\id 1CO - Bunama NT [bdd] -Papua New Guinea 1991 (DBL -2014) \h 1 Kolinita \toc1 MeKolinita ꞌidi leta ꞌaigeda Paulo ꞌileleya \toc2 1 Kolinita \toc3 1Ko \mt1 1 KOLINITA \mt2 MeKolinita ꞌidi leta ꞌaigeda Paulo ꞌileleya \ip Paulo ꞌina sakowasi nugenugetana Kolinita ꞌoina tomota baibaiwadi Yesu sihemiseya, ta ꞌiꞌebesinediya, ꞌoinega mumuga galana silatuwa meKolinita ꞌidi hekalesiya ꞌalona. Muliyetega Paulo tetelidi ꞌihesagoheya, ta ꞌidi leta bewa ꞌileleya ma ꞌabehega ꞌiꞌabihe dumwaludi. Cidi galaowedi bewa: Siwatahidi hali boda ma hali boda ꞌoidiya, ma ꞌaigeda loheya ganawala galana ꞌipaihoweya, ta siyatayatala siboidimo, toloinaina matana, tauna geya Yesu ꞌana tohemisa, ma tupwana loheloheya ꞌidi yaubada nugenugetaidi ꞌadiwa siꞌaiꞌaidi, ma wete Yesu ꞌana tohepwailao geya siꞌitayahi bwaibwainidi, ta ꞌidi Badaina ꞌina Cai Tabu geya siheꞌasisiyane. \ip Paulo wete ꞌilihasiya Yaluyaluwa Tabuna ꞌina heguyai tohekalesiyao ꞌoidiya, taudi ꞌoidiyega sigwaegwae hali ꞌenanega, ma tupwana wete ginaula sipaihowediya Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwaiyega. Leta ꞌana ꞌebelolagu ꞌoina Paulo ꞌilihasiya toholohila ta helau weyahidi. \c 1 \s1 Loyauwedo \p \v 1-2 Taugu Paulo, Yehoba ꞌihesinuwegauwa ꞌabehega Yesu Keliso tetelina ꞌana tohepwaila. Cimi leta bewa tasidai Sositeni ꞌilemegauwa ma yaleleyawa ꞌomi meKolinita tohekalesiyao ꞌoimiya. Weyahina ꞌomi Yesu Keliso ꞌiꞌabihe ꞌehaugomiya, ta ꞌina boda hesihesinuwadi ꞌoidiya waluhuma ma wamiyamiya, taudi wete Yesu Keliso saninega mahetemiyao waꞌahwaꞌahwanoi, taudi tupwa mabwaiyana ꞌoidiyega mahetedao ꞌida Bada ꞌaigeda tuwa, tauna Keliso. \v 3 Cida Badaina Yesu Keliso ma Tamada Yehoba ꞌidi helauwega tuwa wamiya daumwala. \p \v 4-5 Moisa, Yehoba ꞌihelauwegomiya ma ginaula mabwaiyana bwebweꞌana ꞌiꞌebwaegomiya, gidemusa ꞌimi gwae bwebweꞌadi ta ꞌimi sanapu bwebweꞌadi Yesu Keliso ꞌoinega. Eeta tuta mabwaiyana weyahimi yaloyauwedo Yehoba ꞌoina. \v 6 Ta wete yaloyauwedoweya weyahina Kelisoina waꞌahwa moiseya ma tetelina wahemisaeya. \v 7 Ta wete Yehoba ꞌina ꞌebwaya bwebweꞌadi mabwaiyadi ꞌoimiya simiyamiya, tuta bewa wayamwayamwana ꞌida Bada Yesu Keliso ꞌina latu hilama weyahina. \v 8 Ma tauna ꞌiꞌabiꞌabi hepaꞌaligomi, ta geya ꞌeta ꞌimi puimo, ma ꞌana siga sabweloina ꞌilohihilama. \p \v 9 Yehobaina maꞌana hemisa madouna eeta ꞌibwauwegomiya ma natunaina tauna ꞌida Bada Yesu Keliso baꞌidamiu waheꞌiyaꞌiyagu. \s1 Sahena wataha silatulatu tohekalesiyao ꞌoidiya \p \v 10 Tasigwao, bewa ꞌigu lohatoto ꞌoimiya ꞌida Bada Yesu Keliso saninega ma ꞌabehega wanuwatuhu hegogona ma wagwae hegogona, ma hesi sahena waheheꞌoheꞌohe nuwana wawatawatahigomi. \v 11 Weyahina tupwadi Kiloe ꞌina bodao sihegwae pwaigauwa ꞌimi heꞌoheꞌohe weyahidi. \v 12 Eeta tupwami wagwae, “Tauma Paulo ꞌina boda.” Ma tupwami wagwae, “Tauma Apolosa ꞌina boda.” Ma tupwami wagwae, “Tauma Pita ꞌina boda.” Ma tupwami wagwae, “Tauma Keliso ꞌina boda.” \p \v 13 Sahena Keliso wahina tahwatahwatahidi, weyahina ꞌiboinamo weyahimi siꞌabi hekeloseya, geya taugu weyahimi. Wete Keliso tauna saninega wababitaisowa, ma geya saniguwega. \v 14 Cigu loyauwedo Yehoba ꞌoina bewa, weyahina geya mabwaiyami yaꞌabiꞌabihe babitaisogemi. Beno tuwa Kilisipo ma Geyo. \v 15 Sahena wanuwanuwatuhu ma wagwae, “Tauma Paulo ꞌina boda, weyahina Paulo ꞌiꞌabihe babitaisomaiya.” \v 16 Geya! Kilisipo ma Gayo, eema wete Sitipana ꞌina susu yaꞌabihe babitaisowediya, nuwana siboidimo. \v 17 Weyahina ꞌigu paihowa Keliso ꞌiꞌebwaegauwa tetela bwebweꞌana ꞌana lohatotomo weyahina, ta geya ꞌabihebabitaiso. Ma wete loguguyaina geya ꞌigu sinasinapuwega, tabu ma Keliso ꞌina ꞌamasa kelose ꞌoina tetelina yaꞌabiheweꞌa. \s1 Yesu ꞌina ꞌamasa kelose ꞌoina \p \v 18 Kelose tetelinaina tomota tupwadi siꞌahwa ꞌaboꞌaboweya, taudi yaluyaluwadi ꞌamaꞌamasidi, ma hesi tauda tahemisaeya ꞌabehega Yehoba ꞌina waiwai tetelaina ꞌoina ꞌimiyamiya, ma ꞌoinega ꞌilemegita. \v 19 Yehobaina Buki Heꞌasisi ꞌoina ꞌihepwaileya ꞌigwae, \q1 “Taudi tosanapuwao ma tosonogao ꞌidi nuwatuhu yalogwahatediya ma yaꞌabihe galediya.” \p \v 20 Coinega togidega taudi tosanapuwao bo nuwana toheꞌitao? bo nuwana taudi tologuguyao bewa tuwa baleꞌuwa simiyamiya? Moisa, Yehoba ꞌidi sanapuina ꞌiꞌahwa ginaula bwagabwagaediya. \v 21 Weyahina sanapu baleꞌuwa gesowana ꞌoinega Yehoba tasanapu, ma hesi Yehoba ꞌina nuwatuhu ta ꞌina tetela ꞌana lohatotomo ꞌoinega ꞌana tohemisao tauda ꞌilemegita. Tetelinaina mebaleꞌu siheginaula bwagabwagaeya. \v 22 Weyahina meYudiya nuwanuwadi ꞌilaꞌilalao sida ꞌitadi, ma taudi geya meYudiya, sanapu sibesebese. \v 23 Ma tauda hesiyage tetelinaina talohatotoweya, Keliso ꞌina ꞌamasa kelosemo ꞌoina weyahina, eema meYudiya silogwahateya ma wete tomiya ganamuli siꞌahwa ginaula bwagabwagaeya. \v 24 Ma hesi tauda Yehoba ꞌana tohemisao ꞌihesinuwanegita boda Yudiya ma hali bodao ꞌoidiyega, ma Keliso ꞌoinega Yehoba ꞌina waiwai ta ꞌina sanapu ꞌiꞌebwaegita. \v 25 Weyahina toꞌaha Yehoba ꞌina paihowa weꞌaweꞌana bo ꞌiꞌiuna, tomota tauda ꞌida waiwai madouna ꞌihewaiwai sineya. \p \v 26 Ma tasigwao, wanuwatuhuyahi ꞌabehega taudi Yehoba ꞌihesinuwanediya ꞌoimiyega, baibaiwadi geya baleꞌu ꞌana tosanapuwao, nuwana tohewaiwaiyao, nuwana ꞌana babadao. \v 27 Ma hesiyage baibaiwadi yauyauleidi ꞌihesinuwediya ma yauyauleidiyedi baleꞌu ꞌana tosanapuwao siꞌabihedeba mwadinidiya, ma wete baleꞌu ꞌana tobeluwao Yehoba ꞌihesinuwediya ma taudi wete tohewaiwaiyao sihewaiwai sinediya. \v 28 Ta wete gogo gabulena Yehoba ꞌina paihowa siꞌahwa ginaula bwagabwagaediya, ma hesi Yehoba ꞌina paihowao ꞌoidiyega ꞌidi ginaula mabwaiyana ꞌiꞌahu sepalediya. \v 29 Coinega geya ꞌeta wete loheya sowasowahina ma ꞌigwae hane Yehoba matana. \v 30 Weyahina Yehoba tauna ꞌina paihowega Yesu Keliso mahetedai taheꞌaigeda, ꞌoinega Yehoba ꞌina sanapu Yesuina ꞌilagu balaheya ꞌoida, weyahina Yesu tauna wahina ꞌipwaoliyeya weyahida, ta ꞌoinega ꞌiꞌabihe ꞌehaugita ma ꞌiꞌabihe dumwalugita. \p \v 31 Buki Heꞌasisi ꞌina hepwaila ginaula bewa weyahina ꞌigwaeya, \q1 “Ceguma taiya nuwanuwana ma ꞌihepwatu, ꞌida Badamo ꞌida hepwatuwe.” \c 2 \s1 Paulo ꞌina guguya \p \v 1 Tasigwao, wanuwatuhu tutaina mwalo Yehoba tetelina yaꞌeweyawa ma yahepwaileya ꞌoimiya, geya ꞌigu gwae waiwaiyega, gide ꞌabehega taugu tosanapu moisa. \v 2 Ta hesi nuwanuwagu ma Yesu Kelisomo weyahina yada guguya ꞌoimiya tauna siloheꞌamasiya kelose ꞌoina. \v 3 Coinega ꞌigu latuma ꞌoimiya gide toweꞌa, maꞌigu dedela ta maꞌigu ꞌateyoho. \v 4 Ma wete ꞌigu guguya ꞌoimiya geya gwae waiwaidi nuwana sanapu ꞌoidiyega, ta hesi Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwaiyega. \v 5 Coinega ꞌigu guguyaina wahesagoheya ma wada hemisae ꞌabehega geya tomota ꞌidi sanapu ꞌoinega, ta hesi Yehoba ꞌina waiwaiyega. \s1 Sanapu moisa \p \v 6 Sanapu moisa Yehoba ꞌoinega yahehepwaile tohemisa paꞌalidi ꞌoidiya, ma hesi geya gogo gabulena bewa ꞌana sanapu bo toloinao bewa tuwa ꞌidi sanapu, taudi simiyamiya tuta toꞌutoꞌupana tuwa. \v 7 Ma hesi sanapuina Yehoba ꞌoinega mwalo dahwadahwaina, ta bewa tuwa ꞌiꞌabilatuheya, weyahina muliyetega ma gogo gabulena ꞌihemasaleheya, nugeta nuwanuwana ma ꞌida ꞌebeyaliyayaina ꞌida ꞌebwaegita. \v 8 Ta gogo gabulena bewa ꞌana toloinao sanapuina geya sisanasanapu, ma ꞌeguma nuwana sida sanapu nugeteya, sahena ꞌida Bada galewega siloloheꞌamasi kelose ꞌoina. \p \v 9 Ta hesi ꞌida yaliyayaina weyahina Buki Heꞌasisi ꞌina hepwaila ꞌigwaeya, \q1 “Sahena tagwaegwae Yehoba ꞌana tohelauwao ꞌadi lema bwebweꞌana hedadena ꞌiꞌatububuya. Geya ꞌeta loheya ꞌida ꞌiteya bo ꞌihesagohe ma ꞌida nuwasabwalena lemaina, weyahina bwebweꞌana hedada.” \p \v 10 Ta hesi Yaluyaluwa Tabuna ꞌoinega Yehoba sanapuina ꞌiꞌabilatuheya ꞌoida, weyahina Yehoba Yaluyaluwana ginaula mabwaiyana ꞌisanapudiya. Coinega Yehoba ꞌina nuwatuhu dahwadahwaidi wete ꞌisanapudiya. \v 11 Tanuwatuhuyahi tauda tomota weyahida, ꞌeguma taiya loheya maꞌina nuwatuhu dahwadahwaina loheyaina tauna yaluyaluwana ꞌisanasanapu hile. Gidemusa wete Yehoba Yaluyaluwana ꞌiboinamo ꞌina nuwatuhu ꞌisanasanapu hile. \v 12 Yehoba Yaluyaluwana geya gogo gabulena yaluyaluwadi gide, ma hesi Yehoba ꞌiꞌebwaegita Yaluyaluwanaina, ꞌoinega tanuwa sabwalena ꞌina helauwedi taudi ꞌiheguyaiyediya. \p \v 13 Coinega ꞌida gwae, nuwana ꞌida heꞌita, geya gogo gabulena ꞌidi sanapu ꞌoinega, ta hesi Yehoba Yaluyaluwanega. Coinega taiyewedi taudi Yaluyaluwaina ꞌoidiya ꞌimiyamiya sowasowahidi ma gwaeyedi sihesagohedi ma wete sisanapudi. \v 14 Ta hesi ꞌeguma geya, geyaꞌabwa wete sisanasanapu, weyahina ꞌoidiya ꞌabehega ginaula yauyauledi tuwa. Coinega geya sowasowahidi ma ginaulaedi sisanapudi, weyahina Yehoba Yaluyaluwana geya ꞌiꞌabihenuwa sabwalenidi. \v 15 Ta hesi tauda ginaula mabwaiyadi tasanasanapudi, toꞌaha bwebweꞌana ma toꞌaha galana, ꞌoinega geya ꞌeta taiya sowasowahina ma ꞌiꞌahwa galagalaegita. \q1 \v 16 “Moisa, geya ꞌeta taiya Yehoba ꞌina nuwatuhu ꞌisanapu ma ꞌabehega ꞌida heꞌita,” ma tauda hesi Keliso ꞌina nuwatuhu ꞌoinega tanuwanuwa. \c 3 \s1 Yehoba ꞌina topaihowao \p \v 1 Ma tasigwao, geya sowasowahina ma sanapu moisa yahehepwaile ꞌoimiya, weyahina yaluyaluwami geya simatuha, ta ꞌimi nuwatuhu ꞌabwa tuwa gogo gabulena ꞌidi nuwatuhu gidemusa. Weyahina ꞌomi wahegaina tuwa Keliso ꞌana hemisa ꞌoina, gide sedaseda ꞌiꞌiudi. \v 