\id COL - Au NT [avt] -Papua New Guinea 1982 (DBL -2014) 
\h KOLOSI 
\toc1 Tɨwei Pol Kewisɨk Ken Mɨt Ne Wit Kolosi 
\toc2 Kolosi 
\toc3 Kl 
\mt1 Tɨwei Pol Kewisɨk Ken Mɨt Ne Wit Kolosi  
\imt1 Menmen me tɨwei ik  
\io1 Pol kitehi God katɨp hɨrak yaaik kentar mɨt ne Kolosi \ior 1:1-14\ior*  
\io1 Krais hɨrak kɨre mekak te hɨrak kɨrɨak mekam \ior 1:15–2:19\ior*  
\io1 Menmen mɨt ne weiwɨk me God hɨr nanisesim \ior 2:20–4:6\ior*  
\io1 Pol katɨp mɨt ne Kolosi hɨm gude mɨkaru \ior 4:7-18\ior*  
\c 1  
\p
\v 1 \x * \xo 1:1 \xt Ef 1:1\x*Hi Pol hi hɨre aposel ke Krais Jisas. Nɨpaa God hanhan kewisa hi hɨre mɨtɨk aposel, te hɨrak kehimɨtena hi hɨrɨak menmen mɨrak. Hi hetike kaiu yinak Timoti  
\v 2 \x * \xo 1:2 \xt Ro 1:7\x*hawɨr mɨtɨkɨt wik wewis tɨwei ik ken yi mɨt miyapɨr ne weiwɨk miutɨp me God yeit wit Kolosi. Yi nawɨr yinan yaain, yi yises Krais werek werek. Hi hanhan God Haai kakrekyi menmen yaaim yi eiyu werek werek.   
\s1 Pol katɨp God hɨrak yaaik kentar mɨt miyapɨr ne Kolosi nises hɨm me Krais  
\p
\v 3 \x * \xo 1:3 \xt Ef 1:16; 1Te 1:2\x*Hekrit hekrit hawɨr witehi God hawɨr watɨp God hɨrak yaaik kentar yi mɨt yisesik. God kerekek hɨrak Haai ke Mɨtɨk Iuwe kaiu Jisas Krais.  
\v 4 \x * \xo 1:4 \xt 1Pi 1:4; Ef 1:13, 15\x*Hawɨr han yaaik weriuwe God watɨp hɨrak yaaik wentar hawɨr wemtau mɨt natɨp yi yemtau hɨm me Krais Jisas yi yisesim werek werek. Te yi hanhan yeriuwe mɨt miyapɨr han kerek hɨr nises hɨm me God, yi yekepi.  
\v 5-6 \x * \xo 1:5-6 \xt Ro 1:13; 1Ti 3:16\x*Yi yemtau hɨm me Krais yi yisesim werek werek, yi hanhan yeriuwe mɨt miyapɨr han yentar nɨpaa wɨ yi yinɨn yemtau hɨm me God, hɨram hɨm yaaim metpi me menmen God kakrekyiyem yi yisesim. Yi yisesim yemerɨr menmen God kakwetiyem mamɨt wit kɨrak. Hɨm im yaaim me God wen mepno meprer wit wit mɨrɨak mɨt miyapɨr hɨr nemtewem hɨr nɨre yaain. Hɨram mepno mekepi mar ke nɨpaa hɨm im minɨn men yi mɨt miyapɨr. Nɨpaa yi yinɨn yemtau menmen yaaim God epei kerekyei haiu mɨt em, te in ek yi yertei hɨram hɨm yaaim. Yi yerteiyem yentar  
\v 7 \x * \xo 1:7 \xt Kl 4:12; Fm 23\x*Ipafras epei ken ketpiyem, te yi yerteiyem. Hɨrak mɨtɨk kaiu yaaik kɨrɨak menmen me Krais. Hɨrak ketikewawɨr haiu mɨrɨak menmen miutɨp, hɨrak kekepawɨr katɨp mɨt hɨm me Krais.  
\v 8 Hɨrak kan ketpawɨr God Hɨmɨn Yaaik kekepi yi hanhan yeriuwe mɨt miyapɨr kerek hɨr nises hɨm me God   
\s1 Pol kitehi God hɨrak kakɨkaap mɨt miyapɨr neit Kolosi  
\p
\v 9 \x * \xo 1:9 \xt Ef 1:9, 16-17; Fl 1:9\x*Me wɨ hawɨr winɨn wemtau yi yises hɨm mɨrak, hawɨr witehi God me yi mɨt miyapɨr yentar menmen hawɨr epei wemtau yi yisesim. Hawɨr witehi God hɨrak kakɨkepi yi mɨt miyapɨr te yi eiyɨrtei menmen werek hɨrak hanhan yi yayisesim. God Hɨmɨn Yaaik kakɨkepi yi mɨt miyapɨr han ki te yi ap yepɨtari me menmen mɨrak werek werek au.  
\v 10 \x * \xo 1:10 \xt Fl 1:27; Ef 2:10\x*Yi eiyɨrtei menmen mɨrak werek werek, te yi yayises menmen God hɨrak hanhan yi yayisesim, te hɨrak han yaaik kakriuweri. Yi yairɨak menmen yaaim heriyai heriyai, han ki kakɨrtei menmen me God iuwe.  
