\id JHN - Sari \ide UTF-8 \h Jɔɔŋ \toc1 Ntoŋ wu dzeeŋ wu kii Jiso si Jɔɔŋ tɛ̀ tsɛɛ \toc2 Jɔɔŋ \toc3 Jɔŋ \mt2 Ntoŋ wu dzeeŋ wu kii Jiso si \mt1 Jɔɔŋ \mt2 tɛ̀ tsɛɛ \imt1 Fiee fi nuuŋ lɛ Kiŋwaati ki Jɔɔŋ lɛ kini \ip Ntoŋ wu dzeeŋ wuni wu Jɔɔŋ tɛ̀ tsɛki tiifi le Jiso nuuŋ Jɛ yi Nyɔ yi tɛ̀ nuuŋ kituŋ fɛ mbɛɛchɛ yi se ba yi nuuŋ lu ma nsiŋ, ɛ yi yi tɛ̀ dza yi to wiwoŋ, kiŋwaati kilu kibɛɛ tiiti le ntoŋ wu dzeeŋ wuni nuuŋ wu bɛ tɛ̀ tsɛɛ le bɛniiŋ bɛ teenyi nuuŋ be beŋ le Jiso nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ, tuu nuuŋ Ŋwanɛ Nyɔ, le ɛ be gɛɛ shéŋ li wuu, be se kɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ (20:31). \ip Fiee fi Jɔɔŋ tsɛɛ lɛ kiŋwaati kini, wu ka wu tsɛɛ nuuŋ kii kinderi ki nuuŋ Ntsɛ wu kimakɛ wu nuuŋ kii Krai. Kinderi kini nuuŋ kin'yokisɛ ki bɛchi dɛɛni, ki nuuŋ li bɛniiŋ bɛ beenchi le Jiso nuuŋ dze nuuŋ chɛɛŋ, wu wu nuuŋ ntsɛ. Dze yimi yi Jɔɔŋ tsɛɛ kiŋwaati kini le yi gbɛŋgi yi nuuŋ chichi ɛ yi doonchi si Jiso tɛ̀ dzeti biee bi bɛniiŋ kii li ntsɛ wuni tiifi si biee bi li fiana ti nuuŋ. \iot Bikoo bi biee bi lɛ Kiŋwaati kini-i \io1 1:1-18 Mbɛɛchɛ wu kii Jɛ yi tɛ̀ to wiwoŋ \io1 1:19-51 Kii Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ mɔɔ bɔɔŋ bɛ kintutu bɛ Jiso-o bɛ ŋkosi \io1 2:1–12:50 Kii si Jiso tɛ̀ deŋgi feti nimɛ chee \io1 13:1–19:42 Kii jo yi Jiso yi kimɛrisɛ Jɛrosalɛŋ bɛ bintsii bi le \io1 20:1-31 Kii si Taa Jiso tɛ̀ bo li kwe, doonchɛ yi yee li bɛniiŋ bee li \io1 21:1-25 Kimɛrisɛ: Jiso doonchɛ yi yee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu Galilii \c 1 \s Jɛ to wiwoŋ \p \v 1 Fɛ mbɛɛchɛ-ɛ Jɛ tɛ̀ nuuŋ lu. Jɛ yilu tɛ̀ nuuŋ bɛ Nyɔ, Jɛ yilu tɛ̀ nuuŋ Nyɔ. \v 2 Yi tɛ̀ nuuŋ lu fɛmbɛɛchɛ-ɛ bɛ Nyɔ. \v 3 Nyɔ tɛ̀ tɔŋ biee bichu kɛti li tsaŋ yee li. Fiee fimu nuuŋ yɛ lu mɔɔ nuuŋ fimumkpaŋ fi bɛ tɛ̀ tɔŋ fuki yi siŋ kɛ. \v 4 Kɛmɔɔ ntsɛ li yi yee li, ntsɛ wulu se nuuŋ kiŋ'wofu li bɛniiŋ li. \v 5 Kiŋ'wofu kilu bɛndi kɛɛ li kijibɛ-ɛ, kijibɛ kilu se nuuŋ tɛ nyiimi kiŋ'wofu kilu kɛ.\f + \fr 1:5 \fr*\ft Kɛ le, kijibɛ kilu nyɛ ki tɛ kɛɛ wu kɛ.\ft*\f* \p \v 6 Wumu tɛ̀ nuuŋ lu wu Nyɔ tɛ̀ toŋ bukooŋ bwee nuuŋ le Jɔɔŋ. \v 7 Tɛ̀ bɛ le tee kii kiŋ'wofu kilu, le leŋ lɛ nsa wu ki-i lɛjiŋ, le ke se fɛ bɛniiŋ bɛchu gɛɛ shéŋ li kiŋ'wofu kilu-u. \v 8 Wu wu Jɔɔŋ kibɛɛ tɛ̀ nuuŋ yɛ kiŋ'wofu kilu kɛ. Tɛ̀ bɛ nɛɛ le leŋ nuuŋ lɛ nsa wu kiŋ'wofu kilu-u lɛjiŋ. \v 9 Kiŋ'wofu ki chɛɛŋ ki doonchi kiŋ'wofu li bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ bɛ li nshɛ yini-i. \p \v 10 Tɛ nuuŋ li nshɛ yini-i, nshɛ yini nuuŋ yi Nyɔ tɛ̀ tɔŋ kɛti li tsaŋ yee li, se nuuŋ le, bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ yini-i se ti mɛɛŋ wu ki kɛɛ kɛ. \v 11 Tɛ̀ bɛ li nshɛ ye-e, bɛniiŋ bee se ba wu ki fi kɛ. \v 12 Se nuuŋ le, li bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ fi wu, be gɛɛ shéŋ li wuu, nyɛ buŋga li bee le be ni be nuuŋ bɔɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ. \v 13 Bɔɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ bani nuuŋ yɛ bɛ bɛ biɛ be biki ŋgɔŋ mɛ kini-i, kɛ bɛ kiŋkɔŋgisɛ ki wi-i, kɛ biɛrɔ chi wiwoŋ kɛ. Bɛ biɛ baa be biki nuuŋ biɛrɔ chi nuuŋ chi Nyɔ-ɔ. \p \v 14 Jɛ yilu tɛ̀ to wiwoŋ se tsiiŋ lɛ bee li lɛnti, tɛ̀ yisɛ bɛ kiŋkɔŋgisɛ ki Nyɔ-ɔ bɛ chɛɛŋ. Tɛ tɛ̀ ŋɛŋ bunɔŋa bwee. Bunɔŋa bu nuuŋ bu Ŋwaŋ wu dza fɛ Tee li kwaa. \p \v 15 Jɔɔŋ tɛ̀ leŋ lɛ nsa lɛjiŋ kii wu se dzɛŋgi tiiti le, “Wuni nuuŋ wi wu ntɛ̀ ntiiti kii wu ŋkweŋgi le, ‘Wi wu bɛɛ lɛ mi jiŋ kuuɔ yɛki mi, kifɛ tɛ̀ saa wu nuuŋ lu, nse naa nuuŋ lu.’” \v 16 Si wu yisɛ bɛ kiŋkɔŋgisɛ ki Nyɔ-ɔ lɛ, se nyɛɛɔ bee bɛchu kiŋkɔŋgisɛ li kiŋkɔŋgisɛ-ɛ. \v 17 Tɛ kii baa le Nyɔ tɛ̀ nyɛ bɛnchi kɛti li tsaŋ yi Mɔɔsɛ-ɛ. Se nuuŋ le, kiŋkɔŋgisɛ ki Nyɔ-ɔ bɛ chɛɛŋ bɛ biɛɛ bi kɛti li tsaŋ yi Jiso Krai. \v 18 Wi nuuŋ yɛ lu wu saa wu ŋɛŋ Nyɔ kɛ. Ɛ nɛɛ Ŋwani kwaa wu ba nɛɛ wu wu nuuŋ li Tee li lichiŋ wu fɛɔ tɛɛbeŋ se kɛɛ yi. \s Wi wu tɛ̀ nuuŋ Jɔɔŋ Nlisulidzɔɔ \r (Maacho 3:1-12; Mak 1:1-8; Luk 3:1-18) \p \v 19 Fini nuuŋ fiee fi Jɔɔŋ tɛ̀ tee mfi wu bikoo bi Bɛjuu bi Jɛrosalɛŋ tɛ̀ toŋ bɛte muntofi bɛ bɛniiŋ bɛ kini ki Lebi-i le be bii li Jɔɔŋ li laa, ɛ wu noo le. \v 20 Jɔɔŋ tɛ̀ mɛɛŋ ki faaŋ kɛ ntusu mbifu wu be kɛ. Tɛ̀ yɔ bɛ kimfimɛ kee le, “Ɛ mi wu nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ kɛ.” \v 21 Be se bii li wuu laa, “Ɔ se nuuŋ noo? Ɔ nuuŋ Ɛlaja ni?” Se tuu li bee le, “Ɛ mi Ɛlaja kɛ.” Be se tuu be bii li wuu laa, “Ɛ wɛ Ntomfɔŋ wu Nyɔ wɛ ni?”\f + \fr 1:21 \fr*\ft Bɛjuu kinɔŋatɛ tɛ̀ŋgi ntomfɔŋ wu Nyɔ wu Ɛlaja le kaari bɛ nachɛ dze yi Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ (Malaki 4:5), bamu tɛŋgi ntomfɔŋ wu Nyɔ wu nuuŋ si Mɔɔsɛ (Ditoronomi 18:15).\ft*\f* Se faaŋ. \v 22 Be se tuu be bii li wuu laa, “Ɔ se nuuŋ noo? Ɔ tee le la kii kikoo ko? Tee nɛɛ bee, tɛ kɛmɛ fiee fi tɛ karisi baa tɛ gɛɛŋ tɛ laŋɛ li bɛniiŋ bɛ bee be toŋ bee.” \v 23 Jɔɔŋ se tuu li bee si Ɛsaya wu ntomfɔŋ wu Nyɔ tɛ̀ tee le, \q1 “Ɛ mi jɛ yi dzɛŋgi libuka le, \q1 ‘Bɛ leeki dze yi Taa yi ni yi nuuŋ tsaaŋ.’” \p \v 24 Bɛniiŋ bani tɛ̀ nuuŋ Bɛfarasii bɛ tɛ̀ toŋ be. \v 25 Be bii li Jɔɔŋ li laa, “Ɔɔ nuuŋ yɛ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ, kɛ Ɛlaja, kɛ Ntomfɔŋ wu Nyɔ wɛɛ kɛ, ɔ se tɛ̀ lisi bɛniiŋ li dzɔɔ kii la?” \v 26 Jɔɔŋ se tuu li bee le, “Nlisɔɔ fieŋ bɛniiŋ nuuŋ li dzɔɔ kwaa, se nuuŋ le wumu wɛ lu li be-eŋ linti, nɛ se tɛ kɛɛ wu kɛ. \v 27 Ɛ wu wu bɛɛɔ lɛ mi-i jiŋ, mmɛɛŋɔ ki kɔchɛ kɛ le mfanchɛ kikpɔ kee kɛ.” \v 28 Fiee fini fichu tɛ̀ kɛti nuuŋ Bɛtani Dzɔɔ yi Joodaaŋ liwiŋ fɛ Jɔɔŋ tɛ̀ lisi bɛniiŋ li dzɔɔ. \s Jɔɔŋ doonchɛ Ŋwaaŋ Nshɔɔŋ wu Nyɔ li bɛniiŋ li \p \v 29 Le butuu woo, Jɔɔŋ ŋɛŋ si Jiso bɛɛ, se tee le, “Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, wuni nuuŋ Ŋwanɛ Nshɔɔŋ wu Nyɔ yi tsakisi bibifi bi li nshɛ-ɛ! \v 30 Ɛ wu wu ntuu ntiiti kii wu ŋkweŋgi le, ‘Wi wumu bɛɛɔ lɛ mi-i jiŋ wu ko wu yaa mi, kifɛ tɛ̀ saa wu nuuŋ lu ŋkosi, nse naa ntuu nuuŋ lu.’ \v 31 Mi kibɛɛ ntɛ̀ ŋkii yɛ mɔɔ wu kɛ. Se nuuŋ le, ntɛ̀ mbɛ nlisi bɛniiŋ li dzɔɔ le ke bɛniiŋ bɛ Isɛlɛɛ se kɛɛ wu.” \v 32 Jɔɔŋ tɛ̀ tuu kweeŋ le gii leŋ lɛ nsa wu Jiso lɛjiŋ tee le, “Ntuu ŋɛŋ si Fiana shiiti yi bɛɛ liboo si kibimɛ lɛ, yi bɛ yi geri li wuu. \v 33 Mi kibɛɛ ntɛ̀ ŋkii yɛ mɔɔ fieŋ wu kɛ. Se nuuŋ le, wi wu tɛ̀ toŋ mi le mbɛ ni nlisi bɛniiŋ li dzɔɔ tɛ̀ tee li mi-i le, ‘Wi wu ɔ gii ɔ ŋɛŋ si Fiana shee liboo yi bɛ yi geri li wuu, ɛ wu wu gii ni lisi bɛniiŋ nuuŋ li tsaŋ yi Fiana yi Waaŋ li.’ \v 34 Fini nuuŋ fiee fi ntɛ̀ ŋɛŋ, nse ntuu nlemi lɛ nsa wulu lɛjiŋ ntiiti le wi wuni nuuŋ Ŋwanɛ Nyɔ.” \s Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ saa be nuuŋ bɔɔŋ bɛ Jiso-o bɛ kintutu-u \p \v 35 Le butuu woo, Jɔɔŋ tɛ̀ tuu leŋ fɛ tɛ̀ lemi bɛ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u bɛfɛ. \v 36 Dza ŋɛŋ si Jiso deŋgi kɛti, tee le, “Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, wuni nuuŋ Ŋwaaŋ Nshɔɔŋ wu Nyɔ.” \p \v 37 Le bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u bɛ bɛfɛ baa woo si wu tee lɛ, be se dza be biki Jiso. \v 38 Jiso fiiki yi ŋɛŋ si be biki wu, bii li bee laa, “Nɛ wɛki nuuŋ la?” Be bii li wuu laa, “Labai, ɔ tsiiŋ fɛŋ?” (Bukooŋ bu Labai buni nuuŋ le, “Wi wu Ntiifɛ wu Nyɔŋa.”) \v 39 Jiso se tuu li bee le, “Bɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ.” Be gɛɛŋ be ŋɛŋ fɛ tɛ̀ tsiiŋ. Bee be shi nsiiŋ lɛkuuŋ jiŋ. Mfi wu be tɛ̀ biki wu tɛ̀ nuuŋ nɛɛ si jobɛ bikaa binɛɛ lɛ fɛmfo-o. \v 40 Wi mumkpaŋ li bɛniiŋ bɛ bɛfɛ bɛ tɛ̀ woo si Jɔɔŋ yɔ be se dza be biee Jiso tɛ̀ nuuŋ Andolo ŋwaani Simu Pita. \v 41 Andolo wulu gɛɛŋ mfwaa mumkpaŋ gɔɔŋ ŋwaani wu Simu, tee li wuu le, “Tɛ ŋɛŋ baa Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ kituŋ” (ki nuuŋ le Krai). \v 42 Se nuuŋ le, se dzɔ Simu gɛɛŋ bɛ wu lɛ Jiso-o. Jiso bichɛ wu ni fwiiŋ, tee le, “Ɛ wɛ Simu wu ŋwanɛ Jɔɔŋ. Bɛ gii bɛ ni bɛ teenyɔ wɛ le Sɛfa.” (Bukooŋ bu Sɛfa buni nuuŋ le Pita).\f + \fr 1:42 \fr*\ft Bu nuuŋ le Tɛtɛ.\ft*\f* \s Jiso teeŋ Fili bee Natanya \p \v 43 Le butuu woo, Jiso se ŋɛŋ le gii gɛɛŋ kimbɛ ki Galilii. Gɛɛŋ ŋɛŋ Fili, tee li wuu le, “Ɔ biki mi.” \v 44 Fili wuni tɛ̀ nuuŋ wi wu li kitoŋ ki Besaida-a. Kitoŋ kini tɛ̀ nuuŋ ki Andolo bee Pita. \v 45 Fili se gɛɛŋ gɔɔŋ Natanya tee li wuu le, “Tɛ ŋɛŋ baa wi wu Mɔɔsɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki bɛnchi kii wu bɛ ki bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ tɛ̀ tsɛɛ tɛ kii wu wɛ kituŋ. Wi wuni nuuŋ Jiso wu Nasarɛ wu ŋwanɛ Jɔsɛ.” \v 46 Natanya tuu li wuu laa, “Fiee fi dzeeŋ nuuŋ naa fi bo Nasarɛ ni?” Fili tee li wuu le, “Bɛ ɔ ŋɛŋ.” \v 47 Jiso dza ŋɛŋ si Natanya bɛɛ, tee kii wuu le, “Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, wi wuni wɛ nuuŋ wi wu Isɛlɛɛ kibɛɛ. Ntsɛ wu kimfi nuuŋ yɛ li wuu bwiŋ kɛ.” \v 48 Natanya se bii li Jiso laa, “Ɔ geeŋ ɔ se kɛɛ mi?” Jiso tee li wuu le, “Fɛ Fili bee bɛɛ le teeŋ wɛ, nuuŋ ɛ mbee saa mi ŋɛŋ wɛ lɛ kinyi ki kiti ki fig lɛ kɛɛ.”\f + \fr 1:48 \fr*\ft Kiti ki “fig” ki kwɛɛŋ wu Isɛlɛɛ nuuŋ bɛ tɛ shiiŋ tuu bejii muntaaŋ mulu.\ft*\f* \v 49 Natanya tuu li wuu le, “Labai, ɛ wɛ Ŋwanɛ Nyɔ! Ɛ wɛ Mfɔŋ wu Isɛlɛɛ!” \v 50 Jiso se tee li wuu le, “Ɔ se beŋɔ dɛɛni kifɛ mi nteeɔ li wɛ-ɛ le mbee nsaa mi ŋɛŋ wɛ lɛ kinyi ki kiti kɛɛ ni? Ɔ gii ɔ ŋɛŋ biee bi kuu bi yɛki bini.” \v 51 Jiso se tuu tee li wuu le, “Ntiitɔɔ beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le nɛ gii nɛ ŋɛŋ si kiboo gwiyɛ, bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ yɛki, be shiiti li Ŋwanɛwi-i.” \c 2 \s Jiso fiiki dzɔɔ yi to mbiiŋ \p \v 1 Le jo bo taa, bɛ tɛ̀ gii bɛ feti tsɔnɔ chi bugoo lɛ li kitoŋ ki Kana-a kimbɛ ki Galilii, ni Jiso nuuŋ fe. \v 2 Bɛ tɛ̀ teeŋ tɛ mɔɔ Jiso bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u fɛ tsɔnɔ chilu-u. \v 3 Mbiiŋ tɛ̀ dza me ma, ni Jiso ku li wu tee li wuu le, “Be mɛɛŋ yɛ be kɛmi mbiiŋ kɛ.” \v 4 Jiso tuu li wu le, “Kwɛɛŋ, ɔ kuti li mi kii la? Mfi wɛŋ mɛɛŋɔ saa ki kɔchɛ kɛ.” \v 5 Ni tee li bɛniiŋ bɛ gabi baa le, “Fiee fichu fi wu tee le nɛ fɛ, nɛ fɛ.” \v 6 Tɛɛŋ tɛ̀ gii yi nuuŋ fe busɔɔ yi bɛ tɛ̀ fɛ bɛ ta. Tɛɛŋ yini nuuŋ yi Bɛjuu tɛ̀ shiiŋ be giki dzɔɔ le, be tsootsi bikoo bi bee lu, le be ni be wuuti lɛ Nyɔ lii. Tɛnɛ chi mumkpaŋ tɛ̀ dzeti bɛ tasa bɛ dzɔɔ lɛ si gwii mfomɛnyaaŋ ntsɔ bɛtiinu (75) Mbochu bɛ tasa gwii bɛ yoofi ntsɔ bɛtiinu (115). \fig Tɛɛŋ yi ta busɔɔ|alt="Six stone jars" src="lb00135c.tif" size="col" copy="Louise Bass" ref="2:6"\fig* \v 7 Jiso dza tee li bɛniiŋ bɛ gabi-i bɛlu le, “Kwɛ yɛɛŋ dzɔɔ nɛ yiiki tɛɛŋ yini lu.” Be se kwɛ dzɔɔ be yiiki lɛ tɛɛŋ yilu-u, yi yisɛ. \v 8 Se biee tee li bee le, “Kɔbi yɛɛŋ yimi dɛɛni nɛ gɛɛŋ bɛ yi fɛ te gabi-i.” Be se kɔbi be gɛɛŋ bɛ yi. \v 9 Te gabi fi dzɔɔ yilu mɔŋ, woo ɛ yi to mbiiŋ. Mɛŋɛ laa mani mbiiŋ buti fɛŋ le. (Se nuuŋ le, bɛniiŋ bɛ gabi bɛ tɛ̀ kwɛ dzɔɔ yilu tɛ kii fɛ me buti fe.) Te gabi teeŋ nyuŋ wutso, \v 10 bii li wuu laa, “Bɛniiŋ ti bɛɛ be saa be gachɛ nuuŋ mbiiŋ mɛ dzeeŋ fɛ tsɔnɔ-ɔ, fɛ bɛniiŋ woŋ be fukɛ kituŋ, be se gachɛ mɛ ti dzeeŋ yɛ kɛ maa. Ɔ tuu ɔ gɛɛ fio mbiiŋ mɛ dzeeŋ ɔ bɛ bɛ me nuuŋ dɛɛni ni?” \v 11 Fini tɛ̀ nuuŋ fiee fi ŋkosi fi doonchi bunɔŋa bu Jiso fi tɛ̀ fɛ lɛ biee bi doonchi bunɔŋa bwee li. Tɛ̀ fɛ fiee fini li kitoŋ ki Kana-a ki kimbɛ ki Galilii. Si tɛ̀ fɛ lɛ, fi se doonchɛ bunɔŋa bwee, bɔɔŋ bee bɛ kintutu gɛɛ shéŋ li wuu. \p \v 12 Lɛjiŋ lɛ lu, Jiso dza bɔɔ Kapanuŋ bee ni mɔɔ bɛŋwaani bɛ buniŋ bɛ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u, bee be tsi le jo niiŋ. \s Jiso kooŋ bɛniiŋ bɛ wa-aŋ li yih yi muntofi yi Nyɔ-ɔ \r (Maacho 21:12-13; Mak 11:15-17; Luk 19:45-46) \p \v 13 Jobɛ chi Tsɔnɔ chi Bɛjuu chi bɛ teenyi le N'yafuwe tɛ̀ bɛɛ tsɛkɛtsɛkɛ, Jiso dza yɛɛ Jɛrosalɛŋ. \v 14 Le gɛɛŋ bo li yih yi muntofi-i, ŋɛŋ bɛniiŋ bɛ tɛ kabini bɛnaŋ bɛ nshɔ́ɔŋ mɔɔ bibimu mɔɔ bɛ tɛ̀ fikisi kwa ɛ be sheeyɛ. \v 15 Dzɔ bɛkuu nachɛ seh lu, kooŋ be bɛchu bɛ wu, kooŋ mɔɔ nshɔ́ɔŋ bɛ bɛnaŋ buu li yih yi muntofi-i. Se tuu taashɛ kwa wu bɛniiŋ bɛ tɛ̀ fikisi kwa baa, bachɛ bideŋ bi bee, \v 16 tee li bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kabini bibimu baa le, “Dzɔɔ yɛɛŋ biee bini nɛ dza bɛ bi fɛni. Kiiŋ nɛ ni dzɔɔ yih yi Taa nɛ tuu yi to yih yi waŋ kɛ.” \v 17 Si tɛ̀ tee lɛ, bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u biee be kimi fiee fi bɛ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ le, “Kiŋkɔŋgisɛ ki nɔŋa ki ŋkɛmi li yih ya-a gii ki wo mi buwo.” \p \v 18 Bikoo bi Bɛjuu lɛ se bii li wuu laa, “Fiee fi doonchi bunɔŋa bwo fi ɔ nuuŋ ɔ fɛ le ɔ doonchɛ li bee li le bɛ nyɛ baa wɛ buŋga bufɛrɛ fini nuuŋ la?” \v 19 Jiso tuu li bee le, “Shaanshɛ yɛɛŋ yih yi muntofi yini, ŋgii ntuu ndzɔɔ jo taa kwaa ŋkari nleeki yi we.” \p \v 20 Bɛjuu bɛlu se bii li wuu laa, “Fi tɛ̀ dzɔ biya mbaanyɛɛ ntsɔ busɔɔ ŋgwanu yih yi muntofi yini, ɔ se gii ɔ dzɔɔ fio nuuŋ jo taa ɔ leeki yi we ni?” \v 21 Se nuuŋ le, Jiso tɛ tiiti kii yih yi muntofi yini lɛ nuuŋ yi yee. \v 22 Bɛdɛɛni, mfi wu tɛ̀ bo li kwe-e, bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u tuu be kimi le fini nuuŋ fiee fi tɛ̀ tiiti fiɛɛ. Be se beŋ fiee fi nuuŋ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ, be beŋ tɛ mɔɔ n'yɔru wu Jiso tɛ̀ yeti. \p \v 23 Si Jiso tɛ̀ nuuŋ Jɛrosalɛŋ fɛ Tsɔnɔ chi N'yafuwee chini ni, bɛniiŋ ŋge tɛ̀ gɛɛ shéŋ li wuu kii biee bi doonchi bunɔŋa bwee bi tɛ̀ feti. \v 24 Se nuuŋ le, Jiso tɛ̀ mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ fiee bufii bwee lɛ bee kɛ, kifɛ tɛ̀ kii bɛniiŋ bɛchu si be nuuŋ. \v 25 Tɛ̀ mɛɛŋ ki waaŋ kɛ le wi wumu shee tee wu kii wumu kɛ, kifɛ wu kibɛɛ tɛ̀ gii kii fiee fi wiwoŋ kɛmi lɛ mwɛ shéŋ. \c 3 \s Jiso tee Nikodɛmu kii biɛrɔ chi fɛŋ \p \v 1 Wi wu kintutu ki Bɛfarasii wumu tɛ̀ nuuŋ lu bɛ teenyi wu le Nikodɛmu, ɛ tɛ̀ nuuŋ wi wu kintutu ki bikoo bi kwɛɛŋ wu Bɛjuu lɛ. \v 2 Wi wuni dza bɛ lɛ Jiso butuu teeŋ wu le, “Labai, tɛ kii le ɔ nuuŋ Wi wu Ntiifɛ wu dza fɛ Nyɔ-ɔ, kifɛ wi nuuŋ yɛ lu wu nuuŋ ni feti ŋwaani bini biee bi doonchi bunɔŋa bu Nyɔ-ɔ bi ɔ feti bini fuki le Nyɔ yɛ bɛ wu nsiŋ kɛ.” \v 3 Jiso tuu li wuu le, “Ntiitɔɔ wɛ chɛɛŋ chɛɛŋ le, ɛ bɛ mɛɛŋ ki biɛ kɛ wi li biɛrɔ chi fɛŋ kɛ, mwɛ tɛ̀ naa ŋɛŋ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ kɛ.” \v 4 Nikodɛmu bii li Jiso laa, “Bɛ nuuŋ bɛ geeŋ bɛ se tuu bɛ kaari bɛ biɛ wi wu ta kituŋ le? Mwɛ nuuŋ tuu kaari to lɛ ni shéŋ le tuu ka biɛ wu ni?” \v 5 Jiso tuu li wuu le, “Ntiitɔɔ wɛ chɛɛŋ chɛɛŋ le, ɛ wi mɛɛŋ ki kɛmɛ kɛ biɛrɔ chi dzɔɔ lɛ mɔɔ chi Fiana kɛ, kɛ nuuŋ tɛ lɛ lɛ bumfɔŋ bu Nyɔ-ɔ kɛ. \v 6 Wiwoŋ ti bii wiwoŋ, Fiana bii fiana. \v 7 Kiiŋ wa ni tɛ wɛ le mi nteeɔ li wɛ-ɛ le bɛ kɛmi le bɛ kaari bɛ biɛ bɛniiŋ bɛchu li biɛrɔ chi fɛŋ kɛ. \v 8 Mfiee ti kɛti si yi kɔŋgisi, ɔɔ wuki si yi kɛti, se nuuŋ le, ɔ nuuŋ tɛ tee laa yi buti fɛŋ, kɛ laa yi giiŋgi fɛŋ le kɛ. Ɛ lɛ si fi fiɛɛ bɛ wi wu kɛmɛ biɛrɔ chi fiana yi waaŋ lɛ.” \p \v 9 Nikodɛmu se ta maa laa, “Fini nuuŋ fi ka niŋ le?” \v 10 Jiso tuu li wuu le, “Ɔ nuuŋ wi wu tiifi bɛniiŋ bɛ Isɛlɛɛ, ɔ se tɛ kɛɛ fini ni? \v 11 Ntiitɔɔ li wɛ chɛɛŋ chɛɛŋ le, tɛ tiiti nuuŋ fiee fi tɛ kii, tɛ lemi lɛ nsa lɛjiŋ nuuŋ li fiee fi tɛ ŋɛŋ, se nuuŋ le nɛ se beenchi yɛ li fiee fi tɛ tiiti kɛ. \v 12 Ɛ ntiiti biee li be-eŋ bi li nshɛ yini nɛ tɛ beŋ kɛ, nɛ se naa nɛ geeŋ nɛ se beŋ fɛ mi ntee nuuŋ bi li kwɛɛŋ wu Nyɔ-ɔ? \v 13 Wi nuuŋ yɛ lu wu tɛ̀ saa wu yɛɛ liboo kɛ. Ɛ nɛɛ wi wu tɛ̀ bo lu wu bɛ laaŋkwiiŋ, wu nuuŋ Ŋwanɛwi. \v 14 Si Mɔɔsɛ tɛ̀ shiŋɛ yɔ yi bɛ tɛ̀ fɛ bɛ kikwa li kiti libuka, ɛ lɛ si bɛ kɛmi le bɛ shiŋɛ Ŋwanɛwi lɛ, \v 15 le ke mɔɔ nuuŋ noo wu gɛɛ shéŋ li wuu le, mwɛ gii naa kɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ. \p \v 16 Nyɔ tɛ̀ gbɛɛŋ yi kɔɔŋgi nshɛ yini ŋge, yi se toŋ Ŋwani wu mumkpaŋ, le ke mɔɔ nuuŋ noo wu gɛɛ shéŋ li wuu le, mwɛ tɛ la kɛ, mwɛ kɛmɛ nuuŋ ntsɛ wu kimakɛ. \v 17 Nyɔ ti mɛɛŋ ki toŋ kɛ Ŋwani li nshɛ yini le bɛ saa bɛniiŋ le be we nsa kɛ. Tɛ̀ toŋ wu nuuŋ le, bɛ buu be bu busu. \p \v 18 Wi wu gɛɛ shéŋ li wuu nuuŋ tɛ we nsa kɛ. Se nuuŋ le wi wu mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ shéŋ li wuu kɛ, kɛ mwɛ weɔ nsa kituŋ, kifɛ mɛɛŋɔ gɛɛ kɛ shéŋ li bukooŋ bu Ŋwanɛ Nyɔ-ɔ wu nuuŋ wu kwaa kɛ. \v 19 Bɛ gii bɛ sondɛ nsa lɛ yini dze, kifɛ kiŋ'wofu bɛ kɛɛ li nshɛ, bɛniiŋ se tuu be kɔɔŋgi fi bee nuuŋ kijibɛ yɛki kiŋ'wofu. Be kɔŋgisi lɛ kifɛ biŋge bi bee nuuŋ bibifi. \v 20 Wi kwikwi wu feti kiŋge ki bifi ti baanini kiŋ'wofu, tɛ bo fɛ kiŋ'wofu nuuŋ kɛ, le kiiŋ kiŋge kee tuu ki yenɛ fɛ waaŋ kɛ. \v 21 Se nuuŋ le wi wu feti biee bi chɛɛŋ ti bɛɛ li kiŋ'wofu, le kiŋge kee ni ki yeŋgi si ki wi wu nuuŋ bɛ Nyɔ.” \s Jɔɔŋ tee le Jiso ko wu yaa wu \p \v 22 Lɛjiŋ lɛlu, Jiso bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u dza be gɛɛŋ kimbɛ kimu ki Judiya. Bee be se gɛɛŋ be nuuŋ fe, lisi bɛniiŋ li dzɔɔ. \v 23 Jɔɔŋ tɛ̀ lisi tɛ bɛniiŋ li dzɔɔ li kitoŋ ki Ɛnɔŋ li Saliŋ lichiŋ kifɛ dzɔɔ tɛ nuuŋ fe ŋge. Bɛniiŋ tɛ̀ bɛɛ lisi be li dzɔɔ. \v 24 Fini tɛ̀ nuuŋ bɛ mɛɛŋ saa wu li yih yi ncha-a ki lii kɛ. \p \v 25 Bɔɔŋ bɛ Jɔɔŋ lɛ bɛ kintutu-u bamu bɛ wi wu Juu wumu tɛ̀ dza be bɛchi bitɛchinɛ kii yi yibe tsootsi le be ni be wuuti lɛ Nyɔ lii. \v 26 Bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jɔɔŋ lɛ dza be gɛɛŋ fɛ Jɔɔŋ li, be tee li wuu le, “Labai, wi wu nɛɛ wu nɛ tuu nɛ nuuŋ li Dzɔɔ yi Joodaaŋ luwiŋ lɔɔ, wɔɔ tɛ̀ tiiti ŋge kii wu wɛ, wi wulu lisɔɔ tɛ bɛniiŋ li dzɔɔ, bɛniiŋ bɛchu se giiŋgi baa nuuŋ fɛ wuu.” \v 27 Jɔɔŋ tuu li bee le, “Wi nuuŋ tɛ nuuŋ fiee fimu fuki fɛ Nyɔ fɛ le ni nuuŋ fi nsiŋ kɛ. \v 28 Beŋ kibɛɛ nɛ nuuŋ nɛ leŋ lɛ nsa wɛŋ lɛjiŋ le ntɛ̀ ntee le ɛ mi wu nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ kɛ. Se nuuŋ le, bɛ tɛ̀ toŋ mi le nsaa ntoo mbaaŋ li ki-i. \v 29 Nyuŋ wutso nuuŋ wi wu kɛmi kwɛɛtso. Nsaŋ yi nyuŋ wutso yi lemi li nyuŋ wutso wulu lichiŋ yi wuki jɛ yi nyuŋ wutso, ti wuki bujɔŋ si yi wuki jɛ ye lɛ. Ɛ lɛ si mi ŋ'wɛ tɛ dɛɛni ɛ mi n'yisɛ bɛ kinɛɛtinɛ. \v 30 Ŋkɛmi nɛɛ le ni ŋkuu ŋgiiŋgi nuuŋ limfwe, nse ntuu lɛjiŋ.” \p \v 31 Wi wu dza liboo kuu yɛki bɛniiŋ bɛchu. Wi wu li nshɛ yini-i, nuuŋ wi wu li nshɛ yini-i tiiti kii biee bi li nshɛ yini-i. Wi wu dza li kwɛɛŋ wu liboo li yɛki wi kwi, \v 32 mwɛ lemi lɛ nsa wu biee bi wu ŋɛŋ bɛ bi wu woo lɛjiŋ. Se nuuŋ le wi nuuŋ yɛ lu wu beenchi fiee fi tiiti kɛ. \v 33 Wi kwi wu beenchi fiee fi tiiti nuuŋ wi wu doonchi le teendɔɔ fiee filu le Nyɔ tiiti yɛ chɛɛŋ. \v 34 Wi wu Nyɔ toŋ ti yeti nuuŋ jɛ yi Nyɔ, kifɛ Nyɔ nyɛ yɛ wu Fiana, yi bɛ nyɛ tɛ fichɛ kɛ. \v 35 Te Ŋwaŋ kɔɔŋgɔɔ Ŋwaŋ, wu se nyɛ biee bichu li tsaŋ yee li. \v 36 Wi wu gɛɛ shéŋ li Ŋwaŋ, kɛ mwɛ kɛmɔɔ ntsɛ wu kimakɛ. Wi wu mɛɛŋ ki woo kɛ li wuu kɛ, nuuŋ tɛ kɛmɛ ntsɛ kɛ. Wɛɛ wi, sheŋ fuuti yɛɛ Nyɔ bɛ wu kituŋ. \c 4 \s Jiso bee kwɛɛŋ wumu wu Samaaria bikɛ fɛ kitoo ki dzɔɔ lɛ \p \v 1 Jiso tɛ̀ dza kɛɛ le Bɛfarasii woo baa kituŋ le fetɔɔ tuu lisi bɛniiŋ bɛ kintutu-u li dzɔɔ ŋge, yɛki Jɔɔŋ. \v 2 Se nuuŋ le, ɛ mɔɔ Jiso kibɛɛ wu gii lisi bɛniiŋ li dzɔɔ kɛ, ɛ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u kwaa bɛ tɛ̀ lisi bɛniiŋ li dzɔɔ. \v 3 Le kɛɛ lɛ, dza lɛ kimbɛ ki kwɛɛŋ wu Judiya wulu, tuu karisi tuu lijiŋ lɛ ki Galilii. \v 4 Tɛ̀ kɛmi le ka dze yi kimbɛ ki Samaaria. \v 5 Gɛɛŋ bo li kitoŋ ki Samaaria kimu ki bɛ teenyi le Sika, ɛ ki tɛ̀ nuuŋ li wɛ wu Yakɔ tɛ̀ nyɛ li ŋwani wu Jɔsɛ-ɛ lichiŋ. \v 6 Kitoo ki dzɔɔ yi Yakɔ tɛ̀ chiŋ tɛ̀ nuuŋ fe. Si Jiso tɛ̀ dɛndɛ fiɔɔŋ lɛ, se shee li kitoo ki dzɔɔ yilu-u lichiŋ. Mfi tɛ̀ nuuŋ si jobɛ bikaa yoofi ntsɔ bifɛ fɛnshaaŋ. \p \v 7 Kwɛɛŋ wumu wu li kwɛɛŋ wu Samaaria wulu dza bɛ le chee dzɔɔ fe, Jiso se tee li wuu le, “Nyɛ mi dzɔɔ ŋ'woŋ.” \v 8 Tɛ nuuŋ ɛ bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jiso-o tɛ̀ gɛɛŋ fɛ la nyɔŋa le be go biee bijɛ. \v 9 Kwɛɛŋ wulu bii li Jiso-o laa, “Ɔ nuuŋ wi wu Juu, nnuuŋ wi wu Samaaria, fi geeŋ fiɔɔ tuu lɛki dzɔɔ li mi-i?” Kwɛɛŋ wulu tɛ̀ tiiti lɛ, kifɛ Bɛjuu tɛ̀ nyamisi bɛniiŋ bɛ Samaaria. \v 10 Jiso tuu li wuu le, “Bee nuuŋ le ɔ ni ɔ kii nya yi nuuŋ yi Nyɔ, mɔɔ wi wu tiiti li wɛ-ɛ le ɔ nyɛ wu dzɔɔ, bee nuuŋ ɔ lɛkɛ wu, wu nyɛ wɛ dzɔɔ yi beki mfi kwi.” \v 11 Kwɛɛŋ wulu se kaari bii li Jiso-o laa, “Baa, ɔ kɛmi yɛ ŋkaa wu kwɛ dzɔɔ le kɛ, si kitoo kini seri ni, ɔ gii ɔ dzɔɔ yini dzɔɔ fɛŋ yi beki mfi kwi? \v 12 Fi nuuŋ le ɔ ko ɔ yaa taa wusɛŋ wu Yakɔ wu tɛ̀ chiŋ kitoo kini gɛɛ li bee li ni, yi wu kibɛɛ tɛ̀ woŋ fɛ dzɔɔ yilu, bɔɔŋ bee woŋ tɛ fe, nyáŋ yee woŋ tɛ fe ni?” \v 13 Jiso tuu li wuu le, “Wi kwi wu woŋ dzɔɔ yini ndɔɔŋ mɛɛŋɔ wu wondɛ li mwɛ-ɛ. \v 14 Se nuuŋ le, mɔɔ nuuŋ noo wu woŋ dzɔɔ yi ŋgii nnyɛ yini le, ndɔɔŋ nuuŋ tɛ naa wondɛ li wu-u kɛ. Dzɔɔ yi ŋgii nnyɛ li wuu yi gii yi dza yi to ntuuŋ wu dzɔɔ yi buti li wu-u mfi kwi, yi gii yi dɛndɛ yi nyɛ wu ntsɛ wu kimakɛ.” \v 15 Kwɛɛŋ wulu se tee li Jiso-o le, “Baa, nyɛ mi ŋwaani yini dzɔɔ ke ndɔɔŋ tɛ naa tuu le wondɛ li mi-i le ni mbɛɛ fɛni ntuuti dzɔɔ kɛ.” \p \v 16 Jiso tee li wuu le, “Gɛnɛ ɔ teeŋ nyuma nɛɛ wu bɛ.” \v 17 Kwɛɛŋ wulu tuu li wuu le, “Ŋkɛmi yɛ nyuŋ kɛ.” Jiso se tee li wuu le, “Ɔ teeɔ chɛɛŋ si ɔ tee le ɔ kɛmi yɛ nyuŋ kɛ lɛ. \v 18 Ɔ kɛmɔ buniŋ bɛtiinu, wu ɔ nuuŋ bɛ wu dɛɛni nuuŋ yɛ mɔɔ wa kɛ. Fiee fi ɔ tee fiɛɛ chɛɛŋ.” \v 19 Kwɛɛŋ wulu tee li Jiso le, “Baa, mi ŋɛŋgɔɔ dɛɛni le ɛ wɛ ntomfɔŋ. \v 20 Bɛte taa bɛsɛŋ tɛ̀ shiiŋ be lɛki Nyɔ li ŋkumɛ wuni, beŋ Bɛjuu se kweŋgi finɛ le bɛniiŋ kɛmi le be ni be lɛki li Nyɔ-ɔ nuuŋ Jɛrosalɛŋ kwaa.” \v 21 Jiso tuu li wuu le, “Kwɛɛŋ, beŋ fiee fi ntiiti fini. Mfi bɛɛɔ wu nɛ gii nɛ ni nɛ lɛki li Taa Nyɔ nuuŋ yɛ li ŋkumɛ wuni mɔɔ nuuŋ Jɛrosalɛŋ kɛ. \v 22 Beŋ bɛniiŋ bɛ Samaaria lɛki li Nyɔ-ɔ nɛ kii yɛ fiee fi nɛ lɛki li fi-i kɛ, bee Bɛjuu tɛ lɛki li Nyɔ-ɔ, tɛ kii wi wu tɛ lɛki lu, kifɛ kinsofu kɛti nuuŋ li Bɛjuu li. \v 23 Se nuuŋ le, mfi bɛɛɔ, wu se bɛɛɔ kituŋ wu bɛniiŋ bɛ lɛki li Nyɔ-ɔ chɛɛŋ chɛɛŋ gii be ni be lɛki li Taa Nyɔ li fiana-a bɛ li chɛɛŋ li.\f + \fr 4:23 \fr*\ft Bɛniiŋ bamu ŋɛŋgɛ le mfiee yini nuuŋ Fiana yi Waaŋ, se bamu ŋɛŋgɛ le yi nuuŋ mfiee yi wi.\ft*\f* Baaŋ ŋwaani bɛniiŋ bɛ Taa Nyɔ wɛki le be ni be lɛki li wuu. \v 24 Nyɔ nuuŋ Fiana, bɛniiŋ bɛ lɛki li yi-i se kɛmi le be ni be lɛki li yi-i li fiana bɛ li chɛɛŋ li.” \v 25 Kwɛɛŋ wulu se tee li Jiso le, “Ŋkiiɔ le Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ bɛɛ kɛɛ, ki bɛ teenyi le Krai. Mfi wu ki naa ki bɛ, ki gii ki naanyɛ biee bichu li bee li.” \v 26 Jiso tee li wuu le, “Mi wu n'yeti li wɛ-ɛ wuni ɛ mi ki.” \p \v 27 Nɛɛ li mfi wulu, bɔɔŋ bɛ Jiso bɛ kintutu-u tuu karisi be bɛɛ. Bimfimu wondɛ be le yetɔɔ bɛ kwɛɛŋ. Se nuuŋ le, wu be wumu ti mɛɛŋ ki bii kɛ li wu-u laa, wɛki la le, kɛ laa Jiso yeti bee kwɛɛŋ wulu kii la le? \v 28 Kwɛɛŋ wulu se shɛ shaŋ ye yi dzɔɔ fe, kaari gɛɛŋ fɛ kitoŋ, gɛɛŋ tee li bɛniiŋ li le, \v 29 “Bɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ wumu wu bee tee mi fiee fichu fi ntɛ̀ nsaa mi mfɛ. Wi wuni nuuŋ bo Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ kilu ni?” \v 30 Bɛniiŋ bo li kitoŋ kilu be bɛ fɛ Jiso-o. \p \v 31 Nuuŋ ɛ bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jiso-o tɛ shɛ be lɛki Jiso be tiiti li wuu le, “Labai, ji fiee.” \v 32 Se nuuŋ le, Jiso tɛ̀ tuu li bee le, “Ŋkɛmɔɔ biee bijɛ bi ŋgii nji nɛ se kii yɛ bi kɛ.” \v 33 Bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u se ta maa li yi yi bee laa, “Wumu bee shɛ wu bɛ bɛ biee bijɛ wu nyɛ wu ni?” \v 34 Jiso se tee li bee le, “Bijɛ bieŋ nuuŋ le mfɛ fiee fi wi wu toŋ mi wɛki, mɔɔ le mɛɛshi nimɛ chee chichu. \v 35 Mɔɔ nɛ tee baa finɛ le shɛɔ kii nɛɛ, le mfi wu ŋ'wechɛ bɛ nɛɛ ni? Ntee beŋ le, tsaaki yɛɛŋ lii liwe nɛ bichɛ nɛ ŋɛŋ si biee yɛri biɛɛ li wɛ le bɛ weri. \v 36 Wi wu wechi kɛmi kinsomfu kee, banchi bijinɛ giki li ntsɛ wu kimakɛ, wi wu ntɔyɛ bee wi wu ŋ'wechɛ se gii be ni be nɛki li fiee fi mumkpaŋ. \v 37 Fini tiifi le ŋgaŋgaa chini nuuŋ chɛɛŋ chi tiiti le, ‘Wumu ti tɔyi, wumu se weri.’ \v 38 Mi ntoŋɔ beŋ le nɛ gɛɛŋ nɛ ni nɛ wechi biee bi nɛ ti mɛɛŋ ki niŋ kɛ. Bɛniiŋ bamu tɛ̀ niŋ, nɛ se lɛ baa li bujɔŋ bu nimɛ chi bee.” \s Bɛniiŋ bɛ Samaaria ŋge gɛɛ shéŋ li Jiso-o \p \v 39 Bɛniiŋ bɛ Samaaria ŋge li kitoŋ kilu tɛ̀ gɛɛ shéŋ li Jiso kii fiee fi kwɛɛŋ wulu tɛ̀ tee li bee le Jiso bee tee fiee fichu li wuu fi tɛ̀ saa wu fɛ. \v 40 Bɛdɛɛni, fɛ be tɛ̀ bɛ be ŋɛŋ Jiso, be lɛkɛ le tsi bee be. Se beŋ, bee be tsi jo faa. \v 41 Bɛniiŋ ŋge tuu be gɛɛ shéŋ li Jiso-o kii tefɛ chee. \v 42 Bɛniiŋ bɛlu se tee li kwɛɛŋ wɛ-ɛ le, “Tɛ gɛɛ baa shéŋ li wuu nuuŋ yɛ kii n'yɔru wa kɛ. Tɛ woo baa bɛ bintooŋ bisɛŋ, tɛ se kɛɛ le wi wuni wɛ Kinsofu ki nshɛ yini chɛɛŋ.” \s Jiso wɔnchɛ ŋwanɛ wi wu nyɔŋa \p \v 43 Jo yi faa yilu ka, Jiso dza giiŋgi Galilii. \v 44 Wu kibɛɛ tɛ nuuŋ ɛ wu saa wu tee le bɛ ti guundi yɛ ntomfɔŋ wu Nyɔ li kwɛɛŋ we-e li kɛ. \v 45 Le gɛɛŋ fɛsi Galilii, bɛniiŋ bɛ fe fii wu kifɛ be tɛ̀ ŋɛŋ biee bi tɛ fɛ fɛ tsɔnɔ-ɔ Jɛrosalɛŋ kifɛ be tɛ̀ nuuŋ tɛ fɛ tsɔnɔ chilu. \p \v 46 Jiso tɛ̀ tuu kaari gɛɛŋ Kana wu kimbɛ ki Galilii fɛ tɛ̀ fiiki dzɔɔ yi to mbiiŋ fɛɛ. Tɛ̀ nuuŋ ɛ wi wu nyɔŋa wumu tɛ̀ nuuŋ li kitoŋ ki Kapanu-uŋ, ŋwani wu nyuŋ gendi. \v 47 Le wi wu nyɔŋa wulu woo le Jiso bee dza Judiya wu bɛ Galilii, se gɛɛŋ fɛ wu-u, sooŋ bɔ li wuu le bɔɔ bɛ wonchɛ ŋwani, le wɛ lɛ kwe wa. \v 48 Jiso se tee li wuu le, “Fuki fɛ nɛ ŋɛŋ biee bi doonchi bunɔŋa bu Nyɔ-ɔ, bɛ bintɛ wa bi biee siŋ, nɛ tɛ gɛɛ shéŋ li mi-i kɛ.” \v 49 Wi wu nyɔŋa wulu tee li wuu le, “Baa, bɛ nɛɛ tɛ ni tɛ beki, ŋwanɛŋ ni kwi.” \v 50 Jiso tuu li wuu le, “Ɔ giiŋgi, ŋwana gii tɛmi.” Wi wulu tɛ̀ beŋ fiee fi Jiso tee li wuu, biee dza giiŋgi. \v 51 Si tɛ̀ beki lɛ, bee bɔɔŋ bee bɛ nimɛ bikɛ, be tee wuu le ŋwani tɛmɔɔ. \v 52 Se tuu bii li bee mfi wu be bɛchi ntɛɛmɛ. Be se tee li wuu le, “Tuu nuuŋ mfo si jobɛ kikaa kimumkpaŋ lɛ fɛnshaaŋ li, kiŋkɛŋkɛ kilu chinɛ li wu-u.” \v 53 Te ŋwaŋ wulu se tuu kimi le ɛ nɛɛ mfi wulu wu Jiso tuu tee li wu-u le, “Ŋwana gii tɛmi.” Wu mɔɔ yih ye chichi gɛɛ shéŋ li Jiso-o. \v 54 Fiiŋ fiee fi doonchi bunɔŋa bu Jiso-o fi kiŋga kifɛ fi tɛ̀ fɛ mfi wu tɛ̀ dza Judiya bɛɛ Galilii. \c 5 \s Jiso wɔnchɛ wi wu tɛ̀ gɔŋ biya mbaanshɛɛ ntsɔ nyaaŋ \p \v 1 Lɛjiŋ lɛlu tsɔnɔ chi Bɛjuu lɛ chimu tɛ̀ nuuŋ Jɛrosalɛŋ, Jiso se yɛɛ fe. \v 2 Kitoo ki dzɔɔ lɛ kimu tɛ̀ nuuŋ fe bɛ teenyi lɛ jɛ́ yi Hiburu le Bɛsaida, ki tɛ̀ nuuŋ li Fweeŋ wu Mbaŋ wu Nshɔ́ɔŋ li lichiŋ. Ɛ bɛ tɛ̀ gwaŋ biji fe bitiinu, \v 3 bɛniiŋ bɛ chigɔ-ɔŋ tɛ̀ turi fe ŋgɔɔkwe-e be, binyɛɛ, bɛ biŋkɛrɛ mɔɔ bɛ ŋgwɛ kɔɔ be. [Be tɛ̀ shiiŋ be gimi fe be tɛŋgi mfi wu dzɔɔ gii naa yi dza yi ni yi sɛɛsi. \v 4 Nchindaa wu Taa wumu tɛ̀ shiiŋ bɛɛ fe li mfi-i li mfi-i, lii sɛɛsi dzɔɔ yilu. Wi wu ŋkosi wu saa wu lɛ le mfi wu nchindaa wulu sɛɛsɛ dzɔɔ yilu, kɛ mwɛ gii tɛmi li chigɔŋ chee li mɔɔ chi nuuŋ niŋ le.]\f + \fr 5:4 \fr*\ft Se nuuŋ le fɛni fɛ bɛ kɛnɛ ni nuuŋ yɛ li biŋwaati bi fichi bimu li kɛ.