\id GAL - Au NT [avt] -Papua New Guinea 1982 (DBL -2014) 
\h GALASIA 
\toc1 Tɨwei Pol Kewisɨk Ken Mɨt Ne Galesia 
\toc2 Galesia 
\toc3 Ga 
\mt1 Tɨwei Pol Kewisɨk Ken Mɨt Ne Galesia  
\imt1 Menmen me tɨwei ik  
\io1 Pol kewepyapɨr menmen mau mekre han kɨrak \ior 1:1-10\ior*  
\io1 Pol naanmɨpre hɨrekes me hɨrak keit eniuk iuwe aposel \ior 1:12–2:21\ior*  
\io1 Hɨm me menmen yaaim God kerekyeiyem \ior 3:1–4:31\ior*  
\io1 Menmen mɨt ne weiwɨk me God hɨr nanisesim enentar hɨr epei nɨnaaiwɨr menmen enum \ior 5:1–6:10\ior*  
\io1 Pol katɨp mɨt ne Galesia hɨm mɨkaru \ior 6:11-18\ior*  
\c 1  
\p
\v 1 \x * \xo 1:1 \xt Ga 1:11-12\x*Hi aposel Pol. Mɨt hɨr netpo neriuweta hi hatɨp mɨt hɨm me God au. God ap katɨp mɨtɨk hak hɨrak kehimɨtena hi hatɨp mɨt hɨm mɨrak yaaim. Jisas Krais kerekek ketike God Haai kerek nɨpaa hɨrak kɨkɨak Jisas nɨpaa kaa ek, hɨrakɨt keretet tehimɨtena hi hɨre aposel hi hatɨp mɨt hɨm yaaim me God.  
\v 2 Hi Pol hetike mɨt nai in kerek haiu mɨrɨak menmen miutɨp, haiu matɨp yi mɨt ne weiwɨk me God yerer wit wit yau provins Galesia, yi yaain. Hi Pol hesiuwe tɨwei ik ken yi mɨt en.   
\p
\v 3 \x * \xo 1:3 \xt Ro 1:7; Fl 1:2\x*Hi hanhan God Haai kaiu ketike Mɨtɨk Iuwe kaiu Jisas Krais hɨrakɨt hanhan teriuwi yi eiyu werek werek.  
\v 4 \x * \xo 1:4 \xt Ga 2:20; 1Ti 2:6; Ta 2:14; 1Jo 5:19\x*Krais hɨrak kises han ke God hɨrak Haai kaiu, hɨrak kaa kesak menmen enum maiu kekepai keriyei haiu mɨnaaiwɨr menmen enum mau tɨ mari han kaiu me wɨ in ek.  
\v 5 Hi hanhan haiu mɨt emwenɨpi niuk mɨrak iuwe tipmain tipmain enum eik.   
\s1 Hɨm yaaim miutɨp mepu keremem  
\p
\v 6 Hi han kekrit iuwe hentar yi yɨnaaiwɨr God nɨpaa kari han ki keriuwe menmen yaaim Krais kerekyiyem weinɨm nɨpaa wɨ hɨrak kaa. In ek yi yɨnaaiwɨr hɨm mɨrak yaaim waswas, yi yises hɨm ham yi han kitet hɨram yaaim mamkepi yi yises God.  
\v 7 \x * \xo 1:7 \xt Ap 15:1, 24\x*Te hɨm ham yaaim mepu mamkepi mar im au. Hɨm miutɨp kerek nɨpaa hi hetpiyem hɨram keremem mamkepi yi eiyises God werek werek. Hi atɨp menmen im hentar mɨt han enun nari han ki, hɨr hanhan nanweikɨn hɨm yaaim me Krais mamno hɨm ham ham enum memipɨn.  
\v 8 \x * \xo 1:8 \xt 1Ko 16:22\x*Te haiu hɨras o mɨtɨk ensel ke wit ke God kaknen, haiu mamɨtpi hɨm ham me hɨm nɨpaa haiu metpiyem, neimɨn nanrɨak menmen im hi hanhan God kakrekyor enum kakɨwaanki nanɨkre si.  
\v 9 Haiu epei metpiyem, te in ek haiu pɨke metpiyem meteipim. Mɨt kerek epei nan netpi hɨm ham me hɨm nɨpaa yi yemtewem yisesim, hi hanhan God kakrekyor enum kakɨwaanki nanɨkre si.   
\p
\v 10 \x * \xo 1:10 \xt 1Te 2:4\x*Yi han kitet hi hewis menmen im hetpim, te mɨt hɨr han yaaik nanriuwa a? Taauye! Hi hɨrɨak menmen te God han yaaik kakɨriuwa kerekek. Hi hɨrɨak menmen im enip mɨt hɨr han yaaik nanɨriuwa, te hi ap hɨrɨak menmen me Krais au. Hi hɨrɨakem me mɨt keriyen.   
\s1 Pol keteikɨn mɨt God kerekek kehimɨtanek hɨrak kɨre aposel  
\p
\v 11 \x * \xo 1:11 \xt Mt 16:17\x*Nai yinan, hi hanhan te yi eiyɨrtei werek werek hɨm yaaim me Krais hi nɨpaa hetpiyem mɨt ap neket han em netpim au.  
\v 12 \x * \xo 1:12 \xt Ga 1:1\x*Mɨtɨk hak ap ketpo hɨm im keteiknewem au. Jisas Krais kerekek ketpewem keteiknewem.   
\p
\v 13 \x * \xo 1:13 \xt Ap 8:3\x*Hɨm im yaaim mentar yi epei yemtau menmen enum hi hɨrɨakem nɨpaa hi hises menmen mɨt ne Isrel hɨr nisesim. Hi epei hɨrɨak enum iuwe me mɨt miyapɨr ne weiwɨk me God, hi hanhan anɨp nani.  
\v 14 \x * \xo 1:14 \xt Ap 22:3\x*Hi epei hinɨn nai ne watiu miutɨp ne mɨt naiu ne hɨm haiu mɨt ne Isrel misesim. Hi hinɨni hentar hi nepei hises menmen wɨsenum me menmen maamrer naiu nɨrɨakem han kitet God han yaaik keriuwerem.   
\p
\v 15 \x * \xo 1:15 \xt Ais 49:1; Jer 1:5; Ro 1:1\x*Te nɨpaa hi hekre tu ke miye pai, God hɨrak han kitet hɨram yaaim te hɨrak kehimɨtena hi kɨrak. Maain hɨrak kerekyo yaaim ketpo menmen te hi hɨrɨak menmen mɨrak.  
\v 16 \x * \xo 1:16 \xt Ap 9:3-6; Ga 2:7\x*Hɨrak ketpo menmen te hi hɨrɨak menmen mɨrak, hɨrak keteikno Nɨkan kɨrak hɨrak keimɨn, te hi hatɨp mɨt hɨm yaaim me Krais. Hɨm im men mɨt ap ne weiwɨk me Isrel au. Me wɨ God kerekyewem, hi ap atɨp mɨt han hitorhi hɨram yaaim hi hɨre aposel o au.  
\v 17 Hi ap hitet yayiwe hɨniu hen wit Jerusalem hɨr mɨt aposel ein kerek nɨpaa God kehimɨtenor ninɨn natɨp mɨt hɨm mɨrak, hi hitorhi me menmen au. Wasenum, hi hen wit Arebia kerek wit enuk mɨt niutɨp niutɨp newiyen. Te maain, hi pɨke han wit Damaskas.   
\p
\v 18 \x * \xo 1:18 \xt Ap 9:26\x*Maan, tito wikak epei men, hi han hitet yayiwe hɨniu hen hiun wit Jerusalem, hi hen hɨr Pita. Hi etikerek wau en wewepnak me wɨ hiswiyen hispɨnak (15) keremem.  
\v 19 \x * \xo 1:19 \xt Mt 13:55\x*Hi ap hɨr mɨt aposel han au, Jems hɨrak nɨkik ke Mɨtɨk Iuwe Krais, hi hɨrek kiutɨpen kerekek.  