\v 11 \x * \xo 1:11 \xt Ef 1:19, 3:16\x*God hɨrak Iuwe te kakrɨak menmen yapɨrwe. Hawɨr witɨwekhi hɨrak kakweti pɨnam miutɨp me menmen mɨrak iuwe hɨram mamkepi yi mɨt miyapɨr, te yi han tokik eiyu me menmen enum yapɨrwe mamnen.  
\v 12 \x * \xo 1:12 \xt Ef 1:11, 18\x*Yi han yaaik eiyu eitɨp Haai kaiu God hɨrak yaaik. Hɨrak kerekek kerekyi mɨt miyapɨr yi yɨre yaain, te yi yayɨt menmen hɨrak kehimɨteni kakwetiyem. Hɨrak kakweti yi mɨt yaitike haiu mɨt miyapɨr yapɨrwe rem mamɨt wit kɨrak yaaik menmen enum mekrerem au.  
\v 13 \x * \xo 1:13 \xt Lu 22:53; Ef 2:2\x*Haiu mamtɨp God hɨrak yaaik kentar hɨrak kekepai haiu mɨnaaiwɨr menmen enum hɨram mɨre wɨtaan toto hɨram minɨn han kaiu, hɨrak keriyei haiu men mises Nɨkan kɨrak kerek hɨrak God hanhan keriuwerek iuwe, hɨrak Nɨkan naanmɨprai.  
\v 14 \x * \xo 1:14 \xt Ef 1:6-7\x*Nɨkan ke God kerekek hɨrak kekepai kaktaihis keriuwe hemkre mɨrak nɨpaa mewen, te hɨrak kesak menmen enum mekre han kaiu keriuwerem.   
\s1 Krais hɨrak Mɨtɨk Iuwe hɨrak kɨrɨak menmen kekepai  
\p
\v 15 \x * \xo 1:15 \xt Jo 1:18; 2Ko 4:4; Hi 1:3\x*Krais hɨrak kɨre God kerek haiu mɨt miyapɨr ap te mamɨrek taau. Hɨrak kerekek Iuwe kinɨn menmen yapɨrwe God kɨrɨakem.  
\v 16 \x * \xo 1:16 \xt Jo 1:3, 10\x*Hɨrak Krais kinɨn menmen yapɨrwe kentar hɨrak hɨrekes kɨrɨak menmen mau nepni, menmen mau tɨ. Hɨrak kɨrɨak menmen haiu mɨrem metike menmen haiu ap te mamɨrem au. Im hɨram mɨt ensel o tɨpir o menmeiyam. God hɨrak kenip Krais hɨrak kɨrɨak menmen yapɨrwe, te menmen yapɨrwe kerek mau tɨ o mau nepni, hɨram me Krais.  
\v 17 \x * \xo 1:17 \xt Jo 1:1, 8:58\x*Nɨpaa menmen ap mepu wen au, hɨrak Krais kepu. Te hɨrak naanmɨre menmen yapɨrwe hɨram mepu werek werek menterik.  
\v 18 \x * \xo 1:18 \xt Ef 1:22-23; Ap 26:23; Rev 1:5\x*Hɨrak kɨre paan ke haiu mɨt miyapɨr kerek mises hɨm me God, haiu mɨre yɨnk kɨrak. Hɨrak kerekek hɨrak haai ke menmen God kɨrɨakem me haiu mɨt miyapɨr haiu mises hɨm mɨrak. God hɨrak kɨkɨak Krais kerek nɨpaa kaa, hɨrak kekrit kinɨn kau te hɨrak kakinɨn naanmampre menmen yapɨrwe.  
\v 19 \x * \xo 1:19 \xt Jo 1:16; Kl 2:9\x*Hɨm im yaaim mentar God hanhan menmen yapɨrwe me Hɨmɨn Kɨrak kaku kakɨkre Nɨkan kɨrak hɨmɨn kɨrak.  
\v 20 \x * \xo 1:20 \xt Ef 1:7, 10; 2:13, 16; 1Jo 2:2; Ro 5:1\x*God hanhan menmen yapɨrwe hɨram mɨre enun nepan, hɨram meweikɨn mamtikerek mamu han kiutɨp, menmen mau tɨ, menmen mau nepni. Hɨrak kɨrɨakem kinɨn menmen enum keriuwe hemkre me Krais hɨram mewen mentar nu tentarakɨt.   
\p
\v 21 \x * \xo 1:21 \xt Ro 5:10; Ef 2:12, 4:18\x*Nɨpaa yi mɨt yɨnapen God, te yi ap yisesik au. Yi yɨrɨak menmen enum. Yi yɨre mɨt enun nepan ne God.  
\v 22 \x * \xo 1:22 \xt Ef 2:14-16, 5:27\x*Te Krais epei kaa kau nu tentarakɨt. Mar im God in ek hɨrak kerekyei haiu mɨt metikerek mau han kiutɨp. Krais kerekyei haiu mɨt em keriuwe yɨnk kɨrak me wɨ nɨpaa hɨrak kaa, te hɨrak kerekyei haiu mɨt yaain haiu merp ninaan me God, God han kitet han kaiu hɨrak yaaik ap menmen enum mewik au. Mɨt ap te nansiuwe hɨm mei enum au.  