\ft*\f* \v 5 Wi wumu tɛ̀ nuuŋ fe ɛ wu gɔŋ biya mbaanshɛɛ ntsɔ nyaaŋ. \v 6 Le Jiso bɛ fe ŋɛŋ wu, kɛɛ le mwɛ tɛ̀ gimi fe lindɛɛri, se bii li wuu laa, “Ɔ kɔŋgisi le ɔ tɛmi ni?” \v 7 Wi wu tɛ̀ gendi wulu se tuu le, “Baa, ŋkɛmi yɛ wi wu nuuŋ lii mi li dzɔɔ yini li mfi wu yi sɛɛsi-i kɛ. Bɛɛ fɛ nuuŋ mfi wu yi sɛɛsi, ɛ ŋgiiŋgi le nlɛ lu, nuuŋ ɛ wumu saa wu lɛ.” \v 8 Jiso tee li wu-u le, “Dzatsɛ we, dzɔɔ kiga ko, ɔ ni ɔ ŋgiiŋgi!” \v 9 Mfwaa mumkpaŋ, wi wulu se biee tɛmi, dzɔ kiga kee giiŋgi. \p Boo yɛlu tɛ̀ nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi. \v 10 Bɛjuu se tee li wi wu bɛ tɛ̀ wɔnchɛ wɛɛ le, “Bɛŋ yaa jobɛ chi bɛshiinshi chi nchi mɛɛŋ ki beŋ kɛ le ɔ too kiga ko kɛ.” \v 11 Tuu li bee le, “Wi wu bee wɔnchɛ mi bee tee le ndzɔɔ kiga keŋ ni ŋgiiŋgi.” \v 12 Be bii li wuu laa, “Ɛ noo wu bee tee li wɛ-ɛ le ɔ dzɔɔ kiga ko ɔ gɛɛŋ?” \v 13 Wi wu bɛ bee bɛ wɔnchɛ wulu tɛ̀ kii yɛ mɔɔ wi wu tɛ̀ wɔnchɛ wu kɛ, kifɛ Jiso tɛ̀ dza kituŋ gɛɛŋ lɛ li kintutu ki bɛniiŋ lɛ ki tɛ̀ nuuŋ fe. \p \v 14 Le ni nuuŋ lɛjiŋ lɛlu, Jiso se ŋɛŋ wi wulu fɛ yih yi muntofi-i, tee li wuu le, “Bichɛ ɔ ŋɛŋ si ɔ tɛmi kituŋ. Kiiŋ ɔ ni tuu ɔ fɛ biee bibifi kɛ. Ɔɔ tuu ɔ fɛ lɛ, kɛ fiee fi gii fi nuuŋ bɛ wɛ gii fi bee fi yaa fini.” \v 15 Wi wulu dza gɛɛŋ tee li Bɛjuu li le ɛ Jiso wu bee wɔnchɛ wu. \v 16 Bɛjuu se bɛchi be biindi bikaa lɛ Jiso jiŋ, kifɛ tɛ̀ wɔnchɛ wi wulu nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi. \v 17 Jiso tee li bee le, “Baa wɛŋ ti nindi mfi kwi, nse nindi nɛɛ tɛ lɛ.” \v 18 N'yɔru wuni fɛ Bɛjuu mɛɛshi be waaŋ dzé chichi yi nuuŋ be wo wu, kifɛ tɛ̀ mɛɛŋ ki ba kɛ nchi wuni wu tɛ̀ bondɛ kwaa kɛ. Tɛ̀ teenyi tɛ Nyɔ le Tee, fichini yi yee le nuuŋ yɛɛŋ bɛ Nyɔ. \s Buŋga bu Nyɔ nyɛ li Ŋwani \p \v 19 Jiso dza tee li bee le, “Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le mi Ŋwaŋ, nnuuŋ ntɛ̀ fɛ fiee li buŋga bu bwe-eŋ kɛ. Nti mfeti nuuŋ fiee fi ŋiŋgi Baa wɛŋ feti. Fiee fi Baa wu Ŋwaŋ feti, ɛ nɛɛ fi fi Ŋwaŋ nuuŋ fɛ tɛ, \v 20 kifɛ Baa wu Ŋwaŋ wulu kɔŋgisi Ŋwani se doonchi Ŋwaŋ biee bichu bi wu wu Baa wu Ŋwaŋ feti. Se gii tuu doonchɛ biee bi yɛki bini li wuu, ni feti nɛ ŋiŋgi, bimfimu ni bi wondini beŋ. \v 21 Si Baa wu Ŋwaŋ busi bɛniiŋ li kwe-e nyɛɛ ntsɛ li bee lɛ, ɛ lɛ si Ŋwaŋ nyɛ tɛ̀ ntsɛ mɔɔ nuuŋ li noo wu kɔŋgisi le. \v 22 Li ntawu fe-e nuuŋ le, Baa wu Ŋwaŋ ti sɛki yɛ wumu kɛ. Wu nyɛɔ nsawu kwikwi nuuŋ li tsaŋ yi Ŋwani-i, \v 23 le bɛniiŋ bɛchu se ni be guundi Ŋwaŋ nɛɛ yɛɛŋ si be guundi Baa we. Ɛ wi guundi yɛ Ŋwaŋ kɛ, kɛ mwɛ guundi yɛ Baa we wu toŋ wuu kɛ. \p \v 24 Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le wi wu woo jɛ yɛŋ, wu beŋ li wi wu toŋ mi-i, kɛ mwɛ kɛmɔɔ ntsɛ wu kimakɛ. Mwɛ mɛɛŋ yɛ tuu kɛmi nsa kɛ. Wɛɛ wi boɔ li tsaŋ yi kwe-e kituŋ, wu lɛ li ntsɛ-ɛ. \v 25 Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le mfi bɛɛɔ, wu se bɛɛɔ kituŋ wu bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kwiyɛ gii be woo jɛ yi Ŋwanɛ Nyɔ, ke be woo be kɛmɛ ntsɛ. \v 26 Fi se fiɛɛ lɛ, kifɛ si ntsɛ dzɛti li Baa wu Ŋwa-aŋ, ɛ lɛ si wu nyɛɔ buŋga li Ŋwa-aŋ le ntsɛ ni dzɛti tɛ nuuŋ li Ŋwaŋ wulu-u. \v 27 Wu nyɛɔ tɛ buŋga li Ŋwa-aŋ le ni sondini bɛnsa, kifɛ ɛ Ŋwaŋ wulu wu nuuŋ Ŋwanɛwi. \p \v 28 Kiiŋ bimfimu ni bi wondini beŋ li fini kɛ. Mfi bɛɛɔ wu bɛniiŋ bɛchu bɛ nuuŋ lɛ dzíŋ gii be woo jɛ ye, \v 29 be se bochɛ lɛ dzíŋ yilu-u, bɛ tɛ̀ feti biee bi dzeeŋ be bo be lɛ li ntsɛ wu kimakɛ, bɛniiŋ bɛ tɛ̀ feti biee bibifi baa bɛ saa be, be we nsa. \v 30 Fiee nuuŋ yɛ lu fi nuuŋ mfɛ li buŋga bwe-eŋ kɛ. Nsɛki nsa mbiki si ŋ'wuki, dze yi nsondini le nuuŋ yi tsaaŋ, kifɛ ŋ'wɛki yɛ le ni mfeti nuuŋ fiee fi ŋkɔŋgisi kɛ. Mfeti nuuŋ fiee fi wi wu toŋ mi kɔŋgisi. \s Biee bi doonchi wi wu nuuŋ Jiso \p \v 31 Ɛ nlemi lɛjiŋ lɛ nsa wɛ-ɛŋ, kɛ fiee fi ntiiti kɔchini-i kɛ. \v 32 Se nuuŋ le, wi wɛ lu wu lemi lɛ nsa wɛ-ɛŋ lɛjiŋ, ŋkii nɛɛ le fiee fi tiiti kii mi nuuŋ chɛɛŋ. \v 33 Nɛ tɛ̀ toŋ bɛniiŋ lɛ Jɔɔŋ li, gɛɛŋ leŋ lɛjiŋ lɛ nsa kii chɛɛŋ. \v 34 Fi nuuŋ yɛ le ŋkɔŋgisɔɔ le wiwoŋ ni tiiti wi wu nuuŋ mi kɛ. Se nuuŋ le, n'yetɔɔ ni le nɛ se kɛmɛ kinsofu. \v 35 Jɔɔŋ tɛ̀ nuuŋ si kiŋ'wofu ki bɛ tɔŋ ki duti ki nyɛɛ kiŋ'wofu, nɛ se kɔɔŋgi le nɛ ni nɛ nuuŋ li kiŋ'wofu kee li, li mfi niiŋ li, nɛ nɛki. \v 36 Fiee fimu fiɛɛ lu fi doonchi wi wu nnuuŋ fi yɛki Jɔɔŋ. Fi nuuŋ le, nimɛ chi Baa wɛŋ nyɛ le niŋ mɛɛshi chini, ɛ biee bi mfeti bini, bi doonchi le ɛ Baa wɛŋ wu toŋ mi. \v 37 Baa wɛŋ wu toŋ mi ɛ wu kibɛɛ wu lemi tɛ lɛ nsa wɛ-ɛŋ lɛjiŋ. Nɛ mɛɛŋ baa saa ki woo kɛ jɛ ye kɛ, nɛ se mɛɛŋ baa saa ki ŋɛŋ kɛ tɛ si nuuŋ kɛ. \v 38 Nɛ kɛmi yɛ tɛ jɛ ye li shéŋ yinɛ kɛ, kifɛ nɛ mɛɛŋ baa ki gɛɛ kɛ shéŋ yinɛ li wi wu wu toŋ kɛ. \v 39 Nɛ tɛɛti baa Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ kifɛ nɛ beechi le ɛ le lɛ nɛ nuuŋ nɛ kɛmɛ fiee fi gii fi fɛ nɛ se kɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ. Fiee fi nuuŋ lɛ Kiŋwaati kini, fi tiiti fiɛɛ nuuŋ kii mi. \v 40 Se nuuŋ le, nɛ se tuu baa nɛ fɛŋgi mbɛ lɛ mi-i le nɛ kɛmɛ ntsɛ. \p \v 41 Ŋwɛki yɛ mpiaru wu buti li wiwo-oŋ kɛ. \v 42 Se nuuŋ le ŋkiiɔ beŋ. Ŋkii nɛɛ le nɛ kɛmi yɛ kiŋkɔŋgisɛ ki Nyɔ-ɔ li shéŋ yinɛ kɛ. \v 43 Mi mbɛɛɔ li bukooŋ bu Baa wɛ-ɛŋ, nɛ mɛɛŋ ki fii mi kɛ. Bee le bɛ nuuŋ wi wumu wu bɛ li bukooŋ bwee li, kɛ wɛɛ wi wu bee nuuŋ nɛ fi. \v 44 Nɛ gii nɛ geeŋ nɛ se beŋ li mi-i, fɛ nɛ wɛki baa nuuŋ mpiaru wu dzɛti fɛ yi yinɛ, nɛ wɛkiyɛ mpiaru wu dzɛti fɛ Nyɔ yi nuuŋ yi kwaa kɛ. \v 45 Kiiŋ nɛ ni nɛ beechi le ɛ mi wu ŋgii naa ntɔchɛ biŋge binɛ bibifi li Baa wɛ-ɛŋ li kɛ. Ɛ Mɔɔsɛ wu nɛ leeki bufii li wu-u, wu tɔchɔɔ biŋge bini li Baa wɛ-ɛŋ. \v 46 Ɛ nɛ tɛ̀ beŋ li Mɔɔsɛ chɛɛŋ chɛɛŋ, nɛ se beŋ tɛ li mi-i, kifɛ tɛ̀ tsɛɛ kii mi. \v 47 Se nuuŋ le si nɛ mɛɛŋ mɔɔ ki beŋ kɛ li biee bi tɛ̀ tsɛki kɛ, nɛ gii nɛ geeŋ nɛ se beŋ li fiee fi ntiiti?” \c 6 \s Jiso nyɛkɛ bɛniiŋ bɛnchuki bɛtiinu \r (Maacho 14:13-21; Mak 6:30-44; Luk 9:10-17) \p \v 1 Lɛjiŋ lɛlu, Jiso dza gɛɛŋ lenchi Libɛ chi Galilii, gɛɛŋ luwiŋ lɔɔ. Libɛ chini bɛ teenyi chi le chi Tibɛria. \v 2 Kintutu ki bɛniiŋ lɛ banchɛ lɛ wu jiŋ kifɛ be tɛ̀ ŋɛŋ biee bi doonchi bunɔŋa bwee bi tɛ̀ gii feti li bɛniiŋ bɛ chigɔŋ si tɛ̀ wɔnchi be. \v 3 Jiso bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u dza be yɛɛ be gɛɛŋ be shee li ŋkumɛ-ɛ. \v 4 Tɛ nuuŋ li mfi wulu Tsɔnɔ chi Bɛjuu lɛ chi N'yafuwee tɛ̀ nuuŋ tsɛkɛtsɛkɛ. \v 5 Jiso dza lɔŋ lii, ŋɛŋ si kintutu ki bɛniiŋ lɛ bɛɛ lɛ wuu, bii li Fili laa, “Tɛ gii tɛ geeŋ tɛ se go bijɛ le bɛniiŋ bani ji?” \v 6 Tɛ̀ gii biiti lɛ, mɔnchi Fili bu mɔnchɛ kifɛ wu kibɛɛ tɛ̀ kii fiee fi gii fɛ. \v 7 Fili tuu li wuu le, “Bɛnchuki gii fɛɛ nuuŋ tɛ kɔchɛ wu bɛ nuuŋ bɛ go bijɛ bi wi mumkpaŋ mumkpaŋ nuuŋ kɛmɛ niiŋ kɛ.”\f + \fr 6:7 \fr*\ft Kwa wuni lɛ jɛ́ yi Grik nuuŋ bɛdanali gii fɛɛ.