa o leba tolago ai liliꞌnalo panaꞌa enoho lifigo bai nagaꞌi foyagu liliꞌna nelina bo nehanalo biꞌahana. Ai noseꞌna lugaꞌa nimilabe luto enoho lifigo biꞌahana yabe.  
\v 35 Ya higo enali ana foyagu liliꞌna nelina bomagi koko panaꞌa eneleꞌmete bilete moneꞌamofihi osahi nehete moneꞌamofihi ho fala nekite to moneꞌamofihi efa kosatu heꞌmibe molobe hite i yopo hiꞌahana yabe.  
\v 36 Ya hago foya afoꞌafu koko panaꞌa moneꞌa hiti akuꞌi enoho lifiꞌehina yabe. Ai babu luto enoho lifiꞌehina yabe. Ya higo enali foyagu liliꞌna nelina bomagi ana suhi hite enegene mane ilete yataꞌa hiꞌahana suhi hi epeleꞌahana yabe.  
\v 37 To alihi aiꞌa panaꞌa ho lifigo enalitoga limiꞌehina. Ya nohigo afoꞌafu ma luto luꞌehina: Enali panaꞌnimofihi kagaꞌa keheli emilanaꞌmu yabe.  
\v 38 Ya higo enali foyagu liliꞌna nelina bomagi ana panaꞌa bu gelete ma lite musi musi ka liꞌahana: Yaꞌma bouba ai afoꞌafihi feꞌnohaꞌa li su halinaꞌmu yabe. Lenali ho tilo, lali mana panaꞌa ho fililototi yaꞌmana foyaꞌa laliti lilune.  
\v 39 Ya lilete enali ana foyaguti leꞌmo fegutoga melelete ho filiꞌahabe.   
\p
\v 40 Yalo lenali henabe lite nekehelibe luto Yesu enoloka hoꞌehina: Alihi foya afoꞌafu oloto foyagu liliꞌna nelina nagaꞌi hena hu epalalina niꞌibe?  
\v 41 Ya luto Yesu enoloka hago enali ma lite lu emiꞌahana: Ai oto yaꞌma foipa bonaꞌi eneleꞌmo asagaꞌi sibina hu epoloto enahalinaꞌmu yabe. Ya huloto ai ana foyaꞌa lito fato bo epinogo kaba nehite kana noseꞌnaꞌa huto nohinogo enali lite bite foya afoꞌafihi aiꞌa lugaꞌa emilanaꞌmu yabe.  
\v 42 Ya lite lago Yesu ma luto lu epiꞌehina: Mono bukugu kaga mone ma luto nina lenali mekeheliꞌahafihe?  
\q1 Liliꞌnalo bomagi yaꞌma efahi  
\q1 bati mehina efahi yabe lite li heꞌmiꞌahana.  
\q1 Yatai yaꞌmana efahuba nohi nekisaꞌa  
\q1 li tokolo huꞌehibe.  
\q1 Sipi Bouba ai yaꞌmana suhi li huto higo  
\q1 lali bu gota laga gofa hibe.   
\p
\v 43 Yaꞌmu luto nani lu nolepube. Huꞌmau ai kapoꞌa lenalitogati lenebe silito fato boanaꞌmagi enali bati liliꞌna ma melugu lite nehilanamagihi epilinaꞌmu yabe.  
\v 44 To mone bouba ai ana efapo gupisalo heleko malalina ai ibe laga hube huto gufaꞌa nesi nesi hilinaꞌmu yabe. To yaꞌmana efahuba bo moneꞌmofihi limo ito i lilika ilinaya ana bo gufaꞌa mumusopa lolo hilinaꞌmu yabe.   
\p
\v 45 Enali mono bo hiti to Felosi bo hiti Yesu luꞌehina bame ka kehelilete lalitoga lu moloto nolibe lite akeheliꞌahana.  
\v 46 Ya hilete enali yato liluneꞌmu nehana. To Yesu kumu lu yege hose bo nohifi boanaꞌmagi lite nehite Felosi bomagi enali kumu koli hiꞌahana yabe.   
\c 22  
\s1 Anaꞌi kata nehite sipi noseꞌna nosemofihi bame kaꞌa  
\r Lk 14:15-24  
\p
\v 1 Yesu bame ka mone hiti ma luto lu epiꞌehina:  
\v 2 Kokulumamofihi kapoꞌaya gihiti bo moneꞌmofihi hapaꞌa legita huto niꞌibe. Gihiti bomofihi panaꞌauba lihaꞌa liꞌehigo afoꞌafu sipi noseꞌna laita huꞌehina yabe.  
\v 3 Ya huloto koko panaꞌa enoho lifigo enali bite bonaꞌi noseꞌna nalabe lite kehe iꞌahana, ya hago ana bonaꞌmagi mebilune liꞌahana yabe.  
\v 4 To ai koko panaꞌa akuꞌi moneꞌa enoho lifito ma luto lu epiꞌehina: Nani bonaꞌi kehe iꞌohuna bonatoga lenali bite ma lite lu epilo: Hohe, hohe. Lenali kehelilo. Nani noseꞌna ali loloba huꞌohube. Nani bulumaka yagaꞌni boꞌa hiti to yagakafa gilibaꞌa hiti hoto linohi biꞌohube. To asagaꞌnaya ali loloba hugo nose molose huto niꞌibe. Lenali ete ana kata nohuna noseꞌna nalo.  
\v 5 Ya luto lu epigo enali koko panaꞌamagi ana kaga lite bite kehe ina ana bonaꞌmagi ana kaga koseleꞌani enahago mekehelise bu folola e felela hiꞌahana yabe. Moneuba foyaꞌaga nobigo moneuba bisinisi liliꞌnaꞌalo nobigo hiꞌahana yabe.  
\v 6 Ya nehago lugaꞌa bonaꞌmagi ana gihiti bomofihi koko panaꞌa enayato lilete naga osatu lugaꞌa nebiyigite to luga enoho filiꞌahana yabe.  
\v 7 Ya hago gihiti bouba italuga logo bigo gimi boꞌa enoho lifigo bite koko panaꞌa eneheꞌahana bonaꞌi nohaꞌa gobe posa gibe hite enoho su heꞌahana. Ya hilete hepaꞌani logo goyoboto su heꞌahana yabe.  
\v 8 Ya huloto gihiti bouba koko panaꞌa kehe iloto ma luto lu epiꞌehina: Ana kata huse noseꞌnaya laita huto li loloba huꞌohuta ma ninaya to bonaꞌi kehe uta bonaꞌmagi hapaꞌani bati mehigo meabe.  
\v 9 Ya huꞌehinagi lenali kapo loe lae huꞌehinalo bite nehite bonaꞌi bila ela hilana enaliꞌi kehe i nupa hite eneleꞌmete enogo ana kata noseꞌna nalabe.  
\v 10 Ya luto lu epigo ana koko panaꞌamagi kapolo kapolo bite mine baga iꞌehite bonaꞌi manaꞌafi to sibina hanaꞌafi kapolo huto hana kehe i nupa nupa hite eneleꞌmete ago enali ana kata nehana nohi li bai tete mineꞌahana.   
\p
\v 11 Enali boanaꞌi tite mine su helago gihiti bouba bu enagalubeꞌmu nonuga tiꞌehina. Ya huloto ai bo mone gukete manaꞌa li mehekoloꞌehina bo nohina bu goꞌehina.  
\v 12 To gihiti bouba yaꞌmana bo ma luto lu emiꞌehina: Nalaluo, kai hena hibe luto kimiꞌohuna gukete manaꞌa mehepise ma nonuga tiꞌahane? Ya luto loka hago ana bouba ai kaga meluse faꞌmene minoꞌehina yabe.  
\v 13 Ya higo gihiti bouba koko panaꞌa ma luto lu epiꞌehina: Lenali ma bo gilo, yato naga ite fegutoga heꞌmi melenogo ai metepugu minalibe. Ai ana metepugu nohuto yibi nama huloto baga yogoꞌa henibe yugupobe hilibe.  
\v 14 Yesu kagaꞌa lu pa so su hoto luꞌehina: Huꞌmau bonaꞌi babu lito kehe ilata nohibe. Ya huloto ai ana bonaluguti moneꞌisi moneꞌisi eneleꞌmalinaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Takisi efahi heꞌmisemofihi hapaꞌamu Yesuhi loka heꞌahana  
\r Mk 12:13-17; Lk 20:20-26  
\p
\v 15 Enali Felosi bonaꞌmagi Yesuhi fi taga huto kaga loka mika halune lite enali lu keheliꞌahana.  
\v 16 To enali panaꞌaloboꞌani hiti to Helotihi panaꞌalobo hiti enoho lifigo Yesutoga bite ma lite liꞌahana: Tisao, kai maꞌnakago lu epilata nohanogo lali akeheliꞌohune. To kai maꞌnakago luto Huꞌmamofihi hapaꞌamu babu boanaꞌi kaga lu enelepilata nohane. To kai moneko bomofi kumuko luto kekesa yigiba yigiba mehulata nohane. Kai asaga bonaꞌi moneko kagago lu epilata nohata bo nohane.  
\v 17 Ya huꞌehinagi kai ma kaga lu limibo. Kai henabe luto kekesa noyigine? Lomu gamani bomofito takisi heꞌmilata nohutaba lali keya kagati li gofa nohopi to bati huto noheꞌmune? Ya, kagatilo nonaꞌa lu limibo.  
\v 18 Yesu miꞌi malaluneꞌmu nehana kagaꞌani akeheliloto ma luto lu epiꞌehina: Lenali fagalo bonaꞌi. Lenali henabe lite nimiꞌi nemalabe?  
\v 19 Takisi efahi legeyaꞌa moneꞌa li nelepilo. Ya ligo enali efahi legeyaꞌa mone li emiꞌahana.  
\v 20 Ya hago ai li enelepiloto enoloka hoꞌehina: Ma okabaꞌa hiti giꞌa hiti kiyiꞌafihina niꞌibe?  
\v 21 Sipi Lomu kaba bomofihinaꞌa niꞌibe, liꞌahana. Ya nelago Yesu ma luto lu epiꞌehina: Ya hinogomo Lomu kaba bomofihi nasanaꞌa emilo, to Huꞌmamofihi nanaꞌaya Huꞌmamofitogago emilo, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.  
\v 22 Yesu ya luto kagaꞌanilo nonaꞌa lu epina kaga hapaꞌa kehelilete keka keka latahaꞌanitu hilete abifa hiꞌahana yabe.   
\s1 Bo filiꞌehinagati akuꞌi ho tisemofihi hapaꞌamu Yesuhi loka heꞌahana  
\r Mk 12:18-27; Lk 20:27-40  
\p
\v 23 Ana yupahisigo Satusi bonaꞌi Yesutoga eꞌahana. Enali yaꞌmana bomagi filise bonaꞌi akuꞌi ho metilabe lite lilata nehana yabe. Ya nehana bomagi Yesutoga elete ma lite loka heꞌahana:  
\v 24 Tisao, Moseu ma luto luꞌehibe. Bo moneuba yagapanaꞌi meketose nohuto fililenogo ana bomofihi gonauba goꞌafihi aꞌi liloto yagapanaꞌi filiꞌehina bomofihi nonaꞌa ketalinaꞌmu yabe.  
\v 25 To koyapaꞌi sebeni koguna mineꞌahana, enogoꞌanifu lihaꞌa liloto yagapanaꞌi meketose filiꞌehina yabe.  
\v 26 Ya higo gonaꞌauba ana aꞌi liꞌehina ana huto yagapanaꞌi meketose filiꞌehina. Ya higo ana megesalo gonaꞌauba ana aꞌi liloto ana suhi huto yagapanaꞌi meketose filiꞌehina. Ya hite asagaꞌi ana kogunamagi ana aꞌi lina yagapanaꞌi meketese fili su heꞌahana yabe.  
\v 27 Ya hilago alihi ana anaꞌi filiꞌehina yabe.  
\v 28 Asaga bonaꞌi filiꞌahanagati akuꞌi ho tilana yupahi ana koguna sebeniꞌa ho tilana ai ana aꞌiba kiyiꞌafihi lihaꞌa lolo hilina niꞌibe? Asagaꞌi sebeniꞌa kogunamagi ana aꞌi lihaꞌani leꞌmo lolo hiꞌahana yabe. Enali ya lite Yesuhi loka heꞌahana yabe.   
\p
\v 29 Ya lago Yesu kaꞌanilo nonaꞌa lu epiꞌehina: Lenali mono ka hiti to Huꞌmamofihi amuyaꞌa hiti keheli bati mehiꞌahabe. Lenali lenekesa yigiseꞌnatini asagaꞌi sibina huꞌehibe.  
\v 30 Bonaꞌi filiꞌahanagati ho tilana yupahi bo hiti aꞌi hiti li bo alobo mehilana kokulumalugu agelomagi suhi hite minalanaꞌmu yabe.  
\v 31 Ya huꞌehina yaꞌma filise bonaꞌi akuꞌi ho tise kagamofihi lenoloka halube. Mono bukugu Huꞌmau ma luto lu lepiꞌehina kaga mekeheliꞌahafihe? Ai ma luto luꞌehibe:  
\v 32 \it Nani Abalahahi afoꞌafita nohube, to nani Isakahi afoꞌafita nohube, to nani Yakopuhi afoꞌafita nohube,\it* luto Huꞌma luꞌehina yabe. Huꞌma ai filiꞌahana bonaꞌmagi afoꞌanifu menohunagi enali minoba minoba bonaꞌmagihi afoꞌanifita nohibe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.  