\v 20 Menmen hi hewisiyem hɨram hɨm yaaim. God kertei hi emitipɨn au.   
\p
\v 21 \x * \xo 1:21 \xt Ap 9:30\x*Hi han hiun Jerusalem epei au, hi hen tɨ ke provins Siria ketike provins Silisia.  
\v 22 Te in ek, mɨt ne weiwɨk me God neit Judia hɨr ap nɨra hɨr au netari ninaan mai au. Hɨr nemtau mɨt han netpor hɨm weinɨm keremem me hi mar im:  
\v 23 “Mɨtɨk kerek hɨrak kewep haiu mɨt ne weiwɨk miutɨp me God, hɨrak in ek katɨp mɨt hɨm yaaim me Krais kerek hɨrak nɨpaa hanhan kakɨwaaankem.”  
\v 24 Hɨr nemtau hɨm me menmen God kerekyewem, te hɨr newenɨpi niuk mɨrak.   
\c 2  
\s1 Pol ketike mɨt han aposel nɨrɨak menmen miutɨp  
\p
\v 1 \x * \xo 2:1 \xt Ap 15:2\x*Maain, tito hiswiyen tekyaait (14) nepei man men, hi Pol hetike mɨtɨk Banabas hawɨr pɨke witet yayiwe wɨniu wen wit Jerusalem. Hi heithis mɨtɨk Taitas hɨrak kan ketikewawɨr.  
\v 2 Hi hen ein hentar God keteikno hɨrak hanhan hi ano. Hi hen hatɨp mɨt ein hɨm yaaim hi hatɨp mɨt em herer wit wit hatɨp mɨt ap ne weiwɨk me Isrel em, te hi ap atɨp mɨt yapɨrwe rem au. Hi atɨp mɨt iuwe ne weiwɨk miutɨp me God ein keriyen. Hi hanhan hɨr enwenhi hɨm yaaim hi hatɨp mɨt em. Hi hɨnaain te menmen nɨpaa hi hɨrɨakem, o in ek hi hɨrɨakem hɨram mɨre menmen weinɨm hentar hɨr ap newenauhi hɨm hi hetpim.  
\v 3 \x * \xo 2:3 \xt Ap 16:3\x*Taitas wariyakɨt kai, hɨrak ke Grik, hɨrak ap ke Isrel au, te hɨr mɨt iuwe ein ap natɨp hɨr enrekir yɨnk kɨrak te hɨrak kakre mɨt ne Isrel hɨr nantikerek nanu niutɨp au.  
\v 4 \x * \xo 2:4 \xt Ap 15:1, 24; Ga 1:7, 5:1, 13\x*Haiu mɨt matɨp me menmen im mentar mɨt han hɨr nemipɨn nare hɨr naiu yinan, te hɨr ap nises hɨm me Krais werek au. Hɨr hanhan nerekir Taitas yɨnk kɨrak. Mɨt in hɨr epei nan nau nɨmɨn ke haiu mɨt haiu mepɨtari menmen hɨr nisesim. Hɨr nɨre mɨt enun newenainaan me menmen yaaim haiu misesim. Haiu mɨnaaiwɨr hɨm lo me Moses me nɨpaa ein mɨt ne Isrel nisesim mentar haiu metike Krais Jisas mau niutɨp. Te mɨt han in hanhan neriyei haiu emises hɨm lo me Moses me nɨpaa ein, te haiu pɨke mamu enum mamises hɨm me nɨpaa ein mamre mɨt nau nekre wɨnak enuk ke gavman.  
\v 5 Haiu ap mises han kɨr mei kike au, te haiu naanempri hɨm yaaim me Krais werek werek, te yi ap eiyises hɨm ham enum mei mɨr mamtikerem au.   
\p
\v 6 \x * \xo 2:6 \xt Ap 10:34\x*Mɨt ein hɨr mɨt niuk mɨr iuwe ninɨn mɨt han. (Hi han kitet hɨr iuwe hɨram menmen weinɨm hentar God hɨrak han kitet haiu mɨt yapɨrwe haiu mɨpɨran.) Hɨr mɨt niuk mɨr iuwe en, hɨr ap netpo hɨm meiyam hɨr mɨt enisesim me hɨm hi hatɨp mɨt em au.  
\v 7 \x * \xo 2:7 \xt Ap 22:21\x*Hɨr nertei God keweto hɨm yaaim kehimɨtena keriuweta hi hatɨp mɨt ap ne Isrel hɨm mɨrak, har ke God kehimɨtan Pita hɨrak katɨp mɨt ne Isrel hɨm yaaim me Krais.  
\v 8 Nɨpaa God kɨkaap Pita hɨrak kewepyapɨr hɨm yaaim mɨrak men mɨt ne Isrel. Mar im, hɨr nertei God kekepa kehimɨtena hi hatɨp mɨt ap ne Isrel hɨm mɨrak yaaim.  
\v 9 Hɨr epei nertei menmen yaaim God kerekyewem kehimɨtena hi hatɨp mɨt hɨm mɨrak yaaim, mɨt iuwe ne weiwɨk miutɨp me God neit wit Jerusalem, Jems, Sifas, tetike Jon hɨrakɨt teketawɨrhis teteiknawɨr hɨram yaaim te hawɨr wen wit kerek mɨt ap ne Isrel newiyen, hawɨr wetpor hɨm me God, hɨr nanɨno wit kerek mɨt ne Isrel newiyen hɨr netpor hɨm me God.  
\v 10 \x * \xo 2:10 \xt Ap 11:29-30\x*Hɨr netpawɨr hɨm miutɨp im keremem. Hɨr hanhan haiu mɨt mamɨt pewek mamsiuwerem mamno mɨt enun netenen menmen au hɨr nau neit Judia. Menmen im hi hanhanem, te hi hɨrɨakem.   
\s1 Pol kene Pita kentar menmen hɨrak kɨrɨakem  
\p
\v 11 Hi hetike Pita hawɨr watɨp mɨt hɨm me God miutɨp keremem, te maain wɨ Pita kan wit Antiok kɨr mɨt en, hi henerek herp ninaan mɨrak hentar hɨrak kɨrɨak menmen miutɨp enum.  
\v 12 \x * \xo 2:12 \xt Ap 11:3\x*Hi henerek hentar menmen miutɨp im. Nɨpaa mɨtɨk Jems keriuwet mɨt han nen wit Antiok. Pita kɨpaam menmen ere in ketike mɨt ap ne weiwɨk me Isrel. Maain mɨt kerek Jems keriuweti nan nɨpiun Antiok, Pita kɨnaaiwɨr mɨt ap ne Isrel ap kaam menmen ketikeri kentar hɨrak kɨnaain mɨt in ne Jerusalem. Hɨr wen nises hɨm me Moses kerek nɨpaa matɨp mɨt kerek nises hɨm me God hɨr enrekir yɨnk kɨr, te Pita han kitet hɨr nanɨnerek nanɨntar hɨrak ap kises hɨm me Moses au.  
\v 13 Mɨt han ne weiwɨk me Isrel nepu in, hɨr nɨpaam menmen ere in netike mɨt ap ne Isrel, hɨr nɨrɨak enum nɨnaaiwɨr mɨt en netike Pita. Banabas hɨrak kɨrek, te hɨrak kises enum, hɨrak ap kaam menmen ketikeri au. Hɨrak kɨnaiwɨri.  
\v 14 Hi hertei hɨr ap nises hɨm yaaim me God werek werek au, te hi hatɨp Sifas me ninaan me mɨt miyapɨr yapɨrwe, hi hetpɨwek har ik: “Ti mɨtɨk ke weiwɨk me Isrel, te ti ap hises menmen mɨt ne Isrel au. Ti hises menmen har ke mɨt ap ne Isrel hɨr nisesim. Ti henmak te in ek heriuwe menmen ti hisesim hɨnaaiwɨr mɨt ap ne Isrel, ti hari han kɨr te hɨr enises menmen mɨt ne Isrel nɨrɨakem a? Nɨpaa ein ti hɨrekes ap hisesim au. Ti hɨnaain mɨt ne Jems epei nan keriyen.”   
