\id REV - Sari \ide UTF-8 \h Bifiee bi Jɔɔŋ lɛ \toc1 Kiŋwaati ki Bifiee bi Jɔɔŋ lɛ \toc2 Bifiee bi Jɔɔŋ lɛ \toc3 Bif \mt1 Kiŋwaati ki Bifiee bi Jɔɔŋ lɛ \imt1 Fiee fi nuuŋ lɛ Kiŋwaati kini-i \ip Kiŋwaati kini nuuŋ kii biee bi Jiso Krai tɛ̀ doonchɛ li Jɔɔŋ wu ŋwani wu nto-oŋ. Jɔɔŋ tɛ̀ tsɛɛ kiŋwaati kini mfi wu bɛ tɛ̀ buu wu bɛ gɛɛŋ bɛ gɛɛ lɛ kigeŋ ki Patmo-o. Tɛ̀ tsɛɛ li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ bi tɛ̀ nuuŋ mfomɛnyaaŋ. Tɛ̀ gii tsɛki, bɛchi bɛ biee bi Jiso kibɛɛ tɛ̀ doonchɛ li wu-u le tsɛɛ tuumi li bintaashɛ bi mfomɛnyaaŋ bilu-u. Fiee fi biki fe nuuŋ kintutu ki biee lɛ ŋge bi tɛ̀ ŋiŋgi lɛ fiee fimu-u si kifiee, si Nyɔ gii naa yi soo bɛniiŋ bɛ nuuŋ bee, gɛɛ bɛ bifi li ŋgɛ-ɛ. \iot Bikoo bi biee bi lɛ Kiŋwaati kini-i \io1 1:1-8 Mbɛɛchɛ \io1 1:9–3:22 Kifiee ki ŋkosi mɔɔ biŋwaati bi giiŋgi li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ bi mfomɛnyaaŋ \io1 4:1–8:1 Kiŋwaati ki bɛ tɛ̀ laaŋ bintsii mfomɛnyaaŋ bɛ ŋwɛɛŋ \io1 8:2–11:19 Sɔŋ yi mfomɛnyaaŋ \io1 12:1–13:18 Kiŋguuŋ ki nya-aŋ yi bosini nyaŋ yi dzɔɔ bɛ nyáŋ yi koofiyi fiɛtu \io1 14:1–15:8 Bifiee bimu chichi chichi \io1 16:1-21 Bɛke mfomɛnyaaŋ bɛ sheŋ yi Nyɔ yi fuuti \io1 17:1–20:10 Bɛ lɛɛshɛ Babilɔŋ bɛ nyaŋ yi koofiyi mɔɔ bɛniiŋ bɛ bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛ binsɛɛ lɛ mɔɔ kiŋkundi \io1 20:11-15 Nsa wu lɛ kimɛrisɛ-ɛ \io1 21:1–22:5 Kwɛɛŋ wu liboo wu fwɛŋ bɛ nshɛ yi fiɛŋ mɔɔ Jɛrosalɛŋ wu fwɛŋ \io1 22:6-21 Kimɛrisɛ \c 1 \s Kimbɛɛchɛ \p \v 1 Kiŋwaati kini nuuŋ kii biee bi Nyɔ tɛ̀ nyɛ li Jiso Krai-i le doonchɛ li bɛniiŋ bee li, le bi biɛɛ biee bi kɛmi le bi nuuŋ mfi fintɛŋ. Jiso Krai se tuu ntoŋ nchindaa we lɛ wi we wu nimɛ-ɛ wu Jɔɔŋ li le fɛ le be kɛɛ biee bilu. \v 2 Se tsɛɛ nɛɛ fiee fichu fi tɛ̀ ŋɛŋ, fi nuuŋ jɛ yi Nyɔ yini bɛ biee bi Jiso Krai tɛ̀ tee li wuu. \v 3 Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa gii ki nuuŋ ki wi wu gii ni teenyi ntoŋ wu Nyɔ wuni lɛwe ŋge. Se kinɛɛtinɛ ki nɔŋa gii ki nuuŋ tɛ li bɛniiŋ bɛ gii be woo fiee fi bɛ tsɛɛ lɛ kiŋwaati kilu-u kini be giki, kifɛ mfi wu biee bilu wɛ tsɛkɛtsɛkɛ. \s Jɔɔŋ nyɛ n'yɛɛshɛ li bintaashɛ bi bɛniiŋ // bɛ kimbeenchɛ-ɛ bi mfomɛnyaaŋ \p \v 4 Ɛ mi wu Jɔɔŋ, ntsɛkɔɔ kiŋwaati kini li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ bi mfomɛnyaaŋ bi nuuŋ lɛ bimbe bi kwɛɛŋ wu Eesha-a. Shéŋ yi Nyɔ yi dzeeŋ bɛ mbɛɛŋgii ni bi nuuŋ bɛ beŋ bi dzɛti fɛ Nyɔ yi nuuŋ lu, yi tɛ nuuŋ lu, yi se gii yi bɛ. Kimbɔnɛ bɛ mbɛɛŋgii bini ni bi nuuŋ li be-eŋ bi buti tɛ li fiana yi mfomɛnyaaŋ yi nuuŋ li kabara we-e limfwe, \v 5 mɔɔ li Jiso Krai-i wu nuuŋ nɛɛ wu wu ti doonchi fiee fi chɛɛŋ kii Nyɔ li bɛniiŋ li. Gii nuuŋ wi wu ŋkosi li ŋkarisɛ mbochu li kwe-e. Ɛ wu wu sɛki bɛmfɔŋ bɛchu bɛ li nshɛ yini-i. N'yɔɔnchɛ ni nuuŋ li wuu. Ɛ wu wu kɔŋgisi bee, tɛ̀ buu bee li tsaŋ yi bibifi-i bɛ ŋgɔŋ mee. \v 6 Wu fɛɔ bee tɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ bumfɔ-ɔŋ, wu fɛ tɛ bee tɛ nuuŋ bɛte muntofi bɛ Nyɔ-ɔ yi nuuŋ Nyɔ mɔɔ Baa we. Bunɔŋa bɛ buŋga buchu nuuŋ li wuu mfi kwi ma nsiŋ. Fi nuuŋ lɛ. \p \v 7 Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, Jiso bɛɛɔ, gii ni bɛɛ li kiku-uŋ. Bɛniiŋ bɛchu gii be ŋɛŋ wu mɔɔ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ beeŋ wu bɛ gɔŋɛ. Bitoŋ bi li nshɛ-ɛ bichu gii bi ni bi fuuti bɛ kwe kii wu. Ɛ lɛɛ fi gii fi nuuŋ lɛ. Fi nuuŋ lɛ. \p \v 8 Taa Nyɔ tiitɔɔ le ɛ wu wu nuuŋ Alfa, ɛ wu wu nuuŋ Omɛga. Ɛ wu wu wɛ lu, ɛ wu wu tɛ̀ nuuŋ lu, ɛ nɛɛ wu wu gii naa bɛ. Ɛ wu wu nuuŋ Buŋga Buchu. \s Jɔɔŋ ŋɛŋ Jiso \p \v 9 Ɛ mi Jɔɔŋ, ŋwaana wunɛ li Jiso-o, bee bɛchu ŋiŋgi ŋgɛ kii wu, tɛ nuuŋ li bumfɔŋ bwee li linti, tɛ kɛndi shéŋ li biee bichu-u. Ntɛ̀ nuuŋ li kiŋgeŋ ki Patmo-o ɛ bɛ tɛ̀ buu mi bu busu kii jɛ yi Nyɔ yi ntɛ̀ ntiifi ntuu mfenjisi kii Jiso. \v 10 Tɛ̀ gii nuuŋ li jobɛ chi Taa lɛ, le ni nuuŋ li tsaŋ yi Fiana yi Nyɔ-ɔ, nse ndza ŋwoo si jɛ yɔ lɛ mi-i jiŋ lɛwe ŋge si sɔŋ. \v 11 Yi tɛ̀ yeti yi tiiti le, “Tsɛɛ biee bi ɔ ŋiŋgi bini lɛ kiŋwaati-i ɔ tuumi li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ bi mfomɛnyaaŋ bi nuuŋ lɛ bintsii bi Ɛfishɛŋ, Similna, Pɛgamum, Tayatira, Sadis bɛ Filadɛlfia mɔɔ Lawdesia.” \p \v 12 Le mfikisi yi le ŋɛŋ wi wu tiiti li mi-i. Le mfiiki, ŋɛŋ biee bi bɛ tɔɔmi bɛlambo li bi-i mfomɛnyaaŋ ɛ bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi-i. \fig Bɛlambo bɛ mfomɛnyaaŋ|alt="The seven golden lamps" src="WA04002b.tif" size="col" copy="Graham Wade" ref="1:12"\fig* \v 13 Wi wumu nuuŋ lɛnti lɛ biee bi bɛ tɔɔmi bɛlambo lu liwe biɛɛ, si Ŋwanɛ wi, ɛ wu chuumɛ kiŋkoŋ ki ndeeŋ, wu wa kɔndɛ li ŋkondi-i ɛ bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi. \v 14 Yi ye yi li fa tɛ̀ nɛŋgi si chikpisi, yi tɛ̀ nɛŋgi ni mpwɔɔŋŋ si biŋ, lii yee lɛɛbi si nimi chi wi-i. \v 15 Bikaa biee nuuŋ shiiŋgii si kikwa ki yɛchi ki bɛ tɔŋ, jɛ ye tundi si dzɔɔ yi mfwamfwa. \v 16 Tɛ̀ gii kɛmi muntsɔŋ mfomɛnyaaŋ lɛ kibɛnɛ kee ki kigɔŋɛ-ɛ, nyɔ yi dziŋ yi keeti bimbe bichu buti wu lɛwa, bushi bwee miɛŋini si jobɛ ti lɛɛbi. \p \v 17 Si ntɛ̀ ŋɛŋ wu lɛ, nse we lɛ wu lii nnuuŋ si gwini chi wi-i. Gɛɛ kibɛnɛ kee ki kigɔŋɛ li mi-i bwiiŋ tee le, “Kiiŋ ɔ ni ɔ chɛndi kɛ. Ɛ mi wu nuuŋ Ŋkosi, ntuu nuuŋ wu Lɛjiŋ. \v 18 Ɛ mi wu wɛ lu. Ntɛ̀ ŋkwi, se nuuŋ le bichɛ ɔ ŋɛŋ, mi nse ŋkaari mi mbo, ŋgii ni nuuŋ lu mfi kwi. Ŋkɛmi kiŋgwiyɛ ki kwe-e bɛ ki li kwɛɛŋ wu biŋkwi-i. \v 19 Bɛdɛɛni, tsɛɛ biee bi ɔ ŋɛŋ, biee bi nuuŋ dɛɛni mɔɔ bi gii bi ni bi kɛti lɛjiŋ. \v 20 Kinyikɛ ki fiee lɛ ki nuuŋ kii muntsɔŋ mu mfomɛnyaaŋ mu ɔ bee ɔ ŋɛŋ lɛ kibɛnɛ keŋ ki kigɔŋɛ-ɛ bɛ biee bimu mfomɛnyaaŋ bi bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi bi bɛ tɔmi bɛlambo li bi-i biɛɛ doonchi nuuŋ fini: Muntsɔŋ mu mfomɛnyaaŋ mwɛɛ nuuŋ bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ nuuŋ bɛ bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ bi mfomɛnyaaŋ bilu, biee bi mfomɛnyaaŋ bi bɛ tɔmi bɛlambo li bi-i liwe biɛɛ nuuŋ bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ bi mfomɛnyaaŋ bilu.” \c 2 \s Ntoŋ wu Jiso wu giiŋgi li kintaashɛ // ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Ɛfishɛŋ \p \v 1 Wi wu ntɛ̀ ŋɛŋ wɛ tee li mi-i le, “Tsɛɛ kiŋwaati li nchindaa wu Nyɔ-ɔ wu nuuŋ wu kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Ɛfishɛŋ le, ‘Wuni nuuŋ n'yɔru wu wi wɛ wu kɛmi muntsɔŋ mu mfomɛnyaaŋ lɛ kibɛnɛ kee ki kigɔŋɛ-ɛ, deŋgi lɛnti lɛ biee bi mfomɛnyaaŋ bi bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi ki bɛ tɔɔmi bɛlambo li ki-i liwe. \v 2 Ŋkiiɔ kiŋge kinɛ bɛ si nɛ nindi nɛ liŋgisi, ŋkiiɔ tɛ shéŋ yi nɛ kɛndi bɛ si nuuŋ nɛ tɛ beŋ fiee fi bɛniiŋ bɛ bifi bɛɛ bɛ fi kɛ. Nɛ mɔŋ baa kituŋ bɛniiŋ bɛ ti teenyi yi yibe le ɛ be bɔɔŋ bɛ nto-oŋ bɛ Jiso-o be se nuuŋ yɛ mɔɔ kɛ, nɛ ŋɛŋ baa le be baa bɛniiŋ bɛ binsɛɛ lɛ. \v 3 Ŋkii si nɛ gbɛŋgi nɛ kɛndi shéŋ li fiee fichu-u kii mi mfiɔŋu nsiŋ. \v 4 Se nuuŋ le, fiee fimu fiɛɛ lu fi ŋkɛmi kii beŋ fi dzeeŋ yɛ fɛ mi-i kɛ. Nɛ mɛɛŋ yɛ nɛ kɛmi kiŋkɔŋgisɛ ki nɛ tɛ̀ shiiŋ nɛ kɛmi ŋkosi kɛɛ kɛ. \v 5 Kimi yɛɛŋ fɛ nɛ tɛ̀ saa nɛ nuuŋ se nɛ dza nɛ we. Nɛ fiiki shéŋ yinɛ nɛ kaari nɛ ni nɛ feti si nɛ tɛ̀ feti ŋkosi. Ɛ nɛ mɛɛŋ ki fiiki kɛ, ke mi mbɛ, ntsaaki fiee finɛ fi bɛ tɔɔmi kiŋ'wofu li fi-i fiɛɛ fɛ fi lemi. \v 6 Se nuuŋ le, fiee fi tsaaŋ fi nɛ feti nuuŋ le nɛ baanini baa kiŋge ki kintutu ki bɛniiŋ bɛ Nikola-a, nuuŋ fiee fi mbaaninɛ tɛ. \p \v 7 Wi wu kɛmi bintooŋ, mwɛ woo fiee fi Fiana yi Nyɔ tiiti li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ. Wi wu gii sɔ ŋgii nyɛ dze le ji muntaaŋ mu kiti ki nyɛɛ ntsɛ-ɛ, ki nuuŋ fɛ kintsii ki bujɔɔŋ bu Nyɔ-ɔ.’” \s Ntoŋ wu Jiso wu giiŋgi li kintaashɛ // ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Similna \p \v 8 Wi wulu tuu tee li mi-i le, “Tsɛɛ kiŋwaati li nchindaa wu Nyɔ-ɔ wu nuuŋ li kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Similna le, ‘Wuni nuuŋ n'yɔru wu wi wu nuuŋ Ŋkosi, tuu nuuŋ wu Lɛjiŋ. Ɛ wu wu tɛ̀ kwi wu se tuu wu kaari nuuŋ lu. \v 9 Ŋkii bɛŋgɛ bɛ nɛ ŋiŋgi mɔɔ kifoo kinɛ, se nuuŋ le nɛ baa bɛniiŋ bɛ bulofu-u. Ŋkii jɛ́ yi bifi yi bɛniiŋ tiiti kii beŋ. Be teenyi yi yibe le be baa Bɛjuu, be se nuuŋ yɛ kɛ. Be nuuŋ kintutu ki Sata-aŋ. \v 10 Kiiŋ nɛ ni nɛ chɛndi bɛŋgɛ bɛ nɛ gii nɛ ŋɛŋ kɛ. Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, kiŋkundi wɛki kɛɛ le ki lii beŋ bamu li yih yi ncha-a kituŋ le ki mɔnchɛ beŋ. Nɛ gii nɛ ŋɛŋ ŋgɛ li jo yoofi-i. Mɔɔ nuuŋ le nɛ gii nɛ kwi, nɛ lemi nɛ tɛɛmi, nɛɛ lɛ ŋgii naa nyɛ kifɔ ki bumfɔ-ɔŋ ki nuuŋ ntsɛ wu kimakɛ li be-eŋ. \p \v 11 Wi wu kɛmi bintooŋ, mwɛ woo fiee fi Fiana yi Nyɔ tiiti li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ. Wi wu gii naa sɔ, kwe yi kiŋga kifɛ nuuŋ tɛ naa le yi koŋ li wuu kɛ.’” \s Ntoŋ wu Jiso wu giiŋgi li kintaashɛ // ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Pɛgamum \p \v 12 Wi wɛ tee li mi-i le, “Tsɛɛ kiŋwaati li nchindaa wu Nyɔ-ɔ wu kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Pɛgamum le, ‘Wuni nuuŋ n'yɔru wu wi wu kɛmi nyɔ yi dziŋ yi keeti bimbe bichu: \v 13 Ŋkiiɔ fɛ nɛ tsiiŋ. Nɛ tsiiŋ nɛɛ fɛ kabara wu Sataŋ nuuŋ fe. Se nuuŋ le, nɛ lemi yɛɛŋ nɛɛ li bukooŋ bwe-eŋ nɛ tɛɛmi. Nɛ ti mɛɛŋ ki faaŋ kɛ ŋgɛwu shéŋ li mi-i li jo yi Antipa wi wu lemi lɛ nsa wɛ-ɛŋ lɛjiŋ wu nuuŋ wi wu tsaaŋ kɛ. Tɛ̀ tiiti kii mi, bɛ se wo wu lɛ be-eŋ lɛnti fɛ Sataŋ tsiiŋ fe. \v 14 Se nuuŋ le, ŋkɛmɔɔ nɛɛ biee bimu niiŋ kii beŋ bi dzeeŋ yɛ fɛ mi-i kɛ. Bɛniiŋ bamu baa lu li kintutu kinɛ-ɛ bɛ biki ntiifɛ wu Balaaŋ wu tɛ̀ tifi Balak le fɛ fiee fi bɔɔŋ bɛ Isɛlɛɛ nuuŋ be kɔtɛ li fi-i be we. Tɛ̀ feti be jii biee bi bɛ fɛ bɛntaanchɛ lu li bɛnyɔ-ɔ tuu fɛ be tuu be tsiiŋ ntsɛ wu nyɛŋ yi bukwɛɛ. \v 15 Ɛ nɛɛ lɛ si nɛ kɛmi baa tɛ bɛniiŋ bamu li kintutu kinɛ-ɛ bɛ biki ntiifɛ wu bɛniiŋ bɛ Nikola. \v 16 Bɛdɛɛni, fiiki yɛɛŋ shéŋ yinɛ. Ɛ nɛ mɛɛŋ ki fiiki kɛ, kɛ ŋgii mbɛ mfi Fintɛŋ ŋgwɛ bɛ bɛniiŋ bɛlu bɛ nyɔ yi dziŋ yi buti lɛ mi-i wa. \v 17 Wi wu kɛmi bintooŋ mwɛ woo fiee fi Fiana yi Nyɔ tiiti li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ. Wi wu gii sɔ, ŋgii ndzɔɔ fɛ mana\f + \fr 2:17 \fr*\ft Mana tɛ nuuŋ bijinɛ bi Nyɔ tɛ gii yi nyɛki bɛniiŋ bɛ Isɛlɛɛ lu mfi wu be tɛ nuuŋ libuka li biya mbaanyɛɛ li\ft*\f* wu bɛ tɛ̀ nyikɛ nyɛ li wuu, ntuu nyɛ wu tɛtɛ chi ncherere chi bɛ tsɛɛ bukooŋ bu fɛŋ li chi-i, wi nuuŋ yɛ lu wu kii bukooŋ bulu fuki wi wu fi tɛtɛ chilu siŋ kɛ.’” \s Ntoŋ wu Jiso wu giiŋgi li kintaashɛ // ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Tayatira \p \v 18 Wi wɛ tuu tee li mi-i le, “Tsɛɛ kiŋwaati li nchindaa wu Nyɔ wu kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Tayatira le, ‘Wuni nuuŋ n'yɔru wu Ŋwanɛ Nyɔ. Ɛ wu wu lii yee duti si nimi chi wi-i, bikaa biee nuuŋ shiiŋgii si kikwa ki yɛchi ki bɛ tɔŋ fɛgwɛ. \v 19 Ŋkiiɔ kiŋge kinɛ, ŋkii si nɛ kɛmi kiŋkɔŋgisɛ, ŋkii tɛ shéŋ yi nɛ gɛɛ li mi-i mɔɔ nimɛ chi nɛ nindi bɛ si nɛ kɛndi shéŋ. Ŋkiiɔ tɛ le kiŋge kinɛ ki dɛɛni dzeeŋ kɛɛ ki yɛki ki nɛ tɛ kɛmi ŋkosi. \v 20 Se nuuŋ le, fiee fimu fiɛɛ lu fi ŋkɛmi kii beŋ fi mɛɛŋ ki dzɔɔŋ kɛ fɛ mi-i kɛ. Nɛ gɛɛ baa kwɛɛŋ wu Jɛsɛbɛ wɛ le ni feti fiee fi feti. Teenyi yi yee le ɛ wu ntomfɔŋ wu Nyɔ, yɛŋgi bɛniiŋ beŋ bɛ ntiifɛ we, feti be tsiiŋ ntsɛ wu nyɛŋ yi bukwɛɛ, be tuu be jii biee bi bɛ fɛ bɛntaanchɛ lu li bɛnyɔ-ɔ. \v 21 Mi nyɛɔ wu mfi le fiiki shéŋ yee, se nuuŋ le wu faaŋɔ le fikisi yɛ ntsɛ we wu bukwɛɛ kɛ. \v 22 Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, ŋgii ntoŋ chigɔŋ li wuu chi giiki wu fɛntaa bɛ bɛniiŋ bɛ bee bɛ feti bukwɛɛ bu nyɛ-ɛŋ chi ni chi ŋwɛki bɛ be ŋge, fuki nɛɛ fɛ be fiiki li biee bi kwɛɛŋ wulu feti nsiŋ. \v 