\id JHN - Kaluli Bible \h Yo꞉n \toc1 To Nafa We Yo꞉n E Sa꞉sa꞉lo꞉ \toc2 Yo꞉n \toc3 Yo꞉n \mt2 To Nafa We \mt1 Yo꞉n \mt2 E Sa꞉sa꞉lo꞉ \imt1 Asuluma꞉no꞉ to we \ip To nafa we Yo꞉n e sa꞉sa꞉lo꞉. Ya꞉su e, Godeya꞉ ene to ko꞉lo꞉, e kalu do꞉mo꞉le dowaki, kaluka꞉isale ni usa fa꞉la꞉dowa꞉sa꞉ga꞉ elen. Yo꞉na꞉lo꞉ to bugo꞉ amilo꞉ sa꞉sa꞉lo꞉ mo꞉wo꞉ we. Kaluka꞉isaleya꞉yo꞉ Ya꞉su e hendele Godeya꞉ ene so꞉wa nilo꞉ gasilia꞉ mio꞉wo꞉ elo꞉b a꞉la꞉liki tilida꞉da꞉sa꞉ga꞉, mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dima꞉ki, Yo꞉n eyo꞉ mo꞉fo꞉s we a꞉na sa꞉sa꞉lo꞉ (Yo꞉n 20.31.) \ip Yo꞉n elo꞉ to tamin amilo꞉ sa꞉sa꞉lo꞉wo꞉ we, “To e tamindeya Gode o꞉lia꞉ elen. To a꞉no꞉ kalu fa꞉la꞉dowo꞉.” A꞉ma꞉ fa꞉s amio꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ ha꞉fo꞉ disa꞉lan man a꞉no꞉lia꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ wida꞉len a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ malolo꞉. Kaluka꞉isaleya꞉yo꞉ to a꞉no꞉ da꞉dakiyo꞉, Ya꞉su e Godeya꞉ Ene so꞉wale a꞉la꞉tili asuluma꞉ki, to a꞉no꞉ a꞉na sa꞉sa꞉lo꞉. \ip Yo꞉n eyo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ dimida꞉len a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ nimo꞉wo꞉ fanda wido꞉. Kaluka꞉isale nolo꞉ Ya꞉su amio꞉ tilida꞉da꞉sa꞉ga꞉ iyo꞉ e ko꞉lo꞉ kudu ha꞉naki, ko꞉sega kaluka꞉isale nolo꞉ Ya꞉su amio꞉ mo꞉tilida꞉dab. \ip Yo꞉n Heb 13 - 17 a꞉namio꞉, Ya꞉suwa꞉ gis kaluwa꞉lo꞉ e ta꞉lia꞉nikilo꞉ nulu a꞉namilo꞉ fa꞉la꞉dowo꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ malolaki sa꞉sa꞉lo꞉. Ya꞉su Keliso e enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu o꞉lia꞉ iliki, to nafayo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉na wida꞉len. A꞉ma꞉ fa꞉s amio꞉ gis kaluwa꞉yo꞉ Ya꞉suwo꞉ ta꞉lia꞉sa꞉ga꞉ a꞉na mo꞉walila꞉sa꞉ga꞉yo꞉, i malan amio꞉ Ya꞉su e a꞉na alu. To a꞉no꞉ edakiyo꞉ Ya꞉su ko꞉lo꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasilia꞉gane a꞉no꞉, enedo꞉ tili wida꞉sen kaluwa꞉yo꞉ ba꞉ba꞉ka꞉ a꞉la꞉liki sa꞉sa꞉lo꞉. \ip Yo꞉n eyo꞉ Ya꞉su e Godeya꞉ ene So꞉walelo꞉b a꞉la꞉fanda ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉, niliyo꞉lo꞉ a꞉la꞉ka tili asuluma꞉ki, to we a꞉na sa꞉sa꞉lo꞉. \c 1 \s1 To mela꞉no꞉lo꞉ a꞉lab a꞉no꞉ kalu fa꞉la꞉dowo꞉ \p \v 1 \x - \xo 1.1 \xt Yo꞉n 17.5, 1Yo꞉n 1.1-2, Kala 19.13\x*Taminde amio꞉ Towo꞉ elen. To a꞉no꞉ Gode o꞉lia꞉ elen. To a꞉no꞉ Gode. \v 2 Taminde amio꞉ e Gode o꞉lia꞉ sen. \v 3 \x - \xo 1.3 \xt 1Kol 8.6, Kolo 1.16-17, Hibu 1.2\x*Gode eyo꞉ kelego꞉ tambowo꞉ Towa꞉ dimida꞉sa꞉ga꞉ ta꞉fo꞉. Kelego꞉ tambolo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉, tog no amilo꞉ mo꞉fa꞉la꞉dowo꞉. \v 4 \x - \xo 1.4 \xt Yo꞉n 5.26\x*Mela꞉no꞉wo꞉ eya elen ko꞉lo꞉, mela꞉no꞉ a꞉no꞉ kaluwa꞉ ho꞉leno꞉ o꞉m. \v 5 \x - \xo 1.5 \xt Yo꞉n 3.19\x*Ho꞉ a꞉no꞉ sololia ho꞉lea꞉ta꞉sen ko꞉lo꞉, sololi a꞉ma꞉yo꞉ ho꞉leno꞉ mo꞉dalila꞉sen. \p \v 6 \x - \xo 1.6 \xt Madi 3.1, Luk 1.13-17,76\x*Gode eyo꞉ kalu nowo꞉ iliga꞉tabiki, e wena fa꞉la꞉dowo꞉. Kalu a꞉ma꞉ wiyo꞉ Yo꞉n. \v 7 E mio꞉ a꞉no꞉, ho꞉len a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ kalaba walama꞉ni mio꞉. Kaluka꞉isaleyo꞉ tambo to elo꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉ tilidabuma꞉kiyo꞉, eyo꞉ to ho꞉len a꞉no꞉ walama꞉ni mio꞉. \v 8 Enen e ho꞉len o꞉mba. Yo꞉n eyo꞉ ho꞉leno꞉ weka꞉ a꞉la꞉liki, wala sa꞉ma꞉ni mio꞉. \v 9 \x - \xo 1.9 \xt Yo꞉n 8.12\x*Ho꞉len hendeleyo꞉, kaluka꞉isale tambo amilo꞉ ho꞉lea꞉fa꞉no꞉ a꞉no꞉ henfelo꞉ wenamio꞉ o꞉mia꞉nigab. \p \v 10 To a꞉no꞉ henfelo꞉ wenamio꞉ ya꞉ga꞉ elen. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Gode eyo꞉ henfelo꞉ we eya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ dimido꞉ ko꞉sega, kaluka꞉isale iliyo꞉ e mo꞉fanda asulo꞉. \v 11 Ene hendeya mio꞉ ko꞉sega, kaluka꞉isale enedo꞉lema꞉yo꞉ e mo꞉tili dowo꞉. \v 12 Ko꞉sega kaluka꞉isale nolba꞉yo꞉ e tililia꞉sa꞉ga꞉, e amio꞉ tilidabu ko꞉lo꞉, iyo꞉ Godeya꞉ ene so꞉wale doma꞉ki, eyo꞉ wi a꞉no꞉ imo꞉wo꞉ dimi. \v 13 \x - \xo 1.13 \xt Yo꞉n 2.11, 3.3-6, 1Bid 1.23\x*Henfelo꞉ wenamilo꞉ so꞉wa sa꞉la꞉lian tog o꞉leo꞉ngo꞉ amio꞉ iyo꞉ Godeya꞉ so꞉wayo꞉ mo꞉fa꞉la꞉dowo꞉. Kaluwa꞉ asulo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ mo꞉sa꞉la꞉li. Godeya꞉ enen asulo꞉ a꞉na a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ iyo꞉ ene so꞉wale fa꞉la꞉doma꞉ki ka ta꞉fo꞉. \p \v 14 \x - \xo 1.14 \xt Fili 2.7\x*To a꞉no꞉ kalu do꞉mo꞉le fa꞉la꞉dowo꞉ ko꞉lo꞉, ni o꞉lia꞉ elen. Godeya꞉ ene So꞉wa imiligo꞉ e ko꞉lo꞉, ho꞉len fo꞉fo꞉lesodo꞉ a꞉no꞉ e amio꞉ a꞉labi ba꞉ba꞉. Ha꞉fo꞉ disa꞉lan man o꞉lia꞉ to hendelelo꞉ sa꞉lan man o꞉lia꞉yo꞉ e amio꞉ wa꞉lifo꞉. \v 15 Yo꞉n eyo꞉ kalu a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sa꞉lakiyo꞉, kaluka꞉isalemo꞉wo꞉ fanda widaki a꞉la꞉sio꞉, “Tamin amio꞉ niyo꞉ kalu we ko꞉lo꞉ da꞉fe sa꞉lakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, ‘Kalu ni fa꞉s amilo꞉ yab a꞉no꞉, no꞉wa꞉yo꞉ ne o꞉semo꞉ sa꞉la꞉li amio꞉ e tamindeya elen ko꞉lo꞉ eyo꞉ ne tinio꞉.’” \v 16 Ha꞉fo꞉ disa꞉lan man a꞉no꞉ kalu wenamio꞉ wa꞉lifo꞉ ko꞉lo꞉, nio꞉ tambomo꞉wo꞉ ha꞉fo꞉wo꞉ disa꞉fo꞉ko꞉ a꞉lab. \v 17 \x - \xo 1.17 \xt Kis 34.28, Lom 6.14\x*Ele difa꞉ a꞉no꞉ Mo꞉sa꞉s eya a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ nimo꞉ dimi. Ha꞉fo꞉ disa꞉lan man o꞉lia꞉ to hendele o꞉lia꞉yo꞉ Ya꞉su Keliso eya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉. \v 18 \x - \xo 1.18 \xt Kis 33.20, Yo꞉n 6.46, 1Tim 6.16\x*Kaluka꞉isale imilig noma꞉yo꞉ Godeyo꞉ mada mo꞉ba꞉ba꞉. Ko꞉sega Godeya꞉ So꞉wa imilig e Gode o꞉leo꞉ngo꞉ dowo꞉ ko꞉lo꞉, e iya o꞉lia꞉ oga꞉di fo꞉lab. Eyo꞉ Godeyo꞉ nio꞉ asuluma꞉ki fanda wido꞉. \s1 Yo꞉n ho꞉na to꞉lolan eyo꞉ Ya꞉suwo꞉ kalaba wido꞉ \r Madi 3.1-12, Mak 1.7-8, Luk 3.15-17 \p \v 19 Yuwa꞉ ko꞉go꞉do꞉ kalu i o꞉lia꞉, bobalo꞉ so꞉mea꞉sen kalu nol o꞉lia꞉, Libai kalu nol o꞉lia꞉yo꞉ Yo꞉nbo꞉wo꞉ “Ge o꞉ba?” a꞉la꞉liki dabu bo꞉ba꞉ki iliga꞉fo꞉ amio꞉, Yo꞉n elo꞉ sio꞉wo꞉ we. \v 20 Yo꞉n eyo꞉ mo꞉do꞉lo꞉le sa꞉laki, imo꞉wo꞉ kalab amio꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kaluwo꞉\f + \fr 1.20 \ft Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kalu a꞉la꞉do꞉ sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ Gilig towa꞉yo꞉ “Keliso” a꞉la꞉sa꞉lan a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Hibulu to a꞉ma꞉yo꞉ “Mesaya” a꞉la꞉sa꞉lan.\f* nemaka꞉.” \v 21 \x - \xo 1.21 \xt Lo 18.15,18, Madi 11.14\x*A꞉la꞉sa꞉labiki, iliyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “O꞉ngo꞉lalega ge o꞉ba꞉le? Ge Elaiyaya꞉le?” “Ne o꞉mba.” A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ “Dinali sa꞉lan kalu, nililo꞉ yasiseno꞉ geya꞉le?” “A, a꞉no꞉lo꞉ nema.” \v 22 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ iliyo꞉ emo꞉wo꞉ wa꞉ka dabu ba꞉dakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ ge mada o꞉ba꞉le? Nilo꞉ iliga꞉fo꞉ kalumo꞉wo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ sa꞉ma꞉no꞉ ko꞉lo꞉ go꞉no꞉no꞉ ge o꞉bka꞉ a꞉la꞉sa꞉ma꞉nigaya?” \v 23 \x - \xo 1.23 \xt Ais 40.3\x*Iliyo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉dabikiyo꞉, Yo꞉n eyo꞉ dinali sa꞉lan kalu Aisaya elo꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ dia꞉sa꞉ga꞉, imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu nowo꞉ kalulo꞉ma kalaleli hen amio꞉ ho꞉idakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, ‘Kalu Alando꞉ mia꞉no꞉ togo꞉ digale fadaifoma’ a꞉la꞉do꞉ sio꞉ a꞉no꞉ ne.” Yo꞉n eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \p \v 24-25 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Fa꞉lisi kalu ko꞉lo꞉ Yo꞉ndo꞉ amilo꞉ iliga꞉fo꞉ i a꞉ma꞉yo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Ge Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kaluma, ge Elaiyama, ge dinali sa꞉lan kalumalalega, giyo꞉ kaluka꞉isale we ho꞉n amio꞉ waga to꞉lolaya?” \v 26 Yo꞉n eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ ho꞉ndeya to꞉lola꞉lo꞉l. Ko꞉sega kalu gilo꞉ mo꞉fanda asulo꞉ nowo꞉ gi us konamio꞉ kagafo꞉lab. \v 27 \x - \xo 1.27 \xt Yo꞉n 1.15\x*Kalu a꞉no꞉ ni fa꞉sa mia꞉nigab. Ko꞉sega ne wilo꞉ma kalu ko꞉lo꞉ E budi sa꞉ga꞉lo꞉ a꞉namilo꞉ me melealifa꞉ a꞉no꞉ ni fagela꞉ma꞉no꞉wo꞉ mo꞉ililo꞉.” \v 28 To nenelo꞉ a꞉no꞉ ho꞉n Yodano꞉ nodowa, Ba꞉tani amisa꞉n a꞉na, Yo꞉n elo꞉ ho꞉n amilo꞉ to꞉lola꞉len hen a꞉na nenelo꞉. \s1 Godeya꞉ sibi inso꞉wo꞉ Ya꞉su e \p \v 29 \x - \xo 1.29 \xt Ais 53.6-7, 1Bid 1.18-19\x*Ho꞉len a꞉ma꞉ fa꞉s amio꞉, Yo꞉n eyo꞉ Ya꞉suwo꞉ elo꞉wa yabiki ba꞉da꞉ga꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Bo꞉ba. Godeya꞉ Sibi Inso꞉ we henfelo꞉ kaluka꞉isaleya꞉ mogago꞉ dimida꞉sen a꞉no꞉ dila꞉ma꞉no꞉wo꞉ ko꞉lo꞉ yab. \v 30 \x - \xo 1.30 \xt Yo꞉n 1.15\x*Tamina niyo꞉ gimo꞉ sa꞉lakiyo꞉, ‘Kalu nowo꞉ ni fa꞉sa mia꞉ib. Kalu a꞉no꞉ ne o꞉sa꞉la꞉lia꞉no꞉ amio꞉ ko꞉ngo꞉ elen ko꞉lo꞉, ne e tinio꞉.’ Nilo꞉ sio꞉ a꞉no꞉ kalu we. \v 31 Nelo꞉ kalu e mo꞉asulo꞉. Ko꞉sega Isolael kaluka꞉isale iliyo꞉ e fanda bo꞉ba꞉kiyo꞉, ne ko꞉le ya꞉sa꞉ga꞉yo꞉ ho꞉na to꞉lola꞉len.” \p \v 32 \x - \xo 1.32 \xt Madi 3.16\x*Yo꞉n elo꞉ ba꞉ba꞉ a꞉no꞉ kalaba malolaki a꞉la꞉sio꞉, “Mamayo꞉ o꞉ba꞉ hi o꞉ngo꞉ ko꞉lo꞉ Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉ dalolia꞉ tinda꞉ga꞉, eya asitabiki ba꞉ba꞉. \v 33 Niyo꞉ e mo꞉fanda asulo꞉ ko꞉sega, nilo꞉ ho꞉na to꞉loma꞉kilo꞉ iliga꞉fo꞉ a꞉ma꞉yo꞉ nemo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, ‘Ge Mamayo꞉ tinda꞉sa꞉ga꞉ kalu nowa dowabi ba꞉ba꞉ib ko꞉lo꞉, kalu a꞉ma꞉yo꞉ Mama Malilo꞉wa to꞉loma꞉ib.’ \v 34 \x - \xo 1.34 \xt Madi 3.17\x*Niyo꞉ a꞉no꞉ ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉ kalu we Godeya꞉ Kalu So꞉waleka꞉ a꞉la꞉bo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele fanda sa꞉la꞉len.” \s1 Ya꞉su eyo꞉ kalu otaleno꞉ tamina ho꞉ido꞉ \p \v 35-36 \x - \xo 1.35-36 \xt Yo꞉n 1.29\x*Ho꞉len a꞉ma꞉ fa꞉s amio꞉, Yo꞉n eyo꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu a꞉la꞉ o꞉lia꞉ kagafo꞉len amio꞉, e Ya꞉su tiniab a꞉no꞉ ba꞉da꞉ga꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Bo꞉ba! Godeya꞉ sibi inso꞉wo꞉ we.” \v 37 Yo꞉n elo꞉ tili wida꞉sen kalu a꞉la꞉ a꞉no꞉ elo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉ da꞉da꞉ga꞉yo꞉, a꞉la꞉yo꞉ Ya꞉su kudu ane. \v 38 Ya꞉suwo꞉ nodola꞉sa꞉ga꞉, elo꞉ kudu yab kalu a꞉no꞉ ba꞉dakiyo꞉ a꞉la꞉mo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ga꞉go꞉ o꞉b asulaya?” A꞉la꞉sa꞉labiki a꞉la꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Labai, ge o꞉ba sano꞉?” Labai a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ we, widan kalu. \v 39 Ya꞉suwa꞉ sa꞉laki, “Ga꞉go꞉ ba꞉ba꞉ni mena.” Ofa꞉siyo꞉ fa꞉la꞉lamelo꞉ o꞉ma dowo꞉ ko꞉lo꞉, a꞉la꞉yo꞉ e o꞉lia꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ elo꞉ sendo꞉wo꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ho꞉len a꞉namio꞉ e o꞉lia꞉ elen. \p \v 40 \x - \xo 1.40 \xt Madi 4.18-20\x*Yo꞉na꞉lo꞉ sa꞉labo꞉ da꞉da꞉ga꞉ Ya꞉sulo꞉ kudu mio꞉ kalu nowo꞉ Andulu. E Saimon Bidaya꞉ ene ao. \v 41 Andulu eyo꞉ ene ao Saimono꞉ tamina bo꞉bo꞉ge keda꞉sa꞉ga꞉ galiliakiyo꞉, emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Nio꞉ Ma꞉saya\f + \fr 1.41 \ft Hibulu to “Ma꞉saya” a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉, Gilig towa꞉yo꞉ “Keliso” a꞉la꞉sa꞉lan. To a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ we, Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kalu.\f* e ba꞉ba꞉ ko꞉m” a꞉la꞉sio꞉. Ma꞉saya a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ we, Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kalu. \v 42 \x - \xo 1.42 \xt Madi 16.18\x*A꞉la꞉sa꞉la꞉sa꞉ga꞉ Andulu eyo꞉ Saimon e Ya꞉sulo꞉wa tililia꞉ yabiki, Ya꞉su eyo꞉ e ba꞉dakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge Yo꞉na꞉ inso꞉ Saimon. O꞉go꞉ gi wi ho꞉giyo꞉ Sifas a꞉la꞉sa꞉ma꞉ib.” Hibulu towo꞉ Sifas a꞉no꞉ nodo sa꞉lakiyo꞉, Bida\f + \fr 1.42 \ft Sifas o꞉lia꞉ Bida o꞉lia꞉ma꞉ ha꞉go꞉ we u.\f* a꞉la꞉do꞉ sa꞉labo꞉ o꞉m. \fig Andulu eyo꞉, niliyo꞉ Keliso e ba꞉ba꞉ka꞉ a꞉la꞉liki, Bidamo꞉ kalaba sio꞉.|alt="Andrew calls Peter" src="43_Jn_01_07_RG_gr.tif" size="col" copy="© Sweet Publishing http://sweetpublishing.com, licensed under a CC: BY-SA 3.0 Unported licence." ref="1.41" \fig* \s1 Ya꞉su eyo꞉ Filib o꞉lia꞉ Nataniel o꞉lia꞉yo꞉ ho꞉ido꞉ \p \v 43 Ho꞉len a꞉ma꞉ fa꞉s amio꞉, Ya꞉su e Ga꞉lili ha꞉na꞉no꞉ asulo꞉. E Filibo꞉ galilia꞉sa꞉ga꞉, eyo꞉ “ne kudu mena” a꞉la꞉sio꞉. \v 44 Filib e Besaida kalu. Andulu o꞉lia꞉ Bida o꞉lia꞉ma꞉ heno꞉lo꞉ o꞉m. \v 45 \x - \xo 1.45 \xt Lo 18.18, Ais 7.14, 9.6, Jer 23.5, Ese 34.23\x*Filib eyo꞉ Natanielo꞉ keda꞉sa꞉ga꞉ galiliakiyo꞉, emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Mo꞉sa꞉s elo꞉ ele sa꞉sa꞉lakilo꞉ sio꞉ kalu a꞉no꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ dinali sa꞉lan kalu ililo꞉ sa꞉sa꞉lakilo꞉ sio꞉ a꞉no꞉lo꞉ nio꞉ ba꞉ba꞉ ko꞉m. E Nasala꞉t kalu, Yosa꞉ba꞉ inso꞉ Ya꞉suwo꞉ o꞉m.” \v 46 A꞉la꞉sa꞉labiki Nataniel eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kelego꞉ nafa imilise nowo꞉ Nasala꞉t a꞉la꞉ta꞉ga꞉ fa꞉la꞉doma꞉iba꞉le?” A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, Filib eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Go꞉no꞉n ka ba꞉ba꞉ni mena.” \p \v 47 Ya꞉su e Nataniel elo꞉wa yabi ba꞉da꞉sa꞉ga꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu wenamio꞉ dikili sa꞉lan man a꞉no꞉ e amio꞉ mada aundo꞉ma ko꞉lo꞉, e Isolael kalu hendele dowab.” \v 48 Nataniel eyo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Giyo꞉ ne waga asulo꞉wo꞉?” Ya꞉su eyo꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Niyo꞉ Filiba꞉yo꞉ ge o꞉ho꞉lema꞉nigabiki, ge alona꞉ i ha꞉g amilo꞉ saba ba꞉ba꞉.” \v 49 \x - \xo 1.49 \xt Madi 14.33, 16.16, Mak 3.11\x*A꞉la꞉sa꞉labiki Nataniel eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉ “Widan kalu, Godeya꞉ ene So꞉wayo꞉ ge. Isolaela꞉ misa꞉ kalu alano꞉ ge.” \v 50 A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ ge alona꞉ i ha꞉ga sabeka꞉ a꞉la꞉bo꞉ gemo꞉ malolo꞉ me ko꞉lo꞉, a꞉no꞉leko꞉ asulakiyo꞉ giyo꞉ ne amio꞉ a꞉na tili da꞉daya꞉le? Tif amio꞉ alande dimidama꞉no꞉ da꞉lab a꞉no꞉ giyo꞉ ba꞉ba꞉ib.” \v 51 \x - \xo 1.51 \xt Mo꞉mo꞉ 28.12\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su eyo꞉ towo꞉ kudu sa꞉lakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Tif amio꞉ Hebeneyo꞉ kolaetalikiyo꞉, Godeya꞉ ma꞉mula꞉ kalu iyo꞉ Kalule Dowo꞉ a꞉namio꞉ tinda꞉liki nolo꞉ fa꞉la꞉nda꞉liki a꞉la꞉lena ba꞉ba꞉ib.” \c 2 \s1 Ya꞉su eyo꞉ ho꞉ndeyo꞉, wain ho꞉n fa꞉la꞉do alifa꞉ \p \v 1 Ho꞉len a꞉la꞉yo꞉ ta꞉ta꞉ga꞉yo꞉, Ga꞉lili hen Kana amisa꞉n a꞉namio꞉ gayo꞉ a꞉na tili alitaki kegeo꞉. Ya꞉suwa꞉ anowo꞉ a꞉namio꞉lo꞉ dowo꞉. \v 2 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su o꞉lia꞉ ene tili wida꞉sen kalu iyo꞉lo꞉ galo꞉ tililiab a꞉namio꞉ mena꞉ki ho꞉ido꞉ ko꞉lo꞉ a꞉na sen. \v 3 Iyo꞉ sagala꞉likilo꞉ aneyo꞉ wain ho꞉no꞉ kedetabiki, Ya꞉suwa꞉ anowa꞉yo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kegeo꞉ wenamilo꞉ wain ho꞉n a꞉namilo꞉ ma꞉no꞉wo꞉ kedefo꞉.” \v 4 \x - \xo 2.4 \xt Yo꞉n 7.30, 8.20\x*Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ga, ko nino꞉ma ko꞉lo꞉ nemo꞉wo꞉ sa꞉la꞉so꞉bo. Ho꞉lende nilo꞉wo꞉ o꞉semo꞉fa꞉la꞉dowo꞉.” \v 5 A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉suwa꞉ anowa꞉yo꞉ nanogdo꞉ dian kalu imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gio꞉ elo꞉ sa꞉lab au dimida꞉bi.” \p \v 6 O꞉g ho꞉len a꞉namio꞉, Yu kaluka꞉isale iliyo꞉ Godeya꞉ si wa꞉l amio꞉ nafale doma꞉ki, ho꞉n mululan mano꞉ eleyo꞉ modo꞉ dila꞉ ko꞉lo꞉, a a꞉namio꞉ ho꞉ndo꞉ gulu alifela꞉sen go꞉fo꞉ u amilo꞉ dimido꞉ do꞉go꞉fela꞉fo꞉wo꞉ a꞉na dila꞉ delen. Go꞉fo꞉ imilig a꞉namio꞉, 100 lita a꞉ma꞉ wa꞉lita꞉sen.\f + \fr 2.6 \ft 100 lita a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉ma꞉ ha꞉go꞉, 20 lita ho꞉n wasu bila꞉fo꞉wo꞉ fa꞉la꞉dowalega, 100 lita a꞉na fa꞉la꞉doma꞉ib a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sio꞉.\f* \v 7 A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ nanogdo꞉ dian kalu imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Go꞉fo꞉ wenamio꞉ ho꞉ndeyo꞉ gulu alifelema.” A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ a꞉no꞉ tambo meya wa꞉li alifela꞉i ane. \v 8 A꞉la꞉dimida꞉sa꞉ga꞉yo꞉ Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ho꞉n gililo꞉ gulu alifelo꞉ a꞉no꞉ go꞉fo꞉ ha꞉lu nowa wasulia꞉sa꞉ga꞉, kegeo꞉lo꞉ biso꞉ o꞉mo꞉ dia꞉ hamana.” A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ a꞉la꞉dimido꞉. \v 9 Kegeo꞉lo꞉ biso꞉ a꞉ma꞉yo꞉ ho꞉nde ko꞉lo꞉ wain fa꞉la꞉dowo꞉ a꞉no꞉ eyo꞉ nola ba꞉ba꞉. Eyo꞉ wain ho꞉n a꞉no꞉ o꞉ba a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉wa꞉le a꞉la꞉bo꞉ mo꞉asulo꞉ ko꞉sega, nanogdo꞉ dian kalu ho꞉ndo꞉ wasulia꞉ mio꞉ i a꞉ma꞉yo꞉ asulo꞉. Eyo꞉ galo꞉ dia꞉no꞉ kalu a꞉no꞉ ho꞉lilia꞉ga꞉yo꞉, \v 10 emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kaluka꞉isale ililo꞉ dimidano꞉ o꞉m. Wain nafale a꞉no꞉ kaluka꞉isale kegeo꞉ o꞉mo꞉ tamina dimia꞉sen. Iyo꞉ a꞉no꞉ modo꞉ na꞉sa꞉ga꞉ no꞉nolab amio꞉, wain nudo꞉lo꞉ma a꞉no꞉ a꞉na mia꞉sen. Ko꞉sega giyo꞉ wain nafale a꞉no꞉ yasi difa꞉ ko꞉lo꞉ o꞉go꞉ dimiab” a꞉la꞉sio꞉. \fig Ya꞉su eyo꞉ ho꞉nde wasula꞉ a꞉no꞉ wain ho꞉n a꞉fa꞉la꞉do alifa꞉.|alt="Water into wine" src="43_Jn_02_06_RG_gr.tif" size="col" copy="© Sweet Publishing http://sweetpublishing.com, licensed under a CC: BY-SA 3.0 Unported licence." ref="2.7" \fig* \p \v 11 Ya꞉su eyo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ tamin amilo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ we. Eyo꞉ Ga꞉lili hen, Kana amisa꞉n a꞉nami dimido꞉. A꞉na dimidakiyo꞉ ene wi halaido꞉wo꞉ kalaba wido꞉ ko꞉lo꞉, enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ e amio꞉ a꞉na tili dabu. \p \v 12 \x - \xo 2.12 \xt Madi 4.13\x*A꞉no꞉ eleta꞉ga꞉yo꞉, Ya꞉su e Kabaniom ha꞉nakiyo꞉, ene anowo꞉, ene ao iyo꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu i o꞉lia꞉ amisa꞉n a꞉na ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, ho꞉len nolo꞉ a꞉na sen. \s1 Godeya꞉ ayamilo꞉ kelego꞉lo꞉ kililia꞉leno꞉ o꞉luso꞉no꞉ \r Madi 21.12-13, Mak 11.15-17, Luk 19.45-46 \p \v 13 \x - \xo 2.13 \xt Kis 12.1-27\x*Yu kaluka꞉isale ili Tinio꞉ Asulo꞉ Ma꞉no꞉lo꞉ na꞉sen ho꞉len a꞉no꞉ ko꞉na꞉ma fa꞉la꞉doma꞉nigabiyo꞉, Ya꞉su e Ya꞉lusalem halona ane. \v 14 E Godeya꞉ Malilo꞉ a tolo꞉ us a꞉na tina꞉ga꞉ ba꞉ba꞉ amio꞉, kalu iliyo꞉ kaowo꞉, sibiyo꞉, o꞉ba꞉ hiyo꞉ a꞉na kililia꞉li sena ba꞉ba꞉. Kalu nolba꞉yo꞉ hen nowa a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mole dia꞉mio꞉ a꞉no꞉ Yu moleyo꞉ a꞉nodo dia꞉liki, i fofodo꞉lo꞉wa sena ba꞉ba꞉. \v 15 Ya꞉su eyo꞉ a꞉no꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, iyo꞉ yasama꞉niki me nolo꞉ kegene sunda꞉sa꞉ga꞉, iyo꞉lo꞉, ini kaowo꞉lo꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ sibiyo꞉lo꞉ ha꞉la꞉ya hamana꞉ki o꞉luso꞉no꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su eyo꞉ kalu molelo꞉ a꞉nodo dia꞉len a꞉ma꞉ mole us a꞉no꞉ fifila꞉sa꞉ga꞉, ili i fofodo꞉ a꞉no꞉ nodolia꞉ga꞉ buluga꞉felo꞉. \v 16 Eyo꞉ o꞉ba꞉ hilo꞉ kililia꞉len kalu imo꞉ sa꞉laki, “Kelego꞉ we dia꞉ hamana. Dowa꞉ a we kelego꞉lo꞉ kililia꞉sen a o꞉ngo꞉wo꞉ dowa꞉so꞉bo” a꞉la꞉sio꞉. \v 17 \x - \xo 2.17 \xt Song 69.9\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ Godeya꞉lo꞉ to tamin amilo꞉ sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ wa꞉ka asulo꞉, “Nilo꞉ gi a ko꞉lo꞉ mada alan asulo꞉ a꞉no꞉ ni asulo꞉ usamio꞉ halaido꞉ dowaki, de ko꞉lo꞉ sasadano꞉ a꞉ngab.” \p \v 18 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Yuwa꞉ ko꞉go꞉do꞉ kalu iliyo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Gilo꞉ dimidab we halaido꞉wo꞉ o꞉ba dia꞉sa꞉ga꞉ dimidaya? Godeya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ dimilalega, nio꞉ ele ba꞉ba꞉niki giyo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ nowo꞉ walama.” \v 19 \x - \xo 2.19 \xt Madi 26.61, 27.40\x*A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Malilo꞉ a we giliyo꞉ bidilia꞉ dia꞉talikiyo꞉, niyo꞉ ho꞉len otalen a꞉namio꞉ a꞉ma꞉la꞉ a꞉dialifa꞉no꞉.” \v 20 A꞉la꞉sa꞉labikiyo꞉ Yu kalu iliyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Malilo꞉ a we ko꞉lo꞉ dia꞉leno꞉, donayo꞉ do꞉la꞉fo꞉ fa꞉la꞉da꞉in a꞉la꞉ta꞉ga꞉ do꞉go꞉fela꞉fo꞉ us a꞉na dia꞉la꞉ga꞉ disandala꞉. A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ giyo꞉ ho꞉len otalen amio꞉ ayo꞉ a꞉ma꞉la꞉ dialifa꞉no꞉wo?” \p \v 21 \x - \xo 2.21 \xt 1Kol 6.19\x*Ko꞉sega Ya꞉suwa꞉lo꞉ malilo꞉ a sio꞉ a꞉no꞉, ene do꞉mo꞉wo꞉ ko꞉lo꞉ bale sio꞉. \v 22 \x - \xo 2.22 \xt Luk 24.6-8, Yo꞉n 12.16\x*A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ e sowa꞉sa꞉ga꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasilia꞉ga꞉ a꞉labikiyo꞉, enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ to elo꞉ sio꞉ we a꞉na asulakiyo꞉, iyo꞉ Godeya꞉lo꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉lia꞉ Ya꞉su elo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉lia꞉yo꞉ hendelelo꞉b a꞉la꞉bo꞉ a꞉na tili asulo꞉. \p \v 23 \x - \xo 2.23 \xt Yo꞉n 7.31\x*Tinio꞉ Asulo꞉ Ma꞉no꞉lo꞉ na꞉sen ho꞉len a꞉namio꞉, Ya꞉su e Ya꞉lusalem silikiyo꞉, kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ elo꞉ dimida꞉lab a꞉no꞉ ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉, e amio꞉ a꞉na tili dabu. \v 24 Ko꞉sega Ya꞉su eyo꞉ kaluka꞉isaleya꞉ mano꞉ fanda asulo꞉ ko꞉lo꞉, iyo꞉ elo꞉ doba꞉da꞉lo꞉ mo꞉doma꞉ib a꞉la꞉bo꞉ asulaki, Ya꞉su eyo꞉ iyo꞉ mo꞉tili asulo꞉. \v 25 Kaluka꞉isaleya꞉ mano꞉ noma꞉yo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ mo꞉wala sa꞉ma꞉ib mo꞉wo꞉ ili asulo꞉ amilo꞉ da꞉lab a꞉no꞉ e o꞉ma asululi ko꞉lo꞉lab. \c 3 \s1 Ya꞉suwo꞉ Nikodimas o꞉lia꞉ tola꞉len \p \v 1 \x - \xo 3.1 \xt Yo꞉n 7.50, 19.39\x*Fa꞉lisi kalu nowo꞉ Nikodimas ko꞉lo꞉ elen. Yu amilo꞉ ganisolo kalu nowo꞉ e. \v 2 Nulu no amio꞉ e Ya꞉sulo꞉wa ha꞉na꞉ga꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Widan kalu, kalu nowo꞉ Godeyo꞉ e o꞉lia꞉ mo꞉dowai kibo꞉bowo꞉, molo ha꞉na꞉no꞉ gilo꞉ dimidab o꞉leaumbo꞉ mada modimidamabe. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ widan kalu Godeya꞉lo꞉ iliga꞉fo꞉wo꞉ ge, niliyo꞉ a꞉la꞉asulo꞉l.” \p \v 3 \x - \xo 3.3 \xt Madi 18.3, 1Bid 1.23\x*Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ gemo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Kalu abeyo꞉ e wa꞉kabiyo꞉ mo꞉sa꞉la꞉lialega, Godeya꞉lo꞉ bo꞉fo꞉mela꞉no꞉ hen a꞉no꞉ mo꞉ba꞉ba꞉ib.” \v 4 A꞉la꞉sa꞉labiki Nikodimas eyo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Kalu ko꞉go꞉do꞉ dowo꞉ a꞉no꞉ wa꞉ka a꞉sa꞉la꞉lia꞉nikiyo꞉, anowa꞉ kufa꞉ usamio꞉ mada mo꞉tinan ko꞉lo꞉ e waga a꞉sa꞉la꞉lia꞉iba꞉le?” \fig Nulu no amio꞉ Nikodimas e Ya꞉sulo꞉wa fa꞉la꞉doma꞉ni ane.|alt="Jesus and Nicodemus" src="C063_gr.tif" size="col" copy="© 1997 New Tribes Mission/Foreign Mission Board, Southern Baptist Convention. Used with permission." ref="3.1-3" \fig* \p \v 5 \x - \xo 3.5 \xt Ese 36.25-27\x*Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Niyo꞉ gemo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Kalu abeyo꞉ ho꞉n o꞉lia꞉ Mama o꞉lia꞉ a꞉na ilikiyo꞉ mo꞉sa꞉la꞉lialega, e Godeya꞉lo꞉ bo꞉fo꞉mela꞉no꞉ hen a꞉namio꞉ mo꞉tina꞉ib. \v 6 \x - \xo 3.6 \xt Yo꞉n 1.13\x*Do꞉mo꞉wa꞉lo꞉ sa꞉la꞉liab a꞉no꞉ do꞉mo꞉wa꞉no꞉ ka doma꞉ib. Ko꞉sega Mamaya꞉lo꞉ sa꞉la꞉liab a꞉no꞉, mamaya꞉no꞉ doma꞉ib. \v 7 Nilo꞉ ‘Gio꞉ wa꞉ka sa꞉la꞉lia꞉bi’ a꞉la꞉do꞉ so꞉lo꞉l a꞉namio꞉ molo asula꞉so꞉bo. \v 8 Fa꞉fa꞉so꞉ enedo꞉ asulab au ka ha꞉na꞉sen. Giyo꞉ fa꞉fa꞉sa꞉ fowo꞉ da꞉dan ko꞉sega, e o꞉bamida꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ yaba꞉le, o꞉ o꞉bamida꞉ ha꞉naba꞉le giyo꞉ mo꞉asulab. A꞉la꞉gab ko꞉lo꞉ kaluka꞉isale Mama amilo꞉ sa꞉la꞉liab a꞉no꞉lo꞉ o꞉lea꞉ngab.” \p \v 9 Nikodimas eyo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “To gilo꞉ sa꞉lab ko waga fa꞉la꞉doma꞉iba?” \v 10 Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Isolael kaluka꞉isalelo꞉ widan kaluwo꞉ ge ko꞉sega, ge to we o꞉semo꞉ fanda asulo꞉wo꞉ mo꞉wo꞉ ha꞉? \v 11 Niyo꞉ gemo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Nililo꞉ asululi a꞉no꞉ widaki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ nililo꞉ ba꞉ba꞉ a꞉no꞉ fanda sa꞉la꞉len. Ko꞉sega gio꞉ to nilo꞉ sio꞉ a꞉no꞉ gola ba꞉ba꞉. \v 12 Niyo꞉ gilido꞉ henfelo꞉ amilo꞉ kelego꞉ ba꞉da꞉sen a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sa꞉lab amio꞉, giliyo꞉ mo꞉tilida꞉dab. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ niyo꞉ Hebenelo꞉ kelego꞉ halo ko꞉lo꞉ gimo꞉ sa꞉lalega, giliyo꞉ waga tili da꞉ba꞉no꞉wo꞉? \v 13 Kaluka꞉isale nolo꞉ Hebeneyo꞉ mo꞉ane ko꞉lo꞉lab. Kalule Dowo꞉ Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ imilise e ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉lab. \v 14 \x - \xo 3.14 \xt Nam 21.9, Yo꞉n 8.28, 12.32\x*Mo꞉sa꞉s elo꞉ kalaleli hen amilo꞉ sowa꞉ ko꞉lo꞉ i amilo꞉ deheda꞉sa꞉ga꞉lo꞉ dulugu alifa꞉ o꞉leaumbo꞉, Kalule Dowo꞉ elo꞉ a꞉la꞉dulugu alifa꞉ib. \v 15 \x - \xo 3.15 \xt Yo꞉n 20.31\x*Kaluka꞉isaleyo꞉ e amilo꞉ tilida꞉dab a꞉no꞉ tambo ko꞉ngo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dima꞉kiyo꞉, e a꞉na dulugu alifa꞉ib. \p \v 16 \x - \xo 3.16 \xt Yo꞉n 3.36, 10.28, Lom 5.8, 8.32, 1Yo꞉n 4.9-10\x*“Gode eyo꞉ henfelo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ mada alan asulo꞉ ko꞉lo꞉, ene so꞉wa imiligo꞉ a꞉na dimi. A꞉la꞉dimido꞉ ko꞉lo꞉, kaluka꞉isale abeyo꞉ e amilo꞉ tilida꞉dab a꞉no꞉ mo꞉sowaki, mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dia꞉ib. \v 17 \x - \xo 3.17 \xt Luk 19.10\x*Gode elo꞉ ene so꞉wa ko꞉lo꞉ henfelo꞉ wenamilo꞉ iliga꞉fo꞉ a꞉no꞉, kaluka꞉isale we ko꞉lo꞉ mo꞉walila꞉sa꞉ga꞉, ge halayo꞉ dimido꞉ a꞉la꞉sama꞉ki iliga꞉foma. Ko꞉sega so꞉waya a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ henfelo꞉ kaluka꞉isale we a꞉ma꞉la꞉ gasilima꞉ki, a꞉na iliga꞉fo꞉. \v 18 \x - \xo 3.18 \xt Yo꞉n 5.24\x*Kaluka꞉isale abeyo꞉ e amilo꞉ tili da꞉dab a꞉no꞉ mo꞉walilab amio꞉, e hala dimido꞉ a꞉la꞉bo꞉ mo꞉sa꞉ma꞉ib. Ko꞉sega kaluka꞉isale abeyo꞉ e amilo꞉ mo꞉tili da꞉dab a꞉no꞉ iyo꞉ o꞉ma mo꞉walila꞉sa꞉ga꞉ hala dimido꞉ a꞉la꞉safo꞉lab, mo꞉wo꞉ i a꞉no꞉ Godeya꞉ ene so꞉wa imilise a꞉ma꞉ wi amio꞉ mo꞉tili dabu. \v 19 \x - \xo 3.19 \xt Yo꞉n 1.5,9, 8.12\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ mo꞉walilima꞉ib a꞉ma꞉ mo꞉wo꞉ we. Ho꞉lendeyo꞉ henfelo꞉ wenamio꞉ fa꞉la꞉dowo꞉ ko꞉sega, kaluka꞉isale iliyo꞉ man mogago꞉le dimida꞉likiyo꞉ ho꞉leno꞉ mo꞉asulaki, iyo꞉ sololiyo꞉ mada alan asula꞉sen. \v 20 Kaluka꞉isale man mogago꞉le dimida꞉lab a꞉ma꞉yo꞉ ho꞉leno꞉ mada mo꞉beakigab. Mogago꞉ ililo꞉ dimida꞉lab a꞉no꞉ kalab amio꞉ mo꞉walama꞉no꞉ asulaki, iyo꞉ ho꞉len us a꞉namio꞉ mo꞉tina꞉sen. \v 21 Ko꞉sega kaluka꞉isale abeyo꞉ Godeya꞉ to hendelelo꞉ kudu ha꞉na꞉lab a꞉no꞉, ho꞉lena꞉ usa doma꞉ni ya꞉sia꞉lab. Kalu nolba꞉yo꞉ nanog ililo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ Gode eya iliki dimido꞉ a꞉la꞉asuluma꞉kiyo꞉, iyo꞉ ho꞉len usa dowab.” \s1 Yo꞉n ho꞉n amilo꞉ to꞉lolan a꞉ma꞉yo꞉ Ya꞉suwo꞉ fanda wido꞉ \p \v 22 \x - \xo 3.22 \xt Yo꞉n 4.1-2\x*A꞉ma꞉ fa꞉s amio꞉ Ya꞉suwo꞉ o꞉lia꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu i o꞉lia꞉yo꞉ Yudia hen a꞉na ane. E ho꞉len nolo꞉ i o꞉lia꞉ a꞉na silikiyo꞉, kaluka꞉isaleyo꞉ ho꞉na to꞉lola꞉len. \v 23 O꞉g a꞉namio꞉ Yo꞉n eyo꞉lo꞉ ho꞉na to꞉lola꞉len. Salim aniba Ainon amisa꞉n a꞉namio꞉ ho꞉no꞉ modo꞉ delen ko꞉lo꞉ kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ ho꞉na to꞉loma꞉kiyo꞉, Yo꞉n elo꞉wa ya꞉sia꞉len. \v 24 Ho꞉len a꞉namio꞉ Yo꞉n e dibolo ayamio꞉ o꞉semo꞉ to꞉lolo꞉. \p \v 25 Yo꞉n enedo꞉ tili wida꞉sen kalu nol o꞉lia꞉ Yu kalu nowo꞉lia꞉yo꞉ towa꞉ mo꞉mo꞉da kego꞉. Godeya꞉ siwa꞉l amio꞉ kaluwo꞉ nafale doma꞉kilo꞉ ho꞉n amilo꞉ to꞉go꞉dan man a꞉no꞉ egelebo꞉ towa꞉yo꞉ kego꞉. \v 26 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ iyo꞉ Yo꞉n elo꞉wa ya꞉ga꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Widan kalu, ge Yodano꞉ nodowa silikilo꞉ kalu ge o꞉lia꞉lo꞉ dofo꞉likilo꞉ gilo꞉ fanda sio꞉ kalu a꞉no꞉ asuluma. Kalu a꞉ma꞉yo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ ho꞉na to꞉lola꞉labikiyo꞉, kaluka꞉isale tambowo꞉ elo꞉wa ha꞉na꞉sia꞉lab.” \v 27 A꞉la꞉sa꞉labiki Yo꞉n eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gode Hebenelo꞉ a꞉lab eyo꞉ nanog nowo꞉ mo꞉da꞉fea꞉sa꞉ga꞉ ta꞉talega, kaluwa꞉yo꞉ kelego꞉ imilig nowo꞉ mada mo꞉dimidama꞉ib. \v 28 \x - \xo 3.28 \xt Madi 11.10, Yo꞉n 1.20\x*Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ tamin amio꞉ a꞉la꞉sio꞉, ‘Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kaluwo꞉ nema. Ko꞉sega tamina hamana꞉kilo꞉ iliga꞉fo꞉wo꞉ ne.’ Nilo꞉ sio꞉ a꞉no꞉ gio꞉ dabu ko꞉lo꞉ o꞉li sa꞉ma꞉ib. \v 29 Kaluwa꞉yo꞉ gayo꞉ diab amio꞉, ga ko꞉ kalu elo꞉ samelo꞉wa ha꞉na꞉ib. Kalu ida꞉nido꞉ ege dowan a꞉no꞉ kalu mia꞉no꞉ a꞉no꞉ ka꞉la꞉gede yasila꞉la꞉ga꞉, kalu a꞉ma꞉ towo꞉ da꞉da꞉ga꞉yo꞉, e sagalo꞉wo꞉ alan doma꞉ib. O꞉leaumbo꞉, o꞉go꞉ ne sagalo꞉wo꞉ mada alan dowab. \v 30 Kalu e, wilo꞉ alande doma꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ne wilo꞉ma e ha꞉ga doma꞉ib. \p \v 31 \x - \xo 3.31 \xt Yo꞉n 8.23\x*“Halona a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ kalu a꞉ma꞉yo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ tambo e tinio꞉ ko꞉lo꞉lab. Henfelo꞉ kaluwo꞉ henfelo꞉ a꞉ma꞉no꞉ ko꞉lo꞉, henfelo꞉ kelego꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sa꞉la꞉mela꞉ib. Ko꞉sega Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ a꞉no꞉, kaluka꞉isaleyo꞉ tambo e tinio꞉ ko꞉lo꞉lab. \v 32 \x - \xo 3.32 \xt Yo꞉n 3.11\x*Elo꞉ ba꞉ba꞉ o꞉lia꞉ dabu a꞉no꞉lia꞉yo꞉ eyo꞉ fanda wida꞉len. Ko꞉sega kaluka꞉isale iliyo꞉ elo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉ gola ba꞉da꞉len. \v 33 Kaluka꞉isale abeyo꞉ to elo꞉ sio꞉lo꞉ tilida꞉dab a꞉ma꞉yo꞉ Gode eyo꞉ hendele sio꞉lo꞉b a꞉la꞉ widakigab. \v 34 Mo꞉wo꞉ Gode eyo꞉ enedo꞉ iliga꞉fo꞉ o꞉mo꞉wo꞉ ene Mamayo꞉ mo꞉aloba꞉daki, tambo ililo꞉le dimi ko꞉lo꞉ kalu a꞉ma꞉yo꞉ Godeya꞉ toleyo꞉ ko꞉lo꞉ sa꞉la꞉sen. \v 35 \x - \xo 3.35 \xt Madi 11.27, Yo꞉n 5.20\x*Iyaya꞉yo꞉ ene So꞉wayo꞉ mada alan asulab ko꞉lo꞉, e bo꞉fo꞉melea꞉kiyo꞉ kelego꞉ tambowo꞉ e dagiya difa꞉. \v 36 \x - \xo 3.36 \xt Yo꞉n 3.16-18, 1Yo꞉n 5.12\x*Kaluka꞉isale abeyo꞉ So꞉wa amilo꞉ tili da꞉dab a꞉no꞉, ko꞉ngo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ di ko꞉lo꞉lab. Ko꞉sega kaluka꞉isale abeyo꞉ inso꞉wa꞉ tolo꞉ gola ba꞉dab a꞉no꞉, ko꞉ngo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ mo꞉dia꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Godeya꞉ gadio꞉wo꞉ e amio꞉ dia꞉fo꞉mela꞉ib.” \c 4 \s1 Ya꞉suwo꞉ Samalia ga o꞉lia꞉ tola꞉len \p \v 1 \x - \xo 4.1 \xt Yo꞉n 3.22\x*Ya꞉su eyo꞉ kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ ho꞉na to꞉lolabiki, kaluka꞉isale iliyo꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu a꞉no꞉ agelo꞉ amio꞉, Ya꞉su elo꞉ma꞉yo꞉ Yo꞉n elo꞉ tili wida꞉sen kaluwo꞉ tiniab a꞉la꞉liki malola꞉i ane ko꞉lo꞉, Fa꞉lisi kalu iyo꞉ a꞉na dabu. \v 2 Ko꞉sega hendele Ya꞉su eyo꞉ ho꞉n amio꞉ elo꞉ mo꞉to꞉lola꞉len. Enedo꞉ tili wida꞉sen kalu ili to꞉lola꞉len. \v 3 Ya꞉su eyo꞉ malolo꞉ a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, e Yudia heno꞉ ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉, a꞉ma꞉la꞉ Ga꞉lili ha꞉na꞉ni ane. \p \v 4 Ya꞉su e Ga꞉lili a꞉na ha꞉nakiyo꞉, togo꞉ Samalia hen a꞉na ha꞉na꞉sen ko꞉lo꞉ e a꞉na tinia꞉li ane. \v 5 \x - \xo 4.5 \xt Mo꞉mo꞉ 33.19, Jos 24.32\x*A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ e Samalia hen a꞉namio꞉ Sikal amisa꞉n a꞉na fa꞉la꞉dowo꞉. Sikal amisa꞉n a꞉no꞉ Ya꞉koba꞉ kalu so꞉wa Yosa꞉bo꞉lo꞉ hen dimi anib a꞉na a꞉lab. \v 6 Mo꞉lulo꞉ Ya꞉koba꞉lo꞉ ho꞉n si daido꞉wo꞉ a꞉na elen ko꞉lo꞉, Ya꞉suwo꞉ ko꞉na꞉ ya꞉la꞉ga꞉ disi dowabi bo꞉e yabikiyo꞉, e ho꞉n si daido꞉ anib a꞉na sen. \p \v 7 Samalia ga nowo꞉ ho꞉n wa꞉fa꞉ni a꞉na mio꞉ ko꞉lo꞉, Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giyo꞉ ho꞉no꞉ nelo꞉ ma꞉niki wasu mea꞉no꞉wo꞉ o꞉liyo꞉?” \v 8 Ya꞉suwa꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iyo꞉ ma꞉no꞉ kililia꞉no꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ amisa꞉na tiane ko꞉lo꞉, Ya꞉su e ina꞉li a꞉naka sen. \v 9 \x - \xo 4.9 \xt Esra 4.1-5\x*Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, Samalia ga a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge Yu kalu. Ne Samalia ga ko꞉lo꞉ giyo꞉ nemo꞉wo꞉ ho꞉no꞉ waga wasu mena꞉ki sa꞉laya?” Elo꞉ a꞉la꞉do꞉ dabu ba꞉ba꞉yo꞉ mo꞉wo꞉ we. Yu kaluka꞉isale iliyo꞉ Samalia kaluka꞉isale o꞉lia꞉yo꞉ mo꞉ege dowan. \v 10 \x - \xo 4.10 \xt Yo꞉n 7.37-38, Kala 21.6\x*Ya꞉su eyo꞉ ga o꞉mo꞉wo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki a꞉la꞉sio꞉, “Ga ge Godeya꞉lo꞉ boba dimia꞉no꞉ a꞉no꞉lia꞉, kalu gemo꞉lo꞉ ho꞉ndo꞉ wasu mena a꞉lab a꞉no꞉lia꞉yo꞉ ge fanda asulo꞉ kibo꞉bowo꞉, giyo꞉ emo꞉ dabu ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉, eyo꞉ mela꞉no꞉lo꞉ a꞉lab ho꞉n a꞉no꞉ gemo꞉wo꞉ wasu mebabe.” \v 11 A꞉la꞉sa꞉labiki ga a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉ “Ho꞉n daido꞉ we kiyo꞉ wi henba ko꞉lo꞉, gilo꞉ ho꞉ndo꞉ wasulia꞉sa꞉ga꞉lo꞉ dia꞉ fa꞉la꞉ma꞉no꞉wo꞉ kelego꞉wo꞉ aundo꞉ma. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ gio꞉ mela꞉no꞉lo꞉ dimia꞉lab ho꞉n a꞉no꞉ o꞉bamida꞉ dia꞉no꞉wo꞉? \v 12 \x - \xo 4.12 \xt Yo꞉n 8.53\x*Nili ma꞉mu Ya꞉kob eyo꞉lo꞉, ene so꞉lo꞉wo꞉lo꞉, ene no꞉ fofo꞉wo꞉lo꞉ ho꞉n we na꞉la꞉ga꞉yo꞉, eyo꞉ ho꞉n we nimo꞉ na꞉melea꞉ki ta꞉fo꞉gane ko꞉lo꞉, Ya꞉kobo꞉ gi tinio꞉ a꞉la꞉ sa꞉laya꞉le?” \v 13 A꞉la꞉dabu ba꞉dabikiyo꞉, Ya꞉su eyo꞉ ga o꞉mo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kaluka꞉isale abeyo꞉ ho꞉n welo꞉ nab a꞉no꞉ wa꞉kabiyo꞉ ho꞉n maiyo꞉wo꞉ a꞉doma꞉ib. \v 14 \x - \xo 4.14 \xt Yo꞉n 6.35\x*Ko꞉sega kaluka꞉isale abeyo꞉ ho꞉n nilo꞉ dimia꞉no꞉ welo꞉ nab a꞉no꞉, e tif amio꞉ ho꞉n maiyo꞉wo꞉ mo꞉doma꞉ib. A꞉la꞉ba, ho꞉n nilo꞉ emo꞉lo꞉ dimia꞉no꞉ a꞉ma꞉yo꞉ e usamio꞉ ho꞉n si ko꞉lo꞉ foga fa꞉la꞉dowa꞉lo꞉wo꞉ a꞉gaki, emo꞉wo꞉ ko꞉ngo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dimia꞉ib.” \v 15 Ga a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu Alan, ho꞉n ko nemo꞉ dimina. A꞉la꞉galikiyo꞉ ne ho꞉n maiyo꞉wo꞉ wa꞉kabiyo꞉ mo꞉doma꞉ib ko꞉lo꞉, ne ho꞉n si daido꞉ wenamio꞉ mo꞉wa꞉fa꞉ ya꞉mela꞉no꞉.” \fig Ya꞉su o꞉lia꞉ Samalia ga o꞉lia꞉yo꞉ ho꞉n daido꞉ aniba tola꞉len.|alt="Jesus and the woman at the well" src="BA03029BW.tif" size="col" copy="(SIL) used with permission of Louise Bass." ref="4.7-8" \fig* \p \v 16 Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, ge kaluwo꞉ wena tililia꞉ ya꞉bi.” \v 17 A꞉la꞉sa꞉labiki, ga a꞉ma꞉ sa꞉laki, “Ne kaluwo꞉ aundo꞉ma” a꞉la꞉sio꞉. Ya꞉su eyo꞉ ga o꞉mo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gilo꞉ ne kaluwo꞉ aundo꞉ma a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ hendele. \v 18 Ge kaluwo꞉ bila꞉fo꞉wa ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ ta꞉felo꞉ ko꞉lo꞉ a꞉lab. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalu o꞉gdo꞉ ge o꞉lia꞉lo꞉ sab ko, ge kalulema. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ giyo꞉ hendele sio꞉.” \v 19 A꞉la꞉sa꞉labikiyo꞉ ga a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu Alan, niyo꞉ dinali sa꞉lan kaluwo꞉ ge a꞉la꞉asulo꞉ ko꞉lo꞉ giyo꞉ nemo꞉wo꞉ fanda sa꞉ma꞉no꞉wo꞉ o꞉liyo꞉? \v 20 \x - \xo 4.20 \xt Lo 12.5-14, Song 122.1-5\x*Nili ma꞉mu ima꞉yo꞉ hen misio꞉ wenamio꞉ Godemo꞉ wabulu sa꞉la꞉sen. Ko꞉sega Yu kalu giliyo꞉ Godemo꞉wo꞉ Ya꞉lusalem a꞉naka wabulu sa꞉la꞉lubi a꞉la꞉sa꞉la꞉sen. A꞉no꞉ mo꞉wo꞉ ha꞉?” \v 21 A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ni to we ge tili asuluma. Ho꞉len nowo꞉ fa꞉la꞉doma꞉nigab ko꞉lo꞉, ho꞉len a꞉namio꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ misio꞉ wenamio꞉lo꞉, Ya꞉lusalem a꞉namio꞉lo꞉ Do Godeyo꞉ mo꞉wabulu sa꞉ma꞉ib. \v 22 \x - \xo 4.22 \xt 2Kin 17.29-41, Ais 2.3, Lom 9.4-5\x*Samalia kaluka꞉isale giliyo꞉ gilo꞉ mo꞉asulo꞉ o꞉mo꞉ wabulu sa꞉la꞉sen. Ko꞉sega Yu kalu niliyo꞉ nililo꞉ fanda asulo꞉ o꞉mo꞉ wabulu sa꞉la꞉sen. Mo꞉wo꞉ Gode eyo꞉ Yu kaluka꞉isaleya a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ henfelo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ tambo ga꞉li mesea꞉ki a꞉ma꞉la꞉ gasilia꞉ib. \v 23 Ko꞉sega ho꞉len no amio꞉, Godemo꞉lo꞉ hendele wabudab kaluka꞉isale i a꞉ma꞉yo꞉, Mamaya꞉ halaido꞉ o꞉lia꞉ Godeya꞉ to hendele a꞉na ilikiyo꞉, Domo꞉ wabulu sa꞉la꞉mela꞉ib. Ho꞉len a꞉no꞉ ko꞉na꞉ma fa꞉la꞉doma꞉nigab. Hendele ho꞉len a꞉no꞉ o꞉ma fa꞉la꞉dowab. Dowa꞉yo꞉ emo꞉lo꞉ wabulu sa꞉ma꞉no꞉wo꞉ kaluka꞉isale o꞉leo꞉ngo꞉wo꞉ ko꞉lo꞉ kedab. \v 24 \x - \xo 4.24 \xt Lom 12.1, 2Kol 3.17, Fili 3.3\x*Gode e mama ko꞉lo꞉, kaluka꞉isale elo꞉ wabulu sa꞉lab a꞉ma꞉yo꞉ Mamaya꞉ halaido꞉ o꞉lia꞉ Godeya꞉ to hendele a꞉na ilikiyo꞉, o꞉li wabulu sa꞉ma꞉ib.” \v 25 A꞉la꞉sa꞉labiki ga a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ Ma꞉saya e mia꞉nigab a꞉la꞉asulo꞉. Kalu a꞉ma꞉ ene wiyo꞉ nowo꞉ Keliso a꞉la꞉sio꞉. E fa꞉la꞉dowa꞉sa꞉ga꞉yo꞉, nimo꞉wo꞉ kelego꞉ a꞉na tambo fanda sa꞉ma꞉ib, niyo꞉ a꞉la꞉asulab.” \v 26 \x - \xo 4.26 \xt Mak 14.61-62\x*Ya꞉su eyo꞉ ga o꞉mo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gilo꞉ sa꞉lab ko, ge o꞉lia꞉lo꞉ tola꞉yo꞉ ne.” \p \v 27 Ya꞉su e to a꞉no꞉ o꞉sa꞉la꞉lena, enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ fa꞉la꞉dowakiyo꞉, e ga o꞉lia꞉ tola꞉lena ba꞉da꞉sa꞉ga꞉ iyo꞉ iligo꞉. Ko꞉sega iliyo꞉ “ge o꞉b kedaki tola꞉leno꞉?” o꞉ “Ge ga o꞉lia꞉yo꞉ waga tola꞉leno꞉?” a꞉la꞉bo꞉ mo꞉dabu ba꞉ba꞉. \v 28 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ga a꞉ma꞉yo꞉ ene go꞉fo꞉ ho꞉ndo꞉ wa꞉sa꞉sen a꞉no꞉ ho꞉n si daido꞉ anib a꞉na ta꞉taki, e amisa꞉na a꞉ma꞉la꞉ ha꞉na꞉ga꞉yo꞉, kaluka꞉isale imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, \v 29 “Nilo꞉ wo꞉no꞉lelo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ tambo kalu noma꞉yo꞉ kalaba sio꞉ ko꞉lo꞉, kalu a꞉no꞉ gio꞉ ba꞉ba꞉ni mena. Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kaluwo꞉ eya꞉le?” \v 30 A꞉la꞉ malolabikiyo꞉, iyo꞉ amisa꞉no꞉ ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉, ha꞉la꞉ya handalowakiyo꞉, Ya꞉sulo꞉wa ya꞉sio꞉. \p \v 31 Ga a꞉no꞉ amisa꞉na ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ o꞉malola꞉lab amio꞉, Ya꞉suwa꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ “Widan kalu, ge ma꞉no꞉wo꞉ maiya” a꞉la꞉liki dibodo꞉. \v 32 Ko꞉sega Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ma꞉no꞉wo꞉ gilo꞉ mo꞉asulo꞉ a꞉no꞉, ne amio꞉ da꞉lab.” \v 33 A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ egelebo꞉ towo꞉ sa꞉lakiyo꞉, “Kaluka꞉isale noma꞉yo꞉ ma꞉no꞉wo꞉ emo꞉wo꞉ dia꞉ mio꞉wa꞉le?” a꞉la꞉nenelo꞉. \v 34 \x - \xo 4.34 \xt Yo꞉n 6.38\x*Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Nelo꞉ iliga꞉fo꞉ kalu a꞉ma꞉ asulo꞉ au kudu ha꞉naki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ nanogo꞉ elo꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ ditandala꞉ma꞉no꞉ a꞉no꞉ ni ma꞉no꞉wo꞉ o꞉m. \v 35 \x - \xo 4.35 \xt Luk 10.2\x*To we giliyo꞉ bale sa꞉lakiyo꞉ a꞉la꞉sa꞉la꞉sen, ‘Ele fa꞉la꞉da꞉ino꞉ ta꞉ta꞉ga꞉yo꞉, egelo꞉ a꞉no꞉ nafalia꞉sen.’ Ko꞉sega niyo꞉ gimo꞉wo꞉ a꞉la꞉so꞉lo꞉l. Gio꞉ dasiliakiyo꞉ egelo꞉ we sigili bo꞉ba. Egelo꞉ amio꞉ fowo꞉ nafale dia꞉no꞉le ko꞉lo꞉lab. \v 36 Hendo꞉ biso꞉ kalu eyo꞉ folo꞉ tulan kalu ili nanog di amio꞉ moleyo꞉ kililia꞉lab, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ililo꞉ fo tulab a꞉no꞉ kaluka꞉isale mela꞉no꞉ mela꞉no꞉lo꞉ dio꞉ o꞉m. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ elo꞉ gelan kalu o꞉lia꞉ folo꞉ tulan kalu i a꞉no꞉ egelebo꞉ sagala꞉li doma꞉ib. \v 37 To gililo꞉ sa꞉la꞉sen we hendele. ‘Kalu noma꞉yo꞉ eyo꞉ gela꞉sen ko꞉sega, noma꞉yo꞉ fowo꞉ tula꞉sen.’ \v 38 Egelo꞉ amilo꞉ nanogo꞉ gilo꞉ mo꞉dimido꞉ a꞉namio꞉, niyo꞉ gio꞉ fowo꞉ a꞉na tuma꞉ki iliga꞉fo꞉. Nanog halaido꞉wo꞉ kalu nolba꞉ dimido꞉ ko꞉lo꞉, ililo꞉ nanog dimido꞉ a꞉ma꞉ fowo꞉, giliyo꞉ a꞉na tulab.” Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \p \v 39 Ga a꞉ma꞉yo꞉ ene amisa꞉n kaluka꞉isalemo꞉ sa꞉lakiyo꞉, “Nilo꞉ dimida꞉len a꞉no꞉ tambo kalu wema꞉yo꞉ kalaba sio꞉.” A꞉la꞉sa꞉la꞉labikiyo꞉ Samalia kaluka꞉isale a꞉namilo꞉ sa꞉sen modo꞉wo꞉ Ya꞉su amio꞉ a꞉na tilidabu. \v 40 Samalia kaluka꞉isaleyo꞉ Ya꞉sulo꞉wa fa꞉la꞉dowakiyo꞉, e i o꞉lia꞉ doma꞉niki ha꞉nolo sio꞉ ko꞉lo꞉, Ya꞉su e ho꞉len a꞉la꞉yo꞉ i o꞉lia꞉ a꞉na dowo꞉. \v 41 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ elo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉da꞉ga꞉yo꞉, Ya꞉su amio꞉ a꞉na tilidabu. \v 42 \x - \xo 4.42 \xt 1Yo꞉n 4.14\x*Iliyo꞉ ga o꞉mo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gilo꞉ sa꞉la꞉lab amio꞉, nio꞉ Ya꞉su amio꞉ tilidabu ko꞉sega, o꞉go꞉ Ya꞉suwa꞉ enedo꞉ widab a꞉no꞉ nio꞉lo꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉, hendele tili do꞉do꞉l. Niliyo꞉ kalu we henfelo꞉ kaluka꞉isalelo꞉ gasilia꞉nikilo꞉ mio꞉wo꞉ hendele welo꞉b a꞉la꞉asulo꞉l.” \s1 Ya꞉su eyo꞉ gamani nanog dian kaluwa꞉ inso꞉wo꞉ falele alifa꞉ \p \v 43 Ya꞉su e hen a꞉namilo꞉ seno꞉ ho꞉len a꞉la꞉yo꞉ ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉yo꞉, e Ga꞉lili ane. \v 44 \x - \xo 4.44 \xt Madi 13.57\x*Tamin amio꞉ Ya꞉suwa꞉ ene sa꞉lakiyo꞉, “Dinali sa꞉lan kaluwa꞉ ene amisa꞉n a꞉namio꞉, kaluka꞉isaleya꞉yo꞉ e mo꞉wabuda꞉sen.” \v 45 \x - \xo 4.45 \xt Yo꞉n 2.23\x*A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su e Ga꞉lili a꞉na fa꞉la꞉dowabikiyo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ sagala꞉liki ba꞉ba꞉. Mo꞉wo꞉ tamin amio꞉ Tinio꞉ Asulo꞉ Ma꞉no꞉ ho꞉len a꞉namio꞉ iyo꞉ Ya꞉lusalem a꞉na kegeakiyo꞉, Ya꞉su elo꞉ a꞉namilo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ tambo ba꞉ba꞉. \p \v 46 \x - \xo 4.46 \xt Yo꞉n 2.1-11\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉suwo꞉ Ga꞉lili hen a꞉na sia꞉la꞉ga꞉yo꞉, elo꞉ tamin amilo꞉ ho꞉ndelo꞉ nodola꞉sa꞉ga꞉ waindo꞉ fa꞉la꞉dowo꞉ amisa꞉n Kana a꞉na wa꞉ka ane. Ho꞉len a꞉namio꞉ Kabaniom amisa꞉n amio꞉ gamani nanogdo꞉ dian kalu nowo꞉ sen ko꞉lo꞉, ene inso꞉wo꞉ walaf delen. \v 47 \x - \xo 4.47 \xt Madi 8.5-6\x*Kalu a꞉ma꞉yo꞉ Ya꞉suwo꞉ Yudia heno꞉ ta꞉ta꞉ga꞉ Ga꞉lili hen a꞉na mio꞉ka꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki dabu ko꞉lo꞉, e Ya꞉sulo꞉wa mio꞉. E a꞉na ha꞉na꞉ga꞉yo꞉, ene so꞉wa ko꞉lo꞉ walaf soma꞉no꞉ da꞉lab a꞉no꞉ Ya꞉suwo꞉ ya꞉sa꞉ga꞉ falele alifoma꞉ki susio꞉. \v 48 \x - \xo 4.48 \xt Yo꞉n 2.18, 1Kol 1.22\x*A꞉la꞉susiabikiyo꞉ Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gio꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ dimido꞉ a꞉no꞉lia꞉ ele ba꞉ba꞉no꞉ ko꞉li ko꞉lilo꞉ a꞉no꞉ mo꞉ba꞉dalikiyo꞉, gio꞉ mada mo꞉tilida꞉ba꞉ib.” \v 49 A꞉la꞉sa꞉labiki kalu a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu Alan, ni so꞉wayo꞉ o꞉soma꞉nigab a꞉naka ge ni amisa꞉na bo꞉e mena” a꞉la꞉li susio꞉. \v 50 \x - \xo 4.50 \xt Madi 8.13\x*Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gi so꞉wayo꞉ o꞉li mesa꞉ib ko꞉lo꞉ ge a꞉ma꞉la꞉ hamana.” Kalu a꞉ma꞉yo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ tili da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, e a꞉ma꞉la꞉ ane. \p \v 51 Kalu a꞉no꞉ ene ayamio꞉ o꞉fa꞉la꞉doma꞉ni ha꞉na꞉ga꞉ ha꞉nabikiyo꞉, ene nanogdo꞉ dian kalu nolo꞉ e toga galiliakiyo꞉, gi so꞉wayo꞉ o꞉li saka꞉ a꞉la꞉malolo꞉ me. \v 52 A꞉la꞉malolo꞉ meabikiyo꞉, kalu a꞉ma꞉yo꞉ ene so꞉wayo꞉ ofa꞉siyo꞉ o꞉bami o꞉li dowabeyo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉. A꞉la꞉dabu ba꞉dabikiyo꞉ iliyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Aliyo꞉ ofa꞉siyo꞉ agela dowabiki, ofo꞉ walaf e amilo꞉ elen a꞉no꞉ a꞉na bulutabe.” \v 53 A꞉la꞉sa꞉labiki iyaya꞉yo꞉ ofa꞉si Ya꞉suwa꞉lo꞉ “Gi so꞉wayo꞉ o꞉li mesa꞉ib” a꞉la꞉do꞉ sio꞉, ofa꞉sile a꞉naka o꞉li dowo꞉lo꞉b a꞉la꞉asulo꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ kalu a꞉no꞉lo꞉, ene ayamilo꞉ sa꞉sen a꞉no꞉lo꞉ tambo Ya꞉su amio꞉ a꞉na tilidabu. \v 54 \x - \xo 4.54 \xt Yo꞉n 2.11\x*Ya꞉suwo꞉ Yudia heno꞉ ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉, Ga꞉lili fa꞉la꞉dowo꞉ a꞉namio꞉, molo ha꞉na꞉no꞉ andeb dimido꞉wo꞉ o꞉m. \c 5 \s1 Ba꞉ta꞉sda ho꞉n golo꞉ amio꞉ Ya꞉su eyo꞉ kalu nowo꞉ falele alifa꞉ \p \v 1 Tif amio꞉ Yu kaluwa꞉lo꞉ gulugululan alan ho꞉len nowo꞉ fa꞉la꞉dowabikiyo꞉, Ya꞉suwo꞉ Ya꞉lusalem ane. \v 2 Ya꞉lusalem ilif us a꞉namio꞉ Sibilo꞉ Ha꞉na꞉sen Tog anib amio꞉ ho꞉n golo꞉ nowo꞉ delen ko꞉lo꞉, ho꞉n a꞉no꞉ Alam towa꞉yo꞉ Ba꞉ta꞉sda a꞉la꞉sa꞉la꞉sen. Ha꞉fo꞉lo꞉ mesa꞉no꞉ a bila꞉fo꞉wo꞉ ho꞉n golo꞉ anib a꞉na elen. \v 3-4 A a꞉namio꞉ walafdo꞉ dosdo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉, siyo꞉ ko꞉no꞉lo꞉, giligi seno꞉lo꞉, ko꞉go꞉neli kaluka꞉isaleyo꞉lo꞉ modo꞉ ko꞉lo꞉ ho꞉n anib a꞉na sen. \p \v 5 Kalu nowo꞉ a꞉namilo꞉ seno꞉, donayo꞉ do꞉la꞉fo꞉ otalen a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ola꞉fo꞉ a꞉no꞉ e giligo꞉ sen. \v 6 Ya꞉su eyo꞉ kalu a꞉no꞉ ba꞉dakiyo꞉, e donayo꞉ modo꞉ a꞉namio꞉ giligi seno꞉lo꞉b a꞉la꞉asulakiyo꞉, emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Ge walaf ko falelema꞉ki asulaya?” \v 7 Walaf kalu eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu alan, ho꞉no꞉ ko꞉gobayab amio꞉, ne ho꞉n usa hamana꞉kilo꞉ asuwa꞉fa꞉no꞉ kalu nowo꞉ aundo꞉ma dowa꞉sen. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ ne ho꞉na ti ha꞉na꞉no꞉ dowab amio꞉, kalu nowo꞉ e ko꞉le tamina tinaba ta꞉ta꞉sen.” \v 8 \x - \xo 5.8 \xt Madi 9.6\x*A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge dasima! Go꞉no꞉n geo꞉ndo꞉wo꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ hamana.” \v 9 Wigibole a꞉naka kalu a꞉no꞉ falele alifa꞉ ko꞉lo꞉, ene geo꞉ndo꞉wo꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ a꞉na ane. \fig Ba꞉ta꞉sda ho꞉n golo꞉ aniba, Ya꞉su eyo꞉ walaf kaluwo꞉ falele alifa꞉.|alt="Jesus and sick man at pool of Bethesda" src="IB04132_gr.tif" size="col" copy="Farid Faadil © Biblica, Inc. Used with permission. All rights reserved worldwide." ref="5.3-7" \fig* \p Dimido꞉ we Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len a꞉nami go꞉. \v 10 \x - \xo 5.10 \xt Neh 13.19, Jer 17.21-22\x*A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Yu ko꞉go꞉do꞉ kalu iliyo꞉ falele alifa꞉ kalu emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “O꞉go꞉ Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len ko꞉lo꞉ gilo꞉ geo꞉ndo꞉ dia꞉ha꞉nab koma꞉yo꞉, nili ele difa꞉ a꞉no꞉ gi o꞉go꞉sab.” \v 11 Ko꞉sega eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Nelo꞉ falele alifa꞉ kalu a꞉ma꞉yo꞉ ‘Geo꞉ndo꞉wo꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ hamana’ a꞉la꞉sio꞉ ko꞉lo꞉ dia꞉ho꞉no꞉l.” \v 12 A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “ ‘Ge geo꞉ndo꞉wo꞉ dia꞉ga꞉ hamana’ a꞉la꞉bo꞉ kalu abe sa꞉labeyo꞉?” \v 13 Ko꞉sega kalu elo꞉ falele alifa꞉ a꞉no꞉ e mo꞉asulo꞉. Mo꞉wo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ modo꞉ kegeo꞉ ko꞉lo꞉, Ya꞉su e us a꞉naka kelege dowabiki, kalu elo꞉ falele alitab a꞉no꞉ e mo꞉fanda ba꞉ba꞉. \p \v 14 A꞉ma꞉ fa꞉s amio꞉ Ya꞉suwo꞉ Godeya꞉ Malilo꞉ A ilif tolo꞉ usa tina꞉sa꞉ga꞉, kalu a꞉no꞉ a꞉na elena galilia꞉sa꞉ga꞉yo꞉, Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Dabuma! O꞉go꞉ ge o꞉li dowo꞉lo꞉biki, hida꞉yo꞉ alan nowo꞉ gelo꞉ amio꞉ a꞉fa꞉la꞉dowabena꞉ki, ge man mogago꞉wo꞉ wa꞉kabiyo꞉ dimida꞉so꞉bo!” \v 15 A꞉la꞉sa꞉labi da꞉da꞉ga꞉yo꞉, kalu a꞉no꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, Yu ko꞉go꞉do꞉ kalumo꞉ sa꞉lakiyo꞉, “Nelo꞉ falele alifa꞉ a꞉no꞉ Ya꞉suwa꞉ go꞉lo꞉bo” a꞉la꞉sio꞉. \v 16 Ya꞉su eyo꞉ kelego꞉ we o꞉ngo꞉wo꞉ Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉lena dimida꞉len ko꞉lo꞉, Yu ko꞉go꞉do꞉ kalu iliyo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ hida꞉yo꞉wo꞉ a꞉na dimia꞉len. \v 17 Ko꞉sega Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Dowa꞉yo꞉ nanogo꞉ ho꞉leno꞉ tambo dia꞉li mio꞉ ko꞉lo꞉, niyo꞉lo꞉ nanogo꞉ we a꞉na dimida꞉lo꞉l.” \v 18 \x - \xo 5.18 \xt Madi 26.4, Yo꞉n 7.1, 10.30\x*To a꞉la꞉do꞉ sio꞉ a꞉na ilikiyo꞉, Yu ko꞉go꞉do꞉ kalu iliyo꞉ Ya꞉su e sanala꞉ma꞉no꞉ a꞉la꞉liki togo꞉ halaido꞉ kedo꞉. Mo꞉wo꞉ Ya꞉su eyo꞉ Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len amilo꞉ nanog di a꞉no꞉ ko꞉mba. Eyo꞉ Godeyo꞉ iyaka꞉ a꞉la꞉sio꞉ ko꞉lo꞉, to a꞉namio꞉ Ya꞉su elo꞉ Gode o꞉ngo꞉ka imili dowab a꞉la꞉asulo꞉ ko꞉lo꞉, iliyo꞉ to a꞉no꞉lia꞉ dikudaki, sanala꞉ma꞉no꞉ kedo꞉. \p \v 19 \x - \xo 5.19 \xt Yo꞉n 5.30\x*A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ fanda widaki a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ to we hendele sa꞉ma꞉nigo꞉l. So꞉wa eyo꞉ ene asulo꞉wa꞉yo꞉ nanogo꞉ mada mo꞉dimida꞉sen. Ko꞉sega Iyaya꞉lo꞉ dimidabikilo꞉ ba꞉ba꞉ a꞉no꞉leko꞉ dimidama꞉ib. Iyaya꞉lo꞉ dimidab aumbo꞉, Inso꞉wa꞉yo꞉lo꞉ a꞉la꞉ka dimidama꞉ib. \v 20 Mo꞉wo꞉ iyaya꞉yo꞉ ene Inso꞉wo꞉ mada alan asulo꞉ ko꞉lo꞉, elo꞉ dimida꞉sen a꞉no꞉ inso꞉mo꞉wo꞉ tambo wida꞉lab. Hendele, gio꞉ iligaki molo asuluma꞉no꞉ a꞉no꞉ bo꞉ba꞉kiyo꞉, o꞉gdo꞉ dimido꞉ we ha꞉lula꞉su o꞉ngo꞉ ta꞉taki, Iyaya꞉yo꞉ nanog halaido꞉ alan nolo꞉ emo꞉ dimidama꞉ki walama꞉ib. \v 21 Iyaya꞉yo꞉ sowo꞉ kaluwo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dimiaki dasi alita꞉sen. A꞉la꞉do꞉ dimido꞉ aumbo꞉, Inso꞉wa꞉yo꞉lo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ kaluka꞉isale enedo꞉ dimia꞉no꞉ asulab o꞉mo꞉ dimia꞉sen. \v 22 \x - \xo 5.22 \xt Yo꞉n 5.27, Ilig 10.42\x*Iyaya꞉yo꞉ kaluka꞉isale imilig nowo꞉ mo꞉walilakiyo꞉ mo꞉aloba꞉ma꞉ib. Ko꞉sega eyo꞉ mo꞉walilakilo꞉ aloba꞉ma꞉no꞉ halaido꞉ a꞉no꞉ Inso꞉mo꞉ tambo dimi ko꞉lo꞉lab. \v 23 \x - \xo 5.23 \xt Fili 2.10-11, 1Yo꞉n 2.23\x*Elo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ mo꞉wo꞉ we. Kaluka꞉isale iliyo꞉ Iyamo꞉lo꞉ wabudan o꞉leaumbo꞉, Inso꞉mo꞉wo꞉lo꞉ a꞉la꞉ka wabuluma꞉ki dimido꞉. Kaluka꞉isale abeyo꞉ Inso꞉lo꞉ mo꞉wabuda꞉sen a꞉ma꞉yo꞉, elo꞉ iliga꞉fo꞉ Iya a꞉no꞉lo꞉ mada mo꞉wabuda꞉sen. \p \v 24 \x - \xo 5.24 \xt Yo꞉n 3.15-18\x*“Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Kalu abeyo꞉ ni to sio꞉ a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉, nelo꞉ iliga꞉fo꞉ kalulo꞉ tili asulab a꞉no꞉, e mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ di ko꞉lo꞉lab. A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ kalu a꞉no꞉ mo꞉walilabdo꞉ a꞉namio꞉ e mo꞉falasila꞉ma꞉ib. E soma꞉no꞉lo꞉ doba꞉da꞉lo꞉ elen a꞉no꞉ ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉, o꞉ma mela꞉no꞉ usa tiane ko꞉lo꞉lab. \p \v 25 “To we gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Ho꞉len no amio꞉ kaluka꞉isale sowo꞉ o꞉ngo꞉ elen a꞉no꞉ Godeya꞉ ene So꞉waya꞉ dagano꞉ da꞉ba꞉ib ko꞉lo꞉, kaluka꞉isale o꞉lo꞉ da꞉dab a꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dia꞉ib. Ho꞉len a꞉no꞉ ko꞉na꞉ma fa꞉la꞉doma꞉nigab. Hendele ho꞉len a꞉no꞉ o꞉ma fa꞉la꞉dowab. \v 26 Mela꞉no꞉ mo꞉wo꞉ Iya amio꞉ a꞉lab ko꞉lo꞉ halaido꞉ a꞉no꞉ inso꞉mo꞉wo꞉ dimiabiki, mela꞉no꞉ mo꞉ a꞉no꞉ e amio꞉lo꞉ a꞉lab. \v 27 Kalule Dowo꞉wo꞉ e ko꞉lo꞉, Iyaya꞉yo꞉ kaluka꞉isale mo꞉walilima꞉no꞉ a꞉no꞉ halaido꞉wo꞉ emo꞉ dimi. \v 28-29 \x - \xo 5.28-29 \xt Dan 12.2, Madi 16.27, Ilig 24.15\x*Gio꞉ to nilo꞉ sio꞉ a꞉no꞉ da꞉dakiyo꞉ iliga꞉so꞉bo! Ho꞉len nowo꞉ fa꞉la꞉dowalikiyo꞉, kaluka꞉isale sowo꞉ ko꞉lo꞉ daido꞉ amilo꞉ da꞉lab a꞉no꞉ Kalule Dowo꞉wa꞉ dagano꞉ da꞉dalikiyo꞉, iyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasilia꞉ga꞉ handaloma꞉ib. Kaluka꞉isale abeyo꞉ man nafalelo꞉ dimida꞉len a꞉no꞉ dasilia꞉ga꞉yo꞉, ko꞉ngo꞉ mela꞉no꞉ mela꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kaluka꞉isale abeyo꞉ man mogago꞉lelo꞉ dimida꞉len a꞉no꞉ dasilia꞉ga꞉yo꞉, mo꞉walila꞉sa꞉ga꞉ falasila꞉ma꞉no꞉ us a꞉na doma꞉ib. \s1 Ya꞉su e kalu o꞉ba꞉le a꞉laki nolba꞉yo꞉ fanda sio꞉ \p \v 30 \x - \xo 5.30 \xt Yo꞉n 5.19, 6.38\x*“No꞉no꞉n asulo꞉ amio꞉ kelego꞉ imilise nowo꞉ mada mo꞉dimidama꞉no꞉. Godeya꞉lo꞉ nemo꞉lo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉, kaluka꞉isaleyo꞉ a꞉na mo꞉walilo꞉l. No꞉no꞉ndo꞉ asulab aumbo꞉ mo꞉kudu ha꞉nakiyo꞉, nelo꞉ iliga꞉fo꞉ kalu elo꞉ asulab a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ kudu ha꞉naki, digalo꞉le mo꞉walilo꞉l. \v 31 Ne nina꞉li iliki, kalu we o꞉ngo꞉ a꞉la꞉li kalab ami so꞉lo꞉loga, nilo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ hendele a꞉la꞉bo꞉ kalu nolba꞉yo꞉ mo꞉tilida꞉ba꞉ib. \v 32 Ko꞉sega kalu nowo꞉ a꞉lab\f + \fr 5.32 \ft “Kalu nowo꞉ a꞉lab” a꞉la꞉do꞉ sio꞉ a꞉no꞉ Godeyo꞉ ko꞉lo꞉ da꞉fe sa꞉lab.\f* ko꞉lo꞉, ne kalu o꞉ba꞉le a꞉lakiyo꞉ eyo꞉ fanda sio꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ne ko꞉lo꞉ elo꞉ fanda sa꞉lab a꞉no꞉ niyo꞉ mada hendele sa꞉lab a꞉la꞉asulo꞉. \p \v 33 “Giliyo꞉ Yo꞉na꞉lo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ dabuma꞉kiyo꞉, kalu nolo꞉ elo꞉wa iliga꞉fo꞉ ko꞉lo꞉, Yo꞉n elo꞉ ne ko꞉lo꞉ kalab amilo꞉ wido꞉ a꞉no꞉ hendele. \v 34 Ne halale alitakiyo꞉, kaluwa꞉yo꞉ mo꞉sama꞉ki asulo꞉. Ko꞉sega Godeya꞉ gi ko꞉lo꞉ a꞉ma꞉la꞉do꞉ gasilia꞉no꞉ a꞉no꞉ asulaki, niyo꞉ Yo꞉n elo꞉ to widab a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ so꞉lo꞉l. \v 35 Yo꞉n elo꞉ to wido꞉ a꞉no꞉ nafa do꞉itab amilo꞉ ho꞉len ko꞉lo꞉ ho꞉lea꞉tan o꞉ngo꞉ dowo꞉ ko꞉lo꞉, fog abolda꞉su a꞉namio꞉ gio꞉ ho꞉len us a꞉na sagala꞉liki sen. \p \v 36 \x - \xo 5.36 \xt Yo꞉n 3.2, 14.11\x*“Ko꞉sega kelego꞉ nol da꞉lab a꞉ma꞉yo꞉ Yo꞉n elo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉ tinio꞉ ko꞉lo꞉, kelego꞉ a꞉no꞉ nanog nilo꞉ dimida꞉lo꞉lo꞉ o꞉m. Nanog we Dowa꞉yo꞉ nemo꞉ ditandala꞉ma꞉ki dimi ko꞉lo꞉, niyo꞉ we a꞉na dimido꞉l. Nanog nilo꞉ dimido꞉l a꞉ma꞉yo꞉ ne kalu o꞉ba꞉le a꞉laki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Dowa꞉yo꞉ ne hendele iliga꞉fo꞉ a꞉la꞉liki kalaba fanda widaki gab. \p \v 37-38 \x - \xo 5.37-38 \xt Madi 3.17, Yo꞉n 5.32, 8.18\x*“A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Do nelo꞉ iliga꞉fo꞉ a꞉ma꞉yo꞉lo꞉ ne ko꞉lo꞉ fanda widaki sio꞉. Ko꞉sega giliyo꞉ elo꞉ iliga꞉fo꞉ kalu a꞉no꞉ mo꞉tilidabu ko꞉lo꞉, gio꞉ Dowa꞉ towo꞉ mo꞉da꞉daki, e misio꞉ mo꞉ba꞉ba꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ene towo꞉lo꞉ gi usamio꞉ mo꞉da꞉lab. \p \v 39-40 \x - \xo 5.39-40 \xt Luk 24.27\x*“Godeya꞉ to ko꞉lo꞉ bugo꞉ amilo꞉ da꞉lab a꞉ma꞉yo꞉ gimo꞉wo꞉ mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dimia꞉ib a꞉la꞉asulab ko꞉lo꞉, gio꞉ to a꞉no꞉ ho꞉leno꞉ tambo agelakiyo꞉ aloba꞉da꞉sen. Godeya꞉ bugo꞉ wema꞉yo꞉ ne ko꞉lo꞉ kalaba wida꞉sen ko꞉sega, gio꞉ nelo꞉ amio꞉ mela꞉no꞉ dia꞉no꞉wo꞉ mo꞉beaki mo꞉yale. \p \v 41 “Kaluka꞉isaleya꞉yo꞉ wi alan a꞉no꞉ nemo꞉ dimina꞉kiyo꞉ ne mo꞉asulo꞉. \v 42 Ko꞉sega ne gio꞉ asulo꞉l. Gili asulo꞉ us amio꞉, Godeya꞉ ha꞉fo꞉ disa꞉ma꞉no꞉ man a꞉no꞉ aundo꞉ma dowo꞉ ko꞉lo꞉lab a꞉la꞉asulo꞉l. \v 43 Ne Dowa꞉ wiya iliki mio꞉ ko꞉sega, giliyo꞉ ne mo꞉tilili ko꞉lo꞉lab. Ko꞉sega kalu nowo꞉ ene wiya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ yalega, giliyo꞉ e sagala꞉liki tililia꞉ib. \v 44 Giliyo꞉ gi usamilo꞉ wi alan dia꞉no꞉ a꞉no꞉ko꞉ asulab. Ko꞉sega Gode imilise elo꞉ wi alan gimo꞉lo꞉ dimia꞉no꞉ a꞉no꞉ gio꞉ mo꞉beab ko꞉lo꞉, giliyo꞉ waga tili da꞉ba꞉no꞉wa꞉le? \p \v 45 “Ko꞉sega gio꞉ Do Godeya꞉ siwa꞉l amilo꞉ mo꞉walilab a꞉namio꞉, kalu gililo꞉ hala dimido꞉lo꞉ kalab amilo꞉ walama꞉no꞉wo꞉ nimaka꞉. Kalu gilo꞉ asuwa꞉fa꞉ib a꞉la꞉do꞉ asulufo꞉lab a꞉no꞉ Mo꞉sa꞉s ko꞉sega, eyo꞉ gililo꞉ hala dimido꞉ a꞉no꞉ kalaba sa꞉ma꞉ib. \v 46 \x - \xo 5.46 \xt Ilig 3.22\x*Giliyo꞉ Mo꞉sa꞉s e hendele tili asulo꞉ kibo꞉bowo꞉, nelo꞉ tili asulumabe. Mo꞉wo꞉ Mo꞉sa꞉s elo꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ ne ko꞉lo꞉ sio꞉. \v 47 Ko꞉sega giliyo꞉ to elo꞉ sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ mo꞉tili asulo꞉ ko꞉lo꞉, to nilo꞉ so꞉lo꞉l we waga tili da꞉ba꞉no꞉wo꞉?” \c 6 \s1 Ya꞉suwa꞉yo꞉ ma꞉no꞉wo꞉ 5,000 kalulemo꞉ so꞉go꞉ \p \v 1 Tif amio꞉ Ya꞉suwo꞉ ho꞉n golo꞉ Ga꞉lili, Taibelias a꞉la꞉do꞉ sa꞉la꞉sen a꞉no꞉ ta꞉noa꞉sa꞉ga꞉ nodowa ane. \v 2 Ya꞉su elo꞉ walaf kaluka꞉isale falele alifelakilo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ dimidab a꞉no꞉ ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉ kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ e kudu mio꞉. \v 3 Ya꞉suwo꞉ misio꞉wa fa꞉la꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, enedo꞉ tili wida꞉sen kalu o꞉lia꞉ sen. \v 4 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ o꞉g ho꞉len a꞉namio꞉, Tinio꞉ Asulo꞉ Ma꞉no꞉ ho꞉leno꞉ ko꞉na꞉ma fa꞉la꞉dowo꞉. \v 5 Ya꞉su eyo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ modo꞉ ko꞉lo꞉ elo꞉ amilo꞉ yab a꞉no꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, Filibo꞉ sa꞉laki, “Kaluka꞉isale we ma꞉no꞉wo꞉ o꞉ba kililia꞉sa꞉ga꞉ mea꞉no꞉wa꞉le?” a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉. \v 6 Ya꞉su eyo꞉ enedo꞉ dimidama꞉no꞉wo꞉ asulufo꞉liki, ba Filib e ko꞉lo꞉ da꞉fe ba꞉daki sio꞉. \p \v 7 Filib eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ele ola꞉fo꞉wo꞉ nanogo꞉ dia꞉la꞉ga꞉ ami, mole diab a꞉ma꞉yo꞉ kaluka꞉isale i wema꞉ ma꞉no꞉wo꞉ kililia꞉sa꞉ga꞉ dimialikiyo꞉ mo꞉ililima꞉ib” a꞉la꞉sio꞉. \v 8 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu nowo꞉ Saimon Bidaya꞉ ao, Andulu eyo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, \v 9 “So꞉wala꞉su wema꞉yo꞉ bali amilo꞉ falawa dowo꞉fa꞉yo꞉ bila꞉fo꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ka꞉ galin a꞉la꞉yo꞉ da꞉lab. Ko꞉sega kaluka꞉isaleyo꞉ modo꞉ kegeo꞉ we waga ililima꞉nigaba꞉le?” a꞉la꞉sio꞉. \v 10 Misio꞉ a꞉namio꞉ fuguso꞉ modo꞉ dowo꞉ ko꞉lo꞉ Ya꞉suwa꞉ sa꞉laki, “Kaluka꞉isaleyo꞉ a꞉na mesea a꞉la꞉sama.” A꞉la꞉sa꞉labiki kaluwo꞉ tambo a꞉na ta꞉i ane ko꞉lo꞉, kalule a꞉namilo꞉ sen agelo꞉wo꞉ daosen bila꞉fo꞉ ko꞉lo꞉ dowo꞉ (5,000.) \p \v 11 Ya꞉su eyo꞉ falawa dowo꞉fa꞉ bila꞉fo꞉ a꞉no꞉ dia꞉sa꞉ga꞉, Godemo꞉ dulugu sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, kaluka꞉isalemo꞉ so꞉go꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ka꞉yo꞉lo꞉ a꞉la꞉ka dimida꞉sa꞉ga꞉yo꞉, kaluka꞉isaleyo꞉ tambo ma꞉no꞉ a꞉no꞉ o꞉li ililo꞉ di. \v 12 Kaluka꞉isaleyo꞉ tambo na꞉i ha꞉na꞉la꞉ga꞉ o꞉li dowabiki, Ya꞉su eyo꞉ enedo꞉ tiliwida꞉sen kalumo꞉ sa꞉laki, “Ma꞉n heb ta꞉felab a꞉no꞉ walabena꞉ki kegenema” a꞉la꞉sio꞉. \v 13 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ bali amilo꞉ falawa dowo꞉fa꞉ bila꞉fo꞉ a꞉ma꞉yo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ na꞉i ha꞉na꞉la꞉ga꞉ heb ta꞉felo꞉ ko꞉lo꞉ kegeo꞉ a꞉no꞉, fafowo꞉ kugula꞉fo꞉ ko꞉lo꞉ wa꞉li tandeo꞉. \p \v 14 Kaluka꞉isaleyo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ dimidab a꞉no꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉, ili sa꞉lakiyo꞉, “Dinali sa꞉lan kalu ko꞉lo꞉ Godeya꞉lo꞉ henfelo꞉ wenamilo꞉ iliga꞉fa꞉no꞉ sio꞉ a꞉no꞉ hendele mio꞉ welo꞉ka꞉” a꞉la꞉sio꞉. \v 15 \x - \xo 6.15 \xt Yo꞉n 18.36\x*Iliyo꞉ Ya꞉su e ini misa꞉ kalu doma꞉kilo꞉ dibodama꞉nigab a꞉no꞉, Ya꞉su eneno꞉ asula꞉sa꞉ga꞉yo꞉, eyo꞉ iyo꞉ ka ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉, ina꞉li hen misio꞉wa ha꞉na꞉ni ane. \s1 Ya꞉suwo꞉ ho꞉n fa꞉sa꞉ wa꞉la wa꞉la꞉la꞉i mio꞉ \p \v 16 Ga꞉lo sololiabiki, enedo꞉ tiliwida꞉sen kaluwo꞉ ho꞉ndo꞉ golo꞉ a꞉na tiane. \v 17 Sololiabikiyo꞉ Ya꞉suwo꞉ ilo꞉ amio꞉ semo꞉fa꞉la꞉dowo꞉ ko꞉lo꞉, iyo꞉ ho꞉n ko꞉suwa disa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ho꞉n golo꞉ a꞉no꞉ ta꞉nota꞉ga꞉ Kabaniom amisa꞉na ha꞉na꞉ni ane. \v 18 Fufayo꞉ alan yakiyo꞉, ho꞉n golo꞉ a꞉no꞉ ma꞉feyo꞉wo꞉ alan dowo꞉. \v 19 Iyo꞉ ko꞉suwo꞉ koda꞉i ha꞉na꞉la꞉ga꞉, fogo꞉ sambo dota꞉sena,\f + \fr 6.19 \ft Fog ilo꞉ ane a꞉no꞉, kilomita agelo꞉wo꞉ bila꞉fo꞉ o꞉ngo꞉ dowa꞉sen. Da꞉feyo꞉ a꞉no꞉ Muluma a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Suguniga o꞉ngo꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sio꞉.