\s1 Neimɨn nises hɨm me Jisas kerekek God kaktɨp hɨr yaain kaktorhis  
\p
\v 15 Haiu mɨt kerek miyerer ninai, haiu mɨt ne Isrel. Haiu ap mar ke mɨt nerer wit wit ap ne weiwɨk me Isrel kerek haiu matɨp hɨr ap nises hɨm me Moses.  
\v 16 \x * \xo 2:16 \xt Ap 15:10-11; Ro 2:20-28, 4:5; 11:6; Ga 3:11\x*Haiu mertei God katɨp mɨt han hɨr yaain kaktorhis nentar hɨr nises hɨm lo me Moses au. Hɨrak kaktɨp hɨr yaain kaktorhis kakɨntar hɨr nises Jisas Krais. Haiu mɨt mises Jisas Krais kerekek, te God han kitet haiu yaain kaktaihis. Haiu mises menmen hɨm lo me Moses metpaiyem, te haiu mɨre yaain taau. God ap katɨp mɨtɨk kiutɨp yaaik kaktɨwekhis kakɨntar hɨrak kɨrɨak menmen hɨm lo me Moses metpim auye!  
\v 17 Haiu hanhan God kaktɨp haiu yaain kaktaihis kakɨntar haiu mises Krais kerekek. Te God au katɨp haiu emises hɨm me Moses te hɨrak kaktaihis, haiu mɨrɨak menmen enum. Haiu emweikɨn sip emwet hɨm me Moses, te haiu mamises hɨm me Krais, te menmen im meteikɨn Krais hɨrak kenipai haiu mɨrak enum. Hɨm im hɨram yaaim a? Taauye! Krais ap kenipai haiu mɨrɨak enum au. Hɨrak kerekek kekepai haiu mises hɨm me God werek werek hɨrak kaktaihis.  
\v 18 \x * \xo 2:18 \xt Ro 4:14, 11:6\x*Hi nɨpaa eweikɨn sip ewet hɨm lo Moses nɨpaa kewisɨm, te in ek hi pɨke ehisesim, hi heteikɨn mɨt hɨm me Moses hɨram wen mamkepa God kaktauhis, te hi hɨrɨak enum.  
\v 19 \x * \xo 2:19 \xt Ro 7:6\x*Nɨpaa hi hises hɨm me God nɨpaa Moses kewet haiu mɨt em, hi hertei hi enuk God kakrewaank te hi hahi. Te Krais hɨrak kekrehɨr kai, God kewaankek hɨrak kaa kentar nu tentarakɨt. Hɨram mar ke hi haa hetikerek, te hɨm lo me Moses ap naanmɨprau au. Te in ek hi hises han kai, te hi hises God.  
\v 20 \x * \xo 2:20 \xt Jo 13:1; Ga 1:4\x*Te in ek hɨram mar ke hi ap hepu au, hi haa. Te Krais hɨrak kekrehɨr kai kekepa hi hepu. In ek hi hepu, te menmen hi hɨrɨakem hi han kitet God Nɨkan kɨrak Jisas kerek nɨpaa han tewenɨna kaa, hɨrak kakɨkepa hi etike God hawɨr waukiyakɨt wawu han kiutɨp.  
\v 21 Hi ap heweikɨn sip ewet hɨm yaaim me Krais henip menmen yaaim God kerekyaiyem hɨram weinɨm au. God kaktɨp mɨt hɨr yaain nentar hɨr nises hɨm mɨrak nɨpaa Moses kewet haiu mɨt em, te nɨpaa Krais ap kan au. Hɨm me Moses mekepai te God kaktɨp haiu yaain taau. Krais kaa weinɨm au. Hɨrak kerekek kɨrɨak God katɨp haiu mɨt haiu yaain. Hɨm nɨpaa kerek Moses kewisɨm hɨram taauye!   
\c 3  
\s1 Mekam mekepi yi yau werek werek- Hɨm me Moses o Hɨm me Krais  
\p
\v 1 Yi yetaritari mɨt ne Galesia! Yi yenmak te yi yewis mɨt han nari han ki te yi ap yises hɨm yaaim me Krais a? Haiu epei metpiyem werek werek hɨram mar ke yi epei yɨrek hɨrak kaa kentar nu tentarakɨt.  
\v 2 Hi hare ehitihi menmen ham miutɨp. Yi epei yeit God Hɨmɨn Yaaik kan kekre han ki yentar yi yises hɨm nɨpaa Moses kewet mɨt em o yentar yi yemtau hɨm yaaim me Krais nɨpaa yi yisesim a? Hɨm yaaim me Krais keremem!  
\v 3 Yarkeik te yi yetaritari! God Hɨmɨn Yaaik kekepi kari han ki te yi yinɨn yises hɨm yaaim me Krais, te in ek yi han kitet yi wen eiyises menmen mɨrak werek werek eiriuwe menmen mi manpenuk enuk a? Taauye!  
\v 4 Menmen yaaim iuwe God kerekyiyem kekre han ki hɨram weinɨm a? Au, hɨram menmen iuwe.  
\v 5 Kenmak te hɨrak God kerek keweti Hɨmɨn Yaaik kɨrak, hɨrak kɨrɨak menmen yaaim mɨrak mirakel me his me yi mɨt? Hɨrak kɨrɨakem kentar yi yises hɨm nɨpaa Moses kewet mɨt em o yi yises hɨm yaaim me Krais nɨpaa yi yemtewem a? Me Krais keremem!   
\p
\v 6 \x * \xo 3:6 \xt Jen 15:6; Ro 4:3\x*Haiu mertei menmen im mentar hɨm me God nɨpaa mɨt profet newisɨm hɨram matɨp Ebraham kemtau hɨm me God ketpɨwekem hɨrak katɨp, “Hɨm me God hɨram yaaim. Maain hɨrak kakrɨakem.” Ebraham han kitet kar ik te God katɨp hɨrak yaaik.  
\v 7 Yi eiyɨrtei im e. Mɨt kerek hɨr han kitet God kakises menmen hɨrak ketpim, hɨr keriyen hɨr hɨras nepenyerer ne Ebraham nentar hɨr han kitet God nar ke nɨpaa Ebraham han kitetik.  
\v 8 \x * \xo 3:8 \xt Jen 12:3; Ap 3:25\x*God nɨpaa enum eik kertei hɨrak han kitet mɨt ap ne Isrel hɨr yaain nanɨntar maain hɨr han kakitet hɨrak kakises hɨm mɨrak. Te hɨrak kinɨn katɨp Ebraham hɨm yaaim mɨrak maain mamnen hɨrak ketpɨwek hɨm mar im: “Maain hi arɨak yaaim me mɨt niutɨp niutɨp nerer wit wit henterit.” Ebraham han kitet menmen im God ketpɨwekem, hɨrak kakrekyorem, te God katɨp hɨrak yaaik.  
\v 9 \x * \xo 3:9 \xt Ro 4:16\x*Te neimɨn han kitet God kakrɨak menmen hɨrak ketpim, te hɨrak kaktɨp hɨr yaain nanɨr ke nɨpaa hɨrak katɨp Ebraham hɨrak yaaik.   
\p
\v 10 \x * \xo 3:10 \xt Diu 27:26\x*Te mɨt kerek wen nises hɨm nɨpaa Moses kewet mɨt em, God han enuk keriuweri kakɨwaanki kakɨntar hɨm yaaim mɨrak mau tɨwei matɨp mar im: “Mɨt kerek nises hɨm me God nɨpaa Moses kewisɨm mau tɨwei, hɨr enises hɨm mɨrak enepim, o au en, God kakɨwaanki.”  
\v 11 \x * \xo 3:11 \xt Ro 1:17; Ga 2:16\x*Hɨm me God mau tɨwei matɨp: “Mɨt kerek hɨr han kitet God kakrɨak menmen hɨrak ketpim, hɨrak kaktɨp hɨr yaain, hɨr nantike God nanu werek werek.” In ek, haiu mertei God ap katɨp mɨtɨk hak kiutɨp hɨrak yaaik kentar hɨrak kises hɨm nɨpaa hɨrak kewet Moses em au.  
