\id LUK - Sari \ide UTF-8 \h Luk \toc1 Ntoŋ wu dzeeŋ wu kii Jiso si Luk tɛ̀ tsɛɛ \toc2 Luk \toc3 Luk \mt2 Ntoŋ wu dzeeŋ wu kii Jiso si \mt1 Luk \mt2 tɛ̀ tsɛɛ \imt1 Fiee fi nuuŋ lɛ Kiŋwaati ki Luk kini-i \ip Kiŋwaati ki Lu-uk kini tiiti le Jiso nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ li bɛniiŋ bɛ Isɛlɛɛ, tuu nuuŋ Kinsofu ki kiŋgɔkɛ ki bɛniiŋ bɛchu-u. Ki tiiti kɛɛ biee bimu kii Jiso bi nuuŋ nɛɛ lɛ kiŋwaati kini-i kwaa. Ki tiiti si bɛ tɛ̀ biɛ Jiso bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ yuuti juuŋ, bɛniiŋ bɛ kiichi nshɔɔŋ gɛɛŋ be gɔɔŋ ŋwaŋ wulu (\xt 2:8-20\xt*), ki tiiti tɛ si ŋwaŋ wu Jiso tɛ̀ shɛ li yih yi muntofi yi Jɛrosalɛŋ (\xt 2:41-50\xt*), ki tiiti tɛ kii ŋgaŋgaa chi Jiso tɛ̀ wa kii wi wu dzeeŋ wu Samaaria (\xt 10:25-37\xt*), bɛ chi kii ŋwaŋ wu tɛ̀ la (\xt 15:11-32\xt*). Kiŋwaati ki Luk kini tiiti kɛɛ ŋge kii nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ (3:21; 5:16; 6:12; 11:1; 22:32; 23:34,46), ki tiiti kɛɛ tɛ kii Fiana yi Waaŋ (4:1, 14; 10:21; 24:49) ki tiiti tɛ kii mɔɔ bukɛɛŋ (\xt 7:11-12,36-50;\xt* \xt 8:2-3; 10:38-42;\xt* \xt 13:10-17; 23:27\xt*). Kiŋwaati ki Luk kini tiiti si Nyɔ feekisi bibifi bi bɛniiŋ lɛ, fi nuuŋ fiee fi Jiso tɛ̀ bɛ laaŋkwiiŋ kii fi (19:10). \iot Bikoo bi biee bi lɛ Kiŋwaati kini-i \io1 1:1-4 Mbɛɛchɛ \io1 1:5–2:52 Si bɛ tɛ̀ biɛ Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ bɛ si bɛ tɛ̀ biɛ Jiso be se kuu \io1 3:1-20 Nimɛ chi Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ lɛ \io1 3:21–4:13 Si bɛ tɛ̀ lii Jiso li dzɔɔ, bɛ si Kiŋkundi tɛ̀ mɔnchɛ wu \io1 4:14–9:50 Kii nimɛ chi Jiso Galilii \io1 9:51–19:27 Si Jiso tɛ̀ dza Galilii giiŋgi Jɛrosalɛŋ \io1 19:28–23:56 Kii fuu wu kinshiiŋgi wu Jiso Jɛrosalɛŋ \io1 24:1-53 Si Jiso tɛ̀ bo li kwe, busɛ lɛ bɛniiŋ lii, se yɛɛ liboo \c 1 \s Kimbɛɛchɛ \p \v 1 Wi wu nyɔŋa Tiofilos bɛniiŋ ŋge gwenɛ baa le be tsɛɛ kii biee bi tɛ̀ kɛti lɛ bee li lɛnti. \v 2 Be tsɛɛ baa biee bilu nɛɛ tsaaŋ si bi tɛ tɛ̀ woo bɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ ŋɛŋ bɛ lii yibe, mɔɔ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ laanchɛ nsa wulu si wu tɛ̀ bɛchi. \v 3 Mi nse ndzɔɔ mfi le ntaashɛ lɛ biee bini-i lɛnti bichu fɛmbɛɛchɛ-ɛ, mi nse ŋɛŋ le fi dzɔɔŋ le mbanchɛ ntsɛɛ tɛ li wɛ-ɛ lɛ dze yi tsaaŋ li. \v 4 Mi mfɛɔ ni le ɔ kɛɛ chɛɛŋ wu biee bi bɛ tɛ̀ saa bɛ tifi wɛ ŋkosi. \s Nchindaa wu Nyɔ tee le bɛ gii bɛ biɛ Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ \p \v 5 Mfi wu Mfɔŋ Hɛrɔ tɛ̀ sɛki kwɛɛŋ wu Judiya, wi wu muntofi wumu tɛ̀ nuuŋ le bɛ teenyi wu le Sakariya. Ɛ tɛ̀ nindi li kintutu ki bɛte muntofi-i bɛ Abija-a, ɛ ni yih we tɛ̀ bo li kini ki Ɛrɔ-ɔŋ, bɛ teenyi wu le Lisabɛ. \v 6 Bɛniiŋ bɛ bɛfɛ bani tɛ̀ nuuŋ bɛniiŋ bɛ tsaaŋ lɛ Nyɔ lii, be kichi bɛnchi bɛ Taa lɛ bɛchu, be nuuŋ findzɔŋ siŋ. \v 7 Se nuuŋ le, be ti mɛɛŋ ki kɛmɛ kɛ ŋwaŋ kɛ, kifɛ Lisabɛ tɛ̀ nuuŋ kaa, be bɛchu tɛ̀ nuuŋ ɛ be doŋ kituŋ. \p \v 8 Mfi tɛ̀ kɔchɛ le kintutu ki Sakariya ni ki nindi li yih yi muntofi-i yi Taa li. Ɛ tɛ̀ nuuŋ te muntofi lɛ Nyɔ lii booyaa, \v 9 ɛ bɛ tɛ̀ tsaa wu biki si bɛ tɛ̀ shiiŋ bɛ tsɛki bɛte muntofi li ntsɛ wube-e. Se tɛ̀ lɛ li yih yi muntofi le tɔŋ kidzoma. \v 10 Mfi se tɛ̀ kɔchɛ le tɔŋ kidzoma ɛ bɛniiŋ bɛchu tɛ̀ nuuŋ lɛkuuŋ be lɛki li Nyɔ-ɔ.\fig Sakariya tɔŋ kidzoma|alt="Zechariah burn the incense" src="lb00263c.tif" size="col" copy="Louise Bass" ref="1:10"\fig* \p \v 11 Nchindaa wu Taa, taa busɛ wu lii, leŋ lɛ kibɛnɛ ki kigɔŋɛ ki taantaa chi muntofi-i. \v 12 Mfi wu Sakariya tɛ̀ ŋɛŋ wu, dzakɛ bɛchi kɛɛti bɛ chɛnɛ. \v 13 Se nuuŋ le, nchindaa wulu tɛ̀ tuu tee li wuu le, “Kiiŋ ɔ ni chɛŋ kɛ Sakariya. Nyɔ woo yɛ nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ wa kituŋ. Ni yih wa wu Lisabɛ gii biɛ ŋwaŋ wu nyuŋ ɔ choŋ wu bukooŋ le Jɔɔŋ. \v 14 Gii bɛ bɛ kinɛɛtinɛ li wɛ-ɛ, bɛniiŋ ŋge se woo bujɔŋ kii biɛrɔ chee. \v 15 Gii ni nuuŋ wi wu nyɔŋa lɛ Nyɔ lii. Kiiŋ ni ni wundi mbiiŋ kɛ, teege mɛ tɛɛmi. Fiana yi Waaŋ gii yi yisɛ li wuu\f + \fr 1:15 \fr*\ft Kɛ le, “mfi wu bɛ biɛɛ wu.”\ft*\f* mɛɛŋ lɛ ni shéŋ. \v 16 Gii fɛ le bɛniiŋ bɛ Isɛlɛɛ ŋge fiiki shéŋ yibe, be kaari be to bɛ Taa wu Nyɔ yibe. \v 17 Gii gɛɛŋ limfwe li Taa li, bɛ fiana mɔɔ buŋga bu Ɛlaja-a le fiiki shéŋ yi bɛ te bɔɔŋ, yi to li bɔɔŋ bɛ bee. Gii fɛ bɛniiŋ bɛ tɛɛmi bikoo chinɛ li bikoo bi tɛɛmɛ-ɛ, se fiiki bɛntsɛ bɛ bee, be ni be kɛmi bɛmbeechɛ bɛ nuuŋ bɛ bɛniiŋ bɛ tsaaŋ lɛ. Gii naa fɛ lɛ, le nachɛ bɛniiŋ be ni be tɛŋgi Taa.” \p \v 18 Sakariya se bii li nchindaa wu Nyɔ wulu-u laa, “Fiee fi gii fi fɛ nse ŋkɛɛ lɛ nuuŋ la, si tɛɛ ni yi wɛŋ nuuŋ ɛ tɛ̀ doŋ kituŋ ni?” \p \v 19 Nchindaa wulu se tuu le, “Ɛ mi Gabriya, nlemi lɛ Nyɔ lii mfi kwi, ɛ yi yi toŋ mi le mbɛ nlaŋɛ ntoŋ wu dzeeŋ wuni li wɛ-ɛ. \v 20 Bichɛ ɔ ŋɛŋ, si ɔ mɛɛŋ ɔ ki beŋ kɛ ntoŋ wuni kɛ lɛ, mfi gii bɛ kɔchɛ le fi dzɔɔ kintsii, ɔ gii ɔ to kinchiinchii, ɔ tɛ̀ yɔ kɛ, giiŋgi buti mfi wu fiee fini gii fi yenɛ.” \p \v 21 Si fi tɛ̀ kɛti lɛ, bɛniiŋ bɛ tɛ̀ nuuŋ lɛkuuŋ be tɛŋgi Sakariya baa tɛ̀ ta maa laa, ɛ la fi fɛ wu se ba li yih yi muntofi-i ŋge lɛ le. \v 22 Mfi wu tɛ̀ bo lu, tɛ̀ mɛɛŋ yɛ kii n'yɔru li bee kɛ. Be se kɛɛ le Nyɔ doonchɛ yɛ fiee fi kimfimɛ wondini li wuu lu. Se tɛ̀ to mɛki biee li bee nuuŋ bɛ tsaŋ, tɛ̀ yɔ kɛ. \v 23 Le Sakariya mɛɛshi nimɛ chee li yih yi muntofi-i, kaari to lijiŋ fɛ wuu kuuŋ. \v 24 Le jo yimi ka, kwɛsi wu Lisabɛ fwee. Tɛ̀ to li yih, li yih kii tiŋ. \v 25 Lisabɛ se tee le, “Dɛɛni Taa kɔɔ ɔ nshiiŋ bɛ mi, wu buu buya li kikoo ke-eŋ.” \s Nchindaa wu Nyɔ tee le bɛ gii bɛ biɛ Jiso \p \v 26 Le fwe chi Lisabɛ-ɛ chɛɛ bo kii busɔɔ, Nyɔ toŋ nchindaa we wu Gabriya li kitoŋ kimu ki Galilii ki bɛ teenyi le Nasarɛ. \v 27 Tɛ̀ gɛɛŋ bɛ ntoŋ lɛ sɔɔnɛ kwɛɛŋ wumu wu bɛ tɛ teenyi le Maariya, wu tɛ̀ mɛɛŋ saa nyuŋ ki kɛɛ kɛ. Tɛ̀ nuuŋ ɛ bɛ tɛ̀ nachɛ le gii naa nuuŋ kwɛɛ Jɔsɛ wu li kini ki Mfɔŋ Daafi-i. \v 28 Nchindaa wu Nyɔ wulu se gɛɛŋ ŋɛŋ Maariya tee li wuu le, “N'yɛɛshɔɔ wɛ. Taa tsaaɔ wɛ kituŋ wɛ bɛ wɛ.” \p \v 29 Le Maariya woo lɛ fi fieeŋgi wu ŋge, se ta maa laa ŋwaani wuni n'yɛɛshɛ nuuŋ wu niŋ le. \v 30 Se nuuŋ le, nchindaa wu Nyɔ wulu tɛ̀ tee li wuu le, “Maariya kiiŋ ɔ ni chɛŋ kɛ. Nyɔ tsaa yɛ wɛ kituŋ. \v 31 Bichɛ ɔ ŋɛŋ, ɔ gii ɔ fwee, ɔ biɛ ŋwaŋ wu nyuŋ, ɔ choŋ bukooŋ bwee le Jiso. \v 32 Gii ni nuuŋ wi wu nyɔŋa, bɛ ni bɛ teenyi wu le Ŋwanɛ Nyɔ, Nyɔ yi nuuŋ Kikoo ki biee bichu-u. Taa wu Nyɔ gii biiŋgi wu li kabara wu Mfɔŋ Daafi-i wu te kini ki bee. \v 33 Gii ni taanchi kini ki Yakɔ-ɔ mfi kwi, bumfɔŋ bwee nuuŋ tɛ naa ma kɛ.” \p \v 34 Maariya se bii li nchindaa wu Nyɔ wulu laa, “Fini gii fi ka nindee le, si mɛɛŋ ŋwaŋ wu kii yɛ nyuŋ kɛ ni?” \v 35 Nchindaa wu Nyɔ wulu se tuu li wuu le, “Fiana yi Waaŋ gii yi bɛ li wɛɛ, buŋga bu Nyɔ yi liboo yi nuuŋ kikoo ki biee bichu gii bu yisɛ li wɛ-ɛ. Bɛdɛɛni, ŋwaŋ wu ɔ gii ɔ biɛ wulu gii ni nuuŋ waaŋ, bɛ se teeŋ wu le Ŋwanɛ Nyɔ. \v 36 Bichɛ ɔ ŋɛŋ, ŋwanchaa wu Lisabɛ wu tɛ nyiichɛ bɛ budonu bɛ teenyi wu le kaa, wɛ dɛɛni bɛ fwe kii busɔɔ, gii biɛ ŋwaŋ wu nyuŋ. \v 37 Bɛ Nyɔ fiee fimu lu fi nuuŋ fi yaa yi kɛ.” \v 38 Maariya se tee le, “Ɛ mi ŋwanɛ nimɛ wu Nyɔ. Fɛrɛ fi ka bɛ mi nɛɛ si ɔ tee.” Le tee lɛ, nchindaa wu Nyɔ wulu dza. \s Maariya la ŋka lɛ Lisabɛ \p \v 39 Mbɛɛchɛ li jo yilu-u, Maariya dza bakɛ gɛɛŋ li kitoŋ kimu ki li kwɛɛŋ wu Juda wu nuuŋ li ŋkumɛ-ɛ, \v 40 le gɛɛŋ bo le, lɛ li Sakariya yih, yɛsi ni yih we wu Lisabɛ. \v 41 Le Lisabɛ woo n'yɛɛshɛ wu Maariya wɛ, ŋwaŋ nduuŋ wu lɛ shéŋ ŋge. Fiana yi Waaŋ yisɛ li wuu. \v 42 Se wuri lɛwe ŋge, tee le, “Kimbɔnɛ ki Nyɔ-ɔ kɛɛ li wɛɛ yɛki bukɛɛŋ bɛchu, kimbɔnɛ kilu kɛɛ tɛ li ŋwaŋ wu ɔ gii ɔ biɛ-ɛ. \v 43 Ŋwaani fiee fi nɔŋa fini geeŋ fi ka bɛ mi, le ni Taa wɛŋ la ŋka lɛ mi-i? \v 44 Bichɛ ɔ ŋɛŋ, mfi wu mbee ŋ'woo n'yɛɛshɛ wa, ŋwaŋ nduuŋ mi lɛ shéŋ bɛ kinɛɛtinɛ ŋge. \v 45 Bujɔŋ bunɔŋa bwɛɛ bwo, kifɛ ɔ beŋɔ le ŋkaachɛ wu Nyɔ tɛ̀ kaachɛ gii naa bɛ kɔchɛ.” \s Maariya yɔŋgi Nyɔ \p \v 46 Maariya se tee le, \q1 “shéŋ yɛŋ yɔɔnchi yɛɛ Taa wu Nyɔ, \q1 \v 47 ŋ'wuki bujɔŋ kii Nyɔ yi nuuŋ Kinsofu keŋ. \q1 \v 48 Yi kimi yɛ lɛ mi-i, nuuŋ ɛ mi ŋwani wu nimɛ wu yee. \q1 Mbɛɛchɛ dɛɛni ŋgɛnu limfwe, kiŋgɔkɛ kichu gii ki ni ki tiiti le, \q1 Nyɔ lɔŋ yɛ kimbɔnɛ li mi-i, \q1 \v 49 kifɛ Nyɔ yi Buŋga Buchu fɛ yɛ biee \q1 bi nɔŋa bi nɔŋa ŋge li mi-i. \q1 Bukooŋ bu yi kɛmi yɛ mawu kɛ. \q1 \v 50 Yi ti keeti nshiiŋ bɛ bɛniiŋ bɛ guundi li yi-i. \q1 Nshiiŋ yini se nuuŋ li kiŋgɔkɛ kichu-u. \q1 \v 51 Yi doonchɛ yɛ buŋga bu kibɛnɛ kee lɛ, \q1 yi shaanshɛ yɛ bɛniiŋ bɛ tsakisi yí, bɛmbeechɛ bɛ bee layɛ. \q1 \v 52 Yi shɔni yɛ bɛmfɔŋ bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa li bɛkabara, \q1 yi se tsaaki bɛniiŋ bɛ yee liwe. \q1 \v 53 Yi nyɛkɛ yɛ bɛniiŋ bɛ dzeeŋ wuu be, \q1 be fukɛ bɛ biee bi dzeeŋ kituŋ, \q1 Yi kooŋ bɛ bɛniiŋ bɛ biee lɛ bɔ kilɛrɛ. \q1 \v 54-55 Yi fi yɛ wi we wu nimɛ wu Isɛlɛɛ, \q1 Yi kimi ndoonchɛ nshiiŋ li Abrahaŋ bɛ kini kee, \q1 yi gɛɛŋ yi mɛɛshi nɛɛ si yi tɛ̀ kaachɛ li bɛte taa bɛsɛ-ɛŋ.” \p \v 56 Le Maariya, tsi bee Lisabɛ, kii tɛɛ, tuu kaari to lijiŋ fɛ kuuŋ. \s Lisabɛ tɛ̀ biɛ Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ \p \v 57 Le mfi wu Lisabɛ wu biɛrɔ kɔchɛ, biɛ ŋwaŋ wu nyuŋ. \v 58 Le kini kee mɔɔ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tsiiŋ tsɛkɛ tsɛkɛ fe woo le Nyɔ doonchɛ yɛ nshiiŋ li wuu ŋge, be nɛɛtɛ. \p \v 59 Le jo bo nyaaŋ, be bɛ le bɛ sɛɛ ŋwaŋ wulu dzoo, be tuu be wɛki tɛ le be nyɛ wu bukooŋ le Sakariya nɛɛ si bu Tee lɛ, \v 60 se nuuŋ le, ni tɛ̀ faaŋ fiee, tee le bɛ gii bɛ ni bɛ teenyi wu le Jɔɔŋ. \p \v 61 Be se tee li wuu le, “Wi nuuŋ yɛ li kini kinɛ bɛ bukooŋ buni kɛ.” \v 62 Be se bɛchi be mɛki bɛ tsaŋ li te ŋwa-aŋ, le be kɛɛ laa wɛki le bɛ nyɛ bukooŋ bu ŋwaŋ le noo le. \p \v 63 Se maa le be bɛ bɛ fiee tsɛɛ fe fɛwe. Be bɛ bɛ fi, se tsɛɛ le, “Bukooŋ bwee bwɛɛ le Jɔɔŋ.” Le be ŋɛŋ lɛ bimfimu wondɛ be. \v 64 Mfwaa mumkpaŋ, kimfimɛ ki Sakariya biee ki gwiyɛ, nimi chee fanchɛ, tuu bɛchi n'yɔru, piɛti Nyɔ. \v 65 Bɛniiŋ bɛ kitoŋ kilu-u tɛ̀ tɛ wa ŋge. Ntoŋ wu biee bini bichu se saaŋgɛ wu gɛɛŋ li kwɛɛŋ wu Judiya wu nuuŋ li ŋkumɛ-ɛ kwikwi. \v 66 Bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ woo biee bini tɛ̀ gɛɛ li shéŋ yi bee, be se biiti laa wuni ŋwaŋ gii naa nuuŋ wu la le? Kifɛ fi tɛ̀ gbɛŋgi fi doonchi le kimbɔnɛ ki Nyɔ-ɔ kɛɛ li wuu. \s Sakariya laŋɛ ntoŋ wu Nyɔ \p \v 67 Fiana yi Waaŋ tɛ̀ dza yi yisɛ li Sakariya wu te Jɔɔŋ li, se dza yeti nɛɛ si ntomfɔŋ wu Nyɔ, tiiti le, \q1 \v 68 “Tɛ pia Taa wu nuuŋ Nyɔ yi bɛniiŋ bɛ Isɛlɛɛ. \q1 Yi bɛ yɛ kituŋ le yi soo bikoo bi bɛniiŋ bee li, li ŋgɛ-ɛ. \q1 \v 69 Yi gɛɛ yɛ wi wu buŋga kituŋ wu gii soo bee, \q1 wu bo li kini ki wi we wu nimɛ-ɛ wu Mfɔŋ Daafi. \q1 \v 70 Fini nuuŋ si yi tɛ̀ kaachɛ mɛɛŋ lindɛɛri lɛ bimfimu bi bɛntomfɔŋ bee bɛ waaŋ bɛ tɛ̀ gɛɛ, \q1 \v 71 le yi gii naa yi soo bee li tsaŋ yi bɛniiŋ bɛ wɛki le be lɛɛshɛ bee, \q1 mɔɔ bɛniiŋ bɛsɛŋ bɛ mbani-i. \q1 \v 72 Yi tɛ̀ kaachɛ le yi gii naa yi kɔɔ nshiiŋ li bɛte taa bɛsɛŋ \q1 yi se shiiŋ yi kiimi leh wu yi yi Nyɔ tɛ̀ ji. \q1 \v 73 Yi tɛ̀ kaachɛ li te bɛtaa bɛsɛŋ wu Abraha-aŋ bɛ nchini, yi chini le, \q1 \v 74 yi gii yi buu bee li tsaŋ yi bɛniiŋ bɛsɛŋ bɛ mbani-i, \q1 ke tɛ ni tɛ nindi li yi-i nchɛnu nsiŋ, \q1 \v 75 tɛ ni tɛ tsiiŋ ntsɛ wu waaŋ bɛ wu tsaaŋ lɛ yi-i lii \q1 jo chichi li ntsɛ wusɛ-ɛŋ. \q1 \v 76 Wɛ ŋwanɛŋ, bɛ gii bɛ ni bɛ teenyi wɛ le ntomfɔŋ wu Nyɔ, \q1 Nyɔ yi nuuŋ kikoo ki biee bichu-u, \q1 kifɛ ɔ gii naa ɔ gɛɛŋ limfwe li Taa li \q1 ɔ ni ɔ nachi dze ye. \q1 \v 77 Ɔ gii ɔ ni ɔ tiifi bɛniiŋ bee, dze yibe gii be kɛmɛ Kinsofu le, \q1 ki nuuŋ kimfekisɛ ki Nyɔ gii yi feeki bibifi bi bee, \q1 \v 78 kii nshiiŋ yi Nyɔ ŋge yi keeti li bɛniiŋ li. \q1 Yi gii yi tuumi Kinsofu ki ni ki shiiti ki bɛɛ liwe \q1 si jobɛ ti tɛti lɛ. \q1 \v 79 Yi gii yi nyɛ kiŋ'wofu li bɛniiŋ bɛ nuuŋ li kijibɛ-ɛ \q1 mɔɔ bɛ nuuŋ lɛ kwe wa, \q1 se leeki bee lɛ dze yi mbɛɛŋgii li.” \p \v 80 Ŋwaŋ wulu se gii kuu li nyaŋ ye-e, kuu tɛ bɛ fiana. Se dza gɛɛŋ le ni tsiiŋ tɛ li buka, gɛɛŋ bo jobɛ chi tɛ̀ bo le doonchɛ yi yee li bɛniiŋ bɛ Isɛlɛɛ. \c 2 \s Maariya biɛ Jiso \r (Maacho 1:18-25) \p \v 1 Tɛ̀ nuuŋ li mfi wumu-u, nchi bo le, bɛ fa bɛniiŋ bɛchu bɛ nuuŋ li bitoŋ bi kwɛɛŋ wu Lo-om. Wu tɛ̀ bo lɛ Kaisa Agustu wu tɛ̀ nuuŋ Mfɔŋ wu nyɔŋa wu Lom. \v 2 Mfa wuni tɛ̀ nuuŋ wu ŋkosi li mfi wu Kwilinu tɛ̀ nuuŋ ŋkuŋ wu tɛ̀ sɛki kimbɛ ki kwɛɛŋ wu Silia. \v 3 Bɛdɛɛni, bɛniiŋ bɛchu tɛ̀ tuu lijiŋ li bitoŋ bi bee, le be tsɛɛ mɛŋkooŋ mɛ bee mɔɔ mfa wu be. \p \v 4 Jɔsɛ se dza tɛ Nasarɛ li kitoŋ kimu ki Galilii, gɛɛŋ Bɛtɛlɛhɛŋ lɛ kimbɛ ki kwɛɛŋ wu Judiya, lɛ bɛ tɛ̀ biɛ Mfɔŋ Daafi. Tɛ̀ gɛɛŋ le kifɛ tɛ̀ nuuŋ wi wu li kini ki Mfɔŋ Daafi-i. \v 5 Jɔsɛ tɛ̀ gɛɛŋ bee Maariya wu tɛ̀ koo fieeŋ le gii naa ni nuuŋ kwɛsi le be tsɛɛ mɛŋkooŋ mɛ bee, ɛ tɛ̀ nuuŋ bɛ fwe. \v 6 Le be gɛɛŋ be bo le, mfi we wu biɛrɔ kɔchɛ. \v 7 Biɛ ŋwani wu ŋkosi nuuŋ ŋwaŋ wu nyuŋ, fiɛɛmɛ fɛ ndú, giiki lɛ ŋgo wu nyá-aŋ, kifɛ be tɛ̀ foo kintsii ki tsɛ fɛ yih yi bɛniiŋ fufini fe-e. \s Nchindaa wu Taa tee biɛrɔ // chilu li bɛniiŋ bɛ kiichi nshɔ́ɔŋ li \p \v 8 Tɛ̀ nuuŋ li mfi wulu-u, bɛniiŋ bɛ kiichi nshɔ́ɔŋ bamu nuuŋ li kitoŋ kilu lichiŋ litɔɔ, be kiichi kintutu ki nshɔ́ɔŋ yi be butuu. \v 9 Nchindaa wu Taa taa busɛ be lii, kiŋ'wofu ki Nyɔ-ɔ kinɔŋa woo fɛ be tɛ nuuŋ, be kɛmɛ chɛnɛ ŋge. \v 10 Nchindaa wulu se tee li bee le, “Kiiŋ nɛ ni chɛŋ kɛ. Woo yɛɛŋ, mi mbɛɛɔ nuuŋ bɛ ntoŋ wu dzeeŋ li be-eŋ, wu gii wu bɛ bɛ kinɛɛtinɛ kinɔŋa li bɛniiŋ bɛnɛ-ɛ bɛchu-u. \v 11 Li jobɛ chi bɛŋ chini bɛ biɛ baa Kinsofu kinɛ li kitoŋ ki Mfɔŋ Daafi-i ki nuuŋ Krai wu Taa. \v 12 Fiiŋ fiee fi gii fi doonchɛ ntoŋ wulu li be-eŋ. Nɛ gii nɛ gɛɛŋ nɛ ŋɛŋ ŋwaŋ ɛ bɛ fiɛɛmɛ wu fɛ ndu-u, bɛ giiki lɛ ŋgo wu nyá-aŋ.” \p \v 13 Be se dza be taa be ŋɛŋ nchindaa wulu lɛ kintutu kimu ki bɛniiŋ bɛ dziŋ bɛ liboo li ŋge be yɔɔnchi Nyɔ, be tiiti le, \q1 \v 14 “N'yɔɔnchɛ nuuŋ li Nyɔ-ɔ yi yɛki biee bichu \q1 mbɛɛŋgii ni nuuŋ laaŋkwiiŋ li bɛniiŋ bɛ Nyɔ wuki bujɔŋ bɛ be.” \p \v 15 Mfi wu bɛnchindaa baa tɛ chinɛ li bee, be kaari be yɛɛ liboo, bɛniiŋ bɛ kiichi nshɔ́ɔŋ bɛlu tee li yi yi bee le, “Tɛ̀ gɛɛŋ dɛɛni yani Bɛtɛlɛhɛŋ, tɛ ŋɛŋ fiee fi ka fi Taa fɛ le tɛ kɛɛ fini.” \p \v 16 Mfwa mumkpaŋ, be dza be bakɛ be gɛɛŋ be ŋɛŋ Jɔsɛ bee Maariya mɔɔ ŋwaŋ, gimi lɛ ŋgo wu nyáŋ. \v 17 Si be tɛ̀ ŋɛŋ lɛ, be bɛchi be tiiti biee bichu bi nchindaa wu Nyɔ bee tee li bee kii ŋwaŋ wulu. \v 18 Bimfimu se wondɛ bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ woo biee bi bɛniiŋ bɛ kiichi nshɔ́ɔŋ baa tɛ̀ tiiti be. \v 19 Maariya se kiri biee bini bichu lɛ shéŋ, shiiŋ kiimi kii bi mfi kwi. \v 20 Bɛniiŋ bɛ kiichi nshɔ́ɔŋ baa se kaari be to lijiŋ be yɔɔnchi be piɛti Nyɔ li biee bichu bi be tɛ̀ woo be ŋɛŋ. Bi tɛ̀ nuuŋ nɛɛ si nchindaa wu Taa tɛ̀ tee. \s Bɛ gɛɛŋ bɛ yiiŋgi Jiso li yih yi muntofi yi Nyɔ-ɔ \p \v 21 Le ŋwaŋ wulu bo jo nyaaŋ, bɛ sɛɛ wu dzoo, bɛ choŋ wu bukooŋ le Jiso, bukooŋ buni tɛ̀ nuuŋ nɛɛ bu nchindaa wu Nyɔ-ɔ tɛ̀ tee li ni-i, mɛɛŋ se kɛmɛ fwe. \p \v 22 Mfi se tɛ̀ kɔchɛ wu fɛrɛ muntofi le be tsootsɛ bikoo bi bee si nchi wu Mɔɔsɛ tɛ̀ wɛki. Be se dzɔ ŋwaŋ wulu be yɛɛ bɛ wu Jɛrosalɛŋ le be yiiŋgi li Taa li. \v 23 Fini nuuŋ si bɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki Bɛnchi bɛ Taa lɛ le, \q1 “Ɛ wi biɛ ŋwaŋ wu ŋkosi ɛ nuuŋ ŋwaŋ wu nyuŋ, \q1 bɛ yiiŋgi li Taa li, to wu Taa.” \p \v 24 Be tɛ̀ gɛɛŋ le be fɛ muntofi muni bɛ bibimu bifɛ, mɔɔ bɛ bɔɔŋ bɛ mundoŋgu mumfɛɛntu biki si fi tɛ̀ nuuŋ lɛ kiŋwaati ki bɛnchi bɛ Taa lɛ. \p \v 25 Li mfi wulu-u, nyuŋ wumu tɛ̀ nuuŋ Jɛrosalɛŋ bɛ teenyi wu le Simiɔŋ. Ɛ tɛ̀ nuuŋ wi wu tsaaŋ feti si Nyɔ wɛki, tɛ̀ gii tɛŋgi wi wu gii bɛ deeni shéŋ yi bɛniiŋ bɛ Isɛlɛɛ. Fiana yi Waaŋ tɛ nuuŋ li wu-u, \v 26 Fiana yi waaŋ yilu fɛ le kɛɛ le kwe nuuŋ tɛ naa dzɔ wu mɛɛŋ ki ŋɛŋ kɛ Kinsofu ki Taa lɛ ki tɛ̀ kaachɛ kɛ. \v 27 Fiana yi Waaŋ se dza yi fɛ Simiɔŋ gɛɛŋ li yih yi muntofi. Le Jɔsɛ bee Maariya bɛ bɛ ŋwaŋ wu Jiso li yih yi muntofi le be fɛ si nchi wɛki, \v 28 Simiɔŋ se fi ŋwaŋ wulu kɛmɛ bɔ, bɛchi yɔɔnchi Nyɔ, tiiti le, \q1 \v 29 “Taa bɛdɛɛni, siɔ fɛ ŋkaachɛ wa bɛ wu kɔchɛ, \q1 dzɔɔ wi wa wu nimɛ dɛɛni li mbɛɛŋgii li. \q1 \v 30 Lii yɛŋ ŋɛŋ yɛɛ Kinsofu ko \q1 \v 31 ki ɔ tuumi, bɛniiŋ bɛchu gi be ŋɛŋ ki. \q1 \v 32 Ki nuuŋ kiŋ'wofu li bɛniiŋ bɛ nuuŋ yɛ bɛjuu kɛ-ɛ, \q1 ki gii ki doonchɛ wɛ li bee \q1 ki fɛ bɛ se tsaaki bukooŋ bu bɛniiŋ bo bɛ Isɛlɛɛ liwe.” \p \v 33 Le te ŋwaŋ bee ni ŋwaŋ woo biee bi Simiɔŋ tee kii ŋwaŋ wuni, wa tɛ be. \v 34 Simiɔŋ se tuu lɔŋ kimbɔnɛ li bee, tee li Maariya wu ni-i le, “Bichɛ ɔ ŋɛŋ, Nyɔ tsaayɛ ŋwana wuni, li ŋ'weyɛ bɛ ndzatsu wu bɛniiŋ ŋge bɛ Isɛlɛɛ. Gii ni nuuŋ doonchɛ wu fiee bɛniiŋ se ni be tiiti kii wu. \v 35 Bɛdɛɛni, fini gii fi doonchɛ biee bi bɛniiŋ nyiki li shéŋ yi bee. Mfi wu biee bini bichu gii bi ni bi kɛti, shéŋ ya gii yi ni yi nuuŋ kɛɛ bɛ beeŋ baa bɛ finyɔɔ.” \p \v 36 Gii nuuŋ li mfi wulu-u, kwɛɛŋ wumu nuuŋ lu bɛ teenyi wu le Anas, ɛ tɛ̀ nuuŋ ntomfɔŋ wu Nyɔ. Tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Fanuwɛ wu wi wu kini ki Asha-a. Kwɛɛŋ wulu tɛ̀ nuuŋ ɛ wu doŋ ŋge. Tɛ̀ nuuŋ bee nyumi biya mfomɛnyaaŋ kwaa, nyumi kwi. \v 37 Tɛ̀ to kwɛɛ ŋku, se ba lɛ biya gwii nyaaŋ ntsɔ binɛ-ɛ (84) shiiŋ li yih yi muntofi-i mbochu nsiŋ yɔɔnchi Nyɔ butuu bɛ fɛnshaaŋ, jiti biee, lɛki li Nyɔ-ɔ. \v 38 Le mfi wu be tɛ̀ bɛɛ bɛ ŋwaŋ wulu li yih yi muntofi, si kwɛɛŋ wulu tɛ̀ ŋɛŋ be lɛ, nyɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ, tee kii ŋwaŋ wuni li bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ tɛŋgi mfi wu Nyɔ gii yi soo bɛniiŋ bɛ Jɛrosalɛŋ li tsaŋ yi ŋgɛ-ɛ. \p \v 39 Mfi wu Jɔsɛ bee Maariya tɛ̀ mɛɛshi biee bichu si nchi wu Taa tɛ̀ wɛki, be kaari be to lijiŋ li kitoŋ kibee ki Nasarɛ lɛ kimbɛ ki kwɛɛŋ wu Galilii. \v 40 Ŋwaŋ wulu se ko, kɛmɛ buŋga, tɛ̀ yisɛ bɛ bufii bunɔŋa, Nyɔ se tɛ̀ Kɔɔŋgi wu. \s Jiso gɛɛŋ shɛ li yih yi muntofi yi Nyɔ-ɔ \p \v 41 Te Jiso bee ni tɛ̀ shiiŋ be yɛki Jɛrosalɛŋ biya bichu kii Tsɔnɔ chi N'yafuwee. \v 42 Le Jiso bo biya yoofi ntsɔ bifɛ, be yɛɛ kii tsɔnɔ chilu nɛɛ si be tɛ̀ shiiŋ be yɛki. \v 43 Le be ji tsɔnɔ be mɛɛshi, be to lijiŋ, ŋwaŋ wu Jiso se shɛ lɛjiŋ Jɛrosalɛŋ. Se nuuŋ le tee bee ni tɛ mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ. \v 44 Be dɛndɛ jobɛ chichu, be beechi le wɛ li kintutu ki bɛniiŋ bɛ bee be tɛ̀ deŋgi. Be se bɛchi be wɛki wu lɛ kini kibee mɔɔ lɛ nsáŋ yi bee linti, \v 45 le be gɔɔŋ nsiŋ, be tuu be kaari be to lijiŋ Jɛrosalɛŋ le be gɔɔŋ wu. \v 46 Le gɛɛŋ bo jo taa si be tɛ̀ bɛchi be wɛki wu, be ŋɛŋ wu nuuŋ fɛ yih yi muntofi, ɛ tɛ̀ shee fe bee bɛniiŋ bɛ ntiifɛ yiki li bee, biiti bɛmbifu. \v 47 Bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ yiki tɛ̀ ta maa ŋge kifɛ tɛ̀ kii biee ŋge mɔɔ ntusu bɛmbifu bujɔŋ. \v 48 Si ni bee te tɛ̀ ŋɛŋ wu lɛ, wa tɛ be. Ni se teeŋ wu tee le, “Ŋwanɛŋ ɔ geeŋ ɔ ŋwɛɛ bɛ bee ni? Bichɛ ɔ ŋɛŋ, tɛɛ chaa tɛ gɔɔŋ baa wɛ nsiiŋ tɛ wɛsɛ.” \p \v 49 Se tuu le, “Nɛ bee nɛ wɛki mi kii la? Nɛ kii yɛ le ŋkɛmi le ni nuuŋ li Taa yih fɛni kɛ ni?” \v 50 Se nuuŋ le be ti mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ fiee fi wu tee kɛ. \p \v 51 Se tuu dza bee be, be beki Nasarɛ. Gɛɛŋ wuki li bee. Si biee bini tɛ̀ kɛti ni, ni se gɛɛ biee bini bichu li shéŋ yee li. \v 52 Jiso tɛ̀ kuu, kɛmi bufii ŋge, Nyɔ kɔŋgisi wu, bɛniiŋ kɔŋgisi wu tɛ. \c 3 \s Ntiifɛ wu Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ \r (Maacho 3:1-12; Mak 1:1-8; Jɔɔŋ 1:19-28) \p \v 1-2 Mfi wu Jɔɔŋ wu ŋwanɛ Sakariya tɛ̀ nuuŋ libuka, ntoŋ wu Nyɔ bɛ lɛ wuu. Kiya kɛɛ tɛ̀ nuuŋ ɛ Tibɛrius Kaisa tɛ̀ nuuŋ ŋgɔmina wu Lom li biya yoofi ntsɔ bitiinu. Pontu Pailɛt se sɛki kimbɛ ki kwɛɛŋ wu Judiya, Hɛrɔ sɛki Galilii. Fili wu ŋwaani Hɛrɔ tɛ̀ sɛki kimbɛ ki Ituliya bɛ ki Tɛlakoniti, Lisanya se sɛki Abilɛŋ. Ɛ tɛ̀ nuuŋ mfi wu Anas bee Kaifas tɛ̀ nuuŋ bikoo bi bɛte muntofi-i. \v 3 Le Jɔɔŋ woo ntoŋ wu Nyɔ wulu, dza gɛɛŋ bimbe bi tɛɛŋ lɛ bichu bi nuuŋ li Dzɔɔ yi Joodaaŋ, tuu tiifi bɛniiŋ le be fiiki shéŋ yi be, se lii be lidzɔɔ, Nyɔ se feeki bibifi bi bee. \v 4 Fini nuuŋ si Ɛsaya wu ntomfɔŋ wu Nyɔ tɛ̀ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati kee li le, \q1 “Jɛ yi wi dii yɛɛ libuka le, \q1 bɛ nachɛ dze yi Taa, \q1 bɛ leeki yi nuuŋ tsaaŋ, \q1 \v 5 bɛ shiiki bɛŋkumɛ bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa mɔɔ bɛ ntɛŋ bɛ ntɛŋ bɛchu, \q1 bɛ yiiki feeŋ chichi, \q1 bɛ leeki dzé yi nuuŋ tsaaŋ, \q1 bɛ yiiki bitoo dze nuuŋ shiiŋgii, \q1 \v 6 bɛniiŋ bɛchu se ŋɛŋ si Nyɔ ti suuti bɛniiŋ.” \p \v 7 Si Jɔɔŋ tɛ̀ tiiti lɛ, bintutu bi bɛniiŋ lɛ tuu bi bɛɛ le lii be lidzɔɔ. Se tuu dza tee li bee le, “Kiŋgɔkɛ ki yɔ́ kini, ɛ noo wu tee beŋ le nɛ kifi shéŋ yi Nyɔ nuuŋ yi tuumi li be-eŋ? \v 8 Fɛrɛ yɛɛŋ biee bi doonchi le nɛ fiiki baa shéŋ yinɛ. Kiiŋ nɛ ni tuu nɛ bɛchi n'yɔru li yi yinɛ le Abrahaŋ nuuŋ taa wusɛŋ kɛ. Nse ntee li be-eŋ le Nyɔ nuuŋ yi fiiki ta yini yi to kini ki Abraha-aŋ! \v 9 Nɛ kɛɛ le bɛ gɛɛ baa fɔɔ kituŋ li gɛɛŋ yi biti-i. Kiti kichu ki wundi yɛ muntaaŋ mu dzeeŋ kɛ, bɛ gii bɛ wa ki li gɛɛŋ yi ki-i, bɛ tɔŋ fɛtaaŋ.” \p \v 10 Le bintutu bi bɛniiŋ lɛ biɛɛ woo lɛ, bi bii li Jɔɔŋ li laa, “Tɛ gii tɛ ge la dɛɛni?” \p \v 11 Se tuu le, “Wi wu kɛmi ndú fiɛɛtu nyɛ yimi li wi wu kɛmi yɛ kɛ-ɛ, ɛ wi kɛmi biee bijɛ gatɛ bɛ wi wu kɛmi yɛ kɛ.” \p \v 12 Bɛniiŋ bamu bɛ kundi kiŋwaati tɛ̀ bɛ lɛ wuu, le lii be lidzɔɔ, be bii li wu laa, “Wi wu ntiifɛ, tɛ gii tɛ geeŋ fisɛŋ?” \p \v 13 Se tuu li bee le, “Kiiŋ nɛ ni nɛ kundi kiŋwaati yɛki si nchi wɛki kɛ.” \p \v 14 Bɛniiŋ bɛ nchi bɛ be bii tɛ laa, “Fisɛŋ nuuŋ le tɛ geeŋ?” \p Se tuu le, “Ŋɛŋ yɛɛŋ le, kiiŋ nɛ ni nɛ chɛnisi bɛniiŋ nɛ lɔchi kwa nɛ kayi mɔɔ biee li bɛniiŋ li, li yee li kɛ. Nɛ wuki yɛŋ bujɔŋ bɛ fiee fi bɛ suundi beŋ lu.” \p \v 15 Si bɛniiŋ tɛ̀ nuuŋ be tɛŋgi Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ lɛ, be tɛ̀ tuu be biiti biee kii Jɔɔŋ, be tuu be beechi le semukɛ ɛ wu Kinsofu kilu. \v 16 Jɔɔŋ se tuu bɛchi tiiti li bee le, “Nlisɔɔ beŋ nuuŋ li dzɔɔ kwaa, wi wu ko wu yaa mi mɛɛŋɔ bɛɛ lɛjiŋ, mɛɛŋɔ ki kɔchɛ kɛ wi wu nuuŋ guumɛ fanchɛ bikpɔ biee kɛ. Mwɛ gii naa ni lisi fiee beŋ nuuŋ bɛ tsaŋ yi Fiana yi Waaŋ mɔɔ bɛ wi. \v 17 Kɛmɔɔ kintɛkɛ kee lɛ bɔ ki gii fɛɛ giiŋ lu, ke wu fɛɛ, banchɛ giiŋ yi dzeeŋ yɛɛ gɛɛ li gwɛɛ, se fweyɛ mumfɛɛ tɔŋ bɛ wi wu duti nyimu nsiŋ.” \p \v 18 Ɛ lɛ si Jɔɔŋ tɛ̀ tiifi ntoŋ wu dzeeŋ wu Nyɔ li bɛniiŋ li lɛ, nyɛɛ mɔɔ bɛntiifɛ bɛ dzeeŋ ŋge li bee. \v 19 Se nuuŋ le, tɛ̀ yɔ li Hɛrɔ wu wi wu nsawu kasi yi, kifɛ Hɛrɔ tɛ̀ dzɔ Hɛroja wu kwɛɛ ŋwaani li kwɛsi-i, se tuu yɔ mɔɔ kii biee bibifi bichu bi Hɛrɔ tɛ̀ betini. \v 20 Hɛrɔ tɛ̀ fɛ biee bibifi bi yaŋ ŋge se mɛɛshi biifi kiŋge kee tee le bɛ kɔɔ Jɔɔŋ bɛ fa li yih yi ncha-a. \s Jɔɔŋ lii Jiso li dzɔɔ \r (Maacho 3:13-17; Mak 1:9-11) \p \v 21 Mfi wu Jɔɔŋ tɛ̀ mɛɛŋ lisi bɛniiŋ li dzɔɔ, le lii jobɛ chimu mɛɛshi, Jiso se bɛ tɛ Jɔɔŋ lii wu li dzɔɔ. Le Jiso bɛchi ni lɛki li Nyɔ-ɔ, kiboo gwiyɛ, \v 22 Fiana yi Waaŋ shee yi bɛ li wuu bwiŋ yi nuuŋ si kibimɛ. Jɛ se yɔ liboo le, “Wuni ɛ Ŋwanɛŋ, nuuŋ shéŋ yɛŋ, nɛ wuki yɛɛŋ li wuu.” \s Kini ki bɛ Jiso-o \r (Maacho 1:1-17) \p \v 23 Jiso tɛ̀ nuuŋ si biya mbaanshɛɛ li mfi wu tɛ̀ bɛchi nimɛ chee. Bɛniiŋ tɛ̀ beechi le ti nuuŋ ŋwanɛ Jɔsɛ wu ŋwanɛ Hɛli. \v 24 Hɛli tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Maata, wu ŋwanɛ Lebi, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Mɛki wu ŋwanɛ Jana, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Jɔsɛ. \v 25 Jɔsɛ wuni tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Matasha, wu