\id PRO \ide UTF-8 \h Mɔnnu \mt1 MƆNNU \ip Tire ten mɔnnu, nu sun sɔ̃ɔmɔ nɡe mɛ tɔnu u koo kɑ win wɑ̃ɑru diisinɑ, kpɑ u mɑɑ kɑ Gusunɔ sɑ̃ hɑnduniɑ ye sɔɔ. Nin ɡɑri ɡbiikii yi sun yɑɑyɑsiɑmɔ yi mɔ̀, ɑ̀ n kĩ ɑ n bwisi mɔ, ɑ de ɑ ɡinɑ Gusunɔ nɑsiɑ. Tire ten ɡɑri yi ǹ kɑ sɑ̃ɑru tɔnɑ yɑ̃. Yi mɑɑ ɡerumɔwɑ nɡe mɛ tɔnu u ko n kɑ dɑɑ ɡeɑ mɔ. Mɛyɑ yi mɑɑ sun sɔ̃ɔsimɔ ye Isirelibɑn ɡuro ɡuro yerukobu bɑ nɛɛ bwisiɡibɑ koo ko ɡɑ̃ɑnu nù n bu deemɑ. Gɑri yin ɡɛɛ yi kɑ tɔnu kɑ win kurɔ kɑ win bibun wɑ̃ɑsinɑɑ yɑ̃ kɑ sere mɑɑ win berusebu. Yin dɑbinu yi sun keu mɔ̀ su kɑ dɑɑ ɡeɑ kɑsu nɡe tii kɑwɑbu kɑ tɛmɑnɑbu kɑ nɡe mɛ tɔnu u koo kɑ sɑ̃ɑro ɡɑrisi tɔnu. \is1 Tire ten kpunɑɑ \iq1 1. Bɑ bwisi tɔmɑmɔ, wiru 1n di sere wiru 9. \iq1 2. Sɑlomɔɔ kɑ bwisiɡibu ɡɑbun mɔnnu, wiru 10n di sere wiru 29. \iq1 3. Bwisi bwese bwesekɑ, wiru 30n di sere wiru 31. \ie \c 1 \p \v 1 Dɑfidin bii, Sɑlomɔɔ, wi u sɑ̃ɑ Isirelibɑn sunɔ, win mɔnnɑ. \s1 Mɔnnun ɑrufɑɑni \p \v 2 Mɔn ni sɔɔrɑ tɔnu koo bwisi kɑ yɛ̃ru wɑ kpɑ ɡɑri yi yi tubum sɛ̃ yi nùn yeeri. \v 3 Nu koo nùn bwisi ɡee sɔ̃ɔsi kpɑ u ko ye n sɑ̃ɑ dee dee weesu kɑ tɑki sɑriru sɔɔ. \v 4 Nu koo lɑɑkɑri sɑriruɡii ko lɑɑkɑriɡii, kpɑ nu ɑluwɑɑsi yɛ̃ru kɑ bwisi kɛ̃. \v 5 Niyɑ nu koo mɑɑ bwisiɡiin bwisi sosi, kpɑ nu yɛ̃ruɡii kpɑrɑ \v 6 u kɑ mɔnnun tubusiɑnu kɑ bwisiɡibun ɡɑri tubu. \p \v 7 À n kĩ ɑ n bwisi mɔ, ɑ de ɑ ɡinɑ Gusunɔ nɑsiɑ. Domi wi u rɑ bwisi kɑ sɛɛyɑsiɑbu ɑtɑfiiru ko, u sɑ̃ɑwɑ ɡɑri bɔkɔ. \s1 Bɑ ɑluwɑɑsibɑ bwisi kɛ̃mɔ \p \v 8 Wunɛ, nɛn bii durɔbu, ɑ wunɛn bɑɑbɑn sɔ̃ɔsiru nɔɔwɔ, kpɑ ɑ ku rɑ wunɛn mɛron ɡere yinɑ. \v 9 Yɑ koo de wunɛn dɑɑ yu wɛ̃rɑ nɡe mɛ furɔ burɔ kɑ wurɑ rɑ wɑsi burɑru kue. \v 10 Wunɛ, nɛn bii durɔbu, tɔn kɔ̃sobu bɑ̀ n nun kɔkirimɔ, ɑ ku rɑ wurɑ. \v 11 Bɑ̀ n ɡeruɑ bɑ nɛɛ, ɑ nɑ ɑ kɑ bu dɑ i tɔmbu sɑmbɑ ko i bu sɛ̃suku bɑɑ bɑ̀ kun ɡɑ̃ɑnu kue, \v 12 i bu ɡo yɑnde nɡe mɛ ɡɔribun wɑ̃ɑ yeru tɑ rɑ tɔnu mwɛ wɑsiru. I bu mwɑ nɡe wɔru bɔkɔ ɡe ɡɑ tɔnu sɑmbɑ kuɑ u wɔri. \v 13 I ko ɑrumɑni bwese bwesekɑ wɑ i dɑm diimɑ i yibiɑ bɛɛn diɑɔ. \v 14 A nɑ ɑ kɑ bu mɛnnɑ, kpɑ i bɛɛn mɔru kpuro doke bɔɔ teeru sɔɔ. \v 15 Wunɛ, nɛn bii durɔbu, ɑ ku kɑ tɔn ben bweseru swĩinɑ. A ku ben yirɑ du. \v 16 Ben nɑɑsu sɑ̃u bu kɑ kɔ̃sɑ ko. Bɑ mɑɑ sɛnde bu kɑ tɔnun yɛm yɑri. \v 17 Gunɔ ɡe ɑ yinɑ bɛriɑmmɛ, ɡɑ̀ n nun mɛɛrɑ, kɑmɑ ɑ bɛrimɔ. \v 18 Adɑmɑ tɔn be, bɑ tii yinɑ bɛriɑmmɛ, bɑ koo mɑɑ mwɑɑrɑ ye sɔɔ. \v 19 Nɡe mɛyɑ n sɑ̃ɑ kɑ bɑɑwure wi u dukiɑn kĩru mɔ. Be bɑ tii ye wɛ̃, berɑ yɑ rɑ ɡo. \s1 A ku bwisi kɛ̃ru yinɑ \p \v 20 Bwisi yi ɡbɑ̃rɑmɔ tɔɔwɔ, yi nɔɔɡiru sue wuun bɑtumɑ sɔɔ. \v 21 Yi ɡbɑ̃rɑmɔ swɑɑ kɛɛnɑnɔ yi yin ɡɑri kpɑrɑmɔ mi wiruɡibɑ rɑ mɛnnɛ, \v 22 yi mɔ̀, bɛɛ lɑɑkɑri sɑribɑ, sere dommɑ i kĩ i n wɑ̃ɑ bwisi sɑriru sɔɔ. Bɛɛ yɑɑko kowobu, sere dommɑ i ko n nuku dobu mɔ̀ bɛɛn yɑɑko kobu sɔɔ, kpɑ bɛɛ ɡɑri bɑkɑsu i n yɛ̃ru tusɑ. \v 23 I ɡɔsirɑmɑ i nɛn ɡerusibu nɔ. Kon bɛɛ nɛn hunde wɛ̃, kpɑ n kɑ bɛɛ nɛn yɛ̃ru bɔnu ko. \v 24 Wee, nɑ bɛɛ sokɑ, i ǹ wure. Nɑ bɛɛ nɔmɑ ɡɑ̃ri, ɡoo kun nɛ. \v 25 I nɛn bwisi kɛ̃ru kpuro yinɑ, i ǹ mɑɑ nɛn ɡerusibu kĩ. \v 26-27 Yen sɔ̃nɑ, bɛɛn wɑhɑlɑ sɔɔ, sɑnɑm mɛ bɛrum bɛɛ mwɑ nɡe ɡuru woo bɔkɔ, mɑ wɑhɑlɑ yɑ seewɑ nɡe woo ɡunɑ yɑ kɑ nuku sɑnkirɑnu kɑ tɔ̃yɑ nɑ, nɛn tii kon bɛɛ yɛ̃ɛ kpɑ n bɛɛ yɑɑkoru ko. \v 28 Sɑnɑm mɛyɑ i ko mɑn soku, ɑdɑmɑ nɑ ǹ bɛɛ wurɑrimɔ. I ko mɑn kɑsu, i ǹ mɑɑ mɑn wɑsi. \v 29 Domi i yɛ̃ru tusɑ, i ǹ kĩ i Yinni Gusunɔ nɑsiɑ. \v 30 I ǹ nɛn bwisi kɛ̃ru wure, mɑ i nɛn ɡerusibu ɑtɑfiiru kuɑ. \v 31 Yen sɔ̃, i ko bɛɛn himbɑ kɑ bɛɛn kookoosun ɑre di i debu. \v 32 Lɑɑkɑri sɑribɑn bwisi kɛ̃ɛ yinɑbu koo de bu ɡbi. Gɑri bɑkɑsun biti sɑrirɑ derɑ bɑ kɑm mɔ̀. \v 33 Adɑmɑ wi u nɛn ɡɑri swɑɑ dɑki, win bwɛ̃rɑ ko n kpĩ. U ǹ ko n mɑɑ wurure kɔ̃sɑ ɡɑɑn bɛrum sɔ̃. \s1 Bwisi yi rɑ kɔ̃sɑ ɡbɑrewɑ \c 2 \q1 \v 1 Nɛn bii, ɑ nɛn sɔ̃ɔsiru wuro, \q1 kpɑ ɑ nɛn woodɑ nɛnɛ wunɛn ɡɔ̃ruɔ. \q1 \v 2 A bwisin sɔ̃ɔsiru swɑɑ dɑkio. \q1 A kookɑri koowo yu kɑ nun yeeri. \q1 \v 3 A bwisi kɑsuo, \q1 kpɑ ɑ lɑɑkɑri nɑɑ ɡirɑ. \q1 \v 4 A ye kpuro kɑsuo nɡe sii ɡeesu, \q1 ǹ kun mɛ nɡe ɑrumɑni ye yɑ beruɑ. \q1 \v 5 À n kuɑ mɛ, kɑɑ tubu \q1 nɡe mɛ kɑɑ kɑ Gusunɔ nɑsiɑ, \q1 kpɑ ɑ nùn ɡiɑ. \q1 \v 6 Yinni Gusunɔwɑ u rɑ tɔnu bwisi wɛ̃. \q1 Wiyɑ u rɑ mɑɑ nùn yɛ̃ru kɑ lɑɑkɑri wɛ̃. \q1 \v 7 U rɑ tɑɑrɛ sɑriruɡibu nɑsɑrɑ wɛ̃, \q1 kpɑ u n be bɑ ɡem swĩi kɔ̃su nɡe tɛrɛru. \q1 \v 8 U rɑ be bɑ ku rɑ ben berusebu kɔ̃sɑ kue kɔ̃su, \q1 kpɑ u wiɡii be bɑ nùn mɛm nɔɔwɛ kpɑrɑ. \q1 \v 9 Nɛn bii, ɑ̀ n nɛn ɡɑri wurɑ, kɑɑ ɡem tubu. \q1 Kɑɑ n yɛ̃ ye yɑ sɑ̃ɑ dee dee. \q1 Ye kpurowɑ yɑ koo de ɑ n ɡeɑ mɔ̀. \q1 \v 10 Kɑɑ n bwisi mɔ, kpɑ yɛ̃ru tu nun nuku dobu wɛ̃. \q1 \v 11 Bwisi kɑ lɑɑkɑri yɑ koo nun kɔ̃su, \q1 \v 12 kpɑ yu kɑ nun ɡbɑrɑ swɑɑ kɔ̃sɑn di, \q1 kpɑ yu nun yɑrɑ ɡɑri kɔ̃siɡiin nɔmɑn di, \q1 \v 13 kɑ sere mɑɑ be bɑ swɑɑ ɡeɑ derin min di, \q1 bɑ swɑɑ kɔ̃sɑ swĩi. \q1 \v 14 Kɔ̃sɑn kobu bu rɑ bu nuku dobu wɛ̃, \q1 kpɑ bɑ n yɛ̃ɛrimɔ torɑnun sɔ̃. \q1 \v 15 Ben swɛɛ kɑ ben sɑnu sɑnusu ku rɑ n dɛɛre. \q1 \v 16 Nɡe mɛyɑ yi koo mɑɑ de ɑ kurɔ tuko dukɑ suuri \q1 wi u nun kɔkirimɔ kɑ ɡɑri dori. \q1 \v 17 Wi, wi u win durɔ ɡbiikoo yinɑ, \q1 u ɑrukɑwɑni duɑri ye u kɑ nùn bɔkuɑ Gusunɔn wuswɑɑɔ. \q1 \v 18 Mɑ win yɛnu ɡɑ ɡɔɔ dɔɔ, \q1 win swɛɛ yi kɑ nùn dɔɔ ɡɔribun wɑ̃ɑ yerɔ. \q1 \v 19 Tɔn durɔ wi u dɑ win mi, u ku rɑ wurɑmɛ. \q1 U ku rɑ mɑɑ wɑ̃ɑrun swɑɑ wɑ. \q1 \v 20 Ǹ n mɛn nɑ, ɑ ɡemɡibun swɑɑ swĩiyɔ. \q1 A ben dɑɑ sɑɑrio. \q1 \v 21 Domi ɡemɡibu kɑ tɑɑrɛ sɑriruɡibu \q1 bɑ ko n wɑ̃ɑ n kɑ tɛ tem mɛ sɔɔ. \q1 \v 22 Adɑmɑ tɔn kɔ̃sobu kɑ mɛm nɔɔ sɑribɑrɑ \q1 bɑ koo wunɑ min di. \s1 Gusunɔn ɡeren mɛm nɔɔbu \s2 sɔɔrɑ bwisi wɑ̃ɑ \c 3 \p \v 1 Nɛn bii, ɑ ku nɛn sɔ̃ɔsinu duɑri. A nɛn woodɑbɑ nɛnuɔ. \v 2 Yerɑ yɑ koo de wunɛn wɑ̃ɑru tu dɛnyɑ, kpɑ ɑ n wɑ̃ɑ bɔri yɛndu sɔɔ. \v 3 A de ɑ ɡeɑ ko kpɑ ɑ n sɑ̃ɑ nɑɑnɛɡii. A ye kpuro sebuo wĩirɔ nɡe wurɑn sɑbɑ, kpɑ ɑ de yɑ n wɑ̃ɑ wunɛn ɡɔ̃ruɔ. \v 4 Sɑɑ ye sɔɔrɑ kɑɑ n bɛɛrɛ mɔ Gusunɔ kɑ tɔmbun wuswɑɑɔ. \v 5 A Gusunɔ wunɛn Yinni nɑɑnɛ koowo kɑ ɡɔ̃ru tiɑ ɑ kun tɑ̃sɑ wunɛn tiin yɛ̃ru sɔɔ. \v 6 A de ɑ n win bwisikunu mɔ wunɛn kookoosu kpuro sɔɔ, kpɑ u wunɛn swɑɑ sɔmɛ. \v 7 A ku tii mɛɛri bwisiɡii. A Yinni Gusunɔ nɑsio kpɑ ɑ kɔ̃sɑ suuri. \v 8 Yerɑ yɑ koo ko wunɛn wɑsin bwɑ̃ɑ dobu kɑ wunɛn kukunun dɑm. \v 9 Ye ɑ mɔ kpuro sɔɔ, ɑ ɡbiiyo ɑ Yinni Gusunɔ win bɔnu wɛ̃. Nɡe mɛyɑ kɑɑ kɑ nùn bɛɛrɛ wɛ̃. \v 10 Sɑnɑm mɛyɑ wunɛn birɑnu nu koo dĩɑnu yibu kpɑ wunɛn tɑm mu n kpɑ̃ sere ɑ ɑyeru biɑ mi kɑɑ doke. \v 11 Wunɛ nɛn bii durɔbu, ɑ ku Yinni Gusunɔn ɡerusibu ɡɑrisi tɑɑrɛ. A ku mɑɑ win sɛɛyɑsiɑbu mɛɛri nɡe torɑru. \v 12 Domi wi u kĩ, wiyɑ u rɑ sɛɛyɑsie, nɡe mɛ tundo wi u win bii kĩ kɑ ɡem, u rɑ ko. \s1 Bwisi kɑ doo nɔɔru \p \v 13 Doo nɔɔruɡiiwɑ wi u bwisi dɔbɑ, mɑ u yɛ̃ru kɑsu u wɑ. \v 14 Domi bwisi yi ɑre mɔ n sii ɡeesu kɑ wurɑɡii kere. \v 15 Yin bɛɛrɛ yɑ kpɑ̃ yɑ burɑ yɑ̃nu kpuro kere. Ye bɑ rɑ kɑsu kpuro sɔɔ, ɡɑ̃ɑnu sɑri ni kɑɑ kɑ yi weesinɑ. \v 16 Bwisi yin nɔm ɡeuɔ, hunde dɑkɑɑwɑ yɑ wɑ̃ɑ mi. Yin nɔm dwɑrɔ mɑɑ, ɑrumɑni kɑ bɛɛrɛwɑ yɑ wɑ̃ɑ mi. \v 17 Bwisi yi koo nun ɑlɑfiɑ wɛ̃, kpɑ ɑ n bɔri yɛndu mɔ wunɛn wɑ̃ɑrun swɛɛ kpuro sɔɔ. \v 18 Be bɑ yi mwɑ, yi bu wɑ̃ɑru wɛ̃ɛmɔ. Doo nɔɔruɡibɑ be bɑ yi nɛni kem kem. \v 19 Bwisiyɑ Yinni Gusunɔ u kɑ hɑnduniɑ tɑkɑ kuɑ. Win yɛ̃rɑ u kɑ wɔllu kuɑ. \v 20 Win bwisi yin sɑɑbuwɑ nim mu kɑ kurɑmɔ tem di, mɑ ɡuru winu nu demɔ ɡurɑ nɛmɔ. \s1 Yinni Gusunɔwɑ \s2 u bwisiɡii kɔ̃su \p \v 21 Nɛn bii, ɑ bwisi kɑ lɑɑkɑri nɛnuɔ, ɑ ku de yen ɡɑɑ yu nun kisirɑri. \v 22 Yɑ koo nun wɑ̃ɑ ɡeeru kɑ bɛɛrɛ wɛ̃. \v 23 Kɑɑ kpĩ ɑ sĩ kɑ toro sindu, ɑ ǹ sokurɑmɔ. \v 24 À n kpunɑ wɔ̃kuru, bɛrum kun nun mɔ̀. Kɑɑ dweeyɑwɑ kɑ bɔri yɛndu. \v 25 A ǹ kɑɑ n mɑɑ kɑ ɡɑ̃ɑnu nɑnde ni nu koo nun deemɑ subɑru, ǹ kun mɛ tɔn kɔ̃so wi u koo nun wɔrimɑ. \v 26 Domi Yinni Gusunɔ u koo nun kɔ̃su. U koo nun ɡbɑrɑ yɛ̃ri kpuron di. \s1 A wunɛn tɔnusi kĩɔ \p \v 27 Wi n weenɛ ɑ ɡeɑ kuɑ, ɑ̀ n yen dɑm mɔ, ɑ ye koowo. \v 28 Wunɛn beruse ù n nun ɡɑ̃ɑnu kɑnɑ ni kɑɑ kpĩ ɑ nùn kɛ̃ mii mii, ɑ ku nɛɛ, u doo sere siɑ. \v 29 A ku wi u nun nɑɑnɛ sɑ̃ɑ kɔ̃sɑ bwisikusi. \v 30 A ku kɑ ɡoo sɑnnɑ kɑm u kun nun kɔ̃sɑ kue. \v 31 A ku tɔn kɔ̃sobun dɑɑ kĩɑ, ɑ ku mɑɑ ben yirɑ swĩi. \v 32 Domi Yinni Gusunɔ u tɔn kɔ̃sobu tusɑ, ɑdɑmɑ u rɑ ɡemɡibu ko win bɔrɔbɑ. \v 33 U rɑ tɔn kɔ̃sobun yɛnusu bɔ̃rusiwɑ, kpɑ u ɡemɡibuɡisu domɑru kuɑ. \v 34 Be bɑ rɑ nùn yɑɑkoru ko, beyɑ u rɑ mɑɑ yɑɑkoru ko. Adɑmɑ be bɑ tii kɑwe, beyɑ u rɑ durom kue. \v 35 Bwisiɡibu bɑ koo bɛɛrɛ wɑ, kpɑ ɡɑri bɑkɑsu su sekuru wɑ. \s1 Bwisin ɑrufɑɑni \c 4 \p \v 1 Bɛɛ bibu, i swɑɑ dɑkio kirɔ ye bɛɛn tundo u bɛɛ mɔ̀. I swɑɑ tem kpĩiyɔ kpɑ i wɑ i bwisi ko. \v 2 Domi bwisi ɡeeyɑ nɑ bɛɛ kɛ̃mɔ. Yen sɔ̃, i ku nɛn sɔ̃ɔsinu yinɑ. \v 3 Sɑnɑm mɛ nɛn tii nɑ sɑ̃ɑ bii, nɑ wɑ̃ɑ nɛn tundon bɔkuɔ, mɑ nɑ sɑ̃ɑ nɛn mɛron bii teereru, \v 4 nɛn tundo u mɑn keu kuɑ u nɛɛ, n win ɡɑri nɛnuɔ. N win woodɑbɑ mɛm nɔɔwɔ, kpɑ n wɑ nɑ n wɑ̃ɑ. \v 5 N bwisi kɑ lɑɑkɑri nɛnuɔ, n ku win ɡere duɑri, \v 6 n ku bwisi yɔ̃su, yi koo mɑn somi. N yi kĩɔ, yi koo mɑn kɔ̃su. \v 7 Gɑ̃ɑ ni kon nɑɑ ɡirɑ sɔɔ, bwisiyɑ yi kpuro kere. Ǹ n mɛn nɑ, n yi kɑsuo kɑ ye nɑ mɔ kpuro. \v 8 N bwisi kĩɔ, yi koo de n ko tɔn boko. N yi tii bɔkɑsio, nɡe kurɔ kĩnɑsi, yi koo de n bɛɛrɛ wɑ. \v 9 Yi ko n sɑ̃ɑwɑ nɡe sinɑ furɔ nɛn wirɔ. \s1 A ku tɔn kɔ̃sobun dɑɑ sɑɑri \p \v 10 Nɛn bii, ɑ swɑɑ dɑkio ɑ nɔ ye nɑ nun sɔ̃ɔmɔ. À n ye wurɑ, wunɛn wɑ̃ɑru tɑ koo dɑkɑɑ dɑ. \v 11 Nɑ nun sɔ̃ɔsimɔwɑ nɡe mɛ kɑɑ kɑ bwisi dendi. Nɑ nun sɔ̃ɔsimɔwɑ nɡe mɛ kɑɑ kɑ ɡem swĩi. \v 12 Sɑɑ ye sɔɔ, kɑɑ sĩwɑ ɑ kun sokure. À n dukɑ mɔ̀, ɡɑ̃ɑnu kun mɑɑ nun ɡɑnumɔ wunɛn swɑɑ sɔɔ. \v 13 Sɔ̃ɔsi te bɑ nun kuɑ mi, ɑ ku tu yɔ̃su. A tu nɛnuɔ kem kem, domi terɑ tɑ sɑ̃ɑ wunɛn wɑ̃ɑrun nuuru. \v 14 A ku tɔn kɔ̃sobun dɑɑ sɑɑri. A ku mɑɑ ben yirɑ swĩi. \v 15 A ye derio, ɑ ku ye swĩi. A ye dukɑ suurio n tomɑ. \v 16 Domi bɑ̀ kun kɔ̃sɑ kue, bɑ ku rɑ dweeye. Bɑ̀ kun ɡoo torɑri, bɑ ku rɑ dom wɑ. \v 17 Kɔ̃sɑn kobɑ bu rɑ n sɑ̃ɑ nɡe ben dĩɑnu kɑ ben tɑm. \v 18 Gemɡibun kookoosu su rɑ n sɑ̃ɑwɑ nɡe bururun sɔ̃ɔ yɑnɑ ye yɑ rɑ n dɛɛrɑmɔ sere sɔ̃ɔ u kɑ ye mɑm mɑm. \v 19 Adɑmɑ tɔn kɔ̃sobun kookoosu su sɑ̃ɑwɑ nɡe yɑm wɔ̃kuru. Bɑ ǹ yɛ̃ yèn sɔ̃ bɑ sokurɑmɔ. \s1 A de wunɛn kookoosu su n wɑ̃ \p \v 20 Nɛn bii, ɑ nɛn ɡɑri nɔɔwɔ. A swɑɑ tem kpĩiyɔ ɑ nɔ bwisi yi kon nun kɛ̃. \v 21 A ku yi ɑtɑfiiru ko. A yi nɛnuɔ wunɛn ɡɔ̃run sɔɔwɔ. \v 22 Domi wi u yi mwɑ, yi koo nùn wɑ̃ɑru kɑ bwɑ̃ɑ dobu wɛ̃. \v 23 A de ɑ n tii sɛ kɑ bwisiku ni ɑ mɔ̀ wunɛn tii tii sɔɔ, domi niyɑ nu kpuro kere, niyɑ nu wunɛn wɑ̃ɑru kpɑre. \v 24 A ku de weesu kɑ ɡɑri kɑnkɑm yen ɡɑɑ yu yɑri wunɛn nɔɔn di. \v 25 A de ɑ n mɛɛrɑ ye ɑ nɑɑ ɡire. A ku wuswɑɑ sĩiyɑ. \v 26 A de ɑ n yɛ̃ swɑɑ ye kɑɑ kpe, kpɑ ɑ n yɛ̃ mɑ yɑ sɑ̃ɑwɑ swɑɑ ɡeɑ. \v 27 A ku yen ɡɑm ɡɛrɑ. A torɑru dukɑ suurio. \s1 Kirɔ sɑkɑrɑrun sɔ̃ \c 5 \p \v 1 Nɛn bii, ɑ nɛn ɡɑri bwisiɡii kɑ lɑɑkɑriɡii swɑɑ dɑkio ɑ nɔ. \v 2 Sɑɑ ye sɔɔrɑ, kɑɑ ɡiɑ nɡe mɛ kɑɑ kɑ sĩ dee dee. Wunɛn ɡɑri koo sɔ̃ɔsi mɑ ɑ yɛ̃ru mɔ. \v 3 Domi kurɔ tɑnɔn ɡɑri yi rɑ n dowɑ nɡe tim kpɑ yi n kokumɔ nɡe ɡum yɑrum. \v 4 Adɑmɑ ɑmɛn biru, yi rɑ sosiewɑ nɡe ɡbiri kondu, kpɑ yi tɔnu mɛɛrɑ ko nɡe tɑkobi ye bɑ dɛ̃ɛrɑ biru kɑ wuswɑɑɔ. \v 5 Gɔɔwɑ win kookoosu rɑ mɑ, kpɑ su kɑ nùn dɑ sere siki wɔruɔ. \v 6 U ku rɑ swɑɑ mwɛ ye yɑ koo nùn wɑ̃ɑru wɛ̃. U rɑ n torewɑ u kun kɑ bɑɑru. \v 7 Tɛ̃, nɛn bii, ɑ mɑn swɑɑ dɑkio. A ku nɛn ɡɑri ɑtɑfiiru ko. \v 8 A de ɑ kɑ kurɔ win bweserun swɑɑ tondɑ. A ku dɑ win dii kɔnnɔwɔ ɑ sere nɛɛ, kɑɑ du win dirɔ. \v 9 Kpɑ ɑ ku rɑ tii ɡoo nɔmu bɛriɑ, kpɑ wɔnwɔndu sɑriruɡii u nun ɡo. \v 10 Sɑɑ ye, kpɑ tɔn tukobu bu wunɛn ɑrumɑni ɡurɑ, kpɑ bu wunɛn sɔmburun ɑre di. \v 11 Sɑnɑm mɛ wunɛn dɑm mu kpɑ, ɑ ɡɔɔ turuku sɑ̃ɑ, kpɑ ɑ n wuri mɔ̀ nɡe ɡbeeku yɑɑ. \v 12 Sɑɑ ye sɔɔ, kpɑ ɑ nɛɛ, mbɑn sɔ̃nɑ ɑ bwisi kɛ̃ru ɑtɑfiiru kuɑ, ɑ ǹ yi mɛm nɔɔwɛ. \v 13 A ǹ wunɛn bwisi kɛ̃ɔbun ɡere wure, ɑ ben ɡɑri ɑtɑfiiru kuɑ. \v 14 Tɛ̃, wee, ɑ sekuru wɔrim dɔɔ tɔmbu kpuron wuswɑɑɔ. \s1 A wunɛn kurɔ kĩɔ \p \v 15 Wunɛn kurɔ u sɑ̃ɑwɑ nɡe bwiɑ yèn nim mu dɛɛre. A ye tɔnɑn nim nɔruo. \v 16 A ku de yen nim mu n kokumɔ swɛɛ sɔɔ kɑ wuun bɑtumɑbɑ sɔɔ. \v 17 A de mu n wɑ̃ɑ wunɛ turon sɔ̃. A ku de ɡɑbu bu kɑ nun mu bɔnu ko. \v 18 A de nuku dobu bu n wɑ̃ɑ wunɛ kɑ wunɛn kurɔ ɡbiikoon wɑ̃ɑsinɑɑ sɔɔ. \v 19 U sɑ̃ɑwɑ kurɔ burɔ nɡe nɛm tɑɑkɔ. A de win wɑsi yi n dɑ nun nuku dobu wɛ̃, kpɑ win kĩru tɑ n nun nɛni bɑɑdommɑ. \v 20 Nɛn bii, mbɑn sɔ̃nɑ kɑɑ n ɡoon kurɔn binɛ mɔ. Mbɑn sɔ̃nɑ kɑɑ n nuku dobu kɑsu ɡoon kurɔn mi. \v 21 A de ɑ n yɛ̃ mɑ Yinni Gusunɔ u tɔnu bɑɑwuren dɑɑ mɛɛrɑ, u bɑɑwuren sɑnu sɑnusu wɑɑmɔ. \v 22 Tɔn kɔ̃so u rɑ wɔriwɑ win torɑru sɔɔ, kpɑ nu nùn mwɑ nɡe yinɑ. \v 23 U koo kɑm kowɑ domi u kpɑnɑ u tii nɛnɛ. Win wiirɑ kookoosu su koo nùn ɡo. \s1 A ku tii doke ɡoon dibu sɔɔ \c 6 \p \v 1-2 Nɛn bii, ɑ̀ n tii dɔrɑ ɑ nɛɛ, kɑɑ ɡoon dibu sɔbe, mɑ wunɛn ɡɑri yi nun yinɑ mwɑ, \v 3 ɑ duɑwɑ mi dibuɡii win nɔmɑ sɔɔ. Yen sɔ̃, ɑ doo ɑ nùn wɑ kpɑ ɑ nùn suuru kɑnɑ, ɑ tii yɑkiɑ win nɔmɑn di. \v 4 A ku nɛɛ, kɑɑ ɡinɑ kpunɑ ɑ wɛ̃rɑwɑ ɑ sere dɑ ɑ nùn suuru kɑnɑ. \v 5 A tii yɑkio kpɑ ɑ n tii mɔ nɡe mɛ nɛm tɑɑkɔ kɑ ɡunɔ nu rɑ kisire tɑɑson yinɑn di. \s1 Bɑ yikuro kirɔ mɔ̀ \p \v 6 Wunɛ yikuro, ɑ doo ɑ tɑmminu mɛɛri. A nin sɔmburu lɑɑkɑri koowo kpɑ ɑ wɑ ɑ bwisi ko. \v 7 Nu ǹ sunɔ mɔ, nu ǹ mɑɑ kpɑro mɔ, mɛyɑ nu ǹ mɑɑ wiruɡii mɔ, \v 8 ɑdɑmɑ nu rɑ nin dĩɑnu kɑsu nu yi ɡɛ̃ɛbun sɑnɑm kɑ sɔ̃ɔ sɑ̃rerun sɑɑ. \v 9 Wunɛ yikuro, sere dommɑ kɑɑ n kpĩ. Dommɑ kɑɑ dom se. \v 10 Wee, ɑ̀ n dom yĩburɑ ɑ dweeyɑ kɑ nɔm ɡbinnɑɑ fiiko, \v 11 sɑ̃ɑru tɑ koo nun deemɑ subɑru sɔɔ nɡe ɡbɛnɔ, kpɑ ɡɔ̃ɔru tu nun wɔri nɡe swɑɑ dio. \s1 Tɔn kɔ̃son dɑɑ \p \v 12 Wi u ɡɑri weesuɡii kpɑrɑ, u sɑ̃ɑwɑ wi u kun ɡɑru mɔ̀, kɑ tɔn bɛrɛtɛkɛ. \v 13 U rɑ tɔmbu nɔni yɑ̃ɑkinu kue, kpɑ u yĩreru ko kɑ nɑɑsu, kɑ mɑɑ nɔmɑ, u kɑ bu nɔni wɔ̃ke. \v 14 Kɔ̃sɑn kobɑ bu rɑ n nùn nɛni, kpɑ u n yen sɔɔru mɔ̀ bɑɑdommɑ u n sɑnnɔsu seeyɑmɔ. \v 15 Yen sɔ̃nɑ ɑsɔrɔ yɑ koo nùn deemɑ subɑru sɔɔ, kpɑ n kun koore bu nùn seeyɑ. \s1 Ye Yinni Gusunɔ u tusɑ \p \v 16-19 Gɑ̃ɑnu nɔɔbɑ tiɑ Yinni Gusunɔ u tusɑ, u ku rɑ nu wɑɑbu kɑ̃. Niyɑ, \q1 tii suɑbun kookoosu, \q1 kɑ weesu, \q1 kɑ tɔn dɛɛron ɡoberu, \q1 kɑ kɔ̃sɑn himbɑ, \q1 kɑ dɑɑ kɔ̃sɑn kĩru, \q1 kɑ tɔnu ɡɑri mɑnibu. \m Gɑ̃ɑnu nɔɔbɑ yiruse mɑm wɑ̃ɑ. Niyɑ, \q1 tɔn ɡbinnɑɑ berusebun suunu sɔɔ. \s1 Kirɔbɑ sɑkɑrɑrun sɔ̃ \p \v 20 Nɛn bii durɔbu, ɑ wunɛn tundon ɡere mɛm nɔɔwɔ, kpɑ ɑ kɑ wunɛn mɛron sɔ̃ɔsiru sɔmburu ko. \v 21 A n ye kpuro nɛni bɑɑdommɑ wunɛn ɡɔ̃ruɔ, kpɑ ɑ ye doke wĩirɔ nɡe wurɑ. \v 22 Yɑ koo nun kpɑrɑ wunɛn sɑnu sɑnusu sɔɔ, kpɑ yu nun kɔ̃su wunɛn kpin yerɔ. Yɑ koo mɑɑ nun bwisi kɛ̃ ɑ̀ n dom yɑndɑ. \v 23 Domi ɡere ye, yɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe fitilɑ, mɑ sɔ̃ɔsi te, tɑ sɑ̃ɑ nɡe yɑm bururɑm. Ben kirɔ yɑ rɑ mɑɑ nun wɑ̃ɑrun swɑɑ sɔ̃ɔsiwɑ. \v 24 Yɑ koo nun ɡbɑrɑ kurɔ tɑnɔn nɔmɑn di. Yɑ koo nun yɑrɑ win ɡɑri dorin di. \v 25 A ku kurɔ win bweseru binɛ ko win burɑm sɔ̃. A ku de u nun kɔkiri kɑ win durɔ nɔni. \v 26 Kɑɑ kpĩ ɑ kurɔ tɑnɔ wɑ kɑ ɡobi fiiko, ɑdɑmɑ ɑ̀ n kɑ kurɔ mɔro kpunɑ, wunɛn wɑ̃ɑru kpurowɑ kɑɑ biɑ. \v 27 Kɑɑ kpĩ ɑ dɔ̃ɔ kpɛ̃ɛ bɔɔrɔ wunɛn yɑ̃nu nu kun dɔ̃ɔ mwɑɑre? \v 28 Kɑɑ kpĩ ɑ sĩ dɔ̃ɔ ɡɛ̃ɛ wɔllɔ wunɛn nɑɑsu su kun dɔ̃ɔ mwɑɑre? \v 29 Nɡe mɛyɑ ɑ ǹ kpɛ̃ ɑ ɡoon kurɔ bɑbɑ bɑ kun nun sɛɛyɑsie. \v 30 Goo ù n dĩɑnu ɡbɛnɑ yèn sɔ̃ ɡɔ̃ɔrɑ nùn mɔ̀, bɑ ku rɑ nùn ɡɔburu wɑ. \v 31 Kɑ mɛ, u koo kɔsiɑwɑ n kere ye u ɡbɛnɑ. Ye u mɔ win yɛnuɔ kpuro, yerɑ u koo wɛ̃. \v 32 Adɑmɑ wi u tɔn kurɔ kɔkurɑ u kɑ nùn sɑkɑrɑru kuɑ, u sɑ̃ɑwɑ ɡɑri bɔkɔ. Domi wi u yen bweseru mɔ̀, wiyɑ u koo kɑm ko. \v 33 Bɑ koo nùn so kpɑ u bɛɛrɛ biɑ. Sekuru sɔɔrɑ u ko n wɑ̃ɑ bɑɑdommɑ. \v 34 Kpɑnnɑsirɑ koo de kurɔ win durɔ u mɔru se. U koo yɛ̃ro mɔru kɔsiɑwɑ u kun win wɔnwɔndu kue. \v 35 U ǹ ɡɑ̃ɑnu mwɑɑmɔ kɔsire, u ǹ mɑɑ suuru mɔ̀, bɑɑ bɑ̀ n nùn kɛ̃nu tɑɑsi. \s1 Kirɔ kurɔ sɑkɑrɑ kowon sɔ̃ \c 7 \p \v 1 Wunɛ nɛn bii durɔbu, ɑ nɛn ɡɑri nɛnuɔ, kpɑ ɑ ku rɑ nɛn ɡere duɑri. \v 2 A nɛn ɡere mɛm nɔɔwɔ kpɑ ɑ wɑ ɑ wɑ̃ɑru di. A nɛn sɔ̃ɔsiru lɑɑkɑri koowo nɡe mɛ tɔnu rɑ n win nɔni lɑɑkɑri sɑ̃ɑ. \v 3 A tu nɛnuɔ kem kem kpɑ ɑ tu yore wunɛn ɡɔ̃ruɔ. \v 4 A bwisi sɔ̃ɔwɔ ɑ nɛɛ, wunɑ nɛn sesu, kpɑ ɑ lɑɑkɑri soku wunɛn bɔrɔ. \v 5 Ye yiru ye, yɑ koo nun ɡbɑrɑ ɡɑbun kurɔbun min di be bɑ rɑ tɔnu fufu ko. \p \v 6 Sɔ̃ɔ teeru nɑ yɑm mɛɛrɑ nɛn dirun fɛnɛntin di. \v 7 Nɑ ɡɑri bɔkɔ ɡoo wɑ ɑluwɑɑsi lɑɑkɑri sɑriruɡibun suunu sɔɔ. \v 8 U sɑrɔ u dɔɔ wuu suunuɔ mi kurɔ sɑkɑrɑ kowo ɡoo u wɑ̃ɑ. Mɑ u kpɑ kɑ win yɛnun bɔkuɔ, u sĩimɔ tɛɛru sɔɔ, \v 9 sɑɑ yoki yɑm bereberebun di sere n kɑ kuɑ wɔ̃kuru. \v 10 Wee, kurɔ wi, u kɑ nùn yinnɑ, u kurɔ tɑnɔ yɑ̃nu sebuɑ. Bwisi kɔ̃si wɑ̃ɑ win ɡɔ̃ruɔ. \v 11 U sɑ̃ɑwɑ sekuru sɑri kɑ ɡɑri sunɔ. U ku rɑ sinɛ win yɛnuɔ. \v 12 U rɑ n wɑ̃ɑwɑ tɔɔwɔ, ɡɑsɔ swɛɛyɔ, ɡɑsɔ swɑɑ kɛɛnɑnɔ, ɡɑsɔ mɑɑ yɑburɔ. \v 13 U nùn ɡɑbɑ u bɔkɑsi u kɑ nùn nɔɔ sɔ̃sunɑ, mɑ u nùn ɡɑri sɔ̃ɔwɑ kɑ sekuru sɑriru u nɛɛ, \v 14 u win siɑrɑbun yɑ̃kuru kuɑ. Tɔ̃ɔ terɑ u ten nɔɔ mwɛɛru yibiɑ. \v 15 Yen sɔ̃nɑ u yɑrimɑ bu kɑ wɑɑnɑ, u mɑɑ nùn wɑ. \v 16 U beku burɑnu tɛrie win kpin yerɔ ni bɑ wesɑ kɑ Eɡibitiɡibun wɛ̃ɛ. \v 17 U turɑre bwese bwesekɑ nubu duroruɡiɑ yɛ̃kɑ kpinu wɔllɔ. \v 18 U nɑ bu ben kĩru ko sere kɑ sisiru bururɔ, kpɑ bɑ n bɔkɑsinɛ kɑ nuku dobu. \v 19 Domi win durɔ sɑri yɛnuɔ. U sɑnum dɑ n tomɑ. \v 20 Gobi yi u doke bɔɔrɔ u kɑ dɑ, yi kpɑ̃. Suru koo tɑrum ko u sere wurɑmɑ. \v 21 Kɑ ɡɑri dori yiyɑ u nùn ɡɑwɑ, mɑ u nùn kɑmiɑ. \v 22 Mii mii, mɑ u nùn swĩi nɡe nɑɑ ye bɑ dɔɔ bu ɡo, ǹ kun mɛ kpɑsɑ ye yɑ dukɑ dɔɔ yu yinɑ mwɑɑrɑ, \v 23 ǹ kun mɛ ɡunɔ ɡe ɡɑ wɔriɔ tɑɑ sɔɔ. Gɑ ǹ yɛ̃ ɡɔɔwɑ ɡɑ dɔɔ, sere sɑɑ ye sɛ̃u ɡɑ ɡen sɔndu sɔkɑ. \p \v 24 Ǹ n mɛn nɑ, nɛn bii durɔbu, ɑ mɑn swɑɑ dɑkio kpɑ ɑ nɛn nɔɔn ɡɑri nɔ. \v 25 A ku de wunɛn ɡɔ̃ru ɡu ɡɛre kurɔ win bweserun mi. A ku rɑ wunɛn swɑɑ torɑ ɑ nùn swĩi. \v 26 Domi win sɔ̃nɑ tɔn dɑbinu wɔrukɑ, mɛyɑ u ben dɑbinu ɡo. \v 27 Win dirɑ sɑ̃ɑwɑ ɡɔribun wɑ̃ɑ yerun swɑɑ. \s1 Bwisi yi tɔmbu nɔɔɡiru sue \c 8 \q1 \v 1 I swɑɑ dɑkio. \q1 Bwisi yi ɡbɑ̃rɑmɔ, yɛ̃ru tɑ nɔɔɡiru sue. \q1 \v 2 Yi yɔ̃ ɡunɡunu wɔllɔ swɑɑ bɑɑrɔ kɑ swɑɑ kɛɛnɑnɔ. \q1 \v 3 Yi ɡbɑ̃rɑmɔ ɡɑmbon bɔkuɔ wuun duu yerɔ \q1 mi bɑ rɑ siribu ko, yi mɔ̀, \q1 \v 4 bɛɛ tɔmbu, bɛɛyɑ nɑ soku, \q1 tɔn bibu kpurowɑ nɑ kɑ mɔ̀. \q1 \v 5 Lɑɑkɑri sɑribɑ, i de i n lɑɑkɑri mɔ. \q1 Gɑri bɑkɑsu, i bwisi koowo. \q1 \v 6 I swɑɑ dɑkio, kon bɛɛ ɡɑri bɛɛrɛɡii sɔ̃. \q1 Ye kon ɡere kpuro yɑ sɑ̃ɑwɑ dee dee. \q1 \v 7 Domi nɑ ku rɑ weesu ɡere, nɑ kɔ̃sɑ tusɑ. \q1 \v 8 Nɛn ɡɑri kpuro sɑ̃ɑwɑ ɡem, \q1 weesu kɑ tɑki sɑri yi sɔɔ. \q1 \v 9 Yi kpuro yi bururewɑ kpɑsɑsɑ bwisiɡiin mi. \q1 Mɛyɑ yi mɑɑ dɛɛre wi u yɛ̃ru mɔn mi. \q1 \v 10 I nɛn sɔ̃ɔsiru mɔɔ n kere sii ɡeesu, \q1 kpɑ i mɑɑ yɛ̃ru mwɑ n kere wurɑn tii. \q1 \v 11 Domi bwisi yi bɛɛrɛ mɔ yɑ kpɑ̃ \q1 yɑ burɑ yɑ̃nu kpuro kere. \q1 Ye bɑ rɑ kɑsu kpuro sɔɔ, \q1 ɡɑ̃ɑnu sɑri ni kɑɑ kɑ yi weesinɑ. \s1 Bwisi yi tii tusiɑmɔ \q1 \v 12 Nɛ bwisi, nɑ rɑ ɡɑrin ɑsɑnsi tubu. \q1 Nɑ yɛ̃ru mɔ n kɑ ɡɑ̃ɑnu wunɑnɑ. \q1 \v 13 À n kĩ ɑ Yinni Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃, ɑ de ɑ kɔ̃sɑ tusi. \q1 Nɑ tii suɑbu kɑ yɛ̃kɔ \q1 kɑ kɔ̃sɑn kookoosu kɑ keetɑn ɡɑri tusɑ. \q1 \v 14 Nɑ rɑ tɔnu bwisi kɛ̃, kpɑ n nùn lɑɑkɑri wɛ̃. \q1 Nɛnɑ nɑ yɛ̃ru, nɛnɑ mɑɑ dɑm. \q1 \v 15 Nɛn sɑɑbuwɑ sinɑmbɑ kɑ bɑndu nɛni, \q1 mɑ wiruɡibɑ woodɑ wɛ̃ɛmɔ ye yɑ dee dee sɑ̃ɑ. \q1 \v 16 Nɛn somirun sɑɑbuwɑ sinɑmbu kɑ wiruɡibu \q1 kɑ siri kowobu kpuro bɑ kɑ tem nɛni. \q1 \v 17 Be bɑ mɑn kĩ, nɑ mɑɑ bu kĩ. \q1 Be bɑ mɑn kɑsu, bɑ koo mɑn wɑ. \q1 \v 18 Arumɑni kɑ bɛɛrɛwɑ nɑ tɔnu wɛ̃ɛmɔ \q1 kɑ mɑɑ dukiɑ ye yɑ ku rɑ sɑnkire. \q1 Kon de ye tɔnu mɔ kpuro yɑ n dɑ wɛ̃re. \q1 \v 19 Nɛn ɑre yi sii ɡeesu kɑ wurɑn tii bɛɛrɛ kere. \q1 \v 20 Nɑ sĩimɔwɑ swɛɛ yì sɔɔ ɡem kɑ kookoo ɡeesu wɑ̃ɑ. \q1 \v 21 Nɑ be bɑ mɑn kĩ ɑrumɑni wɛ̃ɛmɔ \q1 mɑ nɑ dukiɑ yibiɑmɔ ben beru yerɔ. \q1 \v 22 Yinni Gusunɔ u mɑn mɑrɑ u sere ɡɑ̃ɑnu kpuro tɑkɑ kuɑ. \q1 \v 23 Bɑ mɑn ɡɔsɑ bɑ yi yellun di n tɛ \q1 bɑ sere hɑnduniɑ tɑkɑ kuɑ. \q1 \v 24 Bɑ mɑn mɑrɑ bɑ sere nim wɔ̃ku kuɑ, \q1 sɑnɑm mɛ nim bweru sɑri. \q1 \v 25 Bɑ mɑn mɑrɑ bɑ sere ɡuunu kɑ ɡunɡunu swĩi. \q1 \v 26 Sɑnɑm mɛ, Gusunɔ kun ɡinɑ tem tɛrie kɑ mɛn ɡbeɑ. \q1 Bɑɑ tuɑ, u ǹ mɑm kue. \q1 \v 27 Sɑɑ ye u wɔllu tɛriɑmɔ \q1 kɑ nim wɔ̃kun bubenu, \q1 nɑ wɑ̃ mi. \q1 \v 28 Sɑnɑm mɛ u ɡuru winu doke wɔllɔ, \q1 mɑ nim mu kurɑ tem di mu tɛriɑ, \q1 nɑ wɑ̃ɑ mi. \q1 \v 29 Sɑnɑm mɛ u nim wɔ̃kun nim yɔ̃rɑ yeru sɔ̃ɔsi \q1 u nɛɛ, mu ku tu sɑrɑ, \q1 mɑ u tem tɑ̃sisiɑ, \q1 \v 30 nɑ wɑ̃ɑ win bɔkuɔ sɑ sɔmburu mɔ̀. \q1 Win nuku dobu wɑ̃ɑ nɛ sɔɔ bɑɑdommɑ. \q1 Nɑ ɡɔ̃ru dobu mɔ win wuswɑɑɔ, \q1 \v 31 kɑ hɑnduniɑ sɔɔ. \q1 Mɑ nɑ bɔri yɛndu mɔ tɔmbun suunu sɔɔ. \s1 Doo nɔɔruɡiiwɑ wi u bwisin ɡɑri swɑɑ dɑki \q1 \v 32 Ǹ n mɛn nɑ, nɛn bii durɔminu, i mɑn swɑɑ dɑkio. \q1 Doo nɔɔruɡibɑ be bɑ nɛn swɑɑ swĩi. \q1 \v 33 I sɔ̃ɔsiru wuro, \q1 i ku tu ɑtɑfiiru ko, \q1 kpɑ i bwisi ko. \q1 \v 34 Doo nɔɔruɡiiwɑ wi u mɑn swɑɑ dɑki, \q1 mɑ u rɑ n yɔ̃ nɛn dii kɔnnɔwɔ bɑɑdommɑ \q1 u n mɑn mɑrɑ. \q1 \v 35 Domi wi u mɑn wɑ, u wɑ̃ɑru wɑwɑ, \q1 u koo mɑɑ Yinni Gusunɔn nɔnu ɡeu wɑ. \q1 \v 36 Adɑmɑ wi u mɑn torɑ u tii kɔ̃sɑ kuɑwɑ. \q1 Be bɑ mɑn tusɑ kpuro, ɡɔɔwɑ bɑ kĩ. \s1 Bwisi kɑ ɡɑri bɑkɑru \c 9 \p \v 1 Bwisi yi ɡbere dɑmɡii nɔɔbɑ yiru kuɑ, yi kɑ yin diru bɑnisi. \v 2 Mɑ yi derɑ bɑ yɛɛ ɡo, bɑ tɑm sɔɔru kuɑ bɑ ye kpuro yi dii yerɔ. \v 3 Mɑ yi yin sɔm kowo tɔn kurɔbu ɡɔrɑ bu yɔ mi n ɡunum bo bu tɔmbu dim sokumɑ, \v 4 kpɑ bɑ n mɔ̀, wi u kun bwisi mɔ, u ɡɛrɑmɑ mini, \v 5 u nɑ u di yin dii yerɔ, kpɑ u tɑm nɔ mɛ yi sɔɔru kuɑ. \v 6 U yɑrio lɑɑkɑri sɑribɑn wuurun di, kpɑ u wɑ u n wɑ̃ɑ wɑ̃ɑru sɔɔ. U lɑɑkɑrin swɑɑ mɔɔ. \s1 Bwisiɡii kɑ tii suo \p \v 7 À n tɔn yɑɑ kɑsikio ɡerusi, ɑ tii ɡɛndu kɑsuɑwɑ. À n mɑɑ tɔn kɔ̃so tɑɑrɛ wɛ̃, ɑ tii wɔmburu kɑsuɑwɑ. \v 8 À n tɔn yɑɑ kɑsikio ɡerusi, u koo nun tusi. Adɑmɑ ɑ̀ n bwisiɡii ɡerusi, u koo nun kĩɑ. \v 9 Ye ɑ bwisiɡii sɔ̃ɔwɑ, yɑ rɑ win bwisi sosiwɑ. Ye ɑ mɑɑ ɡemɡii sɔ̃ɔsi, yɑ rɑ win yɛ̃ru sosiwɑ. \v 10 À n kĩ ɑ n bwisi mɔ, ɑ de ɑ ɡinɑ Yinni Gusunɔ nɑsiɑ. À n Gusunɔ Dɛɛro ɡiɑ kɑɑ n yɛ̃ru mɔ. \v 11 Bwisi yi koo wunɛn wɑ̃ɑrun tɔ̃ru sosi. \v 12 À n kuɑ bwisiɡii, wunɑ kɑɑ yen ɑre di. À n mɑɑ sɑ̃ɑ tɔn yɑɑ kɑsikio, wunɑ kɑɑ yen wɑhɑlɑ wɑ. \s1 Gɑri bɑkɑru \p \v 13 Gɑri bɑkɑru tɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe kurɔ wi u ku rɑ tii nɛnɛ sɛ̃ɛ, u ǹ ɡɑ̃ɑnu ɡɑnu yɛ̃. \v 14 U rɑ n sɔ̃wɑ win dii kɔnnɔwɔ wuun mi n ɡunum bo. \v 15 Min diyɑ u rɑ n tɔmbu sokumɔ be bɑ beɡiru doonɔ, \v 16 u n mɔ̀, wi u ǹ lɑɑkɑri mɔ, u ɡɛrɑmɑ mini. \v 17 Gɑ̃ɑ nɔrurɑ ye bɑ ɡbɛnɑ, yɑ nɔrubu do. Dim mɛ bɑ dimɔ ɑsiri sɔɔ, mɛnɑ mu rɑ n do. \v 18 Adɑmɑ yɛ̃ro kun yɛ̃ mɑ ɡɔribɑ wɑ̃ɑ mi. Be u sokɑ kpuro bɑ rɑ dewɑ ɡɔribun wɑ̃ɑ yerɔ. \s1 Mɔn ni nu kɑ tɔnun dɑɑ yɑ̃ \c 10 \p \v 1 Sɑlomɔɔn mɔnnu. Bii bwisiɡiiwɑ u rɑ de win tundon nukurɑ n do. Adɑmɑ bii ɡɑri bɔkɔ u rɑ win mɛron nukuru sɑnkuwɑ. \p \v 2 Dukiɑ ye bɑ wɑ kɑ kɔ̃sɑn swɑɑ, yɑ ku rɑ ɑrufɑɑni ɡɑɑ ko, ɑdɑmɑ ye bɑ wɑ dee dee, yerɑ yɑ rɑ wɑ̃ɑru wɛ̃. \p \v 3 Yinni Gusunɔ kun ɡemɡii derimɔ ɡɔ̃ɔru sɔɔ, ɑdɑmɑ u rɑ tɔn kɔ̃so birewɑ ye u binɛ sɑ̃ɑ. \p \v 4 Wi u yikuru mɔ, wiyɑ sɑ̃ɑrɑ rɑ deemɛ, ɑdɑmɑ wi u hɑniɑ mɔ, wiyɑ u rɑ dukiɑ wɑ. \p \v 5 Wi u dĩɑnu mɛnnɑmɔ ɡɛ̃ɛbun sɑɑ, u lɑɑkɑri mɔwɑ, ɑdɑmɑ wi u dò sɑɑ ye, u koo sekuru wɑ. \p \v 6 Gemɡii u rɑ tii domɑru kɑsuewɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃son nɔɔ ɡɑ rɑ n kɔ̃sɑ bɛkiwɑ. \p \v 7 Bɑ ku rɑ ɡemɡii duɑri, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so, bɑ rɑ nùn duɑriwɑ sere kɑ win yĩsirɔ. \p \v 8 Wi u bwisi mɔ, wiyɑ u rɑ sɔ̃ɔsiru wure, ɑdɑmɑ wi u kun ɡɑri ɡerubu yɛ̃, u rɑ kɑm kowɑ. \p \v 9 Wi u sĩimɔ ɡem sɔɔ, u ku rɑ n nɑnde, ɑdɑmɑ wìn sɑnu sɑnusu kun dɛɛre, u koo sɔ̃ɔsirɑ. \p \v 10 Wi u win beruse ɡɔni, u nùn nuki sɑnkumɔwɑ, ɑdɑmɑ wi u kun ɡɑri ɡerubu yɛ̃, u rɑ kɑm kowɑ. \p \v 11 Bwisiɡiin ɡɑri yi sɑ̃ɑwɑ wɑ̃ɑrun nuuru, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃son ɡɑri, kɔ̃sɑ yi rɑ n bɛki. \p \v 12 Tusiru tɑ rɑ sɑnnɔ seeyewɑ, ɑdɑmɑ kĩru tɑ rɑ torɑnu kpuro wukiriwɑ. \p \v 13 Lɑɑkɑriɡiin ɡeren diyɑ bɑ rɑ bwisi wɑ, ɑdɑmɑ bokurɑ tɑ rɑ n ɡɑri bɔkɔ mɑrɑ. \p \v 14 Bwisiɡii u rɑ bwisi berewɑ nɡe ɑrumɑni, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔn ɡere yɑ rɑ de u biru wurɑwɑ. \p \v 15 Gobiɡiin ɑrumɑni yɑ rɑ nùn kɔ̃suwɑ nɡe ɡbɑ̃rɑru, ɑdɑmɑ sɑ̃ɑron sɑ̃ɑru tɑ rɑ nùn kɑm kowɑ. \p \v 16 Gemɡiin sɔmburu tɑ rɑ dewɑ u n wɑ̃ɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so u rɑ win dukiɑ dendiwɑ u kɑ kɔ̃sɑ ko. \p \v 17 Wi u rɑ kirɔbɑ yɑɑye u koo wuswɑɑ dɑ win wɑ̃ɑru sɔɔ, ɑdɑmɑ wi u rɑ ye duɑri u ko n kɔ̃ɔrɑmɔwɑ u n dɔɔ. \p \v 18 Wi u tusiru beruɑ ɡɔ̃ruɔ u sɑ̃ɑwɑ murɑfiti. Mɛyɑ wi u mɑɑ seedɑ weesuɡiɑ dimɔ u sɑ̃ɑwɑ ɡɑri bɔkɔ. \p \v 19 Gɑri bɛkɛɡii kun torɑnu kpeemɔ, ɑdɑmɑ wi u rɑ win yɑrɑ nɛnɛ u sɑ̃ɑwɑ bwisiɡii. \p \v 20 Gemɡiin ɡɑri yi sɑ̃ɑwɑ nɡe sii ɡeesun tii, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃son bwisikunu nu ǹ ɑrufɑɑni ɡɑɑ mɔ. \p \v 21 Gemɡiin ɡɑri yi rɑ kɑ tɔn dɑbinu ɑrufɑɑni nɑɑwɛ, ɑdɑmɑ ɡɑri bɑkɑsu su rɑ ɡbiwɑ sɛkum lɑɑkɑri sɑrirun sɔ̃. \p \v 22 Yinni Gusunɔn domɑrɑ tɑ rɑ tɔnu ko dukiɑɡii. Tɔnun tiin himbɑ kun ɡɑ̃ɑnu sosimɔ wi sɔɔ. \p \v 23 Gɑri bɔkɔn mi, kɔ̃sɑn kobu bu sɑ̃ɑwɑ nɡe dweebu. Nɡe mɛyɑ lɑɑkɑri yɑ mɑɑ sɑ̃ɑ bwisiɡiin mi. \p \v 24 Yèn bɛrum kɔ̃sɑn kowobu bɑ mɔ, yerɑ yɑ rɑ bu deemɛ. Ye mɑɑ ɡemɡibɑ kĩ, yerɑ n dɑ koore. \p \v 25 Wɑhɑlɑ yɑ̀ n seewɑ nɡe woo ɡunɑ, yɑ rɑ tɔn kɔ̃so surewɑ, ɑdɑmɑ ɡemɡii u rɑ n yɔ̃wɑ dim dim sere kɑ bɑɑdommɑɔ. \p \v 26 Tɑm mɔmmɔm mu rɑ donnu sirewɑ, kpɑ wiisu su nɔni sɔkiri. Nɡe mɛyɑ yikuro u rɑ win yinnin mɔru seeye. \p \v 27 Be bɑ rɑ Yinni Gusunɔ nɑsie, berɑ bɑ rɑ tɛ, ɑdɑmɑ durumɡibu bɑ rɑ ɡbiwɑ sɛkum. \p \v 28 Gemɡiin yĩiyɔbu bu rɑ nùn nuku dobu wɛ̃wɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃soɡibu kun ɑrufɑɑni ɡɑɑ mɔ. \p \v 29 Yinni Gusunɔ u rɑ ɡemɡibu kɔ̃suwɑ, bɑ̀ n sĩimɔ win swɛɛ sɔɔ, ɑdɑmɑ u rɑ tɔn kɔ̃sobu kɑm koosiewɑ. \p \v 30 Gɑ̃ɑnu ɡɑnu sɑri ni nu koo ɡemɡii surɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so u ǹ kpɛ̃ u sinɑ tem mɛ sɔɔ. \p \v 31 Gɑri bwisiɡiiyɑ yi rɑ yɑri ɡemɡiin nɔɔn di, ɑdɑmɑ bɑ koo wee kowon yɑrɑ burɑwɑ. \p \v 32 Gemɡii, durom ɡɑriyɑ u rɑ ɡere, ɑdɑmɑ kɔ̃sɑ tɔn kɔ̃son nɔɔ ɡɑ rɑ ɡere. \c 11 \p \v 1 Yinni Gusunɔ u ku rɑ kɑ̃ bɑ n kiɑnu yĩirumɔ kɑ kilo ye yɑ ǹ sɑ̃ɑ dee dee, ɑdɑmɑ u kĩwɑ bɑ n yĩirumɔ kɑ ye yɑ sɑ̃ɑ dee dee. \p \v 2 Tii suɑbu bu rɑ kɑ ɡɛndu nɛwɑ. Be bɑ tii kɑwe berɑ bɑ bwisi mɔ. \p \v 3 Gemɡiin ɡem kobu bu rɑ nùn kpɑrewɑ win wɑ̃ɑru sɔɔ, ɑdɑmɑ wi u ǹ nɑɑnɛ mɔ, u rɑ ɡbiwɑ win weesun sɔ̃. \p \v 4 Dukiɑ kun kpɛ̃ yu tɔnu wɔrɑ Gusunɔn siribun sɑnɑm, ɑdɑmɑ ɡem mu rɑ tɔnu wɔre ɡɔɔn di. \p \v 5 Gemɡiin dɛɛrɑru tɑ rɑ dewɑ win swɛɛ yi n wɑ̃, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so u rɑ kɔ̃ɔrewɑ win nuku kɔ̃surun sɔ̃. \p \v 6 Gemɡiin dɛɛrɑru tɑ rɑ nùn kɑri ɡbɑrewɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃son tiin binɛ yɑ rɑ nùn yinɑ mwɛwɑ. \p \v 7 Tɔn kɔ̃so u rɑ ɡbiwɑ kɑ win yĩiyɔbu sɑnnu. Yĩiyɔ bi u rɑɑ doke win dukiɑ sɔɔ, kpɑ bu kɑm ko. \p \v 8 Gemɡii u rɑ yɑriwɑ nuku sɑnkirɑnun di, kpɑ tɔn kɔ̃so u kɔsire ko ni sɔɔ. \p \v 9 Wi u Gusunɔn wɑ̃ɑru sikimɔ, u win winsim kpeerɑsiɑmɔwɑ kɑ win ɡɑri, ɑdɑmɑ ɡemɡibu bɑ rɑ yɑriwɑ min di ben yɛ̃run sɔ̃. \p \v 10 Sɑnɑm mɛ ɡemɡibɑ kuurɑmɔ, wuuɡibu bɑ rɑ n nuku dobu mɔwɑ. Tɔn kɔ̃sobu bɑ̀ n mɑɑ biru wurɑ, bɑ rɑ n yɛ̃ɛrimɔwɑ. \p \v 11 Gemɡibɑ bɑ rɑ de wuu ɡu kuurɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃sobu bɑ rɑ ɡu ɡowɑ kɑ ben ɡɑri. \p \v 12 Wi u win winsim ɡɛmɑ u sɑ̃ɑwɑ ɡɑri bɔkɔ, ɑdɑmɑ wi u lɑɑkɑri mɔ, u rɑ mɑriwɑ. \p \v 13 Wi u rɑ tɔnun kɔ̃sɑ sɑɑri, u ku rɑ tɔmbun ɑsiri bere, ɑdɑmɑ nɑɑnɛɡii u rɑ ye berewɑ win tii sɔɔ. \p \v 14 Tɔn be bɑ ǹ kpɑro mɔ bɑ rɑ kɑm kowɑ, ɑdɑmɑ be bɑ bwisi kɛ̃ɔ dɑbiru mɔ beyɑ bɑ rɑ n wɑ̃ɑ bɔri yɛndu sɔɔ. \p \v 15 Wi u nɔɔ mwɛɛru kuɑ u nɛɛ, u koo win winsim dibu kɔsiɑ, u koo wɑhɑlɑ wɑ, ɑdɑmɑ wi u yinɑ u nɔɔ mwɛɛru ko, u ko n wɑ̃ɑwɑ bɔri yɛndu sɔɔ. \p \v 16 Kurɔ ɡeowɑ u rɑ siɑrɑbu wɑ, ɑdɑmɑ be bɑ tɔmbu dɑm dɔremɔ, dukiɑ tɔnɑwɑ bɑ rɑ wɑ. \p \v 17 Tɔn ɡeo, ɡeɑ ye u mɔ̀, wi sɔɔrɑ yɑ rɑ wure. Mɛyɑ mɑɑ tɔn kɔ̃so, kɔ̃sɑ ye u mɔ̀, wi sɔɔrɑ yɑ rɑ wure. \p \v 18 Tɔn kɔ̃son sɔmburun ɑre kun ɑrufɑɑni mɔ, ɑdɑmɑ wi u ɡem swĩi, ɑre ɡeeyɑ u rɑ n mɔ. \p \v 19 Wi u wurɑ u ɡem swĩi, u ko n wɑ̃ɑwɑ, ɑdɑmɑ wi u kɔ̃sɑ nɑɑ ɡire u koo ɡbiwɑ. \p \v 20 Yinni Gusunɔ u tɔn kɔ̃sobu tusɑ, ɑdɑmɑ bèn sɑnu sɑnusu dɛɛre, berɑ u rɑ kɑ nɔnu ɡeu mɛɛri. \p \v 21 Bɑ koo tɔn kɔ̃sobu sɛɛyɑsiɑwɑ kɑm kɑm, ɑdɑmɑ ɡemɡibu bɑ koo fɑɑbɑ wɑ sere kɑ ben bibun bweserɔ. \p \v 22 Kurɔ burɔ ɡɑri bɔkɔ u sɑ̃ɑwɑ nɡe kurusɔ ɡe bɑ wurɑn tɑɑbu dokeye wɛ̃rɔ. \p \v 23 Geɑ ɡemɡii u rɑ n kɑsu u ko, ɑdɑmɑ ye tɔn kɔ̃so u kĩ kpuro, Gusunɔn mɔruwɑ yɑ rɑ seeye. \p \v 24 Wi u rɑ wɛ̃ kɑ nuku tiɑ, wiyɑ u rɑ ko ɑrumɑniɡii. Wi u ku rɑ mɛnɑm kɑ̃, u rɑ tii sɑ̃ɑru kpɛ̃ɛwɑ. \p \v 25 Nuku tiɑɡii u koo dukiɑ wɑ n kpɑ̃. Wi u win winsim nim kɑ̃, bɑ koo mɑɑ yɛ̃ro nim kɛ̃. \p \v 26 Wi u rɑ win dĩɑnu bere ɑre bɛkɛn sɔ̃, wiyɑ bɑ rɑ bɔ̃rusi, ɑdɑmɑ wi u dɔrɑmɔ, wiyɑ bɑ rɑ domɑru kue. \p \v 27 Wi u ɡeɑ mɔ̀, u koo Gusunɔn domɑru wɑ, ɑdɑmɑ wi u bwisikumɔ u kɔ̃sɑ ko, kɔ̃sɑ yɑ koo yɛ̃ro deemɑ. \p \v 28 Wi u win nɑɑnɛ doke dukiɑ sɔɔ, u koo wɔrumɑwɑ, ɑdɑmɑ ɡemɡibɑ koo kpɑrɑwɑ nɡe dɑ̃ɑ. \p \v 29 Wi u kɑ win yɛnu wɑhɑlɑ nɑɑwɑ, u koo kɑm nɑɑ ɡirɑ. Gɑri bɔkɔ u ko n sɑ̃ɑwɑ bwisiɡiin yoo. \p \v 30 Gem kobu bu sɑ̃ɑwɑ wɑ̃ɑrun nuuru. Bwisiɡii, bwisiyɑ u rɑ kɑ tii tɔmbu ɡɑwe. \p \v 31 Gemɡii u rɑ win ɑre wɑwɑ tɑrɑ mi. Kɑɑ sere ɡere tɔn kɔ̃so? \c 12 \p \v 1 Wi u kĩ u yɛ̃ru wɑ, u rɑ wure bu nùn sɛɛyɑsiɑ. Wi u yinɑmɔ bu nùn wɔkisi, u sɑ̃ɑwɑ ɡɑri bɔkɔ. \p \v 2 Wi u rɑ ɡeɑ ko, wiyɑ u rɑ Gusunɔn durom wɑ, ɑdɑmɑ bwisiku kɔ̃sunuɡiiwɑ u rɑ tɑɑrɛ wɑ. \p \v 3 Nuku kɔ̃surɑ kun kpɛ̃ tu tɔnu tɑ̃sisiɑ, ɑdɑmɑ ɡemɡiin nuuru tɑ ko n sirerewɑ. \p \v 4 Kurɔ ɡeo u rɑ dewɑ win durɔ u n bɛɛrɛ mɔ, ɑdɑmɑ kurɔ wi u rɑ win durɔ sekuru doke, u sɑ̃ɑwɑ nɡe bɑrɑru te tɑ durɔ win kukunu temmɔ. \p \v 5 Gemɡibu bɑ rɑ n kɑsuwɑ bu ko dee dee, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃sobu bɑ rɑ n kɑsuwɑ bu ɡbɛni. \p \v 6 Tɔn kɔ̃son ɡɑri yi sɑ̃ɑwɑ nɡe yinɑ ye yɑ rɑ ɡo, ɑdɑmɑ ɡemɡibun ɡɑri yi rɑ tɔmbu ɡbɑrewɑ yinɑn di. \p \v 7 Tɔn kɔ̃so ù n ɡu, ɡɑ̃ɑnu ku rɑ tiɑre win yɛnuɔ, ɑdɑmɑ ɡemɡiin yɛnu ɡɑ rɑ n yɔ̃wɑ dim dim. \p \v 8 Bwisiɡiiwɑ bɑ rɑ tɔmɛ, ɑdɑmɑ wìn ɡɑri kɔmiɑ wiyɑ bɑ rɑ yɑɑkoru ko. \p \v 9 N burɑm bo ɑ n sɑ̃ɑ bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛ, kpɑ ɑ n sɔm kowo turo mɔ, ye kɑɑ n kɑ tii sue, kpɑ ɑ kun dĩɑnu mɔ yɛnuɔ. \p \v 10 Ye ɡemɡii u mɔ, u rɑ ye nɔɔriwɑ, sere kɑ mɑm win yɑɑ sɑbenɔ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so, nuku kɔ̃surɑ u rɑ n yibɑ. \p \v 11 Wi u win ɡberu wukɑ u ko n dĩɑnu yibɑwɑ, ɑdɑmɑ wi u kɑm ɡire u sɑ̃ɑwɑ ɡɑri bɔkɔ. \p \v 12 Tɔn kɔ̃sowɑ u rɑ n tɔn kɔ̃sobun ɡɑ̃ɑnun binɛ mɔ, ɑdɑmɑ ɡemɡibun tɛmɑnɑbu, ɑrufɑɑniwɑ bu rɑ mɑ. \p \v 13 Tɔn kɔ̃so u rɑ yinɑ mwɑɑrewɑ win ɡɑri weesuɡii sɔɔ, ɑdɑmɑ ɡemɡii u rɑ yɑriwɑ wɑhɑlɑn di. \p \v 14 Tɔnun ɡere yɑ koo nùn ɡɑ̃ɑ ɡeenu mɑruɑ nɡe mɛ win sɔmburu tɑ rɑ nùn ɑre wɛ̃. \p \v 15 Gɑri bɔkɔ u rɑ n tɑmɑɑ ye u mɔ̀ kpuro yɑ sɑ̃ɑwɑ dee dee, ɑdɑmɑ bwisiɡiiwɑ u rɑ kɑ bwisi kɛ̃ru sɔmburu ko. \p \v 16 Gɑri bɔkɔ u rɑ yɑnde win mɔru sɔ̃ɔsiwɑ, ɑdɑmɑ bwisiɡii u rɑ tii ye mɑrisiwɑ. \p \v 17 Wi u ɡem kpɑrɑmɔ, ɡeɑ u rɑ kɑ̃, ɑdɑmɑ wee kowo u rɑ n sɑ̃ɑwɑ weesun yoo. \p \v 18 Wi u rɑ ɡɑri ɡere u kun bwisikɑ, u rɑ kɑ yi tɔmbu sɔkuwɑ nɡe tɑkobi, ɑdɑmɑ bwisiɡiin ɡɑri yi rɑ tɔnu bɛkiewɑ. \p \v 19 Gɑri ɡeen dɑm mu rɑ n wɑ̃ɑwɑ sere kɑ bɑɑdommɑɔ, ɑdɑmɑ weesu su rɑ doonɛwɑ nɔni kpɑki teeru. \p \v 20 Be bɑ rɑ kɔ̃sɑ bwisiku, weesɑ su rɑ n yibɑ ben ɡɔ̃ruɔ, ɑdɑmɑ be bɑ rɑ tɔmbu bwisi kɛ̃ bu kɑ ɡeɑ ko, bɑ rɑ n nuku dobu mɔwɑ. \p \v 21 Kɔ̃sɑ ku rɑ ɡemɡii deemɛ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so u rɑ n nɔni sɔ̃ɔrewɑ. \p \v 22 Yinni Gusunɔ u ku rɑ weesuɡibu kɑ̃. Gemɡibɑ u rɑ n kĩ. \p \v 23 Bwisiɡii u ku rɑ win yɛ̃ru tɛrie, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔ u rɑ win ɡɑri bɑkɑru sɔ̃ɔsiwɑ. \p \v 24 Hɑniɑ yɑ rɑ dewɑ tɔnu u ko ɡɑbun yinni, kpɑ yikuru tu de tɔnu u ko ɡoon yoo. \p \v 25 Wururɑbu bu rɑ tɔnu woorewɑ, ɑdɑmɑ ɑ̀ n tɔnu ɡɑri sɔ̃ɔwɑ kɑ kĩru yi rɑ nùn dɑm kɛ̃wɑ. \p \v 26 Gemɡii u rɑ win beruse surewɑ swɑɑ ɡeɑ sɔɔ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃son kookoosu su rɑ dewɑ u kɔ̃ɔrɑ. \p \v 27 Tɑɑso wi u yikuru mɔ, u ku rɑ yɑɑ wɑ u sɛ̃wɛ, ɑdɑmɑ hɑniɑwɑ yɑ rɑ tɔnu ɡɑ̃ɑ ɡeenu wɛ̃. \p \v 28 Mi ɡem wɑ̃ɑ, miyɑ wɑ̃ɑrɑ wɑ̃ɑ. À n mu swĩi, ɑ ǹ kɑ ɡɔɔ yinnɑmɔ. \c 13 \p \v 1 Bii bwisiɡii u rɑ win tundon sɔ̃ɔsiru swĩiwɑ, ɑdɑmɑ bii wi u tii sue, u ku rɑ ɡerusibu kɑ̃. \p \v 2 Gemɡibu bɑ rɑ ben ɡɑrin ɑre wɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃sobu, dɑm dɔrenɑɑn wɑ̃ɑrɑ bɑ rɑ n wɑ̃ɑ. \p \v 3 Wi u win nɔɔ kpĩɑ u win hunde kɔ̃suwɑ, ɑdɑmɑ wi u rɑ ɡɑri ɡere yɑbi u tii kɑri bɔriemɔwɑ. \p \v 4 Yikuro u rɑ n ɡɑ̃ɑnun binɛ mɔwɑ ni u ǹ kpɛ̃ u wɑ, ɑdɑmɑ wi u rɑ sɔmburu ko u rɑ wɑwɑ ye u kĩ. \p \v 5 Gemɡii u ku rɑ weesu kɑ̃, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so u rɑ tii sekuru dokewɑ. \p \v 6 Wi u win tii nɛni