\v 12 \x * \xo 3:12 \xt Ro 10:5\x*Menmen me mɨt nises hɨm me Moses, hɨram ap mar ke mɨt han kitet God kakrɨak menmen hɨrak nepei ketpim. Au, hɨm me God mau tɨwei matɨp mar im: “Mɨt kerek nises hɨm me God Moses kewet mɨt em, hɨr enisesim enepim te hɨr nanu werek nanɨnterim.”   
\p
\v 13 \x * \xo 3:13 \xt Ro 8:3; 2Ko 5:21; Ga 4:5; Diu 21:23\x*Krais hɨrak kekrehɨr kaiu, mɨt newaankek hɨrak kaa te hɨrak kekepai haiu mɨnaaiwɨr menmen enum hɨm me Moses matɨp mamwep. Hɨm me God mau tɨwei matɨp, “Mɨtɨk kerek mɨt natɨp hɨrak kaki hɨr nanwenkekik kaku nu, menmen im meteiknai haiu mɨt God kehimɨtanek hɨrak kakɨwaankek kakɨt.”  
\v 14 Te God kenip mɨt hɨr newaank Krais te menmen yaaim God nɨpaa katɨp Ebraham em Jisas Krais kekepim hɨram mamnen mɨt ap ne weiwɨk me Isrel. Hɨrak Krais kɨrɨakem mar em, te haiu mɨt haiu mamɨt Hɨmɨn Yaaik kɨrak nɨpaa hɨrak katɨp kaksiuwerek kaknen, mentar haiu han kitet God kakrɨak menmen hɨrak nɨpaa katɨp hɨrak kakisesim.   
\s1 Hɨm Moses kewetaiyem ap mekrehɨr hɨm nɨpaa God kewet Ebraham em au  
\p
\v 15 Nai yinan, hi eteikni menmen im hi hetpiyem meriuwe menmen mɨt nɨrɨakem. Mɨtɨkɨt wik tatɨpakɨt menmen hɨrakɨt tatisesim, hɨrakɨt tatwisɨm mamu tɨwei me gavman. Ap te mɨtɨk keiyak kaknen kakwis hɨm ham ke hɨm im kaktɨp enum hɨrakɨt tewisɨm mau tɨwei au. Hɨram mamu mamɨt mamɨr ke nɨpaa hɨrakɨt tewisɨm.  
\v 16 \x * \xo 3:16 \xt Jen 12:7; Ap 7:5\x*Mar im God katɨp hɨm yaaim men Ebraham ketike nepenyek kɨrak. Hɨm me God mau tɨwei ap matɨp “nepenyerer nɨrak yapɨrwe” au. Hɨram matɨp “nepenyek kerekek,” te hɨrak nepenyek kɨrak kiutɨp kerekek hɨrak Krais.  
\v 17 \x * \xo 3:17 \xt Eks 12:40\x*Menmen hi hetpi, han kai kar ik. Nɨpaa God katɨp Ebraham hɨm yaaim, God hɨrekes kakisesim. Hɨr mɨt newen tito tito neneiwewim ere God kewet Moses hɨm ham hɨram mɨkaru man mar ke 430 tito. Hɨm im ap mekrehɨr minɨn hɨm nɨpaa God katɨp Ebraham em, te hɨram weinɨm au. Hɨram wen mepu.  
\v 18 Haiu mamɨt menmen yaaim em God nɨpaa katɨp kakwet Ebraham em mamɨntar haiu mises hɨm me God hɨrak nɨpaa katɨp Moses em, te hɨm yaaim God katɨp Ebraham em hɨram enum memipɨn weinɨm. Au, hɨram mamkepai haiu mamɨt menmen au. Haiu mamɨt menmen yaaim mamɨntar hɨm God katɨp Ebraham em. Me Moses taau!   
\p
\v 19 \x * \xo 3:19 \xt Ro 5:20; Ap 7:38\x*Hɨm im yaaim kenmak te God katɨp Moses hɨm a? God katɨp haiu mɨt hɨm im, te hɨram meteiknai menmen haiu mɨrɨakem hɨram enum. Hɨm me Moses mau tɨwei naanmɨpre haiu mɨt ere nepenyek ke Ebraham kaknen kerek nɨpaa God katɨp hɨm yaaim me hɨrak. Mɨt ensel God kewetɨr hɨm, hɨr natɨp Moses em. Moses hɨrak kerp nɨmɨn ke mɨt netike God katɨp mɨt hɨm mɨrak hɨr newenhi nanisesim.  
\v 20 Te God hɨrekes katɨp Ebraham hɨm yaaim. Mɨtɨk hak ap kerp nɨmɨn ketpɨwek hɨm au. Te God hɨrekes katɨp Ebraham menmen hɨrak kakrekyɨwekem. Mɨtɨk ap kerp nɨmɨn kenip Ebraham kewenhi kakises menmen au. God katɨp hɨrak kakrekyɨwekem weinɨm. Hɨm im God katɨp Ebraham em hɨram minɨn hɨm God katɨp Moses em mentar menmen im. (Mɨt ne Isrel ap nanises hɨm nɨpaa hɨr newenhi nanisesim, God ap te kakwetɨr menmen. Te hɨrak kakwet Ebraham menmen mɨrak weinɨm.)   
\s1 Hɨm me Moses naanmɨprai metaihis haiu mamno mamises Jisas  
\p
\v 21 \x * \xo 3:21 \xt Ro 8:2-4\x*Mekam? Hɨm Moses kewet mɨt em hɨram meremir hɨm yaaim God kewet Ebraham em? Taau! Hɨm lo ham nɨpaa mepu hɨram werek te mamkaap mɨt hɨr nantike God nankiyan nanu han kiutɨp, te God kaktɨp hɨr yaain nentar hɨr nises hɨm im em. Te hɨram mepu au.  
\v 22 \x * \xo 3:22 \xt Ro 3:9-19, 11:32\x*Hɨm me God mau tɨwei matɨp, “Mɨt yapɨrwe kerek hɨr nɨrɨak enum hɨr nanɨwaank nanɨt.” Hɨram mamtɨp mar im te mɨt kerek hɨr nanises Jisas Krais, God kaktɨp hɨr yaain nanɨntar hɨr han kitet hɨrak kakises hɨm nɨpaa hɨrak ketpim.   
\p
\v 23 \x * \xo 3:23 \xt Ga 4:3\x*Nɨpaa hɨm me Krais man wen au, hɨm me Moses kewet mɨt em naanmɨprai haiu emisesim ere God kakwepyapɨr menmen yaaim me Krais haiu emisesim.  
\v 24 \x * \xo 3:24 \xt Ro 10:4\x*Te hɨm Moses kewet mɨt em hɨram meteiknai haiu enun, hɨram menipai haiu hanhan mɨrɨr mamno haiu mamisesik, te God kaktɨp haiu yaain ap mamraiwaank mamɨntar haiu han kitet hɨrak kakises menmen nɨpaa hɨrak katɨp hɨrak kakisesim.  
\v 25 In ek, hɨm yaaim me Krais epei man, te hɨm me Moses kerek nɨpaa mepu mekepai, in ek hɨram nepei au meit.   
\s1 Hɨm hɨram menipai mɨre nɨkerek ne God  
\p
\v 26 \x * \xo 3:26 \xt Jo 1:12\x*Yi yapɨrwe yi nɨkerek ne God yentar yi han kitet hɨrak kakises menmen nɨpaa hɨrak katɨp hɨrak kakisesim. Yi yetike Krais yi yau han kiutɨp yi nɨkerek ne God yentar nɨpaa yi mɨt miyapɨr  
\v 27 \x * \xo 3:27 \xt Ro 6:3, 13:14\x*kerek mɨt han nɨkri neriuwe tɨpar hɨr nekine niuk me Krais, yi yaain yɨre Krais. Te God han kiteti yar ke hɨrak han kitet Krais.  