2 Coinega geya sowasowahimi ma ꞌeꞌahai yaꞌebwaegomi ma hesi susumo ꞌoinega yaheꞌaigomiya, weyahina mwalona ma nige geya sowasowahina ꞌeꞌahai waꞌai. \v 3 Moisa, mumugami ꞌabwa tuwa gogo gabulena gidemusa, weyahina ꞌabwa waheꞌoheꞌohe ma waheꞌipiꞌipi tuwa. \v 4 Ta tupwami wagwae, “Tauma Paulo ꞌina boda.” Ta tupwami wete wagwae, “Tauma Apolosa ꞌina boda.” Cimi gwaeyedi gidemusa gogo gabulena ꞌidi gwae. \p \v 5 Togidega taugu ma Apolosa weyahima waheheꞌoheꞌohe? Tauma topaihowa tuwa, ꞌida Bada weyahina. Cida Badaina ꞌima paihowa ꞌiꞌebwaemaiya hagadi ma hagadi ꞌapaipaihowadi, ma ꞌoinega ꞌomi Keliso wahemisaeya. \v 6 Taugu ꞌigu paihowa todauna tuwa, ma Apolosa toꞌitayahi. Ma Yehoba hesi ꞌiboimo ꞌina waiwaiyega ꞌeꞌahai ꞌiyada. \v 7 Coinega Yehoba ꞌiboimo tahepwatuwe, ma tauma sahena. Weyahina tauma todauna ma toꞌitayahina. \v 8 Ma hesi ꞌabwa tauma tanoha ꞌana topaihowao ꞌama maisa ꞌaigeda ꞌaigeda ꞌada loba gidemusa ꞌima hetapewa ꞌana madou. \v 9 Bewa tuwa Yehoba baꞌidamai ꞌina tanoha ꞌapaipaihowa, ta ꞌina tanohina beno ꞌomi tomota tuwa. Ma wete ꞌomi Yehoba ꞌina hada. \p \v 10 Weyahina Yehobaina ꞌihelauwegauwa ma ꞌihesumanegauwa ma ꞌabehega ꞌina toꞌabi hada, ꞌoinega ꞌohola yalagu bwaibwainidiya ma ꞌoinega tupwadi topaihowa ꞌoholaedi ꞌoidiya ma siꞌabi, ꞌilobwainediya ma sida ꞌabi bwaibwaina. \p \v 11 Cida ꞌoholaina ꞌimiyamiya, tauna Yesu Keliso, ꞌoinega geya sowasowahina ma hali ꞌohola tahetoholo. \v 12 Ma hesi ꞌoholaina tabwanina ꞌida yowayowana talagudi. Tupwadi tomota ꞌidi yowayowana bwebweꞌadi siꞌewedima, gidemusa ꞌulabwa nuwana sagumo nuwana kasikasi, ma tupwadi ꞌidi yowayowanedi weꞌadi siꞌeweꞌewedima, gidemusa keipoki bo ꞌaulaha bo mulumulu. \v 13 Coinega ꞌabwa bwaꞌomatana ꞌana sabwelo ꞌoina ꞌida Badaina hadaedi ꞌihadadadi ma ꞌida tohodi, nuwana bwebweꞌadi bo galadi. \p \v 14 Taudi siꞌabi bwaibwaina ꞌadi maisa siꞌewa. \v 15 Ma taudi ꞌidi ꞌabi galadi, ꞌidi hadaedi ꞌigabu yahuledi ma loheloheyamo ꞌiꞌabihetedi, ma gesowana ꞌeta wete ꞌidi tobwatobwa ꞌitupwatupwa. \v 16 Eema wanuwatuhuyahi ꞌabehega tauda Yehoba ꞌina Hada Heꞌasisi, weyahina Yehoba Yaluyaluwana ꞌoida ꞌimiyamiya. \v 17 Ceguma taiyawedi Yehoba ꞌina hadaina siꞌabihegaleya, Yehoba wete ꞌida ꞌabihegaladi. Weyahina ꞌina hadaina ꞌasiꞌasilalana ma taudi siꞌabi hegaleya. Cina hadaina tauda. \p \v 18 Gesowana taiya ꞌowa ꞌuboi ꞌuꞌabowego ꞌabehega ꞌowa ꞌaigeda tosanapu, weyahina ꞌeguma baleꞌu bewa ꞌana sanapumo ꞌusanapuya, ꞌilobwainegowa ma sanapuina ꞌulogwahate ma ꞌoinega sanapu moisa Yehoba ꞌoinega ꞌuloba. \v 19 Weyahina sanapu bewa baleꞌuwa gide yauyaule Yehoba matana. Weyahina Buki Heꞌasisi ꞌoina ꞌihepwaila gidemusa ꞌigwaeya, \q1 “Yehoba tosanapuwao ꞌiꞌonediya ma sida hesilae siboi ꞌidi gomanega.” \p \v 20 Ma wete ꞌigwaeya, \q1 “Badaina tosanapuwao ꞌisanasanapudi ꞌabehega sinuwatuhu besobeso.” \p \v 21 Ma sahena wagwaegwae hanehane ꞌimi tohanugetaowedi baleꞌuwa weyahidi, weyahina Keliso ginaula mabwaiyadi ꞌiꞌebwae pwaigomiya. \v 22 Gidemusa taugu ma Apolosa ma Pita wete ꞌilagumaiya ꞌami toꞌabihetenao, ma baleꞌu wete mabwaiyana ꞌiꞌebwaegomiya, ma wete yawasimi ta ꞌimi ꞌamasa, wete ginaula mabwaiyana tuta bewa ꞌoina ma tuta sinaonaoma ꞌoidiya ꞌiꞌebwaegomiya. \v 23 Weyahina ꞌomi Keliso ꞌina tomotaiyao, ta Kelisoina Yehoba ꞌoinega. \c 4 \s1 Keliso ꞌana tohepwailao ꞌidi miya mwau weyahina \p \v 1 Sowasowana ma wasanapumai ꞌabehega tauma Keliso ꞌina topaihowao, weyahina tetelaina Yehoba ꞌoinega mwalo dahwadahwaina ma bewa tuwa ꞌahehepwaile ꞌoimiya. \v 2 Cima paihowaina ꞌoina ꞌilobwaineya ma ꞌapaihowa bwaibwaina. \v 3 Cigu paihowa bewa weyahina, ꞌeguma waꞌahwa bwebweꞌanegauwa bo nuwana waꞌahwa galagalaegau, ꞌimi nuwatuhuwedi bo hali tomotaiyao ꞌidi nuwatuhu weyahigu, geya toꞌaha ꞌoiguwa. \v 4 Ta wete taugu ꞌigu nuwatuhu ꞌabehega ꞌigu paihowaina bwebweꞌana, ma hesi geya yasanapu bwaibwaini, nuwana bwebweꞌana bo galana, Yehobamo ꞌisanasanapu. \p \v 5 Bewa tuwa sahena ꞌeta taiya ꞌiyanao ꞌoidiya ꞌihesihesinuwa ꞌabehega bwebweꞌadi bo galadi, weyahina ꞌabwa ꞌida Bada ꞌinaoma ma ꞌiboinamo ꞌiloinaegita. Ta ꞌina loinaina dumwaluna weyahina ꞌida nuwatuhu galadi ꞌateda Yehoba ꞌiꞌabilatuhedi ma ꞌiloinaegita, eema ꞌida nuwatuhu bwebweꞌadi ꞌiꞌabilatuhedi, ma weyahidi ꞌiꞌahwa bwebweꞌanegita. \p \v 6 Cebeꞌita bewa taugu ma Apolosa ꞌoimega waꞌita, ma ꞌoinega ꞌedaꞌeda bwebweꞌana sahena waꞌebeꞌebesine, ma sahena wagwaegwae hanehane ꞌimi tohanugetao weyahidi, ꞌabehega ꞌaigeda ꞌimi tohanugeta ꞌibwebweꞌana hedada. \v 7 Sahena wanuwanuwa hanehane ma ꞌabehega ꞌiyamiyao wabwebweꞌana sinediya, weyahina toꞌaha bwebweꞌana ꞌoimiya simiyamiya mabwaiyana Yehoba ꞌoinega walobeya, ꞌoinega sahena wagwaegwae hanehane. \p \v 8 Cana ꞌita geya bwebweꞌana weyahina wagwaegwae ꞌabehega wahewaiwai pwaiya, ma ginaula mabwaiyadi sowasowahimi, ꞌoinega walaꞌwemaiya. Moisa, nuwanuwagu ma wada hewaiwai ma tapwalolo ꞌoinega wada hewasawasa, ma ꞌoinega ꞌomi ma tauma tada hemahemahetena. \p \v 9 Ta hesi bewa tuwa ꞌana ꞌita gide Yehoba ꞌana tohepwailao tauma miya mwauna ꞌiꞌebwaemaiya, gidemusa taudi paipaidi sabi loheꞌamasidi, ma ꞌoinega aneloseyao ma loheloheyao ma ginaula mabwaiyana siꞌeꞌebubumai. \v 10 Ta ꞌama ꞌita gidemusa yauyauleima Keliso weyahina, ma hesi ꞌami ꞌita gidemusa taudi Keliso ꞌana tosanapuwao, weyahina tauma weꞌaweꞌaima ma ꞌomi waiwaimi, ta maꞌami heꞌasisi, ma tauma hesi maꞌima debamwadina. \v 11 Tuta baibaiwana maꞌama gomale ta maꞌama taniꞌo yahala, ta geya ꞌama ꞌaleꞌomo, ma wete geya ꞌima hadamo, ꞌoinega ꞌama ꞌita gide tomiya nanaewa. \p \v 12 Tauma nimamega ꞌapaipaihowa, ma ꞌeguma taiyewedi siꞌahwa galagalaemai gwae helauwega ꞌahemaisadi, ma wete ꞌeguma siꞌabi hemuyamuyaemai tuwa ꞌaꞌalamaꞌiꞌita. \v 13 Ta wete ꞌeguma sigamwasowalemaiya, maꞌima nuwa bwebweꞌana ꞌaheꞌiyaꞌiyaguwedi. Moisa, tauma gide mohomoho, ꞌoinega tomota silogwahatemaiya. \p \v 14 Gwae bewa yaleleyawa geya ꞌabehega yaꞌabihedeba mwadinegomi, ma hesiyage sabi hedumwalugomi gide natugwao moisa ꞌomi. \v 15 Moisa, ꞌimi toheꞌitao boda hedada Keliso ꞌina ꞌedaꞌedao weyahina, ma yaboigumo tuwa tamamiu, weyahina tetela bwebweꞌana ꞌana guguya ꞌoinega yaꞌewegomiya Yesu Keliso ꞌoina. \v 16 Coinega natugwao, yaꞌahwanoi ꞌoimiya ma waheꞌauꞌaunawegau. \p \v 17 Ma natugu Timoti yahewasaeyawa ma ꞌane ꞌihepwaile ꞌoimiya, ꞌigu hemisa Keliso ꞌoina weyahina, gidemusa tohekalesiyao yaheꞌitediya ꞌasa mabwaiyana ꞌoidiya, ta ꞌoinega sahena wanuwanuwa naidedi. Timotiina yahelauweya ma yahemiseya, weyahina ꞌida Bada ꞌina paihowa ꞌoina ꞌihetapewa hedada, ma bewa tuwa ꞌinaonaowa ꞌoimiya. \p \v 18 Ta hesi tupwadi ꞌoimiyega sinuwatuhuya ꞌabehega taugu sahena yanaonaowa. Coinega sinuwanuwahane ma sigagagagasa. \v 19 Geya! Ma hesi ꞌeguma ꞌida Bada ꞌitagwala, ꞌabwa yalomwayamwayau ma yanaowa ꞌoimiya, ma taudi togagasaedi yatohodi geya ꞌabehega ꞌidi gwaemo ꞌoidiyega ma ꞌidi paihowao wete yaꞌitadi, waiwaidi bo weꞌaweꞌadi. \v 20 Weyahina Yehoba ꞌina ꞌebeloina ꞌoina geya gwae namo, ma hesi waiwaiyega. \p \v 21 Togidega ꞌimi nuwatuhu? Maꞌigu loina paꞌalina yanaowa, bo maꞌigu helau ma maꞌigu nuwabiga yanaowa? Waboi wahesinuwa. \c 5 \s1 MeKolinita ꞌidi pui \p \v 1 Cimi pui yahesagoheya weyahina ꞌaigeda loheya ꞌoimiyega tamana mwanena mahetena sipuiya. Pui beno gala hedada. Taudi tomiya ganamuli gogo baibaiwana ꞌoidiya geya gidemusa sida mumuga ꞌesa. \v 2 Sahena wanuwanuwahane, ma hesi mumuga bewa weyahina wadou, ma topuiina ꞌimi boda ꞌoinega wapaꞌi. \p \v 3 Bewa tuwa taugu yamiya bwagabwaga, ma hesi ꞌigu nuwatuhu ꞌoimiya ꞌimiyamiya, gidemusa taugu mahetemiu, ꞌoinega topuiina ꞌana loina ꞌoimiya yahepwaileyawa, beno ꞌida Bada Yesu saninega. \p \v 4 Cana loinaina bewa gidemusa, miya hegogona wapaihowa ꞌida Bada Yesu saninega, ta ꞌigu nuwatuhu wete mahetemiu ma Badaina Yesu ꞌina waiwaiyega. \v 5 Topuiina waꞌebwae Seitani ꞌoina ma ꞌabehega wahina ꞌiꞌabihegala ma ꞌoinega muliyetega ꞌida Bada ꞌina sabweloina ꞌoina loheyaina yaluyaluwana ꞌida ꞌabihete. \p \v 6 Ma sahena wanuwanuwahane, ma hesi wanuwatuhuyahi ꞌabehega ꞌeguma puiina muhemuhena ꞌoimiya ꞌimiyamiya nata mabwaiyami ꞌiꞌabihe galegomi. \v 7 Coinega puiina ꞌoimiyega wapaꞌi ma waheboda bwebweꞌana, weyahina Keliso ꞌina ꞌamasa ꞌoinega ꞌideuligemi ma Kelisoina tauna gidemusa ꞌida Hataona Guyaina baweina, tuwa weyahida siloheꞌamasiya. \v 8 Eeta ꞌida guyai tapaihowa, geya maꞌida ꞌedaꞌeda miyamiyana galana ꞌoinega, ta hesi ꞌedaꞌeda bwebweꞌana ma dumwadumwaluna ꞌoidiyega. \p \v 9 Mwalona ꞌimi leta ꞌaigeda ꞌoina yahepwaila ꞌabehega geyaꞌabwa topuiyedi mahetemiyao waꞌahwa ꞌiyaꞌiyagu, \v 10 ma hesi geya yaloiloina ꞌabehega tologwaliyedi ma tobwatobwa ꞌana tohamwao ma toyagahao ma tolonabwasuwao walogwahatedi, weyahina baleꞌu bewa ꞌoina taudi gidemusa baibaiwa hedade, geya sawasawahida taꞌebesinedi. \p \v 11 Ma bewa tuwa ꞌigu loina ꞌoimiya gide, ꞌeguma taiya ꞌihekalesiya ma ꞌilogwali, ꞌeguma tomata tobwatobwa, bo tolonabwasuwa, bo toheliya, bo tonuma bwasi waiwai, bo toyagaha, geyaꞌabwa waꞌahwa ꞌiyaꞌiyaguwe bo nuwana mahetemiu waꞌai. \p \v 12 Ta ꞌigu ꞌebeloina tohekalesiyaomo ꞌoidiya, ma geyaꞌabwa hali boda ꞌoidiya. \v 13 Weyahina taudi muliyetega Yehoba ꞌiloinaedi, ma hesi tologwaliina ꞌaigeda ꞌomi ꞌimi boda, ꞌoinega ꞌilobwaineya ma waloinae, ma ꞌoimiyega wapaꞌi. \c 6 \s1 