ŋwanɛ Emɔ, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Nahuŋ, wu ŋwanɛ Ɛsili, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Naga. \v 26 Naga tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Maat wu ŋwanɛ Matasha, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Semɛŋ, wu ŋwanɛ Jɔsɛ, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Joda. \v 27 Joda tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Joanaŋ, wu ŋwanɛ Lesa, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Sɛlubabɛ, wu ŋwanɛ Shitiya, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Nɛli. \v 28 Nɛli tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Mɛki wu ŋwanɛ Adi, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Kosam, wu ŋwanɛ Ɛmadam, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Ɛl. \v 29 Ɛl tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Joshwa wu ŋwanɛ Ɛliesa, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Joleŋ wu ŋwanɛ Maata wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Lebi. \v 30 Lebi tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Simiɔŋ wu ŋwanɛ Judas, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Jɔsɛ, wu ŋwanɛ Jonam, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Ɛliakiŋ. \v 31 Ɛliakiŋ tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Mɛlia wu ŋwanɛ Mena, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Matata wu ŋwanɛ Nataŋ, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Daafi. \v 32 Daafi tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Jɛɛsi, wu ŋwanɛ Obɛd, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Bwas, wu ŋwanɛ Sala wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Nashɔŋ. \v 33 Nashɔŋ tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Aminada, wu ŋwanɛ Amina, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Alni, wu ŋwanɛ Hɛsrɔŋ, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Pɛrɛs wu ŋwanɛ Judas. \v 34 Judas tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Yakɔ wu ŋwanɛ Adzi, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Abrahaŋ, wu ŋwanɛ Tera, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Naho. \v 35 Naho tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Sɛruk wu ŋwanɛ Leu, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Pɛlɛg wu ŋwanɛ Ɛbɛ, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Shɛla. \v 36 Shɛla tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Keenaŋ wu ŋwanɛ Alfasa, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Shɛŋ wu ŋwanɛ Noaa, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Lamek. \v 37 Lamek tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Metusɛla wu ŋwanɛ Ɛnɔ, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Jalɛd wu ŋwanɛ Mahalalɛ, wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Keenaŋ. \v 38 Kenaŋ wuni tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Ɛnɔs wu ŋwanɛ Sɛt wu tɛ̀ nuuŋ ŋwanɛ Adaŋ, Adaŋ nuuŋ ŋwanɛ Nyɔ. \c 4 \s Kiŋkundi tɛ̀ mɔnchɛ Jiso \r (Maacho 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 1 Jiso tɛ̀ dza fɛ Dzɔɔ yi Joodaaŋ, ɛ wu yisɛ bɛ Fiana yi Waaŋ. Yi dzɔ wu gɛɛŋ tsiiŋ libuka. \v 2 Tɛ̀ tsi le jo mbaanyɛɛ, Kiŋkundi mɔnchi wu. Tɛ̀ nuuŋ lɛ njɛ fiee nsiŋ. Le jo yɛɛ ka, dzeeŋ se bɛchi yi wuu wu. \v 3 Kiŋkundi kilu se dza ki tee li wuu le, “Ɔɔ nuuŋ Ŋwanɛ Nyɔ, ɔ tee le tɛtɛ chini to bijɛ.” \v 4 Jiso tuu li ki-i le, “Bɛ tsɛɛ baa le, \q1 ‘Wi ti tsiiŋ yɛ kii bijɛ kwaa kɛ.’” \p \v 5 Kiŋkundi kilu dzɔ wu ki yɛɛ bɛ wu fɛ kintsii kimu-u fɛwe, ki doonchɛ wu bitoŋ bi li kikoo ki nshɛ-ɛ bichu. Jiso ŋɛŋ bi ni ŋwaaŋŋ. \v 6 Kiŋkundi kilu se tee li wuu le, “Bɛ nyɛ baa kikoo ki nshɛ-ɛ kini li mi-i kichu, nnuuŋ nɛɛ nnyɛ li wi wu ŋkɔŋgisi-i. Ŋgii nnyɛ li wɛɛ ɔ ni ɔ sɛki, ɔ ni ɔ kɛmi bunɔŋa bɛ buŋga bintsii bichu. \v 7 Fi fiɛɛ kwaa le ɔ guuŋ mi, nse nyɛ biee bichu li wɛ-ɛ.” \p \v 8 Jiso tuu li kii le, “Bɛ tsɛɛ baa le, \q1 ‘Ɔ guundi Taa wu Nyɔ-ɔ ya, \q1 ɔ ni nindi nuuŋ li yi-i kwaa.’” \m \v 9 Kiŋkundi kilu se dzɔ wu ki gɛɛŋ bɛ wu li kitoŋ ki Jɛrosalɛŋ ki leeki wu fɛ kigɔ ki yih yi muntofi-i, ki tee li wuu le, “Ɔɔ nuuŋ Ŋwanɛ Nyɔ, ɔ jiiŋ lɛkwiiŋ, \v 10 kifɛ bɛ tsɛɛ baa le, \q1 ‘Nyɔ gii yi tee li bɛnchindaa bee li le be bichɛ lɛ wɛ-ɛ.’ \m \v 11 Fi tuu fi nuuŋ ɛ bɛ tɛ̀ tsɛɛ le, \q1 ‘Be gii be ka wɛ bɔ bɔ, kii ɔ ni ju bikaa bio li tɛtɛ.’” \m \v 12 Jiso tuu li ki-i le, “Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ tiiti kɛɛ tɛ le, \q1 ‘Kiiŋ ɔ ni mɔnchɛ Taa wu Nyɔ ya kɛ.’” \p \v 13 Le kiŋkundi kilu mɛɛshi dzé chichi yi ki tɛ nuuŋ le ki mɔnchɛ Jiso le, ki se dza ki gɛɛŋ ki tɛŋgi mfi wumu. \s Jiso tɛ̀ bɛchi nimɛ chee Galilii \r (Maacho 4:12-17; Mak 1:14-15) \p \v 14 Jiso tɛ̀ dza to lijiŋ Galilii, ɛ tɛ̀ yisɛ bɛ buŋga bu Fiana yi Waaŋ lɛ. Ntoŋ wu kii wu se saaŋgɛ gɛɛŋ bimbɛ bi tɛɛŋ lɛ bichu. \v 15 Tɛ̀ tiifi bɛniiŋ li yíh yi lɛkɛ li Nyɔ-ɔ, bɛniiŋ bɛchu se piɛti wu. \s Bɛ tɛ̀ faaŋ Jiso li kitoŋ kee ki Nasarɛ-ɛ \r (Maacho 13:53-58; Mak 6:1-6) \p \v 16 Jiso tɛ̀ dza gɛɛŋ li kitoŋ ki Nasarɛ-ɛ fɛ tɛ̀ ko. Le ni nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi, se dza gɛɛŋ li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ nɛɛ si tɛ̀ shiiŋ giiŋgi. Tɛ̀ dza leŋ we le teeŋ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ. \v 17 Bɛ tɛ̀ nyɛ wu kiŋwaati ki Ɛsaya-a ntomfɔŋ wu Nyɔ tɛ̀ tsɛɛ. Le ni teenyi, ŋɛŋ kintsii kimu ki bɛ tsɛɛ fe le, \q1 \v 18 “Fiana yi Taa Nyɔ yɛɛ li yi yɛ-ɛŋ, kifɛ yi be yi tsaa mi kituŋ le mbɛ \q1 nlaŋɛ ntoŋ wu dzeeŋ li bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ. \q1 Yi tɛ̀ toŋ tɛ mi le mbɛ \q1 ntee li bɛniiŋ bɛ nuuŋ li ncha-a le, bɛ gii bɛ buu be, \q1 nse ntee li binyɛɛ li le bi gii bi ŋɛŋ biee. \q1 Yi tɛ̀ toŋ tɛ mi le mbɛ mbuu bɛniiŋ bɛ bɛ ŋ'wɛki bɛ be li ncha-a, \q1 \v 19 nse ntee kiya \q1 ki Taa Nyɔ gii fi bɛniiŋ.” \p \v 20 Le Jiso teeŋ ki ni, baaŋ kiŋwaati kilu nyɛ li wi wu tɛ shiiŋ kiichi ki-i gɛɛŋ shee fɛkwiiŋ. Bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ nuuŋ li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ yilu-u, toŋ lii li wuu. \v 21 Se bɛchi naanyi li bee le, “Fiee fi nɛ woo lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ fini bɛ fiɛɛ fi kɔchɛ bɛŋ.” \p \v 22 Bɛniiŋ yikɛ jɛ yilu yi dzɔɔŋ fɛ bee ŋge, be se kɛmɛ chɛnɛ li n'yɔru wu dzeeŋ wu buti lɛ wuu wa. Se nuuŋ le, be tɛ̀ ya wa, be biiti laa, “Wuni nuuŋ nɛɛ ŋwanɛ Jɔsɛ ni?” \p \v 23 Jiso se tee li bee le, “Ɛ fiee fi mɛŋinɛ kɛ, le nɛ gii nɛ wa ŋgaŋgaa chini li mi-i le, ‘Wi wu wɔnchi bɛniiŋ, wɔnchɛ yi ya.’ Fiee fi tɛ tɛ̀ woo le ɔ fɛɔ Kapanuŋ, fɛrɛ fi fɛni li kwɛɛŋ waa tɛ.” \v 24 Jiso tuu tee li bee le, “Ntee li be-eŋ chɛɛŋ le, bɛ ti naa guundi yɛ ntomfɔŋ wu Nyɔ li kwɛɛŋ wee li kɛ. \v 25 Bɛ chɛɛŋ, ntee li be-eŋ le tɛ̀ nuuŋ li mfi wu ntomfɔŋ wu Nyɔ wu Ɛlaja-a dzaaŋ tɛ̀ ba liwe li biya bitɛɛtu bɛ kii busɔɔ, dzeeŋ kɔɔ kwɛɛŋ kwi. Bukɛɛŋ bɛɛŋku-u tɛ̀ nuuŋ li kwɛɛŋ wu Isɛlɛɛ li mfi wulu ŋge. \v 26 Nyɔ tɛ̀ mɛɛŋ ki toŋ kɛ Ɛlaja lɛ bee kɛ, yi tɛ̀ toŋ wu nuuŋ lɛ kwɛɛ ŋku wu tɛ̀ nuuŋ Sarefa-a kwaa, li kwɛɛŋ wu Sidɔ-ɔŋ. \v 27 Nɛ kɛɛ tɛ le, tɛ̀ nuuŋ li mfi wu ntomfɔŋ wu Nyɔ wu Ɛlisha-a, bɛniiŋ tɛ̀ nuuŋ Isɛlɛɛ ŋge bɛ tɛ̀ kɛmi chigɔŋ chi nɔŋa, bɛ se tɛ̀ mɛɛŋ wumu li bee linti ki wɔnchɛ kɛ. Ɛ Naama kwaa li kwɛɛŋ wu Siliya wu bɛ tɛ̀ wɔnchɛ, woo.” \p \v 28 Le Jiso tee lɛ, bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ nuuŋ li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ woo, shéŋ tɔŋ be ŋge. \v 29 Be se dza we, be chiiŋ wu, be bo bɛ wu li kwɛɛŋ wulu-u, be miri bɛ wu fɛ ŋkumɛ fɛfwa wu tɛ̀ nuuŋ li kitoŋ ki bee, be tɛ̀ wɛki le be lɔŋ wu le we lɛ ba bɛ kikoo. \v 30 Se nuuŋ le, tɛ̀ ka be kintikinti gɛɛŋ fiee. \s Jiso buu Fiana yi tii li wumu-u \r (Mak 1:21-28) \p \v 31 Jiso tɛ̀ dza bɔɔ Kapanuŋ, kitoŋ kimu ki Galilii. Le ni nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi, gɛɛŋ tiifi bɛniiŋ li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ. \v 32 Bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ yiki tɛ̀ kɛmɛ chɛnɛ li ntiifɛ we-e, kifɛ ntiifɛ we tɛ̀ kɛmi buŋga. \v 33 Wumu tɛ̀ nuuŋ li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ yilu-u, ɛ Fiana yi tii tɛ̀ nuuŋ li wuu bwiŋ. Tɛ̀ dza dzɛŋgi lɛwe ŋge le, \v 34 “Hebee Jiso wu Nasarɛ, ɔ wɛki la li bee li? Ɔ bɛ le ɔ lɛɛ bee ni? Ŋkiiɔ wi wu nuuŋ wɛ. Ɔ nuuŋ wi wu waaŋ wu buti fɛ Nyɔ-ɔ.” \p \v 35 Jiso waŋ Fiana yi tii yilu, tee le, “Makɛ, bochɛ li wi wuni.” Le yi tsaaki wi wulu yi toŋ wu fɛkwiiŋ lɛ bɛniiŋ lii, yi bo li wuu bwiŋ, se nuuŋ le, yi ti mɛɛŋ ki kpɔɔshɛ kɛ wu kɛ. \p \v 36 Bɛniiŋ bɛchu ŋɛŋ, bimfimu wondɛ be, be ta maa, be biiti laa, “Wuni n'yɔru nuuŋ wu niŋ wu wi wuni yɔ le? Kɛmɔɔ buŋga bu nɔŋa bu wanɛ Fiana yi tii yi buti li bɛniiŋ li.” \v 37 Ntoŋ wu kii Jiso dɛndɛ li bitoŋ bichu bi lɛ kimbɛ ki le-e. \s Jiso wɔnchɛ bɛniiŋ ŋge \r (Maacho 8:14-17; Mak 1:29-39) \p \v 38 Jiso dza bo li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ yilu-u, gɛɛŋ lɛ li Simu yi. Tɛ̀ nuuŋ ɛ mwɛsɛ Simu tɛ̀ gendi bɛ kiŋkɛŋkɛ. Be se lɛkɛ le Jiso fi wu. \v 39 Jiso gɛɛŋ fɛ tɛ̀ gimi, leŋ lɛ wuu lɛwe, waŋ kiŋkɛŋkɛ kilu. Ki se chinɛ li wuu tɛmi. Mfwaa mumkpaŋ, kwɛɛŋ wulu dza we, bichɛ fiee fijɛ nyɛ be. \p \v 40 Le jobɛ ni chi sechi, bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kɛmi bɛniiŋ bɛ gendi bɛ chigɔŋ chichi chichi be dzeti be bɛɛ bɛ be fɛ Jiso-o. Se kundi li bee bɛchu-u, be tɛɛmi. \v 41 Bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i baa tɛ̀ buti li bɛniiŋ bamu ŋge be dzɛŋgi le, “Ɛ wɛ Ŋwanɛ Nyɔ.” Se nuuŋ le Jiso waŋ le kiiŋ nɛ ni nɛ yeti kɛ, kifɛ be tɛ̀ kii le ɛ wu Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ. \p \v 42 Le butuu woo, Jiso bo gɛɛŋ fɛ kintsii kimu wuu mbiiŋ. Bɛniiŋ shɛ be bɛchi be wɛki wu. Le be ŋɛŋ wu, ɛ tɛ̀ wɛki le dza li kitoŋ kilu-u. Be tɛ̀ wɛki dzé le ba bɛ be. \v 43 Se nuuŋ le tɛ̀ faaŋ tee li bee le, “Ŋkɛmi le ntifi ntoŋ wu dzeeŋ wu kii bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ li bitoŋ bimu-u tɛ, kifɛ ɛ fiee fi Nyɔ toŋ mi le mbɛ mfɛ.” \p \v 44 Tuu dza gɛɛŋ deŋgi fenjisi ntoŋ wu dzeeŋ wulu li yíh yi kintaashɛ li kwɛɛŋ wu Judiya-a kwikwi. \c 5 \s Jiso tɛ teeŋ bɔɔŋ bee bɛ kintutu bɛ ŋkosi \r (Maacho 4:18-22; Mak 1:16-20) \p \v 1 Le ni nuuŋ jobɛ chimu, Jiso lemi li libɛ chi Jɛnɛsarɛ-ɛ lichiŋ, ɛ bɛniiŋ tɛ̀ kɛnɛ be fachɛ wu be yiki jɛ yi Nyɔ. \v 2 Se dza ŋɛŋ bɛŋgo bɛfɛ li ŋgemɛ yi dzɔɔ li, ɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kɛmi be tɛ̀ bochɛ le be tsootsi gii yibe yi nsúuŋ. \v 3 Gɛɛŋ lɛ lɛ ŋgo wumu-u, ɛ tɛ̀ nuuŋ wu Simu, tee le kiiŋgi wu gɛɛŋ li dzɔɔ niiŋ. Le kiiŋgi, Jiso se lɛ shee le, bɛniiŋ nuuŋ lɛ buka tiifi be. \p \v 4 Le tifi mɛɛshi, tee li Simu le, “Konɛ ŋgo wu gɛɛŋ fɛ kindundu, nɛ lɔŋ gii yinɛ, nɛ kɔɔ nsúuŋ.” \p \v 5 Simu tuu le, “Te Kikoo tɛ tsi baa we tɛ lendi gii nsiiŋ bu woo, tɛ mɛɛŋ ki kɔɔ kɛ fiee kɛ. Se nuuŋ le, si ɔ tee lɛ, ŋgii nlɔŋ nɛɛ.” \v 6 Be gɛɛŋ be lɔŋ, be kɔɔ nsúuŋ ŋgee, le be ni be busi gii yibe, yi leki le yi soomɛ. \v 7 Bɛdɛɛni, be kwafi bɛniiŋ bɛ bee bɛ kintutu bɛ lɛ ŋgo wumu wɛɛ le be bɛ be fi be. Be bɛ be buu nsúuŋ yilu, yi yisɛ lɛ bɛŋgo bɛ bee, be leki le be shee li dzɔɔ. \v 8 Le Simu Pita ŋɛŋ fiee fi ka, gɛɛŋ toŋ núŋ Jiso limfwe tee le, “Mintemii Taa, dzatsɛ fio fɛni ɔ shɛ mi, nuuŋ fieŋ wi wu bifi.” \p \v 9 Tɛ kweŋgi lɛ, kifɛ wu bee bɛniiŋ bee bɛ kintutu tɛ̀ ŋɛŋ nsúuŋ yi be tɛ̀ kɔɔ, yi bɛŋ be. \v 10 Yi bɛŋ tɛ Jeeŋ bee Jɔɔŋ bɔɔŋ bɛ Dzɛbɛdii bɛ tɛ̀ nuuŋ lɛ kintutu ki Simu-u. Jiso tee li Simu-u le, “Kiiŋ ɔ ni ɔ chɛndi kɛ. Mbɛɛchɛ li dɛɛni ŋgɛnu limfwe, ɔ gii ɔ ni ɔ keeti nuuŋ bɛniiŋ.” \p \v 11 Le be woo lɛ, be buushɛ bɛŋgo bɛ bee lɛ buka, be chinɛ biee bichu fe be dza be biki Jiso. \s Jiso wɔnchɛ wi wu chigɔŋ chi nɔŋa \r (Maacho 8:1-4; Mak 1:40-45) \p \v 12 Le ni nuuŋ mfi wumu, Jiso nuuŋ li kitoŋ kimu-u, wumu tɛ̀ nuuŋ fe bɛ chigɔŋ chi nɔŋa. Le wi wulu ŋɛŋ Jiso, bɛ we wu lii, lɛkɛ wu tee le, “Taa, fɛrɛ mi ntɛmi, ɔɔ kɔŋgisɔɔ.” \p \v 13 Jiso se nɛɛki kibɛnɛ koŋ li wuu tee le, “Ŋkɔŋgisɔɔ, tɛmi ɔ ni ɔ wuuti.” Mfwaa mumkpaŋ, chigɔŋ chi nɔŋa chilu biee chi chinɛ li wuu. \v 14 Jiso chiinsɛ li wuu le, “Ɔ kiiŋ ɔ ni tee li wi-i kɛ. Se nuuŋ le, gɛnɛ ɔ doonchɛ yi ya li Te muntofi, ɔ se nyɛ nya yi Mɔɔsɛ tɛ̀ tiiti le wi kɛmi le nyɛ le doonchɛ li bɛniiŋ li le wu tɛmɔɔ li chigɔŋ chini-i wu woo.” \p \v 15 Si Jiso tɛ̀ chinsɛ li wi wulu lɛ, ntoŋ wu kii Jiso se tuu saaŋgɛ gɛɛŋ limfwe ŋge, bintutu bi bɛniiŋ lɛ ŋge banchi bi bɛɛ le bini bi yiki ntifi yee, mɔɔ le ni wɔnchi chigɔŋ chi bee. \v 16 Se nuuŋ le, Jiso tɛ̀ dzɛti shiiŋ be giiŋgi lɛki li Nyɔ-ɔ li buka. \s Jiso wɔnchɛ wi wu tɛ̀ ŋgwɛ tɛ̀ kɔɔ \r (Maacho 9:1-8; Mak 2:1-12) \p \v 17 Tɛ̀ nuuŋ jobɛ chimu Jiso tiifi bɛniiŋ, ɛ buŋga bu Taa lɛ tɛ̀ nuuŋ wu li bwiŋ le ni wɔnchi chigɔŋ lu. Bɛfarasii mɔɔ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ tɛ̀ shee fe, ɛ be tɛ̀ bo li bitoŋ bichu-u bi Galilii mɔɔ bimbe bi Judiya bɛ Jɛrosalɛŋ. \v 18 Fi se ka le bɛniiŋ bamu tɛ̀ dza be bɛɛ ɛ be tɛ̀ sumɛ wi fɛ kida-aŋ fɛwe, ɛ ŋgwɛ tɛ̀ kɔɔ wu. Be tɛ̀ gii be gwenini le be lɛ bɛ wu be giiki wu Jiso limfwe. \v 19 Se nuuŋ le, be tɛ̀ mɛɛŋ ki kɛmɛ kɛ dze kɛ, kifɛ bɛniiŋ tɛ̀ yiŋgɛ fe ŋge. Be se beeŋ bɛ wu nuuŋ lɛ yi-ih lɛwe be tɔtɛ kiyɛ, be shiiki wi wulu kintikinti ki bɛniiŋ lɛ Jiso limfwe, fɛ kidaŋ ki tɛ̀ gimi fe kɛɛ. \v 20 Si tɛ̀ ŋɛŋ le bɛniiŋ bɛlu gɛɛ baa shéŋ yi be li wuu lɛ, biee tee li wi wulu le, “Sinɛŋ, mi mfeekɔɔ bibifi bio kituŋ.” \p \v 21 Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ bɛ kintutu ki Bɛfarasii lɛ kɛɛ, be tuu be bɛchi be ŋuŋini be tiiti le, “Wi wuni nuuŋ noo wu dzɔ kintsii ki Nyɔ-ɔ? Ɛ noo wu nuuŋ feeki bibifi fuki Nyɔ nsiŋ?”\fig Bɛ shiiki wi Jiso limfwe|alt="They let a person down before Jesus" src="Parlyse on Roof 01.jpg" size="col" copy="Mbanji Bawe Ernest" ref="5:21"\fig* \p \v 22 Jiso kɛɛ fiee fi be ŋuŋini, bii li bee laa, “Nɛ kɛmi ŋwaani wuni mbeechɛ li shéŋ yinɛ ni kii la? \v 23 Fi tsɛkɛ nuuŋ fi la, ntefu le mi mfeekɔɔ bibifi bi wi wuni, mɔɔ le dza we ni deŋgi le? \v 24 Se nuuŋ le, ŋgii ndoonchɛ beŋ le Ŋwanɛwi kɛmi buŋga laaŋkwiiŋ bu fekisɛ bibifi.” Se tuu tee li wi wu ŋgwɛ tɛ̀ kɔɔ wɛɛ le, “Mi nteeɔ li wɛ-ɛ, dza we, ɔ dzɔɔ kidaŋ ko ɔ ni ɔ kuuki fɛkuuŋ.” \p \v 25 Mfwaa mumkpaŋ, se biee dza we leŋ lɛ bɛniiŋ lii, dzɔ kidaŋ ki tɛ̀ gimi fe kɛɛ kuuki fɛ wuu kuuŋ, yɔɔnchi Nyɔ. \v 26 Le bɛniiŋ ŋɛŋ lɛ, wa tɛ be, be kɛmɛ chɛnɛ, be guumɛ be lɛki li Nyɔ-ɔ be tiiti le, “Tɛ ŋɛŋ baa fiee fi tɛɛmi bɛŋ.” \s Jiso teeŋ Lebi \r (Maacho 9:9-13; Mak 2:13-17) \p \v 27 Jiso tɛ̀ dza bo fe deŋgi. Si tɛ̀ giiŋgi lɛ, ŋɛŋ wumu wu tɛ̀ kundi kiŋwaati bɛ teenyi wu le Lebi, ɛ tɛ̀ shee fɛ yih yi kiŋwaati ki sofɛ-ɛ. Jiso tee li wuu le, “Ɔ biki mi.” \v 28 Lebi chinɛ biee bichu, se dza biki Jiso. \p \v 29 Se nuuŋ le, Lebi tɛ̀ dza fɛ tsɔnɔ chi nɔŋa li wuu yih le nɛɛtɛ bɛ Jiso. Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kundi kiŋwaati nɛki tɛ̀ fe mɔɔ bɛniiŋ bamu bɛ bee be tɛ̀ jii biee. \v 30 Bɛfarasii mɔɔ bɛniiŋ bɛ bee bɛ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ bɛchi be ŋuŋini, be biiti li bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jiso-o laa, “Fi geeŋ fi nɛ jii biee, nɛ wundi biee bɛ bɛniiŋ bɛ kundi kiŋwaati mɔɔ bɛ bifi bɛmu le?” \p \v 31 Jiso tuu li bee le, “Bɛniiŋ bɛ tɛɛmi ti wɛki yɛ mfindɛ kɛ. Ɛ bɛniiŋ bɛ gendi bɛ ti wɛki. \v 32 Mɛɛŋɔ ki mbɛ kɛ le nteeŋ bɛniiŋ bɛ nuuŋ tsaaŋ kɛ. Mi mbɛɛɔ nuuŋ le nteeŋ bɛniiŋ bɛ bifi le be fiiki shéŋ yi be.” \s Bɛ bii li Jiso-o kii biee bi jirɛ \r (Maacho 9:14-17; Mak 2:18-22) \p \v 33 Be dza be tee li Jiso-o le, “Bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jɔɔŋ lɛ tɛ̀ shiiŋ be jiti biee be lɛki li Nyɔ-ɔ mfi kwi, fi nuuŋ si Bɛfarasii ti feti, bɛdɛɛni bɔɔŋ bo se jii baa biee be wundi biee.” \p \v 34 Jiso tuu li bee le, “Bɛ nuuŋ bɛ teeŋ bɛniiŋ fɛ tsɔnɔ chi bugoo lɛ ke be gɛɛŋ, nɛ fɛ le be ni be jiti biee bijɛ fɛ nyuŋwutso nuuŋ bee be ni? Nuuŋ fi tɛ̀ nuuŋ lɛ kɛ! \v 35 Fi fiɛɛ le, mfi gii bɛ wu bɛ gii bɛ lɔ nyuŋwutso li bee, be se tuu be bɛchi njiru biee bijɛ.” \p \v 36 Se tuu wa ŋgaŋgaa chini li bee le, “Se nuuŋ le, wi nuuŋ yɛ lu wu nuuŋ naa gaamɛ ndu yi fiɛŋ tuushɛ yi fichi lu kɛ. Ɛ wi wu fɛ lɛ, kɛ wu biifɔɔ ndu yi fiɛŋ yilu. Fi nuuŋ le ndu yi fiɛŋ nuuŋ tɛ gɛɛŋ tsaaŋ bɛ finshɛŋgɛ fi fichi kɛ. \v 37 Nɛɛ lɛ le nuuŋ wi tɛ dzɔ mbiiŋ mɛ fɛŋ, le gɛɛ lɛ kibɛɛŋ ki mbiiŋ mɛ fichi-i kɛ,\f + \fr 5:37 \fr*\ft Kibɛɛŋ kini nuuŋ ɛ bɛ fɛ bɛ dzi yi nyaŋ.\ft*\f* ɛ wu fɛ lɛ kɛ mbiiŋ mɛ fɛŋ mɛlu gii mɛ wo kibɛɛŋ ki fichi kɛɛ, mbiiŋ mɛlu shooshɛ. \v 38 Chɛɛŋ wulu nuuŋ le, bɛ kɛmi le bɛ gɛɛ mbiiŋ mɛ fɛŋ nɛɛ nuuŋ lɛ kibɛɛŋ ki fɛ-ɛŋ. \v 39 Nɛ kii tɛ le wi ti nuuŋ yɛ lu wu wundi mbiiŋ mɛ be, fɛ wu woŋ mɛ yiki kɛ. Wi ti bɛɛ piɛti nuuŋ mɛ be.” \c 6 \s Jiso naanyɛ kii jobɛ chi bɛshiinshi \r (Maacho 12:1-8; Mak 2:23-28) \p \v 1 Tɛ̀ nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi chimu, Jiso bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u dza be deŋgi be kɛti li wɛ wu giiŋ wumu-u. Bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u bɛchi be soomi bikoo bi giiŋ lɛ be jii. \v 2 Bɛfarasii bamu ŋɛŋ lɛ, be bii laa, “Ɛ la fi nɛ feti biee bi nchi mɛɛŋ ki beŋ kɛ, le wi ni feti jo yi bɛshiinshi kɛ?” \p \v 3 Jiso tuu bii li bee laa, “Fi nuuŋ le nɛ mɛɛŋ baa ki teeŋ kɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ si dzeeŋ tɛ̀ wo Mfɔŋ Daafi bee kintutu kee fɛ kɛ ni? \v 4 Si tɛ̀ lɛ li yih yi Nyɔ-ɔ dzɔ kibele ki bɛ tɛ̀ tsaa bɛ gɛɛ le ɛ ki Nyɔ-ɔ, ji nyɛ mɔɔ kintutu kee fe tɛ, ɛ tɛ̀ nuuŋ nchi, fɛ wi nuuŋ ji kibele kilu fuki bɛte muntofi nsiŋ kɛ.” \v 5 Jiso se mɛɛshi tee li bee le, “Ŋwanɛwi nuuŋ Te Kikoo wu jobɛ chi bɛshiinshi.” \s Jiso wɔnchɛ wi jobɛ chi bɛshiinshi \p \v 6 Le ni tuu nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi chimu, Jiso gɛɛŋ lɛ li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ yi Nyɔ yimi tiifi bɛniiŋ. Wumu tɛ̀ nuuŋ lu ɛ ŋgwɛ kɔɔ wu li kibɛnɛ kee ki kigɔŋɛ-ɛ. \v 7 Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ mɔɔ Bɛfarasii gii be wɛki fiee fi be gii be kayɛ li Jiso-o. Be tuu be toŋ lii li wuu, be bichi laa gii wɔnchɛ wi jobɛ chi bɛshiinshi le. \v 8 Jiso kɛɛ fiee fi be tɛ̀ beechi, tee li wi wu ŋgwɛ tɛ̀ kɔɔ wu wɛ-ɛ le, “Dza we, ɔ bɛ ɔ leŋ fɛni.” Se dza leŋ we. \v 9 Jiso tee li bee le, “Mbiitɔɔ li beŋ laa, fiee fi nchi beŋ le wi fɛ jobɛ chi bɛshiinshi nuuŋ fi la? Le ɔ fɛ fiee fi dzeeŋ mɔɔ, fi biifi le, le ɔ yiimi wi mɔɔ, le ɔ lɛɛ wi le?” \v 10 Bichɛ be li lii bɛchu kɛnɛ, se tee li wi wɛɛ le, “Nɛɛmi kibɛnɛ ko.” Mwɛ nɛɛmi, ki biee ki tɛmi. \p \v 11 Se nuuŋ le, fi tɛ̀ gbɛɛŋ fi tuu fi tɔŋ be shéŋ, be bɛchi be chuti ntaŋ si be gii be fɛ bɛ Jiso. \s Jiso tsaa bɔɔŋ bee bɛ nto-oŋ bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ \r (Maacho 10:1-4; Mak 3:13-19) \p \v 12 Li jo yilu, Jiso se dza yɛɛ li ŋkumɛ le gɛɛŋ lɛkɛ li Nyɔ-ɔ, tsi we lɛki li Nyɔ-ɔ nsiiŋ butuu woo. \v 13 Le butuu woo, se teeŋ bɛniiŋ bee bɛ tɛ̀ biki wu, be bɛ. Se tsaa bamu yoofi ntsɔ bɛfɛ teeŋ be le bɔɔŋ bee bɛ nto-oŋ. \v 14 Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tsaa bɛlu tɛ nuuŋ: Simu, wu tɛ̀ nyɛ bukooŋ bwee bumu le Pita, bɛ Andolo wu ŋwaani Simu. Bamu se nuuŋ Jeeŋ, Jɔɔŋ, Fili, Batolomu, \v 15 Maacho, Tomɛ mɔɔ Jeeŋ ŋwanɛ Afiyus, Simu wu tɛ̀ nuuŋ wi kintutu ki Bɛsilɔ-ɔ,\f + \fr 6:15 \fr*\ft Bɛsilɔ tɛ̀ nuuŋ Bɛjuu bɛ tɛ̀ teendi kwɛɛŋ wube, be gwii le be buu kwɛɛŋ wulu li ŋgɛ-ɛ li tsaŋ yi bɛniiŋ bɛ Lo-om.\ft*\f* \v 16 Judas wu ŋwanɛ Jeeŋ mɔɔ Judas Iskaliyɔ wu tɛ̀ kabɛ Jiso. \s Jiso tɛ̀ tiifi wɔnchi mɔɔ bɛniiŋ \r (Maacho 4:23-25) \p \v 17 Le tsaa be lɛ, be bɛchu se dza be beki, le be bɔɔ, be leŋ li kinɛɛŋ li, bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u tɛ̀ nuuŋ fe ŋge, mɔɔ kiyaŋ ki bɛniiŋ lɛ tɛ̀ turi fe ki tɛ̀ dzɛti Judiya bɛ Jɛrosalɛŋ bamu tɛ bo li dzɔɔ yi Tayɛ-ɛ bɛ yi Sidɔ-ɔŋ lichiŋ. \v 18 Be tɛ̀ bɛ le be yikɛ ntiifɛ wu Jiso, le wɔnchɛ mɔɔ chigɔŋ chi bee. Bɛniiŋ bɛ Fiana yi tii tɛ̀ fieŋgisi be tɛ̀ bɛɛ tɛ busi fiana yilu. \v 19 Bɛniiŋ bɛchu se tuu be gwenini le be koŋ li wuu, kifɛ buŋga bu tɛ̀ buti li wuu bwiŋ tɛ̀ wɔnchi bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ kundi li wuu. \s Kinɛɛtinɛ bɛ ŋgɛ \r (Maacho 5:1-12) \p \v 20 Jiso dza tsaaki lii bichɛ bɛniiŋ bee bɛ kintutu-u, tee le, \q1 “Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa kɛɛ kinɛ, beŋ bɛ kifoo lɛ, \q2 kifɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ bwɛɛ bunɛ \q1 \v 21 Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa kɛɛ kinɛ, beŋ bɛ dzeeŋ wuu dɛɛni, \q2 Kifɛ Nyɔ gii yi fɛ nɛ fukɛ \q1 Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa kɛɛ kinɛ, beŋ bɛ dii dɛɛni, \q2 kifɛ nɛ gii nɛ kwakɛ chike. \p \v 22 Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa kɛɛ kinɛ, mfi wu nɛ biki Ŋwanɛwi, bɛniiŋ baanini beŋ, be busi beŋ lɛ bee lɛnti, be gaashi beŋ be nyɛɛ mɔɔ beŋ mɛŋkooŋ mɛ bifi. \v 23 Ɛ fi kɛti lɛ, nɛ nɛki yɛɛŋ, nɛ wuki bujɔŋ, kifɛ kinsomfu kinɛ kinɔŋa kɛɛ liboo Ɛ nɛɛ lɛ si bɛtee ŋkosi bɛ bee tɛ̀ ŋwɛki bɛ bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ lɛ. \q1 \v 24 Se nuuŋ le, ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ wunɛ, beŋ bɛniiŋ bɛ bulofu-u, \q2 kifɛ nshiiŋ yinɛ ma yɛɛ kituŋ. \q1 \v 25 Ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ wunɛ, beŋ bɛ bite yisɛ dɛɛni, \q2 kifɛ nɛ gii nɛ de dzeeŋ. \q1 Ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ wunɛ, beŋ bɛ kiiti dɛɛni, \q2 kifɛ nɛ gii nɛ ni nɛ dii nɛ seti bikoo. \p \v 26 Ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ wunɛ, mfi wu bɛniiŋ bɛchu piɛti beŋ. Nɛ kɛɛ le ɛ nɛɛ lɛ si bɛte bɛniiŋ bɛ lindɛɛri tɛ̀ shiiŋ be piɛti bɛniiŋ bɛ binsɛɛ lɛ bɛ tɛ̀ yɛŋgi le be baa bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ. \s Wi ni kɔŋgisi bɛniiŋ bee bɛ mbani-i \r (Maacho 5:38-48) \p \v 27 Se nuuŋ le ntiitɔɔ beŋ bani bɛ wuki fiee fi ntiiti le nɛ ni nɛ kɔŋgisi bɛniiŋ bɛnɛ bɛ mbani-i, nɛ feti nuuŋ biee bi dzeeŋ li bɛniiŋ bɛ baanini be-eŋ. \v 28 Nɛ lɛki yɛɛŋ nuuŋ le Nyɔ lɔŋ kimbɔnɛ li bɛniiŋ bɛ lɛki le bubiɛɛ ni bu biki be-eŋ, nɛ lɛki li Nyɔ-ɔ li bɛniiŋ bɛ ŋwɛki bɛ be-eŋ. \v 29 Ɛ wi maaŋ wɛ li kilaanchɛ, ɔ fiiki kimu mɛɛshi maaŋ ki. Ɛ wu buu ndu ya yi lɛkuuŋ, ɔ gɛɛ mɛɛshi dzɔ mɔɔ yi lɛnti. \v 30 Ɛ wi lɛkɛ fiee li wɛ-ɛ, ɔ nyɛ mwɛ. Ɛ wi dzɔ fiee fio, ɔ bii kɛ. \v 31 Nɛ feti li bɛniiŋ bamu-u fiee fi nɛ wɛki le be ni be feti li be-eŋ. \p \v 32 Ɛ nɛ kɔŋgisi nuuŋ bɛniiŋ bɛ kɔŋgisi beŋ kwaa, fiee fi bɛ gii bɛ pia beŋ li fi-i nuuŋ la? Ɛ nɛɛ lɛ si bɛniiŋ bɛ bifi ti feti nɛɛ tɛ lɛ ni? Be kɔŋgisi nuuŋ bɛniiŋ bɛ kɔŋgisi be kwaa. \v 33 Ɛ nɛ feti biee bi dzeeŋ nuuŋ li bɛniiŋ bɛ feti li beŋ kwaa, fiee fi bɛ gii bɛ pia beŋ li fi-i nuuŋ la? Mɔɔ bɛniiŋ bɛ bifi, be ti feti nɛɛ tɛ lɛ. \v 34 Ɛ nɛ feeti bɛniiŋ biee nɛ bichi limfwe le be gii be kaari be tuu li be-eŋ, fiee fi bɛ gii bɛ ni bɛ piɛti beŋ lu nuuŋ la? Mɔɔ bɛniiŋ bɛ bifi ti feeti biee li nsáŋ yi bee kifɛ be gii be kaari be tuu fiee fichu nɛɛ ni? \v 35 Fi dzɔɔŋ le nɛ ni nɛ kɔŋgisi bɛniiŋ bɛnɛ bɛ mbani-i, nɛ feti tɛ nuuŋ biee bi dzeeŋ li bee, ɛ nɛ feeti bɛniiŋ biee nɛ beechɛ kɛ le be gii be tuu kɛ. Nɛɛlɛ, nɛ se kɛmɛ kinderi ki nɔŋa, nɛ se nuuŋ bɔɔŋ bɛ Nyɔ yi nuuŋ Kikoo ki Biee Bichu, nɛ se ni nɛ nuuŋ bɔɔŋ bee, kifɛ ɛ nɛɛ Nyɔ yi ti feti biee bi dzeeŋ li bɛniiŋ bɛchu bɛ yɛchi lii mɔɔ bɛ shéŋ yi tii lɛ. \v 36 Nɛ ni nɛ keeti nshiiŋ li bɛniiŋ li nɛɛ si Baa wunɛ keeti nshiiŋ li be-eŋ. \s Nɛ saa kɛ biŋge bi