\f* Ya꞉suwo꞉ ho꞉n fa꞉sa꞉ wa꞉la ilo꞉ doba꞉da꞉ ko꞉na꞉ma ya꞉ga꞉ yabi ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉, iyo꞉ mada tagio꞉ alan dowo꞉. \v 20 Ko꞉sega Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “We neka꞉. Gio꞉ tagila꞉so꞉bo!” \v 21 Iliyo꞉ sagalaki, Ya꞉suwo꞉ ho꞉n ko꞉suwa disa꞉la꞉sa꞉ga꞉, wigibole a꞉naka hen ilo꞉ ha꞉na꞉no꞉ asulo꞉ a꞉na fa꞉la꞉dowa꞉sena ba꞉ba꞉. \fig Ya꞉su e ho꞉n fa꞉sa꞉ wa꞉la wa꞉la꞉la꞉i mio꞉.|alt="Jesus walks on water" src="IB04126_gr.tif" size="col" copy="Farid Faadil © Biblica, Inc. Used with permission. All rights reserved worldwide." ref="6.16-21" \fig* \s1 Ya꞉suwo꞉ mela꞉no꞉ ma꞉no꞉ e \p \v 22 Ho꞉len no amio꞉ kaluka꞉isale ho꞉no꞉ nodo amilo꞉ o꞉elen iliyo꞉ ko꞉su imilise a꞉no꞉ aliyo꞉ a꞉na da꞉labe a꞉la꞉bo꞉ asulo꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉suwo꞉ ho꞉n ko꞉su a꞉namio꞉ enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu o꞉lia꞉yo꞉ mo꞉disa꞉laki, iko꞉ anelo꞉b a꞉la꞉asulo꞉. \v 23 Ho꞉n ko꞉su nolo꞉ Taibelias amisa꞉na a꞉la꞉ta꞉ga꞉ yakiyo꞉, kaluka꞉isaleyo꞉ Ya꞉su Alan elo꞉ ma꞉no꞉ maiya꞉kilo꞉ dulugu sa꞉la꞉sa꞉ga꞉lo꞉ ma꞉ndo꞉ mo꞉no꞉ hen anib a꞉na ya꞉ga꞉ kagayo꞉. \v 24 Kaluka꞉isale i a꞉ma꞉yo꞉ Ya꞉su o꞉lia꞉ enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu o꞉lia꞉yo꞉ hen a꞉namio꞉ mada mo꞉seno꞉lo꞉biki, iyo꞉ ho꞉n ko꞉su a꞉na disa꞉la꞉sa꞉ga꞉, Ya꞉suwo꞉ keda꞉liki Kabaniom ane. \p \v 25 Kaluka꞉isaleyo꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ ho꞉n golo꞉wo꞉ nodowa fa꞉la꞉dowaki, Ya꞉suwo꞉ galilia꞉sa꞉ga꞉, emo꞉ sa꞉laki, “Widan kalu, ge wiyo꞉ iga꞉sa mio꞉wo꞉?” a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉. \v 26 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Gililo꞉ ne keda꞉li mio꞉ we, nilo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ dimido꞉ a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ ko꞉lo꞉ fanda asulaki mio꞉malo꞉ka꞉. Gio꞉ ma꞉no꞉ nilo꞉ dimi amilo꞉ o꞉li mo꞉no꞉ a꞉no꞉ko꞉ asulaki keda꞉i mio꞉lo꞉b. \v 27 \x - \xo 6.27 \xt Yo꞉n 6.48-58\x*Giliyo꞉ ma꞉no꞉ mogagima꞉no꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ dia꞉no꞉lakiyo꞉, nanogo꞉ halaido꞉wo꞉ dimida꞉so꞉bo. Ko꞉sega ma꞉no꞉ dowa꞉i ha꞉na꞉la꞉ga꞉lo꞉ mela꞉no꞉ mela꞉no꞉lo꞉ dimia꞉no꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ dia꞉no꞉lakiyo꞉, giliyo꞉ nanogo꞉ halaido꞉ dimida꞉lubi. Ma꞉no꞉ a꞉no꞉ Kalule Dowo꞉ eyo꞉ gimo꞉wo꞉ dimia꞉ib, mo꞉wo꞉ nanog a꞉no꞉ e dimidama꞉ki, Do Gode eyo꞉ e da꞉fea꞉sa꞉ga꞉, halaido꞉wo꞉ emo꞉ dimi.” \p \v 28 Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki, iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Niliyo꞉ Godeya꞉ nanog dimidama꞉nikiyo꞉, waga dimidama꞉no꞉wa꞉le?” \v 29 \x - \xo 6.29 \xt 1Yo꞉n 3.23\x*Ya꞉suwa꞉ imo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Godeya꞉ nanogo꞉ we. Kalu elo꞉ iliga꞉fo꞉ a꞉no꞉ giliyo꞉ tili da꞉da꞉bi.” \v 30-31 \x - \xo 6.30-31 \xt Kis 16.14-15, Nam 11.7-9, Song 78.24, Madi 16.1, Yo꞉n 2.18\x*Iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Nili ma꞉mu iyo꞉ kalaleli hena yakiyo꞉, manayo꞉ a꞉na mo꞉no꞉. Godeya꞉ bugo꞉ amio꞉ a꞉la꞉sa꞉sa꞉lo꞉, ‘Eyo꞉ imo꞉ maiya꞉kiyo꞉, ma꞉no꞉ Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ dimi.’ A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ giyo꞉ nimo꞉wo꞉ nanogo꞉ o꞉b dimidama꞉no꞉wo꞉? Nio꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉ geya tilidabuma꞉kiyo꞉, giyo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉wo꞉ o꞉bo꞉ngo꞉ walama꞉nigaya?” \p \v 32 Iliyo꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki, Ya꞉su eyo꞉ imo꞉ sa꞉laki, “Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Ma꞉n Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ a꞉no꞉ Mo꞉sa꞉s eyo꞉ mo꞉dimi. A꞉la꞉ba! Ma꞉n hendele Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ a꞉no꞉ Dowa꞉yo꞉ gimo꞉ dimia꞉sen. \v 33 Ma꞉n hendele Gode elo꞉wo꞉ we. Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ a꞉ma꞉yo꞉, henfelo꞉ kaluka꞉isalemo꞉lo꞉ mela꞉no꞉lo꞉ dimia꞉seno꞉ o꞉m.” \v 34 A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Kalu alan, giyo꞉ nimo꞉wo꞉ ho꞉leno꞉ tambo ma꞉n a꞉no꞉ meya꞉melea” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 35 \x - \xo 6.35 \xt Yo꞉n 4.14\x*A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Mela꞉no꞉lo꞉ a꞉lab ma꞉no꞉ ne. Kaluka꞉isale nelo꞉ amilo꞉ yab a꞉no꞉ e wa꞉kabiyo꞉ mo꞉manima꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kaluka꞉isale ne amilo꞉ tilida꞉dab a꞉no꞉, ho꞉n maiyo꞉wo꞉ wa꞉kabiyo꞉ mo꞉dowa꞉mela꞉ib. \v 36 Tamin amio꞉ niyo꞉ gimo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉. Giliyo꞉ ne ba꞉ba꞉ ko꞉sega, ne amio꞉ semo꞉ tilidabu o꞉labo꞉lo꞉b. \v 37 Kaluka꞉isale Dowa꞉lo꞉ nemo꞉lo꞉ dimiab a꞉no꞉ tambo nelo꞉ amio꞉ mia꞉ib ko꞉lo꞉, niyo꞉ iyo꞉ mada mo꞉ o꞉lusanaga꞉felema꞉no꞉. \v 38 Mo꞉wo꞉ ne henfelo꞉ wenamilo꞉ mio꞉ a꞉no꞉, no꞉no꞉ndo꞉ asulab au dimidama꞉ni mio꞉ma. Ko꞉sega nelo꞉ iliga꞉fo꞉ kaluwa꞉lo꞉ asulab au dimidama꞉ni mio꞉. \v 39 \x - \xo 6.39 \xt Yo꞉n 10.28-29, 17.12\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Gode nelo꞉ iliga꞉fo꞉ elo꞉ asulabo꞉ we. Kaluka꞉isale nemo꞉lo꞉ dimi a꞉no꞉ imilig nowo꞉ niyo꞉ mada mo꞉sulutaki, elema꞉no꞉ ho꞉len amio꞉ tambo a꞉ma꞉la꞉ dasi alifoma꞉ki asulab. \v 40 Do Gode elo꞉ asulabo꞉ we. Kaluka꞉isaleyo꞉ ene so꞉wayo꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉lo꞉ e amilo꞉ tili asulab a꞉no꞉ tambo mela꞉no꞉ mela꞉no꞉ dia꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ henfelo꞉ welo꞉ edab amio꞉ niyo꞉ iyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasi alifelema꞉no꞉” Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \p \v 41 Yu kalu iyo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ “Ne mela꞉no꞉ ma꞉n Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉wo꞉ neka꞉” a꞉la꞉sa꞉labi dabu ko꞉lo꞉, iliyo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉ mo꞉beakiyo꞉, egelebo꞉ towo꞉ halaido꞉ nenelo꞉. \v 42 \x - \xo 6.42 \xt Madi 13.55\x*Iliyo꞉ nenelakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ya꞉su we, Yosa꞉ba꞉ inso꞉ka꞉. Iya o꞉lia꞉ ano o꞉lia꞉yo꞉ nio꞉ asulo꞉ ko꞉lo꞉, e ‘Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉ka꞉’ a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ waga asulaki sa꞉laba꞉le?” \v 43 Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gio꞉ mo꞉beakiyo꞉ towo꞉ nenela꞉so꞉bo! \v 44 \x - \xo 6.44 \xt Yo꞉n 6.65\x*Kaluka꞉isaleyo꞉ inido꞉ asulab a꞉namio꞉ nelo꞉ amio꞉ mo꞉mia꞉ib. A꞉la꞉ba. Do nelo꞉ iliga꞉fo꞉ a꞉ma꞉yo꞉ kaluka꞉isaleya꞉ asulo꞉wo꞉ digidalita꞉ga꞉lo꞉ tililia꞉ yab a꞉no꞉leko꞉ mia꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ niyo꞉ elema꞉no꞉ ho꞉len a꞉namio꞉ kaluka꞉isale i a꞉no꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasi alifelema꞉no꞉. \v 45 \x - \xo 6.45 \xt Ais 54.13\x*Godeya꞉ dinali sa꞉lan kalu noma꞉yo꞉ bugo꞉ amio꞉ a꞉la꞉sa꞉sa꞉lifa꞉ ko꞉lo꞉lab, ‘Gode eyo꞉ kaluka꞉isale tambomo꞉wo꞉ walama꞉ib.’ A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ kaluka꞉isale abeyo꞉ Dowa꞉lo꞉ widabo꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉lo꞉ asululiab a꞉no꞉ tambo nelo꞉wa mia꞉ib. \v 46 \x - \xo 6.46 \xt Yo꞉n 1.18\x*Kalu imilise noma꞉yo꞉ Dowo꞉ mo꞉ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉lab. Ko꞉sega kalu Godelo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ eyo꞉sa ba꞉ba꞉. \v 47 \x - \xo 6.47 \xt Yo꞉n 3.15-16\x*Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Kalu abeyo꞉ ne amio꞉ tilida꞉dalega, e mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ di ko꞉lo꞉lab. \v 48 \x - \xo 6.48 \xt Yo꞉n 6.32,58\x*Mela꞉no꞉lo꞉ a꞉lab ma꞉no꞉ ne. \v 49 Gi ma꞉mu iyo꞉ kalaleli hen amio꞉ manayo꞉ mo꞉no꞉ ko꞉sega i a꞉no꞉ tambo danili. \v 50 Ko꞉sega ma꞉n Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ a꞉no꞉ wenamio꞉ a꞉lab ko꞉lo꞉, kaluka꞉isale abeyo꞉ nalega iyo꞉ mada mo꞉soma꞉ib. \v 51 Mela꞉no꞉lo꞉ a꞉lab ma꞉n Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉wo꞉ ne. Kaluka꞉isale abeyo꞉ e mela꞉no꞉ ma꞉n a꞉no꞉ nalega, e mela꞉no꞉ mela꞉no꞉ mela꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ma꞉n a꞉no꞉ no꞉no꞉n do꞉mo꞉wo꞉ o꞉m ko꞉lo꞉, henfelo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dima꞉ki dimia꞉no꞉.” \p \v 52 Ya꞉suwa꞉yo꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki, Yu kalu iliyo꞉ egelebo꞉ towa꞉yo꞉ kegakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Wai, kalu wema꞉ ene do꞉mo꞉wo꞉ nimo꞉ maiya꞉kiyo꞉ waga dimia꞉nigaba꞉le?” \v 53 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Gio꞉ Kalule Dowo꞉wa꞉ ene do꞉mo꞉ o꞉lia꞉ ene ho꞉bo꞉ o꞉lia꞉yo꞉ mo꞉nalega, gi amio꞉ mela꞉no꞉wo꞉ aundo꞉ma doma꞉ib. \v 54 Ko꞉sega kaluka꞉isale abeyo꞉ ni do꞉mo꞉ o꞉lia꞉ ni ho꞉bo꞉ o꞉lia꞉yo꞉ nalega, e mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ a꞉lab. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ elema꞉no꞉ ho꞉len amio꞉, niyo꞉ e a꞉ma꞉la꞉ dasi alifa꞉no꞉. \v 55 Mo꞉wo꞉ ni do꞉mo꞉wo꞉ ma꞉no꞉ hendeleyo꞉ o꞉m. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ni ho꞉bo꞉wo꞉ ho꞉n hendeleyo꞉ o꞉m. \v 56 Kaluka꞉isale abeyo꞉ ni do꞉mo꞉ o꞉lia꞉ ni ho꞉bo꞉ o꞉lia꞉yo꞉ nalega, iyo꞉ ne o꞉lia꞉ kudalikiyo꞉, nelo꞉ i o꞉lia꞉yo꞉ kuduma꞉no꞉. \v 57 \x - \xo 6.57 \xt 1Yo꞉n 3.24\x*Do mela꞉no꞉lo꞉ a꞉lab eyo꞉ ne iliga꞉fo꞉ ko꞉lo꞉, ni mela꞉no꞉ mo꞉ a꞉no꞉ Dowa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ dia꞉ga꞉lo꞉l. A꞉la꞉gakiyo꞉, kalu abeyo꞉ ni do꞉mo꞉lo꞉ nab a꞉no꞉, ene mela꞉no꞉ halaido꞉ a꞉no꞉ neya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ dia꞉ib. \v 58 Ma꞉n Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ we, gi ma꞉mu ima꞉lo꞉ mo꞉no꞉ o꞉leo꞉ngo꞉ma. Iyo꞉ na꞉sa꞉ga꞉yo꞉ tambo sowo꞉ ko꞉sega, kaluka꞉isale abeyo꞉ ma꞉n we nalega, iyo꞉ mela꞉no꞉ mela꞉no꞉ mela꞉ib,” Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \v 59 Ya꞉su e Kabaniom tolo꞉ wida꞉sen aya iliki, to we a꞉na wido꞉. \s1 Ya꞉su e amio꞉ to mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ a꞉lab \p \v 60 Ya꞉su elo꞉ to widab a꞉no꞉ da꞉dakiyo꞉, elo꞉ kudu sia꞉len kaluka꞉isale modo꞉ a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “To elo꞉ widab we mada halaido꞉ ko꞉lo꞉ abe dia꞉nigaba꞉le?” \v 61 Ililo꞉ mo꞉beakilo꞉ nenelab a꞉no꞉ Ya꞉su e asulo꞉ ko꞉lo꞉, imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gi ko꞉lo꞉ tili da꞉ba꞉no꞉wo꞉, to nilo꞉ wido꞉ a꞉ma꞉ ka꞉laba꞉le? \v 62 A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ giliyo꞉ Kalule Dowo꞉ e tamin amilo꞉ elen a꞉na a꞉ma꞉la꞉ ha꞉na꞉lena ba꞉daki kibo꞉bowo꞉, gio꞉ o꞉semo꞉ tili da꞉babe. \v 63 Godeya꞉ Mama eyo꞉ kaluka꞉isalemo꞉wo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dimia꞉sen. Kaluwa꞉ halaido꞉ a꞉no꞉ o꞉ngo꞉malo꞉ngo꞉ dowa꞉sen. Nilo꞉ to gimo꞉lo꞉ sio꞉ wena a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉, Mama eyo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dimia꞉sen. \v 64 \x - \xo 6.64 \xt Yo꞉n 13.11\x*Ko꞉sega kalu nol gi usamilo꞉ a꞉lab ko mo꞉tilidabu ko꞉lo꞉lab” Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉. Taminde amio꞉ Ya꞉su eyo꞉ kalu imilida꞉lo꞉wo꞉ e amio꞉ mo꞉tilida꞉ba꞉ib a꞉la꞉bo꞉ o꞉ma asululi. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalu abeya꞉le elo꞉ teledoma꞉ib a꞉no꞉lo꞉ e asululi ko꞉lo꞉lab. \v 65 \x - \xo 6.65 \xt Yo꞉n 6.44\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su eyo꞉ to we kudu sa꞉laki, “Niyo꞉ gio꞉ mo꞉tilidabu a꞉labiki, gimo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, ‘Dowa꞉yo꞉ kaluka꞉isaleya꞉ asulo꞉wo꞉ mo꞉digidalitalega, imilise nowo꞉ nelo꞉ amio꞉ mo꞉kudu mia꞉ib,’” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 66 Ya꞉su elo꞉ to wido꞉ a꞉namio꞉, kaluka꞉isale modo꞉ elo꞉ kudu mio꞉ a꞉no꞉ e gola ba꞉daki, wa꞉kabiyo꞉ e amio꞉ mo꞉kudu ane. \v 67 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu kugula꞉fo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Gio꞉lo꞉ ne ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉ ha꞉na꞉no꞉ asulaya?” \v 68 \x - \xo 6.68 \xt Madi 16.16\x*Saimon Bida eyo꞉ Ya꞉sumo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Kalu Alan, nio꞉ o꞉bdo꞉wa ho꞉no꞉lo꞉? To gilo꞉ koma꞉yo꞉ mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dimia꞉sen. \v 69 Niliyo꞉ ge tilida꞉dakiyo꞉, ge Godeya꞉ Ene Malilo꞉ kaluwo꞉ gelo꞉b a꞉la꞉fanda asulo꞉.” \v 70 A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Waingo꞉wa꞉le? Kalu kugula꞉fo꞉ gio꞉, no꞉no꞉n da꞉fe alifa꞉. Ko꞉sega kalu gi usamio꞉ imilig nowo꞉ Sa꞉da꞉na꞉ o꞉ngo꞉ ko꞉lo꞉lab.” \v 71 Ya꞉su elo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉, Saimon Iskaliot inso꞉ Yudas eyo꞉, Ya꞉sulo꞉ teledoma꞉ib a꞉no꞉ e ko꞉lo꞉ sio꞉. \c 7 \s1 Ya꞉suwa꞉ ao iyo꞉ e amio꞉ mo꞉tilidabu \p \v 1 \x - \xo 7.1 \xt Yo꞉n 5.18\x*A꞉ma꞉ fa꞉s amio꞉ Yu misa꞉ kalu Yudialo꞉ sen a꞉ma꞉yo꞉ Ya꞉suwo꞉ sana soma꞉no꞉ dowabikiyo꞉, e Yudia hen a꞉namio꞉ mo꞉ha꞉nakiyo꞉, Ga꞉lili hen a꞉naka sia꞉len. \v 2 \x - \xo 7.2 \xt Wkp 23.34\x*Ko꞉sega Yu kaluka꞉isaleya꞉lo꞉ sagala꞉sen ho꞉len nowo꞉ ko꞉na꞉ma fa꞉la꞉dowo꞉. Ho꞉len a꞉no꞉ egelo꞉ amilo꞉ ha꞉la꞉su mesa꞉no꞉ a di alifa꞉ a꞉nami sagalakilo꞉ mesa꞉no꞉ ho꞉leno꞉ o꞉m. \v 3 A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉suwa꞉ ene ao i a꞉ma꞉yo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gilo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ dimida꞉sen a꞉no꞉ gelo꞉ kudu sia꞉len kaluka꞉isale nolba꞉yo꞉ bo꞉ba꞉ki, ge hen we ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉, Yudia hen a꞉na ha꞉na꞉bi. \v 4 Kalu noma꞉yo꞉ kaluka꞉isale nolba꞉yo꞉ e asuluma꞉ki asulalega, eyo꞉ nanogo꞉ wo꞉no꞉lebo꞉ mo꞉dimidakiyo꞉, kalaba dimidama꞉ib. Giyo꞉ nanog o꞉leo꞉ngo꞉wo꞉ dimida꞉lab ko꞉lo꞉, kaluka꞉isale tambowo꞉ bo꞉ba꞉ki kalaba wida꞉bi!” \v 5 \x - \xo 7.5 \xt Ilig 1.14\x*Ene ao iyo꞉lo꞉ e amio꞉ mo꞉tilidabu ko꞉lo꞉ to we a꞉na sio꞉. \v 6 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ho꞉lende nilo꞉wo꞉ semo꞉fa꞉la꞉dowo꞉ ko꞉lo꞉lab. Ko꞉sega gi amio꞉ ho꞉leno꞉ tambowo꞉ ga꞉li dowab ko꞉lo꞉ o꞉li ha꞉na꞉ib. \v 7 Henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ gi o꞉lia꞉yo꞉ mo꞉lo꞉malamio꞉ giso꞉ mo꞉doma꞉ib. Ko꞉sega niyo꞉ ililo꞉ dimida꞉sen a꞉no꞉ mogago꞉ a꞉lakiyo꞉ kalaba sa꞉la꞉sen ko꞉lo꞉ iliyo꞉ ne o꞉lia꞉yo꞉ giso꞉ a꞉na dowab. \v 8 Gio꞉ alan kegeakilo꞉ sagalo꞉lo꞉ dowab a꞉na fa꞉la꞉ ha꞉na꞉ni hamana. Ho꞉lende nilo꞉ a꞉no꞉ semo꞉fa꞉la꞉dowo꞉ ko꞉lo꞉, ne alan kegeakilo꞉ sagalo꞉lo꞉ dowab a꞉namio꞉ mo꞉ha꞉na꞉no꞉.” \v 9 Eyo꞉ to a꞉no꞉ imo꞉wo꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, e Ga꞉lili a꞉naka elen. \s1 Ya꞉su eyo꞉ Ya꞉lusalem a꞉namio꞉ kalaba wido꞉ \p \v 10 Ko꞉sega ene ao iyo꞉ sagala꞉likilo꞉ kegeab a꞉na tamina ha꞉na꞉ga꞉ dotabiki, elo꞉ tidoba꞉da꞉ ane ko꞉sega, e kalab amio꞉ mo꞉ha꞉naki, wo꞉no꞉le ane. \v 11 Kaluka꞉isale alan kegeakilo꞉ sagalo꞉lo꞉ dowab a꞉namio꞉, Yu misa꞉ kalu i a꞉ma꞉yo꞉ Ya꞉suwo꞉ kedakiyo꞉, “Kalu we o꞉ba a꞉laba꞉le?” a꞉la꞉dabu kedo꞉. \v 12 Kaluka꞉isale kegeo꞉ i a꞉ma꞉yo꞉ egelebo꞉ towo꞉ wo꞉no꞉le nunugulu sa꞉lakiyo꞉, nolba꞉yo꞉, “E kalu nafale” a꞉la꞉sa꞉labiki, nolba꞉yo꞉, “A, eyo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ dikida꞉sen” a꞉la꞉sa꞉la꞉li ane. \v 13 Ko꞉sega iliyo꞉ Yu misa꞉ kaluwo꞉ tagilaki, kalu imilig noma꞉yo꞉ e kalab amio꞉ mo꞉sio꞉. \p \v 14 Kaluka꞉isale sagalakilo꞉ kegeo꞉ a꞉no꞉ ho꞉len nolo꞉ ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉ usa dowabiki, Ya꞉su e Godeya꞉ malilo꞉ aya ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, towo꞉ a꞉na mo꞉mo꞉da wido꞉. \v 15 \x - \xo 7.15 \xt Madi 13.54, Luk 2.47\x*Yu misa꞉ kalu iliyo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ to widab a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉ iligakiyo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Kalu we widan kalu noma꞉yo꞉ mo꞉wido꞉ ko꞉lo꞉, asulo꞉ alan elo꞉ we o꞉ba diya꞉le?” \v 16 \x - \xo 7.16 \xt Yo꞉n 12.49, 14.10\x*A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “To nilo꞉ so꞉lo꞉l we, no꞉no꞉n asulo꞉ amilo꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ wido꞉lba. To we nelo꞉ iliga꞉fo꞉ a꞉ma꞉no꞉ ko꞉lo꞉ wido꞉l. \v 17 Kalu abeyo꞉ Godeya꞉lo꞉ asulab au kudu ha꞉na꞉no꞉ asulab a꞉ma꞉yo꞉, to nilo꞉ widab we Godeya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ widaba꞉le mo꞉ no꞉no꞉n asulo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ widaba꞉le a꞉lakiyo꞉ mo꞉wo꞉ fanda asuluma꞉ib. \v 18 \x - \xo 7.18 \xt Yo꞉n 8.50\x*Kalu abeyo꞉ enen asulo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ widab a꞉ma꞉yo꞉, enena꞉ma꞉la꞉ ene wiyo꞉ ko꞉lo꞉ duluba꞉no꞉ asulakigab. Ko꞉sega kalu abeyo꞉ elo꞉ iliga꞉fo꞉ kalu a꞉ma꞉ wilo꞉ duludab a꞉no꞉, e to hendele sa꞉laki widab ko꞉lo꞉, madali towo꞉ e amio꞉ aundo꞉ma. \v 19 \x - \xo 7.19 \xt Ilig 7.53, Lom 2.21-24\x*Mo꞉sa꞉s eyo꞉ eleyo꞉ gimo꞉wo꞉ dimi ko꞉sega, gio꞉ imilig noma꞉yo꞉ ele a꞉no꞉ mo꞉kudu ane. Giliyo꞉ ne sana soma꞉no꞉ asulab ko mo꞉wo꞉ ha꞉?” \v 20 \x - \xo 7.20 \xt Yo꞉n 8.48, 10.20\x*Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki, kaluka꞉isale kegeo꞉ i a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Mama mogago꞉wo꞉ ge amio꞉ a꞉labo꞉lo꞉ka꞉. Ge abe sa꞉ma꞉nigaba?” \v 21 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ imilise nowo꞉ dimido꞉ amio꞉, gio꞉ iligale. \v 22 \x - \xo 7.22 \xt Mo꞉mo꞉ 17.9-13, Wkp 12.3\x*Mo꞉sa꞉s eyo꞉ do꞉go꞉fo꞉ hege gedema꞉no꞉ eleyo꞉ gimo꞉ dimi. Hendele, ele a꞉no꞉ Mo꞉sa꞉s eya a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ mo꞉fa꞉la꞉dowo꞉. Ele a꞉no꞉ tamin amio꞉ gi ma꞉mu i a꞉na a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉. Ele a꞉no꞉ gi o꞉lia꞉ a꞉lab ko꞉lo꞉ ho꞉len o꞉ agelo꞉ a꞉no꞉ Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len a꞉na fa꞉la꞉dowalega, giliyo꞉ a꞉naka hege gedea꞉sen. \v 23 \x - \xo 7.23 \xt Yo꞉n 5.8-10,16\x*Giliyo꞉ Mo꞉sa꞉s elo꞉ ele difa꞉ a꞉no꞉ mo꞉o꞉go꞉sema꞉no꞉ a꞉lakiyo꞉, Ha꞉fo꞉lo꞉ dowan ho꞉len a꞉namio꞉ giliyo꞉ kalu so꞉waya꞉ do꞉go꞉fo꞉ hege gedea꞉sen. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ niyo꞉ kaluwo꞉ Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len a꞉nami falele alitab amio꞉, giliyo꞉ nemo꞉wo꞉ wangabiki gadiaya? \v 24 Giliyo꞉ kalu nowo꞉ aloba꞉dakiyo꞉, gili siya꞉lo꞉ ba꞉dab a꞉nakabiyo꞉ aloba꞉da꞉so꞉bo. Giliyo꞉ man digalo꞉ a꞉na iliki, kalu nowo꞉ a꞉na aloba꞉da꞉bi.” \s1 Ya꞉suwo꞉ Godeya꞉ Da꞉feyo꞉ kaluwa꞉le? \p \v 25 Ya꞉lusalem kaluka꞉isale nolba꞉yo꞉ Ya꞉su e ba꞉da꞉ga꞉yo꞉, egelebo꞉ a꞉la꞉nenelo꞉, “Yu misa꞉ kaluwa꞉lo꞉ sa꞉ma꞉no꞉ dowabo꞉ kalu welo꞉b a꞉la꞉asulo꞉. \v 26 Ko꞉sega eyo꞉ towo꞉ kalaba sa꞉la꞉li siabikiyo꞉, iliyo꞉ emo꞉wo꞉ towo꞉ mada mo꞉sio꞉. Kalu we Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kalu ko꞉lo꞉ mio꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉ Yu misa꞉ kalu iliyo꞉ asulaba꞉le? \v 27 \x - \xo 7.27 \xt Yo꞉n 7.41, 9.29\x*Ko꞉sega to a꞉no꞉ mo꞉imilab. Mo꞉wo꞉ Ya꞉suwa꞉ ene amisa꞉ndeyo꞉ niliyo꞉ asulo꞉. Ko꞉sega Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kalu a꞉no꞉ yalikiyo꞉, e o꞉ba a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉wa꞉le a꞉la꞉bo꞉ kalu imilise noma꞉yo꞉ mada mo꞉asuluma꞉ib.” Iliyo꞉ a꞉la꞉sa꞉la꞉i ane. \v 28 \x - \xo 7.28 \xt Madi 11.27, Yo꞉n 8.55\x*Ya꞉suwo꞉ Godeya꞉ malilo꞉ aya wida꞉likiyo꞉, towo꞉ ogolo sa꞉lakiyo꞉, “A꞉, giliyo꞉ ne asulo꞉. Ne wena a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉lo꞉ giliyo꞉ asulab. Ne wenamio꞉ no꞉no꞉n asulo꞉ mio꞉ma. Ko꞉sega nelo꞉ iliga꞉fo꞉ kalu a꞉no꞉ to hendeleyo꞉ mo꞉wo꞉ e. Giliyo꞉ kalu a꞉no꞉ mo꞉asulo꞉ ko꞉lo꞉lab. \v 29 Ko꞉sega ne e o꞉lia꞉ elen ko꞉lo꞉, eyo꞉ ne iliga꞉tabi mio꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ niyo꞉isa e fanda asulo꞉.” \p \v 30 \x - \xo 7.30 \xt Yo꞉n 7.44\x*Ya꞉su eyo꞉ to a꞉no꞉ sa꞉labiki, iliyo꞉ e ta꞉lia꞉no꞉ asulo꞉ ko꞉sega, ho꞉len enedo꞉wo꞉ semo꞉ fa꞉la꞉dowabiki, kalu imilig noma꞉yo꞉ e mo꞉golo꞉. \v 31 Ko꞉sega kaluka꞉isale modo꞉wa꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kalu a꞉no꞉ yalikiyo꞉, kalu wema꞉lo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ dimidab we, eyo꞉ mada mo꞉tininima꞉ib.” A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ iliyo꞉ kalu we Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kaluwo꞉ o꞉m a꞉la꞉tili asulo꞉. \s1 Da꞉la꞉di kaluwo꞉ Ya꞉suwo꞉ ta꞉lima꞉ki iliga꞉fo꞉ \p \v 32 Kaluka꞉isale kegeo꞉ ililo꞉ Ya꞉sulo꞉ doba꞉da꞉lo꞉ to nenela꞉li ha꞉nab a꞉no꞉ Fa꞉lisi kalu iyo꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, i o꞉lia꞉ bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu i o꞉lia꞉ma꞉yo꞉ da꞉la꞉di kalu iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ ta꞉lima꞉ki iliga꞉fo꞉. \v 33 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ho꞉len a꞉la꞉seyo꞉ ne gi o꞉lia꞉ wena a꞉la꞉ga꞉yo꞉, a꞉ma꞉la꞉ nelo꞉ iliga꞉fo꞉lo꞉wa ha꞉na꞉no꞉. \v 34 \x - \xo 7.34 \xt Yo꞉n 8.21, 13.36\x*Giliyo꞉ ne kelema꞉ib ko꞉sega ne mo꞉ba꞉ba꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ nelo꞉ mela꞉no꞉lo꞉ hen a꞉namio꞉, gio꞉ mo꞉mia꞉no꞉ dowo꞉lo꞉b.” \v 35 A꞉la꞉sa꞉labiki Yu misa꞉ kalu iliyo꞉ egelebo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niliyo꞉ e misio꞉ mo꞉ba꞉ba꞉ib a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab we, e o꞉ba ha꞉na꞉ni sa꞉laba꞉le? E niasi kalu Giligdo꞉ sab a꞉na ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ i o꞉lia꞉ siliki, towo꞉ imo꞉ wida꞉laba꞉le? \v 36 Wai! Kalu wema꞉lo꞉, ‘Giliyo꞉ ne kelema꞉ib ko꞉sega ne mo꞉ba꞉ba꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ nelo꞉ mela꞉no꞉ hen a꞉namio꞉, gio꞉ mo꞉mia꞉no꞉ dowo꞉lo꞉b’ a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ waga asulaki sa꞉laba꞉le?” Iliyo꞉ egelebo꞉ a꞉la꞉nenelo꞉. \s1 Mela꞉no꞉ ho꞉n \p \v 37 \x - \xo 7.37 \xt Wkp 23.36, Ais 55.1, Yo꞉n 4.14\x*Sagalo꞉ ho꞉len a꞉no꞉ edakilo꞉ ho꞉len alan a꞉no꞉ fa꞉la꞉dowabikiyo꞉, Ya꞉suwo꞉ dasilia꞉ga꞉ towo꞉ ogolo sa꞉laki, “Kaluka꞉isale abeyo꞉ ho꞉no꞉ maiyalega, nelo꞉wa ya꞉sa꞉ga꞉ ho꞉no꞉ maiya. \v 38 \x - \xo 7.38 \xt Ais 58.11\x*Kaluka꞉isale abeyo꞉ ne amio꞉ tilida꞉dalega, Godeya꞉ bugo꞉ amilo꞉ to sio꞉ o꞉leaumbo꞉ e amio꞉ fa꞉la꞉doma꞉ib. Bugo꞉ amio꞉ a꞉la꞉sa꞉sa꞉lo꞉, ‘Ho꞉n si mela꞉no꞉lo꞉ a꞉lab a꞉no꞉ eya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ handalowa꞉mela꞉ib.’ ” \v 39 \x - \xo 7.39 \xt Yo꞉n 16.7, 20.22, Ilig 2.4\x*Ya꞉su elo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉, tilidabu kaluka꞉isaleya꞉lo꞉ Godeya꞉ Mama tif amilo꞉ dia꞉ib a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sio꞉. O꞉g ho꞉len a꞉namio꞉, Ya꞉suwo꞉ dasila꞉sa꞉ga꞉ Hebeneyo꞉ semo꞉ ane ko꞉lo꞉, Mamayo꞉ imo꞉wo꞉ semo꞉ dimi. \p \v 40 \x - \xo 7.40 \xt Yo꞉n 6.14\x*Kaluka꞉isale kegeo꞉ iyo꞉ to elo꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉dakiyo꞉, nolba꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Dinali sa꞉lan kalu, nililo꞉ yasila꞉len a꞉no꞉ welo꞉ka꞉.” \v 41 \x - \xo 7.41 \xt Yo꞉n 1.46\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalu nolba꞉ sa꞉lakiyo꞉, “Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kalu a꞉no꞉ welo꞉b” a꞉la꞉sio꞉. Ko꞉sega nolba꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “A wema! Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kalu a꞉no꞉ Ga꞉lili hen ami a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ waga fa꞉la꞉doma꞉iba? \v 42 \x - \xo 7.42 \xt Song 89.3-4, Mai 5.2\x*Godeya꞉ bugo꞉ a꞉nami sa꞉lakiyo꞉, ‘Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kalu e Da꞉ibida꞉ ene so꞉lo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ fa꞉la꞉doma꞉ib ko꞉lo꞉, Da꞉ibida꞉ ene amisa꞉n, Ba꞉diliha꞉m a꞉na sa꞉la꞉lia꞉ib’ a꞉la꞉sio꞉.” \v 43 Kaluka꞉isale kegeo꞉ iliyo꞉ Ya꞉sulo꞉ doba꞉da꞉yo꞉, asulo꞉ nolo꞉ ko꞉li ko꞉lilo꞉ asulaki, usa alobanale. \v 44 Kalu nolba꞉yo꞉ e ta꞉lia꞉no꞉ asulo꞉ ko꞉sega, kalu imilig noma꞉ dagiya꞉yo꞉ e amio꞉ mo꞉golo꞉. \s1 Yu misa꞉ kaluwa꞉yo꞉ Ya꞉suwo꞉ mo꞉tilidabu \p \v 45 Godeya꞉ malilo꞉ alo꞉ bo꞉fo꞉lowan da꞉la꞉di kalu iyo꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu i o꞉lia꞉ Fa꞉lisi kalu i o꞉lia꞉lo꞉ a꞉na fa꞉la꞉dowabikiyo꞉, “Giliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ mo꞉tililia꞉ yab ko mo꞉wo꞉ ha꞉?” \v 46 \x - \xo 7.46 \xt Mak 1.22\x*Da꞉la꞉di kalu iliyo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu wema꞉lo꞉ to widab o꞉leaumbo꞉, kalu nolba꞉yo꞉ tamin amio꞉ a꞉la꞉bo꞉ mo꞉wida꞉sen.” \v 47 A꞉la꞉sa꞉labiki Fa꞉lisi kalu iliyo꞉ imo꞉wo꞉ dio꞉ge sa꞉laki, “Kalu koma꞉yo꞉, gio꞉lo꞉ dikidaba꞉le? \v 48 \x - \xo 7.48 \xt Yo꞉n 12.42\x*Yu misa꞉ kalu o꞉lia꞉ Fa꞉lisi kalu ni us wenamio꞉, kalu imilig nowo꞉ e amio꞉ tili da꞉daba? A mada aundo꞉ma! \v 49 Ko꞉sega kaluka꞉isale kegeo꞉ a꞉no꞉ Mo꞉sa꞉sa꞉ ele difa꞉ a꞉no꞉ iyo꞉ mo꞉asulaki, e amio꞉ tilidabu ko꞉lo꞉, iyo꞉ Godeya꞉ ene gadio꞉ alan a꞉ma꞉ ha꞉ga dowab” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 50 \x - \xo 7.50 \xt Yo꞉n 3.1-2\x*Fa꞉lisi kalu nowo꞉ Nikodimas, e tamina Ya꞉sulo꞉ amio꞉ ane ko꞉lo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, \v 51 “Nililo꞉ ele saefa꞉ a꞉ma꞉yo꞉, kaluwo꞉ ba madali aloba꞉ma꞉no꞉wo꞉ mo꞉ililo꞉. Niliyo꞉ tamin amio꞉ elo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉dakiyo꞉, elo꞉ dimidabo꞉ fanda asululia꞉sa꞉ga꞉, a꞉na aloba꞉ma꞉ib.” \v 52 \x - \xo 7.52 \xt Yo꞉n 7.41-42\x*A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gelo꞉ Ga꞉lili kaluwa꞉le? Ge Godeya꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ asuluma꞉nikiyo꞉ go꞉no꞉no꞉ dinafa agela꞉bi. A꞉la꞉galega, dinali sa꞉lan kalu nowo꞉ Ga꞉lili a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ mo꞉mia꞉ib a꞉la꞉bo꞉ giyo꞉ fanda asululia꞉ib.”