\id HEB bao Waimaja \h HEBREOS \toc1 HEBREOS \toc2 HEBREOS \toc3 He \mt1 HEBREOS \ip Ati pũurore ca owaricʉra “Cʉ̃, ca wãme cʉtigʉ hebreos're owa cojoupi” ĩiriquepʉra, jĩcʉ̃ peera añu majiticãma. \ip Ate queti Hebreos're cʉ̃ ca owarica pũuroa, cʉ̃ja ca tii niipere Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca doti cũurique ca ĩirore biro Jesucristo, bojoca ñañarije cʉ̃ja ca tii niirijere ametʉenegʉ cʉ̃ majuropeera cʉ̃ ca bii yairiquere wede. Judíos, Jesucristore ca tʉo nʉnʉjeericarã ñañaro cʉ̃jare ca biiro tĩrʉmʉpʉ cʉ̃ja ca tii jʉo doorique peere cʉ̃ja ca tii nʉnʉjee tua waarʉgaro cʉ̃jare wede majiogʉ Ʉmʉreco Pacʉ Macʉ̃ Jesucristora Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca bojoca cʉti niirijere cʉ̃ ca bii bau niirique pee ca nii majuropeerije ca niirijere cʉ̃jare wedegʉ cʉ̃ ca owarique nii (1.1-4). Jesús, Ʉmʉreco Pacʉ Macʉ̃ niiri cʉ̃re queti wede bojari maja ángeles ametʉenero do biro ca tiiya manigʉ niicã pacagʉ ñucã, cʉ̃ yaarã, bojocare biigʉ nii jeeña ea, cʉ̃ ca biiriquere wede (1.5—2.18). \ip Ati pũurore ca owaricʉa, Jesús're, to biri cʉ̃ ca tii niiriquere, wede nʉnʉa waagʉ Paia Ʉpʉ ca nii majuropeegʉ niimi cʉ̃re ĩimi (2.17). Ano cʉ̃ ca ĩiri wãme, Nuevo Testamento cʉ̃ja ca owarica pũuroripʉre jĩcã pũuro peerena to biri wãme cʉ̃re ĩi wãmeo tiiti Jesús're. \ip Tĩrʉmʉpʉ cʉ̃ja ca tii jʉo doorique, nea poo juu buerique, waibʉcʉrã jĩari cʉ̃ja ca tiicojo nʉcʉ̃ bʉorique, díámacʉ̃ra añurije peti niiticãupa. To biri Ʉmʉreco Pacʉ wãma cuu macʉ̃ paia ʉpʉ, Leví puna macãrã paia cʉ̃ja ca biirore biro ca biigʉ méére, Melquisedec're biro ca biigʉ peere beje amimi. Jesús pea, tĩrʉmʉpʉ macãrã paia cʉ̃ja ca tiirucuricarore biro waibʉcʉrã díípʉre Ʉmʉreco Pacʉre tiicojo nʉcʉ̃ bʉotigʉra cʉ̃ majuropeera mani ca ñañarije wapare bii yai bojari, niipetirãpʉra Ʉmʉreco Pacʉ pʉtore mani ca ea majiro tiimi (3.1—10.39), ĩi wedemi. \ip Ñañaro mani ca tii yaio eco booriquere díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉorique jʉori wado bʉarique ca niiro macã, tĩrʉmʉpʉ macãrã judíos díámacʉ̃ cʉ̃ja ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉori cʉ̃ja ca ametʉene ecoriquere wedemi (cap. 11). Ñucã ñañaro tamʉo, ñañaro cʉ̃ja ca tiirʉga cote pacaro, Jesucristopʉre yeri jãñari to birora tʉgoeña bayicõa niiriquere cʉ̃jare wede majio, paʉ wãmeri cʉ̃jare wede majio, añu dotirique mena, ĩi yapano eami (caps. 12—13). \mt1 Hebreos're queti owa cojorica pũuro \c 1 \s1 Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ Macʉ̃ menapʉ wedeupi \p \v 1 Tĩrʉmʉpʉre mani ñicʉ̃ jãare paʉ tiiri, ñucã bojorica wãmeri wado, cʉ̃ yee quetire wede jʉgueri maja mena wedeupi Ʉmʉreco Pacʉ. \v 2 Ati rʉmʉri ca tʉjari rʉmʉripʉra, cʉ̃ Macʉ̃ mena manire wedeupi. Cʉ̃rena niipetirije ca cʉo nʉnʉjeepʉ cʉ̃re cũu, ñucã cʉ̃ jʉorira ati ʉmʉrecore jeeño, tiiupi Ʉmʉreco Pacʉ. \v 3 Cʉ̃ra niimi Ʉmʉreco Pacʉ do biro ca tiiya manigʉ cʉ̃ ca niirijere ca boe bate niigʉ, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca baurijera nii, cʉ̃ ca wede tutuarije menara niipetirijere tuu ñee, ca tiigʉ. Mani ca ñañarije wapare coe yapanori jiro,\f + \fr 1.3 \ft 2P 1.17.\f* Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca duwiri tabe díámacʉ̃ nʉña pee duwi eaupi ʉmʉreco tutipʉre. \v 4 O biro biiri, Ʉmʉreco Pacʉ pʉto macãrã ametʉenero ca niigʉ nii ea, ñucã cʉ̃ja ametʉenero ca nii majuropeeri wãme ca cʉogʉ nii eaupi. \s1 Jesucristo, Ʉmʉreco Pacʉ pʉto macãrã ametʉenero ca niigʉ \p \v 5 Ʉmʉreco Pacʉa jĩcãti ʉno peera jĩcʉ̃ cʉ̃ pʉto macʉ̃ ʉno peerena: \p “Mʉ, yʉ macʉ̃ mʉ nii. Mecʉ̃ra mʉre yʉ macʉ̃ jãa,”\f + \fr 1.5a\ft Sal 2.7.\f* cʉ̃re ĩitiupi. \p Ñucã jĩcʉ̃ ʉno peerena: “Yʉa cʉ̃ pacʉ yʉ niirucu. Cʉ̃ pea yʉ macʉ̃ niirucumi,” ĩitiupi cʉ̃ pʉto macãrãre.\f + \fr 1.5b \ft 2S 7.14; 1Cr 17.13.\f* \p \v 6 Cʉ̃ Macʉ̃ jĩcʉ̃ra ca niigʉ ca nii majuropeegʉre ati yepapʉ cʉ̃re tiicojo cojogʉ, o biro ĩiupi Ʉmʉreco Pacʉ: \q1 “Niipetirã Ʉmʉreco Pacʉ pʉto macãrã cʉ̃re cʉ̃ja ĩi nʉcʉ̃ bʉojato.”\f + \fr 1.6\ft Dt 32.43.\f* \q1 \v 7 Cʉ̃re queti wede bojari maja peera, o biro ĩimi Ʉmʉreco Pacʉ: “Cʉ̃re ca queti wede bojarãra winore biro cʉ̃ja ca niiro cʉ̃jare tiimi. \q1 Ñucã cʉ̃re pade bojari majara pecamere biro cʉ̃ja ca niiro cʉ̃jare tiimi.”\f + \fr 1.7\ft Sal 104.4.\f* \p \v 8 Cʉ̃ Macʉ̃ peera o biro pee ĩiupi: \q1 “Mʉ, Ʉmʉreco Pacʉ, mʉ ca doti niirije peti nʉcãtirucu, mʉ ca doti niirijea ca niirore biro wado tiirique nii. \q1 \v 9 Añurijere mai, ñañarije peera juna, mʉ biiwʉ. \q1 To biri Ʉmʉreco Pacʉ mʉ Ʉmʉreco Pacʉ, mʉre beje amiri, mʉ mena macãrã\f + \fr 1.9\ft Ángeles. He 1.6-7.\f* ametʉenero ʉjea niiriquere mʉre tiicojoupi.”\f + \fr 1.9\ft Sal 45.6-7.\f* \p \v 10 Ñucã o biro ĩi: \q1 “Mʉ, ‘Wiogʉ,’ jĩcãtopʉre mʉra ati yepare mʉ tiiupa. Ʉmʉreco quejeroa, mʉra mʉ ca tiiriquera nii. \q1 \v 11 Mʉ ca jeeñorique niipetirije yai nʉcã peticoarucu. \q1 Tee niipetirije, jutiro ca boa nʉnʉa waarore biro peticã nʉnʉa waarucu. \q1 To biro to ca biimijata cãare, mʉ pea to birora mʉ niicõa nii. \q1 \v 12 Jutirore tuupe queno cũuricarore biro teere mʉ tiirucu; apeye wãma cʉ̃ ca juti wajoarore biro teere mʉ wajoarucu. \q1 Mʉ pea cʉ̃ra mʉ niicõa nii. Mʉ ca cati niirije peti nʉcãtirucu,” ĩiupi Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ Macʉ̃re.\f + \fr 1.12\ft Salmo 102.25-27.\f* \p \v 13 Ʉmʉreco Pacʉa, jĩcãti ʉno peera jĩcʉ̃ cʉ̃ pʉto macʉ̃ ʉno peerena: \q1 “Ano yʉ díámacʉ̃ nʉña pee\f + \fr 1.13\ft Cʉ̃ macʉ̃ ca nii majuropeegʉ.\f* duwiya, \q2 mʉ waparãre cʉ̃ja ca doca cũmuro yʉ ca tiiropʉ,” ĩitiupi.\f + \fr 1.13\ft Sal 110.1.\f* \p \v 14 Cʉ̃ pʉto macãrã niipetirã ca bautirã niima, Ʉmʉreco Pacʉre pade bojari maja ametʉariquere ca cʉo eaparãre tii nemo dotigʉ cʉ̃ ca tiicojorã. \c 2 \s1 Ametʉarique quetire ca acoboticãpe nii \p \v 1 Ate jʉori, cʉ̃ yee queti mani ca tʉoriquere añuro ca tʉo nʉnʉjeeparã mani nii, apeye peere mani ca tʉo nʉnʉjeetipere biro ĩirã. \v 2 Tĩrʉmʉpʉre Ʉmʉreco Pacʉ, cʉ̃re queti wede bojari maja mena doti cũurique cʉ̃ ca tiicojorique díámacʉ̃ra ca niirije nii, ametʉene nʉcã, ñañarijere tii, ca tiiricarãre ca niirore birora ñañaro cʉ̃jare ca tiirique to ca niijata, \v 3 to docare mania Jesucristo manire cʉ̃ ca ametʉene bojariquere mani ca tʉo nʉnʉjee yerijãacãjata, ¿do biro pee biicãri mani duti majirãti? Jesucristo majuropeera mee cʉ̃ ca ametʉenepe quetire ca nii jʉori tabepʉra wede jʉoupi. Jiro aperã, cʉ̃re ca tʉoricarã pee teere manire wede queno nemoupa. \v 4 Ñucã Ʉmʉreco Pacʉ pea teere, “Díámacʉ̃ra nii” ĩigʉ, paʉ wãmeri ca ĩa ñaaña manirije tii bau nii ĩñoupi, Añuri Yeri jʉori, cʉ̃ ca boorore biro bojorica wãmeri wado mani ca tii majipere cʉ̃ ca tiicojorique mena. \s1 Jesucristo cʉ̃ yaarãre biro ca niigʉ \p \v 5 Ʉmʉreco Pacʉa cʉ̃ pʉto macãrãre, ano jiro ca niipa yepa mani ca wede niiri yepare ca doti niiparã cʉ̃ja ca niiro tiitiupi. \v 6 Jĩcã tabe Ʉmʉreco Pacʉ yee quetire owa tuurica pũuropʉre, jĩcʉ̃ o biro ĩiupi: \q1 “¿Ñirua ʉno cʉ̃ja niiti bojoca pea, to cõro cʉ̃jare cʉ̃ tʉgoeñajato ĩirã? ¿Ñirua cʉ̃ja niiti bojoca pea, cʉ̃jare mʉ ca ĩa cote niijata? \q1 \v 7 Ména jĩcã cuu Ʉmʉreco Pacʉ pʉto macãrã dʉaroacã ca niigʉ cʉ̃ ca niiro mʉ tiiupa. \q1 To biro cʉ̃re tii pacagʉ, ca nii majuropeegʉ, ĩi nʉcʉ̃ bʉoricʉ, cʉ̃ ca niiro mʉ tiiupa. \q1 \v 8 Niipetirije mʉ ca tiiriquere ca doti niirã cʉ̃ja ca niiro mʉ tiiupa,” ĩiupi.\f + \fr 2.6-8\ft Sal 8.4-6.\f* \m O biro tiiri, niipetirije ca doti niirã cʉ̃jare cũuri, jĩcã wãme peerena cʉ̃jare ca doti ecotirije ca niiro tiitiupi Ʉmʉreco Pacʉ. To biro cʉ̃ ca tiirique to ca nii pacaro, mani pea niipetirije cʉ̃ja ca dotirore biro to ca tii nʉnʉjeero mani ĩati ména. \v 9 To biro ca biimijata cãare Jesús're, Ʉmʉreco Pacʉ jĩcã cuu cʉ̃re queti wede bojari maja dʉaroacã ca niigʉ cʉ̃ ca niiro cʉ̃ ca tiiricʉre, ñañaro tamʉo cʉ̃ ca bii yairique jʉori, ca nii majuropeegʉ, ĩi nʉcʉ̃ bʉoricʉ, cʉ̃ ca niirijere mani ĩa. O biro biicãri Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca añu majuropeerije jʉori, ñañaro tamʉo cʉ̃ ca bii yairiquera niipetirãpʉra añuro cʉ̃ja ca niiro cʉ̃jare ca tiirije nii ea. \p \v 10 Niipetirije, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ puna niipetirãre ca añu majuropeeri tabepʉ cʉ̃ mena cʉ̃ja ca niiro ca boogʉ yee wadora nii, ñucã cʉ̃ jʉorira nii, bii. To biri ñañaro cʉ̃ ca bii yairije jʉori, Jesucristo cʉ̃jare ca ametʉenepʉre añugʉ cʉ̃ ca niiro cʉ̃ ca tiipera niiupa. \v 11 Ca ñañarije manirã ca tiigʉ, ñucã ca ñañarije manirã cʉ̃ ca tiiricarã cãa, jĩcʉ̃ punaarã niima. To biri Ʉmʉreco Pacʉ Macʉ̃a, “Yʉ yaarã,” manire ĩi bobotimi, \v 12 o biro ĩigʉ: \q1 “Mʉ yee maquẽre, yʉ yaarãre yʉ wederucu. \q1 Cʉ̃ja ca juu bue nea pooro watoapʉ mʉre yʉ baja peo nʉcʉ̃ bʉorucu.”\f + \fr 2.12\ft Sal 22.22.\f* \m \v 13 Ñucã o biro ĩimi: \q1 “Yʉa, cʉ̃pʉre yʉ tʉgoeña yuerucu.”\f + \fr 2.13a\ft Is 8.17.\f* \m O biro ĩi nemomi ñucã: \q1 “Anora yʉ nii, Ʉmʉreco Pacʉ, cʉ̃ punaa yʉre cʉ̃ ca tiicojoricarã mena,” \q1 ĩimi.\f + \fr 2.13b\ft Is 8.18.