\id EPH \ide UTF-8 \h Efesu \mt1 TIRE TE PƆLU \mt1 U EFESUGIBU KUA \ip Pɔlu u wɑ̃ɑwɑ pirisɔm sɔɔ Romuɔ u kɑ tire te Efesuɡibu yoruɑ. Ye u tu yoruɑ u kpɑ, Tisikiwɑ u ɡɔrɑ u kɑ tu dɑ. N sɑ̃ɑre Efesun berɑ min Yesun yiɡbɛnu kpurowɑ u tire te yoruɑ, n ǹ mɔ teeru tɔnɑ. \ip Gbiikɑɑ, u bu sɔ̃ɔsimɔ nɡe mɛ Yesun yiɡbɛruɡibu bɑ kuɑ wɑsi tee Yesu sɔɔ. U sɔ̃ɔsimɔ swɑɑ ye Gusunɔ u kpɑ u kɑ win tɔmbu ɡɔsɑ mɑ u ben torɑnu suuru kuɑ, mɑ u bu win Hunde Dɛɛro wɛ̃. \ip Yiruse, u bu kirɔ mɔ̀ bu kɑ ben wɑ̃ɑru di nɔɔ tiɑ sɔɔ ye yɑ koo sɔ̃ɔsi mɑ Kirisi u wɑ̃ɑ ben wɑ̃ɑru sɔɔ kɑ ɡem. \ip Pɔlu u ɡɑrin weenɑsii dɑbinu suɑ u kɑ Yesun yiɡbɛrun nɔɔ tiɑn ɡɑri bu yeerisiɑ. U nɛɛ, Yesun yiɡbɛru tɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe wɑsi, mɑ Yesu wi, u sɑ̃ɑ yin wiru. Yiɡbɛ te, tɑ mɑɑ sɑ̃ɑ nɡe diru, mɑ Yesu wi, u sɑ̃ɑ ten ɡɑni ɡɔmburun dɑm. Yiɡbɛ te, tɑ mɑɑ sɑ̃ɑ nɡe kurɔ, mɑ Yesu wi, u sɑ̃ɑ ten durɔ. \is1 Tire ten kpunɑɑ \iq1 1. Tɔbiribu, wiru 1:1-2. \iq1 2. Kirisi kɑ win yiɡbɛru, wiru 1:3n di sere wiru 3:21. \iq1 3. Wɑ̃ɑ kpɑɑru Kirisi sɔɔ, wiru 4:1n di sere wiru 6:20. \iq1 4. Nɔɔ kɑnɑ tɔbiribu, wiru 6:21-24. \ie \c 1 \s1 Tɔbiribu \p \v 1 Bɛɛ nɑɑnɛ dokeobu, bɛɛ be i wɑ̃ɑ Efesuɔ mɑ i kɑ Yesu Kirisi yɔ̃rɑ dim dim, nɛ Pɔlu, nɛ wi nɑ sɑ̃ɑ Yesu Kirisin ɡɔro Gusunɔn kĩru sɔɔ, nɑ bɛɛ tɔburɑ. \v 2 Gusunɔ bɛsɛn Bɑɑbɑ kɑ Yinni Yesu Kirisi bu bɛɛ durom kuɑ kpɑ bu bɛɛ ɑlɑfiɑ kɛ̃. \s1 Durom mɛ Gusunɔ sun kuɑ \s2 bɛsɛ kɑ Kirisin \s2 ɡbinnɑɑn sɑɑbu \p \v 3 I de su Gusunɔ siɑrɑ bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin Bɑɑbɑ. Bɛsɛ kɑ Kirisin ɡbinnɑɑn sɑɑbu u sun wɔllun domɑ bwese bwesekɑ kuɑ sɑɑ win Hunden min di. \v 4 Bu sere hɑnduniɑ tɑkɑ ko, Gusunɔ u sun ɡɔsɑ kɔ sɑ n kɑ sɑ̃ɑ wiɡibu Kirisi sɔɔ, kpɑ sɑ n sɑ̃ɑ dɛɛrobu kɑ tɑɑrɛ sɑriruɡibu win mi. Win kĩru sɔɔ \v 5 u himbɑ kuɑ yellun di u sun ko win tiin bibu sɑɑ Yesu Kirisin min di. Win tɔn ɡeerun sɔ̃nɑ u kuɑ mɛ, \v 6 kpɑ su kɑ win durom yiikoɡim siɑrɑ mɛ u sun kuɑ bɛsɛ kɑ win Bii kĩnɑsin ɡbinnɑɑ sɔɔ. \p \v 7 Domi Kirisin yɛm sɑɑbuwɑ sɑ yɑkiɑrɑ mɑ bɑ sun bɛsɛn durum suuru kuɑ. Nɡe mɛyɑ Gusunɔ u sun win durom bɑkɑm sɔ̃ɔsi, \v 8 mɛ u sun kuɑ n bɑndɑ ye u sun bwisi bɛkɛ kɑ lɑɑkɑri yɑbuɑ. \v 9 Mɑ u sun win ɑsiri ɡiɑsiɑ ye win tii u ɡɔ̃ru doke u ko yellun di sɑɑ Yesu Kirisin min di. \v 10 Gusunɔn himbɑ ye, ye u koo yibiɑ dɔmɑ te sɑɑ yɑ turɑ, yerɑ u tɑkɑ koorɑ kpuro mɛnnɑ sɑnnu, ye kpuro ye yɑ wɑ̃ɑ wɔllɔ kɑ ye yɑ wɑ̃ɑ temɔ, kpɑ Kirisi u n sɑ̃ɑ yen wiruɡii. \p \v 11 Domi ɡɑ̃ɑnu kpuro nu koorɑmɔwɑ nɡe mɛ Gusunɔn himbɑ kɑ win kĩru. Mɑ bɛsɛ kɑ Kirisin ɡbinnɑɑn sɔ̃ sɑ kuɑ tubi diobu Gusunɔn mi kɑ win tiin himbɑ ye u ɡɔ̃ru doke yellun di. \v 12 Ǹ n mɛn nɑ, i de su Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃, bɛsɛ be sɑ ɡbiɑ sɑ yĩiyɔbu mɔ Kirisin mi. \p \v 13 Mɛyɑ mɑɑ sɑnɑm mɛ i ɡem ɡɑri nuɑ yi yi sɑ̃ɑ Lɑbɑɑri Geɑ ye yɑ kɑ bɛɛ fɑɑbɑ nɑɑwɑ, sɑnɑm mɛyɑ i Kirisi nɑɑnɛ doke. Mɑ Gusunɔ u win tiin yĩreru doke bɛɛ sɔɔ ye u bɛɛ Hunde Dɛɛro kɑ̃ wìn nɔɔ mwɛɛru u rɑɑ kuɑ. \v 14 Hunde Dɛɛro wiyɑ u sɑ̃ɑ nɡe bɛsɛn tubin sunɑ ye Gusunɔ u win tɔmbu nɔɔ mwɛɛru kuɑ. Mɑ u sun sɔ̃ɔmɔ kɑm kɑm mɑ sɑ ko tubi ye di sɑnɑm mɛ Gusunɔ u koo wiɡibu yɑkiɑ mɑm mɑm. Kpɑ bu win yiiko siɑrɑ. \s1 Pɔlun kɑnɑru \p \v 15 Yenin sɑɑbuwɑ sɑɑ dɔmɑ tèn di nɑ bɛɛn nɑɑnɛ dokebu Yinni Yesu sɔɔn bɑɑru nuɑ kɑ nɡe mɛ i nɑɑnɛ dokeobu kpuro kĩ, \v 16 nɑ ǹ wɑsirɑre nɑ kun kɑ Gusunɔ siɑre bɛɛn sɔ̃. Nɑ bɛɛ yɑɑyɑmɔ nɛn kɑnɑru sɔɔ, \v 17 mɑ nɑ bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin Yinni, wi u sɑ̃ɑ Bɑɑbɑ yiikoɡii kɑnɑ u bɛɛ ko lɑɑkɑriɡibu kpɑ u bɛɛ yɑm bururɑsiɑ i kɑ nùn ɡiɑ. \v 18 Nɑ mɑɑ nùn bikiɑmɔ u bɛɛn ɡɔ̃run nɔni wukiɑ kpɑ i kɑ win yɑm bururɑm wɑ, kpɑ i n kɑ yɛ̃ ye i yĩiyɔ yèn sɔ̃ u bɛɛ sokɑ, kɑ nɡe mɛ win tubi ɡeɑn kpɑ̃ɑrɑ nɛ ye u nɑɑnɛ dokeobu yiiye, \v 19-20 kɑ nɡe mɛ win dɑm bɑkɑm mu sɔmburu mɔ̀ bɛsɛ be sɑ nùn nɑɑnɛ doke sɔɔ. Dɑm mɛ, mu sɑ̃ɑ tem kɑ dɑm bɑkɑm mɛ u dendɑ u kɑ Kirisi seeyɑ ɡɔrin di mɑ u nùn sinɑsiɑ win nɔm ɡeuɔ wɔllɔ. \v 21 Miyɑ Kirisi u wɑ̃ɑ u wɔllun wiruɡibu kpuro kere kɑ min yiikoɡibu kɑ dɑmɡibu kɑ yinnibu kpuro kɑ yĩsiru bɑɑtere te bɑ koo kpĩ bu soku sɑɑ yeni sɔɔ kɑ mɑɑ sɑɑ ye yɑ sisi sɔɔ. \v 22 Mɑ Gusunɔ u derɑ u kuɑ ɡɑ̃ɑnu kpuron wiruɡii, mɑ u nùn wunɑ u kɑ ko wiɡibun yiɡbɛrun Yinni boko. \v 23 Yiɡbɛ te, tɑ sɑ̃ɑ win wɑsi. Te sɔɔrɑ win tii u wɑ̃ɑ u yibɑ mɑ u yɑbu bɑɑyere yibiɑmɔ bɑɑmɑ. \c 2 \s1 Gɔɔn suuribu \p \v 1 Gɑsɔ, i rɑɑ sɑ̃ɑ nɡe be bɑ ɡu bɛɛn torɑnu kɑ bɛɛn mɛm nɔɔ sɑrirun sɔ̃. \v 2 I rɑ rɑɑ hɑnduniɑn kom kɔ̃sum kpuro ko, mɑ i hunde kɔ̃si yi yi wɑ̃ɑ wɔllɔn wiruɡii wiru kpĩiyɑ wi u sɑ̃ɑ hunde ye yɑ sɔmburu mɔ̀ sere kɑ tɛ̃ tɔn be bɑ kun Gusunɔ mɛm nɔɔwɑmmɛn ɡɔ̃ruɔ. \v 3 Geemɑ, bɛsɛ kpuro sɑ rɑɑ sɑ̃ɑwɑ nɡe be. Bɛsɛn ɡɔ̃ru kĩru sɔɔrɑ sɑ rɑ n sĩimɔ mɑ sɑ bɑɑyere kuɑ ye bɛsɛn wɑsi kĩ kɑ ye sɑ bwisikɑ. Bɛsɛn mɑrumɑrɑ tɑ derɑ sɑ rɑɑ sɑ̃ɑ be bɑ koo Gusunɔn mɔru wɑ nɡe be bɑ tie. \p \v 4 Adɑmɑ Gusunɔn wɔnwɔndu tɑ kpɑ̃ win kĩi bɑkɑrun sɔ̃ te u sun kĩɑ. \v 5 Sɑnɑm mɛ sɑ sɑ̃ɑ nɡe ɡɔribu bɛsɛn torɑnun sɔ̃, u sun kuɑ wɑsobu kɑ Kirisi sɑnnu. Ǹ n mɛn nɑ, win durom