\v 33 To asaga boanaꞌmagi Yesu enelepiꞌehinanaꞌmu lite enegelo biꞌahana yabe.   
\s1 Kohe toto yataꞌa keya ka  
\r Mk 12:28-34; Lk 10:25-28  
\p
\v 34 Yesu lina kagauba Satusi bomagihi enabagalo ifi tago enali kaga meluse mineꞌahana. Ya hite Yesuhi kagaꞌauba enoho fi tago kaga melise nehago Felosi bomagi be gelete enali Yesutoga ete li nupa hiꞌahana.  
\v 35 Ya hago keya ka tisa bo moneuba Yesuhi loka mika hoto miꞌi malalubeꞌmu huloto ma luto loka hoꞌehina:  
\v 36 Tisao, hiya keya kauba asaga keya ka enebe ligito sipiꞌa niꞌibe?  
\v 37 Ya luto Yesuhi loka hago Yesu ma luto lu epiꞌehina: \it Sipi bo ai Huꞌmakafu yabe. Kai asaga kugufaka hiti kemehaka hiti kekesa yigiseꞌnaka hiti to asaga komopaka Huꞌmamofihi aisigo emi su hobo.\it*  
\v 38 Yaꞌma keya kaya ai kohe toto sipi keya ka niꞌibe.  
\v 39 To ana megesalo keya kaya yataꞌa keya kamofihi suhi huto moneꞌago huto nesiꞌa niꞌibe. Ai ma luto niꞌibe: \it Kaika kugufaka leꞌmo bati huto kaba nohata suhi luto kigi bonaka koyone hu epito eneleꞌmo bati hu epolobo.\it*  
\v 40 Yaꞌma keya ka loemaleꞌi hapaꞌa lufusaꞌa lolo hite emalo keꞌahaꞌigo lugaꞌa Moseu luꞌehina keya ka hiti to kaga lu yege hese bomagihi enelepimofaꞌna huseꞌnaꞌani ifo etali etugupisalo neminabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Mesia kumu Yesu Felosi bonaꞌi enoloka hoꞌehina  
\r Mk 12:35-37; Lk 20:41-44  
\p
\v 41 Enali Felosi bonaꞌi li nupa hite analo nehago Yesu ma luto enoloka hoꞌehina:  
\v 42 Lenali Mesia kumu hena hibe lite nekehelibe? Ai kiyiꞌafihi panaꞌa nohibe?  
\v 43 Ya luto enoloka hago enali ma lite lu emiꞌahana: Tebitihi panaꞌamo nohibe. Ya lago Yesu lu epiꞌehina: Ya lanagi to hena higo Sikalafuꞌuba Tebitihi leꞌmo kugu higo ho tito Sipi Boꞌnibe luꞌehinabe? Yalo Tebitiu ma luꞌehina:   
\q1
\v 44 Sipi Bo Huꞌmau ma luto nani Sipi Boꞌnimofihi  
\q1 lu emiꞌehina:  
\q1 Kai nayahi lamagaꞌnilo minolotoka  
\q1 to nani fatehaka enoho su holenogo,  
\q1 melugu minelenogo,  
\q1 kai kigigusatu ifi to epalalane.   
\p
\v 45 Tebitiu aiꞌa Sipi Boꞌni yabe luto gi moloꞌehinamo to akuꞌi hena hibe luto Mesiau Tebitihi tataꞌafu lolo hilibe? Ya luto Yesu enoloka hoꞌehina.  
\v 46 Ya luto enoloka hago bo moneuba ho tito Yesuhi loka mehalinaꞌa huꞌehina yabe. Yaꞌmana yupahi Yesuhi kagaꞌalo koli hilete alihi yupahaꞌa loka meheꞌahana yabe.   
\c 23  
\s1 Felosi bomagi hiti to kaga enelepise bomagi hiti hapaꞌani Yesu lu kuguma hu epoloꞌehina  
\r Mk 12:38-39; Lk 11:43, 46; 20:45-46  
\p
\v 1 Alihi Yesu babu boanaꞌi li gehesa hite minana hiti to aiꞌa koko panaꞌa hiti kaga ma luto beto hu epiꞌehina:  
\v 2 Kaga keheli bati huse bo hiti to Felosi bo hiti enali Mosehi keya kamofihi hapaꞌa lu hokolo hise minelata nehabe.  
\v 3 Ya huꞌehinagi enali kaga lu lepilete ya hilo ya hilo nelinogomo lenali enabaga liyafa hite enemegeꞌi melete minalo. Ya huꞌehina moneꞌnaya enali bati mehina suhi li huto nehinogomo lenali ana hapaꞌamofihi enemegeꞌi memalalo. Enali babu kaga fato fatoꞌi lilata nehanaya ana kaga enaliꞌani megeꞌi melelata menehabe.  
\v 4 Enali kaga lu keta fi epilete enaliꞌani mino saga hiꞌehite enayatu meeneheꞌmelata nehabe.  
\v 5 Asagaꞌna li huto hilata nehanaya enali bonaꞌmagi bu galabe lite li huto hilata nehabe. Enali mono ka fayahi geꞌahanana enogo gobisalo li hekelela to numuna fayahi geꞌahanana enayanugu sahi bila to yatama guketeꞌaniga naga ilago limila hite li hekelelata nehabe.  
\v 6 Mono nonugu enali Felosi bonaꞌmagi kefa hisa bati hinalo bona folaganugu mino saga hite nehago asaga bonaꞌmagi lenebe tigite lenigitini bona enubulo li saga hilata nehabe. To asaga bonaꞌi li gehesa hite noseꞌna nete minelata nehanagu ana hilata nehabe.  
\v 7 Enali bonaꞌmagi folagahaꞌanigu bite ho tite nehago asaga bonaꞌmagi enofokehi lite enugufaga soso hu epelelete Tisao lite ligiti halabe lite hilata nehabe.  
\v 8 Ya huꞌehina lenali kumuꞌi Tisao lite lenigi meheno. Moneko bo nohina aisigo tisa botini nohibe, ya huꞌehinagi lenali koguna ite minalo.  
\v 9 To ma melugu bo moneꞌmofihi afotifu yabe lite gi mehalo. Afotinifu monekoꞌisi aiꞌasigo kokulumalugu nohibe.  
\v 10 Enali lenikibina bonaꞌi yabe lite lenigi memeleno. Lenali kibina botini moneꞌisi nohina ai Mesia nohibe.  
\v 11 Ya huꞌehina lenali folagahatiniguti kaba botini ai lenali koko panatini mineno.  
\v 12 To bo moneuba giꞌa li saga huloto hutu hata hilina ai giꞌa alihi melugu limo ilinaꞌmu yabe. Bo moneuba giꞌa li saga mehuse legeso huto minalina alihi sipi gihiti bo minalinaꞌmu yabe.   
\s1 Tisa bonaꞌmagi foipana hiꞌahanamofihi hapaꞌani Yesu lu hokolo hu epoloꞌehina  
\r Mk 12:40; Lk 11:39-42, 44, 52; 20:47  
\p
\v 13 Lenali kaga keheli bati hulata bo hiti to Felosi bo lenali, ehetinio, kaba hite mino sepa ite minalo. Lenali loe ka luse bo nehabe. Lenali boanaꞌmagihi enubulo kokulumamofihi kasihaꞌa li hekini lelata nehabe. Lenalitini ana kapoꞌalo metise nehite boanaꞌmagi tiluneꞌmu nehana ana kapo lenali li hokolo mehi epelelata nehabe.   
\p
\v 14 Lenali keya kaga keheli bati huse bo hiti to Felosi bo, ehetinio, lenali kaba hite minalo. Lenali loe lenabaga hiti bo yabe. Lenali keto anaꞌmagihi nohi feꞌnohaꞌani kaꞌi legelata bo yabe. To lenali yaꞌmana foipanatini yatama nunumu lilete ifi telata nehanabe. Lenali osahi lepilinaꞌa hofa talibe.   
\p
\v 15 Keya kaga kehelise bo hiti Felosi bo, lenali ehetinio. Lenali loe kaga lulata bo lenabaga kaba hilo. Lenali koko boti lilune lite mone bo ai mono kagatimofihi megeꞌi malalibe lite hege nagami beletoga to hepato hepato sa sa hilata bo yabe. Ya hite, koko panatini leꞌmeletemo akuꞌi lenali logo kapolo lenalitini suhi lite leꞌmo melelata nehabe. Ya huꞌehina ai lenebege ligito babu luto foipanaꞌa nominabe.   
\p
\v 16 Lenali lenubutini pisi lina bomagita bonaꞌi kapo enelepilune lite nehafiye? Ehetinio, lenali kaba hu bati hilo. Lenali ma lite lilata nehabe: Bo moneuba Huꞌmamofihi mono nohaꞌa gi holoto lusiga luto ifogati yabe lilinaya faꞌmene yabe lilata nehabe. Ya huꞌehina bo moneuba fayahaꞌa lubo labo lina goli efapo gi holoto maꞌnaka luto ifogati Huꞌmamofihi nohaꞌa yabe lilina. Yalo ai ana luꞌehina kaꞌa megeꞌi moloto anana li huto hino.  
\v 17 Lenali lenubu pisi luto negi nagi bo. Henana ai sipina niꞌibe? Ai goli sipina niꞌifi to Huꞌmamofihi nohaꞌauba golimofihi leꞌmo lagaso nohibe?  
\v 18 To lenali ma lite lilata nehabe: Bo moneuba Huꞌmamofihi emise nasana emilata nehana hita gi holoto ifogati maꞌnaka nolube nolina, ya bati huto yabe. Ya huꞌehina to emise nasana hitalo ninamofihi gi holoto maꞌnaka luto ifogati yabe lilina, yalo ai luꞌehina suhi lino.  
\v 19 Lenali lenubu pisi lina bo. Henana ai sipina niꞌibe? Ai emise nasana sipina to nasana hitauba emiseꞌnamofihi leꞌmo gi nobibe?  
\v 20 Ya huꞌehina to bouba ai Huꞌmamofihi emiseꞌna go emise hita gi holoto ifogati nolube lilina, ai asagaꞌna emiseꞌna hitalo ninana hiti to ana hitamofi hiti kagaꞌamofihi lu amuya nomalabe.  
\v 21 To bo moneuba Huꞌmamofihi mono nohaꞌa gi holoto maꞌnaka luto ifogati nolube lilina, ai Huꞌmamofihi sipi nohaꞌa hiti to Huꞌma ana nonuga nohibe luto kehelito kagaꞌamofihi lu amuya nomalabe.  
\v 22 To bo moneuba kokulumaꞌi gi holoto maꞌnaka luto ifogati nolube nolina ai kefa hisa hiti to Huꞌma, anaga nomina bo hiti to bo ana kefa hisalo nohinaꞌmu luto kagaꞌa lu amuya nomalabe.   
\p
\v 23 Lenali keya kaga keheli bati huse bo hiti Felosi bo, ehetinio. Lenali loe kaga lilata bo lenabagatini kaba hu bati hilo. Asagaꞌna yuhufa foyagu niꞌinana guna ite nayahi luga luga su hago melelete nayahi su hanaꞌamofihi Huꞌmamofihi emilata nehabe. Ya hiꞌahana lenali asaga kaga nekisaꞌaga sipi loto ninamofihi heꞌmilata nehabe. Bonaꞌi eneleꞌmo bati huse kagafi, bonaꞌi hiti koguna ito minoseꞌnafi to komopatini monetoga molosemofihi kaga hapa heꞌmilata nehabe. Nayahi luga luga su hana batiꞌna ninaloti nesiꞌasi Huꞌmamofihi emise kaga meheꞌmilutaya ma sipina ninauba li yege halibe.  
\v 24 Lenali lenubu pisi lina bo bonaꞌi kapo enelepiluneꞌmu nehafihe? Lenali guya noseꞌnagu umeꞌumeꞌi noagomo hesi neheꞌmite to kameli yaga noagomo lenali faꞌmene asagaꞌi mikili helata nehabe.   
\p
\v 25 Keya kaga keheli bati hulata bo hiti to Felosi bo, lenali ehetinio. Lenali loe lenabaga hiti bo lenabaga kaba hilo. Lenali kohi to lapeꞌi gupisaꞌa loko sese hilata bo. Ya nehite guminanatini hiti to lenugufalo niꞌinanatu komopaꞌagu li bai telata nehabe.  
\v 26 Felosi bo lenali lenubutini pisi luꞌehina. Yataꞌa kohi komopaꞌa luga okala huto li gulu gulu luletogo alihi gupisaꞌaga hiti ana huto gulu gulu lilibe.   
\p
\v 27 Keya kaga keheli bati huse bo hiti to Felosi bo, lenali ehetinio. Lenali loe lenabaga hiti bo kaba hu bati hilo. Lenali kene mala mala hepaꞌi koholi penituꞌi nefalanaꞌa hite nehabe. Fegutoga bu go bati huseꞌa ninaga to komopaꞌaluga filise bona felisaꞌanifi to asagaꞌna kolo tuba inana fato fatoꞌi babu luto bai toto minolata nohibe.  
\v 28 Lenali yaꞌma suhi lite nehabe. Bonaꞌmagi fegutoga lenugufa be gelete lenebebe sana bonaꞌi nehabe lite lilata nehabe. Ya hana komopatinigu faga faga lusemofihi to kaga li gofa hosemofihi fato fatoꞌi bai toto niꞌibe.   