\v 23 \x * \xo 1:23 \xt Ef 3:17; Hi 3:14; Mk 16:15; 1Ti 3:16\x*Yi wen han tokik eiyu eiyises hɨm yaaim me Krais kerek kaa kekepai haiu mɨt, yi ap eiwis menmen enum mamri han ki yi eiweikɨn sip eiwet menmen God katɨp kakwetaiyem, te yi eire mɨt yaain. Hɨm im yi yisesim hɨram hɨm yaaim nɨpaa haiu mɨt metpiyem. Hi pol hi hɨre mɨtɨk God kehimɨtena hi hɨrɨak menmen mɨrak hi hen hatɨp mɨt miyapɨr yapɨrwe nerer wit wit hɨm yaaim yi yisesim.   
\s1 Pol kɨkaap mɨt miyapɨr ne Kolosi  
\p
\v 24 \x * \xo 1:24 \xt Ef 3:13\x*Hi han yaaik mɨt newaank yɨnk kai, te hi ekepi heriuwerem, mar ke in ek hɨr nerewaank. Hi hekrehɨr ke Krais, mɨt nerewaank, te hi hatɨp mɨt hɨm mɨrak mamno heriyai heriyai mamkaap yi mɨt miyapɨr ne weiwɨk miutɨp me God, yi yɨre yɨnk ke Krais.  
\v 25 \x * \xo 1:25 \xt Ef 3:2, 7-8\x*Nɨpaa God kehimɨtena hi hatɨp mɨt hɨm mɨrak yaaim, te hi hekepi yi mɨt miyapɨr ne weiwɨk me God, har ke wok mɨt nɨkaap mɨt han.  
\v 26 \x * \xo 1:26 \xt Ro 16:25-26; Ef 3:3-5, 9-10\x*Nɨpaa God kepakɨn hɨm im me wɨ yapɨrwe ap kewepyapɨrem au. Te in ek hɨrak kewepyapɨrem katɨp haiu mɨt miyapɨr kerek haiu misesik hɨrak ketpaiyem.  
\v 27 \x * \xo 1:27 \xt Ef 1:18; 1Ti 1:1\x*Hɨrak hanhan kakteiknai haiu mɨt miyapɨr nɨrak, haiu mamɨrtei hɨm mɨrak im hɨram yaaim iuwe mamkaap mɨt ne Isrel nantike mɨt miyapɨr ap ne weiwɨk me Isrel. Hɨm im hɨram matɨp mar ik: Krais kau ketikewi yi eimeriyɨwek hɨrak kakweti menmen yaaim me God.  
\v 28 \x * \xo 1:28 \xt Ef 4:13\x*Te haiu mɨt aposel mepno mɨt miyapɨr nerer wit wit han kitet werek werek hɨm haiu metpor me Krais. Haiu metpor hɨm manp hɨr enweikɨn sip enwet menmen enum me tɨpir, haiu meteiknor hɨm yaaim me Krais. Haiu mɨrɨak menmen im, te haiu mamnip mɨt miyapɨr hɨr nanises hɨm me Krais werek werek.  
\v 29 \x * \xo 1:29 \xt Ef 3:7, 20; Fl 4:13\x*Hi hɨrɨak menmen im wɨsenum, te hɨr nanises hɨm me Krais werek werek. Krais hɨrak kari han kai wɨsenum te hi hɨrɨak menmen im.   
\c 2  
\s1 Mɨt ne Kolosi enweikɨn sip enwet hɨm enum me nemipɨn  
\p
\v 1 Hi hanhan yi eiyɨrtei menmen im. Hi han kiteti yapɨrwe. Hi hɨrɨak menmen yapɨrwe hɨkaap yi mɨt miyapɨr yeriuwerem yeit wit Kolosi yetike mɨt miyapɨr han neit wit Leodisia, hɨr netike mɨt miyapɨr nau provins menep kerek nɨpaa hɨr nɨra ninaan mai au.  
\v 2 \x * \xo 2:2 \xt Ef 3:4, 18; Kl 1:26\x*Hi hɨrɨak menmen im, te han ki hɨrak kaku werek yi hanhan yeriuwehan, yi han ekitet menmen werek, te yi eiyises God werek werek. Hi hanhan yi eiyɨrtei menmen nɨpaa God kɨsawɨnek. Krais hɨrak hɨrekes kɨre menmen nɨpaa God kɨsawɨnek.  
\v 3 \x * \xo 2:3 \xt Ais 45:3; 1Ko 1:24, 30; Ef 3:19\x*Hɨrak kerekek kekre han kɨrak kertei menmen yapɨrwe hɨram mamkepai, te haiu mertei menmen me God werek werek, te haiu emises han kɨrak me menmen hɨrak hanhan haiu emisesim.   
\p
\v 4 \x * \xo 2:4 \xt Ro 16:18; Ef 5:6; Kl 2:8\x*Hi hetpi menmen im me Krais, te mɨt han ap nanri han ki nanriuwe hɨm mɨr ham me nemitetpɨn.  