sɔ̃nɑ i fɑɑbɑ wɑ. \v 6 Gusunɔ u sun seeyɑ ɡɔrin di kɑ Kirisi sɑnnu kpɑ su bɑndu di kɑ wi sɑnnu wɔllɔ. \v 7 U sun win tɔn ɡeeru sɔ̃ɔsi sɑɑ Yesu Kirisin min di, kpɑ su kɑ win durom bɑkɑm wɑ mɛ mu ǹ nɔru mɔ sere kɑ bɑɑdommɑɔ. \v 8 Domi Gusunɔn duromɑ bɑ kɑ bɛɛ fɑɑbɑ kuɑ nɑɑnɛ dokebun sɔ̃. N ǹ mɔ kɑ bɛɛn hɑniɑ, Gusunɔn kɛ̃rɑ. \v 9 Yɑ ǹ sɑ̃ɑ bɛɛn sɔmburun ɑre. Yen sɔ̃nɑ ɡoo kun kpɛ̃ u woo kɑnɑ. \v 10 Domi sɑ sɑ̃ɑwɑ Gusunɔn nɔmɑn sɔmburu. U sun tɑkɑ kuɑwɑ bɛsɛ kɑ Yesu Kirisin ɡbinnɑɑ sɔɔ su kɑ sɔm ɡeenu ko nìn sɔɔru u kuɑ sɑɑ yellun di. \s1 Bwesenu kpuro kuɑ tiɑ \s2 Kirisi sɔɔ \p \v 11 Yen sɔ̃, i ku duɑri mɑ bɑ bɛɛ mɑrɑwɑ tɔn tukobu. Yerɑ n derɑ be bɑ sokumɔ bɑnɡoɡibu, be bɑ ben tiin wɑsi bɑnɡo kuɑ, bɑ rɑ kɑ bɛɛ soku bɑnɡo sɑriruɡibu. \v 12 I yɑɑyo mɑ sɑnɑm mɛ, i kɑ Kirisi tomɑ, i sɑ̃ɑ tɔn tukobu Isirelibɑn mi, i ǹ bɔnu mɔ nɔɔ mwɛɛnu sɔɔ, ni Gusunɔ u win tɔmbu kuɑ. I wɑ̃ɑ hɑnduniɑ yeni sɔɔ n ǹ kɑ yĩiyɔbu, n ǹ mɑɑ kɑ Gusunɔ. \v 13 Adɑmɑ tɛ̃ ye i kɑ Yesu Kirisi ɡbinnɛ, bɛɛ be i rɑɑ kɑ Gusunɔ tomɑ, tɛ̃ i wɑ̃ɑ win bɔkuɔ Kirisin yɛm sɑɑbu. \v 14 Domi Kirisin tiiwɑ u kɑ sun bɔri yɛndu nɑɑwɑ ye u kɑ bwesenu yiru kuɑ bwese teeru, mɑ u tusiru wunɑ te tɑ sɑ̃ɑ nɡe ɡɑnɑ ye yɑ rɑɑ bu burɑnɛ. \v 15 Kɑ win ɡɔɔwɑ u woodɑ kpeesiɑ kɑ yen yiirebu kɑ yen sesenu, kpɑ u kɑ kpĩ u bwesenu yiru ye ko bwese kpɑɑ teeru deɡe deɡe win tii sɔɔ. Nɡe mɛyɑ u kɑ bɔri yɛndu doke ben suunu sɔɔ. \v 16 Kirisi u tusi te kpeesiɑ kɑ win ɡɔɔ dɑ̃ɑ bunɑnɑru wɔllɔ. Gɔɔ win sɑɑbuwɑ u bwesenu yiru ye kuɑ teeru, mɑ u bu dorɑsiɑ kɑ Gusunɔ. Be kpuro sɑnnu bɑ kuɑ nɡe wɑsi tee. \v 17 Nɡe mɛyɑ Kirisi nɑ u kɑ bɔri yɛndun lɑbɑɑri nɔɔsiɑ bɛɛn mi, bɛɛ be i rɑɑ kɑ Gusunɔ tomɑ, kɑ be bɑ wɑ̃ɑ win bɔkuɔ. \v 18 Kɑ ɡeemɑ, Kirisin min diyɑ bɛsɛ kpuro, sɑ ko kpĩ su dɑ Bɑɑbɑn wuswɑɑɔ kɑ Hunde turo win somiru. \p \v 19 Ǹ n mɛn nɑ, i ǹ mɑɑ sɑ̃ɑ tɔn tukobu ǹ kun mɛ sɔbu, tɛ̃ i kuɑwɑ wuu teuɡibu kɑ nɑɑnɛ dokeobu kpuro, i mɑɑ kuɑ Gusunɔn yɛnuɡibu. \v 20 Bɛɛ mɑɑ i sɑ̃ɑ nɡe ɡɑni yi bɑ bɑnɑ kpɛɛkpɛɛku ɡen wɔllɔ ɡe ɡɔrobu kɑ Gusunɔn sɔmɔbu bɑ surɑ, Yesu Kirisin tiiwɑ sɑ̃ɑ ɡen ɡɔmburun dɑm. \v 21 Wi sɔɔrɑ dii te, tɑ swɛɛnɛ mɑ tɑ ɡuniɑmɔ tu kɑ ko Gusunɔn wɑ̃ɑ yeru. \v 22 Bɛɛ kɑ Kirisin ɡbinnɑɑn sɔ̃ bɑ bɛɛ bɑnisi dii te sɔɔ, kɑ be bɑ tie sɑnnu i kɑ ko Gusunɔn Hunden wɑ̃ɑ yeru. \c 3 \s1 Pɔlun sɔmburu \s2 tɔn tukobun suunu sɔɔ \p \v 1 Yenin sɑɑbuwɑ nɛ Pɔlu nɑ kɑnɑru mɔ̀, nɛ wi Kirisi Yesu u derɑ nɑ wɑ̃ɑ pirisɔm sɔɔ bɛɛ tɔn tukobun sɔ̃. \v 2 Nɑ yĩiyɔ kɑm kɑm mɑ i nuɑ kɔ nɡe mɛ Gusunɔ u mɑn durom kuɑ n kɑ sɔmbu teni ko bɛɛn ɑrufɑɑnin sɔ̃, \v 3 kɑ nɡe mɛ win tii u mɑn win ɑsirin ɡɑri ɡiɑsiɑ. N wee nɑ ɡɑri yin fiiko yoruɑ kɔ. \v 4 Ì n ɡɑri yi ɡɑrɑ i ko i tubu nɡe mɛ nɑ Kirisin ɑsirin ɡɑri yɛ̃. \v 5 Bɑ ǹ ɡɑsɔɡibu ɑsiri ye sɔ̃ɔsi, ɑdɑmɑ tɛ̃ sɑɑ win Hunden min di Gusunɔ u ye win ɡɔro be u ɡɔsɑ kɑ win sɔmɔbu sɔ̃ɔsi. \v 6 Asiri ye wee, Lɑbɑɑri Geɑn sɑɑbuwɑ tɔn tukobɑ kuɑ tubi diobu kɑ Yuubɑ sɑnnu. Be kɑ Yuubɑ bɑ kuɑ wɑsi tee yin doo dookɑ, bɑ mɑɑ bɔnu mɔ nɔɔ mwɛɛ te sɔɔ, te Gusunɔ u kuɑ Yesu Kirisin min di. \p \v 7 Nɑ kuɑ Lɑbɑɑri Geɑn sɔmɔ durom mɛn sɑɑbu mɛ Gusunɔ u mɑn kuɑ kɑ win dɑm. \v 8 Nɛ wi nɑ sɑ̃ɑ nɑɑnɛ dokeobu kpuron yɑ̃kɑbu, nɛnɑ Gusunɔ u durom mɛni kuɑ n kɑ ɡɑ̃ɑ ɡeenu nɔru sɑri ni nu wɑ̃ɑ Kirisi sɔɔn lɑbɑɑri kpɑrɑ tɔn tukobun mi. \v 9 Kpɑ n kɑ tɔmbu kpuro ɡiɑsiɑ nɡe mɛ Gusunɔn himbɑ ɑsiriɡiɑ yɑ koo kɑ koorɑ. Gusunɔ wi u sɑ̃ɑ ɡɑ̃ɑnu kpuron Tɑkɑ Kowo, u ɑsiri ye beruɑ sɑɑ yellun di, \v 10 kpɑ wɔllun wiruɡibu kɑ yiikoɡibu bu kɑ win bwisin ɑsɑnsi ɡiɑ sɑɑ Yesun yiɡbɛrun di sɑɑ yeni sɔɔ. \v 11 U kuɑ nɡe mɛ, win himbɑn sɔ̃ ye u mɔ u sere hɑnduniɑ tɑkɑ kuɑ, mɑ yɑ wiru ɡoorɑ Yesu Kirisi bɛsɛn Yinni sɔɔ. \v 12 Ye sɑ kɑ nùn ɡbinnɛn sɑɑbu mɑ sɑ nùn nɑɑnɛ sɑ̃ɑ, yen sɔ̃nɑ sɑ ko kɑ̃ku su dɑ Gusunɔn wuswɑɑɔ kɑ toro sindu. \v 13 Ǹ n mɛn nɑ, nɑ bɛɛ kɑnɑmɔ i ku wururɑ nɛn nɔni swɑ̃ɑrun sɔ̃ te nɑ wɑɑmɔ bɛɛn sɑɑbu. Terɑ tɑ sɑ̃ɑ bɛɛn bɛɛrɛ. \s1 Kirisin kĩrun kpɑ̃ɑru \p \v 14 To, ɡɑri yin sɑɑbuwɑ nɑ yiire Gusunɔ Bɑɑbɑn wuswɑɑɔ, \v 15 wìn min di bweseru bɑɑtere tɑ yɑrɑ te tɑ wɑ̃ɑ wɔllɔ kɑ te tɑ wɑ̃ɑ temɔ. \v 16 Nɑ nùn kɑnɑmɔ u de win Hunde u bɛɛ dɑm kɛ̃ bɛɛn ɡɔ̃ruɔ nɡe mɛ win yiikon kpɑ̃ɑrɑ nɛ, \v 17 kpɑ Kirisi u win wɑ̃ɑ yeru ko bɛɛn ɡɔ̃rusu sɔɔ bɛɛn nɑɑnɛ dokebun sɑɑbu. Nɑ mɑɑ kɑnɑmɔ u de i n nuuru mɔ kpɑ i n yɔ̃ dim dim kĩru sɔɔ. \v 18 Kpɑ bɛɛ kɑ nɑɑnɛ dokeobu kpuro sɑnnu i kɑ kpĩ i Kirisin kĩrun yɑsum kɑ ten dɛ̃ɛbu kɑ ten ɡunum kɑ ten dukum ɡiɑ, \v 19 kpɑ tu bɛɛ yeeri, bɑɑ mɛ tɑ tɔnun yɛ̃ru kere, kpɑ Gusunɔn dɑɑ yɑ n yibɑ bɛɛ sɔɔ mɑm mɑm. \p \v 20 Gusunɔ u yiiko mɔ u kɑ ko n kere ye sɑ bikiɑmɔ, ǹ kun mɛ ye sɑ mɑm bwisikumɔ win dɑm sɑɑbu mɛ mu sɔmburu mɔ̀ bɛsɛ sɔɔ. \v 21 Yen sɔ̃, su nùn bɛɛrɛ wɛ̃ Yesun yiɡbɛru sɔɔ sɑɑ Yesu Kirisin min di sɑɑ bɑɑyere kpuro sere kɑ bɑɑdommɑɔ. Ami. \c 4 \s1 Kirisin wɑsin nɔɔ tiɑ \p \v 1 Ǹ n mɛn nɑ, i n sĩimɔ nɡe mɛ n weenɛ be Gusunɔ u sokɑ bɑ n sĩimɔ. Nɛ Pɔlu, nɛ wi nɑ wɑ̃ɑ pirisɔm sɔɔ yèn sɔ̃ nɑ Yinnin wɑ̃ɑru wɑ̃ɑ, nɛnɑ nɑ bɛɛ yeni kɑnɑmɔ. \v 2 I de i n sĩimɔ kɑ tii kɑwɑbu, kɑ dɑɑ duudwiɑ, kɑ suuru, kpɑ i n kĩru sɔ̃ɔsinɑmɔ kɑ tɛmɑnɑbu. \v 3 I hɑniɑ koowo i n kɑ nɔɔ tiɑ sɑ̃ɑ ye yɑ wee Hunde Dɛɛron min di kpɑ i n ɡbinnɛ bɔri yɛndu sɔɔ. \v 4 Sɑ Hunde turo mwɑ mɑ sɑ kuɑ wɑsi tee. Nɡe mɛyɑ mɑɑ yĩiyɔ teebɑ sɑ mɔ yèn sɔ̃ Gusunɔ u sun sokɑ. \v 5 Yinni turowɑ sɑ mɔ kɑ nɑɑnɛ doke teebu kɑ mɑɑ bɑtɛmu tiɑ. \v 6 Gusunɔ turowɑ wɑ̃ɑ wi u sɑ̃ɑ bɑɑwure kpuron Bɑɑbɑ. Wiyɑ kpuron sunɔ, wiyɑ sɔmburu mɔ̀ tɔmbu kpuron min di, u mɑɑ wɑ̃ɑ bɑɑwure kpuro sɔɔ. \p \v 7 Bɛsɛn bɑɑwure u kɛ̃ru mwɑ nɡe mɛ Kirisi u kĩ, \v 8 nɡe mɛ Gusunɔn ɡɑri yi ɡerumɔ yi nɛɛ, \q1 “Sɑnɑm mɛ u yɔɔwɑ wɔllɔ, u kɑ yobu dɑ. \q1 Mɑ u tɔmbu kɛ̃nu bɔnu kuɑ.” \m \v 9 Tɛ̃, mbɑ “u yɔɔwɑ wɔllɔn” tubusiɑnu. Yen tubusiɑnɑ, u rɑɑ sɑrɑmɑ wɔllun di u duɑ sere tem sɔɔwɔ. \v 10 Ǹ n mɛn nɑ, wi u sɑrɑmɑ wiyɑ mɑɑ yɔɔwɑ sere Gusunɔ wɔllɔ kpɑ u n wɑ̃ɑ bɑɑmɑ. \v 11 Wiyɑ u ɡɑbu ɡɔsɑ bu kɑ ko ɡɔrobu, ɡɑbu sɔmɔbu, ɡɑbu wɑɑsu kowobu, ɡɑbu Yesun yiɡbɛrun wiruɡibu, ɡɑbu keu koosiobu. \v 12 U bu ɡɔsɑ bu kɑ nɑɑnɛ dokeobu sɔɔru ko win sɔmburun sɔ̃, kpɑ bu kɑ Yesun yiɡbɛru te tɑ sɑ̃ɑ win wɑsi tɑ̃sisiɑ. \v 13 Nɡe mɛyɑ bɛsɛ kpuro sɑ ko kɑ ɡiɑ mɑ ɡɑ̃ɑ teenɑ sɑ nɑɑnɛ doke, sɑ mɑɑ ɡɑ̃ɑ teenu ɡiɑ Gusunɔn Bii sɔɔ, kpɑ su ko tɔn ɡirobu nɡe mɛ Kirisin tɔn ɡirorɑ nɛ. \v 14 Sɑ ǹ ko sɑ n mɑɑ sɑ̃ɑ nɡe bibu be bɑ koo kɑ sɔ̃ɔsi kpɑɑru bɑɑtere bɔrikiɑ nɡe woo ɡunɑ, ǹ kun mɛ be bɑ nɔni wɔ̃kumɔ mɑ bɑ bu swɑɑ nim wiɑmɔ kɑ bwisi. \v 15 Adɑmɑ sɑ n ɡem kpɑrɑmɔ kɑ kĩru kpɑ su kpɛ̃ɑ ɡɑ̃ɑnu kpuro sɔɔ su kɑ Kirisi kpɑ̃ɑru turi wi u sɑ̃ɑ wiru. \v 16 Win miyɑ bɛsɛ be sɑ sɑ̃ɑ win wɑsin doo dookɑ kpuro sɑ sɔrisinɛ, mɑ wɑsi kpuro yi swɛɛnɛ kɑ yin ɡbin ɡbinkɑ. Tɛ̃, ɡbindu bɑɑtere tɑ̀ n sɔmburu mɔ̀ nɡe mɛ n weenɛ, wɑsi kpuro rɑ n kpɛ̃ɑmɔwɑ yi n sosimɔ kɑ kĩru. \s1 Wɑ̃ɑ kpɑɑru Kirisi sɔɔ \p \v 17 Wee ye nɑ bɛɛ sɔ̃ɔmɔ kɑ Yinnin yĩsiru. I ku mɑɑ de i n sĩimɔ nɡe tɔn tukobu be bɑ ben bwisiku kɑmɡinu swĩi. \v 18 Bɑ yɑm biɑ ben lɑɑkɑri sɔɔ. Bɑ ǹ wɑ̃ɑ te Gusunɔ u wɛ̃ɛmɔ yɛ̃, ben yɛ̃ru sɑriru kɑ ben ɡɔ̃ru bɔbunun sɔ̃. \v 19 Bɑ ǹ mɑɑ sekuru ɡɑru mɔ, bɑ ben tii yɔ̃susiwɑ torɑru sɔɔ mɑm mɑm bu kɑ dɑɑ disinuɡiɑ kpuro ko kɑ binɛ. \p \v 20 Adɑmɑ bɛɛ, n ǹ mɛ, i ɡiɑ Kirisin min di. \v 21 Geemɑ, i win ɡɑri nɔɔre kɑm kɑm, mɑ bɑ bɛɛ ɡem ɡiɑsiɑ mɛ mu wɑ̃ɑ Yesu sɔɔ. \v 22 Ye i ɡiɑ, yerɑ i bɛɛn dɑɑ ɡurɑ pweto ye yɑ sɑ̃ɑ bɛɛn ɡɑsɔn wɑ̃ɑru, ye binɛ kɑnkɑm yɑ nɔni wɔ̃kuɑ yɑ kɑ kɑm kobu dɔɔ. \v 23 Kpɑ i n ɡɔ̃ru kpɑɑsu kɑ bwisiku kpɑɑnu mɔ mɑm mɑm, \v 24 kpɑ i dɑɑ kpɑɑ sebe ye yɑ kɑ Gusunɔɡiɑ weenɛ mɑ yɑ sɔ̃ɔsirɑmɔ wɑ̃ɑ ɡeeru sɔɔ te tɑ dɛɛre mɑ tɑ wee sɑɑ ɡem ɡɑrin min di. \p \v 25 Yen sɔ̃, i ku mɑɑ weesu ko. I de bɑɑwure u n