23 Ŋgii ŋ'woyɛ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u, bɛdɛɛni yíh yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ chi tuu yi kɛɛ le ɛ mi wu ŋkii biee bi nuuŋ li mbeechɛ wu bɛniiŋ li, bɛ bi nuuŋ li shéŋ yi bee. Ŋgii nsooŋ wi kwi biki si nimɛ chee nuuŋ. \p \v 24 Se nuuŋ le, beŋ bamu baa Tayatira bɛ mɛɛŋ ki leŋ kɛ li wuni ntiifɛ kɛ, bɛ laanchi yɛ tɛ fiee fi bɛniiŋ bamu teenyi le biee bi Sata-aŋ bi lɛ munyiikɔɔ li kɛ, mi nteeɔ le, mɛɛŋ yɛ ntuu ŋgɛɛ bɛntɛ bamu li yih yinɛ-ɛ kɛ. \v 25 Fi se fiɛɛ le, nɛ ni nɛ kɛmi li fiee fi nɛ kɛmi-i mkpaaŋ, gɛɛŋ bo bu ŋgii mbɛ. \v 26 Wi wu gii sɔ, feti nimɛ chi ŋkɔŋgisi nsiiŋ wu gɛɛŋ wu mɛɛshi, ŋgii nyɛ wu buŋga ni nuuŋ lɛ bito-oŋ lɛwe. \v 27 Nɛɛ si Baa wɛŋ nyɛɔ buŋga li mi-i, ŋgii nyɛ buŋga li wuu ni sɛki bi bɛ kimbaaŋ ki muŋkɔ-ɔŋ, ni bonyi bi lu nɛɛ si shaŋ yi chimɛ yi bɛ booyɛ li biŋkɛ-ɛ li biŋkɛ-ɛ lɛ. \v 28 Ŋgii nyɛ wu fintsɔŋ fi Taa lɛ fi lɛ ŋwori. \v 29 Wi wu kɛmi bintooŋ, woo fiee fi Fiana yi Nyɔ tiiti li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ.’” \c 3 \s Ntoŋ wu Jiso wu giiŋgi li kintaashɛ // ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Sadis \p \v 1 Wi wu ntɛ̀ ŋɛŋ wɛ tuu tee li mi-i le, “Tsɛɛ kiŋwaati li nchindaa wu Nyɔ-ɔ wu li kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Sadis le, ‘Wuni nuuŋ n'yɔru wu wi wu kɛmi fiana yi Nyɔ yi mfomɛnyaaŋ mɔɔ muntsɔŋ mu mfomɛnyaaŋ: Ŋkiiɔ kiŋge kinɛ. Nɛ yeŋgi li bɛniiŋ li le nɛ mɛɛŋ baa bɛyoŋ, nuuŋ ɛ nɛ kwiyɛ kituŋ. \v 2 Kaaŋgi yɛɛŋ, nɛ tondɛ buŋga lɛ fiee fi shɛ-ɛ, fi nuuŋ lɛ kwe wa. Nɛ kɛɛ le mmɛɛŋɔ ki ŋɛŋ kɛ kiŋge kinɛ le ki dzɔɔŋ ki gɛɛŋ ki mɛɛshi lɛ Nyɔ yɛŋ lii kɛ. \v 3 Nɛ kimi yɛɛŋ fiee fi nɛ tɛ̀ fi mɔɔ fiee fi nɛ tɛ̀ woo. Nɛ kɛmi yɛɛŋ lu, nɛ kɛmi le nɛ fiiki shéŋ yinɛ. Ɛ nɛ mɛɛŋ ki kaaŋgi kɛ, kɛ ŋgii naa dza mbɛ lɛ be-eŋ si wih, nɛ tɛ kɛɛ mfi wulu kɛ. \v 4 Se nuuŋ le, nɛ mɛɛŋ baa nɛ kɛmi bɛniiŋ bamu niiŋ Sadis bɛ mɛɛŋ baa ki liibi kɛ ndú yibe kɛ. Beeyɛ baa bɛ gii be ni be deŋgi tɛɛ be, ɛ be chuumɛ ndú yi ncherere, kifɛ be baa bɛniiŋ bɛ kɔchɛ tɛ. \v 5 Wi wu gii naa sɔ, mwɛ gii naa lii tɛ ndú yi ncherere. Wɛɛ wi nuuŋ ntɛ naa ŋ'wɔɔyɛ bukooŋ bwee lɛ kiŋwaati ki bɛniiŋ bɛ kɛmi ntsɛ wu kimakɛ-ɛ kɛ. Ŋgii naa ntee bɛ kimfimɛ keŋ limfwe li Taa li bɛ bɛnchindaa bee le ŋkiiɔ wu. \v 6 Wi wu kɛmi bintooŋ woo fiee fi Fiana yi Nyɔ tiiti li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ.’” \s Ntoŋ wu Jiso wu giiŋgi li kintaashɛ // ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Filadɛlfia \p \v 7 Wi wulu se tuu tee li mi-i le, “Tsɛɛ kiŋwaati li Nchindaa wu Nyɔ wu li kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Filadɛlfia-a le, ‘Wuni nuuŋ n'yɔru wu wi wu waaŋ wɛ tuu nuuŋ wi wu chɛɛŋ. Ɛ wu wu kɛmi kiŋgwiyɛ ki bumfɔŋ bu Daafi-i. Ti gwiyi, wi tɛ̀ nuuŋ lu wu nuuŋ fa kɛ, ɛ wu fa, wi tɛ̀ nuuŋ lu wu nuuŋ gwiyɛ kɛ: \v 8 Ŋkiiɔ biŋge binɛ. Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, mi ŋgwiyɔɔ kigoo li be-eŋ mi ŋgɛɛ mkpeeŋ, wi se nuuŋ yɛ lu wu nuuŋ fa kɛ. Ŋkiiɔ tɛ le nɛ kɛmi yɛ buŋga ŋge kɛ, se nuuŋ le, nɛ kichi baa nɛɛ tefɛ cheŋ. Nɛ mɛɛŋ baa ki faaŋ kɛ mi kɛ. \v 9 Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, bɛniiŋ baa bɛ nuuŋ li kintutu ki Sata-aŋ be kweŋgi le be baa Bɛjuu, nuuŋ be yɛŋgi bu yɛŋu, be nuuŋ yɛ Bɛjuu kɛ, ŋgii naa mfɛ be, be bɛ be we li bikaa binɛ-ɛ nɛ kɛɛ le ŋkɔŋgisi beŋ. \v 10 Si nɛ gɛɛ baa tefɛ cheŋ kii ŋkanu shéŋ lɛ, ŋgii ŋkiichɛ beŋ mfi wu mɔnchɛ gii bɛ li kikoo ki nshɛ-ɛ kichu le mɔnchɛ bɛniiŋ bɛ nuuŋ li nshɛ-ɛ. \v 11 Mbɛɛɔ mfi fintɛŋ. Nɛ kɛmi li fiee fi nɛ kɛmi-i mkpaaŋ, kii wumu ni fi kifɔ kinɛ ki bumfɔ-ɔŋ. \v 12 Wi wu gii sɔ, ŋgii mfɛ wu ni nuuŋ kintɔsi ki li yih yi muntofi-i yi Nyɔ yɛɛŋ se tɛ naa tuu le bo lu kɛ. Ŋgii ntsɛɛ bukooŋ bu Nyɔ yɛɛŋ li yi yee li bɛ bukooŋ bu kitoŋ ki Nyɔ yɛɛŋ ki nuuŋ Jɛrosalɛŋ wu fwɛŋ wu buti fɛ Nyɔ yɛɛŋ liboo. Ŋgii ntsɛɛ tɛ bukooŋ bweŋ bu fɛŋ li yi yee li. \v 13 Wi wu kɛmi bintooŋ mwɛ woo fiee fi Fiana yi Nyɔ tiiti li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ.’” \s Ntoŋ wu Jiso wu giiŋgi li kintaashɛ // ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Lawdesia \p \v 14 Se tuu tee li mi-i le, “Tsɛɛ kiŋwaati li nchindaa wu Nyɔ-ɔ wu li kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ ki Lawdesia le, ‘Wuni nuuŋ n'yɔru wu wi wu bukooŋ bwee nuuŋ le, Fi nuuŋ lɛ. Nuuŋ wi wu ti lemi li jɛ ye-e, nuuŋ wi wu tiiti chɛɛŋ kii Nyɔ. Ɛ wu kimbɛɛchɛ ki fiee fichu fi Nyɔ tɛ̀ tɔŋ: \v 15 Ŋkiiɔ biŋge binɛ. Nɛ baa finɛ! Ndɛmu siŋ, n'yuusɛ siŋ. Ŋ'wɛkɔɔ le bee nuuŋ nɛ ndɛndi kɛ nɛ yuusi! \v 16 Bɛdɛɛni, si nɛ baa finɛ kintikinti ndɛmu nsiŋ n'yuusɛ nsiŋ lɛ, ŋgii ŋkwiyɛ beŋ lɛ mi-i wa. \v 17 Nɛ kweŋgi le nɛ baa bɛniiŋ bɛ kwa-a le nɛ loo baa kituŋ nɛ mɛɛŋ yɛ nɛ wɛki fiee kɛ. Nɛ tiiti lɛ, nɛ tɛ̀ ŋɛŋ le finɛ fɔ fiɛɛ kɛ ni? Nɛ baa bɛniiŋ bɛ nshiiŋ keeti bɛniiŋ bɛ be, bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ, nɛ baa binyɛɛ mɔɔ bɛniiŋ bɛ deŋgi tiŋ bilɛlu! \v 18 Nse ŋ'wɛkɔɔ le ntifi beŋ le nɛ go kikwa ki yɛchi li mi-i ki bɛ tɛ̀ tɔŋ bɛ nachɛ ki wuuti, nɛ se nuuŋ bɛniiŋ bɛ kwaa. Nɛ go ndú yi ncherere nɛ baanyɛ binyi binɛ lu, kii bɛniiŋ ŋiŋgi beŋ nɛ kɛmi buya. Nɛ go tɛ ntsi yi lii li mi-i, nɛ fwa lii yinɛ lu, nɛ se ni nɛ ŋiŋgi biee. \v 19 Bɛniiŋ bɛ ŋkɔŋgisi, nti ŋ'wami be li biŋge bi bee, nyɛɛ ŋgɛ li bee le ntifi be. Bɛdɛɛni, doonchɛ yɛɛŋ kiŋge ki shaaŋ, nɛ fiiki shéŋ yinɛ. \v 20 Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, nlemɔɔ fweeŋ ŋkundi. Ɛ wi woo jɛ yɛŋ, wu gwiyɛ kigoo, nlɛ mbɛ tɛɛ wu tɛ ni tɛ jii biee, fiee fimumkpaŋ. \v 21 Wi wu gii sɔ, ŋgii naa nyɛ wu kintsii shee tɛɛ wu li kabara wɛ-ɛŋ si ntɛ̀ nsɔ nse nshee tɛɛ Baa wɛŋ li kabara we-e. \v 22 Wi wu kɛmi bintooŋ woo fiee fi Fiana yi Nyɔ tiiti li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ.’” \c 4 \s Jɔɔŋ ŋɛŋ bɛ nyɛɛ n'yɔɔnchɛ li Nyɔ-ɔ liboo \p \v 1 Lɛjiŋ lɛ biee bini-i, le ntuu mbichɛ, dza ŋɛŋ kigoo liboo ki nuuŋ mkpeeŋ. Jɛ yi ntɛ̀ nsaa ŋ'woo ŋkosi yi yeti li mi-i si sɔŋ, yi tuu yi tee li mi-i le, “Kiiŋgi ɔ bɛ fɛni ŋgii ndoonchɛ li wɛɛ biee bi kɛmi le bi ka lɛjiŋ li mfi wuni-i.” \v 2 Mfwaa mumkpaŋ, ndza ntuu nuuŋ li tsaŋ yi Fiana yi Nyɔ-ɔ, mbiee ŋɛŋ kabara wu nuuŋ liboo, ɛ wi shee li wuu liwe. \v 3 Wi wu tɛ̀ shee lu wɛ tɛ̀ miɛŋini si ŋwaani ta yimi yi tɛɛmi kwa yi bɛ teenyi le Jaspa mɔɔ yi bɛ teenyi le kanelia, ɛ kila laaŋ ki kɛnɛ kabara wulu ki miɛŋini si tɛtɛ chi bɛ teenyi le ɛmeraa. \v 4 Bɛkabara bamu mbaamfiɛɛ ntsɔ bɛnɛɛ tɛ̀ kɛnɛ kabara wulu, bɛkaaŋ bamu tɛ̀ shee li bɛ mbaamfiɛɛ ntsɔ bɛnɛɛ baa ɛ be liishɛ ndú yi ncherere, ɛ be beeŋ bifɔ bi bumfɔŋ bi bɛ nachɛ bɛ ki kwa ki yɛchi be li fa. \v 5 Dzaŋ yi lɛɛbi tɛ̀ buti li kabara wɛɛ, yi wami, yi nduŋgi bɛlambo duti li kabara wulu-u limfwe mfomɛnyaaŋ bɛ tɛ̀ nuuŋ fiana yi Nyɔ yi mfomɛnyaaŋ. \v 6 Fiee fimu nuuŋ tɛ li kabara wulu-u limfwe fi bosini dzɔɔ yi nyɔŋa yimi yi wuuti ni waaŋŋ si miadɔŋ. \p Biee bi yoŋ bimu binɛɛ tɛ̀ leŋ bi kɛnɛ kabara wulu bimbe bichu bi nuuŋ ɛ bi yisɛ bɛ lii limfwe bɛ lɛjiŋ. \v 7 Fiee fi yoŋ fi limfwe tɛ̀ bosini buri, fi biki bosini naŋ wu nyuŋ, fi tɛ̀ tuu fi biki fe kɛmi bushi si bu wiwoŋ, fi lɛjiŋ se bosini kindooŋ fɛ ki jiindi. \v 8 Biee bi yoŋ bi binɛɛ bilu tɛ̀ kɛmi bibɛ busɔɔ busɔɔ, ɛ bi yisɛ bɛ lii lɛwe bɛ lɛkwiiŋ. Biee bilu tɛ̀ shiiŋ bi yuuti biee butuu mɔɔ fɛnshaaŋ bi tɛ̀ chikɛ kɛ. Bi tɛ shiiŋ bi yuuti le, \q1 “Nyɔ yɛ waaŋ! Nyɔ yɛ waaŋ! Nyɔ yɛ waaŋ! \q1 Ɛ Taa Nyɔ yi Kɛmi Buŋga Buchu. \q1 Ɛ yi yi tɛ̀ nuuŋ, ɛ yi yi nuuŋ, ɛ yi yi gii yi bɛ.” \p \v 9 Mfi wu biee bi yoŋ bilu tɛ̀ shiiŋ bi piɛti Nyɔ bi nyɛɛ ŋguŋu bɛ kiyɔɔni li yi yi tɛ̀ shee li kabara nuuŋ lu mfi kwi ma siŋ, \v 10 bɛkaaŋ bɛ mbaamfiɛɛ ntsɔ bɛnɛɛ baa se we be gɛɛŋ yi limfwe li yi yi tɛ̀ shee li kabara wɛ-ɛ, be nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li wu wu nuuŋ lu mfi kwi ma siŋ. Fɛ be feti lɛ be se buushi bifɔ bi bee bi bumfɔ-ɔŋ, be giki li kabara-a limfwe be yuuti le, \q1 \v 11 “Wɛ wu nuuŋ Taa, ɔ nuuŋ Nyɔ yisɛŋ, \q1 ɔ kɔchɛ le bɛ ni bɛ tendi bɛndee bo, \q1 bɛ nyɛɛ ŋguŋu li wɛ-ɛ, \q1 bɛ piɛti buŋga bwo, \q1 kifɛ ɛ wɛ wu tɛ̀ tɔŋ biee bichu, \q1 ɛ wɛ wu tɛ̀ kɔɔŋgi ɔ se tɔŋ bi, bi se nuuŋ lu.” \c 5 \s Ŋwanɛ Nshɔɔŋ kɔchɛ le gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ mfomɛnyaaŋ \p \v 1 Ntɛ̀ dza ŋɛŋ kiŋwaati kimu lɛ kibɛnɛ ki kigɔŋɛ ki wi wu tɛ̀ shee li kabara wɛ-ɛ, ɛ bɛ tsɛɛ ki lɛnti bɛ lɛkuuŋ bɛ fiɛɛmɛ ki bu fiɛɛmɛ, bɛ laaŋ bintsii mfomɛnyaaŋ bɛ ŋwɛɛŋ. \v 2 Nse ndza ntuu ŋɛŋ nchindaa wu Nyɔ wumu wu tɛɛmi laŋini lɛwe ŋge biiti laa, “Ɛ noo wu kɔchɛ le gwiyɛ ŋwɛɛŋ mani, fanchɛ kiŋwaati kini le?” \v 3 Wi tɛ̀ mɛɛŋ ki nuuŋ kɛ lu liboo mɔɔ nuuŋ li nshɛ-ɛ mɔɔ nuuŋ likwiiŋ li nshɛ-ɛ, wu nuuŋ fanchɛ kiŋwaati kilu mɔɔ nuuŋ le bichɛ lɛ kiŋwaati kilu-u kɛ. \v 4 Nse nde kwe ŋge le wi tɛ mɛɛŋ ki nuuŋ kɛ lu wu kɔchɛ wu nuuŋ gwiyɛ kiŋwaati kilu mɔɔ nuuŋ le bichɛ lɛ ki-i lɛnti kɛ. \v 5 Wi wumu li kintutu ki bɛkaaŋ lɛ baa tee li mi-i le, “Kiiŋ ɔ ni de kɛ. Yikɛ ɔ woo, wi wu bɛ teenyi le Buri wu li kini ki Juda-a, bɛ tuu bɛ teenyi le Biɛchi yi saŋ lɛ kini ki Mfɔŋ Daafi-i tɛ̀ sɔ, ɛ wu wu gii gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ mfomɛnyaaŋ maa fanchɛ kiŋwaati kilu.”\f + \fr 5:5 \fr*\ft Wi bɛ teenyi le Buri wuni wu li kini ki Juda mɔɔ le Biɛchi yi saŋ li kini ki Mfɔŋ Daafi li, ɛ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ.\ft*\f* \p \v 6 Nse ndza ŋɛŋ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ lemi kintikinti lɛ kabara-a bɛ biee bi yoŋ bi binɛɛ biɛɛ mɔɔ bɛkaaŋ bɛ bɛniiŋ lɛ baa, se nuuŋ kɛɛ bɛ sɛɛ. Tɛ̀ gii kɛmi bitooŋ mfomɛnyaaŋ bɛ lii mfomɛnyaaŋ. Lii yilu nuuŋ fiana yi Nyɔ yi mfomɛnyaaŋ yi wu toŋ yi le yi bo yi gɛɛŋ li kikoo ki nshɛ-ɛ kichu. \v 7 Ŋwanɛ Nshɔɔŋ wulu tuu gɛɛŋ fi kiŋwaati kɛɛ lɛ kibɛnɛ ki kigɔŋɛ ki wi wu tɛ shee li kabara wɛ-ɛ. \v 8 Si tɛ̀ fi kiŋwaati kilu lɛ, biee bi yoŋ bi binɛɛ biɛɛ mɔɔ bɛkaaŋ bɛ mbaamfiɛɛ ntsɔ bɛnɛɛ baa biee be we fɛkwiiŋ li Ŋwanɛ Nshɔɔŋ wulu-u limfwe. Wi mumkpaŋ mumkpaŋ li bee tɛ̀ kɛmi kɔmi bɛ ke wu bɛ fɛ bɛ kikwa ki yɛchi, ɛ kidzoma yisɛ le. Kidzoma kini nuuŋ nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ wu bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ. \v 9 Biee biɛɛ bɛ bɛkaaŋ baa se yuuti jumi chimu chi fɛŋ chi tiiti le, \q1 “Ɛ wɛ wu kɔchɛ le ɔ fi kiŋwaati kilu, \q1 ɔ gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛlu, \q1 kifɛ be tɛ̀ sɛɛ wɛ ŋgɔŋ mo ya bɛniiŋ, \q1 li tsaŋ yi bibifi-i bɛ nyɛ li Nyɔ-ɔ. \q1 Bɛniiŋ bani bo li bini bichu, bɛ li jɛ́ chichi-i, \q1 bɛniiŋ chichi mɔɔ bitoŋ bichu. \q1 \v 10 Ɔ nyɛ be bumfɔŋ ɔ se fɛ be to bɛte muntofi \q1 bɛ Nyɔ yisɛ-ɛŋ. \q1 Be gii be ni be sɛki li nshɛ-ɛ.” \p \v 11 Le ntuu ni mbichi, ndza ŋ'woo jɛ́ yi bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ be nuuŋ li bɛnchuki-i li bɛnchuki-i bɛ li bɛmara-a li bɛmara-a. Be tɛ̀ lemɛ be kɛnɛ kabara bɛ biee bi yoŋ biɛɛ mɔɔ bɛkaaŋ baa. \v 12 Be tɛ̀ yuuti lɛwe ŋge be tiiti le, \q1 “Ŋwanɛ Nshɔɔŋ wu bɛ tɛ̀ sɛɛ, \q1 ɛ wu wu kɔchɛ le kɛmɛ buŋga bɛ bulofu mɔɔ bufii bu nɔŋa \q1 mɔɔ bukooŋ bu nɔŋa mɔɔ ŋguŋu mɔɔ bunɔŋa mɔɔ n'yɔɔnchɛ.” \m \v 13 Nse ndza ŋ'woo biee bichu bi Nyɔ tɛ̀ tɔŋ bi nuuŋ liboo mɔɔ li nshɛ-ɛ mɔɔ lɛkwiiŋ mɔɔ li dzɔ́ɔ yi nyɔŋa-a, bɛ biee bichu bi nuuŋ li bintsii bini-i, bi yuuti le, \q1 “N'yɔɔnchɛ bɛ ŋguŋu mɔɔ bunɔŋa mɔɔ buŋga \q1 giiŋgi nuuŋ fɛ wu wu tɛ̀ shee li kabara-a \q1 bɛ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ wuni mfi kwi ma nsiŋ!” \m \v 14 Si bi yuuti lɛ, biee bi yoŋ bi binɛɛ biɛɛ beenchi le, “Fi nuuŋ lɛ!” Se bɛkaaŋ baa gɛɛŋ be we fɛkwiiŋ be nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa. \c 6 \s Ŋwanɛ Nshɔɔŋ gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ mfomɛnyaaŋ \p \v 1 Nse mbɛchi mbichi si Ŋwanɛ Nshɔɔŋ wɛ gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ ŋkosi li ŋwɛɛŋ mɛ mfomɛnyaaŋ maa, ntaa ŋ'woo fiee fimu li kintutu ki biee bi yoŋ biɛɛ yɔ bɛ jɛ si dzaaŋ yi wɛndi, fi tee le, “Bɛ!” \v 2 Le mbichɛ, ŋɛŋ kikuŋ kimu ki ncherere ɛ wi beeŋ le lɛwe, kɛmi kikɔrɔ. Bɛ beeŋ wu kifɔ ki bumfɔ-ɔŋ li fa, bo le gɛɛŋ si wi wu ti gwii yɛki, gwe yaa. \p \v 3 Ŋwanɛ Nshɔɔŋ se tuu gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ kiŋga kifɛ, nse ŋ'woo fiee fi kiŋga kifɛ li kintutu ki biee bi yoŋ biɛɛ tee le, “Bɛ!” \v 4 Kikuŋ kimu bo ki yɛchi ni gaaa, bɛ nyɛ nyɔ yi dziŋ yimi yi nyɔŋa li wi wu tɛ̀ miri le lɛwe, bɛ nyɛ wu buŋga le tsaaki mbɛɛŋgii li kikoo ki nshɛ-ɛ kichu le bɛniiŋ ni be woyi bamu. \p \v 5 Le Ŋwanɛ Nshɔɔŋ tuu gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ kiŋga kitɛɛtɛ, ŋ'woo fiee fi kiŋga kitɛɛtɛ li kintutu ki biee bi yoŋ biɛɛ tee le, “Bɛ!” Le mbichɛ, ntaa ŋɛŋ kikuŋ kimu ki tii, ɛ wi wu tɛ̀ miri le lɛwe kɛmi kimfichinɛ ki bɛ fichini biee lu lɛ bɔ. \v 6 Ntuu ŋ'woo fiee si jɛ yimi yeti lɛ biee bi yoŋ bi binɛɛ biɛɛ lɛnti fi tiiti le, “Wi gii dzɔ kinsomfu ki li jobɛ-ɛ kichuchu se go fishigari fi ndzaa lu, kɛ nuuŋ dzɔ kinsomfu ki li jobɛ kichuchu se go mushigari mu ndzaa lɛ muntɛɛtu lu. Se nuuŋ le kiiŋ wi ni finsɛ mɛɛŋ bɛ mbiiŋ kɛ!” \p \v 7 Ŋwanɛ Nshɔɔŋ wulu gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ kiŋga kinɛɛ, ŋ'woo jɛ yi fiee fi kiŋga kinɛɛ li kintutu ki biee bi yoŋ biɛɛ si yi tee le, “Bɛ!” \v 8 Le mbichɛ, ŋɛŋ kikuŋ kimu ki nɛŋgi buriburi, se bukooŋ bu wi wu tɛ̀ miri le nuuŋ le Kwe, kwɛɛŋ wu biŋkwi biki wu lɛjiŋ. Bɛ nyɛ be buŋga bu dzɔtsɛ bɛniiŋ bɛ li kimbɛ ki nshɛ-ɛ kimumkpaŋ lɛ bi binɛɛ biɛɛ lɛnti, be woyɛ bɛniiŋ bɛlu bɛ nyɔ yi dziŋ mɔɔ dzeeŋ bɛ chigɔŋ mɔɔ nyáŋ yi libuka yi li nshɛ-ɛ. \p \v 9 Ŋwanɛ Nshɔɔŋ gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ kiŋga kitiinɛ, ŋɛŋ fiana yi bɛniiŋ lɛ taantaa chi muntofi-i lɛkwiiŋ. Fiana yini se nuuŋ yi bɛniiŋ bɛ bɛ tɛ̀ woyɛ be kii jɛ yi Nyɔ bɛ fiee fi be tɛ̀ tiiti be lemi li fi-i. \v 10 Yi se wɛndi lɛwe le, “Hooo Taa Nyɔ yi nuuŋ lɛ Biee Bichu-u Lɛwe, wɛ wu waaŋ, wu nuuŋ chɛɛŋ. Ɔ gii ɔ taaŋ gɛɛŋ bo buŋ ɔ se sondɛ nsa wusɛŋ ɔ tuu nsooŋkibaa li bɛniiŋ bɛ tɛ̀ woyɛ bee bɛ nuuŋ li kikoo ki nshɛ-ɛ?” \v 11 Bɛ se nyɛ be ndú yi ncherere li wi mumkpaŋ mumkpaŋ li bee, bɛ tee le be fufɛ niiŋ, gɛɛŋ bo fɛ bɛ gii bɛ mɛɛshi bɛ woyɛ bɛŋwaani bɛ bee bɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ nimɛ chi Nyɔ-ɔ bɛ bɛ gii bɛ nuuŋ le bɛ gii bɛ woyɛ be nɛɛ si be tɛ̀ woyɛ bee. \p \v 12 Ŋwanɛ Nshɔɔŋ bɛ gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ kiŋga busɔɔ, ndza mbichɛ ŋɛŋ si nshɛ sɛɛsɛ bɛ buŋga, jobɛ fiiki chi liki ni tiii si ndú yi bɛ tuki kwe lu, kwii se fiiki wu yɛchi ni gaaa si ŋgɔŋ. \v 13 Muntsɔŋ dzɛti liboo mu weyi laaŋkwiiŋ si muntaaŋ mu mɛɛŋ dzɛkidzɛki mfiee kɛrisi. \v 14 Kiboo dza ki kɛbi si kibɛ ki kiŋwaati ki se layɛ. Bɛŋkumɛ bɛchu bɛ biŋgeŋ bichu dza fɛ bi ti nuuŋ. \v 15 Bɛmfɔŋ bɛ li nshɛ-ɛ mɔɔ bɛniiŋ bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bɛchu mɔɔ bikoo bi bɛniiŋ bɛ nchi-i bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa mɔɔ bɛniiŋ bɛ biee lɛ mɔɔ bɛŋga mɔɔ bɛniiŋ bɛchu mɔɔ nuuŋ bɛmfa mɔɔ bɛ ti nuuŋ yɛ bɛmfa kɛ, be se kiifi be nyimi lɛ ntuuŋ li mɔɔ lɛ bimbaŋ lɛkwiiŋ bi li bɛŋkumɛ. \v 16 Si be tɛ̀ nyimɛ lɛ, be dzɛŋgi li bɛŋkumɛ-ɛ bɛ li bimba-aŋ be tiiti le, “Weyɛ yɛɛŋ lɛ bee li, nɛ baanyɛ bee kii wi wu shee li kabara wɛ ni ŋɛŋ bee mɔɔ kii Ŋwanɛ Nshɔɔŋ ni doonchɛ sheŋ yi fuuti li bee li. \v 17 Jobɛ chi be gii be doonchɛ sheŋ yibe yi fuuti bɛ chɛɛ chi kɔchɛ kituŋ, wi se nuuŋ yɛ lu wu nuuŋ leŋ be limfwe kɛ.” \c 7 \s Bɛ fɛ bɛŋkiki li bɛniiŋ bɛ Isɛlɛɛ bɛnchuki gwii // bɛ kitsɔ mbaanyɛɛ ntsɔ bɛnɛɛ (144,000) \p \v 1 Lɛjiŋ lɛlu, nse ŋɛŋ bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛnɛɛ be lemi fɛ boo yi nshɛ yi naa yɛɛ, be baŋi mfiee yi buti li boo yilu kii yi ni yi kɛti li nshɛ-ɛ kɛ li dzɔɔ yi nyɔŋa-a, kɛ li biti-i. \v 2 Ntuu ŋɛŋ nchindaa wu Nyɔ wumu, buti lɛ kimbɛ ki jobɛ tɛɛti, nuuŋ bɛ fiee fi Nyɔ yi kɛmi ntsɛ fi feti ŋkiki li bɛniiŋ li lu lɛ bɔ. Se teeŋ bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ bɛnɛɛ baa bɛ jɛ yi tɛɛmi. Bɛchindaa bani nuuŋ ɛ be bɛ bɛ tɛ̀ nyɛ buŋga li bee, le be biifi nshɛ mɔɔ dzɔ́ɔ yi nyɔŋa. \v 3 Se teeŋ tee le, “Kiiŋ nɛ ni biifi nshɛ kɛ dzɔ́ɔ yi nyɔŋa kɛ biti, tɛ̀ mɛɛŋ ki fɛ kɛ ŋkiki li bɛniiŋ bɛ nimɛ-ɛ bɛ Nyɔ yisɛŋ kɛ.” \v 4 Nse ŋ'woo le bɛniiŋ bɛ bɛ tɛ̀ fɛ ŋkiki tɛ̀ nuuŋ bɛnchuki gwii bɛ kitsɔ mbaanyɛɛ ntsɔ bɛnɛɛ (144,000), ɛ be bo li bini bi Isɛlɛɛ bichu. \v 5 Bɛ tɛ̀ fɛ ŋkiki li bɛniiŋ bɛ li kini ki Juda-a, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ, li kini ki Lubɛ-ɛŋ, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ, li kini ki Ga-ad, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ, \v 6 li kini ki Asha-a, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ, li kini ki Naftali-i, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ, li kini ki Manasi-i, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ, \v 7 li kini ki Simiɔ-ɔŋ, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ, li kini ki Lebi-i, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ, li kini ki Isaka-a, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ tɛ, \v 8 li kini ki Sɛbulɔ-ɔŋ, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ, li kini ki Jɔsɛ-ɛ, bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ, li kini ki Bɛnjamɛ-ɛŋ, bɛ fɛ bɛŋkiki bɛnchuki yoofi ntsɔ bɛfɛ. \s Kintutu ki bɛniiŋ lɛ ni mamama \p \v 9 Lɛjiŋ lɛlu, ndza ŋɛŋ kintutu ki bɛniiŋ lɛ ni mamama ki nuuŋ yɛ ki wi nuuŋ fa kɛ. Ɛ be bo li bitoŋ bichu-u, bɛ li bini bichu-u mɔɔ bɛniiŋ bɛchu bɛ jɛ́ chichi chichi-i, be lemi li kabara-a mɔɔ li Ŋwanɛ Nshɔɔŋ li limfwe, ɛ be liishɛ ndú yi ncherere be kɛmi biaatɛ lɛ bɔ. \v 10 Be tɛ̀ wuuyi lɛwe ŋge be tiiti le, “Kinsofu dzɛti nuuŋ fɛ Nyɔ yisɛŋ yi shee li kabara-a mɔɔ li Ŋwanɛ Nshɔɔŋ li.” \v 11 Bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛchu leŋ be kɛnɛ kabara wulu mɔɔ bɛkaaŋ mɔɔ biee bi yoŋ bi binɛɛ biɛɛ, be tuu be weyi be tondi mɛnshi fɛkwiiŋ li kabara wɛ limfwe, be nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li Nyɔ-ɔ. \v 12 Be tɛ̀ feti lɛ, be tiiti le, “Fi nuuŋ lɛ! Kimbɔnɛ bɛ bunɔŋa mɔɔ bufii bu nɔŋa kɛmi nuuŋ Nyɔ yisɛŋ. Tɛ ni tɛ nyɛɛ kiyɔɔni li yi-i. Ɛ yi yi kɛmi ŋguŋu bɛ buŋga, yi tɛɛmi mfi kwi ma nsiŋ. Fi ni fi nuuŋ lɛ.” \p \v 13 Wi wu kaaŋ wumu li bɛkaaŋ baa, bii li mi-i laa, “Bani nuuŋ baŋ bɛ liishɛ ndú yi ncherere ni? Be bo fɛŋ?” \v 14 Ntuu li wuu le, “Te Kikoo, kii nɛɛ wɛ.” Se tee li mi-i le, “Bani nuuŋ bɛniiŋ bɛ bo li mfi wu ŋgɛ wu tɛɛmi-i. Be tsootsɛ baa ndú yibe bɛ ŋgɔŋ mɛ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ lɛ, yi se tuu yi nɛŋgi, \v 15 be se nuuŋ li kabara wu Nyɔ-ɔ limfwe, be nindi li yi-i butuu mɔɔ fɛnshaaŋ li yih ye yi muntofi-i. Wi wu shee li kabara wulu gii ni nuuŋ bɛ be si kimba kibee. \v 16 Dzeeŋ mɛɛŋ yɛ yi ni yi wuu be kɛ, ndɔɔŋ mɛɛŋ yɛ le tuu ni wondini be kɛ. Wiiŋ mɛɛŋ yɛ wu ni wu sungi be kɛ, kiyubɛ mɛɛŋ yɛ ki ni ki mukini be kɛ. \v 17 Fi gii fi nuuŋ lɛ, kifɛ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ wu nuuŋ fɛ kabara-a fɛnti gii naa ni kiichi be si kiŋkiichɛ nshɔ́ɔŋ, dzeti yi ki giiŋgi bɛ yi fɛ dzɔɔ yi nyɛɛ ntsɛ nuuŋ fe-e. Nyɔ gii yi wɔɔyɛ musu mɛnchu mɛ nuuŋ lɛ lii yi bee tɛ.” \c 8 \s Ŋwanɛ Nshɔɔŋ gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ lɛjiŋ \p \v 1 Le Ŋwanɛ Nshɔɔŋ gwiyɛ ŋwɛɛŋ mɛ mfomɛnyaaŋ lɛ kiŋwaati kee li, bintsii chikɛ liboo ni nshiiŋŋ gɛɛŋ bo kiŋgatɛ ki kikaa ki mfi-i. \v 2 Nse ntuu ŋɛŋ si bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ mfomɛnyaaŋ bɛ ti lemi li Nyɔ-ɔ limfwe baa si bɛ nyɛ be sɔŋ mfomɛnyaaŋ. \v 3 Nchindaa wu Nyɔ wumu se dza bɛ leŋ li taantaa chi muntofi-i kɛmi filaaŋ fi bɛ tendi kidzoma le, ɛ bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi. Bɛ nyɛ kidzoma li wuu ŋge le tondɛ bɛ nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ wu bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ fɛ taantaa chi muntofi-i. Taantaa chilu tɛ̀ nuuŋ ɛ bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi, ki nuuŋ li kabara-a limfwe. \v 4 Se tɔŋ, njiŋ mɛ kidzoma-a mɛlu bɛ nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ yi bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ bo lɛ wuu bɔ me yɛɛ me gɛɛŋ li nchindaa wu Nyɔ-ɔ limfwe. \v 5 Nchindaa wu Nyɔ wulu se dza dzɔ filaaŋ fi bɛ tendi kidzoma le fiɛɛ, dzɔ wi fɛ taantaa chi muntofi-i, gɛɛ le wu yisɛ, se biee lɔŋ li nshɛ yini-i. Si tɛ̀ lɔŋ lɛ, dzaaŋ bɛchi yi lɛɛbi, yi kumini yi nduŋgi, nshɛ sɛɛsi. \s Bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛchi ntɔŋu sɔ́ŋ yi nyɛɛ \p \v 6 Bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ mfomɛnyaaŋ bɛ tɛ̀ kɛmi sɔ́ŋ yi mfomɛnyaaŋ baa biee be nachɛ yi le be tɔɔŋ sɔ́ŋ yilu. \p \v 7 Nchindaa wu Nyɔ wu ŋkosi tɔɔŋ yee sɔŋ, biŋ bɛ wi bɛ bi fiinsɛ bɛ ŋgɔŋ bi shooshi li nshɛ-ɛ. Kimbɛ ki nshɛ-ɛ kimumkpaŋ lɛ bimbɛ bitɛɛtu-u do, kimbɛ kimumkpaŋ lɛ bimbe bitɛɛtu-u bi biti-i do, kitɔɔ ki tsɔɔŋ kichu do tɛ.\fig Nchindaa wu Nyɔ wu ŋkosi tɔɔŋ yee sɔŋ|alt="The first Angel blew his trumpet" src="hk00190c.tif" size="col" copy="Horace Knowles" ref="8:7"\fig* \p \v 8 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga kifɛ tɔɔŋ yee sɔŋ, bɛ tuumi fiee fimu wi duti lu, fi nuuŋ si ŋkumɛ wumu wu nyɔŋa. Fi we li dzɔɔ yi nyɔŋa-a. Kimbe kimumkpaŋ lɛ bimbe bitɛɛtu-u bi dzɔɔ yi nyɔŋa-a dza bi to ŋgɔŋ. \v 9 Kimbe kimumkpaŋ lɛ bi bitɛɛtu-u bi biee bi yoŋ bi nuuŋ li dzɔɔ yi nyɔŋa-a kwiyɛ. Kimbe kimumkpaŋ lɛ bimbe bitɛɛtu-u bi yih yi dzɔɔ lɛ shaanshɛ. \p \v 10 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga kitɛɛtɛ tɔɔŋ yee sɔŋ, fintsɔŋ fimu fi nɔŋa dza liboo fi duti si Kiŋ'wofu, fi we fi baanyɛ kimbɛ kimumkpaŋ lɛ bi bitɛɛtu-u bi dzɔ́ɔ yi beki bɛ bintsii bi dzɔ́ɔ yi shiiŋ buti li bi-i. \v 11 Bukooŋ bu fintsɔŋ filu nuuŋ le Nlochɛ. Le fi we lɛ, kimbɛ kimumkpaŋ lɛ bimbe bi bitɛɛtu-u bi dzɔ́ɔ lɛ bɛchi bi lochi. Bɛniiŋ ŋge tɛ̀ kwiyɛ fɛ be tɛ̀ woŋ dzɔɔ yilu, kifɛ fintsɔŋ filu tɛ̀ fɛ dzɔ́ɔ yilu tuu yi lochi. \p \v 12 Nchindaa wu Nyɔ wu kinɛɛ wɛ tɔɔŋ yee sɔŋ, fiee fimu sandɛ jobɛ kimbɛ kimumkpaŋ lɛ bimbe bi bitɛɛtu-u bɛ kimbɛ kimumkpaŋ ki kwii lɛ lɛ bi bitɛɛtu-u. Se fi sandɛ tɛ muntsɔŋ kimbɛ kimumkpaŋ lɛnti lɛ bitɛɛtu-u. Bimbe bi bee bimumkpaŋ bimumkpaŋ se to kijibɛ. Kiŋ'wofu tɛ mɛɛŋ tuu kɛ le ki nuuŋ lu li kimbɛ kimumkpaŋ lɛ bimbe bi bitɛɛtu-u fɛnshaaŋ mɔɔ butuu kɛ. \p \v 13 Le ni ntuu mbichi, ndza ŋ'woo kindooŋ fumfini liwe si ki tɛ̀ jiindi kintikinti ki kiboo lɛ ki dii le, “Ŋgɛ loo, ŋgɛ loo, ŋgɛ gii nuuŋ li bɛniiŋ bɛ nuuŋ li kikoo ki nshɛ-ɛ mfi wu bɛ naa bɛ tɔɔŋ sɔŋ yi shɛɛ yi bɛnchindaa bɛ bɛtɛɛtu nuuŋ le be gii be tɔɔŋ yɛɛ.” \c 9 \s Bɛ tɔɔŋ sɔŋ yi kiŋga kitiinɛ \p \v 1 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga kitiinɛ tɔɔŋ yee sɔŋ, ŋɛŋ fintsɔŋ fimu fi tɛ̀ dza liwe fi we li nshɛ-ɛ. Bɛ nyɛ kiŋgwiyɛ li fintsɔŋ filu-u ki gwiyi kitoo ki sechi ni wuuŋŋ. \v 2 Fintsɔŋ filu se gwiyɛ kimfimɛ ki kitoo kilu-u, njiŋ bo le ni wooo, me se bo le si ŋko wu bɛ tɔŋ. Njiŋ mɛ tɛ̀ buti lɛ kitoo kilu-u tɛ̀ fɛ jobɛ bɛ kiboo dza bi liki bu likɛ. \v 3 Tsóma bo li njiŋ mɛlu yi shee li nshɛ-ɛ. Bɛ nyɛ tsóma yilu buŋga le yi ni yi tayi si bibobu bi li nshɛ-ɛ, \v 4 bɛ chiinsɛ li yi-i le kiiŋ yi ni biifi