\id MAT - Pele-Ata Genesis, Jonah and New Testament [ata] -Papua New Guinea 2009 (DBL -2014) \h MATAIO \toc1 Aꞌalo Laixe Noxou Iesu Kalisito Ane Mataio Mukaukavunu \toc2 Mataio \toc3 Mat \mt2 AꞌALO LAIXE NOXOU IESU KALISITO ANE \mt1 MATAIO \mt2 MUKAUKAVUNU \imt1 Vaikala lamana \ip Aꞌalo laixe e Mataio mukakavunu ꞌo ne anu muaꞌaloxu aꞌalo laixe sou Iesu lexe Anu itema nesi ane Lataua musakiinu vaikalasou tei lexe Anu uneꞌe sou upamaulineꞌi ta mitema. Noxousi la sou Lataua mumomosou vaikala noxou e musakiinu noxiꞌa ta mitema tatei e iloꞌa oponeꞌi vilesisi no anu. Aꞌalo laixe ane ꞌo ne ta Iutaia e Iesu mupaa noxiꞌa mo iloꞌa mixolusi naꞌa uasi. Aꞌalo laixe ane ꞌo ne anu noxiꞌa ta mitema no xalexalee tuatuala ukalusi kalumo. \ip No anu aꞌalo noxou Mataio la muaꞌalo laixe manina. Xo anu musokou aꞌalo noxou no mine Iesu nenu mivoꞌonu xe mukalu, la muaꞌaloxu Iesu no mine Ioanesi muꞌulusou xe mukalu la mulai no anu tovotovo. Xe mukalu la muaꞌaloxu Iesu no mine musokou xaixai noxou sou muaꞌaloxu aꞌalo laixe mo mulosiꞌa ta mitema lavulavu no anu vaikala noxou Lataua xe mupamaulineꞌi ta mitema ane pipiena iouiou muꞌoxoneꞌi. Anu musokou xaixai noxou ne Xalilaia, xe mukala la muaꞌaloxu muamuaꞌi noxou sou mulai ne Ielusalemu. Xe muaꞌaloxu mii maꞌia Iesu muꞌoxonu no anu voxo kalukaluxusou mulai muxali no mine mivau mo mililixu teitexi no ovu valautu xe tulu noxou. \ip Aꞌalo laixe noxou Mataio ꞌo ne, anu mulosinge lamana lexe Iesu anu Tisa tila vile, mo Anu munoꞌu xavi sou uvulaxu lapuloto noxou Lataua laaxu laixe, xe muaꞌaloxu saxisaxilaꞌu noxou Lataua. No nano no anu lavuku noxou Mataio ꞌo, la mumilaꞌa aꞌalo noxou muxali laꞌoluxu taꞌuve. \ip (1) Aꞌalo noxou Iesu teitexi no laxaꞌilu e Iesu muvivikala no anu ꞌiliꞌilixo ilou xaixai mo ꞌiliꞌilixo maꞌia ta mitema iꞌoxonu la ixalisou mauli no anu iliꞌi teitexi no opo loxotolo. (Mautunu 5-7) (2) Ta tameisou muaꞌaloxu Iesu sou mupelaꞌa ta molomolo noxou no anu xaixai noxiꞌa, xe mii maꞌia iꞌoxonu no mine ilai iaꞌaloxu aꞌalo laixe ulai noxiꞌa moseꞌi. (Mautunu 10) (3) Tatalusou, la muaꞌaloxu vaikala latilovo sou saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo. (Mautunu 13) (4) Tamiꞌasou ne muaꞌaloxu Iesu mululusou lamana xaixai sou molomolo noxou Iesu, xe uxaxaisou a loxovaa. (Mautunu 18) (5) Xe taꞌuvesou la aꞌalosou Iesu muaꞌalo no anu mii maꞌia uxali no anu voxo kaluxusou xe mii maꞌia ane uxali iliꞌi no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxototo. (Mautunu 24-25) \iot Aꞌalo muai no nano aloxo ꞌo \io1 Nana sou Iesu xe aꞌalosou Iesu Kalisito nenu mivoꞌonu 1:1–2:23 \io1 Aꞌalosou xaixai noxou Ioanesi itema sou uꞌulosiꞌa ta mitema 3:1-12 \io1 Iesu muꞌulo xe mukalu la Satani mutovonu 3:13–4:11 \io1 Xaixai noxou Iesu ne Xalilaia 4:12–18:35 \io1 Iesu mulutu ne Xalilaia sou mulai ne Ielusalemu 19:1–20:34 \io1 Voxo kalukaluxusou noxou Iesu xe mii maꞌia muxali no ale ne Ielusalemu 21:1–27:66 \io1 Iesu mutulu no anu soli xe mupalapalaꞌa 28:1-20 \c 1 \s1 Nana sou Iesu \r (Luk 3:23-38) \p \v 1 \x + \xo 1:1 \xt Tav 22:18; 1Aꞌa 17:11\x*Vaikala ane ne anu siꞌa Iesu Kalisito tamutuꞌovuxu. Iesu ne Anu noxou Deviti ꞌilusunu, xe Deviti ne anu Avalaamu ꞌilusunu. \v 2 Xe Avalaamu ꞌolu ane Aisaki, xe Aisaki ꞌolu ane Iakovo, xe Iakovo ꞌolu ane Iuta iloꞌa ta vimovimou, \v 3 \x + \xo 1:3 \xt Tav 38:29-30; Rut 4:18-22\x*xe Iuta ta ꞌolu ane Peresi ilou Sela, neniꞌa ne Tamari, xe Peresi ꞌolu ane Esuloni xe Esuloni ꞌolu ane Ramu, \v 4 xe Ramu ꞌolu ane Aminadavu, xe Aminadavu ꞌolu ane Nasoni, xe Nasoni ꞌolu ane Solomoni, \v 5 \x + \xo 1:5 \xt Rut 4:13-17\x*xe Solomoni ꞌolu ane Boasi xe nenu ane Reebu xe Boasi ꞌolu ane Oveti, xe nenu ane Rutu, xe Oveti ꞌolu ane Iesi xe Iesi ne momu ane Tatananu tuala Deviti. \v 6 \x + \xo 1:6 \xt 2Sa 12:24\x*Xe Tatananu tuala Deviti ne ꞌolu ane Solomoni, Solomoni nenu ne tei la Ulia semau, \v 7 xe Solomoni ꞌolu ane Rovoamu la Rovoamu ꞌolu ane Avia, Avia ꞌolu ane Asa. \v 8 Xe Asa ꞌolu ane Iosaveti, xe Iosaveti ne ꞌolu Iolamu, xe Iolamu ꞌolu ane Usia, \v 9 xe Usia ne ꞌolu ane Iotamu, xe Iotamu ꞌolu ane Axasi, xe Axasi ꞌolu ane Esekia. \v 10 Xe Esekia ꞌolu ane Manase, xe Manase ꞌolu ane Amoni, xe Amoni ꞌolu ane Iosia, \v 11 \x + \xo 1:11 \xt 2Ta 22:1–24:20; 2Aꞌa 36:10; Iel 27:20\x*Xe Iosia ꞌolu ane Ekonia, xe Ekonia iloꞌa ta vimovimou. No voxo ane ne aneꞌi milai mixolu no paxa no tani sou navunavu no tuala tila ne Vaviloni. \p \v 12 \x + \xo 1:12 \xt Esi 3:2\x*Iliꞌi no voxo ane ta Isilaeli milai mixolu no tani sou navunavu ne Vaviloni, la Ekonia ꞌolu ane Salatieli xe Salatieli ꞌolu ane Seluvaveli. \v 13 Xe Seluvaveli ꞌolu ane Aviuti, xe Aviuti ne ꞌolu ane Eliakimu, xe Eliakimu ꞌolu ane Asolu, \v 14 xe Asolu ꞌolu ane Sadoku, xe Sadoku ne ꞌolu ane Akimu la Akimu ꞌolu ane Eliutu, \v 15 xe Eliutu ꞌolu ane Eliasa xe Eliasa ꞌolu ane Matani, ia Matani ne ꞌolu ane Iakovo, \v 16 Xe Iakovo ne ꞌolu ane Iosepu, xe Iosepu anu Malia mulue, la sou Malia mivoꞌonu Iesu la aneꞌi mimoxoꞌu lexe anu Kalisito. \p \v 17 La sou Avalaamu ta ꞌilusulusunu musoko noxou anu Avalaamu muneꞌe muxali noxou Deviti la aneꞌi mixali loxo mavulovexa mo mulelia tamiꞌa, mo musoko noxou Deviti mune muxali no voxo aneꞌi milai mixolu no paxa no tani sou navunavu no tuala tila ne Vaviloni anu mavulovexa mo mulelia tamiꞌa. Xe musoko no voxo ane aneꞌi milai mixolu no tanisou navunavu ne Vaviloni muneꞌe muxali no voxo e Kalisito muxali ne la muxali loxo mavulovexa mo mulelia tamiꞌa. \s1 Malia Mivoꞌonu Iesu \r (Luk 2:1-7) \p \v 18 \x + \xo 1:18 \xt Luk 1:27, 35\x*Aꞌalosou Iesu kalisito muxali aloxo. Nenu Malia aneꞌi misosovosie mukalu sou iuluxu Iosepu ia ilou ixolu ipita uao, ia aneꞌi mimaisie lexe ane opoone. Keakea ane ne no anu xavi noxou Uleenu Tavuna la mumulaxu no nano no opoone. \v 19 Mulue Iosepu anu itema mulapu, anu mulomu lexe Malia opoone la anu lexe usuane ia anu umasaxa lexe upamaela ne Malia no ieꞌi ta mitema uasi, la sou anu umasaxa lexe usuꞌane seꞌisisi. \v 20 Iosepu uxoo uxavuxavutala la muai pipiena lexe angelo noxou tila muxali noxou la sou muvikalanu aloxo ꞌo. “Iosepu, nini Deviti ꞌilusunu, naꞌume mamu nanoꞌe Malia loxo semameni. Nalomu! Molomolo ane muxolu no opoone ne muxali no anu xavi noxou Ulee Tavunasi. \v 21 \x + \xo 1:21 \xt Luk 1:31; 2:21\x*Ane ivoꞌonu ꞌilie mulu, la nalemolu ualasou lexe Iesu xo Anu sou uxexeenu ꞌiliꞌilixo masua noxiꞌa ta mitema mo ulivunoxaꞌa.” \v 22 Mimii tavuꞌalo ꞌo, muxali sou umomosou vaikala vile tila muꞌoxonu no anaxaꞌa ta mitemasou palomatana. \v 23 \x + \xo 1:23 \xt Ais 7:14\x*Muvikala aloxo ꞌo. “Nalomu, sema vile ilou mulu iai ipita uao, ia ane opoone la ivoꞌonu molomolo mulu vile la ngingi ngamoxoꞌu ualasou lexe Enmanueli.” (Uala ne laaxu lexe Lataua uxolu nonginge.) \v 24 No voxo ane Iosepu mutulu la anu mulai muꞌoxonu aloxo angelo noxou Tila muvikala nuxu lexe anu unoꞌe semau. \v 25 \x + \xo 1:25 \xt Luk 2:21\x*Ia ilou iai uasi, mulai muxali no voxo e Malia mivoꞌonu ꞌilie no anu, la sou mumoxoꞌu ualasou lexe Iesu. \c 2 \s1 Ta Mitema sou Lavulavu no Aso Uxali Utelo Aneꞌi Mineꞌe sou Imaisou Iesu \p \v 1 Malia mivoꞌonu Iesu no tuala ne Vetiliemu, no xalee lia tila ne Iutaia, no voxo ane Elodesi muxolu tatananu tuala. Ane mivoꞌonu Iesu mukalu xe iliꞌi la ta mitema sou lavulavu meꞌa no aso uxali utelo mineꞌe ne Ielusalemu. \v 2 \x + \xo 2:2 \xt Iti 24:17\x*La aneꞌi mitalitaliꞌi aloxo ꞌo. “Molomolo e muxali lexe anu tatananu tuala ne Iutaia ne Anu muxolu ꞌava? Xo nengi temaisou oto sou no xalee mutelo no anu aso uxali utelo, la sou nexi teneꞌe sou talotu ulai noxou.” \v 3 Xe Elodesi tatananu tuala mulomu aloxo ne la anu muxavutala piena no anu, mo ta mitema ne Ielusalemu kalumo. \v 4 La sou Elodesi muavuti la muꞌavaliꞌa ta kisiꞌa ta ailiꞌi xe ta mitema sou lavulavu no ꞌa lapuloto ne Isilaeli mineꞌe mipita sou mutaliꞌisiꞌa lexe mivoꞌonu Kalisito a neꞌei? \v 5 Aneꞌi mikolinu lexe, “Ne Vetiliemu no xalee lia tila ne Iutaia. Xo ta mitema sou palomatana mikaukavu aloxo. \q1 \v 6 \x + \xo 2:6 \xt Mai 5:2; Ioa 7:42\x* ‘Nini ta mitema ne Vetiliemu no xalee lia tila ne Iutaia, \q2 nini naxavutala lexe nini mii vitanisi no iei tatananu tuala ne Iutaia uasi. \q2 Xo tila uxali noxine, sou usaxilaꞌa ta mitema noxilo ne Isilaeli.’” \p \v 7 Xe Elodesi musova anaxu mulai noxiꞌa ta mitema sou lavulvavu ne la mitalumesi, la milai noxou sou ulavusou laixe noxiꞌa lexe oto ne muxali a talu. \v 8 La sou anu mupalusiꞌa milai ne Vetiliemu, la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo. “Ngingi ngalai la ngakamuli molomolo ne laixe. Lexe ngingi naxali sou ukalu la sou ngasovanu vaikala ulivu uneꞌe noxilo. Mo eni kalumo alai alotu noxou.” \v 9 Xe aneꞌi milomusou vaikala noxou tatananu tuala ne mukalu, la sou aneꞌi milai. Aneꞌi mimaisou oto loxo aneꞌi mimaisou teꞌi no aso uxali utelo, oto ne muulaxuneꞌi mulai mutulu muisalili teitexi no tani e molomolo ne muai no anu. \v 10 Xe aneꞌi mimaisou oto aloxo ne la miꞌosa manina. \fig |alt="Wisemen on camels" src="CN01628b.tif" size="col" loc="Mat 2:10" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Mataio 2:10" \fig* \v 11 \x + \xo 2:11 \xt Lex 72:10-15; Ais 60:6\x*La aneꞌi miꞌunalai no tani, la mimaisiꞌa keakea ilee nenu Malia, la mixolaꞌu tavaꞌa voꞌuxu mo mitangatulu muluꞌelai no lia sou milotu mulai noxou keakea. Aneꞌi minoꞌu mimii e loxo xoulu, xe ueli, xe avuavu e tumaꞌu laixe sou milolovolo mulai noxou. \v 12 Xe miai no ꞌolovoxo la miai pipiena lexe Lataua muvikalaneꞌi lexe mamu sou ngingi ngalivu ngalai noxou Elodesi, la sou aneꞌi mimulinu voteꞌi vileli sou milivu milai no tualasiꞌa. \s1 Iosepu Ilee Semau Mo Keakea Mivula Milai ne Aixiputo \p \v 13 Aneꞌi milivu mukalu, la sou Iosepu muai pipiena lexe angelo noxou Tila muxali noxou la muvikalanu aloxo ꞌo. “Natulu mo nanoꞌa keakea ilee nenu mo ngavula ngalai ne Aixiputo. Ngaxolu ne ulai uxali no anu voxo ane lexe eni avikala neni. Xo Elodesi anu ukamulinu keakea ne sou lexe uvau usoli.” \v 14 Anu muavuti la muvulaneꞌi keakea ilee nenu no ꞌolovoxo la iloꞌa milai ne Aixipto, \v 15 \x + \xo 2:15 \xt Ose 11:1\x*La iloꞌa milai mixolu ne mutalo no voxo ane Elodesi musoli, la mimii ane ne anu mumomosou vaikala vile Tila muxalixu teꞌi no anaxu itema sou palomatana vile ne muvikala aloxo ꞌo, “Eni aꞌavalou alixeni uatu ne Aixipto.” \v 16 Xe Elodesi mulavu lexe ta mitema sou lavulavu no aso uxali utelo ꞌole ne mikalavoinu, la anu laꞌiaxu misevile la anu mupalusiꞌa ta mitema sou ꞌotoꞌoto noxou milai no tuala tila ne Vetiliemu. La muvikalaneꞌi aloxo ꞌo. “Ngalai no tuala tila mo ngaveꞌaveꞌa ta molomolo ta mulu e tauu iexaꞌa muxali loxo tamei mo uluꞌe isoisoli.” Xo anu xavutalau lexe uꞌvea ta molomolo ta kitukitu e ta neniꞌa miꞌvoꞌoneꞌi no voxo ane ne. Umomomo loxo anu mutaliꞌisiꞌa ta mitema sou lavulavu lexe voxo ane vaa ne oto muxali no anu. \v 17 La sou mimii ane ne umomosou vaikala noxou Ieremaia itema sou palomatana mulemolu aloxo ꞌo. \q1 \v 18 \x + \xo 2:18 \xt Tav 35:19; Iel 31:15\x* “Tama tila mo imatengalei ilomu sou uxali no tuala tila ne Lama. \q2 Ia Lakeli itatamasiꞌa ta ꞌiliꞌe misoisoli. \q2 La ane imasaxa lexe ta mitema ixolixoline uasi. \q2 Xo ta ꞌiliꞌe tavuꞌalo ne ixolu uasi.” \s1 Iosepu Ilee Semau mo ꞌIliꞌa Milivu \p \v 19 Iliꞌi no voxo e Elodesi musoli mukalu, la Iosepu muxolu ne Aixiputo. Anu muai pipiena lexe angelo noxou Tila muxali noxou la muvikalanu aloxo ꞌo. \v 20 “Nini natulu, mo nanoꞌa molomolo ilee nenu ꞌo mo nalivu ulai ne Isilaeli. Xo ta mitema imasaxa lexe ivaꞌu keakea ne a misoisoli mukalu.” \v 21 Iosepu muavuti la munoꞌa keakea ilee nenu milivu milai no tuala tila ne Isilaeli. \v 22 Anu mulomu lexe Akelao munoꞌu tanixu momu Elodesi sou usaxilaꞌa ta Iutaia. Iosepu mumamaꞌu sou lexe ulai no xalee ane ne. La Lataua muvikalanu no anu aipiepiena lexe nalai no tuala tila ne Xalilaia. \v 23 \x + \xo 2:23 \xt Ais 11:1; 53:2; Luk 2:39; Ioa 1:45\x*La sou anu mulai muxolu no tuala tila ne ilemolu lexe Nasaleti. ꞌIlixo ane ne mumomosou vaikala noxiꞌa ta mitema sou palomatana lexe, “Aneꞌi ilemolu lexe itema siꞌe Nasaleti.” \c 3 \s1 Ioanesi Itema sou Uꞌulosiꞌa ta Mitema Xe Ulalaxiinu Voteꞌi \r (Mak 1:1-8; Luk 3:1-18; Ioa 1:19-28) \p \v 1 No voxo ane no mine Iesu muxoxolu ne Naseleti ne Ioanesi itema sou uꞌulosiꞌa ta mitema anu muxali. Anu muneꞌe muꞌavaꞌava no xalee lia vitanisi ne Iutaia, la muvikala aloxo ꞌo. \v 2 \x + \xo 3:2 \xt Mat 4:17; Mak 1:15\x* “Ngingi ngaxiu opongengi. Xo saxisaxilaꞌu teitexi no opo loxotolo anu a ꞌalaꞌalai mukalu.” \v 3 \x + \xo 3:3 \xt Ais 40:3\x*Ioanesi anu itema e Lataua muvikalanu no anaxu itemasou palomatana Aisaia, anu muvikala aloxo ꞌo, \q1 “Ngalomu sou itema vile uꞌavaꞌava no xalee lia vitanisi lexe \q2 ngalalaxiinu voteꞌi mo ngamomosou voteꞌi sou Tila.” \p \v 4 \x + \xo 3:4 \xt 2Ta 1:8\x*Ioanesi ne musakii kameli laxusou sou mutaluxu vasimolu, xe muutupokoxu bulumakau sosou. ꞌAniꞌanixu ane musiaꞌe taula ilou unuxu. \v 5 Ta mitema mutelo ne Ielusalemu mo ne Iutaia mo tuatuala e ꞌalai no lexa Ioridani aneꞌi mineꞌe noxou Ioanesi, \v 6 la aneꞌi mipaꞌalixu lamana ꞌiliꞌilixo masumasua noxiꞌa, la sou anu muꞌulosiꞌa no lexa ne Ioridani. \v 7 \x + \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33\x*Ia mumaisiꞌa ta Palisaio iloꞌa ta Sadokaio mineꞌe sou lexe uꞌulosiꞌa la anu muvikalaneꞌi aloxo ꞌo. “Ngingi loxo lasile molosila ta ꞌolu, Lataua laꞌiaxuinge ia ꞌei muvikalangengi lexe ngaꞌume sou ngapolopepeenu laiꞌa noxou.” \v 8 Lexe ngingi ngaxiu opongengi manina, la ꞌiliꞌilixomengi ne umaxaꞌinge, lexe ngingi ngexiu opongengi. \v 9 \x + \xo 3:9 \xt Ioa 8:33, 39; Rom 4:12\x*Ia mamu sou tangengi uvikalangengi, “lexe ngingi Avalaamu ta ꞌiluꞌilusunu.” Eni avikalangengi aloxo. Lataua umomomo sou uꞌoxonu lavoꞌo la uxali Avalaamu ta ꞌiluꞌilusunu. \v 10 \x + \xo 3:10 \xt Mat 7:19; Luk 13:6-9\x*Lapemu a mulalaxii muai no ovu tavaꞌu. Lexe ovu ane uneneꞌa laixe uasi la ixetau loxo itema vile uxetau ovu sou uleanu no navu. \v 11 \x + \xo 3:11 \xt Ioa 1:26-27, 33; Apo 1:5\x*La sou eni avikalangengi lexe eni aꞌulosinge no anu lexa vitanisi loxo sosovo, sou ngingi ngexiunu opongengi, la iliꞌi la itema vile xaviinu uneꞌe la uꞌulosinge no anu Uleenu Tavuna mo navu, la xavi noxou ne uaulixu xavi noxilo. Mo eni amomomosou alulusou lamotasou siove sou tavaꞌu uasi. \v 12 Anu uneꞌe loxo itema vile, utetelisou silapa no avolu sou ukalipalanu uiti sosou sou uꞌelaxu no anu navu e ukalu uasi. Ia temanu la uai no taasou laꞌilali. \s1 Ioanesi Muꞌulosou Iesu \r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22) \p \v 13 No voxo vile la Iesu molu ne Xalilaia muneꞌe no lexa ne Ioridani, sou umasaxa lexe Ioanesi uꞌulosou. \v 14 Ia Ioanesi mumulesou la muvikalanu aloxo ꞌo, “umomomo lexe nini naꞌulosilo ia loxovaa ane nini neneꞌe noxilo ꞌo?” \v 15 La sou Iesu mukolinu vaikalau aloxo, “Naꞌoxo loxo ne uasi. Nenge taꞌoxonu mimii tavuꞌalo ne umomomo ukalusi ulai noxou Lataua aloxo ne.” La sou Ioanesi mumulinu vaikala noxou. \v 16 \x + \xo 3:16 \xt Ioa 1:32\x*No mine Iesu muꞌulo mukalu, la sou mulaa no lexa sou mulai no ale. La sou opo loxotolo mukisi la Iesu mumaisou Uleenu Tavuna muluꞌe loxo ngiala kuau muvava muluꞌe muxolu no kisou. \v 17 \x + \xo 3:17 \xt Lex 2:7; Ais 42:1; Mat 12:18; 17:5; Luk 9:35\x*La sou vaikala vile molu teitexi no opo loxotolo muꞌava aloxo. “Eni ꞌalixeni ane, eni amasaxau mo opoleli uꞌosasou misevile.” \c 4 \s1 Satani Mutovonu Iesu \r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13) \p \v 1 \x + \xo 4:1 \xt Eva 2:18; 4:15\x*Iesu muꞌulo mukalu la Uleenu Tavuna mulutulixu sou mulailixu no xalee lia vitanisi, sou Satani utovonu. \v 2 \x + \xo 4:2 \xt Mul 34:28\x*Iesu mupelemu la unoꞌu ꞌani uasi aso mavulovexa tamiꞌa xe ꞌolovoxo mavulovexa tamiꞌa la Anu musolixu. \v 3 Itemasou tovotovo muneꞌe sou utovonu la muvikalanu aloxo ꞌo. “Lexe nini Lataua ꞌolu manina la navikalanu lavoꞌo mo uxali veleti.” \v 4 \x + \xo 4:4 \xt Lap 8:3\x*La Iesu mukolinu vaikalau aloxo ꞌo. “Vaikala muai no nano no Lavuku Tavuna teinu noxou Lataua muvikala aloxo, ‘Ta mitema imauli no anu veletisi uasi ia aneꞌi imauli no anu vaivaikala ane ulaa no anaxu Latauasi.’” \v 5 Anu muvikala loxo ne mukalu, la sou Satani munoꞌu mulai no tuala tila ne Ielusalemu, sou mutelailixu no tani tila noxou Lataua kisou teitexi manina. \fig |alt="Jesus on pinacle of temple" src="DN00405b.tif" size="col" loc="Mat 4:5" copy="Illustration by Darwin Dunham © United Bible Societies, 1989." ref="Mataio 4:5" \fig* \v 6 \x + \xo 4:6 \xt Lex 91:11-12\x*La muvikalanu lexe. “Nini Lataua ꞌOlu manina la nailiꞌe uluꞌelai. Xo lavuku noxou Lataua muvikala lexe anu uvikalaneꞌi ta angelo noxou la ilooxene mo iamoneni teitexi no avoꞌa si, mo sou naꞌotunu tavaꞌine no ꞌa lavoꞌo uasi.” \v 7 \x + \xo 4:7 \xt Lap 6:16\x*Iesu muavuti la mukolinu aloxo ꞌo. “Vaikala noxou Lataua muvikala lexe, mamu sou natovonu Lataua Tila noxine.” \v 8 Mukalu la Satani mulutulixu Iesu mutelailixu teitexi no laxaꞌilu kisou, mukalu la mulosioxu mimii iouiou no xalexalee lia ꞌo ilou tokolomosou. \v 9 La anu muvikalanu Iesu aloxo ꞌo. “Lexe nini naxolaꞌu tavaꞌine voꞌoxu no lia sou nalotu uneꞌe noxilo la sou eni alosine mimii tavuꞌalo ꞌo ne ukalusi.” \v 10 \x + \xo 4:10 \xt Lap 6:13\x*Iesu muavuti la mukaitolonu lexe, “Satani nalai vaꞌaxu vaikala noxou Lataua muvikala aloxo ꞌo. ‘Nini naluꞌelailixene noxou Lataua Tila noxine mo nini nalotu ulai noxou Anusisi.’” \v 11 Xe Satani muꞌume la mulai, la ta angelo mineꞌe mixali noxou Iesu sou misuꞌulinu. \s1 Iesu Musokou Xaixai ne Xalilaia \r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15) \p \v 12 \x + \xo 4:12 \xt Mat 14:3; Mak 6:17; Luk 3:19-20\x*Xe iliꞌi la Iesu mulomu lexe aneꞌi miteteli sou Ioanesi sou milailixu no taasou navunavu, la sou Anu mulivu mulai no tuala no xalee lia tila ne Xalilaia. \v 13 Ia Anu musuku no tuala tila ne Naseleti sou muluꞌelai ne Kapenaumu ne muxolu no paꞌumolu kupa ne no lialiaxaꞌa mata noxiꞌa ta Sevuloni iloꞌa ta Napitali. \v 14 ꞌIlixo ane ne, Iesu mumomosou vaikala muxali noxou Lataua muxali no anaxu Aisaia itema sou palomatana aloxo. \q1 \v 15 \x + \xo 4:15 \xt Ais 9:1-2\x* “Lialia noxiꞌa mata ta Sevuloni mo Napitali lia ne \q2 muxolu ꞌalai no voteꞌi tila ulai no luaki, \q2 xe lia e muxolu no xalee lexa ne Ioridani anu lia ne \q2 muxolu no nano no xalee lia tila ne Xalilaia, \q2 tuala xalee ane ne noxiꞌa ta mitema ane aneꞌi ta Iutaia uasi. \q1 \v 16 Mo ta mitema tavuꞌalo noxou Lataua ane mixolu no ꞌa isivoxo tatila ne \q2 aneꞌi mimaisou teelu kaaxu, \q2 mo lamanaxu ne muxali noxiꞌa ta mitema e ilavusou Lataua uasi \q2 la loxo misoisoli ne lamana muxali noxiꞌa kalumo.” \p \v 17 \x + \xo 4:17 \xt Mat 3:2; 19:27\x*No voxo ane Iesu musoko sou muaꞌaloiꞌa ta mitema la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo. “Ngingi ngaxiunu opongengi xo saxisaxilaꞌu no opo loxotolo anu a ꞌalai mukalu.” \s1 Iesu Musokou sou Muꞌavaliꞌa ta Molomolo Noxou \r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11) \p \v 18 No voxo vile, la Iesu muamuaꞌi no paꞌumolu kupa ne Xalilaia, la mumaisou itema vile ualasou lexe Saimoni ilemo lexe Pita ilou vimou Andeleasi ikakae. Xo aneꞌi ilou ta mitema sou ikaeneꞌi ta sinana. \v 19 Xe muavuti la muvikalaneꞌi ilou aloxo ꞌo. “Nganeꞌe mo ngamulileli mo sou eni alosinge lavulavu sou ngalapuneꞌi ta mitema.” \v 20 Xe alaxu vilesisi ꞌo, la ilou mitautalonu kaexaꞌa muai ne, ia milutu sou mimulinu Iesu. \v 21 Ia milutu sou mimuamuaꞌi misuku milai, sevile la mumaisiꞌa Iakovo ilou vimou Ioanesi Sevedi ta ꞌolu. Aneꞌi iloꞌa mamiꞌa ixoxolu teitexi no anu uaxa mo isimesimenu kaexaꞌa. Iesu muavuti la muꞌavaliꞌa ilou. \v 22 Xe ilou miavuti la miꞌumesou mamiꞌa no ꞌa xaixai noxou no anu uaxa ne, ia aneꞌi ilou milutusou mimulinu Iesu. \s1 Iesu Muꞌaloxu Vaikala Muaꞌalo Xe Mupamaulineꞌi ta Mitema \r (Luk 6:17-19) \p \v 23 \x + \xo 4:23 \xt Mat 9:35; Mak 1:39; Apo 10:38\x*Xe iliꞌi, la Iesu muxixao no xalee tuala tila ne Xalilaia la muꞌunalai no tani sou lalotu noxiꞌa ta Iutaia sou mulosiꞌa lavulavu, xe Anu muaꞌaloxu aꞌalo laixe sou saxisaxilaꞌu noxou Lataua, mo Anu mupamaulineꞌi ta mitema ane pipiena muꞌoxo masuanu vasimeꞌa kalumo. \v 24 \x + \xo 4:24 \xt Mak 6:55\x*La sou aneꞌi miaꞌalo mulai no tuala xalee tila ne Silia. La ta mitema milailixaꞌa aneꞌi ane pipiena iouiou muꞌoxo masuaneꞌi. Aneꞌi ane navunavu tatila muꞌoxoneꞌi, mo aneꞌi ane ta uleenu ta masmasua mixolu noxiꞌa, mo aneꞌi ane pipiena masua e uꞌoxonu vasimeꞌa uoloolo la ilapau, xe aneꞌi ane vasimeꞌa musoisoli, la sou Iesu mupamaulineꞌi. \v 25 \x + \xo 4:25 \xt Mak 3:7-8\x*Anu muꞌoxonu aloxo ne xe ta mitema tavuꞌalo ne Xalilaia mo no xalee lia tila ne Dekapolisi mo ne Ielusalemu mo ne Iutaia mo xalee lia e mixolu ꞌalai no lexa paꞌumolu ne Ioridani ne aneꞌi mimaisou la sou mimulinu. \c 5 \s1 Iesu Muaꞌalo Teitexi no Laxaꞌilu \r (Luk 6:20-23) \p \v 1 Iesu mumaisiꞌa ta mitema tavuꞌalo mineꞌe la Anu mutelai muxolu teitexi no laxaꞌilu vainu la sou ta molomolo noxou mineꞌe noxou. \v 2 La sou Anu musokosou muaꞌaloiꞌa aloxo ꞌo. \q1 \v 3 \x + \xo 5:3 \xt Ais 57:15\x* “Aneꞌi ane uleneꞌi iu lavuluti uasi la aneꞌi iꞌosa iliꞌi la Anu ualusiꞌa \q2 xo iliꞌi la aneꞌi ixolu no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo. \q1 \v 4 \x + \xo 5:4 \xt Ais 61:2-3; Pal 7:17\x*Aneꞌi ane itatama la aneꞌi iꞌosa \q2 xo iliꞌi la Anu ualusiꞌa mo uxolixolineꞌi. \q1 \v 5 \x + \xo 5:5 \xt Lex 37:11\x*Aneꞌi ane italoxolixaꞌa iluꞌelai la aneꞌi iꞌosa \q2 xo iliꞌi la Anu ualusiꞌa la lia ane ꞌo ne aneꞌi naꞌa. \q1 \v 6 \x + \xo 5:6 \xt Ais 55:1-2\x*Aneꞌi ane isoisolixaꞌa sou imulinu ꞌiliꞌilixo mulapu la aneꞌi iꞌosa \q2 xo Anu ualusiꞌa iliꞌi la aneꞌi iꞌanaꞌana, \q2 no anu ꞌilixo sou imulinu masaxa noxou Lataua utotomu. \q1 \v 7 Aneꞌi ane iꞌoxo alauna la aneꞌi iꞌosa \q2 xo Anu ualusiꞌa mo uꞌoxo alauna noxiꞌa iliꞌi. \q1 \v 8 Aneꞌi ane oponeꞌi malemalenga la aneꞌi iꞌosa \q2 xo Anu ualusiꞌa mo iliꞌi la aneꞌi imaisou Lataua. \q1 \v 9 Aneꞌi ane ixolixolineꞌi ta mitema no anu ꞌotoꞌoto sou ukalu la aneꞌi iꞌosa \q2 xo Lataua ualusiꞌa la nenge tamoxoꞌa lexe aneꞌi Lataua ta ꞌolu. \q1 \v 10 \x + \xo 5:10 \xt 1Pi 3:14\x*Aneꞌi ane miꞌoxo masuaneꞌi xo miꞌoxonu ꞌiliꞌilixo mulapu la aneꞌi iꞌosa \q2 xo iliꞌi la Anu ualusiꞌa mo aneꞌi ixolu no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua \q2 teitexi no opo loxotolo. \p \v 11 \x + \xo 5:11 \xt 1Pi 4:14\x*Ngingi ane ta mitema ilevetesinge mo iꞌoxomasuangengi mo ivikalasinge masumasua mo ikalavoisinge xo ngemulinu Itema ꞌOlu ne, la ngingi ngaꞌosa. \v 12 \x + \xo 5:12 \xt 2Aꞌa 36:16; Apo 7:52\x*Ia ngingi naꞌosa mo ngalei xo ulumengi ne tatila a uai teitexi no opo loxotolo xo ꞌilixo ane aneꞌi miꞌoxonu noxine ne anu iou vilesisi aloxo aneꞌi miꞌoxo masuaneꞌi ta mitema sou palomatana tei. \s1 Ngingi loxo Au Xe Lamana \r (Mak 9:50; Luk 8:16; 14:34-35) \p \v 13 Ngingi loxo au siꞌa ta mitema iouiou no tuala xalexalee ukalusi ia lexe au ne tuꞌaxu ukalu la nenge talivu noxu tuꞌaxu a loxovaa, xo au ane loxo ne la xaixai vile no anu uasi ta mitema isuꞌanusi ka imalamalaxoꞌu no tavaꞌa. \v 14 \x + \xo 5:14 \xt Ioa 8:12; 9:5\x*Ngingi loxo teelu siꞌa ta mitema iouiou no tuala xalexalee ukalusi tuala vile uxolu teitexi no laxaꞌilu la anu utalume uasi. \v 15 \x + \xo 5:15 \xt Mak 4:21; Luk 8:16; 11:33\x*Ta mitema ilavusou itoisou lalamo ka itaa uꞌunalai no nano no tiꞌa uasi, ia aneꞌi imulaxu teitexi no valovalosi sou ukaa siꞌa ta mitema tavuꞌalo e ixolu no nano no tani. \v 16 \x + \xo 5:16 \xt Ep 5:8-9; 1Pi 2:12\x*La sou anu iou vilesisi aloxo nini ne loxo teelu sou ukaa la lamanaxu ne uieisiꞌa ta mitema mo aneꞌi imaisou ꞌiliꞌilixo laixe ngingi ngeꞌoxonu la sou aneꞌi iꞌitinu ualasou Maminge e muxolu teitexi no opo loxotolo. \s1 Iesu Mumomomosou Lapuloto \p \v 17 \x + \xo 5:17 \xt Rom 3:31\x*Mamu ngingi ngaxavutala lexe eni exali sou axexeenu lapuloto mo vaikala noxiꞌa ta mitema sou palomatana, uasi. Eni eneꞌe ꞌo sou axexeenu uasi eni eneꞌe ꞌo sou aꞌoxo pekiaꞌu sou. \v 18 \x + \xo 5:18 \xt Luk 16:17; 21:33\x*Eni avikalanengi manina lexe umomomo no voxo ane loxotolo ilou lialia ukalu la vaikala mautunu vile mo kaukavu vile aneꞌi mikaukavunu no nano no lapuloto tasiauxu uasi uxolu aloxo ne ulai utalo lexe mimii tavuꞌalo ne uxali ukalusi. \v 19 \x + \xo 5:19 \xt Iak 2:10\x*Lexe itema vile umaisou lapuloto xalenu vile aloxo mii vile vitanisi, ia anu ulapuneꞌi ta mitema sou iꞌoxonu aloxo ne la ualasou itema ne uxali kituꞌa manina teitexi no opo loxotolo. Ia itema ne umulinu lapuloto ne sou ulosieꞌi ta mitema sou imulinu la sou anu ualasou tila no a saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo. \v 20 Eni avikalangengi manina lexe ngamulinu masaxa noxou Lataua mo ꞌiliꞌilixo mengi ulapu laixe uasi loxo ꞌiliꞌilixo mulapu noxiꞌa ta mitema sou lavulavu no ꞌa lapuloto iloꞌa ta Palisaio la ngingi ngamomomosou ngaꞌu nalai no a saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo uasi. \s1 Iesu Uvikalasou ꞌIlixosou Imomosou Vaikala \p \v 21 \x + \xo 5:21 \xt Mul 20:13; Lap 5:17\x*Ngingi ngalomusou vaikala noxiꞌa ta ꞌilusungengi minoꞌu mukalu lexe, ‘Ngingi ngaveꞌa ta mitema isoli uasi, itema vile uvaꞌu itema vile usoli la anu utulu no ꞌa vaivaikala.’ \v 22 \x + \xo 5:22 \xt 1Ioa 3:15\x*Ia eni avikalangengi aloxo ꞌo, lexe itema vile laꞌiaxuu vimou la anu utulu no anu vaivaikala. Mo ꞌenaꞌei ane uvikalanu vimou lexe ‘Kisine muxovulaulau ꞌo.’ la anu uxali noxou tatananu lapuloto teꞌi, ia itema vile uvikalanu itema vaꞌaxu aloxo ‘nini itema ne nexovulaulau manina.’ la anu ulai no taxa e navu uꞌaniꞌani no anu kaluxu uasi. \v 23 \x + \xo 5:23 \xt Mak 11:25\x*La sou lexe nini naneꞌenu lolovolo noxine sou naelaxu no valovalo ia naxavutalanu mii vile ngamomosou noxou vivine uao la, \v 24 namulaxu lolovolo noxine ne uai ꞌalai no valovalo ne ia nalai mo namomosou tei ꞌo. Lexe ngingi ngongou ngexali no anu opo vilesisi ukalu la sou nini nalai naelaxu lolovolo noxine ne. \v 25 Ia itema vile umasaxa sou utulusine no anu vaivaikala, la ngingi ngongou ngamuamuaꞌi no voteꞌi sou ngalai no tanixu vaivaikala la nini napalea mo ngongou ngamomosou vaivaikala tei. Xo masua sou itema ne ulailixene no avolu itema sou ulomu sou vaivaikala la ulailixene no avolu polisi, la sou polisi umuxaxene no tani sou navunavu. \v 26 Eni avikalaneni manina lexe nini naxolu no nano no tani sou navunavu ulai utalo lexe nini nalotonu ulu ane aneꞌi misosovosou noxine.” \s1 Iesu Muvivikala no Anu ꞌIlixosou Voteꞌi \p \v 27 \x + \xo 5:27 \xt Mul 20:14; Lap 5:18\x*Iesu muvikala la aloxo ꞌo, “Ngingi ngelomusou tei lexe, ‘Mamu sou ngingi ngaꞌoxonu ꞌiliꞌilixo sou voteꞌi.’ \v 28 Ia eni avikalangengi aloxo, lexe itema vile umaisie sema vile ia iou uisuxe xe tanu umulimuline la loxo anu muꞌoxonu ꞌilixo sou voteꞌi mukalu ne. \v 29 \x + \xo 5:29 \xt Mat 18:9; Mak 9:47\x*La sou lexe ieni tema ususulixene sou naꞌoxonu ꞌilixo masua la laixe lexe nini naluvunu mo nasuanu. Anu laixe lexe vasimene xalee vilesisi ne usua loxo io iliꞌi la vasimenge ukalusi ulai no navu ane kaluxu uasi. \v 30 \x + \xo 5:30 \xt Mat 18:8; Mak 9:43\x*Mo lexe avonge tema ususulixene sou naꞌoxonu ꞌilixo masua no anu, la laixe lexe nini naxotonu mo nasuanu. Anu laixe lexe vasimene xalee vilesisi ne usuꞌa loxo io iliꞌi la vasimene ukalusi ulai no navu ane kaluxu uasi.” \s1 Itema Usuane Semau \r (Mat 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 31 \x + \xo 5:31 \xt Lap 24:1-4; Mak 10:4\x*Iesu muvikala la aloxo ꞌo, “Ngingi ngelomusou tei lexe, ‘itema vile umasaxa lexe usuꞌane semau la ulosie la pepasou ixotonu taulaꞌixaꞌa.’” \v 32 \x + \xo 5:32 \xt 1Ko 7:10-11\x*Ia Iesu musolonu vaikala noxou la, la muvikala aloxo ꞌo, “Lexe itema vile uxalisie semau iꞌoxonu ꞌilixosou voteꞌi la anu usuꞌane. Ia lexe anu usuane vitanisi xe ilai iuluxu mulu vile la, la aneꞌi ilou miꞌoxonu ꞌiliꞌilixo sou voteꞌi. \v 33 \x + \xo 5:33 \xt Liv 19:12; Iti 30:2; Lap 23:21\x*Mo ngingi ngelomu sou kalumo lexe aneꞌi mivikalaneꞌi ta mitema tatei aloxo, ‘Mamu sou ngingi ngasakiinu vaikala vitanisi, ia ngingi ngaꞌoxo manina sou uasi. Lexe ngingi ngesakiinu vaikala la ngaꞌoxonu manina sou ulai noxou Tila.’ \v 34 \x + \xo 5:34 \xt Ais 66:1; Mat 23:22; Iak 5:12\x*Ia lexe ngingi ngasakiinu vaikala sou mivile, la mamu sou ngavikala lexe manina teitexi. Xo anu Lataua puloulousou sou uxoxolu no anu. \v 35 \x + \xo 5:35 \xt Lex 48:2; Ais 66:1\x*Mo mamu sou ngavikala lexe manina no lia ꞌo, xo lialia ꞌo ne Lataua tavaꞌu tanixu sou ututulu no anu ane. Xe mamu sou ngavikala lexe manina ne Ielusalemu, xo Ielusalemu ne anu tuala tila noxou tatananu tuala e tatila manina ane. \v 36 Mo mamu sou ngavikala lexe manina teitexi no kisilo, xo nini namomomo sou nakoinu laxusine vile uxali kea xe muximuxi uasi. \v 37 La sou laixe lexe vaikala mengi ne manina, la nini navikalasi lexe manina xe uasi la nini navikalasi lexe uasi. Xo vaikala seꞌi la utelo no latanu ne molu noxou itema masua. \s1 Mamu sou Nakolinu Masua \r (Luk 6:29-30) \p \v 38 \x + \xo 5:38 \xt Mul 21:24; Liv 24:20; Lap 19:21\x*Mo ngingi ngalomu sou aneꞌi mivikala aloxo ꞌo, ‘Lexe itema vile uvene no ieni la nini nakolinu mo navau no iou xe uvene no anaxene la nini nakolinu mo navau no anaxu.’ \v 39 Ia eni avikalangengi aloxo ꞌo. Lexe itema vile uꞌoxo masuaneni la nini nakolinu uasi. Mo lexe usavaline no xaleneni tema la natolosou xaleneni ae la ulai mo anu usavaline la. \v 40 Mo lexe itema vile utulusinge no anu vaivaikala sou lexe nini nalosou tokolomo la nalosou tokolomo ane veveeni noxine kalumo. \v 41 Mo itema vile xaviinu sou lexe nini natavulenu laꞌilalixu ulai uxali loxo lova (1,500m) la nini natavulenu ulai utalo loxo lova tamei (3,000m). \v 42 Mo lexe itema vile umasaxau mivile noxine la nini nalosousi, mo lexe itema vile ulingau mivile noxine lexe unoꞌu ꞌo xe iliꞌi la ukolinu la nini nalosousi. \s1 ꞌIliꞌilixo sou Namasaxaiꞌa ta Uluameni \r (Luk 6:27-28, 32-36) \p \v 43 \x + \xo 5:43 \xt Liv 19:18\x*Mo ngingi ngelomusou vaikala tei lexe, ‘Ngamasaxaiꞌa ta menexinge ia ngaꞌoxonu masua noxiꞌa ta uluamengi.’ \v 44 \x + \xo 5:44 \xt Mul 23:4-5; Luk 23:34; Apo 7:60; Rom 12:14, 20\x*Ia eni avikalangengi aloxo ꞌo, ngamasaxaiꞌa ta uluamengi mo ngakilakasiꞌa aneꞌi ane iꞌoxonu masuangengi. \v 45 Aloxo ne la sou ngingi ngaxali loxo Maminge ta ꞌolu teitexi no opo loxotolo. Anu uꞌoxonu aso uiei teitexi noxiꞌa ta mitema ta masua xe ta mitema ta laixe kalumo. Mo Anu ulavusou uꞌoxonu laꞌiua usili noxiꞌa ta mitema milapu mo aneꞌi ane ilapu uasi kalumo. \v 46 Ia lexe ngingi ngamasaxaiꞌa ta mitema e imasaxaingesi la ngingi nganoꞌu ulu ane loxovaa? Male uasi. Ta mitema e itaxusou lamoli noxixe ne aneꞌi kalumo ilavusou iꞌoxonu ꞌilixo aloxo ne. \v 47 Ngingi ngaꞌoxonu aso laixe siꞌa ta vivinge, la ngingi ngauualixaꞌa ta mitema vaꞌaxu no ꞌa mii maꞌia? Male uasi. Tamitema ane aneꞌi ta Iutaia uasi ne aneꞌi iꞌoxonu aloxo ne kalumo. \v 48 \x + \xo 5:48 \xt Liv 19:2; Lap 18:13\x*Ngingi ta mitema ngaxolu ngalapu manina loxo Maminge muxolu no loxotolo ne Anu mulapu manina.” \c 6 \s1 ꞌIliꞌilixo sou Isuꞌulineꞌi ta Mitema Vaꞌaxu \p \v 1 \x + \xo 6:1 \xt Mat 23:5\x*Mo Iesu musolonu vaivaikala noxou la muvikala aloxo ꞌo. “Ngasaxilainge laixe mamu sou ngingi ngaꞌoxonu ꞌiliꞌilixo mulapu no ieꞌi ta mitemasi sou imaisinge. Xo lexe ngingi ngaꞌoxonu aloxo ne la umomomo sou Maminge teitexi no opo loxotolo ulosinge ulusou vile uasi. \v 2 La sou ngingi ngamasaxa lexe ngasuꞌulineꞌi ta mitema ane pausiꞌa no anu mimii moseꞌi, la mamu sou ngapalusou itema vile uꞌuli mo utautaunu xoolau sou uvikala lamana aloxo ta mitema sou kalakalavoi iꞌoxoꞌoxonu no taasou lalotu noxiꞌa, xe no voteꞌi sou ta mitema imaisiꞌasi. Eni avikalangengi manina aloxo ta mitema ane iꞌoxonu ꞌilixo aloxo ne aneꞌi minoꞌu ulusou mukalu. \v 3 Lexe ngingi ngalosiꞌa ta mitema ane pausiꞌa no anu mimii no avonge tema. La mamu sou avonge ae ulavusou mii maꞌia ane avonge tema uꞌoxoꞌoxonu. \v 4 Mo sou suꞌuli noxinge ne utalumesi. Ngingi ngaꞌoxonu aloxo ne la Maminge umaisou mii maꞌia ane nini neꞌoxonu mutalume ne la Anu ulosinge ulusou. \s1 Iesu Mulosieꞌi ta Molomolo Noxou sou Ikilaka \r (Luk 11:2-4) \p \v 5 \x + \xo 6:5 \xt Mat 23:5; Luk 18:10-14\x*Voxo ane lexe ngingi ngakilaka la mamu sou ngingi naꞌoxonu loxo ta mitema sou ikalavoi iꞌoxoꞌoxonu. Aneꞌi imasaxau sou itulu la ikilaka no nano no taasou lalotu noxiꞌa ta Iutaia mo no voteꞌi mupita sou ta mitema imaisiꞌa. Eni avikalangengi manina. Lexe aneꞌi minoꞌu uluiꞌa mukalu. \v 6 Ia voxo e lexe nini namasaxa sou nakilaka la nini naꞌunalai no kaveutu noxine mo natatu ukalu la sou nakilaka ulai noxou Mamine muxolu mutalume. La sou Mamine umaisou mimii e ngingi ngeꞌoxonu mutalume ne, la sou Anu ulosinge ulumengi. \v 7 \x + \xo 6:7 \xt 1Ta 18:26-29\x*La sou lexe ngingi ngakilaka la mamu sou ngaꞌoxonu vaikala piena vitavitanisi loxo ta mitema ane aneꞌi ta Iutaia uasi iꞌoxoꞌoxonu. Aneꞌi ixavutala lexe ivivikala tavuꞌalo la Lataua ulomusiꞌa. \v 8 \x + \xo 6:8 \xt Mat 6:32\x*Ia mamu sou ngingi ngamulinu ꞌiliꞌilixo noxiꞌa, xo tei no mine ngingi ngakilaka uao la Maminge mulavu sou mii maꞌia ane ngingi ngemasaxau. \v 9 Ngingi ngakilaka aloxo ꞌo, \q1 “Mamixe nini nexoo teitexi no opo loxotolo, laixe nexi tatoxonu ualasine. \q1 \v 10 \x + \xo 6:10 \xt Luk 22:42\x*Laixe nini naluꞌe nasaxilaꞌu tuala ane no lia ꞌo. \q2 Mo laixe talomuxene no lia ꞌo loxo aneꞌi ilolomuxene teitexi no opo loxotolo. \q1 \v 11 Vaimomo ꞌo nalosixe laꞌilali sou nexi taꞌou voxovoxo. \q1 \v 12 \x + \xo 6:12 \xt Mat 6:14-15; 18:21-35\x*Naxiunu tumalineu ꞌiliꞌilixo masumasua noxixe \q2 aloxo nexi taxiunu tumalixeu ꞌiliꞌilixo masumasua \q2 noxiꞌa aneꞌi ane miꞌoxo masua muneꞌe noxixe. \q1 \v 13 \x + \xo 6:13 \xt Luk 22:40; Iak 1:13; Ioa 17:15; 2Te 3:3; 2Ti 4:18\x*Mamu sou naolenexi ulai no anu mimii sou tovotovo. \q2 Ia naolenexi ulai vaꞌaxu no anu ꞌiliꞌilixo ane masumasua. (Xo saxisaxilaꞌu ne noxinesi mo xavi mo lamana anu kaluxu uasi. Manina.) \p \v 14 \x + \xo 6:14 \xt Mak 11:25-26\x*Mo lexe ngingi ngaxiunu tumalingeu ꞌiliꞌilixo masumasua ane ta mitema miꞌoxonu uneꞌe noxinge la Maminge uxolu teitexi no opo loxotolo kalumo uxiunu tumalou ꞌiliꞌilixo masumasua noxinge. \v 15 Ia lexe ngingi ngaxiunu tumalingeu ꞌiliꞌilixo masumasua ane ta mitema miꞌoxonu muneꞌe noxinge uasi la Maminge kalumo umomomo sou uxiunu tumalou ꞌiliꞌilixo masumasua noxinge uasi. \s1 Peletoto sou Pelemu \p \v 16 \x + \xo 6:16 \xt Ais 58:5-9\x*La sou no mine ngingi ngapelemu la ngakasangi loxo ta mitema sou kalakalavoi iꞌoxoꞌoxonu mamu. Aneꞌi iꞌoxonu ieꞌi uolevolo sou lexe ta mitema imaisiꞌa lexe aneꞌi mipelemu. La sou eni avikalangengi aloxo ꞌo, aneꞌi minoꞌu ulusou mukalu. \v 17 Ia no mine ngingi ngamasaxa lexe ngapelemu la ngaꞌulo mo ngamulaxu mii tumaꞌu lailaixe no vasimenge mo iengi. \v 18 Mo sou ta mitema ilavusou lexe ngingi ngapelemu uasi. La Maminge anusisi e talavusou tamaisou uasi, Anu molusi umaisou mii maꞌia ane ngingi ngeꞌoxonu mutalume ne la sou Anu ulosinge ulusou. \s1 ꞌIliꞌilixo sou Ixalisou Mimii Lailaixe \r (Luk 12:33-34) \p \v 19 \x + \xo 6:19 \xt Iak 5:1-3\x*Mo mamu ngingi xavutalamengi utulu no anu lamoli mo lavuluti e ngamulaxu no lia ꞌo. Xo lamoli mo lavuluti ne ngamulaxu la tatotoxae ixotosou mo uai la ukukakuka la usuꞌa, xe ta mitema sou pakali iꞌuna no tani la ipakalinu. \v 20 \x + \xo 6:20 \xt Mat 19:21; Luk 18:22\x*Ia anu laixe lexe ngingi xavingengiu lamoli mo lavuluti sou teitexi mo ngamulaxu. Xo lamoli mo lavuluti ane teitexi ne tatotoxae ixotosou mo uai la ukukakuka xe ta mitema sou pakali imomomo sou iꞌunalai la ipakalinu uasi. \v 21 Xo no tuala ane ne mimii lailaixe noxinge a uai no anu ne ia tanenge mo xavutala menge a uxolu lai ne kalumo. \v 22 Ngingi iengi ne, anu teelu sou vasimenge. Xo lexe iengi ne laixe, la anu ulosinge lamana. \v 23 Ia lexe iengi ne masua, la anu ulosinge isivoxosi, ia lexe teelu ne uxolu no nano noxinge ne uasi la isivoxo ne uxali tila misevile. \v 24 Itema sou xaixai vile umomomo sou uxaxai noxiꞌa ta tatila noxou tamei uasi. Xo maasi xe xavutala noxou ukalipala, la anu umasaxau vile uasi, ia tanu vulusiu ane vile aloxo ne la sou ngingi ngamomomo sou ngaxaxai no iou Lataua xe ngaxaxai sou lamoli kalumo uasi.” \s1 Tangengi Uangenge Mamu \r (Luk 12:22-31) \p \v 25 \x + \xo 6:25 \xt Pil 4:6; 1Ti 6:6-8; 1Pi 5:7\x*Mo Iesu muavuti la muvikalaneꞌi ta mitema la aloxo ꞌo, “Mamu sou ngaxavutala piena no anu maulingenge mo ngavikala lexe nenge taꞌou mii maꞌia mo taiexu mii maꞌia xe tasakiinu mii maꞌia sou vasimenge? Xo laꞌilali anu utila no anu maulingenge mo tokolomo kalumo utila no anu maulingenge? Uasi. \v 26 \x + \xo 6:26 \xt Mat 10:29-31; Luk 12:6-7\x*Loxo naxavutalaneꞌi ta ngiala, aneꞌi ilavusou itotounu xai mo imolo laꞌilali uasi mo, aneꞌi siꞌa tani sou ipitanu laꞌilalixaꞌa no anu uasi. Ia Maminge anu muxolu no opo loxotolo molu ulosiꞌa laꞌilali. Io ngingi ne loxo ta ngiala uasi ngingi ne tatila musuku noxiꞌa mo ngeuaulixaꞌa. \v 27 Ia lexe vile nonixi noxinge ne uxavutala piena no anu maulixu lexe uxolu maxuveeni sevile, la anu umomomo sou molu usukunu maulixu ulai sevile? Uasisi manina. \v 28 Loxovaa la ngingi ngaxavutala piena no anu mimii ane loxo tokolomo ꞌo? Ngaxavutalanu kungalo seseenu ne a loxovaa? Anu uxaxaisou uꞌoxonu tokolomo uasi. \v 29 \x + \xo 6:29 \xt 1Ta 10:4-7; 2Aꞌa 9:3-6\x*Ia avikalangengi lexe Solomoni tatananu tuala ne munoꞌu mimii lailaixe no lia ꞌo mukalusi, ia kungalo seseenu muuaulixu tokolomoxu ne. \v 30 Ia lexe Lataua utokolomonu iaiae no anu seseenu ane uleme vaimomo ꞌo xe neꞌiela la ta mitema ixotosou sou iꞌelaxu, la anu utokolomongengi laixe manina musuku uuaulixu sesee ne. Ae, ngingi ta mitema ane ne ngemulaxu tangengi noxou Lataua kituꞌasi ne. \v 31 Aloxo ne, la sou mamu sou ngingi ngaxavutala piena no anu mii maꞌia sou ngaꞌou mo ngaiexu mo ngatokolomoxu. \v 32 \x + \xo 6:32 \xt Mat 6:8\x*Xo ta mitema ane ilavusou Lataua uasi no lia ꞌo ne, aneꞌi ixavutala piena sou ikakamulinu mimii ane ne. Ia Maminge muxolu no opo loxotolo ne mulavusou lexe mimii ane ne, anu laixe sou ngingi nganoꞌu. \v 33 \x + \xo 6:33 \xt 1Ta 3:11-14; Lex 37:4, 25; Rom 14:17\x*Ia mii vile lexe ngingi ngaꞌoxonu tei aloxo, ngingi ngaxolu ngataloxolingenge no laaxu Lataua mo ngalomuxu la sou Anu ulosinge mimii latala kalumo. \v 34 Aloxo ne la sou ngaxavutala sou neꞌiela mamu, Xo neꞌiela ne anu voxo vilemo, xe tuꞌumaxu sou voxo vilevilesi ne anu iou vilesisi uasi. \c 7 \s1 Mamu sou Ngatilovo sou ꞌIliꞌilixo Noxiꞌa ta Mitema Ane Vaꞌaxu \r (Luk 6:37-38, 41-42) \p \v 1 \x + \xo 7:1 \xt Rom 2:1; 1Ko 4:5; Iak 4:11-12\x*Mamu sou ngatilovosou ꞌilixoiꞌa ta menexinge, mo sou Lataua utilovosou ꞌiliꞌilixomengi uasi. \v 2 \x + \xo 7:2 \xt Mak 4:24\x*Xo Lataua utilovosou ꞌiliꞌilixomengi iou vilesisi aloxo ngingi ngetilovosou ꞌiliꞌilixoiꞌa ta menenginge ne. Mo utilovosou ꞌiliꞌilixomengi iou vilesisi aloxo ngingi ngetilovosou ꞌiliꞌilixoiꞌa ta menexinge. \v 3 Ia tavaꞌu loxovaa la sou namaisou ꞌiliꞌili seꞌi no iou itema vile noxou Lataua e anu loxo vivine, ia nini namaisou ovu alelaxu e muxolu no ieni ne ua. \v 4 Nini namaisou ovu alelaxu uxolu no ieni uasi io loxovaa la sou navikalanu vivine lexe, ‘Vivilo ieni uvaxailosi mo axexeenu, ꞌiliꞌili no ieni.’ \v 5 La nini loxo itema sou kalavoi manina, tei la nini naxexeenu ovu alelaxu no ieni ꞌo, ka sou namalei lamana laixe la sou naxexeenu ꞌiliꞌili seꞌi noxou vivine iou ne. \v 6 Mamu sou naaꞌaaneꞌi ta aꞌaa no ꞌa mimii ane malemalenga, mo mamu sou ngingi ngasuꞌanu tualemengi ulai noxiꞌa ta memee. Lexe ngingi ngaꞌoxonu aloxo ne la aneꞌi imalamalaxoꞌu no tavaꞌa, xe ukalu la ixiu uneꞌe noxinge la ingangasinge mo iteateangengi. \s1 Ngalinga mo Ngakamuli Xe Ngapolopolo \r (Luk 11:9-13) \p \v 7 \x + \xo 7:7 \xt Mak 11:24; Ioa 14:13; 15:7; 16:23-24\x*Lexe ngalinga utotomu noxou Lataua la Anu ulosinge mo ngakamulinu utotomu la ngaxalisou xe ngapolopolo noxou utotomu la ukisiinu aitenga noxinge. \v 8 \x + \xo 7:8 \xt 1Ioa 3:22; 5:14-15\x*La sou aneꞌi ane ilinga noxou utotomu la Anu ulosiꞌa mo aneꞌi ane ikakamulinu utotomu la ixalisou, xe aneꞌi ane ipolopolo utotomu la Lataua ukisiinu aitenga noxiꞌa. \v 9 ꞌEnaꞌei noxinge ꞌolu ulingau veleti la anu ulosou lavoꞌo? Male uasi. \v 10 Mo lexe ulingau sinana la anu ulosou sinanaveveeni? Male uasi. \v 11 \x + \xo 7:11 \xt Iak 1:17\x*Aloxo ngingi ta mitema ta masua, ia ngelavusou ngalosiꞌa ta ꞌilinge mimii lailaixesi. La sou loxovaa noxou Maminge ane muxolu teitexi no opo loxotolo ulavusou ulosiꞌa aneꞌi ane ilinga mimii lailaixe. \v 12 \x + \xo 7:12 \xt Mat 22:39-40; Luk 6:31; Rom 13:8-10\x*La ngaꞌoxonu mii ulai noxiꞌa ta mitema aloxo ngingi ngemasaxa lexe aneꞌi iꞌoxo uneꞌe noxinge ne. Xo mimii ane ne mikaukavunu muai no nano no anu lavukusou lapuloto noxiꞌa ta mitema sou palomatana. \s1 Aitenga Kituꞌa Xe Aitenga Tatila \r (Luk 13:24) \p \v 13 Mo ngingi xavingengi sou ngaꞌunalai no anu aitenga kituꞌa. Xo aitenga mo voteꞌi ane ulai no anu taxasou navunavu ne toxoxaꞌa, la anu seꞌisisi noxiꞌa ta mitema tavuꞌalo sou imulinu. \v 14 Ia aitenga mo voteꞌi ane ulai no tualasou mauli ne kituꞌasi, la ta mitema ta taꞌeisi iꞌunalai no anu. \s1 Ovu Xe Ngiaxu \r (Luk 6:43-45) \p \v 15 \x + \xo 7:15 \xt Mat 24:24; Apo 20:29; 2Pi 2:1\x*Ngingi ngasaxi laixe noxiꞌa ta mitema sou palomatana kalakalavoi, xo aneꞌi itokolomoxu sipsip laxusou no ale no vasimeꞌa, ia oponeꞌi ne loxo ta aꞌaa ta vova. \v 16 \x + \xo 7:16 \xt Xal 5:19-22; Iak 3:12\x*La sou nenge tatongoneꞌi ta mitema sou palomatana kalakalavoi aloxo, nenge tatongonu ovuovu no anu ngiangiaxu. La sou ta mitema imomomosou ielexu ovu ngiaxu no anu xuxua uasi mo uaini ngiaxu no anu lamota anaanaxu uasi. \v 17 Aloxo ne la ovuovu laixe ne uneneꞌa la uxalixu temanu laixe ia ovuovu ane masua uneneꞌa la tematemanu ne anu masua. \v 18 Ovu laixe umomomo sou uneneꞌa la temanu masua uasi, mo ovu masua anu umomomo sou uneneꞌa la temanu laixe uasi. \v 19 \x + \xo 7:19 \xt Mat 3:10; Luk 3:9; Ioa 15:6\x*Ovuovu tavuꞌalo ane ne ulavusou uneneꞌa laixe uasi, la ixetaꞌu ka ileanu uluꞌelai no navu. \v 20 \x + \xo 7:20 \xt Mat 12:33\x*Aloxo ne la sou ngingi ngatoxonu itemasou palomatana kalakalavoi xe itemasou palomatana manina no anu ꞌilixo noxiꞌa aloxo ngatoxonu ovuovu ne no anu ngiangiaxu. \v 21 \x + \xo 7:21 \xt Luk 6:46; Iak 1:25\x*Ia ngingi ngaxavutala lexe ta mitema e ilavusou imoxoꞌilo lexe tila tila iꞌunalai no anu saxisaxilaꞌu no opo loxotolo. Uasi. Ia ꞌei ane umulinu masaxa noxou Mamilo muxolu teitexi no opo loxotolo anu si a uꞌunalai no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua. \v 22 No ꞌa voxo sou vaivaikala tila noxou Lataua la ta mitema tavuꞌalo ivikalaleli aloxo ꞌo, ‘Tila Tila nexi e texaxai loxo ta mitema sou palomatana no ualasine ano, mo nexi tekusaiꞌa ta uleenu ta masumasua no ualasine xe nexi teꞌoxonu sosovo tavuꞌalo ano.’ \v 23 \x + \xo 7:23 \xt Lex 6:8; 2Ti 2:19\x*La eni avikala lamana noxiꞌa aloxo ꞌo, ‘Eni alavusinge sevile uasisi manina, ngingi ngamitema sou ngaꞌoxoꞌoxonu ꞌiliꞌilixo masumasua ane, ngalai vaꞌaxu.’ \s1 Ta Mitema Tamei Mitulusou Tani \r (Luk 6:47-49) \p \v 24 Aloxo ne la sou lexe aneꞌi ane ilomusou mo imulinu vaivaikala noxilo ꞌo, mo imuxaxu no taneꞌi, la aneꞌi aloxo itema e xavutalau laixe la mutulusou taasou teitexi no kulukisou. \v 25 Laꞌiua usili la uluꞌe mo lexa uanianipaa mo atume uili uneꞌe utuvu vaxa no anu tani ne, la tani ne umomomosou ulapau uasi. Xo anu mutulu teitexi no anu kulukisou. \v 26 Ia aneꞌi ane ulomusou vaivaikala noxilo ꞌo, ia imuxaxu no taneꞌi mo imulinu uasi, la aneꞌi aloxo itema e xavutalau laixe uasi, la mutulusou taasou teitexi no iꞌoiiꞌoi. \v 27 Laꞌiua musili muluꞌe mo lexa muanianipaa mo atume muili muneꞌe musuꞌa vaxa no anu tani ne la mulapau. Anu mulapau ne la masua avile.” \v 28 Iesu muxalilixu vaikala ne mukalu, la ta mitema tavuꞌalo mikuluke manina no anu vaikala noxou. \v 29 \x + \xo 7:29 \xt Mak 1:22; Luk 4:32\x*Xo Anu mulosiꞌa lavulavu ne loxo ta mitema sou lapuloto ilavusou iꞌoxoꞌoxonu uasi, ia Anu mulosieꞌi loxo itema e anu munoꞌu xavi sou uꞌoxonu. \c 8 \s1 Iesu Mupamaulinu Itema E Vulukali Muꞌoxonu \r (Mak 1:40-45; Luk 5:12-16) \p \v 1 Iesu molu no laxaꞌilu sou muluꞌe, la ta mitema tavuꞌalo mimulinu. \v 2 Xe iliꞌi la itema vile vulukali muꞌoxonu ne muneꞌe noxou Iesu. La muxolaꞌu tavaꞌu voꞌoxu mo mutangatulu no talaxu la muvikalanu sou lexe upamaulinu. La sou muvikalanu aloxo ꞌo, “Lexe nini namasaxa la napamaulileli mo eni axali malemalenga.” \v 3 La Iesu mukasivaxa no vasimolu la muvikalanu aloxo ꞌo, “Eni emasaxa lexe nini naxali malemalenga.” Xe alaxu vilesisi o la vulukali ne muxexee avile mole anu mumalemalenga. \v 4 \x + \xo 8:4 \xt Liv 14:1-32; Mat 9:30; Luk 17:14\x*Xe Iesu muavuti la mupalusou mulai. La mulosou vaikala pekiaꞌu aloxo ꞌo, “Nalai ia umomomo sou naaꞌalou evile no anu mii ane eni eꞌoxonu noxine o uasi manina. Ia nalai namaxainesi noxiꞌa ta ailiꞌi mo nalosiꞌa mii ane iꞌelaxu ulai noxou Lataua loxo Mosesi mulemolu sou napalaꞌalixu lexe nini nexali malemalenga no iou Lataua mukalu mo sou ta mitema imaisou la ilavu lexe nini vasimene laixe mukalu.” \s1 Iesu Mupamaulinu Itema sou Uulaxuneꞌi ta Mitema Itemaxu Taꞌuve sou ꞌOtoꞌoto \r (Luk 7:1-10) \p \v 5 Iesu muꞌunalai no tuala tila ne Kapenaumu, la itemasou usaxilaꞌa ta mitema itemaxu taꞌuve sou ꞌotoꞌoto ne Romu muneꞌe la mutaliꞌisou Iesu sou usuꞌulinu, \v 6 “Tila, itemasou xaixai noxilo mupipiena mo anu vasimolu usoisoli xe navunavu muꞌoxonu mo a uai no tani.” \v 7 La sou Iesu muvikalanu aloxo ꞌo, “Eni alai mo apamaulinu.” \v 8 Ia itema sou usaxilaꞌa ta mitema itemaxu taꞌuve sou ꞌotoꞌoto mukolinu vaikalau aloxo ꞌo, “Tila eni amitema a laixe sou nini naꞌuna no taasilo uasi, nini navikalasi la sou itema sou xaixai noxilo ne anu umauli la.” \v 9 Eni evikala loxo ne, xo eni exolu no laxaꞌa ta mitema e aneꞌi minoꞌu sosovo sou isaxilailo, mo ta mitema sou ꞌotoꞌoto ane eni esaxilaꞌa mixolu no laaxo kalumo. La sou lexe eni apalusou vile lexe nalai la anu ulai, mo avikalanu vile lexe naneꞌe la anu uneꞌe. Xe avikalanu itema sou xaixai noxilo lexe naꞌoxonu mii ꞌo la anu uꞌoxonusi. \v 10 Xe Iesu mulomu vaxa noxou la mukuluke. La sou Anu muvikalaneꞌi ta mitema e mimulinu ne aloxo ꞌo, “Eni avikalangengi manina lexe eni amaisou itema vile nonixi noxinge ta Isilaeli ne umuxaxu taanu, loxo itema o uasi. \v 11 \x + \xo 8:11 \xt Luk 13:29\x*La sou eni avikalangengi aloxo ꞌo. Ta mitema ane aneꞌi ta Iutaia uasi tavuꞌalo meꞌa no aso uxali xe no aso uꞌuna ilai inoꞌu tanixaꞌa sou iloꞌa Avalaamu mo Aisaki xe Iakovo ixolu ipita la iꞌani no anu laꞌilali tatila teitexi no opo loxotolo. \v 12 \x + \xo 8:12 \xt Mat 22:13; 25:30; Luk 13:28\x*Ia ta Iutaia e Lataua musosovosiꞌa tei sou lexe ixolu no anu saxisaxilaꞌu noxou ne Anu ukusaiꞌa ilai no tuala sou isivoxo no ꞌa xalee a ne itatama mo anaxaꞌa ukalakikiki no anu.” \v 13 La Iesu muvikalanu itema sou uulaxuneꞌi ta mitema sou ꞌotoꞌoto lexe “Nini nalai, la sou mimii uxali noxine aloxo nini nemulaxu taneni no anu mukalu.” La muisalili no voxo ane ne la itema sou xaixai noxou ne anu mumauli. \s1 Iesu Mupamauline Pita Leuanu \r (Mak 1:29-34; Luk 4:38-41) \p \v 14 Xe Iesu mulai muxali no tani noxou Pita, la mumaisie Pita leuanu ne iai no luu, xo pipiena muꞌoxone mo vasimele ialuxu. \v 15 Xe Anu muavuti la mulai noxie la mukasi vaxa no avole la pipiena ne muxexesie la sou ane mitulu sou mixutuxuxaꞌa laꞌilali. \v 16 Xe no ꞌolovoxo la ta mitema minoꞌa aneꞌi ane ta uleenu ta masumasua mixoo noxiꞌa sou mineꞌe noxou, la Anu mukusaiꞌa ta uleenu ta masumasua sou mixexesiꞌa ta mitema ne. Xe mupamaulineꞌi aneꞌi ane mipipiena. \v 17 \x + \xo 8:17 \xt Ais 53:4\x*Anu muꞌoxonu aloxo ne sou umomosou vaikala noxou Lataua mulaa no anaxu itemasou palomatana noxou Aisaia muvikala aloxo ꞌo, “Anusisi uxexeenu vovolea iouiou noxinge mo utavulenu tuꞌumaxu noxinge.” \s1 Iesu Muvikala no Anu ꞌIliꞌilixo sou Imulinu no Anu \r (Luk 9:57-62) \p \v 18 Ioxe Iesu mumaisiꞌa ta mitema tavuꞌalo mitulu mixaliliu, la muvikalaneꞌi ta molomolo noxou aloxo ꞌo, “Nenge talai no kupa xalee vile.” \v 19 Ia itema vile sou lavulavu no ꞌa lapuloto muneꞌe la muvikala Iesu aloxo ꞌo, “Tila eni emasaxa lexe amulineni mo nini nalai neꞌei ne la eni amulinenisi.” \v 20 \x + \xo 8:20 \xt 2Ko 8:9\x*La sou Iesu mukolinu aloxo ꞌo, “Ta aꞌaa ta vova ne siꞌa taxa no ꞌa lialia sou iai no anu, mo ta ngiala kalumo ne siꞌa iomu sou iai no anu, ia Itema ꞌOlu ne sou tani sou uai no anu uasi.” \v 21 \x + \xo 8:21 \xt 1Ta 19:20\x*Itema vile sou xaixai noxou muvikalanu Iesu aloxo ꞌo. “Tila eni amasaxa lexe amulineni ia eni alai aꞌasixu mamilo tei o.” \v 22 La Iesu muvikalanu lexe, “Nini naneꞌe mo namulileli, ia ta mitema ane misoisoli ne aneꞌi meꞌa iꞌasixaꞌa la.” \s1 Iesu Mukaitolonu Atume Toxoxaꞌa Ilou Luaki \r (Mak 4:35-41; Luk 8:22-25) \p \v 23 Xe Iesu mutelo no ꞌa uaxa la ta molomolo noxou mimulinu, \v 24 \x + \xo 8:24 \xt Lex 4:8\x*iloꞌa milai nonixi no kupa la sivo tatila xe xasi tatila muavuti la muxiuxiunu uaxa la luaki mupei muꞌuna no uaxa, ia Iesu ne Anu muai. \v 25 Ia aneꞌi milai sou mitulusou la mivikalanu lexe, “Tila nasuꞌulinenge, xo nenge ꞌalaꞌalai sou taꞌuoꞌuo.” \v 26 \x + \xo 8:26 \xt Mat 14:31; Lex 89:9\x*La sou Anu muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Muxamuxaxu tangengi noxinge ne anu kituꞌa manina, loxovaa la sou ngingi ngeꞌume ꞌo?” Xe Anu muavuti la mukaitolonu atume ilou xasi ne la atume mukalu la lexa kalumo ne muai seꞌisisi manina. \v 27 La sou aneꞌi mikuluke no anu, la mivikala lexe “Itema maꞌia ꞌo, e mukaitolonu atume ilou lexa la milomuxu ꞌo?” \s1 Iesu Mukusaiꞌa ta Uleenu ta Masumasua Noxiꞌa ta Mitema ta Tamei \r (Mak 5:1-20; Luk 8:26-39) \p \v 28 Iesu muxali no xalee lia tila ne Xadala, la muxalisiꞌa ta mitema ta tamei ta uleenu ta masumasua mixolu noxiꞌa. Aneꞌi mimaisou Iesu la meꞌa no lousiꞌa ta mitema misoisoli mineꞌe noxou. Ta mitema ta tamei ne ta uleenu ta masumasua miꞌoxoneꞌi ilou la ilou mivova manina la ta mitema imuamuaꞌi no voteꞌi mautunu ane ne uasi. \v 29 \x + \xo 8:29 \xt Mak 1:24; Luk 4:41\x*Aneꞌi mimaisou Iesu, la ilou miꞌava mulai noxou aloxo ꞌo “Nini Lataua ꞌOlu, loxovaa, voxo a uao, ia nini neneꞌe sou naꞌoxo masuanexi io?” \v 30-31 Mo miavuti la mivikalanu aloxo ꞌo, “Lexe nini namasaxa sou nakusaixe la napalusixe talai taꞌunalai noxiꞌa ta memee e laoluxaꞌa iuveuve ꞌalai no laxaꞌilu ꞌolele.” \v 32 La sou Anu muvikalaneꞌi lexe, “Ioxe ta uleenu ta masua ngalai mo ngaꞌunalai noxiꞌa ta memee.” La sou aneꞌi milai miꞌunalai noxiꞌa ta memee la miiave milai no kisou maea la mitalotaloxo miluꞌelai no kupaxu la miꞌuoꞌuo la misoisoli. \v 33 Xe ta mitema sou isaxilaꞌa ta memee ne mimaisou mii ane ne la miꞌume la milai miaꞌalo no anu mii ane muxali noxiꞌa ta mitema ta tamei e ta uleenu ta masumasua mixolu noxiꞌa ilou ne no tuala. \v 34 La sou ta mitema tavuꞌalo no tuala tila ne mineꞌe noxou Iesu, mimaisou la aneꞌi mivikala pekiaꞌu noxou lexe usukusou lia xalee tila ne mo ulai. \c 9 \s1 Iesu Mupamaulinu Itema Vile Vasimolu Musoisoli \r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26) \p \v 1 \x + \xo 9:1 \xt Mat 4:13\x*Iesu mutelo no uaxa la mulai no kupa xalee levi la mulai muxali no tualasou ne Kapenaumu. \v 2 La ta mitema mitavulenu itema vile vasimolu musoisoli muai no moꞌesou la mineꞌe noxou Iesu. No mine Iesu mumaisou lexe ta mitema ne mimuxaxu taneꞌi manina la muvikalanu itema e vasimolu musoisoli ne aloxo ꞌo, “ꞌAlixeni taneni utulu vilesisi. Eni exiunu tumalilou ꞌiliꞌilixo masumasua noxine.” \v 3 No mine Anu muvikalanu itema ne aloxo ne, la ta mitema sou lapuloto milomusou la xavutala muxali noxiꞌa lexe, “Itema ne muvikala masua noxou Lataua.” \v 4 \x + \xo 9:4 \xt Luk 9:47; Ioa 2:25\x*Ia Iesu mulavusou xavutalaiꞌa ne xe muavuti la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo. “Loxovaa la sou ngingi ngaꞌoxonu xavutala masua uꞌoxoo masuanu tangengi ꞌo? \v 5 Vaikala anevaa seꞌisisi sou eni alemolu, lexe eni avikala lexe eni exiunu tumalilou ꞌiliꞌilixo masumasua noxine ne, uasi, avikala lexe natulu mo namuamuaꞌi. \v 6 \x + \xo 9:6 \xt Ioa 17:2\x*Eni emasaxa lexe ngingi ngalavu sou lexe Itema ꞌOlu munoꞌu xavi sou uxiunu tumalou no anu ꞌiliꞌilixo masumasua noxiꞌa ta mitema.” Xe muavuti la muvikalanu itema e vasimolu musoisoli ne lexe, “Natulu mo nanoꞌu moꞌesine mo nalai no taasine.” \v 7 La itema ne mutulu la mulivu mulai no taasou. \v 8 Ta mitema tavuꞌalo mimaisou la mikuluke manina la miꞌitinu Lataua ualasou no anu xavi ane Anu mulosou itema ne. \s1 Iesu Muꞌavalou Mataio \r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32) \p \v 9 Xe Iesu mumuamuaꞌi mulai la, la mumaisou itema vile ualasou lexe Mataio uxaxai no anu tanisiꞌa ta mitema sou inonoꞌu lamoli. Iesu muavuti la muvikalanu lexe, “Naneꞌe mo namulileli.” Xe Mataio muavuti ꞌo la mumulinu. \v 10 Xe iliꞌi no mine Iesu mulai sou uꞌani no tani noxou Mataio, la ta mitema sou inoꞌu lamoli tavuꞌalo mo ta mitema sou ꞌiliꞌilixo masumasua mineꞌe la Iesu iloꞌa ta molomolou miꞌani mipita. \v 11 \x + \xo 9:11 \xt Luk 15:2\x*No mine ta Palisaio mimaisou aloxo ne, la mitaliꞌisiꞌa ta molomolo noxou Iesu lexe, “Loxovaa la sou itema sou ulosinge lavulavu iloꞌa ta mitema sou inoꞌu lamoli xe ta mitema sou ꞌiliꞌilixo masumasua iꞌaniꞌani ꞌo?” \v 12 Ia Iesu mulomusou vaikala noxiꞌa ne la sou muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Aneꞌi ane mipipienasi ilavusou ilai noxou itema sou pamauli, ia aneꞌi ane ipipiena uasi, ilavusou ilai noxou itema sou pamauli uasi.” \v 13 \x + \xo 9:13 \xt Ose 6:6; Mat 12:7\x*Ia ngalai mo ngakamulinu vaikala ane ꞌo laaxu laixe, vaikala ne muai no nano no anu Lavuku Tavuna teinu noxou Lataua muvikala lexe, “Eni masaxa tatila noxilo lexe ngingi ngaalaunasinge ngatongatoꞌo ia amasaxau mii e ngaꞌelaxu uasi. Xo eni xaixai noxilo aloxo ꞌo, eni eneꞌe sou aꞌavaliꞌa aneꞌi ane milapu uasi, ia eni eneꞌe sou aꞌavaliꞌa aneꞌi ane iꞌoxoꞌoxonu ꞌiliꞌilixo masumasua.” \s1 Talitaliꞌi sou Pelemu \r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39) \p \v 14 \x + \xo 9:14 \xt Luk 18:12\x*Alaxu vile la ta molomolo noxou Ioanesi mineꞌe noxou Iesu la mitaliꞌisou aloxo ꞌo, “Loxovaa la nexi noxiꞌa ta Palisaio ta pelemu ia ta molomolo noxine ilavusou ipelemu uasi ꞌo?” \v 15 La sou Iesu muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Lexe maulu vile sou utaulaꞌi alavua, la male ta menexu oponeꞌi tuꞌumaxu uasi, xo no voxo ane anu iloꞌa ixolu ꞌo uasi, ia iliꞌi aneꞌi inou itema ne ulai ukalu la anu iloꞌa ta menexu ixolu la ua, la sou aneꞌi ipelemu sou no anu laꞌilali. \v 16 Lexe tokolomo veveeni vile teinu ukakaa la itema vile umomomo sou unoꞌu lavalava xasixu alavua ia ulai usimenu vaxa no anu uasi. Xo lavalava xasixu alavua ne ulapunu tokolomo veveeni ne la uꞌoxonu ukakaa tatila la. \v 17 Mo itema vile umomomo sou usixolonu uaini alavua uꞌunalai no anu uaini vexasou teinu uasi, xo maasi la ukakaa la uaini unixi uatu la uꞌoxonu uaini xalusou ne ukakaa la masua avile. La sou inixiꞌu uaini alavua uꞌuna no anu uaini alavua vexasou la anu uxali laixe.” \s1 Iesu Mupamauline Molomolo Vile Misoli Xe Sema Vile Mikasou Iesu Tokolomou \r (Mak 5:21-43; Luk 8:40-56) \p \v 18 No mine Iesu uvivikalaneꞌi ta molomolo noxou Ioanesi, la itema sou usaxilaꞌu taasou lalotu muneꞌe muxolaꞌu tavaꞌu voꞌuxu muluꞌelai no talaxu Iesu la muvikalanu lexe, “ꞌAlixeni sema misoli ꞌalalaese ꞌo la sou naneꞌe mo namulaxu avone no vasimele mo sou ane imauli la.” \v 19 Xe Iesu muavuti la mumulinu la ta molomolou kalumo mimulinu. \v 20-21 \x + \xo 9:20-21 \xt Mat 14:36\x*Aneꞌi mimuamuaꞌi milai la sema vile ne sialu uluꞌe noxie tauu ie mavulovexa mo muluꞌe lia tamei mimuamuaꞌi mineꞌe no talou Iesu la mivikala no tane lexe, “Lexe eni akasou tokolomousi la eni laixeleli.” La sou ane milutu milai mikasou tokolomou. \v 22 Ia Iesu iou muxiu la mumaisie sema ne la muvikalane lexe, “ꞌAlixeni, taneni utulu vilesisi xo muxamuxaxu taneni noxine siꞌa mupamaulineni.” La sema ne laixene ane ꞌalalaenesi. \v 23 Xe no mine Iesu mulai muꞌunalai no tani noxou itema sou usaxilaꞌu lalotu, la mumaisiꞌa ta mitema itautaunu vei xe ta mitema e mineꞌe mipita sou soli ne itatama, la nalolomu uasisi manina. \v 24 Anu muavuti la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ngalailai. Molomolo ne isoli uasi ane miai ane.” Ia aneꞌi milomusou aloxo ne