\id ROM - Au NT [avt] -Papua New Guinea 1982 (DBL -2014) 
\h ROM 
\toc1 Tɨwei Pol Kewisɨk Ken Mɨt Ne Rom 
\toc2 Rom 
\toc3 Ro 
\mt1 Tɨwei Pol Kewisɨk Ken Mɨt Ne Rom  
\imt1 Menmen me tɨwei ik  
\io1 Mɨt yapɨrwe hɨr enun nerp ninaan me God \ior 1:1-17\ior*  
\io1 Menmen God kɨrɨakem mamkepai te kaktaihis \ior 1:18–3:20\ior*  
\io1 Haiu meit hɨmɨn yaaik ke Krais \ior 5:1–8:39\ior*  
\io1 Menmen God kɨrɨak mɨt ne Isrel em \ior 9:1–11:36\ior*  
\io1 Menmen mɨt ne weiwɨk me God hɨr nanisesim \ior 12:1–15:13\ior*  
\io1 Pol katɨp menmen maain hɨrak kakrɨakem \ior 15:14-33\ior*  
\io1 Pol katɨp mɨt ne Rom hɨm gude mɨkaru \ior 16:1-27\ior*  
\c 1  
\s1 Hɨm me menmen God kehimɨtan Aposel Pol hɨrak kɨrɨakem  
\p
\v 1 \x * \xo 1:1 \xt Ap 9:15, 13:2; Ga 1:15\x*Hi Pol hi hewis tɨwei ik ken yi mɨt ne wit Rom. Hi hɨre wok mɨtɨk ke Jisas Krais. Nɨpaa hɨrak kehimɨtena hi hɨre mɨtɨk aposel kɨrak hɨrak keriuweta hi hises menmen im keremem. Hi atɨp mɨt miyapɨr hɨm yaaim me God man haiu mɨt.   
\p
\v 2 \x * \xo 1:2 \xt Ro 15:25-26; Ta 1:2\x*Nɨpaa enum eik God katɨp hɨrak kaksiuwe menmen mɨrak yaaim im mamnen. Hɨrak kewepyapɨrem katɨp mɨt profet em te hɨr newisɨm mau tɨwei.  
\v 3 \x * \xo 1:3 \xt Mt 22:42; Ro 9:5; 2Ti 2:8\x*Hɨm yaaim im hɨram matɨp me God Nɨkan kɨrak Jisas Krais Mɨtɨk kaiu Iuwe. Haiu mertei hɨrak kɨre mɨtɨk kentar miye pɨrak hɨre winaak hɨrak nepenyek ke mɨtɨk iuwe ke weiwɨk me Juda niuk mɨrak Devit.  
\v 4 \x * \xo 1:4 \xt Ap 13:33\x*God keteiknai Jisas hɨrak ap kɨre mɨtɨk kerekek au. Hɨmɨn kɨrak yaaik kɨre God. Hɨrak keteiknai Jisas hɨrak Nɨkan kɨrak keriuwe menmen iuwe hɨrak kerekyɨwekem mar im. Hɨrak kɨkɨak Jisas kekre nɨmɨn ke mɨt nɨpaa naa hɨrak pɨke kekrit kepu.  
\v 5 \x * \xo 1:5 \xt Ap 26:16-18; Ro 15:18; Ga 2:7-9\x*God han tewenɨna kehimɨtena hi hɨre mɨtɨk aposel kɨrak hentar menmen Jisas Krais kɨrɨakem. Te hɨrak keriuweta hi eno erer wit wit akaap Krais etɨp mɨt hɨm mɨrak hɨr enɨmtewem te hɨr enisesim.  
\v 6 God kehimɨteni yi mɨt miyapɨr ne wit Rom yetike mɨt miyapɨr ne wit ham yi yapɨrwe yi ne Jisas Krais.   
\p
\v 7 \x * \xo 1:7 \xt 1Ko 1:2; 2Ko 1:1; Nam 6:25-26; Ef 1:2\x*Te hi hewis tɨwei ik ken yi mɨt miyapɨr yeit wit Rom, kerek God hanhan keriuwi kehimɨteni yi mɨt miyapɨr nɨrak. Hi hanhan God Haai kaiu ketike Mɨtɨk Iuwe Jisas Krais hɨrakɨt tatrekyi menmen yaaim te yi eiyu werek.   
\s1 Pol hanhan kakno kakɨr mɨt miyapɨr ne Rom  
\p
\v 8 \x * \xo 1:8 \xt 1Te 1:8\x*Hi ehinɨn etpi menmen im. Hi atɨp God eriuwe niuk me Jisas Krais hɨrak yaaik kentar mɨt miyapɨr nerer wit wit hɨr nemtau yi yises hɨm me Krais.  
\v 9-10 \x * \xo 1:9-10 \xt Ef 1:16; Fl 1:18; 1Te 2:5, 10\x*\x * \xo 1:9-10 \xt Ap 19:21; Ro 15:23, 32\x*God kerek hi hɨrɨak menmen mɨrak heriuwe han kai iuwe te hi hatɨp mɨt hɨm yaaim me Nɨkan kɨrak, hɨrak hɨrekes kertei hekrit hekrit hi hitɨwekhi me yi mɨt en. Hi hitehi God te hɨrak in ek kakɨkepa kakwisa hi anen ari yi mɨt.  
\v 11 Hi hanhan anen ari yi mɨt hi eweti menmen yaaim God Hɨmɨn Yaaik kewetaiyem te hɨram mamkepi yi mɨt miyapɨr han tokik eiyu eiyɨt.  
\v 12 Menmen hi hetpiyem hɨram mar im. Hi akepi ariuwe menmen hi arekyiyem, yi eikepa eiriuwe menmen yi eirekyiyem te haiu emkaapan emriuwerem.   
\p
\v 13 \x * \xo 1:13 \xt Ap 19:21; Jo 15:16\x*Nai yinan hi hanhan yi eiyɨrtei me wɨ yapɨrwe hi han kitet anen ari. Au, nɨpaa ere in menmen mewena te hi ap anen ari yi mɨt au. Hi han kitet hi hari mɨt miyapɨr han ne yi mɨt en yi eiyises hɨm me God. Hi atɨp mɨt miyapɨr hɨm yaaim me Krais te mɨt han nanisesim hɨram mar ke mɨtɨk hɨrak kamɨr ni, maain menmen mamwo yapɨrwe. Mar im hi hanhan yi eiyisesim eiyɨr ke mɨt han hɨr ap ne weiwɨk me Isrel hɨr nisesim.  
\v 14 God hɨrak kehimɨtena hi atɨp mɨt miyapɨr hɨm mɨrak. Hi eno mɨt hɨr nau werek nanɨr ke Grik. Hi eno mɨt han au nau wit enuk yaank. Hi eno mɨt hɨr nen skul nertei menmen iuwe, netike mɨt han au hɨr nau weinɨm netaritari menmen im.  
\v 15 Mar keremem te hi hanhan anen yi mɨt miyapɨr ne Rom etpi hɨm yaaim me Krais.   
\s1 Hɨm yaaim me Krais hɨram Iuwe  
\p
\v 16 \x * \xo 1:16 \xt Sam 119:46; Mk 8:38; 1Ko 1:18, 24; Ap 13:46\x*Hi ap yɨnk enuk heriuwe hɨm yaaim me Krais au. Hɨram menmen iuwe me God mamkaap mɨt miyapɨr kerek nemtau hɨm mɨrak nisesim, hɨram mamkepi God kaktorhis. Hɨram minɨn men mɨt ne Isrel, maain hɨram men mɨt hɨr ap ne weiwɨk mɨr au.  
\v 17 \x * \xo 1:17 \xt Ro 3:21-22; Hab 2:4\x*Hɨm yaaim me Krais meteiknai menmen yaaim God kerekyeiyem kekepai haiu mamre yaain te haiu mamtikerek mamu han kiutɨp. Hɨram menmen im. Mɨt nemtau hɨm mɨrak, hɨr nanisesim te hɨram mamɨkrit menmen me God mamkepi, hɨram mamno ere mamɨsi. Hɨm me God mɨt newisɨm mau tɨwei matɨp mar im: “Mɨt kerek God katɨp hɨr yaain nentar hɨr nemtau hɨm nisesim, hɨr nantikerek nanu nanɨt.”   
\s1 Hɨm me mɨt hɨr neweikɨn sip newet God.  
\p
\v 18 \x * \xo 1:18 \xt Ef 5:6; Kl 3:6; 2Te 2:12\x*God kerek kau wit kɨrak hɨrak keteiknai hɨrak han enuk keriuwe mɨt miyapɨr yapɨrwe kerek neweikɨn sip newet menmen mɨrak, hɨr nɨrɨak enum, hɨr nepakɨn hɨm yaaim neriuwe menmen enum hɨr nɨrɨakem.  
\v 19 \x * \xo 1:19 \xt Ap 14:15-17, 17:24-28\x*God epei kakɨwaank mɨt kakɨntar menmen mɨt nanɨrteiyem me God hɨrak nɨpaa ein keteiknorem.  
\v 20 \x * \xo 1:20 \xt Jop 12:7-9; Sam 19:1; Hi 11:3\x*Nɨpaa wɨ kerek God kewis nepni metike tɨ mɨt miyapɨr hɨr nɨr menmen hɨrak kɨrɨakem. Mar keremem te hɨr nɨrem hɨr nertei menmen me God. Hɨr ap te nanɨr God kaku nanamɨr kɨr au. Hɨr nertei God hɨrak kɨre mekak, hɨr nertei hɨrak wɨsenuk manpenuk kaku kakɨt tipmain tipmain enum eik, te hɨr ap nantɨp God hɨr nepɨtariyek te hɨr ap newenɨpi niuk mɨrak au.   
\p
\v 21 \x * \xo 1:21 \xt Ef 4:17-18\x*Hɨr ap te nantɨp God hɨr nepɨtariyek nanɨntar nɨpaa hɨr nertei God hɨrak keimɨn te hɨr nɨnapen newenɨpi niuk mɨrak, hɨr ap netpɨwek hɨrak yaaik au. Hɨr han kitet menmen enum te han kɨr enuk ketari menmen yaaim mɨre mɨt ne wɨtaan nen yaank ap nemsiu si au hɨr nɨnatɨn yayiwe.  
\v 22 \x * \xo 1:22 \xt Jer 10:14; 1Ko 1:20\x*Hɨr han kitet hɨr nertei menmen yapɨrwe te hɨr nar ke mɨt enun han ken sip.  
\v 23 \x * \xo 1:23 \xt Diu 4:15-19; Sam 106:20\x*Hɨr nar ke mɨt enun han ken sip nentar hɨr epei neweikɨn sip newet God kerek kaku kakɨt tipmain tipmain enum eik, hɨr ap newenɨpi niuk mɨrak au. Hɨr neweikɨn newenɨpi niuk me tɨpir kerek mɨt natɨn ninaan mau teinɨk. Hɨr nime nu mɨre mɨt kerek nani ek, o hore, samiyak o kɨrin, manpen, pewen, menmen ham.   
\s1 Menmen enum mɨt hɨr nɨrɨakem  
\p
\v 24 \x * \xo 1:24 \xt Ap 14:16\x*Hɨr nɨrɨak menmen enum mar im, te God kɨnaiwɨri te hɨr nau enum nɨrɨak menmen enum mar im: Hɨr nɨrɨakan menmen enum neriuwe yɨnk kɨr, hɨr nises menmen han kɨr hanhanem.  
\v 25 \x * \xo 1:25 \xt Jer 13:25, 16:19; Ro 9:5\x*Hɨr neweikɨn sip newet hɨm yaaim me God, hɨr nises hɨm enum memitetpɨn. Hɨr newenɨpi niuk me menmen God kɨrɨakem. Hɨr ap newenɨpi niuk me God kerek kɨrɨak menmen yapɨrwe. Hɨrak kerekek hɨrak yaaik, haiu mamwenɨpi niuk mɨrak tipmain tipmain enum eik.   
\p
\v 26 Hɨr neweikɨn sip newet God te hɨrak kɨnaiwɨri hɨr nises menmen enum hɨr hanhanem. Miyapɨr hɨr ap nɨwaai netike mɨt nɨr au. Hɨr niyawan nɨwaai netike miyapɨr han.  
\v 27 \x * \xo 1:27 \xt Lev 18:22, 20:13; 1Ko 6:9\x*Mɨt hɨr nɨrɨak menmen nar ke miyapɨr nɨrɨakem. Hɨr ap netike miyapɨr nɨr niyawan nɨwaai au. Hɨr han kɨr kekrit kɨre si, hɨr hanhan netike mɨt han hɨr niyawan nɨwaai. Hɨr niyawan nɨwaai nɨrɨakan enum te God kerekyor enum me menmen enum hɨr nɨrɨakem.   
\p
\v 28 Mɨt miyapɨr hɨr nɨnapen han kakitet God ketike menmen mɨrak te hɨrak kɨnaiwɨri te han kɨr kises menmen enum te hɨr nɨrɨak menmen yaaim au.  
\v 29 Te hɨr nɨrɨak menmen enum heriyai heriyai. Hɨr hemkre menepam me menmen, hɨr han kitet menmen enum me mɨt han, hɨr yɨnk enuk neriuwe mɨt han ninɨni, hɨr mɨt han nenep mɨt han hɨr naa, hɨr nari han ke mɨt hɨr nenke hasini, hɨr nemitetpɨnan me menmen, hɨr han kitet menmen enum me mɨt han, hɨr natɨpan nisesan me menmen.  
\v 30 Hɨr newisesik newenɨn hɨm me mɨt han hɨr nɨnapen God, hɨr nene mɨt miyapɨr han newɨr paan newepik, hɨr nar ke mɨt enun paan tokik natɨp hɨr nɨre mɨt iuwe ninɨn mɨt han. Hɨr han kitet nanrɨak menmen enum nɨpaa mɨt ap nɨrɨakem au. Hɨr ap nises hɨm me miye haai nɨr au.  
\v 31 Hɨr nɨre mɨt enun han ken sip ap han kitet menmen enum maain mamnen, hɨr mɨt ap nises hɨm mɨr hɨr netpim, hɨr ap hanhan neriuwe mɨt miyapɨr han o han tewenɨni au.  
\v 32 Hɨr nertei God epei katɨp mɨt miyapɨr kerek nɨrɨak menmen enum mar im maain hɨr nani, te hɨr wen nɨrɨakem. Hɨr wen nɨrɨakem keremem au. Hɨr nari han ke mɨt miyapɨr han te hɨr nɨrɨakem mar ke hɨr nɨrɨakem, hɨr netpi hɨr yaain.   
\c 2  
\s1 God skelim mɨt werek werek kakises menmen yaaim  
\p
\v 1 \x * \xo 2:1 \xt Mt 7:1-2; Jo 8:7\x*Yi mɨt keriyen ne Isrel kerek yi yesiuwe hɨm yene mɨt kerek ap ne Isrel yentar menmen enum hɨr nɨrɨakem. Yi ap eitɨp God yi yaain me menmen yi yɨrɨakem au. Yi yene mɨt yentar menmen enum hɨr nɨrɨakem.  
\v 2 Haiu mɨt ne Isrel haiu mertei God ap han ekitet mɨt miyapɨr hɨr neimɨn au. Hɨrak han ekitet skelim mɨt miyapɨr hɨr neimɨn nɨpɨran me menmen enum hɨr nɨrɨakem keremem.  
\v 3 Yi yesiuwe hɨm yene mɨt yentar menmen enum hɨr nɨrɨakem, te yi yises menmen enum mar ke hɨr nɨrɨakem, maain God skelim mɨt en me menmen mɨr enum. Te yi han kitet hɨrak kakɨtpi yi yaain a? Taauye! God skelim yi mɨt eitikeri!  
\v 4 \x * \xo 2:4 \xt Ef 1:7, 2:7; 2Pi 3:15\x*Yi yɨnan yipɨr yewɨrek yentar God hɨrak hanhan keriuwi ap kakiwep waswas au a? Yi yepɨtari God hɨrak ap kakiwep waswas te yi eiweikɨn sip eiwet menmen enum a?  
\v 5 Yi yewenɨn han ki ap yeweikɨn sip yewet menmen enum au. Te maain wɨ kerek God skelim haiu mɨt me menmen, hɨrak kakises menmen mɨrak yaaim, hɨrak kakrekyi enum yapɨrwe. Menmen enum yi yɨrɨakem maain hɨram mamɨr ke mɨtɨk kewepep haak kemi ere mau niu, hɨram mamɨnke mamkɨp mamɨwaankek.  
\v 6 \x * \xo 2:6 \xt Mt 16:27; Jo 5:29; 2Ko 5:10\x*God tewen kakrɨak mɨt menmen yaaim o menmen enum kakɨntar menmen nɨpaa hɨr nɨrɨakem.  
\v 7 Mɨt miyapɨr kerek hekrit hekrit nɨrɨak menmen yaaim, hɨr hanhan God hɨrak kakwetɨr hɨmɨn yaaik kaktɨp hɨr mɨt miyapɨr yaain niuk mɨr iuwe kakɨkepi hɨr nantikerek nanu nanɨt tipmain tipmain enum eik. Te maain God kakwetɨr menmen im kakɨkepi hɨr nantikerek nanu nanɨt.  
\v 8 \x * \xo 2:8 \xt 2Te 1:8\x*Te mɨt miyapɨr han au. Hɨr neweikɨn sip newet menmen yaaim hɨr nises han kɨr enuk nɨrɨak menmen enum, maain God han enuk kakriuweri hɨrak kaknɨp kakɨwaanki.  
\v 9 \x * \xo 2:9 \xt Ro 1:16\x*Mɨt miyapɨr kerek hɨr nɨrɨak menmen enum maain God kakɨwaanki hɨr yɨnk kɨr kaknen han kɨr enuk. God kakinɨn kakɨwaank mɨt miyapɨr han ne weiwɨk me Isrel kerek nɨrɨak enum. Maain hɨrak kakɨwaank mɨt miyapɨr han ne weiwɨk ham nerer wit wit kerek nɨrɨak enum.  
\v 10 Te mɨt miyapɨr kerek hɨr nɨrɨak menmen yaaim, maain God kakwetɨr menmen mɨrak yaaim, hɨr nanre mɨt miyapɨr iuwe, hɨr nanu werek. God kakinɨn kakrɨak mɨt miyapɨr han ne weiwɨk me Isrel em, maain hɨrak kakrɨak yi mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham em.  
\v 11 \x * \xo 2:11 \xt Diu 10:17; 2Kro 19:7; Ap 10:34; Ef 6:9; 1Pi 1:17\x*God ap han kitet mɨt hɨr niuk mɨr iuwe o hɨr au enun weinɨn au. Hɨrak han kiteti hɨr nɨpɨran.   
\p
\v 12 Mɨt miyapɨr ap ne weiwɨk me Isrel hɨr nepɨtari hɨm me God nɨpaa Moses kewisɨm mau tɨwei. Hɨr nɨrɨak enum te God hɨrak kakɨwaanki kakɨnterim weinɨm. Mɨt miyapɨr ne weiwɨk me God au. Hɨr nertei hɨm me God nɨpaa Moses kewisɨm te hɨr nɨrɨak enum, maain God kakɨt hɨm im hɨrak kakno mɨt ne Isrel skelim mɨt miyapɨr kakriuwerem kakɨwaanki.  
\v 13 \x * \xo 2:13 \xt Mt 7:21; 1Jo 3:7\x*Mɨt miyapɨr kerek nemtau hɨm me God keremem, hɨrak ap te kaktɨp hɨr yaain au. Mɨt miyapɨr kerek nemtewem hɨr nisesim, hɨr keriyen God kaktɨp hɨr yaain.  
\v 14 \x * \xo 2:14 \xt Ap 10:35\x*Mɨt miyapɨr ap ne weiwɨk me Isrel ap nertei hɨm me God Moses kewisɨm. Wɨ kerek hɨr nises han kɨr nɨrɨak menmen yaaim mar ke hɨm me God nɨpaa Moses kewisɨm mau tɨwei hɨram metpim, te menmen im meteiknai hɨr nertei menmen yaaim metike menmen enum.  
\v 15 Menmen hɨr nɨrɨakem hɨram meteiknai hɨm nɨpaa God ketpim hɨram mau mekre han kɨr. Wɨ ham han kɨr enuk keriuwe menmen enum hɨr nɨrɨakem. Wɨ ham han kɨr au yaaik keriuwe menmen yaaim hɨr nɨrɨakem.  
\v 16 \x * \xo 2:16 \xt 2Ti 2:8\x*Maain wɨ mamnen te God kaktɨp Jisas Krais hɨrak kakwepyapɨr menmen mau mekre han ke haiu mɨt yapɨrwe, hɨrak kakrekyei yaaim o enum kakɨnterim. Menmen im mamnen mamɨr ke hi hetpiyem heriuwe hɨm yaaim me God.   
\s1 Yi mɨt miyapɨr ne Isrel han ekitet hɨm me God Moses kewisɨm mau tɨwei hɨram mamkepi te yi eiyu werek.  
\p
\v 17 \x * \xo 2:17 \xt Je 2:19\x*Mɨt miyapɨr yi yatɨp yar ik: “Haiu mɨt miyapɨr ne weiwɨk me Isrel.” Yi han kitet yi yetike God yi yekiyan yau yentar hɨrak keweti hɨm mɨrak a? Yi yatɨp yewenɨpi niuk mi yar ik: “Haiu mit miyapɨr ne God.”  