\f* \p \v 14 Jĩcʉ̃ puna ca niirã, cʉ̃ja pacʉre birora upʉ cʉti, díi cʉti, cʉ̃ja ca biirore birora Jesús cãa manire birora upʉ cʉti, díi cʉti, bii eaupi ati yepapʉre, cʉ̃ ca bii yairije mena ati yepare bii yairiquere ca doti tutua niigʉ ñañarije wiogʉ Satanás're ñañaro cʉ̃re tii yaio cõarʉgʉ. \v 15 To biro tiiri, bii yairiquere uwima ĩirã, mani ca catiri rʉmʉri cõrora, mani ca tʉgoeña pai niimiriquere ametʉene bojaupi. \v 16 Añuro petira Ʉmʉreco Pacʉ pʉto macãrãre tii nemogʉ doogʉ méé dooupi. Abraham pãramerãre tii nemogʉ doogʉ dooupi. \v 17 Teere ĩima ĩigʉ, niipetirijepʉrena cʉ̃ yaarãre birora biiupi, Ʉmʉreco Pacʉre pade boja niigʉ, paia ʉpʉ nii eari cʉ̃ paderiquere añuro tiicõa nii, ca boo paca ĩagʉ nii, biicãri cʉ̃ ca bii yairije mena bojoca ñañarije cʉ̃ja ca tii niirijere ametʉenerʉgʉ. Ñucã cʉ̃ ca bii yairije menara, bojoca cʉ̃ja ca ñañarijere acobo bojarʉgʉ, \v 18 cʉ̃ majuropeera ñañaro tamʉo, ñañarijere tii doti eco pacagʉ ca bii ametʉa nʉcãricʉ niiri, mecʉ̃ri cãare ñañarije tiirʉgarique ca bii ea ecorãre, cʉ̃jare tii nemo majimi. \c 3 \s1 Jesucristo, Moisés ametʉenero ca niigʉ \p \v 1 To biri yʉ yaarã, mʉja ca ñañarije manirã, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca jʉoricarã, Jesucristore, “Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca tiicojoricʉ, Paia Wiogʉ niimi,” ĩi majiña, díámacʉ̃ mani ca tʉo nʉcʉ̃ bʉo nʉnʉjeegʉre. \v 2 Jesús, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca dotiriquere cʉ̃re cʉ̃ ca dotiricarore birora tiiupi, Moisés, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ yaa pooga macãrãre cʉ̃ ca ĩa nʉnʉjee dotiro cʉ̃ ca ĩa nʉnʉjeericarore birora. \v 3 To biro ca biiricarã cʉ̃ja ca nii pacaro, Jesús peera Moisés ametʉenero ĩi nʉcʉ̃ bʉoricʉ cʉ̃ ca niiro cʉ̃re tiiupi, jĩcʉ̃ wii bʉari majʉ, cʉ̃ ca quenorica wii ametʉenero cʉ̃ ca ĩi nʉcʉ̃ bʉo ecorore birora. \v 4 Niipetiri wiijeripʉrena jĩcʉ̃ niicumi teere ca tiiricʉ. To biro ca biimijata cãare, Ʉmʉreco Pacʉ pea ano ca niirije niipetirijere ca tiiricʉ niimi. \v 5 Moisés, pade bojari majʉre biro cʉ̃ ca niirijera, cʉ̃ ca dotiricarore birora Ʉmʉreco Pacʉ yaa pooga macãrã niipetirãre añuro ĩa nʉnʉjeeupi.\f + \fr 3.5\ft Nm 12.7.\f* Cʉ̃ paderique pea jiropʉre Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca wedepere bojocare cʉ̃ ca wede majiorije niiupa. \v 6 Cristo pea Ʉmʉreco Pacʉ Macʉ̃ cʉ̃ ca niirijera, Ʉmʉreco Pacʉ yaa pooga macãrã, manira mani ca niirijere añuro ĩa cotemi, ʉjea niirique mena mani ca yue niirijere to birora mani ca tʉgoeña bayicã niijata. \s1 Ʉmʉreco Pacʉ yaarã cʉ̃ja ca yerijãa niipa tabe \p \v 7 To biri, Añuri Yeri o biro cʉ̃ ca ĩirore birora: \q1 “Mecʉ̃re, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca wederijere mʉja ca tʉojata, \q1 \v 8 tĩrʉmʉpʉ ca yucʉ maniri yepapʉ niirã yʉre tʉorʉgati, ñañaro yʉre bii ametʉene nʉcã, ca biiricarãre biro biiticãña. \q1 \v 9 Toopʉre mʉja ñicʉ̃ jãa niiquĩricarã cuarenta cʉ̃mari peti, yʉ ca tii niirijere ĩa nii pacarã, yʉre bii ametʉene nʉcã niiwa. \q1 \v 10 To biri cʉ̃ja mena ajiari, ‘Noo ca boorora mʉja tʉgoeña maa wijiacã, mʉjare yʉ ca boojãrije peera mʉja majirʉgati,’ cʉ̃jare yʉ ĩiwʉ. \q1 \v 11 To biri cʉ̃ja mena ajiama ĩigʉ: Yee méé yʉ ĩi. \q1 ‘Añuro mʉja ca niipa yepare mʉjare yʉ tiicojorucu,’ yʉ ca ĩirica yepare, di rʉmʉ ʉno peera mʉja eatirucu,” yʉ ĩiwʉ.\f + \fr 3.11\ft Sal 95.7-11.\f* \p \v 12 Yʉ yaarã, jĩcʉ̃ mʉja mena macʉ̃ ʉno peera, cʉ̃ yeripʉ ñañarije wado tʉgoeña, tʉo nʉnʉjeeti biicãri, Ʉmʉreco Pacʉ to birora ca caticõa niigʉre cʉ̃ ca camotatiro ca tiirijere tʉo majiri niiña. \v 13 O biro pee tii niiña: To cãnacã rʉmʉra mʉja majuropeera, jĩcʉ̃ mʉja mena macʉ̃, ñañarije pee cʉ̃re ca bii buiyeero tʉorʉgatiremi ĩima ĩirã, Ʉmʉreco Pacʉ wederiquere mecʉ̃ mʉja ca tʉojãrijere maji niirãra ameri wede majio niiña. \v 14 Cʉ̃re tʉo nʉnʉjee jʉorãpʉra díámacʉ̃ mani ca tʉo nʉcʉ̃ bʉo jʉo dooricarore birora mani ca bii tutuacõa niijata, Jesucristo mena ca niiparã mani niirucu, \v 15 ano ca ĩi yerijãa waarore birora: \q1 “Mecʉ̃re, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca wederijere mʉja ca tʉojata, tʉorʉgati, ca bii ametʉene nʉcãricarãre biro biiticãña.”\f + \fr 3.15\ft Sal 95.7-8.\f* \p \v 16 ¿Noa cʉ̃ja niiupari, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca ĩirijere tʉo pacarã, cʉ̃re ca bii ametʉene nʉcãricarã? ¿Niipetirãpʉra Egipto ca niiricarãre Moisés cʉ̃ ca jee wienericarã méé to biro cʉ̃ja biiupari? \v 17 ¿Noa menare Ʉmʉreco Pacʉ cuarenta cʉ̃mari peti cʉ̃ ajia niiupari? ¿Ñañarije tiima ĩirã, ca yucʉ maniri yepapʉra ca bii yairicarã mena méé cʉ̃ ajiaupari? \v 18 Ñucã, ¿noa peere yee méé yʉ ĩi: “ ‘Añuro mʉja ca niipa yepare mʉjare yʉ tiicojorucu,’ yʉ ca ĩirica yepare mʉja eatirucu,” cʉ̃ ĩiupari? Cʉ̃re ca ametʉene nʉcãricarãre to biro ĩiupi. \v 19 “Ʉmʉreco Pacʉre cʉ̃ja ca tʉo nʉnʉjeetirique jʉori, tii yepapʉre ea waatiupa,” mani ĩi maji. \c 4 \p \v 1 To biri Ʉmʉreco Pacʉ yaa tabe yerijãarica tabepʉ mani ca eapere, ména ca yue niirã niiri, bojoca catiri ca niiparã mani nii, mʉja mena macʉ̃ jĩcʉ̃ ʉno peera toopʉre ca ea waa majitigʉ cʉ̃ ca niitipere biro ĩirã. \v 2 Mani cãa, cʉ̃jare birora añurije quetire cʉ̃ja ca wedero mani tʉowʉ. Cʉ̃ja peera cʉ̃ja ca tʉorije wapa maniupa, tee añurije quetire cʉ̃ja ca tʉoriquere díámacʉ̃ cʉ̃ja ca tʉo nʉcʉ̃ bʉotirije jʉori. \v 3 Mani, ca tʉo nʉnʉjeericarã pea, tii tabe yerijãa niirica tabepʉre mani earucu, Ʉmʉreco Pacʉ o biro cʉ̃ ca ĩirica tabepʉre:\f + \fr 4.3\ft Sal 95.11.\f* Ajiama ĩigʉ, o biro yʉ ĩiwʉ: \q1 “Yee méé yʉ ĩi: ‘Añuro mʉja ca niipa yepare mʉjare yʉ tiicojorucu,’ yʉ ca ĩirica yepare mʉja ea waatirucu,” cʉ̃jare cʉ̃ ca ĩirica tabere. \m Biigʉpʉa, Ʉmʉreco Pacʉ ati yepare jeeñogʉpʉra cʉ̃ paderiquere yapanocãupi. \v 4 Jĩcã taberi owa tuuriquepʉ o biro ĩi, ati ʉmʉrecore cʉ̃ ca tii yaponorica rʉmʉ jiro macã rʉmʉre:\f + \fr 4.4\ft Gn 2.2.\f* \q1 “Jĩcã amo peti, ape amore pʉaga penituaro ca niiri rʉmʉre cʉ̃ paderiquere yerijãaupi Ʉmʉreco Pacʉ.” \p \v 5 Cʉ̃ja ca owa tuurique o biro ĩi ñucã: \q1 “ ‘Añuro mʉja ca niipa yepare mʉjare yʉ tiicojorucu,’ yʉ ca ĩirica yepare, di rʉmʉ ʉno peera mʉja eatirucu.” \p \v 6 To ca bii pacaro jĩcãrã, añuro yerijãa niirica tabepʉre\f + \fr 4.6\ft Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca bojoca cʉti niiri tabe.\f* ca eaparã dʉjacãma ména. Tee añurije quetire ca tʉo jʉguericarã pea tʉo nʉnʉjeetima ĩirã, “Añuro mʉja ca niipa yepare mʉjare yʉ tiicojorucu,” cʉ̃ ca ĩirica yepare eatiupa. \v 7 To biri Ʉmʉreco Pacʉ pea, “Jĩcã rʉmʉ niirucu,” ĩi nemoupi ñucã, “ati rʉmʉre”. To biri tĩrʉmʉpʉ David niiquĩricʉ o biro cʉ̃ ca ĩiquĩriquepʉ mena manire wede majiomi Ʉmʉreco Pacʉ, David cʉ̃ ca ĩiquĩriquere o biro mʉjare yʉ ca ĩijãrijere: \q1 “Mecʉ̃re Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca wederijere mʉja ca tʉojata, teere tʉo nʉnʉjeeticã, biiticãña,” ĩiupi.\f + \fr 4.7\ft Sal 95.7-8.\f* \m \v 8 Mee Josuéra, israelitas're añuro yerijãarica tabepʉ cʉ̃ ca jʉo eacoajata, “Jĩcã rʉmʉ niirucu yerijãarique mʉja ca bʉapa rʉmʉ,” ĩi nemotibojacupi Ʉmʉreco Pacʉ. \v 9 To biri añuri tabe, yerijãarica tabe Ʉmʉreco Pacʉ yaa pooga macãrã cʉ̃ja ca niipa tabe niicã ména. \v 10 Ʉmʉreco Pacʉ pʉto ca ea waarã, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ paderiquere yapanori cʉ̃ ca yerijãaricarore birora, cʉ̃ja paderiquere yerijãarucuma cʉ̃ja cãa. \v 11 To biri mani cãa tii tabe, yerijãarica tabepʉre ea waarʉgarã, bʉaro bii bayi, tʉgoeña tutua ca biiparã mani nii, jĩcʉ̃ ʉno peera ca tʉo nʉnʉjeetiquĩricarã cʉ̃ja ca biiricarore biro mani biire ĩirã. \p \v 12 Díámacʉ̃ra Ʉmʉreco Pacʉ wederiquea ca catirije, do biro ca tiiya manirije niiro bii. Niipĩi no ca boori pĩi pʉa nʉñapʉra joo yoorica pĩi ametʉenero mani ca yeri jãña niirijepʉre, mani ca cati niirijepʉre, ñaajãa nʉcã peticoari, mani ca tʉgoeñarijere, mani yeripʉ mani ca tiirʉga tʉgoeñarijere, ĩa beje cõoña peoticã. \v 13 Ʉmʉreco Pacʉ mani ca tii niirijere ca ĩa bejepʉra, cʉ̃ ca tiirique, cʉ̃ ca ĩa eyotirije mani. Niipetirijepʉra cʉ̃ ca ĩarije wado niicã. \s1 Jesucristo Paia Wiogʉ ca nii majuropeegʉ \p \v 14 Jesús, Ʉmʉreco Pacʉ Macʉ̃, ʉmʉreco tutipʉrena ca ametʉacã jãa waaricʉ, mani yʉʉ Pai Ca Nii Majuropeegʉ niimi. To biri díámacʉ̃ mani ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorijere, ca ĩirore biro ca tʉgoeña bayicõa niiparã mani nii. \v 15 Mani yʉʉ Pai Ca Nii Majuropeegʉ pea, mani ca tʉgoeña bayitirijere ĩa boo paca majimi. Cʉ̃ cãa, manire birora ñañaro tiirique cʉ̃re ca bii earo tamʉoupi. Cʉ̃a tee peere jĩcãti ʉno peera ñañarije ʉnora tiitiupi. \v 16 To biri “Jãare tii nemorucumi,” ĩi tʉgoeñari, Ʉmʉreco Pacʉ manire ca mai ĩagʉre mani jãico, manire boo paca ĩari manire maima ĩigʉ, tii nemorique mani ca boori tabe ʉnore manire cʉ̃ ca tii nemopere biro ĩirã. \c 5 \p \v 1 Paia wiogʉ ca nii earã cõrora, bojoca, cʉ̃ja watoa ca niigʉre beje ami, bojoca yeere Ʉmʉreco Pacʉre ca jãi bojapʉ, Ʉmʉreco Pacʉ yee cʉ̃ja ca jee dica wooriquere Ʉmʉreco Pacʉre tiicojo, bojoca ñañarije cʉ̃ja ca tii wapa tuariquere, waibʉcʉrã jĩari tiicojo ametʉene boja, ca tiiparã cʉ̃ja ca jõenerã niima. \v 2 To biri pai majuropeera manire biro ca tʉgoeña bayitigʉ niiri, Ʉmʉreco Pacʉ yeere ca majitirãre, ñañarije ca tii maa wijiarãre boo paca ĩa majimi. \v 3 To biro ca biigʉ niiri ñañarije cʉ̃ ca tiirije wapare, ñucã bojoca yee wapa cãare, waibʉcʉrã jĩari joe mʉene cojo majimi Ʉmʉreco Pacʉre, ñañaro cʉ̃ja ca tiiriquere cʉ̃ acobo bojajato ĩigʉ. \p \v 4 Jĩcʉ̃ ʉno peera cʉ̃ majuropeera, “Yʉ, paia wiogʉ yʉ niirucu,” cʉ̃ ca ĩirije jʉori méé, paia wiogʉ niimi. Ʉmʉreco Pacʉ, Aarón niiquĩricʉre, paia wiogʉ cʉ̃ ca niiro cʉ̃ ca tiiricarore birora, paia wiorã ca niiparãre bejeri, paia wiorã cʉ̃ja ca niiro tiimi Ʉmʉreco Pacʉ. \v 5 To biri wãmera Jesucristo cãa, cʉ̃ majuropeera paia Wiogʉ ca nii majuropeegʉ jãatiupi. Ʉmʉreco Pacʉ pee, to biro ca biigʉ cʉ̃ ca niiro cʉ̃re tiiupi, o biro cʉ̃ ca ĩiricʉ cʉ̃ ca niiro macã: \q1 “Mʉ, yʉ macʉ̃ mʉ nii. \q1 Mecʉ̃ra mʉre yʉ macʉ̃ jãa.”\f + \fr 5.5\ft Sal 2.7.\f* \p \v 6 Ñucã ape tabepʉ o biro ĩi owarique nii: \q1 “Mʉa, pai to birora ca niicõa niigʉ mʉ niirucu, \q1 Melquisedec cʉ̃ ca biiquĩricarore birora,” ĩiupi.\f + \fr 5.6\ft Sal 110.4.\f* \p \v 7 Jesucristo cʉ̃ ca bii yaipa upʉ mena cʉ̃ ca cati niiri rʉmʉrire, bii yairiquere ca ametʉene majigʉre tutuaro wederique mena, ñucã otirique mena, cʉ̃re jãi juu bueupi. Ʉmʉreco Pacʉ pea cʉ̃ ca ĩirore biro ca tii nʉnʉjeegʉ cʉ̃ ca niiro macã, cʉ̃ ca juu buerijere tʉoupi. \v 8 Cʉ̃ Macʉ̃ nii pacagʉ, ñañaro cʉ̃ ca tamʉorije mena cʉ̃ ca ĩirore biro tii nʉnʉjeeriquere majiupi. \v 9 To biro bii, ca ñañarije manigʉ nii eari, niipetirã cʉ̃re ca tʉo nʉnʉjeerãre to birora caticõa niiriquere ca tiicojogʉ nii eaupi. \v 10 Ñucã Ʉmʉreco Pacʉ pea Melquisedec're biro paia wiogʉ cʉ̃ ca niiro cʉ̃re tiiupi. \s1 Díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉo yerijãarique ca uwiorije nii \p \v 11 Paʉ nii biiropʉa, ate maquẽre wederʉgarique, to ca bii pacaro, yoari méé ca tʉo ñee bayitirã mʉja ca niirije jʉori, do biro pee mʉja ĩi wede majio majiña mani. \v 12 Añurije quetire tĩrʉmʉpʉra ca tʉo jʉoricarã niiri, aperãre ca bue majioparã ʉnopʉ mʉja niimi. To biro bii pacarã, Ʉmʉreco Pacʉ yeere mʉjare cʉ̃ja ca buerique mʉja ca tʉo majipe ʉnopʉrena, “O biro pee ĩirʉgaro ĩi Ʉmʉreco Pacʉ wederique,” ĩi wede majio nemoriquepʉ mʉja boocã ñucã. Ca tutuatirã, baariquere ca baatirã, õpẽcõacã wado ca jinirãre biropʉ mʉja biicã yai waajapa. \v 13 Õpẽcõacã wado ca ũpũrã, ca ũpũrãacã, “Ate añurije nii, atea ñañarije nii,” ca ĩi majitirãre biro niima. \v 14 Baarique ca bayirijepʉa, bʉcʉrã, “Ate añurije nii, atea ñañarije nii,” ca ĩi ĩa beje majirãpʉ cʉ̃ja ca baarije nii. \c 6 \p \v 1 To biri, Cristo yee maquẽ mani ca tʉo jʉorique wadore maji niitirãra, bʉaro jañuro ca bue tʉgoeña maji nʉnʉa waparã mani nii. To biri ca nii majuropeerije mani ca maji jʉorique, ñañarijere tiima ĩirã ca bii yaiparã mani ca niiro ca tiirijere, mani ca tʉgoeña yeri wajoarique maquẽre, Ʉmʉreco Pacʉre díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉorique maquẽre, \v 2 uwo coerique maquẽ bue majioriquere, Ʉmʉreco Pacʉ yaarãre amori mena cʉ̃jare ñia peori juu bue peoriquere, ca bii yairicarã cʉ̃ja ca cati tuarije maquẽre, to biri to birora ñañaro tamʉo yairique maquẽ mani ca majirijepʉrena, ca wedecõa niitiparã mani nii. \v 3 Atere mani tii nʉnʉa waarucu, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca boojata. \p \v 4 Jĩcãti Ʉmʉreco Pacʉ yee quetire díámacʉ̃ ca tʉoricarã, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca tiicojorijere añuro ʉjea niirique mena ca jee ʉparicarã, Añuri Yeri mena ca nii ʉjea niimiricarã, \v 5 añuro ʉjea niirique mena Ʉmʉreco Pacʉ yee quetire ca jee ʉparicarã, ñucã jiropʉre ca niipe maquẽ ca doti tutua niirijere, ca majiricarã nii pacarã, \v 6 ñañarije tiirique peerena cʉ̃ja ca tii amojodecã tua waajata, ñucã do biro pee tiicãri cʉ̃ja ca tʉgoeña yeri wajoaro tii majiña mani. Cʉ̃ja majuropeera, Ʉmʉreco Pacʉ Macʉ̃re pʉatipʉ yucʉ tenipʉ cʉ̃re paa pua tuu, niipetirã bojoca cʉ̃ja ca ĩa cojoropʉ cʉ̃re bui epe, cʉ̃ja ca tiiricarore birora tiirã tiima ñucã. \p \v 7 Yepa, oco ca pearije cõrora tii yepare ca ñaacũmu earucurijere ca ũpũ jõene niiri yepa, tii yepare ca pade niirãre añurije cʉ̃jare to ca dica cʉti bojajata, Ʉmʉreco Pacʉre añuro tii eco. \v 8 To biro ca biimijata cãare pota yucʉ, wĩjõ, peca miji daari ca wii bojari yepa pea, wapa mani. Mee, Ʉmʉreco Pacʉre ñañaro tii eco, jiro pecame mena joe yaio eco, ca biipa yepa niiro bii. To biri wãmera Ʉmʉreco Pacʉ yeere ca jee ʉparicarã añuri wãmere ca tii niirã añuro cʉ̃re tii eco, ñañarije peere ca tii amojode tua waarã ñañaro cʉ̃re tii eco, ca biiparãra niicãma. \s1 Mani ca tʉgoeña tutua yue niiro ca tiirije \p \v 9 Yʉ yaarã, o biirije ĩi wede pacarã, “Añurije cʉ̃jare yue,” o biro pee ĩijata, “Cʉ̃ja ca ametʉapere ca bʉaparã peti niima,” mʉjare jãa ĩi. \v 10 Ʉmʉreco Pacʉa añugʉ niimi, mʉja ca tiiriquere, Jesucristore ca tʉo nʉnʉjeerãre mairique mena mʉja ca tii nemoriquere, ñucã mecʉ̃ri mʉja ca tii niirije cãare, acobotirucumi. \v 11 To biri mʉja ca niiro cõrora, to biro mʉja ca tii niirijere to birora mʉja ca tii yapano nʉcãcãro jãa boo, mʉja ca yue niirijere mʉja ca cʉo eapere biro ĩirã. \v 12 Ca junañe pairã mʉja ca niiro jãa booti. To biro biitirãra, díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉo, to birora tii nʉnʉjeecõa nii, cʉ̃ja ca biirije jʉori, Ʉmʉreco Pacʉ, “Yʉ tiicojorucu,” cʉ̃ ca ĩiriquere ca tiicojo ecorãre ĩa cõori, cʉ̃ja ca bii niirore biro pee tii yue niiña. \p \v 13 Ʉmʉreco Pacʉ Abraham niiquĩricʉre, “O biro mʉre yʉ tiirucu” ĩigʉ, apĩ cʉ̃ ametʉenero ca nii majuropeegʉ cʉ̃ ca maniro macã, cʉ̃ majuropeera, cʉ̃ wãmerena wãmeo tii peori, “Yee méé yʉ ĩi,” ĩiri, \v 14 o biro cʉ̃re ĩiupi: “Bʉaropʉra añuro mʉre yʉ tiirucu. Mʉ pãramerã paʉ cʉ̃ja ca nii nʉnʉa waaro yʉ tiirucu.”\f + \fr 6.14\ft Gn 22.17.\f* \v 15 To biro cʉ̃ ca ĩiro jirore, Abraham pea, pato wãcãricaro maniro yue niima ĩigʉ, Ʉmʉreco Pacʉ: “To biro mʉre yʉ tiirucu,” cʉ̃re cʉ̃ ca ĩiriquere ñeeupi. \p \v 16 Bojoca pea, “Yee méé jãa ĩi,” cʉ̃ja ca ĩijata, cʉ̃ja ametʉenero ca nii majuropeegʉ wãme mena ĩima. Ñucã, “Yee méé jãa ĩi, jãa ca ĩirore birora jãa tiirucu,” cʉ̃ja ca ĩijata, ape wãme ĩi nemo majiña mani. \v 17 To biri Ʉmʉreco Pacʉ, “O biro yʉ tiirucu” cʉ̃ ca ĩiriquere wajoaricaro maniro, cʉ̃ ca ĩiricarore birora ca tiipʉ niiri, “O biro yʉ tiirucu” cʉ̃ ca ĩiriquere ca bʉaparãre cʉ̃ ca ĩiricarore birora cʉ̃jare ĩñorʉgʉ, cʉ̃ ca tiipere “ ‘Yee méé yʉ ĩi’ ĩirique mena,” ĩi cũucãupi. \v 18 Ate pʉa wãme ca wajoa majiña manirije, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca ĩi ditotirije ca niirije menara mania, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca ĩa coterijere ca amaricarã, to biri mani ca yue niiro cʉ̃ ca tiiriquere to birora ca yuecõa niirã, añuro tʉgoeña tutua ʉjea niirã mani ca niiro manire tiimi Ʉmʉreco Pacʉ. \v 19 Ate mani ca yue niirijera mani ca catiro jãña niirijere, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca bojoca cʉti niiri jawire cʉ̃ja ca yoo camotarica quejero jiro peere, cũmua pairicare come pĩi\f + \fr 6.19\ft Ancla.\f* ca nʉcʉ̃ ñee poorore birora, añuro ca tʉgoeña bayi tutua niirã mani ca niiro manire ca tiirijere mani cʉo, \v 20 Jesucristo manire ĩima ĩigʉ, jãa waa jʉgue biicãri Melquisedec\f + \fr 6.20\ft Sal 110.4.\f* cʉ̃ ca biiquĩricarore biro pai ca nii majuropeegʉ cʉ̃ ca nii earicaropʉre. \c 7 \s1 Jesús, Melquisedec're biro pai cʉ̃ ca niirije \p \v 1 Melquisedec'a, Salem macʉ̃ wiogʉ, Ʉmʉreco Pacʉ ati ʉmʉreco niipetiropʉ Ca Doti Niigʉ yʉʉ pai niiupi. Abraham, wiorãre jĩa bate yapano, cʉ̃ ca tua doori tabere Melquisedec pea cʉ̃re bocagʉ waari, “Añuro mʉre to biijato,” cʉ̃re ĩiupi. \v 2 To biro cʉ̃ ca ĩi jãi boca yapanoro, Abraham pea cʉ̃ waparãre jĩari cʉ̃ ca ẽmariquere pʉa amo cõro ca niirijere jĩcã tabe cʉ̃re tiicojoupi Melquisedec're. To biri Melquisedec wãmea, o biirije ĩirʉgaro ĩi: “Wiogʉ añugʉ ca niirore biro ca tii niigʉ,” ñucã Salem macʉ̃ wiogʉ cʉ̃ ca niirique pea, “Añuro niirique Wiogʉ,” ĩirʉgaro ĩi.\f + \fr 7.1-2\ft Gn 14.17-20.\f* \v 3 Pacʉ mani, paco mani, cʉ̃ ñicʉ̃ jʉ̃mʉa ca nii nʉnʉa dooricarãra cʉoti, biicãmi; ñucã cʉ̃ ca bii amepea jʉoriquere, cʉ̃ ca bii yapa cʉti nʉcãriquere, majiña manicã. To biri Ʉmʉreco Pacʉ Macʉ̃ to birora pai cʉ̃ ca niicõa niirore birora biicãmi. \p \v 4 Tʉgoeñañaqué. No cõro peti ca nii majuropeegʉ cʉ̃ niiquĩjapari Melquisedec, mani ñicʉ̃ Abraham majuropeepʉ cãare wiorãre jĩari cʉ̃ ca ẽmariquere pʉa amo cõro ca niirijere jĩcã tabe cʉ̃ ca tiicojo ecojata. \v 5 Moisés cʉ̃ ca doti cũurique pea o biro ĩi: “Leví yaa puna macãrã paia wado, bojoca cʉ̃ja ca cʉorijere pʉa amo cõro ca niirijere jĩcã tabe cʉ̃jare jãirucuma, jĩcã majara Abraham pãramerã wado nii pacarã,” ĩi. \v 6 Melquisedec pea Leví yaa puna macʉ̃ méé nii pacagʉ, Abraham're pʉa amo cõro ca niirijere jĩcã tabe cʉ̃re jãiupi, Ʉmʉreco Pacʉ, “O biro mʉre yʉ tiirucu” cʉ̃ ca ĩiricʉre. To biro tiicãri, “Añuro mʉre to biijato,” cʉ̃re ĩi jãi bojaupi Melquisedec, Abraham're. \v 7 Jĩcʉ̃ ʉno peera: “Añuro mʉre to biijato” ca ĩigʉ pea, “Añuro mʉre to biijato,” cʉ̃ ca ĩigʉ ametʉenero ca nii majuropeegʉ niimi, ĩiriquere, “To biro méé bii,” ĩi majitimi. \v 8 Ati rʉmʉrire pʉa amo cõro ca niirijere jĩcã tabe ca jãi niirã, bojoca ca bii yaiparã niima. To biro to ca bii pacaro, cʉ̃ja ca owa tuurique pea Melquisedec peera, ména jĩcʉ̃ to birora ca caticõa niigʉre ĩirore biro wede. \v 9 To biri o biro mani ĩi maji: Leví yaa puna macãrã paia, mecʉ̃rire bojocare pʉa amo cõro ca niirijere jĩcã tabe ca jãi niirucurã cãa, Melquisedec're Abraham pʉa amo cõro ca niirijere jĩcã tabe cʉ̃ ca tiicojori tabera, cʉ̃ja cãa Abraham menara Melquisedec're tiicojoupa. \v 10 Melquisedec cʉ̃re cʉ̃ ca bocagʉ waari tabere, cʉ̃ pãramerã ca niiparã ca baʉatirã nii pacarã cʉ̃pʉre ca niirã niiri to biro tiiupa. \p \v 11 Israel yaa pooga macãrã, paia levitas jʉoripʉ, doti cũuriquere tiicojo ecoupa. To biri yua, anija paiara, bojocare ca ñañarije manirã cʉ̃jare cʉ̃ja ca tiicãjata, apĩ pai Aarón're biro ca biigʉ méére, Melquisedec're biro ca biigʉ paire booya manibojacupa. \v 12 Paia cʉ̃ja ca wajoarora, doti cũurique cãa wajoacã maji. \v 13 Mani Wiogʉ yee maquẽre o biro cʉ̃ja ca ĩi owaricʉ pea, Israel yaa poogare jĩcʉ̃ ʉno peera pai nii, cʉ̃ja ca biitirica puna macʉ̃ niiupi. \v 14 Mani Wiogʉ, Judá yaa puna macʉ̃ cʉ̃ ca niiriquera, mee añuro majirique nii. Moisés pea paia yee maquẽre wedegʉ, jĩcãti ʉno peera tii puna macãrãre, “To biro biirucuma” ĩitiupi. \v 15 Jĩcʉ̃ pai wãmʉ Melquisedec're biro cʉ̃ ca nii earijea majiriquera nii, \v 16 doti cũurique, “Tii puna macãrã paia niirucuma,” ca ĩirore biro méé pai ca niiricʉ, catirique do biro ca tii yaio majiña manirije ca doti tutua niirore biro pee pai ca niiricʉ cʉ̃ ca nii eariquere. \v 17 Ate nii Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ yee maquẽre cʉ̃ ca ĩirije:\f + \fr 7.17\ft Sal 110.4.