\v 5 \x * \xo 2:5 \xt 1Ko 5:3\x*Hi ap hepu hetikewi au, te hi hekre han kai hi han kitet har ke hi hau hetikewi. Hi han kitet har ke hi hau hetikewi, te hi han yaaik hɨr menmen yi yɨrɨakem yɨpɨran yises han kiutɨp, hɨram yaaim yi yises hɨm me Krais werek werek.   
\s1 Haiu emtike Krais emu han kiutɨp te haiu ap mamises menmen enum memitetpɨn  
\p
\v 6 Yar ke nɨpaa yi yemtau hɨm me Krais yi yisesik, te in ek yi eitikerek eiyu han kiutɨp.  
\v 7 \x * \xo 2:7 \xt Ef 3:17, 2:20-22\x*Yi eitikerek eiyu han kiutɨp eiyɨr ke nu nekenpɨ ken tɨ kari tɨpar mamkaap nu kaku. Yi han ki eiyu tokik eiyisesik werek werek eiyɨr ke teinɨk mɨtɨk ketenen wɨnak. Yi wen eiyises hɨm yaaim me Krais nɨpaa haiu metpiyem, yi han yaaik eiriuwe God eiyu eiyɨntar menmen hɨrak kerekyiyem.   
\p
\v 8 \x * \xo 2:8 \xt Kl 2:4\x*Yi naanempre hɨras. Yi ap eiwis mɨt han hɨr nanɨnen nanɨtpi hɨm weinɨ keremem mɨt han kitetim nanri han ki hɨr nanɨr ke tɨrpe kari han ke sak, hɨr nanmitipɨn nanriuwerem au emɨt! Mɨt nar ik natɨp me menmen me maamrer o menmen enum me tɨpir me tɨ o me nepni. Hɨr ap natɨp menmen me Krais au.   
\p
\v 9 \x * \xo 2:9 \xt Jo 1:14, 16\x*Yi ap eiyises hɨm mɨr enum eiyɨntar Krais hɨrak kɨre God, menmen mɨrak yapɨrwe mau han ke Krais hɨrekes. Menmen im meteiknai God hɨrak kɨre mekak.  
\v 10 \x * \xo 2:10 \xt Ef 1:21-22\x*Yi yeit menmen im yapɨrwe me God yentar yi yetike Krais yau han kiutɨp. Hɨrak Mɨtɨk Iuwe kinɨn mɨt ensel o tɨpir o herwe metike menmen yapɨrwe.  
\v 11 \x * \xo 2:11 \xt Ro 2:29\x*Mɨt nerekir yɨnk ki au, hɨram menmen weinɨm. Yi yetike Krais yau niutɨp, yi yeweikɨn sip yewet menmen enum yi yisesik, hɨram mar ke hɨrak kerekir yɨnk ki.  
\v 12 \x * \xo 2:12 \xt Ro 6:4; Ef 1:19-20; Kl 3:1\x*Nɨpaa wɨ kerek mɨt nɨkɨri neriuwe tɨpar, menmen im hɨram mar ke yi yetike Krais yaa hɨr mɨt newisi. Hɨr pɨke nekekyi yekre tɨpar yerp, hɨram mar ke God kerek nɨpaa kɨkɨak Krais keriuwe menmen mɨrak iuwe, hɨrak kɨkɨan yi mɨt yetikeret yentar yi han kitet hɨrak kɨrɨakem.  
\v 13 \x * \xo 2:13 \xt Ef 2:1, 4-5\x*Nɨpaa yi ap yises hɨm lo me God yɨrɨak menmen enum yi yises han ki, te menmen im merekyi yi yɨre mɨt enun hɨr epei naa me menmen me God. Te God epei kɨkɨan yi mɨt yi yekrit yetike Krais yau yentar hɨrak epei kesak menmen enum mekre han ki.  
\v 14 \x * \xo 2:14 \xt Ef 2:14-16; 1Pi 2:24\x*God epei kesak menmen enum mekre han kaiu. Mau tɨwei nɨpaa Moses kewisɨm, hɨram matɨp haiu mɨt enun, te haiu mami. Hɨrak God epei keit hɨm im matɨp haiu enun, hɨram maa wɨ nɨpaa mɨt newenkek Jisas kau nu tentarakɨt hɨrak kaa. Hɨm im hɨram maa metikerek.  
\v 15 \x * \xo 2:15 \xt Kl 1:13\x*God hɨrak kinɨn herwe o tɨpir, menmen iuwe keriuwe menmen Krais hɨrak kɨrɨakem kau nu tentarakɨt. Hɨrak kinɨnem keteikɨn mɨt miyapɨr hɨrak Iuwe, hɨram au menmen weinɨm.   
\s1 Haiu maa metike Krais  
\p
\v 16 \x * \xo 2:16 \xt Ro 14:1-12\x*Hɨm mau tɨwei matɨp haiu mɨt enun te haiu mami, hɨram epei au mesi. Te yi ap eiyɨmtau hɨm me mɨt han hɨr neni me menmen o tɨpar yi yayɨm o me wɨ holide yi ap eiyisesim eiwenɨpi God eiriuwerem o wɨ me wenke kaa keit pɨke kewep kan te yi eiwenɨpi God me wɨ im, o me wɨ Sabat o menmen mar im au emɨt!  