\s1 Tisa bomagihi osahi epilina Yesu lu huto huꞌehina  
\r Lk 11:47-51  
\p
\v 29 Lenali keya kaga kehelise bo hiti to Felosi bo, lenali ehetinio. Lenali kaga loe lulata bo kaba hu bati hite minalo. Lenali kaga leliꞌali bomagihi kene mala mala nohaꞌani gi epelelata nehabe, to lenali bebe sana bomagihi kene mala malato lose tose kifiꞌna fato fatoꞌi hekelelata nehabe.  
\v 30 To lenali ma lite lilata nehabe: Koyapaꞌi tatatigi mineꞌahana kanagu lali minotitaya tatatigi eneheꞌmoto kaga lu yege hose bo meenohotitaꞌmu yabe.  
\v 31 Yaꞌmana kagauba lenalitini lu kuguma nohibe, lenali kaga lu yege helata nehana bo enoho fililata nehana bonaꞌi ana nagaꞌmo lenaliya nehabe.  
\v 32 Ya hite enali hapi fiꞌahago lenali kehelite enemegeꞌi melete ana suhi hime bilanaꞌmu yabe.  
\v 33 Lenali osifaꞌi yabe. Lenali foipa osifaꞌmofihi yagapanaꞌa yabe. Huꞌma ka foyagu leneleꞌmo malalinauba logo kapogu lenoho lifilinaꞌmu yabe. Hena hite lenali koli felenogo Huꞌmamofihi ka foyauba lenugufalo melilina niꞌibe? Lenali koli mehilanaꞌa huto niꞌibe luto Yesu luꞌehina yabe.  
\v 34 Ya huꞌehinagi lenali kehelilo. Nani kaga lu yege hose bo lugaꞌa hiti, to latahaꞌanigu kaga bati huto niꞌilina bo hiti to mono ka keheli bati hiꞌahana bonaꞌi hiti lenalitoga enoho lifinogoꞌni bilanaꞌmu yabe. Enali folagahaꞌaniguti lugaꞌa enoho fililabe, to lugaꞌa malipu yafalo enahalabe, to lugaꞌa mono nohatinigu nehinogo naga osatuꞌi enibi yigilanaꞌmu yabe. To lenali mone hepatoti eneleꞌmo heꞌminogo fato hepalugu netinogo enegene mane ite eneleꞌmo fato hepato malalanaꞌmu yabe.  
\v 35 To enali komopaꞌani bati huꞌehina bonaꞌi melugu nehago lugaꞌa bonaꞌmagi enoho filiꞌahana, enali asaga yaꞌmana bonaꞌmagihi gumiꞌani lenali lenugufalo pa salinaꞌmu yabe. Bati bo Ebeli ai filiꞌehina, ya hulago analoti oto Sekalaiya ai Belakaiyahi panaꞌa, aiꞌi lenali mono nohi folagahaꞌagu ho filiꞌahana. Asaga yaꞌma bomagihi gumiꞌani lenalito oto pa salinaꞌmu yabe.  
\v 36 Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Asaga yaꞌmana gumiꞌanimofihi foipa minaꞌauba yatai ma nehana boanaꞌi enali enugufalo huto hilinaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Yesu Yelusale hepa kumu yibi huꞌehina  
\r Lk 13:34-35  
\p
\v 37 Hege, Yelusale bonaꞌise. Kaga lu yege hose bo kai enoho fililata hane, to Huꞌma liliꞌnalo bo kai kumu luto enoho lifigo limina kai efa kosatu enoho nofiline. Babu yupahi yagapanaka nani eneleꞌmo nupa hilubeꞌmu hulata nohube. To nala kokoleuba yagapanaꞌa koketapaꞌaluga eneleꞌmo nupa nohina suhi luto leneleꞌmo nupa hilubeꞌmu nohunamo lenali melepesibe.  
\v 38 Lenali kehelilo, yatai hepatini faꞌmene hepaꞌi yafaꞌa minalinaꞌmu yabe.  
\v 39 Nani yaꞌma kaga luto lu nolepunaya, lenali aku akuꞌi nani bu menegese mineme bite alihi yupahaꞌa ma lite lilana yupahi yabe, Sipi Bomofihi giꞌalo oꞌehina bo ai Huꞌmau be tigilibe luto lu emilibe.   
\c 24  
\s1 Sipi mono nohi sibina hilibe luto Yesu luꞌehina  
\r Mk 13:1-2; Lk 21:5-6  
\p
\v 1 Yesu mono nohi heꞌmiloto nobigo enali koko pananaꞌamagi aitoga eꞌahana. Enali sipi mono nohi niꞌinaꞌmu lepiluneꞌmu hiꞌahana.  
\v 2 Ya hago Yesu ma luto lu epiꞌehina: Lenali ma asagaꞌna bu geꞌahafihe? Nani maꞌnaka luto lu nolepube, asaga efahi ma ninaya heꞌminogo ikupilo akupilo hite meminalinaꞌmu yabe. Enali ibe fologobe hite meluguko limo i su halinaꞌmu yabe.   
\s1 Ketana babu luto huto hilinaꞌmu Yesu luꞌehina  
\r Mk 13:3-13; Lk 21:7-19  
\p
\v 3 Yesu Oliba kosagu nohigo koko pananaꞌamagi sugunaꞌi ete ma lite loka heꞌahana: Hiya yupahi yaꞌma asagaꞌna huto hilina niꞌibe? Hena huse kana yataꞌa huto hinogo, to yatai ma meꞌi su nohenogo kai alubeꞌmu nohane luto liluta niꞌibe?   
\p
\v 4 Yesu kaꞌanilo nonaꞌa ma luto lu epiꞌehina: Lenali kaba hu bati hilo. Bo moneuba lenimiꞌi molo lalibeꞌmu nolube.  
\v 5 Babu bonaꞌi elete nani nigiꞌni nehete ma lite lilanaꞌmu yabe: Naniꞌni Mesia nohube. Huꞌmau noho lifiꞌehina bo lenubuto bilubeꞌmu nohube, ya lilabe. To enali babu boanaꞌi enimiꞌi malalanaꞌmu yabe.  
\v 6 Lenali lebato luba nehanamofihi nogoꞌa kehelilanaꞌmu yabe. To fotoꞌi nehilana lubamofihi kagaꞌa kehelilanaꞌmu yabe. Ya huꞌehina lenali koli mehilo. Yaꞌma asagaꞌna huto hilinaya to ana su halina kanaꞌa manaꞌa huto mehuꞌehilibe.  
\v 7 Mone nagaꞌmagi ho tite mone nagaꞌi hiti luba hilanaꞌmu yabe. To mone gihiti bo moneꞌmofihi nagaꞌamagi ho tite mone kibina bomofihi nagaꞌa hiti luba hilanaꞌmu yabe. To babu hepatoga sipi kauꞌna enahalina to sipi imimaꞌi hiti lilinaꞌmu yabe.  
\v 8 Asaga yaꞌmana kana huto hilinaya aiꞌi moneuba yagapanaꞌi ketalubeꞌmu nohigo yataꞌa gabu foya nolina suhi luto huto hilinaꞌmu yabe.   
\p
\v 9 Yalo bomagi lenayato lite nagalugu leneleꞌmo melenogo kosele liliꞌna lilenogo alihi lenoho fililanaꞌmu yabe. To nani kumu lite asaga boanaꞌmagi lenipakafa halanaꞌmu yabe.  
\v 10 Yaꞌmana yupahi babu boanaꞌmagi komopaꞌani sibina hinogo enogoꞌanigihi eneleꞌmete bite fatehaꞌanimagihi enayanuga nebite to enaliꞌani enogonaꞌani fatehaꞌani eneleꞌmoloto hilanaꞌmu yabe.  
\v 11 To kaga lu yege holata bo faga faga lite babu lite huto hilete babu boanaꞌi enimiꞌi molomofaꞌna hilanaꞌmu yabe.  
\v 12 Foipa faipa suhi sipiꞌa tili tele hulenogo babu bomagi enali koguna ito minoseꞌnaꞌani heꞌmi su halanaꞌmu yabe.  
\v 13 Ya huꞌehina bonaꞌmagi amuya melete nani kumu li pili kete nehago nani aku aluna Huꞌmau enubuto bilinaꞌmu yabe.  
\v 14 To Huꞌmamofihi kapoꞌamu luto ka lamanaꞌa yaꞌma asaga noto noto kapoga lu yege henogo asaga boanaꞌi kehelilete fato fato hepalugu bai toto ana kanaꞌa su halinaꞌmu yabe.   
\s1 Foipana laga mehinana huto hilina  
\r Mk 13:14-23; Lk 21:20-24  
\p
\v 15 To foipa bati mehina napauba hepaꞌi li sibina hulata nohina lenali bu galanaꞌmu yabe. To koyapaꞌi kaga lu huto huto bo Tanieliu ananaꞌmu aluꞌehina yabe. Yaꞌmanana ai hepaꞌi Huꞌmamofihi molo emise hetofa hepaꞌi folagahaꞌalo ho tito yaꞌma sibina huto hilinamoꞌmu kaga luꞌehina yabe. Bo moneuba yaꞌmana kaga leka soloto ai ekesa yigi fe lino.  
\v 16 To yaꞌmana yupahi Yutia melugu nehana lenali koli hite kosaguko tilo.  
\v 17 To bo moneuba nohaꞌa lebato nohutomo ai nohaꞌalugati feꞌnohaꞌa limito melino.  
\v 18 To bo mone foyagu nohutomo nohaꞌnigati guketeꞌni lilube luto mebino.  
\v 19 Enali anaꞌi yaꞌmana kanalo yagapana hiti hiꞌehilana to yagapanaꞌi amihi epite minalanamagi kumu niginaga fi noepube.  
\v 20 Lenali nunumu hite minalo, ya hilete yasi hilina yupahifi to fuli yupahi lenali koli mefelese minalabe.  
\v 21 Yaꞌmana yupahi sipi keta huto minalinaꞌmu yabe. To meꞌi yuhufa huto hina kanaꞌalofi to koyapaꞌi yaꞌmana ketana huto mehuꞌehina yabe. To alihi yupa hiti ana ketana huto mehilinaꞌmu yabe.  
\v 22 To Huꞌmau yaꞌmana kana li hupa mone mehititaya asaga boanaꞌi ma melugu meminatitaꞌmu yabe. Ya huꞌehina Huꞌma ai eneleꞌmo eto huꞌehina bona kumuꞌi ekesu mehalibe. Yaꞌmu luto ai yaꞌmana kanaꞌa li hupa mone hilinaꞌmu yabe.   
\p
\v 23 Yaꞌmana yupahi bo moneuba ma luto lu epilibe: Bu galo. Mesia ma nohibe, eꞌe muyaga nohibe, ya luto nolinogomo lenali kagaꞌa keheli meemilo.  
\v 24 To faga faga Mesiagi to faga faga kaga lu yege hose bo babu lite nehetilete Huꞌmau eneleꞌmo eto huꞌehina bonaꞌa enimiꞌi malalune lite babeyafana lumofihi lumofihi fato fatoꞌi li huto hilanaꞌmu yabe.  
\v 25 Lenali kehelilo. Yaꞌma kaꞌmu luto kohe toto yataꞌa kaga alu lepiꞌohube.   
\p
\v 26 Ka melugu nohibe lite bonaꞌmagi nelinogomo lenali anaga kaꞌani liyafa hite mebilo. To bu galo. Magaꞌma fala kito nohibe lite nelinogomo lenali kaꞌani keheli meepilo.  
\v 27 Sopohi fi besa lolata nohina lenali akeheliꞌahabe, yaꞌmana kegiꞌati yege tiloto oto mobuto limi fololata nohinaga limi nofalabe. Ana suhi huto Kokulumaguti limiꞌehina Bouba nani aku alubeꞌmu hiluna yupahi alunaꞌmu yabe.   
\p
\v 28 Filise bonaꞌi gufaꞌa mone hepatoga niꞌigomo anaga lupahi ete li gehesa hilata nehabe.   
\s1 Kokulumaguti limiꞌehina Bo aku alihi alina kanaꞌa  
\r Mk 13:24-27; Lk 21:25-28  
\p
\v 29 Yesu ka mone hiti luꞌehina: Ma melugu sipi ketana huto hilina su ho su nohenogo anaꞌasilo meleꞌisi yege fi metepu noinogo to ikahi melenogo asaga sonofiꞌi kokulumalugu nina melugu limo i su halabe. Kokulumalugu amuyana ninana mopo hu baga ilanaꞌmu yabe.  
\v 30 Yaꞌmana yupahi Kokulumaguti limiꞌehina Bomofihi gufa fayahaꞌa kokulumato huto nohinogo asaga boanaꞌi ma melugu nehanamagi yibi hu baga ilabe. To Kokulumaguti limiꞌehina Bo sopohi ifoꞌalo minoto noenogo bu galabe. To ai sipi amuyaꞌa hiti to sipi fana mehaꞌatu fi besa loto alinaꞌmu yabe.  
\v 31 To ai ageloꞌa babu lito enoho lifinogo enali ufehi fu linogo sipi nogo nomelenogo analo bonaꞌa eneleꞌmo eto huꞌehina guna ilinaꞌmu yabe. To enali meꞌi nekisaꞌa loegi loegi ninalo mine baga ilete anagati bonaꞌi guna ite ete bite meꞌi mone kegiꞌa nekisaꞌaga su halanaꞌmu yabe.   