\v 28 \x * \xo 3:28 \xt Ro 10:12; 1Ko 12:13\x*Haiu mepu mar ik, te in ek mɨt hɨr ap nenke hasini pɨnan ne weiwɨk me Isrel o mɨt ap ne Isrel, o mɨt hɨr nɨrɨak wok ne mɨt hɨr naanmɨpri, o mɨt hɨr nɨrɨak wok nanɨt pewek mererim. Au, God han kitet menmen im hɨram weinɨm. Haiu mɨt yapɨrwe haiu mɨpɨran mentar haiu ne Krais Jisas.  
\v 29 \x * \xo 3:29 \xt Ro 4:13\x*Yi ne Krais, te yi nepenyerer ne Ebraham. Te maain yi eiyɨt menmen yaaim nɨpaa God katɨp kakwet Ebraham em.   
\c 4  
\s1 Krais kekepai haiu wok mɨt haiu mamre nɨkerek ne God  
\p
\v 1 Hɨm mai hɨram im. Nɨkan ke mɨtɨk hak hɨrak kakɨt menmen me haai ɨrak naanmamprewem, te hɨrak wen kike, hɨrak kaktɨwem au. Hɨrak kɨre mɨtɨk kɨrɨak menmen me mɨtɨk iuwe naanmɨrewek o haai kɨrak weinɨm.  
\v 2 Hɨrak wen kike hɨrak ekises hɨm me mɨt hɨr naanmɨprewek ketike menmen mɨrak ere wɨ haai kɨmat hɨrak kaktɨwem.  
\v 3 \x * \xo 4:3 \xt Ga 3:23; Kl 2:20\x*Nɨpaa haiu mɨre nɨkerek ein e. Haiu mises hɨm me God nɨpaa ensel newet haiu mɨt em, hɨr ninɨn naanmɨprai nar ke mɨt naanmɨre mɨt nekre wɨnak enuk.  
\v 4 \x * \xo 4:4 \xt Ef 1:10; Jo 1:14; Ro 1:3\x*Te maain wɨ epei man nɨpaa God kehimɨtanem, te hɨrak keriuwet nɨkan kɨrak kan tɨ keweikɨn kɨre mɨtɨk. Mɨte hap hɨre winaak hɨrak kɨre nɨkan kiutɨp ke Isrel, te hɨrak ekises hɨm nɨpaa Moses katɨp mɨt ne Isrel em.  
\v 5 \x * \xo 4:5 \xt Ga 3:13\x*Hɨrak kɨrɨak menmen im te hɨrak kakɨkepai kaktaihis haiu mɨt kerek mises hɨm me Moses, te haiu mamnaaiwɨr hɨm im naanmɨprai haiu mamre nɨkerek iuwe ne God, haiu mamɨt menmen hɨrak nɨpaa ketpai kakwetaiyem.   
\p
\v 6 \x * \xo 4:6 \xt Ro 8:15-16\x*Yi nɨkerek nɨrak iuwe, te God keriuwet God Hɨmɨn Yaaik kerek kau kekre han ke nɨkan kɨrak Jisas, hɨrak kan kekre han ki. God Hɨmɨn Yaaik kenipai haiu han yaaik matɨp God hɨm iuwe mar ik: “Ti Haai kaiu! Ti Haai kaiu!”  
\v 7 \x * \xo 4:7 \xt Ro 8:17; Ga 3:29\x*Tɨs, in ek yi ap yɨre mɨt enun nepu nekre wɨnak enuk au. Yi nɨkerek iuwe ne God keriyen. Yi yises Krais, te yi nɨkerek iuwe ne God, te yi eiyɨt menmen yapɨrwe God kehimɨtenaiyem haiu nɨkerek nɨrak.   
\s1 Pol han kitet mɨt ne provins Galesia  
\p
\v 8 \x * \xo 4:8 \xt 1Ko 8:4-6\x*Nɨpaa yi ap yertei God, yi mɨt ap ne weiwɨk me Isrel. Yi yises hɨm me tɨpir o menmen hɨram ap te mamweikɨn mamre God taau.  
\v 9 Te in ek yi yertei God. Yi hɨras yerteiyek au. Hɨrak kehimɨteni yi nɨrak. Te yi yenmak yi hanhan pɨke eiyises hɨm weinɨm hɨram mar ke menmen weinɨm me tɨpir nɨpaa yi yisesim a?  
\v 10 \x * \xo 4:10 \xt Ro 14:5; Kl 2:16\x*Yi yises menmen im, yi han kitet God katɨp yi yaain yayɨntar menmen yi yɨrɨakem hɨram mises menmen me wɨ o wenke o tito nɨpaa Moses katɨp yi mɨt yi eiyisesim einapen menmen me wɨ im.  
\v 11 Hi han kitet yi mɨt, hi hɨnaain menmen hi herekyiyem hɨram mamre weinɨm mentar in ek hɨm im yi yisesim, hɨram hɨm weinɨm mar ke hɨm weinɨm nɨpaa yi yisesim.   
\p
\v 12 Nai yinan, hi hetpi hɨm manp. Hi hanhan yi eiweikɨn sip eiwet hɨm me Moses eiyɨr ke hi. Hi epei heweikɨn sip hewetɨwem, te hi har ke yi mɨt kerek nɨpaa hɨm me Moses ap minɨn naanmɨpri au. Nɨpaa yi ap yerekyo enum au, te in ek hi hertei yi ap eirekyo enum.  
\v 13 \x * \xo 4:13 \xt 1Ko 2:3\x*Yi yertei nɨpaa hi hinɨn han hɨri hentar hi hɨnap, te hi heweikɨn han kai ap hen wit hak au. Hi han hetpi hɨm yaaim me Krais.  
\v 14 Menmen enum meiyep hi hɨnap hɨram enum me han ki, te yi ap yɨneina yeweikɨn sip yeweto au. Yi yetauhis yi yatɨp yar ik: “Ti yaaik har ke mɨtɨk ensel ke God.” Yi yetauhis yar ke Krais Jisas kaknen yi eitɨwekhis.  
\v 15 Nɨpaa yi han yaaik hi han hɨri hekepi. In ek yi han kiteta mekam a? Hi etpi menmen im me yi mɨt. Nɨpaa hi hepu hetikewi yi hanhan yeriuwa iuwe, te yi han kitet yar ik: “Haiu emketet nanamɨr kaiu emwet Pol em emkepik kɨr ein ein werek werek, te haiu emketim.”  
\v 16 \x * \xo 4:16 \xt Emo 5:10\x*Nɨpaa yi hanhana iuwe yar ek, te in ek hi hɨre mɨtɨk kepan ke yi mɨt hentar hi hetpi hɨm yaaim a? Taauye!   
\p
\v 17 Mɨt han ein kerek hanhan yi yerekir yɨnk ki hɨr newenɨnɨpi hanhani me menmen yaaim au. Hɨr hanhan nanri han ki, te yi ap han kiteta au. Hɨr hanhan yi hanhani yaitɨp hɨr yaain yar ke hɨr natɨp hɨr hanhani.  
\v 18 Te yi eiyisesi yi yetike mɨt han hanhanan me menmen yaaim, hɨram werek. Hɨram yaaim te hi hepu o au, yi eirɨakem.  
\v 19 Nai yinan yaain, hi pɨke hɨre mɨte weteiknen wawine nɨkan hak. Hi pɨke han enuk har ke nɨpaa hi han enuk hemerɨr yi mɨt ere yi yises Krais werek werek. In ek hi pɨke han enuk hemeryi yi mɨt pɨke eiyises Krais werek werek, yi eitikerek eiyu han kiutɨp.  
\v 20 Hi hanhan hi hahu etikewi, te hi ap hetpi hɨm manp heriuwe tɨwei im keremem. Au, hi hanhan hahɨrp ninaan mi hertei han ki, te hi etpi hɨm hɨram mamkepi. Au, hi hepu yanɨmɨn, te hi hepɨtari hi heni o hi hetpi hɨm yaaim.   
\s1 Hɨm tok piksa me Sera wetike Hega  
\p
\v 21 Yi mɨt kerek yi hanhan eiyises hɨm lo me Moses eiyɨrteiyem werek werek, hi hetpi hɨm me hɨm lo mɨrak.  