Yatala weyahina \p \v 1 Caigeda wete ginaula ꞌebedeba mwadina ꞌoimiya ꞌimiyamiya, beno ꞌimi yatala ꞌoidiya toloinaedi taudi geya totapwalolo ꞌoidiya watautauya, ma hesiyage ꞌilobwainegomiya tohekalesiyaowedi ꞌoidiya watauya. \p \v 2 Wanuwatuhuyahi ꞌabehega tauda Yesu ꞌana tohemisao muliyetega ginaula baibaiwadi tada loinaedi, ꞌoinega sawasawahimi ma ginaula ꞌiꞌiudi yatala ꞌoidiya waloinaedi. \v 3 Cabwa galewa aneloseyedi wete taloinaedi, ꞌoinega bewa tuwa sawasawahida ma paihowa baleꞌuwa taloinaedi. \p \v 4 Geyaꞌabwa watautauya toloinao taudi geya sihekalesiya ꞌoidiya. \v 5 Beno ginaula ꞌebedeba mwadina. Ma hesi ꞌeguma taiya ꞌoimiyega nuwanuwana ma ꞌiyana mahetena siyatala, ꞌilobwainediya ma ꞌaigeda tosanapu boda hekalesiya ꞌoinega siꞌebesa ma tauna yatalaina ꞌiloina. \v 6 Comi ꞌimi paihowa geya bwebweꞌana, weyahina taudi geya Keliso ꞌana tohemisao matadiya wayatayatala. \p \v 7 Comi tohekalesiyao ꞌeguma wayatala, ꞌana ꞌita geya bwebweꞌana, ma hesi ꞌeguma mwau ꞌoimiya sihapwehapwesa, ꞌilobwainegomiya ma ꞌami toꞌeꞌaboꞌabowedi waheꞌalamaꞌiꞌitanedi ma geyaꞌabwa waheheyataladi. \v 8 Ma hesiyage ꞌomi tohekalesiyao tasimiyao waꞌaboꞌabowedi ta ꞌoidiyega wayagayagaha. \v 9 Ceguma mumugami gidemusa geyaꞌabwa Yehoba ꞌina ꞌebeloina ꞌoina waluhuluhu, weyahina topuiyedi mabwaiyadi Yehoba ꞌiꞌetobodediya, gidemusa tolonabwasuwaedi ma tologwaliyedi, toganawalaedi wahiwahinedimo matasidiyao sipaipaihowa, loheloheyadimo wete mahetediyao sipaipaihowa, \v 10 ma toyagahao ma tomata tobwatobwaedi, ma tonuma bwasi waiwai, ma tolomugiyao ma toꞌeꞌaboꞌabowao. \p \v 11 Weyahina tupwami mwalona mumugami gidemusa, ta hesi tuwa Yehoba ꞌideuli pwaigomiya, ta waꞌehauwa, weyahina ꞌida Bada Yesu Keliso saninega ma Yaluyaluwa Tabuna ꞌina paihowa ꞌoinega ꞌiꞌabihedumwalu pwaigomiya. \s1 Ganawala weyahina \p \v 12 Gwae ꞌaigeda yahesagoheya tomota tupwadi sigwaeya ꞌabehega, “Mumuga mabwaiyana sawasawahina yapaihowadi.” Moisa tuwa, sawasawahida ginaula mabwaiyana tapaihowadi, ma beno tuwa ꞌabehega mumugaedi geya sida lemegita, ta hesi maꞌidi waiwai ma sawasawahina sipaigita. \p \v 13 Wanuwatuhuyahi ꞌeꞌahai weyahina. Moisa, ꞌeꞌahai gamwada weyahina, ma wete gamwada ꞌeꞌahai weyahina, ma hesi muliyetega ꞌeꞌahai ma gamwada Yehoba ꞌilohegumwalidi. Ma wahida Yehoba ꞌiꞌebwaegita geya ganawala weyahina, ma tauna hesiyage weyahina, ma tauna tauda weyahida, \v 14 ta wete tauna ꞌina waiwaiyega ꞌamasega ꞌiꞌabihe toholo hilegita, gidemusa ꞌida Bada Yesu ꞌamasega ꞌiꞌabihe toholo hileya. \p \v 15 Wahida beno Keliso yahuna, ꞌoinega geyaꞌabwa taiya ꞌowa toganawala maheteu wamumuga galagala. \v 16 Weyahina ꞌeguma taiya loheya toganawala mahetena sipui, beno siloꞌaigeda pwaiya, gidemusa Buki Heꞌasisi ꞌigwaeya, \q1 “Siteluwa siloꞌaigeda, gidemusa tuwa wahidi ꞌaigeda.” \m \v 17 Ta hesi ꞌeguma ꞌida Bada maheteu waloꞌaigeda, yaluyaluwami wete siloꞌaigeda. \p \v 18 Sahena waganawala, weyahina ganawala geya gidemusa hali mumuga galadi. Moisa, hali mumuga galadi geya wahida siꞌabihe galadi, ma ganawala hesi wahida ꞌiꞌabihe galadi. \p \v 19 Coinega wanuwatuhuyahi ꞌabehega wahida Yaluyaluwa Tabuna ꞌina hada, weyahina Yaluyaluwa Tabuina Yehoba ꞌoinega ꞌitauyama ma ꞌaloda ꞌimiyamiya, ma geyaꞌabwa taudamo taloiloinegita, ma hesi Yehoba ꞌida loinegita. \v 20 Weyahina ꞌihemaisa pwaigita, ꞌoinega ꞌilobwainegita ma wahida ꞌoidiyega sanina taꞌabihe madou. \c 7 \s1 Hai weyahina \p \v 1 Nuwatuhuina hai weyahina ꞌigu leta ꞌoina wahesilaleya. Cigu hemaisa bewa: Bwebweꞌana tuwa ꞌeguma meloheyadi geyaꞌabwa sihaihai. \v 2 Ma hesi geya sawasawahimi ma mabwaiyami gidemusa wamiyamiya, weyahina baibaiwa hedade taudi wewelohe sipaipaihowa besobeso. Nuwana ꞌilobwainegomiya waꞌelohai ma ꞌaigeda ꞌaigeda mamwanena, ma geyaꞌabwa paihowa besobeso ꞌimadomadou ꞌoimiya. \p \v 3 Ma ꞌoinega loheloheyaemi mwanemiyao ꞌidi nuwatuhu wamuliyedi. Wete gide ꞌomi wahiwahine mwanemiyao ꞌidi nuwatuhu wamuliyedi. \v 4 Weyahina ꞌeguma wahine ꞌihai, geya sawasawahina ma tauna wahina ꞌiloinae ma hesiyage loheya ꞌiloinae. Wete loheya, geya sawasawahina ma tauna wahina ꞌiloinae ma hesiyage wahine ꞌiloinae. \p \v 5 Ma wete geyaꞌabwa waꞌenoꞌeno wasiwasi mwanemiyao ꞌoidiyega. Beno tuwa ꞌeguma tohai siteluwaedi ꞌidi nuwatuhu mahemahetena ma sabwelo tupwadimo ꞌoidiya sida ꞌahwaꞌahwanoi Yehoba ꞌoina ma muliyetega wete siꞌenoluwa hila, ta geyaꞌabwa wamiyamiya wasiwasi hedade tabu ta nuwatuhu dahwanaedi ꞌoimiya sihapwesa ma ꞌoidiyega Seitani ꞌitoho ma ꞌimi hai ꞌiꞌabihegaladi. \p \v 6 Ceguma nuwanuwami ma wahai, bwebweꞌana, ta geyaꞌabwa yaloinaegomi ꞌabehega mabwaiyami wahai, \v 7 weyahina nuwanuwagu ꞌabehega geyaꞌabwa wahaihai, gidemusa taugu geya yahai, ma hesi mabwaiyada ꞌada loina hagana ma hagana Yehoba ꞌiꞌebwae pwaigita, ma tupwama ꞌamiyamiya wewelohe maꞌima yaliyaya, ta tupwami wahaiya. \p \v 8 Coinega ꞌomi wewelohe ma hiwahiwape ꞌami henuwalagu bewa, ꞌeguma geya wahai, nuwana bwebweꞌana tuwa gide wamiyamiya, taugu gidemusa. \v 9 Ma ꞌeguma geya sawasawahimi waꞌalamaꞌiꞌitanegomi, ta nuwanuwami wahai, beno bwebweꞌana wete, wada hai tuwa, ma ꞌoinega geyaꞌabwa nuwatuhu dahwana ꞌiꞌabiꞌabihe galegomi. \p \v 10 Ma ꞌomi tohai yahepwaila ꞌoimiya geya taugu ꞌigu loina, ma hesi Badaina ꞌina loina ꞌabehega sahena wahine mwanena ꞌisaꞌisaꞌile. \v 11 Ma hesi ꞌeguma taiya wahine mwanena mwalona ꞌisaꞌileya ꞌana ꞌeda ꞌeluwa bwebweꞌadi simiyamiya, beno ꞌabwa wahineina ꞌiboi ꞌimiyamiya ma sahena ꞌihaihai, ta bwebweꞌana wete ꞌeguma ꞌihila mwanenaina ꞌoina. Ma hesi loheloheya mwanediyao sahena sisaꞌisaꞌiledi. \p \v 12 Bewa wete nuwatuhu tupwana taugu ꞌoiguwega, geya ꞌida Badaina ꞌina loinega, beno ꞌeguma taiya ꞌowa loheya mwaneu geya ꞌihemisa Yehoba ꞌoina, ta ꞌina nuwatuhu gidemusa ma maheteu wamiyamiya tuwa, geyaꞌabwa ꞌusaꞌisaꞌile. \v 13 Wete gidemusa ꞌeguma ꞌaigeda wahine ꞌowa mwaneu geya ꞌihemisa Yehoba ꞌoina, ma nuwanuwana maheteu tuwa wamiyamiya geyaꞌabwa ꞌusaꞌisaꞌile. \p \v 14 Ceguma taiya loheya bo wahine mwanena geya ꞌihemisa Yehoba ꞌoina, ma hesi mahetena tuwa simiyamiya, nata tohemisaina mwanena ꞌiꞌabihe bwebweꞌane, ma ꞌoinega natudiyao tupwa ꞌasiꞌasilalaina ꞌoina simiyamiya. Ta ꞌeguma sisaꞌila beno natudiyao ꞌidi miya ꞌigala. \v 15 Ta ꞌeguma taiya ꞌowa mwaneu geya Yehoba ꞌoina ꞌihemisa ma nuwanuwana ma ꞌisaꞌilego, ꞌuꞌabisine ta sahena ꞌunuwanuwahi. Weyahina Yehoba nuwanuwana wamiya daumwala, ta genuwana heꞌoheꞌohe. \v 16 Cowa loheya bo wahine ꞌabwa togidega mwaneu ꞌuꞌabihe nuwabui ꞌese, ꞌeguma ꞌuꞌabiyahi? Geya tasanapu, ꞌawa? \s1 Cida ꞌebemiya ma ꞌida ꞌebe paihowa Yehoba ꞌiloiloinaedi \p \v 17 Cida paihowa Yehoba ꞌiheguyai pwaiya ꞌaigeda ꞌaigeda ꞌoida, ꞌoinega ꞌebe paihowaedi ꞌoidiya tada miyamiya. Bewa gidemusa ꞌigu loina tohekalesiyao tupwa mabwaiyana ꞌoidiya. \p \v 18 Ceguma taiya ꞌowa gwama Yudiya ma meYudiya ꞌida ꞌilaꞌilala mwalo siꞌupweya ꞌwapiu ma muliyetega Yesu Keliso ꞌoina ꞌuhemisa, sahena ꞌunuwanuwagala meYudiya ꞌida ꞌilaꞌilalaina weyahina. Ta wete ꞌeguma geya ꞌilaꞌilalaina ꞌoiuwa, geyaꞌabwa ꞌupwaina ꞌuꞌewa, \v 19 weyahina ꞌupwaina geya ginaula madouna, ta ginaula madouna hesi Yehoba ꞌina loina ꞌadi hematamatana. \v 20 Sahena ꞌimi miya bo ꞌimi paihowa baleꞌuwa weyahidi wanuwanuwagala ma ꞌabehega waluhu hali paihowa ꞌoina. \v 21 Ceguma taiya ꞌowa ꞌaigeda loheya madouna weyahina ꞌupaipaihowa tutaina ꞌuhekalesiya, sahena ꞌunuwanuwagala ꞌino paihowaina weyahina, ma hesi ꞌeguma ꞌino taubadaina ꞌabwa ꞌitagwalego ma ꞌuhila ꞌino ꞌasa, bwebweꞌana tuwa ꞌuhila. \v 22 Moisa, topaihowa baleꞌuwa ꞌeguma Keliso ꞌoina sihemihemisa, Yehoba sawasawahina ꞌidi puiyao ꞌoidiyega ꞌilihasidi, ta wete loheya madoudi ꞌeguma Keliso ꞌoina sihemisa, siheꞌaliꞌe tauna weyahina. \v 23 Weyahina Kelisoina ꞌihemaisegita ma tauda ꞌina bodao. Gesowana watagwalegomi hali taubadao ꞌoidiya. \p \v 24 Ciyagwao, gesowana ꞌimi ꞌebe miyaina walogwahatedi. Ceguma toꞌaha ꞌimi ꞌebemiya tutaina Yehoba ꞌibwauwegomiya ma wahekalesiya, ꞌebemiyaedi tuwa ꞌoidiya wada miyamiya, Yehoba mahetemiu. \s1 Taudi gumalaulau ma hiwahiwape ꞌadi loina \p \v 25 Geya ꞌaigeda wete loina Yehoba ꞌiꞌebwaegauwa gumalaulau taudi geya sihai weyahidi, ta hesiyage ꞌihelauwegauwa ma nuwatuhu dumwalunega ꞌiꞌebwaegauwa loinaina weyahina. \v 26 Bewa tuwa tuta ꞌebe hesilae ꞌida miya ꞌoina, tuwa ꞌabwa ꞌoina tamiyamiya. \v 27 Ma ꞌeguma taiya ꞌowa ꞌuhaiya, mamwaneu tuwa wamiyamiya. Ta ꞌeguma taiya ꞌowa geya ꞌuhai, gesowana wete wahine ꞌuꞌebeꞌebese. \v 28 Ma hesi ꞌeguma loheya ꞌihai beno geya pui, wete ꞌeguma gumalaulau ꞌihai beno geya pui, ta hesi haihainidi ꞌidi paihowa madouna, ꞌoinega nuwanuwagu ma yaꞌabihe malamalaiyegomi. \p \v 29 Weyahina tuta mwauna baleꞌu ꞌihahoho pwaiya, ma ꞌomi mehaihai ꞌilobwainegomiya mumugami gidemusa taudi geya sihai. \v 30 Ta ꞌomi todou wamumuga gidemusa taudi geya sida douwa, ta wete ꞌomi toyaliyaya wamumuga gidemusa tonuwagala. Wete ꞌomi tohegimwane wamumuga gidemusa wewelohedi, \v 31 ma wete gesowana baleꞌu bewa ginaulaedi weyahidi wanuwatuhu hedade, weyahina tuta ꞌiꞌiuna sisawala ma baleꞌu bewa ꞌigumwala. \p \v 32 Nuwanuwagu ma gesowana ginaula baleꞌu weyahidi wanuwanuwatuhu hedade, ma hesi mumugami gide taudi geya sihai. Weyahina taudi geya sihai Yehoba ꞌina paihowamo weyahina sinuwanuwatuhu madouna, ma nuwanuwadi