\f* \q1 “Mʉa pai to birora ca niicõa niigʉ mʉ niirucu, Melquisedec cʉ̃ ca biiquĩricarore birora,” ĩiupi. \p \v 18 O biro biima ĩiro, doti cũurique ca nii jʉoriquea wapa mani eaupa, õo ca biirijeacãra niicã, añuti, biima ĩiro. \v 19 Moisés cʉ̃ ca doti cũuriquea jĩcã wãme ʉno peera añuro mani ca niiro manire tiiti majuropeecãupa. Mecʉ̃ra yua, doti cũurique ca niimirica taberena mani cʉo, ca nii majuropeerije mani ca yue niirije Ʉmʉreco Pacʉ pʉto mani ca ea majiro ca tiirijere. \p \v 20 Atera, “Yee méé yʉ ĩi,” ĩirique mena tiiupi Ʉmʉreco Pacʉ. \v 21 Aperã paia pea, “Yee méé yʉ ĩi,” ĩirique mena paia nii eatiupa. Wiogʉ Jesucristo peera, “Yee méé yʉ ĩi,” ĩirique niiupa. Ʉmʉreco Pacʉ wederique o biro cʉ̃re ĩi: \q1 “Ʉmʉreco Pacʉ, ‘O biro yʉ tiirucu, yee méé yʉ ĩi,’ ĩiupi. Teere wajoatirucumi. \q1 Mʉa pai to birora ca niicõa niigʉ mʉ nii,” ĩi.\f + \fr 7.21\ft Sal 110.4.\f* \m \v 22 To biro biima ĩigʉ, Jesús'ra niimi bojoca menare Ʉmʉreco Pacʉ, “To biro yʉ tiirucu,” cʉ̃ ca ĩi jʉorique ametʉenero, cʉ̃ ca ĩiricarore birora to biijato ĩigʉ ca nii eagʉ. \p \v 23 Aperã paia pea paʉ niirucuupa, cʉ̃ja ca bii yairora paia cʉ̃ja ca niirije ca petiro macã. \v 24 Jesús pea ca bii yaitigʉ cʉ̃ ca niiro macã, pai cʉ̃ ca niirijere apĩ cʉ̃re wajoa majitimi. \v 25 To biro ca biigʉ niiri, cʉ̃ jʉori Ʉmʉreco Pacʉ yaarã ca nii earãre, to birora cʉ̃ja ca niicõa niipere biro ĩigʉ cʉ̃jare ametʉenemi. Cʉ̃a, Ʉmʉreco Pacʉpʉre cʉ̃jare jãi boja niirʉgʉ to birora ca caticõa niigʉ niimi. \p \v 26 Jesús'ra niimi pai ca nii majuropeegʉ\f + \fr 7.26\ft Sumo sacerdote.\f* mani ca booricʉ. Cʉ̃a, ca ñañarije manigʉ, ñañarije ca tiitigʉ, ñañarije ca tii wapa tuatigʉ, ñañarije ca tiirãre ami camotoricʉ, ʉmʉreco tuti jotoa macã yepapʉ ca cũu ecoricʉ, niimi. \v 27 Cʉ̃a, aperã paia, ʉmʉrecori cõro cʉ̃ja ca ñañarije wapare Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ acobojato ĩirã, cʉ̃ja majurope cʉ̃ja ca ñañarije wapare waibʉcʉrã jĩari joe mʉene jʉo, jiro ñucã bojoca cʉ̃ja ca ñañarije wapare joe mʉene boja, ca tii niirãre biro méé biimi. Cʉ̃ majuropeera, jĩcãti bii yaigʉra to birora ca niicõa niipere bii yai bojacãupi. \v 28 Moisés cʉ̃ ca doti cũurique pea, bojoca ca tʉgoeña tutuatirãrena paia wiorã cʉ̃ja ca niiro tiiupa. To biro cʉ̃ja ca biimijata cãare, Ʉmʉreco Pacʉ pea cʉ̃ wãme majurope mena ĩiri, doti cũurique jiropʉ to ca niimijata cãare, cʉ̃ Macʉ̃re Pai cʉ̃ ca niiro cʉ̃re tiiupi, to birora ñañarije manigʉ ca niicõa niipʉ cʉ̃ ca tiiricʉre. \c 8 \s1 Wãma wãme ca tiiricʉ \p \v 1 Mani ca ĩi nʉnʉa doojãrije ca nii majuropeerijea, mani yʉʉ pai ca nii majuropeegʉ, ʉmʉreco tutipʉre Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca duwiri tabe díámacʉ̃ nʉña peere ca duwi earicʉ, \v 2 pai ca niigʉ niiri, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca bojoca cʉti niiri jawire bojoca cʉ̃ja ca quenorica tabe méére, Wiogʉ majuropeera cʉ̃ ca quenorica jawipʉre ca pade niigʉ cʉ̃ ca niirije nii. \p \v 3 Niipetirã paia ca nii nʉnʉa waarã cõrora, “ ‘Ʉmʉreco Pacʉ yee niirucu,’ cʉ̃ja ca ĩirijere jee boja, waibʉcʉrã jĩari joe mʉene, ca tii bojaparã niirucuma,” cʉ̃ja ca ĩiricarã niima. To biri Jesucristo cãa, Ʉmʉreco Pacʉre cʉ̃ ca tiicojopere jĩcã wãme ca tiicojopʉ niiupi. \v 4 Jesucristo ati yepara cʉ̃ ca niicãjata, pai niitibojacupi. Mee, ati yepapʉre niima paia, Moisés cʉ̃ ca doti cũurique ca ĩirore biro Ʉmʉreco Pacʉpʉre bojoca cʉ̃ja ca tiicojorijere ca tiicojo ametʉene bojarã. \v 5 Ati yepa macãrã paia pea ʉmʉreco tutipʉ ca niiri wiire ĩa cõori cʉ̃ja ca tiirica wiipʉre pade niima. Ate jʉori, “Ĩa cõori cʉ̃ja ca tiiriquepʉ nii,” mani ĩi maji. Moisés tii wiire cʉ̃ ca tiirʉgaro, o biro cʉ̃re ĩiupi Ʉmʉreco Pacʉ: “Añuro tʉoya: Ʉ̃tãgʉpʉ mʉ ca niiro, mʉre yʉ ca ĩñorica wiire biiri wii tiiya,” cʉ̃re ĩiupi.\f + \fr 8.5\ft Ex 25.40.\f* \v 6 Mani yʉʉ pai ca nii majuropeegʉ, paia paderique ca nii majuropeerijere ca ñeericʉ pea, tĩrʉmʉpʉ Ʉmʉreco Pacʉ, “O biro yʉ tiirucu,” cʉ̃ ca ĩirique ametʉenero añuri wãme ca tii bojaricʉ niimi. \p \v 7 Mee ca nii jʉorica wãmera, añuro mani ca niiro ca tiirije to ca niijata, jiro manire cʉ̃ ca tii bojapa wãme booya manibojacupa. \v 8 Ʉmʉreco Pacʉ pea, añuro cʉ̃ja ca tii peoti majitirijere ĩari, o biro ĩiupi: \q1 “O biro ĩimi Wiogʉ: \q1 ‘Niirucu, Israel bojoca menare, to biri Judá yaa puna macãrã menare wãma wãme cʉ̃jare yʉ ca tii bojapa rʉmʉri. \q1 \v 9 Tee pea mʉja ñicʉ̃ jãa Egipto yepapʉ ca niirãre, cʉ̃jare yʉ ca jee wieneri rʉmʉre cʉ̃jare yʉ ca doti cũu jʉorica wãmere biro méé niirucu. \q1 Cʉ̃ja pea, yʉ ca doti cũurije ca ĩirore biro cʉ̃ja ca tii nʉnʉjeetirije jʉori, cʉ̃jare yʉ waa weocoawʉ,’ ĩimi Wiogʉ. \q1 \v 10 Tii rʉmʉri jiro, Israel bojoca menare yʉ ca tii niipe pea, ‘Ate niirucu,’ ĩimi Wiogʉ. \q1 ‘Yʉ ca dotirijere cʉ̃ja ca tʉgoeñarijepʉ to ca earo yʉ tiirucu. Ñucã cʉ̃ja yeripʉre owa tuuricarore biro cʉ̃ja ca majiro yʉ tiirucu.\f + \fr 8.10\ft Yʉ yee dotiriquere cʉ̃ja ca tʉgoeña niirijepʉ yʉ cũurucu; cʉ̃ja yeripʉ yʉ owa tuurucu.\f* \q1 Yʉ pea, cʉ̃ja Ʉmʉreco Pacʉ yʉ niirucu. Cʉ̃ja pea yʉ yaa puna macãrã niirucuma. \q1 \v 11 To biri jĩcʉ̃ ʉno peera cʉ̃ja ca niiro cõro cʉ̃ pʉto macʉ̃re, cʉ̃ mena macʉ̃re, yʉre cʉ̃ja ca majipere ameri wede majio tiitirucuma, mee niipetirã, ca nii majuropeera, ca nii coterã, yʉre cʉ̃ja ca maji peticãrije ca niiro macã. \q1 \v 12 Ñañarije cʉ̃ja ca tii bui cʉtiriquere cʉ̃jare yʉ ametʉenerucu. \q1 Pʉati ñucã teere yʉ tʉgoeña nemotirucu,’ ĩimi.”\f + \fr 8.12\ft Jer 31.31-34.\f* \p \v 13 Wãma wãme maquẽre Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca wedejata, ca nii jʉorique peera, “Bʉcʉ nii” ĩicãri, to biro ĩimi. To biro cʉ̃ ca ĩirije niima ĩiro, peeto dʉja tee ca yairo. \c 9 \s1 Ʉmʉrecopʉ macã wii, to biri ati yepa macã wii \p \v 1 Cʉ̃ ca doti cũu jʉoriquea, Ʉmʉreco Pacʉre tii nʉcʉ̃ bʉorã, “O biro mʉja tiirucu,” ĩirique mena niiupa, biiropʉa ati yepa macã wiire. \v 2 Ʉmʉreco Pacʉ yaa wii, cʉ̃ja ca queno jʉorica wii pea, ano cõro paʉ jawiri cʉ̃ja ca tiirica wii niiupa. Ea jʉorica jawi, Ca Ñañarije Maniri Jawi\f + \fr 9.2\ft Lugar Santo.\f* ĩirica jawire, jĩa boerica tutu, Ʉmʉreco Pacʉ yee cʉ̃ja ca jee dica woorique pan ca pejari pĩi, niiupa. \v 3 Tii jawire ca yoja camotari quejero jiro macã jawi pea, Ca Ñañarije Mani Majuropeecãri Jawi,\f + \fr 9.3\ft Lugar Santísimo.\f* niiupa. \v 4 Tii jawipʉre niiupa, oro mena cʉ̃ja ca quenorica tutu,\f + \fr 9.4\ft Altar de oro.\f* yucʉ díi ca jʉti añurijere joe mʉenerica tutu. Tii taberena niiupa ñucã Ʉmʉreco Pacʉ, “O biro yʉ tiirucu,” cʉ̃ ca ĩirica cũmua. Tii cũmua niipetiropʉra oro mena cʉ̃ja ca wadarica cũmua niiupa. Tii cũmua jupeapʉre oro mena cʉ̃ja ca tiiricarʉ maná ca jãñarirʉ, Aarón tuericagʉ ca joori wiiquĩricagʉ, to biri Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca dotiriquere cʉ̃ja ca owa tuurica pĩiri ʉ̃tã pĩiri, jãñaupa. \v 5 Tii cũmua jotoare Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca bojoca cʉti niirijere ca bii cõoñarã pʉarã querubines pejaupa. Cʉ̃ja pea, bojoca cʉ̃ja ca ñañarijere tii ametʉene bojarã waibʉcʉrã díi mena cʉ̃ja ca wadarucurica pĩi, tii cũmuare bʉatorica pĩire cʉ̃ja quedʉpʉri mena juu camota pejaupa. Biiropʉa, mecʉ̃ra tee maquẽre ca niirore biro wede nʉnʉa waa majiña mani. \fig Ca Ñañarije Mani Majuropeecãri Jawi. He 9.1-4|src="bk00278b.tif" size="span" \fig* \p \v 6 O biro cʉ̃ja ca quenorique ca niiropʉre, ca nii jʉori jawire to birora jãacõa niima paia, cʉ̃ja paderique Ʉmʉreco Pacʉre cʉ̃ja ca juu bue nʉcʉ̃ bʉorucurijere tiirã waarucurã. \v 7 Tii jawi jiro macã jawipʉra paia wiogʉ wado jĩcã cʉ̃mare jĩcãtira jãa waami. Tii jawipʉre jãa waagʉ cʉ̃ majurope ñañarije cʉ̃ ca tiirique wapare, to biri bojoca, “Ñañarijere tiirã jãa tiicu,” ĩi majiri méé, ñañarije cʉ̃ja ca tiirije wapare Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ acobo bojajato ĩigʉ, cʉ̃ ca tiicojope waibʉcʉrã díire jee waacumi. \v 8 Atere majima ĩirã, ca nii jʉori jawi, juu buerica jawi to ca niimijata cãare, ména tii jawi jiro macã jawi Ca Ñañarije Mani Majuropeecãri Jawipʉra ea waa majiña mani, mani ca ĩi tʉgoeña majiro manire tiimi Añuri Yeri. \v 9 Ate niipetirije, mecʉ̃rire ca