\v 17 \x * \xo 2:17 \xt Hi 8:5, 10:1\x*Menmen im hɨram mɨre piksa keremem kerek nɨpaa meteikɨn maamrer naiu menmen maain Krais hɨrak kakrɨakem. In ek Krais epei kan kɨrɨakem, te menmen me nɨpaa ein hɨram weinɨm mamɨt.  
\v 18 Yi ap te eiyɨmtau hɨm me mɨt han nanrekyi enum nantɨp yi ap ne weiwɨk me God yentar yi ap yewenɨpi niuk me mɨt ensel. Menmen im au emɨt! Hɨr natɨp hɨr nepei nɨtyak menmen im me ensel te hɨr nertei haiu mɨt yapɨrwe emwenɨpi niuk mɨr. Hɨr natɨp hɨr enun weinɨn newenɨpi ensel, hɨr natɨp hɨr iuwe, te hɨr mɨt enun paan tokik nises han kɨr weinɨm.  
\v 19 \x * \xo 2:19 \xt Ef 2:21, 4:15-16\x*Mɨt nar ik hɨr ap netike Krais nau niutɨp au nentar Krais hɨrak kɨre paan naanmɨpre haiu mɨt kerek haiu mɨre yɨnk, haiu mau niutɨp. Paan hɨrak kɨkaap yɨnk ketike hemik, nekeni, naan, hɨram mɨniuham hɨram mamre iuwe mamɨntar God kewetai menmen mɨrak iuwe.   
\p
\v 20 \x * \xo 2:20 \xt Ga 4:3-5, 9\x*Yi mɨt miyapɨr yi yaa yetike Krais, te hɨrak kekepi yi yɨnaaiwɨr menmen enum me tɨ. Te yi ap eiyises menmen mɨt ne tɨ hɨr han kitet hɨr nanisesim, te God kaktɨp yi yaain. Te yi yenmak te yi wen yises menmen mɨt ne tɨ hɨr nisesim a? Yi yenmak te yi yises hɨm lo me mɨt hɨram matɨp mar ik:  
\v 21 \x * \xo 2:21 \xt 1Ti 4:3\x*\x * \xo 2:21 \xt Ef 6:4\x*“Yi ap eitenen menmen ham ham, o yi ap eiyɨnte nin menmen im eiyɨm, o yi ap eitɨwem eiyɨm einewem au emɨt!”  
\v 22 \x * \xo 2:22 \xt Ais 29:13; Mt 15:9\x*\x * \xo 2:22 \xt Ef 6:5-8\x*Hɨm im mɨt keriyen hɨr netpim. Hɨram ap meke God man au. Hɨr mɨt keriyen newetaiyem, te haiu ap mamɨsinehanem au emɨt! Haiu emɨm keremem.  
\v 23 Hɨm im hɨram mari han kaiu haiu han kitet hɨram yaaim mamkepai haiu mewenɨpi niuk me ensel, haiu mewenɨn han kaiu me menmen haiu mewet yɨnk kaiu em, haiu mewaank yɨnk kaiu. Te menmen im ap mamkepai haiu mɨt te haiu maminɨn menmen enum mekre han kaiu taau!   
\c 3  
\s1 God kɨkɨan yi mɨt miyapɨr yetike Krais yi yau  
\p
\v 1 \x * \xo 3:1 \xt Kl 2:12; Mk 12:36, 16:19; Ef 1:20\x*Nɨpaa God kɨkɨak Krais kerek kekrehɨr ke haiu mɨt hɨrak kaa. Menmen im hɨram mar ke God kɨkɨan yi mɨt miyapɨr yi yetike Krais yau niutɨp. Te yi hanhan eiyises menmen me wit ke God kerek Krais kau menep his yaaim me God kerek mɨt iuwe newi, hɨrak naanmɨpre menmen.  
\v 2 \x * \xo 3:2 \xt Mt 6:33\x*Yi han ekitet me menmen mepu wit kɨrak, ap menmen mau tɨ ik au emɨt!  
\v 3 \x * \xo 3:3 \xt Ro 6:2; 2Ko 5:14\x*Yi han ekitet me menmen mepu wit kɨrak Heven eiyɨntar yi epei yaa me menmen enum me nɨpaa yi yisesim. Te God kɨkan yi mɨt miyapɨr yetike Krais, yi yɨre niutɨp, God naanmɨpre menmen im.  
\v 4 \x * \xo 3:4 \xt Fl 1:21; 1Ko 15:43; 1Jo 3:2\x*Krais hɨrak kenipai haiu metikerek haiu mau niutɨp. Maain hɨrak pɨke kaknen kakwepyapɨr hɨrekes, haiu mamtikerek mamu mamɨt menmen yaaim me God.   
\s1 Yi epei yeit hɨmɨn yaaik, te yi eiyises menmen yaaim  
\p
\v 5 \x * \xo 3:5 \xt Ro 6:6, 11, 8:13; Ef 4:19, 5:3-5\x*Yi epei yeit hɨmɨn yaaik, te yi yewenɨn han ki me menmen enum yi hanhanem, hɨram enum me tɨ ik e. Hi hetpi me menmen mar im. Menmen me yi mɨt yetike miyapɨr yi yariyanhis yewenɨnem, o mɨt netike mɨt han neyawan, o yi hanhan yeriuwe menmen enum o yi hemkre menepam me menmen, hɨram menmen enum mar ke yi yeweikɨn sip yewet God. Hɨram mekrehɨr ke God.  