\v 22 \x * \xo 4:22 \xt Jen 16:15, 21:2\x*Hɨm me God mau tɨwei matɨp Ebraham kine nɨkerek hɨrakɨt wik. Hega kerek hɨre wɨrɨak menmen me Sera, hɨre wine nɨkan kiutɨp, Sera hɨre wine nɨkan hak kiutɨp kɨkaru, te hɨre winɨn mɨte pe Ebraham. Hega wɨkaru.  
\v 23 \x * \xo 4:23 \xt Ro 9:7-9\x*Nɨkan kɨrak kerek mɨte Hega winaak, hɨre winaak wentar Ebraham keriya kɨwaai ketikerep kerepep, te hɨre wetu. Te nɨkan kɨrak kerek Sera winaak, hɨre winaak wentar God katɨp hɨm yaaim hɨrak kekepiye te maain Ebraham kɨwaai ketikerep hɨre wetu.  
\v 24-25 \x * \xo 4:24-25 \xt Ro 8:15; Ga 5:1\x*Hɨm im hɨram mɨre piksa meteiknai menmen. Miyapɨr wik hɨr nehimɨtan hɨm wik nɨpaa God kewetei haiu mɨt em. Hega hɨre wehimɨtan hɨm nɨpaa God kewet Moses em keit mɨniu (o neiyɨp) niuk mɨrak Sainai. Niuk ik Hega hɨram mehimɨtan mɨniu (o neiyɨp) Sainai meit wit Arebia. Wit Jerusalem ke mɨt ne Isrel ketike mɨt miyapɨr nau nekrerek hɨr nar ke mɨte ip Hega. Hega wine nɨkan, te hɨrak ekrɨak menmen ekɨr ke miye pɨrak wɨrɨakem. Hɨrak ekrɨak menmen me mɨt te hɨrak ap kakɨt pewek emrerim au. Te mɨt miyapɨr kerek nises hɨm me Moses hɨrak kehimɨteni, hɨr nises hɨm me Moses, hɨr han kitet God katɨp hɨr yaain. Te hɨm ap mamkepi hɨr nɨre yaain au. Hɨram mamɨwaanki.  
\v 26 \x * \xo 4:26 \xt Hi 12:22; Rev 3:12, 21:2, 10\x*Sera hɨre wɨre hɨm ham God kewet Ebraham em. Hɨre wehimɨtan wit Jerusalem ke wit ke God. Hɨre wepu werek war ke mɨte ap wau wekre wɨnak enuk, te hɨre enu tenmɨn (o rumaa). Wit Jerusalem keit wit ke God ap kises hɨm me Moses au. Hɨrak kɨnaaiwɨr menmen im. Haiu mɨt miyapɨr kerek mises hɨm yaaim me Krais, hɨre miye paiu, haiu mɨre nɨkerek nɨre.  
\v 27 \x * \xo 4:27 \xt Ais 54:1\x*Hɨm me God mau tɨwei matɨp Jerusalem keit wit ke God maain kaknen kakinɨn wit Jerusalem in ek kau tɨ. Haiu mertei hɨm im yaaim mentar hɨm me God Aisaia kewisɨm hɨram matɨp hɨm tok piksa mehimɨtan wit wik tɨre miyapɨr wik. Hɨram matɨp mar im:  
\q1 “Ti mɨte tenmɨn (o rumaa) ap nɨpaa ti hine nɨkerek, ti han yaaik ehu. Ti enepɨp esikeyaanmi han yaaik, ti mɨte ap nɨpaa ti epɨtu te ti eteiknen. Hɨre kerek wepu war ke mɨte ap weit mɨtɨk au, hɨre wawine nɨkerek yapɨrwe naninɨn nɨkerek ne mɨte wepu war ke mɨte kerek hɨre weit mɨtɨk ek wine nɨkerek yapɨrwe.”   
\p
\v 28 \x * \xo 4:28 \xt Ro 9:7; Ga 3:29\x*Nai yinan, yi yertei Aisak hɨrak nɨkan ke Ebraham kentar hɨm God ketpɨwekem. Mar im haiu mɨre nɨkerek ne Ebraham mentar hɨm nɨpaa God ketpɨwekem.  
\v 29 Nɨpaa nɨkan mɨte Hega winaak wentar mɨtɨk kɨre kɨwaai ketikerep weinɨm, hɨrak kɨrɨak enum me nɨkan hak God kɨkaap mɨte tenmɨn (o rumaa) Sera te hɨre winaak. In ek mɨt nises hɨm me Moses nerekyei haiu mɨt kerek God Hɨmɨn Yaaik kekrai, hɨr nerekyei enum, nar ke nɨpaa nɨkan eik enuk kɨrɨak enum me nɨkan yaaik ek.  
\v 30 \x * \xo 4:30 \xt Jen 21:10; Jo 8:35\x*Hɨm me God mau tɨwei matɨp mekam? Hɨram matɨp,  
\q1 “Eiyɨpɨr mɨte wɨrɨak menmen me mɨte hap weinɨm hɨre wetike nɨkan kɨre enuk. Nɨkan kɨre ap kakɨt menmen me haai kɨrak ketike nɨkan nɨpaa God kɨkaap mɨte enun tenmɨn (o rumaa) hɨre winaak.” Te yi eiweikɨn sip eiwet hɨm enum mɨt in enun netpiyem me yi eirekir yɨnk ki. Hɨm im mewaank han ki enuk mar ke mɨt hɨr nepu wɨnak enuk.  
\v 31 \x * \xo 4:31 \xt Ga 3:29\x*Te nai yinan, haiu ap mɨre nɨkerek ne mɨte wɨrɨak menmen me mɨte hap weit pewek weriuwerem weinɨm au. Te haiu ap emises hɨm me nɨpaa mɨt ne Isrel nisesim. Au, haiu mɨre nɨkerek ne mɨte enu tenmɨn (o rumaa) kerek God kekepye, hɨre wine nɨkan, kentar haiu han kitet God kakises hɨm mɨrak kekepai kaktaihis kar ke nɨpaa hɨrak ketpim.   
\c 5  
\s1 Krais keriyei haiu menpɨn mekeipɨn hɨm lo me Moses, haiu ap pɨke emi  
\p
\v 1 \x * \xo 5:1 \xt Jo 8:32, 36; Ga 2:4, 5:13; Ap 15:10\x*Krais epei keriyei haiu mɨt haiu mɨnaaiwɨr hɨm me nɨpaa ein mar ke mɨt netpan nɨnaaiwɨr wɨnak enuk, te haiu emu werek emises hɨm me Krais. Te yi einakɨn tokim ap eiwis mɨt neriyei yi pɨke eiyisesim hɨm me nɨpaa eiyɨr ke mɨt pɨke nanɨno nanɨkre wɨnak enuk ek au emɨt!   
\p
\v 2 Nɨkɨp emnep eiyɨmtewem. Hi Pol hetpi menmen im. Yi mɨt kerek eiwis mɨt han nanrekir yɨnk ki, te God kaktɨp yi yaain, menmen Krais kerekyiyem kakɨkepi kaktihis, hɨram ap mamkepi te God kaktɨp yi yaain au.  
\v 3 Hi etpi hɨm manp eteipim. Mɨt kerek hɨr newis mɨt nerekir yɨnk kɨr, te God kaktɨp hɨr yaain, hɨr enises hɨm ham yapɨrwe me Moses keremem, kerek nɨpaa hɨrak katɨp mɨt ne Isrel em.  
\v 4 Yi mɨt kerek yi yises hɨm me Moses, te yi hanhan God kaktɨp yi mɨt yaain, yi epei yeweikɨn sip yewet Krais. Yi yeweikɨn sip yewet menmen yaaim God kerekyiyem weinɨm. Te in ek hɨrak ap kakɨkepi kakrekyi yaaim kakɨkepi au.  
\v 5 Haiu mɨt in meriuwe menmen iuwe me God Hɨmɨn Yaaik kekepai, haiu han kitet hɨrak kakises hɨm yaaim mɨrak, te haiu memerɨrɨwek hɨrak kaktɨp haiu mɨt haiu yaain hɨrak kaktaihis.  