bamu-u kɛ \r (Maacho 7:1-5) \p \v 37 Nɛ saa kɛ biŋge bi bɛniiŋ bamu-u kɛ, ɛ fi nuuŋ lɛ Nyɔ tɛ saa tɛ kinɛ kɛ. Nɛ beeŋ kɛ bikaa lɛ bɛniiŋ jiŋ le be lɛ li ŋgɛ-ɛ kɛ, bɛdɛɛni, Nyɔ se tɛ beeŋ tɛ lɛ benɛ jiŋ kɛ. Nɛ fekisi bibifi bi bɛniiŋ bamu-u, Nyɔ se feeki tɛ binɛ. \v 38 Nɛ nyɛɛ yɛɛŋ nya li bɛniiŋ li, Nyɔ se ni yi nyɛɛ tɛ li be-eŋ. Mfi wu yi gii yi nyɛ, ɛ yi fichɛ bujɔŋ, yi sɛɛsɛ, yi chiiŋ bi yisɛ bi ni bi shooshi fɛkwiiŋ. Fiee fi wi fichini fiee le, se nyɛ li wi-i, ɛ nɛɛ fi fi Nyɔ gii naa yi fichɛ le yi se nyɛ li mwɛ-ɛ tɛ.” \p \v 39 Jiso tuu wa ŋgaŋgaa chimu li bee le, “Kinyɛɛ nuuŋ ki tɛ doonchɛ dze li kimu-u kɛ. Ɛ ki mɔŋ tɛ lɛ, bi bichu lee ki we-e lɛ kitoo li ni? \v 40 Nɛ kɛɛ le ŋwaŋ wu laanchi ti yɛki yɛ wi we wu wu ntiifɛ kɛ, bɛdɛɛni, ɛ mfi wu wu laanchɛ wu mɛɛshi, se kɛɛ tɛ si wi wu tɛ̀ tifi wu. \p \v 41 Fi geeŋ fiɔɔ ŋiŋgi sheeŋ yi kwiŋ yi nuuŋ ŋwaana lɛ lii, ɔ se tɛ ŋɛŋ kiŋkɔsi ki kwi-iŋ ki nuuŋ lɛ lii yaa kɛ? \v 42 Kɛ fi geeŋ fiɔɔ nuuŋ ɔ tee li ŋwaana le, ‘Ŋwaanɛŋ bɛ mbuu sheeŋ yɛɛ lɛ wɛɛ lii’, ɔ se tɛ ŋɛŋ tɛ kiŋkɔsi ki nuuŋ wɛ lɛ lii kɛ? Wɛ wi wu nimi! Saa buu ko ki nuuŋ lɛ wɛɛ lii, ɔ se bɔsɛyi ɔ ŋɛŋ sheeŋ yi nuuŋ ŋwaana lɛ lii, ɔ se buu.” \s Bɛ ti kii kiti li muntaaŋ mu ki-i \r (Maacho 7:16-20) \p \v 43 Jiso tuu tee le, “Se nuuŋ le kiti ki dzeeŋ nuuŋ tɛ woŋ muntaaŋ mu bifi kɛ, si kiti ki bifi nuuŋ tɛ woŋ muntaaŋ mu dzeeŋ kɛ. \v 44 Bɛ ti kii kiti nuuŋ li muntaaŋ mu ki wundi-i. Fi nuuŋ le wi nuuŋ tɛ kɔ fimbi li bifafu-u kɛ, nuuŋ wi tɛ kɔ fiŋgaa li bufii li kɛ. \v 45 Wi wu dzeeŋ lɛ fikoo fiee fi shaaŋ li ti busi biee bi dzeeŋ le. Wi wu fikoo fiee nuuŋ biee bifi li shéŋ yee li, ti busi nɛɛ nuuŋ biee bibifi. Fi fiɛɛ nɛɛ lɛ kifɛ fiee fi yisɛ li shéŋ yi wi-i ɛ fi fi ti buti lɛ kimfimɛ kee li.” \s Kimfoo ki dzeeŋ bɛ ki bifi \r (Maacho 7:24-27) \p \v 46 Jiso tuu bii laa, “Fi geeŋ fi nɛ teenyi mi le, ‘Taa, Taa’, nɛ tɛ fɛ fiee fi ntiiti li be-eŋ kɛ? \v 47 Wi kwi wu bɛɛ lɛ mi-i, wuki jɛ yɛŋ, giiŋgi feti si yi tiiti, ŋgii doonchɛ beŋ si ti nuuŋ. \v 48 Wɛ si wi wu tɛ̀ wɛki le gwaŋ yih, saa chiŋ seri koŋ li kimbaŋ se gwaŋ kimfoo li kimbaŋ kilu-u. Ɛ dzɔɔ yisɛ, yi bɛ yi ju li yih yilu-u, yi tɛ sɛɛsɛ kɛ, kifɛ tɛ̀ bɔsɛyi gwaŋ bujɔŋ. \v 49 Se nuuŋ le, wi wu wuki jɛ yɛŋ, ɛ wu gɛɛŋ tɛ fɛ si yi tiiti kɛ, wɛ si wi wu tɛ̀ wɛki le gwaŋ yih, fooshɛ kimfoo li nshɛ li we, ɛ dzɔɔ yisɛ, yi kemɛ yih yilu, yi biee yi we bɛ nchiiŋ ni guuu.” \c 7 \s Te Kikoo wu bɛniiŋ bɛ nchi-i gɛɛ shéŋ li Jiso-o \r (Maacho 8:5-13) \p \v 1 Si Jiso tɛ̀ mɛɛshi ntiifɛ bɛniiŋ biee bini bichu lɛ, tuu dza gɛɛŋ lɛ kitoŋ ki Kapanu-uŋ. \v 2 Te Kikoo wu kintutu ki bɛniiŋ bɛ nchi wu Lom tɛ̀ nuuŋ fe, kɛmi mfwa we wumu, kɔŋgisi wu ŋge. Ɛ mfwa wulu tɛ̀ gendi, nuuŋ lɛ kwe bɔ. \v 3 Le te kikoo wulu woo kii Jiso, toŋ bɛkaaŋ bɛ sɛki kwɛɛŋ wu Bɛjuu, le be gɛɛŋ be lɛkɛ Jiso le bɛ wɔnchɛ mfwa we wuni. \v 4 Be se gɛɛŋ be ŋɛŋ Jiso, be sooŋ bɔ li wuu, be tee le, “Mintemii bɛ ɔ gɛɛŋ ɔ fi wi wusɛŋ wuni, wɛ nuuŋ wi wu ɔ nuuŋ nɛɛ ɔ fi wu. \v 5 Kɔŋgisi kwɛɛŋ wusɛŋ ŋge, ɛ wu wu tɛ̀ gwaŋ yih yisɛŋ yi kintaashɛ.” \p \v 6 Jiso se dza bee be giiŋgi. Fɛ be tɛ̀ nuuŋ tsɛkɛtsɛkɛ li mbochu fɛ yih yi Te Kikoo wu bɛniiŋ bɛ nchi wɛɛ, toŋ nsáŋ yee yimi le yi gɛɛŋ yi loosɛ Jiso. Be se gɛɛŋ, be bikɛ bɛ wu, be laŋɛ li wuu le, “Taa, Te Kikoo wu bɛniiŋ bɛ nchi teeɔ le, kiiŋ ɔ ni fieeŋgi yi ya le ɔ bɛ kɛ. Le mɛɛŋɔ ki kɔchɛ kɛ wi wu ɔ nuuŋ ɔ lɛ li wuu yih kɛ. \v 7 Le fiɛɛ fiee fi fɛ se mɛɛŋ ki bɛ kɛ bɛ bikaa biee le ŋɛŋ wɛ kɛ. Se nuuŋ le, ɔ yɔ nɛɛ nuuŋ jɛ kwaa bɛ kimfimɛ ko, kɛ ŋwani wu nimɛ gii tɛmi. \v 8 Mi ŋ'wɛ tɛ lɛ buŋga bu wi wumu lɛkwiiŋ, bɛniiŋ bɛ nchi-i nuuŋ tɛ lɛ mi-i lɛkwiiŋ. Mbɛɛ ɛ mi ntee li wumu le, ‘Ɔ giiŋgi,’ mwɛ gɛɛŋ, ɛ mi ntuu mi ntee li wumu le, ‘Bɛ,’ mwɛ bɛ nɛɛ. Ɛ mi ntee tɛ li mfwa wɛ-ɛŋ le, ‘Fɛrɛ fini’ fɛ nɛɛ tɛ lɛ.” \p \v 9 Le Jiso woo ntoŋ wulu, wa tɛ wu, se fiiki yi tee li kimbanchɛ ki bɛniiŋ lɛ ki tɛ̀ biki wu kɛɛ le, “Ntee beŋ le, mɛɛŋɔ nsaa ki ŋɛŋ kɛ wi wu kɛmi ŋwaani kini kimbeenchɛ li mi-i mɔɔ nuuŋ li kwɛɛŋ wu Isɛlɛɛ li kɛ.” \v 10 Le bɛniiŋ bɛ te kikoo wu bɛniiŋ bɛ nchi tɛ̀ toŋ baa tuu be kaari be to li yih, be ŋɛŋ mfwa wulu ɛ wu tɛmi. \s Jiso yiimi sɔɔnɛ wi wu tɛ̀ kwi \p \v 11 Lɛjiŋ lɛlu, Jiso bɛ bɔɔŋ bee bɛ kintutu dza be giiŋgi li kitoŋ kimu ki bɛ teenyi le Nayiŋ, kintutu ki bɛniiŋ lɛ biki wu lɛ jiŋ.\fig Bɛ buti bɛ gwini chi wi-i|alt="A dead man being carried out" src="DN00449b.tif" size="col" loc="11-17" copy="Darwin Dunham" ref="7:11"\fig* \v 12 Si be tɛ̀ giiŋgi lɛ, le be buti fɛ fweeŋ wu mbaŋ wu tɛ̀ lii li kitoŋ kilu, le be bichi lɔɔ be ŋɛŋ si bɛ too gwini chi wi bɛ buti bɛ chi. Wi wulu tɛ̀ nuuŋ wu kwaa lɛ ni bɔ. Ɛ ni tɛ̀ nuuŋ kwɛɛ ŋku. Si be tɛ̀ buti lɛ, kintutu ki bɛniiŋ lɛ bɛ li kitoŋ kilu tɛ̀ biki ni ŋwaŋ wulu. \v 13 Le Taa tuu ŋɛŋ kwɛɛŋ wulu, nshiiŋ kɔɔ wu, tee li wuu le, “Kiiŋ ɔ ni tuu ɔ de kɛ.” \v 14 Fɛ tɛ̀ tee lɛ, ka gɛɛŋ koŋ li kidaŋ ki bɛ tɛ̀ too gwini chilu fe. Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ too gwini chilu baa se leŋ. Tee le, “Sɔɔnɛ nyuŋ, ntiitɔɔ li wɛɛ dzatsɛ we!” \v 15 Biee dza we shee, bɛchi n'yɔru. Jiso kɛmɛ li wu nyɛ li ni-i. \p \v 16 Bɛniiŋ bɛchu ŋɛŋ lɛ, wa tɛ be. Be se guumɛ be yɔɔnchi Nyɔ be tiiti le, “Ntomfɔŋ wu Nyɔ wu nyɔŋa busɔɔ lɛ bee li lɛnti. Nyɔ bɛ yɛ le yi fi bɛniiŋ bee.” \p \v 17 Ntoŋ wuni wu kii Jiso se saaŋgɛ wu gɛɛŋ li kwɛɛŋ wu Judiya kwikwi mɔɔ bitoŋ bi nuuŋ li kwɛɛŋ wulu lichiŋ. \s Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ toŋ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u, lɛ Jiso-o \r (Maacho 11:2-19) \p \v 18 Bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jɔɔŋ lɛ woo biee bini bichu, be gɛɛŋ be tee li wuu. Teeŋ bamu bɛfɛ, \v 19 toŋ be lɛ Taa li le be gɛɛŋ be bii li wuu laa ɛ wu wu tɛ̀ nuuŋ le gii bɛ mɔɔ, be ni be tɛŋgi wi wumu le? \p \v 20 Be gɛɛŋ be ŋɛŋ Jiso be tee li wuu le, “Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ toŋ wɛ bee le tɛ bii li wɛ laa, ɛ wɛ wu tɛ̀ nuuŋ le ɔ gii ɔ bɛ mɔɔ, be ni be tɛŋgi wi wumu le?” \p \v 21 Be tɛ̀ biiti lɛ, nuuŋ li mfi wu Jiso tɛ̀ wɔnchi chigɔŋ bɛ chigɔŋ chichu, busi mɔɔ Fiana yi tii li bɛniiŋ li, gwiyi lii yi binyɛɛ ŋge. \v 22 Jiso tuu li bee le, “Kaari yɛɛŋ nɛ gɛɛŋ nɛ tee li Jɔɔŋ li biee bi nɛ ŋɛŋ mɔɔ bi nɛ woo. Binyɛɛ ŋɛŋ biɛɛ biee, bimbonyɛ deŋgi biɛɛ tsaaŋ, bɛniiŋ bɛ gendi bɛ chigɔŋ chi nɔŋa tɛmi baa. Binchiinchi wuki biɛɛ biee, bɛniiŋ bɛ kwiyɛ kaari be bo li kwe-e, be tuu be tiifi tɛ ntoŋ wu Nyɔ wu dzeeŋ li bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ. \v 23 Kinɛɛtinɛ ki kinɔŋa kɛɛ ki wi wu mɛɛŋ ki mɛŋɛ kɛ mi kɛ.” \p \v 24 Mfi wu bɛniiŋ bɛ Jɔɔŋ tɛ̀ toŋ baa tɛ̀ dza, Jiso se biee bɛchi tiiti li kimbanchɛ ki bɛniiŋ lɛ, kii Jɔɔŋ, biiti laa, “Nɛ tuu nɛ shiiŋ nɛ buti nɛ giiŋgi libuka le nɛ gɛɛŋ nɛ ŋɛŋ tɛ nuuŋ la? Kitɔɔ ki mbaandze kɛti ki sɛɛsi ni? \v 25 Ɛ nuuŋ yɛ lɛ kɛ nɛ se tɛ̀ shiiŋ nɛ buti nɛ giiŋgi le nɛ ŋɛŋ tɛ nuuŋ la? Wi wu chuumɛ yi yee bɛ ndú yi shaaŋ ni? Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, bɛniiŋ bɛ chumini yi yi be bɛ ndú yi tɛɛmi mɔɔ bɛ tsiiŋ ntsɛ wu shaaŋ ti nuuŋ nuuŋ lɛ bɛntɔ-ɔ. \v 26 Nɛ se tɛ̀ giiŋgi le nɛ ŋɛŋ tɛ nuuŋ la? Ntomfɔŋ wu Nyɔ ni? Iiŋ, ntee beŋ le, wu yaaɔ ntomfɔŋ wu Nyɔ. \v 27 Ɛ wu wu bɛ tɛ̀ tsɛɛ kii wu, Nyɔ tiiti le, \q1 ‘Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, ŋgii ntuumi wi wɛŋ wu ntoŋ ni tuuti mbaaŋ li wɛ-ɛ, \q1 nachɛ dze ya ɔ se bɛɛ.’ \m \v 28 Ntee beŋ le, lɛnti lɛ bɛniiŋ bɛ bukɛɛŋ biɛ, wi nuuŋ yɛ lu wu ko wu yaa Jɔɔŋ kɛ. Se nuuŋ le, wi wu nuuŋ wi wu ŋkwɛŋ li bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ wɛ ɛ wu wu ko wu yaa Jɔɔŋ”. \p \v 29 Bɛniiŋ bɛchu mɔɔ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kundi kiŋwaati woo si Jiso tee le tɛ̀ nuuŋ ntomfɔŋ wu Nyɔ, be pia bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ le bu nuuŋ tsaaŋ kifɛ be tɛ̀ beŋ Jɔɔŋ lii be lidzɔɔ. \v 30 Se nuuŋ le, Bɛfarasii mɔɔ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ gbɛŋgi be kii bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ faaŋ fi bee ntaŋ wu Nyɔ tɛ̀ bɛ bɛ wu wɛ kifɛ be tɛ̀ faaŋ le kiiŋ Jɔɔŋ ni lii be lidzɔɔ kɛ. \p \v 31 Jiso dza tee le, “Ɛ la fi nnuuŋ mmaa bɛ kiŋgɔkɛ ki bɛniiŋ bɛ dɛɛni kini? Be baa si la? \v 32 Ntee beŋ fiee fi be baa si fi. Be baa si bɔɔŋ bɛ bwi bɛ shiiti fɛ kintsii ki wa-aŋ, bamu teenyi bamu be biiti laa, ‘Tɛ teh teŋgi tebi nɛ tɛ̀ biŋ kɛ, tɛ nyɛ juuŋ yi kwe nɛ de kɛ kii la?’ \v 33 Ɛ nɛɛ lɛ si Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ tɛ̀ bɛ, shiiŋ bɛ dzeeŋ tɛ̀ woŋ mbiiŋ kɛ, nɛ tee le kɛmɔɔ bɔɔŋ bɛ kiŋkundi-i li wuu bwiŋ. \v 34 Ŋwanɛwi bɛɛɔ, jii biee, wundi biee, nɛ tee le, bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ wi wuni deŋgɔɔ wuti biee, wundi mbiiŋ piɛndi, tuu shiiŋ mɔɔ nsáŋ bɛ bɛniiŋ bɛ kundi kiŋwaati mɔɔ bɛniiŋ bɛ bifi bamu. \v 35 Se nuuŋ le, bufii ti doonchi yi nuuŋ li bɔɔŋ bee bɛchu-u.” \s Jiso feeki bibifi bi kinjikwiiŋ lɛ \p \v 36 Wi wu Bɛfarasii wumu tɛ̀ dza teeŋ Jiso le bɛ ji biee li wuu yih. Jiso beŋ, gɛɛŋ be shee be jii biee. \f + \fr 7:36 \fr*\ft Li nshewu le wi ji biee li, Bɛjuu tɛ̀ nshiiti fɛkwiiŋ be yemi kimbɛ kimumkpaŋ be se jii biee.\ft*\f* \v 37 Se nuuŋ le kinjikwiiŋ kimu tɛ̀ nuuŋ li kitoŋ kilu. Ki woo le Jiso jiiɔ biee li wi Bɛfarasii wɛ yih, ki se dzɔ fika \f + \fr 7:37 \fr*\ft Fika fini nuuŋ ɛ bɛ tɛ̀ fɛ bɛ tɛtɛ chimu chi bɛ teenyi lɛ jɛ́ yi bala li le, “alabasta”.\ft*\f* fi mɛɛŋ mamu mɛ sɛɛndi bujɔŋ ki gɛɛŋ bɛ me fe, \v 38 ki se gɛɛŋ ki leŋ Jiso lɛjiŋ, ki bɛchi ki dii, musu sɛyi Jiso li bikaa li. Ki biee ki guumɛ, ki bɛɛki kikoo ki kii ki wɔɔyi bikaa bi Jiso bɛ yi yi ki yi lifa, ki nyɔɔchɛ wu, ki fwa bɛ mɛɛŋ malu. \v 39 Le wi Bɛfarasii wu tɛ̀ teeŋ Jiso le bɛ ji biee wɛ ŋɛŋ lɛ, beechɛ li shéŋ yee li le, ɛ wi wuni bee nuuŋ ntomfɔŋ wu Nyɔ, bee nuuŋ wu kɛɛ le ŋwaani wuni kwɛɛŋ, ɛ kinjikwiiŋ. \p \v 40 Jiso dza tee li wi wu Bɛfarasii wɛ-ɛ le, “Simu, ŋkɛmɔɔ fiee fi ŋgii ntee li wɛɛ.” \p Simu se tuu le, “Wi wu Ntiifɛ, tee lɛ.” \p \v 41 Jiso bɛchi le, “Wi wumu tɛ̀ fɔɔ bɛniiŋ bɛfɛ kwa, fɔɔ wumu bɛ danali gii tiŋ, fɔɔ wumu bɛdanali mbaanshiŋ. \v 42 Wu tɛ̀ yaa be nsomfu, se tuu chinɛ kwa wulu li bee. Se nuuŋ le, lɛ bee lɛnti ɛ wu la wu gii ni kɔŋgisi wu ŋge?” \p \v 43 Simu tuu le, “Fi nuuŋ fi nuuŋ wi wu bɛ tɛ̀ fɔɔ wu kwa wu nyɔŋa wɛ.” Jiso se kweeŋ le, ɔ saaɔ chɛɛŋ. \p \v 44 Si kweŋgi lɛ, fiiki yi bichɛ kwɛɛŋ wɛɛ, biee tee li Simu le, “Ɔ ŋɛŋ kwɛɛŋ wuni ni? Si mbee mbɛ li wɛɛ yih, ɔ bee mɛɛŋ mɔɔ ki nyɛɛ mi dzɔɔ le ntsootsɛ bikaa bieŋ kɛ. Se nuuŋ le, kwɛɛŋ wuni tsootsɔɔ bikaa bieŋ nuuŋ bɛ musu mee mɛ lɛ lii, wu wɔɔyɛ bɛ yi ye yi lifa. \v 45 Ɔ bee ɔ mɛɛŋ ki kokɛ kɛ mi le ɔ nyɔɔchɛ bikaa bieŋ kɛ. Se nuuŋ le, si mbee mbɛ fɛni, ɛ nɛɛ kwɛɛŋ wuni kwaa wu nyɔɔchɛ bikaa bieŋ. \v 46 Ɔ bee mɛɛŋ mɔɔ ki fwa kɛ kikoo keŋ bɛ mɛɛŋ kɛ. Se nuuŋ le, ɛ nɛɛ kwɛɛŋ wuni kwaa wu fwaɔ bikaa bieŋ bɛ mɛɛŋ mɛ sɛɛndi ni shuuŋŋ. \v 47 Se nuuŋ le, ntee wɛ le, kwɛɛŋ wuni bee doonchɛ kiŋkɔŋgisɛ ki ŋge, bɛ gii bɛ feeki bibifi biee bi ŋge. Se nuuŋ le, wi wu bɛ feeki bibifi biee bi niiŋ doonchi kiŋkɔŋgisɛ ki niiŋ.” \p \v 48 Jiso se biee tee li kwɛɛŋ wulu-u le, “Bɛ feeki baa bibifi bio.” \p \v 49 Bɛniiŋ bɛ bee be tɛ̀ jii biee baa tuu be bɛchi be ŋuŋini li yi yi bee, be tiiti laa, “Wuni nuuŋ noo kibɛɛ wu fekisi bibifi bi bɛniiŋ le?” \p \v 50 Jiso se mɛɛshi tee li kwɛɛŋ wulu-u le, “Gɛnɛ fio bɛ mbɛɛŋgii, shéŋ ya yi ɔ gɛɛ li mi-i soo yɛɛ wɛ.” \c 8 \s Bukɛɛŋ bɛ tɛ̀ deŋgi bɛ Jiso be fii wu \p \v 1 Lɛjiŋ lɛlu, Jiso tɛ̀ dza deŋgi li bitoŋ li bɛ li bintsii li tiifi ntoŋ wu dzeeŋ kii bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ. Bɔɔŋ bee bɛ kintutu bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ tɛ̀ biki wu, \v 2 mɔɔ bukɛɛŋ bamu bɛ tɛ̀ wɔnchɛ chigɔŋ chi bee bɛ bamu bɛ tɛ̀ buushɛ fiana yi tii li bee. Bukɛɛŋ bani tɛ̀ nuuŋ Maariya wu bɛ tɛ̀ teenyi le Madaliŋ, wu Jiso tɛ̀ buushɛ bɔɔŋ bɛ kiŋkundi li wuu bwiŋ mfomɛnyaaŋ. \v 3 Joana wu kwɛɛ Chusa wu tɛ̀ nindi li Hɛrɔ-ɔ, mɔɔ Sosana bɛ bukɛɛŋ bamu bɛnɔŋa. Be tɛ̀ deŋgi lɛ, be busi biee lɛ bɛ babi bɛ bee be fii Jiso bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u lu. \s Ŋgaŋgaa kii wi wu tɛ̀ tumi biee \r (Maacho 13:1-9; Mak 4:1-9) \p \v 4 Bɛniiŋ tɛ̀ dza be buti li bitoŋ li bitoŋ li be bɛɛ fɛ Jiso-o. Le kintutu ki bɛniiŋ lɛ yisɛ fe, se wa ŋgaŋgaa chini li bee le, \p \v 5 “Wumu tɛ̀ la le gɛɛŋ tuŋ muntaaŋ mwee. Le ni tumi, mumu weyɛ lɛ dze, bɛniiŋ kɛti be dɛnchi bɛ bikaa, muniiŋ mu jiindi liwe se bɛ mu chɔchɛ. \fig Wi tumi muntaaŋ|alt="A sower" src="lb00094c.tif" size="col" copy="Louise Bass" ref="8:5"\fig* \v 6 Mumu se weyɛ li bikooshu-u, le mu maŋ mu bɛchi ŋko mu wɔɔbɛ kifɛ nshɛ yi fe tɛ̀ nuuŋ siiŋ. \v 7 Mumu weyɛ li bifafu-u, le mu bo mu ni mu kuu bɛ bifafu bilu, bi beeme mu, mu ba ŋko nsiŋ. \v 8 Mumu weyɛ tɛ nuuŋ li nshɛ yi dzeeŋ li, le mu maŋ, mu ko, bɛ kɔ mu bo bɛŋkaa gwii yaa si bɛ tɛ̀ tuŋ.” Le Jiso wa ni, dzaaŋ le, “Wi wu kɛmi bintooŋ, mwɛ woo.” \s Fiee fi Jiso tɛ̀ yeti lɛ ŋgaŋgaa li \r (Maacho 13:10-17; Mak 4:10-12) \p \v 9 Bɔɔŋ bee bɛ kintutu dza be bii li wu laa ŋgaŋgaa chini tiiti le la? \v 10 Se tuu le, “Ɛ beŋ bani bɛ Nyɔ fɛ yɛ le nɛ kɛɛ bɛntsooŋ bɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ. Se nuuŋ le bɛniiŋ bamu wuki baa nuuŋ lɛ ŋgaŋgaa li, fi se fiɛɛ si fi tɛ̀ nuuŋ le, \q1 ‘Ɛ be bichi lɔ be tɛ ŋɛŋ kɛ, \q1 ɛ be yiki lɔ be tɛ woo kɛ.’ \s Naanyɛ wu ŋgaŋgaa chilu \r (Maacho 13:18-23; Mak 4:13-20) \p \v 11 Woo yɛɛŋ naanyɛ wu ŋgaŋgaa chilu. \v 12 Muntaaŋ mulu ɛ jɛ yi Nyɔ. Muntaaŋ mu tɛ̀ weyɛ lɛ dzeti mwɛɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ wuki jɛ yi Nyɔ, kiŋkundi se bɛ ki buu yi li shéŋ yi bee ki feti le be beŋ kɛ le yi fi be kɛ. \v 13 Mu tɛ̀ weyɛ li bikooshu-u mwɛɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ wuki jɛ yi Nyɔ, be fi yi bɛ kinɛɛtinɛ, se nuuŋ le yi tɛ̀ lii gwɛɛŋ le yi seri li shéŋ yi bee kɛ, be beenchi fefe, ɛ mɔnchɛ bɛ lɛ bee, be tuu be to lijiŋ. \v 14 Muntaaŋ mu tɛ̀ weyɛ li bifafu mwɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ wuki jɛ yi Nyɔ, si be giiŋgi lɛ bɛmfumisɛ bɛ bunɔŋa mɔɔ bujɔŋ bu biee bi li nshɛ yini-i bɛ bi yikɛ jɛ yilu yi layɛ yi tɛ ko kɛ. \v 15 Mu tɛ̀ weyɛ li nshɛ yi dzeeŋ li mwɛɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ kɛmi shéŋ yi dzeeŋ, bɛ wuki jɛ yi Nyɔ, be bɔsɛyi be gɛɛ yi li shéŋ yi bee, be se kaŋ shéŋ, be feti si yi wɛki nsiiŋ biee bi bee bi dzeeŋ yenɛ. \s Lambo wu bɛ kuuki bɛ ŋkwaa \r (Mak 4:21-25) \p \v 16 Wi ti tendi yɛ lambo le tuu dzɔɔ ŋkwaa kuuki lu kɛ. Kɛ le tuu dzɔɔ lii litakwiiŋ kɛ. Bɛ ti tendi lambo, bɛ tɔmi nuuŋ li fiee fi bɛ ti tɔɔmi lu-u, le bɛniiŋ bɛ lii li yi ni be ŋiŋgi kiŋ'wofu. \p \v 17 Fiee fichu fi bɛ nyikɛ gii fi yenɛ, biee bi lɛjiŋ lɛjiŋ gii bi yenɛ bi bo lɛ waaŋ. \p \v 18 Bɛdɛɛni, ɛ nɛ yiki jɛ yi Nyɔ nɛ yikɛ bujɔŋ, kifɛ wi wu kɛmi fiee bɛ gii bɛ taa wu fimu. Wi wu kɛmi yɛ fiee kɛ mɔɔ nuuŋ fintɛŋ fi beechi le kɛmɔɔ bɛ gii bɛ fi li wuu.” \s Bɛniiŋ bɛ nuuŋ kini ki Jiso-o \r (Maacho 12:46-50; Mak 3:31-35) \p \v 19 Si Jiso tɛ̀ tiifi bɛniiŋ lɛ, ni bee bɛŋwaani dza be bɛ le be ŋɛŋ wu. Fi se yaa be nlɛ kifɛ bɛniiŋ tɛ̀ yaŋ lu ŋge. \v 20 Wumu se tee li wuu le, “Na bee bɛŋwaana lemi baa lɛkuuŋ be wɛki le be ŋɛŋ wɛ.” \p \v 21 Se tuu fiee le, “Naaŋ bee bɛŋwaanɛŋ nuuŋ bɛniiŋ bɛ wuki jɛ yi Nyɔ be feti si yi wɛki.” \s Jiso kɛmi buŋga lɛ mfiee bɛ dzɔɔ li lɛwe \r (Maacho 8:23-27; Mak 4:35-41) \p \v 22 Le ni nuuŋ jobɛ chimu, Jiso lɛ lɛ ŋgo-o bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u tee li bee le, “Tɛ lenchi libɛ chini tɛ gɛɛŋ luwiŋ lɔɔ.” Be se bɛchi nleenchɛ. \v 23 Le be ni be lenchi, Jiso dza bɛchi liiti. Mfiee yi tɛɛmi, bɛchi yi nduŋgi li dzɔɔ bɛ buŋga, dzɔɔ bɛchi yi lii lɛ ŋgo-o yi wɛki le yi yisɛ le, be gii be nuuŋ lɛ kwe wa. \v 24 Be se gɛɛŋ be kaŋgisi Jiso be tiiti le, “Te Kikoo, Te Kikoo, tɛ baa lɛ kwe wa.” Jiso kaaŋgi waŋ mfiee yi tɛɛmi mɔɔ dzɔɔ yi tɛ̀ nduŋgi yilu. Mfiee yilu mɔɔ dzɔɔ yilu se chikɛ, bintsii deŋ ni nshiiŋ. \v 25 Se bii li bee laa, “Nɛ gɛɛ shéŋ yinɛ li noo li?” Bɛ chɛnɛ mɔɔ kiŋkoofɛyi, be se bii li yi yi bee laa, “Wuni nuuŋ noo, wu wɛndi mfiee mɔɔ dzɔɔ bi wuki li wuu le?” \s Jiso kɛmi buŋga lɛ bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i lɛwe \r (Maacho 8:28-34; Mak 5:1-20) \p \v 26 Le be lenchi libɛ chilu be bo kimbɛ ki Jerasɛnɛ,\f + \fr 8:26 \fr*\ft Biŋwaati bi fichi bimu teenyi le Gadalaŋ, bimu le Gɛlgɛsɛŋ.\ft*\f* ki nuuŋ liwiŋ lɛ kimbɛ ki kwɛɛŋ wu Galilii. \v 27 Si Jiso tɛ̀ bo lɛ ŋgo-o leŋ lɛ buka lɛ, bee wumu wu li kitoŋ kɛɛ bikɛ, nuuŋ ɛ bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i tɛ̀ shiiŋ be ŋwɛki bɛ mwɛ. Be tɛ̀ tsi wu li bwiŋ ŋge deŋgi tiŋ kilɛrɛ, tɛ̀ tsi li yih kɛ, tsiiŋ nuuŋ lɛ dzíŋ yi bɛniiŋ li. \v 28 Le ŋɛŋ Jiso, biee toŋ kitata, gɛɛŋ we wu limfwe, waŋ bɛ buŋga le, “Jiso, Ŋwanɛ Nyɔ, Nyɔ yi nuuŋ Kikoo ki Biee Bichu-u, ɔ wɛki la li mi-i? Mintemi-i ɔ kiiŋ ɔ ni nyɛ ŋgɛ li mi-i kɛ.” \v 29 Tɛ̀ yɔ lɛ kifɛ Jiso tɛ̀ waŋ Fiana yi tii yilu yi bo li wuu. Yi tɛ̀ shiiŋ yi choofi wu li kiŋga-a li kiŋga-a bɛ keeti wu bɛ kɛndi wu bibɛnu mɔɔ bikaa bɛ bɛncha bɛ kiichi wu. Si bɛ tɛ̀ shiiŋ bɛ kɛndi wu lɛ, soomi bɛncha bɛlu, fiana yilu choofi wu letini giiŋgi libuka. \p \v 30 Jiso se bii li wi wulu-u laa, “Bukooŋ bwo nuuŋ le noo?” Tuu le, “Bukooŋ bweŋ nuuŋ le kimbanchɛ.” Tɛ̀ tuu lɛ kifɛ bɔɔŋ bɛ kiŋkundi-i bɛlu tɛ̀ banchɛ li yi yee li ŋge. \v 31 Bɛnchindaa bɛlu se sooŋ bɔ li Jiso le, kiiŋ ɔ ni tuumi bee nuuŋ lɛ kitoo ki sechi wuuŋŋ li kɛ. \v 32 Fi tɛ̀ nuuŋ lɛ ɛ kintutu ki dzíiŋ lɛ tɛ̀ jii biee fe li mbɛmɛ-ɛ. Bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i bɛlu se sooŋ bɔ li Jiso-o le, tuumi be, be gɛɛŋ be lɛ nuuŋ li dzíiŋ yilu. Se beŋ. \v 33 Bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i bɛlu se biee be bo li wi wulu-u, be dansɛ li dzíiŋ yilu-u. Kintutu ki dziiŋ lɛ kilu kichu se kɛŋ ki bɔɔ li mbɛmɛ wɛɛ ki seri lɛ libɛ-ɛ ki woŋ dzɔɔ ki kwiyɛ. \p \v 34 Le bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kiichi dzíiŋ yilu ŋɛŋ fiee fi ka lɛ, be dza fe, be kifi, be gɛɛŋ be tee ntoŋ wulu li bintsii bi li bitoŋ bi fe-e. \v 35 Le bɛniiŋ woo lɛ, be buti be giiŋgi le be ŋɛŋ fiee fi ka fe. Le be bɛ fɛ Jiso tɛ̀ nuuŋ, be ŋɛŋ wi wulu fe, nuuŋ ɛ bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i baa chinɛ li wuu, nuuŋ ɛ wu shee li Jiso-o lichiŋ, ɛ wu liishɛ ndú, bufii bwee nuuŋ tsaaŋ. Be se kɛmɛ chɛnɛ ŋge. \v 36 Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ ŋɛŋ fiee fi tɛ̀ ka, tɛ̀ tiiti li bee si fi tɛ̀ nuuŋ bɛ wi wu tɛ̀ kɛmi bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i wɛ se tɛmi. \v 37 Bɛniiŋ bɛchu bɛ lɛ bimbe bi Jerasɛnɛ-ɛ kɛmɛ jaaŋ, be biee be sooŋ bɔ li Jiso-o le dza ni giiŋgi. Jiso se biee dza fiee lɛ lɛ ŋgo-o gɛɛŋ, \v 38 Wi wu bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i tɛ̀ bo li wuu wɛ se sooŋ bɔ li Jiso le bee wu gɛɛŋ. Jiso faaŋ, tuu wu lijiŋ, tee le, \v 39 “Kaari to li yih, ɔ gɛɛŋ ɔ tee fiee fi tɛɛmi fi Nyɔ fɛ li wɛ-ɛ fini.” Si fi tɛ̀ nuuŋ lɛ, wi wulu biee to lijiŋ gɛɛŋ deŋgi li kitoŋ kilu kichu, tiiti fiee fi tɛɛmi fi Jiso fɛ li wuu fini. \s Jiso kɛmi buŋga lɛ kwe-e lɛwe \r (Maacho 9:18-26; Mak 5:21-43) \p \v 40 Jiso lenchi libɛ chilu kaari to lijiŋ. Kintutu ki bɛniiŋ lɛ tɛ̀ nuuŋ fe, ki tɛŋgi wu. \v 41 Nyuŋ wumu se bɛ fe bukooŋ le Jairɔs, ɛ tɛ̀ nuuŋ te kikoo wu yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ yi fe. Tɛ̀ bɛ, we li bikaa bi Jiso, suŋgi bɔ le Jiso bɛ li wuu yih, \v 42 kifɛ ŋwani wu kwɛɛŋ mumkpaŋ wu tɛ̀ nuuŋ si biya yoofi ntsɔ bifɛ tɛ̀ nuuŋ lɛ kwe wa. \p Le Jiso dza ni giiŋgi kintutu ki bɛniiŋ lɛ fachi wu bimbɛ bichu. \v 43 Ɛ kwɛɛŋ wumu tɛ̀ nuuŋ li bee linti wu tɛ̀ nuuŋ bɛ chigɔŋ chi mfi wu ŋɛnɛ-ɛ biya yoofi ntsɔ bifɛ. Ɛ wu biifi fiee fichu fi tɛ̀ kɛmi li bɛniiŋ bɛ ntsi-i chi yaa be wɔnchɛ. \f + \fr 8:43 \fr*\ft Se nuuŋ le biŋwaati bi fichi bimu kɛmi n'yɔru wu lɛ, “Se wu biifi kituŋ fiee fichu fi wu tɛ kɛmi tsaŋ bɛniiŋ bɛ ntsi lɛ.”\ft*\f* \v 44 Kiiŋgi li Jiso lɛjiŋ koŋ li wooŋ wu kiŋkoŋ kee li, mfi we biee wu sondɛ. \v 45 Jiso bii laa, “Ɛ noo wu koŋ li mi-i?” Bɛniiŋ bɛchu mɛŋɛ. Pita se dza tee le, “Te Kikoo, ɔ ŋiŋgi yɛ le bɛniiŋ kɛnɛ baa wɛ lɛnti ŋge be fachi wɛ ni?” \v 46 Jiso tuu kweeŋ nɛɛ le, “Wumu koŋ li mi-i. Mi ŋ'woo ɔ si buŋga bo li yi yɛ-ɛŋ.” \v 47 Kwɛɛŋ wɛ ŋɛŋ le dze yi nyimɛ nuuŋ yɛ lu kɛ, bɛ kɛɛti gɛɛŋ we li bikaa bi Jiso, lɛ bintooŋ bi bɛniiŋ bɛchu, tee fiee fi bee koŋ li Jiso-o kii fi, tee mɔɔ si bee koŋ lɛ, chigɔŋ chee ma mfwaa mumkpaŋ. \v 48 Jiso se tee li wuu le, “Ŋwaŋ wu kwɛɛŋ, shéŋ ya yi ɔ gɛɛ li mi-i fɛ yɛɛ ɔ tɛmi gɛnɛ bɛ mbɛɛŋgii.” \p \v 49 Nɛɛ si Jiso tɛ̀ mɛɛŋ yeti li kwɛɛŋ wulu lɛ, wi wumu fɛsi fe, wu tɛ̀ bo li Jairɔs yih wu te Kikoo ki yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ, tee li Jairɔs le, “Ŋwana mɛɛshɔɔ wu kwi kituŋ. Ɔ fieeŋgi kɛ Wi wu Ntiifɛ wuni kɛ.” \v 50 Le tee lɛ, Jiso woo, tee li Jairɔs le, “Kiiŋ ɔ ni chɛŋ kɛ, beŋ li mi-i, ŋwana gii yiŋ.” \v 51 Be se dza be giiŋgi fɛ Jairɔs kuuŋ, le be fɛsi fe, Jiso faaŋ le kiiŋ wi ni lɛ li yih kɛ. Dzɔ nuuŋ Pita bɛ Jeeŋ mɔɔ Jɔɔŋ mɔɔ te ŋwaŋ bɛ ni ŋwaŋ bee be lɛ. \v 52 Tɛ̀ nuuŋ ɛ wi kwi wu tɛ nuuŋ fe dii kwe, kwe fuuti fe kichu. Jiso tee le, “Chikɛ yɛɛŋ bɛ kwe, ŋwaŋ wuni mɛɛŋɔ ki kwi kɛ, liitɔɔ nuuŋ chilefɛ.” \v 53 Bɛniiŋ dza be kiiti wu nuuŋ chike, kifɛ be tɛ kii bujɔŋ le ŋwaŋ wulu bee kwi kituŋ. \v 54 Jiso gɛɛŋ fɛ ŋwaŋ wulu tɛ gimi, kɛmɛ wu li kibɛnɛ teeŋ le, “Ŋwaŋ wu kwɛɛŋ, dza we!” \v 55 Ŋwaŋ wulu biee yiŋ, dza we mfwaa mumkpaŋ. Jiso tee le bɛ bichɛ fiee bɛ nyɛ wu ji. \v 56 Le ni bee tee ŋɛŋ fiee fi ka lɛ, wa tɛ̀ be. Jiso chiinsɛ le kiiŋ be ni tee li wi-i fiee fi ka fini kɛ. \c 9 \s Jiso toŋ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ \r (Maacho 10:1-15; Mak 6:7-13) \p \v 1 Dza teeŋ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ baa le be banchɛ be bɛ. Nyɛ be buŋga bɛ dze le be ni be buushi bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i li bɛniiŋ li be wɔnchi mɔɔ chigɔŋ, \v 2 biee toŋ be le be gɛɛŋ be ni be tiifi bɛniiŋ kii bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ, be wɔnchi tɛ mɔɔ bɛniiŋ bɛ chigɔ-ɔŋ. \v 3 Se tee li bee le, “Si nɛ giiŋgi lɛ, kiiŋ wi ni dzɔɔ fiee kɛ. Kiiŋ wi ni dzɔɔ kimbaaŋ, kɛ babi, kɛ fiee fijɛ, mɔɔ nuuŋ kwa kɛ, kiiŋ wi ni dzɔɔ ndú fiɛɛtu kɛ. \v 4 Ɛ nɛ gɛɛŋ, yih chi yi nɛ lɛ lu, nɛ tsiiŋ lu nsiiŋ gɛɛŋ bo jobɛ chi nɛ dzɛti. \v 5 Ɛ fɛ bɛ mɛɛŋ beŋ ki fi kɛ, nɛ dza fe, mfi wu nɛ dzɛti lɔɔ, nɛ kachɛ kiboŋ ki li bikaa binɛ-ɛ, se ni nuuŋ ŋkiki wu fiee fi be mɔŋ.” \p \v 6 Be se dza be giiŋgi be kɛti li bitooŋ, li bitooŋ, be tiifi ntoŋ wu dzeeŋ wu kii bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ, be wɔnchi mɔɔ bɛniiŋ bɛ chigɔŋ bɛchu. \s Ntoŋ wu kii Jiso fieeŋgi Hɛrɔ \r (Maacho 14:1-12; Mak 6:14-29) \p \v 7 Le Hɛrɔ wu tɛ̀ nuuŋ ŋgɔmina kimbɛ ki kwɛɛŋ lɛ ki Galilii woo biee bichu bi tɛ̀ kɛti, bi fieeŋgi wu kifɛ bɛniiŋ bamu tɛ̀ dza be kweŋgi le Jiso wuni nuuŋ Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ wu kaari wu bo li kwe-e. \v 8 Bamu kweŋgi le ɛ Ɛlaja wu kaari wu bɛ. Bamu se kweŋgi fi bee le ɛ ntomfɔŋ wu Nyɔ wu ŋkosi wumu wu kaari wu bo li kwe-e. \v 9 Hɛrɔ se bii laa, “Jɔɔŋ wuni ntuu ŋka kikoo kee. Wuni wi se tuu nuuŋ noo wu ŋ'wuki ŋwaani bini biee kii wu dɛɛni?” Se ba tuu gwenini le ŋɛŋ Jiso wulu. \s Jiso nyɛkɛ bɛniiŋ bɛnchuki bɛtiinu \r (Maacho 14:13-21; Mak 6:30-44; Jɔɔŋ 6:1-14) \p \v 10 Le bɔɔŋ bɛ nto-oŋ bɛ Jiso dɛndɛ be kaari be to lijiŋ, be tee wu