\v 18 Yi yertei menmen hɨrak hanhan yi eiyisesim. Yi yertei hanhan menmen yaaim te yi yisesim. Menmen enum au. Yi hanhan eiyises menmen yaaim eiyɨntar nɨpaa yi wen nɨkerek kike ere in haairer hɨr nepei netpi hɨm me God.  
\v 19 \x * \xo 2:19 \xt Mt 15:14; Lu 18:9\x*Yi han kitet yi yertei hɨm me God werek te yi eiteikɨn mɨt nepɨtari menmen mɨrak te hɨr nanisesik werek werek a? Yi yɨre si merhɨhe yi eiteikɨn mɨt kerek ap nertei God hɨr nɨre mɨt ne wɨtaan nanɨno, yi eiteiknor yayiwe yaaik te hɨr enisesik a?  
\v 20 \x * \xo 2:20 \xt 2Ti 3:5, 15\x*Yi han kitet yi werek te yi eiteikɨn mɨt kerek hɨr han kitet menmen enum, yi eiteiknor menmen me God a? O yi eiteikɨn mɨt kerek nepɨtari menmen me God hɨr nɨre nɨkerek, yi eiteiknor werek menmen me God yentar yi han kitet hɨm me Moses meteikni menmen yapɨrwe God kerteiyem a?  
\v 21 \x * \xo 2:21 \xt Sam 50:16-21; Mt 23:3-4\x*Yi yeteikɨn mɨt han menmen me God, yi yenmak te yi ap yeteikɨn hɨras menmen a? Yi yatɨp mɨt an yar ik: “Yi ap eikintɨp menmen me mɨtɨk hak.” Te yi eikintɨp menmen me mɨt han o au a?  
\v 22 Yi yatɨp, “Yi mɨt ap eiri miyapɨr ne mɨt han eitikeri eiriyanhis eiwenɨnem au emɨt.” Te yi hɨras yi yɨrɨakem o au a? Yi yɨnapen mɨt kerek newenɨpi niuk me tɨpir, te yi ap eikintɨp menmen hɨr newisɨm mau kɨnaan newepwar tɨpir em.  
\v 23 Mɨt han nɨnan yipɨr newɨrek nene God nentar menmen yi mɨt yɨrɨakem. Yi yewenɨpi niuk mi yatɨp God keweti hɨm mɨrak, te yi ap yisesim au. Yi yeweikɨn sip yewetewem.  
\v 24 \x * \xo 2:24 \xt Ais 52:5; Esi 36:20\x*Menmen hi hetpiyem hɨram yaaim mentar hɨm mau tɨwei nɨpaa Aisaia kewisɨm hɨram matɨp mar im: “Mɨt ap ne weiwɨk me Isrel natɨp enum me niuk me God nentar yi mɨt ne Isrel.”   
\s1 Yi yerekir yɨnk te yi han kitet hɨrak kakɨkepi yi ne God-Au, menmen mekre han mamkepi keriyen  
\p
\v 25 \x * \xo 2:25 \xt Jer 4:4, 9:25\x*Yi yises hɨm me Moses, mɨt nerekir yɨnk ki, hɨrak yaaik kakɨkepi. Te yi eiweikɨn sip eiwet hɨm mɨrak, hɨram mar ke nɨpaa mɨt ap nerekir yɨnk ki.  
\v 26 \x * \xo 2:26 \xt Ga 5:6\x*Mɨt kerek ap nerekir yɨnk kɨr hɨr nises hɨm me God werek werek, God han kitet hɨr yaain nar ke mɨt hɨr nepei nerekir yɨnk kɨr.  
\v 27 Te maain hɨm me God kerek mɨt ap nerekir yɨnk kɨr hɨr nisesim, hɨram mamteikɨn yi mɨt yi enun. Hɨram mamteikɨn yi mɨt enun yentar yi yerekir yɨnk ki, yi yetenen hɨm me God Moses kewisɨm mau tɨwei, te yi ap yisesim au. Hɨr netenen hɨm me God Moses kewisɨm au, te hɨr nises menmen yaaim.  
\v 28 \x * \xo 2:28 \xt Jo 7:24, 8:39\x*Yi ap mɨt ne Isrel keriyen yentar miyerer ni nini yi ne weiwɨk me Isrel o yentar yi yerekir yɨnk ki au.  
\v 29 \x * \xo 2:29 \xt Diu 30:6; Kl 2:11; 1Ko 4:5; 2Ko 10:18\x*Mɨt miyapɨr hɨr ne weiwɨk me Isrel nentar hɨr nises God nekre han kɨr. Menmen im hɨram mar ke God Hɨmɨn Yaaik hɨrak kehimɨtenor han kɨr hɨrak ke God. Menmen im ap mises menmen Moses nɨpaa kewisɨm mau tɨwei. Mɨt han ap nanwenɨpi niuk me mɨt nar ik, te God hanhan kakriuweri iuwe.   
\c 3  
\s1 Menmen enum ap te maminɨn menmen yaaim  
\p
\v 1 Yi han kitet mekam? Mɨt ne weiwɨk me Isrel hɨr ninɨn mɨt han ne weiwɨk ham o au? Menmen hɨr nisesim nerekir yɨnk kɨr hɨram yaaim mamkepi o au?  
\v 2 \x * \xo 3:2 \xt Sam 147:19-20; Ro 9:4\x*Hɨram yaaim mamkepi yapɨrwe mar im. God kinɨn kewet mɨt ne Isrel hɨm mɨrak te hɨr nanɨrtei menmen hɨrak hanhan hɨr nanisesim.  
\v 3 \x * \xo 3:3 \xt Ro 9:6, 11:29; 2Ti 2:13\x*Mɨt han ne weiwɨk me Isrel hɨr ap nises hɨm mɨrak, te yi ap han ekitet God ap kakises hɨm mɨrak kakɨntar mɨt han neweikɨn sip newetɨwek, au emɨt.  
\v 4 \x * \xo 3:4 \xt Sam 51:4\x*Mɨt miyapɨr yapɨrwe nanweikɨn sip nanwet hɨm yaaim, God kerekek au. Hekrit hekrit hɨrak kakises hɨm yaaim hɨrak ketpim. Hɨm me God mau tɨwei Sam matɨp mar im:  
\q1 “Hekrit hekrit ti ehinɨn mɨt kerek hɨr neswut hɨm.  
\q1 Hɨr nanɨrtei ti atɨp hɨm yaaim keremem.”   
\p
\v 5 Mɨt han nantɨp, “Menmen enum haiu mɨt mɨrɨakem hɨram yaaim. Hɨram yaaim mamkaap God kakteikɨn menmen hɨrak kɨrɨakem hɨram yaaim keremem.” Hɨram yaaim te haiu matɨp God enuk kakɨntar hɨrak kakwep haiu mɨt mamɨntar menmen enum haiu mɨrɨakem a? (Hi hises menmen me mɨt ne tɨ hɨr han kitetim)  
\v 6 Au, hɨram hɨm enum. God ap yaaik te hɨrak ap te kakrɨak menmen yaaim o enum me haiu mɨt miyapɨr mau tɨ ik au emɨt!  
\v 7 Menmen enum hi hɨrɨakem mamteikɨn mɨt God katɨp hɨm yaaim keremem, hɨrak kakɨt niuk iuwe menterim, te kenmak hɨrak kaktɨp hi mɨtɨk enuk kerekek, hɨrak kakrekyo enum a?  
\v 8 \x * \xo 3:8 \xt Ro 6:1, 15\x*Haiu ap te mamtɨp haiu mamrɨak menmen enum te hɨram mamwepyapɨr menmen yaaim au emɨt! Mɨt han hɨr nesiuwai hɨm natɨp, “Yi mɨt Kristen kerek yises hɨm me God yi yatɨp enum yar ek.” Hɨram yaaim te maain mɨt hɨr natɨp enum mar im me haiu mɨt, God kaknɨp.   
\s1 God hɨrak katɨp haiu mɨt yapɨrwe enun  
\p
\v 9 \x * \xo 3:9 \xt Ro 1:18–2:24, 3:23\x*Te haiu han ekitet mekam? Haiu mɨt ne Isrel haiu minɨn mɨt han ne weiwɨk ham a? Au, hi nepei hetpi haiu mɨt miyapɨr yapɨrwe ne weiwɨk ne Isrel o mɨt miyapɨr han ne weiwɨk ham, menmen mekre han kaiu merekyei haiu yapɨrwe mamrɨak menmen enum.  
\v 10 \x * \xo 3:10 \xt Sam 14:1-3, 53:1-3; Ekl 7:20\x*Hɨm im hɨram yaaim mentar mɨt newis hɨm me God mau tɨwei Sam matɨp mar im:  
\q1 “Mɨtɨk kei kiutɨp kekre nɨmɨn ne haiu mɨt yapɨrwe ap te God kaktɨp hɨrak yaaik au. Haiu yapɨrwe mɨt enun.   
\q1
\v 11 Mɨtɨk kei kiutɨp kekre nɨmɨn ne mɨt yapɨrwe hɨrak kertei menmen hɨram yaaim au. Mɨtɨk kei kiutɨp kekre nɨmɨn ke mɨt yapɨrwe ap te hanhan God kau kekre han kɨrak au.   
\q1
\v 12 Hɨr mɨt yapɨrwe nepei neweikɨn sip newet God, hɨr mɨt enun. Ap kei kiutɨp kɨrɨak menmen yaaim au.   
\q1
\v 13 \x * \xo 3:13 \xt Sam 5:9, 140:3\x*Menmen hɨr netpim meke hɨm kɨr hɨram enum mar ke herwe hei mɨt nekeisiuwek. Hɨr nemitetpɨn neriuwerek. Menmen enum hɨr netpim hɨram mewaank mɨt mar ke nap mekre yehes me manpen siurp kenep mɨt hɨr nani.   
\q1
\v 14 \x * \xo 3:14 \xt Sam 10:7\x*Menmen hɨr netpim meke hɨm kɨr man hɨram enum mar ke saukei wapɨk mau hɨm ke mɨtɨk.   
\q1
\v 15 \x * \xo 3:15 \xt Pro 1:16; Ais 59:7-8\x*Hɨr waswas nenep mɨt hɨr nani.   
\q1
\v 16 Wit kerek hɨr nen newi, hɨr newaank menmen metike mɨt te hɨr han enuk.   
\q1
\v 17 Hɨr ap nɨkaap mɨt miyapɨr nekiyan nau neit au.   
\q1
\v 18 \x * \xo 3:18 \xt Sam 36:1\x*Hɨr ap han kitet newenɨpi niuk me God hɨrak iuwe au.”   
\p
\v 19 Haiu mertei hɨm me God yapɨrwe mɨt newisɨm mau tɨwei, hɨram me mɨt ne weiwɨk me Isrel, te mɨt ne Isrel netike mɨt nerer wit wit ap te nantɨp God hɨr yaain au. God han ekitet menmen hɨr nɨrɨakem hɨrak skelim hɨr mɨt miyapɨr keriuwerem keremem.  
\v 20 \x * \xo 3:20 \xt Sam 143:2; Ga 2:16; Ro 7:7\x*God ap kaktɨp mɨtɨk kiutɨp kekre nɨmɨn ke haiu mɨt yapɨrwe hɨrak yaaik kentar hɨrak kises hɨm nɨpaa Moses kewisɨm mau tɨwei au. Hɨm im hɨram meteiknai haiu mɨt enun haiu mɨrɨak menmen enum keremem.   
\s1 Mɨt kerek nises hɨm me Krais, God kaktɨp hɨr mɨt yaain  
\p
\v 21 \x * \xo 3:21 \xt Ap 10:43\x*In ek God nepei kewepyapɨr menmen hɨrak kɨrɨakem te hɨrak katɨp mɨt kerek nisesik, hɨr nɨre yaain. Menmen im hɨram ap menmen me hɨm me Moses au, te nɨpaa enum eik hɨm Moses ketike mɨt profet hɨr newisɨm mau tɨwei hɨram matɨp menmen im me God mamnen.  
\v 22 \x * \xo 3:22 \xt Ro 1:17; Ga 2:16\x*Menmen me God mamnen hɨram im: God kaktɨp mɨt miyapɨr hɨr yaain nanɨntar hɨr nises hɨm me Jisas Krais. God kaktɨp mɨt miyapɨr yapɨrwe kerek hɨr nises hɨm me Jisas Krais hɨr yaain. Hɨrak ap han kitet hɨr mɨt miyapɨr ne weiwɨk me Isrel o ne weiwɨk ham au. Hɨram menmen weinɨm.  
\v 23 \x * \xo 3:23 \xt Ro 3:9, 5:12\x*Hɨram menmen weinɨm mentar mɨt miyapɨr yapɨrwe nerer wit wit hɨr epei nɨrɨak enum, te God ap kakwenɨpiri kakɨtpi hɨr yaain au.  
\v 24 \x * \xo 3:24 \xt Ef 2:8; Ro 5:1\x*Te God kewetai haiu mɨt menmen mɨrak yaaim weinɨm mar im: God kerekyei haiu mɨt menmen yaaim hɨrak katɨp haiu yaain mentar menmen Krais Jisas kerekyeiyem me wɨ hɨrak kaa te kakɨkepei kaktaihis.  
\v 25 \x * \xo 3:25 \xt Ef 1:7\x*God kehimɨtan Krais keriuwetek hɨrak kan kaa kɨre sipsip mɨt nakɨp nesiyek newet God ek. Hɨrak kaa hemkre mɨrak mewen, te hɨram mamɨsak menmen enum maiu me wɨ haiu mamises hɨm mɨrak. God kɨrɨak menmen im kakteiknai haiu mɨt hɨrak yaaik. Nɨpaa mɨt hɨr nɨrɨak enum, te God hanhan keriuweri, hɨrak ap kanɨp au, kentar hɨrak kaksiuwe Jisas kaki kakɨsak menmen enum mɨr.  
\v 26 In ek hɨrak keriuwet Jisas hɨrak kan kaa keteiknai hɨrak yaaik, hɨrak kesak menmen enum em haiu mɨt kerek mises hɨm me Jisas, hɨrak katɨp haiu yaain.   
\p
\v 27 \x * \xo 3:27 \xt 1Ko 1:31\x*Te haiu mamwenɨpi niuk maiu hɨras a? Taauye! Haiu ap mamwenɨpi niuk mai mamɨntar haiu mɨrɨak menmen yaaim hɨm me Moses mau tɨwei matɨp haiu emisesim au. Haiu yaain mentar haiu mises hɨm me Jisas Krais. Hɨrak kesak menmen enum maiu te haiu ap mamwenɨpi niuk mai au emɨt.  
\v 28 \x * \xo 3:28 \xt Ga 2:16\x*Te haiu mertei menmen im. God katɨp mɨt hɨr yaain nentar hɨr nɨrɨak menmen hɨm kerek Moses kewisɨm mau tɨwei matɨp hɨr enisesim au. God katɨp hɨr yaain nentar hɨr nemtau hɨm mɨrak hɨr nisesim.   
\p
\v 29-30 \x * \xo 3:29-30 \xt Ro 10:12\x*\x * \xo 3:29-30 \xt Diu 6:4; Ga 3:20; Ro 4:11-12\x*Yi han kitet God hɨrak ke haiu mɨt ne Isrel keriyen te mɨt ne weiwɨk ham au a? Taauye! Hɨrak God ke haiu mɨt yapɨrwe kentar hɨrak kaktɨp mɨt kerek nerekir yɨnk o mɨt ap nerekir yɨnk kɨr, hɨr nɨre yaain nentar hɨr nemtau hɨm mɨrak hɨr nisesim.  
\v 31 \x * \xo 3:31 \xt Mt 5:17; Ro 8:4\x*Haiu mɨrɨak menmen me hɨm kerek Moses kewisɨm mau tɨwei hɨram weinɨm meriuwe menmen in ek haiu misesim me Krais a? Taauye! Haiu meteikɨn mɨt hɨm me Moses hɨram yaaim mekepai haiu emises hɨm me God.   
\c 4  
\s1 God katɨp Ebraham hɨrak yaaik  
\p
\v 1 Ebraham hɨrak mɨtɨk kar ke haiu mɨt. Hɨrak maam nɨpu ke haiu mɨt ne weiwɨk me Isrel. Te haiu mamtɨp hɨrak keit mekam keriuwe menmen hɨrak kɨrɨakem?  
\v 2-3 \x * \xo 4:2-3 \xt Jen 15:6; Ga 3:6; Je 2:23\x*God hɨrak katɨp Ebraham hɨrak yaaik kentar hɨrak kɨrɨak menmen yaaim, te Ebraham kakwenɨpi hɨrekes keriuwe niuk mɨrak. Te God kɨr Ebraham hɨrak ap kewenɨpi hɨrekes keriuwe niuk mɨrak kentar hɨm me God mau tɨwei matɨp, “Ebraham han kitet God kakises hɨm nɨpaa hɨrak ketpɨwekem te God katɨp hɨrak yaaik. God ap katɨp Ebraham hɨrak yaaik kentar menmen hɨrak kɨrɨakem au!”  
\v 4 \x * \xo 4:4 \xt Ro 11:6\x*Mɨtɨk kɨrɨak menmen me mɨtɨk hak, maain hɨrak kakɨt pewek mamrerim. Mɨtɨk ap kakwetɨwekem weinɨm au. Hɨrak kɨrɨak menmen hɨrak kaktɨwem.  
\v 5 Mɨt kerek nemtau hɨm me God kerek kesak menmen enum me haiu mɨt, hɨr nisesim weinɨm te God kaktɨp mɨt nar ik hɨr yaain. Mɨt kerek hɨr han kitet menmen hɨr nɨrɨakem te hɨr nanrɨak God kaktɨp hɨr yaain, mɨt nar ik God kaktɨp hɨr au enun.  
\v 6 Nɨpaa Devit kewis hɨm mau tɨwei hɨram matɨp me mɨt in ek hɨr han yaaik nentar God katɨp hɨr yaain. Hɨrak katɨp hɨr yaain nentar hɨr nɨrɨak menmen te hɨr nanrɨak God kaktɨp hɨr yaain au. Hɨr han kitet hɨrak kakises menmen hɨrak ketporem keremem.  
\v 7 \x * \xo 4:7 \xt Sam 32:1-2\x*Hɨm Devit kewisɨm mau tɨwei Sam matɨp mar im:  
\q1 “Mɨt kerek God epei kesak menmen enum mɨr nɨpaa hɨr nɨrɨakem, hɨr han yaaik nanu.   
\q1
\v 8 Mɨt kerek Mɨtɨk Iuwe God ap han kitet menmen enum hɨr nɨrɨakem, hɨrak kakneri kakɨwaanki kakɨnterim au, hɨr han yaaik nanu.”   
\p
\v 9 \x * \xo 4:9 \xt Jen 15:6; Je 2:23\x*Menmen yaaim im mɨrɨak mɨt hɨr han yaaik, hɨram menmen me haiu mɨt ne Isrel keriyen o hɨram me mɨt yapɨrwe a? Haiu nepei matɨp Ebraham han kitet God kakises hɨm hɨrak nɨpaa ketpɨwekem, te God katɨp Ebraham hɨrak mɨtɨk yaaik.  
\v 10 Kewaai meruri God katɨp Ebraham hɨrak yaaik? Hɨrak kerekir yɨnk kɨrak o wen au a? Wen au ye!  
\v 11 \x * \xo 4:11 \xt Jen 17:10-11\x*Maain hɨrak kerekir yɨnk kɨrak hɨrak keteikɨn mɨt God nepei katɨp hɨrak yaaik kentar hɨrak kises hɨm mɨrak. Te in ek hɨrak maam nɨpu ke mɨt yapɨrwe kerek ap nerekir yɨnk kɨr te God kaktɨp hɨr yaain nentar hɨr nises hɨm mɨrak.  
\v 12 \x * \xo 4:12 \xt Mt 3:9\x*Hɨrak maam nɨpu ke mɨt in netike haiu mɨt han kerek merekir yɨnk kaiu. Hɨrak maam nɨpu kaiu kentar haiu merekir yɨnk kaiu au. Hɨrak maam nɨpu ke haiu mɨt yapɨrwe kentar haiu mises hɨm me God mar ke nɨpaa hɨrak kisesim. Hɨrak kerekir yɨnk kɨrak wen au, hɨrak han kitet God kakises hɨm nɨpaa hɨrak ketpɨwekem te God katɨp hɨrak yaaik.   
\s1 Mɨt kerek nises hɨm me God nanɨt menmen nɨpaa hɨrak ketpim  
\p
\v 13 \x * \xo 4:13 \xt Jen 17:4-6, 22:17-18; Ga 3:29\x*Nɨpaa God katɨp Ebraham hɨrak kakrekyɨwek menmen kaktike haiu nepenyerer nɨrak, maain haiu naanmamre mɨt miyapɨr nanrer wit wit nanu tɨ. Hɨrak ap katɨp Ebraham menmen kentar Ebraham hɨrak kɨrɨak menmen yaaim kari han ke God keriuwerem au. Hɨrak ketpɨwekem kentar hɨrak kemtau hɨm me God hɨrak kisesim.  
\v 14 \x * \xo 4:14 \xt Ga 3:18\x*Mɨt kerek nɨrɨak menmen nanrɨak God kaktɨp hɨr yaain, te hɨr nanɨt menmen nɨpaa God ketpim. Te haiu mɨt kerek mises hɨm mɨrak weinɨm haiu mises menmen enum weinɨm ap te mamɨt menmen mɨrak au. Hɨm im hɨram yaaim te hɨm me God haiu misesim hɨram weinɨm, te menmen nɨpaa God katɨp kakwet Ebraham em hɨram menmen enum weinɨm. Hɨm im au memitetpɨn!  