Badaina siꞌabihe yaliyaya. \p \v 33 Ta taudi haihainidi baleꞌu ginaulaedi nuwanuwadi ma ꞌabehega ꞌoidiyega mwanediyao siꞌabihe yaliyayadi. \v 34 Coinega geya sawasawahina ma ꞌeda ꞌeluwaedi ꞌoidiyega sitautauya. Ta wete gumalaulau ma wahiwahine taudi geya sihai sawasawahidi ma Yehoba weyahina sinuwatuhu madouna, ma ꞌoinega wahidi ma yaluyaluwadi siꞌabi heꞌehaudi, ma hesi haihai nidi sinuwanuwatuhu ginaula baleꞌu weyahidi ma ꞌabehega ꞌoidiyega mwanediyao siꞌabihe yaliyayadi. \p \v 35 Cigu hepwaila bewa ꞌoinega geya hai yaꞌausi, ma hesi sabi ꞌabihetegomi, ma Yehoba ꞌina paihowa ꞌoidiya wada paihowa bwaibwaina, ta gesowana hali ginaula ma hali ginaula weyahidi wanuwanuwatuhu. \p \v 36 Ceguma taiya loheya natuna gumalaulauina ꞌiꞌausi ma sahena ꞌihaihai, ma hesi ꞌeguma natunaina ꞌinuwagala, weyahina ꞌihewahine pwaiya ma nuwanuwana ma ꞌaigeda loheya baꞌidana sihai, tamana ꞌitagwala tuwa ꞌidi hai weyahina, weyahina hai geya ginaula galana. \p \v 37 Ta hesi ꞌeguma loheya nuwana ꞌipaꞌala ma ꞌabehega natunaina sahena ꞌihaihai ta ꞌeguma natunaina sawasawahina ma ꞌiꞌalamaꞌiꞌitana ma geya ꞌihai ta wete ꞌeguma geya taiya ꞌoidiyega ꞌinuwagala ꞌetobodaina weyahina, beno bwebweꞌana hedada, ꞌeguma gumalaulauina geya ꞌihai. \v 38 Ceguma taiya ꞌina gumalaulau ꞌitagwale ma ꞌihai, beno bwebweꞌana, ta ꞌeguma ꞌiꞌetobode beno wete bwebweꞌana hedada. \p \v 39 Ma ꞌeguma taiya wahine haihainina mwanena baꞌidana siheꞌaigeda pwaiya ta ꞌeguma loheya ꞌiꞌamasa, wahineina sawasawahina ma ꞌihai hila. Ta hesi ꞌilobwaineya Yehoba ꞌina loheya ꞌaigeda mahetena sihai. \v 40 Ta yanuwatuhuya ꞌabehega ꞌeguma wahine ꞌiboi namo ꞌimiyamiya, ma sahena ꞌihaihai hila, beno bwebweꞌana hedada. Nuwana Yehoba Yaluyaluwana ꞌina nuwatuhu bewa gidemusa. \c 8 \s1 Ceꞌahaiina tomota siꞌebwaꞌebwae ꞌebe hemisa ꞌaboꞌabo ꞌoidiya \p \v 1 Caigeda wete hesilala ꞌigu leta ꞌoina wahepwaila pwaiya, beno pwaoliyedi nuwana ꞌeꞌahaiyedi tomota siꞌebwaꞌebwaya ꞌidi ꞌebe hemisa daꞌule bo ꞌaiwe ꞌoidiya. Ginaulaedi ꞌidi ꞌabo wasanasanapu, ma hesi sahena wanuwanuwahane ꞌimi sanapuina ꞌoina, ma ꞌilobwainegomiya ma ꞌiyadao mabwaiyadi ꞌatemiyega wahelauwedi, weyahina helau ginaula madouna, ma sanapu hesi geya ginaula madouna. \p \v 2 Ceguma tanuwatuhu ꞌabehega tauda tosanapu, beno geya tasanapu bwaibwaini, \v 3 ma hesiyage ꞌeguma Yehoba tahelauwe, tauda Yehoba ꞌisanapugita ma ꞌihesinuwanegita. \p \v 4 Ma ꞌeꞌahaiina tomota siꞌebwaꞌebwae ꞌidi ꞌebe hemisa ꞌaboꞌabowao ꞌoidiya, sowasowana taꞌai, bo geya? Cebe hemisa ꞌaboꞌabowedi geya ꞌebe hemisa moisa, weyahina Yehoba ꞌiboimo ꞌimiyamiya, ma hali ꞌebe hemisao ginaula besobeso. \p \v 5 Ta tomota baibaiwadi sinuwatuhuya ꞌabehega ꞌebe hemisao bo nuwana yabowahine baibaiwadi galewa ma baleꞌuwa simiyamiya. \v 6 Ma tauda Yehoba tasanapuya ꞌabehega Tamadaina, ma ꞌiboinamo, ma ginaula mabwaiyadi ꞌipaihowediya, ma wete tauda ꞌipaihowegita, tauna weyahina. Ta wete ꞌida Bada Yesu Keliso tasanapuya ꞌabehega tauna ꞌiboimo, ma Kelisoina Yehoba ꞌilemeya ma ꞌipaihowegita, ma wete ginaula mabwaiyadi ꞌipaihowediya. \p \v 7 Tauda maꞌida sanapu, ma hesi tupwana tohekalesiyao ꞌidi sanapu weꞌaweꞌaidi, weyahina sihenuwanaluwa ꞌabehega hali ꞌebe hemisao wete ꞌebe hemisa moisa, ꞌoinega ꞌeguma tomotaedi ꞌebe hemisa ꞌaboꞌabowao ꞌadi pwaoli siꞌai nata simatauta ꞌoidiya. \p \v 8 Ma hesi wanuwatuhuyahi ꞌabehega geya ꞌeꞌahai ꞌoinega Yehoba ꞌida ꞌabihe bwebweꞌanegita, weyahina geya ꞌeta ꞌeꞌahai yaluyaluwada ꞌida ꞌabihe bwebweꞌaneya, bo ꞌida ꞌabihegaleya. \v 9 Coinega ꞌeꞌahai mabwaiyana sawasawahina taꞌaidi, ma hesi wanuwatuhuyahi ma sahena ꞌami heꞌaheꞌasisiina waꞌaiꞌai tohekalesiyao weꞌaweꞌaidi matadiya, ma ꞌoinega waꞌabiꞌabi hebeꞌudi. \p \v 10 Weyahina ꞌeguma taiya ꞌowa ꞌusanasanapu ꞌabehega hali ꞌebe hemisaowedi ginaula besobeso, ma geya ꞌaigeda ꞌidi waiwaimo, ꞌoinega ꞌeguma ꞌadiwa heꞌaheꞌasisiina ꞌuꞌai, ma tasiu ꞌaigeda ꞌina hemisa weꞌaweꞌana ꞌiꞌitago, nata tauna wete ꞌiꞌai, ma hesi maꞌina ꞌateyoho. \v 11 Moisa tuwa, ꞌowa maꞌino sanapu, ma hesi ꞌino sanapu ꞌoinega ꞌabwa tasiuina weꞌaweꞌana ꞌuꞌabihegala. Coinega wanuwatuhuyahi ꞌabehega Keliso ꞌiꞌamasa tasimiu weꞌaweꞌana sabi ꞌabiheteina. \v 12 Ta ꞌeguma tasimiu weꞌaweꞌana waꞌabihebeꞌu beno ꞌimi pui Keliso ꞌoina. \p \v 13 Ma taugu hesi genuwagu ma ꞌaigeda tasida yaꞌabihebeꞌu, ꞌoinega ꞌeꞌahaiyedi yaguipailediya moisa, ma sahena yalolotohodi, tabu ta ꞌoidiyega tasidao yaꞌabihebeꞌudi. \c 9 \s1 Keliso ꞌana tohepwailao mumugadi \p \v 1 Sahena tomota sitohotoho ma siloinaegau, nuwana silomugiyegau, ma hesi wanuwatuhu ꞌabehega taugu Bada Yesu ꞌina topaihowa ꞌaigeda, ma Badaina yaꞌita pwaiya, ta heꞌoteꞌotetelina wete ꞌoimiya yahepwaileya, ma wahemisaeya. \v 2 Coinega wasanapugauwa taugu Yesu ꞌana tohepwaila moisa. Ma tupwana tomota silomugiyegauwa ꞌabehega taugu geya Yesu ꞌana tohepwaila. Ma geya! Comi wanuwatuhuyahi taugu ꞌigu lohatotowega ꞌida Badaina ꞌoina ꞌimi hemisa walaguya. \p \v 3 Ta bewa gide yagwae ꞌesa ꞌagu tolomugiyedi ꞌoidiya, \v 4 ꞌabehega taugu gidemusa taudi Keliso ꞌana tohepwaila moisa. Weyahina tohepwailaedi taudi ꞌadiwa ta ꞌadi weꞌaha waꞌebwaꞌebwaedi, ꞌoinega ꞌilobwaineya ma taugu wete gidemusa wada ꞌebwaegau. \p \v 5 Ma wete taudi tohepwailaedi ta ꞌida Bada Yesu tasinao ta Pita wete, ꞌidi sakowasi ꞌoidiya mwanediyao sitoetoedi ma waꞌitayahidi. Coinega taugu wete ꞌeguma yahai ma mamwanegu ꞌada sakowasi, ꞌilobwaineya ma baꞌidagu waꞌitayahimai. \v 6 Taugu ma Banaba geya hesi ꞌoima gidemusa wada paihowa ꞌesa. Tauma ꞌaboi ꞌaꞌitaꞌita yahimai, ꞌima paihowa ꞌana maisa ꞌoidiyega. \p \v 7 Caigeda hesilala yahesilalegomi ma wanuwatuhu weyahina. Hesilalaina bewa: Toloꞌalehao taꞌeha ꞌoinega ꞌadi maisa silobalobadi? Gabemani ꞌoidiyega, bo siboidimo tuwa ꞌoidiyega? Wete ꞌaigeda ꞌigu hesilala: Ceguma loheya ꞌeꞌahai ꞌibeguli, ma ꞌeliꞌeli ꞌana tuta, togidega nata ꞌeꞌenina ꞌiꞌai bo geya? Caigeda wete ꞌigu hesilala: Togidega ꞌeguma loheya maꞌina baweyao ꞌiꞌitayahinamo, ma geya ꞌaigeda ꞌida hunuya ꞌina guyai weyahina, toꞌaha ꞌina ꞌitayahina ꞌana bwebweꞌana? \p \v 8 Cebeꞌita bewa ꞌida gogowega, \v 9 ma Mosese ꞌina loina baꞌidana sihemahemahetena, ꞌigwaeya, \q1 “Ceguma bulumakau witi ꞌalona ꞌipaipaihowa ꞌilobwaineya ma witiyedi ꞌoidiyega ꞌida ꞌai.” \m Yehoba geya ꞌinuwanuwatuhu madouna bulumakau weyahidi, \v 10 ta hesi ꞌigwaegwae ꞌina topaihowao tauda weyahida. Loina bewa ꞌilaguya ma tada hemisa ma ꞌabehega ꞌima paihowa ꞌoidiyega ꞌama ꞌeꞌahai ꞌada loba, gidemusa taudi todauna ta wete toꞌeliꞌeli sihehemisa ma ꞌeꞌahaiyedi ꞌidi tanohega sida ꞌai. \p \v 11 Tauma wete gide yaluyaluwami ꞌadiwa ꞌadauna pwaiya, ꞌoinega ꞌilobwainegomiya ma ꞌwapima ꞌadiwa waꞌebwaemai. \v 12 Hali tohepwailao waheꞌaidi, ꞌoinega ꞌilobwainegomiya ma wete waheꞌaimai. Tuwa ꞌaꞌalamaꞌiꞌita madouna, weyahina tabu ta ꞌahohopaꞌala ꞌoimiya ma Keliso tetelina walogwahate. \p \v 13 Ta wete Hada Heꞌasisi ꞌana topaihowao wanuwatuhuyahi tomota ꞌidi helauwao ꞌoidiyega ꞌadiwa silobaloba. Topwaoliyedi ꞌadiwa hebahebaiyedi ꞌebepwaoli ꞌoina sihunuhunudi ꞌoidiyega siꞌewaꞌewadi, ma siꞌaiꞌaidi. \v 14 Yehoba ꞌina loina bewa gide ꞌabehega Yesu Keliso tetelina ꞌana tohepwailao ꞌadiwa sida lobadi ꞌidi paihowao ꞌoidiyega. \v 15 Ma hesi geya yahegwaegomi ma waheꞌaigau, ma wete sahena ꞌimi letaedi yaleledi ma ꞌabehega waheꞌaigau. Sahena yagwaegwae ꞌeꞌahai weyahina. Ceguma gomaleyega yaꞌamasa, beno bwebweꞌana, weyahina genuwagu ma ꞌami yaꞌewadi. \v 16 Cigu paihowa bewa tetela bwebweꞌana ꞌana hepwaila weyahina, ma geya ꞌabehega paihowaina ꞌoinega ꞌagu hepwatu yaloba, weyahina bewa tuwa ꞌigu paihowaina, ta ꞌilobwainegauwa ma yapaihowa. Ma ꞌeguma yaguipaila nata mwau madouna ꞌoiguwa ꞌilatu. \p \v 17 Yehoba ꞌagu loinaina bewa ꞌilaguya ꞌigu paihowa weyahina, ta geya taugu ꞌigu nuwatuhuwega, ꞌoinega sahena maisa yada ꞌewaꞌewa paihowaina weyahina. \p \v 18 Beno tuwa yayaliyayamo weyahina tetela bwebweꞌana helauwega yaꞌebwaegomi, ma hesi sahena yanuwanuwatuhu maisa weyahina. \v 19 Ta sahena wete tomota ꞌagu loina silagulagu ma hesi tomota mabwaiyadi weyahidi yapaihowa ma yada ꞌabihetedi. \v 20 Yamumuga meYudiya ꞌidi mumugega ma ꞌoinega ꞌabehega meYudiya yada ꞌabihetedi, ma taudi Mosese ꞌina loina simulimuliye, ꞌeguma mahetegwao ꞌamiyamiya yamumuga ꞌesa taudi gidemusa, ta ꞌabehega yalemedi. Ma hesi geya sowana loinaina ꞌoina yada tagwalegau. \p \v 21 Ta wete taudi Mosese ꞌina loinao geya ꞌoidiya ꞌeguma baꞌidagwao ꞌamiyamiya yamumuga ꞌesa taudi gidemusa ma ꞌabehega yalemedi. Ta hesi geyaꞌabwa ꞌagu loina Keliso ꞌoinega yaligeligehi. \v 22 Ma wete ꞌeguma taudi ꞌidi hemisa weꞌaweꞌana baꞌidagwao ꞌamiyamiya, yamumuga ꞌesa taudi gidemusa ma ꞌabehega yaꞌabihetedi. Coinega tomota mabwaiyadi baꞌidagwao weyahidi yatoho waiwai ma yamanasamwedi, ma ꞌoinega tupwadi ꞌoidiyega ꞌabihetena siloba Keliso ꞌoinega. \p \v 23 Cigu paihowaina tetela bwebweꞌana weyahina, ma ꞌabehega ꞌomi mahetegwao ꞌabihetena taloba tetelaina ꞌoinega. \v 24 Wanuwatuhuyahi ꞌeguma hepili ꞌoina mabwaiyadi sihehepili, ma hesi ꞌaigeda tuwa ꞌoidiyega ꞌinugeta, ꞌoinega ꞌilobwainegita ma tatoho waiwai ma tanugeta. \v 25 Ma taudi tohepiliyedi baleꞌuwa sitoho waiwai ma siꞌalamaꞌiꞌitana ꞌidi tohoina ꞌoinega ma ꞌabehega maisa sawasawalina siloba. Ta hesi tauda tatoho waiwai ma maisa miyamiya hatayana galewa taloba. \p \v 26 Bewa weyahina yapili waiwai, nuwana yahetapewa waiwai, ma sahena yahehetapewa besobeso. \v 27 Coinega wahigu yaloina paꞌale ma ꞌoinega sahena yamumuga besobeso, tabu ta ꞌigu guguya hali tomota ꞌoidiya mulina taugu yabeꞌu. \c 10 \s1 Cetuluha hali ꞌebe hemisao ꞌoidiya \p \v 1 Ciyagwao, tubudao wanuwatuhu yahidi ꞌabehega nugeta tutaina tupwa yoho ꞌawawa sitautauya ma yaloha ꞌoinega Yehoba ꞌihanugetediya, ta wete hola ꞌalonega ꞌidi ꞌeda ꞌipaihoweya ta ꞌoinega sihabala hali tupwa. \v 2 Ma yaloha ta hola ꞌoidiyega ꞌidi babitaiso silobeya ꞌabehega Mosese ꞌana tomuliyao. \v 3-4 Ta wete ꞌadiwa ma ꞌadi weꞌaha mabwaiyana galewega silobeya yaluyaluwadi weyahina, ta ꞌadi weꞌaha siꞌewaꞌewa daꞌule ꞌaigeda ꞌoinega, ma daꞌuleina galewega mahetediu sitautauya, sanina Keliso. \p \v 5 Ta hesi Yehoba geya ꞌiyaliyaya tubudaowedi weyahidi, ꞌoinega pwatulaina ꞌoina baibaiwadi siꞌamasa. Ma wawanidi nobwa siꞌebesinediya. \v 6 Ma taudi ꞌebeꞌita ꞌoida ma ꞌabehega sahena galana weyahina tanuwanuwatuhu. \v 7 Wete sahena taꞌeꞌetuluha hali ꞌebe hemisao ꞌoidiya, gide taudi yoho ꞌawawa ꞌoina sipaihoweya. Buki Heꞌasisi ꞌoina taudi weyahidi ꞌihepwaila ꞌigwaeya, \q1 “Tomotaedi simiyatoiya ta siꞌaiꞌai, sinumanuma, muliyetega sitoholo ma siyaliyaya besobeso.” \m \v 8 Ta wete silologwali, ꞌoinega sabwelo ꞌaigeda ꞌoina site tuweniti teli tausani ꞌoidiyega Yehoba ꞌiloheꞌamasidiya. Bewa ꞌebeꞌita ꞌoida ta ꞌabehega sahena taganaganawala. \v 9 Ma wete Yehoba ꞌana wahiꞌwata silaguya ta mwata ꞌoinega ꞌiloheꞌamasidiya. Bewa ꞌiheꞌitegita ꞌabehega sahena tauda gide tapaipaihowa ꞌesa. \p \v 10 Wete Yehoba silomugiyeya, ta ꞌoinega ꞌaigeda anelose ꞌihesumaneya ma ꞌiꞌabihe galediya ꞌidi lomugiyedi weyahidi. \p Cebeꞌita bewa ꞌoida ma ꞌabehega sahena talolomugi. \p \v 11 Cebeꞌitaedi bewa mabwaiyadi Buki Heꞌasisi ꞌoina silelediya ꞌabehega bewa tuwa mehau tauda hemaisaedi mwaudi tanuwatuhu yahidi ma sahena puiyedi tapaipaihowadi. \p \v 12 Ceguma taiya ꞌowa ꞌunuwatuhuya ꞌabehega maꞌino waiwai ꞌutotoholo, ꞌuꞌitayahigo ma sahena ꞌuweꞌaweꞌa. \v 13 Weyahina ꞌebe tohowedi ꞌoidiyega Seitani ꞌitohotohogomi, mabwaiyada wete ꞌitohotohogita, ta hesi Yehoba tahemisaeya weyahina ꞌina loina ꞌilaguya ma sahena Seitani ꞌitohotoho hedadegita. Eema ꞌeguma taheꞌalamaꞌiꞌitana nata ꞌeda bwebweꞌana ꞌiheꞌitegita ma ꞌoinega ꞌebe tohowedi tahewaiwai sinedi. \p \v 14 Ciyagwao nuwanuwagu madouna ma hali ꞌebe hemisao waguipailedi. \v 15 Comi maꞌimi sanapu, ꞌoinega ꞌigu gwae bewa weyahina wanuwatuhuyahi madouna. \v 16 Ceguma sakalemeni weyahina taloyauwedo Yehoba ꞌoina ma tanuma, beno Keliso bweyahinega ꞌiꞌabihe bwebweꞌanegita ma Keliso mahetedai taheꞌaigeda. Gide beledi ꞌeguma tahisi ma taꞌai, belediina ꞌoinega Keliso mahetedai taheꞌaigeda, weyahina tauna wahina taꞌaiꞌai. \p \v 17 Belediina ꞌaigeda ꞌoinega mabwaiyada taꞌaiꞌai, ꞌoinega Keliso wahina ꞌoina taheboda ꞌaigeda. \v 18 Gidemusa tuwa meIsileli baibaiwadi ꞌidi pwaoliyao sihunudi Yehoba weyahina ma siꞌaidi, ꞌoinega Yehoba baꞌidadiu siheboda ꞌaigeda. \p \v 19 Moisa, ꞌeꞌahaiyedi taudi tomiya ganamuli siꞌebwaꞌebwaya hali ꞌebe hemisao ꞌoidiya, ma wete ꞌidi ꞌebe hemisaowedi, nuwana ꞌaiwe bo dimwa, tuwa ginaula besobeso, ma geya ꞌidi waiwaimo. \v 20 Ta wete paihowaedi taudi tomiya ganamuli ginaulaedi weyahidi sipaipaihowa, geya Yehoba weyahina sinuwanuwatuhu, ta hesi Tomudulele maꞌiyanao weyahidi. Ma hesi ꞌomi genuwagu ma hali ꞌebe hemisao weyahidi wapaipaihowa, tabu ta Tomudulele ꞌiyanao mahetemiyao waheboda ꞌaigeda. \p \v 21 Cana ꞌita geya bwebweꞌana ꞌeguma Bada ꞌana biyo ꞌoinega wanumanuma ta ꞌina ꞌebeꞌai ꞌoinega waꞌaiꞌai, ma wete Tomudulele ꞌina paihowa wapaipaihowadi. \v 22 Weyahina ꞌida Badaina ꞌatena waꞌabi hedohedou. Badaina tohewaiwai hedade, ꞌoinega sahena taꞌabiꞌabi hegamwasowali, tabu ta ꞌimutugita. \s1 Ceꞌahaiyedi hali ꞌebe hemisao weyahidi \p \v 23 Ginaula mabwaiyadi sawasawahida ma tapaihowadi, ma tupwana ginaula nata geya siꞌabi ꞌabihetegita. \v 24 Cilobwainegita ma paihowaedi tapaihowadi ꞌiyadao ꞌadi lema weyahina ma hesi sahena taboidamo ꞌada lema weyahina. \v 25 Ceguma hebahebai hesiyona hali tomota ꞌoidiyega wagimwane, sahena wahehesilala hesiyoina weyahina ma hesi tuwa waꞌai, ma sahena wanuwanuwagala toꞌaha mwalo ꞌeꞌahaiina ꞌoina sipaihoweya. \v 26 Weyahina baleꞌu mabwaiyana ta ginaula mabwaiyana baleꞌuwa Yehoba ꞌina ꞌebeloinao. \p \v 27 Ta hesi ꞌeguma tomiya ganamuli ꞌaigeda ꞌibwauwego ma ꞌutautauya ꞌina hada ma ꞌau ꞌilagu weyahiu, tuwa ꞌuꞌai, ma sahena ꞌuhesilala toꞌaha mwalo ꞌipaihoweya ꞌeꞌahaiina ꞌoina, ta sahena wanuwanuwagala weyahina. \v 28 Ma hesi ꞌeguma taiya ꞌihepwaila latu ꞌeꞌahaiina weyahina ma ꞌoimiya ꞌigwae, “Taudi ꞌidi paihowa Tomudulele weyahina ꞌeꞌahai beno ꞌoinega sipaihoweya,” sahena ꞌeꞌahaiina ꞌuꞌaiꞌai, tabu ta tohepwailaina ꞌinuwagala, nuwana ꞌimatauta, ꞌoinega ꞌowa wete ꞌunuwagala, \v 29 geya ꞌuboi ꞌino matautega, weyahina ꞌowa geya Tomudulele ꞌuda matauteya, ma hesi tohepwailaina ꞌina matautega. \p Ta tomota tupwana sigwaeya, “Sahena ꞌagu loina walagulagu taudi toweꞌa ꞌidi nuwatuhu weyahina, \v 30 ta wete sahena taudi silolomugiyegau. Caguina weyahina yaloyawedo pwaiya Yehoba ꞌoina, ta geya ꞌaigeda wete ꞌana galamo ꞌoiguwa.” \p \v 31 Taudi ꞌidi gwaeina ꞌadi maisa bewa, ꞌabehega ꞌilobwainegita ma ꞌida paihowa mabwaiyana, ꞌada ꞌeꞌahai, ꞌada numa, bo toꞌaha wete, eema mabwaiyana ꞌoidiyega Yehoba sanina taꞌabi hemadou. \v 32 Sahena hali tomota waꞌabiꞌabi henuwagaladi, nuwana meYudiya, bo tomiya ganamuli, bo nuwana Yehoba ꞌina tohekalesiyao. \p \v 33 Gidemusa taugu yatohotoho ma ꞌabehega sahena taugu ꞌigu nuwatuhuwega yapaipaihowa, ma hesi toꞌaha tomota ꞌidi nuwatuhu gide tuwa yapaihowa ꞌesa, ma siyaliyaya, ta ꞌoinega ꞌadi lema siloba Yehoba ꞌoinega. \c 11 \p \v 1 Cilobwainegomiya ma ꞌigu mumuga bewa waheꞌauꞌaunaowe, gide taugu Keliso mumugana yaheheꞌauꞌaunaoweya. \s1 Wahiwahine ꞌidi pasa tapwalolo ꞌoina \p \v 2 Yauwedo ꞌiyagwao, weyahina heꞌitaowedi yaꞌebwae pwaigomiya wanuwatuhu yahidiya ma waꞌabiyahidi. \v 3 Nuwanuwagu ma wasanapu ꞌabehega Keliso loheloheya ꞌida Bada, ma hesi wahiwahine ꞌidi badao beno mwanediyao. Ta Keliso ꞌina Bada Yehoba. \p \v 4 Ceguma loheya debana maꞌana hewanu ꞌiꞌahwaꞌahwanoi bo \w ꞌipalopisai\w* Yehoba ꞌina nuwatuhuwega, beno ꞌebe debamwadina ꞌina Bada Keliso ꞌoina. \p \v 5 Ma ꞌeguma wahine deba daisinamo tapwalolo ꞌoina ꞌiꞌahwaꞌahwanoi bo ꞌipalopisai, beno ꞌebe debamwadina ꞌina badaina, tauna mwanena, ꞌoina. Moisa tuwa, ꞌana ꞌita galana, gide ꞌeguma debana mabwaiyana sinoꞌi. \v 6 Weyahina ꞌeguma wahine sahena debana ꞌiꞌahuꞌahusam debana waꞌupwa, ma ꞌimwadina debana noꞌinoꞌina weyahina, ꞌoinega ꞌida ꞌahusam ta ꞌana ꞌita ꞌibwebweꞌana tapwalolo ꞌoina. \v 7 Tapwalolo ꞌalona loheya geya sawasawahina debana ꞌiꞌahusam, weyahina loheya ꞌana ꞌita Yehoba gidemusa, ta wete ꞌana hepwatu Yehoba ꞌana hepwatu gidemusa. Wahine wete ꞌana hepwatu loheya ꞌana hepwatu gidemusa. \v 8 Ma loheya nugenugetaina geya wahine ꞌoinega ꞌihapwesama, ma hesi wahine loheya ꞌoinega ꞌihapwesama. \v 9 Wete Yehoba loheya ꞌihemasaleheya geya wahine weyahina, ma hesi wahine loheya weyahina ꞌihemasaleheya. \v 10 Coinega wahiwahine ꞌilobwainediya ma debadi sisamudi tapwalolo ꞌana tuta ꞌoina, ma wahiwahineyedi ꞌidi hematamatana mwanediyao ꞌoidiya aneloseyao siꞌita. \p \v 11 Ma hesi ꞌeguma Bada ꞌina ꞌeda tamulimuliye geya sawasawahina ma wahine ꞌiboi ꞌiloiloina. Wete gesowana loheya ꞌiboi ꞌiloiloina. \p \v 12 Weyahina wahine loheya ꞌoinega ꞌilatuwa ta loheya wahine ꞌoinega ꞌiliꞌuwa, ta mabwaiyada Yehoba ꞌoinega talatuwa. \p \v 13 Wanuwatuhuyahi, ꞌeguma wahine debadaisinamo ꞌiꞌahwaꞌahwanoi Yehoba ꞌoina, togidega ꞌana ꞌita bwebweꞌana bo galana? Galana ꞌawa? \p \v 14 Mabwaiyada baleꞌuwa tamiyamiya, ꞌeguma loheya taꞌita debana dudulena, ꞌana ꞌita wahine gidemusa, beno ꞌebe debamwadina, \v 15 ma ꞌeguma wahiwahine debadi dudulena beno ꞌadi ꞌebe hepwatu ma wete ꞌana ꞌebe ꞌahusam. \v 16 Cada loina bewa gide, ma geya ꞌeta wete hali loina tohekalesiyao mabwaiyada ꞌoida, ꞌoinega sahena ꞌeta taiya loinaina weyahina ꞌigwaegwae hila. \s1 Bada ꞌina Cai Heꞌasisi \p \v 17 Caigeda wete mumugami weyahina geya yada yaliyaya, beno geya bwebweꞌana. \v 18 Weyahina tupwana tomota sihegwaegauwa ꞌabehega ꞌimi ꞌetoꞌauta ꞌoidiya wawatawatahigomi hali boda ma hali boda ꞌoidiyega, ma tupwana ꞌidi gwae yahemisaeya. \v 19 Ta hesi ꞌimi ꞌewatawatahaina ꞌana bwebweꞌana beno ꞌabehega taiyewedi taudi tohekalesiyao moisa taꞌinanadi. \p \v 20 Ma wete ꞌimi ꞌetoꞌauta ꞌoidiya ꞌeguma ꞌida Badaina ꞌina Cai Heꞌasisi waꞌai, ꞌana ꞌita geya bwebweꞌana. \v 21 Weyahina tupwami waboi ꞌamiwa waꞌaiꞌai, ma tupwadi ꞌiyamiyao maꞌadi gomale, ta wete tupwami waꞌaiꞌai ma wanumanuma hedada ꞌoinega waheheyauyaule. \v 22 Cilobwainegomiya ma waboi ꞌimi hada ꞌoidiya waꞌai ma wanuma ta sahena Yehoba ꞌina tapwalolo waꞌabiꞌabi hegala ma wete taudi wewewewelohedi waꞌabiꞌabihe debamwadinedi. Bewa weyahina gesowana yahehepwatuwegomi. \v 23 Cida Bada Yesu ꞌina ꞌai ꞌana sanapu ꞌiheꞌita pwaigauwa ta taugu yaheꞌitegomi, beno nihuwanaina ꞌoina Yudasa ꞌitebaeya, Yesuina beledi ꞌiꞌeweya, \v 24 ta ꞌiloyauwedowa Yehoba ꞌoina ma ꞌihisiya, ta ꞌigwaeya “Bewa wahigu ꞌomi ꞌami ꞌabihetena weyahina. Coinega bewa gide ꞌagu