dee dee, win dɑɑ ɡeɑ yɑ koo nùn kɔ̃su, ɑdɑmɑ wi u kɔ̃sɑ mɔ̀, kɔ̃sɑ yɑ koo nùn surɑ. \p \v 7 Gobiɡiin kookoosɑ ɡɑbu bɑ rɑ n mɔ̀, ɑdɑmɑ bɑ ǹ ɡɑ̃ɑnu mɔ. Kpɑ ɡɑbu bɑ n sɑ̃ɑ nɡe sɑ̃ɑrobu, ɑdɑmɑ beyɑ bɑ ɑrumɑni mɔ. \p \v 8 Gobiyɑ ɡobiɡii u rɑ kɑ win wɑ̃ɑru yɑkie, ɑdɑmɑ ɡoo ku rɑ sɑ̃ɑro wɔri. \p \v 9 Gemɡii u rɑ n bɑllimɔwɑ nɡe yɑm bururɑm, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so u sɑ̃ɑwɑ nɡe fitilɑ ɡe ɡɑ ɡɔɔ dɔɔ. \p \v 10 Tii suɑbu bu rɑ kɑ sɑnnɔ nɛwɑ, ɑdɑmɑ wi u rɑ kɑ bwisi kɛ̃ru sɔmburu ko, bwisiɡiiwɑ. \p \v 11 Dukiɑ ye tɔnu wɑ kɑ keetɑn swɑɑ yɑ rɑ doonɛwɑ fuuku, ɑdɑmɑ ye tɔnu wɑɑmɔ fiiko fiiko kɑ swɑɑ ɡeɑ, yɑ rɑ sosiwɑ. \p \v 12 Ye tɔnu yĩiyɔ yɑ̀ kun koore, yɑ rɑ nùn kowɑ bɑrɔ, ɑdɑmɑ yĩiyɔ bi bu yibiɑrɑ bu rɑ kowɑ nuku doo bɑkɑbu. \p \v 13 Wi u bwisi kɛ̃ru yinɑ u koo yen ɑre wɑ. Wi u mɑɑ tu wurɑ u koo yen ɑre wɑ. \p \v 14 Bwisiɡiin sɔ̃ɔsiru tɑ sɑ̃ɑwɑ wɑ̃ɑrun nuuru. Tɑ rɑ tɔnu yɑrewɑ ɡɔɔn yinɑn di. \p \v 15 Bwisiɡiin bwisi yi rɑ dewɑ bu nùn bɛɛrɛ wɛ̃, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃son sɑnu sɑnusu su rɑ nùn kɑm kowɑ. \p \v 16 Wi u lɑɑkɑri mɔ u rɑ bwisikuwɑ u sere ɡɑ̃ɑnu ko, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔ ɡɑ rɑ ɡen ɡɑri bɑkɑru tɛriewɑ. \p \v 17 Sɔmɔ kɔ̃so, wɑhɑlɑwɑ u rɑ kɑ nɛ, ɑdɑmɑ sɔmɔ ɡeo u rɑ tɔmbu nukuru yɛmiɑsiewɑ. \p \v 18 Wi u sɔ̃ɔsiru yinɑ u koo kowɑ sɑ̃ɑro kpɑ u sekuru wɑ, ɑdɑmɑ wi u tu wurɑ wiyɑ u koo bɛɛrɛ wɑ. \p \v 19 Ye tɔnu u kĩ, yɑ̀ n koorɑ, yɑ rɑ nùn nuku dobu wɛ̃wɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃sobu bɑ ku rɑ kɑ̃ bu ben kɔ̃sɑ deri. \p \v 20 Wi u rɑ bwisiɡii bere, u koo bwisi wɑ. Wi u rɑ n mɑɑ wɑ̃ɑ kɑ ɡɑri bɑkɑsu, u koo kɔ̃sɑ wɑ. \p \v 21 Kɔ̃sɑ yɑ rɑ durumɡibu nɑɑ swĩiwɑ, ɑdɑmɑ duromɑ mu rɑ ko ɡemɡibun ɑre. \p \v 22 Tɔn ɡeon dukiɑ yɑ rɑ kowɑ win bibun bweseruɡiɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃soɡiɑ yɑ rɑ kowɑ ɡemɡibuɡiɑ. \p \v 23 Sɑ̃ɑrobu bɑ rɑ dĩɑ ɡeenu wɑ ben ɡberun di, ɑdɑmɑ ɡɑbuɡiɑ rɑ ɡberewɑ yèn sɔ̃ bɑ ǹ ɡem swĩi. \p \v 24 Wi u ku rɑ win bii sɛɛyɑsie u ǹ nùn kĩwɑ, ɑdɑmɑ wi u nùn kĩ u rɑ nùn sɛɛyɑsiewɑ. \p \v 25 Gemɡii u rɑ n deburu mɔwɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so u rɑ n ɡɔ̃ɔru bɑrɔwɑ. \c 14 \p \v 1 Tɔn kurɔ bwisiɡii u rɑ yɛnu tɑ̃sisiewɑ, ɑdɑmɑ tɔn kurɔ ɡɑri bɔkɔ u rɑ yɛnu ɡowɑ. \p \v 2 Wi u sĩimɔ ɡem sɔɔ, u Yinni Gusunɔ nɑsiewɑ, ɑdɑmɑ wìn sɑnu sɑnusu su ǹ dɛɛre, u nùn ɡɛmɑwɑ. \p \v 3 Gɑri bɔkɔn tii suɑ ɡɑri yi rɑ dewɑ bu nùn bokuru so, ɑdɑmɑ bwisiɡiin yɑrɑ yɑ rɑ nùn kɑri ɡbɑrewɑ. \p \v 4 Birɑnu nu rɑ yɔ̃rewɑ diinu mi nɑɑ wuku sɑri. Nɑɑ ɡeɑ yɑ rɑ kɑ ɑrumɑni bɑkɑ nɛ. \p \v 5 Seedɑ dio wi u nɑɑnɛ mɔ, u ku rɑ weesu ko. Seedɑ weesuɡiɑn dio ku rɑ ɡem ɡere. \p \v 6 Tɔn yɑɑ kɑsikio ù n bwisi kɑsu u ku rɑ wɑ, ɑdɑmɑ wi u lɑɑkɑri mɔ, n ku rɑ n sɛ̃ u kɑ yɛ̃ru wɑ. \p \v 7 A ɡɑri bɔkɔ dukɑ suurio, domi ɑ ǹ ɡɑri bwisiɡii nɔɔmɔ win nɔɔn di. \p \v 8 Bwisiɡii u rɑ n win sɑnu sɑnusu lɑɑkɑri sɑ̃ɑwɑ, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔ u rɑ kɔ̃ɔrewɑ win ɡɑri bɑkɑrun sɔ̃. \p \v 9 Gɑri bɔkɔ u ku rɑ bwisiku u win torɑru sɔmɛ, ɑdɑmɑ ɡemɡibun suunu sɔɔ, duromɑ mu rɑ n wɑ̃ɑ. \p \v 10 Bɑɑwurewɑ u rɑ n win nuku sɑnkirɑnu kɑ win nuku dobun kpɑ̃ɑru yɛ̃. Goo sɑri wi u koo kpĩ u kɑ nùn ye bɔnu ko kɑ ɡem. \p \v 11 Tɔn kɔ̃sobun yɛnu ɡɑ koo ɡbiwɑ, ɑdɑmɑ ɡemɡibun yɛnu ɡɑ koo kuurɑwɑ bɑɑ ɡɑ̀ n sɑ̃ɑ nɡe kuru tɔnɑ. \p \v 12 Tɔnu rɑ n tɑmɑɑ win sɑnu sɑnusu su wɑ̃wɑ, ɑdɑmɑ ɡɔɔwɑ sin kɔkɔrɔ. \p \v 13 Yɛ̃ɛsu koo kpĩ su tɔnun nuku sɑnkirɑnu bere. Mɛyɑ mɑɑ nuku dobu koo kpĩ bu ɡɔsirɑ nuku sɑnkirɑnu. \p \v 14 Tɔn kɔ̃so u koo win kookoosun ɑre wɑ. Nɡe mɛyɑ tɔn ɡeo u koo mɑɑ wiɡisun ɑre wɑ. \p \v 15 Be bɑ rɑ ɡɑri wure fuuku, bɑ rɑ nɑɑnɛ kowɑ kpuro ye bɑ bu sɔ̃ɔwɑ, ɑdɑmɑ bwisiɡii u rɑ n win sɑnu sɑnusu lɑɑkɑri sɑ̃ɑwɑ. \p \v 16 Bwisiɡii u rɑ durum bɛrum kowɑ, kpɑ u ye deri, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔ u rɑ kpuro kowɑ bɛrum sɑri. \p \v 17 Wi u rɑ mɔru se fuuku, ɡɑri bɑkɑ kookoosɑ u mɔ̀. Wi u bwisi kɔ̃si yibɑ, u tii tusiru ɡuremɔwɑ. \p \v 18 Be bɑ ku rɑ bwisiku bu sere ɡɑri wurɑ, ɡɑri bɑkɑrɑ yɑ rɑ bu mɑrue. Be bɑ mɑɑ lɑɑkɑri mɔ, yɛ̃rɑ tɑ rɑ ko ben bɛɛrɛ. \p \v 19 Tɔn kɔ̃sobu bɑ koo tɔn ɡeobu yiirɑwɑ bu bɑrɑ ko. \p \v 20 Goo ku rɑ sɑ̃ɑro kɑ̃, bɑɑ kɑ win berusebu, bɑ rɑ n nùn tusɑwɑ, ɑdɑmɑ ɡobiɡii u rɑ n bɔrɔbɑ yibɑwɑ. \p \v 21 Wi u win beruse ɡɛmɑ, durumwɑ u kuɑ, ɑdɑmɑ wi u sɑ̃ɑrobun wɔnwɔndu mɔ, u koo domɑru wɑ. \p \v 22 Be bɑ rɑ kɔ̃sɑ bwisiku, bɑ kɔ̃ɔrewɑ, ɑdɑmɑ be bɑ rɑ ɡeɑ bwisiku, durom kɑ ɡemɑ bɑ rɑ sɔ̃ɔsi. \p \v 23 Sɔmburu kpurowɑ tɑ rɑ n ɑre mɔ, ɑdɑmɑ ɡɑri sɑɑrinu, sɑ̃ɑrɑ nu rɑ kɑ nɛ. \p \v 24 Dukiɑ yɑ sɑ̃ɑwɑ bwisiɡiin ɑre, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔ, ɡɑri bɑkɑ kookoosɑ su rɑ n nùn wɑ̃ɑsi. \p \v 25 Seedɑ dio ɡemɡii u rɑ tɔmbun hunde wɔrewɑ, ɑdɑmɑ wee kowo, weesɑ u rɑ n sɑ̃ɑmɔ. \p \v 26 Wi u Yinni Gusunɔ nɑsie, tɑ̃si yee dɑmɡirɑ u mɔ mi. Gusunɔwɑ u rɑ mɑɑ yɛ̃ron bibu kɔ̃su. \p \v 27 Yinni Gusunɔn nɑsiɑru tɑ sɑ̃ɑwɑ wɑ̃ɑrun nuuru. Teyɑ tɑ rɑ tɔnu yɑre ɡɔɔn yinɑn di. \p \v 28 Tɔn dɑbirɑ tɑ sɑ̃ɑ sinɑ bokon bɛɛrɛ, ɑdɑmɑ win tɔmbu bɑ̀ n yɑrinɑ, win bɑndɑ nim surewɑ. \p \v 29 Wi u ku rɑ mɔru ko fuuku, bwisi bɛkɛyɑ u mɔ, ɑdɑmɑ wìn mɔru yɑ rɑ se fuuku, ɡɑri bɑkɑrɑ u rɑ sɔ̃ɔsi. \p \v 30 Bwɛ̃rɑ yɑ̀ n kpĩ, yɑ sɑ̃ɑwɑ wɑsin ɑlɑfiɑ, ɑdɑmɑ nisinu nu sɑ̃ɑwɑ nɡe bɑrɑ te tɑ rɑ kukunu tem. \p \v 31 Wi u sɑ̃ɑro dɑm dɔremɔ, u win tɑkɑ kowo torɑrimɔwɑ, ɑdɑmɑ wi u nùn wɔnwɔndu kuɑ, u tɑkɑ kowo wi bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔwɑ. \p \v 32 Tɔn kɔ̃so, nuku kɔ̃surɑ tɑ rɑ nùn fuke, ɑdɑmɑ ɡemɡii u rɑ n tororu sɔ̃wɑ bɑɑ ɡɔɔn wuswɑɑɔ. \p \v 33 Bwisiɡiin ɡɔ̃ruɔ lɑɑkɑriwɑ yɑ rɑ n wɑ̃ɑ, ɑdɑmɑ bɑ ǹ kpɛ̃ bu ye wɑ ɡɑri bɔkɔn mi. \p \v 34 Gem mu rɑ temɡibu bɛɛrɛ dokewɑ, ɑdɑmɑ durum yɑ rɑ bu sekuru dokewɑ. \p \v 35 Sinɑ ɑsɑkpɔ bwisiɡiiwɑ sunɔ u rɑ kɑ nɔnu ɡeu mɛɛri, kpɑ u kɑ wi u nùn sekuru dokemɔ mɔru ko. \c 15 \p \v 1 Wisi bi bu du, bu rɑ mɔru suresiewɑ, ɑdɑmɑ ɡɑri ɡerubu kɑ dɑm biyɑ bu rɑ mɔru seesie. \p \v 2 Bwisiɡiin ɡɑri yi rɑ de tɔnu u yɛ̃ru kɑsu, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔn nɔɔ, wiirɑ ɡɑriyɑ ɡɑ rɑ n sɑɑrimɔ. \p \v 3 Yinni Gusunɔn nɔni wɑ̃ɑwɑ yɑm kpuro. Yi tɔn kɔ̃sobu kɑ ɡemɡibu mɛɛrɑ. \p \v 4 Gɑri yi yi nukuru yɛmiɑsiɑmɔ yiyɑ yi rɑ kɑ wɑ̃ɑru nɛ, ɑdɑmɑ ɡɑri kɑm yi rɑ tɔnun ɡɔ̃ru sɑnkuwɑ. \p \v 5 Wi u rɑ win bɑɑbɑn sɔ̃ɔsiru ɑtɑfiiru ko, ɡɑri bɔkɔwɑ, ɑdɑmɑ wi u rɑ ɡerusibu wure, win bwisi koo sɔ̃ɔsirɑ. \p \v 6 Gemɡiin yɛnuɔrɑ ɑrumɑni bɑkɑ wɑ̃ɑ, ɑdɑmɑ ye tɔn kɔ̃sobɑ mɛnnɑmɔ, wɑhɑlɑwɑ yɑ rɑ kɑ nɛ. \p \v 7 Bwisiɡibun nɔɔwɑ ɡɑ rɑ n yɛ̃ru kpɑrɑmɔ, ɑdɑmɑ bwisi sɑriruɡibun ɡɔ̃ru ɡɑ ǹ sɑ̃ɑ mɛ. \p \v 8 Yinni Gusunɔ u ku rɑ tɔn kɔ̃sobun yɑ̃kuru wɑɑbu kɑ̃, ɑdɑmɑ ɡemɡibun kɑnɑru tɑ rɑ nùn wɛ̃re. \p \v 9 Yinni Gusunɔ u tɔn kɔ̃sobun swɑɑ tusɑ, ɑdɑmɑ be bɑ ɡeɑ mɔ̀, beyɑ u kĩ. \p \v 10 Wi u swɑɑ ɡeɑ deri, bɑ koo yɛ̃ro sɛɛyɑsiɑwɑ ɡem ɡem. Wi u mɑɑ sɛɛyɑsiɑbu yinɑ, u koo ɡbiwɑ. \p \v 11 Yinni Gusunɔ u yɛ̃ ye yɑ koorɑmɔ ɡɔribun wɑ̃ɑ yerɔ. Kɑɑ sere ɡere tɔnun ɡɔ̃ruɔ? \p \v 12 Wi u tii sue, u ku rɑ kɑ̃ bu nùn ɡerusi. U ku rɑ mɑɑ kɑ̃ bwisiɡibu bu nùn bwisi kɛ̃. \p \v 13 Nuku dobɑ bu rɑ wuswɑɑ dɛɛrɑsie, ɑdɑmɑ nuku sɑnkirɑru tɑ rɑ wuswɑɑ burisinɛwɑ. \p \v 14 Wi u bwisi mɔ, u rɑ yɛ̃ru kɑsuwɑ, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔ u rɑ n buriwɑ win ɡɑri bɑkɑru sɔɔ. \p \v 15 Wɔnwɔndo u rɑ n wɑ̃ɑwɑ wɑhɑlɑ sɔɔ bɑɑdommɑ, ɑdɑmɑ doo nɔɔruɡii, u rɑ n tɔ̃ɔ bɑkɑru mɔ̀wɑ sɑɑ bɑɑyere. \p \v 16 N burɑm bo ɑ n sɑ̃ɑ sɑ̃ɑro, kpɑ ɑ n Yinni Gusunɔ nɑsie, n kere ɑ n dukiɑ mɔ kpɑ ɑ n wurure. \p \v 17 N sɑnɔ bo ɑ di kɑ kpee wurusu yɛnu mi kĩrɑ wɑ̃ɑ, n kere ɑ di kɑ yɑɑ ɡumɡiɑ yɛnu ɡèn mi tusirɑ wɑ̃ɑ. \p \v 18 Wi u mɔru mɔ, u rɑ sɑnnɔsu seeyewɑ, ɑdɑmɑ wi u suuru mɔ u rɑ su kpeesiewɑ. \p \v 19 Yikuron swɑɑ yɑ rɑ n sɑ̃ki yibɑwɑ. Wi u ɡem swĩiɡiɑ kpɑ yɑ n dɛɛre. \p \v 20 Bii bwisiɡiiwɑ u rɑ de win tundon nukurɑ n do, ɑdɑmɑ bii ɡɑri bɔkɔ u rɑ win mɛro ɡɛmwɑ. \p \v 21 Gɑri bɑkɑ kookoosu su rɑ ɡɑri bɔkɔ dorewɑ, ɑdɑmɑ wi u bwisi mɔ, dɑɑ ɡeɑ u rɑ ko. \p \v 22 Wi u ku rɑ bwisi bikie win himbɑn sɔ̃, yɑ ku rɑ koore, ɑdɑmɑ wi u bwisi kɛ̃ɔbu mɔ, win himbɑ yɑ rɑ koorewɑ. \p \v 23 Wi u ɡɑri wisibu tubɑ sɑɑ ye n weenɛ, u rɑ n nuku dobu mɔwɑ. \p \v 24 Wi u bwisi mɔ, u rɑ wɑ̃ɑrun swɑɑ swĩiwɑ, kpɑ u swɑɑ deri ye yɑ dɔɔ ɡɔɔwɔ. \p \v 25 Yinni Gusunɔ u rɑ tii suon diru surewɑ, ɑdɑmɑ u ku rɑ de bu ɡɔminin tem kɔɔrɔ mure. \p \v 26 Yinni Gusunɔ u bwisi kɔ̃si tusɑ, ɑdɑmɑ ɡɑri yi yi kĩru sɔ̃ɔsimɔ, yiyɑ yi rɑ nùn dore. \p \v 27 Wi u rɑ ɡobi kɑsu kɑ swɑɑ kɔ̃sɑ, u win yɛnu wɑhɑlɑ dokemɔwɑ, ɑdɑmɑ wi u nɔm birɑn kɛ̃nu tusɑ, u ko n wɑ̃ɑwɑ. \p \v 28 Gemɡii u rɑ bwisikuwɑ u sere wisi, ɑdɑmɑ ɡɑri kɔ̃siyɑ tɔn kɔ̃so u rɑ n sɑɑrimɔ. \p \v 29 Yinni Gusunɔ u ku rɑ tɔn kɔ̃son kɑnɑru lɑɑkɑri ko, ɑdɑmɑ u rɑ ɡemɡiin kɑnɑru nɔ. \p \v 30 À n tɔnu mɛɛrɑ kɑ kĩru, u ko n nuku dobu mɔ. À n mɑɑ tɔnu lɑbɑɑri dorɑ sɔ̃ɔwɑ, yɑ rɑ nùn dɑm kɛ̃. \p \v 31 Wi u ɡerusibu wurɑ bi bu koo nùn fɑɑbɑ ko, u ko n wɑ̃ɑwɑ bwisiɡibun wuurɔ. \p \v 32 Wi u sɔ̃ɔsiru yinɑ, u tii mɛɛrɑ mɔ̀wɑ, ɑdɑmɑ wi u wurɑ bɑ nùn ɡerusi, u koo bwisi wɑ. \p \v 33 À n kĩ ɑ bwisi ko, ɑ de ɑ ɡinɑ Gusunɔ nɑsiɑ. À n kĩ ɑ bɛɛrɛ wɑ, ɑ de ɑ ɡinɑ tii kɑwɑ. \s1 A Yinni Gusunɔ yɑɑyo \s2 bɑɑdommɑ wunɛn wɑ̃ɑru sɔɔ \c 16 \p \v 1 Tɔmbu bɑ rɑ ɡɑ̃ɑ dɑbinu niɑ ko, ɑdɑmɑ Yinni Gusunɔwɑ u yen kɔkɔrɔ yɛ̃. \p \v 2 Tɔnun sɑnu sɑnusu su rɑ n dɛndewɑ win tiin nɔni sɔɔ, ɑdɑmɑ Gusunɔwɑ u rɑ nùn wɛ̃ɛri. \p \v 3 A Yinni Gusunɔ wunɛn sɔmɑ kpuro nɔmu sɔndio, kpɑ ye ɑ niɑ sɑ̃ɑ kpuro yu nun koorɑ. \p \v 4 Yinni Gusunɔ u kpuro kuɑ win himbɑ yu kɑ yibiɑrɑ, sere mɑm kɑ tɔn kɔ̃sobɔ, be u koo kɑm koosiɑ. \p \v 5 Yinni Gusunɔ u ku rɑ tii suo kɑ̃. U koo nùn sɛɛyɑsiɑwɑ kɑm kɑm. \p \v 6 À n mɔ̀ dee dee, mɑ ɑ sɑ̃ɑ nɑɑnɛɡii, Yinni Gusunɔ u koo nun wunɛn torɑnu suuru kuɑ. À n nùn nɑsie, kpɑ u nun kɔ̃sɑ kpuro ɡbɑrɑ. \p \v 7 Tɔnun dɑɑ yɑ̀ n Yinni Gusunɔ wɛ̃re, u rɑ de bu dorɑ wi kɑ win yibɛrɛbɑ mɑm. \p \v 8 N sɑnɔ ɑ n dukiɑ fiiko mɔ kpɑ yɑ n dɛɛre, kɑ sere ye kɑɑ n kɑ dukiɑ bɑkɑ mɔ kɑ keetɑ. \p \v 9 Tɔnu u rɑ niɑ ko ye u kĩ, ɑdɑmɑ Gusunɔwɑ u rɑ win sɑnu sɑnusu kpɑre. \s1 Mɔn ni nu kɑ sinɑmbu yɑ̃ \p \v 10 Sinɑ boko u rɑ ɡɑri kowɑ kɑ Gusunɔn yiiko. Yen sɔ̃nɑ win siribu bu rɑ n sɑ̃ɑ dee dee. \p \v 11 Kilo kɑ yĩirutii ni nu sɑ̃ɑ dee dee yerɑ Yinni Gusunɔ u kĩ. Wiyɑ u rɑ sɔ̃ɔsi nɡe mɛ bɑ koo ye dendisinɑ. \p \v 12 Sinɑ boko kun wurɑmɔ bu kɔ̃sɑ ko, domi ɡemɑ mu koo de win bɑndu tɑ n tɑ̃sɑ. \p \v 13 Gemɑ sinɑ boko u rɑ kɑ̃. U rɑ kɑ̃wɑ bu nùn ɡem sɔ̃. \p \v 14 Sinɑ bokon mɔru yɑ̀ n seewɑ, u koo kpĩ u ɡoo ɡɔɔ bɔrie, ɑdɑmɑ bwisiɡii u koo nùn kɔkiri u mɑrisiɑ. \p \v 15 Sinɑ boko ù n nuku dobu mɔ, win tɔmbun hunde yɑ koo dɑkɑɑ dɑ. Ù n mɑɑ ɡoo durom kuɑ, yɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe ɡurɑ ye yɑ nɑ ɡbeburun sɑɑ. \s1 Wɑ̃ɑsinɑɑ kɑ tii nɛnubu \p \v 16 Tɔnu ù n bwisi kɑ lɑɑkɑri mɔ, n wɑ̃ n kere ù n wurɑ kɑ sii ɡeesu mɔ. \p \v 17 Gemɡii u rɑ kɔ̃sɑ dukɑ suuriwɑ. Wi u win sɑnu sɑnusu lɑɑkɑri sɑ̃ɑ, u rɑ win wɑ̃ɑru nɔni dokewɑ. \p \v 18 