\v 15 \x * \xo 4:15 \xt Ro 3:20, 5:13, 7:8\x*Haiu mertei hɨm me Moses kakrɨak God hɨrak kakɨwaank mɨt miyapɨr kerek neremir hɨm mɨrak hɨrak kewisɨm mau tɨwei mentar hɨr nertei menmen hɨrak hanhan hɨr nanisesim. Hɨm me Moses hɨram nepei au mesi te haiu ap mamtɨp mɨt neremir hɨm mɨrak mau tɨwei au. Hɨm ap mepu te hɨr neremir au.   
\p
\v 16 \x * \xo 4:16 \xt Ga 3:7\x*Menmen God ketpim hɨrak kakwet haiu mɨt em haiu yapɨrwe mamtɨwem mamɨntar haiu han kitet hɨrak kakises menmen nɨpaa hɨrak ketpim. God kakweteiyem weinɨm te hɨrak kakrekyei menmen yaaim. Hɨrak kakwetai haiu nepenyerer yapɨrwe ne Ebraham kakwetaiyem. Hɨrak kakwet mɨt miyapɨr kerek nises hɨm me Moses kakwetɨrem keremem au. Hɨrak kakwetai haiu mɨt miyapɨr yapɨrwe rem kerek mises hɨm me God mar ke nɨpaa maam nɨpu kaiu Ebraham hɨrak kisesim. Maain God kakwetai menmen nɨpaa hɨrak ketpim.  
\v 17 \x * \xo 4:17 \xt Jen 17:5; Ais 48:13\x*Ebraham hɨrak maam ke haiu mɨt yapɨrwe kentar hɨm me God mau tɨwei matɨp mar im: “Hi God hi herekyit ti maam ke mɨt miyapɨr maain hɨr nanu nanrer wit wit.” God han kitet Ebraham hɨrak kɨre maam ke haiu mɨt miyapɨr yapɨrwe kerek mises hɨm me God. Hɨrak kises hɨm me God kerek hɨrak kɨkɨan mɨt kerek epei naa, hɨr nekrit nau, hɨrak katɨp hɨm weinɨm me menmen nɨpaa mepu au, hɨram minɨn mekrit mau.   
\p
\v 18 \x * \xo 4:18 \xt Hi 11:1; Jen 15:5\x*Ebraham han kitet God kakrɨak menmen nɨpaa hɨrak ketpim te hɨrak ap kertei karkeik te hɨrak kakrɨakem au. Hɨrak han kitet kar ik, te God kewisɨk hɨrak maam nɨpu ke mɨt miyapɨr yapɨrwe nau nerer wit wit. God katɨp Ebraham hɨm mar ik: “Ebraham nepenyerer nit maain hɨr nantɨn nanre yapɨrwe.”  
\v 19 \x * \xo 4:19 \xt Jen 17:17\x*Me wɨ im Ebraham hɨrak menep 100 tito, te hɨrak han kitet yɨnk kɨrak hɨrak kar ke mɨtɨk epei kaa au. Mɨte pɨrak hɨre we mɨte ap te wawine nɨkerek au, te menmen im ap mari han kɨrak te hɨrak katɨp God hɨrak ap te kakrɨak menmen nɨpaa hɨrak ketpim au.  
\v 20 Hɨrak ap han kitet God ap kakrɨak menmen nɨpaa hɨrak ketpim au. Hɨrak kises hɨm me God kekre han kɨrak iuwe, hɨrak kewenɨpi niuk me God te maain hɨrak kakɨkepik hɨrak kakine nɨkan.  
\v 21 Ebraham hɨrak han kitet God hɨrak manp enuk kakises hɨm me nɨkan nɨpaa hɨrak ketpim.  
\v 22 \x * \xo 4:22 \xt Jen 15:6\x*Ebraham han kitet menmen mar im te God katɨp hɨrak mɨtɨk yaaik.   
\p
\v 23 Hɨm me God kerek matɨp mar ik: “God katɨp hɨrak mɨtɨk yaaik,” hɨram ap matɨp me Ebraham kiutɨp kerekek au.  
\v 24 \x * \xo 4:24 \xt Ro 15:4; 1Pi 1:21\x*Hɨram matɨp me Ebraham ketike haiu mɨt miyapɨr kerek maain God hɨrak kaktɨp haiu yaain mentar haiu mises God kerek hɨrak kɨkɨak Mɨtɨk Iuwe kaiu Jisas kerek nɨpaa kaa, hɨrak kekrit kau.  
\v 25 \x * \xo 4:25 \xt Ais 53:4-5\x*God keriuwetek hɨrak kan tɨ kaa te kakɨsak menmen enum haiu mɨrɨak em. God pɨke kɨkɨak hɨrak kekrit kau, te God kaktɨp haiu mɨt miyapɨr yaain mamɨntar haiu misesik.   
\c 5  
\s1 God katɨp haiu mɨt miyapɨr haiu yaain  
\p
\v 1 \x * \xo 5:1 \xt Ro 3:24, 28, 4:24\x*Te in ek God katɨp haiu mɨt miyapɨr yaain mentar haiu misesik. Haiu metikerek mekiyan mau mentar menmen Mɨtɨk Iuwe Jisas Krais hɨrak kɨrɨakem.  
\v 2 \x * \xo 5:2 \xt Ef 2:18, 3:12\x*Haiu mises hɨm me Krais te hɨrak kerekek kekepai haiu metike God haiu mekiyan mau, God kerekyei menmen yaaim. In ek haiu han yaaik memerɨr menmen yaaim me God haiu mertei maain hɨrak kakwetaiyem.  
\v 3 \x * \xo 5:3 \xt Je 1:2-3; 1Pi 1:5-7\x*Haiu han yaaik meriuwe menmen im keremem au. Haiu han yaaik me menmen enum mamnen mamraiwaank. Haiu han yaaik meriuwerem mentar haiu mertei hɨram mamkepai haiu han tokik emu emises hɨm me God werek werek.  
\v 4 Haiu han tokik emu me menmen enum mamraiwank, te God kaktɨp haiu minɨn menmen enum. God kaktɨp haiu minɨn menmen enum te haiu emisesik emɨmerɨr te maain haiu mamɨt menmen mɨrak yaaim hɨrak kakwetaiyem.  
\v 5 \x * \xo 5:5 \xt Sam 22:5, 25:20; Hi 6:18-19\x*Haiu emisesik emerɨr ke maain hɨrak kakwetai menmen mɨrak, haiu ap yɨnk enuk mamɨntar haiu han kitet hɨrak ap kises menmen nɨpaa hɨrak ketpaiyem au. Haiu ap yɨnk enuk mamriuwerek mamɨntar God keteiknai hɨrak han tewenɨnai hɨrak keriuwet God Hɨmɨn Yaaik kan kakre han kaiu, te haiu mertei maain hɨrak kakwetai menmen.   
\p
\v 6 Krais hɨrak kan tɨ hɨrak kaa me haiu mɨt miyapɨr kerek enun neweikɨn sip newet God. Me wɨ im haiu enun ap mɨkaap hɨras haiu mɨre yaain, te God kises han kɨrak kɨmat wɨ kerek hɨrak keriuwet Jisas hɨrak kan tɨ kaa kakɨkepai.  
\v 7 Mɨtɨk kiutɨp kekre nɨmɨn ke mɨt yapɨrwe ap te hanhan kakɨkaap mɨtɨk kerek kises menmen yaaim kakɨkrehɨr kɨrak kaki. Te mɨtɨk kiutɨp hanhan keriuwe mɨtɨk hak yaaik kɨkaap mɨt han hɨrak kakɨkepik kaki kakɨkrehɨr kɨrak.  
\v 8 \x * \xo 5:8 \xt Jo 3:16; 1Jo 4:10\x*Te God au. Hɨrak keteiknai haiu mɨt enun hɨrak hanhan keriuwai. Me wɨ haiu mɨt miyapɨr haiu wen enun, haiu mɨrɨak enum, God keriuwet Krais hɨrak kan kaa kekrehɨr kaiu kekepai.  
\v 9 \x * \xo 5:9 \xt Ro 1:18, 2:5, 8\x*Krais nepei kaa hemkre mɨrak mewen hɨrak kekrehɨr kaiu te God katɨp haiu mɨt miyapɨr haiu yaain. Te in ek haiu mertei hɨrak manpenuk te hɨrak kakɨkepai naanmamprai me menmen enum me God maain mamnen mamnep mɨt miyapɨr enun en.  
\v 10 \x * \xo 5:10 \xt Ro 8:7-8\x*Nɨpaa haiu mar ke mɨt miyapɨr enun ap nises God au, Nɨkan kɨrak Krais kaa, hɨrak kenipai haiu metike God mekiyan mau. In ek, haiu metike God mekiyan mau, haiu mertei maain God kaktaihis haiu mamu mamtikerek mamɨntar Krais hɨrak pɨke kekrit kau kekepai.  
\v 11 God ap kaktaihis weinɨm keremem au. Haiu han yaaik mau meriuwerek hɨrak God kaiu yaaik mentar menmen Jisas Krais kaiu Iuwe hɨrak kɨrɨakem. Nɨpaa hɨrak kerekek kenipai haiu metike God mekiyan mau.   
\s1 Hɨm me Adam ketike Krais  
\p
\v 12 \x * \xo 5:12 \xt Jen 2:17, 3:6, 16; Ro 6:23\x*Haiu mertei menmen im man. Mɨtɨk kiutɨp hɨrak kɨrɨak menmen enum te hɨrak kaa. Hɨrak kaa te haiu mɨt miyapɨr yapɨrwe haiu mami mamɨntar haiu misesik haiu mɨrɨak enum.  
\v 13 \x * \xo 5:13 \xt Ro 4:15\x*Nɨpaa God katɨp Moses hɨm lo mɨrak hɨrak kewisɨm mau tɨwei wen au, menmen enum epei man mau tɨ mari han ke mɨt hɨr nɨrɨak enum. God ap han kitet menmen enum kene mɨt kenterim au. Hɨrak ap katɨp Moses menmen me hɨm mɨrak mɨt miyapɨr enisesim wen au.  
\v 14 \x * \xo 5:14 \xt 1Ko 15:21-22, 45\x*God ap kene mɨt kanɨp kentar menmen enum mɨr, te hɨr mɨt yapɨrwe, nɨpaa me wɨ Adam kau tɨ ere wɨ God katɨp Moses hɨm lo mɨrak, hɨr yapɨrwe nɨre ne mɨt hɨr naa. Adam ketike mɨt miyapɨr han kerek ap neremir hɨm me God nar ke Adam hɨrak kɨrɨakem, hɨr yapɨrwe naa. Adam kerekek hɨrak kɨre mɨtɨk maain kaknen.   
\p
\v 15 Menmen enum Adam kɨrɨakem metike menmen yaaim God kerekyeiyem weinɨm, hɨram mɨpɨram au. Haiu mertei mɨt miyapɨr yapɨrwe nani nanɨntar menmen enum Adam kɨrɨakem. Te haiu mertei God hanhan keriuwai haiu mɨt miyapɨr, hɨrak kerekyei menmen yaaim weinɨm kentar menmen mɨtɨk kiutɨp Jisas Krais hɨrak kɨrɨakem. Menmen yaaim im hɨram minɨn menmen enum Adam kɨrɨakem, hɨram men mɨkaap mɨt miyapɨr yapɨrwe kerek nisesim.  
\v 16 Menmen God kɨrɨakem hɨram ap mar ke menmen enum Adam kɨrɨakem au. Mɨtɨk kiutɨp hɨrak keremir hɨm me God, te God kenerek katɨp hɨrak mɨtɨk enuk kaki. Maain, mɨt miyapɨr han hɨr nɨrɨak menmen enum yapɨrwe, te God kerekyei menmen yaaim hɨrak kesak menmen enum maiu katɨp haiu yaain.  
\v 17 Haiu mertei mɨtɨk kiutɨp keremir hɨm me God hɨrak kɨrɨak enum te haiu mɨt yapɨrwe mami. Te menmen Mɨtɨk Jisas Krais kiutɨp kerekek hɨrak kerekyeiyem, hɨram minɨn menmen ham enum me mɨtɨk hak eik. Haiu mɨt miyapɨr yapɨrwe kerek meit menmen im weinɨm me God, kerek hanhan keriuwai kaktɨp haiu yaain mentar menmen Mɨtɨk Krais kerekyeiyem, hɨrak kaknipai haiu mamɨt hɨmɨn yaaik te Krais kekepai haiu emises God werek werek.   
\p
\v 18 \x * \xo 5:18 \xt 1Ko 15:22\x*Te menmen miutɨp mɨtɨk hak kɨrɨakem enum hɨrak kenip God katɨp haiu mɨt miyapɨr yapɨrwe enun haiu mami. Mar im, menmen miutɨp yaaim mɨtɨk hak kɨrɨakem, hɨram menip God katɨp haiu yapɨrwe haiu yaain, haiu mami au. Haiu mamtikerek mamu mamɨt.  
\v 19 \x * \xo 5:19 \xt Ais 53:11\x*Mɨt miyapɨr yapɨrwe God ketpor hɨr enun nentar mɨtɨk kiutɨp keweikɨn sip kewet hɨm me God. Mar im mɨt miyapɨr yapɨrwe God kakɨtpor hɨr yaain nanɨntar mɨtɨk kiutɨp kises hɨm me God hɨrak kaa kesak menmen enum maiu.   
\p
\v 20 \x * \xo 5:20 \xt Ro 4:15, 7:8; Ga 3:19\x*God katɨp Moses hɨm lo mɨrak hɨrak kewisɨm mau tɨwei te hɨram menip mɨt miyapɨr hɨr nertei werek werek menmen God hanhan hɨr nanisesim, te hɨr nɨneinɨm hɨr nɨrɨak menmen enum yapɨrwe. Maain mɨt miyapɨr hɨr nɨrɨak menmen enum yapɨrwe, menmen yaaim God kɨrɨakem kentar hɨrak hanhan keriuwai, hɨram minɨn menmen enum me haiu mɨt miyapɨr.  
\v 21 \x * \xo 5:21 \xt Ro 6:23\x*Haiu mɨt miyapɨr mami mamɨntar menmen enum (sin) kerek mau tɨ ik hɨram minɨnai. Te menmen yaaim God kɨrɨakem kaktɨp haiu yaain mamɨnterim, hɨram maminɨn menmen enum mau tɨ naanmamrai haiu mɨt miyapɨr mamnipai haiu mamɨt hɨmɨn yaaik mamɨntar menmen Mɨtɨk Iuwe Jisas Krais hɨrak kɨrɨakem.   
\c 6  
\s1 Haiu maa metike Krais  
\p
\v 1 \x * \xo 6:1 \xt Ro 3:5-8\x*Te haiu han kitet mekam? Haiu wen mamrɨak menmen enum te God hanhan kakriuwai wɨsenum kakɨsak menmen maiu enum a? Taauye!  
\v 2 \x * \xo 6:2 \xt 1Pi 4:1\x*Haiu epei meweikɨn sip mewet menmen enum haiu mɨre mɨt naa, haiu ap te emises menmen meiyam enum au emɨt!  
\v 3 \x * \xo 6:3 \xt Ga 3:27\x*Hi han kitet yi epei yertei menmen im. Nɨpaa mɨt nɨkrai meriuwe tɨpar haiu mɨt miyapɨr metike Krais Jisas mau han kiutɨp, hɨram mar ke haiu metike Krais haiu maa.  
\v 4 \x * \xo 6:4 \xt Kl 2:12\x*Mɨt nɨkrai meriuwe tɨpar hɨram mar ke haiu metike Krais maa. God hɨrak yaaik hɨrak manp enuk, te hɨrak kɨkɨak Jisas Krais kekre nɨmɨn ne mɨt epei naa, hɨrak pɨke kekrit kau. Mar im haiu mɨt miyapɨr haiu mɨre mɨt pɨke nekrit nau, haiu mamises menmen yaaim keremem.   
\s1 Maain haiu mamtike Krais mamu haiu mamɨt hɨmɨn yaaik  
\p
\v 5 \x * \xo 6:5 \xt Fl 3:10-11\x*Hɨram mar im. Nɨpaa haiu metike Krais mau niutɨp, haiu maa metikerek. Te maain haiu mamtikerek mamu niutɨp haiu pɨke mamɨkrit mamu mamɨr ke in ek hɨrak epei kekrit kau.  
\v 6 \x * \xo 6:6 \xt Ga 5:24\x*Haiu mertei menmen im. Menmen nɨpaa haiu misesim mekre han kaiu, hɨram maa metike Krais mau nu tentarakɨt. Hɨram maa mau nu tentarakɨt te in ek God kakɨwaank menmen enum mekre han kaiu kariyei haiu mɨrɨak enum, te haiu ap emises menmen enum han kai han kitetim mar ke mɨt enises menmen mɨt nɨr iuwe nanɨtporem au emɨt!  
\v 7 Yi yaa yetike Krais te menmen enum ap mamri han ki yi eirɨak menmen enum au eiyɨntar yi yertei mɨt kerek hɨr epei naa, menmen enum ap te mamri han kɨr au.  
\v 8 Haiu nepei maa metike Krais, haiu mertei te maain haiu mamtikerek mamu mamɨt.  
\v 9 Haiu mamtikerek mamu mamɨt mamɨntar haiu mertei Krais nɨpaa kaa te God kɨkɨak hɨrak kekrit kau. Hɨrak ap te pɨke kaki meiyam taau. Ap menmen mepu mamrɨakek (o mamrikek) hɨrak pɨke kaki taau!  
\v 10 \x * \xo 6:10 \xt Hi 9:26-28; 1Pi 3:18\x*Hɨrak nepei kaa, menmen enum mari han ke haiu mɨt ap te mamri han kɨrak taau! Hɨrak ap te pɨke kaki kakteipim au. In ek hɨrak kau te hɨrak ketike God tau niutɨp.  
\v 11 \x * \xo 6:11 \xt 2Ko 5:15; Ga 2:19; 1Pi 2:24\x*Mar im yi mɨt miyapɨr yi han ekitet yi nepei yaa, te menmen enum ap pɨke mamri han ki au. Yi pɨke yekrit yetike God yau niutɨp yentar yi ne Krais.   
\p
\v 12 \x * \xo 6:12 \xt Jen 4:7\x*Yi ap eiwis menmen enum me tɨ pɨke maminɨn yɨnk ki kerek maain yi yayi hɨrak kakɨsine au emɨt! Yi ap eiwisɨm hɨram mamri han ki te yi eiyises menmen enum me han ki hɨrak hanhanem.  
\v 13 \x * \xo 6:13 \xt Ro 4:15\x*Yi ap eiwis his hɨt nanamɨr hɨm nɨkɨp hɨram mamri (o mamɨryi) han ki te yi eirɨak menmen enum me tɨ au emɨt! Au, yi eiwet God em emtike han ki, yi eiwisɨk hɨrak kakɨkepi yi eirɨak menmen yaaim. Yi yar ke mɨt naa, te God kekekyi yi yekrit yau, te yi eiwetɨwek menmen mi yapɨrwe.  
\v 14 \x * \xo 6:14 \xt 1Ko 15:21-22, 45\x*Yi ap eiwis menmen enum me tɨ pɨke maminɨni au emɨt eiyɨntar hɨm lo ap naanmɨpri yi yisesim te God kaktɨp yi yaain au. Yi nepei yenpɨn yekeipɨn menmen im. Yi yises menmen yaaim God nepei kerekyiyem weinɨm, te menmen enum ap te maminɨni au.   
\s1 Haiu emises menmen yaaim emrɨakem  
\p
\v 15 \x * \xo 6:15 \xt Ro 6:1\x*Yi han kitet mekam? Haiu wen mamrɨak menmen enum me tɨ mamɨntar haiu menpɨn mekeipɨn hɨm lo me nɨpaa, in ek haiu mises menmen yaaim God nepei kerekyeiyem weinɨm keremem a? Taauye!  
\v 16 \x * \xo 6:16 \xt Jo 8:34; 2Pi 2:19\x*Yi nepei yertei yi hɨras eiwis mɨtɨk hɨrak naanmamri yi eirɨak menmen mɨrak, yi eire mɨt nɨrak. Yi eiwis menmen enum me tɨ mamri han ki yi eiyisesim, hɨram mamrekyi maain yi yayi. Yi eiwis menmen yaaim God kerekyeiyem hɨram mamri han ki yi eiyisesim, te yi eitike God eikiyan eiyu, hɨrak kaktɨp yi yaain.  
\v 17 Nɨpaa yi yewis menmen enum me tɨ mari han ki yi yisesim yɨrɨak menmen enum. Te maain yi yemtau hɨm yaaim mɨt hɨr netpiyem, te yi yisesim iuwe yeriuwe han ki. Haiu emtɨp God hɨrak yaaik ekɨntar menmen hɨrak kerekyiyem.  
\v 18 \x * \xo 6:18 \xt Jo 8:32\x*God hɨrak epei keriyei (o keryiyi) yi mɨt yi yeweikɨn sip yewet menmen enum me tɨ kerek nɨpaa mari han ki yi yisesim. Te in ek, yi yewis menmen yaaim me God mamri han ki yi eiyisesim.  