dɑ win winsim ɡem sɔ̃ domi sɑ sɑ̃ɑwɑ wɑsi teen doo dookɑ. \v 26 Bɑɑ ì n mɔru bɑrɑ, i ku de yu bɛɛ torɑsiɑ, i ku mɑɑ de yɑ n bɛɛ wɑ̃ɑsi sere sɔ̃ɔ u kɑ du. \v 27 I ku rɑ de Setɑm u nɑɑ swee yeru wɑ. \v 28 Wi u rɑ rɑɑ ɡbɛni u ku mɑɑ ɡbɛni ɑdɑmɑ u doo u kɑ win nɔmɑ sɔm ɡeeru ko kpɑ u n ɡɑ̃ɑnu mɔ u kɑ sɑ̃ɑrobu somi. \v 29 I ku de ɡɑri kɔ̃si yi yɑri bɛɛn nɔɔ sɔɔn di, mɑ n kun mɔ ɡɑri ɡee yi yi somiru mɔ kpɑ yi n sɑ̃ɑ ɑrufɑɑniɡii be bɑ swɑɑ dɑkin mi. \v 30 I ku Gusunɔn Hunde Dɛɛro nuki sɑnku, domi Hunde wi, u sɑ̃ɑwɑ Gusunɔn yĩreru bɛɛ sɔɔ te tɑ sɔ̃ɔsimɔ mɑ Gusunɔ u koo sun yɑkiɑ mɑm mɑm. \v 31 I ku yibɛrɛ tɛɛru yi ɡɔ̃ruɔ, kɑ mɑɑ mɔru kɑ nuku ɡbisibu. I ku mɑɑ wɔkisinɑ ǹ kun mɛ i wɔnnɑ, i nuku kɔ̃su kom bɑɑmɛre derio. \v 32 I durom kuɑnɔ kpɑ i n wɔnwɔndu mɔɔsinɛ. I suuru kuɑnɔ nɡe mɛ Gusunɔ u bɛɛ suuru kuɑ Kirisin sɔ̃. \c 5 \s1 Wɑ̃ɑru yɑm bururɑm sɔɔ \p \v 1 Tɛ̃, yèn sɔ̃ i sɑ̃ɑ bii be Gusunɔ u kĩ, i hɑniɑ koowo i n kɑ mɔ̀ nɡe wi. \v 2 I de bɛɛn wɑ̃ɑrun kookoosu su n kĩru mɔ nɡe mɛ Kirisi u sun kĩɑ mɑ u win wɑ̃ɑru wɛ̃ bɛsɛn sɔ̃ nɡe yɑ̃ku nubu duroruɡiru te tɑ Gusunɔ dore. \p \v 3 Yèn sɔ̃ i sɑ̃ɑ nɑɑnɛ dokeobu i ku de kɔ̃ɔ mɛnnɑbu tɑntɑnɑru sɔɔ ǹ kun mɛ dɑɑ disinuɡiɑ ǹ kun mɛ binɛ, yen ɡɑɑ yu nɔɔrɑ bɛɛn suunu sɔɔ. \v 4 I ku mɑɑ de sekurun ɡɑri ǹ kun mɛ wiirɑ ɡɑri ǹ kun mɛ ɡɑri kɑnkɑm yu yɑri bɛɛn nɔɔ sɔɔn di domi n ǹ kɑ bɛɛ weenɛ, ɑdɑmɑ i de i n Gusunɔ tɑkɑru mɔ̀. \v 5 I de i n yɛ̃ kɑm kɑm mɑ be bɑ kɔ̃ɔ mɛnnɑmɔ tɑntɑnɑru sɔɔ, ǹ kun mɛ dɑɑ disinuɡiɑɡibu, ben ɡoo kun bɔnu wɑsi Gusunɔ kɑ Kirisin bɑndu sɔɔ. Mɛyɑ mɑɑ binɛɡii, domi binɛɡii sɑ̃ɑwɑ nɡe bũu sɑ̃ɔ. \p \v 6 I ku rɑ de ɡoo u kɑ bɛɛ ɡɑri diri swɑɑ nim wiɑ, domi yenin sɔ̃nɑ Gusunɔn mɔru wee ben wirɔ be bɑ ǹ nùn mɛm nɔɔwɑmmɛ. \v 7 Yen sɔ̃, i ku de i n ɡɑ̃ɑnu mɔɔsinɛ bɛɛ kɑ tɔn ben bweseru. \v 8 Yellu bɛɛn tii i rɑɑ wɑ̃ɑwɑ yɑm wɔ̃kuru sɔɔ. Adɑmɑ tɛ̃, bɛɛ kɑ Yinnin ɡbinnɑɑn sɔ̃, i wɑ̃ɑ yɑm bururɑm sɔɔ. Ǹ n mɛn nɑ, i de i n sĩimɔ nɡe yɑm bururɑmɡibu. \v 9 Domi wi u sĩimɔ yɑm bururɑm sɔɔ wiyɑ rɑ n tɔn ɡeerun kom bwese bwesekɑ mɔ̀ kɑ ɡeɑn kobu kɑ mɑɑ ɡem ɡerubu. \v 10 I kookɑri koowo i kɑ ɡiɑ ye yɑ koo Yinni wɛ̃re. \v 11 I ku tii kpɛ̃ɛ kookoo kɑmɡisu sɔɔ si tɔmbɑ mɔ̀ yɑm wɔ̃kuru sɔɔ. Adɑmɑ i su terɑsio yɑm bururɑm sɔɔ. \v 12 Seku bɑkɑrɑ ì n nuɑ ye tɔn be, bɑ mɔ̀ ɑsiri sɔɔ. \v 13 Adɑmɑ kookoo si, sù n terɑ yɑm bururɑm sɔɔ, su koo sɔ̃ɔsirɑ kpɑsɑsɑ. \v 14 Geemɑ ɡɑ̃ɑnu bɑɑnire ni nu sɔ̃ɔsirɑ kpɑsɑsɑ, nu rɑ kowɑ yɑm bururɑm. Yen sɔ̃nɑ Gusunɔn ɡɑri nɛɛ, \q1 “A yɑndo wunɛ wi ɑ do. \q1 A seewo ɡɔrin di. \q1 Kpɑ Kirisi u nun yɑm bururɑsiɑ.” \p \v 15 Ǹ n mɛn nɑ, i bɛɛn sɑnu sɑnusu lɑɑkɑri koowo. I ku de i n sĩimɔ nɡe be bɑ ku rɑ bwisiku, ɑdɑmɑ i n sĩimɔ kɑ lɑɑkɑri. \v 16 Sɑɑ ye i mɔ kpuro, i ye dendio kɑ lɑɑkɑri domi sɑɑ yeni, sɑɑ kɔ̃sɑ. \v 17 Yen sɔ̃ tɛ̃, i ku de i n sɑ̃ɑ be bɑ ku rɑ bwisiku, ɑdɑmɑ i hɑniɑ koowo i kɑ ɡiɑ ye Yinni u kĩ i ko. \p \v 18 I ku de tɑm mu bɛɛ ɡo, domi mi sɔɔrɑ dɑɑ bɛrɛtɛkɛ wɑ̃ɑ, ɑdɑmɑ i de Hunde Dɛɛro u n bɛɛ yibɑ. \v 19 I de womu si i kɑ Gusunɔ siɑrɑmɔ su n wɑ̃ɑ bɛɛn fɑɑɡi sɔɔ, i n Yinni tɔmɑmɔ kɑ siɑrɑbun womusu bɛɛn ɡɔ̃ruɔ. \v 20 I n Gusunɔ Bɑɑbɑ tɑkɑru mɔ̀ sɑɑ bɑɑyere ɡɑ̃ɑnu kpuron sɔ̃ kɑ bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin yĩsiru. \s1 Durɔbu kɑ ben kurɔbun \s2 wɑ̃ɑsinɑɑ \p \v 21 I wiru kpĩiyɑnɔ yèn sɔ̃ i Kirisi bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. \p \v 22 Bɛɛ kurɔbu, i bɛɛn durɔbu wiru kpĩiyɔ nɡe mɛ i ko Yinni kuɑ. \v 23 Domi durɔwɑ sɑ̃ɑ win kurɔn wiruɡii nɡe mɛ Kirisi u sɑ̃ɑ win yiɡbɛrun wiruɡii. Yiɡbɛ te, tɑ sɑ̃ɑ win wɑsi, wiyɑ mɑɑ sɑ̃ɑ ten Fɑɑbɑ kowo. \v 24 Nɡe mɛ yiɡbɛ te, tɑ Kirisi wiru kpĩiyɛ, nɡe mɛyɑ n weenɛ kurɔbu bɑ n ben durɔbu wiru kpĩiyɛ ɡɑ̃ɑnu bɑɑnire sɔɔ. \p \v 25 Bɛɛ mɑɑ durɔbu i bɛɛn kurɔbu kĩɔ, nɡe mɛ Kirisi u win yiɡbɛru kĩɑ mɑ u win wɑ̃ɑru wɛ̃ ten sɔ̃. \v 26 U kuɑ mɛ, u kɑ tu dɛɛrɑsiɑ kɑ win ɡɑri yi yi sɑ̃ɑ nɡe nim, kpɑ u kɑ tu tii yiiyɑ. \v 27 Domi u kĩ tu nɑ win wuswɑɑɔ kɑ ten bɛɛrɛ kpuro, tɑ kun disinu ɡɑnu mɔ, ǹ kun mɛ suriki surikinu, ǹ kun mɛ serere ɡɑɑ. U kĩwɑ tɑ n dɛɛre kpɑ tɑ kun tɑɑrɛ ɡɑɑ mɔ. \v 28 Mɛyɑ n weenɛ durɔbu bu ben kurɔbu kĩɑ nɡe mɛ bɑ ben tiin wɑsi kĩ. Wi u win kurɔ kĩ, u win tii kĩwɑ. \v 29 Goo sɑri wi u win tiin wɑsi tusɑ, u rɑ yi diisiewɑ kpɑ u yi nɔɔri nɡe mɛ Kirisi u mɔ̀ win yiɡbɛrun sɔ̃. \v 30 Domi sɑ sɑ̃ɑwɑ win wɑsin doo dookɑ. \v 31 Nɡe mɛ Gusunɔn ɡɑri yi ɡerumɔ yi nɛɛ, “Yen sɔ̃nɑ durɔ u koo win tundo kɑ win mɛro deri, kpɑ wi kɑ win kurɔ bɑ n mɑninɛ kpɑ be yiru kpuro bu ko wɑsi tee.” \v 32 Gɑri yi, yi sɑ̃ɑwɑ ɡɑri ɡiri yi yi rɑɑ beruɑ, ɑdɑmɑ Kirisi kɑ win yiɡbɛrun wɑ̃ɑsinɑɑwɑ nɑ kɑ yɑ̃. \v 33 Kɑ mɛ, i de durɔ bɑɑwure u n win kurɔ kĩ nɡe win tii, kpɑ kurɔ bɑɑwure u n win durɔn bɛɛrɛ yɛ̃. \c 6 \s1 Bibu kɑ ben mɔwɔbu \p \v 1 Bɛɛ bibu i bɛɛn mɔwɔbu mɛm nɔɔwɔ nɡe mɛ Yinni u kĩ domi yeyɑ yɑ wɑ̃. \v 2 Woodɑ ɡbiikɑɑ ye yɑ nɔɔ mwɛɛru mɔ wee. “A wunɛn tundo kɑ wunɛn mɛro bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ, \v 3 kpɑ ɑ n kɑ nuku dobu mɔ, kpɑ wunɛn hunde yu dɑkɑɑ dɑ hɑnduniɑ mi.” \p \v 4 Bɛɛ tundobu i ku bɛɛn bibu mɔru