bii cõoñarije nii. Toopʉ, Ʉmʉreco Pacʉ yee ca niipe cʉ̃ja ca jee dica wooriquere tiicojo nʉcʉ̃ bʉo, waibʉcʉrã jĩari Ʉmʉreco Pacʉpʉre tiicojo nʉcʉ̃ bʉo, ca tii niirãre, to biro cʉ̃ja ca tii nʉcʉ̃ bʉo niirije añuro cʉ̃ja ca tʉgoeña wajoaro cʉ̃jare tiiti. \v 10 Tee pea baarique, jinirique, to biri cʉ̃ja ca ñañarijere coerã cʉ̃ja ca tiipere, dotirique jotoa maquẽ wadore Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca wajoarora ca bii yapano eape wadore ĩi. \fig Ʉmʉreco Pacʉ yaa wii cʉ̃ja ca queno jʉorica wii. He 9|src="lb00259b.tif" size="span" \fig* \s1 Cristo díi \p \v 11 Mee Cristo pea doo yerijãaupi. To biri mecʉ̃ra cʉ̃ra niimi pai ca nii majuropeegʉ, niipetirije añurije manire ca jee dooricʉ. To biri paire biro cʉ̃ ca paderique cʉti niiri wii pea, ca añu ametʉeneri wii peti nii, bojoca cʉ̃ja ca tiirica wii méé, o biro ĩijata, ati yepa macã wii méé nii. \v 12 Jesucristo pea Ca Ñañarije Mani Majuropeecãri Jawipʉre chivoa díire, wecʉa díire, tiicojogʉ waagʉ méé, cʉ̃ díi majuropeerena tiicojogʉ waagʉ jãa waaupi. Toopʉre jĩcãtira jãa waagʉra, to birora ca niicõa niipere bii yai boja peoticã cojori, to birora caticõa niiriquere mani ca bʉapere ĩigʉ, to biro manire bii bojaupi. \v 13 Wecʉa díi, chivoa díi, to biri wecʉo wimagore joerique nitĩre jeeri oco mena aberi ñañarije ca tiirãre cʉ̃ja ca yaye tuurije pea, jotoa maquẽ petira ca coerije niiupa. \v 14 Tee cãa to biro ca tiirije to ca niijata, Jesucristo díi pee doca, waibʉcʉrã díi ametʉenero ca nii majuropeerije nii. Añuri Yeri to birora ca niicõa niigʉ jʉori, Jesucristo cʉ̃ majuropeera Ʉmʉreco Pacʉre añurije, ca ñañarije manirijere tiicojogʉre biro biiupi. Manire cʉ̃ ca bii yai bojarique pea, ñañarije ca tʉgoeñarã niiri, ñañaro tiima ĩirã ca bii yaiparã mani ca niiro ca tiirijere manire ametʉene boja, Ʉmʉreco Pacʉ to birora ca caticõa niigʉre mani ca pade nʉnʉjee niipere biro ĩiro. \p \v 15 To biri Jesucristo pea wãma wãme ca tii bojaricʉ niimi. Doti cũurique ca nii jʉoriquere tii nʉnʉjee peotitima ĩirã, ñañaro cʉ̃ja ca tiirique wapare ametʉenerʉgʉ bii yai bojaupi, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca bejericarã, “O biro yʉ tiirucu” cʉ̃ ca ĩirique, to birora ca niicõa niirijere cʉ̃ja ca cʉo eapere biro ĩigʉ. \p \v 16 “To biro yʉ tiirucu,” ĩirica wãme to ca niijata, “To biro yʉ tiirucu,” cʉ̃ ca ĩirique cʉ̃ ca ĩiricarore birora to bii eajato ĩigʉ, to biro ca ĩiricʉ cʉ̃ ca bii yai weoro jiropʉ añu. \v 17 Ména, “To biro yʉ tiirucu,” ca ĩiricʉ cʉ̃ ca catijata, “To biro yʉ tiirucu” cʉ̃ ca ĩirique wapa mani. Cʉ̃ ca bii yairo jiropʉ docare wapa cʉti. \v 18 To birira Ʉmʉreco Pacʉ, ca nii jʉori wãme cãare, díi baterique mena cũu jʉoupi. \v 19 Niipetirã bojoca Israel macãrãre, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃jare cʉ̃ ca tii doti cũurique niipetirijere cʉ̃jare wedeupi Moisés. Cʉ̃jare wede yapano, chivoa, wecʉa puna cʉ̃ja ca jĩaricarã díire oco mena ayiari, yucʉgʉ hisopogʉ dʉpʉ mena oveja poa ca jũarije mena jia tuuri, díire joa ami, doti cũurique cʉ̃ja ca owarica pũurore, to biri bojoca cãare yaye tuu, \v 20 o biro cʉ̃jare ĩiupi: “Ate díi nii, Ʉmʉreco Pacʉ, ‘To biro yʉ tiirucu,’ cʉ̃ ca ĩiriquere cʉ̃ ca ĩiricarore biro mʉja ca tii nʉnʉjeepere cʉ̃ ca dotirique,” ĩiupi.\f + \fr 9.20\ft Ex 24.8.\f* \v 21 Ñucã tii wiire to biri Ʉmʉreco Pacʉre tii nʉcʉ̃ bʉorã cʉ̃ja ca cʉorucurije niipetiropʉ cãare díi mena yaye tuuupi. \v 22 Doti cũurique pea niipetirijepʉrena díi mena wado ñañarijere coe dotiupa. To biri díi bate yai waarique to ca manijata, ñañarije tiirique wapare acobo bojarique mani. \s1 Jesucristo mani ca ñañarijere cʉ̃ ca ametʉenerique \p \v 23 Ʉmʉreco tutipʉ ca niirijere ĩa cõori cʉ̃ja ca tiirique cãa añurije ca tuapere biro ĩirã, waibʉcʉrã jĩari joe mʉenerique boorucuupa. To biri emʉaropʉ ca niirije ca nii majuropeerije doca, tee ametʉenero añurijere jĩari tiicojo nʉcʉ̃ bʉorique boo. \v 24 Cristoa, bojoca cʉ̃ja ca tiirica wii, ca nii majuropeeri wiire ĩa cõori cʉ̃ja ca tiirica wii méére jãa waaupi. Ʉmʉreco tutipʉrena jãacoaupi, mecʉ̃rire Ʉmʉreco Pacʉre mani yee maquẽre cʉ̃ ca jãi boja niiri tabepʉre. \v 25 Cristo pea, ʉmʉreco tutipʉre jãa waagʉ, cʉ̃ upʉrirena jĩcãti méé, paia ʉparã ca nii earã niipetirãpʉra cʉ̃mari ca niiro cõro, aperã díipʉre Ca Ñañarije Mani Majuropeecãri Jawipʉre cʉ̃ja ca jee jãa waarore biro tiitiupi. \v 26 Paia ʉparã cʉ̃ja ca jee jãa waarucurique ʉno cʉ̃ ca niijata, Cristo ati ʉmʉreco ca nii jʉori tabe menapʉra to cãnacã cʉ̃mara cʉ̃ ca bii yaicõa niipe niibojacupa. Mecʉ̃ri ca tʉjari yʉteari peera, Cristo jĩcãtira baua eari, ñañarijere cõarʉgʉ, jĩcãtira cʉ̃ majuropeera bii yai boja peoticã cojoupi. \v 27 Niipetirãpʉra jĩcãtira bii yai, jiropʉra yua añurije ca tiiricarã añuro tii eco, ñañarije ca tiiricarã ñañaro biirica tabepʉ tiicojo eco, cʉ̃ja ca biipere birora, \v 28 Cristo cãa jĩcãtira bii yaiupi, paʉ bojoca ñañaro cʉ̃ja ca tiiriquere ametʉenegʉ. Jiro baua ea nemorucumi ñucã; biigʉpʉa, bojoca cʉ̃ja ca ñañarije wapare ametʉene bojagʉ doogʉ méé yua, cʉ̃re ca yue niiricarãre ametʉenegʉ doogʉ pee doorucumi. \c 10 \p \v 1 Moisés cʉ̃ ca doti cũurique pea, bojocare añurije Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca tiicojope ca doopere ca nii cõoña jʉorije niiupa. Cʉ̃ ca bojoca cʉti nii majuropeerije méé niiupa. To biri doti cũuirique pea, to cãnacã cʉ̃mara waibʉcʉrã díí mena joe jʉti añu mʉenerique mena Ʉmʉreco Pacʉre ca tii nʉcʉ̃ bʉo niirãre, jĩcãti ʉno peera ñañarije manirã cʉ̃ja ca tuaro cʉ̃jare tiiti. \v 2 Doti cũuriquera ñañarije manirã cʉ̃ja ca tuaro ca tiirije to ca niijata, “Mee ñañarije manirãpʉ mani nii yua,” ĩi tʉgoeñari, waibʉcʉrãre Ʉmʉreco Pacʉpʉre cʉ̃ja ca joe jʉti añu mʉene niirucurijere to cõrora tii yerijãacãbojacupa. \v 3 Biiropʉa, ate waibʉcʉrã jĩari cʉ̃ja ca joe mʉene cojorucuriquea, ñañaro cʉ̃ja ca tiirucurijere cʉ̃mari cõrora tʉgoeñari cʉ̃ja ca tii niirije niiupa. \v 4 Wecʉa díi, to biri chivoa díi, ñañarije tiirique wapare coe majiti. \p \v 5 To birira Cristo ati yepapʉre doogʉ, o biro ĩiupi Ʉmʉreco Pacʉre:\f + \fr 10.5-7\ft Sal 40.6-8.\f* \q1 “Waibʉcʉrã joe mʉeneriquere, ñucã ‘Cʉ̃ yee niirucu’ ĩirã \q2 cʉ̃ja ca jee dica woorijere, mʉ bootiwʉ. \q2 To birira bojocʉ yʉre mʉ tiiwʉ. \q1 \v 6 Bojoca ñañaro cʉ̃ja ca tiirijere ñañarije manirã tuarʉgarã, waibʉcʉrã jĩari cʉ̃ja ca joe mʉene cojorucurijere mʉ ĩa biijejati. \q1 \v 7 To biri o biro yʉ ĩiwʉ: Ʉmʉreco Pacʉ ‘Anora yʉ nii,’ mʉ yaa pũuropʉre yʉ yee maquẽre cʉ̃ja ca owa cũu jʉguericarore birora, mʉ ca dotirore biro tiirʉgʉ.” \m \v 8 O biro ĩi jʉoupi: Waibʉcʉrãre jĩari joe mʉeneriquere, waibʉcʉrãre cʉ̃re cʉ̃ja ca tiicojo nʉcʉ̃ bʉorijere booti, ĩa nʉcʉ̃ bʉoti, biimi Ʉmʉreco Pacʉ, dotirique to biro ca tii dotirije ca nii pacaro. \v 9 Jiro ĩi nemoupi ñucã: “Anora yʉ nii, mʉ ca dotirore biro tiirʉgʉ,” ĩiupi. O biro ĩiri, waibʉcʉrãre jĩari joe mʉene nʉcʉ̃ bʉo niirucuriquere cõaupi, wãma wãme pee wajoarʉgʉ. \v 10 Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca dotirore biro cʉ̃ ca tiirique jʉorira, ca ñañarije manirã mani ca niiro manire tiiupi, cʉ̃ majuropeera jĩcãtira cʉ̃ ca bii yai boja peoticã cojorique jʉori. \p \v 11 Niipetirã judíos, paia ca nii earã cõrora, tii wãme wadorena to cãnacã rʉmʉra waibʉcʉrã jĩari joe mʉene cojocõa niirucuma, cʉ̃ja ca ñañarije wapare jĩcãti ʉno peera ñañarije manirã cʉ̃ja ca tuaro ca tiitirije to ca niimijata cãare. \v 12 Jesucristo pea bojoca ñañaro cʉ̃ja ca tiirique wapare ametʉene bojagʉ, jĩcãtira bii yai boja yapano peoticã cojori, Ʉmʉreco Pacʉ díámacʉ̃ nʉña pee ea nuu eaupi. \v 13 Toopʉ yue niimi, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ waparãre cʉ̃ja ca doca cũmuro cʉ̃ ca tiiropʉ. \v 14 Jĩcãti bii yaigʉra, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca jʉorãre añurã cʉ̃ja ca nii nʉnʉa waapere cʉ̃jare tii boja peoticã cojoupi. \v 15 Añuri Yeri cãa o biro manire ĩi wede majio nemomi: \fig Waibʉcʉ̃ra jĩari joe mʉenerica tutu. He 10.11|src="CN02093b.tif" size="col" \fig* \q1 \v 16 “Tii rʉmʉri jiro cʉ̃ja menare ‘O biro yʉ tiirucu,’ cʉ̃ ca ĩirije pea, ‘Ate niirucu,’ ĩimi Wiogʉ: ‘Yʉ ca dotirijere cʉ̃ja yeripʉ ca niiro yʉ tiirucu. Ñucã cʉ̃ja ca tʉgoeñarijepʉ, owa tuuricarore biro cʉ̃ja ca majiro yʉ tiirucu.’ ”\f + \fr 10.16\ft Jer 31.33.\f* \q1 \v 17 “Ñañarije cʉ̃ja ca tii bui cʉtirijere, to biri ñañaro cʉ̃ja ca tii niirijere, pʉati teere yʉ tʉgoeña nemotirucu,” ĩimi.\f + \fr 10.17\ft Jer 31.34.\f* \m \v 18 To biri ñañaro mani ca tiirique wapare cʉ̃ ca acobo bojacãrique ca niiro macã, ñee ʉno peere ĩirã cõro, ñañarije tii wapa tuarique wapare waibʉcʉrã jĩari tiicojo ametʉene nemo majiña mani yua. \s1 Ñañarije ca tiicõa niirãre wede majiorique \p \v 19 Yʉ yaarã, mecʉ̃ra uwiricaro maniro, Ca Ñañarije Mani Majuropeecãri Jawipʉre mani jãa waa maji, Jesucristo manire cʉ̃ ca bii yai bojarique jʉori, \v 20 Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca bojoca cʉti niiri jawipʉre ea waa majiña maniro ca camota niirica quejerore, Jesucristo cʉ̃ majuropeera cʉ̃ ca bii yairije mena cʉ̃ ca pãa jãa waaricaropʉre. \v 21 Jesús'ra niimi mani yʉʉ pai ca nii majuropeegʉ, Ʉmʉreco Pacʉ yaarã jʉguerore ca niigʉ. \v 22 To biri añuro yeri cʉticãri, díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉorique mena, “To birora mani biirucu,” ĩi tʉgoeña ñee dopocãri, mani yeripʉre ñañarije tʉgoeñaricaro maniro mani upʉre oco añurije mena ñañaro mani ca tiiriquere ca coe ecoricarã niiri, Ʉmʉreco Pacʉ pʉtore mani waaco. \v 23 Mani ca yue niirijere, “Yeera mani biicã” ĩiricaro maniro, to birora ca tʉgoeña bayicõa niiparã mani nii. Ʉmʉreco Pacʉ pea, “To biro yʉ tiirucu,” manire cʉ̃ ca ĩiricarore birora manire tiirucumi. \v 24 To biri mani ca niiro cõrora ameri tii nemo, bʉaro jañuro ameri mai, añurije wadore tii, tii niirica wãme peere mani amaco. \v 25 Jĩcãrã, Ʉmʉreco Pacʉre mani ca ĩi nʉcʉ̃ bʉo juu bue niiri taberire ca waatirãre biro ca biitiparã mani nii; biitirãra, mani ca niiro cõro, ameri wede majio tʉgoeña bayi, ca tii niiparã mani nii, mecʉ̃ docare Wiogʉ yaa rʉmʉ ca cõñacã doorijere ca ĩa majirã niiri. \p \v 26 Añurije queti díámacʉ̃ ca ĩirijere majicãri jiropʉra, tiirʉgarique mena ñañarijere mani ca tiicã nʉnʉa waajata, to biro mani ca tiirije wapare ca bii yai ametʉene bojapʉ manimi yua. \v 27 Ʉmʉreco Pacʉre ca junarãra, ñañaro cʉ̃ja ca biipe pecamepʉ ñañaro cʉ̃ja ca ʉ̃ʉ yaipe wado dʉja. \v 28 Noo ca boogʉ Moisés cʉ̃ ca doti cũuriquere ca ametʉene nʉcãgʉre, pʉarã, itiarã, cʉ̃ ca biirijere cʉ̃ja ca wedejãajata, ĩa mairicaro maniro cʉ̃re jĩa cõacãrucuupa. \v 29 Ʉmʉreco Pacʉ Macʉ̃re ca junarã, cʉ̃ ca bii yairiquera ca ñañarije manirã cʉ̃ja ca niiro ca tiiriquere ca junarã, ñucã Ʉmʉreco Pacʉ yʉʉ Añuri Yeri cʉ̃jare ca maigʉre ñañaro ca ĩirã doca, ¿ametʉenero ñañaro tamʉorucuma mʉja ĩi tʉgoeñatiti? \v 30 To biri Ʉpʉ o biro ca ĩiricʉre mani maji: “Yʉ yee nii ñañaro tii ameriquea, yʉ, yʉ ame bojarucu,” ĩiupi Ʉpʉ.\f + \fr 10.30a\ft Dt 32.35.\f* Ñucã o biro ĩiupi: “Wiogʉ, cʉ̃ yaa puna macãrãre ĩa bejerucumi,” ĩiupi.\f + \fr 10.30b\ft Dt 32.36; Sal 135.14.\f* \v 31 ¡Ñañarije peti niiro bii, Ʉmʉreco Pacʉ ca caticõa niigʉre ñañaro tii ecorique doca! \p \v 32 Mʉja pea Jesucristo yee quetire mʉja ca tʉo nʉnʉjeericaro jiro, ñañaro tamʉo pacarã mʉja ca tʉgoeña bayiriquere acoboticãña. \v 33 Jĩcãrã mʉja mena macãrã, niipetirã cʉ̃ja ca ĩa cojoropʉ, ñañaro cʉ̃jare ĩi tuti eco, ñañaro tii eco, biiupa. Ñucã ape tabera mʉjare birora ñañaro ca tamʉorãre ĩarã, mʉja menara ñañaro ca tamʉorãre birora mʉja tʉgoeña nemoupa. \v 34 Tia cũurica wiipʉ ca niirã cãare cʉ̃jare mʉja ĩa maiupa. Mʉja ca cʉorijere cʉ̃ja ca ẽmajata cãare, ʉjea niirique mena mʉja niicãupa; ʉmʉreco tutipʉ mʉja ca cʉorije ca añu majuropeerije, to birora ca niicõa niirije peere majima ĩirã to biro mʉja biiupa. \p \v 35 To biri Jesucristore mʉja ca tʉo nʉnʉjee niirijere yerijãaticãña. Teera añurijere pairo mʉja ca tiicojo ecoro mʉjare tiirucu. \v 36 Mʉja, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca boorore biro tiirʉgarã ñañaro tamʉo pacarã, to birora ca tʉgoeña tutuacãparã mʉja nii, Ʉmʉreco Pacʉ “To biro yʉ tiirucu,” cʉ̃ ca ĩiriquere mʉja ca tiicojo ecopere biro ĩirã. \v 37 Ʉmʉreco Pacʉ wederique o biro ĩi: \q1 “Yoari mééra doorucumi ca doopʉ. Yoaro bii mani waati majuropeecãrucumi.\f + \fr 10.37\ft Hab 2.3-4.\f* \q1 \v 38 ‘Añugʉ niimi’ yʉ ca ĩigʉa, díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉo niirije jʉorira catirucumi. \q1 Yʉ mena ca niimiricʉ amojode nʉcã cʉ̃ ca tuacoajata docare, cʉ̃ ca biirijere yʉ ʉjea niitirucu.”\f + \fr 10.38\ft Ro 1.17; Gal 3.11.\f* \m \v 39 Mania, ñañaro bii yairica tabepʉ\f + \fr 10.39\ft Infierno.\f* ñañaro bii yairʉgarã, añurije quetire ca tʉo nʉnʉjee yerijãarãre biro méé mani bii. Jesucristore díámacʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorã niiri, ca ametʉarã pee niirã mani bii. \c 11 \s1 Ʉmʉreco Pacʉre díámacʉ̃ nʉcʉ̃ bʉorique \p \v 1 Díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉoriquea, “Mani ca yuerijere mani tiicojo eco majuropeecãrucu,” ĩi tʉgoeña bayi, ñucã mani ca ĩatirijerena, “To birora biirucu,” ĩi yue, biirique nii. \v 2 Mani ñicʉ̃ jãa niiquĩricarã díámacʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorã niima ĩirã, “Añu majuropeecãma,” ĩi ecoquĩupa Ʉmʉreco Pacʉre. \p \v 3 Díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉorique jʉorira mani maji: Ʉmʉreco Pacʉ ati yepa niipetiro ca niirijepʉre cʉ̃ wederique menara ca bautirijerena mecʉ̃rire mani ca ĩarijere cʉ̃ ca tii jeeñoriquere. \p \v 4 Díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉorique jʉorira, Abel cãa, cʉ̃ ca cʉorijere Ʉmʉreco Pacʉre tiicojogʉ, Caín cʉ̃ ca tiicojorije ametʉenero añurije tiicojoupi. To biri Ʉmʉreco Pacʉ, “Añugʉ niimi” ĩiri, cʉ̃ ca tiicojorijere ĩa biijejaupi. To biri Abel cʉ̃ ca bii yairo jiro to ca niimijata cãare, díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorique pea mecʉ̃ripʉ cãare manire wede majiocõa nii. \p \v 5 Enoc cãa díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, cʉ̃ bii yaiticãjato ĩigʉ, ca catigʉrena cʉ̃re ami waaquĩupi. Ati yepare cʉ̃re ĩa nemotiupa, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃re cʉ̃ ca amicoarique ca niiro macã. Ʉmʉreco Pacʉ yee cʉ̃ja ca owarique o biro ĩi: Enoc, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃re cʉ̃ ca ami waaparo jʉguero, “Añuro cʉ̃ ca ĩa biijejarijere tii niiupi,” ĩi.\f + \fr 11.5\ft Gn 5.24.\f* \v 6 Díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉorique manigʉra, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca ĩa biijejarijere tii majiña mani. Ʉmʉreco Pacʉ pʉto ea waarʉgarã, “Ʉmʉreco Pacʉ niimi, cʉ̃a cʉ̃re ca amarãre añurijere ca tiicojogʉ,” díámacʉ̃ ca ĩi tʉo nʉcʉ̃ bʉope nii. \p \v 7 Noé cãa díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, ĩati pacagʉ, Ʉmʉreco Pacʉ “To biro biirucu,” cʉ̃ ca ĩirijere tʉo nʉnʉjeeri, cũmua pairica quenoquĩupi, cʉ̃ yaarã mena ametʉarʉgʉ. Ñucã díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, bojoca ati yepa macãrã ñañarije ca tii niirãre, “Ñañaro bii yairique biro dooro tii,” ca ĩi majio niiricʉ niima ĩigʉ, díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉorique jʉori añurije bʉarique Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca tiicojorijere cʉo eaupi. \p \v 8 Díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, Abraham cãa Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃re cʉ̃ ca jʉoro, cʉ̃ ca ĩirijere tʉo nʉnʉjee, cʉ̃re yʉʉri, cʉ̃ ca tiicojopa yepapʉre waarʉgʉ majiti pacagʉ, cʉ̃ yaa yepare witi weoupi. \v 9 Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃re cʉ̃ ca ĩirijere díámacʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉogʉ niiri, “Mʉre yʉ tiicojorucu,” Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca ĩirica yepa, aperã yaa yepapʉre niirucuupi. Waibʉcʉrã quejeri menara wii pĩiri quenori, tii yepapʉre yoja amojoderucuupi. Isaac, Jacob jãari, Ʉmʉreco Pacʉ, “To biro yʉ tiirucu,” cʉ̃ ca ĩiriquere ca ñeericarã cãa to birora biiupa. \v 10 To biri Abraham pea, Ʉmʉreco Pacʉ majurope cʉ̃ ca quenorica macã, ca nii majuropeeri macã ca yai nʉcãtipa macãre yuegʉ biiupi. \p \v 11 Ñucã díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉorique jʉorira, Abraham bʉcʉ peti nii, Sara cãa ca puna manigo cõ ca nii pacaro, tutuarique tiicojo ecori, “To biro yʉ tiirucu” ca ĩigʉ, cʉ̃ ca ĩirore biro ca tiigʉre, “Cʉ̃ ca ĩiricarore biro tiirucumi,” díámacʉ̃ ĩi tʉo nʉcʉ̃ bʉori, ca puna cʉtigʉ nii eaupi. \v 12 O biro biima ĩigʉ Abraham, puna manigʉra yai nʉcã waagʉ ca biimiricʉ, ñocõa ʉmʉreco quejeropʉ ca niirã cõro, ñucã dia pairi yaa tʉjarore jita dupari do biro ca tii, cõo peoti majiña manirijere biropʉ pãramerã cʉti eaupi. \p \v 13 Cʉ̃ja niipetirãpʉra, Ʉmʉreco Pacʉ, “To biro yʉ tiirucu” cʉ̃jare cʉ̃ ca ĩiriquere bʉa eatirãra, bii yai peticoaupa. Biirãpʉa cʉ̃ ca ĩiriquere díámacʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorã niiri, yoaropʉ ca baurijere ĩa, teere bocaña, ĩa ʉjea nii, biiupa. Ñucã, “Ati yepare to birora ca niicõa niiparã méé mani nii, ape yepapʉ ca waa nʉnʉa waari maja mani nii” ĩi, ĩa majiupa. \v 14 To biirije ca ĩirã, “Ape yepa, cʉ̃ja ca niipa yepare amarã tiima ména,” mani ca ĩi majiro tiima. \v 15 Cʉ̃ja ca doo weorica yepapʉrena cʉ̃ja ca tʉgoeñacõa niijata, tii yepapʉra tuacoabojacupa ñucã. \v 16 Cʉ̃ja pea añuri yepare boorã biiupa. O biro ĩijata, “Emʉaropʉ macã yepare.” To biri Ʉmʉreco Pacʉ, “Yʉ, cʉ̃ja Ʉmʉreco Pacʉ yʉ nii,” ĩi bobotimi, mee cʉ̃ja ca niipa macãre ca queno yuecãricʉ niiri. \p \v 17 Ñucã Abraham díámacʉ̃ tʉo nʉcʉ̃ bʉorique jʉorira, Ʉmʉreco Pacʉ: ¿Díámacʉ̃ra yʉre tʉo nʉnʉjeegʉra cʉ̃ tiiti? ĩigʉ cʉ̃re cʉ̃ ca ĩi ñaaro, cʉ̃ macʉ̃ Isaac're ami, waacoaupi, cʉ̃re jĩari joe mʉene cojorʉgʉ. Cʉ̃ macʉ̃ jĩcʉ̃ra ca niigʉ, \v 18 Ʉmʉreco Pacʉ, “O biro yʉ tiirucu” cʉ̃ ca ĩiricʉrena jĩari, ca joe mʉenecãpʉra niicãgʉ biiupi: “Mʉ macʉ̃ Isaac jʉori, mʉ pãramerã cʉtirucu,” cʉ̃ ca ĩiricʉrena.\f + \fr 11.18\ft Gn 21.12.\f* \v 19 Abraham pea, “Ca bii yaicoaricarãpʉrena ca catio majigʉ niimi Ʉmʉreco Pacʉ,” ĩi majicãupi. To biri o biiro pee ĩijata, cʉ̃ macʉ̃ ca bii yaicoaricʉ ca cati tuagʉre biro ca niigʉpʉre, cʉ̃re tua amiupi ñucã. \p \v 20 Isaac cãa díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, cʉ̃ puna, Jacob, Esaú jãarire jiropʉ cʉ̃jare ca bii mʉa nʉcãpere, “Añuro mʉjare to biijato,” cʉ̃jare ĩi cũuquĩupi. \p \v 21 Jacob cãa díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, bii yaigʉ doogʉpʉra, cʉ̃ pãramerã José punare cʉ̃ja ca niiro cõrorena, “Añuro mʉjare to biijato,” cʉ̃jare ĩiri, cʉ̃ tuericagʉ\f + \fr 11.21\ft Griego wederique mena Ʉmʉreco Pacʉ wederiquere ca owaricarã “tuericagʉ” cʉ̃ja ca ĩirica taberena hebreo wederique mena ca owaricarã pea “cãni pejarica tabe” ĩiupa.