Fɑɑri yɑ rɑ tɔmbu surewɑ. Tii suɑbu bu rɑ kɑ kɑm kobu nɛwɑ. \p \v 19 N burɑm bo ɑ tii kɑwɑ kpɑ ɑ n sɑ̃ɑ bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛ, ye kɑɑ n kɑ bɑɑ mɔ tii suobun ɑrumɑni sɔɔ. \p \v 20 Wi u rɑ bwisiku u sere ɡɑ̃ɑnu ko, u rɑ kuurewɑ. Mɛyɑ wi u mɑɑ Yinni Gusunɔ nɑɑnɛ sɑ̃ɑ, u rɑ n nuku dobu mɔ. \p \v 21 Wi u rɑ siri kɑ lɑɑkɑri, u bwisi mɔwɑ. Gɑri yi bɑ ɡeruɑ kɑ kĩru, yiyɑ yi rɑ tɔmbu kɑmiɛ. \p \v 22 Wi u bwisi dendimɔ yi koo nùn wɑ̃ɑru wɛ̃, kpɑ bu ɡɑri bɔkɔ sɛɛyɑsiɑ ɡen ɡɑri bɑkɑrun sɔ̃. \p \v 23 Be bɑ bwisi mɔ bɑ rɑ ɡɑri kowɑ kɑ lɑɑkɑri, kpɑ ben ɡɑri yi, yi tɔmbu kɑmiɑ. \p \v 24 Gɑri dori yi sɑ̃ɑwɑ nɡe tim ɡɔm mɛ mu dim do, mu rɑ mɑɑ wɑsi dɑm sosie. \p \v 25 Tɔnu u rɑ n tɑmɑɑ win sɑnu sɑnusu su wɑ̃wɑ, ɑdɑmɑ ɡɔɔwɑ sin kɔkɔrɔ. \p \v 26 Gɔ̃ɔrɑ tɑ rɑ de tɔnu u win sɔmburu sɔɔ hɑniɑ sosi, domi u kĩ win ɡɔ̃ɔru tu kpe. \p \v 27 Tɔnu kɑm, kɔ̃sɑ u rɑ n bwisikumɔ, kpɑ yɑ n yɑrimɔ win nɔɔn di nɡe dɔ̃ɔ. \p \v 28 Tɔn kɔ̃so u rɑ sikirinɔsu seeyewɑ. Tɔn wĩɔ u rɑ mɑɑ bɔrɔbɑ kɑrɑnɛwɑ. \p \v 29 Dɑɑ bɔɔbɔyɑɡii u rɑ tɔnu nɔni wɔ̃kewɑ, kpɑ u nùn sure swɑɑ kɔ̃sɑ sɔɔ. \p \v 30 Wi u nɔni yinwɑ mɑ u nɔɔ tɛndu bɛri u kɑ kɔ̃sɑ ko, u ye kuɑ kɔ. \p \v 31 Seri kpiki yi sɑ̃ɑwɑ bɛɛrɛ bɑkɑ, domi wi u ɡem swĩi, wiyɑ u rɑ yi wɑ. \p \v 32 Wi u kpĩɑ u win mɔru kɑmiɑ, u sɑ̃ɑwɑ tɑbu durɔ kɑ ɡem. Wi u kpĩɑ u tii nɛnuɑ, u kere tɑbu durɔ wi u wuu bɔkɔ kɑmiɑ. \p \v 33 Sɔrobu bɑ rɑ yɑnim so bu kɑ wɑ ye n koo tɔnu deemɑ, ɑdɑmɑ Yinni Gusunɔ turowɑ u yɛ̃ ye n koo koorɑ siɑ. \c 17 \p \v 1 N sɑnɔ bo ɑ dĩɑ dɔki tiɑ wɑ ɑ di bɔri yɛndu sɔɔ, ye kɑɑ kɑ tɔ̃ɔ bɑkɑ dim di mi sɑnnɔsu wɑ̃ɑ. \p \v 2 Sɔm kowo lɑɑkɑriɡii u rɑ kowɑ win yinnin bii be bɑ ɡeɑ yinɑn wiruɡii, kpɑ u tubi di kɑ be sɑnnu. \p \v 3 Dɔ̃ɔwɑ bɑ rɑ kɑ wurɑ kɑ sii ɡeesu sɔwe, ɑdɑmɑ Yinni Gusunɔwɑ u rɑ tɔnun ɡɔ̃ru wɛ̃ɛri. \p \v 4 Tɔn kɔ̃sowɑ u rɑ tɔn kɔ̃son ɡɑri swɑɑ dɑki, kpɑ wee kowo u mɑɑ weesuɡii swɑɑ dɑki. \p \v 5 Wi u sɑ̃ɑrobu yɛ̃ɛmɔ, Gusunɔwɑ u yɛ̃ɛmɔ wi u bu tɑkɑ kuɑ. Wi u win beruse yɛ̃ɛmɔ yèn sɔ̃ kɔ̃sɑ nùn deemɑ, bɑ koo yɛ̃ro sɛɛyɑsiɑwɑ. \p \v 6 Debuminu nu sɑ̃ɑwɑ durɔ tɔkɔn bɛɛrɛ. Bɑɑbɑbɑ bɑ mɑɑ sɑ̃ɑwɑ ben bibun bɛɛrɛ. \p \v 7 Gɑri ɑsɑnsiɡii kun kɑ ɡɑri bɔkɔ weenɛ. Kɑɑ sere ɡere weesu kɑ sinɑ boko? \p \v 8 Gɑbu bɑ rɑ n tɑmɑɑ ben kɛ̃rɑ tɑ koo kɑ bu ɡɑ̃ɑ ɡeenu nɑɑwɑ. Mi bɑ ɡesi duɑ kpuro tu ben bukɑtɑ wunɑnɑ. \p \v 9 Wi u rɑ berusen torɑnu duɑri, u kĩ bɑ n kĩɑnɛwɑ. Wi u rɑ mɑɑ nu yɑɑye win ɡɑri ɡerubu sɔɔ, u bɔrɔnu kɑrɑnɑmɔwɑ. \p \v 10 Gerusibu bu rɑ sɔmburu ko wi u bwisi mɔn mi, n kere bu ɡɑri bɔkɔ bokuru so nɔn wunɔbu (100). \p \v 11 Tɔn kɔ̃so u rɑ n kɑsuwɑ u tɔnu seesi, ɑdɑmɑ bɑ koo nùn tɔn kɔ̃so kpɑre u nùn sɛɛyɑsiɑ. \p \v 12 N burɑm bo ɑ kɑ purukɑ yɔɔni yinnɑ te bɑ buu wɔrɑri, ye kɑɑ kɑ ɡɑri bɔkɔ yinnɑ ɡèn wiirɑrɑ seewɑ. \p \v 13 Wi u rɑ ɡeɑ kɔ̃sɑ dibu kɔsie, kɔ̃sɑ kun kpeemɔ yɛ̃ron yɛnuɔ. \p \v 14 Wi u sikirinɔsu toruɑ, n sɑ̃ɑwɑ nɡe u nim ɡunɑ ɡĩɑ. Yen sɔ̃, ɑ su derio sɑnnɔ ɡu sere tore. \p \v 15 Wi u tɔn kɔ̃so ɡem wɛ̃ɛmɔ, kɑ wi u ɡemɡii tɑɑrɛ wɛ̃ɛmɔ, be kpurowɑ Yinni Gusunɔ u tusɑ. \p \v 16 Mbɑ ɡobin ɑrufɑɑni ɡɑri bɔkɔn nɔmɑ sɔɔ. U koo kɑ yi bwisi dwe? Aɑwo, u ǹ yen bwisi mɔ. \p \v 17 Bɔrɔ kĩnɑsibu bɑ rɑ kĩru sɔ̃ɔsinɛwɑ sɑɑ kpuro sɔɔ. Wɑhɑlɑn sɑɑ sɔɔrɑ mɛro bisi u rɑ somi. \p \v 18 Gɑri bɔkɔwɑ ɡɑ rɑ wure ɡu ɡoon dibu sɔbe. \p \v 19 Wi u rɑ sɑnnɔsu kɑ̃, u rɑ durum kɑ̃wɑ. Wi u rɑ ɡɑ̃ɑnu niɑ ko ni nu nùn kere, u koo kɑm kowɑ. \p \v 20 Wi u rɑ tɔnu nɔni wɔ̃ke, u ǹ nuku dobu wɑsi. Wi u rɑ ɡɑri kɔ̃si ɡere, kɔ̃sɑ yɑ rɑ nùn deemɛ. \p \v 21 Wi u ɡɑri bɔkɔ mɑrɑ, nuku sɑnkirɑnɑ u rɑ n mɔ. Mɛyɑ bii wi u kun ɑsɑnsi mɔn tundo u ǹ kpɛ̃ u n nuku dobu mɔ. \p \v 22 Nuku dobu bu sɑ̃ɑwɑ tìm ɡem wɑsin sɔ̃, ɑdɑmɑ nuku sɑnkirɑru tɑ rɑ wɑsi dɑm dwiiyɑsiewɑ. \p \v 23 Tɔn kɔ̃sowɑ u rɑ nɔm birɑn kɛ̃nu mwɛ u kɑ tɔnu ɡem birɑ. \p \v 24 Lɑɑkɑriɡii, bwisiyɑ u rɑ n nɑɑ ɡire, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔ, ɡɑ rɑ n bwisikumɔwɑ ye ɡɑ ǹ wɑsi. \p \v 25 Bii ɡɑri bɔkɔ u rɑ win tundo kɑ win mɛro nuku sɑnkirɑnu kpɛ̃ɛwɑ. \p \v 26 N ǹ weenɛ bu ɡemɡii ɡɑ̃ɑnu bure u kɔsiɑ yèn sɔ̃ u ɡem ɡeruɑ. N ǹ mɑɑ weenɛ bu sunɔ so yèn sɔ̃ u siri dee dee. \p \v 27 Wi u yɛ̃ru mɔ, u ku rɑ ɡɑri ɡere too. Wi u lɑɑkɑri mɔ, u suuru mɔwɑ. \p \v 28 Wi u win nɔɔ kpĩɑ, u bwisi mɔwɑ. Bɑɑ ɡɑri bɔkɔn tii, ɡɑ̀ n mɑɑri, kɑɑ n tɑmɑɑ ɡɑ bwisi mɔwɑ. \c 18 \p \v 1 Wi u win tii ɡɔwɑ, win tiin ɑrufɑɑniwɑ u kɑsu. U rɑ mɔru sewɑ bɑ̀ n kĩ bu nùn bwisi kɛ̃. \p \v 2 Gɑri bɔkɔ u ku rɑ bwisi kɑ̃, mɑ n kun mɔ u win ɡɑri bɑkɑru sɔ̃ɔsi. \p \v 3 Nuku kɔ̃suru tɑ rɑ kɑ ɡɛndu nɛwɑ, kpɑ bɛɛrɛ sɑriru tu kɑ sekuru nɑ. \p \v 4 Tɔnun ɡɑri yi sɛ̃wɑ nɡe dɑɑ tèn nim mu duku, ɑdɑmɑ bwisi yi sɑ̃ɑwɑ nɡe nim mɛ mu yɑrimɔ sɑɑ bwiɑn di. \p \v 5 N ǹ weenɛ ɑ yɔ̃rɑ toron biruɔ, kpɑ ɑ ɡemɡii nùn win ɡem birɑ. \p \v 6 Gɑri bɔkɔn ɡɑri yi rɑ kɑ sikirinɔsu nɛwɑ, kpɑ win nɔɔ ɡu kɑ soonɑɑ nɑ. \p \v 7 Gɑri bɔkɔn ɡɑriyɑ yi rɑ nùn yinɑ mwɛ, kpɑ yu nùn kɑm ko. \p \v 8 Dɔmɛn ɡɑri yi sɑ̃ɑwɑ nɡe dĩɑ duronu ni tɔmbɑ kɑtɑ mɔ̀ bɑ mwɛɛmɔ. \p \v 9 Wi u rɑ sɔmburu ɑtɑfiiru ko, kɑ wi u tu sɑnkumɔ, be kpuro tiɑ. \p \v 10 Yinni Gusunɔ u sɑ̃ɑwɑ nɡe ɡbɑ̃rɑ dɑmɡiru. Gemɡii ù n dukɑ dɑ mi, u ko n wɑ̃ɑwɑ bɔri yɛndu sɔɔ. \v 11 Gobiɡii u rɑ win dukiɑ ɡɑrisiwɑ nɡe ɡbɑ̃rɑ te tɑ dɑm mɔ, domi u tɑmɑɑ yiyɑ yi nùn kɔ̃su. \p \v 12 Tii suɑbu bu rɑ kɑ tɔnu kɑm kobu nɑɑwɛwɑ, ɑdɑmɑ tii kɑwɑbu bu rɑ dewɑ bu tɔnu bɛɛrɛ wɛ̃. \p \v 13 Wi u ku rɑ ɡɑri swɑɑ dɑki u sere wisi, yɑ win ɡɑri bɑkɑru sɔ̃ɔsimɔwɑ. Mɛyɑ u mɑɑ tii sekuru dokemɔwɑ. \p \v 14 Tɔnu ù n kĩ u n wɑ̃ɑ, yɑ rɑ nùn dɑm kɛ̃ win bɑrɑru sɔɔ, ɑdɑmɑ wi u kun yĩiyɔbu mɔ, wɑrɑ koo kpĩ u nùn dɑm kɛ̃. \p \v 15 Bwisiɡii u rɑ kɑ̃wɑ u yɛ̃ru sosi. Lɑɑkɑriɡii u rɑ mɑɑ kɑ̃wɑ u sɔ̃ɔsiru wɑ. \p \v 16 Kɛ̃nu nu rɑ tɔnu swɛɛ kuewɑ, kpɑ nu de yɛ̃ro u dɑmɡibun nɔnu ɡeu wɑ. \p \v 17 Siribu sɔɔ wi u ɡbiɑ u ɡɑri ɡeruɑ, yi rɑ n ɡinɑ sɑ̃ɑwɑ dee dee, sere win yibɛrɛ ù n mɑɑ wiɡii ɡeruɑ. \p \v 18 Tɛtɛ dumɑ yɑ rɑ sɔ̃ɔsi wi u ɡem mɔ, kpɑ sɑnnɔsu su kpe, kpɑ yu dɑmɡibu yɑkiɑnɑ. \p \v 19 À n wunɛn bɔrɔ torɑri, yɑ sɛ̃ ɑ kɑ nùn susi n kere ɑ ɡbɑ̃rɑ dɑmɡiru surɑ. Ì n mɑɑ sɑnnɑ, i kɑ dorɑ, yen sɛ̃sɔ ɡɑ kpɑ̃ ɡɑ kere dii te bɑ kɑ kɔkɔrɔ dɑmɡiɑ kɛnuɑn dubu. \p \v 20 Tɔnun ɡeren ɑreyɑ u ko n kɑ wɑ̃ɑ. \p \v 21 Gɑri yi koo kpĩ yi tɔnu ɡo. Yi koo mɑɑ kpĩ yi nùn wɑ̃ɑru wɛ̃. Wi u rɑ ɡɑri sɑɑri u koo yin ɑre wɑ. \p \v 22 Wi u kurɔ wɑ u ɡɑ̃ɑ ɡeenu wɑwɑ. Gusunɔn duromɑ. \p \v 23 Sɑ̃ɑro u rɑ ɡɑri ɡerewɑ kɑ wɔnwɔndu, ɑdɑmɑ ɡobiɡii u rɑ ɡerewɑ kɑ dɑm. \p \v 24 Bɔrɔ dɑbinu nu koo kpĩ nu kɑ tɔnu nɔni swɑ̃ɑru nɑɑwɑ, ɑdɑmɑ bɔrɔ ɡoo u mɛro bisi kere. \c 19 \p \v 1 N burɑm bo ɑ n sɑ̃ɑ sɑ̃ɑro kpɑ ɑ n sĩimɔ dee dee, ye kɑɑ n kɑ sɑ̃ɑ ɡɑri bɔkɔ kpɑ ɑ n weesu mɔ̀. \p \v 2 Hɑniɑ yɛ̃ru sɑriru sɔɔ, yɑ ǹ ɑrufɑɑni mɔ. Sɛndɑru tɑ rɑ kɑ torɑ dɑbinu nɛwɑ. \p \v 3 Sɑnɑm mɛ tɔnu u wɑ̃ɑ wɑhɑlɑ sɔɔ win ɡɑri bɑkɑrun sɔ̃, Gusunɔwɑ u rɑ kɑ mɔru ko. \p \v 4 Gobiɡiin bɔrɔbɑ bɑ rɑ n dɑbiru sosimɔwɑ, ɑdɑmɑ sɑ̃ɑro, bɔrɔ turo wi u mɔ, u rɑ n mɑm kĩ u nùn deriwɑ. \p \v 5 Bɑ koo seedɑ weesuɡiɑn dio sɛɛyɑsiɑwɑ kɑm kɑm. U ǹ kisirɑmɔ. \p \v 6 Bɑɑwure u rɑ n kɑsuwɑ u dɑmɡii fufu ko. Bɑɑwure u rɑ n mɑɑ kĩwɑ u n sɑ̃ɑ wi u rɑ kɛ̃nu wɛ̃n bɔrɔ. \p \v 7 Sɑ̃ɑron mɛro bisibu bɑ rɑ nùn yinɛwɑ. Kɑɑ sere ɡere win bɔrɔbɑ? Bɑɑ ù n kɑsu u kɑ ɡoo ɡɑri ko, u ku rɑ wɑ. \p \v 8 Wi u rɑ bwisiku u sere ɡɑ̃ɑnu ko, win hunden ɑlɑfiɑwɑ u kɑsu. Wi u mɑɑ bwisi kɑsu, doo nɔɔrɑ yi koo kɑ nùn nɑɑwɑ. \p \v 9 Bɑ koo seedɑ weesuɡiɑn diobu sɛɛyɑsiɑwɑ kɑm kɑm, kpɑ ben weesu su bu kɑm ko. \p \v 10 N ǹ weenɛ ɡɑri bɔkɔ u n wɑ̃ɑ doo nɔɔru sɔɔ. Kɑɑ sere ɡere yoo u n sinɑmbu kpɑre? \p \v 11 Tɔnu wi u bwisi mɔ, u rɑ win mɔru nɛnɛwɑ. U rɑ torɑ ni bɑ nùn kuɑ duɑriwɑ win bɛɛrɛn sɔ̃. \p \v 12 Sunɔn mɔru yɑ̀ n seewɑ, yɑ rɑ n nɑnum mɔwɑ nɡe ɡbee sunɔn kukiribu, kpɑ win durom mu n ɑrufɑɑni mɔ nɡe kɑkoru yɑkɑsu wɔllɔ. \p \v 13 Bii ɡɑri bɔkɔ u rɑ kɑ win tundo nɔni swɑ̃ɑru nɑɑwɛwɑ. Tɔn kurɔ nɔɔ ɡɔmunuɡiin sɑnnɔsu ku rɑ kpe nɡe nim mɛ mu dɑ̃ɑkumɔ. \p \v 14 Kɑɑ kpĩ ɑ yɛnu kɑ dukiɑ tubi di, ɑdɑmɑ Gusunɔwɑ u rɑ tɔnu kurɔ lɑɑkɑriɡii wɛ̃. \p \v 15 Yikuru tɑ rɑ tɔnu dom kpɛ̃ɛwɑ. Wi u ku rɑ mɑɑ ɡɑ̃ɑnu ko, u ǹ ɡɔ̃ɔru biɑmɔ. \p \v 16 Wi u Gusunɔn woodɑ nɛni, u win wɑ̃ɑru kɔ̃suwɑ. Wi u kun win sɑnu sɑnusu lɑɑkɑri sɑ̃ɑ u koo ɡbiwɑ. \p \v 17 Wi u sɑ̃ɑro kɛ̃ru wɛ̃ɛmɔ, Yinni Gusunɔwɑ u bɔkurɑmɔ. U koo mɑɑ yɛ̃ro nùn win nuku tiɑn ɑre wɛ̃. \p \v 18 A wunɛn bii sɛɛyɑsio sɑnɑm mɛ ɑ yɛ̃ yɑ koo nùn somi, ɑdɑmɑ ɑ ku nùn so ɑ ɡo. \p \v 19 Wi u kɑ mɔru ɡɑ̃ɑnu sɑnkɑ, u koo yen kɔsire wɛ̃wɑ. Wi u kun nùn kɔsire ye bikie, u nùn dɑm kɛ̃mɔwɑ u kɑ wure u ko. \p \v 20 A bwisi swɑɑ dɑkio, ɑ de bu nun yi keu ko, kpɑ ɑ ko bwisiɡii wunɛn wɑ̃ɑrun tɔ̃ɔ ni nu tie sɔɔ. \p \v 21 Tɔnu u rɑ ɡɑ̃ɑ dɑbinu niɑ ko, ɑdɑmɑ Gusunɔn himbɑ tɔnɑwɑ yɑ rɑ koore. \p \v 22 Mɛ bɑ rɑ n kĩ tɔnu u n sɑ̃ɑ, yerɑ u n sɑ̃ɑ nɑɑnɛɡii. N burɑm bo ɑ n sɑ̃ɑ sɑ̃ɑro, ye kɑɑ n kɑ sɑ̃ɑ weesuɡii. \p \v 23 Wi u Yinni Gusunɔ nɑsie, u ko n wɑ̃ɑru mɔ, kpɑ win wɑ̃ɑ te, tɑ n deburu mɔ. U ǹ mɑɑ nɔni swɑ̃ɑru ɡɑru wɑsi. \p \v 24 Gɑbu bɑ yikuru mɔ sere bɑ̀ n dĩɑ ɡbɛ̃ɛru nɔmɑ kpɛ̃ɛ, bɑ ku rɑ mɑɑ kpĩ bu ye wunɑ bu kɑ dɑ nɔɔwɔ. \p \v 25 A tɔn yɑɑ kɑsikio soowo kpɑ ɡɑri bɔkɔ u bwisi ko. \p \v 26 A bwisiɡii ɡerusio, kpɑ u ɡiɑ ye ɑ kĩ ɑ nùn sɔ̃ɔsi. \p \v 27 Nɛn bii, ɑ̀ n sɔ̃ɔsiru biru kisi, wunɛn yɛ̃ru tɑ koo kpe. \p \v 28 Seedɑ weesuɡiɑn dio u rɑ ɡem yɑɑkoru kowɑ. Kɔ̃sɑn kĩrɑ tɑ rɑ n tɔn kɔ̃so nɛni. \p \v 29 Tii suo u rɑ n wɑ̃ɑwɑ sɛɛyɑsiɑbun kɑri sɔɔ. Gɑri bɔkɔ u ku rɑ mɑɑ soberu bie. \c 20 \p \v 1 Tɑm nɔrubu bu rɑ tɔnu ko yɑɑkoruɡii kɑ wurenuɡii. Wi u derɑ mu nùn ɡo, u ǹ bwisi mɔwɑ. \p \v 2 Sunɔn mɔru yɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe ɡbee sunɔn kukiribu. Bɑɑwure wi u nùn nɔɔ kuurimɔ, u win tii dokemɔwɑ kɑri sɔɔ. \p \v 3 Wi u ku rɑ sɑnnɔn bɑtu kɑ̃, wiyɑ bɑ koo bɛɛrɛ wɛ̃, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔ ɡɑ rɑ mɔru sewɑ fuuku. \p \v 4 Wi u ku rɑ wuku bɔmbɔmminun sɔ̃, ɡɛ̃ɛbun sɑnɑm u ǹ ɡɑ̃ɑnu wɑsi. \p \v 5 Tɔnun ɡɔ̃run bwisikunu nu sɑ̃ɑwɑ nɡe nim bweru te tɑ duku, ɑdɑmɑ wi u bwisi mɔ wiyɑ rɑ n nim mɛn tɑkɑm yɛ̃. \p \v 6 Tɔn dɑbirɑ tɑ rɑ n ten bɔrɔkinirun ɡɑri mɔ̀, ɑdɑmɑ wɑrɑ u nɑɑnɛ mɔ kɑ ɡem. \p \v 7 Gemɡii u rɑ n sĩimɔwɑ dɑɑ ɡeɑ sɔɔ. Win bibɑ ko n mɑɑ sɑ̃ɑwɑ doo nɔɔruɡibu. \p \v 8 Sɑnɑm mɛ sinɑ boko u sinɑ u kɑ siri, yɑnde u rɑ tubuwɑ mi kɔ̃sɑ wɑ̃ɑ. \p \v 9 Wɑrɑ koo kpĩ u nɛɛ, win ɡɔ̃ru ɡɑ dɛɛre, u ǹ durum mɔ. \p \v 10 Yinni Gusunɔ ku rɑ kɑ̃ bɑ n kiɑru yĩirumɔ kɑ kilo kɑ sɑkɑku ye yɑ ǹ sɑ̃ɑ dee dee. \p \v 11 Bɑɑ bii, u rɑ sɔ̃ɔsiwɑ win kookoosu sɔɔ ù n sɑ̃ɑ dɑɑ ɡeɑɡii. \p \v 12 Swɑɑ si su ɡɑri nɔɔmɔ, kɑ nɔni yi yi yɑm wɑɑmɔ, Yinni Gusunɔwɑ u ye kpuro kuɑ. \p \v 13 A ku dom kĩɑ kpɑ yɑ̃ɑru tu ku rɑɑ nun wɔri. A de ɑ se bururu, kpɑ ɑ dĩɑnu wɑ ɑ di ɑ debu. \p \v 14 Wi u kiɑru dwemɔ u rɑ tu yɑɑ kɑsikiwɑ, ɑdɑmɑ ù n tu dwɑ u kpɑ, u rɑ n tii siɑrɑmɔwɑ. \p \v 15 Wurɑ kun sɛ̃, wesekii ɡeenu mɑɑ yibɑ, ɑdɑmɑ be bɑ rɑ ɡɑri bwisiɡii ɡere, bɑ ǹ dɑbi. \p \v 16 Goo ù n sɔɔ ɡoo swɑɑ ɡbiiyɑ u kɑ dibu suɑ wunɛn mi, ɑ wi u yɛ̃ro ɡbiiyɑ min yɑberu tɔrubɑ mɔɔ. \p \v 17 Dĩɑ ni tɔnu wɑ kɑ swɑɑ kɔ̃sɑ, nu rɑ n ɡinɑ dibu dowɑ, ɑdɑmɑ ɑmɛn biru, nu rɑ n sɑ̃ɑwɑ nɡe yɑnim nɔɔwɔ. \p \v 18 Tɔnu ù n bwisi kɛ̃ɔ ɡeo wɑ, ye u niɑ sɑ̃ɑ yɑ rɑ koorewɑ. A ku tɑbu dɑ bìn sɔɔru ɑ ǹ kue. \p \v 19 Kɔrumɔtɔ kowo u rɑ ɑsiri kpɑrewɑ. A be bɑ rɑ ɡɑri sɑɑri too dukɑ suurio. \p \v 20 Wi u win mɛro ǹ kun mɛ win tundo bɔ̃rusi, u koo ɡbiwɑ nɡe fitilɑ. \p \v 21 Dukiɑ ye tɔnu u wɑ fuuku, ɑmɛn biru yɑ ku rɑ n domɑru mɔ. \p \v 22 A ku nɛɛ, kɑɑ kɔ̃sɑ kɔsiɑ ye bɑ nun kuɑ. A ɡesi wunɛn nɑɑnɛ dokeo Yinni Gusunɔ sɔɔ, u koo nun fɑɑbɑ ko. \p \v 23 Yinni Gusunɔ u ku rɑ kɑ̃ bɑ n kiɑru yĩirumɔ kɑ kilo ye yɑ ǹ dee dee sɑ̃ɑ. \p \v 24 Yinni Gusunɔwɑ u rɑ tɔnun wɑ̃ɑru kpɑre. Ǹ n mɛn nɑ, tɔnu kun kpɛ̃ u ɡiɑ mi win sɑnu sɑnusu kɑ nùn dɔɔ. \p \v 25 Kɑri bɑkɑ, ɑ̀ n Gusunɔ nɔɔ mwɛɛru kuɑ ɑ nɛɛ, kɑɑ nùn yeni kɛ̃. N deemɑ ɑ ǹ bwisikɑ. \p \v 26 Sunɔ bwisiɡii u rɑ tɔn kɔ̃sobu sikiewɑ mi bɑ sebi, kpɑ u bu sɛɛyɑsiɑ u kun ben wɔnwɔndu kue. \p \v 27 Tɔnun ɡɔ̃ru ɡɑ sɑ̃ɑwɑ ɡe Yinni Gusunɔ u nùn wɛ̃ ɡu kɑ win sɔɔwɔ yɑm bururɑsiɑ. \p \v 28 Sinɑ boko wi u nɑɑnɛ mɔ, mɑ u win tɔmbu kĩ, u ku rɑ nɑnde. Ù n mɑɑ bu sirimɔ ɡem sɔɔ, win bɑndɑ koo tɛ. \p \v 29 Dɑmɑ mu sɑ̃ɑ ɑluwɑɑsibɑn bɛɛrɛ. Seri kpiki yiyɑ yi mɑɑ sɑ̃ɑ bukurobun bɛɛrɛ. \p \v 30 Bɑ̀ n nuku kɔ̃suruɡii so bɑ mɛɛrɑ kuɑ, win nuku kɔ̃suru tɑ koo kpe, kpɑ u bwisi ko. \c 21 \p \v 1 Sinɑ bokon ɡɔ̃ru ɡɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe dɑɑ torɑ Yinni Gusunɔn nɔmɑ sɔɔ. U rɑ ɡu ɡɔsiewɑ mi u kĩ. \p \v 2 Tɔnu u rɑ n tɑmɑɑ win swɛɛ kpuro yi dɛɛrewɑ, ɑdɑmɑ Yinni Gusunɔwɑ u rɑ ɡɔ̃ru wɛ̃ɛri. \p \v 3 Wi u sĩimɔ dee dee, win dɑɑ yɑ yɑ̃kuru kere Yinni Gusunɔn mi. \p \v 4 Tii suɑbu kɑ tɔn biɑru yerɑ yɑ rɑ tɔn kɔ̃sobun durum sɔ̃ɔsi. \p \v 5 Wi u kookɑri mɔ̀ u kɑ win sɔmburun kpunɑɑ ko, u koo ten ɑrufɑɑni wɑ, ɑdɑmɑ wi u rɑ ɡɑ̃ɑnu ko kɑ sɛndɑru, ɡɔ̃ɔrɑ koo nùn deemɑ. \p \v 6 Dukiɑ ye bɑ wɑɑmɔ kɑ weesu, yɑ rɑ doonɛwɑ nɡe wiisu. Gɔɔ sɔɔrɑ yɑ rɑ kɑ bu de. \p \v 7 Tɔn kɔ̃sobun bɔbunu nu rɑ bu kɑm koosiewɑ, domi bɑ ǹ kĩ bu sĩ dee dee. \p \v 8 Tɔn kɔ̃sobu bɑ ku rɑ swɑɑ mwɛ ye yɑ dɛnde, ɑdɑmɑ be bɑ dɛɛre, ben swɑɑ yɑ rɑ n dee dee sɑ̃ɑ. \p \v 9 N burɑm bo ɑ n wɑ̃ɑ wunɛ turo dii piibu sɔɔ, ye kɑɑ n kɑ wɑ̃ɑ dii bɑkɑru sɔɔ kɑ kurɔ wi u sɑnnɔsu kĩ. \p \v 10 Tɔn kɔ̃so u rɑ n kĩwɑ u kɔ̃sɑ ko kɑ win ɡɔ̃ru kpuro. Bɑɑ win bɔrɔ u ku rɑ deri. \p \v 11 Bɑ̀ n tɔn yɑɑ kɑsikio sɛɛyɑsiɑmɔ, lɑɑkɑri sɑriruɡii u rɑ bwisi kowɑ. Bɑ̀ n bwisiɡii keu mɔ̀, u rɑ yɛ̃ru sosiwɑ. \p \v 12 Gusunɔ u sɑ̃ɑwɑ ɡemɡii, u rɑ n mɛɛrɑwɑ ye yɑ koorɑmɔ tɔn kɔ̃son yɛnuɔ, kpɑ u nùn kpɛ̃ɛ nɔni swɑ̃ɑru sɔɔ. \p \v 13 Wi u yinɑ u sɑ̃ɑron wuri nɔ, bɑ ǹ mɑɑ win tiiɡii nɔɔmɔ ù n somiru kɑnɑmɔ. \p \v 14 Nɔm birɑn kɛ̃ru tɑ rɑ mɔru suresiewɑ. \p \v 15 Gem kobu bu rɑ ɡemɡii nuku dobu wɛ̃wɑ, ɑdɑmɑ kɔ̃sɑ yɑ rɑ kɔ̃sɑn kowo kɑm koosie. \p \v 16 Wi u ɡɛrɑ lɑɑkɑrin swɑɑn di, ɡɔribɑ u koo dɑ u deemɑ. \p \v 17 Wi u duniɑn ɑkɑnde kpuro kĩ, u ku rɑ n ɡɑ̃ɑnu mɔ. Mɛyɑ wi u rɑ tɑm kɑ dĩɑ duronu kɑ̃, u ku rɑ ɡobi yi. \p \v 18 Tɔn kɔ̃sobu bɑ koo nɔni swɑ̃ɑru wɑ te ɡemɡibɑ kun wɑsi. \p \v 19 N burɑm bo ɑ n wɑ̃ɑ wunɛ turo dii piibu sɔɔ, ye kɑɑ n kɑ wɑ̃ɑ dii bɑkɑru sɔɔ kɑ kurɔ sɑnnɔsuɡii. \p \v 20 Bwisiɡiin yɛnuɔrɑ dukiɑ rɑ n wɑ̃ɑ kɑ ɡɑ̃ɑ ni nu wɑ̃, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔ u rɑ win dukiɑ sɑnkuwɑ. \p \v 21 Wi u kɑsu u ko dee dee kpɑ u n sɑ̃ɑ tɔn ɡeo, win wɑ̃ɑrɑ koo dɑkɑɑ dɑ, kpɑ bu nùn ɡem kookoosu sɔ̃ɔsi kɑ bɛɛrɛ. \p \v 22 Bwisiɡii u rɑ kpĩ u du tɑbu durɔbun wuuɔ, kpɑ u ben dɑm buɑ mɛ bɑ nɑɑnɛ sɑ̃ɑ. \p \v 23 Wi u rɑ win yɑrɑ nɛnɛ u tii nɔni swɑ̃ɑru ɡbɑrɑmmɛwɑ. \p \v 24 Wi u tii sue u rɑ ɡɑ̃ɑ dɑbinu yɑɑ kɑsikiwɑ, kpɑ tii suɑbu bu sɔ̃ɔsirɑ win kookoosu sɔɔ. \p \v 25 Yikuron binɛ yɑ rɑ nùn ɡowɑ yèn sɔ̃ u ku rɑ sɔmburu ko. \p \v 26 Bɑɑdommɑ ɡɑbu bɑ rɑ n wɑ̃ɑwɑ binɛ sɔɔ, ɑdɑmɑ ɡemɡii u rɑ kpuro wɛ̃wɑ sere u tii duɑri. \p \v 27 Tɔn kɔ̃son yɑ̃kuru tɑ ku rɑ Gusunɔ wɛ̃re. Kɑɑ sere ɡere te u kɑ bwisiku kɔ̃sunu mɔ̀? \p \v 28 Bɑ ku rɑ weesuɡiin seedɑ dibu wure, ɑdɑmɑ wi u seedɑ dimɔ ye u nuɑ kɑ ɡem, bɑ koo de u ɡɑri ɡere n kɑ tɛ. \p \v 29 Tɔn kɔ̃so u rɑ n sɑ̃ɑwɑ nɡe wi u nɑɑnɛ mɔ, ɑdɑmɑ ɡemɡii u rɑ n yɛ̃ mɑ u ɡeɑ mɔ̀. \p \v 30 Tɔnun bwisi kɑ win lɑɑkɑri kɑ win bwisikunu, yen ɡɑɑ kun kpɛ̃ yu Gusunɔn himbɑ sĩiyɑ. \p \v 31 Tɔnu u koo kpĩ u win dumi tɑbu yɑ̃ɑ ɡeenu sebusiɑ tɑbun sɔ̃, ɑdɑmɑ Yinni Gusunɔwɑ u rɑ tɔnu nɑsɑrɑ wɛ̃. \c 22 \p \v 1 Yĩsi ɡeerɑ dukiɑ bɑkɑ bɛɛrɛ kere. Bɛɛrɛ yɑ mɑɑ sii ɡeesu kɑ wurɑ kere. \p \v 2 Arumɑniɡii kɑ sɑ̃ɑro, Yinni Gusunɔwɑ be yiru kpuro kuɑ. \p \v 3 Wi u lɑɑkɑri mɔ wiyɑ rɑ ɡbi u kɔ̃sɑ wɑ kpɑ u kuke, ɑdɑmɑ lɑɑkɑri sɑriruɡii u rɑ de u ye wɔriwɑ kpɑ u yen wɑhɑlɑ wɑ. \p \v 4 Tii kɑwɑbu kɑ Yinni Gusunɔn nɑsiɑrun ɑre sɑ̃ɑwɑ dukiɑ kɑ bɛɛrɛ kɑ wɑ̃ɑru. \p \v 5 Sɑ̃ki kɑ yɛ̃ri rɑ n wɑ̃ɑwɑ tɔn kɔ̃son swɑɑ sɔɔ. Wi u win hunden fɑɑbɑ kĩ, wiyɑ rɑ n kɑ yi tondinɛ. \p \v 6 A bii swɑɑ ɡeɑ sɔ̃ɔsio. Ù n kpɛ̃ɑ, u ǹ ye derimɔ. \p \v 7 Gobiɡiiwɑ u rɑ n sɑ̃ɑro nɔmɑ sikerenɛ. Wi u mɑɑ bɔkurɑmɔ u sɑ̃ɑwɑ wi u nùn bɔkurɑmɔn yoo. \p \v 8 Wi u kɔ̃sɑ duurɑ, kɔ̃sɑ u rɑ ɡɛ̃, kpɑ win dɑm dɔrebu bu kpe. \p \v 9 Nuku tiɑɡii u koo domɑru wɑ, domi u rɑ win dĩɑnu kɑ sɑ̃ɑrobu bɔnu ko. \p \v 10 A tɔn yɑɑ kɑsikio ɡiro wunɛn min di, kpɑ sɑnnɔsu kɑ sikirinɔsu kɑ wɔmɑ yu kpe. \p \v 11 Wi u rɑ kɑ̃ win ɡɔ̃ru ɡɑ n dɛɛre, kpɑ u n dɑ ɡɑri ɡere kɑ kĩru, sinɑ boko u koo ko win bɔrɔ. \p \v 12 Yinni Gusunɔ u rɑ yɛ̃ruɡiin ɡere nɔni doke, ɑdɑmɑ u rɑ weesuɡiin ɡere sɔ̃ɔsiwɑ weesu. \p \v 13 Yikuro u rɑ n mɔ̀, u ǹ yɑriɔ tɔɔwɔ, domi ɡbee sunɔ ɡɑ wɑ̃ɑ mi, ɡɑ koo nùn ɡo swɑɑɔ. \p \v 14 Kurɔ tɑnɔn ɡɑri yi sɑ̃ɑwɑ nɡe suurɑ bɑkɑ. Wi Yinni Gusunɔ u kɑ mɔru mɔ̀, wiyɑ u koo wɔri mi. \p \v 15 Bibu bɑ rɑ ɡɑri bɑkɑ kookoosu kɑ̃, ɑdɑmɑ sɛɛyɑsiɑbɑ bu koo de bu su deri. \p \v 16 Wi u sɑ̃ɑro dɑm dɔremɔ win ɡobi yi kɑ kpɛ̃ɑ, kɑ wi u ɡobiɡii ɡɑ̃ɑnu kɛ̃mɔ, be kpurowɑ bɑ tii sɑ̃ɑru kpɛ̃ɛmɔ. \s1 Kirɔ bwese bwesekɑ \p \v 17 A swɑɑ tem kpĩiyɔ kpɑ ɑ bwisiɡibun ɡɑri nɔ. A kɑ ɡɑri yi nɑ nun sɔ̃ɔmɔ sɔmburu koowo. \v 18 A yi dokeo wunɛn ɡɔ̃ruɔ kpɑ ɑ n sɔɔru sɑ̃ɑ ɑ kɑ yi ɡere. Sɑɑ ye sɔɔ, kɑɑ n nuku dobu mɔ. \v 19 Nɑ kĩwɑ ɑ Yinni Gusunɔ nɑɑnɛ ko. Yen sɔ̃nɑ kon nun ɡɑri yi sɔ̃ ɡisɔn di mɑm. \v 20 Nɑ rɑɑ nun ɡɑri dɑbinu yoruɑ yì sɔɔ bwisi kɑ yɛ̃rɑ wɑ̃ɑ. \v 21 Yiyɑ yi koo nun sɔ̃ɔsi ɡeeru sɔ̃ɔsi te kɑɑ nɑɑnɛ ko. Bɑ̀ n nun ɡɑ̃ɑnu bikiɑ, kpɑ ɑ kpĩ ɑ bu wisi dee dee. \p \v 22 A ku sɑ̃ɑron ɡɑ̃ɑnu wɔrɑ win dɑm sɑrirun sɔ̃. A ku mɑɑ wɔnwɔndo dɑm dɔre siri yerɔ. \v 23 Domi Yinni Gusunɔ u koo kɑ bu yinɑ, kpɑ u be bɑ ben yɑ̃nu ɡurɑ ɡo. \p \v 24 A ku kɑ mɔruɡii bɔrɔnu ko. A ku mɑɑ kɑ sɑnnɔ kĩro swĩinɑ. \v 25 Kɑɑ rɑ win dɑɑ sɑɑri kpɑ ɑ yinɑ wɔri. \p \v 26 A ku ɡoon dibu mwɑ ɑ sɔbe. A kun dɑ n wɑ̃ɑ be bɑ tɔmbu nɔɔ mwɛɛru kuɑmmɛn wuuru sɔɔ. \v 27 Domi ɑ̀ kun mɔ ye kɑɑ kɔsiɑ, bɑɑ wunɛn kpin yeru bɑ koo tɔrubɑ mwɑ. \p \v 28 A ku wunɛn ɡberun kɔɔrɔ susisiɑ ɑ kɑ ɡooɡiɑ mɛnnɛ. A ye nɛnuɔ nɡe mɛ wunɛn sikɑdobɑ bɑ nun deriɑ. \p \v 29 Wi u win sɔmburun ɑsɑnsi yɛ̃, u koo kpĩ u ko sinɑmbun sɔm kowo, kpɑ u kun mɑɑ sɑ̃ɑ wi u wɑ̃ɑ bɔkuɔ. \c 23 \p \v 1 Ì n sɔ̃ i dimɔ kɑ bukuro, ɑ n tii sɛ kɑ ye ɑ wɑɑmɔ wunɛn wuswɑɑɔ. \v 2 À n sɑ̃ɑ dim kĩro, ɑ de ɑ tii nɛnɛ. \v 3 A ku win dĩɑ ɡeenu binɛ ko. Sɔrɔkudo dĩɑ ni, nu sɑ̃ɑwɑ yinɑ. \p \v 4 A ku tii nɔwiɑ ko ɑ kɑ wɑ ɑ ko dukiɑɡii. A ku mɑm yen bwisikunu ko. \v 5 Gobi yi rɑ doonɛwɑ sɑɑ ye kɑɑ nɛɛ, kɑɑ yi mɛɛri. N dɑ n sɑ̃ɑwɑ nɡe yi kɑsɑ mɔ yi kɑ yɔ̃ɔwɑ nɡe ɡunɔ bɑkeru. \p \v 6 A ku ɡɔburon dĩɑnu di. A ku mɑɑ win dĩɑ ɡeenu binɛ ko. \v 7 Domi u sɑ̃ɑwɑ nɡe bwisiku ni nu wɑ̃ɑ win ɡɔ̃ruɔ. U koo nɛɛ, ɑ dio, ɑ nɔruo. Adɑmɑ n ǹ mɛ win ɡɔ̃ruɔ. \v 8 Kɑɑ dĩɑ ni siɑ ni ɑ di mi, kpɑ ɡɑri dori yi ɑ rɑɑ nùn sɔ̃ɔwɑ yi ko kɑm. \p \v 9 A ku kɑ ɡɑri bɔkɔ ɡɑri ko, domi u ǹ ko n wunɛn ɡɑri ɡɑrɑ. \p \v 10 A ku wunɛn ɡberun kɔɔrɔ sɑrɑ, kpɑ ɑ kɑ sɑ̃ɑro kɑ ɡobekuɡiɑ mɛnnɑ. \v 11 Domi wi u koo bu mɔru kɔsiɑ u dɑm mɔ, u koo mɑɑ bu sɑnnɑ. \p \v 12 A sɔ̃ɔsiru wuro kɑ wunɛn ɡɔ̃ru kpuro te bɑ nun sɔ̃ɔsimɔ. A sɔ̃ɔsi te tɑ yɛ̃ru mɔ swɑɑ dɑkio. \p \v 13 A ku wunɛn bii deri ɑ kun nùn sɛɛyɑsie. À n kɑ nùn sɛnɑ so, u ǹ ɡbimɔ. \v 14 Adɑmɑ ɑ̀ n kɑ nùn sɛnɑ sɛɛyɑsiɑ, kɑɑ win wɑ̃ɑru wɔrɑ ɡɔribun wɑ̃ɑ yerun di. \s1 Bwisi yi tundo u win bii kɛ̃mɔ \p \v 15 Nɛn bii, wunɛn ɡɔ̃ru ɡɑ̀ n bwisi kɑsu, nɛn tii ko nɑ n nuku dobu mɔ. \v 16 Ko nɑ n nuku dobu mɔ ɑ̀ n dɑ ɡem ɡere. \p \v 17 A ku tɔn kɔ̃sobun wɑ̃ɑru binɛ ko, ɑdɑmɑ ɑ n dɑ Gusunɔ mɛm nɔɔwɛ. \v 18 Sɑɑ ye sɔɔrɑ kɑɑ n nuku dobu mɔ siɑ. Wunɛn yĩiyɔbu bu ǹ mɑɑ kɑm mɔ̀. \p \v 19 Nɛn bii, ɑ mɑn swɑɑ dɑkio kpɑ ɑ ko bwisiɡii. A de ɑ n sĩimɔ swɑɑ ɡeɑ sɔɔ. \v 20 A ku du tɑm nɔrobu kɑ yɑkɑ diobun wuuru sɔɔ, \v 21 domi bɑ rɑ tii sɑ̃ɑru kpɛ̃ɛwɑ. Wi u mɑɑ yikuru mɔ, u koo kĩɑsu sebe. \p \v 22 A wunɛn tundon ɡere swɑɑ dɑkio, domi wiyɑ u nun mɑrɑ. A ku wunɛn mɛro ɡɛm sɑnɑm mɛ u tɔkɔ kuɑ. \v 23 A ɡem kɑ bwisi kɑ sɔ̃ɔsiru kɑ yɛ̃ru kɑsuo, kpɑ ɑ ku de yen ɡɑɑ yu nun doonɑri. \v 24 Gemɡiin tundo u rɑ n nuku dobu mɔwɑ. Wi u bwisiɡii mɑrɑ, u rɑ n bɔri yɛndu mɔwɑ. \v 25 A wunɛn tundo kɑ wunɛn mɛro nukuru dorɑsio. \p \v 26 Nɛn bii, ɑ mɑn wunɛn ɡɔ̃ru wɛ̃ɛyɔ, ɑ de ɑ nɛn dɑɑ sɑɑri. \v 27 A de ɑ n yɛ̃ mɑ kurɔ tɑnɔ u kɑri mɔwɑ nɡe suurɑ bɑkɑ. Tɔnusin kurɔ u mɑɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe dɔkɔ kɔ̃sɑ. \v 28 U rɑ n tɔmbu yɔɔru bwɛ̃ɛyɛ nɡe ɡbɛnɔ kpɑ u tɔn dɑbinu ko nɑɑnɛ sɑriruɡibu. \s1 Tɑm nɔron dɑɑ \p \v 29 Wɑrɑ koo hmm ko. Wɑrɑ koo sɔn sɔndu ko. Wɑrɑ rɑ n sɑnkinɑmɔ kpɑ u n wurure. Wɑrɑ rɑ n mɛɛrɑ wɑɑmɔ kɑm. Weren nɔniyɑ yi rɑ n sɔ̃ri. \v 30 Mɑ n kun mɔ be bɑ tɑm sinɛ bɑ mu nɔrumɔ bɑ tɑm bwese bwesekɑ mɛnnɑmɔ. \v 31 A ku tɑm burɑm mɛɛri sɑnɑm mɛ mu bɑllimɔ nɔrɑ sɔɔ. Mɛyɑ mu ǹ mwɛɛbu sɛ̃, \v 32 ɑdɑmɑ ɑmɛn biru mu rɑ sibu dɔmwɑ nɡe wɑɑ dɛ̃ɛɡiɑ. \v 33 Wunɛn nɔni ko n kɑnkɑm wɑɑmɔ, kpɑ ɑ n bwisiku kɔ̃sunu bwisikumɔ wunɛn ɡɔ̃ruɔ. \v 34 Kɑɑ siruku nɡe wi u kpĩ nim wɔ̃kun suunu sɔɔ. Kɑɑ mɑɑ tirerɑ nɡe wi u ɡoo nimkuun beku sɔritiɑ nɛni. \v 35 Kɑɑ ɡere ɑ nɛɛ, bɑ nun so ɑdɑmɑ n ǹ nun due. Bɑ nun dɑ̃ɑ kpɑsirɑ, wunɛn ɡɑm kun mɑɑ nun dumɔ. Dommɑ kɑɑ dom se, ɑ kɑ mɑɑ mu kɑsu ɑ nɔ. \s1 Bwisiɡii kɑ tɔn kɔ̃so \c 24 \p \v 1 A ku tɔn kɔ̃sobun wɑ̃ɑru binɛ ko. A ku kĩɑ ɑ n kɑ bu wɑ̃ɑ. \v 2 Domi bɑ rɑ kɑ̃wɑ bɑ n tɔmbu dɑm dɔremɔ, kpɑ bɑ n ɡerumɔ kɔ̃sɑ ye bɑ koo ko. \p \v 3 Lɑsɑbuwɑ bɑ rɑ kɑ yɛnu bɑni. Bwisiyɑ bɑ rɑ kɑ ɡe tɑ̃sisie. \v 4 Yɛ̃rɑ bɑ rɑ kɑ ɡen diɑ ɡɑ̃ɑ ɡeenu kɑ ɑrumɑni yibie. \p \v 5 Wi u bwisi kɑ yɛ̃ru mɔ, wiyɑ u dɑm mɔ. \v 6 N weenɛ ɑ lɑsɑbu ko ɑ sere tɑbu dɑ. Tɔn dɑbinun bwisi kɛ̃ɛ ɡeeru tɑ koo de ɑ nɑsɑrɑ wɑ. \p \v 7 Gɑri bɔkɔ kun kpɛ̃ u bwisin ɑsɑnsi ɡiɑ. Yen sɔ̃nɑ u ǹ kpɛ̃ u ɡɑri ɡere mi bɑ sirimɔ. \p \v 8 Wi u rɑ n kɔ̃sɑ bwisikumɔ u koo yĩsiru yɑri kɔ̃sɑn kobu sɔɔ. \v 9 Gɑri bɔkɔn bwisikunu rɑ n durum wuuwɑwɑ. Wi u rɑ mɑɑ tɔnu yɑɑkoru ko, bɑ rɑ n nùn tusɑwɑ. \p \v 10 À n tɛmɑnɑbu kpɑnɑ wɑhɑlɑ sɔɔ, ɑ wunɛn dɑm sɑriru sɔ̃ɔsiwɑ mi. \p \v 11 A kookɑri koowo ɑ be bɑ ǹ ɡɑ̃ɑnu kue wɔrɑ be bɑ kɑ dɔɔ bu ɡo. \v 12 Kɑɑ kpĩ ɑ weesu ko ɑ nɛɛ, ɑ ǹ yɛ̃ ye n koorɑ, ɑdɑmɑ Gusunɔ u yɛ̃ ye n koorɑ, domi u rɑ tɔnun ɡɔ̃ru wɛ̃ɛri. U mɛɛrɑ kpuro ye ɑ mɔ̀. U koo bɑɑwure nùn win kookoosun ɑre