\v 19 Hi hetpi heriuwe hɨm im me wok mɨt hentar han ki hɨrak ap kertei menmen me God werek werek. Nɨpaa yi yewis his hɨt mi hɨram mises menmen enum me tɨ mar im: Yi mɨt yetike miyapɨr yairiyanhis yewenɨnem o menmen ham enum, te hɨram mɨre mɨtɨk kekre wɨnak enuk hɨrak kɨrɨak menmen me mɨtɨk naanmɨprɨwek ap keit pewek mererim au. Mar ke nɨpaa yi yɨrɨak menmen enum em, in ek yi eiwis his hɨt mi o han ki hɨram emises menmen yaaim, hɨram mamɨr ke yi eirɨak menmen yaaim me mɨtɨk yaaik naanmɨpri me menmen.   
\p
\v 20 Nɨpaa yi yises menmen enum hɨram mari han ki minɨni, yi ap yises menmen yaaim me God hɨram naanmɨpri au.  
\v 21 \x * \xo 6:21 \xt Ro 7:5, 8:6, 13; 1Pi 1:9\x*Nɨpaa yi yeit mekam yaaim me menmen enum im a? Taauye! In ek yi yɨnk enuk yentar yi yɨrɨakem. Menmen enum em hɨram menipi yi yayi.  
\v 22 Te in ek God keriyei yi mɨt yi yɨnaaiwɨr menmen enum im hɨram mari han ki yi yɨrɨak enum. In ek yi yɨre mɨt ne God yi yɨrɨak menmen me God te yi yayɨt menmen yaaim mamkepi yi eiyises menmen yaaim te maain yi eiyu eitike God tipmain tipmain enum eik.  
\v 23 \x * \xo 6:23 \xt Ro 5:12, 15\x*Yi eiwis menmen enum mamri han ki yi eiyisesim te maain yi eiyɨt menmen im: Hɨram mamnipi yi yayi! Te menmen yaaim God kakwetaiyem weinɨm, hɨram menmen im: Haiu mamtike God haiu mamu mamɨt tipmain tipmain enum eik mamɨntar haiu mɨt miyapɨr ne Mɨtɨk kaiu Iuwe Jisas Krais!   
\c 7  
\s1 Tok piksa me mɨtɨk ketike mɨte hɨr neitan  
\p
\v 1 Nai yinan, yi yertei menmen hi tewen etpiyem yentar yi yertei menmen yapɨrwe me hɨm me gavman. Wɨ kerek mɨt nau tɨ, hɨm im me gavman naanmɨpror ere hɨr nani, te hɨm au meit.  
\v 2 Mɨte piutɨp wetike mɨtɨk kɨre hɨr neitan, hɨm me gavman matɨp mɨtɨk wen kepu hɨmɨn keriuwerek, mɨte wawu wautikerek. Maain hɨrak kaki, hɨm me gavman ap te mamwenep au. Hɨre wauno wawɨt mɨtɨk hak.  
\v 3 Mɨtɨk kɨre wen kepu, hɨre wauno wawu wautike mɨtɨk hak, hɨm me gavman matɨp hɨre enu wekitet naan. Mɨtɨk kɨre kaki, hɨre wauno wawɨt mɨtɨk hak, hɨm me gavman matɨp hɨre enu au. Hɨram mewisiye hɨre wawises han kɨre.   
\p
\v 4 \x * \xo 7:4 \xt Ro 6:2, 11; Ga 2:19\x*Nai yinan, hi hehimɨteni heriuwe hɨm im me mɨtɨk hak. Yi yaa me hɨm lo yentar yi yetike Krais yi yau han kiutɨp. Yi yɨre pɨnak ke yɨnk kɨrak. Hɨrak epei kaa, te hɨram mar ke yi yaa yetikerek. In ek yi yetike mɨtɨk hak yi yau niutɨp yar ke mɨte mɨtɨk kɨre epei kaa, hɨre wen weit mɨtɨk hak. Mɨtɨk hak kerek yi yetikerek yau niutɨp, hɨrak Krais kerek nɨpaa kaa. Hɨrak nɨpaa kaa, te God pɨke kɨkɨak kekre nɨmɨn ke mɨt epei naa hɨrak kekrit kau. Te haiu mɨt emrɨak menmen yaaim me God.  
\v 5 \x * \xo 7:5 \xt Ro 6:21\x*Nɨpaa wɨ haiu mises han kaiu, hɨm lo hɨram menipai haiu hanhan emises menmen enum. Menmen haiu mɨrɨakem hɨram menmen enum menipai haiu mami.  
\v 6 \x * \xo 7:6 \xt Ro 8:2, 6:4\x*In ek hɨm lo hɨram ap naanmamrai me menmen mentar haiu mɨre mɨt epei naa. In ek menmen haiu mɨrɨakem God Hɨmɨn Yaaik kekepai haiu emisesim. Menmen me lo nɨpaa haiu misesim, te God kaktɨp haiu yaain hɨram nepei au meit.   
\s1 Menmen enum me tɨ meraiwaank  
\p
\v 7 \x * \xo 7:7 \xt Eks 20:17; Diu 5:21\x*Haiu mamtɨp mekam? Haiu mamtɨp hɨm me God mau tɨwei hɨram enum a? Taauye! Hɨm me God ap meteikno menmen enum, hi ap hertei hɨram enum au. Hɨm me God ap metpo, “Ti ap hemkre menepam hanhan menmen me mɨtɨk hak,” te hi hepɨtari menmen im hɨram enum. Te hɨram nepei meteikno hɨram enum te hi yɨnk enuk heriuwerem.  
\v 8 \x * \xo 7:8 \xt Ro 4:15\x*Menmen enum me tɨ man mekekyo han kai te hi hanhan menmen enum yapɨrwe mentar hɨm me God matɨp hɨram menmen enum emɨt. Hɨm me God ap mepu metpo menmen hɨram enum, te hi ap hanhan heriuwerem au, menmen me tɨ hɨram mau meit mar ke mɨtɨk kaa. Hi hepɨtari hɨram menmen enum.  
\v 9 \x * \xo 7:9 \xt Je 1:15\x*Nɨpaa hi hepu te hi hetari menmen me hɨm me God. Maain hɨm me God epei man te hi hemtewem, menmen enum me tɨ mekekyo han kai hi hemkre menepam hanhan menmen enum yapɨrwe, te hi hertei hi hɨrɨak enum, maain hi hahi.  
\v 10 \x * \xo 7:10 \xt Lev 18:5; Ro 10:5\x*Hi hertei hɨm kerek God kewetaiyem, hɨrak hanhan hɨram mamkepai haiu mamu werek, te hɨram menipa hi hertei hi enuk maain hi hahi.  
\v 11 \x * \xo 7:11 \xt Je 3:13; Hi 3:13\x*Menmen enum me tɨ man menepya mewisesik meriuwe hɨm me God Moses kewisɨm mau tɨwei te hi hɨrɨak enum, maain hi hahi.  
\v 12 \x * \xo 7:12 \xt 1Ti 1:8\x*Hɨm Moses kewisɨm mau tɨwei, hɨram meke God man metike hɨm matɨp haiu ap hemkre emnepam hanhan menmen au emɨt! Hɨm im hɨram yaaim, hɨram meteiknai menmen God hanhan haiu mɨt miyapɨr emisesim, hɨram yaaim mekepai haiu mamu werek.   
\p
\v 13 Hi atɨp mekam? Menmen hɨram yaaim menipa hi hahi a? Taauye! Menmen enum me tɨ menipa hi hahi. Hɨram menipa hi hahi heriuwe hɨm yaaim me God. Te hɨm me God im hɨram meteikno menmen me tɨ hɨram menmen enum enum.   
\s1 Menmen me tɨ merekir han kaiu haiu misesim  
\p
\v 14 \x * \xo 7:14 \xt Sam 51:5; Jo 3:6\x*Haiu mertei God kɨkaap hɨm mɨrak te hi mɨtɨk enuk kerekek menmen enum me tɨ merekir han kai te hi hisesim.  
\v 15 \x * \xo 7:15 \xt Ga 5:17\x*Hi hepɨtari henmak te hi hɨrɨak menmen. Menmen hi hanhan eisesim, hi hɨrɨakem au. Hi hɨrɨak menmen enum hi hɨneinɨm.  
\v 16 Hewaai meruri hi hɨrɨak menmen enum hi hɨneinɨm, hɨram meteikno hɨm me God Moses kewisɨm mau tɨwei hɨram yaaim.  
\v 17 Te in ek hi hertei hi hɨrekes ap hɨrɨak menmen enum im au. Menmen enum me tɨ mekre han kai menipa hi hɨrɨak enum.  
\v 18 \x * \xo 7:18 \xt Jen 6:5, 8:21\x*Hi hertei han kai ap kerekya hi hɨrekes hɨrɨak menmen yaaim au. Hi hanhan arɨak menmen yaaim te hi hɨrɨakem taau!  
\v 19 Hi ap hɨrɨak menmen hi hanhan hisesim au. Hi hɨrɨak menmen hi hɨneinɨm.  
\v 20 Hi hɨrɨak menmen hi hɨneinɨm, hɨram meteikno hi hertei hi hɨrekes ap hɨrɨak menmen enum im au. Menmen me tɨ mekre han kai menipa hi hɨrɨak enum.   
\p
\v 21 Te hi hertei menmen im mepu. Hi hanhan hɨrɨak menmen yaaim, te menmen enum keremem hɨram mau mekre han kai.  
\v 22 Hi hekre han kai hatɨp hɨm me God Moses kewisɨm mau tɨwei hɨram yaaim.  
\v 23 \x * \xo 7:23 \xt Ga 5:17; Je 4:1; 1Pi 2:11\x*Te hi hɨr menmen ham mekre yɨnk kai hɨram mɨrɨak menmen ham. Hɨram hɨm ham enum im hɨram metike menmen han kai katɨp hɨram yaaim hɨram menepam. Menmen im minɨna menipa hi hanhan hises menmen enum me tɨ.  
\v 24 Hi mɨtɨk enuk han enuk. Keimɨn kakɨkepa te hi ehinɨn menmen enum menipa hi hanhan ehises menmen enum me tɨ mekre han kai?  
\v 25 \x * \xo 7:25 \xt 1Ko 15:57\x*Hi han yaaik hentar God kakɨkepa hi ehinɨn menmen enum mekre han kai hentar menmen Mɨtɨk kaiu Iuwe Jisas Krais hɨrak kɨrɨakem. In ek hi hepu har ik. Hi heriuwe han kai hi hanhan hises hɨm me God, te menmen enum mekre han kai menipa hi hanhan eises menmen enum me tɨ.   
\c 8  
\s1 Krais kesak menmen enum maiu kewetai God Hɨmɨn Yaaik kan kau kekre han kaiu  
\p
\v 1 Te in ek God ap kakwep haiu mɨt miyapɨr kerek haiu ne Jisas Krais kakɨntar menmen enum haiu mɨrɨakem au.  
\v 2 \x * \xo 8:2 \xt Ro 7:23-24\x*God ap kakwep kakɨntar menmen im: God Hɨmɨn Yaaik kerek kewetai hɨmɨn yaaik hɨrak kenipai haiu ne Krais haiu mekiyan mau niutɨp keriyei haiu man mɨnaaiwɨr menmen enum me tɨ merekyei haiu mɨrɨak enum te haiu mami.  
\v 3 \x * \xo 8:3 \xt Ap 13:38, 15:10; Fl 2:7; Hi 4:15\x*Han kaiu enuk ke nɨpaa, hɨrak kewen hɨm me God Moses kewisɨm mau tɨwei hɨram merekyei haiu mamre mɨt yaain au. Te menmen hɨm me Moses ap merekyei haiu mɨt em au, God hɨrekes kɨrɨakem. Hɨrak keriuwet nɨkan kɨrak kerekek hɨrak kine yɨnk kɨrak kar haiu mɨt enun ne tɨ ik ek, hɨrak kan kaa kewaank menmen enum mari han kaiu menipai haiu mɨrɨak enum, te hɨram epei au mesi.  
\v 4 \x * \xo 8:4 \xt Ga 5:16, 25\x*Hɨrak kɨrɨak menmen im te haiu mɨt miyapɨr kerek ap mises han kaiu enuk au, haiu emises han ke God Hɨmɨn Yaaik, haiu emises menmen werek werek hɨm me Moses metpai haiu emisesim (te God kaktɨp haiu yaain).   
\p
\v 5 Mɨt miyapɨr kerek hɨr nises han kɨr enuk, hɨr hanhan menmen enum mekre han kɨr kerekek. Te mɨt miyapɨr kerek hɨr nises han ke God Hɨmɨn Yaaik, hɨr hanhan menmen yaaim hɨrak ketporem.  
\v 6 \x * \xo 8:6 \xt Ro 6:21\x*Mɨt miyapɨr kerek hanhan nanises menmen enum mekre han kɨr, maain hɨr nani. Mɨt miyapɨr han au, hɨr nanises menmen God Hɨmɨn Yaaik ketporem, hɨr nantike God nankiyan nanu nanɨt te hɨr nanu werek.  
\v 7 \x * \xo 8:7 \xt Mt 12:34; Jo 8:43, 12:39; Je 4:4\x*Mɨt miyapɨr kerek nises menmen enum mekre han kɨr, God katɨp hɨr enun kentar menmen enum mekre han ke mɨt metike menmen yaaim me God hɨram menepam. Hɨram ap mises hɨm kerek God ketpaiyem au, hɨram mɨneinɨm.  
\v 8 Te mɨt miyapɨr kerek nises menmen enum mekre han kɨr, hɨr ap nanises menmen yaaim God hanhan hɨr nanisesim.   
\p
\v 9 \x * \xo 8:9 \xt 1Ko 3:16, 12:3\x*Yi mɨt miyapɨr ap yises menmen enum mekre han ki au. God Hɨmɨn Yaaik kau kekre han ki yi yayises menmen yaaim hɨrak ketpiyem. Mɨt kerek God Hɨmɨn Yaaik kerek Krais keriuwetek kan ap kau kekre han kɨr au, hɨr ap ne Krais au.  
\v 10 \x * \xo 8:10 \xt Ga 2:20; Ef 3:17; 1Pi 4:6\x*Maain haiu mɨt miyapɨr mami mamɨntar menmen enum mekre han kaiu. Te God Hɨmɨn Yaaik kerek Krais keriuwetek kan, hɨrak kau kekre han kaiu, hɨmɨn kaiu kaku kaktike God tipmain tipmain enum eik kakɨntar God katɨp haiu yaain.  
\v 11 God kerek nɨpaa kɨkɨak Krais Jisas kekre nɨmɨn ke mɨt epei naa, hɨrak kekrit kau, maain hɨrak kakɨkekyi yi mɨt miyapɨr maain yayi. God Hɨmɨn Yaaik kerek nɨpaa God keriuwetek kan kɨkɨak Jisas kerek nepei kaa, hɨrak kau kekre han ki te maain God Haai kakriuwetek kakɨkekyi yi mɨt miyapɨr.   
\s1 Hɨmɨn Yaaik God keriuwetek kan hɨrak kenipai haiu nɨkerek nɨrak  
\p
\v 12 Tɨs, nai yinan, haiu emises menmen God Hɨmɨn Yaaik hɨrak ketpaiyem. Haiu ap emises menmen enum mekre han kaiu hɨram menipai haiu hanhanem.  
\v 13 \x * \xo 8:13 \xt Ga 6:8; Kl 3:5\x*Yi yises menmen enum mekre han ki maain yi yayi, te God Hɨmɨn Yaaik kakɨkepi yi eiyɨwaank menmen enum mekre han hɨram ap mamnipi yi hanhan eiyisesim te yi eitike God eiyu.   
\p
\v 14 Mɨt miyapɨr kerek newis God Hɨmɨn Yaaik naanmɨpror me menmen hɨr nɨrɨakem, hɨr nɨre nɨkerek ne God.  
\v 15 \x * \xo 8:15 \xt 2Ti 1:7; Ga 4:5-6; Mk 14:36\x*Hɨmɨn Yaaik kerek God keriuwetek kan kau kekre han kaiu ap kenipai haiu ap pɨke mɨnaain maain God kakwep au. Hɨrak kenipai haiu mɨre nɨkerek ne God hɨrak kekepai keriuwe menmen mɨrak iuwe te haiu niutɨp niutɨp matɨp God, “Ti Haai kai.”  
\v 16 \x * \xo 8:16 \xt 2Ko 1:22\x*God Hɨmɨn Yaaik hɨrekes ketpai hɨmɨn kaiu haiu mɨre nɨkerek ne God.  
\v 17 \x * \xo 8:17 \xt Ga 4:7; Rev 21:7\x*In ek, haiu mɨre nɨkerek nɨrak, te haiu mamɨt menmen God kakwetaiyem. Haiu mamtike Krais mamɨt menmen yaaim mamɨntar haiu mertei menmen enum mamnen mamraiwaank mar ke nɨpaa menmen enum man mewaank Krais, haiu mamɨt menmen yaaim me God mar ke Krais epei ketɨwem, te haiu mamu mamre iuwe mamtikerek.   
\s1 Maain haiu mɨt miyapɨr mamɨt menmen yaaim haiu mamu mamre iuwe  
\p
\v 18 \x * \xo 8:18 \xt Ro 5:2; 2Ko 4:17\x*Menmen yaaim me Krais maain hɨram mamnen kerek God kakwepyapɨrem kakwetaiyem hɨram mamre menmen iuwe, te hi han kitet in ek menmen enum hɨram mamraiwaank hɨram mɨre menmen weinɨm.  
\v 19 \x * \xo 8:19 \xt Kl 3:4\x*Menmen yapɨrwe God kɨrɨakem hɨram han kɨr kekrit kekrit nemerɨr wɨ God hɨrak kakteiknor haiu nɨkerek nɨrak.  
\v 20 \x * \xo 8:20 \xt Jen 3:17-19\x*Menmen kerek God kɨrɨakem hɨram mau enum mentar God kewaankem. Hɨrak ap hanhan keriuwe menmen im te God kɨrɨakem. Te menmen im mepu.  
\v 21 \x * \xo 8:21 \xt 2Pi 3:13; 1Jo 3:2\x*Maain God pɨke kaknip menmen hɨram mamnaaiwɨr menmen enum menipem hɨram mau enum, te hɨram mamweikɨn yaaim mamu werek mamɨr ke haiu nɨkerek ne God haiu mamu mamre iuwe mamɨt menmen yaaim me God.   
\p
\v 22 Haiu mertei menmen yapɨrwe God kɨrɨakem hɨram mepu enum mar ke miyapɨr hɨr neteiknen nanine nɨkerek. Nɨpaa ere in hɨram han enuk mepu memerɨr God pɨke kakrɨak menmen yapɨrwe hɨram mamre yaaim.  
\v 23 \x * \xo 8:23 \xt 2Ko 5:2-4; Ga 5:5\x*Te hɨram keremem au. Haiu mɨt miyapɨr kerek God Hɨmɨn Yaaik kau kekre han kaiu, hɨrak kɨre menmen yaaim minɨn me menmen yapɨrwe maain God kakwetaiyem, haiu metikerem mepu han enuk memerɨr wɨ kerek God kaknipai haiu mɨre nɨkerek nɨrak. Me wɨ im hɨrak kaknipai yɨnk kaiu hɨrak yaaik pɨke kaki taau!  
\v 24 \x * \xo 8:24 \xt 2Ko 5:7\x*God epei kekepai kaktaihis kentar haiu memtau hɨm hɨrak ketpim haiu misesim, haiu memerɨr hɨrak kakwetaiyem. Haiu memerɨr hɨrak kakwetaiyem mamɨntar menmen haiu memerɨr mamtɨwem hɨram epei man, te haiu wen memeriuwem meiyam au. Haiu metɨwem epei au.  
\v 25 Te haiu ap metɨwem wen au. Haiu wen memerɨr menmen haiu han kitet hɨram mamnen, haiu mamɨnkɨkɨwem mamɨnkɨkɨwem ere hɨram mamnen.  
\v 26 Mar im God Hɨmɨn Yaaik kekepai haiu mɨt miyapɨr kentar haiu ap mertei han ke God werek werek au. Haiu ap mertei mitehi God menmen werek werek au. God Hɨmɨn Yaaik hɨrekes kekrehɨr kaiu kitehi God Haai menmen keriuwe hɨm haiu mɨt ap metpim au, haiu mɨrɨakem mɨre mɨtɨk ketnen park o han toenuk.  
\v 27 \x * \xo 8:27 \xt Sam 139:1; 1Ko 4:5\x*God Haai kerek kertei han ke mɨt yapɨrwe, kewenhi menmen God Hɨmɨn Yaaik hanhanem kentar hɨrakɨt tau han kiutɨp te hɨrak God Hɨmɨn Yaaik kekrehɨr ke haiu mɨt ne God hɨrak kitehi God Haai me menmen hɨram mises han ke Haai keremem.   
\p
\v 28 \x * \xo 8:28 \xt Ef 1:11\x*Haiu mertei menmen yapɨrwe God kɨrɨakem hɨram mɨkaap haiu mɨt miyapɨr kerek haiu hanhan meriuwe God kerek hɨrak kehimɨtenai haiu emises menmen hɨrak hanhan em.  
\v 29 \x * \xo 8:29 \xt Kl 1:18; Hi 1:6\x*Menmen yapɨrwe God kɨrɨakem hɨram mɨkaap haiu mɨt miyapɨr mentar haiu mɨt kerek God nɨpaa kehimɨtenai haiu mamisesik. Hɨrak kehimɨntenai haiu mamɨr ke Nɨkan kɨrak Jisas Krais te hɨrak kakre iuwe mɨtɨk kakɨkre nɨmɨn ke haiu mɨt miyapɨr haiu mamre kikrek nɨrak.  