\v 6 \x * \xo 5:6 \xt 1Ko 7:19; Ga 6:15\x*Haiu mɨt metike Jisas Krais haiu niutɨp, te haiu merekir yɨnk kaiu o au, hɨram menmen weinɨm ap te mamkepai God kaktɨp haiu yaain au. Menmen im keremem hɨram iuwe. Haiu han tewenɨnan mɨrɨak menmen yaaim mentar haiu han kitet menmen werek werek me God haiu misesim.   
\p
\v 7 Nɨpaa yi yises hɨm yaaim me God werek werek, te in ek neimɨn neiyepet han ki, te yi ap yises hɨm yaaim mɨrak werek werek au a?  
\v 8 \x * \xo 5:8 \xt Ga 1:6\x*God kerek kehimɨteni te yi yisesik, hɨrak ap kari han ki te yi ap yises hɨm im yaaim au.  
\v 9 \x * \xo 5:9 \xt 1Ko 5:6\x*Haak ke sak neniuk, hɨrak menmen kike, te yi yenkerek werek werek au, hɨrak kewep keneises sak naan, mɨt ap te nanɨk taau. Menmen enum yi yisesim me yi yerekir yɨnk ki, hɨram kike, te maain hɨram mamɨwaank menmen yaaim in ek yi yisesim.  
\v 10 \x * \xo 5:10 \xt Ga 1:7; 2Ko 11:15\x*Hi hertei Mɨtɨk Iuwe kakɨkepi, te yi ap han kitet hɨm ham me hɨm nɨpaa hi etpiyem au. Te mɨt kerek hɨr nari han ki God kakrekyor enum mamrer me menmen enum hɨr epei nerekyiyem.   
\p
\v 11 \x * \xo 5:11 \xt 1Ko 1:23\x*Nai yinan, hi wen hatɨp mɨt heriyai heriyai hɨr enrekir yɨnk kɨr enises hɨm yaaim me Krais, nenmak te mɨt kerek nises hɨm me Moses hɨr wen nerekyo enum a? Hi wen hatɨp mɨt enrekir yɨnk kɨr te hɨm me Jisas hɨrak kaa kentar nu tentarakɨt hɨram ap te mamrɨak mɨt in han kɨr kekrit enum neriuwa au a?  
\v 12 Hi hanhan hɨr mɨt kerek hɨr nari han ki hɨr nanrekir yɨnk kɨr te mɨt nanriuwesɨsi hɨr ap nanu nantikewi nanri han ki neriuwe hɨm mɨr, te yi yisesim au.   
\p
\v 13 \x * \xo 5:13 \xt 1Pi 2:16\x*Nai yinan, God kehimɨteni yi apei yɨnaaiwɨr menmen enum nɨpaa yi han ki hɨrak kisesim, hɨram mar ke mɨtɨk kau wɨnak enuk, te yi yau werek werek. God keriyei (o keryiyi) yi epei yɨnaaiwɨr menmen im, te yi ap eiwis han ki ekitet menmen enum me tɨ menterim au emɨt! Hɨrak keryiyi yɨnaaiwɨr menmen enum te yi eikepan eiyises menmen yaaim yentar yi han tewenɨnan.  
\v 14 \x * \xo 5:14 \xt Lev 19:18; Mt 5:43; Ro 13:9\x*Hɨm yapɨrwe nɨpaa God katɨp Moses em, hɨram mɨre hɨm miutɨp im mau mekrerem hɨrak ketpim. Hɨram matɨp mar im: “Yi han etwenɨn eikaap mɨt miyapɨr nau menep yar ke yi han tewenɨn hɨras.” Yi eirɨak menmen mar im, te yi eiyises menmen iuwe hɨm mɨrak metpim.  
\v 15 Yi hemkre menepam me menmen yi yenehan yenepan yentar menmen, te yi naanempre hɨras te yi ap eiyɨwaank hɨras eitike menmen yaaim me Krais yi yisesim. Mɨt kerek nenehan nenepan me menmen, hɨr enun nar ke miyaak me yaank menepam meketet patɨn maam naan me han em.   
\s1 God Hɨmɨn Yaaik kɨrɨak menmen yaaim, han kaiu kɨrɨak menmen enum  
\p
\v 16 \x * \xo 5:16 \xt Ro 8:4\x*Hi hetpi hɨm im. Yi eiwis God Hɨmɨn Yaaik kakɨkepi yi yayises hɨm yaaim me Krais, te yi ap eiyises menmen enum han ki hanhanem.  
\v 17 \x * \xo 5:17 \xt Ro 7:15-23; 1Pi 2:11\x*Hi hetpi hɨm im hentar menmen enum me tɨ han ke mɨt hanhanem, hɨram ap mɨre menmen God Hɨmɨn Yaaik hanhanem. Menmen God Hɨmɨn Yaaik hanhanem ap mɨre menmen enum me tɨ han ke mɨt hanhanem. Te hɨram mɨre mɨt enun nepan mari han ki heriyai heriyai. Hɨram mari han ki heriyai heriyai, te yi ap eiyises menmen werek werek yi hanhan eirɨakem.  
\v 18 \x * \xo 5:18 \xt Ro 6:14, 8:14\x*Yi eiwis God Hɨmɨn Yaaik naanempri kakri han ki ketpi menmen yaaim yi eiyisesim, te yi ap eiyises hɨm me Moses te God kaktɨp yi yaain.   
\p
\v 19 \x * \xo 5:19 \xt 1Ko 6:9-10\x*Menmen han ke mɨt kɨrɨakem haiu merteiyem, hɨram im: Mɨt miyapɨr nariyanhis newenɨnem, hɨr hanhan me menmen enum im em, hɨr nɨrɨak mɨt miyapɨr yɨnk enuk neriuweri.  
\v 20 Hɨr nises tɨpir newenɨpi niuk mɨr, o hɨr nɨrɨak nasi, o han enuk neriuwehan, o hɨr nenehan me menmen, o hɨr hemkre menepam neriuwe menmen, han kekrit te mɨt natɨp enum, mɨt neit menmen yeunɨm nanwet mɨt han em au. Mɨt nenke hasini nises menmen ham menmen ham.  
\v 21 Hɨr han kitet menmen enum me mɨt han o hɨr nenep mɨt nani, o hɨr naam tɨpar si enum ere hɨr netaritari, o hɨr nanɨno nanrer wit wit nanine henye me menmen enum, o menmen menmeiyam enum mar im. Nɨpaa hi epei etpi, te in ek hi etpi eteipim. Mɨt kerek hɨr nɨrɨak menmen mar im, hɨr ap nanu nantike God nanɨt menmen yaaim nɨpaa God ketpim kakwet mɨt em au.   
\p
\v 22 \x * \xo 5:22 \xt Ef 5:9\x*Te menmen God Hɨmɨn Yaaik kɨkaap mɨt enisesim, hɨram im: Mɨt han tewenɨna God ketike mɨt, hɨr han yaaik nanu, han kɨr kau werek werek, hɨr ap han enuk waswas au, hɨr nɨrɨak mɨt menmen yaaim, hɨr nɨkaap mɨt han weinɨm, hɨr nises hɨm nɨpaa hɨr natɨp mɨt hɨr nanisesim.  
\v 23 \x * \xo 5:23 \xt 1Ti 1:9\x*Hɨr hanhan neriuwe mɨt han, hɨr newenɨn han kɨr me menmen. Menmen mar im mɨt nisesim, hɨm lo ap matɨp hɨram enum au. Hɨram matɨp hɨram yaaim.  
\v 24 \x * \xo 5:24 \xt Ro 6:6; Kl 3:5; 1Pi 2:11\x*Mɨt hɨr ne Krais Jisas, hɨr nar ke mɨt naa netike Krais nau nu tentarakɨt, te menmen enum me tɨ nɨpaa hɨr nisesim nɨrɨakem, hɨram ap mau mamɨkre han kɨr au. Hɨram menmen enum han ke mɨt nɨrɨakem o menmen enum han kɨr hanhan neriuwerem, te in ek hɨr nepɨrem mamno hɨram mami mamɨt.   