ꞌebe nuwatuhuyahina wapaihowa ꞌese.” \v 25 Siꞌaiya ꞌigumwala, ma biyo wete Yesu ꞌiꞌeweya ta ꞌigwaeya, “Biyo bewa loina ꞌehauna weyahina, ma loinaina hauhauna bweyahiguwega yaꞌabihe latuheyama. Ceguma ꞌabwa to tuta ꞌoidiya wanuma wanuwatuhu yahigau.” \p \v 26 Belediina ꞌana ꞌai ma biyoina ꞌana numa ꞌoidiyega Badaina ꞌina ꞌamasa weyahina taheheꞌita tuta mabwaiyana ma ꞌana siga ꞌihilama. \p \v 27 Ma hesi ꞌeguma taiya ꞌeꞌahaiina ꞌiꞌai besobeso, nuwana Badaina ꞌina biyoina ꞌoinega ꞌinuma besobeso, loheyaina beno ꞌina pui, weyahina ꞌida Bada wahina ma bweyahina ꞌoidiya ꞌipaihowa besobesoweya. \v 28 Ceguma nuwanuwada ma Bada ꞌina ꞌai taꞌai, nugeta mumugada weyahina tanuwatuhu, ma wete tada ꞌabihe dumwalugita, ma muliyetega ꞌeꞌahaiina taꞌai, ma wete biyoina ꞌoinega tanuma. \v 29 Weyahina ꞌeguma taiya ꞌiꞌai besobeso nuwana ꞌinuma besobeso, ma geya ꞌinuwatuhu Keliso wahina weyahina, ꞌabwa ꞌana loina ꞌiloba. \p \v 30 Bewa lamuna ꞌoinega ꞌami lohala ta ꞌimi weꞌao tupwana baibaiwana silatulatu ꞌoimiya, ma wete tupwana ꞌami boda siꞌamasa pwaiya. \v 31 Cilobwainegita ma mumugada tauda taꞌabihe bwebweꞌanedi tabu ta Yehoba ꞌiloinaegita. \v 32 Ma hesi ꞌeguma tuta bewa ꞌoina Yehoba ꞌiloinaegita, beno ꞌiꞌabiꞌabihe dumwaluwegita, ma ꞌabwa bwaꞌomatana ꞌoina mebaleꞌu ꞌiloinaedi ma tauda geya. \p \v 33 Ciyagwao, ꞌeguma tutaina Bada ꞌina ꞌai waꞌai, ꞌiyamiyao wayamwadi. \v 34 Ma ꞌeguma taiya ꞌigomale, ꞌina hada nobwa ꞌiꞌai nugeta, ta ꞌoinega gesowana ꞌiꞌaiꞌai hedade tapwalolo ꞌalona, tabu ma Yehoba ꞌigamwasowalegomi ꞌimi tapwalolo ꞌana ꞌita galana weyahina. Beno tuwa, loinaina weyahina. Ma hesi tupwana ꞌami loina wete simiyamiya. Ceguma tutaina yanaowa loinaedi wete yaꞌabihe dumwaludi ꞌoimiya. \c 12 \s1 Yehoba ꞌina heguyai yaluyaluwada weyahidi \p \v 1 Ciyagwao, nuwanuwagu ma Yehoba ꞌina heguyai yaluyaluwada weyahidi yalihasi ma wasanapu. \v 2 Weyahina mwalo tupwa guguyou ꞌoina wamiyamiya ta hali ꞌebe hemisao ꞌoidiya watagwalegomiya, taudi geya sawasawahidi ma sigwae, ma hesi siꞌabowegomiya. \v 3 Ta bewa tutaina ꞌeguma taiya Yehoba yaluyaluwana ꞌoina ꞌimiyamiya, geya Yesu ꞌida heliyeya, ma hesi ꞌiꞌahwa Badae; weyahina geya ꞌeta taiya sawasawahina ma Yesu ꞌiꞌahwa Badae, ꞌeguma geya Yaluyaluwa Tabuna ꞌoina ꞌimiyamiya. \p \v 4 Yaluyaluwa Tabuina ꞌaigeda tuwamo, ma hesi ꞌina heguyai ꞌoida hagana ma hagana. \v 5 Cida Badaina wete ꞌaigeda tuwa, ma hesi ꞌina paihowa tapaipaihowadi hagana ma hagana, \v 6 ma lamudi ꞌaigeda tuwamo, beno Yehoba, weyahina tauna ꞌina heguyaiyedi ꞌadi paihowa ꞌiꞌabihe latuwediya. \p \v 7 Ma Yaluyaluwa Tabuna ꞌina ꞌehele ꞌaigeda ꞌaigeda ꞌoida beno mabwaiyada ꞌada lema weyahina, \v 8 ta hesi hagadi, weyahina loheya ꞌaigeda ꞌana heguheguyai nuwatuhu, ma ꞌaigeda sanapu, ginaula dahwadahwaina weyahina, \v 9 ta ꞌaigeda hemisa, ma ꞌaigeda toꞌabi hebwebweꞌana, \v 10 ta ꞌaigeda ginaula ꞌebe nuwahenainaida ꞌana paihowa, ma ꞌaigeda Yehoba ꞌina nuwatuhu ꞌana \w palopisai\w*, ma ꞌaigeda yaluyaluwao ꞌadi ꞌinana ꞌabehega bwebweꞌana bo galana, ma ꞌaigeda wete hali ꞌenana ꞌoidiyega ꞌihegwaegwae, ta ꞌaigeda wete ꞌenanaedi ꞌana tobui. \v 11 Heguheguyaiyedi Yaluyaluwa Tabuna tauna ꞌana hesinuwa, ma ꞌiheguheguyai ꞌaigeda ꞌaigeda ꞌoida, ta ꞌiꞌebwaegita ma gide tapaihowa ꞌese. \s1 Wahi ꞌaigeda ma yahunao baibaiwadi \p \v 12 Tauda gide wahi ꞌaigeda weyahina tasanapuya ꞌabehega wahi ꞌaigeda, ma yahunao baibaiwadi. Wahiina beno Keliso, ma yahunaowedi tauda. \v 13 Weyahina mabwaiyada tababitaiso, Yaluyaluwa ꞌaigeda ꞌoinega eeta taheboda ꞌaigeda. Tauma meYudiya ta ꞌomi hali tupwao ꞌoidiyega, ta tomiya mwau ma tomiya bwebweꞌana, ta mabwaiyada taheboda ꞌaigeda pwaiya Yaluyaluwa Tabuina ꞌoinega, tauna ꞌoida ꞌimiyamiya. \p \v 14 Eeta wahi yahunao geya ꞌaigeda, ma hesi baibaiwadi hagadi ma hagadi. \v 15 Ceguma ꞌahe ꞌigwae, “Taugu geya wahi ꞌina boda ꞌoina yamiyamiya, weyahina taugu geya nima,” ꞌina gwaeina geya gwae moisa. \p \v 16 Wete gide ꞌeguma tena ꞌigwae, “Taugu geya wahi ꞌina boda, weyahina taugu tena, ta geya mata,” tena ꞌina gwaeina geya gwae moisa. \v 17 Weyahina ꞌeguma matamo beno geya sawasawahina ma ꞌihesagoha, ma wete ꞌeguma tenamo geya sawasawahina ma mahai ꞌiniso, \v 18 ta Yehoba bewa gide ꞌinuwatuhuya ta yahu baibaiwadi ꞌidi paihowa ꞌiꞌebwaediya. \p \v 19 Weyahina ꞌeguma yahu ꞌaigeda tuwa, beno geya wahi mabwaiyana. \v 20 Coinega wahi ꞌaigeda ꞌipaihoweya, ma hesi yahunao baibaiwadi. \p \v 21 Geya sawasawahina ma mata nima ꞌoina ꞌigwae, “Genuwagu ꞌowa.” Ma wete geya sawasawahina ma deba ꞌahe ꞌoina ꞌigwae, “Genuwagu ꞌowa.” \v 22 Ta tupwadi wete wahi yahunao ꞌadi ꞌita gide weꞌadi, ma hesi ꞌidi paihowa madouna wahi ꞌana lema weyahina. \v 23 Tupwana wete yahudao geya tahepwatuwedi, ma weyahidi tahedeba mwadina, ma hesi taꞌitayahidi ta taꞌahusamudi, \v 24 ta geya yahudao mabwaiyadi ꞌadi ꞌitayahina gide. Weyahina Yehoba wahida ꞌihemasaleheya ma ꞌabehega yahunaowedi taudi geya ꞌadi hepwatumo taꞌitayahi bwaibwainidi. \p \v 25 Ma ꞌoinega sahena wataha ꞌilatulatu wahida yahunao ꞌoidiya. Ma hesi mabwaiyadi sihemahemahetena ma mabwaiyadi sihelemalema ꞌidi paihowao ꞌoidiya. \v 26 Weyahina ꞌeguma yahuda ꞌaigeda ꞌimuya, beno wahida mabwaiyana simuya. Wete ꞌeguma wahida ꞌaigeda maꞌina yaliyaya, beno wahida mabwaiyana siyaliyaya. \v 27 Coinega ꞌaigeda ꞌaigeda tauda Keliso yahunao, \v 28 weyahina ꞌida paihowao hekalesiya ꞌalona hagana ma hagana. Yehoba ꞌiheguyaiyediya ꞌoida, nugeta tauma Keliso ꞌana tohepwailao, ta muliyetega palopitao taudi Yehoba ꞌina nuwatuhuwao sihehepwaile nugete, muliyetega toheꞌitao, ma ginaula ꞌebe henainaida ꞌadi topaihowao, ma toꞌabi hebwebweꞌana, ma toꞌabihetenao, ma tohanugetao, ta taudi hali ꞌenana ꞌadi tohegwaegwaeyao. \p \v 29 Weyahina geya sawasawahina ma mabwaiyada paihowa ꞌaigeda tuwa ꞌoina tahetopaihowa Keliso weyahina, nuwana Yesu tetelina ꞌana tohepwailao, nuwana palopitao, nuwana toheꞌitao, nuwana ginaula ꞌebe henainaida ꞌadi toꞌabihelatuwao, \v 30 nuwana toꞌabihe bwebweꞌana, nuwana hali ꞌenana ꞌana togwaeyao, nuwana hali ꞌenanaedi ꞌadi tobui. \v 31 Paihowaedi mabwaiyana Yehoba ꞌiheguyaiyeya ꞌoida, ꞌoinega ꞌilobwainegomiya ma heguheguyai bwebweꞌadi nuwami ꞌiꞌewa, ma wete ꞌeda ꞌausalana moisa yaheꞌitegomi, beno helau. \c 13 \s1 Helau \p \v 1 Ceguma ꞌigu gwaeyao bwebweꞌadi, gide tologuguyao ma aneloseyao ꞌidi gwae, ta ꞌeguma helau geya ꞌateguwa ꞌimiyamiya, ꞌigu guguyaedi ginaula bwagabwaga, gide sinaha silahulahusi besobeso, nuwana yoguli simuꞌamuꞌa besobeso. \p \v 2 Ta wete ꞌeguma taugu Yehoba ꞌina palopita, ta maꞌigu sanapu ma sawasawahigu yahepwaila ginaula dahwadahwanidi, ma ꞌeguma yahemisa moisa Yehoba ꞌoina ma ꞌoinega yagwae ꞌoya ꞌoidiya, sawasawahina sitau hali tupwa, ta ꞌeguma geya helau ꞌateguwa, taugu tuwa loheya bwagabwaga. \p \v 3 Ta ꞌeguma ꞌigu tobwatobwa mabwaiyana yaheguyaiye tomota ꞌoidiya ma wahigu wete yatagwale ma sigabu ꞌidi pwaoli weyahina, ta ꞌeguma geya helau ꞌateguwa ꞌimiyamiya, ꞌigu paihowaedi huwaidi geyaꞌabwa yalobaloba. \p \v 4 Moisa, helau ginaula madouna, weyahina ꞌeguma helauina ꞌateda ꞌimiyamiya, sawasawahina ma taheꞌalamaꞌiꞌitana ma tomota taꞌate muyamuyaedi, ta sahena taheheꞌipiꞌipiyedi. Ta sahena wete tanuwanuwahane, nuwana tagagagagasa, \v 5 ma hesiyage ꞌiyadao taheꞌasisiyanedi, ma sahena ꞌenuwanuwaha bo hegamwagamwagu bo ꞌaleha ꞌoidega siꞌitaꞌita. \v 6 Ta sahena mumuga galana weyahina tayaliyaliyaya ma hesi mumuga dumwaluna weyahina tayaliyaya. \v 7 Ceguma helau ꞌateda ꞌimiyamiya sauga baibaiwana taꞌalamaꞌiꞌitana moisa, eeta tahemisa moisa, maꞌida nuwatuhuyahina ꞌada ꞌabihetena Yehoba ꞌoinega ꞌabwa taloba, ma tuta mabwaiyana tatoholo paꞌala. \p \v 8 Helau sahena ꞌigumwagumwala, ta hesi taudi Yehoba ꞌina palopitao ꞌabwa ꞌidi hepwailao sigumwala. Wete taudi hali ꞌenana ma hali ꞌenana ꞌoidiyega sigwaegwae, ꞌabwa ꞌenadiyedi sigumwala. Ma tosanapuwao ꞌabwa ꞌidi sanapu sisawala. \v 9 Weyahina bewa tuwa ꞌida sanapu tupwana tuwa, ꞌoinega ꞌida hepwaila tupwana wete, \v 10 ta tuta sinaonaoma ꞌoidiya sanapu hauhauna mabwaiyana ꞌilatuma, ma sanapu miyamiyana tanuwanaide. \v 11 Gidemusa taugu mwalo hene gwama tuwa, ma hesi bewa tuwa yaheloheya pwaiya ta gwagwama ꞌidi gwaeyao ta ꞌidi paihowao ta ꞌidi nuwatuhuwao ꞌoiguwega sigumwala pwaiya. \v 12 Bewa tuwa ꞌida sanapu geya madouna, gide ꞌaluꞌaluwa nuwana ꞌainuwadawada gidemusa, ma hesi ꞌabwa ꞌana moisa ꞌida hapwesa ꞌoida. Ma taugu sanapu tupwana tuwa yasanapuya, hesi ꞌabwa mabwaiyana yasanapu, gidemusa bewa tuwa Yehoba ꞌisanapu bwaibwainigauwa. \p \v 13 Ginaula madouna ꞌetoi simiya hataya, ꞌaigeda tahemisa, ꞌaigeda tanuweya, ꞌaigeda tahelau, ma mabwaiyadi ꞌoidiyega helau ꞌimadou hedadeya. \c 14 \s1 Hali ꞌenana ꞌadi togwaeyao ma topalopisai weyahidi \p \v 1 Coinega ꞌilobwainegita ma tatoho waiwai ma tahelau moisa, ma wete tatoho waiwai ma Yehoba Yaluyaluwana ꞌina heguyai ꞌoida talobadi, ma hesi heguheguyai ꞌaigeda bwebweꞌana hedada, beno \w palopisai\w* Yehoba ꞌina nuwatuhu sowasowana tahepwaila nugete. \p \v 2 Ta ꞌaigeda wete heguyaiina tomota ꞌoidiya, beno hali ꞌenanao ꞌadi tala weyahidi. Ceguma hali ꞌenana ꞌoidiyega tagwaegwae, beno tuwa Yehoba ꞌoina tagwaegwae, ta geya tomota ꞌoidiya, ꞌoinega gwaeyedi ꞌadi sanapu tomota ꞌoidiya palipalina, ma bewa Yaluyaluwa Tabuna ꞌina waiwaiyega sanapu dahwadahwaina tahehegwaegwae, eeta tomota geya sida nuwasabwalena. \v 3 Ta ꞌeguma tapalopisai tomota ꞌoidiya, eema ꞌida gwaeyega sinuwa sabwalena, beno ꞌadi lema, ma ꞌane ꞌatepatu ta yaliyaya siloba. \v 4 Ta ꞌeguma taiya hali ꞌenana ꞌoinega ꞌihegwaegwae, beno ꞌiboinamo tuwa ꞌiꞌabiꞌabihete hila, ma hesi ꞌeguma palopitaedi sigwae hekalesiyao ꞌenadiyega beno mabwaiyadi ꞌadi lema. \p \v 5 Taugu nuwanuwagu ma mabwaiyami hali ꞌenana ꞌoidiyega wagwaegwae. Ta wete nuwanuwagu madouna ma wapalopisai Yehoba ꞌina nuwatuhu, weyahina palopitao ꞌidi paihowa ginaula madouna. Ta gwae hali ꞌenanao ꞌoidiyega geya ginaula madouna, ma hesi ꞌeguma ꞌaigeda tobui ꞌimiyamiya, ma gwaeyedi tauna ꞌigibuidi, beno ginaula bwebweꞌana tohekalesiyao ꞌadi lema weyahina. \p \v 6 Ciyagwao, wanuwatuhuyahi ꞌeguma yanaowa ꞌoimiya, ma hali ꞌenana ꞌoinega yagwaegwae ꞌoimiya, gesowana lema waloba. Ma hesi ꞌeguma yanaowa ꞌoimiya ma lotohona ꞌehauna bo sanapu bo palopisai bo heꞌita yaꞌebwaegomi, bewa ꞌami lema. \v 7 Gidemusa ꞌeguma sinaha tomota silahusa besobeso bo gita sihunu besobeso, geya sawasawahina ma siwali bwaibwaina. \p \v 8 Ma wete ꞌeguma taiya yoguli ꞌimuꞌamuꞌa besobeso, ꞌenana ꞌana sanapu geya hene tada sanapuya, nuwana ꞌaleha, bo nuwana to ginaula ꞌana bwau weyahina. \p \v 9 Tauda wete gidemusa, ꞌeguma geya tagwaegwae dumwalu nata gesowana wete tomota ꞌida gwaeyedi sinuwa sabwalenidi, weyahina ꞌida gwaeyedi gide hedagadaga bwagabwaga. \v 10 Ta moisa, baleꞌuwa ꞌenana baibaiwa hedada simiyamiya, ma tupwa ꞌaigeda ꞌaigeda toniꞌasa taudi ꞌenadi sisanasanapudi. \p \v 11 Ceguma hali tupwa ꞌenadi geya yasanapu, taugu gide taumana yahenainaida, ta geya sowasowahigu ma ꞌenadi yasanapudi. Ta taudi wete geya sawasawahidi ꞌenagu sisanapu. \p \v 12 Yauwedo ꞌiyagwao, nuwanuwami ma Yehoba Yaluyaluwana ꞌina heguyai ꞌoimiya waꞌewadi, ꞌoinega ꞌilobwainegomiya ma watoho ma ꞌami heguheguyaiyedi ꞌoidiyega tohekalesiyao waꞌabihe waiwaiyedi. \p \v 13 Ceguma taiya ꞌoimiyega hali ꞌenana ꞌoidiyega ꞌigwaegwae, ꞌilobwaineya ma ꞌiꞌahwanoi Yehoba ꞌoina ma sanapu ꞌida loba, ta ꞌoinega ꞌina gwae ꞌibui. \p \v 14 Weyahina ꞌeguma hali ꞌenana ꞌoinega yaꞌahwaꞌahwanoi, ꞌenanaina ꞌana sanapu geya yasanapu, weyahina yaluyaluwagumo ꞌiꞌahwaꞌahwanoi, ma hesi ꞌigu gwaeyedi geya yasanapudi, toꞌaha weyahina yagwaegwae. \v 15 Cilobwainegauwa ma maꞌigu sanapu ta wete yaluyaluwaguwega yaꞌahwaꞌahwanoi, ma weteyage yawali hepwatu Yehoba ꞌoina yaluyaluwaguwega ta wete maꞌigu sanapu. \v 16 Ceguma taiya ꞌowa yaluyaluwamo ꞌoinega ꞌuhehepwatu hali ꞌenanega, ma geya ꞌusanapu, ma ꞌiyamwao wete geya sinuwa sabwalena, taudi sahena siloloꞌemeni. \v 17 Hepwatuina bwebweꞌana, ta hesi ꞌiyadao geya ꞌida lemediya. \p \v 18 Taugu yaloyauwedo Yehoba ꞌoina weyahina hali ꞌenana ꞌoidiyega yagwaegwae hedada. \v 19 Ta hesi tapwalolo ꞌoina, nuwanuwagu ma gwaeina yasanasanapu ꞌoinega yada hepwaila toꞌutoꞌupana tuwa, ma tomota yaheꞌitadi. Ta geya nuwagu hali ꞌenana ꞌoidiyega tapwalolo ꞌoina yagwaegwae hedada, weyahina gwaeyedi tomota geya sisanapu. \p \v 20 Ciyagwao, sahena ꞌimi nuwatuhu gwagwama gidemusa, ma hesi wanuwanuwa loheya madouna gide. Ta sahena mumuga galana weyahina wanuwanuwatuhu ma ꞌabehega wasanapudi. \p \v 21 Buki Heꞌasisi ꞌalona Yehoba ꞌina loina ꞌaigeda ꞌimiyamiya, ꞌigwaeya, \q1 “‘Taumanao ꞌabwa sinaoma ma hali ꞌenanao ꞌoidiyega ꞌigu bodao ꞌoidiya ꞌigu gwae sida hepwailedi, ma hesi sahena wete ꞌigu gwaeyedi simulimuliyedi.’ Yehoba ꞌina gwae bewa gidemusa.” \p \v 22 Ceguma hali ꞌenana ꞌoinega tagwaegwae, beno ꞌilaꞌilala geya taudi tohemisao weyahidi ma hesiyage taudi geya sihemisa weyahidi. Ta Yehoba ꞌina nuwatuhu ꞌana palopisai beno tohemisao ꞌadi lema weyahidi. \v 23 Coinega tauda tohekalesiyao ꞌeguma tapwalolo weyahina tadeli ꞌautama ma hali ꞌenanao ꞌoidiyega tagwaegwae, ma tupwadi taudi geya Yesu ꞌana tohemisao siluhu ma ꞌenada palipalidi sihesagohedi, nuwana sinuwatuhu ꞌabehega taheyauyauleya, ꞌawa? \p \v 24 Ta ꞌeguma mabwaiyada Yehoba ꞌina nuwatuhu tapalopisai ma tupwadi taudi geya Yesu ꞌana tohemisao siluhuma, ma taudi ꞌenadiyega sihesagoha, nata sinuwabui ma siꞌahwa moisa. \v 25 Ma ꞌoinega ꞌidi nuwatuhu dahwana weyahina sinuwagala maꞌidi deba mwadina, ma Yehoba matana sibeꞌu talutalubuꞌi ma ꞌoina siꞌetuluha ma siꞌahwa moisae, ma ꞌoinega sigwae, “Moisa, Yehoba baꞌidamiu wamiyamiya.” \s1 Lotapwalolo ꞌana ꞌeda \p \v 26 Ciyagwao, ꞌeguma tapwalolo weyahina waluhuluhu, ꞌaigeda tomota wali ꞌiꞌahala lagasi, ꞌaigeda ꞌiheꞌita, ꞌaigeda lotohona hauhauna ꞌihepwaila hapwese; ma ꞌaigeda hali ꞌenana ꞌoinega ꞌigwae, ma ꞌaigeda gwaeina ꞌigibui, eeta paihowaedi ꞌoidiyega boda silemedi. \v 27 Ta ꞌeguma hali ꞌenanao ꞌadi togwaeyao simiyamiya, bwebweꞌana ꞌeguma siteluwa nuwana sitetoimo ꞌaigeda ꞌaigeda ꞌoidiyega sigwae. Ta wete tobuiyao sida miyamiya ma gwaeyedi sida buidi. \p \v 28 Ta ꞌeguma ꞌenanaedi geya ꞌadi tobuimo, sahena ꞌaigeda taiya hali ꞌenana ꞌoinega ꞌigwaegwae latu tapwalolo ꞌana tuta, ma hesi ꞌiboinamo ꞌoina ma wete Yehoba ꞌoina sowasowana ꞌigwae. \p \v 29 Ta wete palopitao ꞌeluwa nuwana ꞌetoi sida gwae ma ꞌoinega mabwaiyami ꞌidi gwaeyedi wada hesagohedi ta weyahidi wanuwatuhu ma wahesinuwa. \v 30 Ma ꞌeguma ꞌaigeda tomota tapwalolo ꞌalona ꞌimiyamiya ma lotohona ꞌehauna ꞌiloba, ꞌida toholo ma ginaulaina ꞌida hepwaila hapwese, ta tologuguyaina ꞌida ꞌalahenono. \v 31 Ta mabwaiyami sawasawahimi ma ꞌaigeda ꞌaigeda wapalopisai ma waꞌabihe paꞌaligomi, ma nuwami ꞌibwebweꞌana. \v 32 Ta palopitaedi sowasowana yaluyaluwadi siboidimo siloiloinaedi, \v 33 weyahina Yehoba ꞌiloiloina dumwaluwegita, ꞌoinega maꞌida yaliyaya talotapwalolo. \p \v 34 Ta wahiwahine ꞌomi, ꞌilobwainegomiya ma ꞌebe tapwalolo baibaiwadi ꞌoidiya waꞌala henono tuwa, ma gwae wahesagohedi. Weyahina Buki Heꞌasisi ꞌoina Mosese ꞌina loina wahiwahine weyahidi bewa gidemusa, ta wete gidemusa tohekalesiyao ꞌadi loina tupwa mabwaiyana ꞌoidiya. \v 35 Ta ꞌeguma wahiwahine nuwanuwadi ma toꞌaha sisanapu, sowasowahidi siboi ꞌidi hadao ꞌoidiya sihesilala mwanediyao ꞌoidiya, ma taudi siheꞌitadi. Weyahina ꞌeguma wahiwahine sigwae tapwalolo ꞌoina, ꞌebe debamwadina ꞌoida. \v 36 Ma geyaꞌabwa wanuwanuwahane ꞌabehega waboi ꞌoimiya Yehoba ꞌina gwae ꞌihapwehapwesa, nuwana waboimo ꞌoimiya ꞌimiyamiya. \p \v 37 Ma wete ꞌeguma taiya ꞌinuwatuhuya ꞌabehega tauna palopita ma Yehoba yaluyaluwana ꞌoina ꞌimiyamiya, nugeta ꞌida sanapu ꞌabehega ꞌigu gwae leta bewa ꞌoina, beno Yehoba ꞌina loina ꞌoimiya. \v 38 Ta ꞌeguma taiya gwaeyedi genuwana, tuwa hede maꞌina henainaida ꞌida miyamiya. \v 39 Coinega ꞌiyagwao, ꞌilobwainegomiya ma watoho waiwai ma Yehoba ꞌina nuwanuwa wapalopisai, ta hali ꞌenana ꞌadi gwaeyao weyahidi sahena waꞌauꞌausi tapwalolo ꞌoina. \v 40 Ma wete ginaula mabwaiyana dumwaludi ta bwebweꞌadi ꞌimi tapwalolo ꞌoidiya wada paihowadi. \c 15 \s1 Keliso ꞌina toholo hila weyahina \p \v 1-2 Ciyagwao, tetelaina yahepwaila pwaiyeya ꞌoimiya, wanuwatuhuyahi ꞌabehega mwalo ꞌatemi watagwaleya tetelaina ꞌoina, ma ꞌiꞌabihe paꞌaligomiya ta ꞌoinega ꞌami ꞌabihetena walobeya, ꞌeguma tetelina waꞌabiyahiya. Ta ꞌeguma geya waꞌabiyahi paꞌalina, ꞌimi hemisaowedi gide ginaula bwagabwaga. \p \v 3 Tetelaina lamuna yaꞌita lobeya ꞌoinega yahepwaile ꞌoimiya ꞌabehega Keliso ꞌida puiyao weyahidi ꞌiꞌamasa, gidemusa Buki Heꞌasisi ꞌina hepwaila, \v 4 ta galiha silaguya, ma sabwelo hetoina ꞌoina ꞌitoholo hila, gidemusa Buki Heꞌasisi ꞌihepwaila ꞌesa. \p \v 5 Citoholo hila ma Pita ꞌiꞌiteya ta wete ꞌana tohepwailao site tuwelo siꞌiteya. \v 6 Caigeda tuta ꞌoina ꞌiyadao wete site paibi handeledi siꞌiteya. Bodaedi ꞌoidiyega baibaiwadi bewa tuwa simiyamiya, ma tupwadi siꞌamasa. \p \v 7 Yemesa wete ꞌiꞌiteya, ta wete Keliso ꞌana tohepwailao mabwaiyadi siꞌiteya. \v 8 Ta ꞌebe losaloha taugu wete yaꞌiteya, ma hesi taugu ꞌigu tole ꞌebe henainaida, geya gidemusa taudi ꞌidi tuta silobeya ta sitoleya. \v 9 Ta wete taugu loheya galagu. Weyahina Yehoba ꞌana tohemisao yaꞌabihe muyemuyediya, ꞌoinega Keliso ꞌana tohepwailao mabwaiyadi sibwebweꞌana sinegauwa. \v 10 Ma hesi Yehoba ꞌiꞌatemuya muyaegauwa ta ꞌilemegauwa. Coinega geya ꞌiꞌabihete daidaisigau, weyahina yahemisa bwaibwaina ma tohepwailao mabwaiyadi ꞌidi paihowa yaꞌebesineya, geya taugu ꞌigu waiwaiyega, ta Yehoba ꞌina helau ꞌoinega. \p \v 11 Coinega tohepwailaedi ꞌoimiya siloguguya pwaiya, ma taugu wete ꞌoimiya yaloguguya pwaiya, ta Keliso wahemiseya. \s1 Toholo hila weyahina \p \v 12 Cima guguya ꞌoimiya ꞌahepwaileya ꞌabehega Keliso ꞌamasega ꞌitoholo hila, ta wahemiseya. Ma toꞌaha weyahina tupwami wagwae ꞌabehega tomota geya sawasawahidi ma ꞌamasega sitoholo hilama? \p \v 13 Weyahina ꞌeguma tomota sahena ꞌamasega sitotoholo hila, Keliso wete ꞌamasega gesowana ꞌitoholo hila. \v 14 Coinega ꞌima loguguyaedi tuwa ginaula bwagabwaga, eeta ꞌimi hemisaina Keliso ꞌoina beno hemisa bwagabwaga. \v 15 Wete tauma Yehoba ꞌana tohepwailao ꞌaꞌabowegomiya ꞌima gwaeyedi ꞌoidiyega, weyahina ꞌagwaeya, “Yehoba Keliso ꞌamasega ꞌiꞌabi hetoholo hileya,” ta toꞌamasaedi geya sida toholo hila. \v 16 Coinega Keliso wete gesowana ꞌitoholo hila. \v 17 Ta Kelisoina wete wahemisa bwagabwaga, ma ꞌoinega ꞌimi puiyao tuwa ꞌabwa simiyamiya ꞌoimiya. \p \v 18 Ma ꞌiyadaowedi taudi mwalo Keliso sihemisaeya ta siꞌamasa pwaiya, beno