\v 30 Haiu mɨt miyapɨr kerek hɨrak nɨpaa kehimɨtenai maain haiu mamisesik, hɨrak kari han kaiu haiu mamisesik. Haiu mɨt miyapɨr kerek hɨrak kari han kaiu, haiu mamisesik hɨrak ketpai hɨrak kesak menmen enum maiu haiu yaain. Haiu mɨt miyapɨr kerek hɨrak ketpai haiu yaain, hɨrak kewetai menmen mɨrak yaaim.   
\s1 Menmen Jisas Krais kɨrɨakem hɨram meteiknai God han han iuwe keriuwe haiu mɨt miyapɨr  
\p
\v 31 \x * \xo 8:31 \xt Sam 118:6\x*Hi han kitet menmen im God hɨrak hanhan keriuwai kekepai mentar menmen hi nepei hetpiyem, neimɨn hɨr naninɨnai a? Taauye!  
\v 32 \x * \xo 8:32 \xt Jo 3:16\x*God hɨrak ap kepakɨn Nɨkan kɨrak au, hɨrak keriuwetek kan kaa kekepai haiu mɨt miyapɨr yapɨrwe. Te hɨrak kakwetai menmen yapɨrwe weinɨm mamkepai mar ke hɨrak kewetai Nɨkan kɨrak weinɨk.  
\v 33 \x * \xo 8:33 \xt Ais 50:8\x*Neimɨn hɨr nansiuwe hɨm nantɨp haiu mɨt miyapɨr kerek God kehimɨtenai haiu nɨrak, haiu enun a? Taauye! God hɨrekes epei katɨp haiu mɨt yaain.  
\v 34 \x * \xo 8:34 \xt Sam 110:1; Ap 7:55-56; 1Jo 2:1\x*Neimɨn hɨr nantɨp haiu emnen emno si a? Krais Jisas au! Hɨrak kaa te God kɨkɨak hɨrak pɨke kekrit kau his yaaim me God kerek mɨt iuwe nanwik, hɨrak kitehi God Haai ke haiu mɨt!  
\v 35 Krais hɨrak han tewenɨnai te mekam mamnen nɨmɨn mamremir menmen mɨrak ap te mamu mamtikewai mamkepai a? Mewaai meruri menmen enum mamnen mamraiwaank, o menmen menipai haiu han enuk, o mɨt hɨr nenoyiyai nanwep, hɨram menmen mamremir menmen mɨrak ap te mamu mamɨkrai mamkepai au a? Mewaai meruri haiu nɨnpɨ mewei o haiu ap metenen klos o pewek mei, o menmen enum mamraiwaank, o mɨt nanwep haiu mami, hɨram mamremir menmen me Krais ap te mamɨkrai mamkepai au a? Taauye!  
\v 36 \x * \xo 8:36 \xt Sam 44:22; 2Ko 4:11\x*Hɨm me God mau tɨwei Sam hɨram matɨp mar im:  
\q1 “Mɨt nanoyiyai haiu mɨt hɨr nanwep me wɨtaan wanewik, hɨr nerekyei haiu mɨre sipsip kerek mɨt neriyei nanɨno nanwep. Mɨt nerekyeiyem nentar haiu mɨt miyapɨr kerek mises hɨm mit em.”   
\p
\v 37 \x * \xo 8:37 \xt Jo 16:33\x*Au, menmen im hɨram weinɨm. Krais hɨrak hanhan keriuwai te haiu maminɨn menmen enum im. Haiu mamu werek me menmen enum mamraiwaank.  
\v 38 Haiu maminɨn menmen enum im mamraiwaank mamɨntar hi hertei hɨrak han tewenɨnai te menmen ap mamnen nɨmɨn mamremir menmen mɨrak hɨram ap te mamu mamɨkrai mamkepai au. Haiu wen mepu o maain haiu mami hɨram menmen weinɨm. Ensel o tɨpir o herwe o menmen iuwe meit wit ke God, nepni o menmen epei man in o maain hɨram mamnen, hɨram ap te mamremir menmen me Krais hɨram ap te mamu mamɨkrai mamkepai au!  
\v 39 God Haai han tewenɨnai haiu mɨt miyapɨr kentar haiu ne Jisas Krais Mɨtɨk kaiu Iuwe. Te menmen mau nepni o menmen mau mɨnɨk tɨ o menmen mei miutɨp nɨpaa God kɨrɨakem ap te mamremir menmen mɨrak hɨram ap te mamu mamɨkrai mamkepai au.   
\c 9  
\s1 Pol han tewenɨn mɨt miyapɨr ne Isrel  
\p
\v 1 Hi hatɨp werek hentar hi hises hɨm me Krais. Hi ap hewisesik au. Han kai keit nɨmɨn kerek God Hɨmɨn Yaaik kau kekrerek, hɨrak ketpo hi hatɨp werek me menmen im.  
\v 2 Hi han enuk, hekrit hekirt hi han tewenɨn mɨt miyapɨr.   
\p
\v 3 \x * \xo 9:3 \xt Eks 32:32\x*Hi hanhan God kakweikɨn sip kakweto kakɨpɨra hi enaaiwɨr Krais hi ekrehɨr ke mɨt miyapɨr yapɨrwe ne Isrel, haiu ne maam nɨpu kiutɨp, te hɨr nanises hɨm me Krais.  
\v 4 \x * \xo 9:4 \xt Eks 4:22; Diu 7:6, 14:1-2\x*Haiu mɨt miyapɨr ne Isrel, God kehimɨtenai haiu nɨrak, hɨrak kenipai haiu nɨkerek nɨrak, haiu nepei mɨr menmen mɨrak yaaim merhɨhe. Hɨrak ketpai hɨm mɨrak hɨrak kakisesim, hɨrak kewetai hɨm mɨrak ham haiu emisesim. Haiu emɨrtei mewenɨpi niuk me God werek werek, God katɨp hɨrak kakɨkepai kaktaihis.  
\v 5 \x * \xo 9:5 \xt Mt 1:1-16; Jo 1:1; Ro 1:25\x*Haiu nepenyerer ne maamrer taiu iuwe Ebraham, Aisak, Jekop. Krais hɨrak kɨre mɨtɨk ke tɨ hɨrak nepenyek ke maamrer it. Hɨrak kerekek hɨrak God hɨrak naanmɨpre menmen yapɨrwe haiu emwenɨpi niuk mɨrak tipmain tipmain enum eik. Keremem.   
\s1 God kehimɨtan mɨt miyapɨr nɨrak  
\p
\v 6 \x * \xo 9:6 \xt Nam 23:19; Ro 2:28\x*Hi ap hatɨp menmen nɨpaa God ketpim in ek hɨrak ap kisesim au. Mɨt miyapɨr yapɨrwe ne weiwɨk miutɨp me Isrel, God hɨrak ap kehimɨteni yapɨrwe hɨr nɨrak au.  
\v 7 \x * \xo 9:7 \xt Jen 21:12\x*Hɨr nepenyerer yapɨrwe ne Ebraham hɨr ap nɨkerek ne God nar ke maam kɨr nentar hɨr ap nises hɨm me God. God katɨp Ebraham kar ik: “Nepenyerer ne Aisak keriyen, hɨr nepenyerer nit. Hi hetput hɨr nanɨt menmen mei. Nepenyerer han en au.”  
\v 8 \x * \xo 9:8 \xt Ga 4:23\x*Nɨkerek kerek Ebraham kinen weinɨn, hɨr ap nɨkerek ne God au. Nɨkerek Ebraham kinen kentar God hɨrak ketpɨwekem kekepik kakini, hɨr keriyen nɨre nɨkerek ne God.  
\v 9 \x * \xo 9:9 \xt Jen 18:14\x*God katɨp Ebraham hɨm mar im: “Maain wɨ kerek hi hɨmat hi pɨke anen hi akaap Sera hɨre wawɨtu hɨre wawine nɨkan.”   
\p
\v 10 \x * \xo 9:10 \xt Jen 25:21\x*Menmen im keremem meteikni nepenyerer ne Ebraham hɨr yapɨrwe ap nɨkerek ne God keriyen au. Nɨkerek hɨrakɨt te Rebeka hɨrakɨt te haai kiutɨp, hɨrak maam nɨpu kaiu Aisak.  
\v 11-12 \x * \xo 9:11-12 \xt Jen 25:23\x*Rebeka ap wine nɨkerek hɨrakɨt tei tɨre wen au, God kehimɨtan Jekop hɨrak kɨre nɨkan kɨrak, te Iso au. Hɨrakɨt ap tɨrɨak menmen yaaim o enum wen au, God kehimɨtanek te hɨrak kakteiknai hɨrak kises han kɨrak kehimɨtan mɨt hɨr nɨkerek nɨrak. Menmen hɨr nɨrɨakem ap mamri han kɨrak au. God katɨp Rebeka kar ik: “Maain Iso nɨkan iuwe mɨtɨk hɨrak kakises hɨm me nɨkik kɨrak Jekop.”  
\v 13 \x * \xo 9:13 \xt Mal 1:2-3\x*Hɨm me God mau tɨwei Malakai kewisɨm hɨram matɨp mar im: “Hi hanhan iuwe heriuwe Jekop hi hehimɨtanek hɨrak nɨkan kai. Hi hanhan kike heriuwe Iso, hi hepɨrek hɨrak ken.”   
\p
\v 14 Te haiu mamtɨp mekam? God hɨrak kises menmen hɨram ap yaaim a? Taauye!  
\v 15 \x * \xo 9:15 \xt Eks 33:19\x*God katɨp Moses kar ik: “Hi han tewenɨn mɨt miyapɨr kerek hi hanhan akepi. Hi hises han kai hi akaap mɨt miyapɨr.”  
\v 16 \x * \xo 9:16 \xt Ef 2:8\x*Te haiu ap mamtɨp God hɨrak hanhan keriuwe mɨt miyapɨr kentar menmen hɨr hanhanem o menmen hɨr nɨrɨakem au. God kises han kɨrak kehimɨteni hɨr nɨrak kerekek.  
\v 17 \x * \xo 9:17 \xt Eks 9:16\x*Haiu mekine hɨm me God Moses kewisɨm mau tɨwei, God katɨp mɨtɨk iuwe Fero ke Isip menmen kar ik: “Hi hewisit ti hɨre mɨtɨk iuwe ke Isip te menmen im hi herekyutem, mɨt miyapɨr nanɨrtei hi manp enuk iuwe hɨr mɨt miyapɨr nerer wit wit nanwenɨpi niuk mai.”  
\v 18 \x * \xo 9:18 \xt Eks 4:21, 9:12, 14:4\x*God hɨrak han tewenɨn mɨt miyapɨr kerek hɨrak hanhan kekepi, te hɨrak kises han kɨrak kenip mɨt miyapɨr han hɨr nanwenɨn han kɨr ke menmen.   
\s1 God kewaank mɨt han, hɨrak kɨkaap mɨt han  
\p
\v 19 Mɨtɨk kiutɨp kekre nɨmɨn ke yi mɨt ketpo kar ik: “Menmen ti hetpaiyem hɨram werek, God kenmak te hɨrak kaktɨp haiu mɨt enun a? Keimɨn kakwenɨn God me menmen hɨrak hanhan kakrɨakem a? Taauye!”  
\v 20 \x * \xo 9:20 \xt Ais 29:16, 45:9\x*Kai yinak, ti han kitet ti iuwe te ti pɨke atɨp God me menmen hɨrak kɨrɨakem a? Hause kerek mɨte hɨre wewisɨm me haak hɨram ap mamtɨp mamɨr ik: “Ti henmak ti ap hewena hi hɨre kurpe a?”  
\v 21 \x * \xo 9:21 \xt Jer 18:6\x*Mɨte kerek weit hause hɨre wawises han kɨre waunip menmen weriuwerem. Hɨre weit hause weremir, meiyam hɨre wewenem mɨre kurpe, meiyam au hɨre wewisɨm mɨre hause me wewis haak o heurek hɨre weneipetem mekrerem.   
\p
\v 22 Menmen God kɨrɨakem hɨram mar im. Hɨr mɨt enun nɨre tɨkenup o hause hɨram mewep, te God hanhan kakteikɨn menmen mɨrak iuwe hɨrak kakɨwaank mɨt enun nar ik. Hɨrak hanhan kakɨwaank mɨt nar ik kerek hɨrak ap kɨrɨakem waswas au.  
\v 23 \x * \xo 9:23 \xt Ef 1:3-12; Ro 8:29\x*Te hɨrak hanhan kakteiknai menmen yaaim mɨrak iuwe, hɨrak nepei kewetai pɨnam, haiu mɨt han haiu mɨre hause kurpe te hɨrak hanhan keriuwai. Nɨpaa hɨrak kenipai han kai te maain haiu mamre yaain mamɨt pɨnam me menmen yaaim mɨrak.  
\v 24 Hɨrak kehimɨtan haiu mɨt miyapɨr han ne Isrel keriyen haiu mamɨt menmen im yaaim au. Haiu mamtike mɨt miyapɨr han ne weiwɨk ham, haiu yapɨrwe mamɨt menmen mɨrak yaaim.  
\v 25 \x * \xo 9:25 \xt Hos 2:23\x*Mau tɨwei Hosia kewis God katɨp kar ik:  
\q1 “Mɨt miyapɨr kerek ap ne weiwɨk mai, hi hehimɨteni hɨr mɨt miyapɨr nai.  
\q1 Hɨr ne weiwɨk nɨpaa hi ap hanhan heriuweri, te in ek hi hanhan heriuweri.   
\q1
\v 26 \x * \xo 9:26 \xt Hos 1:10\x*Maain wit kerek nɨpaa mɨt han natɨp hɨr ap mɨt miyapɨr ne God, te hɨr mɨt han nanɨtpor nanɨr ik, ‘Yi hɨras yi nɨkerek ne God kerek hɨrak kaku tipmain tipmain enum eik.’”   
\p
\v 27 \x * \xo 9:27 \xt Ais 10:22-23\x*Mɨtɨk profet Aisaia kewis hɨm me God katɨp ke Isrel kar ik:  
\q1 “Maain mɨt miyapɨr ne Isrel hɨr nanine nɨkerek nantɨn yapɨrwe nanre tenhaan ke mani, te God kakɨkaap mɨt neiyan kike nɨmɨn ne hɨr mɨt yapɨrwe kaktohis.  
\q1 God ap te kakmerɨr wɨ yapɨrwe te mɨt miyapɨr nanweikɨn sip nanwet menmen enum.   
\q1
\v 28 Au, hɨrak keremir wɨ yinam te hɨrak skelim mɨt kakɨntar menmen enum hɨr nɨrɨakem.”  
\v 29 \x * \xo 9:29 \xt Ais 1:9\x*Nɨpaa Aisaia katɨp me menmen im. Hɨrak kewis hɨm mau tɨwei mɨrak. Hɨram matɨp mar im:  
\q1 “God hɨrak Mɨtɨk Iuwe naanmɨpre mɨt ne ami neit wit kɨrak hɨrak ap kewis nepenyerer nai ne weiwɨk me Isrel hɨr nepu, te haiu weiwɨk maiu nepei au mesi mɨre mɨt miyapɨr nɨpaa nau neit wit Sodom ketike wit Gomora.”   
\s1 Hɨm yaaim me God mamkaap mɨt ne Isrel netike mɨt ne weiwɨk ham  
\p
\v 30 \x * \xo 9:30 \xt Ro 10:20\x*Haiu mamtɨp mekam a? Haiu mamtɨp menmen im. Mɨt miyapɨr kerek ap ne weiwɨk me Isrel hɨr ap hanhan nanrɨak God hɨrak katɨp hɨr yaain. Te hɨr nemtau hɨm mɨrak hɨr nisesim te God katɨp hɨr yaain.  
\v 31 \x * \xo 9:31 \xt Ro 10:2-3\x*Te mɨt miyapɨr ne Isrel kerek God kehimɨteni hɨr mɨt nɨrak, hɨr au. Hɨr hanhan nanises hɨm lo me Moses, te God kaktɨp hɨr yaain. Te God au, hɨrak keweikɨn sip kewetɨr.  
\v 32 \x * \xo 9:32 \xt Ais 8:14\x*Kenmak te God katɨp hɨr enun hɨrak keweikɨn sip kewetɨr? Hɨrak kɨrɨakem kentar hɨr ap nises hɨm mɨrak weinɨm au. Hɨr han kitet hɨr enrɨak menmen yaaim te God kaktɨp hɨr yaain. Hɨr han enuk neriuwe Krais hɨr ap nisesik au. Hɨr nɨre mɨt kerek Aisaia ketpim kewis hɨm mau tɨwei mɨrak, hɨr nerewo nan nanɨnkewɨn.  
\v 33 \x * \xo 9:33 \xt Ais 28:16; 1Pi 2:6; Ro 10:11\x*Aisaia kewis hɨm mar im:  
\q1 “Yi eiyɨmtau. Hi God ewis mɨtɨk keit wit Saion hɨrak kakre nan tokik. Hɨrak kakɨwaank mɨt miyapɨr kakɨntar menmen hɨr nɨnapen nanisesim nanɨr ke mɨt hɨr nerewo nan nenkewɨn. Te mɨt kerek hɨr nanɨmtau hɨm mɨrak nanisesim, hɨr ap te han enuk nanriuwerek au, hɨrak kakɨkepi.”   
\c 10  
\s1 Mɨt miyapɨr ne Isrel ap nises God werek werek au  
\p
\v 1 Yi nai yinan, hi hanhan wɨsenum mɨt miyapɨr yapɨrwe ne weiwɨk mai Isrel hɨr nanweikɨn sip nanwet menmen enum te God kakɨkepi kaktorhis. Hi hitehi God me menmen im.  
\v 2 \x * \xo 10:2 \xt Ap 22:3\x*Hi hertei te hi hewepyapɨri hetpi hɨr hanhan wɨsenum nises God te hɨr ap nertei werek werek menmen hɨrak hanhan hɨr nanisesim.  
\v 3 \x * \xo 10:3 \xt Ro 9:31-32\x*Hɨr nertei menmen God kɨrɨakem, te hɨrak katɨp haiu mɨt haiu yaain. Hɨr nertei menmen im me God hɨr nises han kɨr nekrehɨr ke menmen God kɨrɨakem. Te hɨr ap hanhan nanises menmen God kɨrɨakem te hɨrak kaktɨp hɨr yaain au.  
\v 4 \x * \xo 10:4 \xt Mt 5:17; Jo 3:18\x*Krais hɨrak kekrehɨr ke hɨm nɨpaa God kewet Moses em, hɨram nepei au mesi. Te mɨt miyapɨr kerek hɨr nanises hɨm me Krais, God kaktɨp hɨr mɨt miyapɨr yaain.   
\s1 God hɨrak hanhan pɨke kakɨthis mɨt miyapɨr yapɨrwe  
\p
\v 5 \x * \xo 10:5 \xt Ro 7:10; Ga 3:12\x*Moses katɨp menmen im me hɨm kerek God kewetɨwekem hɨrak kewisɨm mau tɨwei. Hɨrak katɨp kar ik: “Mɨt miyapɨr kerek hɨr nanises hɨm im werek werek, maain hɨr nanu natike God.”  
\v 6 \x * \xo 10:6 \xt Diu 30:12-14\x*Te hɨm me God matɨp menmen im me mɨt miyapɨr hɨr nises hɨm me Krais te God kaktɨp hɨr yaain. Hɨram matɨp mar im: “Yi ap han ekitetim emɨr im: ‘Neimɨn hɨr nanɨno wit ke God hɨr nanɨthis Krais neiyɨk nanɨnen tɨ?’”  
\v 7 O yi ap eitɨp eiyɨr ik: “Neimɨn hɨr nanɨno wit kerek mɨt naa hɨmɨn kɨr kɨwaairi hɨr nanɨt Krais neiyɨk nanɨnen tɨ ik?”  
\v 8 Hɨm me God matɨp mar im: “Hɨm me God hɨram mau menep mamkepi. Hɨram mau mekre hɨm mi, mau mekre han ki mentar yi yerteiyem.” Hɨm im hɨram hɨm yaaim haiu metpiyem yi eiyisesim.  
\v 9 Haiu matɨp mɨt miyapɨr menmen mar im: “Yi eitɨp eiriuwe hɨm ki yi eitɨp, ‘Jisas hɨrak Mɨtɨk Kaiu Iuwe naanemprai,’ yi han kitet eikre han ki God nepei kɨkɨak Jisas kerek kɨwaai kekre nɨmɨn ke mɨt nepei naa, hɨrak pɨke kekrit kau, te God kaktihis.”  
\v 10 Haiu han kitet menmen me Krais mekre han kaiu, haiu matɨp meriuwe hɨm maiu haiu misesik, te God katɨp haiu mɨt yaain, hɨrak kaktaihis.  
\v 11 \x * \xo 10:11 \xt Ro 9:33\x*Hɨm im yaaim mentar Profet Aisaia kewis hɨm me God mau tɨwei hɨram matɨp mar im:  
\q1 “Mɨt miyapɨr niutɨp niutɨp hɨr nises hɨm me Krais, hɨr ap han enuk nanriuwerek au, hɨrak kakɨkepi.”  
\v 12 \x * \xo 10:12 \xt Ap 15:9\x*Hɨm im matɨp me mɨt miyapɨr yapɨrwe ne weiwɨk me Isrel, mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham nerer wit wit. God ap han kitet me weiwɨk me mɨt au. God hɨrak ke haiu mɨt miyapɨr yapɨrwe, te hɨrak kakɨkaap mɨt miyapɨr kerek hɨr nises hɨm mɨrak, hɨrak kakɨkepi iuwe.  