\f + \fr 7.52 \ft Yo꞉n 7.53 - 8.11 to us a꞉namilo꞉ da꞉lab a꞉no꞉ bugo꞉ no amio꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ da꞉lab ko꞉sega bugo꞉ nol amio꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ aundo꞉ma.\f* \p \v 53 A꞉no꞉ nenela꞉sa꞉ga꞉yo꞉, iyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ ini aya ha꞉na꞉sio꞉. \c 8 \s1 Kaluwa꞉lo꞉ afa di ga a꞉no꞉ tililia꞉ mio꞉ \p \v 1 Ko꞉sega Ya꞉su e a꞉ma꞉la꞉ O꞉lif misio꞉wa ane. \v 2 Kea꞉foleyo꞉ Ya꞉suwo꞉ wa꞉ka a꞉ma꞉la꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, Godeya꞉ Malilo꞉ aya fa꞉la꞉dowo꞉. Kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ a꞉na kegeabikiyo꞉, Ya꞉su e a꞉na asifo꞉liki imo꞉wo꞉ a꞉na wido꞉. \v 3 E a꞉na wida꞉labikiyo꞉, elelo꞉ wida꞉sen kalu o꞉lia꞉ Fa꞉lisi kalu o꞉lia꞉ma꞉yo꞉ ga indo꞉ nowo꞉, kalu no o꞉lia꞉ sena ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉ tililia꞉sa꞉ga꞉, kaluka꞉isaleya꞉ siwa꞉la ta꞉fo꞉. \v 4-5 \x - \xo 8.4-5 \xt Wkp 20.10, Lo 22.22-24\x*Iliyo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Widan kalu, ga indo꞉ we kalu no o꞉lia꞉ sabikiyo꞉, nolba꞉yo꞉ ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉, Mo꞉sa꞉sa꞉ ele saefa꞉ a꞉ma꞉yo꞉, ga a꞉la꞉do꞉ dimidab a꞉no꞉ uwa꞉ agodaki sana sowa꞉bi a꞉la꞉sio꞉. Giyo꞉ waga sa꞉ma꞉nigaya?” \v 6 Iliyo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ to hala sa꞉lab a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, e mo꞉walilima꞉no꞉ a꞉laki dehege dabu ba꞉ba꞉. Ko꞉sega Ya꞉su e wa꞉sesefo꞉liki, dagiya꞉yo꞉ hen ami mo꞉mo꞉da sa꞉sa꞉lo꞉. \p \v 7 \x - \xo 8.7 \xt Lo 17.7\x*Iliyo꞉ emo꞉wo꞉ o꞉dabu kedelabiki, e dasilia꞉ga꞉ kagatakiyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kaluka꞉isale gi usamilo꞉ a꞉lab ko mogago꞉ imilig nowo꞉ mo꞉dimido꞉lalega, ga wenamio꞉ uwa꞉yo꞉ gi ko꞉le tamina o꞉ma.” \v 8 A꞉la꞉bo꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, e wa꞉sesefo꞉liki hen amio꞉ wa꞉ka sa꞉sa꞉lo꞉. \v 9 Ya꞉su elo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, kaluka꞉isaleyo꞉ imilida꞉la꞉ ha꞉na꞉siakiyo꞉, ko꞉go꞉do꞉leyo꞉ tamin doba꞉da꞉ ha꞉nabiki, nolo꞉ tambo tifa ane. Iyo꞉ ha꞉na꞉sia꞉la꞉ga꞉ kedetabikiyo꞉, Ya꞉suwo꞉ ina꞉li dowo꞉ ko꞉lo꞉ ga a꞉no꞉ ene milifa kagayo꞉. \v 10 Ya꞉su e dasilia꞉ga꞉ kagayakiyo꞉, ga emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kaluka꞉isale iyo꞉ o꞉ba ha꞉nabeyo꞉? Gelo꞉ mo꞉walilima꞉no꞉ kalu imilig nowo꞉ o꞉a꞉laba?” \v 11 \x - \xo 8.11 \xt Yo꞉n 5.14\x*Ga a꞉ma꞉yo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu alan, kaluwo꞉ wiyo꞉ aundo꞉ma.” A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ gamo꞉ sa꞉laki, “Niyo꞉lo꞉ ge mo꞉walilakiyo꞉, mo꞉falasila꞉ma꞉no꞉ ko꞉lo꞉, ge ha꞉na꞉sa꞉ga꞉yo꞉, mogago꞉wo꞉ wa꞉kabiyo꞉ a꞉dimida꞉so꞉bo” a꞉la꞉sio꞉. \s1 Ya꞉suwo꞉ henfelo꞉ wema꞉ ho꞉leno꞉ e \p \v 12 \x - \xo 8.12 \xt Ais 49.6, Yo꞉n 1.4-9, 9.5, 12.46\x*Ya꞉su eyo꞉ kaluka꞉isalemo꞉ wa꞉ka sa꞉laki a꞉la꞉sio꞉, “Ne henfelo꞉ wema꞉ ho꞉leno꞉ ne. Kalu abeyo꞉ nelo꞉ kudu yab a꞉no꞉ sololi amio꞉ mo꞉sia꞉mela꞉ib. Ko꞉sega mela꞉no꞉lo꞉ dimia꞉sen ho꞉len a꞉no꞉ e amio꞉ doma꞉ib.” \v 13 A꞉la꞉sa꞉labiki Fa꞉lisi kalu iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge kalu we o꞉ngo꞉ka꞉ a꞉la꞉bo꞉ kalab amio꞉ go꞉no꞉na꞉ma꞉la꞉ sahandalowab. Gilo꞉ to o꞉leaundo꞉ sa꞉lab a꞉namio꞉ halaido꞉wo꞉ aundo꞉ma dowab ko꞉lo꞉, kaluka꞉isaleyo꞉ mo꞉tili da꞉ba꞉ib.” \v 14 \x - \xo 8.14 \xt Yo꞉n 5.31-32, 7.28\x*Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Hendele no꞉no꞉n ne, kalu we o꞉ngo꞉ka꞉ a꞉la꞉likiyo꞉ kalaba fanda so꞉lo꞉l. Mo꞉wo꞉ nelo꞉ mio꞉wo꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ nelo꞉ ha꞉na꞉no꞉wo꞉ ne asulo꞉ ko꞉lo꞉, to nilo꞉ so꞉lo꞉l we mada hendele. Ko꞉sega nelo꞉ mio꞉wo꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ nelo꞉ ha꞉na꞉no꞉wo꞉ gio꞉ mo꞉asulo꞉ ko꞉lo꞉lab. \v 15 \x - \xo 8.15 \xt Yo꞉n 12.47\x*Giliyo꞉ aloba꞉dakiyo꞉, henfelo꞉ kaluwa꞉lo꞉ asulab a꞉na ilikiyo꞉, nolo꞉ aloba꞉da꞉sen. Niyo꞉ kaluka꞉isale imilig nowo꞉ mo꞉aloba꞉da꞉sen. \v 16 \x - \xo 8.16 \xt Yo꞉n 5.30, 8.29\x*Ko꞉sega niyo꞉ kaluwo꞉ aloba꞉dalega, to nilo꞉ saefa꞉ a꞉no꞉ hendele doma꞉ib. Mo꞉wo꞉ ne nina꞉liyo꞉ mo꞉so꞉l. Do nelo꞉ iliga꞉fo꞉ e ne o꞉lia꞉ so꞉l. \v 17 \x - \xo 8.17 \xt Lo 19.15\x*Gili ele saefa꞉ a꞉namio꞉, kalu a꞉la꞉ma꞉lo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ imilalega, to a꞉no꞉ hendele sa꞉lab a꞉la꞉liki widakigab. \v 18 \x - \xo 8.18 \xt 1Yo꞉n 5.9\x*Ne kalu we o꞉ngo꞉ka꞉ a꞉lakiyo꞉ no꞉no꞉no꞉ kalaba wido꞉l. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Do nelo꞉ iliga꞉fo꞉ eyo꞉lo꞉ ne kalaba widakigab.” \v 19 A꞉la꞉sa꞉labiki, iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Go꞉lo꞉ o꞉ba saba?” Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Giliyo꞉ ne mo꞉asulo꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Dowo꞉lo꞉ mo꞉asulo꞉. Giliyo꞉ ne asulo꞉ kibo꞉bowo꞉, Dowo꞉lo꞉ asulumabe” a꞉la꞉sio꞉. \v 20 \x - \xo 8.20 \xt Yo꞉n 7.30\x*Ya꞉su e Godeya꞉ malilo꞉ aya iliki, kaluka꞉isaleya꞉lo꞉ molelo꞉ to꞉lola꞉sen anib a꞉namio꞉, to we a꞉na wida꞉len. Ko꞉sega ene ho꞉lendeyo꞉ semo꞉fa꞉la꞉dowo꞉ ko꞉lo꞉, kalu imilig noma꞉yo꞉ e mo꞉walilima꞉nikiyo꞉ mo꞉ta꞉li. \p \v 21 \x - \xo 8.21 \xt Yo꞉n 7.34, 13.33\x*Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ wa꞉ka widakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne gio꞉ ta꞉ta꞉ga꞉ ha꞉na꞉no꞉ ko꞉lo꞉ giliyo꞉ ne kelema꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ gio꞉ mogago꞉ dimida꞉li ha꞉na꞉la꞉ga꞉ soma꞉ib. Nelo꞉ ha꞉na꞉no꞉ a꞉namio꞉, gio꞉ mia꞉no꞉wo꞉ mo꞉lilo꞉.” \v 22 Yu misa꞉ kalu iliyo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉ egelebo꞉ a꞉la꞉nenelo꞉, “Elo꞉ sa꞉lakilo꞉, ‘nelo꞉ ha꞉nab amio꞉ gio꞉ mia꞉no꞉wo꞉ mo꞉ililo꞉’ a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ waga sa꞉lakigaba꞉le? E enena꞉ma꞉la꞉ sana soma꞉no꞉ a꞉la꞉li sa꞉lakigaba?” \v 23 \x - \xo 8.23 \xt Yo꞉n 3.31\x*Ya꞉su eyo꞉ towo꞉ kudu sa꞉lakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gio꞉ ha꞉g wema꞉no꞉. Ne iwalu haloma꞉no꞉. Gio꞉ henfelo꞉ wema꞉no꞉lo꞉b. Ne henfelo꞉ wema꞉no꞉maka꞉. \v 24 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ to we gimo꞉wo꞉ a꞉la꞉so꞉lo꞉l, ‘Gio꞉ mogago꞉ dimida꞉li ha꞉na꞉la꞉ga꞉ soma꞉ib.’ Kaluka꞉ a꞉la꞉do꞉ so꞉lo꞉l a꞉no꞉ no꞉no꞉n ne ko꞉lo꞉, giliyo꞉ a꞉no꞉ mo꞉tili da꞉dalega, gio꞉ mogago꞉ dimida꞉li ha꞉na꞉la꞉ga꞉ soma꞉ib.” \p \v 25 A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Kalu ge o꞉ba?” Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Gimo꞉lo꞉ nilo꞉ tamin amilo꞉ sa꞉la꞉i ya꞉len a꞉no꞉ neka꞉. \v 26 Niyo꞉ man gililo꞉ dimidab konamio꞉ aloba꞉ma꞉no꞉ towo꞉ modo꞉ da꞉lab. Ko꞉sega kalu nelo꞉ iliga꞉fo꞉ a꞉ma꞉yo꞉ to hendeleyo꞉ ko꞉lo꞉ sa꞉la꞉sen. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ to nilo꞉ e amilo꞉ dabu a꞉no꞉ niyo꞉ henfelo꞉ kaluka꞉isalemo꞉wo꞉ a꞉no꞉leko꞉ wido꞉l.” \p \v 27-28 \x - \xo 8.27-28 \xt Yo꞉n 3.14\x*Ya꞉su eyo꞉ ene Iya a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ iliyo꞉ mo꞉fanda asulabiki, eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giliyo꞉ Kalule Dowo꞉ e dulugu alitalikiyo꞉, nilo꞉ Kalu weka꞉ a꞉la꞉do꞉ so꞉lo꞉l a꞉no꞉ no꞉no꞉n ne a꞉la꞉bo꞉ giliyo꞉ a꞉na asuluma꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ niyo꞉ nanogo꞉ dimidakiyo꞉, no꞉no꞉ndo꞉ asulab aumbo꞉ mo꞉kudu ha꞉naki, Dowa꞉lo꞉ nemo꞉lo꞉ widab a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ wida꞉seno꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉ giliyo꞉ a꞉na asuluma꞉ib. \v 29 Nelo꞉ iliga꞉fo꞉ kalu a꞉no꞉ ne o꞉lia꞉ o꞉lo꞉l. Ho꞉leno꞉ tambo nilo꞉ nanog dimido꞉l we, elo꞉ asulab o꞉leau dimido꞉l ko꞉lo꞉, eyo꞉ ne nina꞉liyo꞉ mo꞉ta꞉fo꞉gane.” \v 30 Ya꞉su elo꞉ to widab we da꞉dakiyo꞉, kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ e amio꞉ a꞉na tilidabu. \s1 To hendele a꞉ma꞉yo꞉ gio꞉ ga꞉li sili alifa꞉ib \p \v 31 Ya꞉su eyo꞉ Yu kaluka꞉isale e amilo꞉ tilidabu i o꞉mo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giliyo꞉ to nilo꞉ wida꞉sen a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ kudu ha꞉na꞉lalega, gio꞉ no꞉no꞉ndo꞉ tiliwida꞉sen kalu hendeleyo꞉ o꞉m. \v 32 A꞉la꞉dimidalikiyo꞉ giliyo꞉ to hendele a꞉no꞉ asululia꞉ib ko꞉lo꞉, to hendele a꞉ma꞉yo꞉ gio꞉ ga꞉li mesea꞉ki sili alifa꞉ib.” \v 33 \x - \xo 8.33 \xt Madi 3.9\x*Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki, iliyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Nio꞉ Ablahama꞉ ene eso꞉lo꞉ ko꞉lo꞉ ho꞉len imilig no amio꞉, kalu noma꞉ ha꞉ga dowakiyo꞉, madali nanogdo꞉ dian kaluwo꞉ mo꞉dowa꞉sen. A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ gilo꞉ nio꞉ ga꞉li mesea꞉ki, sili alifa꞉ib a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab ko waga sa꞉laya?” \p \v 34 \x - \xo 8.34 \xt Lom 6.16,20\x*A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ to hendele so꞉lo꞉l. Kaluka꞉isale mogago꞉lo꞉ dimida꞉lab i a꞉no꞉, mogago꞉wa꞉ madali nanog dian kalu dowab. \v 35 Madali nanog dian kalu a꞉no꞉ so꞉lo꞉ hendeleyo꞉ mo꞉dofo꞉mela꞉ib. Ko꞉sega kaluwa꞉ so꞉wa a꞉no꞉ iyaya꞉ ene so꞉lo꞉le dowa꞉mela꞉ib. \v 36 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Kalule Dowo꞉ eyo꞉ gio꞉ ga꞉li mesea꞉ki sili alitalega, gio꞉ hendele ga꞉li mesa꞉ib. \v 37 Niyo꞉ gio꞉ Ablahama꞉ eso꞉lo꞉ a꞉la꞉asulo꞉l. Ko꞉sega to nilo꞉ ko꞉lo꞉ gi usamilo꞉ doma꞉no꞉wo꞉ giliyo꞉ fogo꞉ mo꞉dimi ko꞉lo꞉, giliyo꞉ ne sana sa꞉ma꞉no꞉ asulaki togo꞉ kedab. \v 38 Ne Do o꞉lia꞉ silikilo꞉ ba꞉ba꞉ a꞉no꞉ gimo꞉ wido꞉l. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ giliyo꞉ go꞉la꞉lo꞉ gimo꞉lo꞉ wido꞉ o꞉leau dimida꞉lab.” \p \v 39 \x - \xo 8.39 \xt Madi 3.9\x*A꞉la꞉sa꞉labiki, iliyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Nili dowo꞉ Ablaham.” Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gio꞉ hendele Ablahama꞉ so꞉wa kibo꞉bowo꞉, Ablaham elo꞉ man dimida꞉len o꞉leau giliyo꞉lo꞉ a꞉la꞉dimidamabe. \v 40 Niyo꞉ Godeya꞉ to hendele sa꞉labikilo꞉ dabu a꞉no꞉ gimo꞉lo꞉ wida꞉seno꞉ ne ko꞉sega, giliyo꞉ sana soma꞉no꞉ asulab. Ablaham eyo꞉ man o꞉leaumbo꞉ mo꞉dimida꞉sen. \v 41 \x - \xo 8.41 \xt Ais 63.16\x*Giliyo꞉ go꞉la꞉lo꞉ dimida꞉sen man a꞉no꞉ko꞉ dimida꞉lab.” A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Nili no꞉wo꞉ uwo꞉ dia꞉la꞉ga꞉ nio꞉ a꞉na sa꞉la꞉lima! Nili Dowo꞉ imilise, Gode eko꞉ a꞉lab.” \v 42 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Godeyo꞉ gili go꞉l hendele kibo꞉bowo꞉, giliyo꞉ ne mada alan asulumabe. Mo꞉wo꞉ ne Godelo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉ ko꞉lo꞉ so꞉l. Ne henfelo꞉ wiyo꞉ no꞉no꞉ndo꞉ asulab au mio꞉ma. Ne Dowa꞉ iliga꞉tabiki mio꞉. \p \v 43 “Gio꞉ to nilo꞉ sio꞉ a꞉no꞉ mo꞉dinafa fanda asululiabo꞉ mo꞉wo꞉ ha꞉? To nilo꞉ sa꞉lab we gio꞉ da꞉ba꞉no꞉wo꞉ mo꞉beakiyo꞉, mo꞉fanda asulab. \v 44 \x - \xo 8.44 \xt 1Yo꞉n 3.8\x*Go꞉lo꞉ Sa꞉da꞉na꞉ ko꞉lo꞉ gio꞉ eno꞉. Gio꞉ go꞉la꞉lo꞉ asulab a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ dimidama꞉no꞉ asulab. E taminde amilo꞉ kalulo꞉ sana sowa꞉i mio꞉wo꞉ e ko꞉lo꞉, to hendeleyo꞉ e amio꞉ aundo꞉ma dowaki, to hendele a꞉no꞉ eyo꞉ gola ba꞉ba꞉. Madali tolo꞉ sa꞉lano꞉ e a꞉la꞉ta꞉ga꞉ madali tolo꞉ sa꞉lana꞉ iyayo꞉lo꞉ e ko꞉lo꞉, eyo꞉ madali to sa꞉lakiyo꞉, to enedo꞉ma꞉ sio꞉. \v 45 Ko꞉sega niyo꞉ to hendeleyo꞉ sa꞉la꞉sen, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ to a꞉namio꞉ giliyo꞉ mo꞉tili da꞉dan. \v 46 \x - \xo 8.46 \xt 2Kol 5.21, 1Bid 2.22\x*Nilo꞉ mogago꞉ dimido꞉ nowo꞉ hendele ba꞉ba꞉lalega, kalu noma꞉yo꞉ kalaba sama. Ko꞉sega niyo꞉ to hendeleyo꞉ so꞉lo꞉loga, giliyo꞉ nelo꞉ mo꞉tilida꞉dab ko mo꞉wo꞉ ha꞉? \v 47 \x - \xo 8.47 \xt 1Yo꞉n 4.6\x*Kaluka꞉isale abeyo꞉ Godeya꞉ eno꞉le dowab a꞉no꞉ Godeya꞉lo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉da꞉sen. Gio꞉ Godeya꞉ eno꞉ma ko꞉lo꞉ elo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ mo꞉da꞉da꞉sen.” Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \s1 Ablaham e semo꞉fa꞉la꞉dowo꞉ amio꞉ Ya꞉suwo꞉ elen \p \v 48 \x - \xo 8.48 \xt Mak 3.21-22\x*Yu misa꞉ kalu iliyo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge Samalia kalu, ni o꞉lia꞉lo꞉ gisdo꞉ dowabo꞉ ge a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mama mogago꞉wo꞉ ge amio꞉ dowo꞉ niliyo꞉ a꞉la꞉asulaki so꞉lo꞉l ko꞉lo꞉ a꞉no꞉ hendeleya꞉le?” \v 49 Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne amio꞉ mama mogago꞉wo꞉ aundo꞉ma. Niyo꞉ Dowo꞉ wabudaki duludo꞉l ko꞉sega giliyo꞉ ne wiyo꞉ golaki, wa꞉la꞉ sa꞉ndab. \v 50 Ne no꞉no꞉n wiyo꞉ mo꞉duluguma꞉no꞉ asulo꞉l. Ko꞉sega ni wilo꞉ duluba꞉no꞉ kalu nowo꞉ a꞉lab ko꞉lo꞉, eyo꞉ digale aloba꞉da꞉sen. \v 51 \x - \xo 8.51 \xt Yo꞉n 5.24\x*Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Kaluka꞉isale abeyo꞉ ni towo꞉ ko꞉lo꞉ kudu ha꞉nalega, kalu a꞉no꞉ mada mo꞉soma꞉ib.” \p \v 52 A꞉la꞉sa꞉labiki Yu kalu iliyo꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Mama mogago꞉wo꞉ ge amio꞉ hendele dowo꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉ o꞉go꞉ niliyo꞉ fanda bo꞉do꞉l. Mo꞉wo꞉ Ablaham o꞉lia꞉ dinali sa꞉lan kalu o꞉lia꞉yo꞉ tambo sowo꞉ ko꞉m. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ gi sa꞉lakilo꞉ kaluka꞉isale abeyo꞉ gi towo꞉ ko꞉lo꞉ kudu ha꞉nalega, kalu a꞉no꞉ mada mo꞉soma꞉ib a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ waga sa꞉laya? \v 53 Nili ma꞉mu Ablahamo꞉ gi tinio꞉ a꞉la꞉asulaya? E sowo꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ dinali sa꞉lan kaluwo꞉lo꞉ sowo꞉. Go꞉no꞉n ge o꞉bo꞉ngo꞉wa꞉le?” \v 54 Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Niyo꞉ no꞉no꞉n wiyo꞉ ko꞉lo꞉ duludai kibo꞉bowo꞉, to a꞉no꞉ o꞉ngo꞉malo꞉ngo꞉ domabe. Do nilo꞉ a꞉no꞉ giliyo꞉lo꞉ ‘Nili Gode’ a꞉la꞉sa꞉la꞉sen ko꞉lo꞉, Gode wema꞉yo꞉ ni wiyo꞉ dulugu alita꞉sen. \v 55 Giliyo꞉ e mada mo꞉asulo꞉ ko꞉sega, niyo꞉ e asulo꞉l. Niyo꞉ e mo꞉asulo꞉ a꞉la꞉sio꞉ kibo꞉bowo꞉, ne madalilo꞉ dikili sa꞉lan kalu gi o꞉ngo꞉ domabe. Ko꞉sega niyo꞉ e hendele fanda asulo꞉ ko꞉lo꞉, to elo꞉ a꞉no꞉ kudu ha꞉na꞉lo꞉l. \v 56 Gili ma꞉mu Ablaham eyo꞉ nelo꞉ yab ho꞉len a꞉no꞉ ba꞉ba꞉no꞉wo꞉ mada bulu meselaki, asulo꞉wo꞉ alan dowo꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ nelo꞉ yab ho꞉len a꞉no꞉ fa꞉la꞉dowab amio꞉, e ba꞉da꞉sa꞉ga꞉ sagalo꞉wo꞉ alan dowo꞉.” \v 57 A꞉la꞉sa꞉labiki ili sa꞉laki, “Ge dona do꞉la꞉fo꞉ bila꞉fo꞉wo꞉ semo꞉ ta꞉fo꞉ka, ge Ablaham e ba꞉ba꞉ a꞉la꞉sa꞉laya?” a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉. \v 58 \x - \xo 8.58 \xt Yo꞉n 1.1\x*Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Ablaham e semo꞉sa꞉la꞉li amio꞉ Ne Elen.”\f + \fr 8.58 \ft Ya꞉su eyo꞉ Gilig to amio꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne O꞉lo꞉l.” Mo꞉sa꞉s e Godeyo꞉ ho꞉gi galilia꞉ga꞉yo꞉, eyo꞉ Godemo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Gi wiyo꞉ o꞉ba?” A꞉la꞉dabuba꞉dabiki, Gode eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne O꞉lo꞉l.” Hibulu to a꞉namio꞉, Ne O꞉lo꞉l a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab o꞉lia꞉ Yawe a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab o꞉lia꞉yo꞉, to a꞉la꞉ a꞉no꞉ imilo꞉wo꞉ o꞉ngo꞉ dowo꞉.\f* \v 59 To a꞉no꞉ da꞉dakiyo꞉, iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ sana soma꞉no꞉ a꞉la꞉liki, uwo꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ agodoma꞉no꞉ dowo꞉ ko꞉sega, Ya꞉su e a꞉na wo꞉no꞉le a꞉la꞉ga꞉, Godeya꞉ Malilo꞉ ayo꞉ a꞉na ta꞉fo꞉gane. \c 9 \s1 Ya꞉suwa꞉ siyo꞉ ko꞉n kaluwo꞉ falelo꞉ \p \v 1 Ya꞉su e ha꞉na꞉ga꞉ ha꞉nakiyo꞉, kalu nowo꞉ anowa꞉yo꞉ e siyo꞉ ko꞉n sa꞉la꞉li ko꞉lo꞉ a꞉na elena ba꞉ba꞉. \v 2 \x - \xo 9.2 \xt Ese 18.20, Luk 13.2,4\x*Ya꞉suwa꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Widan kalu, kalu siyo꞉ ko꞉n ko꞉lo꞉ sa꞉la꞉li we wangabiki go꞉wa꞉le? Mogago꞉wo꞉ abe dimido꞉wo꞉? Ene dimido꞉wa꞉le, mo꞉ iya o꞉lia꞉ anolia꞉ma꞉ dimido꞉wa꞉le?” \v 3 \x - \xo 9.3 \xt Yo꞉n 11.4\x*Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu wema꞉ ene mogago꞉ dimido꞉ a꞉namima. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ iyalia꞉ anolia꞉ma꞉lo꞉ mogago꞉ dimido꞉ a꞉namima. Ko꞉sega Godeya꞉ ene nanog halaido꞉ a꞉no꞉ eya a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ kalaba walama꞉kiyo꞉, kalu we siyo꞉ ko꞉n sa꞉la꞉li. \v 4 Ho꞉leno꞉ o꞉lab wenamio꞉, niliyo꞉ nelo꞉ iliga꞉fo꞉ kalu a꞉ma꞉ ene nanogo꞉ a꞉na dimidama꞉niki. Sololiyo꞉ fa꞉la꞉doma꞉nigab ko꞉lo꞉ kalu imilig noma꞉yo꞉ nanogo꞉ a꞉namio꞉ mo꞉dimidama꞉ib. \v 5 \x - \xo 9.5 \xt Madi 5.14, Yo꞉n 8.12\x*Ne henfelo꞉ wenamilo꞉ o꞉a꞉lab a꞉namio꞉, henfelo꞉ wema꞉ ho꞉leno꞉ ne.” \p \v 6 \x - \xo 9.6 \xt Mak 8.23\x*Eyo꞉ to a꞉no꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, hena kodofela꞉sa꞉ga꞉, hen o꞉lia꞉ wo꞉gela꞉sa꞉ga꞉, isigo꞉ fa꞉la꞉dowab a꞉no꞉ kalu a꞉ma꞉ siya halifa꞉. \v 7 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalu emo꞉ sa꞉laki, “Ge ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ Siloam ho꞉n golo꞉ a꞉na siyo꞉ hama꞉ni hamana.” Siloam a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ we, iliga꞉fo꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ kalu a꞉no꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉yo꞉, isigo꞉wo꞉ hala꞉sa꞉ga꞉ a꞉ma꞉la꞉ yakiyo꞉ o꞉li ba꞉da꞉i mio꞉. \p \v 8 Kalu a꞉ma꞉ ene iasi kaluka꞉isale o꞉lia꞉ elo꞉ tamin amilo꞉ molelo꞉ ha꞉iya꞉labikilo꞉ ba꞉da꞉sen i o꞉lia꞉ma꞉yo꞉ sasandeakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Tamin wena silikilo꞉ molelo꞉ ha꞉iya꞉seno꞉, kalu weya꞉le?” \v 9 Kalu nolba꞉yo꞉ “Welo꞉ka꞉.” Nolba꞉yo꞉ “Ema. Misido꞉wo꞉ e o꞉ngo꞉ ba꞉ba꞉.” Ko꞉sega kalu a꞉ma꞉ eneno꞉ halale sa꞉laki, “Ko neka꞉” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 10 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Ge wa꞉kabilo꞉ ba꞉dako꞉ waigo꞉wo꞉?” \v 11 Eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu Ya꞉su a꞉la꞉do꞉ sa꞉la꞉sen a꞉ma꞉yo꞉ isigo꞉wo꞉ dia꞉sa꞉ga꞉, ni siya halita꞉sa꞉ga꞉yo꞉, nemo꞉ sa꞉lakiyo꞉, ‘Ge ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ Siloam ho꞉n a꞉namio꞉ siyo꞉ hama꞉ni hamana’ a꞉la꞉sio꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ ne ha꞉na꞉ga꞉ a꞉na hala꞉sa꞉ga꞉yo꞉, niyo꞉ o꞉li ba꞉ba꞉.” \v 12 A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Kalu a꞉no꞉ o꞉ba saba?” A꞉la꞉sa꞉labiki, “Ne babalab” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 13 Kaluka꞉isale iliyo꞉ kalu siyo꞉ ko꞉n elen ko꞉lo꞉ wa꞉kabilo꞉ ba꞉dab a꞉no꞉ Fa꞉lisi kalu ilo꞉wa tililia꞉gane. \v 14 Ya꞉suwa꞉lo꞉ isigo꞉wo꞉ dimida꞉sa꞉ga꞉lo꞉ siyo꞉ ko꞉n kalulo꞉ falele alifa꞉ a꞉no꞉, Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len a꞉na dimido꞉. \v 15 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Fa꞉lisi kalu iliyo꞉lo꞉ kalu siyo꞉ ko꞉n elen emo꞉wo꞉, “Ge ba꞉dako꞉ waga falelo꞉wo꞉?” A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Eyo꞉ isigo꞉wo꞉ ni siya halifa꞉ ko꞉lo꞉, niyo꞉ ho꞉na hala꞉sa꞉ga꞉yo꞉, o꞉go꞉ ne o꞉li bo꞉do꞉l.” \v 16 Fa꞉lisi kalu nolba꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu ko Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len amilo꞉ ele difa꞉ a꞉no꞉ e o꞉go꞉so꞉ ko꞉lo꞉, e Godelo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉malo꞉b.” Ko꞉sega nolba꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Mogago꞉lo꞉ dimida꞉sen kalu eyo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ o꞉leo꞉ngo꞉wo꞉ mada mo꞉dimidama꞉ib.” A꞉la꞉ nenelakiyo꞉, iyo꞉ usa alobo꞉no꞉. \v 17 \x - \xo 9.17 \xt Yo꞉n 4.19\x*Iliyo꞉ a꞉la꞉nenela꞉sa꞉ga꞉yo꞉, kalu siyo꞉ ko꞉n tamin amilo꞉ elen emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Kalu gi silo꞉ falele alifa꞉ ko, giyo꞉ e o꞉b a꞉la꞉asulaya?” A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “E dinali sa꞉lan kalu” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 18 Ko꞉sega Yu misa꞉ kalu iliyo꞉, kalu a꞉no꞉ siyo꞉ ko꞉n elen ko꞉lo꞉ wa꞉kabiyo꞉ o꞉li ba꞉dab a꞉la꞉bo꞉ mo꞉tili asulabiki, iliyo꞉ iya o꞉lia꞉ anolia꞉mo꞉wo꞉ dabu ba꞉ba꞉niki, towo꞉ saga꞉fo꞉. \v 19 A꞉la꞉yo꞉ a꞉na fa꞉la꞉dowabikiyo꞉, Yu kalu iliyo꞉ a꞉la꞉mo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Gaindo꞉ sa꞉lakilo꞉ so꞉wa we siyo꞉ ko꞉n ko꞉lo꞉ sa꞉la꞉lika꞉ a꞉la꞉do꞉ sio꞉wo꞉, kalu weyo꞉? E o꞉go꞉ o꞉lilo꞉ a꞉ba꞉dab we waga go꞉wa꞉le?” \v 20 A꞉la꞉ma꞉yo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Kalu we hendele nani so꞉wale ko꞉lo꞉ a꞉lab. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ e siyo꞉ ko꞉n ko꞉ngo꞉ sa꞉la꞉li a꞉la꞉bo꞉ na꞉no꞉ asulo꞉l. \v 21 Ko꞉sega e siyo꞉ ko꞉n elendo꞉ falele alifa꞉ a꞉no꞉ waga go꞉wa꞉le na꞉no꞉ babalab. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalu abeya꞉le elo꞉ falele alifa꞉ a꞉no꞉lo꞉ na꞉no꞉ babalab. E kalu alan dowo꞉ ko꞉lo꞉ eneno꞉ o꞉li fanda sa꞉ma꞉ib. Giliyo꞉ enebo꞉ dabu bo꞉ba” a꞉la꞉sio꞉. \v 22 Tamin amio꞉ Yu misa꞉ kalu ili sa꞉lakiyo꞉, “Kaluka꞉isale abeyo꞉ Ya꞉su e Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kaluwo꞉ o꞉m a꞉la꞉sa꞉lalega, niliyo꞉ kalu a꞉no꞉ gulugululan ayamio꞉ ha꞉la꞉ya ta꞉fa꞉no꞉” a꞉la꞉saefa꞉. A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ Yu kaluwa꞉ to saefa꞉ a꞉no꞉ tagilaki, a꞉la꞉ma꞉yo꞉ to a꞉no꞉ a꞉na sio꞉. \v 23 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ a꞉la꞉yo꞉ tagio꞉ alan dowabiki, a꞉la꞉ma꞉ sa꞉laki “E kalu alan dowo꞉ ko꞉lo꞉ enebo꞉ dabu bo꞉ba,” a꞉la꞉sio꞉. \v 24 A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ Yu kalu iliyo꞉ kalu siyo꞉ ko꞉n elen a꞉no꞉ wa꞉ka mena꞉ki saga꞉ta꞉sa꞉ga꞉ fa꞉la꞉dowabikiyo꞉, emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giyo꞉ to hendele sa꞉ma꞉no꞉ a꞉lakiyo꞉, Godeya꞉ siwa꞉l amio꞉ dinali sama. Kalu gilo꞉ sa꞉lab ko, e mogago꞉lo꞉ dimida꞉sen kalu a꞉la꞉bo꞉ niliyo꞉ asulufo꞉lo꞉l.” \v 25 A꞉la꞉sa꞉labiki kalu a꞉ma꞉yo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “E kalu mogago꞉lo꞉ dimida꞉sen o꞉ma꞉le mo꞉ o꞉mbala꞉le, ne mo꞉fanda asulo꞉. Ko꞉sega kelego꞉ imilise nilo꞉ fanda asulab a꞉no꞉ we. Tamin amio꞉ ne sio꞉ ko꞉n elen ko꞉sega, o꞉go꞉ ne o꞉li bo꞉do꞉l.” \p \v 26 Iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Eyo꞉ gemo꞉wo꞉ waga dimidabeyo꞉? Gi si ko waga falele alitabeyo꞉?” \v 27 A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, kalu a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ tamin amio꞉ gimo꞉wo꞉ sio꞉ ko꞉sega giliyo꞉ mo꞉dinafa dabulo꞉b. Gio꞉ wa꞉kabiyo꞉ waga da꞉ba꞉nigaya? Gio꞉lo꞉ enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu doma꞉no꞉ asulaya?” \v 28 A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ e dio꞉ge sa꞉laki a꞉la꞉sio꞉, “Ge kalu koma꞉lo꞉ tiliwido꞉ kaluwo꞉ ge. Ko꞉sega nio꞉ Mo꞉sa꞉s elo꞉ tiliwida꞉sen kaluwo꞉ ni ko꞉lo꞉ o꞉lo꞉l. \v 29 Niliyo꞉ Gode eyo꞉ towo꞉ Mo꞉sa꞉sbo꞉ sio꞉ a꞉la꞉asulo꞉. Ko꞉sega kalu we, e o꞉ba a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉wa꞉le nio꞉ babalab.” \v 30 A꞉la꞉sa꞉labiki kalu a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Wai, gililo꞉ babale dowab ko, ne molo asulo꞉l. Kalu koma꞉yo꞉ ni siyo꞉ falele alifa꞉ ko꞉sega, giliyo꞉ e o꞉ba a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉wa꞉le a꞉la꞉bo꞉ mo꞉fanda asulab. \v 31 \x - \xo 9.31 \xt Song 34.15\x*Nio꞉ tambowa꞉yo꞉ a꞉la꞉asulab. Gode eyo꞉ mogago꞉lo꞉ dimida꞉sen kaluwa꞉lo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ mo꞉da꞉da꞉sen. Ko꞉sega kalu abeyo꞉ Godeyo꞉ wabudaki, elo꞉ asulab aundo꞉ kudu ha꞉na꞉lab a꞉no꞉, Gode eyo꞉ kalu a꞉ma꞉lo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ da꞉da꞉sen. \v 32 Henfelo꞉ welo꞉ mo꞉mo꞉da fa꞉la꞉dowo꞉ a꞉na a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉wo꞉, o꞉g wenamio꞉lo꞉ kalu sio꞉ ko꞉n ko꞉lo꞉ sa꞉la꞉li a꞉no꞉, kalu noma꞉lo꞉ falele alifa꞉ malolo꞉wo꞉ mada mo꞉dabu. \v 33 Kalu we Godelo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉ma kibo꞉bowo꞉, eyo꞉ nanog imilig nowo꞉ mada mo꞉dimidamabe.” \p \v 34 \x - \xo 9.34 \xt Song 51.5\x*A꞉la꞉sa꞉labiki Yu misa꞉ kalu iliyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge go꞉wa꞉lo꞉ sa꞉la꞉li ho꞉len a꞉na a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉wo꞉, ge mogago꞉wo꞉ mada dimida꞉len ko꞉lo꞉lab. Kalu ge o꞉ngo꞉ma꞉yo꞉ nimo꞉wo꞉ ka widano꞉?” A꞉la꞉sa꞉lakiyo꞉ iliyo꞉ inido꞉ wida꞉sen a a꞉namio꞉ mo꞉doma꞉ki, e ha꞉la꞉ya o꞉luga꞉fo꞉. \s1 Mo꞉tilidabu kaluwo꞉ sio꞉ ko꞉n o꞉ngo꞉ a꞉lab \p \v 35 Yu misa꞉ kalu ililo꞉ kalu a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ o꞉lusanaga꞉fo꞉ malolo꞉ a꞉no꞉ Ya꞉su e dabu ko꞉lo꞉, e ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ kalu a꞉no꞉ galiliakiyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge Kalule Dowo꞉ a꞉namio꞉ tilidabuwo꞉?” \v 36 A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne e amio꞉ tili da꞉ba꞉niki, giyo꞉ nemo꞉wo꞉ kalu weka꞉ a꞉la꞉bo꞉ walama.” \v 37 Ya꞉su eyo꞉ kalu o꞉mo꞉ sa꞉laki, “Ge kalu a꞉no꞉ o꞉ma ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉lab. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalu ge o꞉lia꞉lo꞉ to꞉la꞉labo꞉ o꞉m” a꞉la꞉sio꞉. \v 38 Kalu a꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Alan, ne mada tili do꞉do꞉l” a꞉la꞉sa꞉lakiyo꞉ e gulalu misa꞉fu asifo꞉liki, Ya꞉suwa꞉ wiyo꞉ wabudaki dulugu sio꞉. \p \v 39 Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne henfelo꞉ wenamilo꞉ mio꞉wo꞉ mo꞉wo꞉ we. Niyo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ aloba꞉dakiyo꞉, siyo꞉ ko꞉n elen a꞉no꞉ o꞉li a꞉bo꞉ba꞉ki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ kaluka꞉isale ba꞉da꞉likilo꞉ elen a꞉no꞉ siyo꞉ ko꞉n doma꞉ki, ne a꞉na mio꞉.” \v 40 \x - \xo 9.40 \xt Madi 15.14\x*Fa꞉lisi kalu Ya꞉suwa꞉ anib amilo꞉ kagafo꞉len iliyo꞉ to a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giyo꞉ nio꞉lo꞉ sio꞉ ko꞉n ko꞉lo꞉ a꞉lab a꞉la꞉li sa꞉laya?” \v 41 A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gio꞉ siyo꞉ ko꞉n dowo꞉ kibo꞉bowo꞉, gili mogago꞉ dimida꞉len a꞉no꞉ aundo꞉ma domabe. Ko꞉sega gili sa꞉lakiyo꞉, ‘nio꞉ o꞉li bo꞉do꞉l’ a꞉la꞉sa꞉lab ko꞉lo꞉, mogago꞉ ginido꞉wo꞉ o꞉da꞉lab.” \c 10 \s1 Sibilo꞉ bo꞉fo꞉lowan nafayo꞉ ne \p \v 1 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ hendele sa꞉ma꞉nigo꞉l. Kalu abeyo꞉ e sibilo꞉ tina꞉sen tog a꞉namio꞉ mo꞉ha꞉naki, tog nodo keda꞉i sia꞉la꞉ga꞉ ilif tolo꞉ a꞉no꞉ mofa꞉la꞉na꞉sa꞉ga꞉ tinalega, e afalo꞉ dian kalu, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalulo꞉ mogaila꞉seno꞉ kaluwo꞉ o꞉m. \v 2 Ko꞉sega kalu abeyo꞉ e sibilo꞉ tina꞉sen tog a꞉na tinalega, kalu a꞉no꞉ e ene sibilo꞉ bo꞉fo꞉lowan hendeleyo꞉ o꞉m. \v 3 Sibilo꞉ bo꞉fo꞉lowan kaluwo꞉ yab amio꞉ togdo꞉ bo꞉fo꞉lowan kalu eyo꞉ togo꞉ a꞉na kolaeta꞉sen. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ sibi a꞉ma꞉yo꞉ inido꞉ bo꞉fo꞉lowan kaluwa꞉ dagano꞉ da꞉da꞉sen. Eyo꞉ ene sibi a꞉ma꞉ wiyo꞉ wela꞉liki, ha꞉la꞉ya tililia꞉ ha꞉na꞉sen. \v 4 Eyo꞉ wela꞉lab amio꞉ sibi enedo꞉leyo꞉ tambo ha꞉la꞉ya handalota꞉ga꞉yo꞉, eneno꞉ tamina ha꞉nab amio꞉, sibi iliyo꞉ ene dagano꞉ asulo꞉ ko꞉lo꞉, ene fa꞉sa kudulia꞉ ha꞉na꞉sen. \v 5 Ko꞉sega sibi iliyo꞉ kalu ilo꞉ mo꞉asulo꞉ a꞉no꞉ mo꞉kudu ha꞉na꞉sen. Iyo꞉ kalu a꞉ma꞉ dagano꞉ mo꞉asulo꞉ ko꞉lo꞉ e ta꞉taki nai ha꞉na꞉sen.” \v 6 Ya꞉su eyo꞉ bale sio꞉ we malilo꞉ meabikiyo꞉, kaluka꞉isale iliyo꞉ to sa꞉lab a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ mo꞉fanda asulo꞉. \p \v 7 A꞉la꞉gabiki Ya꞉suwa꞉yo꞉ wa꞉ka imo꞉ sa꞉laki, “Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Sibiya꞉ togo꞉ no꞉no꞉n Ne. \v 8 \x - \xo 10.8 \xt Jer 23.1-2, Ese 34.2-3\x*Ne o꞉mia꞉nigab amilo꞉ kalu tamin amilo꞉ yab iyo꞉ afalo꞉ dian kalu a꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalulo꞉ mogaila꞉sen kaluwo꞉ o꞉m ko꞉lo꞉, sibi iliyo꞉ to ililo꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ mada mo꞉da꞉da꞉sen. \v 9 Togo꞉ no꞉no꞉n Ne. Kaluka꞉isale abeyo꞉ nelo꞉wa ya꞉sa꞉ga꞉ tinalega, Gode eyo꞉ e gasilialikiyo꞉, e o꞉li mesa꞉ib. Iyo꞉ tolo꞉ usa tina꞉liki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ a꞉ma꞉la꞉ ha꞉la꞉ya handalowa꞉liki a꞉lalikiyo꞉, iyo꞉ ma꞉no꞉wo꞉ o꞉li naki, sagala꞉li sia꞉mela꞉ib. \v 10 Afalo꞉ dian kalu yakiyo꞉ sibiyo꞉ afale diaki a꞉la꞉ta꞉ga꞉ sibiyo꞉ yasalaki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ sibiyo꞉ mogaila꞉ma꞉no꞉le a꞉no꞉ko꞉ asulaki mia꞉ib. Ko꞉sega kaluka꞉isale iyo꞉ mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dimiaki, i amio꞉ ililita꞉ga꞉ hamana꞉ki, ne a꞉na mio꞉. \p \v 11 \x - \xo 10.11 \xt Song 23.1, Kala 7.17\x*“Sibilo꞉ bo꞉fo꞉lowan nafayo꞉ Ne. Sibilo꞉ bo꞉fo꞉lowan nafale eyo꞉ ene sibi asuwa꞉takiyo꞉ ene mela꞉no꞉wo꞉ a꞉na wala꞉ma꞉ib. \v 12 \x - \xo 10.12 \xt Ilig 20.29\x*Kalu abeyo꞉ e kililima꞉ki a꞉la꞉ asula꞉sa꞉ga꞉lo꞉ bo꞉fo꞉lab a꞉no꞉ e sibilo꞉ bo꞉fo꞉lowan kalu hendeleyo꞉ mo꞉doma꞉ib. E sibilo꞉ biso꞉ma. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ saila gasayo꞉ yalikiyo꞉, e sibiyo꞉ egelese ka ta꞉ta꞉ga꞉, e nai ha꞉na꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ saila gasaya꞉ sibiyo꞉ ti handalaki ta꞉lialikiyo꞉, sibi nolo꞉ imilida꞉la꞉ dalalelia꞉ga꞉ ha꞉na꞉sima꞉ib. \v 13 Kalu nai ha꞉nab a꞉no꞉ mo꞉wo꞉ we. E mole dia꞉no꞉ ko꞉ asulaki, sibi a꞉no꞉ mo꞉dinafa bo꞉fo꞉mela꞉no꞉ asula꞉sen. \fig Sibilo꞉ bo꞉fo꞉lowan kalu hendele a꞉ma꞉yo꞉ sibiyo꞉ asuwa꞉takiyo꞉, saila gasayo꞉ o꞉luga꞉fela꞉sen.|alt="Shepherd fights off wolf" src="BA03030BW.tif" size="col" copy="(SIL) used with permission of Louise Bass." ref="10.11-12" \fig* \p \v 14-15 \x - \xo 10.14-15 \xt Madi 11.27, 1Yo꞉n 3.16\x*“Sibilo꞉ bo꞉fo꞉lowan nafayo꞉ Ne. Dowa꞉yo꞉ ne asulab a꞉la꞉ta꞉ga꞉ niyo꞉lo꞉ Dowo꞉ asulo꞉l. A꞉la꞉do꞉ go꞉ aumbo꞉ niyo꞉ sibi no꞉no꞉ndo꞉leyo꞉ asulo꞉l a꞉la꞉ta꞉ga꞉ iliyo꞉lo꞉ ne asulab. Niyo꞉ no꞉no꞉n mela꞉no꞉wo꞉ sibi asuwa꞉taki wala꞉ma꞉no꞉. \v 16 \x - \xo 10.16 \xt Ais 56.8, Ese 34.23\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ sibi nilo꞉ nolo꞉ a꞉lab ko꞉sega iyo꞉ tolo꞉ us wiyo꞉ mo꞉a꞉lab. Niyo꞉ iyo꞉lo꞉ tililia꞉ mia꞉no꞉ ko꞉lo꞉ iliyo꞉ ni dagano꞉ da꞉ba꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ sibilo꞉ bo꞉fo꞉lowano꞉ imilise dowaki, sibi iyo꞉ so꞉lo꞉ imilise doma꞉ib. \v 17 \x - \xo 10.17 \xt Fili 2.8-9\x*Niyo꞉ no꞉no꞉n mela꞉no꞉ ko꞉le wala꞉sa꞉ga꞉yo꞉, mela꞉no꞉ a꞉no꞉ a꞉ma꞉la꞉ dia꞉no꞉ ko꞉lo꞉, Dowa꞉yo꞉ ne alan asulab. \v 18 Kalu imilig noma꞉yo꞉ ni mela꞉no꞉ a꞉no꞉ mada mo꞉dila꞉ma꞉ib. No꞉no꞉ndo꞉ asulab au dimia꞉no꞉. No꞉no꞉n mela꞉no꞉wo꞉ dimiaki a꞉la꞉ta꞉ga꞉ a꞉ma꞉la꞉do꞉ dia꞉no꞉ halaido꞉ a꞉no꞉ ne amio꞉ a꞉lab. Mo꞉wo꞉ niyo꞉ a꞉la꞉dimidama꞉kiyo꞉, towo꞉ Dowa꞉yo꞉ nemo꞉wo꞉ saefa꞉.” Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \p \v 19 Ya꞉suwa꞉lo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉ da꞉dakiyo꞉, Yu kaluka꞉isale iyo꞉ usa alobanale. \v 20 Kaluka꞉isale modo꞉ nolba꞉ sa꞉lakiyo꞉, “Mama mogago꞉wo꞉ e amio꞉ dowaki, e no꞉nolab. Gio꞉ elo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ wangabiki da꞉daya?” \v 21 Ko꞉sega nolba꞉ sa꞉lakiyo꞉ “A, to elo꞉ wido꞉ a꞉no꞉, mama mogago꞉lo꞉ dowo꞉ kaluwa꞉lo꞉ widan o꞉ngo꞉ma. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ mama mogago꞉ a꞉ma꞉yo꞉ siyo꞉ ko꞉n kaluwo꞉ mada mo꞉falele alifa꞉ib.” \s1 Ya꞉su eyo꞉ ne Godeya꞉ So꞉wa a꞉la꞉sio꞉. \p \v 22 Yu kaluka꞉isale iliyo꞉ Godeya꞉ Malilo꞉ ayo꞉ Godemo꞉ dimiakilo꞉ ho꞉gi kodo꞉ a꞉no꞉ asulakiyo꞉, donayo꞉ tambo amio꞉ iyo꞉ Ya꞉lusalem a꞉na sagala꞉liki kegea꞉sen. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ fufa ho꞉lendo꞉ dowab a꞉namio꞉, Ya꞉suwo꞉ Ya꞉lusalem ha꞉na꞉ga꞉ sen ami, kegeo꞉ a꞉no꞉ a꞉na fa꞉la꞉dowo꞉. \v 23-24 Ya꞉su e Godeya꞉ Malilo꞉ a anib amilo꞉ “Solomona꞉ Isagen” a꞉la꞉do꞉ sa꞉la꞉sen a꞉na sia꞉labiki, Yu kaluka꞉isale iliyo꞉ e hege gidaki, emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Nio꞉ da꞉ba꞉no꞉ yasila꞉len ko꞉lo꞉ giyo꞉ nimo꞉wo꞉ ho꞉len iga꞉sa fanda sa꞉ma꞉no꞉wo꞉? Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kaluwo꞉ gelalega, giyo꞉ nimo꞉wo꞉ kalaba fanda sama.” \p \v 25 Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ o꞉ma sio꞉, ko꞉sega giliyo꞉ mo꞉tili da꞉dale. Dowa꞉ wi amilo꞉ nilo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ dimido꞉ a꞉ma꞉yo꞉, ne ko꞉lo꞉ kalaba widakigab. \v 26 Ko꞉sega gio꞉ sibi nino꞉ma ko꞉lo꞉, giliyo꞉ ne amio꞉ mo꞉tili da꞉dab. \v 27 Sibi nilo꞉wo꞉ no꞉no꞉n dagano꞉ da꞉da꞉sen. Niyo꞉ iyo꞉ asulo꞉ ko꞉lo꞉, iliyo꞉ ne kudu ya꞉sen. \v 28 \x - \xo 10.28 \xt Yo꞉n 3.16, 6.39\x*Niyo꞉ mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ imo꞉wo꞉ dimi ko꞉lo꞉ iyo꞉ mo꞉soma꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ni dagi amilo꞉ da꞉lab a꞉no꞉ kalu imilig noma꞉yo꞉ mada mo꞉asulia꞉ga꞉ ha꞉na꞉ib. \v 29 Dowa꞉yo꞉ kalu i a꞉no꞉ nemo꞉ dimi ko꞉lo꞉, Do a꞉ma꞉yo꞉ tambo tinio꞉ ko꞉lo꞉lab. I a꞉no꞉ Dowa꞉ dagiya da꞉lab ko꞉lo꞉, kalu imilig noma꞉yo꞉ mada mo꞉asulia꞉ga꞉ ha꞉na꞉ib. \v 30 Do na꞉no꞉ imilise.” \p \v 31 Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki, Yu kalu iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ sana soma꞉no꞉ a꞉la꞉liki, uwo꞉ wa꞉ka dia꞉sa꞉ga꞉ agodoma꞉no꞉ dowo꞉. \v 32 Ko꞉sega Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ Dowa a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ nanog nafa modo꞉ nolo꞉ gimo꞉wo꞉ bo꞉ba꞉ki wido꞉. A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ giliyo꞉ ne uwa꞉lo꞉ sana soma꞉nigab koma꞉yo꞉, nanog nafa nilo꞉ dimido꞉ o꞉bami gaya?” \v 33 \x - \xo 10.33 \xt Wkp 24.16\x*Yu kalu iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niliyo꞉ ge uwa꞉lo꞉ agodoma꞉nigo꞉l we, molo ha꞉na꞉no꞉ gilo꞉ dimido꞉ a꞉namima. Ko꞉sega ge henfelo꞉ kalule ko꞉so꞉ma꞉lo꞉, ‘Ne Godeka꞉’ a꞉la꞉do꞉ dio꞉ge sa꞉lab a꞉na go꞉l.” \p \v 34 \x - \xo 10.34 \xt Song 82.6\x*A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gili bugo꞉ amilo꞉ ele sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉namio꞉, Gode eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, ‘Gio꞉ gode dowab, Niyo꞉ a꞉la꞉so꞉lo꞉l. ’ \v 35 Tamin amio꞉ Gode eyo꞉ kaluka꞉isale ene tolo꞉ di i o꞉mo꞉wo꞉ ‘Gio꞉ gode’ a꞉la꞉sio꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Godeya꞉ bugo꞉ amilo꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ mada ko꞉liyo꞉ mo꞉doma꞉ib. \v 36 Gode eyo꞉ ne eneno꞉ a꞉la꞉da꞉fea꞉sa꞉ga꞉, henfelo꞉ wenamio꞉ a꞉na iliga꞉fo꞉. A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ niyo꞉ ‘ne Godeya꞉ So꞉waka꞉’ a꞉la꞉do꞉ sio꞉ a꞉namio꞉, niyo꞉ Godeyo꞉ dio꞉ge sa꞉lab a꞉la꞉bo꞉ giliyo꞉ waga sa꞉laya? \v 37 Niyo꞉ Dowa꞉ nanogo꞉ mo꞉dimidabo꞉lalega, giliyo꞉ ne amio꞉ tilida꞉da꞉so꞉bo. \v 38 \x - \xo 10.38 \xt Yo꞉n 14.10-11\x*Ko꞉sega niyo꞉ nanog Dowa꞉lo꞉wo꞉ ko꞉lo꞉ hendele dimido꞉ amio꞉, giliyo꞉ ne amio꞉ mo꞉tili da꞉dalega, molo ha꞉na꞉no꞉ nilo꞉ dimidab a꞉namio꞉ gio꞉ o꞉li tili da꞉da꞉bi. A꞉la꞉galega Dowo꞉ neya a꞉labo꞉lo꞉b a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ne Dowa a꞉labo꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉ giliyo꞉ asuluma꞉ib.” \v 39 Yu kalu iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ wa꞉ka ta꞉lia꞉no꞉ dowo꞉ ko꞉sega, Ya꞉su e ga꞉li ane. \p \v 40 \x - \xo 10.40 \xt Yo꞉n 1.28\x*Ya꞉su e ho꞉n Yodan a꞉no꞉ a꞉ma꞉la꞉ ta꞉nota꞉ga꞉, tamin amilo꞉ Yo꞉na꞉lo꞉ ho꞉n amilo꞉ to꞉lola꞉len hen a꞉na ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ elen. \v 41 Ya꞉suwo꞉ a꞉na sen amio꞉, kaluka꞉isaleyo꞉ modo꞉ ko꞉lo꞉ elo꞉wa ya꞉sio꞉. Ili sa꞉lakiyo꞉, “Yo꞉n eyo꞉ to enedo꞉wo꞉ halale alitakiyo꞉, ele ba꞉ba꞉no꞉ nowo꞉ mo꞉dimido꞉ ko꞉sega, elo꞉ kalu welo꞉ doba꞉da꞉lo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉ tambo o꞉go꞉ hendele fa꞉la꞉dowab” a꞉la꞉sio꞉. \v 42 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ hen a꞉namio꞉, kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ Ya꞉su amio꞉ tili dabu. \c 11 \s1 Lasalaso꞉ sowo꞉ \p \v 1 \x - \xo 11.1 \xt Luk 10.38-39\x*Kalu nowo꞉ ene wiyo꞉ Lasalas ko꞉lo꞉ e walaf delen. E Ba꞉tani amisa꞉na sen. Maliaya꞉ ene ado Mata o꞉lia꞉ma꞉ ini amisa꞉no꞉ o꞉m. \v 2 \x - \xo 11.2 \xt Yo꞉n 12.3\x*Ga Malia we, Ya꞉suwa꞉ gib amilo꞉ wa ho꞉n mundo꞉ nafalo꞉ koloda꞉sa꞉ga꞉lo꞉, ene misa꞉ fo꞉n a꞉ma꞉lo꞉ heyo꞉wo꞉ e. Kalu walafdo꞉ bo꞉lo꞉ a꞉no꞉, Maliaya꞉ ene aowo꞉ o꞉m. \v 3 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ ado a꞉la꞉ma꞉yo꞉ towo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉la꞉saga꞉fo꞉, “Kalu Alan, ga꞉ mili ha꞉fo꞉lo꞉ disa꞉ a꞉no꞉ walaf da꞉lab” a꞉la꞉liki saga꞉fo꞉. \v 4 \x - \xo 11.4 \xt Yo꞉n 9.3\x*Ya꞉suwa꞉yo꞉ to a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉ eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Walaf a꞉ma꞉yo꞉ e mo꞉soma꞉ib. A꞉la꞉ba. Walaf a꞉ma꞉yo꞉ Godeya꞉ halaido꞉wo꞉ kaluka꞉isalemo꞉ widaki auma꞉ib. A꞉la꞉galikiyo꞉ Godeya꞉ So꞉waya꞉ ene halaido꞉wo꞉lo꞉ widaki auma꞉ib.” \p \v 5 Ya꞉su eyo꞉ Matayo꞉, ado Maliayo꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Lasalaso꞉ iyo꞉ mada alan asulo꞉. \v 6 Ko꞉sega Ya꞉su e Lasalaso꞉ walaf da꞉lab a꞉la꞉bo꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, hen elo꞉ elen a꞉namio꞉, ho꞉len a꞉la꞉yo꞉ a꞉naka o꞉dowo꞉. \v 7 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉suwa꞉yo꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalumo꞉ sa꞉laki, “Nio꞉ a꞉ma꞉la꞉ Yudia hena ha꞉na꞉niki” a꞉la꞉sio꞉. \v 8 Ko꞉sega enedo꞉ tili wida꞉sen kaluwa꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Widan kalu, Yu kalu iliyo꞉ ho꞉leno꞉ a꞉la꞉se a꞉namio꞉ ge uwa꞉ agoda꞉sa꞉ga꞉ sana soma꞉no꞉ dowo꞉ ko꞉lo꞉, o꞉go꞉ ge a꞉ma꞉la꞉ hen a꞉na a꞉ha꞉na꞉no꞉wo꞉ waga asulaya?” \v 9 Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ho꞉len imilig no amio꞉, ofa꞉si kugula꞉fo꞉ us a꞉namio꞉ ofo꞉ ta꞉ndan, a꞉no꞉ hendeleya꞉le? Kaluka꞉isaleyo꞉ ho꞉lena sia꞉lalega, iyo꞉ mo꞉walama꞉ib. Mo꞉wo꞉ iyo꞉ henfelo꞉ wema꞉ ho꞉len a꞉namio꞉ o꞉li ba꞉da꞉liki sia꞉lab. \v 10 Ko꞉sega kaluwo꞉ sololiya ha꞉nalega, e walama꞉ib mo꞉wo꞉ e ho꞉leno꞉ aundo꞉ma.” \p \v 11 To a꞉no꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Nili mili Lasalaso꞉ alifo꞉lab ko꞉lo꞉, ne a꞉na ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, e dikidalifa꞉ni ho꞉no꞉l.” \v 12 Enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu Alan, e alifo꞉lalega, walaf bo꞉lo꞉ a꞉no꞉ o꞉li doma꞉ib.” \v 13 Ya꞉su eyo꞉ Lasalas e sowo꞉ka꞉ a꞉la꞉bo꞉ bale sio꞉ ko꞉sega, enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iyo꞉ Lasalaso꞉ hendele alifo꞉lab a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sa꞉lakigab a꞉la꞉asulo꞉. \v 14 A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ fanda sio꞉, “Lasalaso꞉ sowo꞉ ko꞉m. \v 15 Gio꞉ ko꞉lo꞉ asulakiyo꞉, ne o꞉g a꞉namio꞉ e o꞉lia꞉lo꞉ mo꞉elen a꞉no꞉ ne sagalab. Mo꞉wo꞉ nilo꞉ dimidama꞉no꞉ a꞉namio꞉ gio꞉ hendele tili dabuma꞉ki auma꞉ib. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ nio꞉ elo꞉ a꞉na ha꞉na꞉n” a꞉la꞉sio꞉. \v 16 \x - \xo 11.16 \xt Mak 14.31\x*Tomas, ene wiyo꞉ nowo꞉ Didimus a꞉la꞉do꞉ sa꞉la꞉sen eyo꞉, tili wida꞉sen kalu nolbo꞉wo꞉ a꞉la꞉sa꞉laki, “Nio꞉ tambo e o꞉lia꞉ soma꞉niki ha꞉na꞉n” a꞉la꞉sio꞉. \s1 Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasi alitakilo꞉, mela꞉no꞉lo꞉ dimia꞉seno꞉ e \p \v 17 Ya꞉su e Ba꞉tani amisa꞉na fa꞉la꞉dowaki dabu amio꞉, Lasalaso꞉ sowa꞉sa꞉ga꞉, ho꞉len fa꞉la꞉da꞉ino꞉ u amilo꞉ no꞉no꞉ a꞉na da꞉laka꞉ a꞉la꞉sa꞉labi dabu. \v 18-19 Ba꞉tani a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉lusalem o꞉lia꞉yo꞉ ko꞉na꞉ma dowo꞉\f + \fr 11.18-19 \ft Ba꞉tani a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ Ya꞉lusalemdo꞉ ha꞉na꞉no꞉wo꞉ kilomita agelo꞉wo꞉ otalen o꞉ngo꞉ dowo꞉. \f* ko꞉lo꞉, Yu kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ Mata o꞉lia꞉ Malia o꞉lia꞉lo꞉ a꞉na ya꞉ga꞉ siliki, ao Lasalas sowo꞉ a꞉no꞉ ua nofolaki, kuo꞉ya꞉liki sen. \p \v 20 Matayo꞉ Ya꞉suwo꞉ yaka꞉ a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉, e Ya꞉suwo꞉ toga galima꞉no꞉ ane. Ko꞉sega Maliayo꞉ a ka sen. \v 21 Mata eyo꞉ Ya꞉su e galiliakiyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Alan, ge ya o꞉elen kibo꞉bowo꞉, naowo꞉ mo꞉somabe. \v 22 Ko꞉sega o꞉g wenamio꞉, giyo꞉ Godemo꞉lo꞉ o꞉ba꞉le dabu ba꞉dab a꞉no꞉, eyo꞉ gemo꞉wo꞉ dimia꞉ib niyo꞉ a꞉la꞉asulo꞉.” \p \v 23 Mata eyo꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki, Ya꞉su e sa꞉lakiyo꞉, “Gaowo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasima꞉ib” a꞉la꞉sio꞉. \v 24 \x - \xo 11.24 \xt Yo꞉n 6.40\x*Mataya꞉ Ya꞉sumo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Elema꞉no꞉ ho꞉len amio꞉, kaluka꞉isale tambo a꞉ma꞉la꞉do꞉ dasima꞉ib ho꞉len a꞉namio꞉, elo꞉ a꞉dasima꞉ib a꞉la꞉asulo꞉l.” \v 25 A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kaluka꞉isale a꞉ma꞉la꞉lo꞉ dasi alifa꞉no꞉wo꞉ no꞉no꞉n ne. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ mela꞉no꞉wo꞉ mo꞉wo꞉ ne. Kaluka꞉isale abeyo꞉ ne amilo꞉ tili dabu a꞉no꞉ mela꞉no꞉ dofo꞉mela꞉ib ko꞉lo꞉ e sowalega, ko꞉ngo꞉ mela꞉no꞉ mela꞉ib. \v 26 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kaluka꞉isale abeyo꞉ ne amilo꞉ tilida꞉da꞉sa꞉ga, mela꞉no꞉ hendelelo꞉ diab i a꞉no꞉ tambo mada mo꞉soma꞉ib. Giyo꞉ to a꞉no꞉ tili da꞉daya?” \v 27 \x - \xo 11.27 \xt Yo꞉n 6.69\x*Mataya꞉ a꞉ma꞉la꞉ Ya꞉sumo꞉ sa꞉laki, “A꞉ hendele Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kaluwo꞉ geka꞉. Godeya꞉ ene So꞉wa henfelo꞉ wenamilo꞉ iliga꞉fa꞉no꞉ sio꞉ a꞉no꞉ gelo꞉b a꞉la꞉tili asulo꞉l.” \p \v 28 To a꞉no꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉ ami, Mata e a꞉ma꞉la꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ene ado Maliamo꞉wo꞉ wo꞉no꞉le sa꞉laki, “Widan kaluwo꞉ wena ya꞉ga꞉ iliki, ge ba꞉ba꞉no꞉ asulab.” \v 29 Maliayo꞉ to a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, e bo꞉bo꞉ge dasilia꞉ga꞉, Ya꞉suwo꞉ galima꞉ni ane. \v 30 Ya꞉suwo꞉ amisa꞉n amio꞉ o꞉semo꞉ tinakiyo꞉, e Matalo꞉ galili hen a꞉naka o꞉elen. \v 31 Yu kaluka꞉isale nolo꞉ Malia o꞉lia꞉ a usa siliki nofola꞉li sen ko꞉lo꞉, iyo꞉ Maliayo꞉ bo꞉bo꞉ge dasilia꞉ga꞉ ha꞉nabi ba꞉ba꞉ amio꞉, ili asulakiyo꞉ ene ao daido꞉lo꞉ hen a꞉na ya꞉lima꞉ni ha꞉nab a꞉la꞉asulaki, iyo꞉ e kudu ane. \p \v 32 Maliayo꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ Ya꞉sulo꞉ elendo꞉ a꞉na fa꞉la꞉dowakiyo꞉, e Ya꞉suwa꞉ gido꞉fo꞉ aniba gulalu misa꞉fu alilaki a꞉la꞉sio꞉, “Alan, ge wena elen kibo꞉bowo꞉, ni naowo꞉ mo꞉somabe.” \v 33 Ya꞉su eyo꞉ Maliaya꞉lo꞉ ya꞉lab a꞉no꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Yu kaluka꞉isale e o꞉lia꞉lo꞉ mio꞉ a꞉ma꞉lo꞉ ya꞉foda꞉lab a꞉no꞉ ba꞉da꞉ga꞉yo꞉, e nofolaki kele asulo꞉. \v 34 Ya꞉su eyo꞉ towo꞉ imo꞉ sa꞉laki, “Giliyo꞉ e o꞉ba daido꞉wo꞉?” A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Alan, ge daido꞉wo꞉ ba꞉ba꞉ni mena” a꞉la꞉sio꞉. \v 35 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su e ya꞉lo꞉. \v 36 Yu kaluka꞉isale ili sa꞉laki, “Ya꞉su eyo꞉ kalu we mada alan asulo꞉ ko꞉lo꞉ gabolo꞉ka꞉” a꞉la꞉sio꞉. \v 37 \x - \xo 11.37 \xt Yo꞉n 9.6-7\x*Ko꞉sega Yu kalu nolba꞉ sa꞉lakiyo꞉, “Eyo꞉ siyo꞉ ko꞉n kaluwo꞉ a꞉bo꞉ba꞉kiyo꞉ falele alifa꞉ ko꞉lo꞉, kalu we sowabena꞉kiyo꞉, mo꞉asufa꞉ we mo꞉wo꞉ ha꞉?” a꞉la꞉sio꞉. \s1 Ya꞉su eyo꞉ Lasalaso꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasi alifa꞉ \p \v 38 Ya꞉su e wa꞉ka mada nofolabikiyo꞉, e ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ daido꞉lo꞉ hen a꞉na fa꞉la꞉dowo꞉. Do꞉mo꞉lo꞉ difa꞉ hen a꞉no꞉ hen alu nowo꞉ o꞉m ko꞉lo꞉ me a꞉namio꞉ u alana꞉ asibalifa꞉. \v 39 A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ imo꞉ sa꞉laki, “U we dila꞉ma.” A꞉la꞉sa꞉labiki kalu sowo꞉ a꞉ma꞉ ene ado Mata e sa꞉laki, “Alan, e daido꞉ amilo꞉ deleno꞉, o꞉go꞉ ho꞉leno꞉ fa꞉la꞉lamel fa꞉la꞉dowab ko꞉lo꞉, heseno꞉ doma꞉ib” a꞉la꞉sio꞉. \v 40 Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Niyo꞉ tamin amio꞉ gemo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, ‘Ge tili dabulalega, Godeya꞉ ene halaido꞉wo꞉ widalikiyo꞉ ba꞉ba꞉ib.’” \v 41 A꞉la꞉sa꞉labikiyo꞉ iliyo꞉ me amilo꞉ u alana꞉lo꞉ asibalifa꞉ a꞉no꞉ dila꞉sa꞉ga꞉yo꞉, Ya꞉su e alolo bo꞉fo꞉liki a꞉la꞉sio꞉, “Do, nilo꞉ to so꞉lo꞉l we giyo꞉ da꞉dab ko꞉lo꞉ mada o꞉m. \v 42 Niyo꞉ a꞉la꞉asulo꞉l. Nilo꞉ gemo꞉lo꞉ to sa꞉la꞉sen a꞉no꞉ giyo꞉ tambo da꞉da꞉sen. Ko꞉sega kaluka꞉isale kagafo꞉lab i we asulakiyo꞉, niyo꞉ to we a꞉na so꞉lo꞉l. Giyo꞉ ne henfelo꞉ wenamio꞉ iliga꞉fo꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉ iliyo꞉ tili asuluma꞉ki, to we a꞉na so꞉lo꞉l.” \p \v 43 Ya꞉su eyo꞉ to a꞉no꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉ eletakiyo꞉, eyo꞉ halale ho꞉le sa꞉laki, “Lasalas, ge ha꞉la꞉ya mena” a꞉la꞉sio꞉. \v 44 A꞉la꞉sa꞉labiki Lasalas, tamin amilo꞉ sowo꞉ a꞉no꞉ e ha꞉la꞉ya handalota꞉ga꞉ mio꞉. Ene dagiyo꞉lo꞉ gido꞉fo꞉wo꞉lo꞉ helebeso꞉g banala꞉ a꞉ma꞉ bobodo꞉ a꞉no꞉ko꞉ elena ba꞉ba꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ene wo꞉lokano꞉ helebeso꞉ga꞉lo꞉ go꞉lu alifa꞉ a꞉no꞉ko꞉ ba꞉ba꞉. Ya꞉su e sa꞉laki, “Helebeso꞉g e amilo꞉ bobodo꞉ alifa꞉ a꞉no꞉ fagela꞉sa꞉ga꞉, hamana꞉ki ta꞉foma” a꞉la꞉sio꞉. \fig Lasalas tamin amilo꞉ sowo꞉ a꞉no꞉ ha꞉la꞉ya handalowo꞉.|alt="Lazarus comes out of tomb" src="C074_gr.tif" size="col" copy="© 1997 New Tribes Mission/Foreign Mission Board, Southern Baptist Convention. Used with permission." ref="11.44" \fig* \s1 Ya꞉suwo꞉ sana soma꞉no꞉ saefa꞉ \p \v 45 \x - \xo 11.45 \xt Yo꞉n 7.31\x*Yu kaluka꞉isale Malia o꞉lia꞉lo꞉ mio꞉ i a꞉no꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ dimidab a꞉no꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, modo꞉ nolo꞉ e amio꞉ a꞉na tilidabu. \v 46 \x - \xo 11.46 \xt Luk 16.31\x*Ko꞉sega i nolo꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, Ya꞉suwa꞉lo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ Fa꞉lisi kalu imo꞉wo꞉ malolo꞉ me. \v 47 A꞉la꞉gabiki bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu i o꞉lia꞉ Fa꞉lisi kalu i o꞉lia꞉ma꞉yo꞉ ganisolo kaluwo꞉ kegenema꞉ki ho꞉ido꞉. Iyo꞉ kegea꞉sa꞉ga꞉yo꞉, egelebo꞉ a꞉la꞉nenelo꞉, “Kalu wema꞉yo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉wo꞉ modo꞉ dimida꞉lab ko꞉lo꞉, niliyo꞉ e waga dimidama꞉no꞉wa꞉le? \v 48 Niliyo꞉ e man o꞉leo꞉ngo꞉ a꞉no꞉ko꞉ dimida꞉i ha꞉na꞉melea꞉ki ta꞉talega, kaluka꞉isaleyo꞉ tambo eya tili da꞉ba꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Lom kalu iyo꞉ a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉ yakiyo꞉, nili malilo꞉ a o꞉lia꞉ nililo꞉ hen bo꞉fo꞉lab o꞉lia꞉yo꞉ ili dia꞉ib.” \p \v 49 Ko꞉sega Fa꞉lisi kalu nowo꞉ ilo꞉ us a꞉namilo꞉ eleno꞉ ene wiyo꞉ Kaiafas. Dona a꞉namio꞉ e bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu elen. Eyo꞉ imo꞉ sa꞉lakiyo꞉, “Gio꞉ asulo꞉wo꞉ aundo꞉malo꞉ka꞉. \v 50 Gilo꞉ asuwa꞉fa꞉nigab tog a꞉no꞉ gio꞉ mo꞉asulo꞉ ko꞉lo꞉ sa꞉ma꞉nigo꞉l. Kaluka꞉isale nili hen amilo꞉ sab a꞉no꞉ tambo sowabena꞉kiyo꞉, kalu imilise we nili heno꞉ e diaki sowalega, mada nafa” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 51 Kaiafas eyo꞉ to a꞉no꞉ ene asulo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ sio꞉ma. Ko꞉sega e dona o꞉g a꞉namio꞉ bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu sen ko꞉lo꞉, Yu kaluka꞉isale asuwa꞉foma꞉kiyo꞉, Ya꞉su e soma꞉ib a꞉la꞉bo꞉ eyo꞉ dinali sio꞉. \v 52 \x - \xo 11.52 \xt Yo꞉n 10.16\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su e Yu kaluka꞉isale i a꞉no꞉ko꞉ asuwa꞉taki soma꞉iba. A꞉la꞉ba. Godeya꞉ ene so꞉wa ko꞉lo꞉ dalalelia꞉ga꞉lo꞉ ane a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ tambo kegenelia꞉ga꞉, so꞉lo꞉ imilise ta꞉taki go꞉. \v 53 \x - \xo 11.53 \xt Yo꞉n 5.18\x*O꞉g ho꞉len a꞉namio꞉ Yu misa꞉ kalu iliyo꞉ towo꞉ mo꞉mo꞉da nenela꞉i ha꞉na꞉ga꞉yo꞉, Ya꞉suwo꞉ sana soma꞉no꞉ a꞉la꞉liki saefa꞉. \p \v 54 A꞉la꞉gabikiyo꞉ Ya꞉suwo꞉ Yu kaluka꞉isale ilo꞉ us a꞉namio꞉ kalab amio꞉ wa꞉kabiyo꞉ mo꞉sia꞉len. E hen a꞉no꞉ sili alita꞉ga꞉, kalaleli hen doba꞉da꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, enedo꞉ tili wida꞉sen kalu i o꞉lia꞉ A꞉flam amisa꞉n a꞉na sen. \p \v 55 Yu kaluka꞉isale ililo꞉ sagala꞉likilo꞉ kegea꞉sa꞉ga꞉lo꞉ Tinio꞉ Asulo꞉ ma꞉no꞉lo꞉ na꞉sen ho꞉len a꞉no꞉ ko꞉na꞉ma fa꞉la꞉doma꞉nigabiki, i ko꞉le Godeya꞉ siwa꞉l amio꞉ nafale doma꞉ki a꞉la꞉ta꞉ga꞉, ili man a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ kudu ha꞉naki, kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ Ya꞉lusalem halona ha꞉na꞉sio꞉. \v 56 Kaluka꞉isale kegeo꞉ i a꞉ma꞉yo꞉ Ya꞉suwo꞉ keda꞉likiyo꞉, malilo꞉ a anib a꞉na kagafo꞉liki egelebo꞉ towo꞉ dabu kedo꞉, “Giliyo꞉ waga asulaya? E nililo꞉ sagalakilo꞉ Tinio꞉ Ma꞉no꞉lo꞉ ma꞉no꞉ ho꞉len wenamio꞉ mia꞉nigaba꞉le?” a꞉la꞉nenelo꞉. \v 57 Bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu i o꞉lia꞉ Fa꞉lisi kalu i o꞉lia꞉ma꞉yo꞉ kaluka꞉isalemo꞉wo꞉ tamin amio꞉ a꞉la꞉saefa꞉, “Niliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ ta꞉lia꞉no꞉ asulo꞉ ko꞉lo꞉, kalu imilig noma꞉yo꞉ e misio꞉ ba꞉dalega, nimo꞉wo꞉ sa꞉ma꞉ ya꞉bi” a꞉la꞉liki saefa꞉. \c 12 \s1 Malia eyo꞉ wa ho꞉no꞉ Ya꞉suwa꞉ giba tulo꞉ \r Madi 26.6-13, Mak 14.3-9 \p \v 1 \x - \xo 12.1 \xt Yo꞉n 11.1,43\x*Tinio꞉ Asulo꞉ Ma꞉no꞉ ma꞉nikilo꞉ kegea꞉sen a꞉no꞉ ho꞉len do꞉go꞉fela꞉fo꞉wo꞉ o꞉labikiyo꞉, Ya꞉su e ko꞉le Ba꞉tani ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ a꞉na sen. Ba꞉tani a꞉no꞉ tamin amilo꞉ Lasalas sowo꞉lo꞉ a꞉dasi alifa꞉ heno꞉ o꞉m. \v 2 \x - \xo 12.2 \xt Luk 10.40\x*Iliyo꞉ Ya꞉su yab a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sagalakiyo꞉, ma꞉no꞉wo꞉ a꞉na dimidali. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Matayo꞉ ma꞉no꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sa꞉ga꞉labikiyo꞉, Lasalas e, Ya꞉su o꞉lia꞉ kalu noldo꞉ sab a꞉na sen. \v 3 \x - \xo 12.3 \xt Luk 7.37-38\x*Malia eyo꞉ wa ho꞉n wasu mundo꞉ nafa nolo꞉ moleyo꞉ alana꞉ kilili ko꞉lo꞉ iyo꞉ a꞉na sabikiyo꞉, Malia eyo꞉ wa ho꞉n a꞉no꞉ dia꞉sa꞉ga꞉, Ya꞉suwa꞉ giba tula꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ene misa꞉ fo꞉n a꞉ma꞉ heyo꞉. A꞉la꞉gabikiyo꞉ mun nafa a꞉ma꞉yo꞉ a us a꞉no꞉ tambo ililifo꞉. \v 4-5 Ko꞉sega enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu Yudas Iskaliot, tif amilo꞉ Ya꞉sulo꞉ teledoma꞉no꞉ kalu eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niliyo꞉ wa ho꞉n mundo꞉ nafa we kililia꞉sa꞉ga꞉, silba mole fudo꞉ agado꞉la꞉fo꞉ diab a꞉no꞉ wa꞉feyo꞉ kalumo꞉wo꞉ o꞉li dimia꞉no꞉ dowo꞉ ko꞉lo꞉ mo꞉dimiaki, walab we waga dimidaigaba?” \v 6 Yudas elo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉ wa꞉feyo꞉ kalu asulaki go꞉ma. E afalo꞉ dia꞉sen kalu a꞉ma꞉ sio꞉. Tili wida꞉sen kaluwa꞉ mole as a꞉no꞉ e bo꞉fo꞉likiyo꞉, mole ililo꞉ to꞉lolab a꞉no꞉ e afale dia꞉sen. \p \v 7 Ya꞉su eyo꞉ to a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ga we ka ta꞉foma. Wa ho꞉n enedo꞉ ta꞉liab we, ni do꞉mo꞉ dalima꞉no꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ e dimidaitaki gab. \v 8 \x - \xo 12.8 \xt Lo 15.11\x*Wa꞉feyo꞉ kaluwo꞉ ho꞉leno꞉ tambo gi o꞉lia꞉yo꞉ mela꞉ib. Ko꞉sega ne ho꞉leno꞉ tambo gi o꞉lia꞉yo꞉ mo꞉mela꞉no꞉.” Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \s1 Lasalaso꞉ sana soma꞉no꞉ saefa꞉ \p \v 9 Yu kaluka꞉isale modo꞉ iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ Ba꞉tani saka꞉ a꞉la꞉do꞉ sio꞉ a꞉no꞉ dabu ko꞉lo꞉, iyo꞉ a꞉na ba꞉ba꞉ni ya꞉sio꞉. I ko꞉lo꞉ a꞉namilo꞉ mio꞉ a꞉no꞉ Ya꞉su imilise eko꞉ ba꞉ba꞉ni mio꞉ma. Iliyo꞉ Lasalas Ya꞉suwa꞉lo꞉ a꞉ma꞉la꞉do꞉ a꞉dasi alifa꞉ a꞉no꞉lo꞉ ba꞉ba꞉ni ya꞉sio꞉. \v 10 A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu iliyo꞉ Lasalas elo꞉ sana soma꞉no꞉ a꞉la꞉liki nenela꞉sa꞉ga꞉ towo꞉ saefa꞉. \v 11 \x - \xo 12.11 \xt Yo꞉n 11.45\x*Mo꞉wo꞉ Lasalas ko꞉lo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ a꞉ma꞉la꞉do꞉ a꞉dasi alifa꞉ a꞉namio꞉, Yu kaluka꞉isale modo꞉ i a꞉ma꞉yo꞉ Yu misa꞉ kalu i a꞉no꞉ fa꞉s dimiaki, Ya꞉su amio꞉ tili da꞉da꞉lab. \s1 Ya꞉suwo꞉ misa꞉ o꞉ngo꞉ dowaki, Ya꞉lusalem tiane \r Madi 21.1-11, Mak 11.1-11, Luk 19.28-40 \p \v 12-13 \x - \xo 12.12-13 \xt Song 118.25-26, Yo꞉n 1.49\x*Ho꞉len a꞉ma꞉ fa꞉s amio꞉, kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ Tinio꞉ Asulo꞉ ma꞉no꞉ ma꞉nikilo꞉ Ya꞉lusalemdo꞉ kegeo꞉ i a꞉ma꞉yo꞉, Ya꞉suwo꞉ Ya꞉lusalem yab a꞉la꞉bo꞉ dabu. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ iliyo꞉ wani fo꞉so꞉ dia꞉sa꞉ga꞉, e toga galima꞉ni ane. Iliyo꞉ halale sa꞉laki, \q1 “Godeya꞉ wiyo꞉ wabuluma꞉niki. \q1 Kalu we Gode Alana꞉ wiya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉ ko꞉lo꞉, \q2 niliyo꞉ sagala꞉liki, Godemo꞉ mada o꞉m a꞉la꞉so꞉lo꞉l. \q1 E Isolaela꞉ Misa꞉ Kalu Alano꞉ o꞉m.” \m \v 14 Ya꞉su eyo꞉ donki kalofowo꞉ dia꞉sa꞉ga꞉, e a꞉ma꞉ wa꞉la asita꞉ga꞉ a꞉na ane. A꞉la꞉do꞉ dimido꞉ a꞉no꞉, tamin amio꞉ Godeya꞉ ene bugo꞉ amio꞉ towo꞉ a꞉la꞉sa꞉sa꞉lo꞉, \q1 \v 15 \x - \xo 12.15 \xt Sek 9.9\x*“Saion\f + \fr 12.15 \ft Saion a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉, Ya꞉lusalem a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sio꞉. \f* kaluka꞉isale gio꞉ mada tagila꞉so꞉bo! \q2 Bo꞉ba. Misa꞉ Alan Kalu gililo꞉wo꞉ donki kalofo wa꞉la asita꞉ga꞉ yab.” \m \v 16 \x - \xo 12.16 \xt Yo꞉n 2.22\x*O꞉g ho꞉len a꞉namio꞉ Ya꞉suwa꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ Ya꞉su amilo꞉ fa꞉la꞉dowo꞉ a꞉no꞉ ha꞉go꞉ mo꞉dinafa asulo꞉. Ko꞉sega tif amio꞉ Gode eyo꞉ Ya꞉suwo꞉ dasi alitaki wi alano꞉ dimita꞉ga꞉ dowabikiyo꞉, iliyo꞉ Ya꞉su amilo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉lia꞉, Godeya꞉ bugo꞉ amilo꞉ sa꞉sa꞉li alifa꞉ a꞉no꞉lia꞉yo꞉ asulufo꞉len. \p \v 17 Ya꞉su eyo꞉ Lasalaso꞉ daido꞉ amilo꞉ sowo꞉ delen a꞉no꞉ ho꞉ida꞉sa꞉ga꞉lo꞉ dasi alitab a꞉namio꞉, kaluka꞉isaleyo꞉ modo꞉ kegeo꞉ elen ko꞉lo꞉, iliyo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ nolbo꞉wo꞉ malolo꞉ mea꞉i ane. \v 18 Kaluka꞉isale modo꞉wo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ dabu ko꞉lo꞉, iliyo꞉ e toga galima꞉no꞉ ha꞉na꞉sio꞉. \v 19 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Fa꞉lisi kalu iliyo꞉ towo꞉ egele sa꞉laki, “Nililo꞉ asulo꞉ a꞉no꞉ mo꞉dimidama꞉nigo꞉bo꞉lo꞉ka꞉. Bo꞉ba! Kaluka꞉isaleyo꞉ tambo e ko꞉lo꞉ kudu ha꞉na꞉lab” a꞉la꞉sio꞉. \s1 Ya꞉su eyo꞉ ene soma꞉no꞉wo꞉ ko꞉lo꞉ sio꞉ \p \v 20 Tinio꞉ Asulo꞉ Ma꞉no꞉ ma꞉nikilo꞉ kegeab ho꞉len a꞉namio꞉, kaluka꞉isaleyo꞉ Ya꞉lusalem gulugulula꞉ma꞉ni ha꞉nabikiyo꞉, Gilig kalu nolo꞉ i o꞉lia꞉ ane. \v 21 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Filib e Ga꞉lili hen, Besaida kalu ko꞉lo꞉ Gilig kalu iyo꞉ elo꞉wa ya꞉sa꞉ga꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Kalu alan, nio꞉ Ya꞉suwo꞉ ba꞉ba꞉no꞉ asulab” a꞉la꞉sio꞉. \v 22 A꞉la꞉sa꞉labikiyo꞉, Filibo꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ Andulumo꞉ sio꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ a꞉la꞉yo꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉na sio꞉. \v 23 \x - \xo 12.23 \xt Yo꞉n 13.31-32, 17.1\x*A꞉la꞉tabiki Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalule Dowo꞉ kaluwa꞉ wi alan dia꞉no꞉ ho꞉leno꞉ o꞉go꞉isa ko꞉na꞉ma fa꞉la꞉dowab. \v 24 \x - \xo 12.24 \xt 1Kol 15.36\x*Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Da꞉si fowo꞉ hen amio꞉ mo꞉tualila꞉sa꞉ga꞉ sowalega, imilig eko꞉ doma꞉ib. Ko꞉sega e sowalega, eyo꞉ fowo꞉ mada modo꞉ ko꞉lo꞉ helema꞉ib. \v 25 \x - \xo 12.25 \xt Madi 16.25\x*Kalu abeyo꞉ ene mela꞉no꞉wo꞉ mada alan asulalega, mela꞉no꞉ kalu a꞉ma꞉lo꞉wo꞉ sulu ha꞉na꞉ib. Kalu abeyo꞉ henfelo꞉ wena silikiyo꞉ mela꞉no꞉ enedo꞉wo꞉ gola ba꞉daki fa꞉s dimialega, e ko꞉ngo꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dia꞉ib. \v 26 Kaluka꞉isale abeyo꞉ ni nanogdo꞉ dia꞉no꞉ asulab a꞉no꞉, e neko꞉ mada kudu ya꞉lubi. A꞉la꞉dimidalikiyo꞉ hen nelo꞉ a꞉lab a꞉namio꞉, ni nanogdo꞉ dian kaluwo꞉lo꞉ ne o꞉lia꞉ a꞉na doma꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalu abeyo꞉ ni nanogdo꞉ dimidab a꞉no꞉, Dowa꞉yo꞉ wi alano꞉ emo꞉ dimia꞉ib. \p \v 27 \x - \xo 12.27 \xt Song 6.3, 42.5, Madi 26.38\x*“O꞉go꞉ ni asulo꞉wo꞉ hida꞉liaki, mada kele asulab ko꞉lo꞉, niyo꞉ waga sa꞉ma꞉no꞉wa꞉le? Niyo꞉ ‘Dowa, hida꞉yo꞉ nelo꞉ amilo꞉ fa꞉la꞉doma꞉nigab we, giyo꞉ dila꞉ma’ a꞉la꞉sa꞉ma꞉no꞉wa꞉le? A꞉la꞉ba! Ko꞉sega ne mio꞉wo꞉, mo꞉wo꞉ hida꞉yo꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ dia꞉ni mio꞉. \v 28 Dowa, go꞉no꞉n wi alan a꞉no꞉ kaluka꞉isalemo꞉ walama!” Ya꞉suwa꞉yo꞉ to a꞉no꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉ eletabikiyo꞉, to nowo꞉ Hebene a꞉la꞉ta꞉ga꞉ sa꞉laki, “Ni wi alan a꞉no꞉ tamin amio꞉ wido꞉ ko꞉lo꞉, tif amio꞉lo꞉ niyo꞉ wa꞉kabiyo꞉ a꞉walama꞉no꞉” a꞉la꞉sio꞉. \v 29 Kaluka꞉isale kagafo꞉len i a꞉ma꞉yo꞉ to a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, iliyo꞉ gun ko꞉lo꞉ guiyab a꞉la꞉sio꞉. Nolba꞉ sa꞉lakiyo꞉ ma꞉mul kaluwa꞉ towo꞉ emo꞉ sa꞉lab a꞉la꞉sio꞉. \v 30 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “To o꞉go꞉do꞉ sa꞉lab ko, ne ko꞉lo꞉ asuwa꞉taki sa꞉laba. Gio꞉ ko꞉lo꞉ asuwa꞉takigab. \v 31 O꞉go꞉ Gode eyo꞉ henfelo꞉ kaluka꞉isaleya꞉ man a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ aloba꞉ma꞉nigab. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ o꞉go꞉ eyo꞉ henfelo꞉ welo꞉ bo꞉fo꞉lab kalu a꞉no꞉ o꞉lusanaga꞉fa꞉nigab. \v 32 \x - \xo 12.32 \xt Yo꞉n 3.14\x*Ne henfelo꞉ wena o꞉lo꞉l ko꞉sega, ne iwalu dulugu alitalikiyo꞉, niyo꞉ kaluka꞉isale tambo nelo꞉wa mena꞉ki susuba꞉no꞉.” \v 33 \x - \xo 12.33 \xt Yo꞉n 19.6\x*Ya꞉suwa꞉lo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉, e sowakilo꞉ dimidama꞉no꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sa꞉laki wido꞉. \p \v 34 \x - \xo 12.34 \xt Song 110.4, Ais 9.7, Dan 7.14\x*A꞉la꞉widabiki kaluka꞉isale kegeo꞉ iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Godeya꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ agelaki dabu amio꞉, Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kalu e mela꞉no꞉ mela꞉no꞉ mela꞉ib a꞉la꞉sa꞉labi dabu. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ giyo꞉ Kalule Dowo꞉ kalu e iwalu dulugu alifa꞉ib a꞉la꞉bo꞉ waga sa꞉lakigaya? A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Kalule Dowo꞉ kalu e mada o꞉bo꞉ngo꞉wa꞉le?” \p \v 35 \x - \xo 12.35 \xt Yo꞉n 8.12\x*A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ho꞉len ho꞉lea꞉tan we gi o꞉lia꞉ abolda꞉su doma꞉ib. Sololi a꞉ma꞉yo꞉ gio꞉ go꞉lulabena꞉ki, ho꞉leno꞉ gi o꞉lia꞉lo꞉ dowab a꞉namio꞉ gio꞉ ho꞉lena sia꞉lubi. Kalu sololi amilo꞉ sia꞉lab a꞉no꞉, e wena ha꞉nab a꞉la꞉bo꞉ mo꞉asulo꞉ ko꞉lo꞉lab. \v 36 \x - \xo 12.36 \xt A꞉fe 5.8\x*Gio꞉ ho꞉lena꞉ ene so꞉wa doma꞉nikiyo꞉, ho꞉leno꞉ gi o꞉lia꞉lo꞉ o꞉a꞉lab a꞉namio꞉, ho꞉len a꞉na tili da꞉da꞉bi.” Ya꞉su eyo꞉ to a꞉no꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉ eletabikiyo꞉, iyo꞉ ta꞉ta꞉ga꞉ e wo꞉no꞉le doma꞉ni ane. \s1 Yu kaluka꞉isale iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ mo꞉tili dabu \p \v 37 Ya꞉su eyo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ modo꞉wo꞉ ili siwa꞉l amio꞉ dimido꞉ ko꞉sega, iyo꞉ e amio꞉ semo꞉ tili dabu. \v 38 \x - \xo 12.38 \xt Ais 53.1\x*Dinali sa꞉lan kalu Aisaya elo꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ ililima꞉kiyo꞉, a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ fa꞉la꞉dowo꞉. Eyo꞉ tamin amio꞉ Godemo꞉ sa꞉lakiyo꞉ a꞉la꞉dinali sio꞉, \q1 “Kalu Alan, to nililo꞉ sio꞉ a꞉no꞉ kalu imilise noma꞉yo꞉ mo꞉tili dabu. \q2 Kalu Alana꞉ ene halaido꞉ widab a꞉no꞉ noma꞉yo꞉lo꞉ mo꞉fanda asulo꞉.” \m \v 39 Aisaya elo꞉ to sio꞉ o꞉leaumbo꞉ iliyo꞉ Ya꞉su amio꞉lo꞉ mo꞉tili da꞉ba꞉no꞉ dowab. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Aisaya eyo꞉ ililo꞉ mo꞉tili da꞉ba꞉no꞉ dowab a꞉no꞉ mo꞉wo꞉ fanda sa꞉lakiyo꞉, to nolo꞉ a꞉la꞉dinali sio꞉. \q1 \v 40 \x - \xo 12.40 \xt Ais 6.10\x*“Gode eyo꞉ kaluka꞉isale i wema꞉ siyo꞉ ko꞉ne alitakiyo꞉, \q2 asulo꞉wo꞉ ko꞉ndo꞉fe alifa꞉ ko꞉lo꞉ a꞉lab. \q1 A꞉la꞉bo꞉ mo꞉ngo꞉ kibabeyo꞉, ili siyo꞉ kolaetaliki o꞉li ba꞉babe, \q2 a꞉la꞉ta꞉ga꞉ asulo꞉wo꞉ kolaetaliki asulumabe. \q2 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ iyo꞉ Godelo꞉ doba꞉da꞉ nodolalikiyo꞉, Eyo꞉ iyo꞉ falele alifabe.” \m \v 41 \x - \xo 12.41 \xt Ais 6.1\x*Aisaya eyo꞉ ho꞉le ba꞉dakiyo꞉, Ya꞉suwa꞉ ene halaido꞉ fo꞉fo꞉lesodo꞉ a꞉no꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, eyo꞉ elo꞉ doba꞉da꞉ sa꞉lakiyo꞉, to a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sa꞉sa꞉lo꞉. \p \v 42 \x - \xo 12.42 \xt Yo꞉n 9.22\x*Dinali saefa꞉ a꞉no꞉ a꞉lab ko꞉sega, o꞉g a꞉namio꞉ misa꞉ kalu modo꞉ nolo꞉ Ya꞉su amio꞉ tilidabu. Ko꞉sega iyo꞉ Fa꞉lisi kaluwo꞉ tagilaki, tilidabu ililo꞉wo꞉ kalab amio꞉ mo꞉sio꞉. Mo꞉wo꞉ Fa꞉lisi kalu i a꞉ma꞉yo꞉ iyo꞉ ha꞉la꞉ya ta꞉fa꞉ib a꞉la꞉asulakiyo꞉, iyo꞉ tagilaki mo꞉sio꞉. \v 43 \x - \xo 12.43 \xt Yo꞉n 5.44\x*Kaluka꞉isale i a꞉ma꞉yo꞉ ili tilidabuwo꞉ kalaba amio꞉ mo꞉wido꞉. Mo꞉wo꞉ kalu nolba꞉yo꞉ ili wiyo꞉ wabuluma꞉ki asulo꞉ ko꞉sega, Gode eyo꞉ ili wiyo꞉ wabuluma꞉kiyo꞉ mo꞉asulo꞉. \s1 Ya꞉su eyo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ gasilia꞉ni mio꞉ \p \v 44 Ya꞉su eyo꞉ towo꞉ halaido꞉ sa꞉laki a꞉la꞉sio꞉, “Kalu abeyo꞉ ne amilo꞉ tilida꞉dab a꞉no꞉, e imilise neka tilida꞉daba. E kalu nelo꞉ iliga꞉fo꞉ a꞉no꞉lo꞉ tilida꞉dab. \v 45 \x - \xo 12.45 \xt Yo꞉n 14.9\x*Kalu abeyo꞉ nelo꞉ ba꞉dab a꞉no꞉, eyo꞉ kalu nelo꞉ iliga꞉fo꞉ a꞉no꞉lo꞉ ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉ a꞉lab. \v 46 Henfelo꞉ wenamio꞉ ne ho꞉len o꞉ngo꞉ mio꞉ ko꞉lo꞉, kaluka꞉isale ne amilo꞉ tilida꞉dab a꞉no꞉ sololi amio꞉ mo꞉doma꞉ib. \v 47 \x - \xo 12.47 \xt Yo꞉n 3.17\x*Kalu abeyo꞉ ni to we da꞉da꞉sa꞉ga꞉ mo꞉kudu ha꞉nalega, niyo꞉isa e aloba꞉dakiyo꞉ mo꞉mo꞉walilima꞉no꞉. Mo꞉wo꞉ ne henfelo꞉ kaluka꞉isale we ko꞉lo꞉ mo꞉walilima꞉ni mio꞉ma. Ko꞉sega ne iyo꞉ ko꞉lo꞉ a꞉ma꞉la꞉ gasilia꞉ni mio꞉. \v 48 Kaluka꞉isale abeyo꞉ ne gola ba꞉daki, ni tolo꞉ mo꞉diab i a꞉no꞉, mo꞉walilima꞉no꞉ doma꞉ib. Elema꞉no꞉ ho꞉leno꞉ fa꞉la꞉dowalikiyo꞉, elo꞉ mo꞉walilab a꞉namio꞉, nilo꞉ to wido꞉ wema꞉yo꞉ mogago꞉ elo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ kalaba walama꞉ib. \v 49 Mo꞉wo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉ no꞉no꞉n asulo꞉wa꞉ sio꞉ma. To a꞉no꞉ Do nelo꞉ iliga꞉fo꞉ eya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ fa꞉la꞉do alifa꞉. Eyo꞉ to nilo꞉ sa꞉ma꞉no꞉ a꞉no꞉ tambo e saefa꞉. \v 50 Dowa꞉lo꞉ to saefa꞉ a꞉ma꞉yo꞉, mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ a꞉na a꞉la꞉ta꞉ga꞉ fa꞉la꞉dowa꞉lab. Niyo꞉ a꞉la꞉asulo꞉ ko꞉lo꞉ towo꞉ tambo nilo꞉ wido꞉l we, Dowa꞉lo꞉ nemo꞉lo꞉ saefa꞉ o꞉leauka so꞉lo꞉l.” \c 13 \s1 Ya꞉su eyo꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kaluwa꞉ gibo꞉ to꞉go꞉de alifelo꞉ \p \v 1 Tinio꞉ Asulo꞉ Ma꞉no꞉ ma꞉nikilo꞉ kegea꞉sen ho꞉leno꞉ fa꞉la꞉doma꞉nigabikiyo꞉, Ya꞉su e henfelo꞉ we ta꞉ta꞉ga꞉, Iyalo꞉ amilo꞉ ha꞉na꞉no꞉ ho꞉leno꞉ o꞉ma fa꞉la꞉dowab a꞉la꞉bo꞉ eneno꞉ asulo꞉. Ya꞉su eyo꞉ henfelo꞉ kaluka꞉isale eno꞉le dowab a꞉no꞉ mada asula꞉len ko꞉lo꞉, eyo꞉ henfelo꞉ wilo꞉ o꞉a꞉lab a꞉namio꞉, eyo꞉ iyo꞉ mada o꞉asulufo꞉ko꞉ ha꞉na꞉lab. \p \v 2 \x - \xo 13.2 \xt Luk 22.3, Yo꞉n 13.27\x*Ga꞉lo dowabikiyo꞉, Ya꞉su o꞉lia꞉ enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu i o꞉lia꞉yo꞉ ma꞉no꞉ na꞉liki sen. Saimon Iskaliota꞉ inso꞉ Yudas eyo꞉ Ya꞉suwo꞉ teledoma꞉no꞉ asulo꞉ a꞉no꞉ Sa꞉da꞉na꞉ eyo꞉ Yudasa꞉ asulo꞉ usamio꞉ o꞉ma difa꞉. \v 3 \x - \xo 13.3 \xt Yo꞉n 3.35, 16.28\x*Ya꞉suwa꞉ eneno꞉ a꞉la꞉asulo꞉. Gode eyo꞉ kelego꞉ tambo a꞉no꞉ emo꞉ bo꞉fo꞉melea꞉ki, halaido꞉wo꞉ emo꞉ dimi. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ e Godelo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ya꞉sa꞉ga꞉yo꞉, Godelo꞉wa a꞉ma꞉la꞉ ha꞉na꞉no꞉ a꞉la꞉bo꞉ asulo꞉. \v 4 A꞉no꞉ ko꞉lo꞉ asulakiyo꞉, Ya꞉su e ma꞉no꞉ na꞉leno꞉ ta꞉takiyo꞉, e dasila꞉sa꞉ga꞉ helebeso꞉g wa꞉l amilo꞉ ko꞉lo꞉ a꞉no꞉ hagolia꞉ga꞉ dia꞉takiyo꞉, do꞉welo nowo꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ ene kalana melo꞉. \v 5 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ eyo꞉ ho꞉no꞉ disi nowa gula꞉sa꞉ga꞉, enedo꞉ tiliwida꞉sen kaluwa꞉ gido꞉fo꞉wo꞉ a꞉na mo꞉mo꞉da halifela꞉sa꞉ga꞉, do꞉welo ko꞉lo꞉ ene kalan amilo꞉ melo꞉ a꞉ma꞉ heyo꞉. \fig Ya꞉su eyo꞉ enedo꞉ tiliwida꞉sen kaluwa꞉ gido꞉fo꞉wo꞉ halifelo꞉.|alt="Jesus washes feet" src="43_Jn_13_01_RG_gr.tif" size="col" copy="© Sweet Publishing http://sweetpublishing.com, licensed under a CC: BY-SA 3.0 Unported licence." ref="13.4-5" \fig* \p \v 6 Ya꞉suwa꞉yo꞉ a꞉la꞉dimida꞉li ha꞉na꞉la꞉ga꞉, Saimon Bidalo꞉wa fa꞉la꞉dowabikiyo꞉, Bida eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Kalu Alan, giyo꞉ ni gibo꞉ hama꞉nigaya?” \v 7 Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Nilo꞉ dimido꞉l we, o꞉go꞉ giyo꞉ mo꞉fanda asulab. Ko꞉sega tif amio꞉ giyo꞉ dinafa fanda asululia꞉ib.” \v 8 Bida eyo꞉ emo꞉ sa꞉laki, “A꞉la꞉bo꞉ dimida꞉so꞉bo! Giyo꞉ ni gibo꞉ mada mo꞉hama꞉ib.” A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Niyo꞉ ko꞉lo꞉ ge mo꞉halitalega, ge ne o꞉lia꞉yo꞉ mo꞉ege doma꞉ib,” a꞉la꞉sio꞉. \v 9 Saimon Bida eyo꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Alan, a꞉la꞉gakiyo꞉, giyo꞉ ni gib imilise ko꞉ hala꞉so꞉bo. Ko꞉sega giyo꞉ ni dagi o꞉lia꞉ ni misa꞉ o꞉lia꞉yo꞉lo꞉ tambo halifoma.” \v 10 \x - \xo 13.10 \xt Yo꞉n 6.64,70-71, 15.3\x*A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu abeyo꞉ ho꞉no꞉ mulu ko꞉mo꞉lalega, e tambo go꞉go꞉do꞉ dowab ko꞉lo꞉, wa꞉kabiyo꞉ tambo mo꞉mululaki, gib ko꞉ hama꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ gio꞉ go꞉go꞉do꞉ dowo꞉ ko꞉sega, niyo꞉ to we gimo꞉ tambo so꞉lo꞉ba” a꞉la꞉sio꞉. \v 11 Ya꞉su eyo꞉ elo꞉ teledoma꞉no꞉ kalu a꞉no꞉ o꞉ma asulo꞉ ko꞉lo꞉, eyo꞉ to we a꞉la꞉sa꞉laki sio꞉, “Niyo꞉ to we gimo꞉ tambo so꞉lo꞉ba.” \p \v 12 Ya꞉su eyo꞉ ili gibo꞉ halifela꞉sa꞉ga꞉ ko꞉m a꞉la꞉takiyo꞉, ene helebeso꞉g wa꞉l amilo꞉ ko꞉lo꞉ a꞉no꞉ wa꞉ka ka꞉la꞉sa꞉ga꞉, a꞉ma꞉la꞉ asita꞉ga꞉yo꞉, imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Nilo꞉ gimo꞉lo꞉ dimido꞉l we, gio꞉ ha꞉go꞉ fanda asulaya? \v 13 Giliyo꞉ nemo꞉ sa꞉lakiyo꞉, ‘Widan kalu’ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ‘Kalu Alan’ a꞉la꞉sa꞉la꞉sen. Ne hendele o꞉m ko꞉lo꞉ gililo꞉ sa꞉lab ko digale sa꞉lab. \v 14 \x - \xo 13.14 \xt Madi 20.28, Luk 22.27\x*Gili Alano꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ widan kaluwo꞉ ne. Niyo꞉ no꞉no꞉no꞉ ha꞉ga dowaki, gili gibo꞉ halifelo꞉ ko꞉lo꞉, giliyo꞉lo꞉ gegelebo꞉ gib noma꞉lo꞉wo꞉ a꞉la꞉halita꞉bi. \v 15 \x - \xo 13.15 \xt Fili 2.5, Kolo 3.13, 1Bid 2.21\x*Niyo꞉ gililo꞉ dimidama꞉no꞉wo꞉ walalifa꞉ ko꞉lo꞉, giliyo꞉lo꞉ nilo꞉ dimido꞉ o꞉leauka kudu ha꞉naki dimida꞉lubi. \v 16 \x - \xo 13.16 \xt Madi 10.24\x*Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Nanogdo꞉ dian kaluwa꞉yo꞉ ene misa꞉ kaluwo꞉ mo꞉tininima꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ tolo꞉ dia꞉ha꞉nab kalu a꞉ma꞉yo꞉, elo꞉ iliga꞉fo꞉ kalu a꞉no꞉ mo꞉tininima꞉ib. \v 17 O꞉go꞉ giliyo꞉ to nilo꞉ so꞉lo꞉l we asululiab ko꞉lo꞉, giliyo꞉ a꞉no꞉ kudu ha꞉nalega, Gode eyo꞉ gio꞉ nafale mesea꞉ki ta꞉fa꞉ib. \p \v 18 \x - \xo 13.18 \xt Song 41.9\x*“Niyo꞉ to we gio꞉ tambomo꞉ sa꞉laki so꞉lo꞉ba. No꞉no꞉ndo꞉ da꞉fe alifelo꞉ kaluka꞉isale i a꞉no꞉ ne asulo꞉. Ko꞉sega Godeya꞉ bugo꞉ amilo꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ hendele ilili alitaki fa꞉la꞉doma꞉ib. To a꞉no꞉ a꞉la꞉sa꞉sa꞉lo꞉, ‘Kalu ne o꞉lia꞉lo꞉ ma꞉ndo꞉ mo꞉no꞉ a꞉ma꞉yo꞉, ne gola ba꞉daki eyo꞉ ne wa꞉la basima꞉no꞉ dowab.’ \v 19 \x - \xo 13.19 \xt Yo꞉n 14.29, 16.4\x*Kelego꞉ we semo꞉fa꞉la꞉dowo꞉ o꞉a꞉labiki, niyo꞉ gimo꞉wo꞉ salito꞉l. Kelego꞉ a꞉no꞉ fa꞉la꞉dowalikiyo꞉ giliyo꞉ Godeya꞉lo꞉ Da꞉feyo꞉ kaluwo꞉ nelo꞉b a꞉la꞉bo꞉ tili asuluma꞉ki, o꞉go꞉ gimo꞉wo꞉ a꞉na so꞉lo꞉l. \v 20 \x - \xo 13.20 \xt Madi 10.40\x*Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Kalu abeyo꞉ nilo꞉ iliga꞉fo꞉ kaluwo꞉ tili dowalega, eyo꞉ nelo꞉ tili dowab. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalu abeyo꞉ ne tili dowalega, nelo꞉ iliga꞉fo꞉ kalu a꞉no꞉lo꞉ tili dowab.” \s1 Ya꞉su eyo꞉ elo꞉ teledoma꞉no꞉wo꞉ ko꞉lo꞉ sio꞉ \r Madi 26.20-25, Mak 14.17-21, Luk 22.21-23 \p \v 21 Ya꞉su eyo꞉ to a꞉no꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ene asulo꞉wo꞉ hida꞉liaki mada kele asulo꞉ ko꞉lo꞉, eyo꞉ imo꞉wo꞉ kalabami sa꞉lakiyo꞉, “Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Gio꞉ imilig noma꞉yo꞉ ne teledoma꞉ib” a꞉la꞉sio꞉. \v 22 To a꞉no꞉ sa꞉labiki, enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ elo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ o꞉bmo꞉ sa꞉laba꞉le a꞉lakiyo꞉ babale dowabiki, egelebo꞉ noma꞉yo꞉ no ko꞉ ba꞉da꞉b a꞉la꞉go꞉. \v 23 Tili wida꞉sen kalu nowo꞉, Ya꞉suwa꞉lo꞉ mada alan asula꞉sen a꞉no꞉, Ya꞉sulo꞉ ma꞉no꞉ na꞉likilo꞉ sab anib a꞉na sen. \v 24 Saimon Bida eyo꞉ wo꞉lokano꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ asula꞉senbo꞉ duludaki emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giyo꞉ emo꞉wo꞉ kalu o꞉b ko꞉lo꞉ sa꞉laya꞉le a꞉la꞉bo꞉ dabu bo꞉ba.” \v 25 Tili wida꞉sen kalu a꞉no꞉ Ya꞉suwa꞉ fo꞉ga ani alifo꞉liki, emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Alan, gilo꞉ sa꞉lab ko o꞉ba꞉le?” \v 26 Ya꞉suwa꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Nilo꞉ ma꞉no꞉ ho꞉na gelelia꞉sa꞉ga꞉lo꞉ dimiab kalu a꞉no꞉ o꞉m.” A꞉la꞉sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, eyo꞉ ma꞉n hebo꞉ gelelia꞉sa꞉ga꞉yo꞉, Saimon Iskaliota꞉ inso꞉ Yudas emo꞉ dimi. \v 27 \x - \xo 13.27 \xt Yo꞉n 13.2\x*Yudas eyo꞉ ma꞉n a꞉no꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ dowabikiyo꞉, Sa꞉da꞉na꞉yo꞉ eya tiane. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su eyo꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Gilo꞉ dimidama꞉nigab ko꞉, giyo꞉ bo꞉bo꞉ge dimidama.” \v 28 Kalu ma꞉no꞉ nakilo꞉ sen a꞉no꞉ tambo, Ya꞉suwa꞉lo꞉ Yudasbo꞉lo꞉ to sa꞉lab a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ mo꞉fanda asulo꞉. \v 29 Yudaso꞉ molelo꞉ bo꞉fo꞉lowano꞉ e ko꞉lo꞉, tili wida꞉sen kalu nolba꞉yo꞉ Ya꞉su eyo꞉ Yudasbo꞉wo꞉, “Sagalakilo꞉ kegeo꞉ a꞉nami kelego꞉ kililia꞉ni hamana” a꞉la꞉sa꞉laba꞉le asulo꞉. Ko꞉sega kalu nolba꞉yo꞉ eyo꞉ wa꞉feyo꞉ kalumo꞉ kelego꞉ dimina꞉ki sa꞉laba꞉le a꞉la꞉asulo꞉. \v 30 Yudas e ma꞉n heb a꞉no꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ dotakiyo꞉, ha꞉la꞉ya handalota꞉ga꞉ ane. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ nuluwo꞉ o꞉ma fa꞉la꞉dowo꞉. \s1 Ya꞉su eyo꞉ ele ho꞉giyo꞉ saefa꞉ \p \v 31 \x - \xo 13.31 \xt Yo꞉n 12.23\x*Yudaso꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ dotabikiyo꞉, Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “O꞉go꞉ Kalule Dowo꞉ kalu a꞉ma꞉ wi alano꞉ kalaba fa꞉la꞉dowabikiyo꞉, Godeya꞉ wi alano꞉lo꞉ e ami a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ kalaba fa꞉la꞉dowab. \v 32 \x - \xo 13.32 \xt Yo꞉n 17.5\x*Godeyo꞉ wi alano꞉ eya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ a꞉namio꞉, Godeya꞉ ene wi alano꞉ Kalule Dowo꞉ emo꞉wo꞉ o꞉g a꞉naka dimia꞉ib. \v 33 \x - \xo 13.33 \xt Yo꞉n 7.33-34\x*Ni so꞉wa, ho꞉len a꞉la꞉seyo꞉ ne gi o꞉lia꞉ doma꞉no꞉. Ne ane amio꞉ giliyo꞉ ne kelema꞉ib ko꞉sega, nilo꞉ Yu misa꞉ kalumo꞉lo꞉ sio꞉ o꞉leaumbo꞉, o꞉go꞉ gimo꞉wo꞉lo꞉ a꞉la꞉ka so꞉lo꞉l. Nelo꞉ ha꞉na꞉no꞉ a꞉namio꞉, gio꞉ mo꞉mia꞉ib. \v 34 \x - \xo 13.34 \xt Yo꞉n 15.12,17, 1Yo꞉n 3.23, 2Yo꞉n 1.5\x*A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ niyo꞉ ele ho꞉gi we gimo꞉ dimio꞉l. Giliyo꞉ gegelebo꞉ ha꞉fo꞉wo꞉ disa꞉la꞉bi. Nilo꞉ gimo꞉lo꞉ ha꞉fo꞉ disa꞉ o꞉leaumbo꞉, giliyo꞉lo꞉ gegelebo꞉ ha꞉fo꞉wo꞉ a꞉la꞉disa꞉la꞉lubi. \v 35 Giliyo꞉ nol o꞉lia꞉yo꞉ ha꞉fo꞉wo꞉ disa꞉lalega, gio꞉ nilo꞉ tili wida꞉sen kalu hendelelo꞉b a꞉la꞉bo꞉ man a꞉ma꞉yo꞉ kaluka꞉isalemo꞉wo꞉ tambo walama꞉ib.” Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \s1 Bida eyo꞉ Ya꞉suwo꞉ gola ba꞉ba꞉ib \r Madi 26.31-35, Mak 14.27-31, Luk 22.31-34 \p \v 36 Saimon Bida eyo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Alan ge o꞉ba ha꞉na꞉nigaya?” A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki Ya꞉suwa꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Nelo꞉ ha꞉na꞉nigo꞉l we, o꞉go꞉ ge mo꞉kudu mia꞉nigab. Ko꞉sega tif amio꞉ gio꞉ ne kudu mia꞉ib” a꞉la꞉sio꞉. \v 37 Bida eyo꞉ a꞉la꞉sa꞉laki, “Alan, ne gelo꞉ ha꞉nab amilo꞉ mo꞉mia꞉no꞉wo꞉ waigo꞉wo꞉? Niyo꞉ ge asuwa꞉takiyo꞉, ni mela꞉no꞉wo꞉ o꞉li wala꞉ma꞉nigo꞉l.” \v 38 A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Giyo꞉ mada hendele ne asuwa꞉takiyo꞉, go꞉no꞉n mela꞉no꞉wo꞉ o꞉li wala꞉ma꞉no꞉wa꞉le? Niyo꞉ gemo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Gogonowo꞉ o꞉semo꞉ go꞉no꞉ o꞉lalikiyo꞉, giyo꞉ ne mo꞉asulo꞉ a꞉la꞉bo꞉ otalen sa꞉ma꞉ib.” \c 14 \s1 Godelo꞉ amilo꞉ ha꞉na꞉no꞉ togo꞉ Ya꞉su e \p \v 1 Ya꞉su eyo꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalumo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gili asulo꞉wo꞉ hida꞉liakiyo꞉, kele asula꞉so꞉bo. Gio꞉ Gode amio꞉ tili da꞉daki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ne amio꞉lo꞉ tili da꞉da꞉bi. \v 2 Dowa꞉ ayamio꞉ gala tandeyo꞉wo꞉ modo꞉ a꞉lab. A꞉la꞉do꞉ mo꞉dowo꞉ kibo꞉bowo꞉, niyo꞉ a꞉na ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, gilo꞉ mesa꞉no꞉wo꞉ a꞉na dimidaefa꞉nigo꞉l, a꞉la꞉bo꞉ gimo꞉wo꞉ mo꞉so꞉mo꞉lo. \v 3 \x - \xo 14.3 \xt Yo꞉n 12.26\x*Ne ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, gilo꞉ mesa꞉no꞉wo꞉ dimida꞉lia꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ne a꞉ma꞉la꞉ yakiyo꞉, gio꞉ ne o꞉lia꞉ doma꞉niki tililia꞉ ha꞉na꞉no꞉. A꞉la꞉gakiyo꞉ nelo꞉ mesa꞉no꞉ a꞉namio꞉, gio꞉lo꞉ a꞉na mesa꞉ib. \v 4 Hen nelo꞉ ha꞉na꞉no꞉ a꞉no꞉ togo꞉ gio꞉ mo꞉asulab” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 5 A꞉la꞉sa꞉labiki Tomas eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Alan, gelo꞉ ha꞉nab ko, nio꞉ mo꞉asulo꞉l ko꞉lo꞉, tog ha꞉na꞉no꞉ a꞉no꞉ nio꞉ waga asuluma꞉no꞉wa꞉le?” \v 6 \x - \xo 14.6 \xt Yo꞉n 11.25, Lom 5.1-2\x*Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Togo꞉ no꞉no꞉n ne. To hendeleyo꞉ no꞉no꞉n ne. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ mela꞉no꞉ mo꞉wo꞉ no꞉no꞉n ne. Kalu imilig noma꞉yo꞉ Dolo꞉ amio꞉ tog nowa a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ mo꞉mia꞉ib. Togo꞉ no꞉no꞉n ne ko꞉m. \v 7 \x - \xo 14.7 \xt Yo꞉n 8.19\x*Giliyo꞉ ne hendele asululialega, Dowo꞉lo꞉ giliyo꞉ asululia꞉ib. A꞉la꞉galikiyo꞉ o꞉go꞉lo꞉, tif amio꞉lo꞉ gio꞉ e ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉ asululi ko꞉lo꞉lab.” \p \v 8 A꞉la꞉sa꞉labiki Filib e sa꞉laki, “Alan giyo꞉ Go꞉lo꞉ nimo꞉wo꞉ walama. A꞉la꞉dimidalikiyo꞉ nio꞉ ha꞉sa doma꞉no꞉.” \p \v 9 \x - \xo 14.9 \xt Yo꞉n 12.45, Kolo 1.15, Hibu 1.3\x*Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Filib, ho꞉len modo꞉wo꞉ ne gi o꞉lia꞉ elen ko꞉lo꞉ ge ne mo꞉asulo꞉ o꞉eleno꞉? Kaluka꞉isale abeyo꞉ nelo꞉ ba꞉ba꞉ a꞉no꞉, e Dowo꞉lo꞉ ba꞉ba꞉. A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ giyo꞉ ‘Dowo꞉ nimo꞉wo꞉ walama’ a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab ko, mo꞉wo꞉ ha꞉? \v 10 \x - \xo 14.10 \xt Yo꞉n 12.49\x*Ne Do ami o꞉lo꞉l a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Dowo꞉ neya a꞉lab a꞉la꞉bo꞉ giyo꞉ mo꞉tili asulo꞉wo꞉? To nilo꞉ gimo꞉lo꞉ so꞉lo꞉l we no꞉no꞉n asulo꞉wa꞉ so꞉lo꞉ba. Ko꞉sega Do ne amilo꞉ a꞉lab wema꞉ ene nanog dimidakigo꞉l. \v 11 \x - \xo 14.11 \xt Yo꞉n 10.38\x*Ne Do ami o꞉lo꞉l a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Dowo꞉ neya a꞉lab nilo꞉ a꞉la꞉do꞉ so꞉lo꞉l a꞉no꞉ giyo꞉ tili dabuma. A꞉la꞉bo꞉ mo꞉dimidalega, nanogo꞉ nafale nilo꞉ dimida꞉len a꞉no꞉ko꞉ asulaki, tili dabuma. \v 12 \x - \xo 14.12 \xt Mak 16.19-20\x*Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Kaluka꞉isale abeyo꞉ ne amilo꞉ tilida꞉dab a꞉ma꞉yo꞉, nanog nilo꞉ dimido꞉ o꞉leaumbo꞉ dimidama꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ nanog elo꞉ dimidama꞉ib a꞉no꞉ alan dowaki, nanog nilo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ tiginima꞉ib. Mo꞉wo꞉ ne Dolo꞉wa mesa꞉ni ho꞉no꞉l. \v 13 \x - \xo 14.13 \xt Madi 7.7, Yo꞉n 15.16\x*Dowa꞉ wi alano꞉ Ene So꞉waya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalaba fa꞉la꞉doma꞉kiyo꞉, kelego꞉ tambowo꞉ giliyo꞉ ni wi amilo꞉ dabu ba꞉dab a꞉no꞉, niyo꞉ dimidama꞉no꞉. \v 14 Giliyo꞉ kelego꞉ o꞉ba꞉le ni wiya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ nemo꞉ dabu ba꞉dalega, niyo꞉ dimidama꞉no꞉. \s1 Mama Malilo꞉ mia꞉no꞉ a꞉no꞉ dinali sio꞉ \p \v 15 \x - \xo 14.15 \xt Yo꞉n 15.10, 1Yo꞉n 5.3\x*“Giliyo꞉ ne alan asulalega, to nilo꞉ saefa꞉ a꞉no꞉ giliyo꞉ dinafa kudu ha꞉na꞉ib. \v 16 \x - \xo 14.16 \xt Yo꞉n 14.26, 15.26, 16.7\x*Niyo꞉ Domo꞉wo꞉ dabu ba꞉ba꞉no꞉ ko꞉lo꞉, eyo꞉ gilo꞉ halale alitakilo꞉ asuwa꞉fa꞉no꞉ nowo꞉ gimo꞉ dimia꞉ib a꞉la꞉ta꞉ga꞉, e ho꞉leno꞉ tambo gi o꞉lia꞉ dowa꞉i ha꞉na꞉mela꞉ib. \v 17 \x - \xo 14.17 \xt Yo꞉n 16.13\x*Mama a꞉no꞉ to hendelelo꞉ sa꞉la꞉seno꞉ o꞉m. Henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ e mo꞉ba꞉daki a꞉la꞉ta꞉ga꞉ e mo꞉fanda asulo꞉ ko꞉lo꞉ iliyo꞉ e mo꞉tililiab. Ko꞉sega giliyo꞉ Mama a꞉no꞉ fanda asulab. Mo꞉wo꞉ e gi o꞉lia꞉ dowaki, gi usa mela꞉no꞉ mela꞉ib. \p \v 18 “Niyo꞉ gio꞉ dabuso꞉ so꞉wagalin o꞉ngo꞉ doma꞉kiyo꞉ mo꞉ta꞉fa꞉no꞉. Ne gilo꞉ amio꞉ a꞉ma꞉la꞉ mia꞉no꞉. \v 19 Ho꞉len a꞉la꞉se a꞉namio꞉, henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ ne wa꞉kabiyo꞉ mo꞉ba꞉ba꞉ib. Ko꞉sega giliyo꞉ ne ba꞉ba꞉ib. Ne mela꞉no꞉ o꞉lo꞉l ko꞉lo꞉ gio꞉lo꞉ mela꞉no꞉ mela꞉ib. \v 20 \x - \xo 14.20 \xt Yo꞉n 17.21-23\x*Ho꞉len a꞉no꞉ fa꞉la꞉dowalikiyo꞉, ne Dowa o꞉lo꞉l, gio꞉ neya a꞉lab, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ne giya a꞉lab a꞉la꞉bo꞉ giliyo꞉ fanda asuluma꞉ib. \v 21 Kaluka꞉isale abeyo꞉ ni elelo꞉ dia꞉sa꞉ga꞉lo꞉ kudu ha꞉na꞉lab a꞉no꞉, nelo꞉ mada asula꞉sen kaluka꞉isaleyo꞉ o꞉m. Kaluka꞉isale nelo꞉ asula꞉sen a꞉no꞉, Dowa꞉yo꞉ e mada alan asuluma꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ niyo꞉lo꞉ e alan asulaki, no꞉no꞉n nelo꞉ emo꞉wo꞉ kalaba walama꞉no꞉.” \p \v 22 Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki, Yudas Iskaliot ema, Yudas noma꞉yo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Alan, giyo꞉ go꞉no꞉no꞉ kalaba amio꞉ nimo꞉wo꞉ ka widaki, ko꞉sega henfelo꞉ kaluka꞉isalemo꞉wo꞉ mo꞉fanda walama꞉no꞉ a꞉no꞉ waima꞉iba?” \v 23 Ya꞉su eyo꞉ towo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu abeyo꞉ ne alan asulalega, eyo꞉ to nilo꞉wo꞉ dinafa kudu ha꞉na꞉ib. Dowa꞉yo꞉ e mada alan asulakiyo꞉, Do na꞉no꞉ kalu elo꞉wa ya꞉ga꞉, e o꞉lia꞉ mesa꞉no꞉. \v 24 \x - \xo 14.24 \xt Yo꞉n 7.16\x*Kalu abeyo꞉ ne mo꞉asulalega, eyo꞉ to nilo꞉wo꞉ mo꞉dinafa kudu ha꞉nab. To nilo꞉ sio꞉ gilo꞉ dabu a꞉no꞉ nino꞉ma. To a꞉no꞉ Do nelo꞉ iliga꞉fo꞉ a꞉na a꞉la꞉ta꞉ga꞉ fa꞉la꞉dowo꞉. \p \v 25 “Ne gi o꞉lia꞉ o꞉ilikiyo꞉, niyo꞉ to we gimo꞉wo꞉ wido꞉. \v 26 Ko꞉sega gilo꞉ halale alitakilo꞉ asuwa꞉fa꞉no꞉ Mama Malilo꞉ a꞉no꞉, Dowa꞉yo꞉ ni wiya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ iliga꞉talikiyo꞉, eyo꞉ kelego꞉wo꞉ tambo gimo꞉ walama꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ to nilo꞉ gimo꞉lo꞉ wido꞉ a꞉no꞉ tambo gio꞉ wa꞉ka asuluma꞉ki, eyo꞉ walama꞉ib. \v 27 Niyo꞉ ha꞉salo꞉ mesa꞉no꞉ man a꞉no꞉ gi o꞉lia꞉ doma꞉ki ta꞉to꞉l. Ha꞉salo꞉ mesa꞉no꞉ man ne o꞉lia꞉lo꞉ a꞉lab we, gi o꞉lia꞉ melea꞉ki dimio꞉l. Nilo꞉ dimi a꞉no꞉, henfelo꞉ kaluka꞉isale ililo꞉ dimia꞉sen o꞉leo꞉ngo꞉ma. Gio꞉ asulo꞉wo꞉ hida꞉liakiyo꞉, mada kele asula꞉so꞉bo. Gio꞉ tagila꞉so꞉bo. \v 28 \x - \xo 14.28 \xt Yo꞉n 20.17\x*To nilo꞉ sio꞉ we gio꞉ dabu, ‘Ne gio꞉ ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉ ha꞉na꞉nigo꞉l a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ne gilo꞉ amio꞉ a꞉ma꞉la꞉ mia꞉no꞉’ a꞉la꞉sa꞉labi dabu. Giliyo꞉ ne mada asulalega, ne Dolo꞉ amilo꞉ ha꞉na꞉nigo꞉l a꞉namio꞉ gio꞉ sagalema꞉ib. Mo꞉wo꞉ Do e alan dowaki, ne tinio꞉ ko꞉lo꞉lab. \v 29 \x - \xo 14.29 \xt Yo꞉n 13.19\x*Kelego꞉ nowo꞉ fa꞉la꞉dowab a꞉namio꞉ gio꞉ tili dabuma꞉kiyo꞉, a꞉no꞉ semo꞉fa꞉la꞉dowo꞉ o꞉a꞉labiki, niyo꞉ to we gimo꞉wo꞉ a꞉na salito꞉l. \v 30 Henfelo꞉ welo꞉ bo꞉fo꞉lab misa꞉ kalu a꞉no꞉ o꞉go꞉ yab ko꞉lo꞉, ne gi o꞉lia꞉lo꞉ toma꞉no꞉wo꞉ ofa꞉siyo꞉ aundo꞉ma. Halaido꞉ nilo꞉ we elo꞉ma꞉yo꞉ mo꞉bo꞉fo꞉lab. \v 31 Ko꞉sega henfelo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ niyo꞉ Dowo꞉ mada alan asulab a꞉la꞉bo꞉ asuluma꞉kiyo꞉, ne Dowa꞉lo꞉ saefa꞉ a꞉no꞉leko꞉ kudu ha꞉na꞉sen. Nio꞉ dasila꞉sa꞉ga꞉ ha꞉na꞉niki” a꞉la꞉sio꞉. \c 15 \s1 Ya꞉suwo꞉ waina꞉ i hendeleyo꞉ E \p \v 1 Ya꞉su eyo꞉ towo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Waina꞉ i hendeleyo꞉ no꞉no꞉n ne. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ni Dowo꞉ wain egelo꞉lo꞉ bo꞉fo꞉lowa꞉seno꞉ e. \v 2 \x - \xo 15.2 \xt Madi 3.10\x*Dowa꞉yo꞉ no꞉no꞉n ele amilo꞉ folo꞉ mo꞉hedab a꞉no꞉ gegedelia꞉sa꞉ga꞉ dila꞉sen. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ele folo꞉ hedab a꞉no꞉ nafale doma꞉kiyo꞉, Dowa꞉yo꞉ ele a꞉no꞉ abol gegedela꞉sen ko꞉lo꞉, tif amio꞉ ele a꞉ma꞉yo꞉ fowo꞉ modo꞉ nolo꞉ helema꞉ib. \v 3 Ni to ko꞉lo꞉ gimo꞉lo꞉ wido꞉ a꞉ma꞉yo꞉ gio꞉ o꞉ma nafale go꞉go꞉do꞉ ta꞉fo꞉ ko꞉lo꞉lab. \v 4 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ gio꞉ neya kuda꞉bi. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ nelo꞉ giya kuduma꞉no꞉. I eleyo꞉ gali alilab amio꞉, fowo꞉ mada mo꞉helema꞉ib. Ko꞉sega i eleyo꞉ i amio꞉ kudufo꞉lalega, fowo꞉ o꞉li helema꞉ib. A꞉la꞉do꞉ gan aumbo꞉ gio꞉ ne amio꞉ mo꞉kudufo꞉lalega, fowo꞉ mo꞉helema꞉ib. \p \v 5 “Waina꞉ i mo꞉wo꞉ no꞉no꞉n ne a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ele a꞉no꞉ gi ko꞉lo꞉lab. Kaluka꞉isale abeyo꞉ neya kudaki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ne eya kudalega, eyo꞉ fowo꞉ modo꞉ ko꞉lo꞉ helema꞉ib. Gio꞉ ne o꞉lia꞉yo꞉ alobanaga꞉ita꞉ga꞉ mo꞉ege dowalega, giliyo꞉ kelego꞉ imilise nowo꞉ mada mo꞉dimidama꞉ib. \v 6 \x - \xo 15.6 \xt Madi 7.19, 13.42\x*Kaluka꞉isale abeyo꞉ ne amilo꞉ mo꞉kudufo꞉lab a꞉no꞉, i ele ko꞉lo꞉ sanditab amilo꞉ olali o꞉leaumbo꞉, eyo꞉lo꞉ sandifa꞉no꞉ ko꞉lo꞉ olalia꞉ib. Ele a꞉no꞉ kegenelia꞉ga꞉, deya gilima꞉ki sandita꞉sen. \v 7 Gio꞉ neya kudaki, to nilo꞉ wido꞉ a꞉no꞉ gi amio꞉ dowalega, go꞉no꞉ndo꞉ asulab a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ dabu ba꞉dalikiyo꞉, gilo꞉ dabu ba꞉dab a꞉no꞉ko꞉ dimia꞉ib. \v 8 \x - \xo 15.8 \xt Madi 5.16\x*Gio꞉ fowo꞉ modo꞉ hedab amio꞉, nilo꞉ tili wida꞉sen kalu hendele a꞉la꞉bo꞉ kalaba widaki gab ko꞉lo꞉, man a꞉na ilikiyo꞉ Dowo꞉ wi alano꞉ a꞉na dia꞉ib. \p \v 9 “Dowa꞉lo꞉ nemo꞉lo꞉ ha꞉fo꞉ disa꞉ o꞉leaumbo꞉, niyo꞉lo꞉ gio꞉ ha꞉fo꞉wo꞉ disa꞉fo꞉lo꞉l. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ gio꞉ nilo꞉ ha꞉fo꞉ disa꞉lan man us a꞉na dofo꞉lubi. \v 10 \x - \xo 15.10 \xt Yo꞉n 14.15, 1Yo꞉n 2.5\x*Niyo꞉ Dowa꞉lo꞉ ele saefa꞉ a꞉no꞉ kudu ha꞉naki, ene ha꞉fo꞉ disa꞉lan man us amilo꞉ elen o꞉leaumbo꞉, giliyo꞉ nilo꞉ ele saefa꞉ a꞉no꞉ kudu ha꞉nalega, gio꞉ nilo꞉ ha꞉fo꞉ disa꞉lan man us a꞉nami doma꞉ib. \v 11 Sagalan nilo꞉wo꞉ gi amio꞉lo꞉ dowaki, sagalan gilo꞉ a꞉no꞉ ililima꞉kiyo꞉, to we gimo꞉wo꞉ a꞉na so꞉lo꞉l. \p \v 12 \x - \xo 15.12 \xt Yo꞉n 13.34\x*“Ni ele difa꞉yo꞉ we. Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ ha꞉fo꞉ disa꞉ o꞉leaumbo꞉, gio꞉ gegelebo꞉ ha꞉fo꞉wo꞉ a꞉la꞉ka disa꞉la꞉lubi. \v 13 \x - \xo 15.13 \xt Yo꞉n 10.11, 1Yo꞉n 3.16\x*Kalu noma꞉yo꞉ ene miliyo꞉ asuwa꞉taki, mela꞉no꞉ enedo꞉ ko꞉ walalega, ha꞉fo꞉ disa꞉lan man a꞉ma꞉yo꞉, ha꞉fo꞉ disa꞉lan man nolo꞉ tininila꞉ ko꞉lo꞉lab. \v 14 \x - \xo 15.14 \xt Madi 12.50\x*Giliyo꞉ nilo꞉ gimo꞉lo꞉ ele saefa꞉ a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ kudu ha꞉nalega, gio꞉ no꞉no꞉n mili hendele ko꞉lo꞉lab. \v 15 Madali nanog dian kaluwo꞉ kalu alan enedo꞉ma꞉lo꞉ kelego꞉ dimidab a꞉no꞉ e mo꞉fanda asula꞉sen. Ko꞉sega Dowa꞉lo꞉ to nimo꞉lo꞉ sio꞉ a꞉no꞉ tambo niyo꞉ gimo꞉wo꞉ kalaba wido꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ niyo꞉ gio꞉ ‘madali nanog dian kalu’ a꞉la꞉bo꞉ wa꞉kabiyo꞉ mada mo꞉so꞉lo꞉l. Niyo꞉ gio꞉ ‘mili’ a꞉la꞉so꞉lo꞉l. \v 16 Giliyo꞉ ne mo꞉da꞉feyo꞉ ko꞉sega, niyo꞉ gio꞉ da꞉fe alifa꞉. Gio꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ nanogo꞉ diakiyo꞉, fowo꞉ modo꞉ helema꞉ki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ fo a꞉no꞉ dowa꞉i ha꞉na꞉melea꞉ki, a꞉na da꞉fea꞉sa꞉ga꞉ ta꞉fo꞉. Gio꞉ a꞉la꞉dimidalikiyo꞉, giliyo꞉ kelego꞉ o꞉ba꞉le ni wiya a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ dabu ba꞉dab a꞉no꞉, Dowa꞉yo꞉ gimo꞉wo꞉ dimia꞉ib. \v 17 \x - \xo 15.17 \xt Yo꞉n 13.34\x*Nilo꞉ gimo꞉lo꞉ ele saeto꞉l we. Gio꞉ gegelebo꞉ ha꞉fo꞉wo꞉ disa꞉la꞉lubi. \s1 Henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ gi o꞉lia꞉yo꞉ gis doma꞉ib \p \v 18 “Henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ gimo꞉wo꞉ mo꞉bealega, iliyo꞉ nemo꞉wo꞉ tamin amio꞉ mo꞉beo꞉lo꞉b a꞉la꞉ka asula꞉bi. \v 19 \x - \xo 15.19 \xt Yo꞉n 17.14\x*Gio꞉ henfelo꞉ kalu wema꞉ ini so꞉lo꞉le dowo꞉ kibo꞉bowo꞉, iliyo꞉ gio꞉ mada asulumabe. Ko꞉sega gio꞉ henfelo꞉ wema꞉no꞉ma. O꞉leaumba. Gio꞉ henfelo꞉ man we ta꞉foma꞉ki, niyo꞉ a꞉na da꞉fe alifa꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ iliyo꞉ gio꞉ mada mo꞉beab. \v 20 \x - \xo 15.20 \xt Yo꞉n 13.16\x*To nilo꞉ tamin amilo꞉ gimo꞉lo꞉ wido꞉ we a꞉asuluma. ‘Madali nanogdo꞉ dian kalu a꞉ma꞉yo꞉ ene misa꞉ kaluwo꞉ mada mo꞉tininima꞉ib.’ Henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ tamin amio꞉ nemo꞉wo꞉ hida꞉yo꞉ ko꞉li ko꞉lilo꞉wo꞉ dimi ko꞉lo꞉, gimo꞉wo꞉lo꞉ a꞉la꞉ka dimidama꞉ib. Ko꞉sega to man nilo꞉ wido꞉ a꞉no꞉ iliyo꞉ kudu mio꞉lalega, gililo꞉ to widab a꞉no꞉lo꞉ kudu mia꞉ib. \v 21 Iliyo꞉ man a꞉no꞉ gimo꞉wo꞉ a꞉la꞉ka dimidama꞉ib mo꞉wo꞉ gio꞉ ni wiya a꞉lab. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ iliyo꞉ nelo꞉ iliga꞉fo꞉ kalu a꞉no꞉ mo꞉asulo꞉. \v 22 Niyo꞉ towo꞉ ilo꞉ amio꞉ mo꞉walama꞉ni mio꞉ kibo꞉bowo꞉, ililo꞉ mogago꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ ga꞉li domabe. Ko꞉sega o꞉go꞉ iliyo꞉ ‘Niyo꞉ mogago꞉wo꞉ mo꞉dimido꞉’ a꞉la꞉sa꞉ma꞉no꞉wo꞉ aundo꞉ma dowo꞉. \v 23 \x - \xo 15.23 \xt Luk 10.16\x*Kalu abeyo꞉ nemo꞉lo꞉ mo꞉beab a꞉ma꞉yo꞉, Domo꞉wo꞉lo꞉ mo꞉beakigab. \v 24 Kalu noma꞉lo꞉ tamin amilo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ mo꞉dimida꞉sen a꞉no꞉ niyo꞉ i usamio꞉ mo꞉dimido꞉ kibo꞉bowo꞉, ililo꞉ mogago꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ ga꞉li domabe. Ko꞉sega o꞉go꞉ iliyo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ nilo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, iliyo꞉ Do na꞉n o꞉lia꞉yo꞉ o꞉mo꞉bea꞉lab. \v 25 \x - \xo 15.25 \xt Song 35.19, 69.4\x*Man ililo꞉ dimido꞉ a꞉ma꞉yo꞉, Godeya꞉lo꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ da꞉lab we ilili alitakigab, ‘Kalu i wema꞉yo꞉ nemo꞉wo꞉ ba madali mo꞉bea꞉lab.’ \p \v 26 \x - \xo 15.26 \xt Yo꞉n 14.26\x*“Gilo꞉ halale alitakilo꞉ asuwa꞉ta꞉ mela꞉no꞉ Mama a꞉no꞉ Do o꞉lia꞉ a꞉lab ko꞉lo꞉, niyo꞉ e gi o꞉lia꞉ melea꞉ki iliga꞉fa꞉no꞉. Mama to hendelelo꞉ sa꞉lan e Do o꞉lia꞉ elen ko꞉lo꞉ mia꞉ib. E yalikiyo꞉ nelo꞉ doba꞉da꞉ sa꞉laki, gimo꞉wo꞉ dinafa fanda walama꞉ib. \v 27 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ nilo꞉ nanogdo꞉ mo꞉mo꞉da dilo꞉ a꞉na a꞉la꞉ta꞉ga꞉lo꞉ mio꞉ a꞉namio꞉, gio꞉ ne o꞉lia꞉ elen ko꞉lo꞉, giliyo꞉lo꞉ nelo꞉ doba꞉da꞉ sa꞉lakiyo꞉, kalu nolbo꞉wo꞉ walama꞉ib.” \c 16 \p \v 1 “Gili tili dabuwo꞉ ta꞉tabena꞉ki, niyo꞉ to a꞉no꞉ tambo gimo꞉wo꞉ wido꞉. \v 2 \x - \xo 16.2 \xt Madi 24.9, Luk 6.22, Yo꞉n 9.22\x*Iliyo꞉ inido꞉ tolo꞉ wida꞉sen ayamio꞉ gio꞉ ha꞉la꞉ya ta꞉felema꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ tif amio꞉ kalu abeyo꞉ gilo꞉ sana sowab iliyo꞉ Godeya꞉ ene nanog dimido꞉l a꞉la꞉asulaki dimidama꞉ib. \v 3 \x - \xo 16.3 \xt Yo꞉n 15.21\x*Iliyo꞉ Do o꞉lia꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ne o꞉lia꞉yo꞉ mada mo꞉fanda asululi ko꞉lo꞉, man a꞉no꞉ a꞉na dimidama꞉ib. \v 4 Ho꞉len a꞉no꞉ fa꞉la꞉dowalikiyo꞉, nilo꞉ gimo꞉lo꞉ to hagugu sio꞉ we dinafa asuluma꞉ki, o꞉go꞉ a꞉na so꞉lo꞉l. \s1 Godeya꞉ Mamaya꞉ nanog dimidano꞉ we \p “Tamin amio꞉ ne gi o꞉lia꞉ elen ko꞉lo꞉, niyo꞉ to a꞉no꞉ gimo꞉wo꞉ a꞉na mo꞉fanda sio꞉. \v 5 O꞉go꞉ ne nelo꞉ iliga꞉fo꞉lo꞉ a꞉na a꞉ma꞉la꞉ ho꞉no꞉l ko꞉sega, giliyo꞉ imilig noma꞉yo꞉ ‘Ge o꞉ba ha꞉naya?’ a꞉la꞉bo꞉ mo꞉dabu ba꞉dabo꞉lo꞉b. \v 6 A꞉la꞉bo꞉ mo꞉gaki, nilo꞉ to gimo꞉lo꞉ sa꞉lab a꞉namio꞉, gio꞉ nofolo꞉wo꞉ alan dowakigab. \v 7 \x - \xo 16.7 \xt Yo꞉n 14.16\x*Ko꞉sega niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Ne ha꞉na꞉no꞉ a꞉ma꞉yo꞉ gio꞉ mada asuwa꞉fa꞉ib. Mo꞉wo꞉ ne mo꞉ha꞉nalega, gilo꞉ halale alitakilo꞉ asuwa꞉ta꞉ mela꞉no꞉ Mama a꞉no꞉ gilo꞉ amio꞉ mo꞉mia꞉ib. Ko꞉sega ne ko꞉lo꞉ ho꞉no꞉loga, e gi o꞉lia꞉ melea꞉ki iliga꞉fa꞉no꞉. \v 8 E ya꞉sa꞉ga꞉yo꞉, mogago꞉lo꞉ dimida꞉sen man a꞉no꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ digalo꞉ man a꞉no꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Godeya꞉lo꞉ aloba꞉dakilo꞉ mo꞉walilima꞉ib a꞉no꞉ tambo henfelo꞉ kaluka꞉isale imo꞉wo꞉ asuluma꞉ki walama꞉ib. \v 9 Mama eyo꞉ ililo꞉ mogago꞉ dimida꞉sen a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ fanda walama꞉ib, mo꞉wo꞉ iliyo꞉ ne amio꞉ mo꞉tilida꞉dab. \v 10 Mama eyo꞉ man digalo꞉ dimida꞉sen a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ fanda walama꞉ib, mo꞉wo꞉ ne Dolo꞉wa ha꞉na꞉no꞉ ko꞉lo꞉ giliyo꞉ ne wa꞉kabiyo꞉ mo꞉ba꞉ba꞉ib. \v 11 \x - \xo 16.11 \xt Yo꞉n 12.31\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Godeya꞉lo꞉ aloba꞉dakilo꞉ mo꞉walilima꞉ib a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ fanda walama꞉ib, mo꞉wo꞉ Gode eyo꞉ henfelo꞉ wema꞉ misa꞉ kaluwo꞉ o꞉ma mo꞉walila꞉sa꞉ga꞉ ta꞉li ko꞉m. \p \v 12 \x - \xo 16.12 \xt 1Kol 3.1-2\x*“Niyo꞉ towo꞉ gimo꞉lo꞉ sa꞉ma꞉no꞉wo꞉ modo꞉ da꞉lab ko꞉sega, to a꞉no꞉ giliyo꞉ mada hida꞉yo꞉ da꞉ba꞉ib ko꞉lo꞉ mo꞉sa꞉ma꞉no꞉. \v 13 Ko꞉sega Mama to hendelelo꞉ sa꞉lan e yalikiyo꞉, eyo꞉ gio꞉ to hendele a꞉no꞉ tambo asuluma꞉ki, tililia꞉ ha꞉nakiyo꞉ walama꞉ib. Ene asulo꞉wa꞉yo꞉ mo꞉sa꞉ma꞉ib ko꞉sega, eyo꞉ nilo꞉ sa꞉labilo꞉ dabu a꞉no꞉ko꞉ walama꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ eyo꞉ tif amilo꞉ fa꞉la꞉doma꞉nigab a꞉no꞉ gimo꞉wo꞉ walama꞉ib. \v 14 Eyo꞉ to nilo꞉ a꞉no꞉ dia꞉sa꞉ga꞉, gimo꞉lo꞉ kalab amilo꞉ widab a꞉namio꞉, nemo꞉wo꞉ wiyo꞉ alan dimia꞉ib. \v 15 Dowa꞉lo꞉ kelego꞉ tambo da꞉lab a꞉no꞉ nino꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ niyo꞉ gimo꞉wo꞉ a꞉la꞉so꞉lo꞉l, Mama eyo꞉ to nilo꞉ a꞉no꞉ dia꞉sa꞉ga꞉, gimo꞉wo꞉ kalab amio꞉ walama꞉ib. \s1 Nofolo꞉ a꞉no꞉ ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉, sagalo꞉ dia꞉ib \p \v 16 \x - \xo 16.16 \xt Yo꞉n 14.19\x*“Ho꞉len a꞉la꞉se a꞉namio꞉, giliyo꞉ ne mo꞉ba꞉ba꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ho꞉len a꞉la꞉se nowo꞉ dota꞉ga꞉yo꞉, giliyo꞉ ne a꞉na ba꞉ba꞉ib.” Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \v 17 A꞉la꞉sa꞉labiki enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu iliyo꞉ egelebo꞉ a꞉la꞉nenelo꞉, “Kalu wema꞉ sa꞉lakiyo꞉, ‘Ho꞉len a꞉la꞉se a꞉namio꞉, giliyo꞉ ne mo꞉ba꞉ba꞉ib. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ho꞉len a꞉la꞉se nowo꞉ dota꞉ga꞉yo꞉, giliyo꞉ ne a꞉na ba꞉ba꞉ib’ Eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉ ko꞉lo꞉ to elo꞉ sio꞉wo꞉ nowo꞉ we, ‘ne Dolo꞉wa mesa꞉ni ho꞉no꞉l’ to a꞉la꞉ elo꞉ sio꞉ a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ o꞉ba꞉le?” \v 18 Egelebo꞉ o꞉nenelefo꞉ ko꞉ ilikiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Eyo꞉ ‘ho꞉len a꞉la꞉se’ a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ mo꞉wo꞉ o꞉ba꞉le? Nio꞉ to a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ babalab.” \p \v 19 Ya꞉su e ililo꞉ dabu ba꞉ba꞉nigab a꞉no꞉ asulo꞉ ko꞉lo꞉, eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ tamin amio꞉ gimo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, ‘Ho꞉len a꞉la꞉se a꞉namio꞉, giliyo꞉ ne mo꞉ba꞉ba꞉ib.’ A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ‘ho꞉len a꞉la꞉se nowo꞉ dota꞉ga꞉yo꞉, giliyo꞉ ne a꞉na ba꞉ba꞉ib’ a꞉la꞉do꞉ sio꞉ a꞉ma꞉ ha꞉g a꞉no꞉ gegelebo꞉ nenelakiyo꞉ dabu kedaya? \v 20 Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Giliyo꞉ ya꞉lakiyo꞉ nofoloma꞉ib ko꞉sega, henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ sagalema꞉ib. Giliyo꞉ kele asulo꞉wo꞉ alan doma꞉ib ko꞉sega, kele asulo꞉ gililo꞉ a꞉no꞉ nodola꞉sa꞉ga꞉ sagalo꞉ fa꞉la꞉doma꞉ib. \v 21 Gayo꞉ so꞉walo꞉ sa꞉la꞉lia꞉no꞉ ho꞉len a꞉no꞉ fa꞉la꞉dowalikiyo꞉, e nagalo꞉lo꞉ dia꞉no꞉ ho꞉len a꞉no꞉ dowab ko꞉lo꞉, e kele asuluma꞉ib. Ko꞉sega so꞉wayo꞉ sa꞉la꞉lia꞉sa꞉ga꞉yo꞉, eyo꞉ so꞉wa ho꞉gi henfelo꞉ wenamilo꞉ fa꞉la꞉dowab a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sagala꞉li asulakiyo꞉, nagalo꞉ di a꞉no꞉ ga꞉lila꞉ma꞉ib. \v 22 O꞉leo꞉ngo꞉ ko꞉lo꞉ o꞉go꞉ gio꞉ kele asulo꞉wo꞉ alan fa꞉la꞉dowab ko꞉sega, niyo꞉ gio꞉ wa꞉ka ba꞉ba꞉no꞉ ko꞉lo꞉ gio꞉ sagalo꞉wo꞉ alan dowaki, kalu imilig noma꞉yo꞉ sagalo꞉ a꞉no꞉ mo꞉dila꞉ma꞉ib. \v 23 \x - \xo 16.23 \xt Madi 7.7\x*Ho꞉len a꞉namio꞉ giliyo꞉ kelego꞉ imilig nowo꞉ nemo꞉wo꞉ mo꞉dabu ba꞉ba꞉ib. Niyo꞉ gimo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Giliyo꞉ kelego꞉ o꞉ba꞉le ni wiya a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Domo꞉ dabu ba꞉dalikiyo꞉, eyo꞉ gimo꞉wo꞉ tambo dimia꞉ib. \v 24 Tamin amio꞉ gio꞉ ni wiya a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ kelego꞉ imilig nowo꞉ mo꞉dabu ba꞉dale. Ko꞉sega o꞉go꞉ giliyo꞉ dabu ba꞉da꞉bi. Dabu ba꞉dalikiyo꞉, giliyo꞉ dia꞉ib ko꞉lo꞉ sagalo꞉wo꞉ gi amio꞉ ilili alifa꞉ib. \p \v 25 “Tamin amio꞉ niyo꞉ towo꞉ gimo꞉wo꞉ bale sa꞉la꞉len ko꞉sega, ho꞉leno꞉ ko꞉na꞉ma fa꞉la꞉doma꞉nigab a꞉namio꞉ niyo꞉ gimo꞉wo꞉ mo꞉bale sa꞉laki, Dolo꞉ doba꞉da꞉yo꞉ kalaba fanda sa꞉ma꞉nigo꞉l. \v 26 Ho꞉len a꞉namio꞉ giliyo꞉ ni wiya a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉ dabu ba꞉ba꞉ib. Niyo꞉ gio꞉ asuwa꞉foma꞉kiyo꞉, Domo꞉wo꞉ ni ka dabu ba꞉ba꞉no꞉ka꞉ a꞉la꞉bo꞉ mo꞉so꞉lo꞉l. \v 27 \x - \xo 16.27 \xt Yo꞉n 14.21,23\x*A꞉la꞉ba. Giliyo꞉ ne alan asulakiyo꞉, ne Godelo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉ a꞉la꞉bo꞉ gio꞉ tilidabu ko꞉lo꞉, Dowa꞉yo꞉ gio꞉ mada alan asulo꞉ ko꞉lo꞉lab. \v 28 Ne Dolo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ yakiyo꞉ henfelo꞉ wena fa꞉la꞉dowo꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ o꞉go꞉ ne henfelo꞉ we ta꞉takiyo꞉, a꞉ma꞉la꞉ Dolo꞉wa ha꞉na꞉nigo꞉l.” \p \v 29 Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki, enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “O꞉go꞉ giyo꞉ mo꞉bale sa꞉laki, kalaba fanda widab. \v 30 Giyo꞉ kelego꞉ tambowo꞉ asulo꞉lo꞉biki, kalu imilig noma꞉yo꞉ gimo꞉wo꞉ semo꞉ dabu ba꞉ba꞉ o꞉lalikiyo꞉, ge o꞉ma asulo꞉ ko꞉lo꞉ o꞉li sa꞉ma꞉ib. O꞉go꞉ niliyo꞉ a꞉no꞉ fanda asululi. Gilo꞉ asulab koma꞉yo꞉, ge Godelo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉ a꞉la꞉bo꞉ niliyo꞉ tili asulo꞉l.” \p \v 31 A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “O꞉go꞉ gio꞉ hendele tili da꞉daya꞉le? \v 32 \x - \xo 16.32 \xt Madi 26.31,56\x*Gio꞉ dalalelia꞉ga꞉lo꞉, gini hen amilo꞉ ha꞉na꞉no꞉ ho꞉len a꞉no꞉ ko꞉na꞉ma fa꞉la꞉doma꞉nigab. Hendele ho꞉len a꞉no꞉ o꞉ma fa꞉la꞉dowab. Giliyo꞉ ne nina꞉li ka ta꞉fo꞉ ha꞉na꞉ib. Ko꞉sega Dowo꞉ ne o꞉lia꞉ a꞉lab ko꞉lo꞉ ne nina꞉liyo꞉ mo꞉o꞉lo꞉l. \v 33 \x - \xo 16.33 \xt Yo꞉n 14.27, Lom 5.1, 1Yo꞉n 5.4\x*Gio꞉ neya ilikiyo꞉, ha꞉salo꞉ doma꞉no꞉ man a꞉no꞉ gi amio꞉ doma꞉ki, niyo꞉ to we gimo꞉wo꞉ sio꞉. Gio꞉ henfelo꞉ wena ilikiyo꞉, hida꞉yo꞉wo꞉ dia꞉mela꞉ib. Ko꞉sega henfelo꞉ wema꞉ halaido꞉ a꞉no꞉ ni tininila꞉ ko꞉lo꞉, gio꞉ halale kagaya꞉bi.” Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \c 17 \s1 Ya꞉su eyo꞉ Iyamo꞉wo꞉ dulugu sio꞉ \p \v 1 Ya꞉suwa꞉yo꞉ to a꞉no꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, e Hebeneyo꞉ alolo bo꞉fo꞉liki a꞉la꞉sio꞉, “Dowa, ho꞉len nilo꞉wo꞉ o꞉ma fa꞉la꞉dowaka꞉. Gi so꞉wa niyo꞉ gi wiyo꞉ wabuluma꞉no꞉ ko꞉lo꞉, giyo꞉ ni wiyo꞉ wabuda꞉bi. \v 2 Do, giyo꞉ saetakiyo꞉, gi so꞉wa niyo꞉ kaluka꞉isaleyo꞉ tambo bo꞉fo꞉melea꞉kiyo꞉, halaido꞉wo꞉ nemo꞉ dimi. Kaluka꞉isale gilo꞉ nemo꞉lo꞉ dimi a꞉no꞉ mela꞉no꞉ mela꞉no꞉wo꞉ dima꞉ki, halaido꞉wo꞉ emo꞉ dimi. \v 3 \x - \xo 17.3 \xt 1Yo꞉n 5.20\x*Mela꞉no꞉ mela꞉no꞉ a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ we. Gode Hendele imilise, Ge o꞉lia꞉ gilo꞉ iliga꞉fo꞉ Ya꞉su Keliso a꞉no꞉lia꞉yo꞉ ililo꞉ fanda asululiab a꞉no꞉ o꞉m. \v 4 \x - \xo 17.4 \xt Yo꞉n 4.34\x*Nanogo꞉ gilo꞉ nemo꞉lo꞉ henfelo꞉ wenamilo꞉ dimidama꞉kilo꞉ dimi a꞉no꞉ niyo꞉ ditandalab a꞉na ilikiyo꞉, gi wi alan o꞉lia꞉ halaido꞉ gilo꞉ o꞉lia꞉yo꞉ kalaba wido꞉. \v 5 \x - \xo 17.5 \xt Yo꞉n 1.1\x*A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Dowa, henfelo꞉ we semo꞉fa꞉la꞉dowo꞉ amio꞉, ne ge o꞉lia꞉ ilikiyo꞉, wi nilo꞉wo꞉ alan elen ko꞉lo꞉, o꞉go꞉ gi siwa꞉l amio꞉ giyo꞉ ne wiyo꞉ alan elen o꞉ngo꞉ka doma꞉ki ta꞉ta꞉bi. \p \v 6 “Niyo꞉ henfelo꞉ kaluka꞉isale gilo꞉ nemo꞉lo꞉ dimi i o꞉mo꞉wo꞉ gi wiyo꞉ kalaba wido꞉. Kaluka꞉isale i a꞉no꞉ gino꞉ dowo꞉ ko꞉lo꞉, giyo꞉ nemo꞉ dimiabikiyo꞉, iliyo꞉ gi to a꞉no꞉ kudu ane. \v 7 Kelego꞉ tambo gilo꞉ nemo꞉lo꞉ dimi a꞉no꞉ gelo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉, o꞉go꞉ iliyo꞉ fanda asulab. \v 8 Mo꞉wo꞉ niyo꞉ to gilo꞉ nemo꞉lo꞉ dimi a꞉no꞉ imo꞉wo꞉ wido꞉ ko꞉lo꞉ iliyo꞉ di. Ne gelo꞉wa a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉ a꞉la꞉bo꞉ iliyo꞉ hendele asulo꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ne gi iliga꞉fo꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉ iliyo꞉ tili asulo꞉. \v 9 Niyo꞉ iyo꞉ ko꞉lo꞉ dulugu so꞉lo꞉l. Henfelo꞉ kaluka꞉isale iyo꞉ ko꞉lo꞉ dulugu so꞉lo꞉ba. Kaluka꞉isale gilo꞉ nemo꞉lo꞉ dimi a꞉no꞉ tambo gino꞉ ko꞉lo꞉, niyo꞉ i a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ dulugu so꞉lo꞉l. \v 10 Kaluka꞉isale nilo꞉ a꞉no꞉ tambo gino꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kaluka꞉isale gilo꞉ a꞉no꞉ tambo nino꞉. Ni wi alan a꞉no꞉ kaluka꞉isale i a꞉na a꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalaba wida꞉lab. \v 11 Ne gelo꞉wa mia꞉nigo꞉l. Ne henfelo꞉ wenamio꞉ mo꞉doma꞉no꞉ ko꞉sega, kaluka꞉isale iyo꞉ henfelo꞉ wiyo꞉ o꞉mesa꞉ib. Do Malilo꞉, go꞉no꞉n wiyo꞉ nemo꞉ dimi ko꞉lo꞉, Do na꞉no꞉ asulo꞉wo꞉ imilise o꞉lo꞉l o꞉leaumbo꞉, iyo꞉lo꞉ asulo꞉wo꞉ imilise a꞉la꞉doma꞉ki, giyo꞉ kaluka꞉isale i a꞉no꞉ gi wi halaido꞉ us a꞉na bo꞉fo꞉lubi. \v 12 \x - \xo 17.12 \xt Yo꞉n 6.39, 13.18\x*Ne i o꞉lia꞉ ilikiyo꞉, iyo꞉ wi alan gilo꞉ nemo꞉lo꞉ dimi us a꞉na a꞉labikiyo꞉, niyo꞉ iyo꞉ bo꞉fo꞉len. Iyo꞉ nowo꞉ mo꞉sulu ane ko꞉sega, Godeya꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ ililima꞉kiyo꞉, kalulo꞉ mogagila꞉ma꞉no꞉wa kudu ha꞉nab a꞉no꞉ko꞉ sulufa꞉ni ha꞉nab. \p \v 13 “O꞉go꞉ ne gelo꞉wa mia꞉nigo꞉l. Ko꞉sega sagalo꞉ nilo꞉wo꞉ kaluka꞉isale i a꞉namio꞉ mada ililifoma꞉ki, ne henfelo꞉ wena o꞉silikiyo꞉, to we a꞉na so꞉lo꞉l. \v 14 To man gilo꞉wo꞉ niyo꞉ imo꞉wo꞉ wido꞉. Ne henfelo꞉ wema꞉no꞉ma o꞉leaumbo꞉, iyo꞉lo꞉ henfelo꞉ wema꞉no꞉ma ko꞉lo꞉, henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ imo꞉wo꞉ mo꞉bea꞉lab. \v 15 \x - \xo 17.15 \xt Madi 6.13, 2Tes 3.3\x*Giyo꞉ iyo꞉ henfelo꞉ wenamilo꞉ elen a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ tililia꞉ga꞉ handaloma꞉ki so꞉lo꞉ba. Ko꞉sega giyo꞉ i a꞉no꞉ bo꞉fo꞉liki, mogago꞉lelo꞉ dimida꞉sen Sa꞉da꞉na꞉ eyo꞉ iyo꞉ mogagilabena꞉ki a꞉na dulugu so꞉lo꞉l. \v 16 Ne henfelo꞉ wema꞉no꞉ma o꞉leaumbo꞉, iyo꞉lo꞉ henfelo꞉ wema꞉no꞉ma. \v 17 To gilo꞉wo꞉ mada hendele dowo꞉ ko꞉lo꞉, giyo꞉ to hendele a꞉ma꞉yo꞉ iyo꞉ malilo꞉le dimidaki, gino꞉ doma꞉ki ta꞉ta꞉bi. \v 18 \x - \xo 17.18 \xt Yo꞉n 20.21\x*Gilo꞉ ne henfelo꞉ kaluka꞉isalelo꞉ amilo꞉ iliga꞉fo꞉ o꞉leaumbo꞉, niyo꞉lo꞉ i we henfelo꞉ kaluka꞉isale ilo꞉ us a꞉na iliga꞉felema꞉no꞉. \v 19 Iyo꞉ to hendele a꞉na ilikiyo꞉, malilo꞉le dowaki gino꞉le doma꞉kiyo꞉, no꞉no꞉no꞉lo꞉ malilo꞉ dowaki gino꞉le doma꞉ki ta꞉to꞉l. \p \v 20 “Niyo꞉ kalu i weno꞉ko꞉ asuwa꞉foma꞉ki dulugu so꞉lo꞉ba. Ko꞉sega kalu i wema꞉lo꞉ to man widab a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉lo꞉ ne amilo꞉ tilida꞉dab kaluka꞉isale a꞉no꞉lo꞉ asuwa꞉foma꞉ki dulugu so꞉lo꞉l. \v 21 Do ge neya dowabilo꞉, ne geya dowo꞉l o꞉leaumbo꞉, i a꞉no꞉lo꞉ tambo asulo꞉wo꞉ imilise doma꞉ki dulugu so꞉lo꞉l. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ ne gi iliga꞉fo꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉ tili asuluma꞉kiyo꞉, kalu i we na꞉na doma꞉ki dulugu so꞉lo꞉l. \v 22 \x - \xo 17.22 \xt Ilig 4.32\x*Do na꞉no꞉ asulo꞉wo꞉ imilise dowo꞉ o꞉leaumbo꞉, iyo꞉lo꞉ asulo꞉ imilise doma꞉kiyo꞉, wi alan gilo꞉ nemo꞉lo꞉ dimi a꞉no꞉, niyo꞉ imo꞉ dimi ko꞉lo꞉lab. \v 23 Iyo꞉ asulo꞉wo꞉ mada imilise doma꞉kiyo꞉, ne iya dowo꞉l a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ge neya dowab. Iyo꞉ asulo꞉wo꞉ imilise dowalikiyo꞉, henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ ne gi iliga꞉fo꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉ asulaki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ giyo꞉ nelo꞉ alan asulaki ha꞉fo꞉ disa꞉ o꞉leaumbo꞉, giyo꞉ iyo꞉lo꞉ alan asulaki, ha꞉fo꞉ disa꞉ a꞉la꞉bo꞉ iliyo꞉ asuluma꞉ib. \p \v 24 “Dowa, kaluka꞉isale gilo꞉ nemo꞉lo꞉ dimi we, iyo꞉ nelo꞉ doma꞉no꞉ hen a꞉na ne o꞉lia꞉ siliki, ni wi alan halaido꞉ a꞉no꞉ bo꞉ba꞉ki asulab. Do giyo꞉ henfelo꞉ we o꞉dimidama꞉no꞉ amio꞉, ne mada alan asulo꞉ ko꞉lo꞉, wi alan halaido꞉ a꞉no꞉ nemo꞉ dimi. \v 25 Dowa, ge mada digalo꞉le. Henfelo꞉ kaluka꞉isale iliyo꞉ ge mo꞉fanda asululi ko꞉lo꞉lab. Ko꞉sega niyo꞉ ge asululi ko꞉lo꞉ kalu i wema꞉yo꞉ ne gi iliga꞉fo꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉ asulab. \v 26 Niyo꞉ gi wiyo꞉ imo꞉wo꞉ kalaba wido꞉. Gilo꞉ nemo꞉lo꞉ ha꞉fo꞉ disa꞉lan man a꞉no꞉ i amio꞉ dowaki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ nelo꞉ iya doma꞉kiyo꞉, niyo꞉ gi wiyo꞉ o꞉wida꞉li mela꞉no꞉.” \c 18 \s1 Ya꞉suwo꞉ teledowo꞉ \r Madi 26.47-56, Mak 14.43-50, Luk 22.47-53 \p \v 1 Ya꞉su eyo꞉ to a꞉no꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉ eletakiyo꞉, enedo꞉ tili wida꞉sen kalu o꞉lia꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, Kidolon ho꞉n kago a꞉no꞉ ta꞉ta꞉ga꞉, nodowa ane. Ho꞉no꞉ nodo a꞉namio꞉, o꞉lif egelo꞉ nowo꞉ elen ko꞉lo꞉ iyo꞉ a꞉na tiane. \v 2 Ya꞉su o꞉lia꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu i o꞉lia꞉yo꞉ egelo꞉ a꞉namio꞉ kegea꞉sen ko꞉lo꞉ Ya꞉sulo꞉ teledowo꞉ kalu Yudas eyo꞉ hen a꞉no꞉ asulo꞉. \v 3 A꞉la꞉ga꞉sen ko꞉lo꞉ Yudas e egelo꞉ a꞉na mio꞉. Eyo꞉ ame kaluwo꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Fa꞉lisi o꞉lia꞉ bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kaluwa꞉ da꞉la꞉di kalu i o꞉lia꞉ tililia꞉ mio꞉. Iliyo꞉ nafa o꞉lia꞉ gele o꞉lia꞉ buban kelego꞉ o꞉lia꞉yo꞉ dia꞉mio꞉. \v 4 Ya꞉su eyo꞉ kelego꞉ e amilo꞉ fa꞉la꞉doma꞉nigab a꞉no꞉ eneno꞉ tambo asululia꞉ga꞉ elen ko꞉lo꞉, e ilo꞉wa ha꞉na꞉ga꞉ galiliakiyo꞉, imo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Gio꞉ o꞉b kedaya?” \v 5 Iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Nasala꞉t kalu, Ya꞉suwo꞉ ko꞉lo꞉ kelema꞉ni mio꞉.” A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su e sa꞉laki, “Neka꞉” a꞉la꞉sio꞉. Ya꞉sulo꞉ teledowo꞉ kalu, Yudas e i o꞉lia꞉ kagafo꞉len. \v 6 Ya꞉su eyo꞉ “Neka꞉” a꞉la꞉sa꞉labikiyo꞉, iyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ gigida꞉sa꞉ga꞉, hena tulu fufudo꞉. \p \v 7 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su eyo꞉ wa꞉ka dabu ba꞉dakiyo꞉, “Gio꞉ o꞉b kedaya?” A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, ili sa꞉lakiyo꞉, “Nasala꞉t kalu, Ya꞉suwo꞉ ko꞉lo꞉ kelema꞉ni mio꞉” a꞉la꞉sio꞉. \v 8 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉ sa꞉laki, “Niyo꞉ tamin amio꞉ Neka꞉ a꞉la꞉sio꞉ ko꞉lo꞉, giliyo꞉ ne ko꞉lo꞉ kedalega, kalu nol we hamana꞉ki ta꞉foma.” \v 9 \x - \xo 18.9 \xt Yo꞉n 17.12\x*Ya꞉su eyo꞉ to a꞉no꞉ sa꞉lakiyo꞉, tamin amilo꞉ to elo꞉ dinali sio꞉ we, “Kalu nemo꞉lo꞉ dimi a꞉no꞉, imilig nowo꞉ mada mo꞉sulu ane ko꞉lo꞉lab” to a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ ilili alitakiyo꞉, towo꞉ a꞉la꞉sio꞉. \v 10 A꞉la꞉gabikiyo꞉ Saimon Bida elo꞉ helebesi sambo delen a꞉no꞉ sililia꞉ga꞉, bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kaluwa꞉ nanogdo꞉ dian kalu a꞉no꞉ helebesi a꞉ma꞉ yamelaki, ka꞉la꞉n ililib amilo꞉ a꞉no꞉ gede to꞉lolo꞉. Nanogdo꞉ dian kalu a꞉ma꞉ wiyo꞉ Malkus. \v 11 \x - \xo 18.11 \xt Madi 26.39\x*A꞉la꞉dimidabiki Ya꞉su eyo꞉ Bidamo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Go꞉no꞉n helebesi sambo ko a꞉ma꞉la꞉ disa꞉ma. Dowa꞉lo꞉ go꞉fo꞉ amilo꞉ wasu a꞉no꞉ giyo꞉ ne mo꞉maiya꞉ki gaya?” \s1 Ya꞉suwo꞉ Anasdo꞉wa tililia꞉gane \p \v 12 A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ ame kalu i o꞉lia꞉ ilo꞉ bo꞉fo꞉lowan kalu o꞉lia꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Yu misa꞉ kaluwa꞉ da꞉la꞉di kalu i a꞉no꞉ tambo Ya꞉suwo꞉ ta꞉lia꞉sa꞉ga꞉ melo꞉. \v 13 Iliyo꞉ e tililia꞉sa꞉ga꞉, Anasdo꞉ ami ko꞉le ane. Anasa꞉ ida꞉yo꞉ Kaiafas e di ko꞉lo꞉, o꞉g dona a꞉namio꞉, Kaiafas e bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu elen. \v 14 \x - \xo 18.14 \xt Yo꞉n 11.49-51\x*Tamin amio꞉ Kaiafas eyo꞉ Yu misa꞉ kalumo꞉ sa꞉laki, “Kalu imilig we, kaluka꞉isale nililo꞉ma꞉ heno꞉ e diaki sowalega, mada nafa” a꞉la꞉saefa꞉. \s1 Bida eyo꞉ Ya꞉suwo꞉ gola ba꞉ba꞉ \r Madi 26.69-70, Mak 14.66-68, Luk 22.55-57 \p \v 15 Saimon Bida o꞉lia꞉ tili wida꞉sen kalu no o꞉lia꞉yo꞉ Ya꞉suwa꞉ fa꞉sa kudu ha꞉na꞉ga꞉ ane. Bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu eyo꞉ tili wida꞉sen kalu no a꞉no꞉ asulo꞉ ko꞉lo꞉, e Ya꞉su o꞉lia꞉ bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kaluwa꞉ aya ha꞉nakiyo꞉, a꞉la꞉yo꞉ tolo꞉ usa tiane. \v 16 Ko꞉sega Bida e tolo꞉ amilo꞉ tog aniba yasila꞉len. Bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu eyo꞉ tili wida꞉sen kalu nowo꞉ asulo꞉ ko꞉lo꞉, kalu a꞉no꞉ a꞉ma꞉la꞉ handalowakiyo꞉, nanogdo꞉ dian ga bolo꞉ togdo꞉ bo꞉fo꞉len emo꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, eyo꞉ Bidayo꞉ tolo꞉ usa tililia꞉gane. \v 17 Nanogdo꞉ dian ga tog amilo꞉ elen a꞉ma꞉yo꞉ Bidamo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Kalu wema꞉lo꞉ tili wida꞉sen kalu nowo꞉ geya꞉le?” A꞉la꞉sa꞉labiki Bida eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Ko꞉ nema” a꞉la꞉sio꞉. \v 18 Hido꞉ dowabiki, ayamilo꞉ nanogdo꞉ dian kalu i o꞉lia꞉ da꞉la꞉di kalu i o꞉lia꞉yo꞉ de ge a꞉no꞉ kegea꞉sa꞉ga꞉ gido꞉ ko꞉lo꞉, iyo꞉ aniba hege kagafo꞉liki, de go꞉la꞉liki elen. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Bida elo꞉ a꞉na ha꞉na꞉ga꞉ kagafo꞉liki, de go꞉la꞉len. \s1 Bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu eyo꞉ Ya꞉sumo꞉ dabu ba꞉ba꞉ \r Madi 26.59-66, Mak 14.55-64, Luk 22.66-71 \p \v 19 Bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu eyo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu o꞉lia꞉ elo꞉ to man wida꞉sen o꞉lia꞉yo꞉ ko꞉lo꞉ dabu ba꞉ba꞉. \v 20 Ko꞉sega Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ kaluka꞉isalemo꞉wo꞉ towo꞉ kalaba wida꞉sen. Yu kaluka꞉isaleyo꞉ tolo꞉ wida꞉sen a o꞉lia꞉ Godeya꞉ Malilo꞉ a a꞉namio꞉lo꞉ kegea꞉sen ko꞉lo꞉, niyo꞉ ho꞉leno꞉ tambo a꞉namio꞉ kalaba wida꞉sen. Niyo꞉ towo꞉ wo꞉no꞉lebo꞉ mada mo꞉wido꞉. \v 21 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ gilo꞉ nemo꞉lo꞉ dabu ba꞉dab ko mo꞉wo꞉ ha꞉? To man nilo꞉ widabilo꞉ dabu kaluka꞉isalemo꞉ dabu bo꞉ba. Nilo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉ ili asulo꞉ ko꞉lo꞉lab.” \p \v 22 Ya꞉su eyo꞉ to a꞉no꞉ sa꞉labikiyo꞉, da꞉la꞉di kalu anib amilo꞉ kagafo꞉len a꞉ma꞉yo꞉ e dagiya꞉ babowa yamelaki, emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giyo꞉ bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalumo꞉lo꞉ to we o꞉ngo꞉ sa꞉lab ko, giyo꞉ e wa꞉la sa꞉ndaki gaya?” \v 23 Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ towo꞉ hala sio꞉lalega, nilo꞉ to hala sio꞉ a꞉no꞉ kalaba sama. Ko꞉sega niyo꞉ to digalo꞉ sio꞉lalega, giyo꞉ ne wangabiki yamela꞉yo꞉?” \v 24 A꞉la꞉gabiki Ya꞉su amilo꞉ melo꞉ a꞉no꞉ mo꞉fagelaki, Anas eyo꞉ bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu, Kaiafas elo꞉ a꞉na iliga꞉fo꞉. \s1 Bida eyo꞉ Ya꞉suwo꞉ wa꞉ka gola ba꞉ba꞉ \p \v 25 Saimon Bida e kagafo꞉liki de go꞉la꞉len amio꞉, iliyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Kalu honoma꞉lo꞉ tili wida꞉sen kalu nowo꞉ geya꞉le?” A꞉la꞉sa꞉labiki Bidaya꞉ sa꞉laki, “Ko hendele nemalo꞉ka꞉” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 26 Bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu a꞉ma꞉ nanogdo꞉ dian kalu nowo꞉ a꞉na elen. Kalu we tamin amilo꞉ Bidaya꞉lo꞉ ka꞉la꞉ndo꞉ gedeo꞉ kalu a꞉ma꞉ ene so꞉lo꞉wo꞉ o꞉m. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ eyo꞉ Bidamo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ya꞉su o꞉lia꞉ egelo꞉ amilo꞉ a꞉labikilo꞉ ba꞉ba꞉yo꞉ nowo꞉ geya꞉le” a꞉la꞉sio꞉. \v 27 \x - \xo 18.27 \xt Yo꞉n 13.38\x*Bida eyo꞉ “Ko nemalo꞉ka꞉” a꞉la꞉bo꞉ wa꞉ka a꞉sa꞉labiki, wigibole a꞉naka gogonowo꞉ a꞉na go꞉no꞉. \s1 Ya꞉suwo꞉ Failatdo꞉wa tililia꞉gane \p \v 28 Yu misa꞉ kalu iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ tililia꞉ga꞉, Kaiafasa꞉ ayamilo꞉ elen a꞉no꞉ ta꞉ta꞉ga꞉, Loma꞉ misa꞉ kaluwa꞉ aya ane. O꞉g a꞉namio꞉ kea꞉fole dowabiki, iyo꞉ Tinio꞉ Asulo꞉ ma꞉no꞉wo꞉ ma꞉no꞉ dowo꞉ ko꞉lo꞉, Godeya꞉ siwa꞉l amio꞉ mogago꞉ dowabena꞉ki a꞉la꞉asulakiyo꞉, Loma꞉ misa꞉ kaluwa꞉ ayamio꞉ mo꞉tiane. \v 29 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Failat e ha꞉la꞉ya ya꞉sa꞉ga꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Giliyo꞉ kalu wema꞉yo꞉ o꞉b dimido꞉lo꞉biki mo꞉walilima꞉ni mio꞉wo꞉?” \v 30 Iliyo꞉ emo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “E mogago꞉lo꞉ dimida꞉sen kaluma kibo꞉bowo꞉ niliyo꞉ e gelo꞉ amio꞉ mo꞉tililia꞉ga꞉ mibo꞉lo.” \v 31 \x - \xo 18.31 \xt Yo꞉n 19.6-7\x*Iliyo꞉ a꞉la꞉sa꞉labiki, Failata꞉ imo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Giliyo꞉ e a꞉ma꞉la꞉ tililia꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, ele ginido꞉ a꞉ma꞉ mo꞉walilima꞉ni hamana.” Yu kalu iliyo꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Ko꞉sega niliyo꞉ kalu nowo꞉ sana soma꞉no꞉wo꞉ mo꞉ililo꞉” a꞉la꞉sio꞉. \v 32 \x - \xo 18.32 \xt Yo꞉n 3.14, 12.33\x*Tamin amio꞉ Ya꞉su eyo꞉ ne we au soma꞉no꞉ a꞉la꞉liki sio꞉ ko꞉lo꞉, to a꞉no꞉ hendele ilili alitakiyo꞉ kelego꞉ we a꞉na fa꞉la꞉dowo꞉. \p \v 33 A꞉la꞉gabiki Failata꞉ ene gamani aya a꞉ma꞉la꞉ tina꞉sa꞉ga꞉, Ya꞉suwo꞉ elo꞉wa mena꞉ki sio꞉ ko꞉lo꞉, tililia꞉ yabikiyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Yu kaluka꞉isale a꞉ma꞉ misa꞉ kalu alano꞉ geya꞉le?” \v 34 A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki Ya꞉suwa꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “To ko go꞉no꞉n asula꞉sa꞉ga꞉ nemo꞉wo꞉ a꞉na dabu ba꞉daya, mo꞉ kalu nolba꞉yo꞉ gimo꞉wo꞉ nelo꞉ doba꞉da꞉yo꞉ elo꞉ sa꞉labeyo꞉?” \v 35 \x - \xo 18.35 \xt Yo꞉n 1.11\x*Failat eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Ne Yu kalumaka꞉. Kaluka꞉isale go꞉no꞉ndo꞉ma꞉yo꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu iliyo꞉ ge nemo꞉ mo꞉walilima꞉ki tililia꞉ mio꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ gilo꞉ dimido꞉wo꞉ o꞉ba?” \v 36 A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki Ya꞉suwa꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Nilo꞉ bo꞉fo꞉lowan hen a꞉no꞉ henfelo꞉ wema꞉no꞉ma. Henfelo꞉ wema꞉no꞉ kibo꞉bowo꞉, Yu misa꞉ kaluwa꞉ ne ta꞉lia꞉no꞉ dowab amio꞉, no꞉no꞉n nanog kalu iliyo꞉ ne asuwa꞉taki o꞉li babumabe. Ko꞉sega nilo꞉ bo꞉fo꞉lowan hen a꞉no꞉ nowa a꞉lab,” a꞉la꞉sio꞉. \v 37 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Failat eyo꞉ Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “O꞉ngo꞉lalega ge misa꞉ kalulo꞉ka꞉.” A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉suwa꞉ emo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Giyo꞉ ne misa꞉ kalu a꞉la꞉sa꞉lab. No꞉wa꞉lo꞉ ne sa꞉la꞉liyo꞉ mo꞉wo꞉ we, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ne henfelo꞉ wenamilo꞉ mio꞉wo꞉ mo꞉wo꞉ we. Ne to hendeleyo꞉ ko꞉lo꞉ kalaba walama꞉niki mio꞉. Kaluka꞉isale abeyo꞉ to hendelelo꞉ ta꞉lisab a꞉no꞉ to nilo꞉wo꞉ da꞉da꞉sen.” \v 38 A꞉la꞉sa꞉labikiyo꞉ Failat eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “To hendele a꞉no꞉ o꞉ba꞉le?” \p To a꞉no꞉ dabu ba꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, Failat e a꞉ma꞉la꞉ ha꞉la꞉ya handalota꞉ga꞉, Yu kaluka꞉isalemo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ kalu we mo꞉walilima꞉no꞉wo꞉ hala dimido꞉ nowo꞉ mada mo꞉bo꞉do꞉l. \v 39 Ko꞉sega gili man amio꞉, donayo꞉ tambowo꞉ Tinio꞉ Asulo꞉ Ma꞉no꞉ ho꞉len a꞉no꞉ fa꞉la꞉dowab amio꞉, niyo꞉ dibolo kalu nowo꞉ ga꞉li hamana꞉ki sili alita꞉sen. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ giliyo꞉ Yu kaluka꞉isale a꞉ma꞉ misa꞉ kalu alan we sili alifoma꞉ki asulaya?” \v 40 A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki iliyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ halale ho꞉le sa꞉laki, “Kalu koma. Balabaso꞉ sili alifoma” a꞉la꞉sio꞉. Balabas e gamani o꞉lia꞉lo꞉ buba꞉sen kaluwo꞉ e. \c 19 \s1 Ya꞉suwo꞉ sana soma꞉no꞉ a꞉la꞉sio꞉ \p \v 1 Failat eyo꞉ towo꞉ saeta꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ene ame kalu iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ meya꞉ yame tandeo꞉. \v 2 \x - \xo 19.2 \xt Luk 23.11\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ iliyo꞉ e misa꞉ kalu a꞉la꞉li digagadakiyo꞉, me olo꞉ a꞉no꞉ hega꞉sa꞉ga꞉, Ya꞉suwa꞉ misa꞉ a꞉na sa꞉ga꞉le alita꞉sa꞉ga꞉yo꞉, so꞉g ho꞉mo꞉solo꞉ sambo nowo꞉ eya kalifa꞉. \v 3 A꞉la꞉ga꞉sa꞉ga꞉yo꞉ iliyo꞉ Ya꞉sulo꞉wa sia꞉likiyo꞉, emo꞉wo꞉ dio꞉ge sa꞉laki, “Wiso꞉! Yu kaluka꞉isale ili misa꞉ kalu alano꞉ ge.” A꞉la꞉sa꞉lakiyo꞉, iliyo꞉ e babowa yame tandea꞉len. \p \v 4 Failat e wa꞉ka handalota꞉ga꞉ Yu kaluka꞉isalemo꞉ sa꞉laki, “Niyo꞉ kalu wema꞉lo꞉ hala dimido꞉ mo꞉walilima꞉no꞉ nowo꞉ mada mo꞉ba꞉ba꞉lo꞉b a꞉la꞉bo꞉ giliyo꞉ asuluma꞉ki, niyo꞉ e a꞉ma꞉la꞉ tililia꞉ga꞉, ha꞉la꞉ya handaloma꞉nigo꞉l” a꞉la꞉sio꞉. \v 5 Ya꞉suwo꞉ a꞉na handalowabiki ba꞉ba꞉ amio꞉, e me olo꞉ hegesa꞉ga꞉lo꞉ sa꞉ga꞉le alifa꞉ a꞉no꞉lia꞉, so꞉g ho꞉mo꞉solo꞉ sambo kalifa꞉ a꞉no꞉lia꞉ handalowabikiyo꞉, Failat eyo꞉ imo꞉ sa꞉laki, “Bo꞉ba! Kalu nilo꞉ gimo꞉lo꞉ so꞉lo꞉lo꞉ we” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 6 Bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu i o꞉lia꞉ ini da꞉la꞉di kalu iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ ba꞉da꞉ga꞉yo꞉, halale sa꞉laki a꞉la꞉sio꞉, “E i malana aluma. E i malana sana soma.” Ko꞉sega Failat eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niyo꞉ kalu wema꞉lo꞉ hala dimido꞉ mo꞉walilima꞉no꞉ nowo꞉ mada mo꞉bo꞉do꞉l ko꞉lo꞉, e ginin i malana aluma꞉ni tililia꞉ hamana.” \v 7 Yu kaluka꞉isale iliyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Kalu wema꞉ sa꞉lakiyo꞉ e Godeya꞉ ene so꞉waka꞉ a꞉la꞉bo꞉ eneno꞉ sio꞉ ko꞉lo꞉, nili ele da꞉lab a꞉ma꞉yo꞉ kalu a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ mada soma꞉ib a꞉la꞉saefa꞉.” \p \v 8 Failat eyo꞉ to a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, tagi elo꞉wo꞉ mada alan dowo꞉. \v 9 \x - \xo 19.9 \xt Madi 27.12\x*E gamani aya a꞉ma꞉la꞉ usa tina꞉sa꞉ga꞉, Ya꞉sumo꞉ sa꞉laki, “Ge o꞉ba a꞉la꞉ta꞉ga꞉ mio꞉wo꞉?” a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉. Ko꞉sega Ya꞉su eyo꞉ towo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ mo꞉sio꞉. \v 10 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Failat eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giyo꞉ nemo꞉wo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ mo꞉sa꞉lab ko mo꞉wo꞉ ha꞉? Niyo꞉ ge ga꞉li hamana a꞉la꞉do꞉ sa꞉ma꞉no꞉ a꞉no꞉ halaido꞉wo꞉ ne amio꞉ a꞉lab, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ge i malana sana soma a꞉la꞉do꞉ sa꞉ma꞉no꞉ a꞉no꞉lo꞉ halaido꞉wo꞉ ne amio꞉ a꞉lab. A꞉la꞉bo꞉ giyo꞉ mo꞉asulaba꞉le?” \v 11 \x - \xo 19.11 \xt Yo꞉n 10.18, Ilig 2.23, Lom 13.1\x*Ya꞉su eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gode Iwalulo꞉ A꞉lab a꞉ma꞉yo꞉ halaido꞉wo꞉ gemo꞉wo꞉ mo꞉dimi kibo꞉bowo꞉, gilo꞉ nelo꞉ doba꞉da꞉lo꞉ sa꞉ma꞉no꞉ a꞉no꞉ halaido꞉wo꞉ aundo꞉ma domabe. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ kalu nelo꞉ dia꞉ga꞉lo꞉ gi dagi amilo꞉ dia꞉tab a꞉no꞉ ene mogago꞉ dimido꞉ a꞉ma꞉yo꞉, mogago꞉ gilo꞉ dimidab ko e tinio꞉ ko꞉lo꞉lab.” \v 12 \x - \xo 19.12 \xt Luk 23.2, Ilig 17.7\x*Failat eyo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ to sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, Ya꞉suwo꞉ sili alifa꞉no꞉ togo꞉ a꞉na mo꞉mo꞉da keda꞉len ko꞉sega, Yu kaluka꞉isale iliyo꞉ halale o꞉sa꞉la꞉likiyo꞉, “Kalu abeyo꞉ e misa꞉ kalu alanka꞉ a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉ma꞉yo꞉ Sisa o꞉lia꞉yo꞉ gis dimidab. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ giyo꞉ kalu we sili alitalega, ge Sisaya꞉ ene milima.” \p \v 13 Failat eyo꞉ to a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉, Ya꞉suwo꞉ ha꞉la꞉ya tililia꞉ga꞉yo꞉, Failat e mo꞉walilakilo꞉ sa꞉sen i fofodo꞉ a꞉na mesa꞉ni ane. I fofodo꞉ o꞉lo꞉ a꞉lab a꞉ma꞉ wiyo꞉ “U bamo gela꞉li ane” a꞉la꞉wikilo꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Hibulu towo꞉ “Gabada” a꞉la꞉sa꞉la꞉sen. \v 14 O꞉g a꞉namio꞉ Tinio꞉ Asulo꞉ Ma꞉no꞉ ho꞉len a꞉namilo꞉ dimidaefa꞉no꞉ ho꞉leno꞉ fa꞉la꞉dowo꞉ ko꞉lo꞉ disi doma꞉nigabiki, Failat eyo꞉ Yu kaluka꞉isale imo꞉ sa꞉laki, “Bo꞉ba! Gili misa꞉ kalu alano꞉ weka꞉” a꞉la꞉sio꞉. \v 15 A꞉la꞉sa꞉labiki iliyo꞉ halale sa꞉laki, “E tililia꞉ga꞉ dulugu alifoma. E i malana sana soma.” A꞉la꞉sa꞉labiki Failat eyo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Gili misa꞉ kalu alan we niyo꞉ i malana sana soma꞉no꞉wo꞉?” A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu ili sa꞉lakiyo꞉, “Nili misa꞉ kalu nowo꞉ mada aundo꞉ma. Sisa imilise e ko꞉m” a꞉la꞉sio꞉. \v 16 A꞉la꞉sa꞉labiki Failat eyo꞉ Ya꞉suwo꞉ i malana aluma꞉ki inin dagiya difa꞉. \s1 Ya꞉suwo꞉ i malana alu alifa꞉ \r Madi 27.32-44, Mak 15.21-32, Luk 23.26-43 \p A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ ame kalu iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ tililia꞉ga꞉ ha꞉nakiyo꞉, \v 17 Ya꞉su eyo꞉ i malan a꞉no꞉ ene dia꞉ga꞉, Hen Misa꞉ki a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉na ane. Hen a꞉no꞉ Hibulu towa꞉yo꞉ Golgoda a꞉la꞉sa꞉la꞉sen. \v 18 Hen a꞉namio꞉, iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ i malana alu alitakiyo꞉, e usa ta꞉taki, kalu a꞉la꞉yo꞉, nowo꞉ nodowa, nowo꞉ nodowa a꞉la꞉alu alifa꞉. \p \v 19 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Failat eyo꞉ to nowo꞉ dimidalia꞉ga꞉, kalu nowo꞉mbo꞉wo꞉ i banale nowa sa꞉sa꞉lima꞉ki sio꞉. To a꞉no꞉ we, \sc Nasala꞉t kalu Ya꞉su, Yu kaluka꞉isaleya꞉ Misa꞉ Kalu Alandeyo꞉ we \sc* a꞉la꞉sa꞉sa꞉li alifa꞉ ko꞉lo꞉, iliyo꞉ i malan a꞉na dehele alifa꞉. \v 20 Ililo꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ Hibulu to o꞉lia꞉ Latin to o꞉lia꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Gilig to o꞉lia꞉ sa꞉sa꞉la꞉sa꞉ga꞉ dehedakiyo꞉, Ya꞉sulo꞉ alu alifa꞉ hen a꞉no꞉ amisa꞉n o꞉lia꞉yo꞉ ko꞉na꞉ma dowo꞉ ko꞉lo꞉, Yu kaluka꞉isale modo꞉ iliyo꞉ to a꞉no꞉ agelo꞉. \v 21 A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ bobalo꞉ so꞉mea꞉sen misa꞉ kalu iyo꞉ Failatdo꞉wa ha꞉na꞉ga꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giyo꞉ kalu we ‘Yu kaluka꞉isaleya꞉ Misa꞉ Kalu Alan’ a꞉la꞉bo꞉ sa꞉sa꞉la꞉so꞉bo. Ko꞉sega giyo꞉ we au sa꞉sa꞉lima꞉no꞉wo꞉ mo꞉go꞉lo꞉b, ‘E sa꞉lakiyo꞉ Ne Yu kaluka꞉isaleya꞉ Misa꞉ kalu Alano꞉ Ne’ a꞉la꞉sa꞉sa꞉lima.” \v 22 A꞉la꞉sa꞉labiki Failat eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉ma꞉la꞉bo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “To nilo꞉ sa꞉sa꞉li alifa꞉ a꞉no꞉leko꞉ doma꞉ib” a꞉la꞉sio꞉.\fig Yuwa꞉ Misa꞉ Kalu Alande a꞉la꞉li sa꞉sa꞉li alifa꞉.|alt="Inscription, King of the Jews" src="43_Jn_19_08_RG_gr.tif" size="col" copy="© Sweet Publishing http://sweetpublishing.com, licensed under a CC: BY-SA 3.0 Unported licence." ref="19.19-22" \fig* \p \v 23 Ame kalu iliyo꞉ Ya꞉suwo꞉ i malana alu alitakiyo꞉, helebeso꞉g elo꞉ a꞉no꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ fa꞉la꞉da꞉in aloba꞉dakiyo꞉, iyo꞉ tambo imilig a꞉la꞉ dia꞉i ane. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ so꞉g sambo elo꞉ ha꞉g amilo꞉ sa꞉ga꞉la꞉sen a꞉no꞉ noma꞉yo꞉ semo꞉di. Ko꞉sega so꞉g a꞉no꞉ sambo tigilo꞉ dimidaki, kudu dubio꞉wo꞉ aundo꞉ma. \v 24 \x - \xo 19.24 \xt Song 22.18\x*A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ iliyo꞉ egele nenelakiyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Niliyo꞉ so꞉g we mo꞉bidima꞉no꞉ ko꞉lo꞉, ibuwo꞉ gula꞉sa꞉ga꞉ kalu tiniab a꞉ma꞉ dima꞉ki henema꞉niki” a꞉la꞉sio꞉. \p Dimido꞉ fa꞉la꞉dowab wema꞉yo꞉ Godeya꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ delen a꞉no꞉ ilili alifoma꞉ki fa꞉la꞉dowo꞉. To saefa꞉ a꞉no꞉ we, \q1 “Iliyo꞉ helebeso꞉g nilo꞉wo꞉ aloba꞉da꞉sa꞉ga꞉, \q2 so꞉g ha꞉g amilo꞉ sa꞉ga꞉la꞉sen a꞉no꞉ kalu abe dia꞉nigaba꞉le a꞉la꞉likiyo꞉ ibuwa꞉ heyo꞉.” \m A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ o꞉g a꞉namio꞉lo꞉ ame kalu iliyo꞉ a꞉la꞉ka dimido꞉. \p \v 25 \x - \xo 19.25 \xt Madi 27.55-56\x*Ya꞉sulo꞉ alu alifa꞉ i malan anib a꞉namio꞉, Ya꞉suwa꞉ ano Maliayo꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ene anowa꞉ adowo꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Kolobasa꞉ inga Maliayo꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Malia Magdalayo꞉ iyo꞉ tambo a꞉na kagafo꞉len. \v 26 \x - \xo 19.26 \xt Yo꞉n 13.23\x*Ya꞉su eyo꞉ ano o꞉lia꞉, enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu elo꞉ mada alan asulo꞉ a꞉no꞉lo꞉ aniba kagafo꞉labi ba꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, eyo꞉ anomo꞉ sa꞉laki, “Ga ge, gi so꞉wayo꞉ koka꞉” a꞉la꞉sio꞉. \v 27 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ eyo꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalu emo꞉ sa꞉laki, “Go꞉wo꞉ koka꞉” a꞉la꞉sio꞉. O꞉g a꞉na a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉, enedo꞉ tiliwida꞉sen kalu eyo꞉ Maliayo꞉ tililia꞉ga꞉, ene aya bo꞉fo꞉len. \s1 Ya꞉suwo꞉ sowo꞉ \r Madi 27.45-56, Mak 15.33-41, Luk 23.44-49 \p \v 28 \x - \xo 19.28 \xt Song 22.15\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su eyo꞉ nanog elo꞉ dimidama꞉no꞉ a꞉no꞉ tambo ditandala꞉ a꞉la꞉asulakiyo꞉, Godeya꞉lo꞉ to sa꞉sa꞉lo꞉ delen a꞉no꞉ hendele ilili alifa꞉no꞉ a꞉lakiyo꞉, “Ne ho꞉n maiyab” a꞉la꞉sio꞉. \v 29 \x - \xo 19.29 \xt Song 69.21\x*A꞉la꞉sa꞉labikiyo꞉ go꞉fo꞉ amilo꞉ halan ho꞉n wain wasuwo꞉ anib a꞉na delen ko꞉lo꞉, iliyo꞉ igal o꞉ngo꞉ nowo꞉ wain ho꞉n sesedo꞉ a꞉no꞉ a꞉na gelelia꞉sa꞉ga꞉, da꞉fa꞉ya mela꞉sa꞉ga꞉yo꞉, Ya꞉suwa꞉ mego꞉fa dia꞉taki ta꞉li dowo꞉. \v 30 Ya꞉su eyo꞉ wain ho꞉n sesedo꞉ a꞉no꞉ na꞉sa꞉ga꞉yo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ditandalo꞉ka꞉.” A꞉la꞉sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ene misa꞉yo꞉ gulaki ha꞉fo꞉wo꞉ a꞉na siliga꞉fo꞉. \p \v 31 \x - \xo 19.31 \xt Lo 21.22-23\x*O꞉g a꞉namio꞉ Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len a꞉namilo꞉ dimidaefa꞉no꞉ ho꞉leno꞉ dowo꞉. Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len o꞉gdo꞉ fa꞉la꞉doma꞉nigab a꞉no꞉ mada malilo꞉ dowo꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Yu kaluka꞉isale iliyo꞉ Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len alan a꞉namio꞉ do꞉mo꞉wo꞉ i malan amio꞉ mo꞉dehele alifo꞉mela꞉no꞉ asulaki, iyo꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ Failat emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “I malan amilo꞉ alu alifelo꞉ kalu i a꞉no꞉ bo꞉e sowa꞉sa꞉ga꞉ do꞉mo꞉wo꞉ tagama꞉kiyo꞉, ili gido꞉fo꞉ a꞉no꞉ kiyo꞉ go꞉go꞉be alifelema꞉no꞉wo꞉ o꞉liya꞉le?” a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉. \v 32 A꞉la꞉gabikiyo꞉ ame kalu iyo꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, Ya꞉suwa꞉ anib amilo꞉ alu alifelo꞉ kalu a꞉la꞉ a꞉ma꞉ gido꞉fo꞉wo꞉ a꞉na go꞉go꞉be alifelo꞉. \v 33 Ko꞉sega iyo꞉ Ya꞉sulo꞉wa fa꞉la꞉dota꞉ga꞉ ba꞉ba꞉ amio꞉, e o꞉ma sowo꞉lo꞉biki, gido꞉fo꞉ elo꞉ a꞉no꞉ mo꞉gulaki kata꞉fo꞉. \v 34 Ko꞉sega ame kalu noma꞉yo꞉ Ya꞉suwo꞉ o꞉fo꞉fa ba꞉iso꞉bowa꞉ olabikiyo꞉, ho꞉bo꞉ o꞉lia꞉ ho꞉n o꞉lia꞉yo꞉ a꞉na mio꞉. \v 35 \x - \xo 19.35 \xt Yo꞉n 21.24\x*Malolo꞉ a꞉no꞉ kalu a꞉ma꞉ ene siya꞉lo꞉ ba꞉ba꞉ a꞉no꞉ nolbo꞉wo꞉ kalaba widab ko꞉lo꞉, to a꞉no꞉ hendele sa꞉lab. Eyo꞉ to kalab amilo꞉ widab a꞉no꞉ eyo꞉ hendele a꞉la꞉asulo꞉ ko꞉lo꞉, gio꞉ tilidabuma꞉ki widab. \v 36 \x - \xo 19.36 \xt Kis 12.46, Nam 9.12, Song 34.20\x*Godeya꞉ ene bugo꞉ amilo꞉ to saefa꞉yo꞉ we, “Ene ki imilig nowo꞉ mada mo꞉gulu alifa꞉ib” a꞉la꞉dinali sio꞉ ko꞉lo꞉, to a꞉no꞉ ilili alifoma꞉ki, kelego꞉ we a꞉na fa꞉la꞉dowo꞉. \v 37 \x - \xo 19.37 \xt Sek 12.10, Kala 1.7\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Godeya꞉ bugo꞉ amilo꞉ to nowo꞉ saefa꞉yo꞉ we, “Iliyo꞉ kalu o꞉fo꞉f amilo꞉ olab a꞉no꞉ ba꞉ba꞉ib” a꞉la꞉sio꞉. \s1 Ya꞉suwo꞉ daido꞉wa difa꞉ \r Madi 27.57-61, Mak 15.42-47, Luk 23.50-56 \p \v 38 A꞉ma꞉ fa꞉s amio꞉ Alimatea kalu Yosa꞉b eyo꞉ Ya꞉suwa꞉ do꞉mo꞉wo꞉ tagama꞉ni ha꞉na꞉no꞉wo꞉ o꞉liya꞉le a꞉la꞉liki Failatbo꞉ da꞉ba꞉ni ane. Ya꞉suwa꞉lo꞉ tili wida꞉seno꞉ nowo꞉ Yosa꞉b e, ko꞉sega e Yu misa꞉ kaluwo꞉ tagilaki, tili dabu elo꞉wo꞉ wo꞉no꞉le difa꞉. Failat eyo꞉ o꞉lika꞉ a꞉la꞉sa꞉labikiyo꞉, Yosa꞉b e ha꞉na꞉sa꞉ga꞉ Ya꞉suwa꞉ do꞉mo꞉wo꞉ tagalia꞉ga꞉ dia꞉gane. \v 39 \x - \xo 19.39 \xt Yo꞉n 3.1-2\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ kalu nowo꞉, Ya꞉sulo꞉wa tamin amilo꞉ nululo꞉ mio꞉ a꞉no꞉, Nikodimas elo꞉ Yosa꞉b o꞉lia꞉ a꞉na ane. Nikodimas e ha꞉nakiyo꞉, mundo꞉ nafa kelego꞉ nolo꞉ dia꞉gane. Kelego꞉ a꞉no꞉ i mak o꞉lia꞉ mundo꞉ nafa kelego꞉ nowo꞉ wo꞉gela꞉sa꞉ga꞉ dimido꞉ ko꞉lo꞉, hida꞉yo꞉ a꞉no꞉ kilowo꞉ do꞉la꞉fo꞉ otalen dowo꞉. \v 40 A꞉la꞉ma꞉yo꞉ Yu kaluwa꞉lo꞉ sowab amilo꞉ do꞉mo꞉ daidan man a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ kudu ha꞉naki, Ya꞉suwa꞉ do꞉mo꞉ a꞉namio꞉ mundo꞉ nafa kelego꞉ a꞉no꞉ dia꞉takiyo꞉, helebeso꞉g nafale a꞉namio꞉lo꞉ tula꞉i ha꞉naki, do꞉mo꞉wo꞉ a꞉na melo꞉. \v 41 Ya꞉sulo꞉ i malan amilo꞉ alu alifa꞉ anib a꞉namio꞉, e ko꞉li ko꞉lilo꞉lo꞉ gelo꞉ nowo꞉ a꞉na elen ko꞉lo꞉, egelo꞉ us a꞉namio꞉, u ho꞉gi no꞉no꞉ nowo꞉, kalu sowo꞉lo꞉ semo꞉dia꞉ta꞉seno꞉ a꞉na elen. \v 42 O꞉g a꞉namio꞉ Ha꞉fo꞉lo꞉ Dowan ho꞉len a꞉namilo꞉ dimidaefa꞉no꞉ ho꞉leno꞉ a꞉na dowo꞉. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ daido꞉lo꞉ hen a꞉no꞉ ko꞉na꞉ma dowo꞉ ko꞉lo꞉, a꞉la꞉ma꞉yo꞉ Ya꞉suwa꞉ do꞉mo꞉wo꞉ a꞉na difa꞉. \c 20 \s1 Ya꞉suwo꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasi alifa꞉ \r Madi 28.1-8, Mak 16.1-8, Luk 24.1-12 \p \v 1 Doma꞉ kea꞉fo o꞉solodowo꞉ a꞉labiki, Malia Magdala e daido꞉lo꞉wa ha꞉na꞉sa꞉ga꞉yo꞉, toga꞉ me amilo꞉ uwa꞉lo꞉ ifa꞉ a꞉no꞉ fo꞉fo꞉gololia꞉ganeya ba꞉ba꞉. \v 2 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ e nai ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, Saimon Bidalo꞉wa, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ tili wida꞉sen kalu nowo꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ ha꞉fo꞉lo꞉ disa꞉la꞉sendo꞉wa fa꞉la꞉dowakiyo꞉, a꞉la꞉mo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉. “Iliyo꞉ kalu alana꞉ do꞉mo꞉wo꞉ daido꞉ amilo꞉ difa꞉ a꞉no꞉ dia꞉gane ko꞉sega, ililo꞉ difa꞉yo꞉ nio꞉ babalab” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 3 To a꞉no꞉ da꞉da꞉sa꞉ga꞉yo꞉, Bidayo꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ tili wida꞉sen kalu no o꞉lia꞉yo꞉ daido꞉lo꞉ a꞉lab a꞉na ha꞉na꞉sio꞉. \v 4 A꞉la꞉yo꞉ ida꞉niase nai ane ko꞉sega, Bidayo꞉ noma꞉ tinia꞉sa꞉ga꞉yo꞉, daido꞉lo꞉ amio꞉ e ko꞉le fa꞉la꞉dowo꞉. \v 5 E wa꞉sesefo꞉liki daido꞉ us a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ ba꞉ba꞉ amio꞉, helebeso꞉g nafa Ya꞉suwa꞉ do꞉mo꞉ amilo꞉ melo꞉ a꞉no꞉ko꞉ delena ba꞉ba꞉ ko꞉lo꞉, e us amio꞉ mo꞉tiane. \v 6 Saimon Bidayo꞉ e fa꞉sa kudu ya꞉ga꞉ fa꞉la꞉dowakiyo꞉, e daido꞉ usa ti ha꞉na꞉sa꞉ga꞉yo꞉ helebeso꞉g nafa Ya꞉suwa꞉ do꞉mo꞉ amilo꞉ melo꞉ a꞉no꞉ko꞉ delena ba꞉ba꞉. \v 7 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ eyo꞉ helebeso꞉g nowo꞉ Ya꞉suwa꞉ misa꞉ amilo꞉ melealifa꞉ a꞉no꞉lo꞉ ba꞉ba꞉ ko꞉sega, helebeso꞉g a꞉no꞉ kambololia꞉sa꞉ga꞉ nowa difa꞉ya ba꞉ba꞉. \v 8 A꞉la꞉go꞉ko꞉lo꞉ tili wida꞉sen kalu tamin amilo꞉ fa꞉la꞉dowo꞉ a꞉no꞉lo꞉ usa tiane. E a꞉no꞉ ba꞉dakiyo꞉, a꞉na tili dabu. \v 9 \x - \xo 20.9 \xt Ilig 2.24-32, 1Kol 15.4\x*Ya꞉suwo꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasima꞉ib a꞉la꞉likiyo꞉, tamin amio꞉ Godeya꞉ ene bugo꞉ amilo꞉ to dinali sio꞉ a꞉no꞉, ho꞉len a꞉namio꞉ iyo꞉ semo꞉ dinafa asulo꞉. \v 10 A꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉, a꞉la꞉yo꞉ a꞉ma꞉la꞉ aya ane. \s1 Malia Magdala eyo꞉ Ya꞉suwo꞉ ba꞉ba꞉ \r Madi 28.9-10, Mak 16.9-11 \p \v 11-12 Ko꞉sega Malia e u no꞉no꞉ anib a꞉na kagafo꞉liki ya꞉la꞉len. E ya꞉la꞉li wa꞉sesefo꞉liki daido꞉ usa a꞉na ba꞉ba꞉ amio꞉, ma꞉mul kalu a꞉la꞉yo꞉, helebeso꞉g ho꞉lo꞉wa꞉ sa꞉ga꞉lela꞉sa꞉ga꞉ a꞉na elena ba꞉ba꞉. Tamin amilo꞉ Ya꞉suwa꞉ do꞉mo꞉lo꞉ delen a꞉namio꞉, nowo꞉ misa꞉lo꞉ doba꞉da꞉ a꞉la꞉ta꞉ga꞉ nowo꞉ gido꞉fo꞉lo꞉ doba꞉da꞉ a꞉na sena ba꞉ba꞉. \v 13 A꞉la꞉ma꞉yo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Ga ge, wangabiki ya꞉la꞉leya?” A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, eyo꞉ a꞉la꞉mo꞉ a꞉ma꞉la꞉ sa꞉laki, “Ni Alana꞉ do꞉mo꞉wo꞉ nolba꞉ dia꞉gane ko꞉lo꞉, elo꞉ difa꞉yo꞉ ne babalab” a꞉la꞉sio꞉. \v 14 \x - \xo 20.14 \xt Luk 24.16, Yo꞉n 21.4\x*To a꞉no꞉ sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, e nodolaki ba꞉ba꞉ amio꞉, Ya꞉suwo꞉ a꞉na kagafo꞉lena ba꞉ba꞉. Ko꞉sega Malia eyo꞉ we Ya꞉sulo꞉b a꞉la꞉bo꞉ mo꞉fanda ba꞉ba꞉. \p \v 15 Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉, “Ga ge, wangabiki ya꞉la꞉la꞉ya? Ge o꞉b kedaya?” A꞉la꞉sa꞉labiki Malia eyo꞉ kalu a꞉no꞉ egelo꞉lo꞉ biso꞉wo꞉ o꞉ma꞉le a꞉la꞉asulaki, emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu Alan, e do꞉mo꞉wo꞉ gi dia꞉ganelalega, no꞉no꞉n dia꞉ni ha꞉na꞉nigo꞉l ko꞉lo꞉, gilo꞉ difa꞉yo꞉ nemo꞉wo꞉ sama.” \v 16 A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉, “Malia” a꞉la꞉sio꞉. Malia e Ya꞉sulo꞉ doba꞉da꞉ nodola꞉sa꞉ga꞉, Alam to sa꞉lakiyo꞉, “Labonai” a꞉la꞉sio꞉. Alam to a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ we, widan kalu. \v 17 \x - \xo 20.17 \xt Lom 8.29, Hibu 2.11-12\x*Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne Dolo꞉ halonamio꞉ semo꞉ ane ko꞉lo꞉, giyo꞉ ne ta꞉lia꞉so꞉bo! Ko꞉sega ge ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, nao imo꞉wo꞉ towo꞉ a꞉la꞉sa꞉la꞉bi, ‘Ne halona ha꞉nakiyo꞉, ni Dolo꞉wa, gili Go꞉ldo꞉wa a꞉na ho꞉no꞉l. E ni Gode a꞉la꞉ta꞉ga꞉, e gili Gode.’” \v 18 A꞉la꞉sa꞉labiki Malia Magdala e ha꞉na꞉sa꞉ga꞉, tili wida꞉sen kalu nolbo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne Kalu Alano꞉ ba꞉ba꞉.” A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉suwa꞉lo꞉ emo꞉lo꞉ to sio꞉ a꞉no꞉ imo꞉wo꞉ malolo꞉ me. \s1 Ya꞉suwa꞉ eneno꞉ tili wida꞉sen kalumo꞉ fanda wido꞉ \r Madi 28.16-20, Mak 16.14-18, Luk 24.36-49 \p \v 19 O꞉g ga꞉lo a꞉namio꞉ tili wida꞉sen kalu iyo꞉ Yu misa꞉ kaluwo꞉ tagilabiki, togo꞉ uluda꞉sa꞉ga꞉ aya sen. Wigibole a꞉naka Ya꞉suwo꞉ ya꞉ga꞉, ilo꞉wa kagayaki, imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gio꞉ ha꞉sa mesea.” \v 20 \x - \xo 20.20 \xt Yo꞉n 16.22, 1Yo꞉n 1.1\x*A꞉la꞉sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, eyo꞉ ene dagi o꞉lia꞉ o꞉fo꞉f o꞉lia꞉yo꞉ imo꞉ widabikiyo꞉, tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ Kalu Alan e ba꞉dakiyo꞉ sagalo꞉wo꞉ alan dowo꞉. \v 21 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ wa꞉ka a꞉sa꞉laki, “Gio꞉ ha꞉sa mesea. Dowa꞉lo꞉ ne iliga꞉fo꞉ o꞉leaumbo꞉, niyo꞉ gio꞉lo꞉ a꞉la꞉ka iliga꞉to꞉l.” \v 22 Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sa꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ene meho꞉wo꞉ ilo꞉wa fologa꞉takiyo꞉, imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Mama Malilo꞉wo꞉ dima. \v 23 \x - \xo 20.23 \xt Madi 16.19\x*Giliyo꞉ kalu nolba꞉ mogago꞉wo꞉ ga꞉lilalega, Gode eyo꞉lo꞉ mogago꞉ ililo꞉wo꞉ ga꞉lila꞉ ko꞉lo꞉lab. Giliyo꞉ kalu nolba꞉ mogago꞉wo꞉ mo꞉ga꞉lilalega, Gode eyo꞉lo꞉ mogago꞉ ililo꞉ a꞉no꞉ mo꞉ga꞉lila꞉ ko꞉lo꞉lab.” \s1 Ya꞉suwa꞉ eneno꞉ Tomasbo꞉wo꞉ fanda wido꞉ \p \v 24 Ya꞉su e ene tili wida꞉sen kalu ilo꞉ amilo꞉ handalowo꞉ a꞉namio꞉, kalu kugula꞉fo꞉ a꞉no꞉ imilig nowo꞉ i o꞉lia꞉yo꞉ mo꞉elen. Kalu a꞉no꞉ Tomas ko꞉lo꞉ ene wiyo꞉ nowo꞉ Didimus.\f + \fr 20.24 \ft Didimus a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉ma꞉ ha꞉go꞉ we, anowa꞉yo꞉ mogai sen imiliga so꞉wayo꞉ a꞉la꞉ sa꞉la꞉li a꞉no꞉ ko꞉lo꞉ sio꞉wo꞉ o꞉m. \f* \v 25 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ tili wida꞉sen kalu nolba꞉yo꞉ emo꞉ sa꞉lakiyo꞉, “Niliyo꞉ Kalu Alan e ba꞉ba꞉ka꞉” a꞉la꞉sio꞉. Ko꞉sega Tomas eyo꞉, “Niyo꞉ ene dagi amilo꞉ ikogowa꞉lo꞉ alu imu a꞉no꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉, no꞉no꞉n dagi fa꞉la꞉lamelo꞉ us a꞉na golaki, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ o꞉fo꞉f amilo꞉ imu a꞉no꞉ no꞉no꞉n dagiya꞉yo꞉ goma꞉no꞉ asulo꞉l. A꞉la꞉bo꞉ mo꞉golalega, niyo꞉ mada mo꞉tili asuluma꞉no꞉” a꞉la꞉sio꞉. \p \v 26 So꞉go꞉ agelo꞉ imilise nowo꞉ ta꞉ta꞉sa꞉ga꞉yo꞉, enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iyo꞉ wa꞉ka a usa kegeneliakiyo꞉, Tomas elo꞉ i o꞉lia꞉ a꞉na sen. Iliyo꞉ togo꞉ uludu alifela꞉sa꞉ga꞉ sen ko꞉sega Ya꞉su e ya꞉sa꞉ga꞉, ilo꞉ sen us a꞉na kagayabiki ba꞉ba꞉. Eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gio꞉ ha꞉sa mesea.” \v 27 A꞉la꞉ta꞉ga꞉ eyo꞉ Tomasbo꞉ sa꞉laki, “Ni dagiyo꞉ ba꞉da꞉sa꞉ga꞉, Gi dagi fa꞉la꞉lamelo꞉ a꞉na goloma. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ gi dagiyo꞉ talagalaki, ni o꞉fo꞉f amio꞉ goloma. Ge asulo꞉wo꞉ a꞉la꞉ dowab ko ta꞉foma. Ge tili asuluma!” \v 28 A꞉la꞉sa꞉labiki Tomas eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ni Kalu Alano꞉ ge, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ ni Godeyo꞉lo꞉ ge.” \v 29 \x - \xo 20.29 \xt 1Bid 1.8\x*A꞉la꞉gabiki Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giyo꞉ ne ba꞉da꞉sa꞉ga꞉ a꞉na tili asulab. Ko꞉sega kaluka꞉isale nolo꞉ ne mo꞉ba꞉ba꞉ ilikilo꞉ tilida꞉dab i a꞉no꞉ nafale mesea꞉ki ta꞉to꞉l.” \p \v 30 Ya꞉su eyo꞉ molo ha꞉na꞉no꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kaluwa꞉ ini siwa꞉l amilo꞉ modo꞉ dimido꞉ nol a꞉no꞉, bugo꞉ wenamio꞉ mo꞉sa꞉sa꞉lo꞉. \v 31 \x - \xo 20.31 \xt Yo꞉n 3.15, Lom 1.17, 1Yo꞉n 5.13\x*Ko꞉sega giliyo꞉ Ya꞉su e Godeya꞉lo꞉ da꞉feyo꞉ kaluwo꞉ e a꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su e Godeya꞉ ene So꞉walelo꞉b a꞉la꞉tili asuluma꞉kiyo꞉, bugo꞉ we a꞉na sa꞉sa꞉lo꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ gio꞉ eya tili da꞉dalikiyo꞉, ene wi a꞉namio꞉ mela꞉no꞉ mela꞉no꞉ mela꞉ib. \c 21 \s1 Tili wida꞉sen kalu doma꞉la꞉fo꞉ a꞉no꞉ fanda bo꞉ba꞉kiyo꞉, Ya꞉su eneno꞉ kalaba wido꞉ \p \v 1 Tif amio꞉ Ya꞉su e enedo꞉ tili wida꞉sen kalu iyo꞉ bo꞉ba꞉ki, wa꞉ka kalaba fa꞉la꞉dowo꞉. Iyo꞉ Taibelias\f + \fr 21.1 \ft Ho꞉n Taibelias a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉, wi nowo꞉ ho꞉n Ga꞉lili.\f* ho꞉n sa꞉ a꞉na sab amio꞉, Ya꞉suwa꞉ eneno꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉wido꞉. \v 2 Saimon Bidayo꞉, Tomas ene wi nowo꞉ Didimus a꞉no꞉lo꞉, Ga꞉lili hen Kana amisa꞉n kalu Nataniel a꞉no꞉lo꞉, Sa꞉ba꞉diya꞉ inso꞉ a꞉la꞉yo꞉lo꞉, a꞉la꞉ta꞉ga꞉ tili wida꞉sen kalu a꞉la꞉ nowo꞉ i o꞉lia꞉ tambo a꞉na elen. \v 3 \x - \xo 21.3 \xt Luk 5.4-7\x*Saimon Bida eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne ka꞉ to꞉loma꞉ni ho꞉no꞉l.” A꞉la꞉sa꞉labiki, iliyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Nio꞉lo꞉ ge o꞉lia꞉ ha꞉na꞉no꞉.” A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ iyo꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ho꞉n ko꞉suwa disa꞉lia꞉ga꞉, ka꞉ to꞉loma꞉ni ane ko꞉sega, o꞉g nulu a꞉namio꞉ ka꞉yo꞉ mada mo꞉di. \p \v 4 Kea꞉fole dowabiki, Ya꞉su e ho꞉n sa꞉ya kagayo꞉, ko꞉sega iliyo꞉ kalu we Ya꞉sulo꞉b a꞉la꞉bo꞉ mo꞉ele ba꞉ba꞉. \v 5 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ ho꞉le sa꞉laki, “Ni so꞉wale, gio꞉ ka꞉yo꞉ diya꞉le?” “A, niliyo꞉ mada mo꞉di” a꞉la꞉sio꞉. \v 6 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Giliyo꞉ dage a꞉no꞉ ho꞉n ko꞉suwo꞉ ililib doba꞉da꞉ to꞉lolalega, ka꞉yo꞉ dia꞉ib.” A꞉la꞉sa꞉labiki, iliyo꞉ a꞉la꞉dimido꞉ ko꞉lo꞉, ka꞉yo꞉ modo꞉ walalaki, dage a꞉no꞉ susuba꞉no꞉wo꞉ halaido꞉ dowo꞉. \p \v 7 \x - \xo 21.7 \xt Madi 14.29, Yo꞉n 13.23\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ tili wida꞉sen kalu nowo꞉, Ya꞉suwa꞉lo꞉ mada alan asula꞉sen a꞉ma꞉yo꞉ Bidamo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu we nili Kalu Alano꞉ o꞉m.” Saimon Bida eyo꞉ nanog dimidama꞉nikiyo꞉ so꞉g wa꞉l amilo꞉ sa꞉ga꞉la꞉sen a꞉no꞉ dugufa꞉ ko꞉lo꞉, eyo꞉ “Kalu we nili Kalu Alano꞉ o꞉m” a꞉la꞉do꞉ sa꞉lab a꞉no꞉ da꞉dakiyo꞉, so꞉g a꞉no꞉ wa꞉ka sa꞉ga꞉la꞉sa꞉ga꞉yo꞉, e ho꞉n ko꞉suwo꞉ ta꞉ta꞉ga꞉ ho꞉na ho꞉lufo꞉. \v 8 Ho꞉n ko꞉su a꞉no꞉ ho꞉n sa꞉ o꞉lia꞉yo꞉ ko꞉na꞉ma iliki, 100 mita o꞉leo꞉ngo꞉ dowo꞉ ko꞉lo꞉, tili wida꞉sen kalu nolo꞉ ho꞉n ko꞉suwa iliki, Bida kudu ha꞉nakiyo꞉, ka꞉ dage amilo꞉ wo꞉lo꞉ a꞉no꞉ susuda꞉i mio꞉. \p \v 9 Iyo꞉ ho꞉n sa꞉ya fa꞉la꞉dowakiyo꞉, ka꞉yo꞉ de geya so꞉fo꞉lena ba꞉ba꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ma꞉n dowo꞉fa꞉ nolo꞉ a꞉na delena ba꞉ba꞉. \v 10 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Gililo꞉ ka꞉ di nolo꞉ nelo꞉wa dia꞉mena.” \v 11 \x - \xo 21.11 \xt Luk 5.6\x*Saimon Bida eyo꞉ ho꞉n ko꞉suwa fa꞉la꞉na꞉sa꞉ga꞉ ami, dageyo꞉ susululia꞉ga꞉ sa꞉ya ane. Dage a꞉namio꞉ ka꞉yo꞉ toda꞉le wo꞉lo꞉ ko꞉lo꞉ agelo꞉wo꞉ 153 a꞉la꞉fo꞉. Ka꞉yo꞉ dage a꞉namio꞉ modo꞉ wo꞉lo꞉ ko꞉sega, mo꞉bidima꞉no꞉ dowo꞉. \v 12 Ya꞉su eyo꞉ imo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ma꞉no꞉wo꞉ ma꞉ni mena.” Tili wida꞉sen kalu iliyo꞉ we Ya꞉sulo꞉b a꞉la꞉bo꞉ asulufo꞉likiyo꞉, emo꞉wo꞉ “Kalu ge o꞉ba꞉le?” a꞉la꞉do꞉ dabu ba꞉ba꞉no꞉wo꞉ tagilaki mo꞉sio꞉. \v 13 Ya꞉suwo꞉ ha꞉na꞉sa꞉ga꞉yo꞉, ma꞉n dowo꞉fa꞉ a꞉no꞉ dia꞉sa꞉ga꞉ imo꞉ so꞉go꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ ka꞉yo꞉lo꞉ o꞉leauka dimido꞉. \v 14 \x - \xo 21.14 \xt Yo꞉n 20.19,26\x*Ya꞉sulo꞉ a꞉ma꞉la꞉ dasiya a꞉la꞉ta꞉ga꞉yo꞉, tamin amio꞉ enedo꞉ tili wida꞉sen kalulo꞉ amio꞉ a꞉la꞉ fa꞉la꞉dowo꞉ ko꞉lo꞉, o꞉gdo꞉ fa꞉la꞉dowab we asolo꞉ o꞉m. \s1 Ya꞉su eyo꞉ Bidamo꞉ wido꞉ \p \v 15 Iliyo꞉ ma꞉no꞉wo꞉ na꞉sa꞉ga꞉ ko꞉m a꞉la꞉takiyo꞉, Ya꞉su eyo꞉ Saimon Bidamo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Yo꞉na꞉ so꞉wa Saimon giyo꞉ ne mada hendele asulaya? Gilo꞉ ne asulab a꞉ma꞉yo꞉ kalu nol wema꞉lo꞉ ne asulab a꞉no꞉ tinio꞉ a꞉la꞉asulaya꞉le?” A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki eyo꞉, “A꞉, niyo꞉ ge alan asulab a꞉la꞉bo꞉ ge asulufo꞉lab.” A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge ni sibi inso꞉wo꞉ ma꞉no꞉wo꞉ mea꞉lubi.” \p \v 16 \x - \xo 21.16 \xt Ilig 20.28\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su eyo꞉ Bidamo꞉wo꞉ wa꞉ka sa꞉laki, “Yo꞉na꞉ so꞉wa Saimon, giyo꞉ ne alan asulaya?” A꞉la꞉dabu ba꞉dabiki, eyo꞉, “A꞉, niyo꞉ ge alan asulab a꞉la꞉bo꞉ ge asulufo꞉lab.” A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge ni sibiyo꞉ dinafa tili dowa꞉bi.” \p \v 17 A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ Ya꞉su eyo꞉ Bidamo꞉wo꞉ to asolo꞉ wa꞉ka sa꞉laki, “Yo꞉na꞉ so꞉wa Saimon, giyo꞉ ne alan asulaya?” Ya꞉su eyo꞉ to otaleno꞉ a꞉la꞉dabu ba꞉dabikiyo꞉, Bida e kele asulaki emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Kalu Alan, ge kelego꞉ tambo asulufo꞉lab ko꞉lo꞉, niyo꞉ ge alan asulab a꞉la꞉bo꞉ ge asulo꞉.” A꞉la꞉sa꞉labiki Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ge ni sibiyo꞉ ma꞉no꞉wo꞉ mea꞉lubi. \v 18 Niyo꞉ gemo꞉wo꞉ hendele so꞉lo꞉l. Ge o꞉so꞉wa ilikiyo꞉, go꞉no꞉n helebeso꞉go꞉ ka꞉la꞉sa꞉ga꞉, go꞉ndo꞉ asulab au ha꞉na꞉sen. Ko꞉sega ge anaso꞉ dowalikiyo꞉, gi dagiyo꞉ talagalaki, kalu noma꞉yo꞉ ge helebeso꞉go꞉ kalita꞉sa꞉ga꞉, gelo꞉ mo꞉ha꞉na꞉no꞉ asulufo꞉lab a꞉namida꞉ tililia꞉ ha꞉na꞉ib.” \v 19 \x - \xo 21.19 \xt Madi 16.24-25, 2Bid 1.14\x*Ya꞉su elo꞉ bale sio꞉ a꞉no꞉, tif amilo꞉ Bida e soma꞉no꞉ a꞉ma꞉yo꞉ Godeyo꞉ wabuluma꞉ib ko꞉lo꞉ Bida e waga soma꞉nigabele a꞉la꞉liki bale sio꞉. A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su eyo꞉ emo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne kudu mena.” \fig Ya꞉su eyo꞉ giyo꞉ ne mada hendele asulaya a꞉la꞉liki, Saimonbo꞉ dabu ba꞉ba꞉.|alt="Jesus Asks Peter if" src="IB04178_gr.tif" size="col" copy="Farid Faadil © Biblica, Inc. Used with permission. All rights reserved worldwide." ref="21.15-19" \fig* \p \v 20 \x - \xo 21.20 \xt Yo꞉n 13.23-25\x*Bida e nodola꞉sa꞉ga꞉ ba꞉ba꞉ amio꞉, tili wida꞉sen kalu Ya꞉suwa꞉lo꞉ alan asula꞉sen e, ilo꞉ ha꞉nab a꞉na kudu ya꞉lena ba꞉ba꞉. Tamin doba꞉da꞉yo꞉ iyo꞉ ma꞉no꞉ nakiyo꞉, kalu we Ya꞉suwa ani dowaki, emo꞉wo꞉ “Alan ge, kalu abe tele doma꞉iba?” a꞉la꞉dabu ba꞉ba꞉. \v 21 Bida e kalu a꞉no꞉ ba꞉dakiyo꞉, Ya꞉sumo꞉wo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Alan, kalu welo꞉ waigo꞉wo꞉?” \v 22 Ya꞉su eyo꞉ emo꞉ sa꞉laki, “Ne a꞉ma꞉la꞉do꞉ mia꞉no꞉ ho꞉len a꞉namio꞉, niyo꞉ kalu we semo꞉ sowo꞉ka o꞉sena mia꞉no꞉ asulalega, giyo꞉ a꞉no꞉ kele asula꞉so꞉bo. Ge ne kudu mena” a꞉la꞉sio꞉. \v 23 To a꞉no꞉ tilidabu kaluka꞉isale iyo꞉ da꞉da꞉i ha꞉nakiyo꞉, iliyo꞉ kalu a꞉no꞉ mo꞉soma꞉ib a꞉la꞉asulo꞉. Ko꞉sega Ya꞉su eyo꞉ a꞉la꞉bo꞉ mo꞉sio꞉. Eyo꞉ a꞉la꞉sio꞉, “Ne a꞉ma꞉la꞉do꞉ mia꞉no꞉ ho꞉len a꞉namio꞉, niyo꞉ kalu we semo꞉ sowo꞉ka o꞉sena mia꞉no꞉ asulalega, giyo꞉ a꞉no꞉ kele asula꞉so꞉bo.” \p \v 24 \x - \xo 21.24 \xt Yo꞉n 19.35\x*Tili wida꞉sen kalu a꞉ma꞉yo꞉ to we kalab amio꞉ hendele sa꞉laki, bugo꞉ we a꞉na sa꞉sa꞉lifa꞉ ko꞉lo꞉lab. A꞉la꞉fo꞉ko꞉lo꞉ niliyo꞉ to elo꞉ sa꞉sa꞉lo꞉ a꞉no꞉ hendele ko꞉lo꞉ a꞉lab a꞉la꞉asulo꞉. \v 25 \x - \xo 21.25 \xt Yo꞉n 20.30\x*A꞉la꞉ta꞉ga꞉ Ya꞉su eyo꞉ kelego꞉ modo꞉ nolo꞉ dimido꞉. Ko꞉sega elo꞉ dimido꞉ a꞉no꞉ tambo bugo꞉ amio꞉ sa꞉sa꞉lo꞉ kibo꞉bowo꞉, henfelo꞉ wenamio꞉ bugo꞉ dila꞉ma꞉no꞉ a꞉no꞉ fogo꞉ mo꞉domabe.