bɑrɑsiɑ, ɑdɑmɑ i bu nɛnuɔ kɑ nɔni dokebu kpɑ i bu Yinnin ɡɑri keu ko. \s1 Yobu kɑ ben yinnibu \p \v 5 Bɛɛ yobu i bɛɛn yinnibu mɛm nɔɔwɔ hɑnduniɑ mi, kɑ nɑsiɑru kɑ diiribu n kun kɑ murɑfitiru, kpɑ n sɑ̃ɑ nɡe Kirisiwɑ i sɑ̃ɑmɔ. \v 6 N ǹ mɔ sɑnɑm mɛ bɑ bɛɛ yɔ̃re tɔnɑ, i kɑ bu tɔn ɡeeru sɔ̃ɔsi. I Gusunɔn kĩru koowo kɑ bɛɛn ɡɔ̃ru kpuro nɡe Kirisin yobu. \v 7 I bu sɑ̃ɑwɔ kɑ hɑniɑ kpɑ n sɑ̃ɑ nɡe Yinniwɑ i kuɑmmɛ, n ǹ mɔ tɔnu tɔnɑ. \v 8 I n yɛ̃ mɑ Yinni u koo bɑɑwure win sɔm ɡee ni u kuɑn ɑre kɔsiɑ, bɑɑ ǹ n yoon nɑ, ǹ kun mɛ tii mɔwɔ. \p \v 9 Yen sɔ̃, bɛɛ yinnibu i mɑɑ bɛɛn yobu kuo nɡe mɛ, i ku bu dɑm dɔre. I n yɛ̃ mɑ bɛɛ kɑ be, Yinni turowɑ i mɔ wɔllɔ wìn mi ɡoo kun ɡoo. \s1 Nɑɑnɛ dokeon tɑbu yɑ̃nu \p \v 10 Ye yɑ tie nɑ kĩ n bɛɛ sɔ̃ wee. Bɛɛ kɑ Yinnin ɡbinnɑɑ sɔɔ i de win dɑm bɑkɑm mu bɛɛ dɑm kɛ̃. \v 11 I tɑbu yɑ̃nu kpuro sebuo ni Gusunɔ u bɛɛ wɛ̃ɛmɔ, kpɑ i kɑ kpĩ i yɔ̃rɑ dim dim i Setɑm bwisi yinɑ. \v 12 Domi n ǹ mɔ tɔmbɑ sɑ kɑ ɡɑbirinɑmɔ, mɑ n kun mɔ kɑ wɔllun wiruɡibu kɑ yiikoɡibu, kɑ yɑm wɔ̃kurun sinɑ bibu, kɑ mɑɑ wom dirum siini kɔ̃si. \v 13 Yen sɔ̃, i Gusunɔn tɑbu yɑ̃nu kpuro suo i sebe kpɑ i kɑ kpĩ i kɑ tii yinɑ wɑhɑlɑn tɔ̃ru sɔɔ, kpɑ i yɔ̃rɑ dim dim ye kpuron biru. \p \v 14 Ǹ n mɛn nɑ, i seewo i yɔ̃rɑ dim dim kpɑ i n ɡem sɛ̃ke bɛɛn pɔrɑɔ nɡe kpɑkɑ, kpɑ i n kookoo ɡeesu sebuɑ nɡe tɑrɑkpe. \v 15 I de ɑlɑfiɑn Lɑbɑɑri Geɑ yɑ n sɑ̃ɑ nɡe bɛɛn bɑrɑnu ni i ko kɑ tɑ̃si. \v 16 Yeni kpuron biru i nɑɑnɛ dokebu nɛnuɔ nɡe tɛrɛru kpɑ i kɑ kpĩ i tɔn kɔ̃son sɛ̃ɛ dɔ̃ɔɡinu ɡbɑrɑ. \v 17 I fɑɑbɑ mɔɔ nɡe sii furɔ kɔkɔru, kɑ mɑɑ Gusunɔn ɡɑri nɡe tɑkobi ye Hunde u bɛɛ wɛ̃ɛmɔ. \v 18 I n kɑnɑru mɔ̀ sɑɑ bɑɑyere kpɑ i n Gusunɔn somiru bikiɑmɔ nɡe mɛ Hunde Dɛɛro u bɛɛ sɔ̃ɔsimɔ. I seewo i yɔ̃rɑ kpɑ i n tɛmɑnɛ, kpɑ i n kɑnɑru mɔ̀ nɑɑnɛ dokeobu kpuron sɔ̃. \v 19 I mɑɑ kɑnɑru koowo nɛn sɔ̃, nɑ̀ n nɔɔ wukiɑ, n ɡɑri wɑ n ɡere n kɑ Lɑbɑɑri Geɑn ɡɑri yi yi rɑɑ beruɑ nɔɔsiɑ kɑ toro sindu. \v 20 Nɑ sɑ̃ɑwɑ ɡɑri yin ɡɔro bɑɑ mɛ nɑ tɛ̃ wɑ̃ɑ pirisɔm sɔɔ. Yen sɔ̃, i kɑnɑru koowo kpɑ n kpĩ n ɡɑri yi kpɑrɑ kɑ toro sindu nɡe mɛ n weenɛ. \s1 Nɔɔ kɑnɑ tɔbiribu \p \v 21 Bɛsɛn kĩnɑsi Tisiki wi u sɑ̃ɑ sɔm kowo nɑɑnɛɡii Yinnin sɔmburu sɔɔ, u koo bɛɛ nɛn lɑbɑɑri kpuro sɔ̃ kpɑ i n kɑ yɛ̃ nɡe mɛ nɑ kɑ wɑ̃ɑ. \v 22 Yen sɔ̃nɑ nɑ bɛɛ nùn ɡɔriɑmmɛ u kɑ bɛɛ sɔ̃ nɡe mɛ sɑ kɑ wɑ̃ɑ u kɑ bɛɛn ɡɔ̃rusu yɛmiɑsiɑ. \p \v 23 Kpɑ Gusunɔ Bɑɑbɑ kɑ Yinni Yesu Kirisi bu bɛsɛɡibu ɑlɑfiɑ kɑ kĩru wɛ̃ kɑ nɑɑnɛ dokebu sɑnnu. \v 24 Kpɑ Gusunɔn durom mu n kɑ be kpuro wɑ̃ɑ be bɑ bɛsɛn Yinni Yesu Kirisi kĩ kɑ kĩi te tɑ ǹ nɔru mɔ.