\f* mena tua ñee nucũri, Ʉmʉreco Pacʉre ĩi nʉcʉ̃ bʉoupi. \p \v 22 José cãa, díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira bii yairʉgʉ jʉguero, o biro cʉ̃jare ĩi tʉjaquĩupi israelitas're: “Jiro jañuro Egipto yepare mʉja witirucu. Mʉja ca witiri rʉmʉ ca niiro, yʉ upʉri ca nii dʉjarije cãare mʉja jeecoawa, mʉja ca waari yepapʉ,” cʉ̃jare ĩiquĩupi.\f + \fr 11.22\ft Gn 50.24-25; Ex 13.19.\f* \p \v 23 Moisés pacʉa cãa díámacʉ̃ cʉ̃ja ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, Moisés cʉ̃ ca baʉaro jiro, itiarã muipũa peti yaiori cʉ̃re cʉoupa, wimagʉ añugʉacã cʉ̃ ca niiro macã. To biri Egipto yepa wiogʉ, wimarã ʉmʉare cʉ̃ ca jĩa bate dotirijere uwitiupa. \p \v 24 Ñucã díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira Moisés, bʉcʉa waagʉ, Faraón macõ macʉ̃ cʉ̃ ca niirijere bootiupi. \v 25 Jĩcã cuu cõro ñañarije cʉ̃ja ca tiirijere cʉ̃ja mena tii ʉjea nii niiricaro ʉnora, Ʉmʉreco Pacʉ yaa puna israelitas mena pee ñañaro tamʉorʉgaupi. \v 26 “Cristo ñañaro cʉ̃ ca tamʉopere biro pee biirique pee nii, Egipto maquẽ apeyere cʉo ʉjea nii niirique ametʉenero ca nii majuropeerijea,” ĩi tʉgoeñaupi Moisés, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca tiicojope peere ca yuegʉ niiri. \v 27 Ñucã Moisés díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, Egipto macʉ̃ wiogʉ cʉ̃ mena cʉ̃ ca ajiarijere uwiricaro maniro, tii yepare witiupi. Ʉmʉreco Pacʉ ca bautigʉre ca ĩagʉre birora, to birora tʉgoeña tutuacõa niiupi. \v 28 Ñucã díámacʉ̃ cʉ̃ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, Pascua boje rʉmʉ tiigʉ, ovejare jĩari, cʉ̃ díi mena cʉ̃ja yaa wiijeri jope pãmarire wada dotiupi, Ʉmʉreco Pacʉ pʉto macʉ̃ jĩari majʉ, israelitas puna ca nii jʉorã ʉmʉare cʉ̃ ca jĩatipere biro ĩigʉ.\f + \fr 11.28\ft Ex 12.21-30.\f* \p \v 29 Israelitas cãa díámacʉ̃ cʉ̃ja ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, dia pairi yaa,\f + \fr 11.29\ft Ex 14.21-31 Oco Jũa, hebreos wederique mena peera “Yam Suf”. Waimaja wederique mena peera, “Wãjoriña”.\f* Ca Jũari yaare, ca oco maniri yepare biro tĩacoaupa. Cʉ̃ja jiro egipcios cãa, cʉ̃jare biro biirʉgama ĩirãra, dua yaicoaupa. \p \v 30 Díámacʉ̃ cʉ̃ja ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, Jericó macãre cʉ̃ja ca wee camota amojoderica tʉdiro cãa, jĩcã amo peti, ape amore pʉaga penituaro niiri rʉmʉri israelitas cʉ̃ja ca amojodero jiro wati batecã duwi waaupa. \p \v 31 Tii macã macõ Rajab, ʉmʉa epe wapa taari majo cãa, díámacʉ̃ cõ ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, Ʉmʉreco Pacʉre ca tʉo nʉnʉjeetirã mena bii yaitiupo. Cõ pea, Israel yaa pooga macãrã cõ yaa macãpʉre ca ĩa dutirã earãre, mairique mena cʉ̃jare boca, cõ yaa wiipʉ cʉ̃jare jee waaupo. \p \v 32 ¿Ñee pee yʉ ĩi nemogajati? Ʉmʉreco Pacʉre ca tʉo nʉnʉjeericarã Gedeón, Barac, Sansón, Jefté, David, Samuel, to biri Ʉmʉreco Pacʉ yee quetire wede jʉgueri maja, cʉ̃ja ca biiquĩriquere yʉ ca wedejata, yʉ ĩi peotitibocu. \v 33 Ñucã díámacʉ̃ cʉ̃ja ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉorira, ape yeparire jĩa taa ẽma, ca niirore biro añuro bojocare jʉo tii nii, Ʉmʉreco Pacʉ, “To biro yʉ tiirucu,” cʉ̃ ca ĩiriquere ñee, yaia jũarã bʉcʉrã ʉjerorire paa biato, \v 34 pecameri uwioro ca ʉ̃ʉrijere yaa, cʉ̃ja waparã niipĩiri mena cʉ̃jare cʉ̃ja ca jĩa baterʉgaro duticã, ca tutuatirã ca niimiricarãra ca tutuarã nii ea, ñucã ameri jĩarica tabere do biro ca tiiya manirã nii, cʉ̃ja waparãre jĩa ametʉa nʉcãcã, biiupa. \v 35 Nomia cãa, cʉ̃ja yaarã ca bii yaicoaricarãpʉrena, ca cati tuaricarãpʉre yaarã cʉtiupa. Aperã ñañaro tii yaio ecoupa, “Ʉmʉreco Pacʉre mʉja ca tʉo nʉnʉjee yerijãajata, jãa jĩaticu,” cʉ̃ja ca ĩirijere bootiri, “Jiropʉ mani ca cati tuape doca añurije peti niiro bii,” ĩima ĩirã. \v 36 Aperã, boborije ĩi bui eco, bape jude eco, come daari menapʉ jia eco, tia cũu eco, biiupa. \v 37 Aperã ʉ̃tã mena dee jĩa eco, aperã cʉ̃ja upʉ decomacãrira wide waa eco yai, niipĩiri mena jĩa eco yai, biiupa. Ñucã oveja, cabra quejeri menara juti cʉticãri, apeye ʉno cʉori méé ñañaro cʉ̃ja ca tiicãricarã tʉgoeñarique pai nucũ yujurã, aperopʉ, aperopʉ, waa nucũ yujurucuupa. \v 38 ¡Cʉ̃ja, ati yepare cʉ̃ja ca niiro ca booya manirãpʉ niicãrã biiupa! “Toopʉ mani waa” ĩi majiricaro maniro, nucũ yujuri majara niicã, ca yucʉ maniri yeparipʉ, macãnʉcʉ̃ripʉ, ʉ̃tã totiripʉ, operipʉ, nii yujurucuupa. \p \v 39 Cʉ̃ja niipetirãpʉra díámacʉ̃ cʉ̃ja ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije jʉori Ʉmʉreco Pacʉre, “Añurã niima” ca ĩi ecoricarã nii pacarã, “Yʉ tiicojorucu” cʉ̃ ca ĩiriquere tiicojo ecoticãupa. \v 40 Ʉmʉreco Pacʉ pea manipʉre ĩima ĩigʉ, “Ametʉenero añurijere yʉ tiirucu,” ĩiupi, mani mena jĩcãripʉ añurã cʉ̃ja ca nii yapano eapere ĩima ĩigʉ. \c 12 \s1 Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ punare wede majiomi \p \v 1 To biri mani cãa, mani wejare to cõro paʉ díámacʉ̃ cʉ̃ja ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorijere ca ĩñoricarã cʉ̃ja ca nii coterijere ca majirã niiri, añuro mani ca nii majitiro ca bii pato wãcõ niirijere, to biri ñañarije mani ca tiiro ca tii mecʉ̃orijere camotaticãri, tʉgoeña tutuarique mena Ʉmʉreco Pacʉ manire cʉ̃ ca tii dotiriquere ca tii nʉnʉa waaparã mani nii. \v 2 Jesús cʉ̃ ca biiricarore biro ca bii nʉnʉjeeparã mani nii. Díámacʉ̃ mani ca tʉo nʉcʉ̃ bʉorije cʉ̃ yeera bii jʉo, ñucã cʉ̃ra añurã mani ca nii earo tii, ca tiigʉ niimi. Jesús, ñañaro tamʉo ametʉari jiro, añuro ʉjea niirique cʉ̃ ca bʉapepʉre majiri, ñañaro yucʉ tenipʉ bii yaigʉ, ñañagʉre ca tiirãre biro cʉ̃re cʉ̃ja ca tii yaiorijere bobo tʉgoeñatiupi. To biro ca biiricʉ niiri Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca duwiri cũmuro díámacʉ̃ nʉña peere ea nuu eaupi. \v 3 Jesús cʉ̃ ca biiriquere tʉgoeñaña. Ñañarã cʉ̃re ca junarã cʉ̃ja ca ĩi tutirijere ñañaro peti tamʉoupi; to biri mʉja cãa jʉti, jʉtiriti biiticãña. \p \v 4 Ména, mʉja pea, ñañarijere junama ĩirã mʉja ca wede majiorije jʉori, ñañaro tamʉo, bii yairiquepʉra mʉja bii ñaati. \v 5 ¿Ʉmʉreco Pacʉ, mʉjare, cʉ̃ punare biro cʉ̃ ca wede majiorijere mee mʉja acobocoati? O biro ĩi owarique nii: \q1 “Macʉ̃, tʉo junaticãña, Wiogʉ cʉ̃ ca wede majiorijere. \q1 Tuti jañuri mʉre cʉ̃ ca wede majiorije cãare tʉgoeñarique paiticãña. \q1 \v 6 Wiogʉa cʉ̃ ca mairãre wede majiomi. \q1 Ñucã cʉ̃ punare biro cʉ̃ ca ĩarãre, ñañaro tiirique mena cʉ̃jare wede majiomi.”\f + \fr 12.6\ft Pr 3.11-12.\f* \p \v 7 Ñañaro mʉja ca tamʉorijere to birora nʉcãcãña, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ punare biro mʉjare tiigʉ tiimi. ¿Cʉ̃ niiti jĩcʉ̃ cʉ̃ macʉ̃ cʉ̃ pacʉ cʉ̃ ca wede majiotigʉ? To biri Ʉmʉreco Pacʉ cãa manire wede majio majimi. \v 8 Ʉmʉreco Pacʉ mʉjare, mʉja punare mʉja ca wede majiorore biro cʉ̃ ca wede majioticãjata, cʉ̃ puna majurope méé mʉja nii. Cʉ̃ja ca puna jãa batericarãre biro pee mʉja nii. \v 9 Apeyera, wimarã mani ca niiro, mani pacʉa ati yepa macãrã manire wede majiorucuwa. To biro cʉ̃ja ca ĩirijere mani tʉo nʉcʉ̃ bʉorucuwʉ. To biro ca biiricarã niiri, caticõa niiriquere bʉarʉgarã, mani Pacʉ, ʉmʉreco tutipʉ ca niigʉ, cʉ̃ ca wede majiorije pee docare ametʉenero nʉcʉ̃ bʉorique mena cʉ̃ ca ĩirijere ca tʉo nʉnʉjeeparã mani nii. \v 10 Mani pacʉa ati yepa macãrã, ati yepare yoaro ca cati niitiparã mani ca nii pacaro, “O biro pee yʉ ca wede majioro añu earʉgami yʉ macʉ̃,” cʉ̃ja ca ĩi majiro cõro manire wede majiorucuwa. Ʉmʉreco Pacʉ pea añuro mani ca niipere ĩima ĩigʉ, manire wede majiomi, cʉ̃re birora ca ñañarije manirã mani ca niipere biro ĩigʉ. \v 11 Biiropʉa ñañaro tiicãri manire cʉ̃ja ca wede majiori nimarore jĩcã wãme peera mani ca ʉjea niiro tiiti. Puniro tʉgoeñarique niiro bii. To biro manire cʉ̃ja ca tiirijere mani ca tʉo majijata, jiropʉra añuro nii, añuro niirique cʉti, mani ca bii nʉnʉa waaro ca tiirije niiro bii. \s1 Ʉmʉreco Pacʉre ca junarãre wede majiorique \p \v 12 Tee tiirã, mʉja amori ca bogá yai waariquere ca tutuarije ca niiro tii queno, mʉja ãjʉro jupeari ca tutuati yai waarijere tutuarique jãa, tiiya. \v 13 Mʉja yaa maarire díámacʉ̃ maari quenoña,\f + \fr 12.13\ft Pr 4.26.\f* dʉpo upa yuria ca niiri dʉpo ca maa maniro peera ʉta ama woa waatirora to ca yʉjʉcoapere biro ĩirã.\f + \fr 12.13\ft To biri, mʉja amori ca jʉti yai waariquere, mʉja ñicã sʉrʉari ca tutuati waariquere, tutuarique jãa, tiicãri, díámacʉ̃ maa ca nii waari maa peere amaña, ñicã upa yuria ca niiri ñicã wetitirora ca yʉjʉcoapere biro ĩirã.\f* \p \v 14 Niipetirã mena jĩcãri cõro añuro niirique, ca ñañarije manirã niiriquere, amaña. Teere ca tiitirã, jĩcʉ̃ ʉno peera Ʉmʉreco Pacʉre ĩatirucuma. \v 15 Jĩcʉ̃ ʉno peerena Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca tii nemorije ca dʉjatipere biro ĩirã, bojoca catiri niiña, jĩcʉ̃ ʉno peera, yucʉgʉ ca nʉcõri jʉ̃guẽricʉ ca biirore biro, paʉpʉre añuro nii majiña maniro cʉ̃jare tii camota nii, ñañarije cʉ̃ja ca tiiro tii, cʉ̃ ca tiitipere biro ĩirã. \v 16 Jĩcʉ̃ ʉno peera mʉja mena macãrã, nʉmo mani, manʉ mani, bii pacarã tii epericarã cʉti, tii nʉcʉ̃ bʉorique ca niirije ca tiiya manirjera tii epe, tiieto. O biiri wãmera tiiquĩupi Esaú. “Watoa maquẽ nii” ca ĩigʉre biro, jĩcã bapa baarica bapa jʉorira, ca jũwʉ cʉ̃ ca niimiriquere cʉ̃ bai peere nonicãquĩupi.