\s1 Nemuya yafauba bonaꞌi guna iseꞌmofihi hapaꞌa lelepilata nohibe  
\r Mk 13:28-31; Lk 21:29-33  
\p
\v 32 Nemuya yafaloti lenali manaꞌa be go fiya ilete lilo. Nemuya yafa yahaꞌagu fobaꞌa babu lito niꞌigomo yuhufa hayaꞌa nohesibe, ya nohigomo lenali hetofa yege kotaga luꞌehibe ya nohinagihe lite lilala nehabe.  
\v 33 Yaꞌmana suhi luto alihi asagaꞌna huto nohinogo lenali be geletemo ma lite kehelilo, kanaꞌa anasi aꞌo leba toloto hapi afilubeꞌmu nohibe lite kehelilo.  
\v 34 Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Yatai kanaꞌalo boanaꞌi mefilise nehinogo ma asagaꞌna huto hilinaꞌmu yabe.  
\v 35 Kokulumaꞌi hiti meꞌi hiti su halinaya nani kaꞌni fenene mehilinaꞌmu minomo buto minalinaꞌmu yabe.   
\s1 Anana huto hilina yupa hiti kanaꞌa hiti bo moneuba mekeheliꞌehibe  
\r Mk 13:32-37; Lk 17:26-30, 34-36  
\p
\v 36 Anana huto hilina yupahifi to kanaꞌafi bo moneuba mekeheliꞌehibe, kokulumalugu agelouba ana huto mekeheliꞌehibe, to nani Huꞌmamofihi panaꞌa naniꞌni hiti ana huto mekeheliꞌohube. Huꞌmau aisigo anasi ana kanaꞌa keheliꞌehibe.  
\v 37 Kokulumaguti limiꞌehina Bo aku alina yupahiya Noaha yupahi huto huꞌehina suhi luto huto hilinaꞌmu yabe.  
\v 38 Koyapaꞌa Noaha kanalo nagamiꞌi bilito enoho fi metoꞌehigo asaga boanaꞌmagi yaꞌmana kanaꞌalo sipi noseꞌna nete to anaꞌi kata hite nehago ana kanaꞌalo Noau sipi botigu tiꞌehina yabe.  
\v 39 Ya hina enali ana boanaꞌmagi yanaꞌmu huto hilubeꞌmu nohinagi lite enekesa meyigise negi nagi nete nehago sipi nagamiꞌi bililoto enoho fi to su hoꞌehina yabe. Kokulumaguti limiꞌehina Bo aku alubeꞌmu hilina yupahi yaꞌmana suhi luto huto hilinaꞌmu yabe.  
\v 40 Yaꞌmana yupahi bo loemaleꞌi foyagu liliꞌna lite nehiꞌinogo moneꞌamofihi leꞌmo fenene nohinogo moneꞌa ana foyagu lita i heꞌminogo minalibe.  
\v 41 Aꞌi loemaleꞌi noseꞌna hesite nehiꞌinogo mone koto nehilaꞌinaloti mone aꞌi leꞌmo fenene nohinogo mone aꞌi analo aiꞌasigo minalibe.  
\v 42 Ya huꞌehinagi lenali Mesiau alina kanaꞌa mekeheliꞌahanagi kaba hu bati hite minalo.  
\v 43 Lenali yaꞌma kaga keheli bati hilo. Bo moneuba guminalo bo alina kanaꞌa keheliꞌehitita ai nohaꞌalo kaba gimi giloto nohigo guminalo bouba ai nohaꞌagu tiloto feꞌnohaꞌa li su mehalinaꞌmu yabe.  
\v 44 Ya huꞌehinagi lenali asaga yupahi lele hite kosaba kosaba hite minalo, henaꞌmugope? Kokulumaguti limiꞌehina Bo aku limilina ya yupahi alibe lite lele hilana kanaꞌalo mealina fato kanalo nehetilinaꞌmu yabe.   
\s1 Liliꞌna panaꞌi batiꞌa hiti to foipaꞌa panaꞌi hiti etali bame ka  
\r Lk 12:41-48  
\p
\v 45 Liliꞌnalo panaꞌi mone hiyaꞌa batiꞌa nohuto ai ekesa yigi bati huto liliꞌnaꞌalo kaba hu bati nohibe? Kaba boꞌauba lugaꞌa liliꞌnalo panaꞌmagi kaba boꞌani leꞌmo nomoloto kanaꞌa nohinogo noseꞌna epilata panaꞌi yabe.  
\v 46 Alihi sipi boꞌauba olenogo asaga lu emiꞌehina suhi li su hoꞌohutomo yaꞌma liliꞌnalo panaꞌi ai sipi gelo bino.  
\v 47 Nani maꞌnaka luto lu nolepube, sipi boꞌauba yaꞌmana panaꞌi leꞌmoloto asaga feꞌnohaꞌalo li kaba gi etalinaꞌmu yabe.  
\v 48 To ai bati mehina liliꞌnalo panaꞌi nohutomo ai ma luto lilibe: Sipi boꞌni meleꞌisi i behe huto meabe.  
\v 49 Ya luto luloto ai kaba hu epoloꞌehina pana laluꞌagi hiti luba nohuto to bia nagamiꞌi nelete negi nagi nete nehana bo hiti nagamiꞌi nalinaꞌmu yabe.  
\v 50 Ya huto yaꞌmana liliꞌnalo panaꞌuba sipi boꞌa geba huto meminalinalo ana kanaꞌasilo sipi boꞌa nehetilibe. To ana panaꞌuba alina kana mekehelise nohilinalo yabe.  
\v 51 Ya huto nohinogo sipi boꞌauba naga osatu ana panaꞌi bi yigiloto leꞌmoto buto fagalo bona enayanuga bilinaꞌmu yabe. Ya hinogo enali yaꞌmanaga nehite sipi yibi bena nehite enagabu kumu usegi asegi ise hepato buto minalinaꞌmu yabe.   
\c 25  
\s1 Teni yafanaꞌmagihi bame ka  
\p
\v 1 Yesu kaga luloto bame ka mone lu epiꞌehina: Yaꞌmana yupahi kokulumamofihi kapo nayahi luga luga su hago nehana yafanaꞌmagihi suhi hilinaꞌmu yabe. Bo mone lihaꞌa hiti etayanugu liluꞌibeꞌmu hilina bo alubeꞌmu hilibe. Ya nohinogo enali yaꞌmana yafanaꞌmagi lamu libiꞌani li gilete kapoga bite sa sa hite leꞌmoto alune lite yabe.  
\v 2 To nayahi mone kegiꞌa su hana yafanaꞌi enali enekesagu fe melina yafanaꞌi yabe. To nayahi luga kegiꞌa su hana yafanaꞌi enali enekesagu fe luꞌehina yafanaꞌi yabe.  
\v 3 Enekesagu fe melina yafanaꞌmagi lamu libiꞌani lite banaya to kalasini su nohenogo heki bilana kabaꞌa melise biꞌahana yabe.  
\v 4 To enali enekesa hiti yafanaꞌi enali lamu libiꞌani nelite to kilulu kohaꞌanigu kalasini heki bai tete su nohenogo heki bilana kabaꞌa lite biꞌahana.  
\v 5 Lihaꞌa hiti etayanugu liluꞌibeꞌmu haꞌina bo ai meleꞌisi meago asaga yafanaꞌi geba hite minapa minapa higo enubu loko toko higo enubuꞌi keꞌahana.   
\p
\v 6 To foluguꞌi sipi kehe mone ilete ma lite liꞌahana: Lihaꞌa hite etayanugu lilubeꞌmu nohina bomo ma noabe. Lenali kapoga bite be gete be tigite leꞌmete alo lite kehe iꞌahana.  
\v 7 Ya lago enali yaꞌmana yafanaꞌi ho tilete lamu libiꞌani li kulu tite li loloba hiꞌahana.  
\v 8 To enali enekesa fe melina yafanaꞌmagi enekesa niꞌigo enekesagati kalasini kabaꞌa hiti lite eꞌahana yafanaꞌmagihi ma lite enoloka heꞌahana: Lenali kalasini lugaꞌa limilo. Lali libiti asabalubeꞌmu nohibe liꞌahana.  
\v 9 Ya lago enali enekesagati kalasiniꞌani hiti lite ana yafanaꞌmagi liꞌahana: Oꞌe, ma liꞌohuta kalasiniuba lali hiti lenali hiti bati mehilinaꞌmu yabe. Lenali situaluguti bite fatoꞌi mina filo.  
\v 10 Enali enekesa fe melina yafanaꞌmagi kalasini mina filuneꞌmu aꞌnebago yaꞌmana bo lihaꞌa yanugu lilubeꞌmu hina bo nehetiꞌehina. Ya higo enali lele hite minana yafanaꞌi ana bo hiti nonuga tilete ana bouba lihaꞌa hiti etayanugu liꞌigo ana gukete noseꞌna babu lite nete mineꞌahana. Ya nehago ana noto kasihi hekini loꞌehina yabe.   
\p
\v 11 To alihi enekesagu fe melina yafanaꞌi ete kasitoti ma lite kehe iꞌahana: Sipi boti yale. Sipi boti yale. Kai kafe sigi letobo.  
\v 12 Ya lago ai sipi bouba ma luto lu epiꞌehina: Nani lenaliꞌi mekeheliꞌohube luꞌehina yabe. Yesu ana bame ka moneꞌa hiti molo emiloto ma luto lu epiꞌehina:  
\v 13 Ya huꞌehinagi lenali kaba hu bati hilo. Kokulumaguti limiꞌehina Bouba aku alina yupahi to kanaꞌa hiti lenali mekeheliꞌahabe.   
\s1 Loegi monegi liliꞌnalo panaꞌmagi bame ka  
\r Lk 19:11-27  
\p
\v 14 Bo moneuba hepaꞌa heꞌmiloto foto hepatoga bonohi bilubeꞌmu hilina suhi huto kokulumamofihi kapoꞌa minalinaꞌmu yabe. Ai liliꞌna panaꞌa kehe i nupa huloto ai enali enayanugu feꞌnohaꞌa moloꞌehina.  
\v 15 Ai liliꞌnalo panaꞌamagihi hapaꞌanilo hiti to enali liliꞌna lilata nehana hapaꞌani keheli fe luloto moni efahi guna ito epiꞌehina. Moneꞌamofihi 5,000 kina emiꞌehina, to moneꞌamofihi 2,000 kina emiꞌehina, to moneꞌamofihi 1,000 kina emiꞌehina. Ya huto guna ito epiloto abufa huꞌehina.  
\v 16 Ai ana kaba boꞌani abufa hulago 5,000 kina lina bouba hololu luto ana efatoti bisinisi mololoto 5,000 kina akuꞌi molo emito moneꞌa hiti efahi huto liꞌehina yabe.  
\v 17 To kaba boꞌauba 2,000 kina emiꞌehina bouba ana huto bisinisi mololoto akuꞌi 2,000 kina molo emito moneꞌa hiti efahi huto liꞌehina.  
\v 18 Ya haꞌina ai 1,000 kina kaba boꞌauba emina bouba ai lito buto melugu keli kifiloto anagu keli hoꞌehina yabe.   
\p
\v 19 Yatama kanaꞌa aꞌmino yatama huloto sipi bo ai akuꞌi hepaꞌaga oꞌehina. Ya huloto liliꞌnalo panaꞌamagihi efahaꞌa epiꞌehina li nupa huto li eto hilubeꞌmu huꞌehina.  
\v 20 To 5,000 kina emiꞌehina bo ai oꞌehina, ai 5,000 kina mone hiti molo emito liloto oto ma luto luꞌehina: Sipi bo, kai 5,000 kina nimiꞌahane. Bu gobo, nani bisinisi molotoꞌni 5,000 kina moneꞌa akuꞌi okalago liꞌohube.  
\v 21 Sipi bouba ma luto lu emiꞌehina: Kai hetofa liliꞌnalo bo amuya bo nohane. Kai hetofa suhi li huto huꞌahane. Kai liliꞌnalo kaba hu bati hulata nohane. Kai lagasoꞌnasimofihi kumunalo hetofana huto kaba hu bati huꞌahatalo yatai nani babu feꞌnoto kaba kimi gi ketalube. Kai sipi boka hiti kegelonaguti ete minaliyo.  
\v 22 To 2,000 kina sipi boꞌauba emiꞌehina bo ana huto oꞌehina. Ai ma luto luꞌehina: Sipi bo, kai 2,000 kina nimiꞌahane. Bu gobo, nani bisinisi molotoꞌni 2,000 kina moneꞌa hiti molo emito liꞌohube.  
\v 23 Ya ligo sipi boꞌauba ma luto lu emiꞌehina: Kai hetofana huto amuya liliꞌnalo bo yabe. Kai liliꞌnalo bati huto kaba hulata nohane. Kai lagasoꞌnasimofihi leꞌmo bati huto kaba kimi gitamofihi okaneꞌa yatai babu feꞌnoto kimi gi ketalube. Sipi boka hiti kai kegelonaguti ete minaliyo.  
\v 24 To 1,000 kina sipi boꞌauba emiꞌehina bo ana huto oloto ma luto sipi boꞌa lu emiꞌehina: Sipi bo, nani akeheli ketoꞌohube, kai hakale kaga lulata nohata bo nohane. Mone bouba foya hekoloꞌehinaguti kai noseꞌna kifilata nohane. To mone meto bo moneuba noseꞌna legeyaꞌa tili huꞌehinaloti kai noseꞌnaꞌa lilata nohane.  