biee bichu bi be fɛ. Se dza dzɔ be, be cheekiyi, be gɛɛŋ lɛ kitoŋ ki Besaida-a. \v 11 Se nuuŋ le, kiyaŋ ki bɛniiŋ lɛ tɛ̀ kɛɛ, ki biee wu. Se tuu bɛchi tiifi be kii bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ wɔnchi mɔɔ bɛniiŋ bɛ chigɔ-ɔŋ. \p \v 12 Le jobɛ bɛchi chi ni chi sechi, bɔɔŋ bee bɛ kintutu bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ baa kiiŋgi be tee li wuu le, “Tee li bɛniiŋ bani-i le be gɛɛŋ li bitoŋ bɛ bɛla bɛ nuuŋ tsɛkɛtsɛkɛ, be bichɛ biee bijɛ mɔɔ bintsii bi tsɛ, kifɛ fɛni fɛɛ fɛtɔɔ.” \p \v 13 Jiso tuu fiee le, “Ɛ beŋ nɛ gii nɛ nyɛ be biee bijɛ.” Be tuu li wuu le, “Fiee fi tɛ kɛmi ɛ nɛɛ tsée yi bibele shiŋ bɛ nsúuŋ fiɛɛtu kwaa, fi fiɛɛ le ɔ wɛki le tɛ gɛɛŋ tɛ go biee bijɛ tɛ bɛ tɛ nyɛ li bɛniiŋ bani bɛchu ni?” \v 14 Be tɛ̀ tiiti lɛ kifɛ bɛniiŋ tɛ̀ yaŋ fe ŋge, ɛ buniŋ kwaa tɛ̀ giiŋgi li bɛnchuki bɛtiinu. Jiso tuu tee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u le, “Tee yɛɛŋ li bɛniiŋ bɛlu-u le be shee yɛ fɛkwiiŋ li bintutu-u li bintutu-u, si mbaanshiŋ mbaanshiŋ.” \v 15 Be tee, be shee yɛ fɛkwiiŋ bɛchu. \v 16 Jiso fi tsée yi bibele yi shiŋ yɛɛ, bɛ nsúuŋ yi fiɛɛtu yɛɛ, bichɛ liwe, nyɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ, booyɛ nyɛ li bɔɔŋ bee bɛ kintutu le be gachɛ li kiyaŋ ki bɛniiŋ lɛ kɛɛ. \v 17 Be se gachɛ, li kiyaŋ ki bɛniiŋ lɛ kilu-u kichu, be ji be fukɛ. Bɔɔŋ bɛ Jiso bɛ kintutu-u banchɛ muŋkɛ mu tɛ̀ weyɛ mwɛɛ, mu yisɛ bɛŋkaa yoofi ntsɔ bɛfɛ. \s Pita tɔchɛ le Jiso nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ \r (Maacho 16:13-20; Mak 8:27-30) \p \v 18 Jobɛ chimu le Jiso ni lɛki li Nyɔ-ɔ wuu mbiiŋ, bɔɔŋ bee bɛ kintutu bɛ li wuu lichiŋ. Se dza bii li bee laa, “Bɛniiŋ tiiti le ɛ mi noo?” \v 19 Be tuu li wuu le, “Bɛniiŋ bamu kweŋgi baa le ɛ wɛ Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ, bamu le Ɛlaja bamu se kweŋgi le ɛ wɛ ntomfɔŋ wu Nyɔ wu ŋkosi wumu wu kaari wu bo li kwe-e.” \v 20 Se tuu bii li bee laa, “Beŋ kibɛɛ nɛ kweŋgi finɛ le ɛ mi noo?” Pita tuu le, “Ɛ wɛ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ.” \v 21 Jiso se bɔsɛyi chiinsɛ li bee le kiiŋ be ni mɔŋ be tee fini li wi-i kɛ. \s Jiso tee kii bumfa bwee mɔɔ kwe ye \r (Maacho 16:21-23; Mak 8:31-33) \p \v 22 Se tuu tee li bee le, “Ŋwanɛwi kɛmi le ŋɛŋ bumfa ŋge, bɛniiŋ bɛ sɛki kwɛɛŋ bee bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa mɔɔ bɛniiŋ bɛ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ gii be se faaŋ wu. Be gii be wo wu, ke jo ka taa, Nyɔ se kaari yi buu wu li kwe-e.” \s Kintaaŋ ki wi wu biki Jiso-o \r (Maacho 16:24-28; Mak 8:34-38) \p \v 23 Jiso se dza tee li bɛniiŋ bɛchu-u le, “Ɛ wi wɛki le ni nuuŋ wi wɛŋ, kɛ mwɛɛ kɛmi le faaŋ yi yee, ni tuuti kintaaŋ kee jo chichi biki mi. \v 24 Kifɛ, wi wu bachi ntsɛ we kii wu ni la, kɛ gii lɛɛ ntsɛ wulu. Se nuuŋ le, wi wu lɛɛ ntsɛ we kii mi, kɛ mwɛ gii kɛmɛ ntsɛ wulu. \v 25 Ɛ bɛ banchɛ nshɛ yini chichi, bɛ nyɛ li wi-i wu ji wu tuu wu lɛɛ ntsɛ we mbeŋ wulu ni nuuŋ la? \v 26 Nɛ kɛɛ le wi wu nuuŋ bɛ buya le biee mi mɔɔ jɛ yɛŋ, mwɛ kɛɛ le, Ŋwanɛwi gii naa nuuŋ bɛ buya tɛ mfi wu wu kaari wu bɛ li bunɔŋa bu Tee lɛ bɛ bu bɛnchindaa bee bɛ waaŋ li. \v 27 Ntee beŋ chɛɛŋ le, bɛniiŋ bamu lemi baa fɛni bɛ nuuŋ tɛ naa woo kintsi ki kwe-e fuki fɛ be ŋɛŋ si Nyɔ sɛki bumfɔŋ bu yi-i nsiŋ kɛ.” \s Mfisɛ yi Jiso fiiki \r (Maacho 17:1-8; Mak 9:2-8) \p \v 28 Tɛ̀ giiŋgi li jo nyaaŋ li, fɛ Jiso tɛ̀ tee biee bini, se dzɔ Pita bee Jɔɔŋ mɔɔ Jeeŋ le bee be yɛɛ li ŋkumɛ wumu le be lɛkɛ li Nyɔ-ɔ. \v 29 Le ni lɛki li Nyɔ-ɔ, mfisɛ yee dza yi fiiki, ndú yee fiiki yi bɛndi, yi miɛŋini ni mwamwamwa. \v 30 Fi se ka le buniŋ bamu bɛfɛ tɛ̀ nuuŋ fe be tiiti biee bɛ wu. Be tɛ̀ nuuŋ Mɔɔsɛ bee Ɛlaja. \v 31 Kiŋ'wofu ki Nyɔ-ɔ woo li bee. Bee be tiiti kii kwe yi Jiso tɛ̀ kɛmi le gɛɛŋ kwi Jɛrosalɛŋ fi bɛ fi kɔchɛ si Nyɔ tɛ̀ gɛɛ. \v 32 Be tɛ̀ tiiti lɛ, ɛ Pita bee Jɔɔŋ mɔɔ Jeeŋ tɛ̀ geki chilefɛ chi bee. Le be kaaŋgi, be ŋɛŋ si kiŋ'wofu ki Nyɔ-ɔ woo li Jiso-o, be ŋɛŋ mɔɔ buniŋ bɛfɛ be lemi bɛ wu. \v 33 Mfi wu bɛniiŋ bɛ bɛfɛ bɛlu tɛ gatɛ bɛ Jiso, Pita se dza taa tee li Jiso le, “Te Kikoo, fi dzɔɔŋ fiɛɛ si tɛ baa fɛni ni. Tɛ gwaŋ bigɔɔnu bitɛɛtu, kimu ni ki nuuŋ ko, kimu ki Mɔɔsɛ, kimu se ni ki nuuŋ ki Ɛlaja.” Tɛ̀ tiiti lɛ, tɛ kɛɛ fiee fi tiiti kɛ. \p \v 34 Fɛ gii mɛɛŋ yeti lɛ, kikuŋ bɛ lɛ bee lɛwe ki baanyɛ be. Be tɛ̀ kɛmɛ jaaŋ li kikuŋ kilu linti. \v 35 Jɛ se yɔ li kikuŋ kilu le, “Wuuŋ Ŋwanɛŋ wu mi ntsaa. Nɛ wuki yɛɛŋ li wuu.” \v 36 Le jɛ yilu chikɛ n'yɔru, be dza be ŋɛŋ si Jiso lemi fe wuu mbiiŋ. Be ba nshiiŋ, be mɛɛŋ ki tee kɛ wi fiee fi ka li mfi wɛɛ li kumɛ wɛɛ kɛ. \s Jiso buu bɛnchindaa bɛ Kiŋkundi-i li ŋwaŋ wu nyu-uŋ \r (Maacho 17:14-21; Mak 9:14-29) \p \v 37 Le butuu woo, Jiso dza bee be li ŋkumɛ-ɛ be bɔɔ. Le be ni be beki, be bikɛ bɛ kintutu ki bɛniiŋ lɛ ki nɔŋa. \v 38 Le be bichɛ, be ŋɛŋ si wumu li kintutu kɛɛ dza wu waŋ le, “Wi wu ntiifɛ, mi nsooŋ ɔ bɔ li wɛ-ɛ, bichɛ lɛ ŋwanɛŋ. Ɛ wu kwaa wu nuuŋ ŋwanɛŋ. \v 39 Yikɛ ɔ woo, fiana yimi dzɛti yi choofi wu, yi lendi wu fɛkwiiŋ, dzakini kɛɛti, sukini bɛ fin'yuusɛ, bɛfuu buti wu lɛwa. Yi giiŋgi bɛ wu, yi tɛ beŋ le yindɛ kɛ. \v 40 Mbee nlɛkɛ le bɔɔŋ bo bɛ kintutu buu fiana yilu be mɔŋ nsiŋ.” \p \v 41 Le Jiso woo lɛ, tee le, “E ee! Kiŋgɔkɛ ki lɔɔlɔɔ ki mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ shéŋ li Nyɔ-ɔ kɛ kini. Ŋgii nuuŋ bɛ beŋ ŋgɛɛŋ mbo buŋ, ŋkaŋ shéŋ bɛ beŋ ŋgɛɛŋ mbo buŋ?” Se tuu tee li te ŋwaŋ wulu le, “Bɛ bɛ ŋwana fɛni.” \v 42 Dzɔ ŋwaŋ wulu bɛ bɛ wu, kiŋkundi kilu tuu ki chofi ŋwaŋ wulu ki toŋ fɛkwiiŋ, bɛchi kakini. Jiso waŋ fiana yi tii yilu yi bo li ŋwaŋ wulu-u, se tɛmi. Jiso se nyɛ wu li tee li. \v 43 Bɛniiŋ bɛchu ŋɛŋ buŋga bu nuuŋ bu Nyɔ-ɔ, wa tɛ be. \s Jiso tuu ka tee kii bumfa bwee bɛ kwe ye \r (Maacho 17:22-23; Mak 9:30-32) \p Bɛniiŋ bɛchu mɛɛŋ be beechi biee bichu bi Jiso tɛ̀ feti, se dza tee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u le, \v 44 “Jɛ yini seri li bintooŋ binɛ-ɛ li fiee fi ŋgii ntee li be-eŋ fini. Bɛ gii bɛ nyɛ Ŋwanɛwi li tsaŋ yi bɛniiŋ bamu-u.” \v 45 Le tee lɛ, be mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ fiee fi tɛ̀ tee lɛ kɛ, kifɛ fiee fimu tɛ baŋgi le be kɛɛ kɛ, le fi nuuŋ lɛ, be chɛŋ mbifu li wu kii tefɛ chilu. \s Ɛ noo wu nuuŋ wi wu nyɔŋa? \r (Maacho 18:1-5; Mak 9:33-37) \p \v 46 Be tɛ̀ dza be bɛchi bitɛchinɛ li yih yi bee laa, si tɛ nuuŋ ni, ɛ noo wu nuuŋ wi wu nyɔŋa lɛ bee li lɛnti. \v 47 Jiso kɛɛ fiee fi be beechi li shéŋ yi bee, se dzɔ ŋwaŋ wu bwi leeki fɛ wuu fɛ chiŋ, \v 48 tee li bee le, “Ɛ wi fii ŋwaŋ si wuni li bukooŋ bweeŋ, kɛ wu fiiɔ tɛ nuuŋ mi. Wi wu fi mi, kɛ mwɛ fiɔ tɛ nuuŋ wi wu tɛ̀ toŋ mi. Fi se fiɛɛ le, wi wu guundi lɛ beeŋ lɛnti ɛ wu, wu nuuŋ wi wu nyɔŋa.” \s Ɛ wi baaniniyɛ wɛ kɛ, kɛ ɛ wi wa \r (Mak 9:38-40) \p \v 49 Jɔɔŋ se dza teeŋ Jiso, be tee li wuu le, “Te Kikoo, tɛ bee tɛ ŋɛŋ wumu busi bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i li yi yi bɛniiŋ li li bukooŋ bwo-o, tɛ wamɛ wu, kifɛ ti nuuŋ yɛ wi wu kintutu kisɛŋ kɛ.” \v 50 Jiso tuu fiee le, “Kiiŋ nɛ ni loosɛ wɛɛ wi kɛ, kifɛ ɛ wi baanini yɛ beŋ kɛ, kɛ mwɛ wɛ wi wunɛ.” \s Jiso sɔnɛ ŋgɛnu Jɛrosalɛŋ // bɛniiŋ bɛ Samaaria faaŋ mfiɛ Jiso \p \v 51 Fɛ mfi tɛ̀ bɛ kɔchɛ wu Nyɔ tɛ̀ wɛki le yi dzɔɔ Jiso le yi yɛɛ bɛ wu liboo, Jiso sɔnɛ le gii gɛɛŋ Jɛrosalɛŋ, se dza ŋgɛnu. \v 52 Le ni dzɛti, toŋ bɛniiŋ bamu limfwe. Be gɛɛŋ be lɛ li kitoŋ kimu ki Samaaria le be nachɛ kintsii fe li wuu. \v 53 Bɛniiŋ bɛlu faaŋ bɛ kintsii le be fii yɛ wu kɛ, kifɛ be tɛ kii waaŋ le kɛtɔɔ giiŋgi nuuŋ Jɛrosalɛŋ. \v 54 Jeeŋ bee Jɔɔŋ bɔɔŋ bɛ Jiso bɛ kintutu woo fiee filu, be bii li wuu laa, “Taa, ɔ wɛki le tɛ teeŋ wi li liboo wu shee wu duuri bɛniiŋ bani ni?”\f + \fr 9:54 \fr*\ft Biŋwaati bi fichi bimu nuuŋ ɛ bɛ taa fɛni le, “nɛɛ si Ɛlaja tɛ̀ teeŋ ni?”\ft*\f* \v 55 Jiso tuu fiiki wamɛ be,\f + \fr 9:55 \fr*\ft Biŋwaati bi fichi bimu nuuŋ ɛ bɛ taa fɛni le, “Se nuuŋ le nɛ kii yɛ ŋwaani shéŋ yi nɛ kɛmi kɛ. Nɛ kɛɛ le Ŋwanɛwi tɛ̀ mɛɛŋ ki bɛ le woyɛ bɛniiŋ kɛ. Tɛ̀ bɛ nuuŋ le soo be.”\ft*\f* \v 56 bee be dza be gɛɛŋ li kitoŋ kimu ki dee. \s Kinla ki wi wu biki Jiso-o \r (Maacho 8:19-22) \p \v 57 Si be gii be giiŋgi lɛ dze lɛ, nyuŋ wumu se kweeŋ li Jiso le, ŋgii ni mbiki wɛ mɔɔ ɔ giiŋgi fɛŋ le. \v 58 Jiso tuu li wuu le, “Bijinu kɛmi ntuuŋ yi bi, muniiŋ mu jiindi liwe kɛmi yíh yi mu, se nuuŋ le Ŋwanɛwi kɛmi yɛ mɔɔ fɛ nuuŋ gɛɛ kikoo kee fe kɛ.” \p \v 59 Jiso se dza tee li nyuŋ wumu le, “Ɔ biki mi.” Mwɛ se tuu le, “Taa, gɛɛ mi nsaa ŋgɛɛŋ ndiyɛ taa kwɛ nse mbiee wɛ.” \v 60 Se nuuŋ le, Jiso tɛ tuu li wuu le, “Gɛɛ bɛniiŋ bɛ kwiyɛ ni be diyi biŋkwi bi bee. Li wɛ-ɛ, gɛnɛ fio ɔ ni ɔ tiifi kii bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ.” \p \v 61 Wi wumu tuu tee le, “Taa, ŋgii ni mbiki wɛ, se nuuŋ le, gɛɛ mi nsaa ŋgɛɛŋ n'yɛsi kini keŋ kwɛ nse mbiee wɛ.” \v 62 Jiso se tuu li wuu le, “Ɛ wi guumɛ bɛ jii le niŋ nimɛ, mwɛ se tuu nindi bichi lɛjiŋ, kɛ mɛɛŋɔ ki kɔchɛ kɛ le ni nuuŋ lɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ lɛnti kɛ.” \c 10 \s Jiso toŋ bɛniiŋ gwii mfomɛnyaaŋ ntsɔ bɛfɛ \p \v 1 Lɛjiŋ lɛlu, Taa tsaa bɛniiŋ bamu gwii mfomɛnyaaŋ ntsɔ bɛfɛ \f + \fr 10:1 \fr*\ft Biŋwaati bi fichi bimu teenyi le gwii mfomɛnyaaŋ (70).\ft*\f* toŋ be limfwe, bɛfɛ bɛfɛ le be gɛɛŋ li bitoŋ li mɔɔ li bintsii bi gii nuuŋ li gii gɛɛŋ li. \v 2 Le ni tundi be, tee le, “Ŋ'wechɛ yaŋ ɔ ŋge se nuuŋ le, bɛniiŋ bɛ ŋ'wechɛ-ɛ sendɛ. Bɛdɛɛni, lɛkɛ yɛɛŋ li Nyɔ-ɔ yi Te Ŋ'wechɛ-ɛ le yi tuumi bɛniiŋ bɛ ŋ'wechɛ-ɛ li wɛ-ɛ. \v 3 Nɛ giiŋgi yɛɛŋ. Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo si nɛ giiŋgi lɛ, nɛ kɛɛ le mi ntoŋɔ beŋ le nɛ gɛɛŋ nuuŋ si bɔɔŋ bɛ nshɔ́ɔŋ lɛ lɛ bɛmbɔɔŋku lɛnti. \v 4 Si nɛ giiŋgi lɛ, kiiŋ wi ni dzɔɔ babi wu kwa, mɔɔ babi, mɔɔ nuuŋ bikpɔ bimu kɛ. Ɛ nɛ bo lɛ dze, kiiŋ nɛ ni nɛ lemi nɛ yɛɛshi bɛniiŋ kɛ. \v 5 Ɛ nɛ gɛɛŋ, yih chi yi nɛ lɛ lu, nɛ saa nɛ yɛsi bɛniiŋ bɛ li yih yilu le, ‘Mbɛɛŋgii nuuŋ bɛ yih yini’ \v 6 Ɛ wi wu kɔŋgisi mbɛɛŋgii nuuŋ lu, mbɛɛŋgii wunɛ ba li wi wulu. Ɛ wu foo lu nsiŋ wu kaari wu to li be-eŋ. \v 7 Mfi wu nɛ lɛ li yih, nɛ ba nɛ tsiiŋ lu, nɛ dɛndɛ kɛ li yíh li yíh kɛ, nɛ jii nɛ wundi fiee fichu fi bɛ nyɛ li be-eŋ, kifɛ wi wu nindi nimɛ kɛmi le kɛmɛ kinsomfu kee. \v 8 Ɛ nɛ lɛ li kito-oŋ, bɛ fi beŋ, nɛ jii fiee fichu fi bɛ nyɛ le nɛ ji. \v 9 Fɛ nɛ nuuŋ fe, nɛ wɔnchi bɛniiŋ bɛ chigɔ-ɔŋ, nɛ tiiti li bɛniiŋ bɛlu-u le bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ bwɛɛ tsɛkɛtsɛkɛ li bee. \v 10 Se nuuŋ le, ɛ nɛ lɛ li kito-oŋ, bɛ faaŋ le bɛ fii yɛ beŋ kɛ, nɛ bo nɛ gɛɛŋ lɛ dzé ntasɛ nɛ dzaaŋ le, \v 11 ‘Kiboŋ ki li kitoŋ kinɛ-ɛ ki tɛ dzɔ li bikaa bisɛŋ kini, kiiŋ ki, ki tɛ̀ kachɛ le fiee fichu kaari fi to li bikoo binɛ-ɛ. Se nuuŋ le, nɛ kɛɛ le bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ bɛɛ bwɛɛ tsɛkɛtsɛkɛ.’ \v 12 Ntee beŋ le, naa nuuŋ bu nsa wu kimɛrisɛ biee dzɔɔŋ bɛ Sɔdɔŋ yaa kwɛɛŋ wɛɛ.” \s Ŋgɛ wu bitoŋ bi tɛ̀ faaŋ mfikisɛ shéŋ yi bi \r (Maacho 11:20-24) \p \v 13 Jiso dza tee le, “Ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ wunɛ beŋ bɛniiŋ bɛ Korasiŋ, ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ tɛ wunɛ beŋ bɛniiŋ bɛ Besaida. Nɛ kɛɛ le, gii nuuŋ le mfɛ bintɛwa bi biee lɛ bi ntɛ̀ mfɛ li be-eŋ bini nuuŋ li kwɛɛŋ wu Tayɛ bee Sidɔ-ɔŋ, bee nuuŋ dɛɛŋ be tɛ fiiki shéŋ yibe, be liishɛ ndú yi kwe, be fwa taŋɛ li bwiŋ kichu le be doonchɛ le be fiiki baa shéŋ yibe. \v 14 Se nuuŋ le, naa nuuŋ jobɛ chi nsa wu lɛ kimɛrisɛ-ɛ biee gii bi dzɔɔŋ li Tayɛ-ɛ mɔɔ Sidɔŋ jobɛ chilu yɛki binɛ. \v 15 Mɔɔ beŋ bɛniiŋ bɛ Kapanuŋ, nɛ beechi le bɛ gii bɛ yɛɛki beŋ nɛ yɛɛ liboo ni? Wohoo, bɛ gii naa bɛ lɔŋ beŋ li kwɛɛŋ wu bɛŋku-u.” \v 16 Jiso tuu tee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u le, “Ɛ wi woo beŋ, kɛ mwɛ wooɔ nuuŋ mi. Wi wu faaŋ beŋ, kɛ mwɛ faaŋ ɔ nuuŋ mi. Ɛ wi faaŋ mi, kɛ mwɛ faaŋ ɔ tɛ nuuŋ wi wu tɛ̀ toŋ mi.” \s Fiee fi wi wu kintutu wu Jiso kɛmi le ni nɛki kii fi \p \v 17 Bɛniiŋ bɛ gwii mfomɛnyaaŋ ntsɔ bɛfɛ baa tɛ̀ kaari be to lijiŋ bɛ kinɛɛtinɛ, be se tee li Jiso-o le, “Taa, mɔɔ bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i bee be wuki li bee li fɛ tɛ teenyi bukooŋ bwo.” \p \v 18 Jiso tuu li bee le, “Mbee ŋɛŋ si Sataŋ dza liboo wii lɛkwiiŋ si dzaaŋ yi lɛɛbi liboo. \v 19 Bichɛ yɛɛŋ, mi nyɛɔ beŋ buŋga kituŋ le nɛ ni nɛ dɛnchi yɔ́ bɛ bibobu. Mi ntuu mi nyɛ beŋ buŋga le nɛ yaa buŋga bu Sata-aŋ wu wi wu mbani buchu. Fiee nuuŋ fi tɛ koŋ li be-eŋ kɛ. \fig Buŋga bu dɛnchɛ yɔ́|alt="Authority to trample on snakes and scorpions" src="1R-J.TIF" size="col" copy="Mbanji Bawe Ernest" ref="10:19"\fig* \v 20 Se nuuŋ le, kiiŋ nɛ ni nɛ nɛki le bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i wuki baa li be-eŋ kɛ. Nɛ nɛki yɛɛŋ nuuŋ le bɛ tsɛɛ baa mɛŋkooŋ mɛnɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ ki liboo.” \s Jiso nɛɛtɛ \r (Maacho 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Nɛɛ li mfi wulu-u, Fiana yi Waaŋ fɛ Jiso nɛɛtɛ ŋge. Se biee tee le, “Nyɛɛɔ kiyɔɔni li wɛ Taa Mfɔŋ wu kiboo bɛ nshɛ le ɔ nyikɔɔ biee bini li bɛ bufii lɛ mɔɔ li bɛ ŋkɛɛ ŋge li, ɔ se doonchɛ nuuŋ li bɔɔŋ bɛ bwi-i. Ɛ lɛ Taa, kifɛ fi nuuŋ fiɛɛ si ɔ tɛ̀ kɔŋgisi.” \p \v 22 Jiso tuu kweeŋ le, “Taa nyɛɔ biee bichu li mi-i. Wi nuuŋ yɛ lu wu kii Ŋwaŋ fuki Tee nsiŋ kɛ. Wi se nuuŋ yɛ lu tɛ wu kii Taa, fuki mi Ŋwani nsiŋ bɛ bɛniiŋ bɛ Ŋwani tsaa le doonchɛ wu li bee nsiŋ kɛ.” \p \v 23 Se dza fiiki yi kweeŋ li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u le, “Kinɛɛtinɛ ki kinɔŋa kɛɛ kinɛ le lii yinɛ ŋiŋgi yɛɛ biee bini. \v 24 Nɛ kɛɛ le bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛnɔŋa bɛ bɛmfɔŋ wɛki baa le be ŋɛŋ biee bi nɛ ŋɛŋ bini, be se tɛ ŋɛŋ kɛ. Be dii baa tɛ le be woo biee bi nɛ wuki bini, be se tɛ woo kɛ.” \s Ŋgaŋgaa kii wi wu dzeeŋ wu Samaaria \p \v 25 Fi dza fi ka le wi wumu wu tɛ̀ gbɛŋgi kii bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ, tɛ̀ dza bɛ le mɔnchɛ Jiso. Mwɛ bii li wuu laa, “Wi wu ntiifɛ, ɛ la fi nuuŋ mfɛ nse ŋkɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ?” \p \v 26 Jiso se bii li wuu laa, “Ɛ la fi bɛ tsɛɛ lɛ kiŋwaati ki Nyɔ ki bɛnchi-i? Ɔ teenyi ɔ wuki le la?” \p \v 27 Mwɛ tuu le, “Bɛ tsɛɛ baa le, \q1 ‘Ɔ kɔŋgisi Taa Nyɔ ya bɛ shéŋ ya chi, mɔɔ \q1 bɛ ntsɛ wa kwi, \q1 ɔ nindi li yi-i bɛ buŋga bwo buchu, \q1 ɔ gɛɛ bufii bwo buchu li yi-i, \q1 ɔ kɔɔŋgi tɛ ŋwaana si ɔ kɔŋgisi yi ya.’” \p \v 28 Jiso se tee li wuu le, “Ntusu wa wɛ bujɔŋ. Ɔ feti lɛ, ɔ se kɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ.” \p \v 29 Wi wulu tɛ̀ dza wɛki le doonchɛ le ɛ wu nyuŋ bii li Jiso laa, “Ɛ noo wu nuuŋ ŋwaanɛŋ?” \v 30 Jiso tuu nuuŋ lɛ ŋgaŋgaa li le, “Nyuŋ wumu tɛ̀ dza Jɛrosalɛŋ beki Jɛriko, le ni giiŋgi lɛ li tsaŋ yi bɛyi-i be too wu shɛ niiŋ le kwi be buushɛ wu ndú be fi mɔɔ biee biee bichu be dza be lɔŋ wu fe. \v 31 Fi dza fi ka le, te muntofi wu Nyɔ wumu tɛ̀ beki lɛ dze yilu-u, le ŋɛŋ wi wulu, saŋ dze yi je. \v 32 Wumu dza tɛ bɛɛ nuuŋ wi wu li kini ki Lebi, le bo fe, gɛɛŋ lɛ wuu lɛwe ŋɛŋ wu, wɛɛŋ ka tɛ dze yi je. \v 33 Se nuuŋ le, wi wumu tɛ deŋgi tɛ bɛɛ lɛ dze yilu, nuuŋ wi wu Samaaria. Le bɛ bo fe ŋɛŋ wu nshiiŋ kɔɔ wu bɛ mwɛ. \v 34 Gɛɛŋ lɛ wuu lɛwe, gɛɛ mbiiŋ bɛ mɛɛŋ li bibaa biee li, kaŋ bibaa bilu bɛ nshɛŋgɛ yi ndu, biee too wu lɛ nyaŋ ye lɛwe, gɛɛŋ bɛ wu fɛ yih yi bɛniiŋ bɛ ndɛndɛ-ɛ ti fufini fe bichi lɛ wuu. \v 35 Bee wu tsi le bu woo, buu bɛdanali bɛfɛ nyɛ li wi wu yih wulu-u tee li wuu le, ‘Shɛ ɔ ni ɔ bichi lɛ wi wuni. Ɔɔ shɛ ɔ bifii kwa wu ka, ke mi ŋkaari ntuu li wɛ-ɛ.’” \p \v 36 Le Jiso wa ŋgaŋgaa chilu lɛ, biee bii li wi wu tɛ gbɛŋgi kii bɛnchi wɛɛ laa, “Li bɛniiŋ bɛ bɛtɛɛtu bani, ɔ ŋɛŋ fio le wi wu tɛ̀ doonchɛ le nuuŋ ŋwaani wi wu bɛyi tɛ̀ too wɛ nuuŋ wu la?” \p \v 37 Tuu le, “Tɛ̀ nuuŋ wi wu tɛ̀ kɔɔ nshiiŋ bɛ wi wu bɛyi tɛ̀ too wɛ.” Jiso se biee tee li wuu le, “Gɛnɛ, ɔ ni ɔ feti tɛ lɛ.” \s Jiso ya fɛ yih yi Maata bee Maariya-a \p \v 38 Jiso bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u dza be giiŋgi, be gɛɛŋ be lɛ li kitoŋ kimu-u, kwɛɛŋ wumu nuuŋ fe bɛ teenyi wu le Maata. Fi Jiso li wuu yih. \v 39 Tɛ̀ kɛmi ŋwaani wumu bɛ teenyi le Maariya. Le Jiso gɛɛŋ lɛ lu, Maariya biee gɛɛŋ shee li wuu lichiŋ yiki fiee fi Jiso tɛ tiifi. \v 40 Maata tuu nyɛ ŋgeeŋ ye nuuŋ lɛ ntɛwuu. Dza gɛɛŋ bii li Jiso laa, “Taa, ɔ mɛɛŋ ki ŋɛŋ kɛ le ŋwaanɛŋ chinɔɔ mi mbuki yi bɛ bufɛ mi-i mbiiŋ, ɔ tɛ dzɔ li fiee li kɛ ni? Tee nɛɛ li wuu le bɛ fi mi lu.” \p \v 41 Taa tuu li wuu le, “Maata, Maata, ɔ nyɛɔ ŋgeeŋ lɛ biee bi ŋgee, \v 42 nuuŋ fiee fiɛɛ lu fimumkpaŋ kwaa fi bɛ wɛki. Maariya tsaaɔ nuuŋ fiee fi dzeeŋ fi bɛ nuuŋ tɛ naa fi li wuu kɛ.” \c 11 \s Jiso tifi si nuuŋ bɛ ni bɛ lɛki li Nyɔ-ɔ \r (Maacho 6:5-15) \p \v 1 Tɛ̀ nuuŋ jobɛ chimu, Jiso lɛki li Nyɔ-ɔ fɛ kintsii kimu-u, le lɛkɛ mɛɛshi, ŋwani wu kintutu wumu tee li wuu le, “Taa, tifi bee si bɛ lɛki li Nyɔ-ɔ, nɛɛ si Jɔɔŋ tɛ̀ tifi bɛniiŋ bee bɛ kintutu le be ni be lɛki li Nyɔ-ɔ.” \p \v 2 Jiso se tee li bee le, “Ɛ nɛ lɛki li Nyɔ-ɔ, nɛ tiiti le, \q1 ‘Taa wusɛŋ, \q1 fɛrɛ le bɛniiŋ ni be guundi bukooŋ bwo, \q1 ɔ fɛ le bumfɔŋ bwo bɛ. \q1 \v 3 Ɔ nyɛɛ bee biee bijɛ jo chichi, \q1 \v 4 ɔ feeki bee bibifi bisɛŋ, \q1 si tɛ ti feekisi bibifi bi bɛniiŋ bamu feti li bee li. \q1 Kiiŋ ɔ ni chinɛ le bɛ mɔnchɛ yaa bee kɛ.’” \p \v 5 Si tɛ tee lɛ, se biee maa li bee le, “Dzɔ yɛɛŋ le wumu lɛ be-eŋ lɛnti bee dza wu gɛɛŋ wu koŋ sini kigoo butuu taantaaŋ kweŋgi le, ‘Sinɛŋ, dzatsɛ we ɔ fɔɔ mi tsée yi bunɛɛŋ shɛɛ. \v 6 Sinɛŋ wumu taaɔ wu la ŋka lɛ mi-i, ŋkɛmi yɛ fiee fi nuuŋ nyɛ wu le ji kɛ.’ \v 7 Nsaŋ ye yilu gii yi tuu fiee le, ‘Ɔ mi fieeŋgi kɛ. Tɛɛ bɔɔŋ beŋ tɛ giŋ baa kituŋ tɛ bɛŋɛ kigoo. Nnuuŋ ntɛ̀ ndza we le ntuu ŋgɔɔŋ fiee le nyɛ wɛ kɛ.’” \v 8 Le Jiso maa lɛ, tuu tee le, “Ntee beŋ le ɛ mɛɛŋ we ki dza kɛ le nyɛ wu bijɛ kifɛ ɛ wu sini, kɛ gii nɛɛ dza we nyɛ wu fiee fichu fi kɔŋgisi fɛ wu ba fe kundi mfiɔŋu nsiŋ. \v 9 Nse ntiiti li be-eŋ le, nɛ biiti yɛɛŋ, Nyɔ gii yi nyɛ beŋ. Nɛ geendi yɛɛŋ, Nyɔ gii yi fɛ nɛ ŋɛŋ. Nɛ kundi yɛɛŋ kigoo, Nyɔ gii yi gwiyɛ li be-eŋ. \v 10 Nɛ kɛɛ le wi kwikwi wu biiti, gii kɛmɛ, wi kwikwi wu wɛki, gii ŋɛŋ, wi wu kundi kigoo, bɛ gii bɛ gwiyɛ li mwɛ-ɛ. \p \v 11 Ɛ te ŋwaŋ wu la lɛ be-eŋ lɛnti wu ŋwani nuuŋ bii wu nsuuŋ, se tuu nyɛ wu nuuŋ yɔ? \v 12 Mɔɔ ɛ ŋwaŋ bee bii wu giki nyɛ wu nuuŋ kibobɛ le? \v 13 Ɛ beŋ bɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ bifi ti kii si bɛ nyɛɛ biee bi dzeeŋ li bɔɔŋ bɛnɛ-ɛ, Baa wunɛ wu nuuŋ liboo gii se lee ki nyɛ kɛ tɛ Fiana yi Waaŋ li beŋ nɛ biiti li wuu yɛki lɛ ni?” \s Jiso bɛ Bɛɛsɛbu \r (Maacho 12:22-30,43-45; Mak 3:20-27) \p \v 14 Jiso tɛ̀ buu ŋwanɛ kiŋkundi li wumu wu tɛ̀ nuuŋ kinchiinchii. Le ŋwanɛ kiŋkundi wulu bo, wi wulu se bɛchi n'yɔru. Le kintutu ki bɛniiŋ lɛ ŋɛŋ lɛ, wa tɛ be. \v 15 Se nuuŋ le, bɛniiŋ bamu bɛchi be kweŋgi le, “Busɔɔ bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i nuuŋ bɛ buŋga bu Bɛɛsɛbu-u wu nuuŋ mfɔŋ wu bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i.” \p \v 16 Bɛniiŋ bamu tɛ̀ wɛki le be terɛ Jiso, be tee li wuu le fɛ mfiŋ yi doonchi buŋga bu buti liboo. \v 17 Se nuuŋ le Jiso kɛɛ bɛmbeechɛ bɛ bee se tuu tee li bee le, “Ɛ kitoŋ dza ki gatɛ ki tuu ki gwii li yi yi kii, kɛ ki nuuŋ tɛ leŋ kɛ. Ɛ kini dza ki gatɛ ki gwii li yi yi kii, kɛ ki gii ki shaanshɛ. \v 18 Fi fiɛɛ tɛ le ɛ Sataŋ bee kintutu kee dza be tuu be gatɛ be gwii li yi yibe-e, bumfɔŋ bwee tɛ̀ naa leŋ tɛ kɛ. Ntiiti ni kifɛ nɛ kweŋgi baa le mbusɔɔ bɔɔŋ bɛ kiŋkundi-i nuuŋ bɛ buŋga bu Bɛɛsɛbu-u. \v 19 Ɛ fi nuuŋ le mbusi bɔɔŋ bɛ kiŋkundi-i nuuŋ bɛ buŋga bu Bɛɛsɛbu-u, bɔɔŋ bɛnɛ se busi tɛ nuuŋ bɛ buŋga bu noo lɛ? Fiee fi bɔɔŋ bɛnɛ bɛlu feti doonchɛ fiɛɛ le nɛ we baa nsa kituŋ. \v 20 Se nuuŋ le, ɛ mbusi bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i bɛlu nuuŋ bɛ kibɛnɛ ki Nyɔ-ɔ, kɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ bɛ bwɛɛ kituŋ li be-eŋ. \p \v 21 Ɛ wi wu buŋga nachɛ biee biee bi dzi-iŋ, wu shee kiichi la we, wi nuuŋ tɛ koŋ li fiee fiee li kɛ. \v 22 Se nuuŋ le, ɛ wi buŋga wumu wu yɛki wu bɛ wu gwe wu yaa wu, gii se lɔ biee biee bi dziŋ bi baŋgi yi yee lu biɛɛ, se kotɛ biee biee bichu gɛɛŋ bɛ bi bee nsáŋ yee gachɛ. \p \v 23 Ɛ wi nuuŋ yɛ kimbɛ keŋ kɛ, kɛ mwɛ baaninɔɔ mi. Ɛ wi fii yɛ mi li mbanchɛ-ɛ kɛ, kɛ mwɛ tɛɛtɔɔ bu tafu. \p \v 24 Fiana yi tii ti buti li wi-i yi gɛɛŋ li buka yi wɛki kintsii ki tsɛ. Se nuuŋ le ɛ yi tuu yi gɔɔŋ nsiŋ, yi kweeŋ li yi yee li le, ‘Ŋgii ŋkaari nto li mi-i yih lu ntuu mbo.’ \v 25 Mfi wu yi kaari yi ŋɛŋ yih ɛ bɛ fweyɛ bɛ nachɛ yi wuuti waaŋ, \v 26 bɛdɛɛni yi tuu yi kaari yi gɛɛŋ, yi bɛ bɛ fiana yi tii yimi mfomɛnyaaŋ yi biiti yi yɛki yi, bee yí se tuu be lɛ be tsiiŋ lu. Biee mɛɛshi bi bee bɛ mwɛ li mfi wulu yɛki si tɛ̀ shiiŋ nuuŋ ŋkosi.” \s Kinɛɛtinɛ ki kinɔŋa nuuŋ ki baaŋ? \p \v 27 Si Jiso tɛ̀ mɛɛŋ yeti lɛ, kwɛɛŋ wumu li kimbanchɛ ki bɛniiŋ lɛ kɛɛ tɛ dza kweeŋ le, “Kinɛɛtinɛ ki kinɔŋa kɛɛ ki kwɛɛŋ wu tɛ̀ biɛ wɛɛ, mɔɔ li mbeeŋ yɔɔ tɛ̀ yaaŋ li.” \p \v 28 Jiso tuu fiee nuuŋ le, “Kinɛɛtinɛ ki kinɔŋa kɛɛ nuuŋ ki bɛniiŋ bɛ wuki jɛ yi Nyɔ be feti si yi wɛki.” \s Bɛniiŋ gii be wɛki le be ŋɛŋ mfiŋ // yi doonchi fɛ buŋga bu Jiso dzɛti \r (Maacho 12:38-42; Mak 8:12) \p \v 29 Le kintutu ki bɛniiŋ lɛ ni ki banchi ki bɛɛ li Jiso lichiŋ, dza tee le, “Kiŋgɔkɛ ki dɛɛni kini nuuŋ ki bifi. Ki wɛki le ki ŋɛŋ mfiŋ yi doonchi buŋga bweŋ, bɛ nuuŋ tɛ doonchɛ li ki-i kɛ. Se nuuŋ le mfiŋ yi tɛɛmi nuuŋ yɛ lu yi yɛki yi Ntomfɔŋ wu Nyɔ wu Jɔna kɛ. \v 30 Si Jɔna tɛ̀ nuuŋ ŋkiki li bɛniiŋ bɛ Ninibɛ-ɛ lɛ, ɛ nɛɛ lɛ si Ŋwanɛwi wɛ ŋkiki li kiŋgɔkɛ ki bɛniiŋ bɛ dɛɛni kini. \v 31 Gii naa ni nuuŋ jobɛ chi nsa wu kimakɛ-ɛ, Yaa wu tɛ̀ sɛki kitoŋ ki Shɛba leŋ bɛ kiŋgɔkɛ ki dɛɛni kini, fɛ le bɛ lii ki li ŋgɛ-ɛ, kifɛ tɛ̀ gii dzɛti li kitoŋ kee li fɛ tɛɛŋ luushi, le bɛ woo bufii bu Mfɔŋ Salimu-u. Se nuuŋ le yikɛ yɛŋ nɛ woo, wumu lemɔɔ fɛni bɛ fiee fi ko fi yaa fi Salimu-u. \v 32 Naa nuuŋ bu jobɛ chi nsa-a, bɛniiŋ bɛ Ninibɛ leŋ bɛ kiŋgɔkɛ ki dɛɛni kini be tee le ki we kɛɛ nsa, kifɛ bɛniiŋ bɛ Ninibɛ tɛ̀ woo fiee fi Jɔna tɛ̀ fenjisi, be fiiki ntsɛ wube. Fi fiɛɛ le, yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, wi wumu wɛ fɛni bɛ fiee fi ko fi yaa fi Jɔna. \s Kiŋ'wofu ki li bwiŋ \r (Maacho 5:15) \p \v 33 Wi ti tendi yɛ lambo le gɛɛ lintakwiiŋ kɛ. Kɛ le dzɔɔ ŋkwaa kuuki lu kɛ. Wi ti tendi, tɔmi nuuŋ li fiee fi bɛ tɔɔmi lambo lu-u, le ke bɛniiŋ lii li yih, be ŋɛŋ kiŋ'wofu. \v 34 Lisi cho nuuŋ lambo li yi ya-a. Ɛ lisi cho wuuti lɔɔ, kɛ yi ya chichi gii yi yisɛ bɛ kiŋ'wofu. Se nuuŋ le, ɛ lisi cho wuuti yɛ kɛ, kɛ yi ya chichi gii yi yisɛ bɛ kijibɛ. \v 35 Fi se tuu fi nuuŋ le, wi ni bichi le mwɛ deŋgɔɔ nuuŋ li kiŋ'wofu-u nuuŋ yɛ li kijibɛ-ɛ linti kɛ. \v 36 Ɛ yi ya chichi yisɛ bɛ kiŋ'wofu, kimbɛ kimu nuuŋ yɛ li kijibɛ-ɛ kɛ, kɛ biee bichu gii bi ni bi wuuti tɛ si lambo ti wuuti wu nyɛɛ kiŋ'wofu li yi ya-a.” \s Jiso tɔchɛ Bɛfarasii bɛ bɛniiŋ bɛ tiifi bɛnchi \r (Maacho 23:1-36; Mak 12:38-40) \p \v 37 Le Jiso mɛɛshi tefɛ chee, wi Bɛfarasii wumu se teeŋ wu le bɛ bee wu gɛɛŋ be ji biee. Jiso gɛɛŋ, lɛ bee wu shee, be jii biee, \v 38 tɛ mɛɛŋ saa ki tsootsɛ kɛ tsaŋ kɛ.\f + \fr 11:38 \fr*\ft Tɛ kɛmi le tsootsɛ tsaŋ yee si ntsɛ wu kwɛɛŋ wu be tɛ wɛki.