taꞌeha simiyamiya? \p \v 19 Ta wete tauda Keliso ꞌana tohepwailao nuwaꞌoleꞌoleda, ꞌeguma Keliso ꞌina ꞌabihetena ꞌoida tuta bewa baleꞌumo weyahina, ta geya tuta ꞌinaonaoma ꞌida ꞌamasa mulina weyahina. \p \v 20 Ta ꞌana dumwalu hesi beno Keliso ꞌamasega ꞌitoholo hila, tauna ꞌihanugeta ma muliyetega toꞌamasao mabwaiyadi. \p \v 21 Weyahina loheya ꞌaigeda tuwa ꞌoinega ꞌamasa ꞌilatuwa baleꞌuwa, beno Adama, ta wete gidemusa loheya ꞌaigeda ꞌina paihowega toholo hila ꞌiꞌabilatuheya. \v 22 Tasanapu pwaiya ꞌabehega Adama ꞌina pui ꞌoinega tauda ꞌamasa ꞌoida ꞌilatuwa, ma hesi Keliso ꞌoinega yawasida hataya talobeya. \p \v 23 Ta yawasi hataya ꞌina tauya bewa gidemusa, nugeta Keliso ꞌitoholo hila, ma ꞌabwa tutaina ꞌihilama tauda taiyawedi ꞌina bodao wete tatoholo hila. \v 24 Ma muliyetega Kelisoina nata toloinao mabwaiyadi ꞌihewaiwai sinedi gide welabana ma hiꞌahiꞌa ma yaluyaluwa galadi mabwaiyadi ꞌihewaiwai sinedi, ma tuta ꞌana ꞌebe losaloha ꞌoina Keliso ꞌina ꞌebeloina ꞌiꞌebwae Tamana ꞌoina. \p \v 25 Weyahina Kelisoina nata maꞌina waiwai ꞌiloiloina eema ꞌana siga ꞌana ꞌalehaowedi mabwaiyadi ꞌihewaiwai sinedi, \v 26 eeta ꞌana ꞌebe losaloha ꞌamasa ꞌihewaiwaisine ma ꞌigumwala. \p \v 27 Weyahina Yehoba loina mabwaiyana Keliso ꞌiꞌebwaeya. Beno tuwa Keliso gesowana Toꞌebwayaina ꞌiloiloinae. \v 28 Coinega ꞌabwa tutaina Keliso ginaula mabwaiyadi ꞌiloinaedi, muliyetega tauna ꞌitagwala Tamana ꞌina loina ꞌoina, weyahina Tamana Keliso ꞌina loina mabwaiyana ꞌana toꞌebwaya, ꞌoinega Yehobaina ꞌihane hedade. \p \v 29 Ta ꞌeguma toꞌamasa sahena sitohotoholo hila, toꞌaha weyahina tomota sibabitaiso toꞌamasao weyahidi? \v 30 Ma wete togidega taugu? Ceguma gesowana ꞌamasega yatoholo hila toꞌaha weyahina ꞌebe hesilae ꞌoina tuta mabwaiyana yapaipaihowa Keliso weyahina? \p \v 31 Moisa, sabwelo ꞌaigeda ꞌaigeda ꞌoidiya gide yaꞌamaꞌamasa, ma hesi maꞌigu yaliyaya ꞌomi ꞌimi toholo paꞌala weyahina, ꞌida Bada Yesu Keliso ꞌoina. \p \v 32 Ta wete mwalo Epeso ꞌoina loheloheya gamwagamwasowalidi totopwatula gide siloloꞌalehegau, ma hesi loꞌalehaina geya ꞌana bwebweꞌanamo ꞌoiguwa ꞌeguma geya ꞌamasega yatoholo hila! Coinega tupwana tomota sigwae ꞌabehega ꞌilobwainegita ma tuta bewa baleꞌuwa tayaliyaya ꞌida ꞌai ta ꞌida numa ꞌoidiyega, weyahina nata ꞌamasa ꞌana tuta, gesowana ꞌaigeda wete toꞌaha talobaloba. \p \v 33 Ta hesi gwaeyedi beno ꞌabo tuwa, ꞌoinega sahena ꞌoidiyega siꞌabowegomi, tabu ta mumugadi galana waheꞌauꞌaunaowedi. \v 34 Nuwana tupwami Yehoba wahenainaideya. Bewa ꞌebe debamwadina ꞌoimiya, ꞌoinega ꞌilobwainegomiya ma wada sanapu, ma mumuga galana walolagu. \s1 Wahi hauhauna \p \v 35 Ma tupwami geya wanuwanuwa sabwalena toholo hila weyahina, ꞌoinega wagwae. “Toꞌamasaedi to ꞌwapi ꞌoinega sitoholo hila?” \v 36 Coinega ꞌilobwainegomiya ma wada sanapu ꞌabehega ꞌeguma patu taꞌuma ma ꞌibwala ꞌabwa patuina ꞌimwahulu. \v 37 Wasanapuya ꞌabehega ꞌeguma pegapega nuwana ꞌaigeda patu tadauni, ꞌwapina ꞌoinega ꞌibwala, geya patu nugenugetaina ꞌana ꞌita gidemusa, ma hesi hagana, \v 38 weyahina toloina tauna Yehoba, ma ꞌaiwe ta pwatula ꞌaigeda ꞌaigeda ꞌadi ꞌita ꞌina nuwatuhu gidemusa, ta ꞌilagudiya. \p \v 39 Ta wete wahi Yehoba ꞌiloinaeya, tomota wahida hagana ma hagana, hebahebai wahidi hagana, bwasumo wahidi hagana, ma silahana wete wahidi hagana. \v 40 Ta wete megalewa wahidi hagana ma gogo gabulena wahida hagana, wete ꞌadi ꞌebe hepwatu hagana tauda ꞌoidega. \v 41 Ta wete hala ꞌana hepwatu hagana, ma waiꞌena ꞌana hepwatu hagana, ma ꞌipwala wete ꞌadi hepwatu hagana ma hagana. \p \v 42 Cida toholo hila wete gidemusa, wahida mwahumwahuludi sigaligalihedi, ma ꞌabwa ꞌeguma tatoholo hila wahida gesowana simwahumwahulu. \v 43 Moisa, wahida ꞌebe debamwadina ma weꞌaweꞌaidi sigaligalihedi ma ꞌiyamo wahida galewa tatotoholo hila, ma wahidaedi maꞌadi hepwatu ta waiwaidi, \v 44 weyahina wahi baleꞌuwa sigaligalihedi ta wahi galewa sitotoholo hila, weyahina wahi baleꞌu hagana ma wahi galewa hagana. \v 45 Buki Heꞌasisi ꞌina hepwaila wete gidemusa ꞌigwaeya, \q1 “Loheya nugenugetaina, Adama wahina mayawasina; ma loheya heluwena yaluyaluwana ꞌoinega sowasowana yawasida ꞌiꞌebwaegita.” \p \v 46 Loheya yaluyaluwana geya ꞌilatu nugeta, ma hesi wahida ꞌihapwesa nugeta ma yaluyaluwa muliyetega. \v 47 Weyahina loheya nugenugetana Yehoba ꞌipaihoweya baleꞌu ꞌoinega, ta loheya heluwena galewega ꞌisuluma. \v 48-49 Mabwaiyada Adama tubunao baleꞌuwa tamiyamiya, ꞌada ꞌita mebaleꞌu gidemusa, ma wete wahida hauhaudi galewega ꞌabwa taꞌewadi, ꞌadi ꞌita gidemusa Keliso wahina hauhauna. \p \v 50 Ciyagwao wanuwatuhuyahi ꞌabehega wahida baleꞌuwa ꞌimwahumwahulu gesowana ꞌiluhu galewa, weyahina wahi baleꞌuwa mwahuluna, ta wahi galewa geya ꞌida mwahuluwa. \v 51 Ma wete sanapu hauhauna yaheꞌitegomi ꞌabehega gesowana tohekalesiyao mabwaiyada taꞌamaꞌamasa, ma hesi tupwada ꞌabwa mayawasida tamiyamiya ma Yehoba wahida ꞌida buidi. \v 52 Weyahina tuta ꞌana ꞌebe losaloha ꞌoina yoguli ꞌida muꞌa madouna, ma Yehoba wahida ꞌida bui mwayamwayauwedi, ma wete toꞌamasao mawahi hauhaudi sitoholo hila, ta tauda mayawasida wahida wete ꞌibuidi. \v 53 Weyahina Yehoba sawasawahina wahi mwahumwahuludi ma ꞌamaꞌamasidi ꞌibuidi ma siꞌehau ta miyamiya hatayadi. \v 54 Ma ꞌabwa tuta nage ꞌoina Buki Heꞌasisi ꞌana ꞌahwa moisa ꞌilatu, beno ꞌigwaeya, \q1 “Tauna ꞌabwa ꞌihewaiwai moisa ma ꞌamasa ꞌigumwala. \q1 \v 55 Weyahina gesowana ꞌamasa ꞌihehewaiwai, ma hesi ꞌamasa ꞌina gala ꞌoida ꞌigumwala.” \m \v 56 Camasaina ꞌina waiwai ꞌilatuwa mumuga galana ꞌoinega, eeta mumuga galagala ꞌina waiwai beno Mosese ꞌina loinao ꞌadi ligeha ꞌoidiyega. \v 57 Ma hesi ꞌida Bada Yesu Keliso ꞌiꞌabihetegita ma galanaina ꞌoinega tahewaiwaisine, eeta Yehoba ꞌoina taloyauwedo madouna. \p \v 58 Ma wete ꞌiyagwao yaloyauwedo madouna ꞌoimiya ta yaguguyegomi ma watoholo paꞌala ma tuta mabwaiyana wada hetapewa Bada ꞌina paihowa ꞌoina, weyahina ꞌabwa Bada ꞌina paihowaina ꞌoinega huwaina taloba. \c 16 \s1 Helau weyahina \p \v 1 Ginaula ꞌaigeda wete, helau Yehoba ꞌina tomotaedi Yelusalema ꞌoina ꞌadi lema weyahina. Mwalo meGaletiya ꞌidi helau weyahina yahegwaediya, ꞌoinega ꞌomi wete gidemusa wada paihowa ꞌesa, \v 2 beno Sabati ꞌaigeda ꞌaigeda ꞌoidiya ꞌimi helau mabwaiyana walagulagu. Ceguma ꞌimi mane madouna, helau madouna, ta ꞌeguma ꞌimi mane ꞌiꞌiuna ꞌimi helau ꞌiꞌiuna wete, ma tutaina yatauyawa, ꞌimi helauina ꞌimiyamiya. \p \v 3 Coinega tutaina yanaowa ꞌoimiya tupwadi ꞌiyamiyao wahesinuwedi ma ꞌimi helauina sitauye Yelusalema ꞌoina, ta wete meYelusalema ꞌidi leta yada lele ma helauina mahetena sitauyedi. \v 4 Ceguma nuwanuwami, taugu wete taudi mahetegwao ꞌatauya Yelusalema. \p \v 5 Bewa tuwa nuwanuwagu ma yatau Masidoniya ma muliyetega yanaowa ꞌoimiya, \v 6 ta nobwa yaꞌaiyawasi ma tupwana yamiya ꞌamana, nuwana ꞌana siga gogai ꞌana tuta ꞌigumwala, ma wahegelugau to tupwa ꞌoina nuwanuwagu yatau. \v 7 Weyahina genuwagu tuta toꞌutoꞌupana tuwa baꞌidami tamiyamiya, ma hesi ꞌeguma Yehoba ꞌitagwala, ma tuta tupwana dudulena baꞌidami nobwa tamiyamiya. \p \v 8 Bewa tuwa Epeso ꞌoina yamiyamiya ꞌana siga \w Penitikosi\w* Guyaina ꞌigumwala, muliyetega yatauyawa. \v 9 Weyahina ꞌasa bewa ꞌoina sawasawahina ma Yesu ꞌina paihowa madouna yapaihowa, bwagana ꞌagu sahiyao baibaiwadi simiyamiya. \p \v 10 Ta Timoti wete ꞌeguma ꞌinaowa ꞌoimiya wabwauwe ꞌimi hada ma wahelauwe madouna, weyahina tauna ꞌida Bada weyahina ꞌipaipaihowa, taugu wete gidemusa. \v 11 Ma sahena taiya Timotiina ꞌilohesohesoiye, ta tutaina ꞌihilama ꞌoiguwa waꞌabihete ma maꞌina yaliyaya ꞌida hilama, weyahina tauna ma tupwadi wete ꞌiyadao yayamwayamwadi. \p \v 12 Apolosa wete tauna tasidai ꞌaigeda, ma mwalo Apolosaina yaꞌahwanoiyeya ma ꞌabehega ꞌiyadao mahetenao sinaowa ꞌoimiya, ta ꞌiguipaila, ma ꞌabehega ꞌeguma to tuta ꞌoina bwebweꞌana ꞌitauyawa. \s1 Gwae ꞌana ꞌebe losaloha \p \v 13 Ciyagwao waꞌitayahigomi, ma maꞌimi hemisa moisa watoholo paꞌala ma wahewaiwai, \v 14 ta wete ꞌimi paihowa mabwaiyana ꞌoidiya wahehelau hilegomi. \p \v 15 Sitipana ꞌina bodao wasanapudiya ꞌabehega taudi Keliso ꞌana tohemisa nugenugetadi tupwa Akaya ꞌoina, ma sitagwala pwaidiya Yehoba ꞌina tomota ꞌadi ꞌabihetena weyahina, \v 16 ꞌoinega yahenuwa lagugomi ma ꞌidi gwaeyao wamuliyedi, ma taiyawedi wete mahetediyao Keliso weyahina sipaipaihowa taudi wete wamuliyedi. \p \v 17 Tuta bewa yayaliyaya madouna weyahina Sitipana ma Potuneto ma Akeiko sitauya pwaima, ta taudi gide ꞌomi ꞌami miyalaenao, taudi siꞌabiꞌabihe yaliyayegomi. \v 18 Gidemusa ꞌomi mwalo wete siꞌabihe yaliyayegomiya, ꞌoinega bewa tuwa ꞌada lotohona bwebweꞌana hedada. Loheloheyaedi waheꞌasisiyanedi, ta wete taiyewedi taudi gidemusa. \p \v 19 Tohekalesiyao mabwaiyadi tupwa Esiya ꞌoinega ꞌidi loyauwedo ꞌinaonaowa ꞌoimiya. Ma wete Akuila ma Pilisila, ta wete tohekalesiyao taudi ꞌidi hada sitapwatapwalolo ꞌida Badaina saninega, ꞌidi helau ꞌoimiya. \v 20 Tohekalesiyao mabwaiyadi wete ꞌidi helau ꞌoimiya. Ciyamiyao helauwega waꞌatusapwalidi. \p \v 21 Bewa ꞌigu loyauwedo ꞌoimiya taugu nimaguwega yaleleyawa. \v 22 Ceguma taiya geya Bada ꞌihelauwe nata ꞌimiya mwau. Bada yo, nuwanuwagu ma ꞌunaoma. \v 23 Cida Bada Yesuina ꞌina helau ꞌoimiya ꞌida miyamiya. \v 24 Ta wete ꞌigu helau Yesu Keliso saninega ꞌinaonaowa mabwaiyami ꞌoimiya. \q1 Taugu Paulo