\v 6 \x * \xo 3:6 \xt Ef 5:6\x*Maain God kakɨwaank mɨt miyapɨr kerek ap nises hɨm mɨrak kakɨntar hɨr nɨrɨak menmen enum hi epei hetpiyem im e.  
\v 7 Nɨpaa yi mɨt miyapɨr yi yises han ki enuk kar ik te yi yɨrɨak menmen enum yar ke mɨt miyapɨr kerek maain God kakɨwaanki.   
\p
\v 8 \x * \xo 3:8 \xt Ef 4:25-31, 5:4\x*Te in ek yi eiweikɨn sip eiwet menmen yapɨrwe mar im. Yi ap han enuk eiriuwehan au, yi ap einehan eiwepnakan au, yi ap einehan eitike miye haai o mɨt han yi eitɨpan enum enum me yi yewɨr paan yewepik o yenke yehes yeriyaak, o menmen enum mar im au emɨt!  
\v 9-10 \x * \xo 3:9-10 \xt Ef 4:22, 25\x*\x * \xo 3:9-10 \xt Ef 4:24\x*Yi ap eiwisesanek me menmen yi yetpim au emɨt, eiyɨntar yi epei yeweikɨn sip yewet menmen enum me nɨpaa yi yɨrɨakem wɨ kerek yi ap yises God au. In ek, yi yɨre mɨt han yaain. God kerekyi yi mɨt han yeweikɨn yɨre yaain. Hekrit hekrit hɨrak keweikɨn han ki yi yɨre mɨt yaain, yi yayu yayɨr ke God, te yi yerteiyek werek werek.  
\v 11 \x * \xo 3:11 \xt Ga 3:28\x*Me menmen yaaim im God kerekyeiyem hɨram menmen weinɨm, te mɨt hɨr ne weiwɨk me Isrel kerek nerekir yɨnk kɨr, o mɨt ne Grik hɨr ap nerekir yɨnk kɨr, o mɨt hɨr nen skul o au, o mɨt hɨr netenen pewek mei yapɨrwe, o hɨr mɨt ap netenen menmen auri. Hɨram menmen weinɨm. Menmen hɨram iuwe hɨram menmen im. Krais kerekek hɨrak Iuwe, hɨrak kau kekre han ke yi mɨt miyapɨr yapɨrwe kerek yi yises hɨm mɨrak.   
\s1 Yi mɨt miyapɨr yi eiyises menmen yaaim me hanhan yeriuwehan  
\p
\v 12 \x * \xo 3:12 \xt 1Pi 2:9; Ef 4:2, 32\x*God epei kehimɨteni yi mɨt miyapɨr nɨrak, hɨrak hanhan keriuweri iuwe. Te yi hanhan eiriuwe mɨt miyapɨr han yi eirekyor menmen yaaim. Yi ap han kitet yi yɨre mɨt iuwe au. Yi yɨrɨak mɨt menmen yaaim eitpor hɨm main main. Yi eiwis mɨt han hɨr nanises han kɨr me menmen te yi eiwenɨn han ki ap han enuk eiriuweri.  
\v 13 \x * \xo 3:13 \xt Ef 4:32, 5:2\x*Mɨtɨk hak kekre nɨmɨn ke yi mɨt hɨrak mɨtɨk hak kerekyɨwek enum ap kertei hɨram enum, mɨtɨk hak eik katɨp, “Hɨram menmen weinɨm. Maain hɨrak kakɨrtei.” Krais epei kesak menmen enum haiu mɨrɨakem, katɨp hɨram nepei au, te haiu emises menmen mɨrak hɨrak kɨrɨakem. Menmen mɨt han nerekyeiyem, haiu mamɨsak menmen enum hɨr nerekyeiyem haiu ap han kitetim au. Haiu mamtɨp hɨram nepei au mesi.  
\v 14 \x * \xo 3:14 \xt Ro 13:8-10; 1Ko 13:13; Ef 4:3\x*Menmen ham im hɨram minɨn. Yi hanhan yeriuwehan. Menmen im hɨram mɨre let mɨtɨk kakɨr kau tu keiyɨk kɨwarm laplap mɨrak hitokim (o tokim). Menmen me yi hanhan yeriuwehan hɨram mɨre let, hɨram mamkaap mɨt miyapɨr nau han kiutɨp werek werek.  
\v 15 \x * \xo 3:15 \xt Ef 4:4; Fl 4:7; 1Ko 12:13, 27\x*Krais epei kenipai haiu mekiyan mau meit, te haiu emwis menmen im. Hɨram naanmamrai me menmen yapɨrwe haiu mɨrɨakem. Nɨpaa God kari han ki yi yayu yaire yɨnk miutɨp, yi yayɨt menmen me Krais hɨram mamkaap han ki kaku werek werek. Te yi han yaaik eiyu eiyɨnterim.  