\v 13 \x * \xo 10:13 \xt Joe 2:32\x*Hɨrak kakɨkepi iuwe kakɨntar hɨm me God profet Joel kewisɨm mau tɨwei matɨp mar im:  
\q1 “Mɨt miyapɨr kerek hɨr nitehi Mɨtɨk Iuwe, hɨrak kakɨkepi kaktorhis.”   
\p
\v 14-15 \x * \xo 10:14-15 \xt Ais 52:7\x*Hɨr ap nises hɨm me Krais nanɨrkeik te hɨr nanitɨwekhi hɨrak kakɨkepi kaktorhis a? Hɨr ap nemtau hɨm me Krais nanɨrkeik te hɨr nanɨrtei hɨrak kakɨkepi a? Mɨt ap netpor hɨm me Krais nanɨrkeik te hɨr nanɨmtau hɨm mɨrak a? God ap te kaksiuwe mɨt nanɨno nanɨtpor hɨm me Krais nanɨrkeik te hɨr nanɨmtewem a? Taauye! Hɨm me God Aisaia kewisɨm mau tɨwei matɨp mar im: “Mɨt kerek hɨr nanɨnen nanɨtpai hɨm yaaim me Krais, hɨr nɨrɨak menmen yaaim.”   
\s1 Mɨt miyapɨr ne Isrel ap nises hɨm yaaim me Krais  
\p
\v 16 \x * \xo 10:16 \xt Ais 53:1; Jo 12:38\x*Mɨt miyapɨr yapɨrwe ne Isrel ap nises hɨm yaaim im me Krais au. Mɨtɨk profet Aisaia kewis hɨm mau tɨwei matɨp mar im:  
\q1 “Mɨtɨk Iuwe, mɨt miyapɨr niutɨp niutɨp hɨr nemtau hɨm maiu hɨr nisesim. Mɨt miyapɨr yapɨrwe han en au.”  
\v 17 \x * \xo 10:17 \xt Jo 17:20\x*Te mɨt miyapɨr hɨr nises hɨm me Krais nentar hɨr nemtewem. Hɨr nemtewem nentar mɨt epei nen netporem.  
\v 18 \x * \xo 10:18 \xt Sam 19:4\x*Hi hitihi menmen im. Mɨt miyapɨr ne Isrel hɨr nepei nemtau hɨm yaaim me Krais im o au a? Hɨr epei nemtewem ye! Hɨm me God mau tɨwei Sam hɨram matɨp mar im:  
\q1 “Hɨm kerek mɨt hɨr netpim men merer wit wit kerek mɨt newi.”  
\v 19 \x * \xo 10:19 \xt Diu 32:21\x*Hi pɨke ehitihi menmen. Yi han kitet mɨt miyapɨr ne Isrel hɨr netari hɨm im a? Auye! Moses kinɨn kewis hɨm me God mau tɨwei me menmen im hɨram matɨp mar im:  
\q1 “Maain hi God hi ehɨt mɨt miyapɨr hɨr ne weiwɨk ham weinɨm hɨr netari menmen mai au, hi anipi yi yɨnk enuk han enuk eiriuweri yi hemkre menepam eiriuwe menmen hi erekyorem.”  
\v 20 \x * \xo 10:20 \xt Ais 65:1\x*Profet Aisaia hɨrak kɨnapen kewepyapɨr hɨm me God au. Hɨrak katɨp kar ik:  
\q1 “Hi God hewis mɨt kerek nɨpaa hɨr ap hanhan nisɨsa, in ek hɨr nerteiya te hɨr nises hɨm mai. Hi hewepyapɨr hɨrekes herp yaain te mɨt kerek nɨpaa ap nitehi mɨt han me hi, in ek hɨr nises hɨm mai.”  
\v 21 \x * \xo 10:21 \xt Ais 65:2\x*Aisaia katɨp hɨm im me mɨt miyapɨr ne Isrel. Hɨrak katɨp kar ik:  
\q1 “Hekrit hekrit me wɨ yapɨrwe hi God hewis his mai enɨnor hɨr nanisɨsa, te hɨr au, neweikɨn sip neweto, hɨr nena netpo enum.”   
\c 11  
\s1 God hɨrak hanhan keriuwe mɨt miyapɨr han ne Isrel  
\p
\v 1 \x * \xo 11:1 \xt 1Sml 12:22; Sam 94:14; Fl 3:5\x*Hi ehitihi menmen. Yi han kitet God nepei keweikɨn sip kewet mɨt miyapɨr nɨrak ne Isrel a? Taau! Hi hɨrekes hi mɨtɨk ke Isrel, hi nepenyek ke Ebraham, hi ke weiwɨk me Bensamin. Te menmen im meteikni God ap keweikɨn sip kewetai mɨt ne Isrel au.  
\v 2 God ap keweikɨn sip kewet mɨt miyapɨr nɨrak kerek nɨpaa hɨrak kehimɨteni hɨr nɨrak. Yi yertei hɨm mau tɨwei me God hɨram matɨp me Profet Ilaija hɨrak kesiuwe hɨm men Isrel hɨrak katɨp God kar ik:  
\v 3 \x * \xo 11:3 \xt 1Kin 19:10, 14\x*“Mɨtɨk Iuwe, mɨt ne Isrel hɨr nenep mɨt profet nit, hɨr nari kɨnaan newenem me mɨt hɨr newepwar menmen newetutem. Hɨr mɨt enun nenep mɨt profet naa nenepi. Hi kerekek hi hepu hɨr nɨnetnau naniyep.”  
\v 4 \x * \xo 11:4 \xt 1Kin 19:18\x*God hɨrak ketpɨwek mekam a? Hɨrak katɨp kar ik: “Hi ap heweikɨn sip hewet mɨt miyapɨr nar ke 7,000 hɨr wen nises hɨm mai hɨr ap newen ninɨp nanwenɨpi niuk me tɨpir Bal au.”   
\p
\v 5 \x * \xo 11:5 \xt Ro 9:27\x*Mar ke nɨpaa God naanmɨpre mɨt kerek hɨr nisesik te in ek hɨrak kehimɨtan mɨt miyapɨr ne Isrel han hɨr nisesik nentar hɨrak hanhan keriuweri.  
\v 6 \x * \xo 11:6 \xt Ga 3:18\x*God kises han kɨrak kehimɨteni hɨr nɨrak kentar hɨrak hanhan keriuweri weinɨm ap menmen hɨr nɨrɨakem o nisesim au. Hɨrak kehimɨteni kentar hɨr nɨrɨak menmen yaaim te God ap hanhan keriuweri weinɨm au.   
\p
\v 7 \x * \xo 11:7 \xt Ro 9:31\x*Hi hatɨp menmen im. Menmen Isrel hɨr hanhan nantɨwem neriuwe hɨm hɨr nisesim, hɨr ap netɨwem au. Te mɨt kerek God hanhan keriuweri kehimɨteni hɨr mɨt nɨrak, hɨr keriyen netɨwem. Mɨt han au, God kewenɨn han kɨr hɨr nisesik au.  
\v 8 \x * \xo 11:8 \xt Diu 29:4; Ais 29:10\x*Hɨm me God mau tɨwei mɨtɨk profet Aisaia kewisɨm hɨram matɨp mar im:  
\q1 “God kewenɨn han kɨr te menmen hɨr nɨrem, hɨr ap nisesim.  
\q1 Menmen hɨr nemtewem, hɨr ap nisesim.  
\q1 Hɨr nepu nepɨr kerekek nɨpaa ere in.”  
\v 9 \x * \xo 11:9 \xt Sam 69:22-23, 35:8\x*Hɨm me God mau tɨwei Devit kewisɨm hɨram matɨp mar im:  
\q1 “Hi hanhan God hɨrak kakwis menmen kerek hɨr nɨam nanɨm hɨram mamriwaank mamɨr ke tɨrpe menep samiyak, o mamɨr ke nan kɨwaai yayiwe mɨtɨk kakrewekɨk hɨrak kakɨnkewɨn.   
\q1
\v 10 Hi hanhan nanamɨr kɨr toto te hɨr ap nɨr ein ein au.  
\q1 Hɨr han kɨr enuk me menmen enum mamnen mamnɨp mamɨwaanki nanɨr ke mɨte sip kɨn hɨre weremtɨt menmen wauno yanɨmɨn.”   
\s1 God kɨkaap mɨt miyapɨr ap ne weiwɨk me Isrel kaktorhis  
\p
\v 11 \x * \xo 11:11 \xt Ap 13:46; Ro 10:19\x*Hi pɨke ehitihi menmen. Yi han kitet mɨt miyapɨr ne Isrel hɨr newaank hɨras keriyen nar ke mɨt nentɨrer nan nenkewɨn nani me wɨ hɨr neweikɨn sip newet hɨm me Krais a? Taauye! Hɨr neweikɨn sip newet hɨm me Krais te God kakɨkaap mɨt miyapɨr han ne weiwɨk ham, hɨrak kaktorhis. Hɨrak kaknip mɨt miyapɨr ne Isrel hɨr han enuk nanriuweri nanɨntar menmen yaaim God kerekyorem.  
\v 12 Menmen enum mɨt miyapɨr ne Isrel hɨr nɨrɨakem menip God hɨrak kɨkaap mɨt miyapɨr han ne weiwɨk ham kewetɨr menmen mɨrak yaaim. Hɨr ne Isrel neweikɨn sip newet menmen yaaim me God te God kewet mɨt miyapɨr han em. Maain, mɨt miyapɨr yapɨrwe ne Isrel nanweikɨn sip nanises hɨm me Krais menmen im mamkaap mɨt miyapɨr yapɨrwe nerer wit wit mamkepi wɨsenum.   
\p
\v 13 In ek hi hetpi yi mɨt miyapɨr ap ne Isrel. Hi aposel kerek God keriuweta hi han yi mɨt miyapɨr ap ne weiwɨk me Isrel, te hi han yaaik hi hetpi yi mɨt hɨm mɨrak.  
\v 14 Te hi mɨtɨk kiutɨp ke Isrel hi hari han ke mɨt miyapɨr yapɨrwe ne Isrel hi enipi hɨr han enuk hemkre menepam neriuwe menmen yaaim God kewet mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham em. Te hɨr hanhan enises hɨm me Krais te God kakɨkepi kaktorhis.  
\v 15 God nepei kewis yi mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham ap ne Isrel yi yetikerek yekiyan yau yentar hɨrak nepei keweikɨn sip kewet mɨt miyapɨr ne weiwɨk me Isrel. Maain hɨrak pɨke kaktorhis hɨr nantikerek nankiyan nanu, yi han kitet mekam mamnen? Menmen im. Hɨr nanu werek nanɨr ke mɨt nɨpaa naa hɨr pɨke nekrit.  
\v 16 Mɨt hɨr nehimɨtan nu nekɨnpɨ hɨram me God, te nu heneik, tɨwei o nɨkim mɨrak, hɨram me God. Ebraham ketike mɨt profet hɨr yaain hɨr nɨkerek ne God. Te maain nepenyerer nɨr hɨr nanɨre nɨkerek ne God.   
\p
\v 17 God nepei keremir heneik enum me mapɨk. Menmen im meteiknai God keweikɨn sip kewet mɨt miyapɨr han ne weiwɨk me Isrel. Te hɨrak ketihis yi mɨt miyapɨr han ne weiwɨk ham, yi yɨre mapɨk me yaank heneik mɨram, hɨrak keremir kemtɨn mau mapɨk me wit mekrehɨr ke mapɨk heneik nepei maa. Yi yepu yari wɨ mɨram te yi eiyu werek werek.  
\v 18 Te yi ap einan yipɨr eiwɨrek me mɨt miyapɨr ne Isrel God kepɨri kar ke mɨt hɨr newen nu heneik newɨrem au emɨt! Yi ap han ekitet yi iuwe au. Yi yɨre nu heneik keriyen. Nu heneik ap te naanmɨpre nekɨnpɨ au. Hɨram nekɨnpɨ em hɨram naanmɨpre nu heneik. Hɨrak au, hɨr mɨt ne Isrel hɨr nɨre nu nekɨnpɨ, yi mɨt ne weiwɨk ham yi yɨre nu heneik.   
\p
\v 19 Yi eitɨp eiyɨr ik: “God kepɨr mɨt miyapɨr enun ne Isrel kɨre mɨt newen nu heneik newɨrem, kewisai haiu mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham haiu mekrehɨr kɨr te haiu yaain.”  
\v 20 Hɨm im hɨram yaaim te yi naanempre hɨras me menmen im. God kepɨri nentar hɨr ap nises hɨm mɨrak te yi yekrehɨr kɨr yi yau yentar yi yises hɨm mɨrak. Te yi ap han kitet yi yaain au. Yi naanempre hɨras werek werek me menmen yi yisesim te yi ap einaiwɨrem au.  
\v 21 God ap hanhan keriuwe mɨt miyapɨr ne Isrel hɨr neweikɨn sip newetɨwek. Au, hɨrak kepɨri. Hɨr nɨre mapɨk heneik me wit, te yi au, yi yar ke mapɨk heneik ke yaank. Te yi ap eiyisesik, yi han kitet hɨrak ap kakɨpɨri kakriwaank a? Taauye! Hɨrak kakɨpɨri kakriwaank ye!  
\v 22 In ek haiu mertei God wɨ ham hɨrak hanhan keriuwe mɨt, wɨ ham au kakɨwaanki. Hɨrak kewaank mɨt miyapɨr kerek ap nisesik, te yi kerek yi yisesik hɨrak hanhan keriuwi. Yi wen yisesik, hɨrak hanhan kakriuwi, o au en, hɨrak kakɨpɨri kakɨr ke mɨt hɨr newen nu heneik epei maa hɨr newɨrem.  
\v 23 Mɨt ne Isrel nanweikɨn sip han ekitet hɨm yaaim me Krais, hɨr nanises God, hɨrak pɨke kaktorhis nantikerek nankiyan nanu nanɨr ke mɨt neremir nu heneik, hɨr pɨke nekinɨm nanwisɨm mamu heneik nɨpaa hɨr neremir, hɨram mamwo.  
\v 24 God kertei kɨrɨak menmen im kentar menmen hi hetpiyem im. Yi mɨt ap ne weiwɨk me Isrel yi yɨre mapɨk heneik mɨram me yaank te God nepei kewisi yi yekiyan yau yetikerek yɨre mapɨk hen eik me yaank, hɨram mau mapɨk me witeik, hɨram mewo. Mɨt ne Isrel hɨr nɨre mapɨk heneik hɨremes me wit te hɨram menmen weinɨm God kaktorhis hɨr nantikerek nankiyan nanu nanɨr ke mɨt pɨke newis mapɨk heneik nɨpaa hɨr neremir, hɨram pɨke mamwo.   
\s1 God hanhan keriuwe mɨt miyapɨr yapɨrwe  
\p
\v 25 \x * \xo 11:25 \xt Ro 12:16; Lu 21:24; Jo 10:16\x*Nai yinan, hi hanhan yi yertei werek werek hɨm nɨpaa mɨt ap nerteiyem. Hi hanhan yi yerteiyem te yi ap han ekitet yi yertei menmen yapɨrwe. God nepei kenip mɨt miyapɨr han ne Isrel hɨr newenɨn han kɨr ere maain mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham kerek God kehimɨteni hɨr nanises hɨm mɨrak hɨr nanɨnen nanisesik.  
\v 26 \x * \xo 11:26 \xt Mt 23:39; Ais 59:20-21; Sam 14:7\x*Maain wɨ im nepei au mesi, mɨt miyapɨr yapɨrwe ne Isrel nanises God hɨrak kakɨkepi kaktorhis. Hɨm me God mau tɨwei matɨp me menmen im hɨram matɨp:  
\q1 “Mɨtɨk kerek kakɨkaap mɨt hɨrak mɨtɨk ke wit Saion, hɨrak kakɨpɨr menmen enum mekre han ke nepenyerer ne maam nɨpu ke Jekop.   
\q1
\v 27 \x * \xo 11:27 \xt Ais 27:9; Jer 31:33-34\x*Wɨ kerek hi ahɨsak menmen enum mɨr, hi hises hɨm nɨpaa hi hetpim.”  
\v 28 Mɨt ne Isrel hɨr neweikɨn sip newet hɨm yaaim me Krais, te God han enuk keriuweri, hɨrak kɨkaap yi mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham. Te God kehimɨtan mɨt ne Isrel hɨr mɨt miyapɨr nɨrak hɨrak hanhan keriuweri kentar nɨpaa hɨrak katɨp maamrer taiu Ebraham, Aisak, Jekop, hɨrak ketpɨwekɨt kar ik: “Hi naanmamre nepenyerer ni erekyor yaaim.”  
\v 29 Maain God pɨke kakrekyor yaaim kakɨntar hɨrak ap te kakweikɨn han kɨrak me mɨt miyapɨr ne Isrel kerek hɨrak kehimɨteni hɨr nɨrak. Hɨrak kakɨkepi.   
\p
\v 30 Nɨpaa yi mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham, yi yeweikɨn sip yewet hɨm me God, te in ek God hanhan kariuwi kekepi kentar mɨt miyapɨr ne Isrel hɨr neweikɨn sip newet hɨm mɨrak.  
\v 31 God hanhan keriuwi kekepi kentar hɨr mɨt miyapɨr ne Isrel neweikɨn sip newet hɨm me God. Te in ek hɨrak God pɨke hanhan kakriuweri kakɨkepi.  
\v 32 \x * \xo 11:32 \xt Ga 3:22; 1Ti 2:4\x*God nepei kenipai haiu mɨt yapɨrwe haiu meweikɨn sip mewet menmen hɨrak ketpaiyem. Haiu meweikɨn sip mewet menmen hɨrak ketpaiyem, te maain hɨrak hanhan kakriuwai haiu mɨt miyapɨr yapɨrwe, hɨrak kakrekyai menmen yaaim kakɨkepai.   
\s1 Haiu mamwenɨpi niuk me God  
\p
\v 33 \x * \xo 11:33 \xt Ais 55:8-9\x*God kaiu hɨrak yaaik iuwe. Menmen hɨrak han kitetim, menmen hɨrak kerteiyem, hɨram yapɨrwe mɨre tenhaan me wan, hɨram iuwe mesikenɨk. Haiu ap te mamɨrtei kenmak hɨrak kɨrɨak menmen o markeik hɨrak kɨrɨak menmen me haiu mɨt. Hɨrak kɨrɨakem keremem.  
\v 34 \x * \xo 11:34 \xt Ais 40:13; 1Ko 2:16\x*ɨram mɨre hɨm me God mau tɨwei metpim. Hɨram matɨp mar im:  
\q1 “Keimɨn hɨrak kertei menmen Mɨtɨk Iuwe God hɨrak han kitetim o keimɨn hɨrak kertei iuwe te hɨrak ekɨtpɨwek hɨrak kakrɨak menmen im o menmen eim?   
\q1
\v 35 \x * \xo 11:35 \xt Jop 41:11\x*Taauye! Keimɨn hɨrak nepei kewet God menmen te hɨrak kakwetɨwekem mamɨkrehɨr kɨrak a?   
\q1
\v 36 \x * \xo 11:36 \xt 1Ko 8:6\x*Taauye! Menmen yapɨrwe mepu, hɨrak God kerekek kɨrɨakem. Hɨrak wen naanmɨre menmen yapɨrwe, hɨram mau mamkepik. Haiu emwenɨpi niuk mɨrak in ere tipmain tipmain enum eik. Keremem.”   
\c 12  
\s1 Haiu mamwet God yɨnk kaiu ketike han kaiu mamɨr ke mɨt newepwar menmen newet God em  
\p
\v 1 \x * \xo 12:1 \xt Ro 6:11, 13; 1Pi 2:5; Jo 4:24\x*Nai yinan, hi hetpi hɨm manp mar im. God nepei hanhan keriuwe haiu mɨt, hɨrak kerekyei menmen yaaim kekepai keriuwerem. Te yi eiwet God yɨnk ki ketike han ki eiyɨr ke mɨt hɨr newepwar menmen newet God em. Yi eiwet God yɨnk ki ketike han ki, yi eiyisesik eirɨak menmen mɨrak. Te hɨrak han yaaik kakriuwi. Mar im yi yewenɨpi God werek werek yekre han ki.  
\v 2 \x * \xo 12:2 \xt Ef 4:23, 5:10, 17\x*Yi ap eiyises menmen eiyɨr ke mɨt miyapɨr ne tɨ hɨr nisesim au emɨt! Yi eiwis God hɨrak kakweikɨn han ki te yi eire mɨt hɨr han kɨr hanhan nanises God werek werek. Te yi eiyɨrtei menmen God hanhan yi eiyisesim. Hɨram yaaim mamnip God han yaaik, hɨram mamkepi werek werek.   
\s1 Haiu mamwis menmen God Hɨmɨn Yaaik kewetaiyem hɨram mamkepai haiu mamrɨak menmen  
\p
\v 3 \x * \xo 12:3 \xt 1Ko 12:11; Ef 4:7\x*Hi hetpi menmen im hentar God hanhan keriuwa hi hɨrɨak menmen mɨrak. Yi ap han ekitet yi yɨre mɨt miyapɨr iuwe yinɨn mɨt miyapɨr han au emɨt! Yar ke yi yises God yeit menmen God Hɨmɨn Yaaik kewetiyem mamkepi yi yɨrɨak menmen hɨrak kehimɨteniyem, te yi han kitet yi yaain o au.  