\v 25 Yaꞌmu luto nani kai kumu nelesaꞌni ligo 1,000 kina nimitamo lito buto melugu keli hoto fala ki ketoꞌohuna yabe. Ya huꞌohuna efahaka nimiꞌahata eto huto ma li ketoꞌohunagi libo.  
\v 26 Ya ligo sipi boꞌauba kaꞌalo ma luto lu emiꞌehina: Kai bati mehina liliꞌnalo bo fuligo koloto nominata bo yabe. Bo moneꞌmofihi foyaguti noseꞌna nokifito to mone melugu bo moneuba noseꞌna legeyaꞌa tili huꞌehinaloti noseꞌnaꞌa nani kumu noline luto noho fisa nokitaba kai keheli bati huꞌohuto nolapihe?  
\v 27 Ya latagi, kai hena hibe luto efahaꞌni efaha nonugu memalane? Ya hatita nani oto ana efahaꞌnilo molo emiꞌahago to mone hiti lutitaꞌmu yabe.  
\v 28 Ya hinagi kai 1,000 kina liꞌehina be silito 10,000 kina liꞌehina bomofihi li emibo.  
\v 29 Henaꞌmube? Asaga bonaꞌi anaꞌinaꞌani ninalo nani moneꞌa hiti epiluneꞌmu yabe. To mone bouba anaꞌinaꞌa meniꞌinogo nesiꞌnasi yanuga liꞌehinana nani be sili heꞌmilunaꞌmu yabe.  
\v 30 Ya huto niꞌinagi ma bo liliꞌna melise fulilo bo fegutoga metepu inagu nu kite leꞌmo heꞌmilo, ya hinogo enali anaga metepugu usegi asegi ite enagabu kumu yolege balege ite gelehe gelehe hite enabagalo heni kofiꞌehite yibi hite metepugu minalabe luto Yesu bame ka lu epiꞌehina yabe.   
\s1 Yesu asaga boanaꞌi guna ito eneleꞌmo eto eto hilina  
\p
\v 31 Nani Kokulumaguti limiꞌohuna Bo nohuto gihiti bo suhi huto oto agelomagi hiti aku aluta yupahi sipi kefa hisalo nani minalunaꞌmu yabe.  
\v 32 Ya huꞌehinogoꞌni asaga melugu boanaꞌi nani nubulo li gehesa hilanaꞌmu yabe. Ya hinogo yaga kaba bouba sipisipi yaga hiti meme yaga hiti eneleꞌmo guna iloto loegu eneleꞌmo luga luga ilata nohina suhi huto nani ana huto ilube.  
\v 33 Nani sipisipi yagamagi nayahi lamagaꞌaga eneleꞌmo nomoloto to meme yaga nayahi sogaꞌaga eneleꞌmo malalunaꞌmu yabe.  
\v 34 Ya hinogoꞌni kibina bouba ai oloto nayahi lamagaꞌniga nehana bonaꞌi ma luto lu epilinaꞌmu yabe: Lenali alo. Afoꞌnifu leneleꞌmo bati hilibe. Koyapaꞌi ai kokuluma hiti meꞌi hiti lolo huꞌehina kanaꞌalo Afoꞌnifu kapoꞌa li hokolo hu lepoloꞌehina kapo lenali ete tilo.  
\v 35 Henaꞌmugope? Koyapaꞌi nani kauꞌna nonalago lenali noseꞌna nimiꞌahana yabe. To nagami kumu lubahaꞌni hosopa noigo lenali nagamiꞌi nimigo noꞌohuna yabe. To nani hepaꞌni heꞌmiloto ka bo oto nohugo lenali nohatinigu neleꞌmo meleꞌahana yabe.  
\v 36 To nani nugufa yapako nohugo lenali nugufalo gukete li hekele neteꞌahana yabe. Nani nebesigo koloto nohugo lenali fulu fulunatu ite ete soso hi neteꞌahana yabe. Nani naga nonugu nohugo lenali ete bu negete nebe tigiꞌahana yabe.  
\v 37 Ya linogo enali bati bonaꞌi sipi bomofihi yahi lamagaꞌaga minanamagi ma lite sipi bomofihi loka halabe: Sipi boti. Hiya yupahi kauꞌna nokalago bu kogoto noseꞌna kimiꞌohutabe? To hiya yupahi nagami kumu lubahaka hosopa noigo nagamiꞌi kimiꞌohutabe?  
\v 38 Hiya yupahi ka bo lolo huto nohanogo lali nohatigu keleꞌmo moloꞌohutabe? To hiya yupahi kai kugufa yapako nohanogo lali gukete li hekolo ketoꞌohutabe?  
\v 39 Kai hiya yupahi kebesiꞌehigo lali buto soso hu ketola, to naga nonugu nohanogo lali buto kebe tigila huꞌohutabe?  
\v 40 Ya lite noloka henogo nani sipi gihiti bomofita ma luto lu epilube: Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Musufalo bo mone nalaluꞌnifihi ma melugu yaꞌmana suhi hi eteꞌehilana yaꞌma naniꞌi neleꞌmo bati hiꞌahabe.   
\p
\v 41 To nani nayahi sogaꞌniga nehana bonatoga i behe huloto ma luto lu epilube: Lenali foipa bonaꞌi. Lenali logo mesobose logo loba loba huto nina hepatoga bilo. Yaꞌmana logo Afoꞌnifu Sata hiti foipa feleꞌa hiti mesobose loba loba logo go epoloꞌehinalo yabe. Lenali analo bilo.  
\v 42 Henaꞌmugope? Nani kauꞌna nahago nohugo lenali noseꞌna menimiꞌahanabe, nagami kumu lubahaꞌni hosopa noigo lenali nagamiꞌi menimiꞌahanabe.  
\v 43 Nani ka bo oto hepatinigu nehetuna nohatiniluga neleꞌmete metiꞌahabe. Nani nugufa yapako nohugo lenali gukete nugufalo li mehekele neteꞌahana yabe. Nani nebesigo koloto nohugo lenali ete soso mehi neteꞌahabe. To nani naga nonugu nohugo lenali ete bu negete nebe metigiꞌahana yabe luto gihiti bo lu epiꞌehina.  
\v 44 Ya luto lu epinogo enali kaꞌalo nonaꞌa ma lite lu emilabe: Sipi Botimaka. Hiya yupahi kauꞌna kohola, lubahaka hosopa ila, ka bo minola, kugufa yapako minola, kebesila, naga nonugu minola huꞌahanogo lali keleꞌmo bati mehuꞌohune?  
\v 45 Ya lite loka henogo gihiti bouba ma luto lu epilube: Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Musufalo bo nalaluꞌnigihi ma melugu eneleꞌmo bati mehiꞌahanaya naniꞌi neleꞌmo bati hite meneheꞌmeꞌahabe.  
\v 46 Ya linogo yaꞌmana bonaꞌi enali enagabu ginogo minoba minoba hepalugu bite minalabe. To bati bonaꞌa enali hetofa hepaꞌi minoba minoba hilana hepato bilanaꞌmu yabe, luto Yesu lu epiꞌehina yabe.   
\c 26  
\s1 Enali mono noto kaba hiꞌahana bomagi Yesuhi fi taga hi eteꞌahana  
\r Mk 14:1-2; Lk 22:1-2; Yn 11:45-53  
\p
\v 1 Yesu kaga alu epi su holoto alihi koko pananaꞌamagihi ma ka lu epiꞌehina:  
\v 2 Lenali akeheliꞌahabe, loe yupahisi minolototi koyapa Huꞌmau lubuto buꞌehina yupa kumu Pasa yabe nelana yaꞌma noseꞌna naluta kanaꞌa huto hilinaꞌmu yabe. Ya hulenogoti Kokulumaguti limiꞌehina Bomofihi leꞌmete bite fatehaꞌamagihi enayanuga melenogo malipu yafalo ho fililanaꞌmu yabe.   
\p
\v 3 Yaꞌma kanaꞌalo sipi mono nohi kaba bonaꞌi hiti to Isilaeli enikibina bonaꞌi hiti sipi mono bo Kaiyafasihi nonugu li nupa hite mineꞌahana.  
\v 4 Enali Yesuhi fibe bataga hube hi etelete yato lite ho fililana kaga lube kehelibe hite mineꞌahana.  
\v 5 Ya huꞌehina yaꞌmana suhi asaga bonaꞌi li nupa hite noseꞌna nete minelata kanalo ya mehilune. Ya hiluta asaga boanaꞌmagi luba li huto hilanaꞌmu yabe lite sumi ka liꞌahana.   
\s1 Maliau tu mesebe Yesuhi latahaꞌagu heki etoꞌehina  
\r Mk 14:3-9; Yn 12:1-8  
\p
\v 6 Betani hepato Simoniu ai koyapaꞌi lepolosi hepuhi loꞌehina bomofihi nonuga Yesu minoꞌehina.  
\v 7 Ya higo aꞌi moneuba efaha konugu tu mesebe minaꞌa tito nina mesebe liloto Yesu hitalo noseꞌna noto nohinalo oloto ana tu mesebe Yesuhi latahaꞌagu heki su hoꞌehina.  
\v 8 Ya higo enali Yesuhi koko panaꞌamagi anana be gelete enitaluga logo bigo ipakafa helete ma lite liꞌahana: Sipi minaꞌa tito nina mesebe henabe luto heki hapotili nohibe?  
\v 9 To yaꞌmana tu mesebe bo moneꞌmofihi emutita sipi minaꞌa tito lilototi enumuhi menina bonaꞌi guna ito eputitaꞌmu yabe.  
\v 10 Ya lite nelago Yesu kagaꞌanimofihi bu go fulu tito enogoloto ma luto lu epiꞌehina: Lenali henabe lite ma aꞌmofihi ekesagu hina kaga nelabe? Ai hetofa suhi nani keheli bati hu etona suhi nohu netabe.  
\v 11 Lenali asaga yupahi enumuhi menina bonaꞌi hiti minalanaꞌmu yabe. Ya huꞌehina naniya lenali hiti minoba minoba mehilunaꞌmu yabe.  
\v 12 Ma aꞌuba ma tu mesebe latahaꞌnigu heki netoꞌehinaya kene keligu bilunamofihi neleꞌmo loloba nohibe.  
\v 13 Nani maꞌnaka luto lu nolepube, asaga noto noto kapoga ma aꞌuba li huto hinanamofihi hetofa kagaꞌa lu yege halabe, ya hilete enali enekesa yigi emite ai kumuꞌi enekesu mehalibe.   
\s1 Yutasiu Yesuhi fatehaꞌamagihi lenelepilube luto ka moloꞌehina  
\p
\v 14 Yaꞌmana yupahi Yesuhi koko panaꞌa 12 nehanaguti Yutasi Isikelioti yabe lite gi nemalana bouba sipi mono nopo kaba bonatoga gutunu ka ma luto buto lu epiꞌehina:  
\v 15 Yesuhi lenelepilunaba lenali henana minaꞌa nimilanabe? Ya ligo enali kaba bonaꞌmagi efahi legeyaꞌa leka selete 30 li nupa hite emiꞌahana.  
\v 16 Ya hilago yaꞌmana kanaꞌaloti Yutasiu Yesuhi fatehaꞌamagihi enelepilina kanaꞌamu sa sa huꞌehina yabe.   
\s1 Yesu koko panaꞌamagi hiti pasa noseꞌna naluneꞌmu hiꞌahana  
\r Mk 14:12-21; Lk 22:7-14, 21-23; Yn 13:21-30  
\p
\v 17 Yeye mebise beleti nelata nehana kanaꞌalo yataꞌa Yesuhi koko panaꞌa aitoga elete ma lite loka heꞌahana: Asagaꞌna hiyaꞌalo li loloba hu ketoꞌehinogoti kai Pasa noseꞌna nalane?  
\v 18 Ya lago Yesu lu epiꞌehina: Lenali hepalugu tiletetini bo moneꞌmofitoga bilete ma lite lu emilo: Tisau ma luto libe: Nani kanaꞌni aꞌo leba notabe. Nani koko panaꞌni hiti kai nonugu Pasa noseꞌna nalube luꞌehibe lilo.  
\v 19 Yesu ya luto koko panaꞌa lu epalago enali bite luꞌehina suhi huto hulago Pasa noseꞌna bagita hite li loloba hiꞌahana.   
\p
\v 20 Ute kana nohigo Yesu koko panaꞌa 12 hiti hitalo minete noseꞌna nenete Yesu ma luto lu epiꞌehina.  
\v 21 Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Lenali folagahatiniguti mone bouba naniꞌi nayato lito fatehaꞌnimagihi enelepilinaꞌmu yabe.  
\v 22 Ya ligo koko panaꞌamagi enali enugufagu sibina hu baga igo eniginaga fina bomagi moneꞌisi moneꞌisi ho tilete ma lite Yesuhi loka heꞌahana: Sipi Bo, nani kumu nolapihe?  
\v 23 Ya lite lago Yesu kaꞌani ma luto lu epiꞌehina: Nani hiti lapelugu yahaꞌatuꞌi beleti nagami i fulu huto nalina bouba ya hilibe.  
\v 24 Mono kagu koyapaꞌi kaga lu yege hose bomagi nani yaꞌma Kokulumaguti limiꞌohuna Bo fililunaꞌmu fayahi geꞌahana kaga ninalo nani filinogoꞌni pa salinaꞌmu yabe. Ya huꞌehinaya ai nayato lito fatehaꞌnimagi epilina bose. Ke. Ana bo lesaꞌa gofana lino. Itoꞌafu ana bo meketatitaya bati huto minatitaꞌmu yabe.  