\v 16 \x * \xo 3:16 \xt Ef 5:19\x*Hɨm me Krais hɨram mamu mamɨkre han ki iuwe hɨram naanmamri, te hɨram mamkepi yi mɨt me wɨ yi yaikapan yeriuwe menmen me God yi yaitɨp mɨt han em werek werek, o yi eiwɨrnak eiyɨkteni me menmen. Yi han yaaik yeriuwe God eitpɨwek hɨrak yaaik, te yi eiyine henye me tɨwei Sam, o yi eiyine henye ham eiyɨt wɨnak ke God, yi eiyine henye te hɨram mamkaap han ki kaku tokik.  
\v 17 \x * \xo 3:17 \xt 1Ko 10:31; Ef 5:20\x*Menmen ham yapɨrwe yi yɨrɨakem o yi yetpim, yi yekrehɨr ke Mɨtɨk Iuwe Jisas yi yɨrɨakem. Yi eitɨp God hɨrak yaaik eiyɨntar menmen yaaim Krais hɨrak kerekyiyem.   
\s1 Hɨm me mɨt miyapɨr hɨr neitan, hɨm me nɨkerek nɨr  
\p
\v 18 \x * \xo 3:18 \xt Ef 5:22\x*Yi miyapɨr kerek epei yeit mɨkaan ni, yi eiyɨmtau hɨm mɨr. Menmen im hɨram yaaim mentar yi yises hɨm me Mɨtɨk Iuwe Krais.  
\v 19 \x * \xo 3:19 \xt Ef 5:25\x*Yi mɨkaan nɨr, yi hanhan eiriuwe miyapɨr ni. Yi ap eirekyor enum eiyɨtpor menmen hɨm tokik tokik eiriuwerem au emɨt!   
\p
\v 20 \x * \xo 3:20 \xt Ef 6:1\x*Nɨkerek yi eiyises hɨm me miye haai ni eiyɨntar menmen im hɨram menip Mɨtɨk Iuwe God hɨrak han yaaik keriuwi.  
\v 21 Yi haairer yi ap eine nɨkerek ni eiyɨtpor enum enum eiri han kɨr ere hɨr nine han enuk nemtaantɨwo nau neit au emɨt!   
\s1 Hɨm me mɨt iuwe netike wok mɨt nɨr  
\p
\v 22 Yi mɨt kerek yɨrɨak menmen me mɨt iuwe, yi yɨrɨak menmen yaaim keremem wɨ kerek hɨr nerp menep naanmɨpri yi yɨrɨakem, te hɨr nantɨp yi yaain au emɨt! Hekrit hekrit yi eirɨakem yaaim eiyɨntar yi yɨrɨakem me mɨt kerek naanmɨpri keriyen au. Yi yɨrɨakem eiyɨntar yi yɨnapen einip Mɨtɨk Iuwe God hɨrak yɨnk enuk kakriuwi.  
\v 23 Menmen yapɨrwe yi yɨrɨakem, yi hanhan yɨrɨakem. Menmen yi yɨrɨakem, hɨram ap me mɨt keriyen au. Hɨram me God.  
\v 24 Yi eirɨak menmen yaaim eiyɨntar yi yertei maain God kakweti menmen. Yi eiyɨt menmen kerek hɨrak ketenenim. Yi han ekitet menmen im. Mɨtɨk Iuwe Krais hɨrak kinɨn naanmɨpri yi yɨrɨak menmen mɨrak keremem.  
\v 25 \x * \xo 3:25 \xt Ro 2:11\x*Mɨt miyapɨr kerek hɨr nɨrɨak enum, maain God kakrekyor menmen enum kakɨnterim. Hɨrak han kitet haiu mɨt yapɨrwe haiu mɨpɨran.   
\c 4  
\p
\v 1 \x * \xo 4:1 \xt Lev 25:43, 53; Ef 6:9\x*Yi mɨt iuwe, yi yɨrɨak menmen yaaim me mɨt kerek nerekyi menmen eiyɨntar yi yertei Mɨtɨk Iuwe ki Krais, hɨrak naanmɨpri hɨrak kepu wit kɨrak hɨrak kɨri.   
\s1 Hɨm me mɨt nitehi God menmen, hɨr nɨrɨak menmen yaaim  
\p
\v 2 \x * \xo 4:2 \xt Ef 6:18; Fl 4:6\x*Hekrit hekrit yi wen eiyitehi God menmen. Yi yɨrɨakem yi han ekitet menmen werek werek yi yaitɨp God hɨrak yaaik.  
\v 3 \x * \xo 4:3 \xt Ro 15:30; Ef 6:19; 1Ko 16:9\x*Yewaai meruri yi yitehi God me menmen, yi eiyitɨwekhi me haiu mɨt in. Yi eiyitɨwekhi te hɨrak kakɨkepai kakwisai haiu mamwepyapɨr hɨm me Krais nɨpaa God kɨsawɨnem. Hi heit wɨnak enuk ke gavman hentar hi hatɨp mɨt hɨm mɨrak.  
\v 4 \x * \xo 4:4 \xt Ef 6:20\x*Yi eiyitehi God hɨrak kakɨkepa hi tewen hatɨp mɨt hɨm me God werek werek har ke nɨpaa God kehimɨtena hi hatɨp mɨt em.   