\v 4 \x * \xo 12:4 \xt 1Ko 12:12\x*Hɨm im yaaim mentar haiu yɨnk kaiu kiutɨp te pɨnam mɨram yapɨrwe. Ham pɨnam hɨram mɨrɨak menmen ham, pɨnam mɨrɨak menmen ham.  
\v 5 \x * \xo 12:5 \xt 1Ko 12:27; Ef 4:25\x*Mar im haiu mɨt miyapɨr haiu yapɨrwe te haiu mɨre yɨnk kiutɨp mentar haiu mises hɨm me Krais, te haiu yapɨrwe niutɨp niutɨp mamkaapan.   
\p
\v 6 \x * \xo 12:6 \xt 1Ko 12:4-11; 1Pi 4:10-11\x*Menmen God kerekyeiyem keweteiyem hɨram ap mɨpɨram au. God nepei kewetei haiu mɨt han menmen mɨrak te haiu mewepyapɨr hɨm hɨrak ketpeiyem, te haiu emwepyapɨrem mar ke haiu mises God memtau hɨm mɨrak.  
\v 7 Haiu mɨt han kerek God kehimɨtenai haiu emkaap mɨt, te haiu emkepi. Hɨrak kehimɨtenai haiu mɨt han haiu mamtɨp mɨt menmen, te haiu emɨtporem.  
\v 8 \x * \xo 12:8 \xt 2Ko 9:7\x*Haiu mɨt han kerek God kehimɨtenai haiu matɨp mɨt hɨm haiu mamkepi mamkɨak han kɨr kakriuwerem, te haiu mamɨtpim mamkepi. Haiu mɨt han kerek God kehimɨtenai haiu emwet mɨt han menmen pɨnam me menmen maiu kerek haiu metenenim, te haiu emwetɨrem. Haiu mɨt han kerek God kehimɨtenai haiu naanmamre mɨt miyapɨr han, te haiu emisesim emrɨakem werek werek. Haiu mɨt han kerek God kehimɨtenai haiu mɨkaap mɨt miyapɨr nɨnap o miyapɨr mɨkan nɨr epei naa, te haiu emkepi werek werek.   
\s1 Menmen yi yisesim te yi hanhan yeriuwehan  
\p
\v 9 \x * \xo 12:9 \xt 1Ti 1:5; 1Pi 1:22; Emo 5:15\x*Yi ap eiwisesik au. Yi hanhan yeriuwe mɨt. Menmen yaaim yi hanhanem. Menmen enum au, yi eineinɨm.  
\v 10 \x * \xo 12:10 \xt 2Pi 1:7; Fl 2:3\x*Yi hanhan yeriuwe ni yinan ne Krais yar ke yi hanhan yeriuwe ni ne wɨnak ki. Yi han ekitet mɨt han hɨr ninɨni te yi eiwenɨpi niuk mɨr hɨr yaain.   
\p
\v 11 \x * \xo 12:11 \xt Ap 18:25; Rev 3:15\x*Yi ap eiyu yain yain au emɨt. Yi eirɨak menmen yaaim me Mɨtɨk Iuwe God yeriuwe han ki iuwe.   
\p
\v 12 \x * \xo 12:12 \xt 1Te 5:17\x*Yi han yaaik eiyu eimerɨr Mɨtɨk Iuwe Krais hɨrak pɨke kaknen. Menmen enum mamnen mamiwep, te yi han tokik eiyu. Hekrit hekrit yi eiyitehi God menmen.   
\p
\v 13 \x * \xo 12:13 \xt Hi 13:2\x*Mɨt miyapɨr han nises hɨm me God, hɨr netenen menmen auri, te yi eikepi naanempror eiriuwe menmen mi. Yi naanempre mɨt miyapɨr han ne wit hak nanɨnen nanri.   
\p
\v 14 \x * \xo 12:14 \xt Mt 5:44; Ap 7:60; 1Ko 4:12\x*Mɨt kerek hɨr neriwaank yi ap eiyitehi God hɨrak kakrekyor enum au emɨt! Yi eiyitɨwekhi hɨrak ekɨkepi hɨr nanisesik.   
\p
\v 15 \x * \xo 12:15 \xt Sam 35:13\x*Mɨt miyapɨr hɨr han yaaik, yi han yaaik eitikeri. Hɨr han enuk me menmen, te yi han etwenɨni.   
\p
\v 16 \x * \xo 12:16 \xt Ro 11:20, 15:5; Pro 3:7; Ais 5:21\x*Yi han kiutɨp eikiyan eiyu. Yi ap han ekitet yi iuwe au emɨt. Yi eitike mɨt miyapɨr weinɨn yi eiriyan eino in eino ein. Yi ap han ekitet yi yertei iuwe yinɨn mɨt han.   
\p
\v 17 \x * \xo 12:17 \xt 1Te 5:15\x*Mɨt kerek nerekyi enum, yi ap eirekyor menmen enum eiyɨr ke hɨr nerekyiyem au emɨt! Yi eirɨak menmen mɨt miyapɨr han nertei hɨram yaaim.  
\v 18 \x * \xo 12:18 \xt Mk 9:50; Hi 12:14\x*Yi ap einehan einepan au emɨt. Yi hanhan eitike mɨt miyapɨr yapɨrwe eikiyan eiyu.  
\v 19 \x * \xo 12:19 \xt Diu 32:35; Mt 5:39; Ro 13:4; 2Te 1:6-7; Hi 10:30\x*Nai yinan, yi ap eirɨak mɨt menmen enum eiyɨr ke hɨr nerekyiyem au emɨt. Yi eiwis God maain hɨrak kakrɨak mɨt menmen kerek han enuk kakriuweri. Yi eiwisɨk hɨrak kakrɨakem kakɨntar hɨrak katɨp hɨm mɨt newisɨm mau tɨwei mar im: “Maain hi God hɨrekes ahɨwanki arekyor enum.”  
\v 20 \x * \xo 12:20 \xt Pro 25:21-22; Mt 5:44\x*Te yi ap eirekyor menmen enum au emɨt. Mɨt kerek hɨr nerekyi enum, hɨr nɨnpɨ maan yi eiwetɨr menmen hɨr nanɨm, o hɨr hɨm niu enuk (o mar kewenkɨkor hɨm) yi eiwetɨr tɨpar mei hɨr enɨm. Yi eirɨak menmen mar im yi eirekyor hɨr yɨnk enuk neriuwe menmen enum hɨr nɨrɨakem. Hɨram mar ke yi yewen si yeunek mentar paan kɨr,  
\v 21 te yi ap eiwis menmen enum mamri han ki maminɨni au emɨt. Yi eiyinɨn menmen enum eiriuwe menmen yaaim yi yɨrɨakem.   
\c 13  
\s1 Haiu emises hɨm me gavman  
\p
\v 1 \x * \xo 13:1 \xt Ta 3:1; Pro 8:15; Jo 19:11\x*Mɨt miyapɨr niutɨp niutɨp nanɨmtau hɨm me mɨt iuwe ne gavman hɨr enisesim. God kehimɨtan gavman hɨr naanmɨpre mɨt miyapɨr nerer wit wit. God kewis mɨt ne gavman in ek hɨr nau tɨ naanmɨprai.  
\v 2 Mɨt kerek hɨr ap nises hɨm me gavman hɨr netpor, hɨr neweikɨn sip newet menmen God kewisɨm. Hɨr neweikɨn sip newet gavman, te maain gavman hɨr nanɨnɨp nanɨnterim.  
\v 3 \x * \xo 13:3 \xt 1Pi 2:13-14, 3:1, 3\x*Mɨt ne gavman hɨr ap nepu nenip mɨt yaain hɨr nɨneini au. Mɨt kerek hɨr nɨrɨak enum keremem. Yi yɨnapen gavman hɨr han yaaik nanriuwi te yi ap eirɨak menmen enum au. Yi eirɨak menmen yaaim keremem te hɨr nantɨp yi yaain.  
\v 4 Hɨr nɨre mɨt ne God nekrehɨr kɨrak naanmamri te yi eiyu werek werek. Yi eirɨak enum yi eineini eiyɨntar hɨr ap neit niuk iuwe weinɨm au. Hɨr netɨwem neiyɨm nanriwaank nanriuwe menmen mɨr. Hɨr nekrehɨr ke God hɨr nanɨnep mɨt miyapɨr kerek nɨrɨak menmen enum.  
\v 5 Te yi eiyɨmtau hɨm me gavman eiyisesim. Yi ap eiyisesim eiyɨntar yi yɨneini hɨr naniwep keremem au. Yi eiyisesim eiyɨntar yi yekre han ki yertei hɨram yaaim.   
\p
\v 6 Yi eiwɨr pewek me takis eiyɨntar hɨr mɨt ne gavman hɨr nekrehɨr ke God, hekrit hekrit hɨr naanmɨpri te yi eiyu werek werek.  
\v 7 \x * \xo 13:7 \xt Mt 22:21\x*Te yi eiwet mɨt ne gavman menmen yapɨrwe hɨr nitihiyem. Yi eiwet mɨt ne gavman pewek me takis hɨr nitihiyem. Yi eiwet mɨt ne gavman pewek me takis me tɨ hɨr nitihiyem. Yi eiwenɨpi niuk me mɨt ne gavman hɨr iuwe. Yi han ekitet mɨt ne gavman hɨr iuwe yi eirekyor menmen yaaim.   
\s1 Mɨt miyapɨr kerek hanhan neriuwe mɨt miyapɨr han hɨr nises hɨm me God Moses kewisɨm mau tɨwei  
\p
\v 8 \x * \xo 13:8 \xt Mt 22:39-40; Je 2:8\x*Yi eiwet mɨt menmen emrer mɨr me menmen kerek nɨpaa yi yetɨwem. Menmen miutɨp mamu te yi eiwet mɨt em. Hɨram menmen im. Yi hanhan yeriuwehan. Mɨt miyapɨr kerek hɨr hanhan neriuwehan, hɨr nises hɨm me God nɨpaa Moses kewisɨm mau tɨwei.  
\v 9 \x * \xo 13:9 \xt Eks 20:13-17; Lev 19:18\x*Hɨm me God Moses kewisɨm mau tɨwei hɨram matɨp mar im: “Yi mɨt eitike miyapɨr yi ap eirihis mɨt miyapɨr epei neit mɨkan eiwenɨnem au emɨt! Yi ap einep mɨt han hɨr nani. Yi ap eikintɨp menmen me mɨt han. Yi ap hemkre menepam menmen me mɨt han.” Hɨm meiyam mepu hɨram mises hɨm im miutɨp Moses kewisɨm. Hɨram matɨp, “Yi hanhan eiriuwe mɨt miyapɨr han eiyɨr ke yi hanhan eiriuwe hɨras.”  
\v 10 \x * \xo 13:10 \xt 1Ko 13:4-7\x*Mɨt miyapɨr kerek hanhan neriuwe mɨt miyapɨr han ap te nanrekyor enum taau. Te hɨr hanhan neriuwe mɨt miyapɨr hɨr nises hɨm me God werek werek Moses kewisɨm mau tɨwei.   
\s1 Haiu emises menmen yaaim  
\p
\v 11 \x * \xo 13:11 \xt Ef 5:14; 1Te 5:6-7\x*Yi hanhan eiriuwe mɨt miyapɨr han eiyɨntar yi yertei in ek yi ap eire mɨt ne wɨtaan nɨwaai au. Yi eiyɨkrit eiyises God yi eirɨakan werek werek eiyɨr ke mɨt kerek ne wɨtaan nɨwaai. Hɨr nekrit nentar nɨpaa haiu minɨn mises hɨm me God, wɨ hɨrak pɨke kaknen kakɨkepai kaktaihis hɨram wen yanɨmɨn. Te in ek wɨ epei man menep.  
\v 12 \x * \xo 13:12 \xt Ef 5:11, 6:11\x*Hɨram mɨre wɨtaan nepei au, wanewik mamnen te haiu emweikɨn sip emwet menmen enum me tɨ im hɨram mɨre menmen me wɨtaan. Haiu emises menmen me God hɨram mɨre nopen o yipo henmik haiu metɨwem me wepni hɨram mekepai haiu maminɨn menmen enum mamri han kaiu.  
\v 13 \x * \xo 13:13 \xt Lu 21:34; Ef 5:18\x*Haiu emises menmen yaaim mamrɨak menmen yaaim mɨre mɨt ne wepni nɨrɨakem. Haiu ap emises menmen enum me wɨtaan mɨt nɨrɨakem mar im. Hɨr naam tɨpar si enum naam menmen yapɨrwe ere hɨr netaritari, hɨr netike miyapɨr nariyanhis newenɨnem, hɨr hemkre menepam me menmen yapɨrwe, hɨr nenehan nentar menmen im.  
\v 14 \x * \xo 13:14 \xt Ga 3:27\x*Te yi au. Yi eiyitehi Mɨtɨk kaiu Iuwe Jisas Krais hɨrak kakɨkepi naanmampri yar ke yi yeriuwet klos mau yɨnk ki. Yi ap han ekitet eiyises menmen enum, menmen han ki hanhanem au emɨt!   
\c 14  
\s1 Haiu ap han mamɨnpep mamɨntar menmen me naiu yinan ne Krais hɨr nɨrɨakem  
\p
\v 1 \x * \xo 14:1 \xt Ro 15:7\x*Yi eiwis mɨt miyapɨr kerek hɨr nises hɨm me God te hɨr ap nertei menmen werek werek wen au, yi eiwisi hɨr nanɨnen nanu nantikewi eiwenɨpi niuk me God. Te yi ap eitikeri einehan me menmen hɨr han kitet nanisesim au emɨt!  
\v 2 \x * \xo 14:2 \xt Jen 1:29, 9:3\x*Mɨt han nises God werek werek, hɨr nanɨm menmen yapɨrwe. Te mɨt han hɨr nises God hɨr ap nertei menmen mɨrak werek werek. Hɨr nɨnapen samiyak hɨr naam teket weisan keremem. Hɨr han kitet hɨr nanɨm sak te God han enuk kakriuweri.  
\v 3 \x * \xo 14:3 \xt Kl 2:16\x*Yi mɨt miyapɨr kerek yaam menmen yapɨrwe yi ap einan yipɨr eiwɨrek ke mɨt kerek nɨnapen samiyak hɨr naam, teket weisan keremem au.  
\v 4 \x * \xo 14:4 \xt Mt 7:1; Je 4:11-12\x*Yi han kitet yi iuwe te yi skelim menmen mɨt han hɨr nɨre wok mɨt ne Krais hɨr nɨrɨakem a? Mɨtɨk Iuwe Krais kerekek hɨrak han ekitet menmen mɨt nɨrak hɨr nɨrɨakem, hɨram yaaim o enum. Hi han kitet hɨrak kaktɨp hɨram yaaim mamɨntar hɨrak kakɨkepi nanises menmen yaaim.   
\p
\v 5 \x * \xo 14:5 \xt Ga 4:10\x*Mɨt han hɨr han kitet wɨ ham hɨram minɨn wɨ ham. Mɨt han au, hɨr han kitet wɨ yapɨrwe hɨram mɨpɨram. Yi mɨt niutɨp niutɨp yi han ekitet werek menmen yi eiyisesim.  
\v 6 Mɨt neimɨn hɨr han kitet wɨ ham hɨram, hɨr nises menmen im newenɨpi niuk me Mɨtɨk Iuwe Krais neriuwerem. Mɨt miyapɨr kerek hɨr naam samiyak hɨr newenɨpi niuk me Mɨtɨk Iuwe Krais neriuwerem nentar hɨr natɨp God hɨrak yaaik me menmen hɨrak kewetɨrem. Mɨt miyapɨr kerek naam teket weisan weinɨm, hɨr newenɨpi niuk me Mɨtɨk Iuwe Krais, hɨr natɨp God hɨrak yaaik me menmen hɨrak kewetɨrem.   
\p
\v 7 Haiu mɨt ap mepu mises han kaiu, haiu ap mami mamises han kaiu au.  
\v 8 \x * \xo 14:8 \xt Lu 20:38; Ga 2:20; 1Te 5:10\x*Haiu mamu me menmen haiu mɨrɨakem, te haiu mamwenɨpi niuk me Mɨtɨk Iuwe Krais. Haiu mami te menmen haiu mɨrɨakem hɨram mamwenɨpi niuk me Mɨtɨk Iuwe Krais. Haiu mamu o haiu mami, haiu mɨt miyapɨr mamises han kɨrak mamɨntar haiu ne Krais.  
\v 9 Haiu mɨt miyapɨr ne Krais mentar Krais kaa, te hɨrak kakɨr ke Mɨtɨk Iuwe ke mɨt miyapɨr nepei naa netike haiu mɨt miyapɨr kerek wen mepu.   
\p
\v 10 \x * \xo 14:10 \xt Mt 25:31-32; Ap 17:31; 2Ko 5:10\x*Yi yenmak te yi skelim ni yinan a? Yi yenmak te yi einan yipɨr eiwɨrek eiyɨntar ni yinan a? Maain haiu yapɨrwe mamɨrp mamrapɨt God, hɨrak skelim haiu mɨt me menmen haiu epei mɨrɨakem.  
\v 11 \x * \xo 14:11 \xt Ais 45:23; Fl 2:10-11\x*Hɨm me God Aisaia kewisɨm mau tɨwei matɨp mar im:  
\q1 “Hi hepu, te hi Mɨtɨk Iuwe God hetpi werek. Mɨt, miyapɨr, tɨpir, hɨr nanɨrp nanerepta nanwen ninɨp nanitehɨr nantɨp nanɨr ik: ‘Ti hɨrekes kerekek ti God.’”  
\v 12 \x * \xo 14:12 \xt Ga 6:5\x*Tɨs, haiu yapɨrwe mamtɨp God menmak haiu mises menmen haiu mɨrɨakem me wɨ haiu mau tɨ, te haiu naanempre hɨras. Te haiu skelim naiu yinan me menmen enum hɨr nɨrɨakem em epei au emɨt!   
\s1 Haiu ap mamrɨak menmen meiyɨm mamɨwaank naiu yinan mamriuwerem  
\p
\v 13 Te haiu skelim naiu yinan nepei au emɨt! Yi han ekitet menmen im. Yi ap eirɨak menmen nanɨnip ni yinan hɨr nanrɨak menmen enum. Menmen im hɨram mamɨr ke mɨtɨk kerewo nan kenkewɨn.  
\v 14 \x * \xo 14:14 \xt Ap 10:15; Ta 1:15\x*Hi hises hɨm me Mɨtɨk Iuwe Jisas, te hi hertei menmen yapɨrwe hɨram yaaim. Mɨtɨk hak han kitet menmen hɨram enum te hɨrak ap kakisesim o kakɨm au emɨt.  
\v 15 \x * \xo 14:15 \xt 1Ko 8:11-13\x*Samiyak o menmen yi yayɨm hɨram mamɨwaank ni yinan han kɨr, te yi ap hanhan yeriuweri au. Yi ap eiwis menmen yi yayɨm mamnip mɨt miyapɨr kerek Krais kaa kakɨkepi, hɨram mamɨwaank menmen mɨr me Krais hɨr nisesim.  
\v 16 \x * \xo 14:16 \xt Ta 2:5\x*Yi ap eiwis menmen yaaim yi yisesim hɨram mamnip mɨt han hɨr nantɨp hɨram menmen enum.  
\v 17 God naanmɨprai haiu misesik hɨram ap menmen me tɨpar haiu mamɨm metike menmen au. Hɨram menmen me God Hɨmɨn Yaaik kewetaiyem haiu misesim, te haiu metike God mekiyan mau haiu han yaaik mamu.  
\v 18 Mɨt miyapɨr kerek nertei menmen me menmen mɨt nanɨm hɨram menmen weinɨm, hɨr nises menmen Krais hanhanem, te God han yaaik kakriuweri, mɨt miyapɨr han nantɨp, “Hɨr yaain.”   
\p
\v 19 \x * \xo 14:19 \xt Ro 12:18, 15:2\x*Te haiu hanhan emises menmen mamnip haiu mɨt yapɨrwe emkiyan emu han kiutɨp haiu emkaapan.  
\v 20 Yi ap eiyɨwaank menmen God kɨrɨakem kekre han ke mɨt miyapɨr han yentar yi yenehan yentar menmen me yi yayɨm. Menmen yapɨrwe hɨram yaaim, te yi yayɨm menmen hɨram mamnip ni yinan hɨr nanises menmen enum, te menmen yi yaam hɨram menmen enum.  
\v 21 \x * \xo 14:21 \xt 1Ko 8:13\x*Samiyak o tɨpar si enum yi yaam o menmen yapɨrwe yi yɨrɨakem hɨram menip ni yinan hɨr nises menmen enum, te yi ap yayɨm o eirɨakem meiyam nepei werek emɨt!  
\v 22 Menmen yi han kitetim me naan o tɨpar si enum hɨram yaaim te yi yayɨm, yi ap eiwepyapɨrem eiri han ke mɨt han eiriuwerem au emɨt! Hɨram menmen me yi mɨt yetike God. Mɨt kerek han kɨr ap katɨp menmen hɨr nisesim nanɨm hɨram enum me menmen hɨr han kitet hɨram yaaim, hɨr han yaaik nanu.  