\v 25 Yutasiu Yesuhi fatehaꞌamagihi enelepise bouba ma luto luꞌehina: Tisao, nani kumu nolapihe? Ya luto loka hago Yesu luꞌehina: Oꞌyo, kai alu huto nohane.   
\s1 Yesu yupala noseꞌna koko panaꞌamagihi epiꞌehina  
\r Mk 14:22-26; Lk 22:15-20; 1 Kol 11:23-25  
\p
\v 26 Enali noseꞌna nete nehago Yesu beleti liloto Huꞌmamofitoga fokehi hoto nunumu luloto koko panaꞌa ana beleti li pata sito epila epila nohuto ma luto lu epiꞌehina: Lenali lite nalo. Yaꞌma nani nugufaꞌni niꞌibe.  
\v 27 To ai bai nagami kohi mone liloto Huꞌmamofitoga fokehi hoto nunumu luloto koko panaꞌa noepito ma luto lu epiꞌehina: Lenali asagaꞌi ma bai nagamiluguti nalo.  
\v 28 Yaꞌma nani golahaꞌni niꞌibe. Huꞌmau lu mu tifiseꞌnaꞌa golahaꞌni huto hu moloꞌohube. Asaga boanaꞌmagihi foipanaꞌani li gololo tu epalalibe luto nani nohekube.  
\v 29 Nani maꞌnaka luto lu nolepube. Nani mana bai nagamiꞌi menose minomo buto butoꞌni Afoꞌnifihi kokuluma kapoꞌalo lenali hiti yuhufa bai nagamiꞌi nalutaꞌmu yabe.  
\v 30 Ya luto lu baga igo enali mono nama mone lilete fegutoga heleko limite Oliba kosagu tite mineꞌahana yabe.   
\s1 Pitaga nani kumuꞌi bahane halataꞌmu yabe luto Yesu luꞌehina  
\r Mk 14:27-31; Lk 22:31-34; Yn 13:36-38  
\p
\v 31 To Yesu ma luto lu epiꞌehina: Yatai lenali naniꞌi heꞌmi netete koli fele su halanaꞌmu yabe. Monolugu ma lite kaga lu huto huto bouba goꞌehina yabe: \it Sipisipi yaga kaba huꞌehina bo Huꞌmau ho filinogo sipisipi yagaꞌa koli hite tili tele hite fele su halanaꞌmu yabe.\it*  
\v 32 Ya huꞌehinaya nani filiꞌehilunagati akuꞌi ho tilotoꞌni kohe toga Galili kapogu nobilunaꞌmu yabe.  
\v 33 Ya luto Yesu noligo Pitau ma luto Yesu lu emiꞌehina: Lugaꞌamagi heꞌmi ketete koli hi su halanaya nani maꞌnaka heꞌmi ketoto mebilunaꞌmu yabe.  
\v 34 Ya luto ligo Yesu kaꞌalo lu emiꞌehina: Kai ma kaga matuhakagu li molobo. Yatai foluguꞌi kokole nogo memoloꞌehinogo kai loegi monegi yupahi naniꞌi mekeheliꞌohube luto bahane halataꞌmu yabe.  
\v 35 Yesu ya luto Pitahi lu emigo Pitau luꞌehina: Nani kaiꞌi bahane meho ketalunaya, kaiꞌi hiti moneka fililuꞌinamo niꞌibe. Ya luto Pita lulago Yesuhi koko panaꞌa lugaꞌamagi Pita linaꞌa hite moneko ka lu baga iꞌahana yabe.   
\s1 Yesu Gesemani foyagu nunumu huꞌehina  
\r Mk 14:32-42; Lk 22:39-46  
\p
\v 36 Ya huloto Yesu koko panaꞌa hiti eneleꞌmoto hepaꞌi mone giꞌa Gesemani yabe luto ninalo bilete Yesu ma luto koko panaꞌa lu epiꞌehina: Nani meyasilo buto nunumu hilunagi lenali malo nehilo.  
\v 37 Ya luloto Pitahi yagi to Sepetihi panaꞌa loe hiti eneleꞌmo mege toto moneka biꞌahana. Ya hite nebago Yesuhi gufaꞌagu sipi keta besigo ligo pisigigo huloto ginaga gofa fiꞌehina.  
\v 38 Ya huloto ai ma luto lu epiꞌehina: Nani fililuna suhi luto nugufagu sipi keta nonebesibe. Lenali malo ho tilete minenogo nani hiti ikaba akaba huto minalune.  
\v 39 Ya luto luloto ai nesiꞌasi i gofa hoto buloto okabagati melugu koloto ma luto nunumu huꞌehina: Oho, Afoꞌniga, kai kekesa yigilata bati hinogomo, ma ekesa nagamiꞌi nalunamofihi kohi li heꞌmi netobo. Ya huꞌehina kai naniꞌi nemegeꞌi moloto kaꞌni liyafa mehuto, kaika kemehuba hilina suhi hubo.   
\p
\v 40 Ya luto nunumu luloto koko panaꞌa nehanaga buto enubuꞌi kelete nehago bu enogoꞌehina. Ya huloto Pitahi lu emiꞌehina: Henaꞌmu nehabe? Ho tite lenubu gili gili hite hupamone kanasilo nani hiti kaba gimi gite meminalanaꞌa hiꞌahafihe?  
\v 41 Lenali kaba hite minete nunumu hilo. Fibe taga hu lepoloseꞌna lenalitoga huto hu lalibeꞌmu nolube. Komopatinigu ninanauba leneleꞌmo kosaba kosaba nohinaya ifo lenugufatini amuyaꞌa meniꞌibe.   
\p
\v 42 Ya luloto Yesu i behe huto buto loe yupahi ma luto huꞌehina: Afoꞌniga. Ma kohi nanitogati i nebe silito mebinogomo nani nalube, ya hinogoꞌni kaika kipagu niꞌilina suhi pa salibe.  
\v 43 Ya luto nunumu lu su holoto i behe huto oto koko panaꞌa enubulo sipi keta higo enubuꞌi kelete nehago bu enogoꞌehina.   
\p
\v 44 Yesu akuꞌi heꞌmi epololoto i behe huto buto loegi monegi yupahi yataꞌa luꞌehina nunumu akuꞌi luꞌehina.  
\v 45 Ya luto nunumu hu su holoto koko panaꞌa nehanaga i behe huto oto ma luto lu epiꞌehina: Lenali lenubuꞌi batiꞌa kelete nehafihe? Lenali kehelilo. Kokulumaguti limiꞌehina Bomofihi yato lite bite foipa bomagihi enayanuga bilana kanaꞌa maꞌasi huto hilinaꞌmu yabe.  
\v 46 Lenali ho tilo, abilutagihe. Bu galo, naniꞌi fatehaꞌnimagi enayanugu li bilina bo ma ahuto huꞌehibe.   
\s1 Yutasiu Yesuhi fatehaꞌamagihi enayanugu libiꞌehina  
\r Mk 14:43-50; Lk 22:47-53; Yn 18:3-12  
\p
\v 47 Yesu kaga luto nohigo Yutasiu 12 Yesuhi koko panaꞌa minoꞌehinauba Yesu nohinalo nehetiꞌehina. Ya nohigo babu bonaꞌi megeꞌi melete yanamagi emitaꞌi yatamana nelite osahi ko nefite bululu hite eꞌahana. Yaꞌmana bonaꞌi enali sipi mono bonaꞌi hiti to soga bonaꞌmagi enoho lifigo eꞌahana yabe.  
\v 48 Yutasiu eneleꞌmoto ana bonaꞌi yaha babeyafa hu epiloto ma luto luꞌehina: Nani soso hilunaꞌmu bomoya lenali sa nehana bo nu kilunaꞌmu yagi lenali bite yato lilo.  
\v 49 Yutasiu nehetiloto Yesu nohinalo fu luto buto ma luto luꞌehina: Tisao, foluguꞌi yabe, luto soso huꞌehina. Ya luto luloto Yutasiu Yesuhi nu kiꞌehina.  
\v 50 Ya higo Yesu lu emiꞌehina: Nalaluo, lolo hilube luto noata suhi meleꞌisi li huto hubo. Ya noligo Yesuhi fatehaꞌa bufalo elete yato liꞌahana yabe.  
\v 51 Yesuhi hiti moneka mineꞌahana bo moneuba yatama emitaꞌi li saga huloto sipi mono bomofihi koko panaꞌa inaya koli nopigo i fakala bito ekesa ilaga luꞌehina yabe.  
\v 52 Ya higo Yesu bu goloto ana bo lu emiꞌehina: Yatama emitaka nohaꞌaluga li bibo. Asaga bonaꞌi emitatuꞌi luba hilata nehana enali ana emitaꞌaniuba laga hu enugufa melenogo fililanaꞌmu yabe.  
\v 53 Nani Afoꞌnifihi neheꞌmalibe luto kehe ilunaya agelo gimi bo 12 tauseniꞌa be ligito babu lito enoho mefilibe luto kai mekehelipiye?  
\v 54 Nani ya hilunaya Huꞌmau fayanugu goꞌehinamofihi manaꞌa hiyaꞌa huto huto hilinabe? Monolugu ma lite geꞌahana yabe, asagaꞌna yaꞌma suhi luto huto hilinaꞌmu yabe.   
\p
\v 55 Ana kanaꞌasilo Yesu fatehaꞌamagi ma luto lu epiꞌehina: Lenali baukalo bo helata nehana suhi lite naniꞌi nahalune lite yatama emitaꞌi hiti yatama hoso hiti kefefa hite neafihe? Henabe lutobe? Asaga yupahi nani babu boanaꞌi hiti sipi mono nonugu ka enelepito minolata huna lenali bite nayato meliꞌahana yabe.  
\v 56 Ya huꞌehinaya kaga lu huto huto bomagi mono kagu fayahi geꞌahanalo pa salinaꞌmu yabe.  
\p Ya luto ligo Yesuhi koko panaꞌa tili tele hite koli fele su heꞌahana yabe.   
\s1 Kanisolemagi enubulo Yesuhi ka foya li eteꞌahana  
\r Mk 14:53-65; Lk 22:54-55, 63-71; Yn 18:13-14, 19-24  
\p
\v 57 Enali Yesuhi yato lina bomagi sipi mono bo Kaiyafasihi nonuga leꞌmete biꞌahana. Enali keya kaga keheli bati hiꞌahana bo hiti to soga bonaꞌi ana nonuga li nupa hite nehanaloga tiꞌahana yabe.  
\v 58 Pitau foto foto huto enemegeꞌi lifito buꞌehina yabe. Ya huloto ai babafi bomofihi noho gegisagu tiꞌehina. Analo tito ai hiti gimi bomagi hiti metoga minete nehana. Anana anana Yesuhi li huto hi etalanamofihi hapa hapaꞌa bu go bati hilube luto yabe.  
\v 59 Enali sipi mono babafi bonaꞌi hiti to asaga kanisole bomagi bo moneuba Yesuhi faga lu etenogo ho fililana boꞌmu sa sa hiꞌahana.  
\v 60 To babu bomagi Yesuhi faga faga li eteꞌahana. Ya hana Yesuhi ho fililanamofihi kaga manaꞌa lu huto mehiꞌahana. Alihi loe bole nehetiꞌahaꞌina.  
\v 61 Ya hilete etali ma lite liꞌahaꞌina: Ma bouba ma luto luꞌehina yabe: Huꞌmamofihi sipi mono nohaꞌa tele biloto loegi monegi yegegu akuꞌi gi baga ilunaꞌmu yabe.   
\p
\v 62 Ya lite laꞌigo sipi mono bouba ho tiloto Yesuhi loka hoꞌehina: Kaiꞌi kaga kifisa neiꞌinalo nonaꞌa lilata niꞌifihe? Yaꞌma kifisa neiꞌina kagaloba kai hena hibe luto nokeheline?  
\v 63 Ya luto loka hago Yesu kaga meluse legeso huto minoꞌehina. Ya higo yaꞌma sipi mono bouba ma lu emiꞌehina: Nani maꞌnaka luto Huꞌma mehiti bomofihi giꞌalo koloka nohonagi kai lu nimibo. Kai Mesiaga Huꞌmamofihi Panaꞌa nohapi fatoꞌibe?  
\v 64 Yesu kaꞌalo nonaꞌa luꞌehina: Kai aꞌnolane. Ya huꞌehina lenali asagaꞌi kaga mone lu lepilube. Yatai hiti to alihaꞌa yupa hiti Kokulumaguti limiꞌehina Bouba ifo muya Sipi Boti Huꞌmamofihi yahi lamagaꞌaga minoloto kokulumamofihi sopohaꞌalo aku alinaꞌmu yabe.  
\v 65 Yesu ya luto lulago sipi mono bouba kataꞌa li bolala ito pekene pakunu nohuto luꞌehina: Ai Huꞌmamofihi kiya yokolo ka lu etoꞌehibe. Lali bonaꞌi lugaꞌa hiti kehe meilune. Ai Huꞌmamofihi kiya yokolo ka yatai aꞌnolu etago lenalitini akeheli baga iꞌahabe.  
\v 66 Lenali henabe lite nekehelibe? Asaga bomagi ma liꞌahana: Ai bati mehina kaga luꞌehinago henogoti fililibe lite lu baga iꞌahana.   