\ft*\f* Wi wu Bɛfarasii wɛ se bichɛ fi yaa wu. \v 39 Taa tɛ̀ kii fiee fi tɛ̀ beechi se biee kweeŋ li wuu laa, “Beŋ Bɛfarasii tsootsi muka bɛ shó lɛkuuŋ kwaa, se nuuŋ le, biee bibifi bɛ kin'yɛrisɛ lii yisɛ biɛɛ li shéŋ yinɛ-ɛ. \v 40 Bibere bini! Nyɔ yi tɛ̀ tɔŋ lɛkuuŋ, ɛ nɛɛ yi yi tɛ̀ tɔŋ lɛnti tɛ ni? \v 41 Fi bee nuuŋ nɛ fɛ nuuŋ le, nɛ nyɛɛ biee li biee bi nɛ kɛmi biɛɛ li bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ, biee bichu se ni bi wuuti bɛ beŋ. \p \v 42 Ŋgɛ wu nyɔŋa gii ni nuuŋ wunɛ beŋ Bɛfarasii. Nɛ nyɛɛ kimbɛ kimumkpaŋ li Nyɔ-ɔ lɛnti lɛ bimbe yoofi bi mbási yi nɛ keeti mɔɔ bɛŋɔ bɛ nɛ keeti nɛ giki lɛ mbasi le yi ni yi yiki, se nuuŋ le nɛ se tuu nɛ nyamisi mfɛru biee bi tsaaŋ li bɛniiŋ li, bɛ kiŋkɔŋgisɛ Nyɔ. Nɛ bee nɛ kɛmi le nɛ ni nɛ feti biee bilu bichu, nshɛ fimu nsiŋ. \p \v 43 Ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ wunɛ beŋ Bɛfarasii. Nɛ ti kɔŋgisi nshewu nuuŋ limfwe li yíh yi kintaashɛ, nɛ tuu nɛ kɔŋgisi le bɛ ni bɛ yɛɛshi beŋ fɛ waŋ bɛ piɛti beŋ. \v 44 Ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ wunɛ, kifɛ nɛ nuuŋ si dzíŋ yi ti yeŋgi yɛ kɛ, bɛniiŋ deŋgi li yi-i ŋkɛɛ nsiŋ.” \p \v 45 Si Jiso tɛ̀ yeti ni, wumu wu tɛ̀ gbɛŋgi kii bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ ŋge tee li wuu le, “Wi wu Ntiifɛ, ɔ kɛɛ le fiee fiɔ tiiti fini koŋ fiɛɛ li bee li.” \p \v 46 Jiso tuu le, “Ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ tɛ wunɛ beŋ bɛniiŋ bɛ gbɛŋgi be kii bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ ŋge. Nɛ yiki bɛniiŋ bɛ bɛntɛ bɛ yɛki buŋga bu bee bɛ nuuŋ nɛ tɛ laa kwaŋ le nɛ fi be kɛ. \v 47 Ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ wunɛ. Nɛ gwɛndi dzíŋ yi bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ, bɛ bɛte chaa bɛnɛ tɛ̀ woyɛ. \v 48 Fini doonchi fiɛɛ le nɛ gbɛŋgi baa nɛ fɛɛfi fiee fi bɛte chaa bɛnɛ tɛ̀ fɛ. Be tɛ̀ woyɛ bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ, nɛ shɛ nɛ nachɛ nɛ gwɛndi dzíŋ yibe. \v 49 Fiiŋ fiee fi tɛ̀ fɛ se Nyɔ bɛ bufii bwee kweeŋ le, ‘Ŋgii ntuumi bɛntomfɔŋ bɛ bɔɔŋ beŋ bɛ ntoŋ lɛ bee, be woyɛ bamu, be ŋwɛɛ bɛ bamu.’ \v 50 Ɛ lɛ si Nyɔ gii yi bii li kiŋgɔkɛ ki dɛɛni kini kii ŋgɔŋ mɛ bɛntomfɔŋ bee bɛchu bɛ be tɛ̀ woyɛ mbɛɛchɛ si kwɛɛŋ tɛ̀ bɛchi. \v 51 Gii naa bii mbɛɛchɛ fɛ mɛ Abɛ ŋgɛnu mbochu fɛ mɛ Sakariya wu be tɛ̀ wo kintikinti ki taantaa chi muntofi bɛ yih yi muntofi. Ntiitɔɔ li beŋ chɛɛŋ le Nyɔ gii yi bii li kiŋgɔkɛ ki dɛɛni kini kii kwe yi bɛniiŋ bɛlu bɛchu. \p \v 52 Ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ wunɛ beŋ bɛniiŋ nɛ gbɛŋgi nɛ kii bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ. Nɛ nyikɛ baa kiŋgwiyɛ ki gwiyi kigoo ki wi nuuŋ lɛ le laanchɛ, kɛɛ fiee fi nuuŋ chɛɛŋ nɛ se baŋgi bɛniiŋ bɛ wɛki le be lɛ fe, beŋ kibɛɛ se ba nlɛ nsiŋ.” \p \v 53 Le Jiso dza fe ni giiŋgi, Bɛfarasii bɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ bɛchi be lendi wu bɛ jɛ́ be biiti biee li wuu ŋge ŋge, \v 54 be tɛ̀ feti lɛ be teeki wu le be woo fiee li kimfimɛ kee li be se kɔɔ wu. \c 12 \s Kiiŋ wi ni tiiti chichi feti chichi kɛ \p \v 1 Si Jiso tɛ̀ yeti lɛ, bintutu bi bɛniiŋ lɛ tɛ̀ banchi bi bɛɛ li bɛnchuki-i li bɛnchuki-i bi fakini. Bamu denchi bikaa bi bamu. Jiso se dza bɛchi tiiti li bɔɔŋ bee bɛ kintutu le, “Dzɔɔ yɛɛŋ mfi kii kishee ki Bɛfarasii lɛ ki ti nuuŋ fiee fi biee bi bee bi be ti tiiti chichi, be feti chichi. \v 2 Nɛ kɛɛ le fiee fimu nuuŋ yɛ lu fi bɛ baanyɛ fi nuuŋ fi tɛ yenɛ kɛ. Fiee nuuŋ yɛ lu tɛ fi bɛ nyikɛ fi bɛ nuuŋ tɛ kɛɛ kɛ. \v 3 Nɛ kɛɛ le fiee fichu fi nɛ tiiti butuu fiɛɛ fi bɛ gii bɛ woo fɛnshaaŋ. Fiee fichu fi nɛ shiiŋ nɛ bɛŋi kigoo nɛ tsuundi lɛ munyiikɔɔ li, bɛ gii bɛ dzaaŋ fɛ kigɔ ki yi-ih. \s Wi wu bɛ nuuŋ bɛ ni bɛ chɛndi \r (Maacho 10:28-31) \p \v 4 Nsáŋ yɛŋ, ntiitɔɔ li be-eŋ le, kiiŋ nɛ ni nɛ chɛndi bɛniiŋ bɛ wuu nyaŋ yi li bwiiŋ kwaa, be se tɛ tuu le be fɛ fiee fimu kɛ. \v 5 Ŋgii ntee beŋ wi wu nɛ nuuŋ nɛ chɛŋ. Chɛŋ yɛɛŋ nuuŋ Nyɔ kifɛ ɛ yi yi kɛmi buŋga bu yi nuuŋ yi wo wi yi tuu yi lɔŋ mwɛ fɛ wi wu duti nyimu siŋ. Ntiitɔɔ beŋ chɛɛŋ le ɛ yi kwaa yi nɛ nuuŋ nɛ chɛŋ. \p \v 6 Ɛ nɛɛ munchaandi muntiinu mu bɛ ti kabini li munini mumfɛɛntu ni? Se nuuŋ le, finchaandi fimumkpaŋ nuuŋ yɛ mɔɔ lu fi Nyɔ ti daayi lɛ fi-i kɛ. \v 7 Li be-eŋ, Nyɔ fa yɛ yi chichi yi nuuŋ beŋ li fa. Kiiŋ nɛ ni nɛ chɛndi kɛ. Nɛ yaa baa munchaandi kiŋga ŋge. \s Wi wu beenchi bɛ wi wu fɛŋgi Jiso \r (Maacho 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 Ntuu ntee li be-eŋ le, wi kwikwi wu beŋ lɛ bɛniiŋ lii le kii mi, kɛ Ŋwanɛwi gii beŋ tɛ li bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ limfwe le kii wu. \v 9 Se nuuŋ le, ɛ wi faaŋ mi li bɛniiŋ li limfwe, kɛ ŋgii faaŋ tɛ mwɛ lɛ bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ lɛnti. \p \v 10 Fi se tuu fi nuuŋ le, Nyɔ nuuŋ yi feeki jɛ́ yi bifi chichi yi wi tiiti kii Ŋwanɛwi, se nuuŋ le, Nyɔ nuuŋ tɛ naa feeki jɛ yi bifi yi wi tiiti kii Fiana yi Waaŋ kɛ. \p \v 11 Mfi wu bɛ kɔɔ beŋ bɛ gɛɛŋ bɛ beŋ li yíh yi lɛkɛ li Nyɔ-ɔ, mɔɔ nuuŋ li bɛniiŋ bɛ sɛki kwɛɛŋ lɛ limfwe, mɔɔ nuuŋ li bɛniiŋ bɛ kɛmi buŋga bu nsawuu limfwe, le be gɛɛŋ be saa beŋ, kiiŋ nɛ ni nɛ buki kii fiee fi nɛ gii nɛ gɛɛŋ nɛ ku kɛ, mɔɔ nuuŋ ntefu kɛ, \v 12 kifɛ Fiana yi Waaŋ gii yi tifi beŋ fiee fi nɛ gii nɛ tee li mfi wulu.” \s Ŋgaŋgaa kii kibere ki wi biee lɛ \p \v 13 Si Jiso tɛ̀ tiifi bɔɔŋ bee bɛ kintutu lɛ, wi wumu li kimbanchɛ kilu se dza tee li wuu le, “Wi wu ntiifɛ, tee li ŋwaanɛŋ le gatɛ bishɛyɛ bi tɛɛ wu nyɛ bieŋ.” \p \v 14 Jiso se bii li wuu laa, “Nyuŋ, ɛ noo wu gɛɛ mi le ni le ni nuuŋ kinsondinɛ bɛnsa kinɛ, ntuu ŋgatini mɔɔ bishɛyɛ binɛ?” \v 15 Si tɛ̀ bii lɛ, biee tee li wi kwikwi le, “Bɔsɛ yɛɛŋ yi nɛ dzɔɔ mfi le, kiiŋ lii ni yi yɛchi beŋ li biee li kɛ, kifɛ ntsɛ wu wi ti nuuŋ yɛ kii biee bi mwɛ kɛmi kɛ, mɔɔ mwɛ loo niŋ le.” \p \v 16 Le tee lɛ, biee wa ŋgaŋgaa chini le, “Wi wu biee wumu tɛ̀ kɛmi wɛ wee wu biee tɛ̀ dzɔɔŋ lu ŋge. \v 17 Se bɛchi beechi lɛ wuu shéŋ laa gii geeŋ le? Laa gii se gɛɛ bijinɛ biee fɛŋ le? \v 18 Se dzɔ ntaŋ lɛ wuu shéŋ le, ‘Fiiŋ fiee fi ŋgii mfɛ: Ŋgii nsaa bigɔɔnu bieŋ, ŋkaari mgbɛŋɛ bi, nse ŋgɛɛ bijinɛ bɛ biee bieŋ lu bichu. \v 19 Ke mi mfɛ lɛ, nse ntuu ntee li yi yɛ-ɛŋ le mi ŋ'wɛ wi wu kishi. Ŋkɛmɔɔ biee bi ŋgii ni njii li biya-a ŋgee li. Mɛɛŋ yɛ ntuu ni mbuki kɛ. Ŋgii ni njii ŋ'wundi ŋ'wuki bujɔŋ.’ \v 20 Si tɛ nachi lɛ, Nyɔ se teeŋ wu le, ‘Kibere kini! Butuu bu bɛŋ buni ŋgii ŋkaari mfi ntsɛ wa. Biee bichu bi ɔ nachɛ ɔ gɛɛ bini gii bi to bi noo lɛ?’” \p \v 21 Le Jiso tee lɛ, biee kweeŋ le, “Ɛ nɛɛ lɛ si fi gii fi nuuŋ li wi kwikwi wu banchɛ bulofu li yi yee li se tɛ kɛmɛ bulofu lɛ kimbɛ ki Nyɔ-ɔ kɛ.” \s Bɛ gɛɛ shéŋ nuuŋ li Nyɔ-ɔ \r (Maacho 6:19-21,25-34) \p \v 22 Jiso tuu dza kweeŋ li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u le, “Kiiŋ nɛ ni nɛ buki yi kii ntsɛ wunɛ laa nɛ gii nɛ ji la, mɔɔ laa nɛ gii nɛ lii la le kɛ. \v 23 Nɛ kɛɛ le ntsɛ wu wi yɛki biee bijɛ, yi yi wi yɛki ndú. \v 24 Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ bigɔ, bi ti fiee tɔyi yɛ kɛ se bo ŋ'wechɛ. Bi ti kɛmi yɛ bɛ sambwa bɛ kichɛ biee lu, kɛ dɛɛ kɛ. Nyɔ se nyɛki nɛɛ bi bichu. Nɛ kii yɛ le nɛ yɛki baa muniiŋ kɛ ni? \v 25 Ɛ noo lɛ be-eŋ lɛnti wu buki yi, wu nuuŋ tondɛ mfi mumkpaŋ li ntsɛ we-e? \v 26 Ɛ nuuŋ nɛ tɛ fɛ mɔɔ nuuŋ fi niiŋ fini kɛ, ɛ la fi fɛ nɛ buki yi yinɛ kii biee bimu? \v 27 Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ si bɛflaaba ti kuu be nuuŋ. Bɛflaaba ti nindi yɛ, kɛ le be taa ndú kii yi yi be kɛ. Nɛɛ lɛ, ntee beŋ le mɔɔ nuuŋ Mfɔŋ Salimu, li bunɔŋa bwee buchu bu tɛ kɛmi, ti mɛɛŋɔ saa ki chuumɛ kɛ yi yee bɛ ndú le kɔchɛ bujɔɔŋ bu flaaba wumu-u kɛ. \v 28 Ɛ Nyɔ ti chuumini kitɔɔ ki kuu libuka, kitɔɔ ki kuu bɛŋ, ɛ bo fwaa bɛ kukɛ ki fɛtaaŋ, yi gii se lee ki chuumɛ kɛ beŋ bɛ ndú yi yaa ki ni? Hooo beŋ bɛniiŋ bɛ kɛmi kimbeenchɛ kintɛŋ bani! \p \v 29 Fi se fiɛɛ le kiiŋ nɛ ni nɛ buki yi kii fiee fi nɛ gii nɛ ji bɛ fi nɛ gii nɛ woŋ kɛ, \v 30 kifɛ bini biee beechi nɛɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ li nshɛ-ɛ bɛ kii yɛ Nyɔ kɛ. Nɛ kɛɛ le Baa wunɛ kiiɔ le nɛ wɛki baa biee bini bichu. \v 31 Gɛɛ yɛɛŋ bufii bunɛ li bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ kwɛ, yi se tuu yi ni yi nyɛɛ biee bini bichu li be-eŋ. \p \v 32 Kintutu keŋ si nɛ sendɛ ni, nɛ chɛŋ kɛ yɛɛŋ fiee kɛ, kifɛ Nyɔ yi nuuŋ Baa wunɛ tsaa yɛ le yi nyɛ bumfɔŋ bwee li be-eŋ. \v 33 Kabɛ yɛɛŋ biee bi nɛ kɛmi, nɛ nyɛ kwa wulu li bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ. Nɛ bichɛ bɛbabi bɛ kwa-a bɛnɛ bɛ nuuŋ tɛ gaamɛ kɛ, nɛ kichi yɛɛŋ bulofu bunɛ nuuŋ liboo, fɛ bu nuuŋ tɛ naa ma kɛ, fɛ wih nuuŋ tɛ bo fe kɛ, mɔɔ le mun'yoo yoo kɛ. \v 34 Nɛ ni nɛ kii le fɛ wi kiri bulofu bwee fe, ɛ nɛɛ fe fɛ shéŋ yee gii yi ni yi nuuŋ. \s Bɛniiŋ bɛ Jiso ni be tɛŋgi wu \r (Maacho 24:45-51) \p \v 35 Kanɛ yɛɛŋ bitsaa binɛ, nɛ tɔŋ bɛlambo nɛ ni nɛ lemi nɛ tɛŋgi nimɛ, \v 36 si bɔɔŋ bɛ nimɛ-ɛ bɛ tɛŋgi te kikoo wube wu karisi lɛ tsɔnɔ chi bugoo lɛ. Ke wu kaari wu bɛ wu koŋ kigoo, be gwiyɛ le lɛ. \v 37 Kinɛɛtinɛ ki kinɔŋa gii ki nuuŋ ki bɔɔŋ bɛ nimɛ bɛ te kikoo wube gii ke wu fɛsi ŋɛŋ si be nuuŋ we be tɛŋgi wu. Ntee li be-eŋ chɛɛŋ le, gii kɛnchi ndú kaŋ li tiŋ, be se shee yɛ fɛkwiiŋ, bɛ se bɛ bɛ bijɛ gachɛ be. \v 38 Kinɛɛtinɛ ki kinɔŋa gii ki nuuŋ ki bɔɔŋ bɛ nimɛ-ɛ fɛ wu fɛsi wu chiiŋ be, be tɛŋgi wu butuu ntaaŋ mɔɔ nuuŋ lɛ ŋwori. \v 39 Nɛ kɛɛ le ɛ te yih kii mfi wu wih gii bɛ, kɛ gii ni kiichi. Nuuŋ tɛ chinɛ le bɛ bondɛ yih ye kɛ. \v 40 Mɔɔ beŋ tɛ, nɛ kɛmi le nɛ ni nɛ tɛŋgi, kifɛ Ŋwanɛwi gii naa kaari bɛ nuuŋ li mfi wu nɛ kii yɛ kɛ-ɛ.” \p \v 41 Pita se dza bii li wuu laa, “Taa, ɔ wa ŋgaŋgaa chini nuuŋ li bee li, mɔɔ li bɛniiŋ bɛchu-u le?” \v 42 Taa se tuu le, “Ŋwaŋ wu nimɛ wu nuuŋ tsaaŋ wu kɛmi bufii se nuuŋ wu la? Ɛ nɛɛ wɛɛ wu te kikoo we gɛɛ le ni kiichi yih ye, le ke mfi kɔchɛ se nyɛ biee bijɛ li bɔɔŋ bɛ nimɛ-ɛ lɛ mfi lɛ wa ni? \v 43 Kinɛɛtinɛ kinɔŋa gii ki nuuŋ ki ŋwanɛ nimɛ wu te kikoo we gii ke wu bɛ ŋɛŋ ɛ wu fɛ nimɛ tsaaŋ si bee gɛɛ. \v 44 Ntee beŋ chɛɛŋ le te kikoo we gii bɛ yɛɛki wu ni bichi lɛ biee biee bichu-u. \v 45 Se nuuŋ le, ɛ ŋwaŋ wu nimɛ wulu dza wu tuu wu tee li yi yee li le, ‘Te Kikoo wɛŋ nuuŋ tɛ bɛ tsɛkɛ kɛ,’ wu bɛchi tuu tuki bɔɔŋ bɛ nimɛ-ɛ bɛ buniŋ mɔɔ bɛ bukɛɛŋ, jii biee tuu wundi biee bi keeti wu, \v 46 te kikoo wu ŋwanɛ nimɛ wɛ gii taa bɛ nuuŋ jobɛ chi tɛ beechi yɛ kɛ, mɔɔ mfi wu tɛ gii kii yɛ kɛ. Gii ke wu fɛsi lɛ, gii wachɛ ŋwaŋ wu nimɛ wulu-u, tuumi wu gɛɛŋ chiiŋ nuuŋ bɛniiŋ bɛ mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ shéŋ kɛ. \p \v 47 Ŋwaŋ wu nimɛ wu kii fiee fi te kikoo we wɛki le fɛ, mɛɛŋ nachɛ kɛ le ni feti kɛ, kɛ bɛ gii bɛ fiaaŋ wu bɛ muŋwaaŋ ŋge \v 48 Ŋwaŋ wu nimɛ wu kii yɛ fiee fi te kikoo we wɛki le fɛ kɛ, ɛ wu fɛ fiee fi bɛ nuuŋ bɛ fiaaŋ wu bɛ muŋwaaŋ ŋge, kɛ bɛ gii bɛ fiaaŋ wu bɛ muŋwaaŋ niiŋ kwaa. Wi wu bɛ nyɛ biee li wuu ŋge, kɛ bɛ gii bɛ fi ŋge li wuu. Wi wu bɛ gɛɛ biee li tsaŋ yee li ŋge, bɛ gii bɛ bii ŋge li wuu.” \s Jiso bɛ bɛ buga \r (Maacho 10:34-36) \p \v 49 Jiso se tuu tee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu le, “Mi mbɛɛɔ le ŋkukɛ nuuŋ wi li nshɛ yini. Bɛ dzɔɔ le wu duti wɛ kituŋ. \v 50 Ŋkɛmɔɔ ŋwaani ŋgɛ wu mkpaaŋ wumu le nlɛ li wuu, shéŋ yɛŋ gii yi fufɛ nuuŋ nɛɛ mfi wu mi nlɛ li wuu. \v 51 Nɛ beechi le mi mbɛ nuuŋ bɛ mbɛɛŋgii li nshɛ yini-i ni? Wohoo, nɛ kɛɛ le mi mbɛɛɔ nuuŋ bɛ buga. \v 52 Mbɛɛchɛ li mfi wuni ŋgɛnu limfwe, yih yi kɛmi bɛniiŋ bɛtiinu gii yi gatɛ. Bɛniiŋ bɛ bɛtɛɛtu gii be gatɛ bɛ bɛfɛ, bɛ bɛfɛ se gatɛ bɛ bɛtɛɛtu. \v 53 Te ŋwaŋ gii gatɛ bee ŋwani wu nyuŋ, ŋwaŋ wu nyuŋ se gatɛ bee tee. Ni ŋwaŋ gatɛ bee ŋwani wu kwɛɛŋ ŋwaakwɛɛŋ se gatɛ bee ni. Ni nyuŋ gii gatɛ bee kwɛɛ ŋwani, kwɛɛ ŋwaŋ se gatɛ bee ni nyumi.” \s Bɛniiŋ ni be kii mfi \r (Maacho 16:2-3) \p \v 54 Jiso kɔɔ tee li kimbanchɛ ki bɛniiŋ lɛ le, “Mfi wu nɛ ŋɛŋ si kikuŋ yɛki kimbɛ ki jobɛ sechi, nɛ tuu nɛ tee le, ‘Dzaŋ gii yi we.’ Yi se biee yi we. \v 55 Ɛ nɛ ŋɛŋ tɛ si mfiee fɛɛti nuuŋ kimbɛ litɛ, nɛ tuu nɛ kweeŋ le, ‘Kiyubɛ ki kinɔŋa gii ki nuuŋ lu.’ Ki se nuuŋ lu. \v 56 Beŋ bɛniiŋ bɛ nimi-i bani, si nɛ bichi kiboo bɛ nshɛ nɛ tuu nɛ kii si kikuuŋ gii ki nuuŋ lɛ, nɛ se tɛ kɛɛ tɛ biee bi Nyɔ doonchi li mfi wuni kɛ ni? \p \v 57 Nuuŋ nɛ tɛ beechɛ fiee fi tsaaŋ fi nuuŋ nɛ ni nɛ sɛki ni? \v 58 Ɛ wi dzɔ wɛ giiŋgi bɛ wɛ li yih yi nsa-a, ɔ gwenɛ le nɛɛ wu nɛ nachɛ nɛ mɛɛŋ lɛ dze, kii ni chee wɛ gɛɛŋ nyɛ wɛ li tsaŋ yi wi wu sɛki bɛnsa-a, tuu nyɛ wɛ li tsaŋ yi bɛniiŋ bɛ nchi-i, be se fa wɛ li yih yi ncha-a. \v 59 Ntee wɛ le ɔ nuuŋ tɛ bo lu fuki fɛɔ mɛɛshi ɔ sooŋ finini fichu fi bɛ wɛki nsiŋ kɛ.” \c 13 \s Wi kwikwi fiiki shéŋ yee kii ni kwi \p \v 1 Tɛ̀ nuuŋ li mfi wumu, bɛniiŋ bamu dza be tee Jiso kii bɛniiŋ bɛ Galilii bamu bɛ tɛ̀ gɛɛŋ le be fɛ muntofi li Nyɔ-ɔ, Pailɛt toŋ bɛniiŋ be gɛɛŋ be wachɛ be. Ŋgɔŋ mɛ bee fiinsɛ bɛ mɛ nyáŋ yibe tɛ̀ fɛ muntofi lu-u. \v 2 Le Jiso woo lɛ, bii li bee laa, “Nɛ beechi le bɛniiŋ bɛlu tɛ̀ kwi ŋwaani yɛɛ kwe kifɛ bibifi bi bee tɛ̀ yaa bi bɛniiŋ bɛ Galilii bamu ni? \v 3 Ɛ lɛ kɛ. Ntee beŋ le, ɛ nɛ mɛɛŋ ki fiiki kɛ shéŋ yinɛ kɛ, kɛ beŋ bɛchu gii nɛ kwiyɛ tɛ lɛ. \v 4 Nɛ kiimi nɛɛ bɛniiŋ bɛ yoofi ntsɔ nyaaŋ bɛ yih yi njeeŋ yi Siloŋ tɛ̀ we yi woyɛ baa ni? Nɛ beechi le bɛniiŋ bɛlu tɛ̀ kwiyɛ lɛ kifɛ be tɛ̀ nuuŋ bɛniiŋ bɛ bibifi wu bibifi bi bee tɛ̀ yaa bi bɛniiŋ bɛ Jɛrosalɛŋ bamu ni? \v 5 Ɛ lɛ kɛ. Ntee beŋ le, ɛ nɛ mɛɛŋ ki fiiki kɛ shéŋ yinɛ kɛ, kɛ beŋ bɛchu gii nɛ kwiyɛ tɛ lɛ.” \s Ŋgaŋgaa kii kiti ki tɛ wundi yɛ kɛ \p \v 6 Jiso se wa ŋgaŋgaa chimu li bee le, “Tɛ̀ nuuŋ li mfi wumu, wi wumu tɔyɛ kiti kimu \f + \fr 13:6 \fr*\ft Bɛ teenyi kiti kilu lɛ jɛ́ yi bala le, “Fig”.\ft*\f* li wɛ wee li, le mfi kɔchɛ, bɛ le bɛ kɔ muntaaŋ mɛɛŋ ki ŋɛŋ kɛ fiee lu kɛ. \v 7 Se tee li wi wu tɛ̀ bichi lɛ wɛ wee wɛɛ le, ‘Bichɛ ɔ ŋɛŋ, dɛɛni yaa biya bitɛɛtu bi mbɛɛ le ŋkɔ muntaaŋ li kiti kini, ntɛ ŋɛŋ fiee li ki-i kɛ. Warɛ ki! Ki baŋgi kɛɛ kintsii li yee li.’ \v 8 Wi wu nimɛ wulu se tuu le, ‘Te Kikoo, tɛ tuu tɛ gɛɛ ki nuuŋ li kiya kini-i, ntuu nchuu fɛ kinyi kilu ŋkɛnɛ ŋgɛɛ bichɔchɔ fe. \v 9 Ɛ ki woŋ muntaaŋ li kiya ki bɛɛ kini, kɛ fiee fishaaŋ, ɛ ki ba ŋwonu nsiŋ, nse wa ki.’” \s Jiso tɛ̀ wɔnchɛ kwɛɛŋ wumu jobɛ chi bɛshiinshi \p \v 10 Le ni nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi chimu, Jiso tiifi bɛniiŋ li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ yimi-i. \v 11 Kwɛɛŋ wumu nuuŋ lu kɛmi fiana yi kiŋkundi li yi yee li, yi ti feti wi mwɛ to wi wu chigɔŋ. Tɛ gɔŋ biya yoofi ntsɔ nyaaŋ, ba kiŋguuŋ, tɛ leŋ we tsaaŋ kɛ. \v 12 Le Jiso ŋɛŋ kwɛɛŋ wulu, teeŋ wu le bɛ. Se tee li wuu le, “Naaŋ, ɔ tɛmɔɔ li chigɔŋ cho chini.” \v 13 Le tee lɛ, nɛɛmi kibɛnɛ kee koŋ li wuu, mfwaa mumkpaŋ, dzaa ye nɛɛmi, leŋ we tsaaŋ, biee bɛchi yɔɔnchi Nyɔ. \p \v 14 Te Kikoo wu li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ yilu ŋɛŋ si Jiso wɔnchɛ kwɛɛŋ wulu nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi, fiee filu tuu fi tɔnyɛ wu ŋge. Se tee li bɛniiŋ li le, “Jo yi nimɛ nuuŋ busɔɔ. Nɛ bɛɛ yɛɛŋ li jo yilu bɛ ni bɛ wɔnchi chigɔŋ chinɛ. Kiiŋ wi ni mɔŋ le bɛ nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi kɛ.” \p \v 15 Taa tuu li wuu le, “Beŋ bɛniiŋ bɛ nimi-i bani, bɛɛ ɛ nuuŋ bu bɛshiinshi, wi mumkpaŋ mumkpaŋ lɛ beŋ lɛnti ti dzeti yɛ naŋ mɔɔ nuuŋ sɔmbwaa we fɛ tsiiŋ le gɛɛŋ nyɛ wu dzɔɔ kɛ ni? \v 16 Kwɛɛŋ wuni wu nuuŋ ŋwanɛ Abrahaŋ, wu Sataŋ tɛ̀ ta wu li mfaŋgɛ-ɛ biya yoofi ntsɔ nyaaŋ, fi mɛɛŋ ki dzɔɔŋ kɛ le bɛ buu wu li ŋgɛ-ɛ jobɛ chi bɛshiinshi kɛ ni?” \v 17 Le Jiso kweeŋ lɛ, bɛniiŋ bee bɛ mbani kɛmɛ buya, bɛniiŋ bamu ŋgee tɛ̀ nɛki kii bintɛwa bi biee lɛ bichu bi Jiso tɛ̀ feti. \s Ŋgaŋgaa kii fintaaŋ fimu \r (Maacho 13:31-32; Mak 4:30-32) \p \v 18 Jiso dza kweeŋ le, “Bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ nuuŋ si la? Fiee fi nuuŋ maa bɛ bu nuuŋ la? \v 19 Bu bwɛɛ si ŋgɔ \f + \fr 13:19 \fr*\ft Ŋgɔ yini nuuŋ lɛ jɛ́ yi bala li le, “mustard”.\ft*\f* yi fintaaŋ fimu yi wi tɛ̀ tuŋ liwɛ wee li, le yi maŋ, yi ko yi to kiti muniiŋ mu jiindi liwe se bɛ mu gwanyɛ yíh lu ki-i.” \s Ŋgaŋgaa kii kishee \r (Maacho 13:33) \p \v 20 Se dza tuu kweeŋ le, “Ŋgii ntuu maa bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ bɛ la? \v 21 Bu bwɛɛ si kishee ki kwɛɛŋ tɛ̀ fichɛ musu bɛke bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bɛtɛɛtu fiinsɛ lu, dzɔ tɔ, me se biee me fe me dooki.” \s Fweeŋ wu kimfasɛ \r (Maacho 7:13,14,21-23) \p \v 22 Jiso tɛ dza giiŋgi Jɛrosalɛŋ. Tɛ̀ gii giiŋgi kɛti li bintsii li bɛ li bitoŋ li tiifi bɛniiŋ. \v 23 Wumu se dza bii li wuu laa, “Taa, ɛ bɛniiŋ niiŋ bɛ gii be bɔnɛ li ŋgɛ-ɛ ni?” Jiso se biee tuu li bee le, \v 24 “Gwenɛ yɛɛŋ nuuŋ le nɛ lɛ lɛ fweeŋ wu kimfasɛ-ɛ. Nɛ kɛɛ le bɛniiŋ ŋge gii be ni be geendi le be lɛ be tɛ kɛmɛ dze kɛ. \v 25 Mfi gii kɔchɛ, te yih se dza we fa kigoo. Mfi wu wu fa, nɛ gii nɛ ba lɛkuuŋ nɛ ni nɛ juti kigoo nɛ lɛki le, ‘Te Kikoo, gwiyɛ nɛɛ kigoo tɛ lɛ.’ Se tuu tuu li be-eŋ le, ‘Ŋkii yɛ fɛ nɛ bɛɛ fe kɛ.’ \v 26 Nɛ se bɛchi nɛ ni nɛ fayi le, ‘Ɛ nɛɛ bee tɛ tuu tɛ̀ jii biee tɛ wundi biee, ɔ se deŋgi ɔ tiifi bɛniiŋ li bitoŋ bisɛ-ɛŋ ni!’ \v 27 Gii tuu kaari tuu li bee le ntiitɔɔ li be-eŋ le, ‘Ŋkii yɛ fɛ nɛ bo fe kɛ. Dzatsɛ yɛɛŋ mi lii beŋ nɛ deŋgi nɛ bifisi biee bani.’ \v 28 Nɛ gii nɛ ŋɛŋ Abrahaŋ bɛ Adzi mɔɔ Yakɔ mɔɔ bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛchu lɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ lɛnti ɛ bɛ bɛŋɛ beŋ lɛkuuŋ, nɛ se ni nɛ dii nɛ jii ŋgesi. \v 29 Bɛniiŋ gii be dza bimbe bichu mbɛɛchɛ lɛ jobɛ tɛti ŋgɛnu mbochu fɛ chi sechi, mɔɔ we we bɛ kwiiŋ kwiiŋ lɛ kwɛɛŋ li, be ni be jii biee lɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ lɛnti. \v 30 Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, bɛniiŋ bamu bɛ nuuŋ lɛjiŋ dɛɛni be gii be to bɛ limfwe, bamu bɛ nuuŋ limfwe dɛɛni be gii be se to bɛ lɛjiŋ.” \s Jiso bɛɛni yi bɛ Jɛrosalɛŋ \r (Maacho 23:37-39) \p \v 31 Tɛ̀ nuuŋ li mfi wulu, Bɛfarasii se tee li Jiso le, “Bo fio fɛni ɔ gɛɛŋ kimbɛ kimu kifɛ Mfɔŋ Hɛrɔ wɛkɔɔ le wo wɛ.” \p \v 32 Jiso se tuu li bee le, “Gɛnɛ yɛɛŋ nɛ tee li kijinɛ kilu le mbusɔɔ bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i li bɛniiŋ li bɛŋ, ntuu ŋ'wɔnchi mɔɔ chigɔŋ, nɛɛ si ŋgii mfɛ fwaa, ke fɛɛshi fwaa se mɛɛshi nimɛ cheŋ. \v 33 Se nuuŋ le, ŋgii mbɛchi ndɛndɛ wɛŋ Jɛrosalɛŋ bɛŋ, mbo ndɛndɛ fwaa, gɛɛŋ bo fɛɛshi fwaa. Fi mɛɛŋ ki dzɔɔŋ kɛ le bɛ wo ntomfɔŋ wu Nyɔ fɛ kintsii kimu fuki Jɛrosalɛŋ siŋ kɛ.” \p \v 34 Le Jiso yɔ ni, bɛɛni yi le, “Hebee Jɛrosalɛŋ! Hebee Jɛrosalɛŋ! Wɛ wu woyi bɛ ntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ, ɔ tuu ɔ tomi bɛniiŋ bɛ Nyɔ tuumi li wɛ-ɛ bɛ ta! Ɛ kiŋga kimɛ ki mi ŋgwɛnɔɔ le mbanchɛ bɔɔŋ bo nɛɛ si ni shee ti banchi bɔɔŋ bee foochɛ bɛ bibɛ biee lɛ, ɔ se tuu ɔ faaŋ? \v 35 Bichɛ ɔ ŋɛŋ, yih ya gii yi to kichiiyɛ. Ntee li be-eŋ chɛɛŋ le nɛ nuuŋ tɛ tuu le nɛ ŋɛŋ mi kɛ, nsiiŋ gɛɛŋ bo mfi wu nɛ tee le, ‘Nyɔ nyɛ yɛ kimbɔnɛ li wi wu bɛɛ li bukooŋ bu Taa lɛ.’” \c 14 \s Jiso tuu wɔnchɛ wi jobɛ chi bɛshiinshi \p \v 1 Tɛ̀ nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi chimu, Jiso gɛɛŋ le ji biee li yih yi wi wu nyɔŋa wumu. Ɛ wi wulu tɛ nuuŋ wi Bɛfarasii. Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ nuuŋ fe tɛ̀ nyaanchi Jiso le be ŋɛŋ fiee fi gii fɛ. \v 2 Fi tɛ̀ nuuŋ lɛ ɛ nyuŋ wumu tɛ̀ lemi fe Jiso limfwe, gendi bɛ chigɔŋ chi tɛ̀ fɛ le tsaŋ yee bɛ bikaa biee ni bi muchi. \v 3 Jiso se bii li Bɛfarasii li mɔɔ li bɛniiŋ bɛ tɛ̀ gbɛŋgi be kii bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ bɛ tɛ̀ nuuŋ fe baa laa, “Nchi wusɛŋ ti beenchi le bɛ wɔnchɛ wi jobɛ chi bɛshiinshi mɔɔ lɛ kɛ le?” \p \v 4 Be se ba nshiiŋ. Jiso se kɛmɛ li wi wulu, wɔnchɛ wu, se tee li wu-u le gɛɛŋ. \v 5 Jiso se bii li bɛniiŋ bɛlu laa, “Ɛ wi wumu li be-eŋ linti kɛmi ŋwaŋ\f + \fr 14:5 \fr*\ft Biŋwaati bi fichi bimu teenyi le, “jaka.”\ft*\f* mɔɔ nuuŋ naŋ wu we lɛ fweeŋ, gii leeki seri kɛ le mfwaa mumkpaŋ le buu wu mɔɔ nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi kɛ ni?” \v 6 Be se waaŋ fiee fi be nuuŋ be tuu nsiŋ. \s Kinshikisɛ yi \p \v 7 Le Jiso bichɛ ŋɛŋ si bɛniiŋ bɛɛ be tsɛki nuuŋ bintsii bi limfwe be se shiiti, se wa ŋgaŋgaa chini li bee le, \v 8 “Mfi wu bɛ teeŋ wɛ fɛ tsɔnɔ chi bugoo lɛ, kiiŋ ɔ ni shee nuuŋ fɛ kintsii ki limfwe kɛ, kifɛ nuuŋ fi nuuŋ le bɛ teeŋ baa tɛ wi wumu wu nyɔŋa wu yɛki wɛ. \v 9 Nyuŋ wutso wu bee teeŋ beŋ bɛchu nuuŋ bɛ tuu tee li wɛ-ɛ le, ‘Dzatsɛ we ɔ nyɛ kintsii kini li wi wu nyɔŋa wuni-i.’ Mfi wu tee lɛ, ɔ gii ɔ tuu ɔ dza bɛ buya ɔ gɛɛŋ ɔ shee nuuŋ lɛjiŋ. \v 10 Mfi wu bɛ teeŋ wi le bɛ fɛ tsɔnɔ chi bugoo lɛ, mwɛ gɛɛŋ shee nuuŋ lɛjiŋ, ke nyuŋ wutso bɛ se tee li wuu le, ‘Sinɛŋ, dzatsɛ we fɛni ɔ gɛɛŋ ɔ shee nuuŋ limfwe.’ Bɛdɛɛni, ɔ gii se nuuŋ bɛkiyunɛ li bɛniiŋ bɛchu bɛ nuuŋ fe limfwe. \v 11 Ɛ lɛ si fi fiɛɛ bɛ wi kwikwi wu tsakisi yi yee liwe, bɛ gii bɛ shiiki wu fɛkwiiŋ. Wi wu shikisi yi yee fɛkwiiŋ, bɛ gii bɛ yɛɛki wu liwe.” \s Wi ni bichi nuuŋ fɛ bɛniiŋ bɛ ŋgɛ-ɛ \p \v 12 Jiso se dza fiiki tee li te yih wu tɛ̀ teeŋ wu li wuu yih wɛɛ le, “Mfi wu ɔ wɛki le ɔ teeŋ bɛniiŋ le be bɛ be ji biee, kiiŋ ɔ ni teeŋ nuuŋ nsáŋ ya, kɛ bɛŋwaana, kɛ kini ko, kɛ bɛniiŋ bɛ biee lɛ bɛ li kitoŋ ko-o kɛ. Ɔɔ teenyi beeyɛ bɛniiŋ, kɛ ɔ wɛkɔɔ le be naa be teeŋ tɛ wɛ li yíh yi bee, fi se doonchɛ le be tuu baa nya ya. \v 13 Mfi wu ɔ kaa tsɔnɔ, ɔ teeŋ nuuŋ bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ, biŋkɛrɛ bɛ bimbonyɛ mɔɔ binyɛɛ. \v 14 Ɔɔ fɛ lɛ, kɛ ɔ giiɔ kɛmɛ kimbɔnɛ, kifɛ beeyɛ bɛniiŋ kɛmi yɛ fiee fi be gii be naa be kaari be tuu li wɛ-ɛ kɛ. Ɛ nɛɛ Nyɔ kwaa yi gii yi sooŋ wɛ jobɛ chi bɛniiŋ bɛ tsaaŋ gii be bo li kwe-e.” \s Ŋgaŋgaa kii tsɔnɔ chi nɔŋa \r (Maacho 22:1-10) \p \v 15 Le Jiso yɔ lɛ, wumu wu bee be tɛ̀ jii biee tuu tee li wuu le, “Kinɛɛtinɛ ki kinɔŋa kɛɛ ki wi wu gii naa ji biee lɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ lɛnti.” \p \v 16 Jiso se tuu tee li wuu le, “Tɛ̀ nuuŋ li mfi wumu, wumu kaa tsɔnɔ chi nɔŋa, teeŋ bɛniiŋ ŋge. \v 17 Le jobɛ bɛ chi kɔchɛ, toŋ ŋwani wu nimɛ le gɛɛŋ dɛndɛ tee li bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ teeŋ baa le be ni be bɛɛ, le wu nachɔɔ biee bichu! \v 18 Ŋwani wu nimɛ wulu gɛɛŋ ŋɛŋ be, be bɛchi be tuu be lɛki dze mumkpaŋ mumkpaŋ. Wi wu ŋkosi wu tɛ ŋɛŋ tee li wuu le, ‘Mi ŋgoɔ wɛ wɛŋ wu fwɛŋ, ŋkɛmɔɔ le ŋgɛɛŋ mbichɛ wu kwɛ. Mintemii, kiiŋ nɛ ni nɛ tɛŋgi mi kɛ.’ \v 19 Le tuu ŋɛŋ wumu, mwɛ tee le, ‘Mi ŋgoɔ bɛnaŋ beŋ bɛ nimɛ yoofi, ŋgiiŋgɔɔ dɛɛni mɔnchɛ be. Mintemii, kiiŋ nɛ ni nɛ tɛŋgi mi kɛ.’ \fig Bɛnaŋ bɛ nimɛ-ɛ|alt="Yoke of oxen" src="hk00019c.tif" size="col" copy="Horace Knowles" ref="14:19"\fig* \v 20 Le ŋɛŋ wumu, mwɛ se tee fiee le, ‘Mɛɛŋɔ fɛ mi ndzɔ kwɛɛŋ, fiɛɛ fiee fi nuuŋ ntɛ mbɛ kɛ.’ \v 21 Le be tuu lɛ, ŋwani wu nimɛ wɛ kaari to lijiŋ gɛɛŋ tee fiee fichu li te kikoo we. Le te tsɔnɔ wulu woo lɛ, shéŋ tɔŋ wu. Se tuu toŋ ŋwani wu nimɛ wɛ, tee le, ‘Gɛnɛ tsɛkɛ, lɛ dzé ntasɛ mɔɔ li mu dzekɛ munchu-u li kitoŋ kini, ɔ konchɛ bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ, bimbonyɛ, bɛ binyɛɛ mɔɔ biŋkɛrɛ ɔ bɛ bɛ be.’ \v 22 Le mfwa wulu gɛɛŋ kaari, tee le, ‘Te Kikoo, mi fɛɔ siɔ beeɔ tee, se nuuŋ le, yi mɛɛŋ yɛ nɛɛ kiyisɛ kɛ.’ \v 23 Te Kikoo wulu se tuu tee li mfwa wulu le, ‘Bochɛ dɛɛni ɔ gɛɛŋ lɛ dze bɛ mu dzekɛ munchu, ɔ kaŋ bɛniiŋ le be bɛ, yih yɛŋ se yisɛ. \v 24 Nɛ kɛɛ le wi lu kɛ lɛ bɛniiŋ bɛ ntɛ nteeŋ baa lɛnti wu gii mɔŋ fiee fieŋ lɛ wa kɛ.’” \s Si wi nuuŋ nachɛ se lɛ lɛ kintutu ki bɔɔŋ bɛ Jiso \r (Maacho 10:37-38; 5:13; Mak 9:50) \p \v 25 Jiso tuu dza le ni giiŋgi, kintutu ki bɛniiŋ lɛ banchɛ ki biki wu. Dza fiiki yi tee li bee le, \v 26 “Nuuŋ wi tɛ nuuŋ ŋwanɛŋ wu kintutu fuki fɛ wu kɔɔŋgi mi wu yaa ni bee tee, wu kɔɔŋgi mi wu yaa kwɛsi bee bɔɔŋ mɔɔ bɛŋwaani, mɔɔ dzɛmi yee nsiŋ kɛ, kɛmi le kɔɔŋgi mi yaa yi yee. \v 27 Nuuŋ wi tɛ nuuŋ wi wɛŋ wu kintutu mɛɛŋ ki too kɛ kintaaŋ kee le ni biki mi kɛ. \v 28 Ɛ noo lɛ be-eŋ lɛnti wu wɛki le gwaŋ yih yi njeeŋ, mɛɛŋ saa ki shee kɛ fɛkwiiŋ le beechɛ laa kɛmɔɔ kwa wu gii gwaŋ mɛɛshi le? \v 29 Ɛ mɛɛŋ saa ki fɛ lɛ kɛ, kɛ nuuŋ tɛ mɛɛshi ŋgwanu yih yilu kɛ mɔɔ nuuŋ le tɛ̀ saa wu fɛ kimfoo wu gɛɛ. Bɛniiŋ gii be ni be kɛti be yɛndi wu be tiiti le, \v 30 ‘Bwɛɛ wuni tɛ̀ bɛchi yih yi gwanɛ yi se yaa wu mɛrisɛ.’ \v 31 Kɛ mfɔŋ wu la wu wɛki le gɛɛŋ toŋ dziŋ bɛ mfɔŋ wumu, tɛ saa le shee fɛkwiiŋ le beechɛ laa tɛɛmɔɔ bɔ bee bɛniiŋ bee bɛ dziŋ lɛ bɛ bɛnchuki yoofi bani le toŋ dziŋ bɛ mfɔŋ wumu wu bɛɛ bee bɛniiŋ bee bɛ dziŋ lɛ bɛ nuuŋ bɛnchuki mbaamfiɛɛ le? \v 32 Ɛ wu beechɛ wu ŋɛŋ le fi gii fi yaa, se tuu toŋ bɛniiŋ bee bamu le be gɛɛŋ be ŋɛŋ mfɔŋ wumu wɛɛ mɛɛŋ mfiiŋ be lɛkɛ wu le mbɛɛŋgii ni nuuŋ lɛ bee lɛnti. \v 33 Fi tuu fi nuuŋ le, ɛ wi mɛɛŋ ki chinɛ kɛ li biee biee li bichuchu kɛ, kɛ nuuŋ tɛ nuuŋ ŋwanɛŋ wu kintutu kɛ. \p \v 34 Ntɔŋ nuuŋ fiee fi dzeeŋ. Se nuuŋ le, ɛ me to n'yikɛ nsiŋ, bɛ ge niŋ me se tuu me kaari me yikɛ? \v 35 Kɛ me la maa li yee li. Me mɛɛŋ yɛ me dzɔɔŋ ŋgɛwu li wɛ kɛ, mɔɔ nuuŋ li bichɔchɔ kɛ. Mani maa dɛɛni nuuŋ mɛ shooshɛ. Wi wu kɛmi bintooŋ mwɛ woo.” \c 15 \s Ŋgaŋgaa kii nshɔɔŋ yi tɛ̀ la \r (Maacho 18:10-14) \p \v 1 Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kundi kiŋwaati mɔɔ bɛniiŋ bɛ bifi bamu tɛ̀ bɛɛ lɛ Jiso le be yikɛ fiee fi tɛ̀ tiifi. \v 2 Bɛfarasii bɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ se bɛchi be ŋuŋini, be tiiti le, “Wi wuni fiiɔ bɛniiŋ bɛ bifi tuu jii mɔɔ biee bee be.” \v 3 Bɛdɛɛni, Jiso se wa ŋgaŋgaa chini li bee le, \p \v 4 “Ɛ noo lɛ be-eŋ lɛnti wu kɛmi nshɔ́ɔŋ gwii, yi mumkpaŋ la, gii chikɛ nshiiŋ ni? Gii leeki shɛ kɛ yi gwii mfomɛyoofi ntsɔ mfomɛyoofi yɛɛ li buka le gɛɛŋ ni geendi yi mumkpaŋ yɛ nsiiŋ mfi wu ŋɛŋ yi ni? \v 5 Mfi wu gɔɔŋ wu ŋɛŋ yi, gii nɛɛtɛ se too yi fɛ ŋgeŋge, \v 6 koo bɛ yi fɛkuuŋ. Mfi wu koo bɛ yi, gii teenyɛ nsáŋ yee mɔɔ bɛniiŋ bɛ tsiiŋ li wuu lichiŋ tee li bee le, ‘Bɛ yɛɛŋ tɛɛbeŋ tɛ ni tɛ nɛki, kifɛ nshɔɔŋ yɛŋ bee yi la, mi se ntuu mi ŋɛŋ yi.’ \v 7 Ntee beŋ le, ɛ lɛ si kinɛɛtinɛ ki kinɔŋa gii ki nuuŋ liboo kii wi wu bifi mumkpaŋ, wu fiiki shéŋ yee, yɛki bɛniiŋ bɛ gwii mfomɛyoofi ntsɔ mfomɛyoofi bɛ nuuŋ tsaaŋ bɛ mɛɛŋ yɛ be wɛki kimfikisɛ shéŋ kɛ. \s Ŋgaŋgaa kii siri wu tɛ la \p \v 8 Kɛ kwɛɛŋ wu la, wu kɛmi bɛsiri yoofi, mumkpaŋ la lɛ bee lɛnti wu se chikɛ nshiiŋ? Gii leeki tɔŋ kɛ lambo yiiri, fweyɛ yih, se gɔɔŋ bujɔŋ nsiiŋ mfi wu ŋɛŋ ni? \v 9 Ke wu gɔɔŋ wu ŋɛŋ, gii teenyɛ nsáŋ yee bɛ bɛniiŋ bɛ tsiiŋ li wuu lichiŋ se tee le, ‘Bɛ yɛɛŋ tɛɛbeŋ tɛ ni tɛ nɛki kii siri wɛŋ bee la, mi se ntuu mi ŋɛŋ.’ \v 10 Ntee beŋ le, ɛ lɛ si bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ ti nɛki kii wi wu bifi mumkpaŋ wu fiiki shéŋ yee.” \s Ŋgaŋgaa kii ŋwaŋ wu tɛ la \p \v 11 Jiso tuu gɛɛŋ limfwe tee le, “Wumu tɛ̀ kɛmi bɔɔŋ bee bɛ buniŋ bɛfɛ. \v 12 Wu lɛjiŋ wɛ se dza tee li wuu le, ‘Taa, gatɛ bieŋ bishɛyɛ ɔ nyɛ mi dɛɛni.’ Tee se dza gatɛ bishɛyɛ bilu li bee. \v 13 Ŋwaŋ wu bwi wɛ fi biee bishɛyɛ, le jo ka niiŋkwaa, banchɛ biee biee bichu kabɛ dza la dɛndɛ li kwɛɛŋ wumu mfiiŋ, gɛɛŋ bonyɛ kwa wulu li ntsɛ wu waniti-i. \v 14 Le bonyɛ fiee fichu fi tɛ̀ kɛmi, dzeeŋ yi tɛɛmi se dza yi kɔɔ li kwɛɛŋ wɛɛ, bɛchi fuki fiee fijɛ. \v 15 Se dza gɛɛŋ gɔɔŋ nimɛ li wumu-u wu li kwɛɛŋ wɛɛ le ni nindi li wuu. Wi wulu se toŋ wu gɛɛŋ kiichi dzíiŋ yee. \v 16 Se dza beechi le gii ni jii fɛ bijinɛ bi dzíiŋ tɛ̀ jii biɛɛ, se nuuŋ le wi ti mɛɛŋ ki nyɛɛ wu fiee fimu le ji kɛ. \v 17 Se tuu dza bɛchi seki biee, teeŋ bufii bwee lijiŋ, tuu tee li yi yee li le, ‘Bɛniiŋ bɛ nindi li taa li, kɛmi baa biee bijɛ ŋge bi yɛki be, ŋkwii fɛni bɛ dzeeŋ. \v 18 Ŋgii dza ŋgɛɛŋ lɛ Taa li, ntee li wuu le, “Taa, mi mfɛɔ biee bibifi li Nyɔ-ɔ yi liboo li mɔɔ li wɛ-ɛ. \v 19 Mɛɛŋɔ ki kɔchɛ kɛ le bɛ ni bɛ teenyi mi le ŋwana kɛ. Yo dzɔɔ mi dɛɛni si wi wa wu nimɛ.”’ \p \v 20 Bɛdɛɛni, se dza tuu lijiŋ lɛ tee li. Le ni mɛɛŋ se fɛsi fɛkuuŋ, tee lɔŋ lii ŋɛŋ wu. Nshiiŋ kɔɔ wu bɛ ŋwaŋ wulu, dza we, letɛ gɛɛŋ, kokɛ wu, nyɔɔchɛ wu. \v 21 Ŋwaŋ wulu se tee li wuu le, ‘Taa, mi mfɛɔ biee bibifi li Nyɔɔ mɔɔ li wɛɛ. Mɛɛŋɔ ki kɔchɛ kɛ le bɛ teeŋ mi le ŋwana kɛ.’ \v 22 Se nuuŋ le, tee tɛ̀ tuu teeŋ bɛniiŋ bee bɛ nimɛ-ɛ tee le, ‘Gɛnɛ yɛɛŋ tsɛkɛ, nɛ bichɛ ndú yi dzeeŋ ŋge, nɛ bɛ nɛ chuumɛ wu li bwiŋ, nɛ lii wu finsɛŋɛ li kwaŋ wee li, mɔɔ bikpɔ li bikaa biee li. \v 23 Nɛ se gɛɛŋ nɛ kɔɔ kintomɛ ki fɔ-ɔŋ, nɛ sɛɛ ki, tɛ ni tɛ jii tɛ nɛki, \v 24 kifɛ ŋwanɛŋ wuni tɛ̀ kwi, wu se tuu wu bo. Tɛ̀ la wu se tuu wu yenɛ.’ Bɛdɛɛni, be se tuu be bɛchi be nɛki. \p \v 25 Fiee fini tɛ̀ kɛti lɛ, ɛ ŋwaŋ wu kaaŋ wɛ tɛ̀ nuuŋ fiee litɔɔ. Le ni kuuki, le bɛ bo lu laa lichiŋ, woo si bɛ kuti biee, bɛniiŋ bindi. \v 26 Se teeŋ wi wu nimɛ wumu, bii li wuu laa bɛ bindi nuuŋ la le? \v 27 Wi wulu tuu li wuu le, ‘Ŋwaana bee kaari bɛŋ. Chaa wunɛ se sɛɛ kintomɛ kinaaŋ ki fɔ-ɔŋ, kifɛ bee ŋɛŋ ŋwaana mɛɛŋ we, tɛɛmi.’ \v 28 Le woo lɛ, shéŋ tuu yi bee wu, se faaŋ fiee nlɛ li yih. Tee se bo gɛɛŋ suŋgi bɔ li wuu le bɛ lɛ nɛɛ li yih. \v 29 Se nuuŋ le, ŋwaŋ wulu se tuu li tee li le, ‘Bichɛ ɔ ŋɛŋ, nshiiŋ nindi li wɛ-ɛ si mfwa li biya bini bichu-u, mɛɛŋɔ nsaa ki faaŋ kɛ mfɛru fintoŋ fio fimu kɛ. Ɔ ti mɛɛŋɔ saa ki nyɛ kɛ mi mɔɔ nuuŋ fi ŋwaaŋ bi le ni nɛki tɛɛ nsáŋ yɛŋ kɛ. \v 30 Le ŋwana wuni wu tɛ̀ gɛɛŋ wu bonyɛ bishɛyɛ bɛ binjiŋkwiiŋ tuu kaari bɛ, ɔ se tuu ɔ kɔɔ kintomɛ ki fɔ-ɔŋ ɔ sɛɛ kii wu.’ \v 31 Tee tuu li wuu le, ‘Ŋwanɛŋ, ɛ tɛɛ wɛ tɛ ti nuuŋ fɛni mfi kwi, fiee fichu fi ŋkɛmi ɛ nɛɛ fio. \v 32 Se nuuŋ le, fi bee fi dzɔɔŋ le tɛ ni tɛ nɛki kifɛ ŋwaana wuni tɛ̀ kwi, wu se bo, tɛ̀ la, wu se tuu wu yenɛ.’” \c 16 \s Ŋwaŋ wu nimɛ wu tɛ̀ feti kimfi \p \v 1 Jiso tuu tee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u le, “Wi wu biee wumu tɛ̀ kɛmi ŋwani wu nimɛ wu tɛ̀ gɛɛ le ni bichi lɛ biee biee li. Tɛ̀ dza woo le ŋwaŋ wu nimɛ wulu bifisɔɔ kwa wee, \v 2 se teeŋ ŋwani wu nimɛ wulu bii li wuu laa, ‘Fiee fi ŋwuki kii wɛ fini nuuŋ la? Banchɛ biŋwaati bichu bi ɔ tsɛki kwa wɛŋ le ɔ bɛ bɛ bi. Kifɛ ɔ mɛɛŋ yɛ le ɔ ni ɔ nindi li mi-i kɛ.’ \v 3 Ŋwaŋ wu nimɛ wɛ gɛɛŋ shee beechɛ li yi yee li le, ‘Si te kikoo wɛŋ gii buu mi li nimɛ-ɛ lɛ, ɛ la fi ŋgii ŋge? Si ŋkɛmi yɛ buŋga bu nimɛ bɛ jii kɛ, ntuu nuuŋ tɛ bɛ buya bu munlɛɛkɔɔ lɛ ni.’ \v 4 Se tuu dza beechɛ le, ‘Mi ŋkɛɛɔ fiee fi ŋgii mfɛ mfi wu bɛ buu mi li nimɛ-ɛ. Ŋgii ŋkɛmɛ nsáŋ yi gii yi ni yi fii mi li yíh yi bee.’ \v 5 Se biee teeŋ bɛniiŋ bɛ tɛ kɛmi fíɔɔ yi te kikoo we mumkpaŋ mumkpaŋ. Le wu ŋkosi bɛ, bii li wuu laa, ‘Ɔ kɛmi te Kikoo wɛŋ kwa kimɛ?’ \v 6 Mwɛ tuu le, ‘Biginu bi mɛɛŋ lɛ bi nɔŋa bi nɔŋa gwii.’ Se tee le, ‘Kɔ kiŋwaati ko ki fiɔɔ lɛ kini ɔ shee fɛkwiiŋ tsɛkɛtsɛkɛ ɔ fiiki ɔ tsɛɛ le mbaanshiŋ.’ \v 7 Se tuu kaari bii li wumu le, ‘Ɔ kɛmi ya niŋ?’ Se mwɛ tuu le, ‘Ɛ bɛbabi bɛ giiŋ lɛ gwii.’ Se tee le, ‘Kɔ kiŋwaati ko ki fiɔɔ lɛ kini ɔ fiiki ɔ tsɛɛ le bɛbabi gwii nyaaŋ.’ \v 8 Le te kikoo wu ŋwanɛ nimɛ wɛ ŋɛŋ si wu fiiri wu lɛ, tuu pia wu ŋge li kimfi kee li.” Jiso se mɛɛshi tee le, “Bɛniiŋ bɛ laaŋkwiiŋ kɛmi baa bufii bu fɛrɛ biee bi bee, yɛki si bɛniiŋ bɛ li kiŋ'wofu ti feti bi bee biee bi kiŋ'wofu-u. \p \v 9 Nse ntiitɔɔ li be-eŋ le, nɛ dzɔɔ biee binɛ bi laaŋkwiiŋ nɛ kɔɔ nsáŋ lu, ke mfi wu bi ma, Nyɔ se fi beŋ li wuu yih fɛ nɛ gii nɛ ni nɛ nuuŋ mfi kwi. \v 10 Wi wu kii mbichɛ lɛ fiee fi niiŋ li bujɔŋ, kɛ nuuŋ kɛɛ mbichɛ lɛ fi nɔŋa-a. Wi wu feti kimfi li fiee fi niiŋ li, kɛ gii fɛ tɛ li fiee fi nɔŋa-a. \v 11 Ɛ nɛ nuuŋ tɛ kɛɛ mbichɛ lɛ biee bi laaŋkwiiŋ bini-i bujɔŋ kɛ, ɛ noo wu gii se nyɛ beŋ biee bi chɛɛŋ? \v 12 Ɛ nɛ kii yɛ mbichɛ lɛ fiee fi wumu-u bujɔŋ kɛ, ɛ noo wu gii se nyɛ tɛ beŋ binɛ? \p \v 13 Nuuŋ ŋwaŋ wu nimɛ tɛ niŋ li bɛ te bikoo li bɛfɛ kɛ. Ɛ nindi lɛ, kɛ gii ni baanini wumu, kɔŋgisi wumu, gii ni wuki li wumu bujɔŋ, se tɛ̀ dzɔ wumu li fiee li kɛ. Nuuŋ nɛ tɛ niŋ li Nyɔ-ɔ, le nɛ tuu nɛ niŋ li kwa-a kɛ.” \p \v 14 Le Jiso yɔ lɛ, Bɛfarasii woo fiee fichu be dza be yɛndi wu, kifɛ be tɛ kɔŋgisi kwa ŋge. \v 15 Jiso se tee li bee le, “Ɛ nɛɛ beŋ nɛ feti yi le nɛ ni nɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ dzeeŋ limfwe li bɛniiŋ li, se nuuŋ le, Nyɔ kii yɛ biee bichu bi nuuŋ li shéŋ yinɛ. Nɛ ni nɛ kii le biee bi bɛniiŋ piɛti le ɛ bi dzeeŋ ŋge, ɛ bi bi Nyɔ bichi le ɛ biee bi bɛndi yi.” \s Nchi bɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ \p \v 16 Jiso tuu tee le, “Tɛ nuuŋ ŋkosi bɛ tiifi nuuŋ bɛnchi bɛ Mɔɔsɛ-ɛ bɛ biee bi bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ tɛ̀ tsɛki. Se nuuŋ le, mbɛɛchɛ si Jɔɔŋ tɛ̀ bɛ, bɛ tɛ̀ to bɛ tiifi nuuŋ ntoŋ wu dzeeŋ wu kii bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ. Wi kwikwi gweninɔɔ le bɛ lɛ lɛnti lɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ tɛ. \v 17 Fi nuuŋ tsɛkɛ fɛ kiboo bee nshɛ nuuŋ bi ma, yɛki fɛ biooŋ yi lɛ kiŋwaati ki bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ nuuŋ yi la li yee li. \p \v 18 Fi se fiɛɛ le, ɛ wi kooŋ bɛ kwɛsi, wu dzɔ wumu, kɛ wu giŋɔ bɛ kwɛɛ wi. Wi wu dzɔ kwɛɛŋ wu bo li wumu-u, kɛ mwɛ giŋɔ tɛ bɛ kwɛɛ wi.” \s Lasɔrɔ bɛ wi wu biee \p \v 19 Jiso se dza tee le, “Wi wu biee wumu tɛ̀ nuuŋ lu, chumini ndú yi dzeeŋ yi tɛɛmi kwa, tsiiŋ ntsɛ wu shaaŋ jo chichi. \v 20 Wi wu kifoo wumu tɛ nuuŋ lu, bukooŋ le Lasɔrɔ. Ɛ bikɔti tɛ ji wu bwiŋ kichu. Bɛ tɛ̀ giiki wu fɛ wi wu biee wɛ mfweeŋ, \v 21 tɛŋgi le gii ni bɔɔnyi jii fɛ biee bi weyi fɛ kideŋ ki wi wu biee wɛɛ. Si tɛ̀ gimi fe lɛ, bwí tɛ̀ tuu yi bɛɛ yi mɛrisi yi lachi bikɔti biee biɛɛ. \v 22 Le ni nuuŋ mfi wumu, wi wu kifoo wulu kwi, bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ too wu be gɛɛŋ be gɛɛ wu fɛ kintsii ki dzeeŋ li, li Abrahaŋ lichiŋ. Wi wu biee wɛ kwi tɛ bɛ diyɛ wu. \v 23 Gɛɛŋ nuuŋ li kwɛɛŋ wu biŋkwi-i, nuuŋ fe li ŋgɛ wu nyɔŋa-a. Le dza lɔŋ lii, ŋɛŋ Abrahaŋ mfiiŋ bɛ Lasɔrɔ li wuu lichiŋ. \v 24 Teeŋ le, ‘Taa Abrahaŋ, kɔɔ nshiiŋ bɛ mi ɔ tuumi Lasɔrɔ lii kwaŋ li dzɔɔ li, bɛ deeni nimi cheŋ lu. Ŋ'wukɔɔ ntɔnyɛ wu nyɔŋa li wi wuni-i.’ \v 25 Abrahaŋ tuu li wuu le, ‘Ŋwaanɛŋ, kimi mfi wɔɔ tɛ mɛɛŋ ɔ tsiiŋ li nshɛ-ɛ. Ɔ tɛ̀ kɛmi biee bi dzeeŋ bichu mfi wɛ, Lasɔrɔ ŋiŋgi fiee nuuŋ ŋgɛ. Dɛɛni, Lasɔrɔ wɛ li bujɔɔŋ li, ɔ nuuŋ li ntɔnyɛ. \v 26 Ɛ fini kwaa kɛ. Ɔ kɛɛ le foŋɛ chi nɔŋa chi bɛ nachɛ chɛɛ tɛɛbeŋ nti le kiiŋ wi ni dza lani dansɛ bɛ fɔɔ nuuŋ fɛɛ kɛ, se nuuŋ nɛɛ tɛ wi tɛ dza fɔɔ nuuŋ fɛɛ le dansɛ bɛ lani kɛ.’ \v 27 Se wi wu biee wɛ tuu lɛkɛ le, ‘Mintemii taa, tuumi Lasɔrɔ fɛ besɛ kuuŋ. \v 28 Ŋkɛmɔɔ bɛŋwaanɛŋ bɛtiinu, gɛɛŋ chiinsɛ li bee le kiiŋ be ni naa be bɛ tɛ fɛ kintsii ki ŋgɛ kini kɛ.’ \v 29 Abrahaŋ se tuu le, ‘Bɛ ŋwaana bɛlu kɛmi baa biŋwaati bi bɛnchi bɛ Mɔɔsɛ tɛ̀ tsɛɛ bɛ bi bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ tɛ̀ tsɛɛ, be ni be wuki fiee fi bi tiiti.’ \v 30 Wi wu biee wɛ faaŋ tee le, ‘Aay, Taa Abrahaŋ, bee nuuŋ le wumu bo li kwe-e gɛɛŋ ni tiifi be, be se woo, be fiiki shéŋ yibe.’ \v 31 Abrahaŋ se tuu li wuu le, ‘Ɛ be faaŋ le be wuki yɛ fiee fi Mɔɔsɛ bee bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ tiiti kɛ, be tɛ naa woo mɔɔ nuuŋ fiee fi wi wu bo li kwe-e tiiti kɛ.’” \c 17 \s Ntiifɛ wu Jiso kii bubiɛɛ bɛ kimbeenchɛ mɔɔ nimɛ \p \v 1 Jiso tee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u le, “Biee bi teeki bɛniiŋ le be ni be feti biee bibifi nuuŋ bi tɛ̀ ma kɛ. Se nuuŋ le, ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ li wi wu teeki bɛniiŋ le be ni be weyi li biee bibifi-i. \v 2 Bee fi dzɔɔŋ le wɛɛ wi bɛ shiiŋɛ wu jeni li kimi-i, bɛ bachɛ wu li dzɔɔ yi nyɔŋa-a kii ni fɛ bɔɔŋ bani ni be feti biee bibifi. \v 3 Ɛ nɛ nuuŋ lɔɔ nɛ dzeti yɛɛŋ mfi. \p Ɛ ŋwaana fɛ fiee fi bifi, ɔ yɔ li wuu. Ɛ wu fiiki, ɔ feeki wu. \v 4 Ɛ wu fɛ biee bibifi li wɛ-ɛ kiŋga mfomɛnyaaŋ li jobɛ-ɛ, ɛ wu faaŋ le, nuuŋ tɛ kaari le soŋ bɔ le wu fɛɔ bubiɛɛ kɛ, kɛ ɔ kɛmi nɛɛ le ɔ ni ɔ fekisi wu.” \p \v 5 Bɔɔŋ bɛ ntoŋ bɛ Taa lɛ dza be tee li wuu le, “Fɛrɛ se kimbeenchɛ kisɛŋ tɛmi ŋge.” \v 6 Taa tuu le, “Bee le nɛ ni nɛ kɛmi kimbeenchɛ ki sendɛ mɔɔ nuuŋ si shaŋ yi finsoo, kɛ nɛ nuuŋ ɛ nɛ tee le kiti ki nɔŋa kini dza fɛni ki gɛɛŋ ki leŋ li dzɔɔ yi nyɔŋa, ki woo li be-eŋ. \p \v 7 Dzɔɔ yɛɛŋ le wi wumu lɛ be-eŋ lɛnti kɛmɔɔ ŋwani wu nimɛ, wu bee shi nindi li wɛ we-e li, kɛ bichi lɛ nshɔ́ɔŋ yee li, mfi wu koo, gii tee li ŋwaŋ wu nimɛ wulu le gɛɛŋ dzɔ biee bijɛ shee ni jii ni? \v 8 Fi nuuŋ yɛ lɛ kɛ. Fiee fi nuuŋ tee nuuŋ le gɛnɛ ɔ buushɛ ndú, ɔ nachɛ biee bijɛ ɔ bɛ bɛ bi, ɔ ni ɔ tɛŋgi ke mi nji mi ŋ'woŋ mi mɛɛshi ɔ se gɛɛŋ ɔ ji bio. \v 9 Ŋwaŋ wu nimɛ wuni fetɔɔ biee bini bichu, gii nyɛ mɔɔ wu kiyɔɔni ni? \v 10 Fi fiɛɛ lɛ bɛ beŋ. Ɛ nɛ niŋ nimɛ chi bɛ nyɛ li be-eŋ chi ma, nɛ tee le, ‘Tɛ baa fisɛŋ bɔɔŋ bɛ nimɛ-ɛ, tɛ feti baa nɛɛ nuuŋ nimɛ chi tɛ bee tɛ kɛmi le tɛ fɛ kwaa.’” \s Jiso tɛ̀ wɔnchɛ bɛniiŋ bɛ chigɔŋ chi nɔŋa yoofi \p \v 11 Le Jiso ni giiŋgi Jɛrosalɛŋ tɛ̀ gii kɛti lɛ ŋgagwii wu kwɛɛŋ wu Samaaria bɛ wu Galilii. \v 12 Le gɛɛŋ ni lii li kitoŋ kimu-u, buniŋ bamu yoofi bɛ tɛ̀ gendi bɛ chigɔŋ chi nɔŋa ŋɛŋ wu mɛɛŋ mfiiŋ, \v 13 be bɛchi be teenyi wu bɛ jɛ yi tɛɛmi le, “Jiso te bɛniiŋ, kɔɔ nshiiŋ bɛ bee.” \p \v 14 Le Jiso ŋɛŋ be, tee le, “Gɛnɛ yɛɛŋ nɛ doonchɛ yi yinɛ li bɛte muntofi-i.” Si be tɛ̀ dza be giiŋgi lɛ, be tɛmi be woo be mɛɛŋ dze. \v 15 Wi wumu lɛ bee lɛnti ŋɛŋ le wu tɛmɔɔ, tuu kaari to lijiŋ lɛ Jiso-o yɔɔnchi Nyɔ lɛwe ŋge. \v 16 Si tɛ̀ bɛ lɛ we fɛkwiiŋ li Jiso-o limfwe yɔɔnchi wu. Ɛ wi wulu tɛ nuuŋ wi wu Samaaria. \v 17 Jiso tee le, “Bɛniiŋ bee be nuuŋ yoofi bɛ mbee mfɛ be woo, bɛ mfomɛyoofi nuuŋ fɛŋ? \v 18 Fi nuuŋ le wi nuuŋ yɛ lu wu ŋɛŋ le mwɛ nuuŋ kaari to lijiŋ nyɛ n'yɔɔnchɛ li Nyɔ-ɔ fuki nɛɛ kilɔ kini siŋ ni?” \v 19 Jiso se tee li wuu le, “Dza we ɔ ni ɔ giiŋgi fio. Shéŋ ya yi ɔ gɛɛ li mi fɛ yɛɛ ɔ tɛmi.” \s Bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ bu dɛɛni bɛ bu bɛɛ \r (Maacho 24:23-28,37-41) \p \v 20 Bɛfarasii tuu be dza be bii li Jiso laa bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ gii bu bɛ nuuŋ buŋ le. Se tuu le, “Ndoonchɛ nuuŋ yɛ lu wu gii doonchɛ mfi wu Nyɔ gii yi bɛchi yi ni yi sɛki bumfɔŋ bwee kɛ. \v 21 Wi nuuŋ yɛ lu wu gii ni tiiti le, ‘Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, Nyɔ sɛki yɛ fɛni, kɛ le yɛɛ yi yi sɛki fɛɛ kɛ,’ yikɛ yɛɛŋ nɛ woo bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ bwɛɛ li shéŋ yinɛ-ɛ.” \f + \fr 17:21 \fr*\ft Kɛ le, “bumfɔŋ bu Nyɔ bwɛɛ li shéŋ yi bɛniiŋ li.”\ft*\f* \p \v 22 Se tuu kaari yɔ kituŋ li bɔɔŋ bee bɛ kintutu li le, “Mfi gii bɛ wu nɛ gii nɛ ni nɛ geendi le nɛ ŋɛŋ Ŋwanɛwi jobɛ chimumkpaŋ kwaa nɛ tɛ ŋɛŋ wu kɛ. \v 23 Gii ni nuuŋ li mfi wɛɛ, bɛniiŋ bamu gii be ni be tiiti le, ‘Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, wuu wu fɛ fii yɛ’, kɛ le, ‘Bichɛ ɔ ŋɛŋ, wɛ fɛni.’ Ɛ be tiiti lɛ, kiiŋ nɛ ni nɛ biki be nɛ giiŋgi le nɛ bichi kɛ. \v 24 Nɛ kii si dzaaŋ ti shiiŋ yi lɛbi liwe ni mwaŋmwaŋ, bimbɛ bi kwɛɛŋ lɛ bi binɛɛ bichu woo ni ŋwaaŋ, bɛniiŋ bɛchu ŋɛŋ. Ɛ nɛɛ lɛ si bɛniiŋ bɛchu gii be ŋɛŋ Ŋwanɛwi li jobɛ chi wu kaari wu bɛɛ. \v 25 Se nuuŋ le, si gii gɛɛŋ se kaari bɛ lɛ, kɛmi le saa ŋɛŋ bumfa ŋge, se kiŋgɔkɛ ki dɛɛni kini faaŋ wu. \v 26 Ɛ nɛɛ lɛ si fi tɛ̀ nuuŋ li mfi wu Noaa li, ɛ fi fi gii fi naa fi nuuŋ li mfi wu Ŋwanɛwi-i. \v 27 Bɛniiŋ tɛ̀ jii be wundi, bukɛɛŋ bɛ buniŋ feti bugoo, bɛniiŋ nyɛɛ bɔɔŋ bɛ bee bɛ bukɛɛŋ bɛ buniŋ dzeti be li baa, gɛɛŋ bo jobɛ chi Noaa tɛ̀ lɛ lɛ yih yi dzɔɔ li se dzɔɔ bo yi woyɛ be bɛchu. \v 28 Fi gii fi nuuŋ nɛɛ tɛ lɛ si fi tɛ nuuŋ li mfi wu Lɔ-ɔt. Bɛniiŋ tɛ̀ jii be wundi, be feti waŋ, be nindi yɛ́h, be gwɛndi yíh. \v 29 Jobɛ chi Lɔt tɛ̀ dza Sɔdɔŋ, Nyɔ tɛ̀ biee yi shiiki wi liwe wu duti si mukaŋ, wu shee wu duuri bɛniiŋ bɛ Sɔdɔŋ bɛchu. \v 30 Ɛ lɛɛ si fi gii fi nuuŋ jobɛ chi Ŋwanɛwi gii naa taa mbundɛ lɛ. \p \v 31 Fɛ gii naa ni nuuŋ jobɛ chilu, kiiŋ wi wu nuuŋ lɛ yi-ih lɛwe wu biee biee nuuŋ li yih, tuu shee lɛ li yih le dzɔɔ, kɛ le letɛ kɛ; Ɛ nɛɛ yɛɛŋ tɛ le, kiiŋ wi wu nuuŋ litɔɔ kaari to fɛkuuŋ le gɛɛŋ dzɔɔ fiee kɛ. \v 32 Kimi yɛɛŋ fiee fi tɛ̀ ka bɛ kwɛɛ Lɔt. \v 33 Wi wu wɛki le kiri ntsɛ we kii ni lɛɛ, kɛ gii lɛɛ wu, wi wu lɛɛ ntsɛ we, kɛ gii kɛmɛ. \v 34 Ntee beŋ le, gii ni nuuŋ butuu bulu, bɛniiŋ gii be ni be gimi fɛntaa bɛfɛ, bɛ dzɔɔ mumkpaŋ wumu shɛ. \v 35 Bukɛɛŋ bɛfɛ gii be ni be geki bunɛɛŋ fɛ jeeŋ, bɛ dzɔɔ mumkpaŋ wumu shɛ. \v 36 [Buniŋ bɛfɛ gii be ni be nuuŋ liwɛ, se bɛ dzɔɔ mumkpaŋ wumu shɛ.]”\f + \fr 17:36 \fr*\ft Se nuuŋ le biŋwaati bi fichi bimu kɛmi yɛ kikɛ kini kɛ.\ft*\f* \v 37 Bɔɔŋ bee bɛ kintutu se bii li wuu laa, “Taa, fiee fini gii fi ka nuuŋ fɛŋ?” Tuu nuuŋ lɛ ŋgaŋgaa li le, “Fɛ kiŋkwi ki fiee lɛ nuuŋ fe, ɛ fe fɛ biŋguru taashi.” \c 18 \s Ŋgaŋgaa kii kwɛɛ ŋku bɛ wi wu sɛki bɛnsa \p \v 1 Jiso wa ŋgaŋgaa chimu le tifi bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u, le be kɛmi le be ni be lɛki li Nyɔ-ɔ mfi kwi mfiɔŋu nsiŋ. \v 2 Tee le, “Wi wu sɛki bɛnsa wumu tɛ̀ nuuŋ li kitoŋ kimu-u, tɛ̀ chɛndi yɛ Nyɔ kɛ, dzeti yɛ tɛ wi li fiee li kɛ. \v 3 Kwɛɛŋku wumu tɛ̀ nuuŋ tɛ li kitoŋ kilu-u. Tɛ shiiŋ giiŋgi mfi kwi suuŋgi bɔ li wi wu sɛki bɛnsa wɛ-ɛ le, mwɛ fi wu sondɛ nsa wu bee wi we wu mbani. \v 4 Wi wulu tɛ̀ nyɛɛ yɛ bintooŋ le kɛ, kwɛɛ ŋku wɛ ba bɛɛ fe jo chi. Lɛjiŋ lɛ lu wi wulu tee le, ‘Mɔɔ nuuŋ le nchɛndi yɛ Nyɔ kɛ, ndzeti yɛ wi li fiee li kɛ, \v 5 se nuuŋ le si kwɛɛ ŋku wuni bɛɛ nyɛɛ mi ŋgɛ ni, ŋgii ŋɛŋ le nsondɛ nsa we wuni si wɛki, ɛ foo lɛ siŋ, ba ni bɛɛ fieŋgisi mi, ntaa ndza ŋkwi lɛ wuu bɔ.’” \v 6 Le Taa wa lɛ, tuu tee le, “Woo yɛɛŋ fiee fi wi wu sɛki bɛnsa bɛ kimfi wuni tɛ̀ tee. \v 7 Si tɛ̀ fi kwɛɛ ŋku wɛ lɛ, Nyɔ gii se leeki fi kɛ tɛ bɛniiŋ bee bɛ tɛ̀ tsaa bɛ dii li yi-i butuu mɔɔ fɛnshaaŋ ni? Yi gii se tuu yi chee yi ni? \v 8 Ntee beŋ le Nyɔ gii yi sondɛ nsa wu be tsɛkɛ. Se nuuŋ le Ŋwanɛwi gii ke karisi bɛɛ ŋɛŋ nɛɛ ɛ bɛniiŋ gɛɛ shéŋ li Nyɔ-ɔ laaŋkwiiŋ nɛɛ lɛ ni?” \s Ŋgaŋgaa kii wi wu Bɛfarasii bɛ wi wu kundi kiŋwaati \p \v 9 Jiso tuu dza wa ŋgaŋgaa chimu nuuŋ li bɛniiŋ bɛ tɛ̀ ŋiŋgi yi yibe le be baa bɛniiŋ bɛ tsaaŋ, be se nyamisi bɛniiŋ bamu. \v 10 Tee le, “Bɛniiŋ bamu bɛfɛ tɛ̀ dza be yɛɛ li yih yi muntofi-i le be lɛkɛ li Nyɔ-ɔ. Wumu tɛ̀ nuuŋ wi Bɛfarasii, wumu se nuuŋ wi wu kundi kiŋwaati. \v 11 Be gɛɛŋ be lɛ, wi Bɛfarasii wɛ gɛɛŋ leŋ fiee wuu mbiiŋ lɛki li Nyɔ-ɔ le, ‘Nyɔ, nyɛɛɔ kiyɔɔni li wɛ-ɛ kifɛ nnuuŋ yɛ si bɛniiŋ bamu kɛ. Lii ti yɛchi yɛ mi bɛ biee kɛ. Nti mfeti yɛ kimfi kɛ. Nti mbiki yɛ bukɛɛŋ bɛ bɛniiŋ lɛ kɛ, nnuuŋ yɛ si wi wu kundi kiŋwaati wɛɛ kɛ. \v 12 Nti njiti biee bijɛ jo faa li fuu li. Nti nyɛɛ kimbɛ kimumkpaŋ li wɛ-ɛ lɛnti lɛ bimbe yoofi bi biee bichu bi kɛmi-i.’ \v 13 Se nuuŋ le, wi wu tɛ̀ kundi kiŋwaati wɛ tɛ̀ leŋ fiee mfiiŋ, ti mɛɛŋ mɔɔ liwe ki bichi kɛ, chiŋ kikoo, lɔŋ ki tuu lɛki le, ‘Hooo Nyɔ, nnuuŋ fieŋ wi wu bifi, kɔɔ nshiiŋ bɛ mi.’” \v 14 Le Jiso wa ni, biee tee le, “Ntee li be-eŋ le wi wu tɛ̀ kundi kiŋwaati wɛ tɛ̀ bo beki li wuu yih nuuŋ tsaaŋ lɛ Nyɔ lii nuuŋ yɛ si wi wu Bɛfarasii wɛ kɛ. Fi fiɛɛ nɛɛ lɛ le wi kwikwi wu yɛkisi yi yee bɛ gii bɛ shiiki wu, se wi kwikwi wu shiiki yi yee, bɛ gii bɛ yɛɛki wu.” \s Jiso kɔŋgisi bɔɔŋ bɛ bwi \r (Maacho 19:13-15; Mak 10:13-16) \p \v 15 Bɛniiŋ tɛ̀ dza be bɛɛ bɛ bɔɔŋ bɛ bwi lɛ Jiso le koŋ li bee. Le bɔɔŋ bee bɛ kintutu ŋɛŋ lɛ, be bɛchi be wami be. \v 16 Se nuuŋ le, Jiso teeŋ bɔɔŋ bɛlu le be ni be bɛɛ, tee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu le, “Gɛɛ yɛɛŋ bɔɔŋ bɛ bwi ni be bɛɛ lɛ mi-i. Nɛ baŋɛ kɛ be kɛ, kifɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ bwɛɛ nuuŋ li bɛniiŋ si bani-i. \v 17 Ntee beŋ chɛɛŋ le, ɛ wi mɛɛŋ ki fi kɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ si ŋwaŋ wu bwi kɛ, mwɛ tɛ̀ naa mɔɔ lɛ lɛ bumfɔŋ bulu-u kɛ.” \s Jiso bee wi wu biee \r (Maacho 19:16-30; Mak 10:17-31) \p \v 18 Wi wu nyɔŋa wumu bii li Jiso laa, “Wi wu ntiifɛ wu dzeeŋ, fiee fi ŋkɛmi le mfɛ nse ŋkɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ nuuŋ la?” \v 19 Jiso bii li wu laa, “Ɔ teenyi mi le wi wu dzeeŋ kii la? Wi nuuŋ yɛ lu wu nuuŋ wi wu dzeeŋ kɛ. Ɛ nɛɛ Nyɔ kwaa yi nuuŋ wi wu dzeeŋ. \v 20 Se nuuŋ le, li nto jiŋ li fiee fi ɔ bee ɔ bii li, ɔ kii bɛnchi bɛ tiiti le, \q1 ‘Kiiŋ ɔ ni giiŋ bɛ kwɛɛ wi kɛ, \q1 kiiŋ ɔ ni wo wi kɛ, \q1 kiiŋ ɔ ni ɔ yi-i biee kɛ, \q1 kiiŋ ɔ ni leŋ lɛ nsa wu binsɛɛ li lɛjiŋ kɛ’, \m mɔɔ wu tiiti le, \q1 ‘Ɔ guundi chaa bee na ni’?” \m \v 21 Mwɛ tuu le, “Bɛnchi bani bɛchu ntɛ̀ mbɛchi kii be fɛ ntɛ̀ mɛɛŋ sɔnɛwi.” \v 22 Le Jiso woo lɛ, tee li wuu le, “Fiee shɛ fiɛɛ fimumkpaŋ fi ɔ mɛɛŋɔ le ɔ fɛ. Gɛnɛ ɔ kabɛ biee bio bichu, ɔ gachɛ kwa wulu li bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ, ɔ se kɛmɛ bulofu liboo, ɔɔ fɛ lɛ, ɔ se biee mi.” \v 23 Le mwɛ woo lɛ, yi bee wu, kifɛ tɛ kɛmi biee ŋge. \v 24 Jiso bichɛ wu, tee le, “Fi tɛɛmi ŋge fɛ wi wu biee nuuŋ lɛ lɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ. \v 25 Fi fiɛɛ tsɛkɛ fɛ kikuŋ nuuŋ ki lɛ lɛ fiooŋ yi nsara-a yɛki fɛ wi wu kwa nuuŋ lɛ li bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ.” \v 26 Le bɛniiŋ bɛ gii be nuuŋ fe woo lɛ, be biee be bii laa, “Ɛ fi nuuŋ lɛ, noo se naa bo lu?” \v 27 Jiso se tuu le, “Fiee fi yɛki bɛniiŋ le be fɛ, fi nuuŋ tɛ yaa Nyɔ mfɛru kɛ”. \p \v 28 Pita tee li wuu le, “Bichɛ ɔ ŋɛŋ, tɛ chinɛ baa biee bisɛŋ, tɛ biki wɛ.” \v 29 Jiso tuu li bee le, “Ntee beŋ chɛɛŋ le wi lu kɛ wu chinɛ la we, kɛ kwɛsi, kɛ bɛŋwaani, kɛ tee bee ni, kɛ bɔɔŋ bee kii bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ, \v 30 wu nuuŋ tɛ kɛmɛ bɛniiŋ bɛ biee ŋge li ntsɛ wuni, yaa bi wu shɛ kɛ. Ke fɛ nuuŋ li mfi wu bɛɛ li, gii kɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ.” \s Jiso tuu tee kii kwe ye \r (Maacho 20:17-19; Mak 10:32-34) \p \v 31 Jiso dza dzɔ bɔɔŋ bee bɛ kintutu bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ baa bee be waaki yi. Tee li bee le, “Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, tɛ yɛki baa Jɛrosalɛŋ, ke tɛ yɛɛ tɛ bo fe, fiee fichu fi bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ tɛ̀ tsɛki kii Ŋwanɛwi bɛ fi kɔchɛ. \v 32 Fi fiɛɛ le bɛ gii bɛ nyɛ wu li tsaŋ yi mfo-oŋ, be ni be yɛndi wu, be ni be gaashi wu, be kwiyi wu bɛ budii li bushi-i. \v 33 Be gii be fiaaŋ wu bɛ muŋwaaŋ, be wo wu, ke bo jo taa, bo li kwe-e.” \p \v 34 Jiso tee lɛ, fi fuumi be, be mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ laa wu tee le la le kɛ, kifɛ fiee fimu tɛ gii fi feti le kiiŋ be ni kɛɛ kɛ. \s Jiso gwiyɛ lii yi kinyɛɛ \p \v 35 Le Jiso ni fɛɛshi kitoŋ li ki Jɛriko-o, ɛ kinyɛɛ kimu tɛ̀ shee li ŋgemɛ yi dze-e ki lɛki biee. \v 36 Ki woo si kintutu ki bɛniiŋ lɛ kimu kɛti, ki bii laa, “Ɛ la fi kɛti le?” \p \v 37 Bɛ se tuu li ki-i le ɛ Jiso wu Nasarɛ wu kɛti. \v 38 Ki se bɛchi ki wɛndi le, “Jiso, ŋwanɛ kini ki mfɔŋ Daafi-i, kɔɔ nɛɛ nshiiŋ bɛ mi.” \p \v 39 Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ giiŋgi limfwe waŋ ki be tee le makɛ. Se nuuŋ le ki tɛ̀ tuu ki mɛɛshi ki waŋ lɛwe ŋge le, “Ŋwanɛ kini ki mfɔŋ Daafi-i, kɔɔ nɛɛ nshiiŋ bɛ mi.” \p \v 40 Jiso woo leŋ, tee le bɛ yɛɛŋ bɛ ki. Be bɛ bɛ ki, Jiso bii li ki-i laa, \v 41 “Ɔ wɛki le mfɛ la li wɛ-ɛ?” Mwɛ tuu le, “Taa, fɛrɛ le ŋɛŋ biee.” \p \v 42 Jiso se tee li ki-i le, “Ɔ ŋiŋgi biee lɛ. Shéŋ ya yɔɔ gɛɛ li mi-i fɛ yɛɛ lii ya gwiyɛ kituŋ.” \p \v 43 Mfwaa mumkpaŋ, nɛɛ lɛ mwɛ bɛchi ŋiŋgi biee. Dza biee Jiso guumɛ lɛki li Nyɔ-ɔ. Bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ nuuŋ fe ŋɛŋ lɛ, be nyɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ. \c 19 \s Jiso bee Sakiɔ \p \v 1 Jiso gɛɛŋ lɛ li kitoŋ ki Jɛriko-o kɛti. \v 2 Wumu tɛ̀ nuuŋ fe bukooŋ le Sakiɔ, nuuŋ te kikoo wu bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kundi kiŋwaati, nuuŋ tɛ wi wu biee. \v 3 Tɛ̀ gii wɛki le ŋɛŋ Jiso si tɛ̀ kɛti. Se nuuŋ le, fi tɛ̀ yaa wu, kifɛ tɛ̀ kuuŋ, ɛ ki kintutu ki bɛniiŋ lɛ tɛ̀ baanyi wu. \v 4 Se letɛ gɛɛŋ limfwe, gɛɛŋ miri li kiti kimu-u, le ŋɛŋ Jiso si kɛti, kifɛ tɛ̀ nuuŋ le gii ka kimbɛ kilu. \v 5 Le Jiso gɛɛŋ bo fe, lɔŋ lii ŋɛŋ wu liwe, teeŋ le, “Sakiɔ, shee li kiti kɛɛ tsɛkɛ, kifɛ ŋkɛmɔɔ le ntsi li wɛ-ɛ yi bɛŋ.” \p \v 6 Biee shee li kiti kilu, fi Jiso bɛ kinɛɛtinɛ. \v 7 Le bɛniiŋ bɛchu tuu be ŋɛŋ si Jiso giiŋgi bee wu lɛ, be bɛchi be ŋuŋini be tiiti le, “Wi wuni giiŋgɔ le gɛɛŋ tsi bee wi wu bifi.” \p \v 8 Le be gɛɛŋ be ni be nuuŋ, Sakiɔ dza leŋ we tee li Jiso le, “Taa, bichɛ ɔ ŋɛŋ, ŋgii ŋgatɛ biee bieŋ kintikinti nyɛ li bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ. Ɛ fi nuuŋ le ntɛ̀ mfi fiee fi wi-i lɛ kimfi-i, kɛ ŋgii ŋkaari ntuu kiŋga kinɛɛ li mwɛ-ɛ.” \p \v 9 Le Jiso woo lɛ, tee li wuu le, “Bɛŋ yani kinsofu bɛ kɛɛ luuŋ yih, si te la wuni nuuŋ tɛ ŋwanɛ Abrahaŋ. \v 10 Ŋwanɛwi tɛ̀ bɛ nuuŋ le gɔɔŋ, bɛ le soo bɛniiŋ bɛ tɛ̀ la.” \s Ŋgaŋgaa kii kwa \r (Maacho 25:14-30) \p \v 11 Si bɛniiŋ tɛ̀ yiki si Jiso tiiti biee bini, dza gɛɛŋ limfwe wa ŋgaŋgaa chimu li bee, ɛ tɛ tsɛkɛ nlɛ Jɛrosalɛŋ ɛ bɛniiŋ tɛ̀ beechi le semukɛ Nyɔ bɛɛchi yɛ le yi ni sɛki bumfɔŋ bwee. \v 12 Tee le, “Tɛ̀ nuuŋ mfi wumu, ŋwanɛ mfɔŋ wumu tɛ̀ dza li kwɛɛŋ wee li giiŋgi li kwɛɛŋ wumu mfiiŋ, le bɛ gɛɛŋ bɛ kokɛ wu li mfɔŋ, se kaari bɛ ni sɛki bumfɔŋ bwee. \v 13 Si tɛ̀ dzɛti lɛ, teeŋ bɔɔŋ bee bɛ nimɛ-ɛ yoofi, gachɛ be kwa, mumkpaŋ mumkpaŋ bɛnchuki gwii, gwii, se tee li bee le, ‘Kɔ yɛɛŋ nɛ shɛ nɛ ni nɛ feti waŋ lu fɛ mbɛɛ.’ \v 14 Se biee dza, bɛniiŋ bɛ kwɛɛŋ wee lɛ tɛ̀ baanini wu ŋge. Be se shɛ be toŋ bɛniiŋ lɛ wuu jiŋ le be gɛɛŋ be tee le, be wɛki yɛ le wi wulu nuuŋ mfɔŋ wu be kɛ. \p \v 15 Bɛ, tɛ̀ gɛɛŋ bɛ biiŋgi wu, kaari to lijiŋ, teeŋ bɔɔŋ bee bɛ nimɛ-ɛ bɛ tɛ̀ gachɛ kwa li bee baa, le ŋɛŋ laa be ji baa mbeŋ kimɛ le. \v 16 Ŋwaŋ wu nimɛ wu ŋkosi bɛ tee le, ‘Te Kikoo, bɛnchuki bo bɛ gwii bɛɛɔ tɛ̀ nyɛ mi baa, ntɛ̀ nshɛ nji mbeŋ le kiŋga yoofi.’ \v 17 Woo bujɔŋ, yɔŋgi wu tee le, ‘Ɛ wɛ ŋwaŋ wu nimɛ wu dzeeŋ. Siɔ tuu ɔ shɛ ɔ kɛɛ mbichɛ lɛ fiee fi niiŋ li bujɔŋ ni, ŋgii ŋgɛɛ wɛ ɔ ni ɔ sɛki bitoŋ yoofi.’ \v 18 Wumu se bɛ tee le, ‘Te Kikoo, bɛnchuki bo bɛ gwii bɛɛɔ tɛ̀ nyɛ mi baa ntuu nshɛ mi nji mbeŋ le kiŋga kitiinɛ.’ \v 19 Tee li wuu le, ‘Ŋgii ŋgɛɛ wɛ ɔ ni ɔ sɛki bitoŋ bitiinu.’ \v 20 Ŋwaŋ wu nimɛ wumu bɛ tee fiee le, ‘Te Kikoo, baaŋ bɛnchuki bo bɛ gwii baa fɛni, ntɛ̀ shɛ mi ŋkochɛ fɛ nshɛŋgɛ yi ndu mi ŋkiri. \v 21 Ntɛ̀ ŋkiri kifɛ nti ŋkii le ɔ ti tɛɛmi lɛ dzaa, nse nchɛndi wɛ. Ɔ ti fii biee bi ɔ mɛɛŋ ki kiri kɛ, ɔ ti wechi biee bi ɔ mɛɛŋ ki tɔyɛ kɛ.’ \v 22 Se te kikoo we tee li wuu le, ‘Ɔ wɛ ŋwaŋ wu nimɛ wu bifi. Ŋgii ndzɔɔ tefɛ chi bo lɛ wɛɛ wa, nse nsaa wɛ lu. Ɔ ti kii le nti ntɛɛmi lɛ dzaa, le nti mfi-i biee bi mɛɛŋ ŋkiri kɛ, ntuu ŋ'wechi biee bi mɛɛŋ ki ntɔyɛ kɛ. \v 23 Ɔ tɛ̀ kii lɛ, ɛ la fi tɛ̀ ge lɔɔ kiri kwa wɛŋ li yih yi kwa-a, le ke mfi wu mi ŋkaari mfi bɛ mbeŋ?’ \v 24 Se biee tee li bɛniiŋ bɛ tɛ̀ lemi li wuu lichiŋ baa le, ‘Fi yɛɛŋ kwa wulu li wuu, nɛ nyɛ li wi wu bee kɛmɛ mbeŋ kiŋga yoofi wɛɛ.’ \v 25 Be faaŋ be tee li wuu le, ‘Te Kikoo, kɛmɔɔ bɛbabi bɛ kwa-a yoofi kituŋ.’ \v 26 Se tuu le, ‘Ntee beŋ le, wi wu kɛmi biee ŋge, bɛ gii bɛ tondɛ wu bimu. Se nuuŋ le wi wu kɛmi yɛ fiee kɛ, mɔɔ nuuŋ fi niiŋ fi kɛmi, bɛ gii bɛ fi fi li wuu. \v 27 Dɛɛni, li bɛniiŋ bɛ tɛ̀ baanini mi, be fɛŋgi le kiiŋ ni nuuŋ mfɔŋ wu be kɛ, gɛnɛ yɛɛŋ nɛ bɛ bɛ be nɛ woyɛ be li mi-i lii.’” \s Bɛ tɛ̀ fi Jiso Jɛrosalɛŋ si Mfɔŋ \r (Maacho 21:1-11; Mak 11:1-11; Jɔɔŋ 12:12-19) \p \v 28 Lɛjiŋ lɛlu si Jiso tɛ̀ tee biee bini ni, tuu dza too mbaaŋ yɛki giiŋgi Jɛrosalɛŋ. \v 29 Le ni fɛɛshi li kitoŋ ki Bɛtfaj bɛ ki Bɛtani-i bi nuuŋ li ŋkumɛ wu Biti bi Oli-if lichiŋ, tuu tsaa bɔɔŋ bee bɛ kintutu bamu bɛfɛ toŋ be, \v 30 tee le, “Gɛnɛ yɛɛŋ li kitoŋ ki nuuŋ limfwe kɛɛ. Mfi wu nɛ fɛsi fe, nɛ gii nɛ ŋɛŋ ŋwanɛ sɔmbwaa ɛ bɛ kaŋ wu, wi ti mɛɛŋɔ saa kɛ le beeŋ le lɛwe kɛ, nɛ fanchɛ wu nɛ bɛ bɛ wu fɛni. \fig Ŋwanɛ sɔmbwaa wu bɛ kaŋ|alt="A colt tied" src="hk00033c.tif" size="col" copy="Horace Knowles" ref="19:30"\fig* \v 31 Ɛ nɛ gɛɛŋ, nɛ fanchi, wumu bii laa nɛ fanchi kii la le? Nɛ tuu li wuu le, te kikoo wɛkɔɔ wu.” \p \v 32 Bɔɔŋ bɛ kintutu baa tɛ̀ gɛɛŋ be ŋɛŋ fiee fichu nɛɛ si Jiso tɛ tee li bee. \v 33 Si be tɛ̀ fanchi ŋwanɛ Sɔmbwaa wulu lɛ, bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kɛmi sɔmbwaa wulu bii li bee laa, “Nɛ fanchi ŋwanɛ sɔmbwaa wɛɛ kii la?” \p \v 34 Be tuu le, “Te Kikoo wɛkɔɔ wu.” \v 35 Be se dzɔ wu be bɛ bɛ wu fɛ Jiso, be dɛŋ ndú yibe li sɔmbwaa wulu, be biee be miiki Jiso le lɛwe. \v 36 Le ni giiŋgi, bɛniiŋ tɛ gikisi ndú yibe lɛ dze, se deŋgi li yi-i liwe. \p \v 37 Le gɛɛŋ ni fɛɛshi li dze yi beki li ŋkumɛ wu Biti bi Oli-if lichiŋ, kimbanchɛ ki bɔɔŋ bee bɛ kintutu kichu bɛchi ki wuuyi, ki piɛti Nyɔ lɛwe ŋge kii bintɛwa bi biee lɛ bichu bi be tɛ̀ ŋɛŋ. \v 38 Be tɛ̀ wuuyi be tiiti le, “Nyɔ lɔŋ yɛ kimbɔnɛ li Mfɔŋ wu bɛɛ li bukooŋ bu Taa lɛ. Mbɛɛŋgii nuuŋ liboo, bunɔŋa se nuuŋ bu Nyɔ yi nuuŋ liboo li.” \p \v 39 Bɛfarasii bamu bɛ tɛ̀ nuuŋ li kintutu kilu-u linti be dza be tee li Jiso le, “Wi wu ntiifɛ, tee li bɛniiŋ bo bɛ kintutu bani le be chikɛ nshiiŋ.” \p \v 40 Jiso tuu li bee le, “Ntee beŋ le, ɛ be chikɛ nshiiŋ, kɛ ta yini kibɛɛ gii yi ni yi wuuyi.” \p \v 41 Jiso bɛ le ni fɛɛshi Jɛrosalɛŋ le bichɛ ni, waŋ kwe, \v 42 fayi le, “Hebee Jɛrosalɛŋ bee nuuŋ le nɛ kɛɛ fiee fi bɛɛ bɛ mbɛɛŋgii li jobɛ chi bɛŋ chini-i! Se nuuŋ le nɛ mɛɛŋ baa ki kɛɛ kɛ. \v 43 Fi fiɛɛ le, nɛ kɛɛ le mfi bɛɛɔ wu bɛniiŋ bɛnɛ bɛ mbani gii be toŋ mbaŋ be kɛnɛ beŋ, be baaŋ beŋ bimbɛ bichu. \v 44 Be gii be lɛ be mɛɛshi bɛ beŋ mɔɔ bɔɔŋ bɛnɛ dududu, be kɛsi yíh yinɛ, tɛtɛ tɛ shɛ li chimu-u liwe kɛ. Fi gii fi ka lɛ, kifɛ nɛ ti mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ mfi wu Nyɔ tɛ̀ bɛɛ lɛ be-eŋ kɛ.” \s Jiso kooŋ bɛ bɛniiŋ bɛ wa-aŋ fɛ yih yi muntofi yi Nyɔ-ɔ \r (Maacho 21:12-17; Mak 11:15-19; Jɔɔŋ 2:13-22) \p \v 45 Jiso dza gɛɛŋ fɛ yih yi muntofi-i, bɛchi kuŋgi bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kabini biee fe, \v 46 tiiti li bee le, “Fi fiɛɛ ɛ bɛ tsɛɛ le, Nyɔ tee yɛ le, \q1 ‘Yih yɛŋ gii yi ni yi nuuŋ yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ.’ \m Se nuuŋ le nɛ fiiki baa yi to \q1 ‘Ntuuŋ wu bɛyi.’” \p \v 47 Jiso tɛ̀ shiiŋ tiifi bɛniiŋ li yih yi muntofi-i jo chichi. Bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ mɔɔ bɛniiŋ bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bɛ fe be se tuu be gwenini le be wo wu. \v 48 Se nuuŋ le be ti mɛɛŋ ki kɛmɛ kɛ dze kɛ, kifɛ bɛniiŋ bɛchu tɛ̀ shiiŋ li Jiso-o lichiŋ be wɛki yɛ le be lɛɛ fiee fi mumkpaŋ li biee bi tɛ̀ tiifi kɛ. \c 20 \s Bɛniiŋ bɛ kwɛɛŋ lɛ tɛ̀ bii fɛ Jiso dzɔ buŋga fe \r (Maacho 21:23-27; Mak 11:27-33) \p \v 1 Jobɛ chimu le Jiso ni tiifi bɛniiŋ fenjisi ntoŋ wu dzeeŋ wu Nyɔ li yih yi muntofi. Bɛte muntofi-i bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa, bɛ bɛniiŋ bɛ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ mɔɔ bɛkaaŋ bɛ kwɛɛŋ lɛ, \v 2 se bii li wuu laa, “Tee nɛɛ bee wi wu nyɛɔ buŋga le ɔ ni ɔ feti biee bini. Ɛ noo wu nyɛɔ buŋga bulu?” \p \v 3 Jiso tuu li bee le, “Ŋgii mbii tɛ fiee li be-eŋ. Nɛ tee mi dɛɛni. \v 4 Buŋga bu Jɔɔŋ tɛ̀ lisi bɛniiŋ lu lidzɔɔ, ɛ Nyɔ yi liboo yi tɛ̀ nyɛ wu mɔɔ wiwoŋ le?” \p \v 5 Be se biee be kɔɔ ntsooŋ bebe le, “Ɛ tɛ tuu le ɛ Nyɔ yi liboo yi tɛ̀ nyɛ, gii bii li bee li laa ɛ la fi tɛ̀ fɛ le tɛ beŋ kɛ li Jɔɔŋ li kɛ le? \v 6 Se nuuŋ le ɛ tɛ tuu le ɛ wiwoŋ wu tɛ̀ nyɛ, kɛ bɛniiŋ gii be tomɛ bee bɛ ta, kifɛ be beenchi chɛɛŋ chɛɛŋ le Jɔɔŋ tɛ̀ nuuŋ ntomfɔŋ wu Nyɔ.” \v 7 Bɛdɛɛni be se tuu le, “Tɛ kii yɛ wi wu tɛ̀ nyɛ kɛ.” \p \v 8 Jiso se tuu tee li bee le, “Kɛ nuuŋ ntɛ ntee tɛ beŋ wi wu nyɛ mi buŋga le ni mfeti biee bini kɛ.” \s Ŋgaŋgaa kii bɛniiŋ bɛ bɛ tɛ̀ gɛɛ liwɛ \r (Maacho 21:33-46; Mak 12:1-12) \p \v 9 Jiso se dza wa ŋgaŋgaa chimu li bɛniiŋ li le, “Wi wumu tɛ̀ niŋ wɛ wu muntaaŋ mu bɛ feti mbiiŋ lu. Tɛ̀ gɛɛ wɛ wulu li bɛniiŋ li, tuu dza gɛɛŋ li kitoŋ kimu-u, gɛɛŋ tsi le ŋge. \v 10 Le mfi wu bɛ ti kee bɛ kɔchɛ, toŋ ŋwani wu nimɛ wumu le gɛɛŋ li wɛ wu muntaaŋ mu bɛ feti mbiiŋ lu wɛɛ, fi mwee muntaaŋ. Le ŋwaŋ wulu gɛɛŋ, bɛniiŋ bɛ tɛ̀ gɛɛ wɛ li bee baa, tuu be too wu, be kooŋ bɛ wu kaari bɔ kilɛrɛ. \v 11 Wi wulu tuu toŋ ŋwani wu nimɛ wumu, be ka be too wu, be nyɛ wu buya, be kooŋ bɛ wu to lijiŋ bɔ kilɛrɛ. \v 12 Mwɛ tuu toŋ wumu bo bɛtɛɛtu, be too wu, be nyɛ wu bibaa, be lɔŋ wu lɛkuuŋ. \v 13 Wi wu wɛ wu muntaaŋ mu bɛ feti mbiiŋ lu wulu se beechɛ laa, ‘Ŋgii ŋge la le? Dɛɛni ŋgii ntoŋ nuuŋ ŋwanɛŋ wu nuuŋ shéŋ yɛŋ. Semukɛ be gii be guuŋ wu.’ \v 14 Le ŋwaŋ wɛ dza gɛɛŋ lɛ liwɛ, bɛniiŋ bɛ tɛ̀ gɛɛ wɛ li bee baa ŋɛŋ wu, be bɛchi be tsuundi li yi yi bee le, ‘Kini nuuŋ kinjila ki wi wu wɛ wuni. Tɛ wo ki, wɛ wuni se to wusɛŋ.’ \v 15 Se be biee be kɔɔ wu, be bo bɛ wu li wɛ wu muntaaŋ mu bɛ feti mbiiŋ lu-u, be wo wu.” Le Jiso tee lɛ, se bii laa, “Nɛ beechi le wi wu wɛ wulu gii bɛ ge la bɛ bɛniiŋ baa le? \v 16 Ntee beŋ le, gii bɛ woyɛ bɛniiŋ bɛlu, gɛɛ wɛ wu muntaaŋ mu bɛ feti mbiiŋ lu wulu li bɛniiŋ bamu-u.” Le bɛniiŋ bɛlu woo lɛ, be kasi yi le, “Nyɔ nuuŋ tɛ beŋ kɛ.” \p \v 17 Jiso bichɛ be, bii laa, “Fiee fi bɛ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ kini tiiti le la, fi nuuŋ le, \q1 ‘Tɛtɛ chi bɛniiŋ bɛ ŋgwanu tɛ̀ faaŋ chɛɛ, \q1 chi tɛ̀ kaari nɛɛ chi to tɛtɛ chi fɛ boo chi yi-i ni?’ \m \v 18 Tɛtɛ chilu chini chɛɛ, ɛ wi we lu chi-i, kɛ mwɛ gii kpɔɔshɛ, ɛ chi we li wi-i, kɛ chi gii chi gɔɔri mwɛ li biŋkɛ-ɛ”. \s Mbifu kii kiŋwaati kisofɛ \r (Maacho 22:15-22; Mak 12:13-17) \p \v 19 Si Jiso tɛ̀ wa ŋgaŋgaa chilu lɛ, bɛniiŋ bɛ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ, bɛ bɛ te muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bɛchi be wɛki le be kɔɔ wu nɛɛ fe. Be tɛ̀ wɛki le be kɔɔ wu kifɛ be tɛ̀ kɛɛ le tɛ̀ wa ŋgaŋgaa chilu nuuŋ li bee, se nuuŋ le be tɛ̀ chɛndi bɛniiŋ. \v 20 Be se bɛchi be biki bikaa biee lɛjiŋ lɛjiŋ, be waaŋ bɛtoŋkii, be toŋ le be gɛɛŋ be toŋ ŋkii be ni be feti si bɛniiŋ bɛ nuuŋ tsaaŋ. Be tɛ̀ feti lɛ le be se woo fiee lɛ wuu wa, be se kɔɔ wu be nyɛ li tsaŋ yi ŋgɔmina wu Lom wu tɛ̀ sɛki kimbɛ kɛɛ. \v 21 Bɛntoŋkii bɛlu dza be bii li wuu laa, “Wi wu ntiifɛ, tɛ kii le biee bi ɔ tiiti mɔɔ bi ɔ tiifi nuuŋ bi tsaaŋ, ɔ ti bichi yɛ bɛniiŋ li lii kɛ. Ɔ ti tiifi chɛɛŋ nuuŋ fiee fi Nyɔ wɛki le bɛniiŋ ni be feti. \v 22 Tɛ se biiti baa laa nchi beenchi le tɛ ni tɛ suuti kiŋwaati li Kaisa Mfɔŋ wu Lo-om le?” \p \v 23 Jiso se kɛɛ fiee fi be gwenini bɛ fi, tee le, \v 24 “Bɛ yɛɛŋ bɛ danali mumkpaŋ ŋɛŋ.” Be bɛ bɛ wu se bii li bee laa, “Kikoo kini nuuŋ ki noo lɛ, bukooŋ buni se nuuŋ bu noo lɛ?” Be tuu le, “Ɛ ki Kaisa.” \v 25 Jiso se tee le, “Nɛ nyɛɛ yɛɛŋ li Kaisa fiee fi nuuŋ fi Kaisa, nɛɛ nyɛɛ li Nyɔ-ɔ fi nuuŋ fi Nyɔ-ɔ.” \p \v 26 Le bɛniiŋ baa woo fi yaa be, be baa nshiiŋ be mɛɛŋ ki kɛmɛ kɛ fiee fi be nuuŋ be kɔɔ wu lu kɛ wa tɛ be bɛ ntusu wulu be ba nshiiŋ. \s Mbifu kii mbochu li kwe-e \r (Maacho 22:23-33; Mak 12:18-27) \p \v 27 Bɛniiŋ bamu li kintutu ki Bɛsadusii tɛ̀ dza be bɛ le be bii fiee li Jiso. Bɛsadusii bani tɛ̀ nuuŋ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tiiti le bɛniiŋ nuuŋ tɛ̀ kaari le be bo li kwe-e kɛ. \v 28 Be se bɛ be bii li wuu laa, “Wi wu ntiifɛ, Mɔɔsɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ nchi wusɛŋ le, \q1 ‘Ɛ wi kɛmi kwɛɛŋ, mwɛ kwi bee wu mbiɛ ŋwaŋ nsiŋ, \q1 kɛ ŋwaani kɛmi le dzɔɔ kwɛɛŋ wulu \q1 bee wu biɛ bɔɔŋ li bukooŋ bu ŋku ŋwaani.’ \m \v 29 Dɛɛni, bɔɔŋ bɛ wi wumu tɛ̀ nuuŋ mfomɛnyaaŋ, le wu kaaŋ wɛ kɛmɛ kwɛɛŋ kwi, bee wu kɛmi yɛ ŋwaŋ kɛ. \v 30 Wu biki wɛ tuu dzɔ kwɛɛŋ wulu, kwi tɛ ŋwaŋ siŋ. \v 31 Wu biki wumu tuu dzɔ kwɛɛŋ wulu, kwi tɛ ŋwaŋ siŋ. Fi tɛ̀ ka nɛɛ lɛ bɛ bɔɔŋ bɛ mfomɛnyaaŋ baa bɛchu, wu be wumu ti mɛɛŋ ki biɛ kɛ ŋwaŋ bɛ kwɛɛŋ wulu kɛ. \v 32 Li mɛrisɛ kwɛɛŋ wulu kwi tɛ. \v 33 Si bɛniiŋ bɛ mfomɛnyaaŋ bani tɛ̀ dzɔ kwɛɛŋ wulu bɛchu lɛ, mfi wu bɛniiŋ gii be bo li kwe-e, kwɛɛŋ wulu gii ni nuuŋ kwɛɛ noo?” \p \v 34 Jiso tuu li bee le, “Li mfi wu dɛɛni wuni, buniŋ bee bukɛɛŋ feti baa bugoo, bɛniiŋ nyɛɛ bɔɔŋ li ba-a. \v 35 Se nuuŋ le, bɛniiŋ bɛ kɔchɛ le ke be kɛmɛ kintsii li mfi wu bɛɛ li, mfi wu be kaari be bo li kwe-e, be nuuŋ tɛ tuu le be fɛ bugoo kɛ, bɛniiŋ mɛɛŋ yɛ le be nyɛ bɔɔŋ li ba-a kɛ. \v 36 Be mɛɛŋ yɛ be kwi kɛ, kifɛ be gii be ni be nuuŋ si bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ kituŋ. Be gii be nuuŋ bɔɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ, kifɛ be kaari baa be bo li kwe-e kituŋ. \v 37 Chɛɛŋ wulu nuuŋ le Mɔɔsɛ kibɛɛ tɛ̀ naanyɛ le bɛniiŋ gii be kaari be bo li kwe-e si tɛ̀ tsɛɛ kii kiti ki tɛ̀ ŋɛŋ ki duti. Tɛ̀ teeŋ Taa lɛ kintsii ki kiŋwaati kilu le Nyɔ yi Abrahaŋ, Nyɔ yi Adzi mɔɔ Nyɔ yi Yakɔ. \v 38 Ɛ tɛ̀ teenyi lɛ, kɛ tiitɔɔ le biŋkwi bini mɛɛŋ biɛɛ we, Nyɔ ti nuuŋ yɛ Nyɔ yi biŋkwi kɛ, Nyɔ ti nuuŋ nuuŋ Nyɔ yi bɛniiŋ bɛ nuuŋ lu, kifɛ li Nyɔ-ɔ, bɛniiŋ bɛchu mɛɛŋ bɛyoŋ.” \p \v 39 Si Jiso tɛ̀ yɔ lɛ, bɛniiŋ bɛ tɛ̀ doonchi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ baa tee le, “Wi wu ntiifɛ, ɔ bɔsɔɔ yi ɔ tuu bujɔŋ.” \v 40 Nɛɛ lɛ, wi ti mɛɛŋ ki tuu kɛ le bii fiee li wuu kɛ. \s Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ nuuŋ ŋwanɛ noo \r (Maacho 22:41-46; Mak 12:35-37) \p \v 41 Jiso se dza bii fiee li bee laa, “Bɛniiŋ geeŋ bɛ tiiti le Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ nuuŋ ŋwanɛ Mfɔŋ Daafi? \v 42 Nɛ kii yɛ le Daafi kibɛɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ kiŋwaati kin'yɔɔnchɛ le, \q1 ‘Taa Nyɔ tɛ̀ tee li Taa li le \q1 Shee lɛ kibɛnɛ keŋ ki kigɔŋɛ-ɛ, \q1 \v 43 gɛɛŋ bo mfi wu ŋgii ŋgiiki bɛniiŋ bo bɛ mbani-i le ɔ tɔmi bikaa bio li bee si kiga ko.’ \m \v 44 Ɛ Daafi teenyi wu le Taa, fi geeŋ se tuu ni nuuŋ ŋwani?” \s Jiso tee le bɛniiŋ dzɔɔ mfi bɛ bɛniiŋ bɛ doonchi bɛnchi \r (Maacho 23:1-36; Mak 12:38-40) \p \v 45 Jiso tuu dza yeti li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u, bɛniiŋ bɛchu wuki. Tiiti li bee le, \v 46 “Dzɔɔ yɛɛŋ mfi, bɛ bɛniiŋ bɛ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ. Be ti kɔŋgisi nchuminɛ ndú yi nyɔŋa yi nyɔŋa be deŋgi li bintsii bi bɛ kabini biee li, be kɔŋgisi bintindu bi shaaŋ li yíh yi lɛkɛ li Nyɔ-ɔ bɛ bintsii bi bi kin'yokisɛ-ɛ fɛ tsɔnɔ-ɔ. Fɛ be gɛɛŋ li yíh yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ, kɛ fɛ tsɔnɔ-ɔ, be tsaa nɛɛ nuuŋ bintindu bi nɔŋa bi nɔŋa, be se shee li bi-i liwe. \v 47 Ɛ nɛɛ be bɛ tusi bukɛɛŋ bɛɛŋku-u lijiŋ, be yɛŋgi be fii biee bi bee, be tuu be feti nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ wu deendi le be ni be doonchi yi. Ŋwaani bani bɛniiŋ, wu be wu ŋgɛ gii naa bee ŋge.” \c 21 \s Nya yi kwɛɛ ŋku wu kifoo \r (Mak 12:41-44) \p \v 1 Jiso dza lɔŋ lii, ŋɛŋ si bɛniiŋ bɛ biee be giki nya yibe lɛ fiŋkaa fi nya-a, li yih yi muntofi-i. \v 2 Ŋɛŋ tɛ̀ kwɛɛ ŋku wumu wu tɛ̀ nuuŋ wi wu kifoo, ɛ wu bɛ wu gɛɛ munini mumfɛɛŋ lɛ fiŋkaa filu-u. \v 3 Jiso se tee le, “Ntee beŋ chɛɛŋ le, kwɛɛ ŋku wuni wu nuuŋ fiee bɛ kifoo, nyɛɔ wu yaa bɛniiŋ bani bɛchu. \v 4 Bɛniiŋ bɛchu bɛ nyɛ, nyɛ baa nuuŋ tsuu yi biee bi bee bi yisɛ nsiŋ bi shooshi likwiiŋ. Se nuuŋ le kwɛɛŋ wu nuuŋ bɛ kifoo wuni nyɛɔ fiee fichu fi yemi li fi-i.” \s Jiso tee le bɛ gii bɛ shaanshɛ yih yi muntofi \r (Maacho 24:1-2; Mak 13:1-2) \p \v 5 Bɔɔŋ bɛ Jiso bɛ kintutu bamu tɛ dza be wuuyi kii yih yi muntofi, be piɛti ta yi dzeeŋ yi bɛ tɛ̀ gwaŋ lu bɛ biee bi bɛniiŋ tɛ̀ nyɛɛ le bɛ nachɛ yi lu. Jiso se tee li bee le, \v 6 “Nɛ ŋiŋgi baa biee bini ni? Jobɛ bɛɛ chɛɛ chi tɛtɛ chimumkpaŋ nuuŋ tɛ leŋ li chimu-u liwe bɛ mɛɛŋ ki bachɛ kɛ chi fɛkwiiŋ kɛ.” \s Bɛŋgɛ bɛ mbani \r (Maacho 24:3-14; Mak 13:3-13) \p \v 7 Be bii laa, “Wi wu ntiifɛ, fini gii fi ka buŋ? Ɛ la fi gii fi doonchɛ le mfi kɔchɔɔ wu fi gii fi dzɔɔ kintsii?” \p \v 8 Jiso tuu le, “Dzɔɔ yɛɛŋ mfi le kiiŋ wi ni yɛɛŋ bɛ beŋ le nɛ taŋ dze kɛ. Bɛniiŋ gii be bɛ ŋge, be dzɔɔ bukooŋ bweŋ be tɛɛki fɛ lii, be ni be kweŋgi le, ‘Ɛ mi Kinsofu!’ Mfi wulu bɛɛɔ tsɛkɛtsɛkɛ. Ɛ be kweŋgi lɛ, kiiŋ nɛ ni yikɛ kɛ. \v 9 Mfi wu nɛ woo le, bɛ tundi baa dziŋ li bintsii li, li bintsii li, ŋgɛ nuuŋ li nshɛ-ɛ, nɛ chɛŋ kɛ yɛɛŋ kɛ. Biee bini kɛmi biɛɛ nɛɛ le bi saa bi ka. Se nuuŋ le, bi doonchi yɛ le nshɛ ma yɛ li mfi wulu-u kɛ.” \p \v 10 Jiso se tee li bee le, “Tɛɛŋ gii yi ni yi tundi dziŋ bɛ yimi, bumfɔŋ bumu gii bu ni bu tundi dziŋ bɛ bumu. \v 11 Biee bi koofi yi gii bi ni bi doonchi li bintsii li li bintsii li. Nshɛ gii yi ni yi sɛɛsi bɛ buŋga. Dzeeŋ gii yi kɔɔ, chigɔŋ gii chi nuuŋ li bintsii bichu-u. Bɛŋkiki bɛ biee bi koofi yi gii be nuuŋ liboo, be nyɛ chɛnɛ li bɛniiŋ li. \v 12 Nɛ kɛɛ le fɛ biee bini gii bi ni bi kɛti, gii ni nuuŋ ɛ bɛ kɔɔ beŋ, bɛ ŋwɛki bɛ beŋ. Bɛ gii bɛ gɛɛŋ bɛ beŋ, bɛ saa beŋ li yíh yi kintaashɛ, bɛ toŋ beŋ li ncha-a. Bɛ tuu bɛ dzɔɔ beŋ kii bukooŋ bweŋ bɛ gɛɛŋ bɛ beŋ li bɛmfɔŋ bɛ bɛniiŋ bɛ sɛki kwɛɛŋ li limfwe, \v 13 wɛɛ mfi wunɛ wu nɛ gii nɛ kɛmɛ dze le nɛ tee li bee kii mi. \v 14 Mfi wu bɛ dzɔ beŋ lɛ, nɛ boo kɛ yi yinɛ laa, nɛ gii nɛ yɔ le la le kɛ, \v 15 kifɛ ŋgii nnyɛ n'yɔru li bimfimu binɛ-ɛ, mɔɔ bufii li be-eŋ, bu bɛniiŋ bɛnɛ bɛ mbani-i nuuŋ tɛ leŋ le be tɛchɛ bɛ beŋ kɛ dududu. \v 16 Bɛniiŋ bɛ gii be kabɛ beŋ, gii ni nuuŋ nɛɛ bɛchaa bɛnɛ, bee bɛ na bɛnɛ, mɔɔ bɛ ŋwaana bɛnɛ, mɔɔ kini kinɛ, bɛ nsáŋ yinɛ. Ɛ nɛɛ be bɛ gii be nyɛ beŋ bɛ se woyɛ beŋ bamu. \v 17 Bɛniiŋ bɛchu gii be ni be baanini beŋ, kii bukooŋ bweŋ. \v 18 Se nuuŋ le, mɔɔ nuuŋ yi mumkpaŋ nuuŋ tɛ la beŋ li fa kɛ. \v 19 Kanɛ yɛɛŋ shéŋ yinɛ, nɛ se kɛmɛ ntsɛ. \s Jiso tee le bɛ gii bɛ lɛɛshɛ Jɛrosalɛŋ \r (Maacho 24:15-21; Mak 13:14-19) \p \v 20 Mfi wu nɛ ŋɛŋ bɛniiŋ bɛ dzi-iŋ kɛnɛ kitoŋ ki Jɛrosalɛŋ lɛnti, nɛ kɛɛ le mfi kɔchinɔɔ wu bɛ gii bɛ siisɛ ki. \v 21 Ɛ fi kɛti lɛ, bɛniiŋ bɛ nuuŋ Judiya biee be kifi be miri li bɛŋkumɛ, bɛniiŋ bɛ nuuŋ fɛ kitoŋ kilu-u bochɛ. Kiiŋ wi wu nuuŋ li buka tuu ni bɛɛ le lɛ fe kɛ. \v 22 Jo yi yɛɛ nuuŋ yi Nyɔ gii yi lɔŋ ŋgɛ li Jɛrosalɛŋ kii kiŋge kee, le fɛ fiee fichu bɛ fi kɔchɛ si bɛ tsɛɛ lɛ kiŋwaati kee li. \v 23 Ŋgɛ wu nyɔŋa gii nuuŋ li jo yɛɛ li bukɛɛŋ bɛ fe-e, mɔɔ bɛ kisi bɔɔŋ. Shéŋ gii yi bee Nyɔ bɛ bɛniiŋ bani, yi lɔŋ ŋgɛ wu nyɔŋa li kwɛɛŋ wuni. \v 24 Bɛ gii bɛ wachɛ bɛniiŋ bamu bɛ nyɔ́, bɛ kɔɔyɛ bamu bɛ gɛɛŋ bɛ be li tɛɛŋ yimi-i chi be ni be nuuŋ bɛmfa. Bɛniiŋ bɛ ti kii yɛ Nyɔ kɛ gii be beeŋ lɛ Jɛrosalɛŋ lɛwe, nsiiŋ gɛɛŋ bo fɛ mfi wu be kɔchɛ. \s Jiso tee bɛŋkiki bɛ gii bɛ nuuŋ mfi wu karisi bɛɛ \r (Maacho 24:29-35; Mak 13:24-31) \p \v 25 Bɛŋkiki bɛ koofi yi gii be yenɛ li jobɛ-ɛ, bɛ li kwii li mɔɔ li muntsɔŋ. Li nshɛ-ɛ, tɛɛŋ gii yi nuuŋ li ntɔnyɛ, bɛ ŋgɛ mɔɔ dzɔ́ɔ yi nyɔŋa gii yi ni nduŋgi yi yeti. \v 26 Chɛnɛ gii chi fɛ le bɛniiŋ ni be kɛɛti ni kikikiki, be gii be ni beechi kii biee bi koofiyi bi gii bi ka li nshɛ-ɛ kifɛ biee bi liwe bichu bi kɛmi buŋga gii bi sɛɛsɛ. \v 27 Bɛdɛɛni bɛniiŋ gii be ŋɛŋ si Ŋwanɛwi shiiti bɛɛ li kiku-uŋ linti bɛ buŋga mɔɔ bunɔŋa bu ŋge. \v 28 Ke mfi wu biee bini bɛchi bi kɛti ni, nɛ leŋ we, nɛ tsaaki bikoo liwe, kifɛ mfi wu Nyɔ gii yi soo beŋ wɛ tsɛkɛtsɛkɛ.” \p \v 29 Si Jiso tɛ̀ yɔ lɛ, tuu maa le, “Laanchɛ yɛŋ fiee li kigumɛ bɛ biti bimu bichu. \v 30 Bi ti bɛɛchi mbɔchɛ, nɛ biee nɛ kɛɛ le ndzɛɛŋ yɛ kituŋ tsɛkɛ. \v 31 Nɛɛ lɛ, ɛ nɛ ŋɛŋ biee bini kɛti, nɛ kɛɛ le bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ bwɛɛ tsɛkɛtsɛkɛ. \p \v 32 Ntee beŋ chɛɛŋ le kiŋgɔkɛ ki dɛɛni kini nuuŋ tɛ naa ma fuki fɛ biee bini bichu ka nsiŋ kɛ. \v 33 Kiboo bee nshɛ gii bi ka, se nuuŋ le jɛ yɛŋ nuuŋ tɛ naa ka kɛ. \p \v 34 Dzɔɔ yɛɛŋ mfi fɛ nɛ deŋgi nɛ jii kikuuŋ, nɛ wundi biee nɛ jeti, nɛ giki bufii nuuŋ li ntsɛ wu laaŋkwiiŋ li, jobɛ chilu gii chi taa chi kɔɔ beŋ si kintasi. \v 35 Fiee fi li jobɛ chilu chini gii fi bɛ li bɛniiŋ bɛchu bɛ nuuŋ li kikoo ki nshɛ. \v 36 Se nuuŋ le nɛ lemi yɛɛŋ nɛ tɛɛmi, nɛ lɛki li Nyɔ-ɔ mfi kwi, le ɛ bini biee kɛtɔɔ, yi nyɛ beŋ dze le nɛ wɛɛŋ nɛ ka le nɛ se leŋ limfwe li Ŋwanɛwi-i.” \p \v 37 Jiso tuu shiiŋ tiifi bɛniiŋ li yih yi muntofi jo yɛɛ chichi. Ɛ bo lɛ fɛ mfoo, yɛɛ gɛɛŋ tsi li ŋkumɛ wu biti bi Oli-if. \v 38 Bɛniiŋ bɛchu se bɛɛ fɛŋwɛɛŋ fɛchu li yih yi muntofi le be ni be yiki ntiifɛ we. \c 22 \s Judas tɛ̀ beŋ le kabɛ Jiso \r (Maacho 26:1-5,14-16; Mak 14:1-2,10-11) \p \v 1 Mfi tɛ̀ bɛɛ tsɛkɛtsɛkɛ li tsɔnɔ chi Kibele ki bɛ mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ kishee le kɛ, chi bɛ teenyi le tsɔnɔ chi N'yafuwee. \v 2 Bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ, tɛ̀ wɛki dzé yibe gii be wo Jiso le lɛ munyiikɔɔ li, kifɛ be tɛ̀ chɛndi bɛniiŋ. \p \v 3 Sataŋ se lɛ li shéŋ yi Judas, wu bɛ tɛ̀ teenyi le Iskaliyɔ, wu tɛ̀ nuuŋ wi wu li kintutu ki bɔɔŋ bɛ Jiso bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ baa. \v 4 Se dza gɛɛŋ fɛ bɛte muntofi bɛnɔŋa mɔɔ bɛte bikoo bi nchi bi tɛ̀ kiichi yih yi muntofi. Bee be se tuu be nachɛ si gii kabɛ Jiso li bee. \v 5 Be tɛ̀ woo bujɔŋ bɛ wu, be se nachɛ le be gii be sooŋ wu kwa. \v 6 Tɛ̀ beŋ, se gɛɛŋ bɛchi wɛki dzé yi gii nyɛ Jiso li tsaŋ yi bee mfi wu kintutu ki bɛniiŋ lɛ nuuŋ yɛ fe kɛ. \s Nachɛ kii tsɔnɔ chi N'yafuwee \r (Maacho 26:17-25; Mak 14:12-21) \p \v 7 Jobɛ chi tsɔnɔ chi Kibele ki bɛ mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ kishee le kɛ, chi bɛ ti sɛɛti ŋwaanɛ kiŋkɔ li tsɔnɔ chi N'yafuwee chini tɛ̀ bɛ chi kɔchɛ. \v 8 Jiso se biee toŋ Pita bee Jɔɔŋ tee le, “Gɛnɛ yɛɛŋ nɛ nachɛ biee bi tɛ gii tɛ ji tsɔnɔ chini lu.” \v 9 Be bii li wu laa, “Ɔ wɛki le tɛ gɛɛŋ tɛ nachɛ nuuŋ fɛŋ?” \p \v 10 Tuu le, “Woo yɛɛŋ, mfi wu nɛ giiŋgi nɛ lii li kito-oŋ, nɛ gii nɛ ŋɛŋ wumu ɛ wu too dzɔɔ lɛ tɛnɛ-ɛ, nɛ biee wu li yih yi gii gɛɛŋ lɛ lu-u. \v 11 Nɛ biee nɛ tee li te yih wulu le, Wi wu ntiifɛ biitɔɔ laa lo-oŋ wu bɛniiŋ bɛ ndɛndɛ wu bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu gii be ji Tsɔnɔ chi N'yafuwee lu nuuŋ fɛŋ le? \v 12 Gii doonchɛ beŋ loŋ wu nyɔŋa lɛ yih yi lɛwe-e ɛ bɛ bɔsɛyi bɛ nachɛ, nɛ se nachɛ biee bijɛ bilu lu.” \v 13 Be tɛ̀ gɛɛŋ be ŋɛŋ biee nɛɛ yɛɛŋ si Jiso tɛ̀ tee be. Be se biee be nachɛ biee bijɛ bi Tsɔnɔ chi N'yafuwee lu. \s Jiso bee bɔɔŋ bee ji ntɛh wu Nyɔ \r (Maacho 26:26-30; Mak 14:22-26) \p \v 14 Le mfi bɛ kɔchɛ, Jiso bee bɔɔŋ bee bɛ ntoŋ bɛ be shee be jii biee. \v 15 Dza tee li bee le, “Ntuu ŋkɔŋgisi ŋge le nji Tsɔnɔ chi N'yafuwee chini bɛ beŋ nse ŋɛŋ ŋgɛ wu bɛɛ. \v 16 Nɛ kɛɛ le, mɛɛŋ yɛ nji Tsɔnɔ chini kɛ nsiiŋ fi bɛ fi kɔchɛ mfi wu Nyɔ gii yi ni yi sɛki bumfɔŋ bwee.” \p \v 17 Dzɔ fika, nyɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ tee le, “Kɔ yɛɛŋ nɛ woŋ beŋ bɛchu nɛ tasɛ. \v 18 Ntee beŋ le, mbɛɛchɛ li dɛɛni ŋgɛnu limfwe, mɛɛŋ yɛ ntuu ŋ'woŋ mbiiŋ mɛ gwɛɛŋ wu kiti ki lɛɛndi-i mani kɛ, nsiiŋ gɛɛŋ bo mfi wu bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ naa bu bɛ.” \p \v 19 Dzɔ kibele, nyɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ, booyɛ nyɛ li bee tee le, “Yiiŋ yi yɛŋ yi mi nyɛ kii beŋ. Nɛ feti yɛɛŋ ni, nɛ se ni nɛ kiimi mi.” \v 20 Se nuuŋ le, si be tɛ̀ mɛɛshi njɛ, dzɔ fika kweeŋ le, “Fika fini nuuŋ leh wu fwɛŋ wu Nyɔ ji bɛ ŋgɔŋ meŋ mɛ bo kii beŋ. \v 21 Se nuuŋ le, yikɛ yɛɛŋ nɛ woo! Wi wu gii kabɛ mi njiiɔ biee fɛni tɛɛ wu! \v 22 Nɛ kɛɛ le, Ŋwanɛwi gii gɛɛŋ nɛɛ si Nyɔ tɛ̀ nachɛ. Se nuuŋ le, ŋgɛ wu nyɔŋa wɛ wu wi wu kabɛ wu.” \v 23 Be se bɛchi be biiti li yi yi bee laa, wi wu nuuŋ fɛ ŋwaani fini fiee lɛ bee lɛnti nuuŋ noo le? \s Ntiifɛ wu Jiso kii bitɛchinɛ bi wi wu yɛki wumu-u \p \v 24 Be tɛ̀ dza be bɛchi bitɛchinɛ li yi yi bee laa, ɛ noo wu nuuŋ wi wu nyɔŋa lɛ bee lɛnti le? \v 25 Jiso se tee li bee le, “Bɛmfɔŋ bɛ laaŋkwiiŋ kɛmi buŋga lɛ bɛniiŋ bɛ bee lɛwe, bɛniiŋ bɛ sɛki kwɛɛŋ se tiiti le bɛ ni bɛ teenyi be le bintɔɔŋ bi bɛniiŋ lɛ. \v 26 Se nuuŋ le, nuuŋ fi tɛ nuuŋ lɛ bɛ beŋ kɛ. Wi wu nyɔŋa lɛ be-eŋ lɛnti ni dzeti le ɛ wu ŋwaŋ wu bwi, wi wu nuuŋ kikoo ni nuuŋ si wi wu nindi li beŋ bɛchu-u. \v 27 Wi wu nyɔŋa nuuŋ wu la, ɛ wi wu yemi jii biee mɔɔ, wi wu deeki le? Ɛ nɛɛ wi wu yemi jii biee ni? Se nuuŋ le, mi wɛ lɛ be-eŋ lɛnti si wi wu nindi li be-eŋ. \p \v 28 Si nshiiŋ ŋiŋgi bumfa mfi kwi ni, ɛ nɛɛ beŋ bani bɛ ti nuuŋ bɛ mi. \v 29 Fi fiɛɛ le, nɛɛ si Baa wɛŋ nyɛ mi bumfɔŋ le ni nsɛki, mi nyɛɔ tɛ bumfɔŋ li be-eŋ le nɛ ni nɛ sɛki. \v 30 Mi nyɛɔ le ke nɛ ni nɛ jii, nɛ wundi biee kintsii kimumkpaŋ lɛ ntɔ wɛŋ, nɛ se shee li bɛkabara, nɛ ni nɛ sɛki Bini bi Isɛlɛɛ bi yoofi ntsɔ bifɛ.” \s Jiso tee le Pita gii faaŋ wu \r (Maacho 26:31-35; Mak 14:27-31; Jɔɔŋ 13:35-38) \p \v 31 Jiso dza teeŋ Pita le, “Simu, Simu, bichɛ ɔ ŋɛŋ, Sataŋ fiɔ buŋga buchɛkinɛ beŋ bɛchu le buu bamu nɛɛ si wi ti fɛɛti giiŋ buu mumfɛɛ lɛ. \v 32 Se nuuŋ le, nlɛkɔɔ Nyɔ li wɛɛ le, kiiŋ shéŋ ya ni bo li mi-i kɛ; Mfi wɔɔ kaari ɔ teeŋ bufii bwo, ɔ nyɛ buŋga li bɛŋwaana-a.” \p \v 33 Pita tee le, “Taa, ɛ fi nuuŋ le ŋgɛɛŋ ncha kɛ le ŋkwi, kɛ mi wɛ nɛɛ tɛɛ wɛ.” \p \v 34 Jiso tee li wuu le, “Pita, woo ntee wɛ, Nyinɛshee gii ke yi teŋgi bɛŋ, nuuŋ ɔɔ faaŋ mi kiŋga kitɛɛtɛ le ɔ kii yɛ mi kɛ.” \s Jiso tifi bɔɔŋ bee bɛ kintutu si nuuŋ be nachɛ shéŋ yi be \p \v 35 Jiso dza bii li bee laa, “Nɛ kiimi mfi wu ntɛ̀ ntoŋ beŋ babi wu kwa nsiŋ, bɛbabi bɛ bikpɔ nsiŋ, si nɛ tɛ deŋgi lɛ, nɛ tɛ foo fiee ni?” Be tuu le, “Wohoo, tɛ tɛ̀ fuki yɛ fiee kɛ.” \v 36 Se tee li bee le, “Li dɛɛni, ɛ wi kɛmi babi wu kwa, kɛ babi, mwɛ dzɔ. Ɛ wi kɛmi yɛ nyɔ yi dziŋ kɛ, mwɛ kabɛ ndu ye go nyɔ. \v 37 Ntiitɔɔ fini ni kifɛ fiee fi bɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ le, \q1 ‘Bɛ tɛ̀ fa wu bɛ bɛniiŋ bɛ bifi’, \m fi kɛmi le fi ka bɛ mi dɛɛni. Nɛ kɛɛ le biee bi bɛ tɛ̀ tsɛɛ kii mi, bi bɛɛ biɛɛ bi kɔchɛ bichu.” \v 38 Be biee be dzakɛ be tee le, “Taa bichɛ ɔ ŋɛŋ, tɛ̀ kɛmi baa nyɔ́ yi dziŋ fiɛtu.” Tuu le, “Gɛɛ yɛŋ lɛ.” \s Jiso lɛkɛ li Nyɔ-ɔ li ŋkumɛ wu Biti bi Oli-if \r (Maacho 26:36-46; Mak 14:32-42) \p \v 39 Jiso dza bo li kitoŋ kilu bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu be bɛchi be yɛki li ŋkumɛ wu Biti bi Oli-if, nɛɛ si tɛ̀ shiiŋ feti. \v 40 Le be yɛɛ be bo fɛ be tɛ̀ giiŋgi, tee li bee le, “Nɛ lɛki yɛɛŋ li Nyɔ-ɔ le kiiŋ mɔnchɛ ni bɛ lɛ be-eŋ, yaa beŋ kɛ.” \p \v 41 Si tɛ̀ tee lɛ, tuu kiiŋgi gɛɛŋ bo nɛɛ si nuuŋ wi lɔŋ tɛtɛ chi gɛɛŋ chi bo lɛ, se toŋ núŋ fɛkwiiŋ lɛki li Nyɔ-ɔ le, \v 42 “Baa wɛŋ, ɔɔ kɔŋgisi lɔ, ɔ tsaaki fika fi ŋgɛ fini li mi-i. Se nuuŋ le, fɛrɛ nɛɛ si ɔ kɔŋgisi, ɔ fɛ kɛ si ŋkɔŋgisi kɛ.” [ \v 43 Le lɛkɛ lɛ, nchindaa wu Nyɔ shee liboo bɛ li wuu, nyɛ wu buŋga. \v 44 Jiso tɛ̀ nuuŋ, ɛ shéŋ yee tɛ̀ bee ŋge. Tɛ tuu lɛki li Nyɔ-ɔ bɛ buŋga, liŋgisi, kiyubɛ kee sɛyi fɛkwiiŋ si bitetee bi ŋgɔ-ɔŋ.]