wɛ̃. \p \v 13 Nɛn bii, ɑ tim dio, domi tim mu wɑ̃, mu koo mɑɑ nun dore. \v 14 Nɡe mɛyɑ bwisi yi ko n wɑ̃ wunɛn wɑ̃ɑru sɔɔ. À n yi dendimɔ, kɑɑ kpĩ ɑ n nuku dobu mɔ. Kɑɑ n mɑɑ yĩiyɔbu mɔ wunɛn siɑn sɔ̃. \p \v 15 A ku ɡemɡiin yɛnu yinɑ bɛriɑ. A ku win wɑ̃ɑ yeru wɔri ɑ mwɑ. \v 16 Gemɡii u rɑ wɔrumɛ kpɑ Gusunɔ u nùn seeyɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so, nɔni swɑ̃ɑru tɑ rɑ nùn kɑmiɛwɑ. \p \v 17 A ku de wunɛn ɡɔ̃ru ɡu dorɑ wunɛn yibɛrɛ ù n wɔrumɑ, ǹ kun mɛ ù n sokurɑ. \v 18 Domi Gusunɔ ù n wɑ mɛ, sɔrɔkudo u koo win mɔru wunɑ win min di. \p \v 19 A ku tii nɔwiɑ ko kɔ̃sɑn kowobun sɔ̃. A ku mɑɑ ye bɑ mɔn binɛ ko. \v 20 Domi kɔ̃sɑn kowobu bɑ ǹ ɡɑ̃ɑnu wɑsi siɑ. Ben wɑ̃ɑrɑ koo kpewɑ tumɑru nɡe fitilɑ ɡe ɡɑ ɡum kpɑ. \p \v 21 Nɛn bii, ɑ de ɑ Yinni Gusunɔ kɑ sinɑ boko nɑsiɑ. A kun wɑ̃ɑ be bɑ bu seesimɔn wuurɔ. \v 22 Domi bɑ koo kɑm kowɑ subɑru sɔɔ. Goo kun mɑɑ yɛ̃ sɛɛyɑsiɑ bi Gusunɔ kɑ sinɑ boko bɑ koo bu ko. \s1 Bwisiɡibun bwisi kɛ̃ru \p \v 23 Wee ye bwisiɡibɑ mɑɑ ɡeruɑ. Bɑ nɛɛ, siribun sɑɑ sɔɔ, ɑ ku ɡoon nɔnu mɛɛri. \v 24 Wi u tɔn kɔ̃so ɡem wɛ̃, tɔmbu bɑ koo nùn bɔ̃rusi, \v 25 ɑdɑmɑ wi u nùn sɛɛyɑsiɑ u ko n wɑ̃ɑ doo nɔɔru sɔɔ, kpɑ tɔmbu bu nùn domɑru kuɑ. \p \v 26 Wi u rɑ nun ɡem sɔ̃, kĩi ɡeerɑ u nun sɔ̃ɔsi mi. \p \v 27 A de ɑ n ɡberu mɔ kpɑ ɑ n yɛ̃ mɛ kɑɑ kpĩ ɑ tii diisiɑ ɑ sere yɛnu swĩi. \p \v 28 A ku wunɛn beruse seedɑ weesuɡiɑ diiyɑ. A ku nùn nɔni wɔ̃ke kɑ wunɛn ɡɑri. \v 29 A ku mɑɑ nɛɛ, kɑɑ nùn kuɑ nɡe mɛ u nun kuɑ. Kɑɑ nùn kɔsiɑ nɡe mɛ win dɑɑ yɑ nɛ. \s1 Yikuron dɑɑ \p \v 30 Sɔ̃ɔ teeru nɑ sɑrɑ yikuro ɡɑri bɔkɔ ɡoon resɛm ɡbɑɑrɔ. \v 31 Mɑ nɑ deemɑ sɑ̃ki kɑ yɑkɑ kɔ̃susɑ su kpiimɔ bɑɑmɑ, mɑ ten kɑrɑ ye u kuɑ kɑ kpenu yɑ wɔrukɑ. \v 32 Mɑ nɑ ye mɛɛrɑ kɑ lɑɑkɑri, yerɑ nɑ bwisi dɔbɑ mi. \v 33 Nɑ wɑ ɑ̀ n kpunɑ mɑ ɑ dom mɔndu kuɑ ɑ dweeyɑ fiiko ɑ kun sɔmburu kue, \v 34 sɑ̃ɑru tɑ koo nun deemɑwɑ nɡe ɡbɛnɔ, kpɑ yɑ̃ɑru tu nun wɔri nɡe swɑɑ diobu. \c 25 \p \v 1 Sɑlomɔɔn mɔnnu ɡɑnu wee, ni Esekiɑsi, Yudɑbɑn sinɑ bokon tɔmbu bɑ mɛnnɑ. \s1 Mɔnnu bwese bwesekɑ \p \v 2 Sɑ rɑ Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ yèn sɔ̃ u rɑ ɡɑ̃ɑnu ko ni sɑ ǹ kpɛ̃ su tubu. Sɑ rɑ sinɑmbu bɛɛrɛ wɛ̃ yèn sɔ̃ bɑ rɑ ɡɑ̃ɑnu wɛ̃ɛri. \p \v 3 Nɡe mɛ sɑ ǹ yɛ̃ mi wɔllun ɡunum mu yɔ̃ kɑ mi tem dukum mu yɔ̃rɑ, nɡe mɛyɑ sɑ ǹ mɑɑ sinɑmbun ɡɔ̃rusu yɛ̃. \p \v 4 Bɑ̀ n sisun disinu sɔwɑ, seko u koo kpĩ u kɑ su ɡɑ̃ɑ burɑnu ko. \v 5 Nɡe mɛyɑ bɑ̀ n tɔn kɔ̃sobu wunɑ sinɑ bokon bɔkun di, win bɑndu tɑ koo dɑm ko ɡem sɔɔ. \p \v 6 A ku tii suɑ sinɑ bokon wuswɑɑɔ. A ku tii bukuron ɑyeru wɛ̃, \v 7 domi n burɑm bo bu nɛɛ, ɑ sinɔ mini, kɑ sere bu nɛɛ, ɑ seewo min di, wi u nun keren wuswɑɑɔ. \p \v 8 À n kɔ̃sɑ ɡɑɑ wɑ, ɑ ku sɛndɑ ɑ kɑ ye dɑ siri yerɔ, domi bɑ̀ n deemɑ yɑ ǹ sɑ̃ɑ ɡem, kɑɑ sekuru wɑ. \p \v 9 Ì n sɑnnɑ kɑ ɡoo, i nɔɔsinɔ kɑ wi, ɑdɑmɑ ɑ ku ɡoon ɑsiri ɡere, \v 10 domi ù n ye nuɑ, u koo nun sekuru doke kpɑ wunɛn yĩsiru tu sɑnkirɑ. \p \v 11 Gɑri yi bɑ ɡeruɑ sɑɑ ye n weenɛ, yi sɑ̃ɑwɑ nɡe ɡɑ̃ɑ ni bɑ burɑru kuɑ kɑ wurɑ ǹ kun mɛ kɑ sii ɡeesu. \p \v 12 Bwisiɡiin kirɔ yɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe wurɑn tɑɑbu ǹ kun mɛ wurɑn sɑbɑ, wi u ye swɑɑ dɑkin mi. \p \v 13 Nɡe mɛ yɑm susurun sɑnɑm, nim mu rɑ tɔnu dɑm kɛ̃, nɡe mɛyɑ sɔmɔ nɑɑnɛɡii u rɑ win yinni nukuru yɛmiɑsie. \p \v 14 Wi u tii sue, kɛ̃ɛ ni u ǹ wɛ̃n sɔ̃, u sɑ̃ɑwɑ nɡe woo kɑ ɡuru wiru te tɑ ku rɑ kɑ ɡurɑ nɛ. \p \v 15 Suuru kɑ tɛmɑnɑbɑ bɑ rɑ kɑ siri kowobu kɑmiɛ. Gɑri doriyɑ yi koo ben ɡɔmɑ dwiiyɑsiɑ. \p \v 16 À n tim wɑ ɑ ku mu di mu nun kerɑ, kpɑ ɑ ku rɑ debu ɑ mu siɑ. \v 17 Nɡe mɛyɑ ɑ kun dɑ wunɛn bɔrɔ bere kiri kiri kpɑ u ku rɑɑ nun tusi. \p \v 18 Wi u win beruse ɡɑri weesuɡii mɑnimɔ, u yɛ̃ro kɔ̃sɑ kuɑmmɛwɑ, nɡe mɛ bokuru ǹ kun mɛ tɑkobi ǹ kun mɛ sɛ̃u ɡɑ rɑ tɔnu mɛɛrɑ ko. \p \v 19 À n nɑɑnɛ sɑriruɡii nɑɑnɛ kuɑ nɔni swɑ̃ɑrun sɑnɑm, yɑ sɑ̃ɑwɑ kɑri nɡe wi u konɑ bɑrɔ u kɑ yɑɑ temmɔ, ǹ kun mɛ nɡe wi u kɑ nɔɔ bɑrɔ tem tɑ̃simɔ. \p \v 20 À n nuku sɑnkiro womu kuɑmmɛ, yɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe ɑ win yɑberu potɑmɔ purɑn sɑnɑm ǹ kun mɛ ɑ ɡɛm dokemɔ win boo sɔɔ. \p \v 21 Gɔ̃ɔru tɑ̀ n wunɛn yibɛrɛ mɔ̀, ɑ nùn dĩɑnu kɛ̃ɛyɔ u di. Nim nɔru ɡɑ̀ n nùn mɔ̀, ɑ nùn nim kɛ̃ɛyɔ u nɔ, \v 22 domi n sɑ̃ɑrewɑ ɑ nùn dɔ̃ɔ sɔbimɔ. Yinni Gusunɔ u koo mɑɑ nun yen kɔsiɑru wɛ̃. \p \v 23 Nɡe mɛ sɔ̃ɔ yɛ̃sɑn nɔm ɡeun woo ɡɑ rɑ kɑ ɡurɑ nɛ, nɡe mɛyɑ mɑɑ wĩinɑɑ yɑ rɑ tɔnun mɔru seeye. \p \v 24 N burɑm bo ɑ n wɑ̃ɑ wunɛ turo dii piibu sɔɔ, ye kɑɑ n kɑ wɑ̃ɑ dii bɑkɑru sɔɔ kɑ kurɔ nɔɔ ɡɔmunuɡii. \p \v 25 Lɑbɑɑri ɡeɑ ye yɑ nɑ tontonden di, yɑ rɑ tɔnu dorewɑ nɡe nim mɛ tɔnu u nɔrɑ sɑnɑm mɛ nim nɔru ɡɑ nùn mɔ̀. \p \v 26 Gemɡii wi u derɑ tɔn kɔ̃so u nùn dɑɑ tie, u sɑ̃ɑwɑ nɡe dɔkɔ yèn nim bɑ kɔrukɑ. \p \v 27 Nɡe mɛ n ǹ wɑ̃ tɔnu u tim ɡɔm di too, nɡe mɛyɑ n ǹ mɑɑ wɑ̃ tɔnu u yĩsiru kɑsu. \p \v 28 Wi u ku rɑ kpĩ u tii nɛnɛ, u sɑ̃ɑwɑ nɡe wuu ɡe ɡɑ ǹ ɡbɑ̃rɑru mɔ. \s1 Gɑri bɑkɑsun dɑɑ \c 26 \p \v 1 Bɛɛrɛ ye bɑ ɡɑri bɔkɔ wɛ̃ɛmɔ, yɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe ɡbeburu wuburun sɑɑ sɔɔ, ǹ kun mɛ ɡurɑ ye yɑ nɛmɔ ɡɛ̃ɛbun sɑɑ sɔɔ. \p \v 2 Nɡe mɛ ɡunɔ ɡɑ rɑ n yɔ̃ɔwɑ ɡɑ kun sinɛ ɡɑm, nɡe mɛyɑ bɑ̀ n tɔnu bɔ̃rusi wi u kun ɡɑ̃ɑnu kue, yɑ ku rɑ nùn di. \p \v 3 Sɛnɑ yɑ wɑ̃ɑwɑ kɛtɛkun sɔ̃. Yɑrukɑ yɑ mɑɑ wɑ̃ɑwɑ dumɑn sɔ̃. Mɑ bokurɑ wɑ̃ɑ ɡɑri bɔkɔn sɔ̃. \p \v 4 A ku ɡɑri bɔkɔ ɡɑri wisi kɑ ɡɑri bɑkɑ ɡɑri, kpɑ ɑ ku rɑ ko nɡe wi. \v 5 A ɡɑri bɔkɔ wisio nɡe mɛ win ɡɑri bɑkɑrɑ nɛ, kpɑ u ɡiɑ mɑ u ǹ bwisi mɔ. \p \v 6 Wi u ɡɑri bɔkɔ kɑ ɡɑri ɡɔrɑ, u sɑ̃ɑwɑ nɡe wi u tii nɑɑsu burɑ, domi u koo wɑhɑlɑ wɑ. \p \v 7 Nɡe mɛ yɛmɔn nɑɑsu su ǹ ɑrufɑɑni mɔ, nɡe mɛyɑ ɡɑri bɔkɔn mɔndu tɑ ǹ ɑrufɑɑni mɔ. \p \v 8 Wi u ɡɑri bɔkɔ siɑrɑmɔ u sɑ̃ɑwɑ nɡe wi u kperu bɔkumɔ kpurɑntɛɛru sɔɔ u sere kɑrɑ. \p \v 9 Gɑri bɔkɔ wi u mɔndu mɔ̀ u sɑ̃ɑwɑ nɡe tɑm nɔro wi u sɑ̃kɑ nɛni u fĩɑmɔ. \p \v 10 Yinni wi u ɡɑri bɔkɔ sɔmburu suɑ, u sɑ̃ɑwɑ nɡe tɛn towo wi u tɔmbu tweemɔ. \p \v 11 Nɡe mɛ ye bɔ̃ɔ ɡɑ siɑ, ɡɑ rɑ mɑɑ wure ɡu ye di, nɡe mɛyɑ ɡɑri bɔkɔ u rɑ wure u win ɡɑri bɑkɑ kookoosu ko. \p \v 12 À n ɡoo wɑ wi u tii doke bwisiɡii, ɑ n yɛ̃ mɑ ɡɑri bɔkɔ u nùn sɑnɔ kere. \s1 Yikuron dɑɑ \p \v 13 Ye yikuro u koo kɑ yɑri tɔɔwɔ, u rɑ nɛɛwɑ, ɡbee sunɔ ɡɑ wɑ̃ɑ swɑɑɔ. \p \v 14 Nɡe mɛ ɡɑmbo yɑ rɑ n sikerenɑmɔ yen sɔretii sɔɔ, nɡe mɛyɑ yikuro u rɑ n kpĩ u n tɛɛrimɔ win kpin yeru wɔllɔ. \p \v 15 Bɑɑ ù n dĩɑnu wɑ yɑ rɑ n mɑm kɑ nùn sɛ̃wɑ u kɑ nu dɑ nɔɔwɔ. \p \v 16 U rɑ n mɑɑ tɑmɑɑ u bwisiɡibu nɔɔbɑ yiru bwisi kerewɑ be bɑ rɑ ɡɑri wisi dee dee. \s1 Mɔnnu ɡɑnu \p \v 17 À n ɡɑri wɔri yi yi ǹ nun wɑ, n sɑ̃ɑwɑ nɡe wi u bɔ̃ɔn swɑɑ ɡɑbɑ sɑnɑm mɛ ɡɑ dukɑ doonɔ. \p \v 18-19 Wi u win winsim nɔni wɔ̃kumɔ u mɔ̀, nɑ kɑ nun dweebu mɔ̀wɑ, yɛ̃ro u sɑ̃ɑwɑ nɡe wiiro wi u dɔ̃ɔ kɑ sɛ̃ɛnu kɑ dɔ̃ɔ kpenu kɔ̃ɔmɔ ni nu koo tɔmbu ɡo. \p \v 20 Dɑ̃ɑ yɑ̀ kun wɑ̃ɑ dɔ̃ɔ sɔɔ, dɔ̃ɔ u rɑ ɡbiwɑ. Nɡe mɛyɑ kɔrumɔtɔ kowo ù kun wɑ̃ɑ sɑnnɔ sɑri. \p \v 21 Nɡe mɛ dɔ̃ɔ ɡɛ̃su su rɑ de dɔ̃ɔ yɛ̃ɛ yi n wɑ̃ɑ, kpɑ dɑ̃ɑ yu de dɔ̃ɔ u n wɑ̃ɑ, nɡe mɛyɑ nɔɔ ɡɔmunuɡii u rɑ sɑnnɔ dɔ̃ɔ susi. \p \v 22 Kɔrumɔtɔ kowon ɡɑri yi sɑ̃ɑwɑ nɡe dĩɑ duro ni tɔmbɑ kɑtɑ mɔ̀. \p \v 23 Gɑri dori yi yi tɔnun ɡɔ̃ru kɔ̃su beruɑ, yi sɑ̃ɑwɑ nɡe sii ɡeesun bisu si bɑ mɑni sɔndu sɔɔ. \p \v 24 Wi u tɔnu tusɑ u rɑ tii ɡɔsiewɑ win ɡɑri ɡerubun di u n tɔmbu nɔni wɔ̃kumɔ. \v 25 Bɑɑ ù n ɡɑri ɡerumɔ kɑ kĩru, ɑ ku yi wurɑ, domi win ɡɔ̃ruɔ kɔ̃sɑ yɑ yibɑ mɑm mɑm. \v 26 Bɑɑ ù n bwisi mɔ̀ u kɑ win tusiru bere, kɑ mɛ, win nuku kɔ̃suru tɑ koo sɔ̃ɔsirɑ tɔmbun suunu sɔɔ. \p \v 27 Wi u suurɑ ɡbemɔ, wiyɑ u koo ye wɔri. Wi u mɑɑ kperu bimiɑmɔ, wiyɑ tɑ koo sɛ̃re. \p \v 28 À n tɔnu weesu kuɑ, ɑ nùn tusɑwɑ mi. Murɑfitiru tɑ rɑ kɑ kɑm kobu nɛwɑ. \c 27 \p \v 1 A ku tororu so siɑn sɔ̃, domi ɑ ǹ yɛ̃ ye tɔ̃ɔ te, tɑ koo nun mɑruɑ. \p \v 2 A ku tii siɑrɑ, ɑdɑmɑ ɑ de ɡoo u nun siɑrɑ. \p \v 3 Kpenu kɑ yɑnim bunu, ɑdɑmɑ ɡɑri bɔkɔn mɔru yɑ bunum kere mɛ. \p \v 4 Mɔru yɑ dɑm mɔ, ɑdɑmɑ wɑrɑ u koo yɔ̃rɑ u nisinu mɑ. \p \v 5 Gerusibu bu kĩru kere te tɑ ǹ sɔ̃ɔsirɑmɔ. \p \v 6 Kpɑɑsi wi u nun ɡerusi u sɑ̃ɑwɑ bɔrɔkini, ɑdɑmɑ tɔnu ù n win yibɛrɛ bɔkɑsi u nùn nɔni wɔ̃kumɔwɑ. \p \v 7 Wi u debɑ u rɑ mɑm tim dibu yinɛwɑ, ɑdɑmɑ wi ɡɔ̃ɔrɑ mɔ̀ u rɑ siɑrewɑ bɑɑ ye yɑ sosu. \p \v 8 Wi u wɑsɑm ɡɑriru yɑrɑ tem tukumɔ, u sɑ̃ɑwɑ nɡe ɡunɔ ɡe ɡɑ ɡen sokuru deri ɡɑ bɔsu. \p \v 9 Nɡe mɛ turɑre kɑ ɡum sɑwɑrɑm mu rɑ tɔnu nuku dobu wɛ̃, nɡe mɛyɑ kpɑɑsin bwisi kɛ̃ru tɑ rɑ n do. \p \v 10 A ku wunɛn bɔrɔ kɑ wunɛn tundon bɔrɔ biru kisi. À n wɑ̃ɑ wɑhɑlɑ sɔɔ, ɑ ku somiru kɑso dɑ wunɛn dusin mi, domi wunɛn beruse u koo nun somi n kere wunɛn dusi wi u tomɑ. \p \v 11 Nɛn bii, ɑ de ɑ tii nɛnɛ, kpɑ nɑ n nuku dobu mɔ. Bɑɑ wi u mɑn wĩibu seewɑ, kpɑ n kpĩ n nùn wisi. \p \v 12 Wi u lɑɑkɑri mɔ wiyɑ u rɑ kɔ̃sɑ wɑ ye yɑ wee kpɑ u kuke. Wi u kun mɑɑ lɑɑkɑri mɔ u rɑ dewɑ u ye wɔri kpɑ u nɔni sɔ̃ɔrɑ. \p \v 13 Goo ù n sɔɔ ɡoo swɑɑ ɡbiiyɑ u kɑ dibu suɑ wunɛn mi, ɑ wi u yɛ̃ro ɡbiiyɑ min yɑberu tɔrubɑ mɔɔ. \p \v 14 Goo ù n win winsim tɔburɑ kɑ dɑm buru buru yellu, win tɔbiri bi, bu ko n sɑ̃ɑwɑ nɡe bɔ̃ri. \p \v 15 Tɔn kurɔ nɔɔ ɡɔmunuɡii u sɑ̃ɑwɑ nɡe ɡuru nim mɛ mu dɑ̃ɑkumɔ mu ǹ yɔ̃rɑmɔ. \v 16 Wi u kĩ u nùn yɔ̃rɑsiɑ u sɑ̃ɑwɑ nɡe wi u kɑsu u woo yɔ̃rɑsiɑ, ǹ kun mɛ u ɡum yɑrum nɛnɛ win nɔmɑɔ. \p \v 17 Nɡe mɛ sisu su rɑ sisu nɔɔ dɛ̃re, nɡe mɛyɑ tɔnu u rɑ tɔnusin dɑɑ sɔmɛ. \p \v 18 Wi u dɑ̃ru nɔɔri, wiyɑ u koo ten mɑrum di. Wi u mɑɑ win yinni nɔɔri, u koo bɛɛrɛ wɑ. \p \v 19 Nɡe mɛ tɔnu rɑ win wuswɑɑ wɑ nim sɔɔ, nɡe mɛyɑ u rɑ win dɑɑ wɑ win ɡɔ̃ruɔ. \p \v 20 Nɡe mɛ ɡɔribun wɑ̃ɑ yerɑ ku rɑ debu, nɡe mɛyɑ tɔnun binɛ ku rɑ kpe. \p \v 21 Dɔ̃ɔwɑ bɑ rɑ kɑ wurɑ kɑ sii ɡeesu sɔwe, ɑdɑmɑ tɔnun dɑɑwɑ bɑ rɑ kɑ nùn siri. \p \v 22 Bɑɑ ɑ̀ n ɡɑri bɔkɔ doke sorɔ ɑ sunɑ nɡe dĩɑ bimɑ, win ɡɑri bɑkɑrɑ kun kpeemɔ. \p \v 23 A de ɑ n wunɛn yɑɑ sɑbenun bukɑtɑ yɛ̃ sɑ̃ɑ sɑ̃ɑ, kpɑ ɑ n dɑ nu nɔɔri, \v 24 domi dukiɑ ku rɑ n wɑ̃ɑ tɔnun nɔmɑɔ sere kɑ bɑɑdommɑɔ. Mɛyɑ mɑɑ bwese teeru tɑ ku rɑ n bɑndu dii sere kɑ bɑɑdommɑɔ. \v 25 A tɑkɑ ɡɛ̃ɛyɔ ɡberɔ kpɑ ɑ yɑkɑsu ɡɛ̃ ɡuunun ɡɑ̃ɑrɔ yɑkɑ kpɑɑsu su sere kpi. \v 26 A tii yɑ̃nu kuo kɑ wunɛn yɑ̃ɑnun sɑnsu kpɑ ɑ ɡberu dwe kɑ wunɛn bonun ɡobi. \v 27 Wunɛn bonun bom mu koo turi ɑ kɑ wunɛn tii kɑ wunɛn yɛnu diisiɑ, kpɑ ɑ mɑɑ kɑ wunɛn sɔm kowo tɔn kurɔbu nɔɔri. \c 28 \p \v 1 Wi u kɔ̃sɑ mɔ̀ u rɑ dukɑ suwɑ bɑɑ ɡoo ù kun nùn ɡire. Adɑmɑ wi u kun ɡɑ̃ɑnu kue, u rɑ n tororu sɔ̃wɑ nɡe ɡbee sunɔ kpɛmbu. \p \v 2 Tɔmbu bɑ̀ n seesinɑmɔ tem sɔɔ, ben kpɑrobɑ bɑ dɑbi, ɑdɑmɑ sinɑ boko wi u bwisi kɑ lɑɑkɑri mɔ, win tem mu rɑ n wɑ̃ɑwɑ bɔri yɛndu sɔɔ. \p \v 3 Sinɑ boko wi u rɑ tɔmbu dɑm dɔre u sɑ̃ɑwɑ nɡe ɡuru bɑkɑ ye yɑ rɑ dĩɑnu sɑnku. \p \v 4 Be bɑ Gusunɔn woodɑ yinɑ, tɔn kɔ̃sobɑ bɑ dɑm kɛ̃mɔ, ɑdɑmɑ be bɑ ye mɛm nɔɔwɑmmɛ bɑ tɔn kɔ̃sobu yinɑmɔwɑ. \p \v 5 Tɔn kɔ̃sobu bɑ ku rɑ ɡem swɑɑ tubu, ɑdɑmɑ be bɑ rɑ Yinni Gusunɔ mɛm nɔɔwɛn mi, kpuro rɑ bu yeeriwɑ. \p \v 6 N burɑm bo ɑ n sɑ̃ɑ sɑ̃ɑro kpɑ ɑ n dɑɑ ɡeɑ mɔ, ye kɑɑ n kɑ sɑ̃ɑ ɡobiɡii kpɑ ɑ n dɑɑ kɔ̃sɑ mɔ. \p \v 7 Wi u Gusunɔn woodɑ mɛm nɔɔwɑmmɛ u sɑ̃ɑwɑ bii bwisiɡii, ɑdɑmɑ wi u tɔn bɛrɛtɛkɛbɑ swĩi, sekurɑ u rɑ kɑ win