\f + \fr 12.16\ft Gn 25.29-34; 27.1-46.\f* \v 17 Mee mʉja maji, tee jiro cʉ̃ ca biiriquere. Añurije maquẽre cʉ̃ pacʉre cʉ̃ ca jãimijata cãare, tiicojo ecotiupi. Bʉaro otirique mena cʉ̃ ca ĩimijata cãare, do biro tii wajoa majiña maniupa to biro cʉ̃ ca tiiriquere. \p \v 18 Israelitas cʉ̃ja ca biiricarore biro, ʉ̃tãgʉ ca ʉ̃ʉ nucũricʉre, bʉaro ca naitĩarijere, bʉaro wino waa, bʉpo paa, ca bii amojodericʉ pʉtore mʉja waatiupa. \v 19 Ñucã putirica wʉʉ ca bʉjʉrijere, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca wederije cãare mʉja tʉotiupa. Cʉ̃ ca wederijere ca tʉoricarã pea, to cõrora cʉ̃jare cʉ̃ wede yerijãajato ĩirã, “To cõrora wedeya,” bʉaro cʉ̃re ĩi jãiupa. \v 20 Waibʉcʉpʉ cãa ʉ̃tãgʉre cʉ̃ ca ʉtajata, ʉ̃tã mena dee jĩa, ñucã jadericaro mena jade jĩa, cʉ̃ tii ecojato, cʉ̃ ca ĩirijere, “Mani nʉcãricaro mani,” ĩima ĩirã, to biro ĩiupa.\f + \fr 12.20\ft Ex 19.12-13.\f* \v 21 Ʉcʉenerije peti niiupa, cʉ̃ja ca ĩarije pea. To biri Moisés majuropeecã: “Bʉaro uwirique mena yʉ nanagaja,” ĩiupi.\f + \fr 12.21\ft Dt 9.19.\f* \p \v 22 Mʉja pea Sión ca wãme cʉtiri buuropʉre, Ʉmʉreco Pacʉ ca caticõa niigʉ yaa macã, Jerusalén ʉmʉreco tutipʉ ca niiri macã, Ʉmʉreco Pacʉre queti wede bojari maja paʉ millares peti ca niirã Ʉmʉreco Pacʉre ĩi nʉcʉ̃ bʉorʉgarã ca nea pooricarã pʉto pee, \v 23 to biri Ʉmʉreco Pacʉ puna ca nii jʉoricarã ʉmʉreco tutipʉ cʉ̃ja wãmere ca owa tuu ecoricarã pʉto pee, mʉja nea poo nʉnʉa waa. Ʉmʉreco Pacʉ, niipetirãpʉre ca Jãiña Bejegʉ pʉto pee, bojoca añurã ca niiquĩricarã yerire añurã peti Ʉmʉreco Paacʉ cʉ̃ ca tiiricarã pʉto pee, \v 24 Jesús, wãma wãme ca tiiricʉ pʉto pee, to biri cʉ̃ díi, mani ca ñañarijere manire ca coerique Abel niiquĩricʉ díi ametʉenero añurije ca wederije pʉto pee, mʉja nea poo nʉnʉa waa.\f + \fr 12.24\ft Jesucristo cʉ̃ ca bii yairiquera mani ca ñañarije wapare ametʉeneupa. Abel cʉ̃ ca bii yairique pea jĩa amerique niiupa.\f* \p \v 25 To biri manire ca wedegʉre jãa tʉo junare ĩirã tʉo majiña. Ʉmʉreco Pacʉ ati yepara niiri bau niiro, “Teere tiiticãña,” cʉ̃jare cʉ̃ ca ĩirijere ca junaricarã cãa, do biro pee bii dutitiupa. Mani pee doca ʉmʉreco tutipʉ menara manire ca wede majio niigʉre mani ca junajata, do biro pee bii, ca dutiparã méé mani nii. \v 26 Tii cuupʉre Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca wederora ati yepa nanacoaupa. Mecʉ̃ peera o biro ĩimi: “Ñucã jita to ca nanaro yʉ tii nemorucu. Ati yepa wado méé, ʉmʉreco tuti menapʉra to ca nanacoaro yʉ tiirucu,” ĩimi.\f + \fr 12.26\ft Hag 2.6.\f* \v 27 “Ñucã jĩcãti yʉ tii nemorucu” ĩigʉa, cʉ̃ ca tiirique to birora ca niicõa niitipe pea yai peticoarucu, to birora ca niicõa niipe pee wado ca dʉja eapere biro ĩiro, ĩimi Ʉmʉreco Pacʉ, mani ĩi maji. \p \v 28 Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca doti niiri tabe, mani ca niipa tabe pea yaitirucu. Ate jʉori, Ʉmʉreco Pacʉre, “Jãa mena mʉ añu majuropeecã” ĩi, ñucã nʉcʉ̃ bʉorique mena, cʉ̃ ca ĩa biijejarije mena, cʉ̃re mani tii nʉcʉ̃ bʉoco. \v 29 Mani Ʉmʉreco Pacʉa, pecame ca joe yaiori pecamere biro niimi.\f + \fr 12.29\ft Dt 4.24.\f* \c 13 \s1 Jesucristore ca tʉo nʉnʉjeerã cʉ̃ja ca tii niipe \p \v 1 Jĩcʉ̃ punare biro mʉja ca ameri mai niirijere to birora tiicõa niiña. \v 2 Mʉja yaa wiire ca earãre cãnirica tabe tiicojorique maquẽre acoboticãña. To biro tiima ĩirã, “Cʉ̃ja niicuma” ĩi majiri méé, Ʉmʉreco Pacʉ pʉto macãrãrena cʉ̃ja yaa wiijerira cʉ̃jare cãni dotirucuquĩupa.\f + \fr 13.2\ft Gn 18.1-8; 19.1-3.\f* \v 3 Mʉja cãa, tia cũurica wiipʉ ca niirãre, mʉja menara tii wiipʉ niirãre birora cʉ̃jare tʉgoeñaña. Ñañaro ca tii ecoricarã cãare cʉ̃jare tʉgoeñaña. Ape rʉmʉ ca niiro mʉja cãa, cʉ̃jare birora mʉja tamʉobocu. \p \v 4 Niipetirãpʉra nʉmo cʉtiriquere cʉ̃ja ĩa nʉcʉ̃ bʉojato. Mʉja ca nʉmoa cʉti niirijere, ñañarije tiicõa juaricaro maniro añuri wãme wadore tii niiña. Ca nʉmo cʉtirã nii pacarã aperã menapʉ ñee epe, ñucã niipetirije tiirica wãme cõro méépʉ ñee epericarã cʉti yai waa, ca tiirãra, ñañaro cʉ̃jare tiirucumi Ʉmʉreco Pacʉ. \v 5 Wapa tiirica tiirire cʉocã pacarã pairo jañuro boo jãa waaticãña. Mʉja ca cʉorije menara ʉjea niicãña. O biro ĩiupi Ʉmʉreco Pacʉ: \q1 “Di rʉmʉ ʉno peera mʉjare cũucã, mʉjare waa weocoa, yʉ biitirucu,” ĩiupi.\f + \fr 13.5\ft Dt 31.6.\f* \m \v 6 To biri, “To birora tiirucumi” cʉ̃re ca ĩirã niiri, o biro mani ĩi maji: \q1 “Wiogʉ niimi yʉre ca tii nemogʉ. \q1 To biri yʉ uwitirucu, ¿bojocʉa ñee ʉno pee yʉre cʉ̃ tiibogajati?”\f + \fr 13.6\ft Sal 118.6-7.\f* \p \v 7 Mʉjare ca jʉo niirã Ʉmʉreco Pacʉ yeere mʉjare ca wederucuricarã cʉ̃ja ca biiriquere tʉgoeñaña. Cʉ̃ja ca cati niiri rʉmʉrire añuro cʉ̃ja ca niirije cʉtirije mena, añuro mʉja ca nii nʉnʉa waaro ca tiiriquere ĩa cõoña, to birora díámacʉ̃ cʉ̃ja ca tʉo nʉcʉ̃ bʉo tutuacõa niiriquere, cʉ̃ja ca biiricarore biro bii nʉnʉjeeya. \v 8 Jesucristoa, ñamica cãare cʉ̃ra niicõa nii, mecʉ̃ cãare cʉ̃ra niicõa nii, to birora cʉ̃ra niicã nʉnʉa waa, ca biigʉ niicãgʉ biimi. \p \v 9 To biri mʉja, bojorique, ca tʉo ñaaña manirije bue majioriquerena tʉo nʉnʉjeeticãña. Baariquere, “Atere baaya; atera baaticãña,” ĩiriquerena tii nʉnʉjeerica tabe ʉnora, Ʉmʉreco Pacʉ manire cʉ̃ ca mairije peere tʉgoeña tutua nʉnʉa waarique pee añu. Tea, teere ca tii nʉnʉjeericarã cãare, jĩcã wãme ʉno peera cʉ̃ja ca tʉgoeña tutuaro tiitiupa. \v 10 Mania, bojorica wãme waibʉcʉ joe mʉene cojorique ʉnore mani cʉo, tĩrʉmʉpʉ macã jawi, Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca bojoca cʉti niiri jawire ca pade niirã, paia cʉ̃ja ca baatirije ʉnore. \p \v 11 Paia wiogʉ pea, Ca Ñañarije Mani Majuropeecãri Jawipʉ waibʉcʉrã díire Ʉmʉreco Pacʉpʉre tiicojogʉ waagʉ jee jãa waarucuupi, bojoca cʉ̃ja ca ñañarije wapare cʉ̃ acobojato ĩigʉ. Waibʉcʉrã díí peera macã tʉjaropʉ joerucuupa. \v 12 To biri wãmera Jesucristo cãa, macã tʉjaropʉ ñañaro tamʉo bii yaiupi, bojoca ñañarije cʉ̃ja ca tii bui cʉtirique wapare cõa boja, ñañarije manirã cʉ̃ja ca niiro tiirʉgʉ. \v 13 To biri mani cãa, Jesucristo mena macã tʉjaropʉ witi waari, cʉ̃ ca biiricarore birora, ñañaro cʉ̃ja ca ĩirijere, ñañaro tamʉo pacarã mani tʉgoeña bayicõa niijaco.\f + \fr 13.13\ft Jesucristore ca tʉo nʉnʉjeerã atere ca buerãre, tĩrʉmʉpʉ cʉ̃ja ca tii nʉcʉ̃ bʉo jʉo dooriquere tii nʉnʉjeerique maquẽre to cõrora tii yerijãaña, Jesucristo cãare ñañaro cʉ̃re tii, boborije cʉ̃re tii epe, cʉ̃ja ca tiiricarore biro mʉja ca tamʉope ca niicã pacaro, ĩi wede majio. He 11.26.\f* \v 14 Mania, ati yepapʉre jĩcã macã to birora ca niicõa niipa macãre mani cʉoti. To biri jiro ca niipa macã, to birora ca niicõa niipa macãre ama nʉnʉa waarã mani tii. \p \v 15 To biri Jesucristo jʉori, to cãnacã rʉmʉra Ʉmʉreco Pacʉre ca baja peocõa niiparã mani nii. Tee mani ca baja peorijera, waibʉcʉrã jĩari joe mʉenerãre biro mani ca tiirije nii. ¡To biri mani ʉjero mena cʉ̃re mani ĩi baja peoco! \v 16 Añuri wãme bojoca mena mʉja ca tii niirijere, ñucã mʉja ca cʉorije mena aperãre mʉja ca tii nemorijere, acoboticãña. Tee nii waibʉcʉrã jĩari joe mʉene cojorãre biro mʉja ca tii niirije Ʉmʉreco Pacʉ cʉ̃ ca ĩa biijejarije. \p \v 17 Mʉjare ca jʉo niirãre, cʉ̃ja ca ĩirore biro añuro yʉʉ nʉnʉjeeya. Cʉ̃ja, mʉja ca cati niirije peere mai jãama ĩirã, Ʉmʉreco Pacʉpʉre cʉ̃ja ca tiiriquere ca wedeparã niiri, yerijãari méé mʉjare wede majio niima. Añuro cʉ̃jare yʉʉ nʉnʉjeeya, cʉ̃ja ca tii niipe ca niirijere, wede pairicaro maniro ʉjea niirique mena cʉ̃ja ca tii niipere biro ĩirã, to biro mʉja ca tiitijata mʉja peera añuro mʉja ca niiro tiitirucu. \p \v 18 To biri apeyera ñucã, Ʉmʉreco Pacʉre jãare jãi bojaya. Mee jãa ca tʉgoeñarijepʉ, “Añuro mani nii,” jãa ĩi tʉgoeña, niipetirijepʉrena añuro ca tiirʉgarã niiri. \v 19 Añuro petira yoari méé jañurora Ʉmʉreco Pacʉ, mʉja pʉtopʉ mʉjare yʉ ca ĩagʉ waaro, cʉ̃ ca tiipere yʉre mʉja ca jãi bojaro yʉ boo. \s1 “Añuro to biijato” ĩi, añu doti yapanorique \p \v 20 Ʉmʉreco Pacʉ añuro niiriquere ca tiicojogʉ, ovejas're añuro ca ĩa nʉnʉjeegʉ do biro ca tiiya manigʉ, mani Wiogʉ Jesucristore ca bii yaicoaricʉpʉrena cʉ̃ ca cati tuaro tiiupi, cʉ̃ ca díi bate yairije mena “To biro yʉ tiirucu” cʉ̃ ca ĩiriquere, cʉ̃ ca ĩiricarore biro ca nii earo ca tiiricʉre. \v 21 Cʉ̃ ca boorore biro mʉja ca tiipere biro ĩigʉ, niipetirije añurijere tii niirique maquẽre, mʉjare cʉ̃ bue majiojato. Ñucã Jesucristo jʉori, mani menapʉ cʉ̃ ca ĩa biijejarijere cʉ̃ tiijato Ʉmʉreco Pacʉ. Añuro cʉ̃re ĩi nʉcʉ̃ bʉo baja peorique to petiticãjato. To biro to biijato. \p \v 22 Yʉ yaarã ate queti petoacã mʉja ca tʉgoeña bayipe mʉjare yʉ ca wede majio owa cojorijere añuro tʉgoeñarique mena tʉoya. \p \v 23 To biri apeyera, atere mʉja ca majiro yʉ boo: Mani yee wedegʉ, Timoteo cãa mee tia cũurica wiipʉ ca niiricʉ witijapi. To biri ano yʉ pʉto yoari méé cʉ̃ ca eajata, mʉjare yʉ ca ĩagʉ waari rʉmʉ ca niiro cʉ̃re yʉ ami waarucu. \p \v 24 Niipetirã mʉjare ca jʉo niirãre, Jesucristore ca tʉo nʉnʉjeerã niipetirãre, añu dotiya. Ati yepa Italia macãrã cãa bʉaro mʉjare añu doti cojoma. \p \v 25 Mʉja niipetirãre cʉ̃ yee añurije maquẽre cʉ̃ tiicojojato Ʉmʉreco Pacʉ. \p To biro to biijato.