biee bi kuu li nshɛ-ɛ kɛ, mɔɔ nuuŋ kitɔɔ, mɔɔ nuuŋ biti, mɔɔ nuuŋ la le, bɛ tɛ̀ gɛɛ le yi nyɛ ŋgɛ nuuŋ li ŋwaani bɛniiŋ bɛ kɛmi yɛ ŋkiki wu Nyɔ fɛ be lii kɛ. \v 5 Bɛ tɛ̀ gɛɛ le tsóma yilu nyɛ ŋgɛ li bɛniiŋ li kii tiŋ. Se nuuŋ le, kiiŋ yi ni woyɛ be kɛ. Ŋgɛ wu yi tɛ nuuŋ le yi nyɛ tɛ nuuŋ si kibobɛ bɛɛ ki ta wi lɛ. \v 6 Li kii yi tiŋ yini-i bɛniiŋ gii be ni be geendi kwe be tɛ̀ ŋɛŋ yi kɛ. Be gii be ni be dii le be kwi, kwe ni yi kiifi be bu kiifɛ. \p \v 7 Tsóma yini tɛ̀ nuuŋ si bikuŋ bi bɛ nachɛ kituŋ le bi bo bi la dziŋ. Biee bimu tɛ̀ nuuŋ bi li fa si bifɔ bi bumfɔ-ɔŋ bi bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi, mɛnshi mɛ yi-i se nuuŋ si mɛ bɛniiŋ lɛ. \v 8 Yí yi li bi fa tɛ̀ nuuŋ si yi bukɛɛŋ, bige bi yi-i nuuŋ si bige bi bɛburi-i. \v 9 Yi tɛ̀ kɛmi bifabu bi nuuŋ si bikɔrɔ bi bɛniiŋ bɛ dziŋ baanyi bɛ ŋkondi lu. Ɛ yi jiindi lɔɔ bibɛ bi yi-i yeti si bikpɔtɔ bi bikuŋ chiiti mfi wu bi letini li kwɛɛŋ wu dzi-iŋ. \fig Bikpɔtɔ bɛ bikuŋ|alt="Chariots with horses" src="hk00191c.tif" size="span" copy="Horace Knowles" ref="9:9"\fig* \v 10 Yi tɛ̀ kɛmi yuuŋ bɛ nsɔ́ɔŋ lu si bibobu. Buŋga bu yi-i bu yi nyɛɛ ŋgɛ li bɛniiŋ li kii tiŋ tɛ̀ nuuŋ li yuuŋ yilu-u. \v 11 Yi tɛ̀ kɛmi mfɔŋ wu yi nuuŋ nchindaa wu bichi fɛ kitoo ki sechi ni wuuŋŋ kɛɛ, bukooŋ bwee se nuuŋ lɛ jɛ́ yi Hiburu-u le Abadɔŋ, lɛ jɛ́ yi Gri-ik le, Apoliɔŋ (bukooŋ buni nuuŋ le wi wu bifisi bu bifisɛ.) \p \v 12 Wuni ŋgɛ wu ka mɛɛŋɔ wu ŋkosi. Se nuuŋ le, yikɛ yɛɛŋ nɛ woo bɛŋgɛ bamu mɛɛŋ baa be biki lɛjiŋ bɛfɛ. \s Bɛ tɔɔŋ sɔŋ yi kiŋga busɔɔ \p \v 13 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga busɔɔ tɔɔŋ yee sɔŋ, nse ŋ'woo jɛ bo lɛ shé yi nyɛɛ yɛɛ yi nuuŋ li taantaa chi muntofi chi bɛ tɛ̀ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi, chi nuuŋ Nyɔ limfwe, \v 14 tiiti li nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga busɔɔ wu tɛ̀ kɛmi sɔŋ wɛ le, “Fanchɛ yɛɛŋ bɛnchindaa bɛ bɛnɛɛ bɛ bɛ kaŋ li dzɔɔ yi nyɔŋa yi Yuflɛt lichiŋ.” \v 15 Bɛdɛɛni, nchindaa wu Nyɔ wulu biee fanchɛ bɛnchindaa bɛ bɛnɛɛ bɛlu. Bɛnchindaa bɛlu bɛ bɛ tɛ̀ nachɛ bɛ gɛɛ be tɛŋgi mfi bɛ jobɛ mɔɔ kwii bɛ kiya ki be gii naa be fanchɛ be, be se woyɛ kimbɛ kimumkpaŋ lɛ bimbe bi bitɛɛtu-u bi bɛniiŋ lɛ. \v 16 Ntɛ̀ ŋ'woo si kintutu ki bɛniiŋ bɛ dzi-iŋ bɛ bikuŋ tɛ̀ nuuŋ. Be tɛ̀ nuuŋ bɛmara gii fɛɛ (200,000,000). \v 17 Bikuŋ bi ntɛ̀ ŋɛŋ lɛ fiee fimu-u si kifiee fiɛɛ bɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ miri li bi-i biɛɛ tɛ̀ nuuŋ ni: Bɛniiŋ bɛlu tɛ̀ liishɛ bikwa be baanyɛ bɛ ŋkondi lu bi yɛchi si wi lɛ, bi tuu bi nuuŋ si kiboo lɛ, bi tuu bi nuuŋ gbɔɔ. Bikoo bi bikuŋ bilu-u tɛ bosini bi bɛburi-i, ɛ wi bɛ njiŋ mɔɔ fiee fimu si mukaŋ mu duti lɛ, buti bi lɛwa. \v 18 Biee bi ŋgɛ bini tɛ nuuŋ si wi bɛ njiŋ mɔɔ fiee si mukaŋ mu duti, bi tɛ̀ buti lɛ bikuŋ bilu wa bi wo bɛniiŋ kimbɛ kimumkpaŋ lɛ bimbe bitɛɛtu-u. \v 19 Buŋga bu bikuŋ bilu-u tɛ̀ nuuŋ bi lɛwa mɔɔ li yuuŋ yi bi-i. Yuuŋ yi bi nuuŋ si yɔ́, yi kɛmi bikoo, nuuŋ fiee fi yi nyɛɛ bɛniiŋ bibaa lu. \p \v 20 Nɛɛ si fi tɛ̀ kɛti lɛ, kiŋkɛ ki bɛniiŋ lɛ ki biee bi ŋgɛ bini tɛ̀ mɛɛŋ mɔɔ ki woyɛ kɛ be baa kɛ, tɛ̀ mɛɛŋ ki fiiki kɛ shéŋ yibe li biee bi be tɛ̀ feti bɛ tsaŋ yi be kɛ. Be tɛ̀ mɛɛŋ ki fiiki kɛ li nlɛkɛ li bɔɔŋ bɛ kiŋkundi bɛ munyɔ mɔɔ nuuŋ mu bɛ fɛ bɛ kikwa ki yɛchi mɔɔ nuuŋ ki ncherere bɛ kitu ki gbɔɔ, mɔɔ nuuŋ ta, mɔɔ nuuŋ kiti. Munyɔ muni nuuŋ mu nuuŋ tɛ ŋɛŋ fiee kɛ mu tɛ woo fiee kɛ mu tɛ dɛndɛ kɛ. \v 21 Be ti mɛɛŋ mɔɔ ki fiiki kɛ shéŋ yi woyɛ bɛniiŋ mɔɔ nuuŋ yi fɛrɛ mfiŋ mɔɔ nuuŋ nyɛŋ yi bukwɛɛ mɔɔ nuuŋ buyi kɛ. \c 10 \s Nchindaa wu Nyɔ wu tɛ̀ kɛmi fiŋwaati ɛ bɛ gwiyɛ \p \v 1 Ntuu ŋɛŋ nchindaa wu Nyɔ wumu wu tɛɛmi shiiti bɛɛ liboo, ɛ kikuŋ sumɛ wu si ndu, ɛ kila laaŋ wu li bwiŋ. Bushi bwee nuuŋ si jobɛ, bikaa biee nuuŋ si nimi chi wi-i fɛ wu duti. \v 2 Tɛ̀ kɛmi fiŋwaati fimu lɛ bɔ ɛ bɛ gwiyɛ. Ɛ wu shee wu tɔmi kikaa kee ki kigɔŋɛ li dzɔɔ yi nyɔŋa-a, ɛ wu tɔmi ki kimɛsɛ li nshɛ-ɛ. \v 3 Si tɛ̀ tɔmi lɛ, dzaaŋ lɛwe ŋge si buri ti dzɛŋgi lɛ. Si tɛ̀ dzaaŋ lɛ, dzaaŋ yi ti wami kiŋga mfomɛnyaaŋ yɔ. \v 4 Si dzaaŋ yi ti wami kiŋga mfomɛnyaaŋ yilu tɛ yɔ lɛ, le ntuu ŋ'wɛki le ntsɛɛ fiee fi yi yeti, jɛ yimi yɔ li mi-i liboo le, “Gɛɛ fiee fi dzaaŋ yi ti wami kiŋga mfomɛnyaaŋ fini yeti shiiŋ. Kiiŋ ɔ ni tsɛɛ lɛ kiŋwaati-i kɛ.” \v 5 Nchindaa wu ntɛ̀ ŋɛŋ lemi li dzɔɔ yi nyɔŋa-a mɔɔ li nshɛ-ɛ wɛ tsaaki kibɛnɛ kee ki kigɔŋɛ, \v 6 chini li bukooŋ bu wi wu nuuŋ lu mfi kwi ma siŋ wɛɛ le ɛ wu wu tɛ̀ tɔŋ kiboo bɛ biee bichu bi nuuŋ lu, mɔɔ nshɛ bɛ biee bichu bi nuuŋ lu, mɔɔ dzɔɔ yi nyɔŋa bɛ biee bichu bi nuuŋ lu. Tuu waŋ tee le, “Nyɔ mɛɛŋ yɛ yi chee yi li fiee fi yi wɛki le yi fɛ-ɛ kɛ! \v 7 Gii naa ni nuuŋ jobɛ chi nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga mfomɛnyaaŋ gii naa tɔɔŋ yee sɔŋ, Nyɔ fɛ fiee fi yi nyikɛ bɛ fi kɔchɛ si tɛ̀ yeti kituŋ li bɛniiŋ bee bɛ nimɛ-ɛ bɛ nuuŋ bɛniiŋ bee bɛ nto-oŋ.” \p \v 8 Jɛ yi mbee nsa mi ŋ'woo liboo yɛ tuu yi kweeŋ li mi-i le, “Gɛnɛ ɔ fi fiŋwaati fi bɛ bee bɛ gwiyɛ fiɛɛ lɛ kibɛnɛ ki nchindaa wu Nyɔ-ɔ wɛɛ wu bee leŋ li dzɔɔ yi nyɔŋa-a bɛ li nshɛ-ɛ wɛ.” \v 9 Ntuu ŋgɛɛŋ fɛ nchindaa wu Nyɔ wulu-u ntee li wuu le nyɛ fiŋwaati filu li mi-i. Tee li mi-i le, “Kɔ ɔ ji, mfi wu fi shee wɛ lɛ shéŋ fi gii fi lochɛ bu lochɛ. Se nuuŋ le, fi gii fi yikɔɔ lɛwa si ŋgɔɔ.” \v 10 Nse ntuu mfi fiŋwaati filu lɛ nchindaa wu Nyɔ wulu bɔ nji. Si ntɛ̀ njii lɛ, fi se tuu fi yiki mi lɛwa si ŋgɔɔ. Se nuuŋ le, mfi wu fi tɛ̀ seri mi lɛ shéŋ fi tuu fi lochi bulochɛ lɔɔ. \v 11 Si ntɛ̀ nji lɛ, be se tuu be tee li mi-i le, “Ɔ kɛmi le ɔ tuu ɔ tifi ntoŋ wu Nyɔ li bɛniiŋ li. Ntoŋ wuni nuuŋ kii ŋwaani bɛniiŋ bɛ bito-oŋ mɔɔ bɛniiŋ bɛ yeti ŋwaani jɛ́ mɔɔ bɛmfɔŋ.” \c 11 \s Bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛfɛ \p \v 1 Bɛ se dza bɛ nyɛ mi fii wu nuuŋ si kimbaaŋ lɛ, bɛ tee li mi-i le, “Gɛnɛ ɔ fichɛ yih yi muntofi yi Nyɔ mɔɔ taantaa chi muntofi-i, ɔ fa mɔɔ bɛniiŋ bɛ lɛki li Nyɔ-ɔ lu, \v 2 se nuuŋ le kiiŋ ɔ ni fichɛ la wu lɛkuuŋ kɛ. Gɛɛ lɛ kifɛ bɛ saa baa bɛ nyɛ li bɛniiŋ bɛ nuuŋ yɛ Bɛjuu kɛ-ɛ. Be gii be miri li kitoŋ ki wuuti-i, be nɔɔsɛ kitoŋ kilu kii mbaanyɛɛ ntsɔ faatu. \v 3 Ŋgii nyɛ buŋga li bɛniiŋ beŋ bɛ bɛfɛ-ɛ bɛ lemi lɛjiŋ lɛ nsa wɛ-ɛŋ bɛ tiiti kii mi, be gii be ni be laŋini ntoŋ wɛŋ li bɛniiŋ li jo nchuki bɛ gii fɛɛ bɛ kitsɔ mbaambusɔɔ (1,260). Be gii be ni be laŋini ɛ be liishɛ ndú yi kwe.” \p \v 4 Bɛniiŋ bɛ bɛfɛ bani nuuŋ ɛ biti bi Oli-if bi bifɛ mɔɔ biee bi bifɛ bi bɛ ti tɔɔmi bɛlambo li bi-i bi ti lemi Taa limfwe wu kɛmi nshɛ. \v 5 Ɛ wi dza wɛki le fɛ fiee fi bifi bɛ be, wi gii wu bo lɛ be wa wu duuri wi wu be wu mbani wulu. Ɛ lɛ si ɛ wi wɛki le fɛ fiee fi bifi bɛ be kɛ mwɛ gii kwi nɛɛ lɛ. \v 6 Be kɛmi buŋga bu be nuuŋ be bɛŋɛ kiboo le dzaaŋ yi sɛyɛ kɛ mɔɔ li nshɛ-ɛ li jo yibe laŋini ntoŋ wu Nyɔ-ɔ kɛ. Be kɛmi tɛ buŋga bu be nuuŋ be fiiki dzɔ́ɔ yi to ŋgɔŋ mɔɔ buŋga bu lɔnɛ ŋwaani chigɔŋ li nshɛ-ɛ mfi kwi wu be kɔŋgisi. \p \v 7 Fɛ be gii be mɛɛshi be tee fiee fi be kɛmi le be tee, nyaŋ yi koofiyi yi buti lɛ kitoo ki sechi ni wuuŋŋ kɛɛ, yi gii yi bo yi toŋ dziŋ bɛ be, yi yaa be, yi woyɛ be, \v 8 gooŋ yibe ba yi ni yi gimi lɛ dze li kitoŋ ki nɔŋa-a. Kitoŋ kini nuuŋ ki bɛ teenyi lɛ jɛ́ yi kimfɛ-ɛ le sɔdɔŋ kɛ Ijip, nuuŋ le, lɛ bɛ tɛ̀ ta Tee wube le li kintaaŋ li. \v 9 Li jo taa bɛ kiŋgatɛ, ŋwaani bɛniiŋ mɔɔ nuuŋ bɛ bitoŋ bi la le, mɔɔ nuuŋ bɛ yeti jɛ́ yi la le, mɔɔ nuuŋ bɛ li tɛɛŋ yi la le, be gii be ni be bichi gooŋ yibe si yi gimi, be faaŋ le be diiyi be kɛ. \v 10 Bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ yini gii be ni be nɛki bu nɛwu laa bɛniiŋ bani gbɛɛŋ be kwiyɛ chɛɛŋ le. Be gii be ni be shakisi bu shakisɛ, wi tumisi nya li wi, wi tumisi nya li wi. Be gii be ni be feti lɛ kifɛ bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛ bɛfɛ bani tɛ̀ bɛ, bɛ ŋgɛ wu nyɔŋa li bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ-ɛ. \p \v 11 Le fi bɛ fi ka lɛ, jo yi taa bɛ kiŋgatɛ yini ka, fiana yi nyɛɛ ntsɛ dza fɛ Nyɔ-ɔ yi lɛ li bee, be se dza we, bɛniiŋ ŋɛŋ lɛ, be se kɛmɛ chɛnɛ ŋge. \v 12 Bɛniiŋ bɛ bɛfɛ bɛlu tuu be woo tɛ jɛ kweŋgi liboo bɛ buŋga yi tiiti li bee le, “Miri yɛɛŋ nɛ bɛ fɛni!” Be michi be giiŋgi be lii li kiku-uŋ linti, bɛniiŋ bɛ bee bɛ mbani se bichi. \v 13 Nɛɛ li mfi wulu-u, nshɛ dza yi sɛɛsɛ bɛ buŋga ŋge, kimbɛ kimumkpaŋ lɛ bi yoofi-i li kitoŋ kilu se kemɛ. Bɛniiŋ bɛnchuki mfomɛnyaaŋ (7,000) kwiyɛ fɛ nshɛ yilu tɛ̀ sɛɛsɛ. Kiŋkɛ ki bɛniiŋ bɛ tɛ shɛ, kɛmɛ chɛnɛ ŋge, be se guumɛ be bundi Nyɔ yi nuuŋ liboo. \p \v 14 Wuni wu ka ɛ ŋgɛ wu kiŋga kifɛ. Se nuuŋ le yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, ŋgɛ wu kiŋga kitɛɛtɛ gii bɛ mfi fintɛŋ. \s Bɛ tɔɔŋ sɔŋ yi kiŋga mfomɛnyaaŋ \p \v 15 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga mfomɛnyaaŋ tɔɔŋ yee yi sɔŋ, ŋ'woo si jɛ́ yeti bɛ buŋga liboo yi tiiti le, “Bumfɔŋ bu li nshɛ yini-i to bwɛɛ bu Taa wusɛ-ɛŋ mɔɔ Kinsofu kee ki tɛ̀ kaachɛ, gii ni sɛki mfi kwi ma nsiŋ.” \v 16 Bɛkaaŋ bɛ mbaamfiɛɛ ntsɔ bɛnɛɛ baa bɛ tɛ̀ shee li bɛkabara-a bɛ bee Nyɔ limfwe baa toŋ mɛnshi mɛ bee fɛkwiiŋ, be nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li Nyɔ-ɔ. \v 17 Be feti lɛ, be tiiti le, \q1 “Tɛ nyɛɛ baa kiyɔɔni li wɛ-ɛ, \q1 Taa Nyɔ wu Kɛmi Buŋga Buchu, \q1 ɔ wɛ dɛɛni, ɔ tɛ̀ saa ɔ nuuŋ lu. \q1 Tɛ nyɛɛ baa kiyɔɔni kifɛ ɔ dzɔɔ, \q1 buŋga bwo bu nɔŋa ɔ bɛchi ɔ sɛki kituŋ. \q1 \v 18 Bɛniiŋ bɛ kii yɛ wɛ kɛ shéŋ tɛ̀ tɔnyi be, \q1 mfi wuɔ gii ɔ doonchɛ sheŋ ya yi fuuti kɔchɛ yɛ kituŋ. \q1 Nuuŋ mfi wuɔ gii ɔ saa bɛniiŋ bɛ kwiyɛ kituŋ. \q1 Se tuu nuuŋ tɛ wuɔ gii ɔ sooŋ bɛniiŋ bo bɛ nimɛ-ɛ, \q1 bɛ nuuŋ bɛniiŋ bo bɛ nto-oŋ, \q1 ɔ tuu ɔ sooŋ bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ, \q1 ɔ sooŋ tɛ bɛniiŋ bɛchu bɛ guundi bukooŋ bwo, \q1 mɔɔ nuuŋ bɛ ntɛŋ bɛ ntɛŋ mɔɔ nuuŋ bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa. \q1 Se tuu nuuŋ tɛ mfi wuɔ gii ɔ lɛɛ finyɔ, \q1 fi bɛniiŋ bɛ bibisi kikoo ki nshɛ-ɛ.” \p \v 19 Bɛ se dza bɛ gwiyɛ kigoo ki yih yi muntofi yi Nyɔ-ɔ yi liboo. Ŋko wu leh wu Nyɔ wu tɛ̀ nuuŋ li yih yi muntofi yilu-u yenɛ. Dzaaŋ dza yi bɛchi yi lɛɛbi, yi kumini yi nduŋgi, nshɛ sɛɛsi, biŋ yi nyɔŋa nyɔŋa se shiiti. \c 12 \s Kwɛɛŋ wumu bɛ kiŋguuŋ ki nyaŋ yimi yi bosini nyaŋ yi dzɔɔ \p \v 1 Ndza ŋɛŋ ŋwaani fiee fimu fi kimfimɛ wondini liboo. Tɛ nuuŋ kwɛɛŋ wumu wu tɛ̀ chuumɛ bwiŋ yee bɛ jobɛ si ndu lɛ, kwii nuuŋ lɛ bikaa biee li lɛkwiiŋ, ɛ wu beeŋ kifɔ ki bumfɔ-ɔŋ, muntsɔŋ se nuuŋ lu yoofi ntsɔ mumfɛɛŋ. \v 2 Tɛ nuuŋ bɛ fwe, tundi kituŋ le biɛ, wuki ntɔnyɛ wu ntunu, dii. \p \v 3 Nse ntuu ŋɛŋ ŋwaani fiee fimu fi kimfimɛ wondini liboo. Tɛ nuuŋ kiŋguuŋ ki nyaŋ yimi-i yi yɛchi bu yɛchɛ, yi bosini nyaŋ yi dzɔɔ. Yi kɛmi bikoo mfomɛnyaaŋ bɛ shé yoofi, bifɔ bi bumfɔ-ɔŋ bi niiŋ niiŋ mfomɛnyaaŋ nuuŋ li bikoo bilu-u. \v 4 Fiaaŋ wuuŋ wee wu kɛɛri kimbɛ kimumkpaŋ lɛ bi bitɛɛtu-u bi muntsɔŋ mu liboo li, lɔŋ li nshɛ. Kiŋguuŋ ki nyaŋ kilu dza ki leŋ li kwɛɛŋ wu tɛ̀ tundi wɛɛ limfwe, le ke kwɛɛŋ wulu biɛ, se ki kabi ŋwaŋ wulu bukaabɛ. \v 5 Se biɛ ŋwaŋ wu nyuŋ, nuuŋ wu gii naa ni sɛki bitoŋ bichu bɛ kimbaaŋ ki fiŋkɔ-ɔŋ. Se nuuŋ le, si tɛ̀ biɛ lɛ, bɛ tɛ̀ chofi ŋwaŋ wulu bɛ yɛɛ bɛ wu fɛ Nyɔ-ɔ, fɛ kabara we-e. \v 6 Kwɛɛŋ wulu se biee kifi gɛɛŋ libuka kintsii ki Nyɔ tɛ̀ nachɛ kituŋ li wuu. Se nuuŋ fɛ bɛ gii bɛ ni bɛ bichi lɛ wuu li jo nchuki bɛ gii fɛɛ bɛ kitsɔ mbaambusɔɔ (1,260). \p \v 7 Dziŋ dza yi bɛchi li kwɛɛŋ wu Nyɔ-ɔ, nchindaa wu Nyɔ wu Maakɛ bɛ kintutu kee ki bɛnchindaa gwii bɛ kiŋguuŋ ki nyaŋ yi bosini nyaŋ yi dzɔɔ yɛɛ. Nyaŋ yilu bɛ bee bɛnchindaa gwii bɛ be, \v 8 se nuuŋ le be tɛ̀ sɔ kiŋguuŋ ki nyaŋ yilu-u bɛ kintutu kee, be tɛ̀ mɛɛŋ ki tuu kɛ le be kɛmɛ kintsii li kwɛɛŋ wu Nyɔ-ɔ kɛ. \v 9 Be buu kiŋguuŋ ki nyaŋ yi bosini nyaŋ yi dzɔɔ yɛɛ be finchi yi lɛkwiiŋ li nshɛ-ɛ. Kiŋguuŋ ki nyaŋ kini nuuŋ yɔ yi lindɛɛri yi ti nuuŋ kiŋkundi yi tuu yi nuuŋ Sataŋ. Ɛ wu wu yɛŋgi bɛ bɛniiŋ li kikoo ki nshɛ-ɛ kichu. Bɛ tɛ̀ finchi wu bɛ bɛnchindaa bee, be we li nshɛ-ɛ. \p \v 10 Ndza ŋ'woo jɛ yeti liboo ŋge yi tiiti le, \q1 “Ɛ nɛɛ dɛɛni yi Nyɔ gii yi soo bɛniiŋ bee, \q1 yi doonchɛ buŋga bwee bu nimɛ-ɛ, \q1 yi ni yi sɛki bumfɔŋ bu yi-i, \q1 Kinsofu kee ki yi tɛ̀ kaachɛ doonchɛ tɛ buŋga bwee bu nsawuu. \q1 Fi fiɛɛ dɛɛni lɛ kifɛ bɛ finchi baa wi wɛ laaŋkwiiŋ \q1 wu ti lemi Nyɔ yisɛŋ limfwe butuu mɔɔ fɛnshaaŋ \q1 kayi biee li bɛŋwaanɛŋ. \q1 \v 11 Se nuuŋ le, bɛ sɔ baa wu \q1 kii ŋgɔŋ mɛ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ lɛ \q1 mɔɔ jɛ yi Nyɔ yi bɛ lemi lɛ lɛjiŋ lɛ nsa wulu-u. \q1 Be tɛ̀ kɔŋgisi yɛ ntsɛ wube kɛ, \q1 lɛ dze yi nuuŋ be chɛŋ kwe le-e kɛ. \q1 \v 12 Bɛdɛɛni, kwɛɛŋ wu Nyɔ ni wu nɛki, \q1 bɛniiŋ bɛchu bɛ nuuŋ lu, ni be nɛki tɛ. \q1 Se nuuŋ le, ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ li beŋ bɛ li nshɛ-ɛ mɔɔ bɛ li dzɔɔ yi nyɔŋa-a, \q1 kifɛ kiŋkundi shee kɛɛ kituŋ ki bɛ lɛ be-eŋ. \q1 Ki yisɛ kɛɛ bɛ sheŋ yi fuuti ŋge, \q1 kifɛ ki kii kɛɛ le mfi wu ki shɛɔ niiŋ.” \p \v 13 Kiŋguuŋ ki nyaŋ yi bosini nyaŋ yi dzɔɔ yɛ tuu yi ŋɛŋ le bɛ lɔŋ baa yi, yi we li nshɛ-ɛ, yi toŋ ŋgwɛti lɛ kwɛɛŋ wu tɛ̀ biɛ ŋwaŋ wu nyuŋ wɛɛ fɛtiŋ. \v 14 Se nuuŋ le, bɛ tɛ̀ nyɛ bibɛ bi kindooŋ lɛ bifɛ li kwɛɛŋ wulu-u le jiŋ lu kifi yɔ yɛ gɛɛŋ ni nuuŋ libuka biya bitɛɛtu bɛ kiŋkɛ bɛ ni bɛ bichi lɛ wuu. \v 15 Yɔ yilu se tuu yi buu dzɔɔ lɛwa si dzɔɔ yi beki lɛ kwɛɛŋ wulu-u lɛjiŋ le yi too wu yi gɛɛŋ bɛ wu. \v 16 Se nuuŋ le, nshɛ fi kwɛɛŋ wulu, yi gwiyɛ kimfimɛ ki yi-i, yi miyɛ dzɔɔ yi kiŋguuŋ ki nyaŋ yilu tɛ̀ buu lɛ yi-i wa yɛ. \v 17 Sheŋ se tɔŋ nyaŋ yilu bɛ kwɛɛŋ wulu, yi dza yi la bugwe lɛ kiŋkɛ ki bɔɔŋ bɛ kwɛɛŋ wulu-u, nuuŋ nɛɛ be bɛ ti kichi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ be lemi tɛ lɛjiŋ lɛ nsa wu Jiso-o. \v 18 \f + \fr 12:18 \fr*\ft Biŋwaati bi fichi bimu kɛmi fɛni le, “Nse ŋgɛɛŋ…”\ft*\f* Yi se gɛɛŋ yi lemi li ŋgemɛ yi dzɔɔ yi nyɔŋa-a. \c 13 \s Nyaŋ yi koofiyi yi tɛ̀ bo li dzɔɔ yi nyɔŋa-a \p \v 1 Nse ntuu ndza ŋɛŋ si nyaŋ yi koofiyi buti li dzɔɔ yi nyɔŋa-a, yi kɛmi bikoo mfomɛnyaaŋ bɛ shé yoofi mɔɔ bifɔ bi bumfɔ-ɔŋ bi niiŋ niiŋ yoofi li shé yilu-u liwe, se mɛŋkooŋ mɛ tɛ̀ bifisi bukooŋ bu Nyɔ-ɔ nuuŋ li bikoo bilu-u. \v 2 Nyaŋ yi ntɛ̀ ŋɛŋ yilu tɛ̀ bosini kibaba, bikaa bi yi-i se nuuŋ si bi nyaŋ yimi yi bɛ teenyi le bɛɛ, kimfimɛ kee nuuŋ si ki buri-i. Kiŋguuŋ ki nyaŋ yi bosini nyaŋ yi dzɔɔ yɛ tuu ki nyɛ nyaŋ yilu buŋga bu yi-i mɔɔ kabara we le yi ni yi sɛki bɛ buŋga bu nɔŋa. \fig Nyaŋ yi bosini kibaba|alt="Bear" src="Bear.tif" size="col" copy="Lori McLean" ref="13:2"\fig* \v 3 Kikoo ki nyaŋ yilu kimu tɛ̀ kɛmi ŋwaani kikɔti kimu ki tɛ nuuŋ le ki gii ki wo yi, se nuuŋ le ki tɛ̀ taa kituŋ. Bimfimu wondɛ bɛniiŋ bɛchu li kikoo ki nshɛ-ɛ, si be biki nyaŋ yilu lɛ jiŋ. \v 4 Se bɛniiŋ tɛ̀ nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li kiŋguuŋ ki nyaŋ yi bosini nyaŋ yi li dzɔɔ yɛɛ, kifɛ yi tɛ̀ nyɛ nyaŋ yi koofiyi yilu buŋga bu yi-i. Be tuu be nyɛɛ tɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li nyaŋ yi koofiyi yilu be tiiti le, “Ɛ noo wu nuuŋ si nyaŋ yi koofiyi yini, ɛ noo wu nuuŋ gwe bɛ yi?” \p \v 5 Be tɛ̀ chinɛ nyaŋ yilu yi kɛmi kimfimɛ ki nuuŋ yi ni yi yeti jɛ́ yi kintsakisɛ yi, yi tuu yi bifisi bukooŋ bu Nyɔ-ɔ, bɛ tuu bɛ chinɛ le yi ni yi sɛki kii mbaanyɛɛ ntsɔ faatu. \v 6 Yi se bɛchi yi yeti jɛ́ yi bifi kii Nyɔ, yi bifisi bukooŋ bwee bɛ bintsii bi Nyɔ nuuŋ fe mɔɔ bɛniiŋ bɛ nuuŋ li kwɛɛŋ wu Nyɔ-ɔ. \v 7 Bɛ tɛ̀ chinɛ tɛ yi toŋ dziŋ bɛ bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ, yi yaa be, bɛ chinɛ tɛ yi kɛmɛ buŋga lɛ bitoŋ bichu-u lɛwe bɛ bɛniiŋ bɛchu mɔɔ bɛniiŋ bɛ jɛ́ chichi-i, mɔɔ tɛɛŋ chichi. \v 8 Bɛniiŋ bɛchu bɛ li kikoo ki nshɛ-ɛ tɛ̀ nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li yi-i. Bɛniiŋ bani nuuŋ wi kwikwi wu bɛ tɛ mɛɛŋ ki tsɛɛ kɛ bukooŋ bwee lɛ kiŋwaati-i nshɛ se bɛchi kɛ. Kiŋwaati kini se nuuŋ ki bukooŋ bu bɛniiŋ bɛ kɛmi ntsɛ nuuŋ le, nuuŋ kiŋwaati ki Ŋwanɛ Nshɔɔŋ wu bɛ tɛ̀ sɛɛ. \p \v 9 Wi wu kɛmi bintooŋ, mwɛ woo. \v 10 Ɛ fi wi nuuŋ le bɛ gii bɛ kɔɔ wu, kɛ bɛ gii bɛ kɔɔ wu. Ɛ fi wi nuuŋ le gii kwi li nyɔ yi dziŋ, kɛ bɛ gii bɛ wo wu bɛ nyɔ yi dziŋ. Fini giiŋgi li bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ le be kaŋ shéŋ, be gɛɛ shéŋ li yi-i. \s Nyaŋ yi koofiyi yi tɛ̀ bo li nshɛ-ɛ \p \v 11 Nse ntuu ndza ŋɛŋ nyaŋ yimi yi koofiyi, yi tɛ̀ buti li nshɛ-ɛ linti, yi kɛmi shé fiɛɛtu si yi ŋwaaŋ nshɔɔŋ, yi yeti si kiŋguuŋ ki nyaŋ yi bosini nyaŋ yi dzɔɔ yɛ. \v 12 Yi tɛ̀ doonchi buŋga buchu bu nyaŋ yi koofiyi yi ŋkosi yɛɛ, li bukooŋ bu nyaŋ yilu-u. Yi se fɛ kikoo ki nshɛ kichu bɛ bɛniiŋ bɛchu bɛ li nshɛ-ɛ nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li nyaŋ yi ŋkosi yɛɛ li kikɔti kee ki tɛ̀ nuuŋ le ki gii ki wo yi, ki se tuu ki tɛmi kɛɛ. \v 13 Yi tɛ̀ feti biee bi doonchi buŋga bu yi-i, yi feti mɔɔ wi wu buti liboo wu shiiti laaŋkwiiŋ, bɛniiŋ ŋiŋgi. \v 14 Si bɛ tɛ̀ chinɛ le yi ni yi feti biee bi doonchi buŋga bu yi-i li bukooŋ bu nyaŋ yi koofiyi yimi yɛɛ lɛ, yi se yɛŋgi bɛ bɛniiŋ bɛ nuuŋ li nshɛ-ɛ bɛ buŋga bulu. Yi se tee le bɛ chɔ kee ki nuuŋ mfisɛ yi nyaŋ yi bɛ tɛ̀ nyɛ yi kibaa bɛ nyɔ yi dziŋ yi ba nɛɛ we yɛ. \v 15 Bɛ tɛ̀ chinɛ le yi nyɛ mfiee li kee ki bɛ tɛ̀ chɔ ki nuuŋ mfisɛ yi nyaŋ yi koofiyi le ki ni ki yeti ki feti tɛ le be ni be woyi bɛniiŋ bɛchu bɛ fɛŋgi nyɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li kee kilu-u. \v 16 Yi tɛ̀ tee le bɛ fɛ ŋkiki li bɛniiŋ bɛchu-u li kibɛnɛ ki kigɔŋɛ-ɛ mɔɔ nuuŋ fɛ lii, yi tee le bɛ fɛ li wi mɔɔ nuuŋ wi wu ŋkwɛŋ mɔɔ nuuŋ wu nyɔŋa, mɔɔ nuuŋ wi wu biee, mɔɔ nuuŋ wi wu kifoo, mɔɔ nuuŋ mfwa, mɔɔ nuuŋ yɛ mfwa kɛ, \v 17 le kiiŋ wi ni go fiee, kɛ kabɛ fiee fuki fɛ kɛmi ŋkiki wulu nsiŋ kɛ. Ŋkiki wuni nuuŋ bukooŋ bu nyaŋ yi koofiyi yɛɛ, kɛ biooŋ yi kiŋwaati li bukooŋ bu nyaŋ yilu-u. \v 18 Fini nuuŋ fiee fi wɛki bufii bu nɔŋa. Wi wu kɛmi bufii teeŋ biooŋ yi kiŋwaati kini yi nuuŋ bukooŋ bu nyaŋ yini-i. Biooŋ yi kiŋwaati kini lemi li bukooŋ bu wiwo-oŋ, biooŋ yilu yɛɛ le 666. \c 14 \s Ŋwanɛ Nshɔɔŋ bɛ bɛniiŋ bɛnchuki gwii // bɛ kitsɔ mbaanyɛɛ ntsɔ bɛnɛɛ (144,000) \p \v 1 Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, le ntuu ni mbichi, ndza ŋɛŋ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ si lemi li ŋkumɛ wu Sayɔ-ɔŋ, se bɛniiŋ bɛnchuki gwii bɛ kitsɔ mbaanyɛɛ ntsɔ bɛnɛɛ (144,000) nuuŋ bɛ wu. Bɛniiŋ bani nuuŋ bɛ tɛ̀ kɛmi bɛŋkiki bɛ bukooŋ bwee bɛ bu Tee lɛ fɛ be lii. \v 2 Nse ŋ'woo jɛ bɛɛ liboo si dzɔɔ yi shiiti li ŋkumɛ-ɛ, yi nduŋgi si dzaaŋ yi wami. Jɛ yi ntɛ̀ ŋ'woo yilu tɛ̀ yeti si kɔɔŋ yi bɛniiŋ kuti. \v 3 Be tɛ̀ yuuti jumi chimu chi fɛŋ li kabara-a limfwe bɛ biee bi yoŋ bi binɛɛ biɛɛ mɔɔ bɛkaaŋ baa. Wumu tɛ̀ nuuŋ yɛ lu wu tɛ̀ kii jumi chilu fuki nɛɛ bɛniiŋ bɛnchuki gwii bɛ kitsɔ mbaanyɛɛ ntsɔ bɛnɛɛ baa nsiŋ kɛ, nuuŋ be bɛ bɛ tɛ̀ ya li tsaŋ yi bibifi-i li nshɛ-ɛ. \v 4 Bani nuuŋ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ mɛɛŋ ki biifi kɛ yí yi be bɛ bukɛɛŋ kɛ, kifɛ be tɛ mɛɛŋ saa ki kɛɛ kɛ bukɛɛŋ kɛ. Ɛ be bɛ ti shiiŋ be biki Ŋwanɛ Nshɔɔŋ mɔɔ nuuŋ fɛŋ fɛ giiŋgi le. Bɛniiŋ bani nuuŋ bɛ bɛ tɛ̀ ya lɛ kiŋgɔkɛ ki bɛniiŋ lɛ lɛnti kichu be nuuŋ si muntaaŋ mu Nyɔ-ɔ mu ŋkosi bɛ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ. \v 5 Kinsɛɛ ti mɛɛŋ kɛɛ saa ki bo kɛ li bimfimu bi bee kɛ. Be nuuŋ fibee findzɔŋ nsiŋ. \s Tefɛ chi bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ bɛtɛɛtu \p \v 6 Nse ntuu ndza ŋɛŋ nchindaa wu Nyɔ wumu si jiindi kiboo kintikinti. Tɛ̀ gii kɛmi ntoŋ wu dzeeŋ wu kimakɛ le laŋɛ li bɛniiŋ bɛ nuuŋ li nshɛ-ɛ bɛchu. Tɛ̀ gii nuuŋ le laŋɛ li tɛɛŋ chichi, bɛ li bitoŋ bichu-u, mɔɔ bɛniiŋ bɛ yeti mɔɔ nuuŋ jɛ́ yi la le, mɔɔ bɛniiŋ bɛ la le. \v 7 Nchindaa wulu se dzaaŋ lɛwe le, “Nɛ chɛndi yɛɛŋ Nyɔ nɛ bundi yi, kifɛ mfi we wu nsawu kɔchɔɔ. Nɛ nyɛɛ yɛɛŋ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li yi-i, yi tɛ̀ tɔŋ kiboo bɛ nshɛ mɔɔ dzɔɔ yi nyɔŋa bɛ bitsii bi dzɔ́ɔ buti li bi-i.” \p \v 8 Nchindaa wu Nyɔ wumu wu kifɛ, se tuu biki wu tiiti le, “Babilɔŋ wu nyɔŋa weɔ kituŋ, wu weɔ. Ɛ wu wu fɛ bitoŋ bichu woŋ ntsɛ we wu bukwɛɛ si mbiiŋ.” \p \v 9 Nchindaa wu Nyɔ wu ki kitɛɛtɛ biee be tɛ, tuu dzɛŋgi lɛwe ŋge le, “Ɛ wi mɔŋ wu nyɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li nyaŋ yi koofi yi yɛɛ bɛ kee ki bɛ chɔ ki nuuŋ mfisɛ yi nyaŋ yilu, kɛmi tɛ biooŋ fɛ lii kɛ li kibɛnɛ-ɛ, \v 10 kɛ gii woŋ mbiiŋ mɛ nuuŋ sheŋ yi Nyɔ yi fuuti. Sheŋ yilu nuuŋ ɛ wu yiiki lɛ fika fiee li mfisinɛ nsiŋ. Wɛɛ wi bɛ gii bɛ naa bɛ lɔŋ wu li fiee fi duti si muŋkaŋ, ni ŋiŋgi ŋgɛ fe. Fini gii naa fi nuuŋ li bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ waaŋ bɛ li Ŋwanɛ Nshɔɔŋ li limfwe. \v 11 Njiŋ gii naa me ni me jiinyi nɛɛ mfi kwi ma nsiŋ fɛ bɛ lɔŋ be li ŋgɛ wulu-u. Bɛniiŋ bɛ nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li nyaŋ yi koofiyi be nɛki li kee ki bɛ chɔ ki nuuŋ mfisɛ yi nyaŋ yilu mɔɔ bɛniiŋ bɛ kɛmi biooŋ yi bukooŋ bwee nuuŋ tɛ naa kɛmɛ mfufinɛ li ŋgɛ wu bee fɛnshaaŋ kɛ butuu kɛ.” \v 12 Fini giiŋgi fiɛɛ li bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛ yi nuuŋ bɛ be, be kichi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ, bɛ giki shéŋ li Jiso le be kɛmi le be ni be kɛndi shéŋ. \p \v 13 Nse ndza ŋ'woo jɛ yeti li kwɛɛŋ wu Nyɔ-ɔ yi tiiti li mi-i le, “Tsɛɛ fini Mbɛɛchɛ dɛɛni ŋgɛnu limfwe kinɛɛtinɛ kinɔŋa kɛɛ li bɛniiŋ bɛ kwiyɛ ɛ be tɛ̀ taashɛ bɛ Taa.” Fiana yi Nyɔ teendi le, “Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa nuuŋ ki bee chɛɛŋ, kifɛ be gii be fufɛ li bɛntɔnyɛ bɛ bee, nimɛ chi bee chi dzeeŋ ni chi biki be.” \s Ŋ'wechɛ wu nuuŋ nsawu wu Nyɔ \p \v 14 Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, nse ndza mbichɛ ŋɛŋ kikuŋ ki nɛŋgi ni ncherere, ɛ wi shee li kikuŋ kilu linti tɛ̀ bosini Ŋwanɛwi. Ɛ wu beeŋ kifɔ ki bumfɔ-ɔŋ ɛ bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi, kɛmi kiŋ'wo lɛ bɔ ki keeti. \v 15 Nchindaa wu Nyɔ wumu se dza bo li yih yi muntofi-i, waŋ wi wu tɛ̀ shee li kiku-uŋ linti ŋge, tee le, “Nɛɛki Kiŋ'wo ko ɔ ni ɔ wechi ŋ'wechɛ lu. Mfi wu ŋ'wechɛ kɔchɔɔ kituŋ, kikoo ki nshɛ kɔchɛ kɛɛ ki wechɛ.” \v 16 Fi se ka le, wi wu tɛ̀ shee li kiku-uŋ wɛ tɛ̀ biee shiiki Kiŋ'wo kee li kikoo ki nshɛ-ɛ, bɛchi wechi bɛ ki li nshɛ-ɛ. \p \v 17 Nchindaa wu Nyɔ wumu se tuu bo li yih yi muntofi-i liboo, kɛmi tɛ Kiŋ'wo ki keeti lɛ bɔ. \v 18 Nchindaa wu Nyɔ wumu biee bo fɛ taantaa chi muntofi-i, ɛ tɛ nuuŋ wu wu kɛmi buŋga bu wi-i. Se dzaaŋ lɛwe ŋge li wumu wu tɛ̀ kɛmi Kiŋ'wo kɛɛ le, “Nɛɛki Kiŋ'wo ko ɔ soomɛ bichuŋ bi muntaaŋ mu mbiiŋ lɛ lu li nshɛ-ɛ, kifɛ muntaaŋ mulu yɛri mwɛ kituŋ.”\f + \fr 14:18 \fr*\ft Muntaaŋ muni nuuŋ lɛ jɛ́ yi bala le, “grapes.”