\f + \fr 22:44 \fr*\ft Biŋwaati bi fichi bimu lɛ jɛ yi bɛ tɛ saa bɛ tsɛɛ kiŋwaati ki Nyɔ le kɛmiyɛ biŋga bi 43-44 kɛ.\ft*\f* \p \v 45 Le lɛkɛ li Nyɔ-ɔ mɛɛshi, to lijiŋ fɛ bɔɔŋ bee bɛ kintutu, ŋɛŋ si nshiiŋ fɛ be fiɔɔŋ be liiti. \v 46 Se bii li bee laa, “Nɛ tuu liiti lɔɔ ni? Dzatsɛ yɛɛŋ we nɛ lɛkɛ li Nyɔ-ɔ kii mɔnchɛ ni bɛ lɛ be-eŋ, yaa beŋ.” \s Bɛniiŋ bɛ kwɛɛŋ lɛ kɔɔ Jiso \r (Maacho 26:47-56; Mak 14:43-50; Jɔɔŋ 18:3-11) \p \v 47 Nɛɛ si tɛ̀ mɛɛŋ yeti lɛ, kintutu ki bɛniiŋ lɛ busɛ ɛ tɛ̀ nuuŋ Judas wu wi kintutu ki bɔɔŋ bɛ Jiso bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ baa wu tɛ̀ tuuti mbaaŋ. Gɛɛŋ li Jiso lichiŋ le kokɛ wu. \v 48 Se nuuŋ le, Jiso bii li Judas laa, “Ɔ wɛki le ɔ kokɛ Ŋwanɛwi, le ɔ doonchɛ le bɛ kɔɔ wu ni?” \v 49 Bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u bɛ tɛ nuuŋ li wuu lichiŋ ŋɛŋ fiee fi tɛ̀ kɛti, be tuu be bii laa, “Taa, tɛ wachɛ bɛniiŋ bani ni?” \v 50 Wumu lɛ bee lɛnti, kɛri kintooŋ ki kigɔŋɛ ki mfwa wu kikoo ki bɛte muntofi. \v 51 Jiso waŋ le, “Kiiŋ wi ni tuu mɔŋ kɛ,” biee koŋ li kintooŋ ki wi wulu ki biee ki kobɛ. \p \v 52 Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ bɛɛ le be kɔɔ Jiso tɛ̀ nuuŋ bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa, bɛ bikoo bi bɛniiŋ nchi bɛ tɛ̀ kiichi yih yi muntofi mɔɔ bɛniiŋ bɛ sɛki kwɛɛŋ. Bii li bee laa, “Nɛ bɛ le nɛ kɔɔ mi nɛ bɛɛ bɛ nyɔ́ mɔɔ bimboki kɛɛ nɛ bɛɛ le nɛ kɔɔ nuuŋ wih ni? \v 53 Ntuu nuuŋ tɛɛbeŋ li jo li jo fɛ yih yi muntofi nɛ tɛ koŋ li mi-i kɛ kii la? Se nuuŋ le, wuuŋ mfi wu nuuŋ nɛ fɛ fiee fimu, mfi wu buŋga bu kijibɛ-ɛ.” \s Pita faaŋ Jiso \r (Maacho 26:57-58,69-75; Mak 14:53-54,66-72; Jɔɔŋ 18:12-18,25-27) \p \v 54 Bɛniiŋ bɛlu biee be kɔɔ Jiso be giiŋgi bɛ wu fɛ la wu kikoo ki te muntofi-i, Pita se biki lɛjiŋ mfiiŋ. \v 55 Be gɛɛŋ be kukɛ wi la kintikinti be shee be wɔɔnsi. Pita se bɛ shee tɛ bee be. \v 56 Si wi tɛ̀ duti lɛ, ŋwaŋ wu nimɛ wu kwɛɛŋ wumu wu tɛ̀ nindi fɛ la wulu-u dza ŋɛŋ Pita ɛ wu shee. Bichɛ wu li lii bujɔŋ tee le, “Wi wuni bee nuuŋ tɛ bee wi wulu.” \v 57 Pita biee faaŋ tee le, “Kwɛɛŋ wuni, ŋkii yɛ wi wulu kɛ.” \v 58 Le mfi tuu kiiŋgi niiŋ, wi wumu tuu ŋɛŋ wu, tuu tee le, “Ɔ nuuŋ tɛ wumu li kintutu ki bee.” Se nuuŋ le Pita tee le, “Nyuŋ, nuuŋ yɛ wi wu be kɛ.” \p \v 59 Le mfi tuu gɛɛŋ bo si ntaŋ mumkpaŋ lɛ, wi wumu tuu sɔnɛ le, “Chɛɛŋ, chɛɛŋ wi wuni bee nuuŋ bee wu, kifɛ nuuŋ tɛ wi wu Galilii.” \v 60 Pita tuu faaŋ tee le, “Nyuŋ wuni, ŋkii yɛ fiee fiɔɔ tiiti kɛ.” Si tɛ̀ mɛɛŋ yeti lɛ, mfwaa mumkpaŋ nyinɛshee biee yi tɔɔŋ. \v 61 Le Taa fiiki yi, lii yee bikɛ bɛ yi Pita. Pita kimi n'yɔru wu Taa bee yɔ li wuu le, “Fɛ nyinɛshee gii yi tɔɔŋ bɛŋ, nuuŋ ɔɔ faaŋ mi kiŋga kitɛɛtɛ le ɔ kii yɛ mi kɛ.” \v 62 Dza fe bo lɛkuuŋ, de kwe ŋge. \s Bɛ tɛ̀ yɛndi bɛ tuki Jiso \r (Maacho 26:67-68; Mak 14:65) \p \v 63 Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kɛmi li Jiso-o se bɛchi be yɛndi, be tuki wu, \v 64 Be kaŋ wu ndu li bushi, be tee li wuu le, “Dɛɛni doonchɛ kintomfɔŋ ki Nyɔ-ɔ ko. Ɔ tee wi wu sooŋ wɛ.” \v 65 Be tuu be tsuki wu bɛ ntsooŋ ŋge be bifisi wu. \s Bɛ saa nsa wu Jiso \r (Maacho 26:59-66; Mak 14:55-64; Jɔɔŋ 18:19-24) \p \v 66 Le butuu woo, bɛniiŋ bɛ sɛki kwɛɛŋ bɛ bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa, mɔɔ bɛniiŋ bɛ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ banchɛ yi bɛchu. Si be tɛ̀ banchɛ lɛ, be biee be dzɔ Jiso be gɛɛŋ bɛ wu fɛ be tɛ̀ shiiŋ be sɛki bɛnsa fe. \v 67 Le be gɛɛŋ bɛ wu lɛ, be tee li wuu le, “Ɔɔ nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ kɛɛ, ɔ tee bee.” Tuu li bee le, “Ɛ mi ntee beŋ, nɛ tɛ beŋ kɛ. \v 68 Ɛ mi mbii fiee li be-eŋ, nɛ tɛ tuu kɛ. \v 69 Se nuuŋ le, mbɛɛchɛ li dɛɛni Ŋwanɛwi gii shee lɛ kibɛnɛ ki kigɔŋɛ ki Nyɔ yi buŋga-a.” \v 70 Be dzakɛ be bɛchu be bii laa, “Ɛ wɛ wu nuuŋ Ŋwanɛ Nyɔ ni?” Tuu li bee le, “Fi fiɛɛ si nɛ tee lɛ.” \v 71 Be se tee le, “Tɛ tuu tɛ geendi wumu le bɛ tee bee la. Tɛ woo baa fiee fi wu kweeŋ kituŋ bɛ kimfimɛ kee.” \c 23 \s Pailɛt bee Hɛrɔ bii biee li Jiso-o \r (Maacho 27:1-2,11-14; Mak 15:1-5; Jɔɔŋ 18:28-38) \p \v 1 Si kintutu ki bɛniiŋ bɛ tɛ̀ sɛki bɛnsa tɛ̀ tee lɛ, be se dza be bɛchu be dzɔ Jiso be giiŋgi bɛ wu fɛ Pailɛt. \v 2 Le be gɛɛŋ be bo fe, be bɛchi be kayi biee kii wu, be tiiti le, “Wi wuni deŋgɔɔ bifisi kwɛɛŋ wusɛŋ, fɛŋgɔɔ le kiiŋ bɛniiŋ ni be suuti kiŋwaati li Kaisa Mfɔŋ wu Lom kɛ, tuu tiiti le nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ, fi doonchi le ɛ wu mfɔŋ wumu.” \p \v 3 Pailɛt bii li Jiso laa, “Ɛ wɛ Mfɔŋ wu Bɛjuu ni?” Jiso tuu li wuu le, “Fi fiɛɛ si ɔ tee.” \v 4 Pailɛt dza kweeŋ li bɛte muntofi bɛnɔŋa bɛnɔŋa bɛ kintutu ki bɛniiŋ lɛ ki tɛ̀ nuuŋ fe le, “Mɛɛŋɔ ki ŋɛŋ bubiɛɛ bu wi wuni-i kɛ.” \p \v 5 Be bɛchu tuu be kunyi wu le, “Wi wuni deŋgɔɔ tiifi bɛniiŋ li kwɛɛŋ kwikwi wu Judiya feti le be ni be tɛɛmi bikoo. Tɛ bɛchi Galilii, dɛɛni yani wɛ fɛni.” \p \v 6 Le Pailɛt woo fini lɛ, se bii laa, “Wi wuni nuuŋ wi wu Galilii ni?” \v 7 Be beŋ, se tuumi Jiso fɛ Mfɔŋ Hɛrɔ, kifɛ ɛ wu, wu tɛ̀ sɛki kimbɛ ki kwɛɛŋ lɛ kilu, ɛ tɛ̀ nuuŋ Jɛrosalɛŋ li mfi wulu. \p \v 8 Be gɛɛŋ bɛ Jiso, le Mfɔŋ Hɛrɔ ŋɛŋ wu, yi dzɔɔŋ wu ŋge, kifɛ tɛ̀ shiiŋ wuki kii wu, se bichi limfwe le gii naa ŋɛŋ wu, tuu nɛki tɛ le semukɛ Jiso nuuŋ fɛ fiee fi doonchi buŋga bu Nyɔ-ɔ. \v 9 Se bɔsɛyi bii biee li Jiso-o bujɔŋ, le fi nuuŋ lɛ, Jiso ba nshiiŋ. \v 10 Fɛ tɛ̀ biiti lɛ, bɛte muntofi bɛnɔŋa bɛnɔŋa, bɛ bɛniiŋ bɛ tiifi bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ lemi tɛ fe be kayi binsɛɛ kii Jiso. \v 11 Mfɔŋ Hɛrɔ bee bɛniiŋ bee bɛ nchi-i se dza be bɛchi be yɛndi be gaashi wu, be chuumɛ wu ndu yi dzeeŋ li bwiŋ, be too wu be tuumi wu lijiŋ fɛ Pailɛt. \v 12 Si fi tɛ̀ nuuŋ lɛ, Pailɛt bee Mfɔŋ Hɛrɔ tɛ̀ kɛmi mbani, le tuu boo yɛlu be to nsaŋ. \s Pailɛt sondɛ nsa si bɛniiŋ tɛ̀ kɔŋgisi \r (Maacho 27:15-26; Mak 15:6-15; Jɔɔŋ 18:39–19:16) \p \v 13 Si bɛ tɛ̀ tuu Jiso lijiŋ lɛ, Pailɛt konchɛ bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa mɔɔ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ sɛki kwɛɛŋ, tuu konchɛ bɛniiŋ bɛchu. \v 14 Be banchɛ, tee li bee le, “Nɛ bee nɛ bɛ bɛ wi wuni fɛni le fetɔɔ bɛniiŋ tɛɛmi bikoo, mi ntaaɔ lɛ biee bini-i lɛnti li lii yinɛ-ɛ, bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, mɛɛŋɔ ki ŋɛŋ li biee bi nɛ kayi kii wu bini le wu fɛɔ fimu kɛ. \v 15 Mfɔŋ Hɛrɔ mɛɛŋɔ ki ŋɛɛŋ tɛ kɛ. Fiɛɛ fiee fi fɛ le kaari tuumi wi wuni li bee li. Ŋɛŋ yɛɛŋ le fiee nuuŋ yɛ lu fi wi wuni fɛ fi nuuŋ bɛ wo wu buwo kɛ. \v 16 Si fi nuuŋ ni ŋgii mfiaamfiɛ wu bu mfiaamfiɛ nchinɛ li wuu gɛɛŋ.” \v 17 [Si fi ti shiiŋ fi nuuŋ le mfi wu Tsɔnɔ chi N'yafuwee, Pailɛt kɛmi le buu wi mumkpaŋ li yih ncha-a, nyɛ li bɛniiŋ li si nchi wu be tɛ̀ gbɛŋgi tiiti.]\f + \fr 23:17 \fr*\ft Biŋwaati bi fichi bimu buu kintsii ki 17 kini.\ft*\f* \v 18 Bɛniiŋ bɛchu se dza be waŋ lɛwe ŋge le, “Mɛɛshi bɛ wi wuni! Ɔ buu nuuŋ Baraba li yih yi ncha-a ɔ nyɛ li bee li!” \v 19 Baraba wuni tɛ̀ nuuŋ li yih yi ncha-a kifɛ tɛ̀ bɛchi kpɛ li kitoŋ kilu-u tuu wo wi. \p \v 20 Pailɛt woo lɛ se yɔ li bɛniiŋ bɛchu-u, kifɛ tɛ̀ wɛki le chinɛ li Jiso-o. \fig Pailɛt tɛ wɛki le chinɛ li Jiso-o|alt="Pilate deciding to release Jesus" src="cn01828C.tif" size="col" copy="David C. Cook" ref="23:20"\fig* \v 21 Se nuuŋ le, be tɛ̀ tuu be wɛndi nɛɛ le, “Taaŋ wu li kintaaŋ li! Taaŋ wu li kintaaŋ li!” \v 22 Pailɛt se tuu kweeŋ li bee kiŋga kitɛɛtɛ le, “Bɛ taaŋ wu kii la? Bubiɛɛ bu wu fɛ nuuŋ la? Mmɛɛŋɔ ki ŋɛŋ kɛ fiee fi bibifi fi wu fɛ fi nuuŋ bɛ wo wu kɛ! Ŋgii mfiaaŋ wu nchinɛ li wuu.” \p \v 23 Be ba be wɛndi lɛwe ŋge le bɛ taaŋ wu li kitaaŋ li, ŋ'wanu wu be yaa Pailɛt. \v 24 Bɛdɛɛni, Pailɛt sondɛ nsa wulu, chinɛ li wuu, le be fɛ bɛ wu li ŋkɔŋgisɛ wu be-e. \v 25 Se tuu buu Baraba li yih yi ncha-a, nuuŋ wu wu be tɛ̀ biiti, ɛ tɛ̀ bɛchi kpɛ li kitoŋ kilu-u wo mɔɔ wi. Se buu Jiso nyɛ li bee si be tɛ̀ wɛki. \s Bɛ ta Jiso li kintaaŋ li \r (Maacho 27:32-34; Mak 15:21-32; Jɔɔŋ 19:17-27) \p \v 26 Be biee be dzɔ Jiso be giiŋgi bɛ wu. Si be tɛ̀ giiŋgi lɛ, be bikɛ bɛ wumu kuuki litɔɔ bukooŋ bwee nuuŋ le Simu, ɛ tɛ̀ nuuŋ wi wu Sɛliŋ. Be kɔɔ wu be gɛɛ kintaaŋ ki Jiso-o wu fɛ ŋgeŋge too biki Jiso. \v 27 Bee be se giiŋgi, kintutu ki bɛniiŋ lɛ ŋge biki wu. Lɛ bee lɛnti tɛ̀ nuuŋ bukɛɛŋ bamu bɛ tɛ̀ dii be fayi bɛ ŋgɛ bee. \v 28 Jiso se dza fiiki yi tee li bee le, “Bukɛɛŋ bɛ Jɛrosalɛŋ kiiŋ nɛ ni nɛ dii kii mi kɛ. Nɛ dii yɛɛŋ nuuŋ kii bikoo binɛ, mɔɔ bi bɔɔŋ bɛnɛ-ɛ. \v 29 Nɛ kɛɛ le jo bɛɛ yɛɛ limfwe yi bɛniiŋ gii be ni be tiiti le, ‘Kinɛɛtinɛ kinɔŋa kɛɛ ki bukɛɛŋ bɛ nuuŋ kaa bɛ mɛɛŋ saa ki biɛ kɛ bɔɔŋ kɛ, mɔɔ bɛ mɛɛŋ saa ki nyɛ kɛ bɔɔŋ mbeeŋ kɛ.’ \v 30 Li mfi wu wɛɛ, bɛniiŋ gii be ni be dzɛŋgi li bɛŋkumɛ bɛ nɔŋa-a le, ‘Weyɛ yɛɛŋ li bee li’, li bɛ ntɛ-ɛŋ le, ‘Baanyɛ yɛɛŋ bee’. \v 31 Be gii be ni be dzɛŋgi lɛ, kifɛ ɛ bɛ feti ŋwaani bini biee bɛ kiti ki mɛɛŋ tsɔɔŋ, be se fɛ niŋ bɛ kiti ki wondɛ kituŋ.” \p \v 32 Si be tɛ̀ giiŋgi bɛ Jiso lɛ, be tɛ̀ giiŋgi tɛ bɛ bɛniiŋ bɛ ncha bamu bɛfɛ, le be gɛɛŋ be wo tɛ be. \v 33 Be se gɛɛŋ bɛ be, be bo kintsii kimu ki bɛ teenyi le, Kiŋgefi, be biee be taaŋ Jiso fe li kintaaŋ li, be taaŋ tɛ mɔɔ bɛniiŋ bɛ ncha bɛ bɛfɛ baa li bintaaŋ li mumkpaŋ lɛ kibɛnɛ ki Jiso ki kigɔŋɛ, wumu lɛ kibɛnɛ kee ki kimɛsɛ. \v 34 Jiso tuu dza tee le, “Taa, feeki bibifi bi bɛniiŋ bani, kifɛ be kii yɛ fiee fi be feti kɛ.” \f + \fr 23:34 \fr*\ft Biŋwaati bi fichi bimu buu kiŋkɛ kini 34a.\ft*\f* Bɛniiŋ bɛlu se dzɔ ndú yi Jiso be toŋ kaŋ lu le be gachɛ li yi yi bee. \v 35 Si biee bini bichu tɛ̀ kɛti bɛ Jiso lɛ, bɛniiŋ tɛ̀ lemi fe be bichi. Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ sɛki kwɛɛŋ tuu be bɛchi be chɔrisi wu, be kweŋgi le, “Tɛ fii bɛniiŋ bamu, fi tɛ yi yee dɛɛni. Ɛ ti nuuŋ kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ yi tsaa!” \v 36 Bɛniiŋ bɛ nchi-i tɛ̀ bɛ, be yɛndi wu, be nyɛɛ wu mɔɔ mbiiŋ mɛ mgbanyi, \v 37 be tiiti le, “Ɔɔ ti nuuŋ Mfɔŋ wu Bɛjuu, ɔ fi yi ya.” \v 38 Be tɛ̀ tsɛɛ kiŋwaati be ta lɛ kikoo ki Jiso-o lɛwe le, “Wuni nuuŋ Mfɔŋ wu Bɛjuu.” \p \v 39 Wumu li bɛniiŋ bɛ ncha-a bɛ bɛ tɛ̀ shiŋɛ li kintaaŋ li fe baa, dza bɛchi gaashi Jiso, tiiti le, “Ɛ nɛɛ wɛ ɔ ti nuuŋ kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ ni? Fi yi ya lɛ, ɔ fi tɛ bee.” \v 40 Wumu wɛ se woo fiee fi wumu wɛ kweeŋ, wamɛ wu, bii li wu laa, “Ɔ chɛndi yɛ Nyɔ kɛ ni? Ɔ wɛ li ŋgɛ-ɛ tɛ nɛɛ si wu. \v 41 Tɛɛ wɛ kwi-i baa chɛɛŋ nuuŋ kinsomfu ki biee bibifi bi tɛ tɛ̀ fɛ-ɛ. Wi wuni kwiiɔ fiee mɛɛŋ ki fɛ kɛ fiee fi bifi kɛ.” \v 42 Wi wu ncha wulu se tuu tee le, “Jiso, ke ɔ ni ɔ kiimi mi mfi wu ɔ gii ɔ ni ɔ sɛki bumfɔŋ bwo.” \v 43 Jiso tuu li wuu le, “Ntee wɛ chɛɛŋ le bɛŋ yani tɛɛ wɛ gii tɛ ni tɛ nuuŋ kintsii ki Bujɔɔŋ bu Nyɔ-ɔ.” \s Kwe Yi Jiso \r (Maacho 27:45-56; Mak 15:33-41; Jɔɔŋ 19:28-30) \p \v 44 Le ni giiŋgi si jobɛ bikaa yoofi ntsɔ bifɛ, wiiŋ nyiŋ, lɛkuuŋ dza le jiŋ kwɛɛŋ kwikwi, gɛɛŋ bo si jobɛ bikaa bitɛɛtu lɛ fɛmfo-o, \v 45 Ndu yi ti gatini yih yi muntofi lɛnti biee yi batɛ kintikinti yi to biŋkɛ bifɛ. \fig Ndu yi li yih yi muntofi-i batɛ|alt="The curtain of the temple was turn in two" src="lb00265c.tif" size="col" copy="Louise Bass" ref="23:45"\fig* \v 46 Le Jiso ni nuuŋ li kintaaŋ li, dza waŋ lɛwe ŋge le, “Taa, mi nyɛɔ fiana yɛŋ li tsaŋ ya-a.” Le tee lɛ, biee yindɛ n'yindinɛ wu kimɛrisɛ. \p \v 47 Te Kikoo wu bɛniiŋ bɛ nchi-i wu tɛ̀ lemi fe wɛ ŋɛŋ fiee fi ka, nyɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ tee le, “Chɛɛŋ, chɛɛŋ, wi wuni bee nuuŋ findzɔŋ siŋ.” \v 48 Bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ turi fe le be ŋɛŋ fiee fi ka, be dza be kuuki li bɛla bɛ bee ɛ be ta tsaŋ lifa. \v 49 Nsáŋ yi Jiso chichi tɛ̀ bɛ yi leŋ fi yi-i nuuŋ mfiiŋ yi se bichi fiee fi tɛ̀ kɛti. Bamu tɛ̀ nuuŋ bukɛɛŋ bɛ tɛ̀ dzɛti Galilii be biki wu. \s Bɛ diiyɛ Jiso \r (Maacho 27:57-61; Mak 15:42-47; Jɔɔŋ 19:38-42) \p \v 50-51 Wumu tɛ̀ nuuŋ li mfi wɛɛ bɛ teenyi wu le Jɔsɛ, ɛ tɛ̀ nuuŋ wi wu li kitoŋ ki Bɛjuu lɛ kimu ki bɛ tɛ̀ teenyi le Arimatia. Tɛ̀ nuuŋ wi wu dzeeŋ mɔɔ wi wu tsaaŋ lɛ Nyɔ lii, gii tɛŋgi mfi wu Nyɔ gii yi bɛ yi ni yi sɛki bumfɔŋ bu bwee. Tɛ̀ nuuŋ tɛ wi wu kintutu ki bɛniiŋ bɛ tɛ̀ sɛki bɛnsa-a. Se nuuŋ le, tɛ̀ mɛɛŋ ki beŋ kɛ fiee fi bɛ tɛ̀ seesɛ le bɛ fɛ bɛ Jiso kɛ. \v 52 Gɛɛŋ fɛ Pailɛt, lɛkɛ gwini chi Jiso-o. \v 53 Pailɛt beŋ, gɛɛŋ se shiiki gwini chilu, fiɛɛmɛ fɛ ndu-u, gɛɛŋ giiki lɛ dziŋ yi bɛ tɛ̀ chɔ lɛ kimba-aŋ, yi bɛ ti mɛɛŋ saa wi le ki gɛɛ kɛ. \v 54 Ɛ tɛ̀ nuuŋ jobɛ chi nachɛ le bɛ lɛ li Jobɛ chi bɛshiinshi, ɛ tɛ̀ shɛ nɛɛ niiŋ le jobɛ chi bɛshiinshi chilu bɛchi. \p \v 55 Bukɛɛŋ bɛ tɛ̀ dzɛti Galilii be biki Jiso baa, biee Jɔsɛ lɛ dziŋ, be ŋɛŋ si bɛ giki gwini chi Jiso lɛ dziŋ. \v 56 Be dza fe, be to li bɛla bɛ bee, be gɛɛŋ be fɛ mɛɛŋ mɛ dzeeŋ mɛ sɛɛndi mɛ bɛ tɛ̀ shiiŋ bɛ fwɛti gooŋ lu. Ɛ tɛ̀ nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi, be shi fe, si nchi wu be wɛki. \c 24 \s Jiso bo li kwe-e \r (Maacho 28:1-10; Mak 16:1-8; Jɔɔŋ 20:1-10) \p \v 1 Jobɛ chi bɛshiinshi bɛ chi ka, mɛɛŋ lɛ ŋ'wori li jobɛ chi ŋkosi li fuu li. Bukɛɛŋ baa, dzɔ mɛɛŋ mɛ be tɛ̀ nachɛ be gɛɛŋ fɛ dziŋ fɛ-ɛ. \v 2 Le be gɛɛŋ be bo fe, be ŋɛŋ ɛ bɛ biiŋgi tɛtɛ chi bɛ tɛ̀ baŋɛ fweeŋ wu dziŋ yɛ lu. \v 3 Be lɛ be gɛɛŋ lɛ dziŋ lɛ lu. Be ti mɛɛŋ ki ŋɛŋ kɛ gwini chi Taa Jiso-o le kɛ. \v 4 Be leŋ fe be tɛti maa. Fi ka le buniŋ bamu bɛfɛ tɛ̀ leŋ li bee lichiŋ, ɛ be chuumɛ ndú yi ncherere yi miɛŋini. \v 5 Bukɛɛŋ bɛlu tɛ̀ chɛŋ ŋge, be biee be toŋ bikoo bi bee fɛkwiiŋ. Buniŋ baa bii li bee laa, “Ɛ la fi nɛ wɛki wi wu mɛɛŋ yoŋ li biŋkwi-i linti? \v 6 Wu fɛni kɛ, wu bo wɛ li kwe-e. Nɛ kimi fiee fi tɛ̀ tee beŋ mfi wu nɛ tɛ̀ mɛɛŋ Galilii. \v 7 Tɛ tee le, ‘Bɛ kɛmi baa le bɛ nyɛ Ŋwanɛwi li tsaŋ yi bɛniiŋ bɛ bifi-i, be taaŋ wu li kintaaŋ li, ke bo jo taa, bo li kwe-e.’” \p \v 8 Be kimi fiee fi Jiso tɛ̀ tee li bee. \v 9 Be dza fɛ dziŋ, be kaari be to lijiŋ be gɛɛŋ be tee biee bini bichu li bɔɔŋ bee bɛ kintutu bɛ yoofi ntsɔ mumkpaŋ mɔɔ bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ biki wu. \v 10 Bukɛɛŋ bɛ tɛ̀ tee fiee fi tɛ ka filu li bɔɔŋ bɛ nto-oŋ bɛ Jiso baa tɛ̀ nuuŋ Maariya Madaliŋ, Joana mɔɔ Maariya wu ni Jeeŋ bɛ bukɛɛŋ bamu. \v 11 Be woo tefɛ chilu lamfaa, be faaŋ mbeenchɛ. \v 12 Se nuuŋ le, Pita tɛ̀ dza nɛɛ we, letɛ gɛɛŋ bo fɛ dziŋ fɛlu, guumɛ bichɛ lɛ dziŋ lɛlu, ŋɛŋ nuuŋ ndú yi miɛɛfii yi bɛ tɛ̀ fiɛɛmɛ Jiso fe yɛ. Se biee dza karisi tuu lijiŋ bɛ chɛnɛ kii fiee fi ka. \s Bɛniiŋ bamu ŋɛŋ Jiso lɛ dze yi Ɛmayɔ-ɔ \r (Mak 16:12-13) \p \v 13 Fi tɛ̀ dza fi ka le, booyaa bɛniiŋ bamu bɛfɛ bɛ tɛ̀ biki Jiso tɛ̀ dza Jɛrosalɛŋ be giiŋgi li kitoŋ kimu ki bɛ teenyi le Ɛmayɔ, ki tɛ̀ nuuŋ si bɛma mfomɛnyaaŋ mbochu fe.\f + \fr 24:13 \fr*\ft Ma mumkpaŋ nuuŋ bɛntaŋ bɛ ndɛndɛ lɛ nchuki bɛ gii mfomɛnyaaŋ (1, 700).\ft*\f* \v 14 Be tɛ̀ giiŋgi be tiiti li yi yi bee kii biee bi tɛ̀ ka bini bichu. \v 15 Si be tɛ̀ tiiti biee bini be tuu fe lɛ, Jiso kibɛɛ tɛ̀ bɛ deŋgi bee be. \v 16 Fiee fimu fɛ le be kɛɛ kɛ wu kɛ. \v 17 Jiso se dza bii li bee laa, “Ɛ la fi nɛ tiiti kii fi li yi yinɛ si nɛ giiŋgi ni?” Si tɛ̀ bii lɛ, be tuu be leŋ bɛ nshiiŋ li mɛnshi mɛ bee. \v 18 Wumu lɛ bee lɛnti wu bukooŋ bwee tɛ̀ nuuŋ le Klofas bii li wuu laa, “Ɛ wɛ kwaa wu nuuŋ kilɔ Jɛrosalɛŋ fɛni wu mɛɛŋ ki woo kɛ biee bi ka li jo yini kɛ ni?” \p \v 19 Bii laa, “Biee bi la?” Be tuu le, “Biee bi tuu bi ka bɛ Jiso wu Nasarɛ. Wi wuni tɛ̀ nuuŋ ntomfɔŋ wu Nyɔ, biee bi tɛ̀ feti mɔɔ bi tɛ̀ tiiti tɛ̀ nuuŋ bintɛwa bi biee lɛ. Tɛ nuuŋ wi wu nyɔŋa li Nyɔ-ɔ limfwe bɛ li bɛniiŋ bɛchu-u. \v 20 Bɛte muntofi bɛnɔŋa bɛnɔŋa bɛ bɛniiŋ bɛ sɛki kwɛɛŋ wusɛŋ tuu be nyɛ wu le bɛ wo. Bɛ se taaŋ wu li kintaaŋ li. \v 21 Tɛ tɛ̀ bichi limfwe li wuu le, ɛ wu wu gii buu bɛniiŋ bɛ Isɛlɛɛ li tsaŋ yi ŋgɛ-ɛ. Se nuuŋ le, bɛŋ yaa jo taa si biee bini tuu bi ka. \v 22 Fimu fiɛɛ le bukɛɛŋ bamu li kintutu kisɛŋ be be tee fiee fi fieeŋgi bee, le be tuu be bo be gɛɛŋ fɛ dziŋ taantaaŋ, \v 23 be mɛɛŋ ki ŋɛŋ kɛ gwini chee le kɛ. Le be kaari be to lijiŋ, be tee le be ŋɛŋ baa bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ si kifiee, be tee be le Jiso wɛ we. \v 24 Bɛniiŋ bamu li kintutu kisɛ-ɛŋ gɛɛŋ fɛ dziŋ fɛlu be ŋɛŋ nɛɛ si bukɛɛŋ baa be be tiiti, se nuuŋ le, be se mɛɛŋ baa ki ŋɛŋ Jiso kɛ.” \p \v 25 Jiso kweeŋ li bee le, “Yeee, bibere bini, shéŋ yinɛ yɛɛ wɛɛ ŋge le nɛ beŋ biee bi bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ tɛ̀ tiiti. \v 26 Nɛ kii yɛ le Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ tɛ̀ kɛmi le ki ŋɛŋ bɛŋgɛ bani, ki se lɛ li bunɔŋa bu kii ni?” \v 27 Jiso se bɛchi naanyi li bee biee bichu bi bɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ kii wu, mbɛɛchɛ li bi Mɔɔsɛ tɛ̀ tsɛki, gɛɛŋ bo fɛ bi bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ tɛ̀ tsɛɛ. \v 28 Le be bɛ be bo li kitoŋ ki be tɛ̀ giiŋgi fe kɛɛ lichiŋ, Jiso fɛ kɛɛ kɛtɔɔ fe. \v 29 Be lɛkɛ wu ŋge be tee le, “Tɛ gɛɛŋ tɛ tsi. Lɛkuuŋ jiŋ laa ŋge, mfi gɛɛŋɔ ŋge,” Se beŋ le gɛɛŋ tsi bee be. \v 30 Be se gɛɛŋ, le be ni be jii biee, dzɔ tsee yi kibele, nyɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ, booyɛ nyɛ li bee. \v 31 Mfwaa mumkpaŋ nɛɛlɛ, lii yibe gwiyɛ, be se biee be kɛɛ wu. Jiso la be lɛ lii. \v 32 Be shɛ be tiiti li yi yi bee le, “Mɔɔ shéŋ yisɛŋ bee yi yuusɛ mfi wu bee tiiti li bee li lɛ dze, fɛ bee naanyi biee bi lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ li bee li ni?” \p \v 33 Be se biee be dza mfwaa mumkpaŋ li mfi wulu-u be to Jɛrosalɛŋ. Le be gɛɛŋ, be ŋɛŋ bɔɔŋ bɛ Jiso bɛ kintutu bɛ yoofi ntsɔ mumkpaŋ baa ɛ be banchɛ kintsii kimumkpaŋ bɛ bɛniiŋ bamu bɛ gii be shiiŋ be biki wu. \v 34 Be tee le, “Chɛɛŋ, Taa wusɛŋ boɔ li kwe-e. Bee taa wu busɛ lɛ Simu lii.” \v 35 Be tuu be tee tɛ be fiee fi tɛ̀ ka bɛ be lɛ dze, be naanyɛ mɔɔ si be be kɛɛ wu mfi wu bee booyi kibele. \s Jiso busɛ lɛ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u lɛnti \r (Maacho 28:16-20; Mak 16:14-18; Jɔɔŋ 20:19-23) \p \v 36 Nɛɛ si be tɛ̀ mɛɛŋ be tiiti lɛ, Jiso kibɛɛ dza busɛ lɛ bee lɛnti yɛsi be le, “Kimbɔnɛ nuuŋ bɛ beŋ.” \v 37 Be dzakɛ be kɛɛti, be tɛ̀ chɛŋ, be beechi le be ŋɛŋ baa nuuŋ ŋkuubee. \v 38 Se bii li bee laa, “Nɛ chɛndi la? Fi geeŋ fi nɛ mɛŋɛ mi? \v 39 Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ tsaŋ yɛɛŋ bɛ bikaa bieŋ nɛ se kɛɛ le ɛ mi kibɛɛ. Mɔnchɛ yɛɛŋ yi yɛɛŋ nɛ kɛɛ, kifɛ ŋkuubee ti kɛmi yɛ nyaŋ bɛ biŋkomfu si nɛ ŋɛŋ mi kɛmi ni kɛ.” \v 40 Le tee lɛ, biee doonchɛ tsaŋ yee bɛ bikaa biee li bee. \v 41 Be bichɛ Jiso, be woo bujɔŋ, be ta maa. Fi yaa be mbeenchɛ le ɛ wu. Dza bii li bee laa, “Nɛ kɛmi baa fiee fijɛ fɛni ni?” \v 42 Be dzɔ kiŋkɛ ki nsuuŋ yi bɛ kuni, be nyɛ wu. \v 43 Fi ji lɛ be lii. \p \v 44 Se tee li bee le, “Biee bi nɛ ŋɛŋ bɛŋ bini nuuŋ bi ntɛ ntiiti beŋ kii bi mɛɛŋ tɛɛbeŋ. Ntɛ̀ ntee le, biee bichu bi bɛ tɛ̀ tsɛɛ kii mi lɛ bɛnchi bɛ Mɔɔsɛ-ɛ, bɛ lɛ Biŋwaati bi bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ mɔɔ lɛ kiŋwaati ki n'yɔɔnchɛ, kɛmi le bi bɛ bi kɔchɛ.” \v 45 Se gwiyɛ bufii bubee, be kɛɛ biee bi nuuŋ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ. \v 46 Se tee le, “Bɛ tɛ̀ tsɛɛ le, Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ kɛmi le ki ŋɛŋ ŋgɛ ki kwi, ke bo jo taa, ki bo li kwe-e. \v 47 Fi se fiɛɛ tɛ le, bɛ gii bɛ bɛchi Jɛrosalɛŋ bɛ ni bɛ fenjisi li bitoŋ bichu-u kii bukooŋ bwee, le bɛniiŋ bɛchu fiiki shéŋ yibe, Nyɔ feeki bifi bi bee. \v 48 Ɛ beŋ bani nɛ gii nɛ ni nɛ tiifi biee bini bi nɛ ŋɛŋ baa bɛ lii yinɛ. \v 49 Yikɛ yɛɛŋ nɛ woo, ŋgii ntuumi nya yi Taa tɛ̀ kaachɛ beŋ lu. Si fi nuuŋ lɛ, ba yɛɛŋ fɛ kitoŋ kini nɛ ni nɛ tɛngi buŋga bu gii bu shee liboo bu bɛ li be-eŋ.” \s Jiso yɛɛ liboo \r (Mak 16:19) \p \v 50 Dzɔ be bo bɛ be fɛ kitoŋ kilu-u, le bee be gɛɛŋ be bo li kitoŋ ki Bɛtani lichiŋ, tsaaki bibɛnu biee liwe, tiiŋ mwɛ li bee. \v 51 Si tɛ̀ mɛɛŋ tiŋgi mwɛ li bee lɛ, biee dza yɛki liboo, se yɛɛ layɛ. \v 52 Be se nyɛ kiyɔɔni ki nɔŋa li wuu, be se dza fe be to Jɛrosalɛŋ bɛ kinɛɛtinɛ ki kinɔŋa li shéŋ yi be-e. \v 53 Be tɛ̀ giiŋgi be shiiti li yih yi muntofi, be yɔɔnchi Nyɔ mfi kwi.