\v 23 \x * \xo 14:23 \xt Ta 1:15\x*Te mɨt kerek han kɨr katɨp menmen im hɨram menmen enum, te hɨr nanɨm, hɨr nɨrɨak menmen enum. Han kɨr nepei ketpor hɨram enum te hɨr ap nisesik au. Hɨr nɨkɨamnaan naam. Menmen mɨt han kitet hɨram enum te nanisesim, menmen mar im hɨr nisesim God katɨp hɨram enum.   
\c 15  
\s1 Haiu emises han ke Krais  
\p
\v 1 Haiu mɨt miyapɨr kerek mises hɨm me God werek werek, haiu ap emises han kaiu mamɨm menmen o mamrɨak menmen menip naiu yinan ne krais ap nises God werek werek hɨr han enuk neriuwerem au emɨt!  
\v 2 \x * \xo 15:2 \xt Ro 14:19; 1Ko 9:19, 10:24, 33\x*Haiu emwen han kaiu emkepi me menmen hɨr han kitet hɨram enum te hɨr enises God werek werek.  
\v 3 \x * \xo 15:3 \xt Sam 69:9\x*Krais hɨrak hɨrekes ap kises han kɨrak me menmen au. Hɨrak kises hɨm me God te menmen enum man mewaankek. Hɨm me God mau tɨwei Sam hɨram matɨp me menmen mar im: “Hi Mɨtɨk Iuwe hi hekrehɨr ke ti God hi heriuwe menmen enum mɨt enun netpim me ti hɨram man meiyep.”  
\v 4 \x * \xo 15:4 \xt Ro 4:23-24; 1Ko 10:11\x*Hɨm me God yapɨrwe mɨt nɨpaa ein newisɨm mau tɨwei hɨram mamkepai haiu han tokik emu me menmen enum mamnen mamraiwaank, haiu mamerɨr wɨ haiu mamɨt menmen God kakwetaiyem.  
\v 5 Hi hanhan God kerek kekepai haiu han tokik mamu haiu mamrɨrɨwek kaktaihis, hɨrak kakɨkepi yi eiyises menmen Krais Jisas kɨrɨakem yi eikiyan eiyu.  
\v 6 Te yi yapɨrwe eire han kiutɨp yi eiwenɨpi niuk me God hɨrak Haai ke Mɨtɨk kaiu Iuwe Jisas Krais.   
\s1 Krais kɨkaap mɨt miyapɨr ne Isrel netike mɨt miyapɨr han ne weiwɨk ham  
\p
\v 7 \x * \xo 15:7 \xt Ro 14:1\x*Te yi mɨt miyapɨr en yi eiyɨthis ni yinan eitikeri han kiutɨp eiyu eiyɨr ke Krais ketihis yi mɨt miyapɨr te mɨt nau tɨ nanwenɨpi niuk me God nanɨnterim.  
\v 8 \x * \xo 15:8 \xt Mt 15:24\x*\x * \xo 15:8 \xt Ap 3:25; Ro 11:30; Sam 18:49\x*Yi eiyɨthis ni yinan eitikeri eikiyan eiyu eiyɨntar hi hetpi menmen im me Krais. Hɨrak keweikɨn kɨre mɨtɨk kɨkaap mɨt ne Isrel kerek nerekir yɨnk kɨr, hɨrak keteiknor God katɨp hɨm yaaim hɨrak kakises menmen nɨpaa katɨp maam nɨpurer tɨrak Ebraham Aisak Jekop hɨrak ketporem. Hɨrak ken kɨrɨak menmen im keremem au.  
\v 9 Krais kan te mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham nanwenɨpi niuk me God me menmen im. God hɨrak hanhan keriuwe haiu mɨt yapɨrwe. Hɨm me God mau tɨwei Sam kerek Devit kewisɨm hɨram matɨp mar im:  
\q1 “Hentar menmen im hi hau nɨmɨn ke mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham, hi awenɨpi niuk mit, hi hinut henye.”  
\v 10 \x * \xo 15:10 \xt Diu 32:43\x*Hɨram hɨm ham Moses kewisɨm hɨram matɨp mar im:  
\q1 “Yi mɨt ap ne weiwɨk me Isrel eitike mɨt miyapɨr ne Isrel, yi han yaaik eiyu.”  
\v 11 \x * \xo 15:11 \xt Sam 117:1\x*Hɨm ham matɨp mar im:  
\q1 “Yi mɨt miyapɨr ap ne weiwɨk me Isrel, yi eiwenɨpi niuk me Mɨtɨk Iuwe God. Yi yapɨrwe yi eiwenɨpiyek wɨsenum.”  
\v 12 \x * \xo 15:12 \xt Ais 11:10; Rev 5:5\x*Hɨm me God Aisaia kewisɨm mau tɨwei matɨp mar im:  
\q1 “Maain nepenyek hak ke maam Jesi (hɨrak haai ke Devit) hɨrak kaknen kakɨr ke nu hɨr mɨt nɨkan, hɨrak pɨke kensunen. Hɨrak kaknen mɨt ap ne weiwɨk me Isrel hɨrak naanmamror hɨr nanmeriyɨwek hɨrak kakɨkepi hɨr nanɨre yaain.”   
\p
\v 13 Hi hanhan God kerek kenipai haiu mameriyɨwek hɨrak kakɨkepai kaktaihis, hɨrak kaknip yi han yaaik wɨsenum yi han ki kaku werek yi yisesik werek werek. Te God Hɨmɨn Yaaik kakriuwe menmen mɨrak iuwe kaknipi yi eimeriyɨwek ere God kakweti menmen yaaim mɨrak.   
\s1 Pol hɨrak han yaaik keriuwe menmen hɨrak kɨrɨakem  
\p
\v 14 Nai yinan, hi hɨrekes hertei hekre han kai yi hɨras yi yaain, yi yɨrɨak menmen yaaim. Yi yertei hɨm me God werek werek yi yertei yatɨp mɨt han ne yi hɨras en yeteiknor menmen mɨrak.  
\v 15-16 \x * \xo 15:15-16 \xt Ro 1:5, 11:13, 12:1; Fl 2:17\x*Te hi nepei hewisi menmen ham hetpi hɨm manp heriuwerem. Hi ap hɨnapen hetpiyem au. Hi hanhan hetpi menmen me hi hekekyi han ki hentar God hɨrak hanhan keriuwa kehimɨtena hi hɨre mɨtɨk aposel ke Jisas Krais, hi hɨrɨak menmen hɨkaap mɨt miyapɨr ap ne Isrel neriuwerem. Hi hɨrɨak menmen har ke mɨtɨk pris hɨrak kɨrɨakem. Hi hatɨp mɨt miyapɨr ap ne weiwɨk me Isrel hɨm me God, te God Hɨmɨn Yaaik kaknipi hɨr yaain nanɨr ke menmen mɨt pris newepwarem newet God em, hɨrak kehimɨtenor hɨr ne God Haai, hɨrak han yaaik kakriuweri.   
\p
\v 17 Hi han yaaik heriuwe menmen hi hɨrɨakem me God hentar hi ke Krais Jisas.  
\v 18 \x * \xo 15:18 \xt 2Ko 3:5\x*Hi ap hatɨp me menmen ham au. Hi hatɨp me menmen Krais kekepa hi hɨrɨakem te mɨt miyapɨr ap ne weiwɨk me Isrel, hɨr nemtau hɨm me God hɨr nisesim. Hɨrak kekepa keriuwe hɨm hi hetpim, metike menmen hɨrak kekepa hi hɨrɨakem mar im.  
\v 19 God Hɨmɨn Yaaik kekepa hi hɨrɨak menmen yaaim hɨkaap mɨt miyapɨr nɨnap o his hɨt mɨr enum. Te hi herp Jerusalem, hi hen yanɨmɨn ere hi hɨpiun provins Ilirikam, hi hewepyapɨr hɨm yaaim me Krais, hi atɨp mɨt em.  
\v 20 \x * \xo 15:20 \xt 2Ko 10:15-16\x*Me menmen im hi hɨrɨakem, hi hanhan wɨsenuk hi hewepyapɨr hɨm yaaim me Krais hetpim heit wit kerek mɨt ap nemtau hɨm me Krais wen au. Te hi ap hɨrɨak menmen heit wit kerek mɨt han nepei netpor hɨm. Hi hɨnapen arɨak menmen im. Hɨram mar ke hi hime wɨnak kentar teinɨk mɨtɨk hak epei hekin hei yem hamɨr.  
\v 21 \x * \xo 15:21 \xt Ais 52:15\x*Au, hi hanhan hises hɨm me God mau tɨwei nɨpaa Asaia kewisɨm mar im:  
\q1 “Mɨt miyapɨr kerek mɨt han ap nan netpor menmen me Mɨtɨk Iuwe, hɨr nanɨrek. Hɨr mɨt miyapɨr kerek nɨpaa ap nemtau menmen mɨrak, hɨr nanɨrteiyem.”   
\s1 Pol hanhan kakɨr mɨt ne Rom te hɨrak kakno wit Spen  
\p
\v 22 \x * \xo 15:22 \xt Ro 1:10-13\x*Nɨpaa ere in, hi ap han hɨri hentar menmen hi nepei hetpiyem.  
\v 23 Te in ek hi hɨrɨak menmen meit wit im nepei au. Me tito yapɨrwe hi hanhan anen ari.  
\v 24 \x * \xo 15:24 \xt 1Ko 16:6\x*Te hi han kitet hi ari hi ehu me wɨ meiyam atikewi. Hi ehu etikewi epei au, yi eikepa eiriuweta hi ano ein.   
\p
\v 25 \x * \xo 15:25 \xt Ap 19:21, 24:17\x*In ek kerekek hi ano wit Jerusalem, te hi akaap mɨt miyapɨr ne God en.  
\v 26 \x * \xo 15:26 \xt 1Ko 16:1; 2Ko 8:1, 9:2, 12\x*Hi eno Jerusalem hentar mɨt miyapɨr ne Masedonia netike mɨt miyapɨr ne provins Akaia han kitet nanɨsiuwe pewek mamno mamkaap mɨt miyapɨr ne God neit en, hɨr enun ap netenen menmen mei au.  
\v 27 \x * \xo 15:27 \xt Ro 9:4; 1Ko 9:11\x*Hɨr hanhan nanriuwet menmen im mamkepi nanriuwerem. Hɨr enkepi nanwetɨr menmen mamɨkrehɨr mɨram mentar menmen im. Nɨpaa hɨr mɨt ne Jerusalem hɨr newetɨr menmen mɨr yaaim me God, te in ek hɨr nanwetɨr mei mamɨkrehɨr mɨram nankepi nanwetɨr pewek mei.   
\p
\v 28 Te hi hanhan ahinɨn arɨak menmen im. Hi hewetɨr pewek im kerek mɨt miyapɨr hɨr netɨwem nesiuwerem man. Epei au, te hi anen ari yi yeit yayiwe ke wit Spen.  
\v 29 \x * \xo 15:29 \xt Ro 1:11\x*Maain wɨ hi anen ari, hi hertei Krais kaku kakɨkre han kai iuwe te hi akepi ariuwe menmen im hɨrak hanhan kakwetiyem.   
\p
\v 30 \x * \xo 15:30 \xt 2Ko 1:11; Kl 4:3; 2Te 3:1\x*Nai yinan, hi hitihi hɨm manp hentar yi han kitet menmen me Jisas Krais metike menmen me hanhan meriuwehan God Hɨmɨn Yaaik kewisɨm mekre han kaiu, yi yetikewa haiu mamitehi God iuwe me hi.  
\v 31 Yi eitɨwekhi hɨrak naanmamrau me mɨt neit provins Judia hɨr ap nises hɨm me God ap te hɨr naniyep. Yi eiyitehi God hɨrak kaknip hɨr mɨt miyapɨr nɨrak neit wit Jerusalem hɨr han yaaik nanriuwe pewek hi ewetɨrem.  
\v 32 God hanhan hi anen ari, te hi han yaaik ehu etikewi me wɨ mei kike.   
\p
\v 33 Hi hanhan God kerek kenipai han kaiu kau werek, hɨrak kaku kaktikewi. Keremem.   
\c 16  
\s1 Pol kesiuwe hɨm gude katɨp mɨt miyapɨr hɨr yaain  
\p
\v 1 Hi hanhan hetpi me mɨte paiu yina piutɨp niuk mɨre Fibi. Hɨre mɨte kerek wises hɨm me God hɨre wɨkaap mɨt miyapɨr ne weiwɨk miutɨp me God neit wit Senkria.  
\v 2 Hi hetpi me mɨte ip e te yi yaitɨwehis yayɨr ke mɨt miyapɨr ne God enisesim. Yi eirekyɨwerem eiyɨr ke God hanhan yi eirɨakem. Yi eikepiye eiriuwe menmen hɨre hanhan wautɨwem wawɨntar hɨre nepei wekepa hi hetike mɨt miyapɨr yapɨrwe.   
\p
\v 3 \x * \xo 16:3 \xt Ap 18:2, 18, 26\x*Yi yaitɨp Prisila wetike mɨtɨk kɨre Akwila hi hetpor hɨr yaain. Hɨr nɨrɨak menmen me Jisas Krais netikewa.  
\v 4 Nɨpaa hɨr menep nani te hɨr nekepa. Hi kerekek han yaaik heriuweri au. Mɨt miyapɨr yapɨrwe ap ne weiwɨk me Isrel kerek nises hɨm me God nerer wit wit hɨr han yaaik neriuweri.  
\v 5 \x * \xo 16:5 \xt 1Ko 16:15, 19; 2Ti 1:15\x*Yi yaitɨp mɨt miyapɨr kerek nererik neit wɨnak kɨr newenɨpi niuk me God neitai, yi yayɨtpor hi hatɨp hɨr yaain. Yi yaitɨp kai yinak yaaik Epinitas hɨrak yaaik. Hɨrak mɨtɨk kinɨn mɨt miyapɨr ne Esia, hɨrak kinɨn kises hɨm me Krais.   
\p
\v 6 Yi yaitɨp Maria hi hetpɨwe hɨre yaaip. Hɨre wɨrɨak menmen yapɨrwe wekepi weriuwerem.   
\p
\v 7 Yi yaitɨp Andronaikas ketike Junias hi hetpɨwekɨt hɨrakɨt yaaikɨt. Hɨrakɨt te weiwɨk mai hɨrakɨt nɨpaa tetikewa men wɨnak enuk. Hɨrakɨt mɨtɨkɨt aposel niuk mɨrakɨt hɨram iuwe mɨt yapɨrwe nerteiret. Nɨpaa hi hises hɨm me Krais wen au, hɨrakɨt nepei tisesim.   
\p
\v 8 Yi yaitɨp Amplietas hi hetpɨwek hɨrak yaaik. Hi hanhan heriuwerek, hɨrak kai yinak ke Krais.   
\p
\v 9 Yi yaitɨp Eban hi hetpɨwek hɨrak yaaik. Hɨrak kɨrɨak menmen me Krais ketikewai. Yi yaitɨp Stekis hi hetpɨwek hɨrak yaaik, hɨrak kai yinak yaaik.   
\p
\v 10 Yi yaitɨp Apelis hi hetpɨwek hɨrak yaaik. Hi hemtau mɨt natɨp mɨt enun nerekyɨwek enum te hɨrak kises Krais werek werek. Yi yaitɨp mɨt miyapɨr neit wɨnak ke Aristobyulas hi hetpor hɨr yaain.   
\p
\v 11 Yi yaitɨp Herodion kerek kai ke weiwɨk miutɨp, hi hetpɨwek hɨrak yaaik. Yi yaitɨp mɨt miyapɨr neit wɨnak ke mɨtɨk Nasisas kerek nises hɨm me Krais, hi hetpor hɨr yaain.   
\p
\v 12 Yi yaitɨp Traifina wetike Traifosa hi hetpor hɨr yaain. Miyapɨr wik in hɨr nɨrɨak menmen iuwe me Mɨtɨk Iuwe Krais. Yi yaitɨp mɨte Pesis hi hetpɨwe hɨre yaaip. Hɨre pai yaaip wɨrɨak menmen iuwe me Mɨtɨk Iuwe Krais.   
\p
\v 13 \x * \xo 16:13 \xt Mk 15:21\x*Yi yaitɨp Rufas kerek mɨtɨk yaaik kises Mɨtɨk Iuwe Krais werek werek, hɨrak ketike miye pɨrak, kerek hɨre wɨre miye pai, hi hetpor hɨr yaain.   
\p
\v 14 Yi yaitɨp Asinkritas, Fligon, Hemis, Patrobas, Hemas netike mɨt han nises hɨm me Krais nau netikeri, hi hetpor hɨr yaain.   
\p
\v 15 Yi yaitɨp Filologas, Julia, Nerias ketike yenten pɨrak, Olimpas, hɨr netike mɨt miyapɨr han hɨr nises God hɨr nau netikeri, hi hetpor hɨr yaain.   
\p
\v 16 \x * \xo 16:16 \xt 1Ko 16:20; 1Pi 5:14\x*Yi mɨt en yi yises menmen yi yɨrɨakem, yi eiktaanhis yaitɨp yi hɨras yi yaain. Mɨt miyapɨr yapɨrwe ne Krais in hɨr nesiuwe hɨm netpi yi yaain.   
\s1 Yi einepɨn eikeipɨn mɨt kerek nanri han ke mɨt hɨr nenke hasini han nen pɨnak han nen pɨnak  
\p
\v 17 \x * \xo 16:17 \xt Mt 7:15; Ta 3:10\x*Nai yinan, hi hetpi yi naanmamre hɨras me mɨt kerek hɨr nanri han ke mɨt te hɨr nenke hasini han nen pɨnak, han nen pɨnak, hɨr neweikɨn sip newet hɨm me God nɨpaa mɨt hɨr netpiyem. Hɨr newaank mɨt nises hɨm me God neriuwe hɨm ham. Yi einepɨn eikeipnor.  
\v 18 \x * \xo 16:18 \xt Fl 3:19; Kl 2:4; 2Pi 2:3\x*Mɨt nar ik hɨr ap nɨrɨak menmen me Mɨtɨk Iuwe Jisas Krais. Au, hɨr nises menmen me han kɨr. Hɨr newises mɨt miyapɨr kerek ap han kitet hɨr netpor enum, hɨr nemitorpɨn nimornɨpɨn neriuwe hɨm mɨr yaaim weinɨm.  
\v 19 \x * \xo 16:19 \xt Ro 1:8; Mt 10:16; 1Ko 14:20\x*Yi yises hɨm me God werek werek te mɨt nerer wit wit nemtewem. Menmen im menipa hi han yaaik heriuwi. Hi hanhan yi yertei werek menmen hɨram yaaim, te menmen enum mamri han ki yi eiyisesim au.  
\v 20 \x * \xo 16:20 \xt Ro 15:33; Jen 3:15\x*God kerek hɨrak kenipai han kaiu kau werek menep te kakinɨn Seten te yi eiyinɨn menmen mɨrak. Hi hanhan Mɨtɨk kaiu Iuwe Jisas hɨrak kakrekyi yaaim kaku kaktikewi.   
\s1 Mɨt han nesiuwe hɨm natɨp gude me mɨt ne Rom  
\p
\v 21 \x * \xo 16:21 \xt Ap 16:1-2, 19:22, 20:4\x*Timoti kerek kɨrɨak menmen ketikewa hɨrak ketpi yi yaain. Lusias, Jeson, Sosipata, hɨr ne weiwɨk mai, hɨr netpi yi yaain.   
\p
\v 22 Hi Tetias, hi hemtau hɨm me Pol ketpewem hi hewisɨm mau tɨwei im, hi hɨrekes hetpi yi yaain yentar yi yises Mɨtɨk Iuwe.   
\p
\v 23 \x * \xo 16:23 \xt 1Ko 1:14\x*Mɨt miyapɨr nises hɨm me God nererik neit wɨnak ke mɨtɨk Gaias newenɨpi niuk me God. Hɨrak kerek naanmɨmprau hi Pol me menmen te hɨrak kerekek ketpi yi yaain. Erastas, hɨrak kuskus ke wit iuwe ik ketike kaiu yinak Kwotas, hɨrakɨt tetpi yi yaain.   
\p
\v 24 (Hi hanhan Mɨtɨk Iuwe Jisas Krais kakrekyi menmen yaaim.)   
\s1 Yi eiwenɨpi niuk me God  
\p
\v 25 \x * \xo 16:25 \xt Ef 1:9, 3:5, 9; Kl 1:26\x*Haiu mamwenɨpi niuk me God. Hɨrak kakɨkepi yi eiyises hɨm mɨrak werek werek han tokik eiyu. Hɨm im yaaim me Jisas Krais kerek hi hatɨp mɨt em, hɨram nɨpaa God kɨsawɨnem.  
\v 26 \x * \xo 16:26 \xt Ro 1:5\x*Te in ek hɨrak kewepyapɨrem keteiknaiyem meriuwe hɨm mɨt profet nɨpaa newisɨm mau tɨwei. God kerek kaku kakɨt tipmain tipmain enum eik nepei katɨp hɨm manp te haiu mɨt mewepyapɨrem mamtɨp mɨt miyapɨr ne weiwɨk ham nerer wit wit hɨm mɨrak, te hɨr nanɨmtewem nanisesim.  
\v 27 \x * \xo 16:27 \xt 1Ti 1:17; Ju 25\x*Hi hanhan haiu mamwenɨpi niuk me God hɨrak kerekek kertei menmen yapɨrwe. Haiu mamwenɨpi niuk mɨrak tipmain tipmain enum eik mamɨntar menmen Jisas Krais kerekyaiyem.   
\s1 Mepɨr keremem