\p
\v 67 Ya lilete enali Yesuhi okabagu libiꞌna nehete osahi emiꞌahana. To lugaꞌamagi enayaha osatu bu i polo hiꞌahana.  
\v 68 Ya nehago lugaꞌamagi loka heꞌahana: Kuyuꞌafu nokahabe? Kai Mesiaga nohutomo lu huto hubo.   
\s1 Pitau Yesuhi bahane ho etoꞌehina  
\r Mk 14:66-72; Lk 22:56-62; Yn 18:15-18, 25-27  
\p
\v 69 Pitau fegutoga noho gegisa foyaꞌaluga minoꞌehina yabe. Ya higo sipi mono bo moneꞌmofihi liliꞌnalo paꞌuba bu goloto lu emiꞌehina: Kai hiti Yesu Galili bo hiti minoꞌahata yabe.  
\v 70 Ya ligo Pitau asaga bonaꞌmagi enubulo bahane holoto luꞌehina: Kai kaga nolatamofihi nani mekeheliꞌohube luꞌehina.  
\v 71 Ya luto luloto ai fegutoga nohi kasito nohigo kele kele yafa aꞌi moneuba bu goloto bo lugaꞌamagihi lu epiꞌehina: Muya panaꞌi ai Nasalete bo Yesu hiti moneka mineꞌahaꞌina bo yabe.  
\v 72 Ya ligo Pitau akuꞌi bahane holoto ma luto luꞌehina: Nani maꞌnaka luto mekeheli etoꞌohuna boꞌmu nelabe.  
\v 73 Nesi kanasi minoto bo moneꞌa analo minanamagi Pitatoga ete ma lite liꞌahana: Maꞌnaka luto Galili bona nagaluguti nohane. Kai nogokauba hutoꞌi noago nokehelune.  
\v 74 Ya lite lago Pitau lusi amuya mololoto bahane hoto luꞌehina: Faga nolinogoꞌnimo Huꞌmau nagaꞌi nimilibe. Nani maꞌnaka luto ana bo mekeheliꞌohuna boꞌmu nelabe. Ya luto noligo ana bagaꞌa hiti kokole nogo moloꞌehina.  
\v 75 Ya higo Pitahi koyapaꞌi Yesu kaga lu emiꞌehina, ekesa hokolo huꞌehina: Kokole nogo memoloꞌehinogo loegi monegi yupahi naniꞌi mekeheliꞌohube luto bahane halataꞌmu yabe. Ya luto lu emiꞌehina kaga ekesalo ago fegutoga heleko limito buto ginaga sipi huto yibi huꞌehina yabe.   
\c 27  
\s1 Yesuhi kibina bomofihi bulo leꞌmo meleꞌahana  
\r Mk 15:1; Lk 23:1-2; Yn 18:28-32  
\p
\v 1 Goꞌi noligo asaga sipi mono bo hiti to Isilaeli bo olopaꞌa hiti li nupa hilete Yesuhi ho fililana kaga lu keheli fa keheli hiꞌahana.  
\v 2 Enali seni nagatuꞌi Yesuhi yato nagaꞌi ilete leꞌmete bite Lomu gamani bo Pailatihi sipi bo nohinamofihi emiꞌahana yabe.   
\s1 Yutasi filiꞌehina  
\r Apo 1:18-19  
\p
\v 3 Yutasiu Yesuhi fatehaꞌamagihi enayanuga li biꞌehinauba Yesuhi ka foya li etete ai kaꞌa li melugu malana bu goꞌehina. Ya huloto ai komopaꞌa i gelehe huloto 30 siliba efahi legeyaꞌa sipi mono bomagi to babafi olopa bomagi emiꞌahana akuꞌi ito buto epiꞌehina.  
\v 4 Ya huloto ai lu epiꞌehina: Nani foipana ameniꞌina bomofihi yato li lepilotoꞌni naniꞌni foipana li nubufalo moloꞌohube. To ai fililinaꞌmu yabe. Ya luto ligo enali liꞌahana: Ya lalinati meniꞌibe. Yaꞌma kaiꞌnaka niꞌibe.  
\v 5 Ya lite lago Yutasiu ana efahi mono nohi hasagu heꞌmi lago notito fegutoga buto nagato aiꞌa naga hoꞌehina.   
\p
\v 6 Ya higo sipi mono bonaꞌmagi ana efahi lilete liꞌahana: Yaꞌma golaha efahi niꞌibe, mono nonugu efanugu li sibi huto malalutaya lali keya kagati oꞌe luꞌohutomofihi li gofa halutaꞌmu yabe.  
\v 7 Enali ana efa kumu kaga lite lite melelete moneko kalo li meleꞌahana: Enali ana efatuꞌi me somo lolo hulata nohina bomofihi foya mina filete bonoho bonaꞌi ete filise bonaꞌmagihi kene mala malaluta hepaꞌi li lolo hilune liꞌahana yabe.  
\v 8 Yaꞌmu lite yaꞌmana meꞌi giꞌa Golaha Meꞌi yabe lite gi meleꞌahana yabe. Yaꞌmana giꞌa yatai hiti helata nehabe.   
\p
\v 9 Koyapaꞌi kaga lu huto huto bo Yelemaiyahi bagalo Huꞌma kaga moloꞌehina yatai manaꞌa pa soꞌehibe. Ana kaga ma luto niꞌina: \it Enali efahi legeyaꞌa 30 siliba lilete ana efatoti yaꞌma bo mina filuta minaꞌa yabe lite Isilaeli bonaꞌmagi ka meleꞌahana yabe.\it*  
\v 10 Ana efatu me somo lolo hulata bomofihi meꞌi Sipi Boꞌniuba mina fibo luto lu nimiꞌehinaꞌa huto mina fiꞌohube.   
\s1 Pailatiu Yesuhi liliꞌna hapaꞌamu loka hoꞌehina  
\r Mk 15:2-5; Lk 23:3-5; Yn 18:33-38  
\p
\v 11 Enali Yesuhi sipi Lomu gamani bomofihi bulo leꞌmo ho tigo ma luto loka hoꞌehina: Kai Yuta bonaꞌmagi sipi gihiti boꞌani nohapihe? Ya luto loka hago Yesu luꞌehina: Kaika alu huto nohane.  
\v 12 Enali sipi mono bo hiti Yuta bo olopa bomagi hiti Yesuhi fisa ina kagaꞌanilo Yesu kaga nonaꞌa meluse legeso huto minoꞌehina.  
\v 13 Ya higo Pailatiu lu emiꞌehina: Ma bonaꞌmagi babu kaga lite kifisa ite ka foyagu keleꞌme nemalana kai mekeheliꞌahapihe?  
\v 14 To Yesu Pailatihi kagaꞌalo nonaꞌa akuꞌi meluse legeso huto minoꞌehina. Ya higo yaꞌma sipi Lomu gamani bouba babu ekesa yigiꞌehina yabe.   
\s1 Pailatiu ligo Yesuhi malipu yafalo heꞌahana  
\r Mk 15:6-15; Lk 23:13-25; Yn 18:39–19:16  
\p
\v 15 Asaga kufugu Pasa noseꞌna nelata nehana kanalo Lomu gamani bouba naga foyagu nehanaguti asaga boanaꞌmagi yaꞌmuya bo li gulu ho etobo lanamofihi nagaluguti fulu ho etolata nohina yabe.  
\v 16 Yaꞌmana kanaꞌalo asaga bonaꞌmagi giꞌa keheli baga iꞌahana bo Balabasiu nagalugu minoꞌehina.  
\v 17 Asaga boanaꞌi li nupa hago Pailatiu enoloka hoꞌehina: Kiyiꞌafihi lepilube? Balabasihi li gulu ho etobo ya lite nekehelifi to Yesuhi li gulu ho etobo lite lilete nekehelibe?  
\v 18 Enali Yesuhi ipakafa helete neminanati ka foyalo leꞌmo ho tiꞌahanamo niꞌibe luto Pailatiu akeheliꞌohuto enoloka hoꞌehina yabe.   
\p
\v 19 Ya luto luloto Pailatiu ka foya nonugu kaba huto nominago lihaꞌauba koko panaꞌaloga ma luto kaga malago ete lu emiꞌahana: Kai foipanaꞌa menina bomofihi gufalo anaꞌina mone li huto mehubo. Nani yatai foluguꞌi ana hetofa bomofihi bamuꞌi bati mehinaꞌa bu golotoꞌni ai kumu nugufaꞌnigu sipi keta nebesiꞌehibe.   
\p
\v 20 Enali sipi mono bo hiti to Yuta olopa bomagi hiti asaga boanaꞌi sipi ka lite enekesa bilete liꞌahana: Kai Balabasihi noheꞌmi etoto Yesuhi limitogo ho fililune lite lilo liꞌahana.  
\v 21 To yaꞌma Lomu gamani bouba ka luto enoloka hoꞌehina: Ma loe bo nehaꞌina kiyiꞌafihi leꞌmo nagaluguti gulu ho etalube? Ya ligo enali kehe sipi ite: Balabasi yabe, liꞌahana yabe.  
\v 22 Pailatiu ya lago lu epiꞌehina: Ya lanagi Mesiatini yaꞌma Yesuhi nani hena hu etalube? Ya luto enoloka hago asaga bonaꞌmagi sipi kehe ite liꞌahana: Malipu yafalo ho filibo.  
\v 23 Ya lago Pailatiu lu epiꞌehina: Henaꞌmube? Ai henana li sibina huꞌehibe? Ya lina kaga mekehelise enali amuya melete kehe sipi moneꞌa hiti ite liꞌahana: Malipu yafalo ho filibo.  
\v 24 Pailatihi kagaꞌa asaga bonaꞌmagi ho fi telete luba li huto hilana suhi hago Pailatiu bu enogoꞌehina. Ya hago ai silaga boanaꞌi enubulo nagamiꞌi liloto yahaꞌa sese nohuto ma luto lu epiꞌehina: Ma bomofihi ho filise foipana kumu nani nugufalo metilibe. Ya asagaꞌna lenalitinilogagoko minalibe.  
\v 25 Ya ligo asaga boanaꞌmagi ai kaꞌalo nonaꞌa lu emiꞌahana: Yaꞌmana ho filiseꞌnamofihi foipanafi lali lugufalo tiloto yagapanatimagi enugufalo leheko malalinaꞌmu yabe.  
\v 26 Ya lite lago Balabasihi gulu ho etoto leꞌmo epiꞌehina. Ya huloto Yesuhi naga osatu bi yigiloto ho etalo luto gimi bomagi malipu yafalo halabeꞌmu enali enayanuga epiꞌehina yabe.   
\s1 Gimi bomagi Yesuhi kiya yokolo ka li eteꞌahana  
\r Mk 15:16-20; Yn 19:2-3  
\p
\v 27 Enali Lomu gamanimofihi gimilo bomagi Yesuhi leꞌmete gamani nonuga leꞌmete netigo gimi bo ana nonuga babu lite nehana ete leꞌmo bego hiꞌahana.  
\v 28 Ya hilete enali guketeꞌa li toba helete golaha kata hupa moneꞌi li hepi eteꞌahana.  
\v 29 To ufehaꞌa hiti nagatuꞌi kakiliꞌi mone lolo hilete latahaꞌagu bi eteꞌahana. Ya nehite akepa osahi yahi lamagaꞌaga bilete enalapusa nohi fi emilete kiya yokolo ka ma lite lu eteꞌahana: Yuta bonaꞌmagihi gihiti boꞌani yale.  
\v 30 Ya lite lilete okabaluga libiꞌna nehete akepa osahi yahi lamagaꞌaga li binatu lite latahaꞌalo iꞌahana.  
\v 31 Enali ya lite kiya yokolo ka li etelete golaha kata li hepi etana li toba nehete aiꞌa kataꞌa akuꞌi li hepi eteꞌahana. Ya hilete malipu yafalo haluneꞌmu leꞌmete biꞌahana yabe.   
\s1 Yesuhi malipu ho filiꞌahana  
\r Mk 15:21-32; Lk 23:26-43; Yn 19:17-27  
\p
\v 32 Enali kapo melete nebite Sailini metoga bo giꞌa Simoni aiꞌi be gelete fitu fo etete Yesuhi heꞌmoto malipu yafaꞌa kofi etobo lago ai kofi heꞌmoꞌehina.  
\v 33 Enali hepaꞌi giꞌa mone Gologota yabe luto niꞌinalo nehetiꞌahana. Ana giꞌa hapaꞌamofihi latahaꞌani felisa hepaꞌi yabe lite lilata nehanalo yabe.  
\v 34 Ekesaꞌna hiti li sibi sibi hiꞌahana bai nagamiꞌi Yesu nalibe lite emigo nesiꞌasi nokehelinati aku akuꞌi no bati mehuse heꞌmiꞌehina yabe.   
\p
\v 35 Enali malipu yafalo nekatu Yesuhi ahelete guketeꞌa guna ito laliti fato fatoꞌi lilune lite masisi suhi hite heꞌahana.  
\v 36 Ya hilete enali analo nehite Yesu hena hilifi lite ai bota hite mineꞌahana.  
\v 37 Ifo latahaꞌaga kaga mone ma lite lilete ka foya emiꞌahana kaga fayahi gelete meleꞌahana: Ana kaga ma luto leka nesabe: Yaꞌma Yesu, Ai Yuta Boanaꞌmagi Gihiti Boꞌani Yabe.  