\ft*\f* \v 19 Nchindaa wu Nyɔ wulu biee shiiki Kiŋ'wo kee li nshɛ-ɛ, soomɛ muntaaŋ mu mbiiŋ lɛ mu li nshɛ-ɛ, banchɛ, turi lɛ kisɔ kinɔŋa-a ki bɛ seendi mbiiŋ le, fini se fiɛɛ fiee fi doonchi sheŋ yi Nyɔ yi fuuti yi gii naa fɛ bɛ bɛniiŋ. \v 20 Bɛ se tuu bɛ seendi muntaaŋ mu mbiiŋ lɛ mulu bɛ bikaa lɛkuuŋ lɛ kito-oŋ, mu se busi nuuŋ ŋgɔŋ, me yɛki me buti bɛ kimfimɛ ki kiku-uŋ yɛɛŋ, mɛ letini me giiŋgi, me buti si bɛma gii fɛɛ. \c 15 \s Bɛŋgɛ bɛ mfomɛnyaaŋ bɛ nuuŋ bɛ kimɛrisɛ-ɛ \p \v 1 Nse ndza ntuu ŋɛŋ ŋwaani fiee fimu fi wondini kimfimɛ ŋge liboo, nuuŋ fiee fi nɔŋa. Ɛ tɛ̀ nuuŋ bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ mfomɛnyaaŋ be kɛmi bɛŋgɛ mfomɛnyaaŋ bɛ nuuŋ bɛ kimɛrisɛ-ɛ le be nyɛ li bɛniiŋ li, kifɛ bani nuuŋ bɛ Nyɔ gii yi mɛɛshi yi doonchɛ sheŋ yee yi fuuti lu. \p \v 2 Ntuu ndza ŋɛŋ fiee fimu fi bosini dzɔɔ yi nyɔŋa yimi yi nuuŋ ɛ bɛ tɛ̀ fiinsɛ bɛ wi, yi miɛŋini nɛɛ si miadɔŋ. Bɛniiŋ bamu lemi li dzɔɔ yi nyɔŋa yilu-u lichiŋ nuuŋ bɛ tɛ̀ sɔ nyaŋ yi koofi yi yɛ bɛ kee ki bɛ chɔ ki nuuŋ mfisɛ yi nyaŋ yilu mɔɔ biooŋ yi kiŋwaati yi nuuŋ bukooŋ bu nyaŋ yilu-u. Be tɛ̀ lemi fe be kɛmi kɔɔŋ yi Nyɔ lɛ bɔ, \v 3 be yuuti jumi chi Mɔɔsɛ wi wu nimɛ wu Nyɔ bɛ jumi chi Ŋwanɛ Nshɔɔŋ lɛ. Be tɛ̀ yuuti le, \q1 “Hooo Taa Nyɔ wu Kɛmi Buŋga Buchu, \q1 biee bi ɔ feti nuuŋ nɛɛ bi nɔŋa bɛ bi tɛɛmi. \q1 Ɔ nuuŋ Mfɔŋ wu bitoŋ bichu,\f + \fr 15:3 \fr*\ft Biŋwaati bi fichi bimu kɛmi le, “Mfɔŋ wu mfi kwi,” bimu le, “Mfɔŋ wu bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ.”\ft*\f* \q1 Dze yi ɔ feti biee le nuuŋ yi tsaaŋ bɛ yi chɛɛŋ. \q1 \v 4 Hooo Taa, wi wu nuuŋ tɛ chɛŋ wɛ kɛ, tɛ guumɛ le ni bundi wɛ kɛ nuuŋ noo? \q1 Ba nɛɛ wɛ kwaa ɔ wuuti. \q1 Bitoŋ bichu gii bi ni bi bɛɛ bi nyɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li wɛɛ, \q1 kifɛ be ŋɛŋ baa le biee bi ɔ feti nuuŋ bi tsaaŋ.” \p \v 5 Lɛjiŋ lɛlu ndza mbichɛ, ŋɛŋ si bɛ gwiyɛ yih yi muntofi yi liboo yi nuuŋ kigɔɔnɛ ki doonchi le Nyɔ yɛ bɛ bɛniiŋ. \v 6 Bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ mfomɛnyaaŋ bɛ tɛ̀ kɛmi bɛŋgɛ bɛ mfomɛnyaaŋ baa tuu be bo li yih yi muntofi yilu-u. Be tɛ̀ chuumɛ ndú yi miɛɛfi yi gbɛŋgi yi miɛŋini, be wa kɔndɛ li bɛ ŋkondi-i ɛ bɛ tɛ̀ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi. \v 7 Fiee fimumkpaŋ li kintutu ki biee bimu biyoŋ bi binɛɛ biɛɛ fi nyɛ bɛke mfomɛnyaaŋ li bɛnchindaa bɛ mfomɛnyaaŋ baa ɛ bɛ tɛ̀ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi. Bɛke baa tɛ̀ yisɛ bɛ sheŋ yi Nyɔ yi fuuti yi nuuŋ lu mfi kwi ma nsiŋ. \v 8 Yih yi muntofi se dza yi yisɛ bɛ njiŋ mɛ dzɛti fɛ kiŋ'wofu ki Nyɔ-ɔ li buŋga bwee li. Fi se tuu fi nuuŋ le wi tɛ̀ mɛɛŋ ki mɔ-ɔŋ nlɛ li yih yi muntofi yi Nyɔ yilu-u kɛ, nsiiŋ gɛɛŋ bo si bɛŋgɛ bɛ mfomɛnyaaŋ bɛ bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ mfomɛnyaaŋ baa tɛ̀ kɛmi le be nyɛ li bɛniiŋ li baa ma. \c 16 \s Bɛke bɛ mfomɛnyaaŋ bɛ sheŋ yi Nyɔ yi fuuti \p \v 1 Ndza ŋ'woo jɛ yimi yɔ liboo li yih yi muntofi yilu-u li bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ mfomɛnyaaŋ baa li le, “Gɛnɛ yɛɛŋ nɛ shooshɛ sheŋ yi Nyɔ yi fuuti yi nuuŋ lɛ bɛke bɛ mfomɛnyaaŋ baa, li nshɛ-ɛ.” \v 2 Nchindaa wu Nyɔ wu ŋkosi gɛɛŋ shooshɛ we ke wu sheŋ yi Nyɔ yi fuuti li nshɛ-ɛ. Bikɔti bi koofi yi bi tɔnyi, kɔɔ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kɛmi ŋkiki wu nyaŋ yi koofi yi yɛ be nyɛɛ mɔɔ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li kee ki bɛ chɔ ki nuuŋ mfisɛ yi nyaŋ yilu. \v 3 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga kifɛ shooshɛ we ke li dzɔɔ yi nyɔŋa, dzɔɔ yilu fiiki yi to si ŋgɔŋ mɛ gwini chi wi-i. Fiee fichu fi tɛ tsiiŋ li dzɔɔ yilu-u kwi. \v 4 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga kitɛɛtɛ shooshɛ we ke li dzɔ́ɔ yi beki-i mɔɔ li bintsii bi dzɔ́ɔ buti li bi-i, yi dza yi to ŋgɔŋ. \v 5 Nse ŋ'woo si nchindaa wu Nyɔ wu bichi fɛ dzɔ́ɔ yilu-u tee le, \q1 “Nyɔ, ɔ nuuŋ Nyɔ yi nuuŋ tsaaŋ lɛ dze yi ɔ sondini bɛnsa bani le-e. \q1 Wɛ wu nuuŋ dɛɛni, wu tɛ̀ saa wu nuuŋ lu. \q1 Hooo Nyɔ, wɛ wu wuuti. \q1 \v 6 Bɛniiŋ bani baa bɛ ŋgɔŋ mɛ bɛniiŋ bɛ nuuŋ bo-o \q1 mɔɔ mɛ bɛ ntomfɔŋ bo maa li tsaŋ yi bee. \q1 Ɔ se nyɛ ŋgɔŋ li bee, be woŋ. \q1 Fini fiɛɛ nɛɛ kinsomfu kibee.” \m \v 7 Ndza ŋ'woo si jɛ bo fɛ taantaa chi muntofi yi teendi le, \q1 “Ɛɛ Taa Nyɔ yi Kɛmi Buŋga Buchu, \q1 ɔ sondini bɛnsa bo ɔ biki dze yi chɛɛŋ bɛ yi tsaaŋ.” \p \v 8 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga kinɛɛ shooshɛ we ke nuuŋ li jobɛ-ɛ, jobɛ kɛmɛ dze chi se bɛchi chi tɔnyi bɛniiŋ si wi. \v 9 Ntɔnyɛ wu nyɔŋa tɛ buti li jobɛ-ɛ wu tɔnyi bɛniiŋ. Se nuuŋ le be ti mɛɛŋ ki fiiki kɛ shéŋ yibe, le be ni be piɛti Nyɔ kɛ. Be tuu be bifisi bukooŋ bu Nyɔ-ɔ yi kɛmi Buŋga bu bɛŋgɛ bani bubifisɛ. \p \v 10 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga kitiinɛ shooshɛ we ke nuuŋ li kabara wu nyaŋ yi koofi yi yɛ-ɛ, kwɛɛŋ wu nyaŋ yilu tɛ̀ sɛki dza wu jiiŋ. Bɛniiŋ nuuŋ li ntɔnyɛ be numi niiŋ yibe. \v 11 Be dza be yeti jɛ́ yi bifi li Nyɔ yi nuuŋ liboo kii ntɔnyɛ wu bikɔti bi bee. Se nuuŋ le be tɛ mɛɛŋ ki fiiki kɛ biŋge bi bee kɛ. \p \v 12 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga busɔɔ se shooshɛ we ke nuuŋ li dzɔɔ yi nyɔŋa yi Yuflɛt, dzɔɔ yilu se tuu yi wondɛ, le nachɛ dze le bɛmfɔŋ bɛ buti lɛ kimbɛ ki jobɛ tɛti chi kɛti le-e. \v 13 Ndza ŋɛŋ fiana yi tii yimi shɛɛ yi bosini biŋkwɛɛnu. Yi buti lɛ kimfimɛ ki kiŋguuŋ ki nyaŋ yi bosini nyaŋ yi dzɔɔ yɛɛ, bɛ kimfimɛ ki nyaŋ yi bɛndi yi yɛɛ, mɔɔ kimfimɛ ki wi wu yɛŋgi le nuuŋ ntomfɔŋ wu Nyɔ wɛɛ. \v 14 Fiana yini nuuŋ bɛnchindaa bɛ Kiŋkundi-i. Ɛ yi yi tɛ̀ feti biee bi doonchi buŋga bu bee. Yi deŋgi yi giiŋgi fɛ bɛmfɔŋ bɛ bitoŋ bichu-u li kikoo ki nshɛ-ɛ, yi banchi be le yi nachɛ be kii dziŋ yi gii naa yi nuuŋ jobɛ chi nɔŋa chi Nyɔ yi Kɛmi Buŋga Buchu-u. \p \v 15 Jiso tiitɔɔ le, “Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, mbɛɛɔ si wih. Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa kɛɛ ki wi wu mɛɛŋ ki lee kɛ, wu kɛmi ndú li wuu bwiŋ le kii ni tuu dza ni buti tiŋ kilɛrɛ le bɛniiŋ bɛ ŋɛŋ kɛ tiŋ kilɛrɛ yee kɛ.” \p \v 16 Fiana yilu se tuu yi banchɛ bɛmfɔŋ bɛlu fɛ kintsii ki bɛ tɛ̀ teenyi lɛ jɛ́ yi Hiburu-u le Amagedɔŋ. \p \v 17 Nchindaa wu Nyɔ wu kiŋga mfomɛnyaaŋ shooshɛ we ke li mfiee li. Jɛ yimi se bo li yih yi muntofi-i fɛ kabara-a, yi yɔ lɛwe le, “Fi ji fiɛɛ!” \v 18 Dzaaŋ dza yi lɛɛbi, yi wami, yi nduŋgi nshɛ sɛɛsi bɛ buŋga ŋge. Ŋwaani wɛɛ nsɛɛsɛ wu nshɛ tɛ̀ sɛɛsɛ bɛ buŋga ŋge ni ti mɛɛŋ saa kɛ le nuuŋ lu mbɛɛchɛ si wi tɛ bɛchi nuuŋ li nshɛ-ɛ kɛ. Nsɛɛsɛ wulu tɛ̀ nuuŋ bu biɛɛ ŋge. \v 19 Kitoŋ ki nɔŋa gatɛ ki to bimbɛ bitɛɛtu. Bitoŋ bi tɛɛŋ kɛɛshi. Nyɔ tɛ̀ kimi kitoŋ ki nɔŋa ki Babilɔŋ kini, nyɛ fika fi sheŋ ye yi fuuti li ki-i le ki siri. \v 20 Biŋgeŋ bichu kifi, se bɛŋkumɛ laayɛ tɛ. \v 21 Biŋ yi nyɔŋa yi nyɔŋa tuu yi weyi liboo yi mumkpaŋ mumkpaŋ luuti si bɛ kilo mbaanyɛɛ. Biŋ yilu weyi li bɛniiŋ li. Be se tuu nɛɛ be yeti jɛ́ yi bifi li Nyɔ-ɔ, kifɛ yi tuumi yɛ ŋgɛ wu biŋ li bee, ŋgɛ wulu yɛki buŋga. \c 17 \s Ŋgi wu kinjikwiiŋ bɛ nyaŋ yi bɛndi yi \p \v 1 Nchindaa wu Nyɔ wumu lɛ bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ mfomɛnyaaŋ bɛ tɛ̀ kɛmi bɛke bɛ mfomɛnyaaŋ baa dza bɛ tee li mi-i le, “Bɛ, ŋgii ndoonchɛ wɛ ŋwaani ŋgɛ wu bɛ gii bɛ nyɛ li ŋgi wu kinjikwiiŋ wu shee li dzɔɔ yi nyoŋa yɛɛ. \v 2 Kinjikwiiŋ kini nuuŋ ki bɛmfɔŋ bɛ li nshɛ yini-i feti bukwɛɛ bɛ ki, ntsɛ we wu bukwɛɛ wuni kɔɔ ɔ bɛniiŋ bɛ li nshɛ yini-i si mbiiŋ.” \p \v 3 Nchindaa wu Nyɔ wulu dza dzɔ mi ɛ ntɛ̀ nuuŋ li tsaŋ yi Fiana yi Nyɔ-ɔ, gɛɛŋ bɛ mi li bukaka. Ŋɛŋ kwɛɛŋ wumu ɛ wu shee lɛ nyaŋ yi bɛndi yi-i, yi yɛchi ni gaa ɛ yih yisɛ bɛ mɛŋkooŋ li yi-i bwiŋ me bifisi bukooŋ bu Nyɔ-ɔ. Nyaŋ yilu tɛ̀ kɛmi bikoo mfomɛnyaaŋ bɛ shé yoofi. \v 4 Kwɛɛŋ wulu tɛ̀ sa ndú yi bɛniiŋ bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa yi yɛchi, se miɛŋini bwiŋ bɛ munchi mu bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi mɔɔ ŋwaani ta yi tɛɛmi kwa yimi bɛ ŋwaani biee bi tɛɛmi kwa bimu. Tɛ̀ gii kɛmi fika lɛ wuu bɔ ɛ bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi ɛ fi tɛ̀ yisɛ bɛ biee bi bɛndi yi mɔɔ nyɛŋ yi bukwɛɛ. \v 5 Bɛ tɛ̀ tsɛɛ bukooŋ bumu wu fɛ lii bu nuuŋ lɛ ŋgaŋgaa li le, “Babilɔŋ wu nyɔŋa wu ni binjiŋkwiiŋ mɔɔ wu biee bi bɛndi yi bi li nshɛ yini-i.” \v 6 Nse ŋɛŋ kwɛɛŋ wɛ ɛ wu woŋ ŋgɔŋ mɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛ bɛ tɛ̀ woyɛ be kii Jiso, me kɔɔ wu si mbiiŋ. \p Si ntɛ̀ ŋɛŋ kwɛɛŋ wulu lɛ, kimfimɛ wondɛ mi ŋge. \v 7 Nchindaa wu Nyɔ wɛ bii li mi-i laa, “Kimfimɛ wondini wɛ kii la? Ŋgii mfusi wɛ kinyi ki fiee fi kwɛɛŋ wuni bɛ nyaŋ yi bɛndi yih yini yi kɛmi bikoo mfomɛnyaaŋ bɛ shé yoofi yi tuuti wu yini. \v 8 Nyaŋ yi bɛndi yi yini, yi ɔ ŋɛŋ yini tɛ̀ nuuŋ lu, dɛɛni yani yi mɛɛŋ yɛ lu kɛ. Yi gii yi bo likwiiŋ fɛ kitoo ki shiiti ni wuuŋŋ kɛɛ, yi yɛɛ lɛwe yi gɛɛŋ fɛ bɛ gii bɛ lɛɛ yi fe. Kimfimɛ gii ki wondɛ bɛniiŋ bɛ nuuŋ li nshɛ-ɛ bɛ ti mɛɛŋ saa kɛ le be tsɛɛ mɛŋkooŋ mɛ bee lɛ kiŋwaati ki bɛniiŋ bɛ kɛmi ntsɛ-ɛ mbɛɛchɛ si nshɛ tɛ̀ bɛchi kɛ. Ki gii ki wondɛ be si be gii be ni be ŋiŋgi nyaŋ yini, kifɛ nyaŋ yini tɛ̀ nuuŋ lu, se nuuŋ le yi mɛɛŋ yɛ lu kɛ, yi mɛɛŋ yɛ se yi tuu yi bɛ kɛ. \v 9 Fini nuuŋ fiee fi wɛki bufii bunɔŋa. Bikoo bi nyaŋ yɛɛ bi mfomɛnyaaŋ biɛɛ nuuŋ bɛŋkumɛ mfomɛnyaaŋ bɛ kwɛɛŋ wɛ shiiti lu. Bikoo bilu nuuŋ tɛ bɛmfɔŋ mfomɛnyaaŋ. \v 10 Bɛmfɔŋ bɛ bɛtiinu we baa kituŋ, mumkpaŋ mɛɛŋɔ sɛki, wumu mɛɛŋɔ ki bɛ-ɛ kɛ. Wɛɛ naa bɛ lɔɔ, ni kɛmi le nuuŋ lu nɛɛ li mfi niiŋ li. \v 11 Fi kii nyaŋ yi bɛndi yi yɛ yi tɛ̀ nuuŋ lu, yi se mɛɛŋ yɛ lu kɛ, yi yɛ tɛ mfɔŋ, mfɔŋ wuni nuuŋ wu kiŋga nyaaŋ, se nuuŋ le wɛ li kintutu ki bɛmfɔŋ bɛ mfomɛnyaaŋ baa. Wɛɛ gii ke wu naa wu bɛ tɛ, gii gɛɛŋ fɛ bɛ gii bɛ lɛɛ wu bu lɛɛwu. \p \v 12 Shé yi yoofi yi ɔ ŋiŋgi yini nuuŋ bɛmfɔŋ bɛ yoofi bɛ bɛ mɛɛŋ ki nyɛ kɛ buŋga bu nsawuu li bee kɛ. Bɛ gii naa bɛ kokɛ be, se be tuu be kɛmɛ buŋga le be ni be sɛki bɛ nyaŋ yi bɛndi yi yɛ. Se nuuŋ le be gii be saa ntaŋ wu mfi mumkpaŋ kwaa. \v 13 Bani bɛchu kɛmi baa nɛɛ mbeechɛ mumkpaŋ. Be gii be nyɛ buŋga bubee bu nsawuu buchu li nyaŋ yi bɛndi yi yɛ-ɛ. \v 14 Be gii be banchɛ be toŋ dziŋ bɛ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ, Ŋwanɛ Nshɔɔŋ se yaa be, kifɛ nuuŋ Taa wu bɛtaa bɛchu tuu nuuŋ Mfɔŋ wu bɛmfɔŋ bɛchu. Gii naa toŋ yaa bɛ bɛniiŋ bee bɛ wu teeŋ wu tsaa be lemi bɛ wu mfi kwi.” \p \v 15 Nchindaa wu Nyɔ wɛ tee li mi-i le, “Dzɔɔ yi ɔ bee ɔ ŋɛŋ kinjikwiiŋ kɛɛ shee li yi yɛ nuuŋ ŋwaani bɛniiŋ bɛ bintutu bi bɛniiŋ lɛ mɔɔ bitoŋ bɛ bɛniiŋ bɛ yeti jɛ́ chichi chichi. \v 16 Se shé yi yoofi yi ɔ bee ɔ ŋɛŋ yɛɛ nuuŋ yi, yi bee nyaŋ yi bɛndi yi yɛ gii be ni be baanini kinjikwiiŋ kɛɛ. Bɛ gii naa bɛ fweeni biee biee bichu se shɛ tiŋ kilɛrɛ, bɛ ŋɔɔnyɛ nyaŋ ye, bɛ mɛɛshi bɛ tɔŋ wu bɛ wi. \v 17 Fini nuuŋ ɛ Nyɔ yi gɛɛ li shéŋ yi bee le be fɛ fiee fi yi kɔŋgisi, yi tuu yi fɛ le be ni be kɛmi kimbeenchɛ kimumkpaŋ le nyɛ buŋga bubee bu nsawuu li nyaŋ yi bɛndi yi yɛ-ɛ gɛɛŋ bo si jɛ yi Nyɔ gii yi bɛ yi kɔchɛ. \v 18 Kwɛɛŋ wɔɔ bee ɔ ŋɛŋ wɛ nuuŋ kitoŋ ki nɔŋa ki kɛmi buŋga lɛ bɛmfɔŋ bɛ li nshɛ yini lɛwe bɛchu.” \c 18 \s Si kitoŋ ki Babilɔŋ gii ki we \p \v 1 Lɛjiŋ lɛlu ŋɛŋ nchindaa wu Nyɔ wumu shiiti bɛɛ liboo kɛmi buŋga bu nɔŋa, kiŋ'wofu kee bɛndi li kikoo ki nshɛ-ɛ kichu. \v 2 Se dzɛŋgi liboo bɛ jɛ yi tɛɛmi le, “Babilɔŋ wu nyɔŋa weɔ kituŋ! Wu weɔ kituŋ! Wu toɔ fɛ bintsii bi bɔɔŋ bɛ kiŋkundi tsiiŋ fe-e. Wɛ ntuuŋ wu fiana yi tii chichi. Wɛ ntuuŋ wu muniiŋ mu nyɛŋ bɛ mu bɛ baanini munchu. \v 3 Wu weɔ kituŋ kifɛ bitoŋ bichu woŋ biɛɛ ntsɛ we wu nyɛŋ yi bukwɛɛ wu kɔɔ be si mbiiŋ, bɛmfɔŋ bɛ li nshɛ-ɛ fɛ baa ntsɛ wu nyɛŋ bɛ wu. Bɛniiŋ bɛ wa-aŋ bɛchu bɛ li nshɛ-ɛ loo baa kii wu kii kwa wee wuu banchɛ ŋge.” \p \v 4 Nse ntuu ŋ'woo jɛ yimi dzɛŋgi liboo yi tiiti le, \q1 “Bɛniiŋ beŋ, bo yɛɛŋ fe, \q1 kiiŋ nɛ ni lɛ li bibifi biee li kɛ, \q1 bɛ le kiiŋ nɛ ni lɛ tɛ li ŋgɛ wu gii naa bɛ lɛ wu-u kɛ. \q1 \v 5 Bibifi biee gbɛɛŋ biɛɛ bi yisɛ bi bo liboo, \q1 Nyɔ kimi yɛ wu li biee biee bibifi-i. \q1 \v 6 Bɛ fɛ bɛ wu si feti li bɛniiŋ bamu-u. \q1 Bɛ sooŋ wu li kiŋge kee li kiŋga kifɛ. \q1 Bɛ gɛɛ mbiiŋ mɛ nuuŋ ŋgɛ, \q1 muka mumfɛɛŋ lɛ fika fi ti giki li bɛniiŋ bamu le, \q1 bɛ nyɛ li wuu le woŋ. \q1 \v 7 Bɛ fichɛ ŋgɛ bɛ ntɔnyɛ bɛ nyɛ li wuu, \q1 nɛɛ si tɛ̀ gii tsakisi yi li bunɔŋa-a linti jii kikuuŋ kee. \q1 Shiiti juti ŋkondi tiiti le, \q1 ‘Nnuuŋ Yaa li kabara, \q1 nnuuŋ yɛ kwɛɛ ŋku kɛ, \q1 nnuuŋ ntɛ̀ naa le ni ndii nseti kikoo kɛ.’ \q1 \v 8 Si tiiti lɛ, ɛ nɛɛlɛ si ŋgɛ gii bɛ li wuu jobɛ chi mumkpaŋ. \q1 Chigɔŋ gii chi we li wuu ni dii seti kikoo. \q1 Dzeeŋ gii yi kɔɔ wu. \q1 Bɛ gii bɛ tɔŋ wu bɛ wi, \q1 kifɛ Taa Nyɔ wu gii saa wu nuuŋ wi wu kɛmi buŋga. \s Bɛniiŋ bɛ li nshɛ-ɛ gii be ni be dii Babilɔŋ \p \v 9 Bɛmfɔŋ bɛ li nshɛ-ɛ bɛ tuu be feti nyɛŋ yi bukwɛɛ bɛ wu, be jii kikuuŋ bɛ wu, be gii be ni be dii be fieŋgi mfi wu be ŋɛŋ si njiŋ yɛki li wuu mɔɔ si duti. \v 10 Be gii be ni be lemi mfiiŋ bɛ chɛnɛ, be se ni be ŋiŋgi si bɛ ŋwɛki bɛ wu. Be gii be ni be jaachi yi yi be tiiti le, ‘Hebee! Hebee! Babilɔŋ, wɛ wu kitoŋ ki nɔŋa! Ɔ nuuŋ kitoŋ ki ko! Ŋgɛ geeŋ wu bɛ li wɛ mfwaa mumkpaŋ ni?’ \p \v 11 Bɛniiŋ bɛ wa-aŋ bɛ li nshɛ-ɛ gii be ni be dii wu be seti bikoo kifɛ wi mɛɛŋ yɛ lu wu gii naa ni guti biee bi bee kɛ. \v 12 Wi mɛɛŋ yɛ lu wu gii ni guti biee bi bee si bi bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi kɛ ki ncherere, kɛ bi bɛ nachɛ bɛ ŋwaani ta yi tɛɛmi kwa, kɛ bige bi fɛŋkeŋ bi tɛɛmi kwa. Nɛɛ si wi mɛɛŋ yɛ lu wu gii ni guti ndú yi be yi shiŋgii kɛ yi yɛchi ŋgɛmiŋgɛmi, kɛ yi nuuŋ miɛfimiɛfi, kɛ yi yɛchi gaa kɛ. Wi mɛɛŋ yɛ lu wu gii ni guti biti bi bee bi sɛɛndi shuuŋŋ, kɛ biee bi bee bichu bi bɛ nachɛ bɛ bige bi kiyɔ-ɔ bɛ biee bichu bi bɛ nachɛ bɛ biti bi tɛɛmi kwa kɛ kikwa kɛ kitu mɔɔ ta yi lɛɛbi kɛ. \v 13 Wi mɛɛŋ yɛ lu wu gii ni guti biti bi bee bi bɛ feti mɛɛŋ mɛ sɛɛndi lu mɔɔ biee bi sɛɛndi bi bɛ deeki biee lu mɔɔ kidzoma mɔɔ ŋwaani mɛɛŋ mɛ sɛɛndi mamu, mɔɔ ŋwaani kidzoma kimu kɛ.\f + \fr 18:13 \fr*\ft Ŋwaani kidzoma kini nuuŋ lɛ jɛ́ yi Bara-a le, “fraŋkinsɛŋ”, se ŋwaani biee bi sɛɛndi bini nuuŋ tɛ le, “mɛɛr”.\ft*\f* Mɔɔ mbiiŋ mɔɔ mɛɛŋ mɔɔ musu mɛ giiŋ lɛ bɛ giiŋ yi fɔŋ kɛ. Wi mɛɛŋ yɛ lu wu gii ni guti bɛnaŋ bɛ bee mɔɔ nshɔ́ɔŋ mɔɔ bikuŋ mɔɔ bikpɔtɔ bi bee bi nyáŋ chiiti kɛ. Wi mɛɛŋ yɛ tɛ lu wu gii ni guti bɛniiŋ bɛ bee bɛyoŋ bɛ bɛ kabini li bɛmfa-a kɛ. \v 14 Bɛ gii bɛ ni bɛ tiiti li wu le, ‘Biee bichu bi shéŋ ya tɛ̀ nuuŋ li bi-i gɛɛŋ biɛɛ waaŋ, kwa wa bɛ bunɔŋa bwo buchu ma bwɛɛ, ɔ mɛɛŋ yɛ ɔ tuu ɔ naa ɔ ŋɛŋ bi kɛ.’ \v 15 Bɛniiŋ bɛ wa-aŋ bɛ tɛ̀ kabini biee be jii mbeŋ li tsaŋ yee li, gii be leŋ mfiiŋ bɛ chɛnɛ si be bichi wu ŋiŋgi ŋgɛ lɛ. Be gii be ni be woki kwe lɛwe ŋge, be ni be seti bikoo be jaachi yi be tiiti le, \v 16 ‘Hebee mi! Hebee mi! Nshiiŋ yi ŋge li kitoŋ ki nɔŋa kini-i, ki tuu ki sɛti ndú yi shiŋgii kɛ yi yɛchi ŋgɛmiŋgɛmi kɛ yi yɛchi gaa, yi miɛŋini bɛ biee bi bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi kɛ ŋwaani ta yi tɛɛmi kwa yimi kɛ ŋwaani biee bi tɛɛmi kwa bimu. \v 17 Bɛ yɛnsi baa bunɔŋa bwee li kikaa ki mfi-i kimumkpaŋ?’ \p Bɛte bikoo bɛ yíh yi dzɔɔ lɛ bɛ bɛniiŋ bɛ deŋgi lɛ yíh yi dzɔɔ li mɔɔ bɛ nindi le mɔɔ bɛniiŋ bɛchu bɛ deŋgi li dzɔɔ be kabini waŋ, be gii be leŋ tɛ mfiiŋ. \v 18 Be gii be ni be ŋiŋgi si njiŋ yɛki mɛ duti be tuu be ni dii be kweŋgi le, ‘Kitoŋ ki tuu ki nuuŋ si kitoŋ ki nɔŋa kini nuuŋ ki la?’ \v 19 Be gii be ni be lendi kiboŋ li fa be dii kwe be seti bikoo, be ni be dii be kweŋgi le, ‘Hebee mi! Hebee mi! Nshiiŋ yi ŋge li kitoŋ ki nɔŋa kini-i ki bɛniiŋ bɛchu bɛ kɛmi yíh yi dzɔɔ loo baa li bunɔŋa bwee li! Bɛ yɛnsi baa wu li kikaa ki mfi kimumkpaŋ ni?’ \v 20 Beŋ bɛ nuuŋ li kwɛɛŋ wu Nyɔ-ɔ, nɛ nɛki finɛ li fiee fi kɛti bɛ wuu. Beŋ bɛchu bɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛ bɔɔŋ bɛ nto-oŋ bɛ Jiso-o mɔɔ bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛchu, nɛ nɛki yɛɛŋ kifɛ Nyɔ sondɛ yɛ nsa li fiee fi wu fɛ bɛ be-eŋ!” \p \v 21 Nchindaa wu Nyɔ wu tɛɛmi wumu se dza too tɛtɛ chi nɔŋa si jeni chi nɔŋa, shiiki chi shee li dzɔɔ yi nyɔŋa ni guuu. Si wu shiiki lɛ tuu tee le, “Ɛ nɛɛ lɛ si bɛ gii bɛ shiiki wɛ wu kitoŋ ki nɔŋa ki Babilɔŋ ɔ shee bɛ buŋga lɛ, bɛ tɛ tuu le bɛ ŋɛŋ wɛ kɛ. \v 22 Bɛ mɛɛŋ yɛ bɛ tuu bɛ woo kɔmi mɔɔ tebi cho mɔɔ nuuŋ sɔŋ ya kɛ. Bɛ mɛɛŋ yɛ mɔɔ bɛ ŋɛŋ wi wu nindi fiee mɔɔ nuuŋ fi la le kii wɛ kɛ. Bɛ mɛɛŋ yɛ bɛ woo jeni yeti li kintsii ko-o kɛ. \v 23 Lambo mɛɛŋ yɛ le wu tuu wu woo kii wɛ kɛ. Bɛ mɛɛŋ yɛ bɛ tuu bɛ woo tɛ jɛ yi nyuŋ wutso mɔɔ nuuŋ yi kwɛɛtso yeti li wɛ-ɛ kɛ. Fi gii fi nuuŋ lɛ kifɛ bɛniiŋ bɛ wa-aŋ bɛ tɛ̀ nuuŋ li wɛ-ɛ tɛ̀ nuuŋ bɛniiŋ bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bɛ li nshɛ-ɛ, ɔ tɛ̀ gii ɔ yɛŋgi bɛ bitoŋ bichu bɛ mfiŋ ya. \v 24 Ɛ kitoŋ kini ki ŋgɔŋ mɛ bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛ mɛ bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ nuuŋ li tsaŋ yi ki-i. Ɛ ki ki bɛniiŋ bɛchu bɛ be woyi li nshɛ-ɛ baa li tsaŋ yi ki-i.” \c 19 \s Be nyɛɛ n'yɔɔnchɛ li Nyɔ-ɔ \p \v 1 Lɛjiŋ lɛlu, ndza ŋ'woo fiee si jɛ́ li kimbanchɛ ki bɛniiŋ lɛ ki nɔŋa liboo, ki dzɛŋgi le, \q1 “N'yɔɔnchɛ ni nuuŋ li Nyɔ yisɛ-ɛŋ. \q1 Ɛ yi yi suuti bɛniiŋ, ɛ yi yi kɛmi bunɔŋa bɛ buŋga. \q1 \v 2 Yi sondini bɛnsa bee yi biki chɛɛŋ bɛ dze yi tsaaŋ. \q1 Yi lɔŋ yɛ ŋgɛ li ŋgi wu kinjikwiiŋ wɛɛ \q1 tuu bifisi kikoo ki nshɛ-ɛ bɛ ntsɛ we wu kinjikwiiŋ. \q1 Yi tuu yɛ nsooŋkibaa li kwɛɛŋ wulu-u \q1 kii bɛniiŋ bee bɛ nimɛ-ɛ bɛ bɛ tuu bɛ woyɛ.” \m \v 3 Be tuu be kaari be dzɛŋgi le, \q1 “N'yɔɔnchɛ ni nuuŋ li Nyɔ-ɔ. \q1 Njiŋ mɛ jiinyi li kitoŋ kini-i gii me ni me jiinyi mfi kwi nyimu nsiŋ.” \m \v 4 Bɛkaaŋ bɛ mbaamfiɛɛ ntsɔ binɛɛ baa mɔɔ biee bi yoŋ bi binɛɛ biɛɛ tuu bi we fɛkwiiŋ bi nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li Nyɔ-ɔ yi shee li kabara-a. Bi tiiti le, “Fi nuuŋ lɛ. N'yɔɔnchɛ nuuŋ li Nyɔ-ɔ”. \p \v 5 Jɛ yimi se tuu yi bo li kabara-a yi tiiti le, \q1 “Beŋ bɛchu bɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ nimɛ-ɛ bɛ Nyɔ-ɔ, \q1 nɛ yɔɔnchi yɛɛŋ Nyɔ yisɛŋ, \q1 beŋ bɛchu bɛ chɛndi yi mɔɔ bɛ ntɛŋ bɛ ntɛŋ \q1 mɔɔ bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa, nɛ nyɛɛ yɛɛŋ n'yɔɔnchɛ li yi-i.” \s Tsɔnɔ chi bugoo bu Ŋwanɛ Nshɔɔŋ lɛ \p \v 6 Nse ntuu ndza ŋ'woo fiee fimu si jɛ yi kimbanchɛ ki bɛniiŋ lɛ yi yeti si dzɔɔ yi beki li mbɛmɛ, yi kumini si dzaaŋ yi wami bɛ buŋga yi tiiti le, \q1 “N'yɔɔnchɛ ni nuuŋ li Nyɔ-ɔ, \q1 kifɛ Taa wusɛŋ wu Nyɔ \q1 wu Kɛmi Buŋga Buchu sɛkɔɔ kituŋ. \q1 \v 7 Tɛ ni tɛ nɛki, tɛ wuki bujɔŋ, tɛ nyɛɛ n'yɔɔnchɛ li yi-i, \q1 kifɛ mfi wu bugoo bu Ŋwanɛ Nshɔɔŋ lɛ bɛɛɔ kituŋ, \q1 Kwɛɛtso nachɔɔ yi yee. \q1 \v 8 Bɛ nyɛ baa ndu kituŋ yi nuuŋ shiiŋgii yi \q1 wuuti yi miɛŋini wu chuumɛ.” \m (Ndu yini nuuŋ kiŋge ki tsaaŋ ki bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ.) \p \v 9 Nchindaa wu Nyɔ wulu tuu tee li mi-i le, “Tsɛɛ fini le, ‘Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa kɛɛ ki bɛniiŋ bɛ bɛ teeŋ li tsɔnɔ chi bugoo bu Ŋwanɛ Nshɔɔŋ lɛ.’” Tuu tee li mi-i le, “Tefɛ chini chɛɛ tefɛ chi Nyɔ-ɔ chɛɛŋ.” \v 10 Nse ndza we li bikaa biee li le nyɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li wuu. Tuu tee li mi-i le, “Kiiŋ ɔ ni ɔ feti lɛ kɛ. Nnuuŋ nɛɛ tɛ wi wu nimɛ si wɛ mɔɔ bɛŋwaana bɛ lemi li fiee fi bɛ tiiti kii Jiso. Ɔ nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa nuuŋ li Nyɔ-ɔ. Fiee fi bɛ tiiti kii Jiso fini\f + \fr 19:10 \fr*\ft Dɛɛŋ le, “…fiee fi Jiso yɔ fini…”\ft*\f* nuuŋ nɛɛ fi kibɛɛ fi bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ tɛ̀ tiiti.” \s Ŋwanɛ Nyɔ toŋ dziŋ yaa bɛniiŋ bee bɛ mbani-i \p \v 11 Ndza ŋɛŋ si kiboo gwiyɛ, kikuŋ kimu ki nɛŋgi lemi. Wi wu tɛ̀ nuuŋ lɛ ki-i lɛwe bɛ tɛ̀ teenyi wu le Wi wu Lemi li Jɛ ye-e bɛ le Wi wu Chɛɛŋ, ti sondini bɛnsa bee tundi mɔɔ dziŋ yi tsaaŋ. \v 12 Lii yee tɛ̀ nuuŋ si nimi chi wi-i, bifɔ bi bumfɔŋ nuuŋ wu li fa ŋge. Tɛ̀ gii kɛmi bukooŋ ɛ bɛ tsɛɛ li wuu bwiŋ bu wi wumu kii yɛ kɛ fuki wu nsiŋ. \v 13 Tɛ̀ gii nuuŋ ɛ wu chuumɛ ndu yi njeeŋ li bwiŋ ɛ bɛ lii li ŋgɔ-ɔŋ. Bukooŋ bu bɛ tɛ̀ teenyi wu lu nuuŋ le Jɛ yi Nyɔ-ɔ. \v 14 Bɛniiŋ bɛ dzi-iŋ bɛ liboo biki wu lɛjiŋ lɛ bikuŋ bi ncherere-e ɛ be liishɛ ndú yi miɛɛfii yi wuuti yi nɛŋgi ncherere. \v 15 Nyɔ yi dziŋ yi keeti tɛ̀ buti lɛ wuu wa yi gii nuuŋ le yaa bitoŋ lu tuu ni sɛki bi bɛ buŋga bu nɔŋa. Gii buu sheŋ yi Nyɔ yi Kɛmi Buŋga Buchu doonchɛ li bɛniiŋ li. Sheŋ yi Nyɔ yini nuuŋ yi fuuti ŋge nɛɛ si kisɔ ki bɛ ti seendi muntaaŋ le mbiiŋ buti. \v 16 Li kikoŋ kee li bɛ li yeeŋ yee li ɛ bɛ tsɛɛ bukooŋ bwee le, “Mfɔŋ wu bɛmfɔŋ, bɛ le Taa wu bɛtaa.” \p \v 17 Ntuu ndza ŋɛŋ nchindaa wu Nyɔ wumu lemi li jobɛ-ɛ. Tɛ̀ lemi lɛ dzɛŋgi li muniiŋ munchu mu jiindi liwe tiiti le, “Bɛ yɛɛŋ nɛ baanchɛ fɛ tsɔnɔ chi nɔŋa chi Nyɔ fɛ chini-i. \v 18 Nɛ gii nɛ ji gooŋ yi bɛmfɔŋ bɛ yi bɛte bikoo bi bɛniiŋ bɛ dzi-iŋ mɔɔ bɛniiŋ bɛ kɛmi buŋga mɔɔ yi bikuŋ bɛ yi bɛniiŋ bɛ beeŋ lɛ bi-i, mɔɔ yi bɛniiŋ bɛchu bɛ nuuŋ bɛmfa mɔɔ bɛ nuuŋ yɛ bɛmfa kɛ mɔɔ bɛniiŋ bɛ ntɛŋ bɛ ntɛŋ bɛ bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa.” \v 19 Nse ŋɛŋ nyaŋ yi bɛndi yi bɛ bɛmfɔŋ bɛ nshɛ-ɛ mɔɔ bɛniiŋ bɛ bee bɛ dzi-iŋ ɛ be banchɛ le be toŋ dziŋ bɛ wi wu tɛ̀ shee lɛ kiku-uŋ mɔɔ bɛniiŋ bee bɛ dzi-iŋ. \v 20 Dziŋ bɛchi, yi kɔɔ nyaŋ yi bɛndi yi yɛ bɛ wi wu tɛ̀ yɛŋgi le nuuŋ ntomfɔŋ wu Nyɔ. Wi wuni nuuŋ wu ti shiiŋ shiiti nyaŋ yilu limfwe, feti bintɛ wa bi biee lɛ. Biee bini nuuŋ bi yi tɛ̀ yɛŋgi bɛniiŋ bɛ kɛmi ŋkiki wu nyaŋ yi koofiyi li be bwiŋ, mɔɔ bɛ nyɛɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li kee ki nuuŋ mfisɛ yi nyaŋ yi bɛndi yi yilu. Tɛ̀ lɔŋ be bɛ bɛfɛ bani be mɛɛŋ bɛyoŋ lɛ libɛ chi wi bɛ muŋkaŋ duti le-e. \v 21 Wu wu tɛ̀ shee lɛ kikuŋ kɛɛ lɛwe wachɛ kiŋkɛ ki bɛniiŋ lɛ kɛɛ bɛ nyɔ yi dziŋ yi tɛ̀ buti lɛ wuu wa, muniiŋ munchu ji li taŋ wu mfi kimumkpaŋ gooŋ yi bɛniiŋ bɛlu mu ŋɛɛndi. \c 20 \s Nsawu wu biya nchuki \p \v 1 Ntuu ndza ŋɛŋ nchindaa wu Nyɔ wumu shiiti bɛɛ liboo kɛmi kiŋgwiyɛ ki kitoo ki shiiti ni wuuŋŋ kɛɛ, mɔɔ kincha kimu ki nɔŋa lɛ wuu bɔ. \v 2 Kɔɔ kiŋguuŋ ki nya-aŋ kɛɛ ki bosini nyaŋ yi dzɔɔ yi tɛ̀ nuuŋ yɔ yi lindɛɛri yɛ yi nuuŋ kiŋkundi mɔɔ Sataŋ, kaŋ bɛ kincha kɛɛ le yi ni yi nuuŋ lu nsiŋ gɛɛŋ bo biya nchuki. \v 3 Si tɛ̀ kaŋ lɛ, tuu lɔŋ lɛ kitoo ki sechi ni wuuŋ kɛɛ, fa, se tuu laaŋ kimfimɛ kilu le yi ni yi nuuŋ le, kii yi ni yi deŋgi yi yɛŋgi bɛ bɛniiŋ li tɛɛŋ li, nsiiŋ gɛɛŋ bo mfi wu biya bi nchuki biɛɛ naa bi ka. Lɛjiŋ lɛlu bɛ gii bɛ kaari bɛ fanchɛ yi bɛ chinɛ li yi-i nɛɛ li mfi niiŋ li. \p \v 4 Ntuu ndza ŋɛŋ bɛkabara, ɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ shee yɛ lu nuuŋ be bɛ bɛ tɛ̀ nyɛ buŋga bu nsawuu li tsaŋ yi bee. Ŋɛŋ tɛ fiana yi bɛniiŋ bɛ be tɛ̀ woyɛ be buushɛ be bikoo kii be tɛ̀ tiifi kii Jiso mɔɔ jɛ yi Nyɔ. Bɛniiŋ bani nuuŋ bɛ tɛ̀ mɛɛŋ ki nyɛ kɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li nyaŋ yi bɛndi yi yɛɛ, kɛ mfisɛ yee kɛ, be ti mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ ŋkiki wu nyaŋ yi bɛndi yih yilu fɛ lii, kɛ li tsáŋ yi bee kɛ. Bani tɛ̀ kaari be to lu be sɛki bɛ Krai li biya nchuki-i. \v 5 Fini fiɛɛ le bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kaari be to lu bani baa nuuŋ mbochu wu ŋkosi li kwe-e. Kiŋkɛ ki bɛniiŋ bɛ tɛ̀ saa be kwiyɛ ti mɛɛŋ ki kaari kɛ le ki to lu kɛ, gɛɛŋ bo mfi wu biya bi nchuki biɛɛ tɛ̀ ka. \v 6 Bɛniiŋ bɛ kɛmi kinɛɛtinɛ ki nɔŋa be tuu be nuuŋ waaŋ, ɛ be bɛ kɛmi kintsii li mbochu wu li kwe-e wu ŋkosi wɛɛ. Kwe yi kiŋga kifɛ kɛmi yɛ buŋga lɛ bee lɛwe kɛ. Be gii be ni be nuuŋ bɛte muntofi bɛ Nyɔ-ɔ bɛ bɛ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ, be ki gii be ni be sɛki nsiiŋ gɛɛŋ bo biya nchuki. \s Bɛ gii bɛ lɛɛshɛ Sataŋ \p \v 7 Biya bi nchuki bini gii