la mikekeiou. \v 25 Xe iliꞌi no mine ta mitema milailai no ale mukalu, la Anu mulai mukasi vaxa no avole molomolo ne, la mutulusie la ane mitulu. \v 26 La aꞌalosou mii maꞌia ane Iesu muꞌoxonu ne mulai no xalee tuatuala mukalusi. \s1 Iesu Mupamaulineꞌi ta Mitema Tamei Ieꞌi Seleveenu Xe Vile Anaxu Mutomu \p \v 27 \x + \xo 9:27 \xt Mat 20:29-34\x*Iesu musuku no tuala ane ne sou mumuamuaꞌi mulai ia ta mitema tamei ieꞌi seleveenu mimulinu la miꞌava aloxo ꞌo, “Nini Deviti ꞌilusunu, nini taneninexe noxou.” \v 28 Anu muꞌunalai no tani la sou ta mitema tamei e ieꞌi seleveenu ne mineꞌe noxou, la Iesu mutaliꞌisiꞌa ilou aloxo ꞌo, “Loxovaa ngingi ngongoꞌu ngemuxamuxaxu tangengi lexe eni amomomo sou aꞌoxo mii ane ꞌo?” La aneꞌi ilou mikolinu vaikala lexe, “Aani Tila.” \v 29 La sou Iesu mukasivaxa no ieꞌi ilou la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ngingi ngongoꞌu ngemuxamuxaxu tangengi noxilo aloxo ne la sou mii ane ne anu uxali noxinge ngongoꞌu.” \v 30 \x + \xo 9:30 \xt Mat 8:4\x*La ieꞌi ilou mukaa mo lamana laixe. La Iesu muvikalaneꞌi ilou pekiaꞌu aloxo ꞌo “Ngongou ngaaꞌalo mo evile ulavu no anu mii ane ꞌo uasisi manina.” \v 31 Ia aneꞌi ilou milai la miaꞌaloxu mii maꞌia Iesu muꞌoxonu noxiꞌa ilou la aꞌalo ne mulai no xalee lia tila mukalusi. \v 32 No mine aneꞌi ilou miuatulai la itema vile uleenu masua muaꞌaisou mo ulavusou uvivikala uasi minoꞌu miꞌunanu noxou Iesu. \v 33 \x + \xo 9:33 \xt Mak 2:12\x*La Iesu mukusau uleenu masua ne la itema e uvivikala uasi ne muvikala. Xe ta mitema mimaisou la mikuluke manina, la mivikala lexe, “Mii vile aloxo ꞌo uxali mo tamaisou tatei ne Isilaeli uasi.” \v 34 \x + \xo 9:34 \xt Mat 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15\x*Ia ta Palisaio mivikala lexe, “Anu ukusaiꞌa ta uleenu ta masumasua no anu xaviinu Velusavelu ane.” \s1 Ta Mitema sou Xaixai ta Taꞌeisi \p \v 35 \x + \xo 9:35 \xt Mat 4:23; Mak 1:39\x*Iesu mulai muxixaoxao no tuala ta tatila xe no tuala kitukitu la muꞌunalai no taasou lalotu la mulosiꞌa lavulavu, xe muaꞌaloxu aꞌalo lailaixe sou saxisaxilaꞌu noxou Lataua. Mo mupamaulineꞌi ta mitema pipiena iouiou muꞌoxoneꞌi. \v 36 \x + \xo 9:36 \xt Iti 27:17; 1Ta 22:17; Sek 10:2; Mat 14:14; Mak 6:34\x*Ia no mine Anu umaisiꞌa ta mitema tavuꞌalo la tanuxaꞌa xo aneꞌi mixolu ne mixovulaulausi, xe mixolu masua loxo ta sipsip tatananeꞌi uasi. \v 37 \x + \xo 9:37 \xt Luk 10:2\x*La muvikalaneꞌi ta molomolo noxou aloxo, “Xai lingamo mukalu ia ta mitema sou ikokoli tapiena uasi. \v 38 La sou laixe lexe ngingi ngalinga noxou Tila sou xai ne mo upalusiꞌa ta mitema sou xaixai la sou ineꞌe ikokoli no xai ne.” \c 10 \s1 Iesu Musosovosiꞌa ta Mitema sou Xaixai Noxou Mavulovexa Mo Muluꞌelia Tamei \r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16) \p \v 1 \x + \xo 10:1 \xt Mak 6:7; Luk 9:1\x*Iesu muꞌavaliꞌa ta molomolo noxou mavulovexa mo muluꞌelia tamei mineꞌe noxou, la mulosiꞌa xavi sou ikusaiꞌa ta uleenu ta masumasua iuatu noxiꞌa ta mitema xe ipamaulineꞌi aneꞌi ane pipiena iouiou muꞌoxoneꞌi. \v 2 Aneꞌi ta molomolo mavulovexa mo muluꞌelia tamei ne ualaualasiꞌa aloxo ꞌo. Vile Saimoni, ualasou vile lexe Pita ilou vimou Andeleasi mo Sevetaio ta ꞌolu ta tamei Iakovo ilou Ioanesi. \v 3 Mo Pilipi mo Vatolomaio mo Tomasi mo Mataio itema sou unoꞌu lamoli mo Iakovo, Alipaio ꞌolu mo Tadiasi, \v 4 Mo Saimoni anu itema vile noxiꞌa aneꞌi ane ixavutala lexe aneꞌi meꞌa isaxilaꞌu tualasiꞌa xe Iudasi e anu muitalonu Iesu no avoꞌa ta mitema sou mivau. \v 5 Aneꞌi ta molomolo mavulovexa mo muluꞌelia tamei ne Iesu mupalusiꞌa milai la mupelaꞌa aloxo ꞌo. “Mamu sou ngalai noxiꞌa ta mitema ane aneꞌi ta Iutaia uasi, mo ngaꞌunalai no tuala ta tatila ne Samalia uasi.” \v 6 \x + \xo 10:6 \xt Iel 50:6\x*Ia ngalai noxiꞌa ta sipsip ne Isilaeli e mixovulauneꞌi. \v 7 \x + \xo 10:7 \xt Mat 3:2; 4:17; Luk 10:9, 11\x*Mo lexe ngalai la ngaꞌalo lexe saxisaxilaꞌu noxou Lataua a muneꞌe ꞌalai mukalu. \v 8 Ngapamaulineꞌi aneꞌi ane mipipiena, mo ngatulusiꞌa aneꞌi ane misoisoli mo aneꞌi ane vulukali muꞌoxoneꞌi la ixali malemalenga xe ngakusaiꞌa ta uleenu ta masumasua e mixolu noxiꞌa ta mitema. Mii maꞌia ngingi ngenoꞌu ne ngenoꞌu vitanisi la sou ngingi ngalosiꞌa ta mitema vitanisi. \v 9 \x + \xo 10:9 \xt Luk 10:4\x*Mo mamu sou nganoꞌu lamoli xoulu mo siliva xe kopa ngataanu no vasimenge. \v 10 \x + \xo 10:10 \xt Luk 10:7; 1Ko 9:14\x*Mo ngamuamuaꞌi la nganoꞌu tiva aoao mo nganoꞌu tokolomo veveeni ta tamei mo siove sou tavaꞌinge xe vilaxo sou ngavilaxo no anu uasi. Xo itema sou xaixai umuamuaꞌi la aneꞌi ilosou mimii. \v 11 Xe ngingi ngaꞌunalai no tuala tila mo no tuala vile la ngingi ngakamulinu laixe ꞌo lexe itema ꞌei no tuala ane ne anu laixe mo itema mulapu, la sou ngingi ngongiꞌa itema ne ngaxolu ulai uxali no voxo ane lexe ngingi ngasuku no tuala ane ne. \fig |alt="town scene" src="BA03020BW.tif" size="col" loc="Mat 10:11" copy="Elsie Anna Wood, S.P.C.K., London. Redone by Louise Bass. Used by permission." ref="Mataio 10:11" \fig* \v 12 \x + \xo 10:12 \xt Luk 10:5-6\x*Lexe ngingi ngaꞌunalai no tani vile la ngavikalaneꞌi aneꞌi ane ixolu no nano no tani ne lexe, “Lataua uxolu noxinge.” \v 13 Mo lexe ngaꞌunalai no tani vile xe aneꞌi iꞌosasinge, la ngingi ngavikalaneꞌi lexe opo seꞌisisi ne uxo noxinge xe iꞌosasinge uasi, la opo seꞌisisi ne ulivu uneꞌe noxinge. \v 14 \x + \xo 10:14 \xt Luk 10:10-12; Apo 13:51\x*Ia lexe ngalai ngaxali no tuala tila vile xe no tuala vile ia ta mitema sou tuala ne iꞌavalinge mo inoꞌinge ngaꞌunalai no tani uasi mo ilomungenge uasi, xe no mine ngalaa la ngavutasou lomulo no tavaꞌinge ia ngasuku ngalai no tuala vile la. \v 15 \x + \xo 10:15 \xt Mat 11:24; Iud 1:7\x*Eni avikalangengi manina lexe, no anu voxo sou ta mitema itulu no anu vaivaikala la tuala tatila ne inoꞌu tuꞌutuꞌumaxu tatila manina uaꞌulixu tuꞌutuꞌumaxu noxiꞌa ta Sodomu xe ta Xomola. \s1 Tuꞌutuꞌumaxu Tavuꞌalo Uxali \r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17) \p \v 16 \x + \xo 10:16 \xt Luk 10:3; Rom 16:19\x*Eni apalusinge ngalai loxo ta sipsip ilai no taineꞌi ta aꞌaa ta vova. Aloxo ne la sou ngingi ngamulinu ꞌilixo noxiꞌa ta sinana ta veveeni mo ngaxavutalanu mii maꞌia sou lexe ngingi ngaꞌoxonu mo ngamulinu ꞌilixo laixe noxiꞌa ta ngiala ta kuau. \v 17 \x + \xo 10:17 \xt Mak 13:9-11; Luk 12:11-12; 21:12-15\x*Mo ngasaxilaꞌinge laixe noxiꞌa ta mitema. Xo inoꞌinge la ilai itulusinge no anu vaivaikala no ieꞌi ta tatila no anu pita noxiꞌa la ipuapuasinge no nano no taasou lalotu noxiꞌa. \v 18 Tavaꞌu xo ngingi noxilo, la sou aneꞌi itulusinge no ieꞌi tamitema sou xaixai noxiꞌa ta tamutuxu tuatuala mo tatananu tuatuala, la sou ngingi ngaavuti sou ngaꞌaloxu aꞌalo laixe ulai noxiꞌa xe ulai noxiꞌa ta mitema ane aneꞌi ta Iutaia uasi. \v 19 Xe lexe itetelisinge ngalai ngatulu no anu vaivaikala, la ngaxavutala piena no ꞌa vaikala sou ngalemolu uasi, mo ngaxavutala lexe ngavikala a loxovaa uasi. Xo no voxo ane ne vaikala uxali no anangenge vitanisi. \v 20 \x + \xo 10:20 \xt Ioa 14:26\x*La sou ngingi ngalavusou lexe ngingi ane ngavivikala ne uasi. Uleenu noxou Maminge ane uxolu noxinge la uvivikala ne. \v 21 \x + \xo 10:21 \xt Mai 7:6; Mat 10:35; Mak 13:12; Luk 21:16\x*Itema vile uavuti la ukalanu vimou sou ivau usoli, mo ta molomolo kalumo ne ta mamiꞌa iꞌoxoo aloxo ne noxiꞌa. Xe ta ꞌiliꞌiliꞌa ne, iavuti xe iasaxaiꞌa ta mamiꞌa iloꞌa ta neniꞌa la ikalaneꞌi ulai sou iveꞌa isoisoli. \v 22 Ulai la ta mitema imasaxainge uasi xo ngingi noxilo, ia ꞌenaꞌei ane utulu pekiaꞌu ulai utalo no anu soli la Lataua upamaulinu. \v 23 Mo lexe iꞌoxoo masuangengi no tuala vile, la ngaꞌume ngalai no tuala vile. Mo avikalangengi manina aloxo ꞌo, ngingi ngalai ngakalusou tuatuala ta tatila no nano no tuala tila ne Isilaeli uao ia Itema ꞌOlu uneꞌe. \p \v 24 \x + \xo 10:24 \xt Luk 6:40; Ioa 13:16; 15:20\x*Molomolo anu utila noxou tilasou e ulosiou lavulavu uasi xe itema sou xaixai anu tila noxou tilasou uasi. \v 25 \x + \xo 10:25 \xt Mat 9:34; 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15\x*Anu laixe lexe molomolo ne uxali umomomo loxo tilasou sou ulosiou lavulavu la anu mumomomo. Xe itema sou xaixai kalumo uxali umomomo loxo tilasou. Ia lexe tatananu tani ilemolu lexe Velusavelu ne uxolu no nano no tani ne, la aneꞌi ane mixolu no nano no tani ne ilemeꞌa lexe aneꞌi ta masua manina. \s1 Ta mitema Iꞌumolu Lataua \r (Luk 12:2-7) \p \v 26 \x + \xo 10:26 \xt Mak 4:22; Luk 8:17\x*La sou ngaꞌume noxiꞌa ta mitema uasi xo mii maꞌia ane misuꞌasou mo mitalumeiou ne ulai iliꞌi la upalaꞌa xo mii maꞌia ane mutalume ne iliꞌi la utalume uasi. \v 27 Mo vaikala maꞌia eni evikalangengixu no isivoxo ꞌo ne ngingi ngaaꞌaloxu no lamana. Mo mii maꞌia emunusou no sangalinge ne iliꞌi la ngalai ngatulu teitexi no tani kisou la ngaaꞌaloxu noxiꞌa ta mitema. \v 28 \x + \xo 10:28 \xt Rom 8:31; Iak 4:12\x*Mo mamu sou ngaꞌume noxiꞌa aneꞌi ane ivau vasimengesi usoli, ia imomomosou ivau uleengengi uasi. Ia laixe lexe ngaꞌume noxou Anu ane umomomo sou ukalusou vasimenge xe uleengengi no anu navu e kaluxu uasi. \v 29 Ia ngingi ngelavu lexe ta mitema ilotoneꞌi ta ngiala kitukitu tamei no anu kesi vile. Ia Lataua usaxilaꞌu mimii iouiou mukalusi mo lexe mii vile uꞌoxonu ngiala kituꞌa vile ne usoli, la Lataua mulavusou. \v 30 Mo laxusinge no kisinge ne Lataua muitisou mukalu. \v 31 \x + \xo 10:31 \xt Mat 6:26\x*La sou ngaꞌume mamu xo ngingi ngeuaulixaꞌa ta ngiala ta kitukitu moso ne. \s1 Nenge Mamu sou Tamaela Mo Tavikala Lamana Lexe Nenge Taxolu ta Mitemau Iesu \r (Luk 12:8-9) \p \v 32 La sou ꞌei ane uvikala lexe anu ulavusilo no ieꞌi ta mitema, la eni kalumo avikala lexe eni elavusou no iou Mamilo teitexi no opo loxotolo. \v 33 \x + \xo 10:33 \xt Mak 8:38; Luk 9:26; 2Ti 2:12\x*Ia ꞌei ane uvikala lexe anu ulavusilo uasi no ieꞌi ta mitema, la eni kalumo avikala lexe eni alavusou uasi no iou Mamilo teitexi no opo loxotolo kalumo. \v 34 Loxo io ngingi ngaxavutala lexe eni eneꞌe sou akalusou ꞌotoꞌoto no lia ꞌo uasi, eni eneꞌe ꞌo sou axalixu ꞌotoꞌoto no taingengi. \v 35 \x + \xo 10:35 \xt Mai 7:6\x*Mo eni eneꞌe sou axalilixu kalipala la, itema ꞌolu mulu uxiu uꞌoxo masua noxou momu xe ꞌolu sema iꞌoxo masua noxie nenie xe uaꞌane iꞌoxo masua noxie nenie. \v 36 La aneꞌi ane iloꞌa itema ne ixolu no tani ne ixiu imolosila neꞌi ngatongatoꞌo. \v 37 Mo ꞌenaꞌei ane umasaxaiꞌa momu ilee nenusi manina ia umasaxailo manina uasi, la anu noxilo uasi. Mo ꞌenaꞌei ane umasaxau ꞌolu mulu ilee ꞌolu semasi manina ia umasaxailo manina uasi la anu noxilo uasi. \v 38 \x + \xo 10:38 \xt Mat 16:24-25; Mak 8:34-35; Luk 9:23-24; 17:33; Ioa 12:25\x*Mo ꞌenaꞌei ane utavulenu ovu valautu noxou ia umulileli uasi la anu noxilo uasi. \v 39 Mo ꞌenaꞌei ane tanuxu maulixu ne iliꞌi la uxovulaunu, xe ꞌenaꞌei ane ulosou maulixu sou uaꞌaloxu aꞌalo laixe noxilo ne iliꞌi la anu uxalisou mauli. \v 40 \x + \xo 10:40 \xt Mak 9:37; Luk 10:16; Ioa 13:20\x*Mo ꞌei ane uꞌosasou unoꞌu itema ane eni epalusou, la anu uꞌosasou unoꞌilo kalumo. Xe ꞌei ane uꞌosasou unoꞌilo, la anu uꞌosasou unoꞌu anu ane mupalusilo. \v 41 Mo ꞌei ane uꞌosasou unoꞌu itemasou palomatana xo anu itemasou palomatana ne iliꞌi la anu unoꞌu ulu loxo aneꞌi ta mitema sou palomatana minoꞌu. Mo ꞌei ane uꞌosasou unoꞌu itema mulapu la anu unoꞌu ulu iou vilesisi aloxo itema mulapu unoꞌu ne. \v 42 Xe ꞌei ane ulosiꞌa aneꞌi ane ualasiꞌa uasi lexa sou iiexu xo aneꞌi ta molomolo noxilo, la eni avikalangengi manina lexe itema ne umomomo sou unoꞌu naꞌu ulusou kalumo. \c 11 \s1 Ioanesi Itema sou Uꞌulosiꞌa ta Mitema Mupalusiꞌa ta Molomolo Noxou Milai Noxou Iesu \r (Luk 7:18-35) \p \v 1 Ioxe iliꞌi no mine Iesu muvivikalaneꞌi ta molomolo noxou mavulovexa mo mulelia tamei mukalu, la aneꞌi misuku milai no xalee lia tila ne Xalilaia. La miꞌunalai no tuala tatatila sou Anu mulosieꞌi xe muaꞌaloxu vaikala noxou Lataua noxiꞌa ta mitema. \v 2 Ioxe, no mine Ioanesi muxolu no taasou navunavu, la mulomusou aꞌalosou xaixai noxou Kalisito, la mupalusiꞌa ta molomolo noxou milai noxou. \v 3 Aneꞌi milai la mitaliꞌisou aloxo ꞌo, “Nini itema e lexe naneꞌe ano ꞌo? Uasi, nexi texomaiou itema vile ꞌa uao.” \v 4 Iesu muavuti la mukolineꞌi lexe, “Ngalivu ngalai noxou Ioanesi la ngaꞌaloxu mii maꞌia ane ngemaisou xe ngelomusou. \v 5 \x + \xo 11:5 \xt Ais 35:5-6; 61:1\x*Ngalai ngaꞌalo lexe, ta mitema ieꞌi seleveenu mimalei, mo aneꞌi ane tavaꞌa musoisoli ne mimuamuaꞌi, mo aneꞌi ane vulukali muꞌoxonu vasimeꞌa ne laixeneꞌi, mo aneꞌi ane ilolomu uasi ne milomu mo aneꞌi ane misoisoli ne mimauli. Xe aneꞌi ane lavulutiꞌa uasi ne, milomusou aꞌalo laixe noxou Lataua. \v 6 Mo ꞌei ane umaisou xaixai ane eni eꞌoxonu xe xavutalau ukalipala uasi, ia xavutalau vilesisi noxilo, la anu uꞌosa.” \p \v 7 Ioxe no mine ta molomolo noxou Ioanesi milivu mukalu la Iesu muavuti sou muaꞌaloiꞌa ta mitema lamana noxou Ioanesi aloxo ꞌo, “Ngingi ngelai no xalee lia vitanisi sou ngemaisou mii maꞌia? Ngelai sou ngemaisou atume muilisou visoviso volovoloxu? \v 8 Lexe uasi, la ngingi ngelai ne sou ngemaisou mii maꞌia manina? Itema vile mutokolomo no anu tokolomo lailaixe? Uasi, aneꞌi ane tokolomo no anu tokolomo lailaixe ne ixoxolu no tani noxiꞌa ta tatananu tualasi. \v 9 Aloxo ne la sou ngingi ngelai sou ngemaisou mii maꞌia manina ne? Itema sou palomatana vile? Ani, ia eni avikalangengi lexe itema sou palomatana ane ne muuliuli noxiꞌa ta mitema sou palomatana tatei. \v 10 \x + \xo 11:10 \xt Mal 3:1; Luk 1:76\x*Itema ane nesi aneꞌi mikaukavusou muxolu no nano no anu Lavuku Tavuna teinu muvikala lexe, \q1 ‘Eni apalusou itema vile sou aꞌalo uuli noxine, \q2 mo upaipounu voteꞌisine tei.’ \p \v 11 Eni avikalangengi manina aloxo ꞌo. No taineꞌi ta mitema e ta neniꞌa mivoꞌoneꞌi no lia ꞌo ne, vile uxali tatila manina loxo Ioanesi itema sou uꞌulosiꞌa ta mitema uasi. Ia lexe itema ane uxali kituꞌa manina no nano no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua la anu utila noxou Ioanesi. \v 12 \x + \xo 11:12 \xt Luk 16:16\x*Musoko no voxo ane Ioanesi itema sou uꞌulosiꞌa ta mitema muaꞌalo muneꞌe muxali vaimomo ꞌo ne, la ta mitema e xavineꞌi ne iꞌotoꞌoto xavineꞌi sou lexe inoꞌu tualasou saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo. La aneꞌi xavineꞌi sou iꞌoxonu ꞌilixo iouiou mo iꞌotoꞌoto xe itetelisou mii ane ne. \v 13 Ta mitema sou palomatana mo Lapuloto noxou Mosesi miaꞌaloxu vaikala noxou Lataua muneꞌe mutalo no voxo ane Ioanesi muxali no anu. \v 14 \x + \xo 11:14 \xt Mal 4:5; Mat 17:10-13; Mak 9:11-13\x*Ia lexe ngingi opongengi uꞌosa mo ngalomuxu la anu Eliasi e lexe uneꞌe ane. \v 15 Ia lexe ꞌenaꞌei ane mulavusou lexe sangalou a uxoxolu sou ulomu no anu la laixe lexe ulomu sou vaikala ane ꞌo. \v 16 Ia ta mitema mipaa vaimomo ꞌo, eni avikalasiꞌa a loxovaa? Aneꞌi loxo ta molomolo ixoxolu no tanixu pitapita, la miꞌava mulai noxiꞌa ta menexiꞌa lexe, \q1 \v 17 ‘Nexi tevau xita lexe ngalei la ngingi ngamasaxa ngalei uasi, \q2 mo nexi telexe lexe sou soli la ngingi ngatama uasi.’ \p \v 18 La sou ngingi ne aloxo ta molomolo ne, xo Ioanesi itema sou uꞌulosiꞌa ta mitema muxali la uꞌani xe uie uasi, la ngingi ngevikala lexe uleenu masua muxolu noxou. \v 19 \x + \xo 11:19 \xt Mat 9:14\x*Ia Itema ꞌOlu muxali xe muꞌani xe muiexu uaini la ngingi ngevikala lexe, ‘Itema ꞌo ne uvunekaina mo uie uꞌokinu manina. Mo anu vaitamiꞌa ta mitema sou itaxusou lamoli iloꞌa ta mitema sou ꞌiliꞌilixo masumasua.’ Ia aneꞌi ixaxai noxou Lataua sou imaxaꞌu lexe lavulavu noxou Lataua ne anu lavulavu maninasou.” \s1 Tuala Ta Tatila E Imuxaxu Taneꞌi Uasi ne Inoꞌu Navunavu Kaluxu Uasi \r (Luk 10:13-15) \p \v 20 Ioxe, Iesu muavuti la muꞌunalai no tuala ta tatila, la muꞌoxonu sosovo tavuꞌalo ia aneꞌi ixiu oponeꞌi uasi. \v 21 \x + \xo 11:21 \xt Ais 23; Ese 26:1–28:26; Ioe 3:4-8; Amo 1:9-10; Sek 9:2-4\x*La sou Anu muavuti la mulavixaꞌa la muvikala lexe, “Eni talelixaꞌa ta Korasini iloꞌa ta Vetesaida! Lexe sosovo ane eni eꞌoxonu noxinge ꞌo, aꞌoxonu ne ta Taia xe ne ta Saidoni, la aneꞌi ipalea sou itokolomoxu tokolomo sou tama xe iꞌuloxu no lomulo sou umaxaꞌu lexe aneꞌi mixiunu oponeꞌi. \v 22 Ia eni avikalangengi aloxo ꞌo, no voxo ane Lataua utulusiꞌa ta mitema no anu vaivaikala la tuꞌutuꞌumaxu uxali noxinge ne uaꞌulixu tuꞌutuꞌumaxu noxiꞌa ta Taia iloꞌa ta Saidoni. \v 23 \x + \xo 11:23 \xt Tav 19:24-28; Ais 14:13-15\x*Mo ngingi ta Kapenaumu loxovaa ngingi ngalai teitexi no loxotolo kalumo? Uasi, Lataua uleangengi ngaluꞌelai no lia no taxa kaluxu uasi. Ia lexe sosovo ane eni eꞌoxonu noxinge ꞌo, uxali noxiꞌa ta Sodomu la vaimomo ꞌo ta Sodomu a ixoxolu sio. \v 24 \x + \xo 11:24 \xt Mat 10:15; Luk 10:12\x*Ia eni avikalangengi aloxo ꞌo, tuꞌutuꞌumaxu noxiꞌa ta Sodomu ne kituꞌa sesi uaꞌulixu tuꞌutuꞌumaxu noxinge no anu voxo ane Lataua utulusiꞌa ta mitema no anu vaivaikala.” \s1 Ngingi Nganeꞌe Mo Ngamaꞌila \r (Luk 10:21-22) \p \v 25 \x + \xo 11:25 \xt 1Ko 1:26-29\x*Ioxe Iesu muavuti la musolonu vaivaikala noxou la muvikala lexe, “Eni aꞌitinu Mamilo Lataua ualasou anu Tila teitexi no opo loxotolo mo no lia ꞌo kalumo. Xo Anu mutalumeu noxiꞌa ta mitema sou lavulavu xe itema mulavusou mimii latala ia mupalaꞌalixu vaikala manina lamana noxiꞌa aneꞌi ane italoxolixaꞌa loxo ta molomolo. \v 26 Ani, Mamilo nini masaxa noxine aloxo ne la sou nini neꞌoxonu aloxo ne. \v 27 \x + \xo 11:27 \xt Mat 28:18; Ioa 1:18; 3:35; 10:15; 17:2\x*Mamilo anu mulosilo mimii tavuꞌalo mukalusi. Evile ulavusou Lataua ꞌOlu uasi, ia Momusi mulavusou mo evile ulavusou Momu uasi anu ꞌOlu anusisi mulavusou. La sou ꞌOlu mupalaꞌalixu momu lamana noxiꞌa, aneꞌi ane Anu musosovosiꞌa lexe Anu ta naꞌu. \v 28 \x + \xo 11:28 \xt Iel 31:25\x*La sou ngingi ane tavuevulengenge tuꞌumaxu la nganeꞌe noxilo mo eni alosinge maꞌila. \v 29 Ngatavulenu tavule noxilo loxo isakiinu no anu ta kau xolaneꞌi mo sou eni alosiengi no anu lavulavusilo. Xo eni opo seꞌisisi mo ꞌilixo sou ataloxolixo no taleli. La sou uleengengi umaꞌila. \v 30 \x + \xo 11:30 \xt 1Ioa 5:3\x*Xo tavule noxilo ne papaxexu mo tavuevule noxilo ne tuꞌumaxu uasi papaxexusi.” \c 12 \s1 Iesu Anu Tila sou Voxo Tavuna \r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5) \p \v 1 \x + \xo 12:1 \xt Lap 23:25\x*No voxo Tavuna vile la Iesu iloꞌa ta molomolou mimuamuaꞌi no nano no xai sou uiti. Iloꞌa mimuamuaꞌi milai la ta molomolou misolingaꞌa. Xe miavuti la miꞌelexu uiti temanu seꞌi la miꞌou. \v 2 \x + \xo 12:2 \xt Mul 20:10\x*Xe ta Palisaio mimaisiꞌa la mitaliꞌisou Iesu aloxo ꞌo, “Ae, loxovaa la sou ta molomolomeni miꞌoxonu ꞌilixo ane umomomo sou taꞌoxonu no voxo Tavuna uasi ꞌo?” \v 3 \x + \xo 12:3 \xt 1Sa 21:1-6\x*Xe Iesu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Xo loxovaa ngingi ngaitisou aꞌalo sou Deviti iloꞌa ta mitema noxou e misolixaꞌa la miꞌoxonu uasi? \v 4 \x + \xo 12:4 \xt Liv 24:5-9\x*Anu muꞌunalai no tani noxou Lataua la munoꞌu veleti e umomomo sou ta mitema vitanisi ioꞌou uasi ta ailiꞌisi ioꞌou ne la iloꞌa ta mitema noxou miꞌou. \v 5 \x + \xo 12:5 \xt Iti 28:9-10\x*Mo male ngingi ngaitisou vaivaikala muai no nano no anu lapuloto lexe ta ailiꞌi ipupunu voxo Tavuna sou ixaxai no nano no tani sou lalotu uasi? Aneꞌi miꞌoxonu aloxo ne la anu masua uasi. \v 6 \x + \xo 12:6 \xt Mat 12:41-42\x*La sou eni avikalangengi manina lexe vile anu tila no anu taasou lalotu ne anu a uxoxolu ꞌo. \v 7 \x + \xo 12:7 \xt Ose 6:6; Mat 9:13\x*Ia lexe ngingi ngelavusou vaikala ꞌo laaxu e muai no nano no anu Lavuku Tavuna teinu muvikala lexe, ‘Eni amasaxaiꞌa ta mimii ngaꞌelaxu sou uxexeenu susu noxinge uasi eni emasaxau alauna.’ Lexe ngalavusou vaikala ne laaxu la ngingi ngamomomo sou ngaꞌoxo masuaneꞌi ta mitema vaꞌaxu e xoluxoluxaꞌa laixe ne uasi. \v 8 Xo Itema ꞌOlu ne Anu Tila sou voxo Tavuna.” \s1 Iesu Mupamaulinu Itema Avolu Musoli \r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11) \p \v 9 Iesu muvivikalaneꞌi ta Palisaio ne mukalu la musuku mulai no tuala vile la muꞌunalai no taasou lalotu noxiꞌa ta Iutaia. \v 10 \x + \xo 12:10 \xt Luk 14:3\x*Anu muꞌunalai la mumaisou itema vile avolu musoli a uxoxolu no nano ne. Ioxe, ta mitema e mixoxolu no nano no taasou lalotu ne ikamuli voteꞌi sou lexe iꞌoxonu Iesu ususu, la mitaliꞌisou lexe, “Loxovaa lapuloto noxinge muvikala lexe umomomo sou tapamaulinu itema vile no voxo Tavuna?” \v 11 \x + \xo 12:11 \xt Luk 14:5\x*Iesu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Lexe vile no taingengi ne sipsipu vile ulapau uꞌunalai no taxa no voxo Tavuna, la loxovaa, anu iou uvaxau uxoxolu ne, uasi ulapunu utelo? \v 12 Xo itema maulixu anu mii mutila muaꞌulixu sipsip. La sou lapuloto muvikala lexe nenge ta momomo sou taꞌoxonu ꞌilixo laixe no voxo Tavuna sou tasuꞌulineꞌi ta menexinge.” \v 13 Xe Iesu muavuti la muvikalanu itema e avolu musoli ne lexe, “Namexiinu avone.” Xe anu mumexiinu avolu ne muatu la avolu ne laixe alaxu vilesisi loxo ane vile ꞌole. \v 14 \x + \xo 12:14 \xt Ioa 5:16\x*Xe ta Palisaio mimaisou aloxo ne la milaa vilevilesi, la milai mipita sou ikamuli voteꞌi sou lexe ivau Iesu usoli. \s1 Itema sou Xaixai Noxou Lataua Ane Anu Musosovosou \p \v 15 Ia Iesu mulavusou aloxo ne la Anu musuku mulai no tuala vile la. Anu mulai la ta mitema tavuꞌalo mimulinu la Anu mupamaulineꞌi. \v 16 \x + \xo 12:16 \xt Mat 8:4; Mak 3:12\x*La mutalosiꞌa lexe aneꞌi iaꞌaloxu mii maꞌia e aneꞌi mimaisou ne mamu xe ipalaꞌalixu mamu. \v 17 Anu muvikala aloxo ne sou umomomo sou vaikala mulaa no anaxu Aisaia itema sou palomatana muvikala aloxo ꞌo, \q1 \v 18 \x + \xo 12:18 \xt Ais 42:1-4\x* \x + \xo 12:18 \xt Mat 3:17\x* “Itema sou xaixai noxilo e eni esosovosou ane, \q2 mo emasaxau misevile xo opoleli uꞌosasou manina. \q2 Eni aꞌanaꞌanalixu no anu Uleenu Tavuna noxilo \q2 la uaꞌaloiꞌa ta mitema no lia ꞌo ukalusi no anu ꞌiliꞌilixo mulapu. \q1 \v 19 Anu umomomo sou ukaitolo mo uunga uasi, \q2 mo umomomo sou ilomusou xolinu no voteꞌi uasi. \q1 \v 20 Visoviso anu mamalaxu sou uxola la uxola ia umomomo sou anu uxolau uasi \q2 mo lalamo e uikisou masua la ukaa laixe uasi ne utausou mo usitanoxu uasi. \q2 Anu uꞌoxonu aloxo ne ulai uxali no mine anu uꞌoxonu ꞌilixo lailaixe \q2 ane muuliuli manina. \q1 \v 21 La sou no anu ualasou la ta mitema no lia ukalusi ꞌo \q2 imuxaxu taneꞌi noxou Lataua.” \s1 Iesu Xe Velusavelu \r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Aneꞌi milailixu itema vile uleenu masua vile muxolu noxou la muꞌoxonu iou seleveenu xe anaxu mutomu muneꞌe noxou Iesu, sou lexe Anu upamaulinu mo sou anu uvikala xe umalei. \v 23 Anu mupamaulinu itema ne la ta mitema tavuꞌalo mikuluke la mivikalaneꞌi ngatongatoꞌo lexe, “Loxovaa itema ꞌo anu Deviti ꞌolu?” \v 24 \x + \xo 12:24 \xt Mat 9:34; 10:25\x*Ia ta Palisaio milomusiꞌa ilelemolu la mivikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Anu itema anu ꞌo ukusaiꞌa ta uleenu ta masumasua no anu xavi noxou Velusavelu anu tila noxiꞌa ta molosila.” \v 25 Ia Iesu mulavusou xavutalaiꞌa la muvikalaneꞌi no anu vaikala latilovo aloxo ꞌo, “Lexe tuala xalee tila vile ta mitemasou ikalipalaneꞌi sou iꞌotoꞌoto ngatongatoꞌo noxiꞌa, la tuala ne umomomo sou utulu pekiaꞌu uasi. Mo tuala tila vile xe ta mitemasou tani vile ikalipala xe iꞌoto ngatongatoꞌo la aneꞌi imomomo sou ixolu laixe uasi. \v 26 La sou loxovaa Satani umomomo sou ukusau Satani la? Lexe Satani iloꞌa ta mitema noxou ikalipala xe iꞌotoꞌoto ngatongatoꞌo la anu xaviinu uasisi. \v 27 Mo lexe eni akusaiꞌa ta uleenu ta masumasua no anu xavi noxou Velusavelu, la sou no anu xavi noxou ꞌei ane ta mitema noxinge ikusaiꞌa ta uleenu ta masumasua no anu ne? La sou ta mitema noxinge ivikalangengi lexe vaikala noxinge ne temanu uasi. \v 28 \x + \xo 12:28 \xt Apo 10:38; 1Ioa 3:8\x*Ia lexe eni akusaiꞌa ta uleenu ta masumasua no anu xavi Uleenu Lataua, la sou ngingi ngalavusou lexe saxisaxilaꞌu noxou Lataua ne a muneꞌe noxinge ꞌo. \v 29 Mo lexe itema vile umasaxa lexe uꞌunalai no taasou itema laꞌia vile ne mo utaxusou mimii noxou la anu laixe lexe usakisakiinu itema ne tei ꞌo. Xe ukalu la sou anu uꞌunalai no tani sou upakalinu miumiu. \v 30 \x + \xo 12:30 \xt Mak 9:40; Luk 9:50\x*ꞌEnaꞌei ane noxilo uasi la anu uꞌapixo mo ꞌei ane usuꞌulileli sou upitaneꞌi ta mitema uasi ne la anu sou ukusaiꞌasi.” \v 31 \x + \xo 12:31 \xt Eva 6:4-6\x*Mo Iesu muavuti la muvikalaneꞌi la aloxo ꞌo, Eni avikalangengi manina lexe Lataua umomomo sou uxiu tumalou ꞌiliꞌilixo masumasua mo vaikala masumasua noxiꞌa ta mitema ane iꞌoxonu ulai noxou. Ia anu ane uvikala masua ulai noxou Uleenu Tavuna ne, la Lataua umomomo sou uxiu tumalou uasi. \v 32 Mo ꞌenaꞌei ane uvikala masua noxou Itema ꞌOlu la Lataua umomomo sou uxiu tumalou. Ia lexe ꞌei ane uvikala masua ulai noxou Uleenu Tavuna ne, la Lataua umomomo sou uxiu tumalou uasisi manina. Vaimomo ꞌo xe iliꞌi la susu noxou ne uxolu avile. \s1 Ovu Ilou Ngiaxu \r (Luk 6:43-45) \p \v 33 \x + \xo 12:33 \xt Mat 7:16-20\x*Lexe ngingi natounu ovu laixe la ngingi ngaꞌelexu ngiaxu laixe. Ia lexe ngingi ngatounu ovu masua la ngingi ngaꞌelexu ngiaxu ne masua kalumo. Xo ovu ne nenge tatongonu no anu ngiaxu kalumo. \v 34 \x + \xo 12:34 \xt Mat 3:7; 15:18; Luk 3:7; 6:45\x*Ngingi lasile molosila ta ꞌolu, la sou ngingi ngamomomo sou ngaꞌoxonu vaikala laixe a loxovaa e ngingi ꞌilixo masumasua muꞌanaꞌana noxingesi ꞌo? Xo mii maꞌia ulaa no anangenge ne upalaꞌalixu mii maꞌia ane muꞌanaꞌana no nano no opongengi la sou anu mulaa muatu ne. \v 35 No anaxu itema laixe la ulaanu mii maꞌia lailaixe ane mukopinu muai no nano no tanu. Xe no anaxu itema masua la ulaanu mii maꞌia masumasua e mukopinu muai no nano no tanu. \v 36 La sou eni avikalangengi manina aloxo ꞌo, ulai iliꞌi no anu voxo sou tatulu no anu vaivaikala la aneꞌi inoꞌu ulusou vaikala masumasua e mulaa no anaxaꞌa ne. \v 37 Xo no anu vaivaikala noxine molu upalalixene lamana no mine tatulu no anu vaivaikala. La sou no anu vaivaikala noxinesi ne molu upalaꞌalixene lexe nini itema laixe xe itema masua.” \s1 Sosovo Vile La Uasi, Noxou Ionasi \r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32) \p \v 38 \x + \xo 12:38 \xt Mat 16:1; Luk 11:16; Ioa 6:30\x*La sou ta Palisaio iloꞌa ta tisa sou lapuloto miavuti la mivikalanu Iesu aloxo ꞌo, “Tisa, nexi temasaxa lexe nini naꞌoxonu sosovo vile mo nexi tamaisou.” \v 39 \x + \xo 12:39 \xt Mat 16:4; Mak 8:12\x*Ia Anu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Ta mitema sou susu mo ta mitema ilavusou iꞌoxoꞌoxonu ꞌiliꞌilixo sou voteꞌi vaimomo ꞌo, ne imasaxa lexe imaisou sosovo vile. Ia umomomo sou imaisou sosovo vile uasi. Ia anu sosovo vilesisi ane noxou itema sou palomatana Iona nesi. \v 40 \x + \xo 12:40 \xt Ioa 1:17\x*La sou anu iou vilesisi a loxo Iona muxolu voxo tatalu xe ꞌolovoxo tatalu no nano no opoonu sinana tatila ne, la Itema ꞌOlu kalumo uai voxo tatalu xe ꞌolovoxo tatalu no nano no lia tanu. \v 41 \x + \xo 12:41 \xt Ioa 3:5\x*No anu voxo sou Lataua utulusiꞌa ta mitema no anu vaivaikala la ta mitema ne Ninive iavuti la ilea anaxaꞌa ulai noxiꞌa ta mitema e mipaa vaimomo ꞌo. Xo aneꞌi no voxo ane Iona mulai xe muaꞌaloxu vaikala noxou Lataua mulai noxiꞌa la aneꞌi mixiunu oponeꞌi. Xo vaimomo ꞌo itema vile anu ualasou uaulixu Iona. \v 42 \x + \xo 12:42 \xt 1Ta 10:1-10\x*Mo no anu voxo ane ne kalumo la tatananu tuala ne Seva (ane sema) iloꞌa ta mitema e mipaa vaimomo ꞌo itulu no anu vaivaikala. La aneꞌi iteloo vaikala noxiꞌa ta mitema e mipaa vaimomo ꞌo. Xo aneꞌi meꞌa no paxa no lia paꞌumolu no xalee mutoꞌo ꞌole, aneꞌi milutu mineꞌe sou milomu no anu vaikala sou lavulavu noxou Solomoni. Ia vaimomo ꞌo ne Itema vile anu mutila noxou Solomoni ꞌa uxoxolu ꞌo. \v 43 Ioxe Iesu muavuti la musolonu vaivaikala la aloxo ꞌo, Lexe uleenu masua vile ulaa uatu noxou itema, la anu ulai uxixaoxao no tani ꞌesiꞌesi sou ukakamuli tanixu sou lexe uxolu mo umaꞌila no anu la uxalisou uasi, \v 44 la anu molu uvikalanu lexe, ‘Alivu mo alai no tani e eꞌumesou ꞌole.’ Ia anu uneꞌe xe umalei lexe tani no nano ne misilapanu malemalenge mo mimii ne mutaꞌolu laixe, ia evile uxolu no nano no anu uasi. \v 45 \x + \xo 12:45 \xt 2Pi 2:20\x*Ia ulai ukasi noxiꞌa ta uleenu ta masumasua muxatele tamei e ꞌilixoneꞌi masumasua manina muaꞌulixu ꞌilixo noxou ne. La iloꞌa ilai ixolu no nano no tani ne. La sou xoluxoluxu itema ne uxali masua no anu xoluxoluxu tei. Anu iou vilesisi aloxo ne uxali noxiꞌa ta mitema sou iꞌoxoꞌoxonu ꞌiliꞌilixo masumasua e mipaa vaimomo ꞌo.” \s1 Iesu Nenu Iloꞌa ta Vimovimou \r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21) \p \v 46 No mine Iesu uao uvivikalaneꞌi ta mitema o la nenu iloꞌa ta vimovimou mineꞌe mitulu no ale sou imasaxa lexe ivikala noxou. \v 47 La sou itema vile muvikalanu lexe, “Nenine iloꞌa ta vivine ꞌa itutulu no ale sou imasaxa lexe ivikala noxine.” \v 48 Xe Anu muavuti la mutaliꞌisiꞌa lexe, “Nenilo ꞌei ne, mo ta vivilo ta ꞌei ne?” \v 49 Xe muavuti la mutolosou avolu mulai noxiꞌa ta molomolo noxou la muvikala lexe, “Ngamaisiꞌa nenilo iloꞌa ta vivilo aneꞌi ane? \v 50 \x + \xo 12:50 \xt Rom 8:29\x*Xo ꞌenaꞌei ane umulinu masaxa noxou mamilo teitexi no opo loxotolo la anu vivilo xe vivilo sema xe nenilo ane.” \c 13 \s1 Vaikala Tovolaꞌi sou Itema Usuꞌanu Ovu Ngiaxu \r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 No anu voxo vilesisi ne la Iesu mulaa muatu no tani ne la mulai muxolu no luaki paꞌumolu. \v 2 \x + \xo 13:2 \xt Luk 5:1-3\x*La ta mitema tavuꞌalo misevile mineꞌe mixali noxou mole mitataasou, la sou Anu muiliꞌe mutelai no uaxa la mutalupexa no anu, ia ta mitema mitaꞌo no tasiꞌi ne. \fig |alt="Jesus teaching from boat" src="BA03019BW.tif" size="col" loc="Mat 13:2-3" copy="Elsie Anna Wood, S.P.C.K, London. Redone by Louise Bass. Used by permission." ref="Mataio 13:2" \fig* \v 3 Anu muaꞌaloiꞌa no anu mimii tavuꞌalo. Ia aꞌalo latala ne Anu mulailixu no anu vaikala latilovosi, la musokou aloxo ꞌo. “Ngalomu itema vile mulai no xaixu sou usuꞌanu ovu ngiaxu. \v 4 La seꞌi mulapalapau no voteꞌi, la ta ngiala mineꞌe miꞌou mukalusi. \v 5 Xe seꞌi mulapalapau no lia ane lavolavoꞌo, la mupau palea xo lia ne muxolu seꞌi teitexisi. \v 6 Ia aso muiei, la muxalo alaxu vilesisi xo uliuliꞌu ne ulai no lia manina uasi. \v 7 Xe seꞌi mulapalapau muluꞌe no xuxua tanutanu, xe muleme la xuxua mukupokuponu mole uneneꞌa ua. \v 8 Ia seꞌi ne, mulapalapau muluꞌe no lia laixe, la muleme muxali tila mole muneneꞌa. Seꞌi muxalilixu itemaxu taꞌuve, xe seꞌi itemaxu tatalu, xe seꞌi la mavulovexa tatalu. \v 9 La sou Anu muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, Itema ane sangalou la anu ulomusou vaikala.” \s1 Iesu Muvikala Vaikala Latilovo Ulai Noxiꞌa ta Mitema Tavuꞌalo \r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10) \p \v 10 Ioxe ta molomolo noxou miavuti la milai ꞌalai noxou no uaxa ne, la mitaliꞌisou aloxo ꞌo, “Tavaꞌu a loxovaa la sou nini navivikalaneꞌi ta mitema, la navikalaneꞌi no anu vaikala latilovosi ꞌo?” \v 11 La sou Anu muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ngingi ne Lataua mulosiengixu laaxu vaikala mutalume sou saxisaxilaꞌu noxou. Ia aneꞌi ne uasi. \v 12 \x + \xo 13:12 \xt Mat 25:29; Mak 4:25; Luk 8:18; 19:26\x*La sou lexe itema ane anu munoꞌu mimii moseꞌi ꞌo, la Lataua ulosou mimii seꞌi la. La anu umomomo sou paꞌusou no anu mii vile uasi. Ia lexe itema ane unoꞌu mii vile uasi, la Lataua uxexeenu mii maꞌia kituꞌa se anu munoꞌu ne. \v 13 Anu tavaꞌu aloxo ne, la sou eni avivikala la, aꞌoxonu vaikala latilovosi. La sou aneꞌi imamalei mo imamalei ne ia imaisou mii vile uasi. Mo ilolomu mo ilolomu ne ia ilomusou mii vile uasi. Xe ilavusou mii vile uasi. \v 14 \x + \xo 13:14 \xt Ais 6:9-10; Ioa 12:40; Apo 28:26-27\x*Noxiꞌa ta mitema ne la sou anu umomomo sou vaikala noxou Aisaia itema sou palomatana muvikala aloxo ꞌo, \q1 ‘Ngingi ngalolomu mo ngalolomu ne ia umomomo sou ngalavusou laaxu uasi. \q2 Mo ngingi ngamamalei mo ngamamalei ne ia umomomo sou ngatongonu uasi. \q1 \v 15 Xo ta mitema ne mitatusou oponeꞌi mo sangaliꞌa kalumo ne mutomutomu \q2 xe ieꞌi ne seleveenu mukalu la imalei uasi. \q2 Loxo ꞌo io ieꞌi laixe xe imalei mo sangaliꞌa laixe sou ilomusou vaikala \q2 xe ilavusou vaikala laaxu la ixiunu oponeꞌi la sou eni apamaulineꞌi.’ \p \v 16-17 \x + \xo 13:16-17 \xt Luk 10:23-24\x*Eni avikalangengi manina lexe tatei la ta mitema sou palomatana tapiena, mo ta mitema ꞌilixoneꞌi mulapu tapiena, mo masaxa noxiꞌa mutila lexe imaisou mii maꞌia ane ngingi ngemaisou xe ilomusou mii maꞌia ane ngingi ngelomusou ne, la uasi. Ia ngingisi ngaꞌosa xo ngingi ngemaisou xe ngelomusou. \s1 Iesu Muvikala Latilovo sou Itema Mupeinu Uiti Ngiaxu no Xai \r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15) \p \v 18 Ioxe ngalomusou vaikala latilovo sou itema usuꞌanu ovu ngiaxu laaxu. \v 19 Ovu ngiaxu e mulapau no voteꞌi ne anu aloxo itema e ulomusou vaikala noxou Lataua sou saxisaxilaꞌu noxou ia ulamana no anu uasi, la itema masua uneꞌe uxexeenu no anu xavutalau. \v 20 Xe ovu ngiaxu e mulapau no lavolavoꞌo ne, anu aloxo itema e ulomusou vaikala noxou Lataua la uꞌosa sou ulomusousi. \v 21 Ia umulaxu no tanu uasi loxo uliꞌu uluꞌelai uasi. Xe no mine tuꞌutuꞌumaxu xe vaikala sevile utoꞌomolu la anu ulapau alaxu vilesisi. Tavaꞌu xo uliꞌuliꞌa uasi, la vaikala ne uxoo maxuveeni uasi. \v 22 \x + \xo 13:22 \xt Luk 12:16-21; 1Ti 6:9-10, 17\x*Xe ovu ngiaxu ane mulapau no xuxua ne, loxo itema e ulomusou vaikala noxou Lataua ia uxavutala piena no anu mauli ilou xoluxolu no lia ꞌo, mo umasaxa lexe xavutalau utulu pekiaꞌu no lamoli xe mauli no lialia ꞌo. La sou mimii ne usuꞌasou vaikala noxou Lataua la uneneꞌa no anu maulixu uasi. \v 23 Xe ovu ngiaxu ane mulapau no anu lia laixe ne aloxo itema e ulomusou vaikala noxou Lataua la umulaxu no tanu mo mulavusou laaxu. La neneꞌaxu uxali loxo seꞌi muxalilixu itemaxu taꞌuve mutelo no latanu la, xe seꞌi itemaxu tatalu mutelo no latanu la, seꞌi la mavulovexa tatalu mutelo no latanu la.” \s1 Vaikala Latilovo sou Uiti Xe Uiti Ane Masua \p \v 24 Ioxe Iesu muavuti la musolonu vaikala latilovo vile aloxo ꞌo, “Saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo anu aloxo itema vile mulai mutotou uiti ngiaxu laixe no xai noxou. \v 25 Ia no ꞌolovoxo vile aneꞌi miaiai mukalu la, uluau itema ne muneꞌe mutotou uiti masua ngiaxu no taitaiinu uiti ꞌole la mulivu mulai. \v 26 Xe no mine uiti mupau mutelo tatatila xe muneneꞌa la uiti masua ꞌole muleme kalumo. \v 27 Ia ta mitema sou xaixai noxou tatananu xai ne mineꞌe la mitaliꞌisou lexe, ‘Tila, loxovaa nini netotou uitu laixesi no xai? Ia ꞌenaꞌei mutounu uiti masua e muleme kalumo ne?’ \v 28 Anu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, ‘Uluaxeni muꞌoxonu ane.’ Ioxe ta mitema sou xaixai noxou itema ne miavuti la mitaliꞌisou lexe, ‘Loxovaa nini nemasaxa lexe nexi talai mo takakalau uxexee?’ \v 29 Anu muavuti la muvikalaneꞌi lexe, ‘Mamu xo maasi xe ngingi ngalai ngakakalaꞌu la ngaluvusou uiti kalumo.’ \v 30 Iengi uvaxau uleleme ilou uiti ne mo uiti lingamo. Xe no anu voxo sou kokoli la sou avikalaneꞌi ta mitema e ikokoli ne lexe iluvusou uiti masua ne tei mo ivotunu tavatavalanu mo ilai ipitanu sou uꞌela. Xe ukalu, la sou ipitanu uiti la ilai imuxaxu no tani sou laꞌilali noxilo.” \s1 Vaikala Latilovo sou Masitati Ngiaxu Xe Isi \r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-21) \p \v 31 Iesu musolonu vaivaikala latilovo vile la aloxo ꞌo, “Saxisaxilaꞌu noxou Lataua ne, aloxo mii e ilemolu lexe masitati ngiaxu. E itema vile munoꞌu la mutotou no xaixu. \v 32 Masitati ne ngiaxu kituꞌa manina no anu mimii iouiou e itotou no xai. Ia itounu xe uleme la uleme toxoxaꞌa manina, la uaꞌulixu laꞌilali iouiou e mitounu no xai ne. Avolu ne toxotoxoxaꞌa mo uialaiala ulai no ale la ta ngiala ineꞌe mo iꞌoxonu iomusiꞌa no avoavolu ne.” \v 33 Mo musolonu vaivaikala noxou no anu vaikala latilovo vile la aloxo ꞌo. “Saxisaxilaꞌu noxou Lataua ne aloxo isi sevile e sema vile minoꞌu sou mipitanu mixiunu ilou palaua, la usoxolixu veleti ne uxali toxoxaꞌa.” \v 34 No anu vaivaikala noxou Iesu ne, la muvivikalaneꞌi ta mitema tavuꞌalo ne no anu vaikala latilovosi. \v 35 \x + \xo 13:35 \xt Lex 78:2\x*Sou umomomo sou vaikala noxou itema sou palomatana mulemolu tatei aloxo ꞌo. \q1 “Eni avivikala, la avivikalangengi no anu vaikala latilovo si, \q2 eni avivikalangengi no anu mimii maꞌia ane mutalume tatei \q2 no mine ikoinu tuala xalexalee uao, muneꞌe muxali vaimomo ꞌo.” \s1 Iesu Mululusou Laaxu Vaikala Latilovo sou Uiti Xe Uiti Masua \p \v 36 Ioxe Iesu muavuti, la ta mitema tavuꞌalo ne mixoxolu ne, ia Anu musuku mulai no nano no tani. Xe ta molomolou miavuti la milutu milai noxou, la mivikalanu, “Nalulusou laaxu vaikala latilovo sou uiti masua e muleme no nano no xai noxixe.” \v 37 Anu muavuti la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Itema e mutotou uiti ngiaxu ne Itema ꞌOlu. \v 38 Xe xai ne xalexalee tuatuala no lia ꞌo. Mo uiti ngiaxu ne ane ta mitema e mixolu no nano no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua. Xe uiti masua ne ane Satani ta ꞌolu. \v 39 Uluau e muneꞌe mutotou uiti ngiaxu masua ne ane Satani. Mo voxo sou kokoli ne ane voxo kaluxusou. Xe ta mitema sou ikokoli no xai ne ane ta angelo. \v 40 \x + \xo 13:40 \xt Ioa 15:6\x*Mo uiti masua e ipitanu sou uꞌela no navu ne, anu ꞌilixo ane ne uxali no anu voxo kaluxusou aloxo ne. \v 41 \x + \xo 13:41 \xt Mat 24:31; 25:31; Mak 13:27\x*Itema ꞌOlu upalusiꞌa ta angelo noxou la ixexenu mimii masumasua e uꞌoxoo masuaneꞌi ta mitema, mo aneꞌi ane miꞌoxonu ꞌilixo masumasua ne ixexe no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo. \v 42 \x + \xo 13:42 \xt Mat 8:12\x*Aneꞌi ileaneꞌi ulai no navu toxoxaꞌa. No anu navu ne la aneꞌi itama xe anaxaꞌa ukalakiki. \v 43 \x + \xo 13:43 \xt Tan 12:3\x*Ia aneꞌi ta mitema ane ꞌilixoneꞌi mulapu la ixali loxo aso no nano no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua Mamilo. La sou ꞌenaꞌei ane mulavusou lexe sangalou laixe sou ulolomu no anu la anu laixe lexe anu ulomusou vaikala ane ꞌo. \s1 Vaikala Latilovo sou Poxolusou Mimii Miꞌasixu Xe Lasala \p \v 44 Iesu mululusou vaikala latilovo ne laaxu mukalu, la musolonu vaivaikala noxou no anu vaikala latilovo vile la aloxo ꞌo. ‘Saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo ne aloxo poxolusou mimii lailaixe e miꞌasixu mutalumeiou no lia. Ia itema vile mulai xe muxalisou la musukunu mulai mutalumeiou la. La anu muꞌosa misevile xe muavuti la musovanu mimii noxou ne mukalusi. Xe mukalu la mulai sou mulotonu lia xalenu anene. \p \v 45 Mo Saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo ne anu aloxo lasala laixe e itema vile usosovanu mimii ukakamulinu sou lexe ulotonu. \v 46 Ia mulai xe muxalisou vile lailaixe manina la mulai musovanu mimii noxou mukalusi. La sou anu mulai mulotonu lasala ne. \s1 Vaikala Latilovo sou Vuꞌo \p \v 47 Iesu muavuti la musolonu vaivaikala noxou no anu vaikala latilovo vile la aloxo ꞌo. Saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo ne aloxo vuꞌo vile ta mitema ivuꞌovuꞌo no anu no luaki. Vuꞌo ne ileanu uluꞌelai no luaki la ta sinana iouiou ineꞌe iꞌuna no anu. \v 48 Xe vuꞌo ne uꞌanaꞌana ukalu, la sou ta mitema ne ilapunu uatu no tasiꞌi, la sou ixolu sou ilevineꞌi ta sinana. La itaataaneꞌi ta sinana ane ta lailaixe no lakela xe ane ta masumasua la ipeineꞌi. \v 49 Anu iou vilesisi aloxo ne uxali iliꞌi no mine tuala xalexaleenu ukalu. La ta angelo ineꞌe ikalipakaneꞌi ta mitema ta masumasua noxiꞌa ta mitema ane milapu. \v 50 \x + \xo 13:50 \xt Mat 13:42; Luk 13:28\x*La ileaneꞌi ulai no navu ane toxoxaꞌa la itatama xe anaxaꞌa ukalakikiki.’” \v 51 Xe Iesu muavuti la mutaliꞌisiꞌa lexe, “Loxovaa ngingi ngelavusou vaivaikala latilovo ne laaxu?” La aneꞌi mikolinu lexe “Ani.” \v 52 Anu muavuti la muvikalaneꞌi lexe, “Aloxo ne la sou ta tisa sou lapuloto ne aneꞌi milavusou laaxu vaivaikala sou saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo. Aneꞌi aloxo ta mitema sou isaxilaꞌu tani tatila vile. Aneꞌi iꞌuna no tani ne la ilaasou mimii lailaixe e mikuponu muai ne uatu. La ilaanu alaalavua, xe teiteinu kalumo.” \s1 Ta Nasaleti Mikusau Iesu \r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30) \p \v 53 No mine Iesu mukalusou vaikala latilovo mukalu la Anu musuku mulai no tualasou ne Nasaleti. \v 54 \x + \xo 13:54 \xt Ioa 7:15\x*Anu mulai muxali no tualasou mukalu la muꞌunalai no taasou lalotu noxiꞌa. Xe aneꞌi milomusou vaivaikala noxou la mikuluke manina. La mitaliꞌi lexe, “Itema ꞌo munoꞌu lavulavu neꞌi ꞌo? Mo tavaꞌu a loxovaa la sou Anu munoꞌu xavi sou uꞌoxonu sosovo iouiou ꞌo? \v 55 \x + \xo 13:55 \xt Ioa 6:42\x*Nenge telavusou lexe itema ne Anu itemasou utulusou tani vile ꞌolu ane, mo nenu ualasie lexe Malia xe ta vimovimou ane Iakovo ilou Iosepu mo Saimoni xe Iudasi. \v 56 Mo ta vimovimou ta sema kalumo ane nenge nengeꞌa taxoxolu ꞌo. Ia loxovaa la Anu munoꞌu xavi sou uꞌoxonu sosovo ꞌo?” \v 57 \x + \xo 13:57 \xt Ioa 4:44\x*La aneꞌi ilomuxu uasi. Ia Anu muavuti la muvikalaneꞌi lexe, “Itema sou palomatana ne ta tema tualasou iloꞌa ta minuminu no nano no taasou ne ilavusou itoxonu uasisi manina. Ia no tuala vaꞌavaꞌaxusi ne la ta mitema itoxonu misevile.” \v 58 La sou Anu uꞌoxonu sosovo tavuꞌalo uasi xo aneꞌi imuxaxu taneꞌi noxou uasi. \c 14 \s1 Soli Noxou Ioanesi \r (Mak 6:14-29; Luk 9:7-9) \p \v 1 No voxo ane Elodesi muxolu tatananu tuala ne Xalilaia, la mulomusou aꞌalosou xaixai noxou Iesu. \v 2 La sou muvikalaneꞌi ta mitema sou xaixai noxou lexe, “Itema ane ne anu Ioanesi itema sou uꞌulosiꞌa ta mitema ane. Anu musoli mo miꞌasixu ia mumauli a mutulu ne. La sou anu xaviinu sou uꞌoxonu sosovo iouiou ne.” \v 3-4 \x + \xo 14:3-4 \xt Liv 18:16; 20:21; Luk 3:19-20\x*Xo Elodesi munoꞌe ou e Pilipi semau sou muꞌuluxe, la sou Ioanesi muvikalanu lexe, “Nini neꞌoxonu ꞌilixo ane ne, umomomo no anu lapuloto noxou Mosesi uasi, sou nenoꞌe Elodia vivine semau la neꞌuluxe ne.” \v 5 \x + \xo 14:5 \xt Mat 21:26\x*Ioanesi muvikalanu Elodesi aloxo ne, la anu laꞌiaxu, la anu umasaxa lexe uvau mo usoli. Ia uꞌume noxiꞌa ta mitema xo aneꞌi miꞌoxo lexe anu itema sou palomatana vile ane. \v 6 Xe voxo sou isosovo sou voxo ane Elodesi nenu mivoꞌonu no anu muxali la anu muꞌoxonu laꞌilali toxoxaꞌa. Ia no mine aneꞌi iꞌaniꞌani la Elodia ꞌilie sema miꞌunalai no nano no tani la milei no ieꞌi. La Elodesi muisuxu leie ne. \v 7 La sou anu muavuti la musakii vaikala mo muvikala lexe, “Manina teitexi, nini nemasaxau mii maꞌia xe navikalaleli, la eni alosinesi.” \v 8 Xe nenie miavuti la miꞌunanu tane noxie lexe imasaxau Ioanesi kisou. La sou aneꞌi milai mivikalanu mamie lexe, “Eni emasaxau Ioanesi kisou uai no anu la kupapa vile uneꞌe.” \v 9-10 La tatananu tuala ne opo tuꞌumaxu manina, ia umomomo sou uxiunu xavutalau uasi. Xo uxavutala no anu vaikala musakiinu noxie ꞌolu mo muvikala lexe manina teitexi, xe uxavutala noxiꞌa ta tatila e mineꞌe no anu laꞌilali ne kalumo xo ipupuiou. La sou anu mupalusiꞌa ta mitema sou ꞌotoꞌoto lexe ilai no taasou navunavu mo ixotonu Ioanesi xolanu mo inoꞌu kisou uneꞌe noxie loxo ane mimasaxau ne. \v 11 Aneꞌi milai mixotonu xolanu mukalu la mimulaxu kisou no anu lakupapa la sou minoꞌu muneꞌe sou milosie vuanga ne. La sou ane minoꞌu mulai noxie nenie. \v 12 Xe ta molomolo noxou Ioanesi mineꞌe la sou minoꞌu vasimolu mulai sou miꞌasixu. Aneꞌi miꞌasixu mukalu la milai miaꞌalou Iesu. \s1 Iesu Mulosiꞌa ta Mitema 5,000 ꞌAni \r (Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Ioa 6:1-14) \p \v 13 Iesu mulomusou aꞌalo sou Ioanesi mukalu, la Anu mutelo kokovu no anu uaxa sou mulai no xalee tani e ta mitema seꞌi ixoxolu no anu uasi. Ia ta mitema no xalexalee tuala ta tatila milomusou la mimulinu mimuamuaꞌi no tavaꞌa la milai mixali. \v 14 Xe no mine Iesu muneꞌe muxali no tasiꞌi la mumaisiꞌa ta mitema tavuꞌalo itaꞌotaꞌolu. La Anu tanuxaꞌa misevile, la sou anu mupamaulineꞌi aneꞌi ane pipiena muꞌoxoneꞌi. \v 15 Xe no ꞌoloꞌolovoxo manina la ta molomolo noxou mineꞌe mivikalanu lexe, “Anu aꞌalaꞌalai sou aso uꞌuna, la sou anu laixe lexe nini napalusiꞌa mo ilai no tuatuala seꞌi ꞌalaꞌalai ꞌo mo ilotonuxaꞌa laꞌilali sou iꞌou. Xo nenge texolu no xalee lia ane ꞌo ne ta mitema seꞌi ixolu no anu uasi.” \v 16 Iesu muavuti la muvikalaneꞌi lexe, “Uasi, ngapalusiꞌa ilai mamu, ngingi menge ngakamulixaꞌa laꞌilali mo ngalosiꞌa iꞌou.” \v 17 Aneꞌi miavuti la mivikalanu lexe, “Nexi veleti taꞌuvesi xe sinana ta tameisi ane ꞌo.” \v 18 Xe Anu muavuti la muvikalaneꞌi lexe, “Nganoꞌu uneꞌe.” \v 19 \x + \xo 14:19 \xt Mat 15:35-39; Mak 8:6-10\x*La sou Iesu mupalusiꞌa ta mitema ne sou mixolu no lia no iaꞌeiaꞌe ne. Xe aneꞌi mitaꞌolu no lia mukalu la sou anu munoꞌu veleti taꞌuve ne ilou sinana ta tamei ne la iou mulai teitexi no opo loxotolo sou mulemolu laixe musuku mulai noxou Lataua no anu. La sou Anu museꞌiseꞌinu veleti ne la mulosiꞌa ta molomolo noxou sou mimilaꞌanu noxiꞌa ta mitema. \v 20 Aneꞌi latala ne miꞌaniꞌani xo mole miꞌanaꞌana manina, la sou ta molomolo noxou Iesu mineꞌe mitaxusou laꞌilali matomatovinu paꞌupaꞌusou. Aneꞌi mitaxusou xe mipitanu, la mitataanu no lakela mavulovexa mo muluꞌe lia tamei. \v 21 Itiitisiꞌa ta mitema e miꞌani ne mumomomo loxo 5,000. Ane itiitisiꞌa ta mulusi ia ta sema xe ta molomolo inoꞌu itiitisiꞌa uasi. \s1 Iesu Mumuamuaꞌi no Lexa \r (Mak 6:45-52; Ioa 6:15-21) \p \v 22 Xe alaxu vilesisi ꞌo la Iesu mupalusiꞌa ta molomolo noxou sou mitelo no uaxa la miuli milai no xalee vile. No mine Anu mupalusiꞌa ta mitema milailai. \v 23 \x + \xo 14:23 \xt Luk 6:12; 9:28\x*Xe iliꞌi no mine Anu mupalusiꞌa ta mitema milailai mukalu, la Anu mutelai teitexi no laxaꞌilu vile sou mukilaka. Xe no ꞌolovoxo la Anusisi muxoxolu no laxaꞌilu ne. \v 24 Ia no mine uaxa mulai nopaxa, la xasi mo atume toxoxaꞌa molu no talaxaꞌa muneꞌe ututeletelenu uaxa ne la ulivulivusiꞌa. \v 25 No mine ꞌalaꞌalai sou lamana ukekea la Iesu mumuamuaꞌi no lexa loxoꞌu mulai noxiꞌa. \v 26 \x + \xo 14:26 \xt Luk 24:37\x*Xe ta molomolo noxou mimaisou Iesu mine umuamuaꞌi no lexa loxoꞌu ia uneneꞌe noxiꞌa la aneꞌi taneꞌi kalaua xo mixavutala lexe male ulee xaleꞌa vile ane, la aneꞌi miungaunga. \v 27 Xe Anu muavuti la mupasipaa muvikalaneꞌi alaxu vilesisi lexe, “Ngaꞌume mamu! Pekiꞌainge xo enisiꞌa!” \v 28 Xe Pita muavuti la muvikalanu lexe, “Tatila lexe nini manina, la navikalaleli mo amuamuaꞌi no lexa loxoꞌu, alai noxine.” \v 29 Iesu muavuti la muvikalanu lexe, “Naneꞌe.” La sou Pita mutaloxo teitexi no uaxa muluꞌe la mumuamuaꞌi no lexa loxoꞌu mulai noxou Iesu. \v 30 Ia no mine anu mumaisou atume ilou xasi toxoxaꞌa xe muꞌume, la musoko sou uꞌuoꞌuo uluꞌelai. La sou muꞌava noxou Iesu lexe, “Tila! nasuꞌulileli.” \v 31 \x + \xo 14:31 \xt Mat 8:26; Mak 4:39\x*Alaxu vilesisi la Iesu mutolosou avolu mulai la mulapunu mutelo. La muvikalanu lexe, “Nini loopala noxine kituꞌasi, mo xavutalameni ta tamei sou maꞌi?” \v 32 Xe aneꞌi ilou mitelo no uaxa la atume ne tasiau. \v 33 La sou aneꞌi teitexi no uaxa ne mimaisou aloxo ne la mixolaꞌu tavaꞌa sou milotu noxou la mivikala lexe, “Manina misevile, nini Lataua ꞌOlu.” \s1 Iesu Mupamaulineꞌi ta Mitema Mii Pipiena ne Xenesaleti \r (Mak 6:53-56) \p \v 34 Xe aneꞌi milai la mixali no kupa xalee vile ne Xenesaleti. \v 35 Xe ta mitema no tuala ne mitongonu Iesu la misova anaxaꞌa mulai no tuatuala ta tatila ꞌalaꞌalai no paꞌupaꞌumeꞌa. La ta mitema mitavutavuleneꞌi ta mitema ane vovolea iouiou muꞌoxoneꞌi no luusiꞌa sou mineꞌeneꞌi noxou Iesu. \v 36 \x + \xo 14:36 \xt Mat 9:20-21\x*La mivikalanu pekiaꞌu lexe ta mitema ane vovolea iouiou muꞌoxoneꞌi ne ikasou tokolomou veveeni telexusi. La sou aneꞌi latala ane mikasou ne mimauli. \c 15 \s1 Lapuloto Noxou Lataua Muuli no Anu Lapuloto Noxiꞌa ta Mitema \r (Mak 7:1-13) \p \v 1 Alaxu vile la ta Palisaio iloꞌa ta tisa sou lapuloto meꞌa ne Ielusalemu mineꞌe noxou Iesu, la mitaliꞌisou aloxo ꞌo. \v 2 “Tavaꞌu loxovaa, la sou ta molomolo noxine imulinu lapuloto noxiꞌa ta xaixaisinge ua, mo iꞌuinu avoꞌa ka sou iꞌani ua?” \v 3 Iesu muavuti la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Tavaꞌu loxovaa la sou ngingi ngamulinu lapuloto noxou Lataua ua, ia ngemulinu noxinge ꞌo? \v 4 \x + \xo 15:4 \xt Mul 20:12; 21:17; Lap 5:16\x*Xo Lataua muvikala lexe, ‘Ngatoxoneꞌi mamine ilee nenine.’ Mo ‘Anu ane uleanu vaikala seꞌi masumasua ulai noxiꞌa momu ilee nenu, la itema ne ivau usoli.’ \v 5 Ia ngingi ngavikala lexe, itema vile uvikalaneꞌi momu ilee nenu lexe, ‘Suꞌuli maꞌia ane lexe ngingi ngongou nganoꞌu noxilo ne anu ulai noxou Lataua.’ \v 6 Anu uꞌoxonu aloxo ne la utoxoneꞌi momu ilee nenu uasi. Ngingi ngepolovilenu vaivaikala noxou Lataua laaxu la ngelai ngeꞌunanu no anu lapuloto noxiꞌa ta xaixasinge. \v 7 La sou Aisaia itema sou palomatana muvikalasinge ne manina. Iesu muvikala lexe, ‘Ngingi ta mitema sou kalakalavoi!’ Anu mukaukavunu singe aloxo ꞌo, \q1 \v 8 \x + \xo 15:8 \xt Ais 29:13\x* ‘Ta mitema ano ꞌo ne iꞌitinu ualasilo no anaxaꞌasi, \q2 ia oponeꞌi ne muxolu vaꞌaxu noxilo manina. \q1 \v 9 Mo ilotu noxilo ne, ia lalotuiꞌa ne maninasou uasi. \q2 Xo ilosieꞌixu ta mitema no anu lapuloto molu noxou Lataua uasi, \q2 lapuloto ane molu noxiꞌasi.’” \s1 Mimii Ane Molu no Nano no Opoo Itema La Uꞌoxo Masua \r (Mak 7:14-23) \p \v 10 Xe Iesu muavuti la muꞌavaliꞌa ta mitema tavuꞌalo ne mineꞌe noxou mukalusi la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ngingi latala ne ngalomu laixe noxilo mo ngalavusou laixe no anu mii ano ꞌo. \v 11 \x + \xo 15:11 \xt Mat 12:34\x*Mii maꞌia ane uꞌuna noxou itema anaxu ne ulavusou uꞌoxo masuanu uasi, ia mii maꞌia ane ulaa uatu no anaxusi ane uꞌoxoo masuanu.” \v 12 La sou ta molomolo noxou mineꞌe mitaliꞌisou lexe, “Nini nelavusou lexe ta Palisaio milomusou vaikala noxine la oponeꞌi tuꞌumaxu uasi?” \v 13 Anu mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Lexe ovuovu ane Mamilo teitexi no opo loxotolo utounu uasi, la anu uluvusou ilou uliuliꞌu. \v 14 \x + \xo 15:14 \xt Luk 6:39; Rom 2:19\x*Ngaxavutala noxiꞌa ta mitema aloxo ne uasi, aneꞌi loxo ta mitema ieꞌi seleveenu iulaxuneꞌi ta menexiꞌa. Ia lexe itema e iou seleveenu ulaxunu itema iou seleveenu kalumo, la aneꞌi ilou ilapau uluꞌelai no taxa ukei.” \v 15 Xe Pita muavuti la muvikala lexe, “Nalulusou vaikala latilovo ne noxixe.” \v 16 Xe Iesu muavuti la mutaliꞌisiꞌa lexe, “Loxovaa ngingi kalumo ngalamana uasi? \v 17 Ngingi ngelavusou lexe mii maꞌia e uꞌuna noxou itema anaxu ne ulai uai no nano no opoonusi ka ulaa uatu la ulai no ale. \v 18 Ia mii maꞌia muxolu no nano noxou itema tanu, ia ulaa uatusi ane uꞌoxoo masuanu itema ne. \v 19 Xo no nano no tanu itema ne ꞌiliꞌilixo loxo xavutala masumasua, mo ꞌilixo sou voteꞌi, mo pakali, mo uvau itema usoli, mo ꞌilixo ane mulu ulai noxie sema mitaulaꞌi, xe sema ilai noxou mulu mutaulaꞌi, xe ꞌilixo sou ikalavoisiꞌa ta mitema la itulusiꞌa no anu vaivaikala, mo uvikalasiꞌa ta mitema masumasua. \v 20 La sou mimii e uꞌoxo masuanu itema ane. Ia ane itema uꞌuinu avolu uasi ia uꞌani ne uꞌoxonu masuanu itema ne uasi.” \s1 Sema sie Kenani Mimuxaxu Tane Noxou Iesu \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Xe Iesu muavuti la musuku no tuala e muneꞌe muxolu no anu ne, sou mulai no xalee lia tila ne Taia xe Saidoni. \v 22 La sema Kenani vile e mixoxolu no xalenu lia ne mineꞌe la miꞌava noxou lexe, “Tila Deviti ꞌOlu, tanenixo! Xo ꞌalixeni sema ne uleenu masua vile muxolu noxie la muꞌoxoo masuane manina.” \v 23 La Iesu ukolinu vaikalaie vile uasi. La sou ta molomolo noxou mineꞌe la mivikalanu lexe, “Sema ꞌo ane a iꞌavaꞌava xe imulimulinengesi ꞌo, la sou nakusaie mo ilai.” \v 24 \x + \xo 15:24 \xt Mat 10:6\x*La sou Anu mukolineꞌi lexe, “Lataua mupalusilo eneꞌe sou akamulineꞌi ta Isilaeli e loxo ta sipsip ane milai mixolu mixovulaulau. Ia eni eneꞌe sou akamulineꞌi aneꞌi ane ta Isilaeli uasi. Uasi.” \v 25 Ia sema ne mineꞌe la mixolaꞌu tavaꞌe voꞌuxu muluꞌelai no talaxu Iesu la mivikalanu lexe, “Tila, nasuꞌulileli.” \v 26 Anu muavuti la muvikalane aloxo ꞌo, “Anu laixe sou talosiꞌa ta aꞌaa ta molomolo laꞌilalixaꞌa uasi.” \v 27 Xe ane miavuti la mikolinu vaikalau lexe, “Tila, vaikala noxine ne manina, ia ta aꞌaa ne laꞌilali utuꞌutuxu ulapalapau noxou tatananeꞌi no luu la aneꞌi inoꞌu sou iꞌou.” \v 28 La sou Iesu muvikalane lexe, “Nini sema ꞌo ne muxamuxaxu taneni mutila musuku. La sou mii maꞌia nini nemasaxau ne anu uxali aloxo nini nemasaxau ne.” La sou no anu aso iou anesi la ꞌilie mimauli. \s1 Iesu Mupamaulineꞌi ta Mitema Tavuꞌalo \p \v 29 Ioxe Iesu muvula la mulutu mulai no luaki ne Xalilaia paꞌumolu la mutelai muxolu no laxaꞌilu vile. \v 30 Ia ta mitema tavuꞌalo mineꞌe noxou. Aneꞌi mineꞌe la mitavuleneꞌi ta mitema tavaꞌa ilou avoꞌa musoisoli, mo aneꞌi ane ieꞌi seleveenu, mo tavaꞌa mukilikalu, mo aneꞌi ane ivivikala uasi xe aneꞌi ane vovolea iouiou muꞌoxoneꞌi la mineꞌe misuꞌa laꞌoluxaꞌa no tavaꞌu la Anu mupamaulineꞌi. \v 31 \x + \xo 15:31 \xt Mak 7:37\x*Xe ta mitema mimaisou la mikuluke manina. Xo mimaisiꞌa aneꞌi ane ivivikala uasi mivikala mo aneꞌi ane imuamuaꞌi uasi, mimuamuaꞌi xe aneꞌi ane ieꞌi seleveenu mimalei, la miꞌitinu Lataua noxiꞌa ta Isilaeli. \s1 Iesu Mulosiꞌa ta Mitema 4,000 ꞌAni \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 \x + \xo 15:32 \xt Mat 14:14\x*Xe Iesu muꞌavaliꞌa ta molomolo noxou mineꞌe noxou la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Eni talelixaꞌa ta mitema ꞌo misevile xo mineꞌe mixolu noxilo ꞌo voxo tatalu mukalu, ia xaꞌa mii loxo ꞌo sou iꞌou uasi. La eni amasaxa lexe apalusiꞌa ilivu ilai no tuatualasiꞌa uasi xo loxo ꞌo io ilai la ilapalapau no voteꞌi.” \v 33 Ta molomolo noxou miavuti la mikolinu aloxo ꞌo, “La sou nenge taxalisou veleti neꞌei sou umomomosiꞌa ta mitema latala ꞌo? Nenge texolu ꞌo ne no xalee tani vitanisi ano ꞌo.” \v 34 Xe Anu muavuti la mutaliꞌisiꞌa lexe, “Xo ngingi veleti taꞌei e ngenonoꞌu ne?” Aneꞌi mikolinu lexe, “Muxatele tameisi xe ta sinana ta kitukituꞌa tavuꞌalo uasi.” \v 35 Anu muavuti la muvikalaneꞌi ta mitema tavuꞌalo sou mixolu no lia. \v 36 Aneꞌi mixolu no lia mukalu la Anu munoꞌu veleti muxatele tamei xe ta sinana moso ne, sou muvikala laixe noxou Momu. Xe mukalu la museꞌiseꞌinu la mulosiꞌa ta molomolo noxou sou mimilaꞌanu noxiꞌa ta mitema. \v 37 Ta mitema miꞌaniꞌani xo mole miꞌanaꞌana manina. Xe iliꞌi, la sou ta molomolo noxou minoꞌu lakela muxatele tamei la mitaataa laꞌilali paꞌupaꞌusou no anu. \v 38 Ta mitema e miꞌani ne itiitisiꞌa muxali loxo 4,000. Ane ne itiitisiꞌa ta mulusi ia ta sema iloꞌa ta molomolo uasi. \v 39 Xe iliꞌi no mine Iesu mupalusiꞌa ta mitema milailai mukalu la sou Anu mutelo no anu uaxa sou mulai no xalee lia ne Maxatani. \c 16 \s1 Ta Palisaio Mivikalanu Iesu sou Lexe Uꞌoxonu Sosovo Vile \r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56) \p \v 1 \x + \xo 16:1 \xt Mat 12:38; Luk 11:16\x*Xe ta Palisaio iloꞌa ta Sadokaio mineꞌe noxou Iesu la iꞌoxo lexe itovo lexe italiꞌisou, la mivikalanu lexe uꞌoxonu sosovo vile mo aneꞌi imaisou lexe Anu molu noxou Lataua. \v 2 Anu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, “‘No mine aso uꞌuna xe ngingi ngamaisou loxotolo lauolaouinu,’ la ngingi ngaꞌoxo lexe, ‘Neꞌiela la voxo vile laixe la.’ \v 3 Xe no kakao la ngamaisou loxotolo lauolauoinu ia tamuxala utomu la ngingi ngavikala lexe, ‘Maasi la nenge laꞌiua usili.’ Ngingi ngelavusou sosovo seꞌi teitexi no loxotolo, musosovosou mii maꞌia. Ia ngingi ngalavusou mii maꞌia ane uxali vaimomo ꞌo uasi. \v 4 \x + \xo 16:4 \xt Mat 12:39; Luk 11:29\x*Ngingi ta mitema ta masumasua mo ta mitemasou ngaꞌoxoꞌoxonu ꞌiliꞌilixo sou voteꞌi. Ngingi ngamasaxa lexe ngamaisou sosovo vile ia umomomo sou ngamaisou vile uasisi manina, sosovo vilesisi ane noxou Iona nesi.” Xe Iesu muꞌumesiꞌa la mixoxolu ne ia Anu mulai. \s1 Iesu Mupeletotosiꞌa ta Molomolo Noxou no Anu Isi Noxiꞌa ta Palisaio Xe ta Sadokaio \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Xe no mine Iesu iloꞌa ta molomolou mixisaꞌi milai no kupa xalee vile, la ta molomolo noxou Iesu taneꞌi vulusi la inoꞌu xaꞌa veleti uasi. \v 6 \x + \xo 16:6 \xt Luk 12:1\x*La Iesu muvikalaneꞌi lexe, “Ngasaxilaꞌinge laixe no anu isi (ꞌilixo) noxiꞌa ta Palisaio mo ta Sadokaio.” \v 7 Aneꞌi milomu sou aloxo ne la mivikalaneꞌi ngatongatoꞌo lexe, “Anu muvikalanenge aloxo ne xo nenge tanoꞌu nenge veleti uasi.” \v 8 Aneꞌi milai la ialimolosou vaikala ne, la Anu mulavu. La sou mutaliꞌisiꞌa aloxo ꞌo, “Tavaꞌu loxovaa la ngingi ngevikala ngatongatoꞌo lexe ngingi nganoꞌu nenge veleti uasi? Ngingi ngamuxaxu tangengi uasi? \v 9 \x + \xo 16:9 \xt Mat 14:17-21\x*Loxovaa, ngingi ngalavusou uao? Mo ngaxavutalanu uasi? No voxo ane eni eseꞌiseꞌinu veleti taꞌuve ilou sinana ta tamei xaꞌa ta mitema (5,000) itemaxu mavulovexa mavulovexa tamei mo itemaxu mavulovexa taꞌuve, la ngetaanu paꞌupaꞌusou lakela sou taꞌei? \v 10 \x + \xo 16:10 \xt Mat 15:34-38\x*Mo no voxo ane eni eseꞌiseꞌinu veleti muxatele tamei xaꞌa ta mitema (4,000) itemaxu mavulovexa mavulovexa tamei, la ngetaanu paꞌupaꞌusou lakela taꞌei? \v 11 La sou ngingi nganava e ngalavu sou uao ꞌo? Eni alelemolu veleti uasi, ia eni avivikala ngengi lexe ngasaxilaꞌinge laixe no anu isi noxiꞌa ta Palisaio iloꞌa ta Sadokaio.” \v 12 Aneꞌi milomu sou la sou milamana lexe anu ulelemolu isi e imulaxu no anu veleti sou uꞌoxoo usoxo uasi. Ia Anu mupeletotosiꞌa, so lexe isaxilaꞌa laixe no anu ꞌilixo noxiꞌa ta Palisaio iloꞌa ta Sadokaio. Xo ilosoieꞌi no anu ꞌilixo noxiꞌa. \s1 Palapalaꞌalixu Noxou Pita \r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21) \p \v 13 Xe iliꞌi no mine Iesu iloꞌa ta molomolo mixali no xalee ne Kaisalia Pilipai, la Anu mutaliꞌisiꞌa ta molomolo noxou aloxo ꞌo. “Ta mitema mimaisou Itema ꞌOlu la miꞌoxo lexe ꞌenaꞌei.” \v 14 \x + \xo 16:14 \xt Mat 14:1-2; Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\x*Aneꞌi miavuti la mikolinu lexe, “Seꞌi mivikala lexe nini Ioanesi itema sou uꞌulosiꞌa ta mitema moseꞌi ivikala lexe nini Eliasi, moseꞌi la ivikala lexe nini Elemia, xe seꞌi ivikala lexe nini vile noxiꞌa ta mitema sou palomatana.” \v 15 Xe Anu muavuti la mutaliꞌi vaxa noxiꞌa lexe, “Ia ngingi la ngingi ngavikala lexe eni ꞌenaꞌei?” \v 16 \x + \xo 16:16 \xt Ioa 6:69\x*Xe Saimoni Pita muavuti la mukolinu aloxo ꞌo, “Nini Kalisito, Lataua umauli utotomu ꞌOlu.” \v 17 \x + \xo 16:17 \xt Xal 1:15-16\x*Xe Iesu muavuti la muvikalanu aloxo ꞌo, “Saimoni, Ioanesi ꞌolu nini naꞌosa. Xo itema vile upalaꞌalixu noxine uasi, Mamilo anu uxolu teitexi no opo loxotolo, Anusisi ane mupalaꞌalixu noxine ne. \v 18 \x + \xo 16:18 \xt Ioa 1:42; Ep 2:20\x*Mo eni avikalaneni manina aloxo. Nini Pita, mo teitexi no anu lavoꞌo ne la eni atulusou taasou lalotu noxilo. La umomomo sou xavi no anu soli uꞌuna no nano no anu aitengaxu lalotu ne uasi. \v 19 \x + \xo 16:19 \xt Mat 18:18; Ioa 20:23\x*Mo eni alosine lakii sou aitenga sou saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo. Mii maꞌia nini nasakiinu no lia ꞌo la Lataua usakiinu teitexi kalumo. Xe mii maꞌia nini nalulusou no lia ꞌo la Lataua ululusou teitexi kalumo.” \v 20 Xe muavuti la mupelaꞌa ta molomolo noxou lexe umomomo sou iaꞌaloxu noxou evile lexe anu Kalisito uasi. \s1 Iesu Mutotokala sou Solixu \r (Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27) \p \v 21 Ioxe, no voxo ane ne la Iesu musolonu vaivaikala noxou sou mupelaꞌa ta molomolo noxou lexe, anu laixe lexe Anu ulai ne Ielusalemu. Mo utavulenu tuꞌutuꞌumaxu tavuꞌalo no avoꞌa ta tatila sou lalotu iloꞌa ta ailiꞌi, xe ta tisa sou lapuloto. Mo ivau usoli la iꞌasixu uai voxo tamei, xe no anu voxo tatalusou la Anu utulu. \v 22 Xe Pita muavuti la mutilaꞌu Iesu la mulailixu vaꞌaxu sou mulavixu. La muvikalanu lexe, “Tila umomomo sou mimii ane ne uxali noxine mamu.” \v 23 Iesu muxiu la muvikalanu Pita aloxo ꞌo, “Satani naxexesilo! Natalutaluxu voteꞌi silo uasi. Xavutala e muxolu noxine ne, nini namulinu masaxa noxou Lataua uasi, nemulinu xavutala noxiꞌa ta mitemasi.” \v 24 \x + \xo 16:24 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x*Xe Iesu muavuti la muvikalaneꞌi ta molomolo noxou aloxo ꞌo, “Lexe ꞌei ane umasaxa lexe umulileli la anu umulinu masaxa noxou uasi, ia uneꞌe mo utavulenu ovu valautu loxo eni etavulenu ꞌo mo umulileli, mo usoli loxo eni asoli no ovu valautu. \v 25 \x + \xo 16:25 \xt Mat 10:39; Luk 17:33; Ioa 12:25\x*Xo itema ane tanuxu maulixu ne, iliꞌi la uxovulaunu. Ia itema ane tanuxu maulixu uasi, ia uitalonu maulixu silo ne iliꞌi la uxali sou mauli. \v 26 \x + \xo 16:26 \xt Mat 4:8-9\x*Ia lexe itema vile unoꞌu mimii latala sou lia ꞌo ukalusi, xe uxovulaunu uleenu, la sou mimii sou lialia ane anu munoꞌu ne usuꞌulinu a loxovaa? Male uasi. Mo mii maꞌia ane sou anu ulotonu uleenu no anu sou ulivulixu. \v 27 \x + \xo 16:27 \xt Lex 62:12; Xav 24:12; Mat 25:31; Rom 2:6; Pal 22:12\x*Xo Itema ꞌOlu ulivu uneꞌe la uneꞌe no anu xavi noxou Momu, iloꞌa ta angelo noxou. Mo ulosiꞌa ta mitema ulusou ꞌiliꞌilixo maꞌia ane aneꞌi miꞌoxoꞌoxonu. \v 28 La sou eni avikalangengi manina musuku lexe, seꞌi noxinge e itulutulu no taingengi ꞌo isoli uasi ixoxolu mo imaisou Itema ꞌOlu ulivu uneꞌe no anu xavi mo saxisaxilaꞌu noxou.” \c 17 \s1 Iesu Vasimolu Muxali Iou Vilemo \r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 Ioxe iloꞌa mixoxolu xe voxo muxatele vile mukalu, la sou anu Iesu munoꞌa Pita ilou Iakovo xe Ioanesi e Iakovo vimou la muulaxuneꞌi sou iloꞌa milai mitelai no laxaꞌilu vile teitexi manina mole aneꞌisisi milai mixoxolu ne. \v 2 \x + \xo 17:2 \xt 2Pi 1:16-18\x*Iloꞌa mixoxolusi xe mimalei loxo ꞌo la Iesu vasimolu ne muxiu mo muxali iou vilemo manina. Iou ne muxali loxo aso, mo tokolomou ne muxali iou vilemo mo muxali lamanaxu xe mulamilami loxo ꞌo. \v 3 Xe mimalei loxo ꞌo la Eliasi ilou Mosesi mipaa mixali mitulu no paꞌumolu Iesu la iloꞌa mivivikala. \v 4 Pita muavuti la muvikala vaxa noxou Iesu aloxo ꞌo, “Tila anu laixe xo nexi kalumo a taxoxolu ꞌo. La sou lexe nini namasaxa la nexi taꞌalaxu tani alelaxu tatalu. Nini sine vile, Mosesi sou vile xe Eliasi sou vile.” \fig |alt="Ascension" src="IB04115.tif" size="span" loc="Mat 17:4" copy="Illustration by Dr. Farid Faadil. Used by permission." ref="Mataio 17:4" \fig* \v 5 \x + \xo 17:5 \xt Lap 18:15; Lex 2:7; Ais 42:1; Mat 3:17; Mak 1:11; Luk 3:22\x*No mine Pita uao uvivikala ꞌo, ia tamuxala vile lamanaxu misevile muneꞌe la mukuponeꞌi mukalusi. La vaikala vile mupaa no nano no anu tamuxala ne la muvikala aloxo ꞌo, “Eni ꞌalixeni ano, amasaxau misevile. Ngalomuxu vaivaikalau.” \v 6 Xe no mine aneꞌi milomusou vaivaikala aloxo ne la miꞌume la misusunu ieꞌi muluꞌelai no lia. \v 7 Ia Iesu muneꞌe la mukasi vaxa noxiꞌa la muvikalaneꞌi lexe, “Ngaꞌume mamu, ngatulu.” \v 8 Xe alaxu vilesisi ꞌo, la aneꞌi mimamalei, la imaisou evile uasi, Iesu anusisi a ututulu. \v 9 Ioxe iloꞌa miavuti sou misuku teitexi no laxaꞌilu ne sou ilivu iluꞌe, la Iesu mutalosiꞌa lexe, “Mimii e ngemaisou ꞌo, umomomo sou ngaꞌaloxu noxou evile uasi ulai uxali no voxo ane Itema ꞌOlu utulu no lulusou.” \v 10 \x + \xo 17:10 \xt Mal 4:5\x*Xe aneꞌi miavuti la mitaliꞌisou lexe, “Ia loxovaa, la sou ta tisa sou lapuloto mivikala lexe Eliasi anu uxali tei?” \v 11 Xe Iesu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Vaikala ne anu manina, Eliasi ne anu uxali tei sou ulalaxineꞌi ta mitema ukalusi. \v 12 \x + \xo 17:12 \xt Mat 11:14\x*Ia eni avikalangengi aloxo ꞌo, Eliasi ne muneꞌe ia ta mitema ne itoxonu uasi, la mikalusou masaxa noxiꞌa sou miꞌoxonu ꞌiliꞌilixo seꞌi mulai noxou. Anu iou vilesisi aloxo ne la Itema ꞌOlu unoꞌu tuꞌumaxu no avoꞌa ta mitema.” \v 13 \x + \xo 17:13 \xt Luk 1:17\x*La sou aneꞌi ta molomolo noxou milavusou lexe Anu mulelemolu Ioanesi itema sou uꞌulosiꞌa ta mitema ane. \s1 Molomolo Vile Uleenu Masua Muxolu Noxou La Iesu Mupamaulinu \r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-43a) \p \v 14 Iloꞌa miluꞌe xe mixali no lia noxiꞌa aneꞌi latala la itema vile muneꞌe la mixolaꞌu tavaꞌu voꞌuxu muluꞌe no tavaꞌu Iesu la muvikala aloxo ꞌo. \v 15 “Tila, tanenixu ꞌalixe mulu, xo uleenu masua muxolu noxou la muꞌoxo masuanu manina. No mine uꞌoxonu la voxo moseꞌi ne uleanu uꞌuna no navu xe uleanu uluꞌe no lexa. \v 16 Eni enoꞌu muneꞌe noxiꞌa ta molomolo noxine lexe ipamaulinu la aneꞌi imomomo uasi.” \v 17 Xe Iesu muavuti la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ngingi ta mitema sou ngamuxaxu tangengi noxou Lataua uasi! Tauu ie taꞌei exolu noxinge ꞌo? Mo alaxu taꞌei ane sou eni atavulenu tuꞌutuꞌumaxu noxinge? Nganoꞌu molomolo ne uneꞌe noxilo.” \v 18 Xe Iesu muavuti la mulavixu uleenu masua la muxexesou molomolo ne, la anu laixenu alaxu vilasisi. \v 19 \x + \xo 17:19 \xt Mat 10:1\x*Xe ta molomolo milutu milai noxou Iesu la mitaliꞌisou seꞌisisi aloxo ꞌo, “Tavaꞌu loxovaa la sou nexi tamomomo sou takusau uleenu masua ne ua?” \v 20 \x + \xo 17:20 \xt Mat 21:21; Mak 11:23; Luk 17:6; 1Ko 13:2\x*Iesu mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Xo loopala noxine ne kituasi, eni avikalangengi manina aloxo, lexe loopala noxine ne kituꞌa loxo ovu masitati ngiaxu la ngingi ngamomomo sou ngavikalanu laxaꞌilu vile lexe, nasuku mo nalai, la laxaꞌilu ne ulomuxenesi.” Mii vile pekiaꞌu noxinge uasi. \v 21 (Ia mimii uxali no anu mii vile uasi, no anu ꞌilixo sou pelemu xe lakilakasi.) \s1 Iesu Muaꞌaloxu Soli Noxou La \r (Mak 9:30-32; Luk 9:43-45) \p \v 22 \x + \xo 17:22 \xt Mat 16:21\x*Xe no voxo ane aneꞌi mipita ne Xalilaia la Iesu muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ulai iliꞌi la ta mitema iꞌitalonu Itema ꞌOlu no avoꞌa ta mitema sou ivau usoli. \v 23 Aneꞌi ivau usoli la uai no nano no lulu xe voxo tatalusou la Anu utulu umauli la.” Xe ta molomolo noxou milomusou aloxo ne, la aneꞌi taneꞌi kalaua xe taneꞌi mutama. \s1 Iesu Muleanu Lamoli Mulai sou Lalotu \p \v 24 \x + \xo 17:24 \xt Mul 30:13; 38:26\x*Iesu iloꞌa ta molomolo noxou mixali ne Kapenaumu xe iliꞌi la ta mitema sou itaxusou lamoli sou lalotu muneꞌe mitaliꞌisou Pita lexe, “Loxovaa, Tisa noxinge uleanu lamoli no anu tani sou lalotu kalumo?” \v 25 Xe Pita muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Ani Anu uleanu kalumo.” Ia no mine Pita muꞌunalai no nano no tani la Iesu mutaliꞌisou aloxo ꞌo, “Saimoni nini nexavutala a loxovaa? Ta tatananu lialia ꞌo, no mine itaxusou lamoli la inoꞌu noxiꞌa ta ꞌiliꞌiliꞌa kalumo, uasi, inoꞌu noxiꞌa aneꞌi vaꞌaxusi?” \v 26 Xe Pita muavuti la mukolinu lexe “Ani aneꞌi inoꞌu noxiꞌa vaꞌaxusi.” Iesu muvikala Pita lexe, “Ta ꞌiliꞌiliꞌa ne aneꞌi itaxusou lamoli noxiꞌa uasi.” \v 27 La sou Iesu muvikalanu aloxo ꞌo, “Xo loxo ꞌo io nenge taꞌoxonu oponeꞌi masuainge. La sou nalai no luaki mo naleanu xalolo xe sinana ane uꞌala tei xe nalapu utelo la namalei no nano no anaxu. La sou namaisou lamoli itiitisou mumomomo noxinge nengei, la sou nalai nalosiꞌa.” \c 18 \s1 ꞌEi Anu Tila no Anu Saxisaxilaꞌu Noxou Lataua Teitexi no Opo Loxotolo \r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48) \p \v 1 \x + \xo 18:1 \xt Luk 22:24\x*No anu voxo ane ne la ta molomolo noxou Iesu mineꞌe noxou la mitaliꞌisou lexe, “ꞌEi anu mutila no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo?” \v 2 Xe Iesu muavuti la muꞌavalou molomolo kituꞌa vile muneꞌe la mitulusou no taineꞌi. \v 3 \x + \xo 18:3 \xt Mat 19:14; Mak 10:15; Luk 18:17\x*La muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Eni avikalangengi manina aloxo ꞌo, lexe ngingi ngaxiu mo ngaxali loxo ta molomolo ta kitukituꞌa uasi la umomomo sou ngaꞌunalai no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo uasisi manina. \v 4 La sou lexe ꞌei ane utaloxolixu loxo molomolo kituꞌa ꞌo la anu utila no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo. \v 5 \x + \xo 18:5 \xt Mat 10:40; Luk 10:16; Ioa 13:20\x*Mo ꞌei ane uꞌosa sou usuꞌulinu molomolo kituꞌa vile no ualasilo aloxo ꞌo xo anu muxavutalaleli, la anu muꞌoxonu noxilo. \v 6 Ia lexe itema vile uolexu vile noxiꞌa ta molomolo e mimuxaxu taneꞌi noxilo ne isusu no anu ꞌilixo masua vile, la anu laixe lexe isakii lavoꞌo kulu vile toxoxaꞌa no xolanu mo ileanu uluꞌelai no lautu no luaki lixinu mo uꞌuoꞌuo. \v 7 La sou ngingi ta mitema no lialia ꞌo ngasaxilainge laixe no anu tuꞌutuꞌumaxu ane sou uxali noxinge, xo mimii tavuꞌalo sou lialia ꞌo uꞌoxoneꞌi la ilapau la iꞌuna no anu susu. Anu susu ne uxali aloxo ne. \v 8 \x + \xo 18:8 \xt Mat 5:29-30\x*Ia lexe avone vile ilou tavaꞌine vile ususulixene, la naxotosou uxexee mo nasuꞌanu. Anu laixe lexe naꞌunalai no nano no anu tuala sou mauli no ꞌa tavaꞌine vilesisi xe avone vilesisi. Loxo ꞌo io avone ta tamei xe tavaꞌine ta tamei uxolu la ileaneni uluꞌelai no anu navu e ukakaa utotomu mo kaluxu uasisi manina. \v 9 Mo lexe ieni vile ususulixene la naluvunu uxexee mo nasuꞌanu. Anu laixe lexe nini naꞌunalai no tuala sou mauli no ieni vilesisi. Loxo ꞌo io ieni ta tamei uxolu la ileaneni uluꞌelai no anu navu e ukakaa utotomu mo kaluxu uasisi manina.” \s1 Vaikala Latilovo sou Sipsip Tatananu Muxovulaunu \r (Luk 15:3-7) \p \v 10 \x + \xo 18:10 \xt Eva 1:14\x*Iesu musolonu vaivaikala noxou la muvikala la aloxo ꞌo, “Ngasaxilainge laixe, loxo ꞌo io ngamaisiꞌa ta molomolo loxo ꞌo, loxo ta mii vitanisi. Uasi. Eni avikalangengi lexe teitexi no opo loxotolo ne ta angelo noxiꞌa ilavusou imaisou Mamilo iou utotomu teitexi no opo loxotolo. \v 11 \x + \xo 18:11 \xt Luk 19:10\x* ‘La sou Itema ꞌOlu mulivunoxaꞌa aneꞌi ane mixovulauneꞌi mineꞌe sou mupamaulineꞌi.’ \p \v 12 Mo lexe itema vile usaxilaꞌa ta sipsip itemaxu taꞌuve ia uxovulaunu vile la, ngingi ngexavutala a loxovaa? Umomomo sou anu uitaloneꞌi ta sipsip mavulovexa muxatele tamiꞌa mo muxatele tamiꞌa ne ixoxolu no laxaꞌilu ne ia anu ulai sou ukamulinu ane muxovulaunu ne o? Ani. \fig |alt="Shepherd rescueing lost sheep" src="IB04138.tif" size="col" loc="Mat 18:12" copy="Illustration by Dr. Farid Faadil. Used by permission." ref="Mataio 18:12" \fig* \v 13 La sou eni avikalangengi manina aloxo ꞌo, no mine anu uxalisou sipsip vilesisi e muxovulaunu ne la anu uꞌosa manina. ꞌOsa sou sipsip vilesisi ne utila noxiꞌa ta sipsip mavulovexa muxatele tamiꞌa mo muxatele tamiꞌa ꞌole. \v 14 Anu iou vilesisi aloxo Maminge uxolu teitexi no opo loxotolo umasaxa lexe vile noxiꞌa ta molomolo ta kitukituꞌa ne isusu ilai vaꞌaxu uasi.” \s1 ꞌIlixo sou Namomosou Vivine Mususu \r (Luk 17:3-4) \p \v 15 \x + \xo 18:15 \xt Luk 17:3; Xal 6:1\x*Iesu muavuti la musolonu vaivaikala noxou la aloxo ꞌo, “Lexe vivine vile uꞌoxo masuaneni, la nini nalai noxou mo ngingisisi ngongou ngamomosou. Lexe anu ulomuxene la nini nelivunoxu. \v 16 \x + \xo 18:16 \xt Lap 19:15; Ioa 8:17\x*Ia lexe anu ulomuxene uasi, la nalai nanoꞌu itema vile xe uasi la ta tamei la ineꞌe sou imomosou. Aloxo ne mo sou no anaxaꞌa ta mitema ta tamei xe tatalu la imomomo sou ivalaxu vaikala. \v 17 Ia lexe anu ulomuxaꞌa ta mitema ne uasi, la nalai nanoꞌa aneꞌi no anu lalotu ineꞌe imomo sou. Ia lexe anu ulomuxaꞌa ta mitema sou lalotu la ne uasi, la aneꞌi ta mitema ane aneꞌi ta Iutaia uasi mo loxo itemasou unoꞌu lamoli noxiꞌa ta mitema. \p \v 18 \x + \xo 18:18 \xt Mat 16:19; Ioa 20:23\x*Eni avikalangengi manina lexe, mii maꞌia ane ngingi ngasakiinu no lia ꞌo, la anu usakii teitexi no opo loxotolo. Xe mii maꞌia ane ngingi ngalulusou no lia ꞌo, la Anu ululusou teitexi no opo loxotolo. \v 19 \x + \xo 18:19 \xt Mak 11:24; Ioa 15:7\x*Mo eni avikalangengi la aloxo ꞌo, lexe ta mitema ta tamei noxinge no lia ꞌo imasaxau mii vile mo oponeꞌi vilesisi no anu xe ilingau la Mamilo uxolu teitexi no opo loxotolo Anu ulosiꞌasi. \v 20 Xo ta mitema ta tamei xe tatalu ipita no anu ualasilo la eni kalumo a axolu no taineꞌi.” \s1 Vaikala Latilovo sou Itema sou Xaixai Tanuxu Menexu Uasi \p \v 21 Xe no voxo ane ne la Pita muneꞌe noxou Iesu, la mutaliꞌisou aloxo ꞌo, “Tila, alaxu taꞌei eni alulusou susu noxou vivilo vile muꞌoxonu muneꞌe noxilo? Alaxu muxatele tamei?” \v 22 \x + \xo 18:22 \xt Luk 17:4\x*Iesu muavuti la mukolinu aloxo ꞌo, “Eni avikalaneni aloxo ꞌo, lexe nini namasaxa nalulusou susu noxou vivine, la nalulusou alaxu muxatele tamei uasi. Nini nalulusou alaxu mavulovexa muxatele tamei alaxu muxatele tamei (70 x 7). \v 23 La sou saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo ne anu aloxo tatananu tuala vile muneꞌe sou unoꞌu lakolisou mii maꞌia ane anu mulosiꞌa ta mitema sou xaixai noxou. \v 24 No mine anu musokou sou mumomomo sou la itema e munoꞌu (10,000 taranito) ia ukolinu uasi muneꞌe noxou. \v 25 Ia anu itema ne umomomo sou ukolinu lamoli ne uasi. La sou tila noxou itema ne muavuti la muvikala lexe, nganoꞌa ilee semau mo ta ꞌolu xe ta miumiu ukalusi ne mo ngasovaneꞌi, la sou lamolisiꞌa uneꞌe ukolinu lamoli noxilo. \v 26 Ioxe itemasou xaixai ne mulomu sou vaikala ne la mulapau muluꞌelai muxolaꞌu tavaꞌu voꞌuxu no tavaꞌu tatananu tuala ne la mukatunu lexe, ‘Nini tanenixo mo nalosilo voxo seꞌi la, la sou eni akolinu lamoli ne ukalusi.’ \v 27 Tila noxou itemasou xaixai ne mumaisou aloxo ne la anu tanuxu. La sou anu muavuti la muvikalanu lexe, umomomo sou nakolinu uasi la mupalusou mulai. \v 28 Ioxe itema ne mulai no ale la mumaisou menexu vile e munoꞌu lamoli seꞌi (100 Denalia) noxou ia ukolinu uasi la mukasi noxou la mukapilaxu pekiaꞌu la muvikalanu lexe, ‘Nini napalea nakolinu lamoli noxilo.’ \v 29 La sou itema ne menexu muavuti la mulapau muluꞌelai la muxolaꞌu tavaꞌu voꞌuxu no lia la mukatunu la muvikalanu lexe, ‘Nini tanenixo mo nalosilo voxo seꞌi la, la sou eni akolinu.’ \v 30 Ia itema ne ulomuxu menexu ne uasi, la mulai mumuxaxu menexu ne no taasou navunavu umomomo anu ukolinu lamoli noxou. \v 31 No mine ta menexu mimaisou ꞌilixo e menexiꞌa muꞌoxonu ne la oponeꞌi tuꞌumaxu manina. Xe miavuti la milai miaꞌaloxu noxou tilasiꞌa. \v 32 Tatila noxou itema ne mulomusou aloxo ne la muꞌavalou itema ne muꞌuna la muvikalanu lexe, ‘Nini itema sou xaixai masua. Tei la nini netama noxilo la eni eꞌoxonu ꞌilixo laixe noxine la nakolinu lamoli toxoxaꞌa noxilo uasi. \v 33 Loxovaa la nini tanenixu menexine ne loxo eni eꞌoxonu noxine ne ua.’ \v 34 \x + \xo 18:34 \xt Mat 5:25-26\x*La sou tila noxou ne laiꞌaxu la sou mulai mumulaxu no taasou navunavu ulai uxali no mine anu ukolinu lamoli ne ukalusi. \v 35 \x + \xo 18:35 \xt Mat 6:15; Mak 11:25; Ep 4:32; Kol 3:13\x*La sou mamilo uxolu teitexi no opo loxotolo uꞌoxonu ꞌilixo iou vilesisi aloxo ne noxinge. Lexe ngingi ngaxiunu tumalingeu susu noxiꞌa tavivinge no nano no opongengi manina.” \c 19 \s1 Iesu Muvivikala no Anu ꞌIlixo sou Itema Usuꞌane Semau \r (Mak 10:1-12) \p \v 1 Iesu muvivikalaneꞌi aloxo ne xe mukalu, la Anu musuku no xalee lia tila ne Xalilaia la muxisaꞌisou lexa ne Ioridani mulaia xalee vile no xalee lia tila ne Iutaia. \v 2 La ta mitema tavuꞌalo mimulinu mine la Anu mupamaulineꞌi. \v 3 Ioxe ta Palisaio seꞌi mineꞌe noxou sou lexe itovonu. Mineꞌe mixali noxou la mitaliꞌisou lexe, “Itema vile umasaxa lexe usuꞌane semau no anu masaxa noxou, la loxovaa, ꞌilixo ane ne mumomomo no anu lapuloto noxinge?” \v 4 \x + \xo 19:4 \xt Tav 1:27; 5:2\x*Iesu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Loxovaa ngingi ngamaisou uai no nano no anu vaikala noxou Lataua uasi? Lexe tatei manina no voxo ane Lataua musokou mukoinu mimii latala, la Anu mukoineꞌi ta mitema kalumo. La mukoineꞌi ta mulu xe ta sema. \v 5 \x + \xo 19:5 \xt Tav 2:24; Ep 5:31\x*Mo muvikala lexe, tavaꞌu aloxo ne la sou mulu uꞌumesiꞌa momu ilee nenu la ulai ilee semau ipita la ixali vasimeꞌa vilesisi. \v 6 La aneꞌi ixali ta tamei la ua ꞌa, ia ixali vilesisi. Aloxo ne la sou mii maꞌia Lataua mupitanu muxali vilesisi ne umomomo sou itema vile ukalipalanu uasi.” \v 7 \x + \xo 19:7 \xt Lap 24:1-4; Mat 5:31\x*Aneꞌi milomusou aloxo ne la mivikala lexe, “Ia Mosesi muvikala lexe itema vile umasaxa lexe uxotonu taulaꞌi noxiꞌa ilee semau la anu molu ukaukavu ulai noxie la sou upalusie ilai.” \v 8 La Iesu mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Xo ngingi opongengi pekiaꞌu la sou Mosesi mupelemasaxangengi sou ngaxotonu taulaꞌingenge ngongiꞌa ta semasemamengi. Ia tatei manina no mine Lataua musokou mukoinu mimii latala uasi. \v 9 \x + \xo 19:9 \xt Mat 5:32; 1Ko 7:10-11\x*La sou eni avikalangengi aloxo ꞌo, lexe mulu vile ukusaie semau no anu masaxa noxou ia iꞌoxonu susu vile uasi, ia ulai uꞌuluxe sama vile la, la anu muꞌoxonu ꞌilixo sou voteꞌi.” \v 10 Ta molomolo noxou Iesu milomusou aloxo ne la mivikalanu Iesu aloxo ꞌo, “Xo ꞌiliꞌilixo aloxo ne uxali noxiꞌa mulu ilee semau, la sou anu laixe lexe ta mulu itaulaꞌi uasi.” \v 11 Ioxe Iesu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Umomomo sou ta mitema tavuꞌalo imulinu vaikala ane ne uasi. Ia aneꞌi ane Lataua mulosiꞌa xavi sou itaulaꞌi uasisi imulinu. \v 12 Ta mulu moseꞌi ilavusou itaulaꞌi uasi. Xo seꞌi ne no mine ta neniꞌa mivoꞌoneꞌi la vasimeꞌa uxolu uasi xe seꞌi ne ta mitema mipalaneꞌi. Xe seꞌi ne, aneꞌi meꞌa imasaxa lexe itaulaꞌi uasi, ia ixolu aloxo ne sou iꞌoxonu xaixai no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo. La sou ꞌei ane umasaxa lexe unoꞌu vaikala ane ꞌo la anu unoꞌu.” \s1 Iesu Mualusiꞌa ta Molomolo \r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17) \p \v 13 No voxo ane ne la ta mitema minoꞌa ta molomolo mineꞌe noxou Iesu sou lexe Anu umulaxu avolu no kisiꞌa xe ukilakasiꞌa. Ia ta molomolo noxou miavuti la mikusaiꞌa ta mitema ne. \v 14 \x + \xo 19:14 \xt Mat 18:2-3\x*Xe Iesu muavuti la muvikalaneꞌi lexe, “Iengi uvaxaiꞌa ta molomolo ne si mo ineꞌe noxilo. Xo saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo anu noxiꞌa ta molomolo aloxo ne.” \fig |alt="Jesus and children" src="cn01600b.tif" size="col" loc="Mat 19:14-15" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Mataio 19:14" \fig* \v 15 Anu mumulaxu avolu no kisiꞌa sou mukilakasiꞌa mukalu la Anu musuku sou mulai. \s1 Maulu Vile sou Lavuluti Ilou Iesu Mivivikala \r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30) \p \v 16 Xe Iesu mulai la itema vile muneꞌe noxou la mutaliꞌisou lexe, “Tisa, eni aꞌoxonu ꞌilixo maꞌia ulapu la sou anoꞌu mauli ane kaluxu uasi no anu?” \v 17 \x + \xo 19:17 \xt Liv 18:5; Luk 10:28\x*Xe Iesu muavuti la mukolinu aloxo ꞌo, “Tavaꞌu loxovaa la sou nini netaliꞌisilo no anu ꞌilixo mulapu ꞌo? Lataua anusisi Anu mulapu, ia lexe nini namasaxa sou nanoꞌu mauli ane kaluxu uasi, la namulinu lapuloto noxou Lataua.” \v 18 \x + \xo 19:18 \xt Mul 20:13-16; Lap 5:17-20\x*Xe itema ne muavuti la mutaliꞌi mulivu noxou Iesu lexe, “Lapuloto maꞌia?” La sou Iesu muvikalanu lexe, “Lapuloto ne aloxo ꞌo, ‘Navau itema vile usoli mamu mo naꞌoxonu ꞌiliꞌilixo sou voteꞌi mamu mo napakali mamu xe nakalavoi sou itema vile vitanisi mamu.’ \v 19 \x + \xo 19:19 \xt Mul 20:12; Liv 19:18\x*Mo natoxoneꞌi mamine ilee nenine xe tanenixaꞌa ta mitema vaꞌaxu loxo nini tanenixene.” \v 20 Xe anu maulu ne muavuti la mukolinu Iesu aloxo ꞌo, “Lapuloto ne eni emulinu mukalusi, ia mii maꞌia ane eni paꞌusilo no anu?” \v 21 Xe Iesu muavuti la mukolinu aloxo ꞌo, “Lexe nini namasaxa naxali itema mulapu manina la nalai mo nasovanu mimemimeni mo ta mitema ilotonu. Xe lamolisou la nalai nalosiꞌa ta mitema ane iꞌa mimii uasi. Nini naꞌoxonu aloxo ne la sou mimii lailaixe ane uai teitexi no opo loxotolo ne nini naꞌanini. Mo naneꞌe namulileli.” \v 22 No mine maulu ne, mulomusou aloxo ne la iou ne mupalulu, la mumuamuaꞌisi mole mulai avile. Opoonu uꞌosa uasi xo anu muxavutala no anu miumiu tavuꞌalo ꞌole. \p \v 23 Xe Iesu muavuti la muvikalaneꞌi ta molomolo noxou aloxo ꞌo, “Eni avikalangengi manina lexe itema sou lavuluti ne pekiaꞌu noxou sou uꞌunalai no nano no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo. \v 24 Mo avikalangengi lexe kameli umasaxa uꞌunalai no anu ꞌumo taxanu ne la anu seꞌisisi. Ia itema sou lavuluti anu pekiaꞌu noxou sou uꞌunalai no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua.” \v 25 No mine ta molomolo noxou milomusou aloxo ne la mikuluke manina la mivikala lexe, “La sou ꞌei manina ane anu unoꞌu mauli ane kaluxu uasi?” \v 26 \x + \xo 19:26 \xt Iop 42:2\x*Iesu iou mulai noxiꞌa la mumatakisiꞌa, la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Mimii tavuꞌalo ne seꞌisisi noxou Lataua ia noxiꞌa ta mitema la anu pekiaꞌu.” \v 27 Xe Pita muavuti la muvikalanu lexe, “Nexi tavuꞌalo ne texiu tumalixeu mimii ne ia teneꞌe sou temulineni ne. La sou nini nalosixe mii maꞌia?” \v 28 \x + \xo 19:28 \xt Mat 25:31; Luk 22:30; Pal 3:21\x*La Iesu muvikalaneꞌi lexe, “Eni avikalangengi manina aloxo ꞌo, no voxo ane mimii uxali alavua xe Itema ꞌOlu unoꞌu uala tila la uxolu no anu puloulou noxou. No voxo ane ne la ngingi ane ngemulileli ne, ngingi kalumo ngaxolu no anu puloulou ane laixe mavulovexa mo mulelia tamei, la ngaxolu sou ngatilovosiꞌa ta mata mavulovexa mo mulelia tamei ne Isilaeli. \v 29 Mo aneꞌi ane mixavutala no anu ualasilo la miꞌumesou taataasiꞌa mo miꞌumesiꞌa ta vimovimoꞌa ta mulu mo ta vimovimoꞌa ta sema iloꞌa ta mamiꞌa mo ta neniꞌa xe ta ꞌiliꞌiliꞌa ilou xaixaixaꞌa ne inoꞌu lakolisou alaxu itemaxu taꞌuve. Xe inoꞌu mauli ane kaluxu uasi. \v 30 \x + \xo 19:30 \xt Mat 20:16; Luk 13:30\x*Ia ta mitema tavuꞌalo e miuliuli, ulai la aneꞌi ilai iliꞌi, ia aneꞌi ane itoxoneꞌi vaimomo uasi ꞌo ne ilai la iuli.” \c 20 \s1 Vaikala Latilovosiꞌa ta Mitema sou Ixaxai no Xaisou Uaini \p \v 1 Iesu musolonu vaivaikala noxou lexe, “Saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo ne aloxo, itema vile musaxilaꞌu xaisou uaini vile. No kakau manina la anu mulai muꞌavaliꞌa ta mitema moseꞌi sou ilai ixaxai no anu xaisou uaini ne. \v 2 Ta mitema ne misosovosou Denalia vile lexe anu ulotoneꞌi no anu voxo vile la sou anu mupalusiꞌa milai sou mixaxai no anu xaisou uaini noxou ne. \v 3 Xe no anu aso iou muxatele tamiꞌa la anu mulai la, la mumaisiꞌa ta mitema seꞌi la a itulutulu no anu tanixu pitapita ꞌole la ixoxolu vitanisi. \v 4 La sou anu muavuti la muvikalaneꞌi lexe, ‘Ngingi kalumo ngalai mo ngaxaxai no anu xaisou uaini noxilo. La sou eni alotongengi umomomo no anu xaixai maꞌia ngingi ngeꞌoxonu.’ \v 5 La sou aneꞌi milai. Xe no aso mukulupa mo no aso iou tatalu, la anu mulai no tanixu pitapita la muꞌoxonu xaixai iou vilesisi aloxo muꞌoxonu tei ne la. \v 6 Xe no a aso iou taꞌuve no ꞌoloꞌolovoxo la anu mulivu mulai la, la mumaisiꞌa seꞌi la a itutulu. La sou anu muavuti la mutaliꞌisiꞌa lexe, ‘Tavaꞌu loxovaa la sou ngingi ngatutulu vitanisi aso veveeni ia ngaꞌoxonu mii vile uasi ꞌo?’ \v 7 Aneꞌi muavuti la mikolinu lexe, ‘Xo itema vile ulosixe xaixai uasi.’ La sou anu muvikalaneꞌi lexe, ‘Ngingi kalumo ngalai mo ngaxaxai no anu xaixai sou uaini noxilo.’ \v 8 \x + \xo 20:8 \xt Liv 19:13; Lap 24:15\x*Xe no ꞌoloꞌolovoxo, la tatananu xaisou uaini ne muvikalanu itema sou xaixai noxou e musaxilaꞌu xai sou uaini ne lexe, ‘Naꞌavaliꞌa ta mitema e mixaixai ne mo nalosiꞌa uluiꞌa. Nasoko noxiꞌa aneꞌi ane miiliꞌi la sou ulai uxali noxiꞌa aneꞌi ane miuli.’ \v 9 La sou aneꞌi ane misoko mixaxai no aso iou taꞌuve ne mineꞌe la minoꞌu Denalia vilevilesi momoxaꞌa. \v 10 Xe aneꞌi ane misoko mixaixai tei mineꞌe la miloopala lexe inoꞌu lamoli tatila. Ia uasi aneꞌi kalumo minoꞌu Denalia vilevilesi. \v 11 No mine ane minoꞌu lamoli xe mimaisou aloxo ne, la laꞌiaxaꞌau tatananu xai ne. \v 12 La mivikala lexe, ‘Ta mitema ane mixali iliꞌi manina ꞌo mixaxai aso iou vilesisi, la nini nelosiꞌa lamoli vilesisi aloxo nexi ꞌo. Ia nexi teꞌoxonu xaixai toxoxaꞌa mo tetuluxu aso ialuxu voxo vile lololi.’ \v 13 Ia anu muavuti la muvikalanu vile noxiꞌa ne aloxo ꞌo, ‘Menexilo, eni aꞌoxo masuaneni uasi, nenge nengei tesakii vaikala lexe nini naxaxai no anu voxo vile la nanoꞌu Denalia vile. \v 14 Nanoꞌu naꞌanini mo nalai, xo eni e masaxa lexe alosiꞌa aneꞌi ane mixali iliꞌi ulu iou vilesisi aloxo nini nenoꞌu nesi. \v 15 Nini oponeni masuailo xo maꞌi? Anu mii noxilo. Mo eni amasaxa lexe avelunu lamoli a loxovaa no anu masaxa noxilo, la anu mii noxilo. Uasi, loxovaa oponeni masuailo xo eni eꞌoxonu ꞌilixo laixe noxiꞌa ta mitema ne?’ \v 16 \x + \xo 20:16 \xt Mat 19:30; Mak 10:31\x*Aloxo ne la sou aneꞌi tapiena e miuli ne ulai la ilai iliꞌi ia aneꞌi ane miiliꞌi ne ilai iuli.” \s1 Iesu Mutotokala sou Soli Noxou Alaxu Tatalusou \r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-34) \p \v 17 Ioxe no mine Iesu mulutu sou mutelai ne Ielusalemu la munoꞌa ta molomolo noxou mavulovexa mo mulelia tamei ne la iloꞌa aneꞌisisi milai. La muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, \v 18 \x + \xo 20:18 \xt Mat 16:21; 17:22-23\x* “Ngalomu nenge nengeꞌa tatelai ne Ielusalemu la aneꞌi iꞌitalonu Itema ꞌOlu no avoꞌa ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta mitema sou lapuloto. La itulusou no anu vaivaikala la ivau usoli. \v 19 Mo inoꞌu ulai noxiꞌa ta mitema ane aneꞌi ta Iutaia uasi sou imolovilaꞌisou mo ipuapuasou xe ililixu no ovu valautu. Xe usoli, la inoꞌu ulai uai no lulu voxo tatamei xe voxo tatalusou la anu utulu umauli la.” \s1 Linga Noxie Iakovo Ilou Ioanesi Neniꞌa \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Xe iliꞌi la Zevetaio ta ꞌolu ta tamei neniꞌa mineꞌe la minoꞌa ta ꞌilie mineꞌe noxou Iesu la mixolaꞌu tavaꞌe voꞌuxu no lia la mivikalanu lexe uꞌoxonu mii vile no anu masaxa noxie. \v 21 \x + \xo 20:21 \xt Mat 19:28; Luk 22:30\x*Xe Iesu muavuti la mutaliꞌisie lexe, “Nemasaxau mii maꞌia?” La sema ne mivikalanu Iesu lexe, “Eni emasaxa lexe nini navikala lexe ulai iliꞌi no mine nini naxali tatananu tuala, la ta ꞌalixeni ta tamei ꞌo ixolu no paꞌumene. Vile uxolu no tema xe vile no ꞌae.” \v 22 \x + \xo 20:22 \xt Mat 26:39; Ioa 18:11\x*Xe Iesu muavuti la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ngingi ngalavusou mii maꞌia ane ngingi ngalingau ꞌo uasi. Loxovaa ngingi ngongou ngemomomo sou nganoꞌu tuꞌutuꞌumaxu aloxo eni anoꞌu ꞌo, ngaie no anu paku e eni aie no anu ꞌo?” La aneꞌi ilou mikolinu lexe, “Ani, nexi temomomo.” \v 23 La Iesu muvikalaneꞌi ilou la aloxo ꞌo, “Manina, ngingi ngongou ngemomomo sou nganoꞌu tuꞌutuꞌumaxu no anu paku ne. Ia no anu masaxa noxinge ngongou lexe vile uxolu no tema xe vile no ꞌae ne anu mii noxilo sou alosinge vitanisi uasi. Xo luu ane ne Mamilo mulalaxisiꞌa ta mitema ane Anu molu musosovosiꞌa sou ilai ixolu no anu.” \v 24 Xe no mine aneꞌi mavulovexa ne milomusou la laꞌiaxaꞌaiꞌa ilou vimou misevile. \v 25 \x + \xo 20:25 \xt Luk 22:25-26\x*Xe Iesu muavuti la muꞌavaliꞌa la mineꞌe mipita mukalu la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo. “Ngingi ngelavusou lexe ta tatananu tuatuala noxiꞌa ta mitema ane aneꞌi ta Iutaia uasi ne, iulaxuneꞌi ta mitema noxiꞌa utotomu. Mo ta tatilasiꞌa ne itovo lexe ta mitema ilomuxu vaikalaiꞌasi. \v 26 \x + \xo 20:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35\x*Ia ngingi aloxo ne uasi. Lexe anu ane umasaxa lexe uxali utila noxinge la anu laixe lexe anu uxali itema sou xaixai noxinge. \v 27 Mo ꞌei ane umasaxa lexe uuliuli noxinge, la anu laixe lexe anu uxali itema sou xaixai vitanisi noxinge. \v 28 \x + \xo 20:28 \xt Luk 22:27; Pil 2:7\x*Anu iou vilesisi aloxo Itema ꞌOlu muneꞌe ꞌo sou ta mitema ixaxai noxou uasi ia anu uxaxai noxiꞌa ta mitema. Mo muꞌitalonu maulixu sou ulivulixaꞌa ta mitema tavuꞌalo ukalusi.” \s1 Iesu Mupamaulineꞌi ta Mitema ta Tamei Ilou Ieꞌi Seleveenu \r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43) \p \v 29 No mine Iesu iloꞌa ta molomolo noxou sou ilaa ne Ieriko la ta mitema tavuꞌalo mimulinu. \v 30 Aneꞌi milai la ta mitema ta tamei ieꞌi seleveenu a ixoxolu no voteꞌi paumolu, xe no mine aneꞌi ilou milomusou lexe Iesu a umuamuaꞌi uneneꞌe, la ilou miꞌava toxoxaꞌa mulai noxou lexe, “Tila, Deviti ꞌOlu, taneninexe!” \v 31 Xe ta mitema e iloꞌa Iesu mimuamuaꞌi ne milomusiꞌa ilou, la milavixaꞌa ilou lexe ilou ixolu tasiau. Ia aneꞌi ilou miavuti la miꞌava toxoxaꞌa manina lexe, “Tila, Deviti ꞌOlu, taneninexe.” \v 32 Xe alaxu vilesisi ꞌo la Iesu mutulu la muꞌavaliꞌa ilou la mutaliꞌisiꞌa ilou lexe, “Ngingi ngongou ngemasaxa lexe eni aꞌoxonu mii maꞌia noxinge ngongou?” \v 33 La aneꞌi ilou muavuti la mikolinu lexe, “Tila nexi noxou temasaxa lexe tamalei.” \v 34 Iesu tanuxaꞌa ilou la mukasi vaxa no ieꞌi ilou, xe alaxu vilesisi ꞌo la aneꞌi ilou mimalei, la ilou mimulinu Iesu. \c 21 \s1 Iesu Muꞌunalai ne Ielusalemu \r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-38; Ioa 12:12-19) \p \v 1 Ioxe iloꞌa mimuamuaꞌi xe mixali ꞌalai ne Ielusalemu, la mixali no tuala ne Vetepaxe no laxaꞌilu ne Olivu, la Iesu mupalusiꞌa ta molomolo noxou ta tamei. \v 2 La muvikalaneꞌi ilou lexe, “Ngongou ngalai no tuala vile a no laxungengi ne, la ngamaisie donki neniꞌa vile a misakii ne itutulu ia ꞌilie a ututulu no paꞌumele. La sou ngalulusiꞌa ilou la nganoꞌa ineꞌe noxilo. \v 3 Ia lexe ngalulusiꞌa ia evile utaliꞌisingexaꞌa la, ngavikalanu lexe Tila mumasaxaiꞌa. La anu upalusinge ngalivu uneꞌe alaxu vilesisi.” \v 4 Mii ane uxali aloxo ne sou umomomo sou vaikala e ta mitema sou palomatana milemolu tei. \v 5 \x + \xo 21:5 \xt Sek 9:9\x*Vaivaikala ne muvikala aloxo ꞌo, \q1 “Ngavikalaneꞌi ta mitema ne Ielusalemu lexe, \q2 ‘Ngamaisou tatananu tuala noxinge anu a uneneꞌe noxinge. \q2 Mo ngamaisou anu mutaloxolixu ualasou xe mutalupexa no anu donki ꞌilie \q2 latasou mo anu a uxali ꞌo.’” \p \v 6 Ioxe ta molomolo noxou ne milai la miꞌoxonu aloxo anu mupelaꞌa ilou ne. \v 7 Ilou minoꞌa donki ilee ꞌilie milai mixalixaꞌa noxou Iesu mukalu la sou minoꞌu ꞌalaꞌalasou vasimeꞌa ilou sou milalanu no latanu donki ane maulu ne sou Iesu mutelo mutalupexa no anu. \v 8 Xe ta mitema tavuꞌalo kalumo mixexeenu ꞌalaꞌalasou vasimeꞌa no ale ka misiaꞌu no voteꞌi, xe seꞌi milai mixolaꞌu ovu avoavolu la mitaꞌolunu no voteꞌi kalumo. \v 9 \x + \xo 21:9 \xt Lex 118:25-26\x*Ta mitema ane miulaxu Iesu xe aneꞌi ane mimulimulinu iliꞌi no tumalou ne miꞌava aloxo ꞌo. \q1 “Ta ꞌosasou, Deviti ꞌOlu.” \q1 “Lataua ualusou anu ane muneꞌe no anu xavi noxou IAUE.” \q1 “Ta itinu Lataua ualasou mo aneꞌi iꞌitinu ualasine teitexi no opo loxotolo.” \p \v 10 Iesu muneꞌe xe muꞌunalai ne Ielusalemu la, ta mitema tavuꞌalo no tuala tila ne mikuluke manina, la mitaliꞌisiꞌa ngatongatoꞌo lexe, “Itema ꞌenaꞌei manina ne?” \v 11 La sou aneꞌi ta mitema tavuꞌalo ne mivikalaneꞌi lexe, “Iesu anu itema sou palomatana sie Naseleti no xalee lia tila ne Xalilaia.” \s1 Iesu Mukusaiꞌa ta Mitema no Nano no Taasou Lalotu Tatila Noxou Lataua \r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Ioa 2:13-22) \p \v 12 Iesu muꞌunalai no nano no taasou lalotu tatila noxou Lataua, la mukusaiꞌa ta mitema e mitaꞌotaꞌolunu mimii sou ta mitema ilotonu mo aneꞌi ane mineꞌe sou ilotoloto no nano ne milailai no ale. Muvuluvexanu valovaloxaꞌa ta mitema ane ilavusou ivalavala lamoli no anu. Xe muvuluvexanu luuluusiꞌa aneꞌi ane mitaꞌoluneꞌi ta kuau sou ilotoneꞌi. \v 13 \x + \xo 21:13 \xt Ais 56:7; Iel 7:11\x*Xe muavuti la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Vaikala mikaukavunu muxolu no anu Lavuku Tavuna teinu muvikala aloxo ꞌo. ‘Taasilo ne ilemolu lexe taasou lakilaka,’ ia ngingi ngexiunu mole muxali loxo taasiꞌa ta mitema sou pakali sou italume no anu.” \v 14 Xe ta mitema e ieꞌi seleveenu mo aneꞌi ane imuamuaꞌi uasi mineꞌe noxou Iesu sou Anu mupamaulineꞌi no nano no vimeluxu tani tila noxou Lataua. \v 15 Ia ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta mitema sou lapuloto mimaisou sosovo ane anu muꞌoxonu ne anu iou vilemo. Xe milomusiꞌa ta molomolo no nano no ꞌa taasou lalotu tatila noxou Lataua ne miꞌava lexe, “Taꞌosasou Deviti ꞌOlu.” La aneꞌi laꞌiaxaꞌa. \v 16 \x + \xo 21:16 \xt Lex 8:2\x*Xe miavuti la mitaliꞌisou Iesu lexe, “Male nini nelomusou mii maꞌia e ta molomolo ꞌo milemolu ꞌo?” La Iesu mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Ani eni elomusou. Ia loxovaa male ngingi ngaitisou vaikala ane ne muai no anu Lavuku Tavuna uasi?” Muvikala aloxo ꞌo, “Male nini nelomusou mii maꞌia e, ‘Lataua mulalaxiinu mulaa no anaxaꞌa ta molomolo xe ta keakea ꞌo iꞌitinu ualasou.’” \v 17 Iesu muvikalaneꞌi aloxo ne mukalu la muꞌitaloneꞌi mixoxolu ne la mulaa no tuala tila ne sou mulai muxolu ne Vetania no ꞌolovoxo ne. \s1 Ovu Lovo Muxalo \r (Mak 11:12-14, 20-24) \p \v 18 Iloꞌa milai miai xe no kakau la milivu milai ne Ielusalemu la, Iesu musolixu. \v 19 Xe iou mulai la mutukumusou ovu lovo vile ne mutulu no voteꞌi paumolu. La sou mulutu mulai no anu sou ukamuli lexe temanu seꞌi ꞌa no anu, la mumaisou lexe ovu ne volovoloxusi ia uneneꞌa uasi. La sou muvikalanu ovu ne aloxo ꞌo, “Usoko vaimomo ꞌo, umomomo sou naneneꞌa la uasi.” Xe alaxu vilesisi la ovu ne muxalo. \v 20 Xe ta molomolo noxou mimaisou aloxo ne la taneꞌilili. La mitaliꞌisou Iesu lexe, “Loxovaa la sou ovu muxalo alaxu vilesisi ꞌo?” \v 21 \x + \xo 21:21 \xt Mat 17:20; Luk 17:6; Ioa 14:12; 1Ko 13:2\x*La Iesu mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Eni avikalangengi manina aloxo ꞌo, lexe ngingi ngamuxamuxaxu tangengi ia xavutalamengi tatamei uasi, la ngingi ngaꞌoxonu mii maꞌia aloxo eni eꞌoxonu no anu ovu lovo ꞌo. Ia ane nesi uasi, anu umomomo sou ngavikalanu laxaꞌilu vile lexe, ‘Naavuti mo nailiꞌe ulai no luaki, la anu uꞌoxonu aloxo ne.’ \v 22 \x + \xo 21:22 \xt Mat 7:7-11; 18:19\x*Lexe ngingi ngamuxamuxaxu tangengi xe ngakilaka sou mii vile ngemasaxau, la ngingi nganoꞌusi.” \s1 Aneꞌi Mitaliꞌisou Iesu Lexe ꞌEi Mulosou Xavi ne \r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8) \p \v 23 Ioxe Iesu muꞌunalai no nano no anu taasou lalotu tatila noxou Lataua, la mulosieꞌi ta mitema lavulavu. Xe no mine Anu ulolosieꞌi ta mitema lavulavu, la ta tatilasiꞌa ta ꞌailiꞌi iloꞌa ta tatilasiꞌa ta Isilaeli mineꞌe noxou la mitaliꞌisou aloxo ꞌo, “Nini nenoꞌu xavi ane ne neꞌi la sou naꞌoxoꞌoxonu mimii ane ne no anu ꞌo? Xe ꞌei molu sou mulosine mo mupelemasaxaneni sou lexe nini naꞌoxonu xaixai ne?” \v 24 Xe Iesu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Eni kalumo ataliꞌisingexu taliꞌi vile, lexe ngingi ngakolinu taliꞌi ne uneꞌe noxilo, la sou eni avikalangengi no anu. Lexe no anu xavi maꞌia ane eni aꞌoxonu mimii ꞌo. \v 25 Xavi ane Ioanesi muxaxai no anu sou muꞌulosiꞌa ta mitema ꞌo ne, anu molu neꞌi? Anu molu teitexi no opo loxotolo, uasi molu noxiꞌa ta mitema?” Xe aneꞌi miavuti la mivikalasou taliꞌi ne. La mivikalaneꞌi ngatongatoꞌo lexe, “Maasi xe nenge tavikala lexe Anu molu no opo loxotolo la Anu utaliꞌisinge ulivu la lexe, ia loxovaa la sou ngingi ngamuxaxu tangengi noxou ua? \v 26 \x + \xo 21:26 \xt Mat 14:5\x*Xe nenge tavikala lexe molu noxiꞌa ta mitema, la ane ne umomomo uasi. Nenge taꞌume noxiꞌa ta mitema, xo ta mitema latala ne milavusi lexe Ioanesi ne anu itema sou palomatana manina vile ane.” \v 27 La aneꞌi miavuti la mikolinu Iesu aloxo ꞌo, “Nexi talavusou uasi.” Xe Iesu muavuti la muvikalaneꞌi lexe, “Eni kalumo umomomo sou apalaꞌalixu lexe ꞌei ane mupelemasaxaleli sou aꞌoxo mii ano ꞌo uasi.” \s1 Vaikala Latilovosiꞌa Itema Vile ta ꞌOlu ta Tamei \p \v 28 Iesu musolonu vaivaikala noxou la muvikalaneꞌi la aloxo ꞌo, “Ia ngingi ngexavutala a loxovaa? Lexe itema vile ta ꞌolu ta tamei, ia anu mulai la muvikalanu ꞌolu ane laposalaxu lexe, ‘ꞌAlixeni maasi la nalai mo naxaxai no ꞌa xaisou uaini.’ \v 29 La anu ukolinu lexe, ‘Eni amasaxa uasi.’ Ia iliꞌi la anu muxiunu xavutalau la, mulai sou muxaxai. \v 30 Xe momu mulai la muvikalanu ꞌolu ane kokope no anu vaikala vilesisi aloxo ne. La anu muvikalanu momu lexe, ‘Ani mamilo eni alai.’ Ia iliꞌi la anu ulai ua. \v 31 La sou ꞌei noxiꞌa ilou mumulinu masaxa noxou momu?” Aneꞌi miavuti la mikolinu lexe, ‘Ane laposalaxu.’ Xe Iesu muavuti la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Eni avikalangengi manina aloxo ꞌo, ta mitema sou itaxusou lamoli mo ta sema sou voteꞌi ne aneꞌi iulaxungengi sou iꞌunalai no anu saxisaxilaꞌu noxou Lataua tei ia ngingi ngailiꞌi. \v 32 \x + \xo 21:32 \xt Luk 3:12; 7:29-30\x*Aloxo ne, la sou Ioanesi itema sou uꞌulosiꞌa ta mitema muneꞌe sou mulosiengixu voteꞌi sou ꞌiliꞌilixo mulapu la ngingi ngamuxaxu tangengi noxou uasi. Ia ta mitema sou itaxusou lamoli iloꞌa ta sema sou voteꞌisi mimuxaxu taneꞌi noxou. Mo iliꞌi no mine ngingi ngamaisou mimii ne la ngingi ngaxiunu opongengi mo ngamuxaxu tangengi noxou uasi.” \s1 Vaikala Latilovosiꞌa ta Mitema Ane Isaxilaꞌu Xaisou Uaini \p \v 33 \x + \xo 21:33 \xt Ais 5:1-2\x*Mo Iesu muvikalaneꞌi la lexe, “Ngalomusou vaikala latilovo vile la aloxo ꞌo. Itema vile mutounu xaisou uaini vile, xe mukalu la muvimelu sou. Xe mukalu la mutulusou lavalolo sou imuxaxu uaini ngiangiaxu la ikapikapinu no anu. Mo mumuxaxu latotope sou uaini lexaxu uluꞌelai la utavo no anu. Mo mutulusou tani vile teitexi sou ta mitema ixolu no anu sou isaxilaꞌu xai ne. Muꞌoxonu aloxo ne, xe mukalu la, muitalonu xai ne no avoꞌa ta mitema seꞌi sou aneꞌi ixaxai no anu sou ulai la anu unoꞌu temanu seꞌi no anu ia anu mulutu sou mulai no tuala vile no paxa. \fig |alt="watchtower in vineyard" src="LB00104B.TIF" size="col" loc="Mat 21:33" copy="Louise Bass © The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Mataio 21:33" \fig* \v 34 Ioxe, no voxo ane xaisou ovu uaini ne temanu xe momoxosou iꞌelexu, la mupalusiꞌa ta mitema sou xaixai noxou milai noxiꞌa ta mitema e misaxilaꞌu xai ne sou lexe inoꞌu naꞌu temanu seꞌi. \v 35 Aneꞌi milutu xe milai mixali, la ta mitema e misaxilaꞌu xai ne mitetelisiꞌa la mitoꞌotoꞌomolu vile xe vile la mivau musoli avile xe mivau vile no lavoꞌo. \v 36 La anu mupalusiꞌa ta mitema sou xaixai noxou seꞌi aneꞌi itiitisiꞌa tila noxiꞌa ane tei ꞌole milai la. La ta mitema sou isaxilaꞌu xai sou uaini ne miꞌoxoneꞌi aloxo ane tei ne la. \v 37 Miꞌoxoneꞌi aloxo ne, la sou anu mupalusou ꞌolu mulai sou kaluxu sou. La muvikala lexe, ‘Male ꞌalixeni ulai la aneꞌi itoxonu.’ \v 38 \x + \xo 21:38 \xt Mat 27:18\x*Mulutu xe mulai muxali, xe ta mitema e ixaxai no xai ne mimaisou la mivikalaneꞌi ngatongatoꞌo lexe, ‘Itema ano ꞌo ne, anu ulai iliꞌi la ualasou utelo no anu momu mixumixu ꞌo ane. Nganeꞌe mo nengeꞌa tatetelisou mo tavaꞌu usoli, mo sou ulai iliꞌi la nenge ualasinge utelo no anu.’ \v 39 \x + \xo 21:39 \xt Eva 13:12\x*Xe milutu vaxa la mivau musoli, ka mikasi vaxa noxou la mileanu muuatulai no anu vimeluxu xai ne. \v 40 Ioxe tatananu xai ne mulavu lexe ꞌolu ane ta mitema ne mivau musoli ne, xe uneꞌe la sou ngingi ngexavutala a loxovaa, mo uꞌoxonu mii maꞌia noxiꞌa ta mitema e misaxilaꞌu xai ne?” \v 41 La sou aneꞌi mikolinu lexe, “Anu uveꞌaveꞌa ta mitema ta masua ne isoisoli ukalusi, io sou anu uꞌitalonu xai ne ulai noxiꞌa ta mitema sou xaixai seꞌi vaꞌaxu.” \v 42 \x + \xo 21:42 \xt Lex 118:22-23; Rom 9:33; 1Pi 2:6-8\x*Xe Iesu muavuti la mutaliꞌisiꞌa lexe, “Loxovaa, ngingi ngeitisou vaivaikala seꞌi no anu Lavuku Tavuna teinu muvikala aloxo ꞌo? \q1 ‘Lavoꞌo e ta mitema sou itutulu tani misuꞌanu ne, \q2 anu muxali lavoꞌo vile laixe manina sou utetelisou tani. \q1 IAUE molusi muꞌoxonu mii ane ne. \q2 Nexi temaisou la laixe manina.’ \p \v 43 Vaikala latilovo ne laaxu aloxo ꞌo, Lataua uxexeenu saxisaxilaꞌu noxou no avonge la ulosiꞌa ta mitema laꞌoluxaꞌa ane vaꞌaxu mo ixaxaisou la ixalixu temanu. \v 44 Mo itema ane ulapau no latanu lavoꞌo ane ne la anu utuxusi xe ꞌei ane lavoꞌo ne ulapau utelo no latanu la upelese avile.” \v 45 No mine ta tatilasiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta Palisaio milomusou vaikala Iesu muꞌoxonu ne, la aneꞌi milavusousi lexe vaikala latilovo ne mumomomo noxiꞌa manina. \v 46 Xe aneꞌi miavuti la sou mikamuli voteꞌi sou lexe itetelisou Iesu, ia imamaꞌu noxiꞌa ta mitema xo ta mitema mixavutala lexe Anu itemasou palomatana ane. \c 22 \s1 Vaikala Latilovo sou Laꞌilali sou Taulaꞌi Toxoxaꞌa \r (Luk 14:15-24) \p \v 1 Iesu musolonu vaivaikala noxou, la muvikalaneꞌi no anu vaikala latilovo la aloxo ꞌo. \v 2 “Saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo ne, aloxo tatananu tuala vile ulalaxi sou uꞌoxonu laꞌilali sou ꞌolu utaulaꞌi. \v 3 Anu mupalusiꞌa ta mitema sou xaixai noxou milai noxiꞌa aneꞌi ane anu muꞌavaliꞌa sou lexe ineꞌe no anu laꞌilali ne, la aneꞌi imasaxa sou ineꞌe uasi. \v 4 La anu mupalusiꞌa ta mitema sou xaixai seꞌi la milai la muvikalaneꞌi lexe, ilai ivikalaneꞌi ta mitema e muꞌavaliꞌa sou ineꞌe no anu laꞌilali lexe, ‘Nganeꞌe xo laꞌilali sou taulaꞌi a eni elalaxiinu mukalu. Kau tongolixu mo ta mimii ta tongotongolixaꞌa miꞌeleꞌelexaꞌa mukalu, xe laꞌilali iouiou ne muxutu mukalu. La sou ngingi nganeꞌe mo ngaꞌani.’ \v 5 Ia aneꞌi milomu uasi la milai no anu xaixaiiꞌa vilevilesi. Vile mulai no xaixu, xe vile mulai no taasou la iloto noxou. \v 6 \x + \xo 22:6 \xt Mat 21:35\x*Ia aneꞌi seꞌi ne miavuti la mitetelisiꞌa ta mitema sou xaixai ne ka miveꞌaveꞌa misoisoli. \v 7 La tatananu tuala laꞌiaxu misevile la mupalusiꞌa ta mitema sou ꞌotoꞌoto noxou milai miveꞌaveꞌa ta mitema ne misoisoli mukalusi xe mielaxu tualasiꞌa. \v 8 Xe muavuti la muvikalaneꞌi ta mitema sou xaixai noxou lexe, ‘laꞌilali sou taulaꞌi mulalaxii mukalu, la ta mitema e eni eꞌavaliꞌa lexe ineꞌe no anu laꞌilali ꞌo ne ta mitema ta laixe sou ineꞌe uasi. \v 9 La sou ngalai no ioxuioxu votevoteꞌi xe ngaxalisou ꞌenaꞌei ne, la ngaꞌavalou uneꞌe.’ \v 10 Xe ta mitema sou xaixai ne milai la miꞌavaliꞌa ta mitema taꞌei e aneꞌi mixalisiꞌa no voteꞌi ne mineꞌe, seꞌi ta mitema ta lailaixe xe seꞌi ta mitema ta masumasua. Xe mineꞌe mipita no anu tani sou taulaꞌi ne la muꞌanaꞌana manina. \v 11 Ia no mine tatananu tuala muꞌuna sou iou mumaisiꞌa la mumaisou vile no taineꞌi ne utaanu tokolomo sou taulaꞌi uasi. \v 12 Xe tatananu tuala muavuti la mutaliꞌisou lexe, ‘Ae menexilo, nini nenava la nataanu tokolomo sou taulaꞌi laixe ka sou naꞌuna ꞌo ua?’ La anu ukolinu uasi. \v 13 \x + \xo 22:13 \xt Mat 8:12; 25:30; Luk 13:28\x*La sou tatananu tuala muvikalaneꞌi ta mitema sou xaixai noxou lexe, ‘Ngatetelisou mo ngasakisakiinu avolu ilou tavaꞌu mo ngalea ulai no ale no isivoxo no tuala sou itatama xe anaxaꞌa ukalakikiki.’ \v 14 La Iesu mukalusou vaivaikala noxou aloxo ꞌo, ta mitema tavuꞌalo Lataua muꞌavaliꞌa, ia anu musosovosiꞌa ta taꞌeisi sou iꞌunalai.” \s1 Taliꞌi sou Talea Lamoli Ulai Noxou Kaisari \r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26) \p \v 15 \x + \xo 22:15 \xt Mak 3:6\x*Xe ta Palisaio milai la mikamuli voteꞌi sou lexe iuauoixu Iesu no anu vaivaikalau. \v 16 La mipalusiꞌa ta molomolo noxiꞌa iloꞌa ta mitema noxou Elodesi milai noxou Iesu, la mivikalanu aloxo ꞌo, “Tisa, nexi telavu lexe nini itema vile sou nalemo mii, la navikala maninasou. Mo nini nalavusou naꞌumeꞌa ta mitema uasi, xo aneꞌi ane ualasiꞌa mo aneꞌi ane ualasiꞌa uasi ne, mimomomo vilesisi no ieni. Ia nini nalosieꞌixu voteꞌi laixe noxou Lataua no anu vaikala manina. \v 17 La sou navikalanexi lexe, loxovaa anu lapuloto vile umomomo sou nenge taleanu lamoli ulai noxou Kaisari? Uasi, loxovaa taleanu?” \v 18 Aneꞌi mitaliꞌisou Iesu aloxo ne la Anu mulavu no anu kalakalavoi noxiꞌa ne. La muvikalaneꞌi lexe, “Ngingi ngamitema sou kalakalavoi. Tavaꞌu loxovaa ane ngingi ngaꞌoxo lexe ngatovoleli sou ngatetelisilo ꞌo? \v 19 Ioxe nganoꞌu Denalia vile uneꞌe mo amaisou.” La aneꞌi minoꞌu mulai noxou sou mumaisou. \v 20 Xe muavuti la mutaliꞌisiꞌa lexe, “ꞌEi kisou mo ualasou e uxolu no anu lamoli ꞌo?” \v 21 \x + \xo 22:21 \xt Rom 13:7\x*La aneꞌi mikolinu lexe, “Anu noxou Kaisari.” La sou Anu muvikalaneꞌi lexe, “Mii maꞌia ane noxou Kaisari, la ngalosou Kaisari. Xe mii maꞌia ane noxou Lataua la ngalosou Lataua.” \v 22 No mine aneꞌi milomusou aloxo ne la aneꞌi mikuluke manina, la miꞌitalonu Iesu la milai. \s1 Taliꞌi Noxiꞌa ta Sadokaio \p \v 23 \x + \xo 22:23 \xt Apo 23:8\x*Xe iliꞌi no voxo ane ne la ta Sadokaio mineꞌe noxou. Aneꞌi ta mitema ane ne, ixavutala lexe ta mitema isoli, io ulai iliꞌi la imauli la uasi. Mineꞌe mixali noxou Iesu la mitaliꞌisou aloxo ꞌo, \v 24 \x + \xo 22:24 \xt Lap 25:5\x*“Tisa, vaikala muai no anu kaukavu noxou Mosesi muneꞌe noxinge aloxo ꞌo. Itema vile mutaulaꞌi ia upalaneꞌi ta ꞌolu uasi xe usoli, la anu laixe lexe vimou uꞌuluxe sema ne, mo sou upalaneꞌi iu vimou ta ꞌolu noxie. \v 25 Ioxe, no voxo vile la ta mitema muxatele tamei ixoxolu. Aneꞌi muxatele tamei ne aneꞌi ta taumetali. Iloꞌa ixoxolu la ane laposalaxu ne mutaulaꞌi, xe iliꞌi la musoli. Ia upalaneꞌi ta ꞌolu seꞌi noxie sema ne uasi, la muꞌitalone noxou vimou sou uꞌuluxe. \v 26 Xe vimoꞌa ane ta tameisiꞌa ne muavuti la muꞌuluxe sema ne, la anu kalumo musoli la, ia upalaneꞌi ta ꞌolu seꞌi noxie uasi. Mo vimoꞌa tatalusiꞌa ne anu kalumo aloxo ne si. Anu aloxo ne mole, aneꞌi muxatele tamei mo ne, miꞌuluxe sema vilesisi ne, la vile noxiꞌa upalaa ꞌolu vile noxie uasi. \v 27 Mole iliꞌi la ane sema kalumo misoli. \v 28 Ioxe, ulai iliꞌi no anu voxo ane sou ta mitema ane misoisoli itulu sou imauli, la ꞌei noxiꞌa aneꞌi muxatele tamei ne semau maninasou xo loxo aneꞌi muxatele tamei mo ne aneꞌi miꞌuluxe sema vilesisi ne?” \v 29 Xe Iesu muavuti la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ngingi ngexovulaulau no anu vaikalamengi, xo ngingi ngalavusou vaikala muxolu no anu Lavuku Tavuna mo xavi noxou Lataua uasi. \v 30 Ta mitema ane misoisoli ne lexe imauli la umomomo sou itaulaꞌi la uasi. Aneꞌi ixali loxo ta angelo teitexi no opo loxotolo. \v 31 Ioxe no anu vaivaikalasiꞌa ta mitema ane misoisoli ka itulu ne, loxovaa ngingi ngaitisou vaikala maꞌia Lataua muvikalangengixu uasi? \v 32 \x + \xo 22:32 \xt Mul 3:6; Mat 8:11\x*Anu muvikala lexe, ‘Eni Lataua noxou Avalaamu mo Lataua noxou Aisaki mo Lataua noxou Iakovo.’ Anu Lataua ne noxiꞌa ta mitema misoisoli uasi, anu Lataua noxiꞌa ta mitema ane imauli vaimomo.” \v 33 Xe no mine aneꞌi milomusou vaivaikala noxou Iesu ne, la mikuluke manina no anu aꞌalo noxou ne. \s1 Lapuloto Anevaa Ane Muuli no Anu Lapuloto Mukalusi \r (Mak 12:28-34; Luk 10:25-28) \p \v 34 Ta Palisaio mixolu mipita ia milomusou Iesu mine mukolinu taliꞌi noxiꞌa ta Sadokaio la vaivaikalau ne mulapusi. \v 35 La sou vile noxiꞌa ne anu mulavu laixe no anu lapuloto ne uꞌoxo lexe utovonu Iesu no anu taliꞌi ne. \v 36 Xe muavuti la mutaliꞌisou aloxo ꞌo, “Tisa, eni elavu lexe lapuloto noxinge tavuꞌalo, ia lapuloto anevaa ane muuli manina no anu lapuloto latala ne?” \v 37 \x + \xo 22:37 \xt Lap 6:5\x*La Iesu mukolinu aloxo ꞌo, “‘Ngamasaxau IAUE Lataua noxinge no anu tangengi, mo no anu uleengengi, mo no anu xavutalamengi ukalusi.’ \v 38 Lapuloto ane ne anu muuliuli xe mutila manina no anu lapuloto latala mukalusi. \v 39 \x + \xo 22:39 \xt Liv 19:18; Mat 7:12\x*Xe ta tameisou ne anu mutila iou vilesisi aloxo ane tei ne aloxo ꞌo, ‘Ngamasaxau menexinge vile aloxo ngingi ngemasaxainge la!’ \v 40 \x + \xo 22:40 \xt Rom 13:10; Xal 5:14\x*Lapuloto noxou Mosesi mo vaivaikala noxiꞌa ta mitema sou palomatana ne anu tavaꞌu vilesisi ane no anu lapuloto tamei nesi.” \s1 ꞌEi ꞌOlu E Kalisito ꞌo \r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44) \p \v 41 Ioxe no mine ta Palisaio mixolu mipita la Iesu mutaliꞌisiꞌa aloxo ꞌo. \v 42 \x + \xo 22:42 \xt Ioa 7:42\x* “Ngingi ngexavutala noxou Kalisito a loxovaa? Mo ꞌei ꞌolu ne?” Xe aneꞌi miavuti la mikolinu lexe, “Deviti ꞌolu.” \v 43 La sou Anu muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Tavaꞌu loxovaa la sou Uleenu Tavuna mulosou Deviti lavulavu la molu mumoxoꞌu lexe Tila noxilo? Deviti muvikala aloxo ꞌo. \q1 \v 44 \x + \xo 22:44 \xt Lex 110:1; Mat 26:64\x* ‘IAUE muvikalanu Tila noxilo aloxo ꞌo, \q2 Navaꞌisaꞌileli no avolo tema ulai utalo no anu voxo ane \q2 sou eni amuxaxaꞌa ta uluameni no tavaꞌine laaxu.’ \p \v 45 La sou lexe Deviti molu mumoxoꞌu lexe anu Tila noxou. Ia loxovaa la sou anu Tila ne anu Deviti ꞌolu la?” \v 46 Aneꞌi milomu sou aloxo ne la vile ukolinu vaikala noxou uasi. Mo musoko no anu voxo ane ne la itema vile ulai noxou sou utaliꞌisou no anu taliꞌi vile la uasi. \c 23 \s1 Ngasaxilaꞌinge Noxiꞌa ta Tatila sou Lalotu \r (Mak 12:38-40; Luk 11:37-52; 20:45-47) \p \v 1 Xe iliꞌi la Iesu muvikalaneꞌi ta mitema iloꞌa ta molomolo noxou la aloxo ꞌo, \v 2 “Ta Palisaio iloꞌa ta mitema sou lapuloto ilavusou ilosiengi no anu lapuloto loxo Mosesi muꞌoxonu. \v 3 \x + \xo 23:3 \xt Mal 2:7-8\x*La sou, anu laixe lexe ngingi ngalomu sou mo ngamulinu aloxo aneꞌi milosiengixu ne. Ia ngamulinu ꞌiliꞌilixo noxiꞌa mamu, xo aneꞌi ilosiengi ne ia ilavusou imulinu uasi. \v 4 Anu aloxo aneꞌi isakiinu tavuevule tuꞌumaxu la imuxaxu no laxasinge, ia aneꞌi imuxaxu avoꞌa sevile no anu uasi. \v 5 \x + \xo 23:5 \xt Mul 13:9; Iti 15:38-39; Lap 6:8; Mat 6:1\x*Mimii tavuꞌalo aneꞌi iꞌoxonu ne sou lexe ta mitema imaisiꞌasi. Aneꞌi ikaukavunu vaikala noxou Lataua la isakii no alaieꞌi xe itaanu tokolomo veveeni la lamota sou veveeni uvuvu ulili uluꞌe no anu la ixixaoxao. \v 6 Mo aneꞌi ilavu sou imasaxa lexe ixolu uuli no anu puloulou laixesi no anu voxo sou laꞌilali toxotoxoxaꞌa. Mo imasaxa lexe ixolu no anu puloulou uulisi no anu taasou lalotu noxiꞌa ta Iutaia. \v 7 Mo aneꞌi imasaxa sou ta mitema ixalisiꞌa no anu taasou pitapita la iꞌoxonu aso laixe noxiꞌa xe imoxoꞌa lexe, ‘Tisa.’ \v 8 Ia ngingi ta mitema imoxoꞌinge lexe tisa uasi, xo itema vilesisi anu ‘tisa’ noxinge ia ngingi tavuꞌalo ne ngamoxoꞌinge lexe ta vivixesi. \v 9 Mo namoxoꞌu itema vile no lia ꞌo lexe maminge uasi xo nenge Maminge vilesisi Anu ꞌa uxoxolu teitexi no opo loxotolo. \v 10 Mo ngamoxoꞌu vile lexe tisa, uasi, xo tisa noxinge vilesisi ane Kalisito. \v 11 \x + \xo 23:11 \xt Mat 20:26; Mak 9:35; Luk 22:26\x*Mo tilasinge ne anu uxali loxo itema sou xaixai noxinge. \v 12 \x + \xo 23:12 \xt Iop 22:29; Xav 29:23; Luk 14:11; 18:14\x*Xo ꞌei ane uꞌitinu ualasou la Lataua utaloxolixu xe ꞌei ane utaloxolixu la Lataua uꞌitinu ualasou. \p \v 13-14 Mo eni avikalangengi ta mitema sou lapuloto mo ta Palisaio lexe, ngasaxilaixe laixe no anu tuꞌutuꞌumaxu ane sou uxalinoxinge, xo ngingi ta mitemasou kalakalavoi. Xo ngingi ngetatusou aitenga sou saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo no ieꞌi ta mitema. Ia ngingi ngalavu sou ngaꞌunalai uasi, io no mine ta mitema itovo lexe iꞌunalai la ngingi ngaꞌapixaꞌa. \v 15 Eni talelingenge ta mitema sou lapuloto mo ta Palisaio no anu tuꞌutuꞌumaxu ane sou uxali noxinge xo ngingi ngaxixaoxao no xalexaleenu lia mo no luaki xalexaleenu sou ngaꞌoxonu itema vilesisi sou uxali molomolo noxinge. Mo no mine ngingi ngaꞌoxonu uxali loxo molomolo vile noxinge ukalu, la ngaꞌoxonu uaꞌulingenge no anu ꞌiliꞌilixo masumasua manina, la sou uxali molomolo sou navu e uꞌaniꞌani no taxa la kaluxu uasi ꞌole. \p \v 16 \x + \xo 23:16 \xt Mat 15:14\x*Mo eni talelingenge no anu tuꞌutuꞌumaxu ane sou uxali noxinge. Xo ngingi iengi seleveenu ia ngaꞌoxo lexe ngalosieꞌixaꞌa ta mitema voteꞌi. Ngingi ngavikala aloxo ꞌo, ‘Lexe itema vile uvikala lexe manina teitexi no taasou lalotu la anu mii vile uasi. Ia lexe itema vile uvikala lexe manina teitexi no anu xoulu uai no taasou lalotu la anu uꞌoxonu aloxo anu mulemolu ne.’ \v 17 Ngingi iengi seleveenu mo ngexovulaulau manina. Mii maꞌia mutila manina no iou Lataua, male xoulu uasi taasou lalotu. Ngingi ngelavusou lexe xoulu uai no nano no taasou lalotu, la sou anu uxali loxo mii noxou Lataua. \v 18 Mo ngingi ngavikala kalumo aloxo ꞌo. ‘Lexe itema vile uvikala manina teitexi no anu tani alelaxu sou lalotu, la anu mii vile uasi. Ia anu uvikala lexe manina teitexi no anu mimii iꞌelaxu ꞌa uaai ꞌo, no nano no anu valovalo sou iꞌelaxu mimii no anu la anu uꞌoxonu aloxo anu mulemolu ne.’ \v 19 Ngingi iengi seleveenu mo ngexovulaulau manina. Mii maꞌia anu mutila no iou Lataua mii sou iꞌelaxu, uasi valovalo sou iꞌelaxu mimii no anu? Ngingi nganoꞌu mimii nganeꞌe ngaꞌelaxu no tani alelaxu ne la sou ngingi ngaꞌoxo lexe anu mii noxou Lataua. Ia uasi valovalo anu mii tatila no anu mii e ngaꞌelaxu ne. \v 20 Aloxo ne la sou ꞌei ane uvikala lexe manina teitexi no anu tani alelaxu sou lalotu ne la muvikala aloxo ne no anu tani alelaxu sou lalotu mo no mimii tavuꞌalo e muai no nano no anu. \v 21 Mo ꞌei ane uvikala lexe manina teitexi no anu taasou lalotu, la anu uꞌoxonu aloxo ne no anu taasou lalotusi uasi, anu muꞌoxonu aloxo ne noxou Lataua. \v 22 \x + \xo 23:22 \xt Ais 66:1; Mat 5:34\x*Mo ꞌei ane uvikala lexe manina teitexi no opo loxotolo, la anu uvikala aloxo ne ulai teitexi no opo loxotolosi uasi, anu muꞌoxonu aloxo ne no anu puloulou noxou Lataua mo noxou anu ane uxolu no anu puloulou ne. \p \v 23 \x + \xo 23:23 \xt Liv 27:30; Mai 6:8\x*Eni talelingenge ta tisa sou lapuloto mo ta Palisaio no anu tuꞌutuꞌumaxu ane sou uxali noxinge xo ngingi ta mitema sou kalakalavoi. Ngingi ngalavusou nganoꞌu mimii tumaꞌu lailaixe ngatounu no xai loxo, mint mo dilu xe kumini la ngakalipalanu sou ngalosou Lataua naꞌu mavulovexasou. Mimii kitukitu no anu Lapuloto noxou Mosesi ngingi ngemulinu laixe. Ia ngingi ngalavusou ngamulinu mii ta tatila lapuloto mulemolu uasi, loxo ꞌiliꞌilixo ane mulapu mo ꞌiliꞌilixo sou alauna xe ꞌilixo sou ngamuxamuxaxu tangengi no anu vaikala noxou Lataua. Anu laixe lexe ngingi xavingengi sou ngamulinu vaivaikala sou lapuloto ane ta tatila muai tei aloxo xavingengi sou ngamulinu ane sou vaimomo ꞌo. \v 24 Ngingi e iengi seleveenu ia ngaꞌoxo lexe ngalosieꞌi ta mitema voteꞌi. Ngingi aloxo itema e mumaisou vuvuu muxolu no anu laꞌilalixu la muxexeenu, io umaisou kameli uxolu no anu laꞌilalixu uasi la mumalukusou. \p \v 25 \x + \xo 23:25 \xt Mak 7:4\x*Eni talelingenge ta mitema sou lapuloto mo ta Palisaio no anu tuꞌumaxu ane sou uxali noxinge xo ngingi ta mitema sou kalakalavoi. Ngingi ngalavu sou ngaꞌuinu paku mo lakupapa, la ngaꞌuinu no ale no vasimolusi malemalenga. Ia no nano ne nuniꞌu mo ngetaanu laꞌilali ne ngenoꞌu no anu ꞌiliꞌilixo sou pakali xo ngingi ngexavutalangengisi. \v 26 Ngingi ta Palisaio ne iengi seleveenu. Lexe ngingi ngamasaxa lexe ngaꞌuinu paku xe lakupapa la ngaꞌuinu tanu no nano mo malemalenga tei xe ukalu la sou ngingi ngaꞌuinu vasimolu no ale. \v 27 \x + \xo 23:27 \xt Apo 23:3\x*Eni talelingenge ta mitema sou lapuloto mo ta Palisaio no anu tuꞌumaxu ane sou uxali noxinge, xo ngingi ta mitema sou kalakalavoi. Ngingi aloxo lulu e mimulaxu lasimeni sou xe mukalu la milulunu kuvo sou no ale no vasimolu la mukea loxo ꞌo, mo laixe sou tamaisousi. Ia no nano no tanu ne muꞌanaꞌana no anu ta mitema misoisoli xinexineꞌi xe mimii nuninuniꞌu. \v 28 \x + \xo 23:28 \xt Luk 16:15\x*La sou anu iou vilesisi aloxo ngingi ngamulinu ꞌiliꞌilixo mulapu sou ta mitema imaisou no ale no vasimengesi. Ia no nano no tangengi ne, muꞌanaꞌana no anu ꞌiliꞌilixo masumasua xe no anu ꞌilixo sou kalavoi. \s1 Iesu Muvikala Lamana no Anu Mimii Masumasua Lakolisou \p \v 29 Mo eni talelingenge ta tisa sou lapuloto mo ta Palisaio no anu tuꞌumaxu anu sou uxali noxinge xo ngingi ta mitema sou kalakalavoi. Xo ngingi ngaꞌasou lulusiꞌa ta mitema sou palomatana xe ngatokolomonu lulusiꞌa aneꞌi ane miꞌoxonu ꞌilixo mulapu ne laixe. \v 30 Mo ngingi ngavikala aloxo ꞌo, male lexe ngingi ngaxolu tatei la umomomo sou ngasuꞌulineꞌi ta ꞌilusulusungengi, sou ngaveꞌaveꞌa ta mitema sou palomatana isoisoli uasi. \v 31 \x + \xo 23:31 \xt Apo 7:52\x*La sou ngingi mulaa no anangenge lexe ngingi ta ꞌilusulusungengi ane miveꞌaveꞌa ta mitema sou palomatana misoisoli tatei ne. \v 32 Ioxe, aloxo ne la ngingi ngalai ngaꞌoxo mo ngasolonu ꞌiliꞌilixo masua noxiꞌa ta ꞌilusulusungengi ne. \v 33 \x + \xo 23:33 \xt Mat 3:7; 12:34; Luk 3:7\x*Ngingi loxo lasile molosila mo lasile molosila ta ꞌolu. Ngingi ngamomomo sou ngapolopepeenu taxa sou navu a loxovaa? \v 34 Aloxo ne la sou eni apalusiꞌa ta mitema sou palomatana xe ta mitema sou lavulavu iloꞌa ta tisa sou lapuloto ineꞌe noxinge. Ia ngingi ngalutu vaxa la ngaveꞌaveꞌa seꞌi isoisoli xe ngailixaꞌa no ovu valautu. Xe seꞌi la ngingi ngapuapuasiꞌa no nano no taasou lalotu noxinge, xe seꞌi la ngingi ngakusaiꞌa no tuala ta tatila noxinge la iꞌume ilai no tuala ta tatila seꞌi vaꞌaxu. \v 35 \x + \xo 23:35 \xt Tav 4:8; 2Aꞌa 24:20-21\x*Aloxo ne la sou tuꞌumaxu sou sialuxaꞌa ta mitema mulapu e munixi no lia ꞌo ne utelo noxinge. Usoko noxou Aveli sialuxu ulai uxali noxou Sekalia e Velekia ꞌolu, e ngingi ngevau la musoli muai no taiinu valovalo sou iꞌelaxu mimii, no nano no anu taasou lalotu tatila noxou Lataua. \v 36 Eni avikalangengi manina lexe ulu sou sialuxaꞌa ta mitema mulapu ne, ngingi ta mitema e ngepaa vaimomo ꞌo ngatavulenu. \s1 Iesu Tanuxu Tuala Tila ne Ielusalemu \r (Luk 13:34-35) \p \v 37 Iauo, ta mitema ne Ielusalemu ꞌo, ngingi ngeveꞌaveꞌa ta mitema sou palomatana misoisoli mo ta mitema e Lataua mupalusiꞌa mineꞌe la ngeveꞌaveꞌa no anu kulu la misoisoli. Ia alaxu tavuꞌalo misevile eni atovonu sou lexe apitangengi loxo kokoꞌa neniꞌa ipitaneꞌi ta ꞌilie no vivisie laaxu la ngingi ngamasaxa uasi. \v 38 \x + \xo 23:38 \xt 1Ta 9:7-8; Iel 22:5\x*Ngalomu, iliꞌi la Lataua iou uvaxainge la taasinge mo tualasinge ne uxolu vitanisi. \v 39 \x + \xo 23:39 \xt Lex 118:26\x*Eni avikalangengi aloxo ꞌo, usoko vaimomo ꞌo la umomomo sou ngamaisilo la uasi. Ia ulai iliꞌi la ngingi ngavikala lexe, Lataua ualusou anu ane Tila mupalusou muneꞌe ꞌo.” \c 24 \s1 Sosovo sou Voxo Kaluxu \r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Xe Iesu muavuti la musuku sou taasou lalotu tatila noxou Lataua, la ta molomolo noxou mineꞌe noxou la mivikalanu sou umaisou taasou lalotu tatila noxou Lataua ilou tanitani. \v 2 \x + \xo 24:2 \xt Luk 19:44\x*Iesu muavuti la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ngingi ngemaisou tanitani e toxotoxoxaꞌa lailaixe manina ꞌo ne? Eni avikalangengi manina aloxo ꞌo, umomomo sou ieꞌi uvaxau lavoꞌo vile ꞌo ne uvoꞌuvoꞌutulo no lataanu menexu vile uasi, lavolavoꞌo latala ne imamumamulonu ka ipeinu uleꞌelai no lia ukalusi.” \s1 Iesu Mutotokalasou Tuꞌutuꞌumaxu Tavuꞌalo Uxali \r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19) \p \v 3 No mine Iesu mulai mo a uxoxolu no laxaꞌilu ne Olivu, la ta molomolo noxou aneꞌisisi milai noxou, la mitaliꞌisou seꞌisisi vaꞌaxu aloxo ꞌo, “Ioxe navikalanexi. Talu la mimii ane lexe uxali ꞌo, uxali manina sou? Sosovo maꞌia ane uxali tei sou uvikala lamana noxixe no anu voxo ane sou nini naneꞌe xe voxo kaluxusou?” \v 4 Xe Iesu muavuti la mupeletotosiꞌa aloxo ꞌo, “Ngasaxilaꞌinge laixe. Loxo ꞌo io itema vile uneꞌe ukalavoingengi. \v 5 \x + \xo 24:5 \xt Mat 24:23-24; 1Ioa 2:18\x*Ta mitema tavuꞌalo ixali la imoxoꞌu ualasilo, la ivikala lexe, ‘Eni kalisito ano.’ La ikalavoineꞌi tavuꞌalo. \v 6 No voxo ane ngingi ngalomusiꞌa ta mitema iꞌotoꞌoto ne, la ngaavuavuti mo tangengi kalaua mo ngaꞌume uasi. Anu mimii ane loxo ne anu uxali, ia voxo kaluxusou ne a uao uneneꞌe ꞌo. \v 7 Ta mitema sou tuala vile iavuti, la ilai ialivulaneꞌi ta mitema sou tuala vile ane vaꞌaxu. Mo ta mitema noxou tatananu tuala vile iavuti, la iloꞌa ta mitema noxou tatananu tuala vile ane vaꞌaxu iꞌoto. Xe no xalexalee tuatuala seꞌi, la laliua ukunikuni mo soli toxoxaꞌa uxali. \v 8 Anu tuꞌutuꞌumaxu ane ne anu soko no anusi, uxali tei loxo sema ixamuli navunavu tei ka sou ivoꞌo ꞌilie. \v 9 \x + \xo 24:9 \xt Mat 10:22\x*Mo no voxo ane ne inoꞌinge la ilai ilosinge navunavu mo ivenge ngasoli. Mo ta mitema ukalusi ne imolosilangengi, xo ualasilo a uxolu noxinge. \v 10 No voxo ane ne la ta mitema tavuꞌalo e mimuxaxu taneꞌi noxilo ne imomomo sou imuxaxu taneꞌi noxilo la uasi. Mo ixiu la ikala tomoxaꞌa ta menexiꞌa ngatongatoꞌo xe imolosilaneꞌi ngatongatoꞌo. \v 11 \x + \xo 24:11 \xt Mat 24:5, 24; 1Ioa 4:1\x*Mo ta mitema sou palomatana kalakalavoi tavuꞌalo ixali la ikalavoineꞌi ta mitema tavuꞌalo. \v 12 Mo ꞌiliꞌilixo masumasua ne utila manina mo ꞌilixo sou imasaxaiꞌa ta menexiꞌa ngatongatoꞌo ne usuꞌa. \v 13 \x + \xo 24:13 \xt Mat 10:22\x*Ia anu ane utulu pekiaꞌu ulai uxali no anu voxo kaluxu sou la Lataua umomomo sou upamaulinu. \v 14 \x + \xo 24:14 \xt Mat 28:19\x*Mo lexe ta mitema latala no lia ukalusi ꞌo ne ilomusou aꞌalo laixe sou saxisaxilaꞌu noxou Lataua ia iaꞌaloxu noxiꞌa ukalu, xe iliꞌi no anu la sou voxo kaluxusou uxali. \s1 Mii Masua Manina a Uxali \r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24) \p \v 15 \x + \xo 24:15 \xt Tan 9:27; 11:31; 12:11\x*Xe Iesu muavuti la muvikalaneꞌi la aloxo ꞌo. ‘Ngingi ngamaisou mii vile masua manina e itemasou palomatana Danieli muaꞌaloxu taatei lexe, (mii ane ne masua manina anu utulu teitexi no anu tani tila noxou Lataua. Itema ane uitisou vaikala ane ꞌo la uxavutalanu laixe.)’ \v 16 No voxo ane ne la ta mitema e ixoxolu no xalee lia tila ne Iutaia ne iꞌumeꞌume ilai no laxaꞌilu. \v 17 \x + \xo 24:17 \xt Luk 17:31\x*Itema ane mulai mo ꞌa uxoxolu no taasou kisou ne, umomomo sou uluꞌelai mo uꞌunalai no tani la sou utaxusou mimii seꞌi uuatunu uasi. \v 18 Mo itema ane mulai no xaixu mo ꞌa uxaxai ne, umomomo sou ulivu ulai no tani mo unoꞌu tokolomou la uasi. \v 19 Ia ta sema ane opooponeꞌi xe aneꞌi ane isusuneꞌi ta ꞌiliꞌiliꞌa ta keakea ne la anu voxo masua noxiꞌa manina. \v 20 La sou anu laixe lexe ngingi ngakilaka, mo sou voxo sou ngingi ngaꞌume ne uxali no anu voxo sou laꞌiua xe no voxo tavuna uasi. \v 21 \x + \xo 24:21 \xt Tan 12:1\x*Xo no voxo ane ne, anu voxovoxo sou tuꞌutuꞌumaxu manina, umomomo no anu voxo ane tatei Lataua mukoinu xalexalee tuatuala mo utalo vaimomo ꞌo mo iliꞌi la uasi manina. \v 22 Ia lexe tila uxoto voxo ane ne ulivu uneꞌe ataxu, la evile umomomo sou umauli uasi. Ia tavaꞌu xo aneꞌi ta mitema ane anu musovosiꞌa lexe anu ta mitema noxou maninasou, la sou anu uxotonu voxo ne uneꞌe ataxu. \v 23 \x + \xo 24:23 \xt Mat 24:5\x*No voxo ane ne, la evile uvikalangengi aloxo ꞌo. ‘Ngamaisou, Kalisito ano ꞌo! Uasi, uvikala lexe, Ngamaisou anu ꞌa ꞌole!’ Ia mamu sou ngamuxaxutangengi no anu vaikala noxou. \v 24 \x + \xo 24:24 \xt Lap 13:1-3; 2Te 2:8-9; Pal 13:13-14\x*Xo ta mitema seꞌi ixali, la ikalavoi lexe aneꞌi Kalisito xo aneꞌi ta mitema sou palomatana kalakalavoi. Lexe ixali, la iꞌoxonu sosovo seꞌi toxotoxoxaꞌa uxali mo mimii seꞌi sou ta mitema imaisou la ikuluke no anu kalumo, lexe anu umomomo sou ikalavoineꞌi ta mitema ane Lataua musosovosiꞌa lexe anu ta naꞌu ꞌole. \v 25 Lexe ngingi ngamaisou mimii aloxo ne uxali noxinge iliꞌi, la eni evikalangengixu tei. \v 26 \x + \xo 24:26 \xt Luk 17:23-24\x*La sou lexe evile uvikalangengi lexe, ‘Kalisito anu a uxolu no ale la nalai no ale uasi, xe uꞌoxo lexe ne anu ꞌa no nano no tani, la ngamuxaxu tangengi no anu vaikala noxou ne uasi.’ \v 27 \x + \xo 24:27 \xt Mat 24:37-39\x*La sou Itema ꞌOlu uneꞌe, la anu aloxo leleꞌe ulami no aso uxali la lamixu ulai uxali no aso uluꞌelai la aneꞌi tavuꞌalo imaisou. \v 28 \x + \xo 24:28 \xt Luk 17:37\x*No anu xalee ane ta mimii misoisoli miai no anu, la ta nenu suluvi ipita sou iꞌou xiasineꞌi. \s1 Iliꞌi la Itema ꞌOlu Ulivu Uneꞌe \r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28) \p \v 29 \x + \xo 24:29 \xt Ais 13:10; 34:4; Ese 32:7; Ioe 2:10, 31; 2Pi 3:10; Pal 6:12-13\x*Ia no voxo ane iliꞌi no anu voxo sou tuꞌutuꞌumaxu ukalu la aso ne uxali isivoxo mo soꞌio ne uiei la uasi, mo ta oto ne ilapalapau teitexi no loxotolo iluꞌe mo ta mimii loxo taꞌumali iloꞌa koiuxaxai mo tavaivolo no opo loxotolo ne ikunikuni. \v 30 \x + \xo 24:30 \xt Tan 7:13; Sek 12:10; Pal 1:7\x*No anu voxo ane ne la ta mitema imaisou sosovo sou Itema ꞌOlu mine ulaa no opo loxotolo la uluꞌe no anu umuumu no anu xavi mo lamana toxoxaꞌa noxou. La ta mitema latala no xalexalee tuatuala ukalusi no lia ꞌo imaisou mine Anu uneꞌe, la aneꞌi itama. \v 31 \x + \xo 24:31 \xt 1Ko 15:52; 1Te 4:16\x*Xe xoolau utama tatila la Anu upalusiꞌa ta angelo noxou sou inoꞌa aneꞌi ane noxou e Anu molu musosovosiꞌa meꞌa no anu atume iou tamiꞌa, xe no xalexalee lia teletelexu ꞌo, ulai utelo no teletelexu loxotolo ukalusi ne ineꞌe ipitaneꞌi. \s1 Vaikala Latilovo sou Ovu Lovo \r (Mak 13:28-31; Luk 21:29-33) \p \v 32 Xe Iesu muavuti la muvikalaneꞌi la aloxo ꞌo. Anu laixe lexe ngingi nganoꞌu lavulavu no anu ovu lovo. No voxo ane ovu xolanu uxata xe uxali tatila, la ngingi ngelavu lexe anu voxo laixe sou aso a uxali ꞌalai. \v 33 Lexe ngingi ngamaisou mimii ane ne uxali, la anu aloxo nesi. Ngingi ngalavusi lexe voxo sou Itema ꞌOlu ꞌa uneꞌe ne. Anu ꞌa muxali ꞌalai manina ne. \v 34 \x + \xo 24:34 \xt Mat 16:28\x*Eni avikalangengi manina aloxo ꞌo, ta mitema sou voxo ano ꞌo ilai uao, ia mimii ane eni elemolu lamana noxinge ne, anu uxali. \v 35 \x + \xo 24:35 \xt Mat 5:18\x*Mimii latala teitexi no opo loxotolo mo no lia ꞌo ne, ulai la ukalu. Ia vaivaikala noxilo ne ukalu uasi. \v 36 \x + \xo 24:36 \xt Apo 1:7; 1Te 5:1-2\x*Evile ulavu no anu voxo mo aso iou ne uasi. Ta angelo teitexi no opo loxotolo mo ꞌOlu kalumo ne ilavusou uasi, ia Momu anusisi mulavusou. \v 37 \x + \xo 24:37 \xt Tav 6:5-8\x*Muamuaꞌi noxou Itema ꞌOlu sou ulivu uneꞌe ne aloxo no anu voxo noxou Noa. \v 38 No voxo ane alipaa toxoxaꞌa uxali uao la ta mitema mivevelu mo miie xe mitataulaꞌi mulai muneꞌe mulai mutalo no anu voxou e Noa muꞌunalai no lasipi. \v 39 \x + \xo 24:39 \xt Tav 7:21-23\x*La aneꞌi ilavusou mii maꞌia ane sou uxali ne uasi, mixolu mixovulaulausi mulai muxali no voxo e alipaa toxoxaꞌa muxali mukulukeneꞌi la mukalusiꞌa. No voxo sou Itema ꞌOlu ulivu uneꞌe la ta mitema iꞌoxoꞌoxonu ꞌiliꞌilixo iou vilesisi aloxo ne. \v 40 No anu voxo ane ne la ta mitema ta tamei iꞌoxoꞌoxo no xai la vile unoꞌu ulai io vile uxolu. \v 41 Mo ta sema ta tamei iꞌotuꞌotunu lauele sou lexe iꞌulalu no anu la vile unoꞌe ilai io vile ixolu. \v 42 \x + \xo 24:42 \xt Mat 25:13\x*Aloxo ne la sou ngasaxilaꞌinge laixe mo ngautiti laixe, xo ngingi ngalavusou voxo maꞌia ane tila noxinge uneꞌe ne uasi. \v 43 \x + \xo 24:43 \xt Luk 12:39-40; Pal 16:15\x*Mo ngaxavutalanu mimii ne laixe. Lexe moosou tani ulavusou tei lexe ta mitema sou pakali ineꞌe no anu ꞌolovoxo mautunu anevaa, la anu uxolu uloo la sou ta mitema sou pakali ne imomomo sou imamulonu tani la iꞌunalai uasi. \v 44 La sou ngingi kalumo ngalalaxii xo Itema ꞌOlu uneꞌe, la uneꞌe no anu voxo mautunu e ngingi ngexavutala lexe Anu uneꞌe no anu ne, uasi. \s1 Vaikala Latilovo sou Itema sou Xaixai Ane Xavutalau Laixe Xe Ane Xavutalau Laixe Uasi \r (Luk 12:35-48) \p \v 45 Mo Iesu musolonu vaivaikala noxou la aloxo ꞌo. Itema sou xaixai anevaa xavutala laixe, la uꞌoxonu xaixai noxou laixe? La tila sou uꞌitalonu sou usaxilaꞌa ta mitema sou xaixai no tani noxou xe ulosiꞌa laꞌilali no anu aso iou e tila sou musosovo sou. \v 46 Itema sou xaixai aloxo ne, anu uꞌosa manina no mine tila sou ulivu uneꞌe xe umaisou lexe anu ꞌa uꞌoxoꞌoxonu xaixai noxou. \v 47 \x + \xo 24:47 \xt Mat 25:21, 23\x*Eni avikalangengi manina aloxo ꞌo, tila sou ne usosovosou itema sou xaixai ne la usaxilaꞌu mimii latala noxou ukalusi. \v 48 Ia lexe anu itema sou xaixai ne masua la anu tanu uvikala lexe, ‘Tila noxilo ne umomomo sou ulivu uneꞌe palea uasi.’ \v 49 Mo uavuti la uveꞌa ta menexu e iloꞌa ixaxai ne xe ulai iloꞌa ta menexu e ilolutu sou iiexu lexa pekiaꞌu la ixovulaulau piena ꞌole iꞌaniꞌani xe iie. \v 50 Ioxe tila sou itema sou xaixai ne ulivu uneꞌe la uneꞌe no anu voxo ane anu itema sou xaixai ne uxavutala lexe anu tila sou ne uneꞌe no anu uasi. \v 51 Ia anu ukuluke noxou tila sou mine uneꞌe xe uxalisou mine uꞌoxoꞌoxonu ꞌiliꞌilixo ne, la anu tila sou ne uꞌoxoo masuanu manina, la ulailixu iloꞌa ta mitema sou kalakalavoi ixolu ipita no anu tuala e itatama xe anaxaꞌa ukalakikiki no anu.” \c 25 \s1 Vaikala Latilovosiꞌa ta Sema Mavulovexa \p \v 1 \x + \xo 25:1 \xt Luk 12:35; Pal 19:7\x*Xe Iesu musolonu vaivaikala noxou la, la muvikala aloxo ꞌo, “Saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo ne aloxo aꞌalosiꞌa ta sema ta vuanga mavulovexa e minoꞌu lalamosiꞌa la milai sou lexe imaisou maulu sou taulaꞌi alavua uxali. \v 2 Aneꞌi milai la taꞌuve xavutalaiꞌa laixe, ia taꞌuve ne xavutalaiꞌa laixe uasi. \v 3 Aneꞌi ane xavutalaiꞌa laixe uasi ne milutu, la minoꞌu lalamosiꞌasi io inoꞌu lexa sou uasi. \v 4 Ia aneꞌi ane xavutalaiꞌa laixe ne milutu la minoꞌu lalamosiꞌa xe minoꞌu lexa sou kalumo. \v 5 Itema e maulu sou taulaꞌi alavua ne uxali palea uasi la ta sema mavulovexa ne ixoxolu xoo mole ieꞌi muvuvu la miaiai. \v 6 Ia no ꞌolovoxo lixinu manina, la milomu sou itema vile muꞌava aloxo ꞌo, ‘Itema e maulu sou taulaꞌi alavua anu ꞌa uxali ꞌo! Ngingi nganeꞌe mo nenge taalaxu no voteꞌi, la sou tanoꞌu uneꞌe.’ \v 7 La sou ta sema ta vuanga ne mitulu la mitoꞌisou lalamosiꞌa. \v 8 La aneꞌi taꞌuve e xavutalaiꞌa laixe uasi ꞌole miavuti la mivikalaneꞌi aneꞌi ane xavutalaiꞌa laixe lexe, ‘Ngaitisixe lexa sevile mo tanixiꞌu uꞌuna no anu lalamo noxixe xo anu ꞌa ꞌalaꞌalai sou usita.’ \v 9 Aneꞌi ane xavutala laixe mikolineꞌi lexe, ‘Uasi, anu umomomo noxinge nengeꞌa uasi, ngalai mo ngalotosinge noxiꞌa ta mitema ane isosovanu lexasou lalamo.’ \v 10 Ia no mine aneꞌi milutu sou milai milotosiꞌa lexa la itema e maulu sou taulaꞌi alavua ne muxali. Anu muxali la ta vuanga taꞌuve e milalaxi ne, iloꞌa miꞌunalai no nano no tani sou laꞌilali toxoxaꞌa sou taulaꞌi alavua ne. Aneꞌi miꞌunalai mukalu la aitenga mutatu. \v 11 \x + \xo 25:11 \xt Luk 13:25-27\x*Iliꞌi la ta sema ta vuanga taꞌuve ꞌole mixalixali. Aneꞌi mineꞌe mixali la miꞌava muꞌunalai lexe, ‘Tila, tila nakisiinu aitenga mo nexi taꞌuna.’ \v 12 \x + \xo 25:12 \xt Mat 7:23\x*Xe anu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, ‘Eni avikalangengi manina lexe eni alavusinge uasi.’ \v 13 \x + \xo 25:13 \xt Mat 24:42\x*Aloxo ne la sou ngasaxilaꞌinge mo ngaloo laixe xo ngingi ngalavusou voxo ngiou ilou aso iou uasi. \s1 Vaikala Latilovosiꞌa ta Mitema sou Xaixai Tatalu Tilasiꞌa Mulosiꞌa Lamoli \r (Luk 19:11-27) \p \v 14 Mo saxisaxilaꞌu noxou Lataua teitexi no opo loxotolo ne aloxo ꞌo, itema vile mulutu sou mulai lexe ulai no tuala vile no paxa. La muꞌavaliꞌa ta mitema sou xaixai noxou mineꞌe la muitalonu mimii noxou noxiꞌa sou isaxilaꞌu. \v 15 \x + \xo 25:15 \xt Rom 12:6\x*Anu mulosou vile tiva sou xoulu taꞌuve, xe vile mulosou tiva sou xoulu ta tamei xe vile la mulosou tiva sou xoulu vile. Anu mulosiꞌa aloxo ne mumomomo no anu xavineꞌi vilevilesi. Ia anu mulutu la mulai. \v 16 Xe ane mulosou tiva sou xoulu taꞌuve ne, mulutu alaxu vilesisi ꞌo la mulai sou muxaxai sou lamoli ne la munoꞌu tiva sou xoulu ne taꞌuve la. \v 17 Mo ane munoꞌu tiva sou xoulu ta tamei ne mulai la muꞌoxonu aloxo ne kalumo la munoꞌu tiva sou xoulu ta tamei la. \v 18 Ia ane munoꞌu tiva sou xoulu vilesisi ne mulai la muꞌasou taxa xe mukalu la muꞌasixu lamoli noxou tilasou ne mutalumeiou la muaai ne. \p \v 19 Tilasiꞌa ne mulai muxoxolu ne maxuveeni xe mukalu la anu mulivu muneꞌe. Anu muneꞌe sou lexe iloꞌa ta mitema sou xaixai noxou ne imomomo sou vaikala sou lamoli e anu mulosiꞌa lexe ixaxaisou ne. \v 20 La sou itema e munoꞌu tiva sou xoulu taꞌuve ne mulai la munoꞌu tiva sou xoulu taꞌuve la muneꞌenu noxou tilasou. La muvikalanu aloxo ꞌo, ‘Tila nini nelosilo tiva sou xoulu taꞌuve, ia namaisou eni exaxaisou la enoꞌu tiva taꞌuve la ano.’ \v 21 \x + \xo 25:21 \xt Mat 24:45-47; Luk 16:10\x*Xe tilasou muavuti la muvikalanu lexe, ‘Nini itemasou xaixai laixe mo neꞌoxonu xaixai noxine laixe manina. Xe nini neꞌoxonu xaixai laixe xe nesaxilaꞌu mii kituꞌa laixe la sou eni aꞌoxoneni nasaxilaꞌu mimii tavuꞌalo ꞌo xe naneꞌe mo nengei taꞌosa.’ \p \v 22 Mo itema ane munoꞌu tiva sou xoulu ta tamei ne muneꞌe kalumo, la muvikalanu tilasou lexe, ‘Tila namaisou, nini nelosilo tiva sou xoulu ta tamei ia eni exaxaisou, la enoꞌu tiva ta tamei la ano.’ \v 23 La tila noxou muvikalanu lexe, ‘Nini itemasou xaixai laixe mo neꞌoxonu xaixai noxine laixe manina. Xo nini neꞌoxonu xaixai laixe mo nesaxilaꞌu mii kituꞌa eni elosine, la sou eni aꞌoxoneni nasaxilaꞌu mimii tavuꞌalo ꞌo. Xe naneꞌe mo nengei taꞌosa.’ \p \v 24 Xe itema ane munoꞌu tiva sou xoulu vile ne muneꞌe kalumo la muvikalanu tilasou lexe, ‘Eni elavusine lexe nini itema laꞌia, mo nalavusou nalai la nakokoli laꞌilali no anu xai e nini netounu uasi, nalai nakokoli no anu xai e ta mitema vaꞌaxu mitounu, xe nataxusou laꞌilali ane ta mitema vaꞌaxu misuꞌanu la muleme. \v 25 Aloxo ne la sou eni eꞌume noxine la elai eꞌasixu tiva sou xoulu noxine e nelosilo. La sou namaisou lamolimeni e nelosilo ano ꞌo.’ \v 26 Xe tilasou muavuti la muvikalanu aloxo ꞌo, ‘Nini itema sou xaixai ne pauxesine manina xe namitema sou xaixai masua. Lexe nini nelavusou lexe eni alavusou akokoli no anu xai e eni atounu uasi xe ataxusou laꞌilali e ta mitema vaꞌaxu misuꞌanu la muleme. \v 27 La sou anu laixe lexe nini namulaxu lamolixeni no taasou lamoli mo sou eni alivu aneꞌe la anoꞌu ilou xolanu.’ \v 28 Mukalu la sou anu muvikalaneꞌi aneꞌi ane itulutulu no paꞌumolu aloxo ꞌo, ‘Ngaꞌumenu tiva sou xoulu vilesisi ane noxou ne, mo ngalosou itema ane muxalixu tiva sou xoulu mavulovexa.’ \v 29 \x + \xo 25:29 \xt Mat 13:12; Mak 4:25; Luk 8:18\x*La sou anu muvikalaneꞌi aloxo, eni avikalangengi aloxo ꞌo, ta mitema ane minoꞌu mimii seꞌi xe ixaxaisou laixe, la Lataua ulosiꞌa moseꞌi la, xe aneꞌi ane inoꞌu mii sevile kutuꞌasi ia ixaxaisou laixe uasi la Lataua a uxexeenu avile. \v 30 \x + \xo 25:30 \xt Mat 8:12; Luk 13:28\x*Ia ngingi nganoꞌu itemasou xaixai masua ne mo ngaleanu ulai no ale no usivoxo, noxiꞌa aneꞌi ane itatama mo anaxaꞌa ukalakiki. \s1 Voxo sou Itema ꞌOlu Utulusiꞌa ta Mitema no Anu Vaivaikala \p \v 31 \x + \xo 25:31 \xt Mat 16:27; 19:28\x*No voxo ane Itema ꞌOlu ulivu uneꞌe loxo tatananu tuala, xe iloꞌa ta angelo noxou ineꞌe, la anu uxolu no anu puloulou noxou loxo anu tatananu tuala ane teitexi no opo loxotolo. \v 32 \x + \xo 25:32 \xt Ese 34:17; Pal 20:11-13\x*La ta mitema latala no xalee tuatuala ukalusi ineꞌe ipita no talaxu, la sou Anu ukalipalaneꞌi xulumuxaꞌa tamei loxo itema sou usaxilaꞌa ta sipsip ukalipalaneꞌi ta sipsip ilai xalee vile xe ta mee ilai ipita no xalee vile. \v 33 Anu ukalipalaneꞌi ta sipsip ilai no avolu tema, xe ta mee ilai no avolu ae. \v 34 Xe tatananu tuala uavuti la uvikalaneꞌi aneꞌi ane mixolu no avolu tema aloxo ꞌo, ‘Ngingi nganeꞌe, xo Mamilo mualusinge, mo musosovosinge sou ngaunalai no anu saxisaxilaꞌu noxou tei no mine Anu usokou sou ukoinu xalexalee tuatuala no lia ꞌo uao. \v 35 \x + \xo 25:35 \xt Ais 58:7\x*Xo eni esolixo la ngingi ngelosilo laꞌilali sou eꞌou mo esoliu lexa, la ngelosilo lexa sou eiexu, xe exali loxo aasila la ngingi ngeꞌavalilo elai no tani noxinge. \v 36 Mo eni xeni tokolomo uasi, la ngingi ngelosilo mo no voxo eni epipiena la ngingi ngeneꞌe sou ngesaxilailo xe exolu no tani sou navunavu la ngingi ngeneꞌe ngemaisilo.’ \p \v 37 Xe aneꞌi ta mitema ane milapu ne miavuti la mitaliꞌisou lexe, ‘Ia tila, nexi tamaisine ne solixene la telosine laꞌilali xe nesoliu lexa la telosine neiexu ne ꞌa taalu? \v 38 Mo nexali loxo aasila la teꞌavaline neneꞌe no tani noxixe xe meni tokolomo uasi la nexi telosine ne ꞌa taalu? \v 39 Mo nexolu no tani sou pipiena la nexi tesaxilaꞌine xe nexolu no tani sou navunavu la nexi telai temaisine ne ꞌa taalu?’ \v 40 \x + \xo 25:40 \xt Xav 19:17; Mat 10:42; Mak 9:41\x*La anu tatananu tuala ne mukolineꞌi aloxo ꞌo, ‘Eni avikalangengi manina aloxo ꞌo, lexe ngingi ngaꞌoxonu aloxo ne ulai noxou vivilo vile e ualasou uasi, la ngingi ngeꞌoxonu noxilo ane.’ \v 41 \x + \xo 25:41 \xt Mat 7:23\x*Xe anu muavuti la muvikalaneꞌi aneꞌi ane mixolu no avolu ae lexe, ‘Ngingi ane ꞌo sou ngaulua. Ngaꞌume mo ngaxexesilo, mo ngalai no anu navu e uaniani la kaluxu uasi. Navu ne milalaxiinusiꞌa Satani iloꞌa ta angelo noxou. \v 42 Xo eni esolixo la ngingi ngalosilo mii vile sou aꞌou uasi. Xe esoliu lexa la ngingi ngalosilo mo aiexu uasi. \v 43 Mo eni exali loxo aasila la ngingi ngaꞌavalilo ulai no tani noxinge uasi xe enixeni tokolomo uasi la ngingi ngalosilo uasi. Mo eni exolu no tani sou pipiena la ngingi nganeꞌe ngasaxilaꞌilo uasi xe exolu no tani sou navunavu la ngingi nganeꞌe ngamaisilo uasi.’ \v 44 La aneꞌi kalumo mitaliꞌisou lexe, ‘Ia tila nexi temaisine, nesolixene mo nesoliu lexa mo nexolu loxo aasila, xe meni tokolomo uasi mo nepipiena xe nexolu no tani sou navunavu la nexi tasuꞌulineꞌi uasi ꞌa talu?’ \v 45 La Anu mukolineꞌi aloxo ꞌo, ‘Lexe ngingi ngaꞌoxonu aloxo ne uasi noxou vile noxiꞌa aneꞌi ane ualasiꞌa uasi la ngingi ngeꞌoxonu noxilo.’ \v 46 \x + \xo 25:46 \xt Tan 12:2; Ioa 5:29\x*Aloxo ne la sou aneꞌi ane ne ilai ixolu no anu tuala sou navunavu e navu uꞌaniꞌani la kaluxu uasi ꞌole. Ia aneꞌi ane milapu ilai ixolu no tuala e mauli kaluxu uasi manina ꞌole.” \c 26 \s1 Aneꞌi Misakii Vaikala sou Lexe Ivau Iesu Usoli \r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Ioa 11:45-53) \p \v 1 No mine Iesu muvikala mukalu la muvikalaneꞌi ta molomolo noxou aloxo ꞌo, \v 2 \x + \xo 26:2 \xt Mul 12:1-27; Mat 20:18\x* “Ngingi ngelavusou lexe voxo tamei siꞌa uxolu sou nenge tasosovosou voxo e Lataua mupolopepeneꞌi ta Isilaeli, la inoꞌu Itema ꞌOlu ilailixu no avoꞌa ta mitema sou ivau usoli.” \v 3 La ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta tatilasiꞌa ta Isilaeli mipita no tani tatila noxou kisiꞌa ta ailiꞌi ualasou lexe Kaiapasi, \v 4 Sou ikamuli voteꞌi sou lexe itetelisou lesu mo ivau usoli a loxo vaa. \v 5 Aneꞌi miavuti la mivikala lexe, “Maasi la nenge taꞌoxonu mii e nenge tevivikalasou ꞌo no nixi no anu voxo tila ꞌo uasi. Xo loxo ꞌo io ta mitema imaisinge, la iavutinoxu ꞌotoꞌoto toxoxaꞌa.” \s1 Sema Vile Minixiꞌu Ueli E Tumaꞌu Lailaixe no Kisou Iesu \r (Mak 14:3-9; Ioa 12:1-8) \p \v 6 No mine Iesu muxolu ne Vetania la mulai muꞌunalai no tani noxou itema vile ualasou lexe Saimoni. Anu Saimoni ne vulukali muꞌoxonu tei. \v 7 \x + \xo 26:7 \xt Luk 7:37-38\x*Iesu muꞌunalai mo mutalupexa sou lexe uꞌani. Ia sema vile minoꞌu lavotoli sou ueli e tumaꞌu lailaixe vile ne lamoli sou tila misevile. Ane minoꞌu xe milai mixali noxou Iesu, la mixolaꞌu anaxu ka minixiꞌu no kisou Iesu. \v 8 Ia no mine ta molomolo noxou mimaisie aloxo ne, la aneꞌi laꞌiaxaꞌa, la mivikalaneꞌi ngatongatoꞌo lexe “Tavaꞌu loxovaa ane sema ꞌo ivilaꞌisou ueli e tumaꞌu lailaixe loxo ꞌo? \v 9 Lexe uaisi mo sou tasovanu, la ilotonu no anu lamoli tatila manina, la sou tanoꞌu la taitiꞌa ta mitema ane iꞌa mimii uasi.” \v 10 Aneꞌi mivivikalaneꞌi ngatongatoꞌo aloxo ne, la Iesu mulavusou la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Iengi uvaxaiesi, loxovaa ane ngingi ngalosie tuꞌumaxu ane loxo ne? Mii e ane miꞌoxonu muneꞌe noxilo ne, ane miꞌoxonu laixe misevile. \v 11 \x + \xo 26:11 \xt Lap 15:11\x*Ta mitema ane iꞌa mimii uasi ne, anu voxovoxo piepiena ꞌa uxoxolu sou ngingi ngaitiꞌa mimii loxo ngemasaxau, xo ngingi ngongiꞌa ngaxoxolu. Ia eni ne nenge nengeꞌa taxoxolu utotomu uasi. \v 12 Ane minixiꞌu ueli e tumaꞌu lailaixe no vasimelo tei loxo ne, sou ulalaxiinu vasimelo sou ulai no lulu. \v 13 Eni avikalangengi manina aloxo ꞌo. No xalexalee tuatuala neꞌi ne, lexe ilai iaꞌaloxu aꞌalo laixe, la mii e ane miꞌoxonu ꞌo ne, aneꞌi iaꞌaloxu kalumo sou ixavutalane.” \s1 Iudasi Mulai Muxali Noxiꞌa ta Tatilasiꞌa ta Ailiꞌi sou lexe Anu Uꞌitalonu Iesu Ulai Noxiꞌa \r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6) \p \v 14 Xe Iudasi Isikarioti, anu vile noxiꞌa ta molomolou mavulovexa mo mulelia tamei ne, muavuti la mulai muxali noxiꞌa ta tatilasiꞌa ta ailiꞌi, la mutaliꞌisiꞌa aloxo ꞌo, \v 15 \x + \xo 26:15 \xt Sek 11:12; Ioa 11:57\x* “Lexe eni aꞌitalonu Iesu ulai no avonge, la ngingi ngalosilo maꞌia?” Xe aneꞌi miavuti la miitisou lamoli siliva muxali loxo mavulovexa tatalu la milosou. \v 16 La sou Iudasi muavuti sou ukamuli voteꞌi sou uꞌitalonu Iesu no avoꞌa. \s1 Iesu Iloꞌa ta Molomolou Miꞌani \r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-13; Ioa 13:21-30) \p \v 17 \x + \xo 26:17 \xt Mul 12:14-20\x*Voxo vile sou veleti imulaxu isi sou uasi ꞌa muxali, la ta molomolo noxou Iesu mineꞌe noxou la mitaliꞌisou lexe, “Nini nemasaxa lexe nexi talalaxii laꞌilalixene sou voxo sou Lataua Mupolopepeneꞌi ta Isilaeli ꞌava?” \v 18 La Iesu muvikalaneꞌixu itema vile, la sou mupalusiꞌa lexe, “Ngalai no nano no tuala tila ne Ielusalemu xe ngamaisou itema e epelaꞌingexu ne la ngavikalanu lexe, ‘Tisa muꞌoxo lexe voxo noxilo ꞌa muxali ꞌalai. La sou nexi noxiꞌa ta molomolo noxilo taꞌani laꞌilali sou ta sosovosou voxo sou Lataua Mupolopepeneꞌi ta Isilaeli no tani noxine.’” \v 19 La sou ta molomolo noxou Iesu miꞌoxonu aloxo Anu mupelaꞌaxu ne sou milalaxiinu laꞌilali sou ixavutalanu voxo sou Lataua Mupolopepeneꞌi ta Isilaeli. \p \v 20 Xe no ꞌoloꞌolovoxo la Iesu iloꞌa ta molomolo noxou mavulovexa mo mulelia tamei ne milai mixolu mipita sou iꞌani. \v 21 No mine aneꞌi iꞌaniꞌani, la Iesu muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Eni avikalangengi aloxo ꞌo, vile no nixi noxinge ne, ulai la anu uꞌitaloleli ulai no avoꞌa ta mitema sou ꞌotoꞌoto.” \v 22 Xe aneꞌi milomu aloxo ne, la oponeꞌi tuꞌumaxu la sou aneꞌi vilevilesi miavuti la mitaliꞌisou aloxo ꞌo, “Tila male eni uasi ne?” \v 23 \x + \xo 26:23 \xt Lex 41:9\x*Xe Iesu muavuti la mukolineꞌi aloxo ꞌo, “Anu ane loxo nexi noxou taꞌuinu laꞌilali no anu lisi vilesisi, la anu moosou e sou uꞌitaloleli no avoꞌa ta mitema ane. \v 24 Itema ꞌOlu ne, ulaisi mo uulua aloxo vaivaikalasou mikaukavunu no anu Lavuku Tavuna teinu. Ia itema e uitalonu itema ꞌolu ulai noxiꞌa ta mitema avoꞌa ne usaxilaꞌu no anu tuꞌutuꞌumaxu. Anu laixe lexe nenu ivoꞌonu uasi, la anu laixesi.” \v 25 Xe Iudasi itema e sou uꞌitalonu Iesu no avoꞌa ta mitema ne muavuti, la muvikalanu Iesu aloxo ꞌo. “Tila male eni ne?” La Iesu mukolinu lexe, “Ani, ninisi.” \s1 Tila Unoꞌu Navunavu \r (Mak 14:22-26; Luk 22:14-23; 1Ko 11:23-25) \p \v 26 No mine aneꞌi iloꞌa iꞌaniꞌani la Iesu mukasi muluꞌe no anu veleti la munoꞌu sou muvikala laixe musuku noxou Lataua, xe mukalu, la museꞌiseꞌinu sou mulosiꞌa ta molomolo noxou vilevilesi la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Nganoꞌu mo ngaꞌou, anu vasimelo ane.” \v 27 Xe muavuti la mukasi vaxa no anu lisi sou uaini, la muvikala laixe musuku noxou Lataua. Xe mukalu la mulosiꞌa la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ngingi latala ne ngaiexu.” \v 28 \x + \xo 26:28 \xt Mul 24:8; Iel 31:31-34; Sek 9:11; 1Ko 10:16\x*Mo muvikalaneꞌi la aloxo ꞌo, “Sialuxo ano ꞌo. Eni asoli xe sialuxo unixi, la anu uꞌoxonu vaikala e nenge nengeꞌa Lataua tesakii ꞌo, uxali manina. Sialuxo ꞌo ne, sou unixisiꞌa ta mitema tavuꞌalo sou upamaulineꞌi xe uxexeenu ꞌiliꞌilixo masumasua noxiꞌa.” \v 29 La muvikalaneꞌi la aloxo ꞌo, “Eni avikalangengi manina. Umomomo sou eni aie la no anu uaini temanu la uasi, ulai utalo no voxo ane sou nenge nengeꞌa taiexu ane alavua no tuala teitexi noxou Lataua.” \v 30 \x + \xo 26:30 \xt Luk 22:39; Ioa 18:1\x*Xe iloꞌa miꞌani mukalu la milexe lexe vile sou milaa milai no laxaꞌilu ne Olivu. \s1 Iesu Mutotokalasou Pita Lexe Usingisou \r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Ioa 13:36-38) \p \v 31 \x + \xo 26:31 \xt Sek 13:7; Ioa 16:32\x*Iloꞌa milai xoo la Iesu muvikalaneꞌi aloxo ꞌo la, “Maasi no ꞌolovoxo ꞌo, la ngingi latala ꞌo ne, ngaꞌumesilo ukalusi. Xo mikaukavunu vaikala vile muxolu no anu Lavuku Tavuna teinu aloxo ꞌo, ‘Ulai la eni avau itema sou usaxilaꞌa ta sipsip la aneꞌi ta sipsip ne iꞌume ipeilaꞌu tani.’ \v 32 \x + \xo 26:32 \xt Mat 28:7, 16\x*Ia iliꞌi, eni atulu sou amauli, la eni auli alai ne Xalilaia.” \v 33 Xe Pita muavuti la muvikalanu lexe, “Ulai la aneꞌi latala ꞌo ne iꞌumeꞌume ukalusi, ia eni ne uasi.” \v 34 \x + \xo 26:34 \xt Mat 26:69-75\x*Xe Iesu muavuti la mukolinu vaikala noxou lexe, “Eni avikalaneni manina aloxo ꞌo, maasi no ꞌolovoxo ꞌo la kokoꞌa uꞌava uao, ia nini nasingisilo alaxu tatalu lexe nalavusilo uasi.” \v 35 La Pita ne mutotoiti manina. Xe muavuti la muvikala pekiaꞌu lexe, “Eni umomomo sou asingisine lexe eni alavusine uasi, uasi xo nenge nengei tasoli takei.” Mo Pita ta menexu ne mivikala kalumo aloxo ne. \s1 Iesu Mukilaka ne Xetesemane \r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46) \p \v 36 Iloꞌa mimuamuaꞌi xe mixali no lia xalee ilemolu lexe Xetesemane, la Iesu muvikalaneꞌi ta molomolo noxou lexe, “Ngaxoxolu ꞌo ia eni alai mo akilaka.” \v 37 Xe Anu muavuti la munoꞌa Pita iloꞌa Sevetaio ta ꞌolu tamei sou iloꞌa milai. Iloꞌa milutu xe milai la Anu tanulili xe opo tuꞌumaxu manina. \v 38 \x + \xo 26:38 \xt Ioa 12:27\x*La muvikalaneꞌi aneꞌi tatalu ne aloxo ꞌo, “Ngaxoxolu ano mo ngautiti laixe. Xo eni opoleli tuꞌumaxu manina mo eni ꞌa ꞌalaꞌalai sou asoli.” \v 39 Musuku mulai vaꞌaxu sevile mukalu, la sou mutangatulu muluꞌelai no lia sou mukilaka. Mukilaka la muvikala lexe, “Mamilo mimii latala ne, pekiaꞌu noxine sou naꞌoxonu uasi. La sou eni emasaxa lexe naxexeenu soli noxilo ꞌo uxexesilo. Mo namulinu masaxa noxilo uasi, ia namulinu masaxa noxinesi.” \v 40 Anu mukilaka mukalu xe mulivu mulai noxiꞌa ta molomolo noxou tatalu ne, la aneꞌi a iaai. Xe muavuti la muvikalanu Pita aloxo ꞌo, “Loxovaa ngingi ngongiꞌa ta menexine umomomo sou ngaxolu mo ngautiti utalo loxo aso iou taiinu vile uasi? \v 41 Ngingi ngaxoxolu mo ngautiti mo ngakilaka, mo sou tovotovo uxali noxinge la utaloxolingenge uasi. Manina musuku, itema uleenu umasaxa lexe uxaxai ia vasimolu ne pekiaꞌu uasi, mamalaxusi.” \v 42 Iesu muvikalaneꞌi aloxo ne xe mukalu, la mulivu mulai la sou mukilaka alaxu tameisou. Mulai la mukilaka aloxo ꞌo, “Mamilo mimii latala ne, pekiaꞌu noxine sou naꞌoxonu uasi. La sou eni emasaxa lexe naxexeenu soli noxilo ꞌo uxexesilo. Lexe nini nemasaxa lexe eni alai asoli la anu mivile uasi, eni amulinu masaxa noxinesi.” \v 43 Xe mulivu muneꞌe, la mumaisiꞌa ta molomolo noxou tatalu ne aneꞌi a iaai sio, xo ieꞌi uvuvusio. \v 44 La sou Anu muꞌumesiꞌa miai ne ia Anu mulivu mulai la, sou mukilaka alaxu tatalusou. La mukilaka aloxo tei ne la. \v 45 Anu mukilaka alaxu tatalusou mukalu xe mulivu muneꞌe la mumaisiꞌa aneꞌi a iaai sio. Xe muavuti la mutaliꞌisiꞌa lexe, “Ngingi a ngamaꞌila mo ngaai sio? Mumomomo aloxo ne! Xo voxo a muxali. Ngamaisou! Aneꞌi ta mitema sou iꞌitalonu Itema ꞌOlu no avoꞌa ta mitema sou susu a ꞌalaꞌalai sou ixali ꞌo. \v 46 \x + \xo 26:46 \xt Ioa 14:31\x*La sou ngatulu mo nengeꞌa talai. Ngamaisou! Itema e uꞌitaloleli no avoꞌa ta mitema ne, anu a uxali ꞌo.” \s1 Mitetelisou Iesu \r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Ioa 18:3-12) \p \v 47 Iesu uvivikala ꞌo, ia alaxu vilesisi ꞌo, la Iudasi muneꞌe noxou. Anu vile noxiꞌa ta molomolou noxou mavulovexa mulelia tamei. Anu iloꞌa ta mitema tavuꞌalo mixali, ia ta mitema ne mitetelisou viso ilou kuluvololou. Ta mitema e mineꞌe ne, ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta tatilasiꞌa ta mitema mipalusiꞌa mineꞌe. \v 48 Itema e muꞌitalonu Iesu no avoꞌa ta mitema ne, muvikalaneꞌixu sosovo vile tei aloxo ꞌo, “Lexe eni alai atimu no xaleenu, la Anu ane, ngatetelisou.” \p \v 49 Ioxe, Iudasi muxali la mulai alaxu vilesisi noxou. La muvikalanu lexe, “Tila! laixenenisi.” La sou mutimu no xaleenu. \v 50 Xe Iesu muavuti la muvikalanu aloxo ꞌo, “Menexilo, mii maꞌia ane nini namasaxa lexe naꞌoxonu.” Xe ta mitema ne mimaisou Iudasi mine mutimu no xaleenu, la sou aneꞌi mikasi vaxa no avolu sou mitetelisou. \v 51 \x + \xo 26:51 \xt Ioa 18:26\x*La itema vile mututulu ꞌalai noxou Iesu ne muavuti la mulavee viso ka muvali vaxa no sangalou itema sou xaixai noxou kisiꞌa ta ailiꞌi. La sangalou ne muxoto la mulapau mulai no lia. \v 52 \x + \xo 26:52 \xt Tav 9:6; Pal 13:10\x*Xe Iesu muavuti la muvikalanu aloxo ꞌo, “Nanoꞌu lavisomeni mo namulaxu no tanixu. Xo aneꞌi e iꞌoto no anu viso la isoli no anu viso. \v 53 Male nini nalavusou uasi ne? Eni emomomo sou aꞌava ulai noxou Mamilo, la Anu upalusiꞌa ta angelo noxou ne ineꞌe alaxu vilesisi. Ta angelo ne itiitisiꞌa uaꞌulixaꞌa ta mitema sou ꞌotoꞌoto xulumuxaꞌa mavulovexa mulelia tamei. \v 54 Ia lexe eni aꞌoxonu aloxo ne, la vaikala e muxolu no anu Lavuku Tavuna teinu ne umomomo sou uxali manina uasi. Xo lavuku noxou Lataua ne muvikala lexe, mimii ane ne anu uxali la uxali manina.” \p \v 55 \x + \xo 26:55 \xt Luk 19:47; 21:37\x*Xe Iesu muxiu la muvikalaneꞌi ta mitema e mineꞌe sou itetelisou ne aloxo ꞌo, “Ngingi ngenoꞌu viso ilou kuluvololou sou ngeneꞌe sou ngatetelisilo xo eni amitema sou aavutilixu ꞌotoꞌoto? No voxovoxo nengeꞌa texoxolu no taasou lalotu tatila noxou Lataua sou elosiꞌa ta mitema lavulavu la ngingi nganava la ngatetelisilo no voxo ane ne ua? \v 56 Ia anu mii vile uasi. Mimii ne anu uxali sou umomosou vaikala noxiꞌa ta mitema sou palomatana mikaukavunu.” La ta molomolo noxou Iesu miꞌume la milailai. \s1 Mitulusou Iesu no ꞌa Vaivaikala \r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55, 63-71; Ioa 18:13-14, 19-24) \p \v 57 Xe iliꞌi la aneꞌi ane mitetelisou Iesu ne, milailixu noxou Kaiapasi anu kisiꞌa ta ailiꞌi. La ta tisa sou lapuloto iloꞌa ta tatila latala a ipita ixoxolu ne. \v 58 Ia Pita mumulinu Iesu muiliꞌi no paxa. Xe mulai muxali, la muꞌunalai avile no nano no vimelu sou tani noxou kisiꞌa ta ailiꞌi ne. Anu muꞌunalai, la iloꞌa ta mitema sou isaxilaꞌu tani mixolu sou lexe umaisou mii maꞌia iꞌoxonu noxou Iesu. \v 59 La ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta tatila sou imomomosou tuꞌutuꞌumaxu noxiꞌa ta mitema latala ne, ikalavoi sou Iesu no anu vaikala moseꞌi mo ikamuli susu noxou Iesu sou lexe ivau usoli. \v 60 Ta mitema tavuꞌalo mitelo vaikala noxou, ia vaikalaiꞌa ne manina uasi. Mo ixalisou susu vile noxou mumomomo sou ivau usoli uasi. Ia iliꞌi manina la ta mitema tamei mineꞌe la mitulu iliꞌi no tumaliꞌa sou mivikala. \v 61 \x + \xo 26:61 \xt Ioa 2:19-21\x*Ia mivikala lexe, “Nexi telomusou itema ꞌo muvikala lexe, ‘Eni amomomo sou akisilalanu tani tila noxou Lataua, ia voxo tatalusou la eni atulusou ulivu la.’” \v 62 Ioxe, kisiꞌa ta ailiꞌi muavuti mutulu, la mutaliꞌisou Iesu aloxo ꞌo, “Nini namasaxa nakolinu vaikala ane aneꞌi mitelonu noxine ne uasi? Nini nexavutala a loxovaa no anu vaikala ane aneꞌi mitelonu noxine ꞌo?” \v 63 \x + \xo 26:63 \xt Ais 53:7; Mat 27:12\x*La Iesu mutaloxaꞌasi. Ia ukolinu vaikalaiꞌa vile uasi. Xe kisiꞌa ta ailiꞌi muavuti la muvikalanu aloxo ꞌo, “Eni alingaine no ualasou Lataua anu mauli no anu aloxo ꞌo. Lexe nini Kalisito, Lataua ꞌOlu, la nini navikalanexi.” \v 64 \x + \xo 26:64 \xt Lex 110:1; Tan 7:13; Mat 24:30\x*La Iesu mukolinu lexe, “Ani, anu aloxo nini nelemolu ne. Ia eni avikalangengi latala ꞌo aloxo ꞌo, iliꞌi la ngingi ngamaisou Itema ꞌOlu mine uxolu uvaꞌisaꞌinu Lataua xavinu musuku. Ngingi ngamaisou mine Anu uxolu no paꞌumolu no avolu tema la uneꞌe no anu umuumu molu teitexi no opo loxotolo uluꞌe.” \v 65 \x + \xo 26:65 \xt Mat 9:3; Ioa 10:33\x*Anu mulomusou Iesu muvikala aloxo ne la mukakanu tokolomou xo anu laꞌiaxu. Xe muavuti la muvikala lexe, “Ngamaisou, ngingi ngelomusou ne. Itema ꞌo anu muvikala masua mulai noxou Lataua, la sou nenge tataliꞌisiꞌa ta mitema seꞌi la sou ipalaꞌalixu susu noxou la uasi. \v 66 \x + \xo 26:66 \xt Liv 24:16; Ioa 19:7\x*La sou ngingi ngexavutala a loxovaa? Nenge taꞌoxonu mii maꞌia noxou?” Xe aneꞌi miavuti la mikolinu lexe, “Anu mususu ane, mo Anu mumomomo sou usolisi.” \v 67 \x + \xo 26:67 \xt Ais 50:6; 53:5\x*Xe miavuti la mituve vaxa no iou xe mivau, xe seꞌi misavasavalou. \v 68 La mivikalanu lexe, “Ioxe nini Kalisito, la nalemolu ꞌei ane muvene ne?” \s1 Pita Musingisou Iesu \r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Ioa 18:15-18, 25-27) \p \v 69 Ta mitema miꞌoxoꞌoxonu Iesu aloxo ne, la Pita ne anu a muxolu no nano no vimelu sou tani ne, la sema sou xaixai vile noxou kisiꞌa ta ailiꞌi ne mineꞌe noxou la mivikalanu lexe. “Nini kalumo ngingi ngongou Iesu sie Xalilaia ngexolu ane.” \v 70 Ia anu musingisou no ieꞌi latala ne lexe, “Eni alavusou mii maꞌia e nini nalelemolu ne uasi.” \v 71 Anu muvikala aloxo ne mukalu, la mulaa no aitengaxu tani sou mulai no ale. Xe sema sou xaixai vile la mimaisou, la mivikalaneꞌi aneꞌi ane itutulu ꞌalai noxou ne lexe, “Itema ane ꞌo, anu ilou Iesu sie Naseleti ane.” \v 72 La anu musingisou la lexe, “Manina teitexi, eni alavusou itema ne uasi.” \p \v 73 Mixolu sevile kituꞌa, la ta mitema e ane mitulutulu ꞌalai noxou ne, mineꞌe noxou la mivikalanu lexe, “Manina, nini vile noxiꞌa ane, xo xolineni molu mupalalixene.” \v 74 Ioxe, Pita muavuti la muvikala pekiaꞌu aloxo ꞌo, “Manina teitexi, eni alavusou itema e ngingi ngelelemolu ne uasisi manina. Lexe eni akalavoingengi la laixe lexe Lataua ukalusilo.” Anu muvikala aloxo ne xe mukalu la alaxu vilesisi ꞌo la kokoꞌa muꞌava. \v 75 \x + \xo 26:75 \xt Mat 26:34\x*La Pita muxavutalanu vaikala noxou Iesu e muvikalanu lexe, “Maasi no ꞌolovoxo ꞌo, la kokoꞌa uꞌava uao, ia nini nasingisilo alaxu tatalu lexe nini nalavusilo uasi.” La Pita mutaloxu iii sou mutama mulai no ale. \c 27 \s1 Iudasi Mulai Muꞌalili ꞌo \r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Ioa 18:28-32) \p \v 1 Xe iliꞌi no kakau manina, la ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta tatilasiꞌa ta mitema mipita sou mipotoxu Iesu. Xe mukalu la sou misakiinu vaikala lexe ivau usoli. \v 2 La sou aneꞌi misakisakiinu la milailixu no avolu Pilato anu tila noxiꞌa ta Romu. \p \v 3 Xe no mine Iudasi anu itema e muꞌitalonu Iesu no avoꞌa ta mitema sou ivau mumaisou Iesu mine aneꞌi mitulusou no anu vaivaikala sou iꞌoxo masuanu, la anu muxiunu xavutalau. La munoꞌu lamoli siliva mavulovexa tatalu sou mulivunoxu mulai noxiꞌa ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta tatilasiꞌa ta mitema. \v 4 Mulai muxali la muvikalaneꞌi lexe, “Manina eni eꞌoxonu masua noxou itema mulapu ꞌo la elailixu sou sialuxu unixi, la Anu uꞌoxonu susu vile uasi.” Xe aneꞌi miavuti la mikolinu lexe, “La sou anu mii maꞌia noxixe? Aneꞌi mikolinu lexe, anu mii noxine.” \v 5 \x + \xo 27:5 \xt Mat 26:14-15; Apo 1:18-19\x*La sou Iudasi muavuti la mupeinu lamoli ne muꞌunalai no nano no taasou lalotu tatila noxou Lataua, ia muꞌume mulai sou muꞌalili ꞌo. \p \v 6 Xe iliꞌi la ta kisiꞌa ta ailiꞌi mitaxusou lamoli ne la mivikala lexe, “Lamoli ano ꞌo ne tamuxaxu ilou lamolisou tani tila noxou Lataua uasi xo anu lamoli ane ꞌo ne nenge tenoꞌu sou ꞌulusou ivau itema usoli.” \v 7 La sou aneꞌi misakiinu vaikala lexe lamoli ne, aneꞌi ilotonu lia xalee vile noxiꞌa ta mitema e ilavusou iꞌoxonu lasopeni no anu. Xo aneꞌi imasaxa lexe lia ne uxolu sou iasixaꞌa taasila no anu. \v 8 Tavaꞌu aloxo ne la sou lia xalee ane ne aneꞌi ilemolu lexe, “Lia sou sialu no voxo vaimomo.” \v 9 \x + \xo 27:9 \xt Sek 11:12-13\x*Aloxo ne sou anu umomomo sou mii maꞌia ane itema sou palomatana Elemia mulemolu tei, muvikala lexe, “La sou aneꞌi inoꞌu lamoli miꞌoxonu no anu siliva mavulovexa tatalu loxo ta mitema ne Isilaeli misosovo sou lexe inoꞌu ꞌulu sou itema no anu. \v 10 Mo no anu lamoli ne la aneꞌi ilotonu lia xalee vile noxiꞌa ta mitema sou iꞌoxonu lasopeni, loxo tatila muvikalalelixu.” \s1 Iesu Mutulu no Talaxu Pilato Anu Tila Noxiꞌa ta Romu \r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Ioa 18:33-38) \p \v 11 Ioxe, ta kisiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta tatilasiꞌa ta mitema minoꞌu Iesu xe milailixu noxou Pilato la mulai mutulu no talaxu. Xe tila noxiꞌa ta Romu muavuti la mutaliꞌisou Iesu lexe, “Nini tatananu tuala noxiꞌa ta Iutaia?” La Iesu mukolinu vaikala noxou lexe, “Ani, aloxo nini nelemolu ne.” \v 12 \x + \xo 27:12 \xt Ais 53:7\x*No mine ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta tatilasiꞌa ta mitema milomu aloxo ne la mileanu vaikala tuꞌutuꞌumaxu tavuꞌalo mulai noxou, la Iesu ukolinu uasi. \v 13 La Pilato mutaliꞌisou aloxo ꞌo, “Loxovaa, nini nelomusou vaikala tavuꞌalo e aneꞌi mileanu muneꞌe noxine ne uasi?” \v 14 La Iesu ukolinu vaikala vile e aneꞌi mileanu muneꞌe noxou ne uasisi manina. Aloxo ne la muꞌoxonu Pilato mukuluke manina. \s1 Mililixu Iesu no Ovu Valautu sou Usoli \r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-26; Ioa 18:39–19:16) \p \v 15 Io, no voxo tila aloxo ne, la Pilato ulavusou sou ululusou itema vile uxolu no nano no taasou navunavu ne, uatu. Ta mitema meꞌasi ilavusou isosovosou itema la sou anu ululusou. \v 16 No voxo ane ne la itema vile ualasou lexe Valavasi, anu a uxoxolu no nano no taasou navunavu ne. Anu itema e ta mitema latala milavusou lexe anu itema masua vile. \v 17 Ta mitema mixali mipita mukalu, la sou Pilato mutaliꞌisiꞌa aloxo ꞌo, “Ioxe ngingi ngemasaxa lexe eni alulusou ꞌenaꞌei uuatu noxinge Valavasi, uasi, Iesu e ilemolu lexe anu Kalisito ꞌo?” \v 18 \x + \xo 27:18 \xt Ioa 11:47-48; 12:19\x*Anu muvikala aloxo ne, xo anu mulavusou lexe aneꞌi ta tatilasiꞌa ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi ne taneꞌi masuau Iesu misevile. \v 19 Xe no mine Pilato uxoxolu no anu puloulou sou ulomusou vaivaikala noxiꞌa ta mitema sou itulu no anu vaivaikala, la semau misovanu vaikala muneꞌe noxou, la mimulesou aloxo ꞌo. “Mamu sou naꞌoxonu mii vile noxou itema e mulapu ne, xo eni eai pipiena no ꞌolovoxo la emaisou itema ne la examuli tuꞌumaxu tatila.” \v 20 Xe ta kisia ta ailiꞌi iloꞌa ta tatilasiꞌa ta mitema ne miavutinoxu oponeꞌi ta mitema latala ne, sou lexe iꞌava ulai noxou Pilato lexe nalulusou Valavasi, ia navau Iesu mo usoli. \v 21 La sou tila ne Romu mutaliꞌisiꞌa lexe “Ngingi ngemasaxa lexe, eni alulusou ꞌenaꞌei noxiꞌa ta tamei ꞌo ulai noxinge?” La aneꞌi mikolinu lexe “Valavasi.” \v 22 La anu mutaliꞌisiꞌa la lexe, “Ia eni aꞌoxonu mii maꞌia noxou Iesu e aneꞌi ilemolu lexe Kalisito ꞌo?” La aneꞌi latala ne mikolinu lexe, “Ngalilixu teitexi no ovu valautu.” \v 23 Xe Pilato muavuti la mutaliꞌisiꞌa la aloxo ꞌo, “Tavaꞌu loxovaa, anu uꞌoxonu susu vile uasi?” Xe aneꞌi miavuti la miꞌava tatila manina lexe, “Ngalilixu teitexi no ovu valautu.” \v 24 \x + \xo 27:24 \xt Lap 21:6-9\x*Ia Pilato mumaisou lexe anu voteꞌi vile la sou anu uꞌoxonu la uasi xo maasi la ꞌotoꞌoto toxoxaꞌa uxali. La sou anu mukasi vaxa no lexa ka muꞌuinu avolu no ieꞌi ta mitema xo mulavu lexe maasi la ꞌotoꞌoto toxoxaꞌa uxali la sou muvikalaneꞌi lexe, “Eni susu noxilo uasi, ia lexe itema ꞌo usoli la anu mii noxingesi.” \v 25 \x + \xo 27:25 \xt Apo 5:28\x*Xe aneꞌi miavuti la mikolinu lexe, “Sialuxu ne uneꞌe utelo noxixe xe noxiꞌa ta ꞌiliꞌilixe iliꞌi.” \v 26 La sou anu mululusou Valavasi mulai noxiꞌa. Ia anu muvikalaneꞌi ta mitema sou ꞌotoꞌoto la mipuapuasou Iesu. Mipuapuasou mukalu la sou anu muꞌitalonu mulai no avoꞌa ta mitema sou lexe ililixu no ovu valautu. \s1 Ta Mitema sou ꞌOtoꞌoto Mimolovilaꞌisou Iesu \r (Mak 15:16-21; Ioa 19:2-3) \p \v 27 Xe iliꞌi la aneꞌi ta mitema sou ꞌotoꞌoto noxou tila noxiꞌa ta Romu milailixu Iesu muꞌunalai no nano no vimelusou taasou itema tila noxiꞌa ta Romu. La aneꞌi miꞌavaliꞌa ta mitema sou ꞌotoꞌoto latala ne mineꞌe mipita. \v 28 \x + \xo 27:28 \xt Luk 23:11\x*Aneꞌi mineꞌe mipita mukalu, la miluvusou tokolomou la mitaanu tokolomo vile lauoinu vaxa noxou. \v 29 Xe mipalipaxoxonu savovolu ka mimuxaxu vaxa no kisou loxo kisivalu sou sosovo lexe Anu tatananu tuala vile ane. Mo minoꞌu puate vile la mimuxaxu no avolu tema xe mukalu, la mitangatulu muluꞌelai no talaxu la mimolovilaꞌisou lexe, “Anu ane tatananu tuala noxiꞌa ta Iutaia.” \v 30 \x + \xo 27:30 \xt Ais 50:6\x*Aneꞌi mituvetuvesou xe minoꞌu puate la mivau no kisou ka mivau la. \v 31 Xe iliꞌi no mine mimolovilaꞌisou mukalu la miluvunu tokolomo lauolauoinu e mitaanu noxou ne ia aneꞌi mitaanu tokolomo noxou mulivu vaxa noxou la. La sou minoꞌu milailixu sou lexe ililixu no ovu valautu. \s1 Mililixu Iesu no Ovu Valautu \r (Mak 15:22-32; Luk 23:27-43; Ioa 19:17-27) \p \v 32 No mine aneꞌi minoꞌu Iesu miuatulailixu no ale, la mixalisou itema vile ualasou lexe Saimoni, tualasou ne Sairini, la mivikala pekiaꞌu noxou sou lexe anu utavulenu ovu valautu noxou Iesu. \v 33 Aneꞌi minoꞌu Iesu la milailixu no tuala ilemolu lexe Xoluxata. Uala ane ne, laaxu lexe tuala sou ta mitema xavananeꞌi. \fig |alt="Crucifixion" src="BA03031.tif" size="col" loc="Mat 27:33-50" copy="Elsie Anna Woods of S.P.C.K., London. Redone by Louise Bass. Used by permission." ref="Mataio 27:33" \fig* \v 34 \x + \xo 27:34 \xt Lex 69:21\x*Xe milai mixali ne, la milosou Iesu uaini ane aneꞌi mixiunu ilou lamalasile sixula, la Anu mutovonu muiexu sevile kituꞌasi ka mulomuanu. \v 35 \x + \xo 27:35 \xt Lex 22:18\x*Xe iliꞌi la aneꞌi mililixu Iesu no ovu valautu. No mine mililixu mukalu la sou aneꞌi miꞌoxonu vilaꞌi vile sou misosovosou lexe ꞌei ane unoꞌu mii maꞌia maꞌia. La sou aneꞌi mivelunu tokolomou Iesu noxiꞌa vilevilesi. \v 36 Xe mukalu la aneꞌi mixoxolu ne sou miloosou. \v 37 Aneꞌi mikaukavunu vaikala e anu mususu no anu ne, la miteinu teitexi no kisou. Aneꞌi mikaukavunu aloxo ꞌo, “Anu ano ꞌo Iesu tatananu tuala noxiꞌa ta Iutaia ane.” \v 38 \x + \xo 27:38 \xt Ais 53:12\x*Mo aneꞌi mililixaꞌa ta mitema sou pakali ta tamei no paꞌumolu. Mililixu vile no avolu tema xe vile mililixu no avolu ae. \v 39 \x + \xo 27:39 \xt Lex 22:7; 109:25\x*Ta mitema mimuamuaꞌi xe mineꞌe mipolopepeenu, la milulu kisiꞌa sou mimolovilaꞌisou. \v 40 \x + \xo 27:40 \xt Mat 26:61; Ioa 2:19\x*La mivikala mulai noxou lexe, “Ae, nini namitema e neꞌoxo lexe namamulonu tani tila noxou Lataua ka natulusou ulivu voxo tatalusi ane! Mo lexe nini Lataua ꞌOlu la mene nasuꞌulineni mo naluꞌe no ovu valautu ne.” \v 41 Ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta tisa sou lapuloto xe ta tatilasiꞌa ta mitema kalumo mimolovilaꞌisou. \v 42 La mivikala lexe, “Anu musuꞌulineꞌi aneꞌi ane vaꞌaxu, ia Anu molu umomomosou upamaulinu uasi. Lexe Anu tatananu tuala noxiꞌa ta Isilaeli, la ane alalae ꞌosi la Anu uxexee no anu ovu valautu ne mo uluꞌe la sou nexi tamuxaxu tanexi noxou. \v 43 \x + \xo 27:43 \xt Lex 22:8\x*Anu mumuxaxu tanu noxou Lataua mo Anu muvikala lexe, ‘Eni Lataua ꞌOlu.’ Ioxe, lexe Lataua mumasaxau, la Anu Lataua molu usuꞌulinu.” \v 44 Mo ta mitema ta tamei e mililixaꞌa no paꞌumolu ne, aneꞌi ilou mimolovilaꞌisou kalumo. \s1 Iesu Musoli \r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Ioa 19:28-30) \p \v 45 Aso mukulupa mo mulai muxali no aso iou tatalu no ꞌoloꞌolovoxo la isivoxo mutaasou xalexalee tuatuala mukalusi. \v 46 \x + \xo 27:46 \xt Lex 22:1\x*Ia alaalai sou aso iou tatalu no ꞌoloꞌolovoxo la Iesu muꞌava tatila lexe, “Eloi, eloi lama savakatani?” Laaxu lexe, Lataua noxilo, Lataua noxilo, loxovaa la sou nini nesuꞌaleli ꞌo? \v 47 Anu muꞌava aloxo ne, la ta mitema seꞌi mitulutulu ꞌalai noxou ne milomusou, la mivikala lexe, “Ngalomu anu a uꞌavalou Eliasi.” \v 48 \x + \xo 27:48 \xt Lex 69:21\x*Xe itema vile muiave alaxu vilesisi ꞌo la mulai munoꞌu kateni la mutaa muluꞌelai no uaini e sixula. Xe mukalu la mutolosou mutelai no anaxu Iesu sou muie no anu. \v 49 Xe aneꞌi latala miavuti la mivikala lexe, “Ioxe, naxexesou, mo tamaisou lexe Eliasi uneꞌe sou usuꞌulinu.” \v 50 Xe no mine Iesu muunga tatila alaxu vile la mukalu la Anu musoli. \p \v 51 \x + \xo 27:51 \xt Mul 26:31-33; Eva 10:19-20\x*No mine Anu musoli ne, la lavalava e mulili no nano no tani tila noxou Lataua ne, mukakaa tamomolu teitexi la mulai mupee no lia. Mo laliua mukunikuni la kulu muvalavala. \v 52 Xe lulusiꞌa ta mitema e misoisoli ne mumamulo xe mukisi la ta mitema tavuꞌalo noxou Lataua e misoisoli ne mitulu mimauli. \v 53 Aneꞌi milaa no anu lousiꞌa xe Iesu mutulu mumauli, la aneꞌi milai miꞌunalai ne Ielusalemu mo ta mitema tavuꞌalo mimaisiꞌa. \v 54 Mo itema tila sou uulaxuneꞌi ta mitema itemaxu taꞌuve sou ꞌotoꞌoto iloꞌa ta mitema sou ꞌotoꞌoto e mitulutulu sou iloosou Iesu ne mimaisou laliua mukunikuni, xe mimii latala e muxali ne la miꞌume. La mivikala lexe, “Manina misevile, itema ane ꞌo ne, anu Lataua ꞌOlu ane.” \v 55 \x + \xo 27:55 \xt Luk 8:2-3\x*Mo ta sema tavuꞌalo seꞌi a itulutulu vaꞌaxu sevile sou imamalei. Aneꞌi mimulinu Iesu ne Xalilaia mitoꞌo sou isuꞌulinu. \v 56 Xe no taneꞌi ne la Malia sie Maxadala mo Malia ane Iakovo ilou Iosepu neniꞌa xe Sevetaio ta ꞌolu neniꞌa ne aneꞌi kalumo mitutulu ne. \s1 Iosepu Muꞌasixu Iesu \r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Ioa 19:38-42) \p \v 57 Xe no ꞌolovoxo la itema sou lavuluti vile sie Alimatia, ualasou lexe Iosepu anu muxali molomolo vile noxou Iesu muneꞌe muxali. \v 58 \x + \xo 27:58 \xt Lap 21:22-23\x*Anu muneꞌe la mulai muxali noxou Pilato la mutaliꞌisou sou lexe unoꞌu Iesu vasimolu, la sou Pilato mupalusou sou unoꞌu. \v 59 La sou Iosepu mulai munoꞌu lavalava kea vile alavua sou muneꞌe mukupoonu Iesu vasimolu no anu. \v 60 \x + \xo 27:60 \xt Ais 53:9\x*Xe mukalu la munoꞌu mulai mumulaxu no anu lulu noxou alavua e muꞌasou no tavaꞌu maea ne. Xe mupipaloꞌu lavoꞌo vile toxoxaꞌa la muneꞌe mutaluxu lulu anaxu ne, io anu mulivu. \v 61 La Malia sie Maxadala ilee Malia ane vile, aneꞌi ilou a ixoxolu xalee vile ia ieꞌi ulalai. \s1 Ta Mitema sou ꞌOtoꞌoto Miloosou Lulu \p \v 62 Xe voxo sou lalaxii sou voxo Tavuna mukalu ia no anu voxo ane iliꞌi, la ta tatila noxiꞌa ta ailiꞌi iloꞌa ta Palisaio milai mixali noxou Pilato. \v 63 \x + \xo 27:63 \xt Mat 12:40; 16:21; Mak 9:31; 10:33-34; Luk 9:22; 18:31-33; Ioa 2:19-21\x*La mivikalanu lexe, “Tila, nexi texavutalanu vaikala noxou itema sou kalakalavoi ne no mine uao uxoxolu ꞌo la muvikala lexe, voxo tatalusou la anu utulu. \v 64 La sou laixe lexe nini navikala mo sou iloosou lulu anaxu ne ulai uxali no anu voxo tatalusou. Xo loxo ꞌo io ta molomolo noxou ineꞌe ipakalinu vasimolu, ia ilai ikalavoineꞌi ta mitema lexe Anu mutulu. La sou kalavoi noxiꞌa ne uaꞌulixu kalavoi noxou e anu muꞌoxonu tei ne.” \v 65 Xe Pilato muavuti la muvikalaneꞌi lexe “Ioxe, nganoꞌa ta mitema sou ꞌotoꞌoto, mo ilai iloosou lulu ne, mo ngapaipounu xo ipakalinu.” \v 66 La sou aneꞌi milai mipaipounu lulu anaxu ne la mimuxaxu sosovo vile no anu lavoꞌo no lulu anaxu ne xe mimuxaxaꞌa ta mitema sou iloosou lulu ne. \c 28 \s1 Iesu Mutulu no Anu Soli \r (Mak 16:1-8; Luk 24:1-12; Ioa 20:1-10) \p \v 1 Voxo Tavuna mukalu, xe no kakau manina no anu voxo vile, la Malia sie Maxadala iloꞌa Malia ane vile milai no lulu ne. \v 2 Xe alaxu vilesisi ꞌo la laliua mukunikuni toxoxaꞌa manina, Xo angelo vile noxou Lataua molu teitexi no opo loxotolo muluꞌe mulai no anu lulu ne sou mupipaloꞌu kulu e mutaluxu lulu anaxu ne muxexenu. Xe mukalu la anu muxolu no anu ne. \fig |alt="Angel rolling large stone away from tomb" src="IB04171.TIF" size="col" loc="Mat 28:2" copy="Illustration by Dr. Farid Faadil. Used by permission." ref="Mataio 28:2" \fig* \v 3 Ia alaiou ne mulamilami loxo leleꞌe lamixu xe tokolomou veveeni ne mukea loxo tamuxala ne. \v 4 Xe ta mitema sou ꞌotoꞌoto e mixolu sou miloosou lulu ne miꞌumolu, la miꞌoloꞌolo, la misoisoli vitanisi loxo itema musoli. \v 5 Xe angelo muavuti la muvikalaneꞌi ta sema tamei ne lexe, “Ngingi ngaꞌume mamu, xo eni elavusou lexe ngingi ngeneꞌe sou lexe ngamaisou Iesu e ta mitema mivau musoli. La mililixu no ovu valautu. \v 6 \x + \xo 28:6 \xt Mat 12:40; 16:21\x*Ia Anu uxolu ꞌo uasi, Anu mutulu loxo Anu mulemolu. Ngamaisou tanixu e aneꞌi mimulaxu muai no anu a. \v 7 La sou ngalivu ngapasipaa ulai mo ngavikalaneꞌi ta molomolo noxou. Ngavikalaneꞌi lexe Anu mutulu mo mumauli mo muuli mulai ne Xalilaia. La sou aneꞌi ilai imaisou ane. Eni eneꞌe sou avikalangengi aloxo ne.” \v 8 Xe ta sema ne milaa no lulu ne sou milai no ale, la miꞌume manina, ia ꞌosaꞌila muꞌanaꞌana noxiꞌa kalumo, la sou miiave sou lexe ivikalaneꞌi ta molomolo noxou. \v 9 Ia no mine aneꞌi miave sou lexe ilai ivikalaneꞌi ta molomolo noxou loxo ꞌo la uaꞌa, Iesu alaxu vilesisi ꞌo la muneꞌe muxali vaxa noxiꞌa, la muvikalaneꞌi lexe, “Opongengi uxolu seꞌisisi.” Xe aneꞌi miiavuti la milai miteteli no tavaꞌu sou milotu noxou. \v 10 \x + \xo 28:10 \xt Mat 26:32\x*La sou Iesu muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Ngaume mamu. Ngalai mo ngavikalaneꞌi ta vivilo lexe ilai ne Xalilaia, la sou imaisilo ane.” \s1 Aꞌalo Noxiꞌa ta Mitema E Miloosou Lulu \p \v 11 No mine ta sema ꞌa uao ilalai o, la ta mitema e miloosou lulu ne miꞌunalai no nano no tuala tila (Ielusalemu) la miaꞌaloxu mimii latala e muxali ne noxiꞌa ta kisiꞌa ta ailiꞌi. \v 12 Xe ta kisiꞌa ta ailiꞌi milomu aloxo ne, la iloꞌa ta tatilasiꞌa ta mitema mipita la mixali no anu xavutala vile, la milosiꞌa ta mitema sou ꞌotoꞌoto ne lamoli tatila. \v 13 La mivikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Maasi la ngingi ngavikala aloxo ꞌo, ‘Ta molomolo noxou mineꞌe no ꞌolovoxo no mine nexi teai tevaꞌamiminu, la aneꞌi mineꞌe mipakalinu Iesu vasimolu.’ \v 14 Mo sou lexe tila noxiꞌa ta Romu ulomusou, la nexi mexe tamomosou noxou, la ngingi tuꞌumaxu vile uxali noxinge uasi.” \v 15 La sou ta mitema sou ꞌotoꞌoto ne minoꞌu lamoli mukalu, la milai miꞌoxonu aloxo aneꞌi mivikalaneꞌixu ne. La sou aꞌalo ane ne mulaa mulai munoꞌa ta Iutaia mukalusi, la muxolu noxiꞌa muneꞌe muxali vaimomo ꞌo. \s1 Iesu Mulosiꞌa ta Molomolo Noxou Xaixai sou Iꞌoxonu \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Ioa 20:19-23; Apo 1:6-8) \p \v 16 \x + \xo 28:16 \xt Mat 26:32\x*Xe iliꞌi la ta molomolo noxou mavulovexa mulelia vile milai no alaele ne Xalilaia e anu Iesu muvikalaneꞌixu lexe aneꞌi ilai no anu. \v 17 No mine aneꞌi mimaisou, la aneꞌi milotu noxou, ia seꞌi noxiꞌa ne xavutalaiꞌa tamei. \v 18 \x + \xo 28:18 \xt Ioa 13:3; Ep 1:20-22\x*Iesu muneꞌe ꞌalai noxiꞌa la muvikalaneꞌi aloxo ꞌo, “Lataua mulosilo xavi sou asaxilaꞌu mimii latala teitexi no opo loxotolo xe no lia ꞌo ukalusi.” \v 19 \x + \xo 28:19 \xt Mak 16:15-16; Apo 1:8\x*Aloxo ne la sou ngingi ngalai no xalexalee tuatuala ukalusi mo ngaꞌoxoneꞌi ta mitema ixali ta molomolo noxilo, mo ngaꞌulosiꞌa no ualasou Mamilo mo no ualasou ꞌOlu xe no ualasou Uleenu Tavuna. \v 20 Mo ngalosieꞌi sou imulinu mimii latala e eni evikalangengi sou ngaꞌoxonu ne. Mo ngalavu laixe lexe eni axolu noxinge utotomu ulai utalo no ꞌa voxo sou tuala xalexalee ukalu.