\p
\v 25 \x * \xo 5:25 \xt Ro 8:4\x*God Hɨmɨn Yaaik kenipai haiu metike God Haai kaiu haiu mau niutɨp haiu mepu mar ek. Te haiu emwisɨk hɨrak naanemprai han kaiu me menmen yapɨrwe.  
\v 26 \x * \xo 5:26 \xt Fl 2:3\x*Haiu ap mewenɨpi niuk maiu haiu iuwe au, haiu ap emkɨakan han emket han em me menmen au, haiu ap hemkre menepam me menmen maiu haiu mɨrɨakem o menmen meiyam au emɨt!   
\c 6  
\s1 Yi eikaap ni yinan me menmen yapɨrwe  
\p
\v 1 \x * \xo 6:1 \xt Mt 18:15; Je 5:19\x*Nai yinan yi eiyɨr mɨtɨk hak kɨrɨak menmen enum, yi mɨt kerek God Hɨmɨn Yaaik naanmɨpre han ki yi hanhan eiriuwerek eikepik pɨke ekises menmen yaaim mar ke nɨpaa hɨrak kisesim. Te yi naanempre hɨras eiwenɨn han ki me wɨ yi han kitet yi yises God werek werek, te menmen enum mamnen mamri han ki, te yi yairɨak menmen enum ye.  
\v 2 \x * \xo 6:2 \xt Ro 15:1\x*Yi eikapan me menmen mamnen mamrekyi han ki enuk, te mar im yi eiyises hɨm me Krais nɨpaa hɨrak ketpim me yi han tewenɨnan eikapan.  
\v 3 Hi hatɨp menmen im hentar mɨt kerek han kitet hɨr iuwe ninɨn mɨt han ap te nankepi, hɨr newises hɨras natɨp nare hɨr iuwe. Te hɨr au, hɨr mɨt weinɨn.  
\v 4 \x * \xo 6:4 \xt 1Ko 11:28; 2Ko 13:5\x*Yi mɨt niutɨp niutɨp han ekitet menmen yi hɨras yɨrɨakem. Hɨram yaaim te yi hɨras han yaaik eiriuwerem. Yi ap han ekitet menmen mɨt han nɨrɨakem, te yi eiyinɨni o au. Menmen im emɨt!  
\v 5 \x * \xo 6:5 \xt Ro 14:12\x*Yi ap eirɨak menmen im eiyɨntar yi yises menmen enum mɨtɨk hak kɨrɨakem, te maain yi niutɨp niutɨp God kakitihi yenmak yi yɨrɨak menmen yi yɨrɨakem, hɨrak han ekitet menmen miutɨp miutɨp.  
\v 6 \x * \xo 6:6 \xt 1Ko 9:11, 14\x*Hɨr mɨt kerek mɨtɨk hak kan ketpor keteiknor hɨm yaaim me God, hɨr enɨnkɨwek menmen ham me menmen yaaim mɨr hɨr naanemprewek nanriuwerem.   
\p
\v 7 Yi ap eimitetpɨn hɨras. Yi ap eimipɨn God me menmen au emɨt! Menmen mɨt nɨrɨakem nisesim, maain hɨr enɨt menmen yaaim o enum mamrerim me wɨ God han kakitet menmen haiu mɨt mɨrɨakem. Hɨram mar ke mɨtɨk kamɨr ni. Hɨrak kamɨr menmen yaaim, maain hɨrak kakɨt menmen yaaim. Hɨrak kamɨr menmen enum mɨre napɨk tomɨk o menmeiyam, maain hɨrak kakɨt menmen enum mar im keremem.  
\v 8 \x * \xo 6:8 \xt Jo 3:6, 6:63; Ro 8:13\x*Mɨt han nɨrɨak menmen nises han kɨr enuk, te maain han kɨr kakɨwaank kakɨt. Menmen im hɨram mar ke mɨtɨk kamɨr napɨk tomɨk mau ni mɨrak. Mɨt kerek hɨr nɨrɨak menmen nises God Hɨmɨn Yaaik, maain hɨrak kakɨkepi nanu nanɨt nantike God tipmain tipmain enum eik. Menmen im hɨram mar ke mɨtɨk kamɨr menmen yaaim mau ni, maain hɨrak kakɨt menmen yaaim.  
\v 9 \x * \xo 6:9 \xt 2Te 3:13\x*Menmen yaaim yi yɨrɨakem yisesim, te yi ap einapen eiyisesim eiyɨntar yi yɨrɨakem hekrit hekrit au. Maain ere wɨ God kɨmat haiu mamɨt menmen yaaim, te haiu ap mamnapen mamrɨak menmen yaaim em.  
\v 10 Tɨs, hekrit hekrit haiu mau tɨ ik e, haiu emrɨak mɨt menmen yaaim, te naiu yinan kerek nises hɨm yaaim me Krais, haiu emrekyor menmen yaaim iuwe.   
\s1 Pol han yaaik keriuwe Jisas nɨpaa kaa kentar nu tentarakɨt  
\p
\v 11 Yi eiyɨr yaan mai iuwe hi hɨrekes ewisiyem heriuwe his mai, te yi eiyɨrtei hi Pol hɨrekes hewisi tɨwei ik e.  
\v 12 \x * \xo 6:12 \xt Ga 5:11; Fl 3:18\x*Mɨt kerek hɨr hanhan mɨt han nanwenɨpi niuk mɨr natɨp hɨr yaain nises God werek werek, hɨr netpi yi eirekir yɨnk ki. Te hɨr nɨrɨakem nentar hɨr nɨnapen mɨt ne Isrel nanɨnɨp nanrekyor enum nanɨntar hɨr natɨp hɨm yaaim me Jisas Krais kerek nɨpaa kaa kentar nu tentarakɨt, te God kakɨkaap haiu mɨt kaktaihis.  
\v 13 Mɨt kerek hɨr nerekir yɨnk kɨr ap nises hɨm me Moses yapɨrwe au. Hɨr nises menmen miutɨp im keremem. Hɨr hanhan nerekir yɨnk ki nentar hɨr nanɨt niuk iuwe me mɨt ne Isrel, hɨr nanwenɨpiri nanɨnterim.  
\v 14 \x * \xo 6:14 \xt 1Ko 1:31, 2:2\x*Te hi kerekek hi han kitet hi ewenɨpi Jisas kerek nɨpaa kaa kentar nu tentarakɨt. Hi heriuwe menmen im me Krais, hi har ke mɨtɨk kaa, menmen enum me tɨ ap te mamri han kai. Hi han kitet menmen me tɨ mɨt nisesim hɨram mar ke menmen epei maa au meit, te hi ap hanhan heriuwerem meiyam taau.  
\v 15 \x * \xo 6:15 \xt Ga 5:6; 2Ko 5:17\x*Mɨt hɨr nerekir yɨnk ki o au, hɨram menmen weinɨm. Hɨram ap mamkaap mɨt te God katɨp hɨr yaain au. Hɨrak God kerekek kenip mɨt hɨr neweikɨn nɨre mɨt han yaain. Menmen im hɨram menmen iuwe.  
\v 16 Hi hanhan yi mɨt kerek yi yises hɨm hi epei hetpiyem, yi yetike mɨt nerer wit wit neit Isrel hɨr nises hɨm yaaim me Krais. Hi hanhan God hanhani kakrekyor yaaim, te hɨr nanu werek werek.   
\p
\v 17 \x * \xo 6:17 \xt 2Ko 4:10\x*In ere maain, hi hɨnapen mɨtɨk hak kiutɨp kaktɨp God kehimɨtena hi ap aposel au, hentar mɨt neiyep yapɨrwe hentar hi hɨrɨak menmen me Mɨtɨk Iuwe Krais, te sak yapɨrwe mau yɨnk kai meteikɨn mɨt hi mɨtɨk ke Jisas Krais kerekek.  
\v 18 Nai yinan, hi hanhan kaiu Iuwe Jisas Krais han yaaik kɨrak, hɨrak kaku kaktikewi kakɨkre han ki.   
\s1 Mepɨr keremem