\v 38 Yesuhi luga luga ya kegiꞌa foipa bole loemo malipu yafalo eteheꞌahana. Mone bomofihi Yesuhi yahi lamagaꞌaga nehete moneꞌamofihi yahi sogaꞌaga heꞌahana.   
\p
\v 39 Boanaꞌi enali bila ela hanamagi Yesuhi bugu gili gili nehite bai ka ma lite li eteꞌahana:  
\v 40 Kai mono nohi li tele biloto loegi monegi yegegu akuꞌi gilube luꞌahata bo, yatai kaika kubuto bi negabe. Kai Huꞌmamofihi Panaꞌa nohutomo malipu yafaloti maga limibo.  
\v 41 Ana hite, to sipi mono bomagi hiti to keya kaga enelepilata nehana bomagi hiti olopa bomagi hiti moneko ka lite Yesuhi baiꞌi emite ma lite liꞌahana:  
\v 42 Ai lugaꞌa bonaꞌi li enubuto bilata huꞌehinaꞌa huto aiꞌa li buto mebibe. Yuta bonaꞌmagi gihiti boꞌanimo nohifi fato bo nohibe? Ai malipu yafa heꞌmiloto magu liminogo lali bu goloto oꞌyo, ai maꞌnaka luto gihiti bo nohibe lilune.  
\v 43 Ai Huꞌmamofihi komopaꞌa emito ai panaꞌa nohube lulata huꞌehina ai Huꞌmau yatai abuto bino.  
\v 44 Etali foipa bo loemo Yesuhi luga luga sopaloga eteheꞌahana yaꞌmaleꞌi moneko ka lite Yesuhi baiꞌi emiꞌahaꞌina.  
\s1 Yesu afiliꞌehina  
\r Mk 15:33-41; Lk 23:44-49; Yn 19:28-30  
\p p  
\v 45 To fuligaha kanalo asaga hepaꞌi fi metepu i baga ito buto akuꞌi yege limi folose kanalo i besa loꞌehina yabe.  
\v 46 Yege alimi falalina kanaꞌa nohigo Yesu sipi kehe ito ma luto luꞌehina: Eli, Eli, lema sabakatani? Ai yaꞌmana kaga ma luto lu gelehe nohune: Huꞌmaꞌnigabe, Huꞌmaꞌnigabe, kai henaꞌmu noheꞌmi netane?  
\v 47 Ya ligo enali lugaꞌa bonaꞌi ana hepato ho tite nehanamagi ana kaga kehelilete ma lite liꞌahana: Yaꞌma ai Elaiyahi kehe i noemibe.  
\v 48 To bo mone enali folagahaꞌaniguti ho tito hololu luto buto kosopa iseꞌna lite bai nagamilugu i pota giloto lito oto akepalo itini noloto Yesu bili tuto nalibe luto emiꞌehina.  
\v 49 Ya nohigo bonaꞌi lugaꞌamagi liꞌahana: Heꞌmiꞌohubo. Elaiyau oto heꞌmalifi bu galuneꞌmu nohune lite nelago,  
\v 50 Yesu fililubeꞌmu huloto kehe sipi akuꞌi iloto filiꞌehina yabe.   
\p
\v 51 Ya higo ana kanaꞌasilo kaꞌmuya sipi mono nonugu hekini lose kata hasalo meleꞌahana folaganuguti i hegege huloto ifogati hapi fito siꞌaga limito i pa soꞌehina. To imimaꞌi hiti noligo efahi ibe kolibe huto limiꞌehina.  
\v 52 To kene mala mala keli i hokolo i baga igo Huꞌmamofihi boanaꞌa babu lite koyapaꞌi filiꞌahana yatai akuꞌi ho ti su heꞌahana.  
\v 53 Enali kene mala mala hepaꞌi heꞌmi su hete nehago alihi Yesu ho tilago li mone hite sipi tauni hepalugu netigo analo babu bonaꞌmagi bu enegeꞌahana yabe.   
\p
\v 54 Gimi bomagihi sipi boꞌani analo minoto Yesuto kaba huꞌehina hiti to lugaꞌa bonaꞌi hiti imimaꞌi linana hiti to asaga huto hinana be gelete enelesaꞌani gofa ligo ma lite liꞌahana: Maꞌnaka luto ma boya Huꞌmamofihi Panaꞌa nohibe.  
\v 55 Babu anaꞌi Galili hepaꞌi heꞌmilete Yesuhi heꞌmalune lite megeꞌi lifite eꞌahana anaga mineꞌahana. Yaꞌmana anaꞌmagi fotoꞌi ho tilete nehite gili gili hiꞌahana yabe.  
\v 56 Enali folagahaꞌanigu Magatala meluguti aꞌi mone Malia yabe. To mone Malia Yemesinogo Yosefenogo itoꞌatitifu yabe. To Sepetihi panaꞌa loemaleꞌi itoꞌatitifu hiti mineꞌahana yabe.   
\s1 Yesuhi keli heꞌahana  
\r Mk 15:42-47; Lk 23:50-56; Yn 19:38-42  
\p
\v 57 Yege limi nofalago feꞌnoho bo Alimatia hepatogati oꞌehina bo giꞌa Yosefe, ai ana huto Yesuhi megeꞌi molomofaꞌna huto minoꞌehina bo yabe.  
\v 58 Ai Pailati nohinaga buloto Yesuhi gufaꞌa lilube luto loka hoꞌehina. Ya higo Pailatiu lu epigo gimi bomagi gufaꞌa ite ete emiꞌahana.  
\v 59 To Yosefeu Yesuhi gufaꞌa alito gulu gulu katatu li sa giloto yabe.  
\v 60 To yuhufa lolo huꞌehina muli efa kapoꞌagu gufaꞌa li biꞌehina. Ya huloto sipi efahi mone li behe behe huto kasihaꞌalo hekini loloto abufa huꞌehina yabe.  
\v 61 Ya nohigo aꞌi loemaleꞌi Magatala aꞌi Malia yagi to mone Malia hiti mulito mapahi fite mineꞌahaꞌibe.   
\s1 Gimi bomagi kene mala mala keli bagalo kaba gimi giꞌahana  
\p
\v 62 To Yuta bonaꞌmagihi fuli kana anaꞌina li tulu huse kanaꞌani yagoꞌa yabe luto nina asu holago enali sipi mono bonaꞌi hiti to Felosi bonaꞌi hiti Pailati nohinaga li nupa hiꞌahana.  
\v 63 Ya hilete ma liꞌahana: Sipi bo yale, ai fagalo bouba mefiliꞌohuto kaga mone ma luto luꞌehina lu kimilune. Loegi monegi yupahi minotoꞌni akuꞌi ho tilunaꞌmu yabe luto luꞌehina.  
\v 64 Ya huꞌehinagi kai gimi bonakamagihi kaga litogo bite loegi monegi yupahi minalifa lite kene keli bagaꞌalo amuya melete i hekini leno. Koko panaꞌamagi faga lite gufaꞌa gumina lilete asaga boanatoga ai akuꞌi kene keliguti ho tiꞌehibe lite enimiꞌi mele lalabe. Yatai faga liꞌahanauba koyapaꞌi faga lilanamofihi be ligilibe.  
\v 65 Pailatiu ma luto lu epiꞌehina: Lenali mono nohi kaba gimi gilata nehana bonaꞌi lugaꞌa bite eneleꞌmalo.  
\v 66 Ai ya ligo enali bite kene mala mala keli bagaꞌalo uleꞌale hite keyaꞌi suhi hite hekini lo bati hiꞌahana yabe. To gimi bo lugaꞌa analo kaba gimi gite mineꞌahana yabe.   
\c 28  
\s1 Yesu mulimoguti ho tiꞌehina  
\r Mk 16:1-10; Lk 24:1-12; Yn 20:1-10  
\p
\v 1 To etehi goꞌi noligo Yuta bonaꞌmagi fuli yupahaꞌani salelegu su halubeꞌmu nohigo loe aꞌi Malia Magatala to yaꞌma fato Malia hiti muliꞌmogu biꞌahaꞌina.  
\v 2 To meleꞌisi mone imimaꞌi sipinamo liꞌehina. Huꞌmau mone agelo ho lifigo limiꞌehina bouba yaꞌma mulimofihi efapo hekini loseꞌna li koli heꞌmito ana efapolo minoꞌehina.  
\v 3 Yaꞌma agelo okabaꞌalo kopisiꞌna suhi huto besa besa loꞌehigo to gukete ana huto koholina sipiꞌamo huto huꞌehina.  
\v 4 To gimi bomagi aiꞌi be gelete sipi koli hite afoya foya ilete enubu neta neta bite melugu keꞌahana.   
\p
\v 5 To agelouba aꞌmaleꞌi lu etimiꞌehina: Letali koli mehiliyo. Yesu malipu yafalo ho filiꞌahana bo kumu sa sa nehaꞌinamoꞌmu akeheliꞌohube.  
\v 6 Ai maloꞌi menohinagihe. Ai filiꞌehinagati aku ho tilube luto luꞌehinaꞌa ya huto ho tiꞌehibe. Ete manugu tilete koyapaꞌi gufaꞌa koꞌehinalo be galiyo.  
\v 7 To letali yatai koko panaꞌa nehanalo meꞌme hite bite filiꞌehinagati ho tiꞌehibe lite lu epiliyo. Ai Galili kapogu tubuto enali hiti analo fo tumala hilune luto luꞌehinagihe lite lu epiliyo. To nani alu noletumube agelouba ya luto luꞌehina kaga.  
\v 8 Ya noligo ana aꞌmaleꞌi sipi koli hite aku etegepohi nelite muliꞌmoguti heꞌmite hololu lite bite koko panaꞌaloga agelomofihi nonaꞌa lu epilubeꞌmu biꞌahaꞌibe.   
\p
\v 9 To etali hololu lite nebaꞌigo anaꞌasi enubulo Yesu kapogu huto huꞌehibe. Nehaꞌifiye? luto lu etimiꞌehina. Ya ligo etali ete gigusaꞌalo nu kilete meto kelete aitoga agoya hu emite mineꞌahaꞌibe.  
\v 10 To Yesu lu etimiꞌehina: Koli mehiliyo. Nogonamu tamuꞌni nehanaga bite Galili kapogu nanitoga enogo fo tumala hilune, luto lu epiliyo, Yesu ya luto luꞌehina.   
\s1 Gimi bomagihi suguna kaꞌani  
\p
\v 11 To aꞌmaleꞌi kapo melete tauniga nebaꞌigo gimi bonaꞌi mulimogu kaba hiꞌahanamagi sipi mono bomagitoga bilete asagaꞌi be geꞌahananamo lu yege heꞌahabe.  
\v 12 To sipi mono bomagi ana kaga kehelilete mono kanisole bonaꞌmagitoga bite li gehesa hiꞌahana. To yaꞌma mono bomagi gimi bonaꞌi efahi epiluneꞌmu nehabe.  
\v 13 Henaꞌmugope? Enali lu epiꞌahana: Yesuhi koko panaꞌamagi foluguꞌi ete gufaꞌa lenali lenubuꞌi kelete nehago gumina lite fenene hiꞌahabe. Ya kaga lu epilo, lite lu epiꞌahana.  
\v 14 To ana kanisole bomagi kaga mone hiti lu epiꞌahana: To, Lomu kaba bouba yaꞌma lenali lenubuꞌi keꞌahana kagamofihi kehelilenogo lali yaꞌmana aitoga bati hu lepalalune, lite liꞌahana.  
\v 15 Ya lu epiꞌahago gimi bomagi oꞌyo lite efahaꞌani nonaꞌa lilete to mono kanisole bonaꞌi kagaꞌani boanaꞌmagihi yaꞌma lu epiꞌahabe. Yaꞌma faga luseꞌnaꞌani minoba minoba huto bilinaꞌmu yabe. Yatai Yuta bonaꞌi anana keheli amuya meleꞌahana.   
\s1 Yesu koko panaꞌamagihi enubulo huto huꞌehina  
\r Mk 16:14-18; Lk 24:36-49; Yn 20:19-23; Apo 1:6-8  
\p
\v 16 To Yesuhi koko panaꞌa nayahi luga luga su hago nigigusagati mone heleko malago Galili kapologa bilete koyapaꞌi Yesu mone kosagu enelepiꞌehinaga fo tumala hilune lutomo tiꞌahana.  
\v 17 To nehetite Yesuhi be gelete aitoga agoya hu emiꞌahana. Enali mone lugaꞌamagi yigise loe lae hilete Yesu nohifi fato bo nohifi lite keheliꞌahana.  
\v 18 Yesu koko panaꞌamagihi ma luto lu epiꞌehina: Kokulumalugu hiti melugu hiti asagaꞌna kaba hilane lutomo Afoꞌnifu yaꞌma nimiꞌehina.  
\v 19 Yamuꞌi lenali asaga melugu bonatoga bite nani nagaꞌni eneleꞌmo lolo hilo. To ana bonaꞌmagihi afoꞌnifihi giꞌalo hiti panaꞌamofihi giꞌalo hiti to Sikalafuꞌmofihi enigilo li melete nagamiꞌi folo epalalo.  
\v 20 To asaga nani lu lepiꞌohuna ka lenali bite lu enelepinogo kehelite liyafa hite megeꞌi malalabe. To lenali kehelilo. Nani lenali hiti asaga yupahi moneka nohinogoti ma meꞌi su halina kanagu hiti lenali akuꞌi minalutaꞌmu yabe.