tundo nɑɑwɛ. \p \v 8 Wi u rɑ tɔmbu ɡobi bɔkure u nim doke too, win ɑrumɑni yɑ koo wurɑwɑ wi u sɑ̃ɑrobun wɔnwɔndu mɔn mi. \p \v 9 Wi u yinɑ u Gusunɔn woodɑ swɑɑ dɑki, Gusunɔ u rɑ yɛ̃ro yinɛwɑ sere kɑ win kɑnɑrɔ. \p \v 10 Wi u tɑɑrɛ sɑriruɡii suremɔ swɑɑ kɔ̃sɑ sɔɔ, wiyɑ u koo wɔri yinɑ ye u bɛri sɔɔ. Adɑmɑ be bɑ ɡem swĩi, beyɑ bɑ koo ɡeɑ wɑ. \p \v 11 Gobiɡii u rɑ n tɑmɑɑ u bwisi mɔwɑ, ɑdɑmɑ sɑ̃ɑro bwisiɡii u koo kpĩ u yi tubu. \p \v 12 Gemɡibu bɑ̀ n tem kpɑre, tɔmbu kpurowɑ bɑ rɑ bɛɛrɛ wɑ, ɑdɑmɑ ǹ n tɔn kɔ̃sobun nɑ, tɔmbu kpuro bɑ rɑ duki suwɑ bu kuke. \p \v 13 Wi u win torɑru tii mɑrisi, u ǹ koorɑmɔ, ɑdɑmɑ wi u te tuubɑ kuɑ, mɑ u te deri, Gusunɔ u koo yɛ̃ro suuru kuɑ. \p \v 14 Doo nɔɔruɡiiwɑ wi u Gusunɔ nɑsie bɑɑdommɑ. Wi u mɑɑ ɡɔ̃ru bɔbiɑ u koo wɑhɑlɑ wɑ. \p \v 15 Sinɑ boko wi u tɔmbu dɑm dɔremɔ, u sɑ̃ɑwɑ nɡe ɡbee sunɔ ǹ kun mɛ nɡe yɑɑ ɡɔbɑ ɡɑɑ. \p \v 16 Wiruɡii wi u kun bwisi mɔ, u rɑ tɔmbu dɑm dɔrewɑ, ɑdɑmɑ wi u win dukiɑ wɑ kɑ swɑɑ ɡeɑ, win bɑndɑ tɑ rɑ tɛ. \p \v 17 Wi u tɔnu ɡo, win tiin sikirɔwɑ u dukɑ dɔɔ. Goo u ku rɑɑ nùn yɔ̃rɑsiɑ. \p \v 18 Wi u dɑɑ ɡeɑ mɔ, u ko n wɑ̃ɑwɑ bɔri yɛndu sɔɔ, ɑdɑmɑ wi u swɛɛ kɔ̃si yiru swĩi, u koo kɔ̃ɔrɑ yen ɡɑɑ sɔɔ. \p \v 19 Wi u rɑ ɡberu wuku, u ko n dĩɑnu yibɑwɑ, ɑdɑmɑ wi u kɑm nɑɑ ɡire, sɑ̃ɑrɑ tɑ koo nùn deemɑ. \p \v 20 Nɑɑnɛɡii u koo domɑru wɑ too, ɑdɑmɑ wi u kɑsu u ɡobi ko fuuku, u ǹ kɔ̃sɑ biɑmɔ. \p \v 21 N ǹ weenɛ ɑ tɔnu ɡem wɛ̃ win nɔni nɑsiɑrun sɔ̃, ɑdɑmɑ ɡɑbu bɑ rɑ ko mɛ yèn sɔ̃ bɑ bu dĩɑ dɔkɑ kɑ̃. \p \v 22 Binɛɡii u rɑ n kĩwɑ u ɑrumɑni wɑ fuuku, kpɑ u kun tɑmɑɑ sɑ̃ɑrɑ koo nùn deemɑ. \p \v 23 Wi u tɔnu ɡerusimɔ, bɑ rɑ nùn siɑre ɑmɛn biru n kere wi u rɑ tɔnu fufu ko. \p \v 24 Wi u win tundo kɑ win mɛro ɡbɛnimɔ, mɑ u nɛɛ, ye yɑ kun torɑru, wi kɑ swɑɑ dio bɑ nɛwɑ. \p \v 25 Wi u rɑ n win tiin ɑrufɑɑni kɑsu, u rɑ sɑnnɔsu seeyewɑ, ɑdɑmɑ wi u Gusunɔ nɑɑnɛ doke u koo kuurɑwɑ. \p \v 26 Wi u win tiin bwisi nɑɑnɛ sɑ̃ɑ, u sɑ̃ɑwɑ ɡɑri bɔkɔ, ɑdɑmɑ wi u lɑɑkɑri mɔ, u ko n wɑ̃ɑwɑ bɔri yɛndu sɔɔ. \p \v 27 Wi u rɑ sɑ̃ɑrobu nɔɔri kɑ nuku tiɑ, u ǹ ɡɑ̃ɑnu biɑmɔ, ɑdɑmɑ wi u kɑ bu ɡɔbu, u koo bɔ̃ri wɑ. \p \v 28 Tɔn kɔ̃sobu bɑ̀ n bɑndu di, tɔn dɑbirɑ rɑ kuku yeru kɑsuwɑ, ɑdɑmɑ bɑ̀ n bu fukɑ, ɡemɡibɑ bɑ rɑ bɑndu di. \c 29 \p \v 1 Wi u rɑ ɡerusibu yinɛ, u koo kɑm kowɑ mɑm mɑm subɑru sɔɔ. \p \v 2 Mɑ ɡemɡibɑ dɑbi tem sɔɔ, tɔmbɑ rɑ n nuku dobu mɔwɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so ù n tem kpɑre, tɔmbu kpurowɑ bɑ rɑ n weeweenu mɔ̀. \p \v 3 Bii wi u bwisi kɑsu, u rɑ win tundo nuku dobu wɛ̃wɑ. Wi u rɑ n kurɔ tɑnɔbu ɡɑsirimɔ, u win ɑrumɑni sɑnkumɔwɑ. \p \v 4 Sinɑ boko wi u win tem kpɑre ɡem sɔɔ, u rɑ mu kuurɑsiewɑ. Adɑmɑ wi u nɔm birɑn kɛ̃nu mwɑɑmɔ, u rɑ mu kɑm koosiewɑ. \p \v 5 Wi u win beruse fufu mɔ̀, u nùn yinɑ bɛriɑmmɛwɑ. \p \v 6 Tɔn kɔ̃sobu bɑ rɑ yinɑ mwɑɑrewɑ ben tiin dɑɑ sɔɔ, ɑdɑmɑ ɡemɡibu bɑ rɑ n nuku dobu yibɑwɑ. \p \v 7 Gemɡii u rɑ n yɛ̃ ye n weenɛ bu sɑ̃ɑrobu kuɑ, ɑdɑmɑ tɔn kɔ̃so kun yen bwisi mɔ. \p \v 8 Tɔn yɑɑ kɑsikiobu bɑ rɑ de wuu ɡu burisirɑwɑ, ɑdɑmɑ bwisiɡibu bɑ rɑ tɔmbun mɔru suresiewɑ. \p \v 9 Bwisiɡii ù n ɡɑri bɔkɔ siribu sokɑ, u yɛ̃ɛwɑ? U mɔru kuɑwɑ? Bɑɑ ǹ n mɛren nɑ, u ǹ bin ɑsɑnsi wɑsi. \p \v 10 Tɔn ɡowobu bɑ ku rɑ ɡemɡii kɑ̃, ɑdɑmɑ ɡemɡibu bɑ rɑ n kĩwɑ win wɑ̃ɑru tu dɑkɑɑ dɑ. \p \v 11 Gɑri bɔkɔ u rɑ win mɔru tɛriewɑ yɑnde, ɑdɑmɑ bwisiɡii u rɑ tii nɛnɛwɑ ɡinɑ. \p \v 12 Sinɑ boko ù n dɑ weesu swɑɑ dɑki, win sinɑ bwɑ̃ɑbu bɑ koo kowɑ tɔn kɔ̃sobu. \p \v 13 Sɑ̃ɑro kɑ wi u rɑ tɔnu dɑm dɔre, bɑ ɡɑ̃ɑ teenu mɔ ni nu ǹ wunɑnɛ. Niyɑ, Yinni Gusunɔwɑ u ben bɑɑwure yɑm wɑɑsiɑmɔ. \p \v 14 Sinɑ boko wi u rɑ bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛ siri dee dee, win bɑndɑ koo dɑkɑɑ dɑ. \p \v 15 Sɛnɑ kɑ sɛɛyɑsiɑbu bu rɑ tɔnu bwisi kɛ̃, ɑdɑmɑ bii wi bɑ mɑɑri u tii kpɑre, win mɛro u koo sekuru wɑ. \p \v 16 Mi tɔn kɔ̃sobɑ dɑbiɑ, miyɑ durum dɑ kpɛ̃yɛ, ɑdɑmɑ ɡemɡibu bɑ koo tɔn kɔ̃so ben kɑm kobu wɑ. \p \v 17 A wunɛn bii sɛɛyɑsio kpɑ u nun wɛ̃rɑsiɑ kpɑ ɑ n nuku dobu mɔ. \p \v 18 Tɔmbu bɑ̀ kun Gusunɔn nɔɔ nɔɔmɔ, bɑ rɑ tii yɔ̃suwɑ dɑɑ bɛrɛtɛkɛ sɔɔ, ɑdɑmɑ doo nɔɔruɡibɑ be bɑ Gusunɔn woodɑ mɛm nɔɔwɑmmɛ. \p \v 19 N ǹ kɑ ɡɑri bɑ rɑ yoo sɛɛyɑsie, domi bɑɑ ù n nuɑ, u ǹ yi mɛm nɔɔwɑmmɛ. \p \v 20 Mɑ tɔnun ɡɑri kun ɑsɑnsi mɔ, ɑ nùn ɡɑrisio ɡɑri bɔkɔ. \p \v 21 Yoo wi bɑ ǹ kɑ bɔɔbɔm kue sɑɑ piiburun di, u rɑ n tɑmɑɑ u sɑ̃ɑwɑ yinnin bii. \p \v 22 Wi u mɔru mɔ, u rɑ sɑnnɔsu seeyewɑ. Mɛyɑ wi u rɑ mɔru se fuuku u ku rɑ torɑnu kpe. \p \v 23 Tii suɑbu bu rɑ tɔnu kɑwewɑ, ɑdɑmɑ wi u tii kɑwe, u rɑ bɛɛrɛ wɑwɑ. \p \v 24 Wi u kɑ ɡbɛnɔ nɔɔ tiɑ sɑ̃ɑ, u tii kɔ̃sɑ kɑsuɑmmɛwɑ, domi u yɛ̃ mɑ bɔ̃ri yi wi sisie. Kɑ mɛ, u yinɑmɔ u ɡem ɡere. \p \v 25 À n tɔnun ɡeren bɛrum mɔ, kɑɑ n wɑ̃ɑwɑ kɑri bɑkɑ sɔɔ, ɑdɑmɑ ɑ̀ n Gusunɔ nɑɑnɛ sɑ̃ɑ, u koo nun kɔ̃suwɑ. \p \v 26 Tɔn dɑbirɑ bɑ rɑ kɑ̃ ben yinni u kɑ bu nɔnu ɡeu mɛɛri, ɑdɑmɑ Gusunɔwɑ u rɑ bɑɑwure wɛ̃ ye n kɑ nùn weenɛ. \p \v 27 Gemɡibu bɑ ku rɑ wee kowobu kɑ̃. Mɛyɑ mɑɑ tɔn kɔ̃sobu bɑ ku rɑ ɡemɡibu kɑ̃. \s1 Aɡurin ɡɑri \c 30 \p \v 1 Aɡuri, Yɑken biin ɡɑri wee yi u ɡeruɑ Itiɛli kɑ Itiɛli kɑ Ukɑlin sɔ̃. \m \v 2 U nɛɛ, \m ɡeemɑ nɛnɑ nɑ ɡɑri bɑkɑru bo tɔmbu sɔɔ. \m Nɑ ǹ tɔnun bwisi mɔ. \m \v 3 Goo kun mɑn bwisi kɛ̃ɛre \m yi yi koo de n Gusunɔ Dɛɛro ɡiɑ. \m \v 4 Wɑrɑ u wɔllu dɑɑre. \m Wɑrɑ u sɑrɑmɑre wɔllun di. \m Wɑrɑ u woo nɔmɑ nɛnure. \m Wɑrɑ u nim kurusire win yɑ̃nu sɔɔ. \m Wɑrɑ u tem nɔɔ burɑ yenu kuɑ. \m Amɔnɑ win yĩsiru. Amɔnɑ win biin yĩsiru. A yɛ̃? \p \v 5 Gusunɔn nɔɔ mwɛɛnu kpuro nu nɑɑnɛ mɔ. Wi u kukuɑ win mi, u sɑ̃ɑwɑ yɛ̃ron tɑrɑkpe. \v 6 A ku ɡɑri ɡɛɛ sosi win ɡɑri sɔɔ. À n kuɑ mɛ, ɑ weesu kuɑwɑ, kpɑ u nun sɛɛyɑsiɑ. \p \v 7 Yinni Gusunɔ, ɡɑ̃ɑnu yiru yeniwɑ nɑ nun kɑnɑmɔ. A mɑn nu kɛ̃ɛyɔ nɑ n nu mɔ sere n kɑ ɡbi. \v 8 Niyɑ, ɑ ku de nɑ n sɑ̃ɑ wee kowo, kpɑ n ku tɔmbu nɔni wɔ̃ke. A ku mɑɑ de nɑ n sɑ̃ɑ sɑ̃ɑro ǹ kun mɛ ɡobiɡii. A ɡesi mɑn wɛ̃ɛyɔ ye kon di nɑ n kɑ wɑ̃ɑ. \v 9 Domi nɑ̀ n ɑrumɑni wɑ too, kon nun siki n nɛɛ, wɑrɑ rɑ n wunɛ, Yinni Gusunɔ. Mɛyɑ nɑ̀ n mɑɑ kuɑ sɑ̃ɑro, kon dɑ n ɡbɛni kpɑ n wunɛn yĩsiru sɑnku. \p \v 10 A ku sɔm kowo ɡɑri weesuɡii mɑni win yinnin mi, kpɑ u ku rɑɑ nun bɔ̃rusi, kpɑ bɔ̃ri yi, yi nun di. \p \v 11 Gɑbɑ wɑ̃ɑ bɑ rɑ ben tundo bɔ̃rusiwɑ kpɑ bu ben mɛron kɔ̃sɑ ɡere. \p \v 12 Gɑbɑ wɑ̃ɑ bɑ rɑ n tɑmɑɑ bɑ dɛɛrewɑ, ɑdɑmɑ bɑ ǹ dɛɛre. \p \v 13 Gɑbɑ wɑ̃ɑ bɑ rɑ n tii sue kpɑ bɑ kun ɡoo ɡɑrɑ. \p \v 14 Gɑbɑ wɑ̃ɑ ben donnu nu sɑ̃ɑwɑ nɡe tɑkobi, mɑ ben bɑɑ sɑburosu su sɑ̃ɑ nɡe wobɑ bu kɑ wɔnwɔndobu kɑ sɑ̃ɑrobu wɔri bu ben yɑ̃nu ɡurɑ. \s1 Mɔnnu ɡɑnu \p \v 15-16 Kɔkɔ te tɑ rɑ yɛm nɔ tɑ wɔndiɑbɑ yiru mɔ be bɑ rɑ soku, ɑ sun wɛ̃ɛmɑ, ɑ sun wɛ̃ɛmɑ. Gɑ̃ɑnu nnɛ ɡɑɑ wɑ̃ɑ yɑ ku rɑ debu. Niyɑ, \m ɡɔribun wɑ̃ɑ yeru, \m kɑ tɔn kurɔ wĩro, \m kɑ tem ɡbebum, \m kɑ sere mɑɑ dɔ̃ɔ wi u ku rɑ nɛɛ, u den debɑ. \p \v 17 Wi u win tundo yɑɑkoru mɔ̀ mɑ u win mɛro ɡɛmɑ, ɡunɔ bɑkeru tɑ koo win nɔni wɔwɑ, kpɑ yɑberekunu nu win yɑɑ di. \p \v 18-19 Gɑ̃ɑnu itɑwɑ nu wɑ̃ɑ ni nu ku rɑ mɑn yeeri, niyɑ \m nɡe mɛ ɡunɔ bɑkeru tɑ rɑ n kɑ yɔ̃ɔwɑ, \m kɑ nɡe mɛ wɑɑ yɑ kɑ sĩimɔ kpee sɑɑrɑ wɔllɔ, \m kɑ nɡe mɛ ɡoo nimkuu ɡɑ kɑ sĩimɔ nim wɔ̃ku wɔllɔ. \m Gɑ̃ɑnu nnɛse mɑɑ wɑ̃ɑ, niyɑ \q1 kĩi te tɑ rɑ tɔn durɔ sure tɔn kurɔn mi ɡiɑ. \p \v 20 Kurɔ tɑnɔ ù n sɑkɑrɑru kuɑ u kpɑ, u rɑ woburewɑ kpɑ u nɛɛ, u ǹ kɔ̃sɑ ɡɑɑ kue, kpɑ u n sɔ̃ nɡe wi u di u kpɑ u nɔɔ wokɑmɔ. \p \v 21-23 Gɑ̃ɑnu nnɛwɑ yɑ wɑ̃ɑ ye yɑ ku rɑ kɑ tɔmbu nɑɑwɛ. Niyɑ, \m yoo ù n kuɑ sinɑ boko, \m kɑ ɡɑri bɔkɔ ù n di u debɑ, \m kɑ kurɔ wi bɑ ɡɔburu wɑ ù n durɔ wɑ, \m kɑ mɑɑ tɔn kurɔ yoo wi u win yinni durɔ mwɑɑri. \p \v 24 Yɛɛ bwese piiminu nnɛ yi wɑ̃ɑ yi yi bwisi mɔ too. \p \v 25 Gbiikɑɑ tɑni. Yi ǹ dɑm mɔ ɑdɑmɑ yi rɑ yin dĩɑnu ɡurewɑ ɡɛ̃ɛbun sɑɑ sɔɔ. \p \v 26 Yiruse, yɑɑ ɡɑɑ ye yɑ kɑ sɑɑtɑburu nɛ ye bɑ rɑ soku dɑmɑɑ. Yɑ ǹ dɑm ɡɑm mɔ, ɑdɑmɑ yɑ rɑ yen wɑ̃ɑ yeru kowɑ ɡuurɔ. \p \v 27 Itɑse twee. Yi ǹ sunɔ mɔ, ɑdɑmɑ kɑ mɛ, yi rɑ yɑriwɑ wuu wuukɑ. \p \v 28 Nnɛse bɔsu. Kɑɑ kpĩ ɑ ɡe mwɑ, ɑdɑmɑ ɡɑ rɑ kpĩ ɡu du sere sinɑmbun dii sɔɔwɔ. \p \v 29-31 Hunde koni nnɛ ɡɛɛ wɑ̃ɑ yèn sɑnum mu nɑnum mɔ. Niyɑ, \m ɡbee sunɔ ɡe ɡɑ yɛɛ kpuro bwisi kere, \m ɡɑ ku rɑ mɑɑ biru wure ɡoon wuswɑɑn di, \m kɑ ɡoo dɔɔ ɡe ɡɑ wiru yɔ̃rɑsie, \m kɑ boo kinɛ yeburu te tɑ rɑ sɑnnɛ, \m kɑ sinɑ boko wi u wɑ̃ɑ win tɑbu kowobun suunu sɔɔ. \p \v 32 À n tii wɔlle suɑ, ɑ ɡɑri bɑkɑ kookoosu kuɑwɑ. Mɑ ɑ kɔ̃sɑ bwisikɑ ɑ de ɑ wunɛn nɔɔ kpĩ. \v 33 Domi bɑ̀ n bom swɛ̃, mɛn ɡum mu rɑ ɡɛrewɑ. Bɑ̀ n tɔnun wɛ̃ru so, yɛmɑ mu rɑ yɑri. Mɛyɑ mɑɑ ɑ̀ n tɔnun mɔru seeyɑ, sɑnnɔwɑ yɑ koo mɑ. \s1 Bɑ sinɑ boko bwisi kɛ̃mɔ \c 31 \p \v 1 Bwisi yi Lemuɛli, Mɑsɑn sinɑ boko u wɑ sɑɑ win mɛron min di. U nɛɛ, \v 2 nɛn bii, wunɛ wi nɑ yiirɑ nɑ mɑrɑ, ɑ mɑn swɑɑ dɑkio. Wunɛ wi nɑ kɑnɑ nɛn kɑnɑru sɔɔ, ɑ swɑɑ tem kpĩiyɔ ɑ nɔ. \v 3 A ku de tɔn kurɔbu bu wunɛn dɑm kpe. A ku de tɔn kurɔ be bɑ sinɑmbu kɑm koosiɑ bu nun dɑɑ kɔ̃sɑ tie. \v 4 Lemuɛli, ɑ de ɑ n yeni yɛ̃. N ǹ weenɛ sinɑmbu bu tɑm nɔ. N ǹ weenɛ wiruɡibu bu tɑm bɔɔbɔm kɑsu. \v 5 Domi bɑ̀ n mu nɔrɑ, mu koo bu ɡo kpɑ bu duɑri bu woodɑ swĩi, kpɑ bu sɑ̃ɑrobu ɡem birɑ. \v 6 I be bɑ ɡɔɔ dɔɔ kɑ sere mɑɑ sɑ̃ɑrobu tɑm bɔɔbɔm wɛ̃ɛyɔ bu nɔ. \v 7 Bɑ̀ n nɔrɑ kpɑ bu ben sɑ̃ɑru kɑ nɔni swɑ̃ɑru duɑri. \v 8 Adɑmɑ wunɛ, ɑ seewo ɑ be bɑ ǹ kpɛ̃ bu ɡɑri ɡere yɔ̃rɑ kɑ sere mɑɑ be bɑ ǹ somiɔ mɔ. \v 9 A kɑ bu yinɔ kpɑ ɑ bu siriɑ dee dee. A kɑ wɔnwɔndobu kɑ sere mɑɑ sɑ̃ɑrobu yinɔ. \s1 Kurɔ ɡeon dɑɑ \p \v 10 Kurɔ ɡeon wɑɑbu bu ǹ sɛ̃? Domi win bɛɛrɛ yɑ wurɑbɑ kere. \p \v 11 Win durɔ rɑ n nùn nɑɑnɛ sɑ̃ɑwɑ, u ǹ sɑ̃ɑru wɑsi. \p \v 12 Win wɑ̃ɑrun tɔ̃nu kpuro sɔɔ, ɡeɑ u rɑ win durɔ kue, n ǹ mɔ kɔ̃sɑ. \p \v 13 U rɑ wɛ̃su kɑsu u tɑri. U rɑ n nɔmɑn sɔmburu mɔ̀ kɑ nuku tiɑ. \p \v 14 U rɑ win dĩɑnu wɑɑmɛwɑ sɑɑ mi n tomɑn di nɡe ɡoo nimkuu ɡe ɡɑ tenkuru mɔ̀. \p \v 15 U rɑ sewɑ sɑɑ mìn di yɑm kun sɑ̃rɑm kpɑ, u kɑ win yɛnuɡibu dĩɑnu kuɑ, kpɑ u win wɔndiɑbɑ sɔmɑ bɔnu kuɑ. \p \v 16 U koo tem kɑsu u dwe u kɑrɑ ko, kpɑ u kɑ win tiin kiɑrun ɑre resɛm dɑ̃ɑ binu dwe u duure mi, ni nu koo mɑ. \p \v 17 U rɑ win sɔmburu kowɑ kɑ dɑm. U ku rɑ wɛ̃re. \p \v 18 Ye u mɔ̀ kpuro u rɑ n yen ɑrufɑɑni yɛ̃. U rɑ n sɔmburu mɔ̀ sere kɑ wɔ̃kurɔ. \p \v 19 U rɑ n tɑrimɔ. \p \v 20 U rɑ sɑ̃ɑrobu kɛ̃ru wɛ̃. \p \v 21 U ǹ woorun sɑɑn bɛrum mɔ win yɛnuɡibun sɔ̃ domi be kpuro bɑ woorun yɑbenu mɔ win sɔmburun sɔ̃. \p \v 22 Wiyɑ rɑ yɑ̃nu doke ni bɑ kuɑ kɑ beku nɔniɡinu, kpɑ u mɑɑ kpin yenun bekunu ko. \p \v 23 Bɑ rɑ win durɔ bɛɛrɛ wɛ̃ ù n sinɑ kɑ wuun ɡuro ɡurobu sɑnnu. \p \v 24 U rɑ yɑbenu kɑ sɛ̃kɑtii ko u tenkubɑ dɔre. \p \v 25 Dɑm kɑ bɛɛrɛwɑ u rɑ n sebuɑ nɡe yɑberu. U ku rɑ wurure siɑn bukɑtɑn sɔ̃. \p \v 26 Lɑɑkɑri sɔɔrɑ u rɑ nɔɔ wukie, kpɑ u n tɔmbu bwisi kɛ̃mɔ kɑ kĩru. \p \v 27 U rɑ win yɛnu nɔni dokewɑ kpɑ u n yɛ̃ ye yɑ koorɑmɔ ɡe sɔɔ. U ǹ yikuru mɔ. \p \v 28 Win bibɑ rɑ nùn siɑre, kɑ win durɔn tii, kpɑ durɔ u n mɔ̀, \v 29 kurɔ dɑbinu bɑ sɑ̃ɑ kurɔ ɡeebu, ɑdɑmɑ wunɑ ɑ kere. \p \v 30 Wɑsin burɑm mu ǹ nɑɑnɛ mɔ, wuswɑɑn burɑm mu rɑ mɑɑ doonɛ, ɑdɑmɑ kurɔ wi u Yinni Gusunɔ nɑsie, wiyɑ bɑ koo siɑrɑ. \p \v 31 I de u win nɔmɑn sɔmburun ɑre wɑ kpɑ bɑɑwure u nùn siɑrɑ ten sɔ̃.