ke bi ka, bɛ fanchɛ Sataŋ li yih yi ncha-a, \v 8 gii naa tuu bo bɛ ni deŋgi yɛŋgi bɛ tɛɛŋ chi yi nuuŋ li boo yi nshɛ yi naa li. Tɛɛŋ yini nuuŋ Gog bee Magog. Gii banchɛ be be nachɛ si be gii be toŋ dziŋ. Be gii naa be ni be nuuŋ si mfwɛ mɛ li dzɔɔ yi nyɔŋa-a. \v 9 Be gii be naa be bo be dɛndɛ be gɛɛŋ li nshɛ-ɛ be kɛnɛ kintsii ki bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛ kitoŋ ki kɔŋgisi. Se nuuŋ le, wi gii naa wu shee liwe wu lɛɛshɛ be bu lɛɛshɛ. \v 10 Bɛ gii naa bɛ kɔɔ kiŋkundi ki tɛ̀ deŋgi ki yɛŋgi bɛ be, bɛ lɔŋ ki lɛ libɛ-ɛ nuuŋ chi wi bɛ mukaŋ duti le, fɛ nyaŋ yi bɛndi yi bɛ wi wu tɛ̀ yɛŋgi le nuuŋ ntomfɔŋ wu Nyɔ nuuŋ. Be gii naa be ni be ŋiŋgi ŋgɛ fe butuu mɔɔ fɛnshaaŋ mfi kwi ma nsiŋ. \s Nsa wu kimɛrisɛ \p \v 11 Ntuu ndza ŋɛŋ kabara wu nyɔŋa wumu wu nɛŋgi, ŋɛŋ tɛ wi wu tɛ̀ shee lu. Kiboo bɛ nshɛ dza bi kifi bi laayɛ wu limfwe, bɛ ti mɛɛŋ ki tuu kɛ le bɛ ŋɛŋ bi fɛmu kɛ. \v 12 Ntuu ŋɛŋ tɛ bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ kwiyɛ kituŋ bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa mɔɔ bɛ ntɛŋ bɛ ntɛŋ, be lemi kabara limfwe. Be gwiyɛ biŋwaati, be gwiyɛ kimu nuuŋ ki kɛmi mɛŋkooŋ mɛ bɛniiŋ bɛ kɛmi ntsɛ-ɛ. Be bɛchi be sondini bɛnsa li bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kwiyɛ kituŋ baa, be biki si kiŋge ki wi-i tɛ̀ nuuŋ si bɛ tɛ̀ tsɛɛ li biŋwaati biɛɛ. \v 13 Dzɔɔ yi nyɔŋa se buushɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kwiyɛ lu be bɛ. Kwe bɛ kwɛɛŋ wu biŋkwi buushɛ bɛ bee bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kwiyɛ be bɛ tɛ. Bɛ se sondini nsa wu wi biki fiee fi tɛ̀ feti. \v 14 Bɛ lɔŋ kwe bɛ kwɛɛŋ wu biŋkwi lɛ libɛ-ɛ nuuŋ chi wi duti le-e. Libɛ chi wi duti le chini nuuŋ kwe yi kiŋga kifɛ. \v 15 Wi wu bɛ tɛ̀ mɛɛŋ ki tsɛɛ kɛ bukooŋ bwee lɛ kiŋwaati ki bɛniiŋ bɛ kɛmi ntsɛ-ɛ le kɛ kɛɛ, bɛ lɔŋ wu lɛ libɛ-ɛ nuuŋ chi wi duti le-e. \c 21 \s Kiboo ki fɛŋ bɛ nshɛ yi fiɛŋ \p \v 1 Nse ŋɛŋ nuuŋ kiboo ki fɛŋ bɛ nshɛ yi fiɛŋ, kifɛ kiboo ki fichi bɛ nshɛ yi fichi tɛ̀ ka kituŋ, dzɔɔ yi nyɔŋa mɛɛŋ yɛ tɛ lu kɛ. \v 2 Nse ŋɛŋ kitoŋ ki waaŋ ki nuuŋ Jɛrosalɛŋ wu fwɛŋ si ki bo liboo fɛ Nyɔ-ɔ ki shiiti ki bɛɛ si kwɛɛtso wu bɛ tɛ̀ bɔsɛyi bɛ nachɛ wu le bɛ gɛɛŋ bɛ nyɛ li nyumi-i. \v 3 Nse ŋ'woo jɛ yeti li kabara-a liwe ŋge le, “Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, kinstii ki Nyɔ gii yi ni yi tsiiŋ kɛɛ bɛ bɛniiŋ bee fe. Yi gii naa yi ni yi tsiiŋ bee be. Be gii be ni be nuuŋ bɛniiŋ bee, yih yi Nyɔ kibɛɛ ni yi nuuŋ bee be, se yi ni yi nuuŋ Nyɔ yibe. \v 4 Gii naa wɔɔyɛ musu mɛnchu mɛ shiiti be lɛ lii. Bɛniiŋ mɛɛŋ yɛ naa tuu be kwi kɛ, fiee mɛɛŋ yɛ lu fi bɛniiŋ gii naa be ni be dii be seti bikoo, kɛ le be ni be kɛmi ntɔnyɛ wumu kɛ, kifɛ biee bi tɛ̀ shiiŋ bi nuuŋ lu kɔɔ biɛɛ bi ka.” \p \v 5 Se wu wɛ wu tɛ̀ shee li kabara-a liwe wɛ tee le, “Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, ŋgii mfɛ biee bichu dɛɛni bi to bi fɛŋ.” Se tuu tee li mi-i le, “Tsɛɛ fiee fini lɛ kiŋwaati-i, kifɛ tefɛ chini chɛɛ nuuŋ chi chɛɛŋ li bɛniiŋ bɛ gɛɛ bufii li chi-i.” \v 6 Tuu kaari tee li mi-i le, “Fi ji fiɛɛ. Ɛ mi Alfa, ɛ mi Omɛga. Ɛ mi Kimbɛɛchɛ, ɛ mi Kimɛrisɛ. Wi wu ndɔɔŋ wondini wu, ŋgii nyɛ wu dzɔɔ yi buti lɛ ntuuŋ wu dzɔɔ yi nyɛɛ ntsɛ le-e woŋ li yee li, tɛ sooŋ fiee kɛ. \v 7 Wi wu gii sɔ gii kɛmɛ biee bini bichu si bishɛyɛ. Ŋgii ni nuuŋ Nyɔ ye, ni nuuŋ ŋwanɛŋ. \v 8 Se nuuŋ le bɛniiŋ bɛ jaaŋ lɛ mɔɔ bɛ kɛmi yɛ kimbeenchɛ kɛ, mɔɔ bɛ kiŋge ki waniti-i, mɔɔ bɛ woyi bɛniiŋ, mɔɔ bɛ feti nyɛŋ yi bukwɛɛ, mɔɔ bɛ feti mfiŋ, mɔɔ bɛ lɛki li bɛnyɔ bamu-u mɔɔ bɛ binsɛɛ lɛ bɛchu be gii naa be nuuŋ fibee lɛ libɛ-ɛ, nuuŋ chi wi bɛ muŋkaŋ duti le-e. Fini nuuŋ kwe yi kiŋga kifɛ.” \s Jɛrosalɛŋ wu mfwɛŋ \p \v 9 Nchindaa wu Nyɔ wumu li kintutu ki bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛ mfomɛnyaaŋ bɛ tɛ̀ kɛmi bɛke bɛ mfomɛnyaaŋ bɛ tɛ yisɛ bɛ bɛŋgɛ mfomɛnyaaŋ le lɛjiŋ baa, dza be bɛ be tee li mi-i le, “Bɛ, ŋgii ndoonchɛ Kwɛɛtso wu nuuŋ kwɛɛ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ li wɛɛ.” \v 10 Se biee dzɔ mi nuuŋ li tsaŋ yi Fiana yi Nyɔ-ɔ, tɛɛ wu gɛɛŋ fɛ ŋkumɛ wumu wu nyɔŋa-a wu dɛɛŋ liwe. Se doonchɛ mi kitoŋ ki waaŋ ki nuuŋ Jɛrosalɛŋ ɛ ki bo liboo fɛ Nyɔ-ɔ ki shiiti ki bɛɛ. \v 11 Ki tɛ̀ shiiti lɛ, kiŋ'wofu ki Nyɔ-ɔ bɛndi li ki-i ki mieŋini si tɛtɛ chimu chi lɛɛbi chi tɛɛmi kwa chi bɛ teenyi le Jaspa, ki wuuti ni waaŋ si miadɔŋ. \v 12 Kitoŋ kilu tɛ̀ kɛmi mbaŋ wu nyɔŋa wu dɛɛŋ liwe ŋge, feeŋ nuuŋ li mbaŋ wulu-u yoofi ntsɔ faa, bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ yoofi ntsɔ bɛfɛ nuuŋ li feeŋ yi mbaŋ wulu-u. Bɛ tɛ̀ tsɛɛ mɛŋkooŋ mɛ bini bi Isɛlɛɛ bi yoofi ntsɔ bifɛɛtu li feeŋ yi mbaŋ wulu-u. \v 13 Feeŋ yini tɛ nuuŋ lɛ kimbɛ ki jobɛ tɛti shɛɛ, yi nuuŋ wewe shɛɛ, yi nuuŋ kwiiŋkwiiŋ shɛɛ, yi nuuŋ lɛ jobɛ sechi shɛɛ. \v 14 Mbaŋ wu kitoŋ kilu tɛ̀ kɛmi bimfoo yoofi ntsɔ bifɛ ɛ bɛ tsɛɛ mɛŋkooŋ mɛ bɔɔŋ bɛ nto-oŋ bɛ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ lɛ bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ li ta yilu-u. \p \v 15 Nchindaa wu Nyɔ wu tɛ̀ yeti li mi-i tɛ̀ kɛmi fii lɛ bɔ nuuŋ kimbaaŋ ki bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi. Fii wulu tɛ̀ nuuŋ le fichɛ kitoŋ kilu bɛ feeŋ yi mbaŋ wulu mɔɔ bimbe bi mbaŋ wulu-u lu. \v 16 Kintsii kilu tɛ̀ nuuŋ bimbe binɛɛ bi nuuŋ yɛɛŋ bichu, ndɛŋu bɛ ŋkuŋu mɔɔ lɛwe nuuŋ yɛɛŋ. Se tuu fichɛ kitoŋ kilu bɛ fii we wɛ ki bo bɛma nchuki bɛ gii tiŋ (1,500). Si tɛ̀ fichɛ lɛ ndɛŋu bɛ ŋkuŋu mɔɔ lɛwe bo nɛɛ yɛɛŋ. \v 17 Fichɛ tɛ bimbe bi bo ŋkeeŋkee mbaanshɛɛ ntsɔ busɔɔ (36) li nsi-i.\f + \fr 21:17 \fr*\ft Kɛ le, li budɛmfu-u.\ft*\f* Nchindaa wu Nyɔ wulu tɛ̀ fichɛ bɛ fii nuuŋ nɛɛ wu wiwoŋ ti fichini lu. \v 18 Be tɛ̀ gwaŋ bimbe bilu bɛ ta yi tɛɛmi kwa yi be teenyi le Jaspa, kitoŋ kilu tɛ̀ nuuŋ ɛ bɛ gwaŋ bɛ kikwa ki yɛchi kiki ki wuuti ni waaŋ si miadɔŋ. \v 19 Bɛ tɛ̀ kɔkɛ kimbe ki kitoŋ kilu-u bɛ ŋwaani ta yimi yi tɛɛmi kwa chichi chichi yi kɛmi bɛnchɔŋ chichi chichi. Tɛtɛ chi ŋkosi bɛ teenyi le Jaspa, chi biki le Safiyɛ, chi kitɛɛtɛ le Agɛt, chi kinɛɛ le Ɛmeraa, \v 20 chi kitiinɛ le Oniks, chi busɔɔ le Kanelia, chi mfomɛnyaaŋ le Krisolit, chi nyaaŋ le Bɛril, chi mfomɛyoofi le Topa, chi yoofi le Krisoblɛs, chi yoofi ntsɔ chimumkpaŋ le Jasiŋ, chi yoofi ntsɔ kifɛ le Ametis. \v 21 Feeŋ yi mbaŋ yi yoofi ntsɔ faatu yini nuuŋ ɛ bɛ tɛ̀ fɛ bɛ munchi yoofi ntsɔ mumfɛɛntu, bɛ dzɔ finchi fimumkpaŋ bɛ fa fweeŋ wu mbaŋ wu mumkpaŋ lu. Dze yi kitoŋ kilu, ɛ bɛ fɛ bɛ kikwa ki yɛchi kiki, dze yilu wuuti si miadɔŋ. \p \v 22 Nti mɛɛŋ ki ŋɛŋ kɛ yih yi muntofi li kitoŋ kini-i kɛ, kifɛ Taa Nyɔ wu Kɛmi Buŋga Buchu bee Ŋwanɛ Nshɔɔŋ tɛ̀ nuuŋ kituŋ yih yi muntofi. \v 23 Kitoŋ kilu tɛ̀ mɛɛŋ yɛ ki wɛki jobɛ mɔɔ nuuŋ kwii wu bɛndi fe kɛ, kifɛ kiŋ'wofu ki Nyɔ tɛ̀ bɛndi fe, Ŋwanɛ Nshɔɔŋ nuuŋ lambo wu fe. \v 24 Bitoŋ bichu gii naa bi ni bi deŋgi tɛ nuuŋ li kiŋ'wofu ki kitoŋ kilu, bɛmfɔŋ bɛ li nshɛ yini gii be ni be bɛɛ bɛ bunɔŋa bu bee li kitoŋ kini-i. \v 25 Bɛ nuuŋ tɛ naa bɛŋɛ fweeŋ wu mbaŋ li kitoŋ kini-i jobɛ chimumkpaŋ kɛ, kifɛ lɛkuuŋ nuuŋ tɛ naa jiŋ fe kɛ. \v 26 Bɛ gii bɛ naa bɛ bɛ bɛ bunɔŋa mɔɔ bulofu bu li bitoŋ bichu-u li kitoŋ kini-i. \v 27 Se nuuŋ le nuuŋ fiee fi wuuti yɛ kɛ tɛ naa lɛ li kitoŋ kini-i kɛ. Wi wu feti biee bi buya-a mɔɔ nuuŋ wu yɛŋgi binsɛɛ nuuŋ tɛ naa lɛ fe kɛ. Ɛ nɛɛ bɛniiŋ bɛ bɛ tsɛɛ mɛŋkooŋ mɛ bee lɛ Kiŋwaati ki Ŋwanɛ Nshɔɔŋ lɛ ki bɛ tsɛɛ mɛŋkooŋ mɛ bɛniiŋ bɛ kɛmi ntsɛ le-e. \c 22 \s Dzɔɔ yi nyɛɛ ntsɛ \p \v 1 Nchindaa wu Nyɔ wulu tuu doonchɛ mi dzɔɔ yi nyɛɛ ntsɛ yi buti lɛ kabara wu Nyɔ-ɔ bee Ŋwanɛ Nshɔɔŋ li lɛkwiiŋ, yi beki yi wuuti ni waaŋ si miadɔŋ. \v 2 Yi tɛ̀ beki lɛ, yi kɛti lɛ dze yi lɛ kitoŋ kilu-u kintikinti. Kiti ki nyɛɛ ntsɛ tɛ̀ kuu bimbe bi dzɔɔ yilu-u bichu. Kiti kini ti wundi muntaaŋ kiŋga yoofi ntsɔ kifɛ li kiya-a, ki wundi kiŋga kimumkpaŋ kimumkpaŋ li kwii li.\f + \fr 22:2 \fr*\ft Dɛɛŋ le mu wundi muntaaŋ yoofi ntsɔ mumfɛɛŋ li kiya le.\ft*\f* Bibɛ bi kiti kini-i tɛ̀ nuuŋ ntsi yi bɛ wɔnchi tɛɛŋ chichi lu. \v 3 Fiee fi Nyɔ tsoŋ nuuŋ tɛ naa nuuŋ li kitoŋ kini-i kɛ. Gii ni nuuŋ nɛɛ kabara wu Nyɔ bɛ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ fe kwaa. Bɛniiŋ bee bɛ nimɛ-ɛ gii naa be nyɛ n'yɔɔnchɛ wu nyɔŋa li wu-u. \v 4 Be gii be ni be ŋiŋgi bushi bwee, bukooŋ bwee ni bu nuuŋ ɛ bɛ tsɛɛ fɛ mɛnshi mɛ bee. \v 5 Butuu mɛɛŋ yɛ le bu jiŋ le kɛ, be mɛɛŋ yɛ be tuu be ni be wɛki lambo wu nyɛɛ kiŋ'wofu mɔɔ nuuŋ li jobɛ-ɛ kɛ, kifɛ Taa Nyɔ gii ni nuuŋ kiŋ'wofu kibee. Be gii be ni be sɛki si bɛmfɔŋ mfi kwi. \s Jiso bɛɛɔ mfi fintɛŋ \p \v 6 Nchindaa wu Nyɔ wulu tee li mi-i le, “Tefɛ chini chɛɛ chi chɛɛŋ li bɛniiŋ bɛ gɛɛ bufii li chi-i. Taa wu nuuŋ Nyɔ yi fiana yi bɛntomfɔŋ bee toŋɔ nchindaa we le bɛ doonchɛ bɛniiŋ bee bɛ nimɛ-ɛ, fiee fi kɛmi le fi gii fi ka mfi fintɛŋ.” \v 7 Jiso tee le, “Woo yɛɛŋ, mbɛɛɔ mfi fintɛŋ.” Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa kɛɛ ki wi wu gɛɛ ntoŋ wu Nyɔ wuni nuuŋ tefɛ chi nuuŋ lɛ kiŋwaati kini-i. \p \v 8 Mi wu Jɔɔŋ nnuuŋ wi wu ntɛ̀ ŋ'woo ntuu ŋɛŋ biee bini bichu. Le ŋ'woo ntuu ŋɛŋ bi lɛ, ŋ'wɛ li bikaa bi nchindaa wu Nyɔ-ɔ wu tɛ̀ doonchi biee bilu li mi-i, le nyɛ ŋguŋu wu nyɔŋa li wuu. \v 9 Se nuuŋ le, tɛ̀ tee li mi-i le, “Kiiŋ ɔ ni mɔŋ lɛ kɛ. Mi ŋ'wɛ nɛɛ tɛ wi wu nimɛ si wɛ mɔɔ bɛŋwaana bɛ nuuŋ bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ mɔɔ bɛniiŋ bɛ giki tefɛ chi nuuŋ lɛ kiŋwaati kini-i. Ɔ nyɛ ŋguŋu wu nyɔŋa nuuŋ li Nyɔ-ɔ.” \p \v 10 Nchindaa wu Nyɔ wulu tuu tee li mi-i le, “Kiiŋ ɔ ni nyikɛ ntoŋ wu Nyɔ wuni wu nuuŋ tefɛ chi nuuŋ lɛ kiŋwaati kini-i kɛ, kifɛ mfi wu bi gii naa bi dzɔɔ kintsii wɛ kituŋ tsɛkɛtsɛkɛ. \v 11 Wi wu feti biee bibifi ba ni feti nɛɛ biee bibifi, wi wu feti nyɛŋ ba ni feti nɛɛ nyɛŋ. Wi wu feti fiee fi tsaaŋ ba ni feti nɛɛ fiee fi tsaaŋ, wi wu waaŋ ba ni wuuti.” \p \v 12 Jiso tiitɔɔ le, “Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, mbɛɛɔ mfi fintɛŋ. Se mbɛɛɔ bɛ kinsomfu sooŋ wi kwikwi lu biki si nimɛ chee nuuŋ. \v 13 Ɛ mi Alfa, ɛ mi Omɛga. Ɛ mi Ŋkosi ɛ mi wu Lɛjiŋ. Ɛ mi Kimbɛɛchɛ, ɛ mi Kimɛrisɛ.” \p \v 14 Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa kɛɛ li bɛniiŋ bɛ tsootsɛ ndú yi bee, le nuuŋ be lɛ fɛ fweeŋ wu mbaŋ wu giiŋgi fɛ kitoŋ kilu-u, bɛ le be kɛmɛ dze le be ji biee fɛ kiti ki nyɛɛ ntsɛ-ɛ. \v 15 Bɛniiŋ bɛ gii be ba lɛkuuŋ lɛ mbaŋ wulu baa bɛ feti si bwí mɔɔ bɛ feti mfiŋ mɔɔ bɛ feti nyɛŋ yi bukwɛɛ mɔɔ bɛ woyi bɛniiŋ mɔɔ bɛ lɛki li bɛnyɔ bamu-u, mɔɔ bɛniiŋ bɛ kɔŋgisi binsɛɛ, be yɛŋgi binsɛɛ. \p \v 16 “Mi wu Jiso, mi ntoŋɔ nchindaa wɛŋ lɛ be-eŋ le tee biee bini bi giiŋgi li bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ. Ɛ mi Biɛchi mɔɔ Ŋwaŋ wu li Kini ki Mfɔŋ Daafi-i, ɛ mi wu nuuŋ Fintsɔŋ fi tɛti Fɛŋwɛɛŋ.” \p \v 17 Fiana yi Nyɔ bɛ Kwɛɛtso tiitɔɔ le, “Bɛ!” Mɔɔ nuuŋ noo wu wuki le, tee tɛ le “Bɛ!” Wi wu ndɔɔŋ wondɛ li wuu bɛ, wi wu kɔŋgisi bɛ, mwɛ kɛmɛ dzɔɔ yi nyɛɛ ntsɛ ɛ mɛɛŋ ki chɔ kɛ fiee kɛ. \s Ntifi yi kimɛrisɛ \p \v 18 Nchisinɔɔ li wi kwikwi wu woo ntoŋ wu Nyɔ wu nuuŋ tefɛ chi buti lɛ kiŋwaati kini-i le, ɛ wi mɔŋ wu taa fiee li chi-i, kɛ Nyɔ gii yi tondɛ bɛŋgɛ bɛ bɛ tee lɛ kiŋwaati kini-i li wuu. \v 19 Wi wu mɔŋ tɛ le buu fiee lɛ tefɛ chi buti lɛ kiŋwaati kini-i chi nuuŋ ntoŋ wu Nyɔ, kɛ Nyɔ nuuŋ tɛ naa gɛɛ le kɛmɛ kee kimbɛ ki kiti ki nyɛɛ ntsɛ-ɛ mɔɔ kee kimbɛ li kitoŋ ki waaŋ ki bɛ tsɛɛ lɛ kiŋwaati kini-i kɛ. \p \v 20 Wi wu tee kii biee bini tiitɔɔ le, “Chɛɛŋ chɛɛŋ, mbɛɛɔ mfi fintɛŋ.” Fi nuuŋ lɛ. Taa Jiso, bɛ! \v 21 Taa Jiso doonchɛ beŋ bɛchu bɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ Nyɔ-ɔ shéŋ yi dzeeŋ. Fi nuuŋ lɛ.