\p
\v 5 \x * \xo 4:5 \xt Ef 5:15-16; 1Te 4:11-12\x*Yi ap eiwis wɨ miutɨp mamno te yi ap eirɨak menmen yaaim. Haiu ap te mamu tɨ ik me wɨ yapɨrwe au, te yi han ekitet werek menmen yi eirɨakem mau nɨmɨn ke mɨt miyapɨr hɨr ap nises hɨm me God.  
\v 6 \x * \xo 4:6 \xt Ef 4:29; 1Pi 3:15\x*Menmen yapɨrwe yi yayɨtpim hɨram yaaim mamkaap mɨt mamɨr ke menmen sol mewim yi yaam, te menmen mɨt hɨr nanitihi yi mɨt em, yi eiyɨrtei werek me menmen eiwenhi eiyɨtpor menmen.   
\s1 Pol keriuwet Tikikas ketike Onisimas tatnen Kolosi  
\p
\v 7 \x * \xo 4:7 \xt Ef 6:21\x*Hi eriuwet Tikikas kaknen yi mɨt kakɨtpi yi mɨt me menmen hi hɨrɨakem. Hɨrak kaiu yaaik, te hi hanhan heriuwerek. Hɨrak mɨtɨk yaaik kekepa keriuwe menmen, hɨrak ketikewa hawɨr wɨrɨak menmen me Mɨtɨk Iuwe Krais.  
\v 8 \x * \xo 4:8 \xt Ef 6:22\x*Hi eriuwetek kaknen yi mɨt te hɨrak kakɨtpi menmen im. Hɨrak kakɨtpi menmen me haiu mɨt, te hɨrak kakrekyi yi han yaaik eiyu.  
\v 9 \x * \xo 4:9 \xt Fm 10-12\x*Hi heriuwet Onisimas ketikerek ten yi mɨt en. Onisimas hɨrak kaiu yinak yaaik, hɨrak mɨtɨk ke yi mɨt en. Maain hɨrakɨt tatiun ein epei au, hɨrakɨt tatɨtpi menmen yapɨrwe epei man haiu mɨt in.   
\s1 Pol kesiuwe hɨm yaaim men mɨt ne Kolosi  
\p
\v 10 \x * \xo 4:10 \xt Ap 12:12, 13:13, 19:29; Fm 24\x*Aristakas, kerek ketikewa hawɨr wekre wɨnak enuk ke gavman, hɨrak ketike Mak hɨrakɨt tesiuwe hɨm tetpi yi yaain. Yi yertei Mak hɨrak wekne ke Banabas, nɨpaa hi hetpi hɨrak kaknen yi naanmamrɨwek.  
\v 11 Josua kerek niuk mɨrak ham Jastas, hɨrak kesiuwe hɨm ketpi yi yaain. Mɨtɨkɨt wikak it hɨrakɨt keretet, te weiwɨk me Isrel hɨrakɨt tises hɨm me Krais, hɨrakɨt tekepa haiu mɨrɨak menmen me God hɨrakɨt tenipa hi han yaaik.   
\p
\v 12 \x * \xo 4:12 \xt Kl 1:7\x*Epafras keswi hɨm ketpi yi yaain. Hɨrak mɨtɨk ke wit ki Kolosi, hɨrak kɨrɨak menmen me Krais Jisas. Hekrit hekrit hɨrak kitehi God iuwe me yi mɨt, te yi han tokik eiyu me menmen me God, te yi eiyɨrtei werek werek menmen God hanhan yi eiyisesim.  
\v 13 Hi hertei menmen im, te hi hetpiyem. Hɨrak kitehi God yapɨrwe me yi mɨt yetike mɨt han ne wit Leodisia netike mɨt ne wit Hirapolis.  
\v 14 \x * \xo 4:14 \xt 2Ti 4:10-11; Fm 24\x*Luk hɨrak dokta kaiu yaaik, hɨrak ketike Dimas hɨrakɨt teswi hɨm tetpi yi yaain.   
\p
\v 15 Yi eikrehɨr kai yi eisiuwe hɨm eitɨp mɨt naiu yinan neit wit Leodisia hɨr yaain. Hɨr netike mɨte Nimpa wetike mɨt miyapɨr han hɨr nererik neit wɨnak kɨre hɨr newenɨpi niuk me God.  
\v 16 Yi nepei yekine tɨwei ik epei au, yi eisiuwerek ekno mɨt miyapɨr ne God neit Leodisia te hɨr nanrerik nanɨt wɨnak ke God ein nankinaak. Hɨr nanɨswi tɨwei kɨr hi hewisiyek, te yi eikinaak yayɨt wit ki.  
\v 17 \x * \xo 4:17 \xt Fm 2\x*Yi eitɨp Akipas hɨrak kakrɨak menmen Mɨtɨk Iuwe God kehimɨtanɨwekem ere epei au mamɨsi.   
\p
\v 18 \x * \xo 4:18 \xt 1Ko 16:21\x*Hi Pol heriuwe his mai hi hewisi hɨm mai kike im pɨnam hetpi yi yaain. Yi ap han kaa hi hepu hekre wɨnak enuk ke gavman. Hi hanhan God kakrekyi menmen yaaim.   
\s1 Mepɨr keremem