\ft*\f* \v 8 Ŋwani wu kintutu wumu wu bukooŋ bwee tɛ̀ nuuŋ le Andolo wu tɛ̀ nuuŋ ŋwaani Simu Pita se tee li wu-u le, \v 9 “Ŋwaŋ wu nyuŋ wumu wɛ fɛni bɛ tsée yi bibele bitiinu bɛ nsúuŋ fiɛɛtu, se nuuŋ le fini nuuŋ fi ge la bɛ kintutu ki bani bɛniiŋ ŋge ni?” \v 10 Jiso se tee le, “Tee yɛɛŋ li bɛniiŋ bɛlu le be shee yɛ fɛkwiiŋ.” Kitɔɔ gii ki nuuŋ fe ŋge, be tee le be shee yɛ, buniŋ kwaa tɛ̀ nuuŋ si bɛnchuki bɛtiinu. \v 11 Jiso se fi tsée yi bibele yɛɛ, nyɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ, gachɛ li bɛniiŋ bɛ tɛ̀ shee yɛ baa li. Tuu fɛ tɛ lɛ bɛ nsúuŋ yɛɛ. Wi kwikwi tɛ̀ kɛmɛ si mwɛ tɛ̀ kɔŋgisi. \v 12 Be tɛ̀ ji be fukɛ, tee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u le, “Banchɛ yɛɛŋ biŋkɛ bilu kiiŋ fiee fimu ni la li yee li kɛ.” \v 13 Bɛdɛɛni, be banchɛ biŋkɛ bi tsée yi bibele bi bitiinu bi tɛ̀ shɛ biɛɛ, bi yisɛ bɛŋkaa yoofi ntsɔ bɛfɛ. \p \v 14 Le bɛniiŋ bɛlu ŋɛŋ fiee fi doonchi bunɔŋa bwee fi tɛ̀ fɛ fini, be tee le, “Wi wuni gbɛŋgɔɔ nuuŋ Ntomfɔŋ wu Nyɔ chɛɛŋ wu tɛ̀ nuuŋ le gii bɛ li nshɛ yini wɛ.” \v 15 Le Jiso ŋɛŋ le bɛniiŋ bɛlu wɛki baa le be kɔɔ wu bɛ buŋga be kokɛ wu li Mfɔŋ wu bee, cheekiyi kaari miri li ŋkumɛ-ɛ nuuŋ fe wuu mbiiŋ. \s Jiso dɛndɛ li dzɔɔ li liwe \r (Maacho 14:22-33; Mak 6:45-52) \p \v 16 Le ni nuuŋ lɛ fɛmfo-o, bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u bɔɔ be gɛɛŋ fɛ libɛ-ɛ, \v 17 be lɛ lɛ ŋgo-o be bɛchi be lenchi be giiŋgi Kapanuŋ. Li mfi wɛɛ, lɛkuuŋ tɛ̀ jiŋ kituŋ Jiso mɛɛŋ ki bɛ kɛ fɛ be tɛ nuuŋ kɛ. \v 18 Dzɔɔ bɛchi yi duŋgi, kifɛ mfiee yi tɛɛmi tɛ̀ gii yi kɛti. \v 19 Be tɛ̀ kundi ŋgo be lenchi, le be gɛɛŋ be bo nɛɛ si bɛma bɛtɛɛtu kɛ bɛnɛɛ, be dza be ŋɛŋ Jiso si deŋgi li dzɔɔ li liwe bɛɛ li ŋgo-o lichiŋ. Jaaŋ kɔɔ be. \v 20 Se nuuŋ le, tɛ̀ tee li bee le, “Kiiŋ nɛ ni nɛ chɛndi kɛ. Ɛ mi.” \v 21 Le be woo lɛ, be kɔɔŋgi le be dzɔ wu lɛ ŋgo-o. Le be dza, be taa be ŋɛŋ ɛ ŋgo fɛsi kituŋ li ŋgemɛ yi dzɔɔ li fɛ be tɛ̀ giiŋgi. \p \v 22 Le butuu bo bu woo, bɛniiŋ bɛ tɛ̀ shɛ li libɛ luwiŋ baa kimi le ɛ ŋgo mumkpaŋ wu tuu nuuŋ fe, se Jiso ti mɛɛŋ ki lɛ lɛ ŋgo-o bɛ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u kɛ, bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u dza be gɛɛŋ be bɛ mbiiŋ. \v 23 Se nuuŋ le, bɛŋgo bamu tɛ̀ dza kimbɛ ki Tibɛria, be lenchi be bɛ fɛ kintsii ki bɛniiŋ tɛ̀ ji kibele ki Taa tɛ̀ dzɔ nyɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ kɛɛ lichiŋ. \v 24 Si bɛniiŋ bɛlu tɛ̀ ŋɛŋ le Jiso tɛ̀ nuuŋ yɛ fe kɛ lɛ, kɛ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u, be lɛ be bɔɔ lɛ bɛŋgo bɛlu, be lenchi be gɛɛŋ Kapanuŋ le be gɛɛŋ be gɔɔŋ Jiso. \s Jiso nuuŋ bijɛ bi nyɛɛ ntsɛ \p \v 25 Le be gɛɛŋ be ŋɛŋ wu luwiŋ lɔɔ, be bii li wuu laa, “Labi, ɔ bɛ fɛni mfi wu la?” \v 26 Jiso tuu li bee le, “Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le nɛ wɛki yɛ mi nuuŋ kii biee bi doonchi bunɔŋa bweŋ bi nɛ ŋɛŋ mfeti kɛ. Nɛ wɛki mi nuuŋ kifɛ nɛ tuu nɛ ji tsée yi bi bibele biɛɛ nɛ fukɛ. \v 27 Kiiŋ nɛ ni nɛ nindi le nɛ kɛmɛ nuuŋ bijinɛ bi nuuŋ bi bee kɛ. Nimɛ yɛɛŋ nuuŋ le nɛ kɛmɛ bijinɛ bi nuuŋ bi ba bi ni bi nuuŋ lu gɛɛŋ bo bu ntsɛ wu kimakɛ-ɛ. Bini nuuŋ biee bi Ŋwanɛwi gii nyɛ li be-eŋ. Ɛ wu, wu Nyɔ yi Baa we gɛɛɔ ŋkiki we li wuu le fi doonchɛ le wu beŋɔ wu.” \v 28 Be se bii li wuu laa, “Biee bi tɛ̀ kɛmi le tɛ ni tɛ feti bi se nuuŋ le tɛ feti baa nimɛ chi Nyɔ nuuŋ bi la?” \v 29 Jiso tuu li bee le, “nimɛ chi Nyɔ chɛɛ chini, nɛ gɛɛ shéŋ li wi wu wu to-oŋ.” \v 30 Bɛdɛɛni be tuu be bii li wuu laa, “Fiee fi doonchi bunɔŋa bwo fi ɔ nuuŋ ɔ fɛ, le tɛ ŋɛŋ se tɛ tuu tɛ̀ gɛɛ shéŋ li wɛ-ɛ nuuŋ la? Fiee fi ɔ nuuŋ ɔ fɛ nuuŋ fi la? \v 31 Bɛtaa bɛsɛŋ tɛ̀ ji mana li buka, fi se nuuŋ si bɛ tsɛɛ le, ‘Tɛ̀ nyɛ be bijinɛ bi dzɛti liboo be ji.’” \v 32 Le be tee lɛ, Jiso se tuu tee li bee le, “Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le tɛ̀ nuuŋ yɛ Mɔɔsɛ wu tɛ̀ nyɛ beŋ bijinɛ bi dzɛti liboo kɛ. Ɛ Baa wɛŋ wu nyɛɛ bijinɛ bi chɛɛŋ bi dzɛti liboo. \v 33 Nɛ ni nɛ kii le bijinɛ bi Nyɔ-ɔ nuuŋ bi shiiti liboo bi nyɛɛ ntsɛ li bɛniiŋ bɛ li nshɛ yini-i.” \v 34 Be se tee li wuu le, “Taa, ɔ nyɛɛ bee bijinɛ bini mfi kwi.” \p \v 35 Jiso se tee li bee le, “Ɛ mi bijinɛ bilu bi nyɛɛ ntsɛ. Wi wu bɛɛ lɛ mi mwɛ mɛɛŋ yɛ woo dzeeŋ kɛ. Wi wu gɛɛ shéŋ li mi-i, ndɔɔŋ we nuuŋ tɛ naa wondɛ kɛ. \v 36 Se nuuŋ le mi nteeɔ beŋ le nɛ ŋɛŋ baa mi, nɛ faaŋ ŋgɛɛwu shéŋ li mi-i. \v 37 Bɛniiŋ bɛchu bɛ Baa wɛŋ nyɛ li mi-i, be gii be ni be bɛɛ lɛ mi-i. Wi wu bɛɛ lɛ mi nuuŋ ntɛ̀ ŋkooŋ bɛ mwɛ kɛ. \v 38 Kifɛ mi dza liboo mi mbɛ laaŋkwiiŋ. Mɛɛŋ ki mbɛ kɛ le mfɛ nuuŋ fiee fi ŋkɔŋgisi kɛ. Mi mbɛ le mfɛ nuuŋ fiee fi wi wu toŋ mi Kɔŋgisi \v 39 Se fiee fi wi wu toŋ mi kɔŋgisi nuuŋ fini le, kiiŋ ni nlɛɛ mɔɔ nuuŋ wi mumkpaŋ li bɛniiŋ bɛ wu nyɛ li mi-i kɛ, se nuuŋ le ke naa mbuu be li kwe-e li jobɛ chi kimɛrisɛ. \v 40 Nɛ kɛɛ le fiee fi Baa wɛŋ kɔŋgisi nuuŋ fini, le wi kwikwi wu ŋɛŋ Ŋwani, wu gɛɛ shéŋ li wu-u, gii kɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ, ŋgii nse mbuu mwɛ tɛ li kwe-e li jobɛ chi kimɛrisɛ.” \p \v 41 Bɛjuu se bɛchi be ŋuŋini kii wu, kifɛ tɛ̀ tee le, ɛ wu bijinɛ bi dza liboo bi bɛ laaŋkwiiŋ. \v 42 Be tɛ̀ ŋuŋini be biiti laa, “Wuni nuuŋ nɛɛ Jiso wu ŋwanɛ Jɔsɛ ni? Wu tɛ̀ kii nɛɛ tee bee ni ni? Fi geeŋ dɛɛni fi kweŋgi le wu dza nuuŋ liboo?” \v 43 Jiso se tuu li bee le, “Kiiŋ nɛ ni nɛ ŋuŋini beŋ beŋ kɛ. \v 44 Wi nuuŋ tɛ bɛ lɛ mi-i, fuki fɛ Baa wɛŋ wu toŋ mi chee mwɛ le bɛ nsiŋ kɛ. Ŋgii mbuu mwɛ tɛ li kwe-e li jobɛ chi kimɛrisɛ-ɛ. \v 45 Bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ tɛ̀ tsɛɛ le, ‘Nyɔ gii yi tifi be bɛchu.’ Bɛdɛɛni wi kwikwi wu woo fiee fi Baa wɛŋ tiifi wu kɛɛ, gii bɛ lɛ mi-i. \v 46 Ntiiti yɛ ni le wi wɛ lu wu saa wu ŋɛŋ Baa wɛŋ kɛ. Ɛ nɛɛ wu wɛ wu dza fɛ Nyɔ-ɔ kwaa wu saa wu ŋɛŋ Baa we. \v 47 Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le, wi wu beŋ kɛmɔɔ ntsɛ wu kimakɛ kituŋ. \v 48 Ɛ mi bijinɛ bi nyɛɛ ntsɛ li bɛniiŋ li. \v 49 Bɛchaa bɛnɛ tɛ̀ ji mana libuka, se nuuŋ le be kwiyɛ nɛɛ. \v 50 Bijinɛ bini nuuŋ bi dza liboo bi bɛ le, ɛ wi ji bi tɛ kwi kɛ. \v 51 Ɛ mi wu nuuŋ bijinɛ bi dzɛti liboo bi nyɛɛ ntsɛ li bɛniiŋ li. Ɛ wi ji bijinɛ bini, mwɛ ba ni nuuŋ lu mfi kwikwi. Se bijinɛ bi ŋgii nyɛ li bɛniiŋ bɛ li nshɛ-ɛ le be kɛmɛ ntsɛ bini nuuŋ yi yɛŋ.” \p \v 52 Bɛjuu se bɛchi be waanini be be, be biiti laa, “Wi wuni gii geeŋ se nyɛ yi yee le tɛɛbeŋ se ji le?” \v 53 Jiso se kweeŋ li bee le, “Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le ɛ nɛ mɛɛŋ ki ji yi yi Ŋwanɛwi kɛ, ŋ'wonu mɔɔ ŋgɔŋ mee nsiŋ, nɛ tɛ kɛmɛ ntsɛ li yi yi nɛɛ kɛ. \v 54 Wi wu jii nyaŋ yɛɛŋ wu tuu wu woŋ ŋgɔŋ meŋ kɛmɔɔ ntsɛ wu kimakɛ. Ŋgii naa mbuu wu li kwe-e jobɛ chi kimɛrisɛ, \v 55 kifɛ nyaŋ yɛɛŋ gbɛŋgi yi nuuŋ nɛɛ bijinɛ, se ŋgɔŋ meŋ gbɛŋgi me nuuŋ fiee fi wonɛ. \v 56 Wi wu ji nyaŋ yɛɛŋ tuu wundi ŋgɔŋ meŋ tsiiŋɔ li yi yɛɛŋ ntsiiŋ tɛ li yi yee li. \v 57 Baa wɛŋ wu toŋ mi kɛmi ntsɛ, nse ŋkɛmi ntsɛ kii Baa wɛŋ. Bɛdɛɛni wi wu jii nyaŋ yɛɛŋ gii kɛmɛ tɛ ntsɛ kii mi. \v 58 Bijinɛ bini nuuŋ bi dza liboo bi bɛ. Bi nuuŋ yɛ si bi bɛchaa tɛ̀ ji be tuu be kwiyɛ biɛɛ kɛ. Wi wu jii bijinɛ bini gii ba ni nuuŋ lu mfi kwi.” \p \v 59 Biee bini nuuŋ bi Jiso tɛ̀ tiiti mfi wu tɛ̀ tiifi bɛniiŋ li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ Kapanuŋ. \s Bɛniiŋ bɛ Jiso-o bɛ kintutu kinɔŋa-a gooŋ lijiŋ \p \v 60 Le bɛniiŋ bɛ Jiso-o bɛ kintutu ŋge woo ntiifɛ wuni ni be tee le, “Wuni n'yɔru tɛmɔɔ ŋge! Ɛ noo wu nuuŋ beŋ wuni n'yɔru?” \v 61 Jiso kɛɛ le bɛniiŋ bee bɛ kintutu-u ŋuŋini baa bebe kii n'yɔru wulu, biee bii li bee laa, “Fiee fi mi n'yɔ fini sɛɛsɛ shéŋ yinɛ ni? \v 62 Ɛ fi nuuŋ lɛ, nɛ gii nɛ geeŋ mfi wu nɛ ŋɛŋ Ŋwanɛwi wu karisi yɛki fɛ tɛ̀ saa nuuŋ ŋkosi? \v 63 Fiana yi Nyɔ nuuŋ fiee fi nyɛɛ ntsɛ. Nyaŋ yi bwiŋ kɛmi yɛ fiee fi yi gii kɛ. Tefɛ chi mi n'yɔ li be-eŋ nuuŋ Fiana, tuu nuuŋ ntsɛ. \v 64 Se nuuŋ le beŋ bamu baa lu bɛ mɛɛŋ ki beeŋ tefɛ chilu kɛ.” Jiso tɛ̀ yeti ni kifɛ tɛ̀ kii kituŋ fɛ mbɛɛchɛ bɛniiŋ bɛ mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ shéŋ li wu-u kɛ, kii tɛ wi wu gii kabɛ wu. \v 65 Tuu tee li bee le, “Ɛ nɛɛ fiee fi mbee nsaa mi ntee kituŋ li be-eŋ le, nuuŋ wi tɛ bɛ li mi-i fuki fɛ Baa wɛŋ nyɛ dze li wu siŋ kɛ.” \p \v 66 Lɛjiŋ lɛlu, bɛniiŋ bee bɛ kintutu kinɔŋa se tuu be gooŋ lijiŋ, be faaŋ ndɛndɛ bɛ wu. \v 67 Jiso se dza bii li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ baa laa, “Beŋ tɛ nɛ kɔŋgisi le nɛ gɛɛŋ ni?” \v 68 Simu Pita tuu li wuu le, “Taa, tɛ giiŋgi lɛ noo li. Ɛ wɛ wu kɛmi n'yɔru wu nyɛɛ ntsɛ wu kimakɛ, \v 69 tɛ beŋ tɛ tuu tɛ kii le ɛ wɛ wi wu Wuuti wu dza fɛ Nyɔ wɛ-ɛ.” \v 70 Jiso tee li bee le, “Ɛ nɛɛ mi wu ntsaa beŋ bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ bani ni? Se nuuŋ le, wumu li be-eŋ linti wɛ kiŋkundi.” \v 71 Jiso tɛ̀ tiiti lɛ nuuŋ kii Judas wu ŋwanɛ Simu Iskaliyɔ. Tɛ̀ nuuŋ li kintutu ki bɔɔŋ bee bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ baa, se tɛ gii nuuŋ wu, wu tɛ̀ nuuŋ le gii dɛndɛ kabɛ Jiso. \c 7 \s Jiso yɛɛ Jɛrosalɛŋ fɛ Tsɔnɔ chi Bigɔɔnu-u \p \v 1 Lɛjiŋ lɛlu Jiso ba tuu deŋgi nɛɛ nuuŋ kimbɛ ki Galilii. Tɛ̀ mɛɛŋ ki tuu kɛ le gɛɛŋ Judiya kɛ, kifɛ Bɛjuu tɛ̀ wɛki le be wo wu. \v 2 Mfi wu Tsɔnɔ chi Bɛjuu lɛ chi be tɛ̀ teenyi le Tsɔnɔ chi Bigɔɔnu-u tɛ̀ bɛɛ tsɛkɛtsɛkɛ. \v 3 Bɛŋwaani Jiso se tee li wuu le, “Dzatsɛ fɛni ɔ gɛɛŋ Judiya ke bɛniiŋ bo bɛ kintutu-u se ŋɛŋ nimɛ chi ɔ nindi. \v 4 Ɛ wi nindi nimɛ wɛki le bɛniiŋ kɛɛ wu, tɛ tuu le ni nindi nyimi bu nyimɛ kɛ. Si ɔ feti biee bini ni, gɛnɛ ɔ doonchɛ yi ya li kwɛɛŋ li.” \v 5 Bɛŋwaani bɛlu tɛ̀ tiiti lɛ kifɛ be tɛ mɛɛŋ mɔɔ ki gɛɛ kɛ fibee shéŋ li wuu kɛ. \v 6 Jiso se tuu li bee le, “Mfi wɛŋ mɛɛŋɔ saa ki kɔchɛ kɛ. Li be-eŋ, mfi wunɛ wɛ ɛ wu kɔchɛ kituŋ. \v 7 Bɛniiŋ bɛ li nshɛ yini nuuŋ tɛ baanɛ beŋ kɛ. Se nuuŋ le, be baanini baa mi kifɛ ntiitɔɔ li bee le biŋge bi bee biɛɛ bibifi. \v 8 Yɛɛ yɛɛŋ finɛ nɛ gɛɛŋ fɛ Tsɔnɔ-ɔ. Nuuŋ ntɛ n'yɛɛ fe kɛ, kifɛ mfi wɛŋ mɛɛŋɔ saa ki bɛ kɛ le kɔchɛ kɛ.” \v 9 Si tɛ̀ tee lɛ, shɛ fiee Galilii. \p \v 10 Se nuuŋ le, mfi wu bɛŋwaani tɛ̀ yɛɛ fɛ Tsɔnɔ chilu-u, se shɛ yɛɛ tɛ fe. Si tɛ̀ yɛki lɛ, tɛ̀ mɛɛŋ ki yɛɛ kɛ le bɛniiŋ ni be ŋiŋgi wu kɛ, tɛ̀ yɛɛ fiee nuuŋ lɛ munyiikɔɔ li. \v 11 Tɛ̀ nuuŋ ɛ Bɛjuu tɛ̀ bɛchi be wɛki wu fɛ Tsɔnɔ chilu-u be biiti laa, “Gbɛŋgi nuuŋ fɛŋ le?” \v 12 Bɛniiŋ dza be tuu be tsuundi kii wu ŋge. Bamu se piɛti le, “Ɛ wu wi wu dzeeŋ.” Bamu kaasi yi le, “Yɛŋgi bɛ bɛniiŋ bu yɛŋu.” \v 13 Se nuuŋ le wi tɛ̀ nuuŋ yɛ lu wu tiiti kii wu gbanaa kɛ, kifɛ be tɛ̀ chɛndi bikoo bi Bɛjuu lɛ. \s Jiso tifi bɛniiŋ fɛ tsɔnɔ-ɔ \p \v 14 Le jo yi tsɔnɔ tuu yi gatɛ kintikinti, Jiso se gɛɛŋ lɛ li yih yi muntofi-i bɛchi tiifi bɛniiŋ. \v 15 Le bikoo bi Bɛjuu lɛ tuu bi woo be kɛmɛ chɛnɛ, be tamaa laa, “Wi wuni geeŋ wu kii biee ni, nlaanchɛ wuu saa wu laanchɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ nsiŋ.” \v 16 Jiso se tuu dza tee le, “Ntiifɛ wu ntiifi wuni nuuŋ yɛ wɛŋ kɛ. Ɛ wu wi wu toŋ mi. \v 17 Ɛ wi wɛki le ni feti nuuŋ fiee fi Nyɔ kɔŋgisi, mwɛ gii kɛɛ laa ntiifɛ wuni dzɛti nuuŋ fɛ Nyɔ-ɔ, mɔɔ ntiifi li buŋga bweŋ le. \v 18 Wi wu yeti li buŋga bwee li ti wɛki bukooŋ bu nɔŋa nuuŋ li yi yee li. Se nuuŋ le, wi wu wɛki bukooŋ bu nɔŋa nuuŋ bu wi wu toŋ wu ti nuuŋ wi wu chɛɛŋ, binsɛɛ se tɛ nuuŋ li yi yee li kɛ. \v 19 Mɔɔsɛ tɛ mɛɛŋ ki nyɛ kɛ bɛnchi li be-eŋ ni? Se nuuŋ le, wi wumu nuuŋ yɛ li be-eŋ linti wu kichi bɛnchi bɛlu kɛ! Nɛ wɛki le nɛ wo mi kii la?” \p \v 20 Bɛniiŋ bɛlu se tuu li wuu le, “Ɔ kɛmɔɔ bɛnchindaa bɛ Kiŋkundi-i li wɛ-ɛ bwiŋ. Wi wu wɛki le wo wɛ nuuŋ noo?” \v 21 Jiso se tee li bee le, “Ntɛ̀ mfɛ nimɛ chimumkpaŋ, nɛ tɛwa li chi-i. \v 22 Mɔɔsɛ tɛ̀ nyɛ nchi le nɛ ni nɛ sɛɛti dzoo. Ɛ nchi wuni tɛ̀ butiyɛ mɔɔ li Mɔɔsɛ-ɛ kɛ. Tɛ̀ bo nuuŋ li bɛchaa bɛnɛ. Nɛ se biee nɛ sɛɛti bɔɔŋ dzoo mɔɔ nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi. \v 23 Ɛ bɛ ti sɛɛti wi dzoo jobɛ chi bɛshiinshi kii bɛ ni biifi nchi wu Mɔɔsɛ, nɛ se lochi bɛ mi le ntuu mfɛ wi wu tɛmi jobɛ chi bɛshiinshi ni? \v 24 Kiiŋ nɛ ni nɛ sɛki nsa nɛ sondini ntawu le lɛnti le nɛ ŋɛŋ nsiŋ kɛ. Nɛ sɛki lɛ dze yi tsaaŋ li.” \s Bɛniiŋ mɛŋɛ laa Jiso nuuŋ kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ le \p \v 25 Bɛniiŋ bɛ Jɛrosalɛŋ bamu se tuu be dza be biiti laa, “Wuni nuuŋ nɛɛ wi wu bɛ wɛki le bɛ wo wɛ ni? \v 26 Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ wuuŋ wu fɛni, yetɔɔ gbanaa, wi ntusu fiee li wuu nsiŋ. Fi nuuŋ le bikoo bi kwɛɛŋ lɛ bee bi kɛɛ le wi wuni nuuŋ nɛɛ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ ni? \v 27 Se nuuŋ le, tɛ̀ kii baa fɛ wi wuni dza fe. Mfi wu Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ gii ki bɛ nuuŋ wi tɛ naa kɛɛ fɛ ki dza fe kɛ.” \v 28 Se nuuŋ le Jiso tuu tifi bɛniiŋ li yih yi muntofi-i, dzɛŋgi lɛwe ŋge le, “Nɛ kii baa mi, nɛ kii tɛ fɛ mi dza fe? Se nuuŋ le, mɛɛŋɔ ki mbɛ kɛ fɛni li buŋga bwe-eŋ kɛ. Wi wu toŋ mi nuuŋ wi wu chɛɛŋ, nɛ se kii yɛ wu kɛ. \v 29 Ŋkiiɔ wu kifɛ ntɛ̀ ndza fɛ wu-u, ɛ wu wu se tɛ toŋ mi.” \v 30 Si tɛ̀ yɔ lɛ, bɛniiŋ bamu se tuu be wɛki le be kɔɔ wu. Se nuuŋ le, wi tɛ̀ mɛɛŋ ki ko-oŋ li wuu kɛ, kifɛ mfi we tɛ mɛɛŋ ki kɔchɛ kɛ. \v 31 Se nuuŋ le, bɛniiŋ bɛ ŋge se gɛɛ shéŋ li wuu be tuu be biiti laa, “Mfi wu Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ naa bɛɛ lɔɔ, ki gii naa ki fɛ biee bi doonchi bunɔŋa bu Nyɔ-ɔ yɛki bi wi wuni fɛ kituŋ bini ni?” \s Bɛ toŋ bɛniiŋ bɛ nchi-i le be gɛɛŋ be kɔɔ Jiso \p \v 32 Le Bɛfarasii tuu be woo si kintutu ki bɛniiŋ lɛ tsuundi kii Jiso, bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa toŋ bɛniiŋ bɛ nchi-i le be gɛɛŋ be kɔɔ wu. \v 33 Le be gɛɛŋ, Jiso se tee le, “Ŋgii nuuŋ tɛɛbeŋ nɛɛ li mfi niiŋ li, se ntuu ŋkaari nto lijiŋ fɛ wi wu tɛ toŋ mi-i. \v 34 Nɛ gii nɛ shɛ nɛ gɔɔŋ mi ni, nɛ tɛ ŋɛŋ mi kɛ. Fɛ ŋgiiŋgi nuuŋ nɛ tɛ naa bɛ fe kɛ.” \v 35 Bɛjuu yɔ li yih yi bee laa, “Wi wuni wɛki le gɛɛŋ nuuŋ fɛŋ fɛ tɛɛbeŋ gii tɛ naa tɛ gɔɔŋ wu, tɛ tɛ̀ ŋɛŋ wu kɛ? Wɛki le gɛɛŋ li bitoŋ bi bɛniiŋ bɛsɛŋ tɛ̀ saaŋgɛ be gɛɛŋ be tsiiŋ le gɛɛŋ ni tiifi bɛniiŋ bɛ bitoŋ bilu ni? \v 36 Fiee fi tiiti le, ‘Nɛ gii naa nɛ gɔɔŋ mi nɛ tɛ ŋɛŋ mi kɛ, mɔɔ fɛ ŋgiiŋgi nuuŋ nɛ tɛ naa le nɛ bɛ fe kɛ,’ tiiti lɛ fi nuuŋ le la?” \s Jiso kaachɛ bɛniiŋ bɛ dzɔɔ yi nyɛɛ ntsɛ \p \v 37 Tɛ nuuŋ jobɛ chi Tsɔnɔ chi kimɛrisɛ-ɛ chi tɛ̀ nuuŋ jobɛ chi Tsɔnɔ-ɔ chilu chi nɔŋa, Jiso dza leŋ we dzaŋ lɛwe ŋge le, “Ɛ ndɔɔŋ wondɛ li wi-i, mwɛ bɛ fɛ mi-i woŋ fiee. \v 38 Wi wu gɛɛ shéŋ li mi-i mwɛ gii ni nuuŋ nɛ si Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ ki tiiti le, ‘Dzɔɔ yi nyɛɛ ntsɛ gii naa yi ni yi buti li shéŋ yee li yi beki ni kukukuku.’” \v 39 Fini nuuŋ fiee fi Jiso tɛ̀ tiiti nuuŋ kii Fiana yi bɛniiŋ bɛ tɛ̀ gɛɛ shéŋ li wuu gii naa be kɛmɛ. Tɛ̀ nuuŋ li mfi wuni bɛ mɛɛŋ saa ki nyɛɛ Fiana yilu li bee kɛ, kifɛ Jiso tɛ̀ nuuŋ bɛ mɛɛŋ saa ki yɛɛki kɛ wu le lɛ li bunɔŋa bwee li kɛ. \s Bɛniiŋ gatɛ kii Jiso \p \v 40 Bɛniiŋ woo fiee fi Jiso tɛ̀ tee fini, bamu tee le, “Wi wuni gbɛŋgɔɔ nuuŋ Ntomfɔŋ wu Nyɔ-ɔ wɛ.” \v 41 Bamu tee le, “Wuni nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ.” Se nuuŋ le, bamu bii fibee laa, “Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ tɛ kɛmi le ki bo nuuŋ Galilii ni? \v 42 Mɔɔ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ tee nɛɛ le Kinsofu kilu gii naa ki bo tɛ nuuŋ lɛ kini ki Mfɔŋ Daafi-i, li kitoŋ ki Bɛtɛlɛhɛŋ, ki nuuŋ kitoŋ ki Daafi-i ni?” \v 43 Si bɛniiŋ tɛ̀ tee lɛ, buga se biee bu bɛ lɛ bee lɛnti kii Jiso. \v 44 Bɛniiŋ bamu se tuu be wɛki le be kɔɔ wu, bɛdɛɛni, wi se ti mɛɛŋ ki koŋ li wuu kɛ. \s Bikoo bi Bɛjuu lɛ faaŋ Jiso \p \v 45 Bɛniiŋ bɛ nchi-i baa dza be kaari be to lijiŋ fɛ bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa mɔɔ Bɛfarasii baa, be se bii li bɛniiŋ bɛ nchi-i bɛlu laa, “Nɛ mɛɛŋ ki bɛ kɛ bɛ wu kɛ kii la?” \v 46 Bɛniiŋ bɛ nchi-i bɛlu se tuu li bee le, “Wi mɛɛŋɔ saa kɛ le ni yeti si wi wuni kɛ.” \v 47 Bɛfarasii bii li bee laa, “Wu gɛɛŋɔ tɛ wu yɛɛŋ mɔɔ bɛ beŋ tɛ ni? \v 48 Nɛ ŋɛŋ bikoo bi kwɛɛŋ lɛ, kɛ Bɛfarasii be gɛɛ shéŋ li wu ni? \v 49 Ɛ kintutu kini kwaa ki kii yɛ nchi wu Nyɔ-ɔ kɛ. Bubiɛɛ bwɛɛ fɛ be fa.” \v 50 Nikodɛmu wu tɛ̀ nuuŋ wi wu kintutu ki Bɛfarasii, wu tɛ̀ gɛɛŋ jobɛ chimu ŋɛŋ Jiso wɛ tɛ̀ nuuŋ fe. Bii li bee laa, \v 51 “Nchi wusɛŋ beŋɔ le bɛ sondɛ nsa wu wi fuki fɛ bɛ saa bɛ yikɛ bɛ woo fiee fi wu kweeŋ nsiŋ ni?” \v 52 Be se bii li wuu laa, “Ɔ dza tɛ Galilii ni? Bichɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ bujɔŋ ɔ gii ɔ ŋɛŋ le, nuuŋ ntomfɔŋ wu Nyɔ-ɔ wumu tɛ̀ naa bo Galilii kɛ.” \v 53 \f + \fr 7:53 \fr*\ft Nɛɛ biŋwaati bi fichi bimu ŋge kɛmi yɛ biŋga bi 7:53–8:11 kɛ.\ft*\f* Be dza mumkpaŋ mumkpaŋ be giiŋgi li bɛla bɛ bee. \c 8 \s Bɛ bɛ bɛ kwɛɛŋ wumu lɛ Jiso-o ɛ bɛ kɔɔ wu le jiiɔ bukwɛɛ \p \v 1 Jiso dza yɛɛ fiee nuuŋ li Ŋkumɛ wu Biti bi Oli-if. \v 2 Butuu bo bu woo, se tuu kaari gɛɛŋ fɛ yih yi muntofi-i. Bɛniiŋ bɛchu banchɛ li wuu lichiŋ, se shee fɛkwiiŋ tiifi be. \v 3 Bɛniiŋ bɛ tiifi bɛnchi mɔɔ Bɛfarasii dza be bɛ bɛ kwɛɛŋ wumu ɛ bɛ tɛ̀ kɔɔ wu gimi bɛ nyumɛ wumu. Si be tɛ̀ bɛ bɛ wu lɛ, be leeki wu limfwe, \v 4 be tee li Jiso-o le, “Wi wu ntiifɛ, kwɛɛŋ wuni wɛ ɛ bɛ kɔɔ wu gimi bɛ nyumɛ wumu. \v 5 Lɛ bɛnchi-i, Mɔɔsɛ tɛ̀ tee le wuni kwɛɛŋ bɛ gii bɛ tomɛ wu bɛ ta butomɛ kwi. Ɔ tee fio le la?” \v 6 Be tɛ̀ feti lɛ be teeki Jiso bu teekɛ le fiimfɛ bɛ jɛ be se kɛmɛ fiee fi be gii be kɔɔ wu li fi-i. Se nuuŋ le, Jiso tɛ guumɛ tsɛki fiee fɛkwiiŋ bɛ kwaŋ. \v 7 Be ba nɛɛ be lemi fe be fieŋgisi wu. Se dza leŋ we tee li bee le, “Ɛ wi nuuŋ lu li be-eŋ linti wu kɛmi yɛ bubiɛɛ kɛ, saa nuuŋ wi wu ŋkosi wu gii toŋ kwɛɛŋ wuni bɛ tɛtɛ.” \v 8 Si Jiso tɛ̀ tee lɛ, tuu kaari guumɛ tsɛki fiee fɛkwiiŋ bɛ kwaŋ. \v 9 Le be woo fiee fi Jiso tee, be bɛchi be saaŋgini mumkpaŋ mumkpaŋ mbɛɛchɛ li bɛkaaŋ li. Be saaŋgɛ, se shɛ nɛɛ kwɛɛŋ wɛ kwaa lemi fe bee Jiso. \v 10 Jiso kaari leŋ we, bii li kwɛɛŋ wɛɛ laa, “Kwɛɛŋ, be fɛŋ? Wi mɛɛŋ ki nuuŋ kɛ lu wu tee le ɔ kɛmi nɛɛ le ɔ kwi kɛ ni?” \v 11 Se tuu le, “Wi mɛɛŋɔ ki nuuŋ kɛ lu kɛ, Taa.” Jiso biee tee le, “Nuuŋ ntɛ ntee tɛ le ɔ kɛmi le ɔ kwi kɛ. Ɔ giiŋgi, bɛdɛɛni kiiŋ ɔ ni tuu ɔ fɛ bibifi kɛ.” \s Jiso nuuŋ Kiŋ'wofu ki li nshɛ yini-i \p \v 12 Jiso tuu kweeŋ li bɛniiŋ bɛlu-u le, “Ɛ mi kiŋ'wofu ki li nshɛ yini-i. Mɔɔ nuuŋ noo wu biki mi le, nuuŋ tɛ̀ naa le ni deŋgi li kijibɛ-ɛ kɛ. Gii ni kɛmi kiŋ'wofu ki nyɛɛ ntsɛ li bɛniiŋ li.” \v 13 Bɛfarasii se tee li wuu le, “Ɔ lemɔɔ lɛ nsa lɛjiŋ kii kikoo ko. Fiee fi ɔ tiiti kɔchini yɛ kɛ.” \v 14 Jiso tuu li bee le, “Mɔɔ nuuŋ le nlemɔɔ lɛjiŋ lɛ nsa-a fɛ kikoo ke-eŋ, kɛ fiee fi ntiiti kɔchini fiɛɛ, kifɛ ŋkii fɛ mi ndza fe, ŋkii tɛ fɛ ŋgiiŋgi fe. Se nuuŋ le nɛ kii yɛ fɛ mi ndza mɔɔ fɛ ŋgiiŋgi fe kɛ. \v 15 Nɛ sɛki baa bɛniiŋ si bɛniiŋ bɛ bɔ. Nti nsɛki yɛ fieŋ wi kɛ. \v 16 Se nuuŋ le, ɛ nuuŋ le nsɛkɔɔ wi, kɛ nsɛkɔɔ lɛ dze yi tsaaŋ li, kifɛ nsɛki yɛ mi mbiiŋ kɛ. Nsɛkɔɔ tɛɛ Baa wɛŋ wu toŋ mi. \v 17 Lɛ kiŋwaati kinɛ ki bɛnchi-i, bɛ tsɛɛ baa le, ɛ bɛniiŋ lemi lɛ nsa jiŋ bɛfɛ, kɛ chɛɛŋ. \v 18 Nlemi lɛ nsa jiŋ kii kikoo keŋ, Baa wɛŋ wu toŋ mi lemi tɛ lɛ nsa wɛ-ɛŋ lɛjiŋ.” \v 19 Be se bii li wuu laa, “Baa wa nuuŋ fɛŋ?” Jiso tuu le, “Nɛ kii yɛ mi, kɛ Baa wɛŋ kɛ. Bee le nɛ ni nɛ kii mi, bee nɛ kii tɛ Baa wɛŋ.” \p \v 20 Jiso tɛ̀ tiiti biee bini ɛ tɛ̀ tiifi bɛniiŋ li yih yi muntofi-i lichiŋ fɛ kintsii ki bɛ tɛ̀ shiiŋ bɛ nyɛɛ kwa fe li yih yi muntofi-i. Se nuuŋ le, wi ti mɛɛŋ wu ki kɔɔ kɛ, kifɛ mfi we ti mɛɛŋ ki kɔchɛ kɛ. \s Jiso doonchɛ le wu dza liboo \p \v 21 Jiso tuu tee li bee le, “Ŋgiiŋgɔɔ, nɛ gii nɛ shɛ nɛ gɔɔŋ mi nɛ kwiyɛ li bibifi binɛ-ɛ. Fɛ ŋgiiŋgi fe, nuuŋ nɛ tɛ bɛ fe kɛ.” \v 22 Bɛjuu se bii laa, “Gii wo yi yee ni, se tiiti le fɛ giiŋgi nuuŋ tɛɛbeŋ tɛ tɛ̀ bɛ fe kɛ?” \v 23 Jiso tee li bee le, “Nɛ dza laaŋkwiiŋ, mi dza fieŋ liboo. Nɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ li kwɛɛŋ wuni-i. Nnuuŋ yɛ wi wu li kwɛɛŋ wuni-i kɛ. \v 24 Mi nteeɔ beŋ le nɛ gii nɛ kwiyɛ li bibifi binɛ-ɛ linti. Nɛ kɛɛ le nɛ gii nɛ kwiyɛ li bibifi binɛ-ɛ fɛ nɛ mɛɛŋ ki beŋ kɛ le ɛ mi wulu kɛ.” \v 25 Be se bii li wuu laa, “Ɛ wɛ noo?” Jiso tuu le, “Nnuuŋ wi wu ntuu tiiti kii wu li be-eŋ fɛ mbɛɛchɛ wɛ. \v 26 Ŋkɛmɔɔ biee ŋge bi nuuŋ ntee kii beŋ mɔɔ biee ŋge bi nuuŋ nsaa beŋ lu. Se nuuŋ le, nnuuŋ ntɛ mfɛ lɛ kɛ, wi wu toŋ mi, nuuŋ wi wu chɛɛŋ. Fiee fi ntiiti li nshɛ yini-i nuuŋ fi mi ŋ'woo li wuu.” \v 27 Si tɛ̀ tee lɛ, be ti mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ le tiiti li bee nuuŋ kii Baa we kɛ. \v 28 Nɛɛ lɛ, Jiso se tee li bee le, “Mfi wu nɛ shiŋɛ Ŋwanɛwi liwe, nɛ se kɛɛ le ɛ mi wulu, mɔɔ le mfeti yɛ fiee fimu li buŋga bwe-eŋ kɛ, le ntiiti ni nuuŋ si Baa wɛŋ tifi mi. \v 29 Wi wu toŋ mi wɛ bɛ mi. Mɛɛŋɔ ki chinɛ kɛ mi le ni nuuŋ mi mbiiŋ kɛ, kifɛ nti mfeti biee mfi kwi nuuŋ bi dzeeŋ fɛ wu-u.” \v 30 Si Jiso tɛ̀ tee biee bini ni, bɛniiŋ ŋge gɛɛ shéŋ li wu-u. \s Chɛɛŋ busi bɛniiŋ li bumfa-a \p \v 31 Jiso se tee nuuŋ li Bɛjuu bɛ tɛ̀ gɛɛ shéŋ li wuu le, “Ɛ nɛ ba nɛ lemi li jɛ yɛ-ɛŋ, nɛ ni nɛ nuuŋ bɛniiŋ beŋ bɛ chɛɛŋ bɛ kintutu-u, \v 32 nɛ gii nɛ kɛɛ chɛɛŋ, chɛɛŋ wulu wu se fɛ nɛ bo li bumfa-a.” \v 33 Be tuu li wuu le, “Tɛ nuuŋ kini ki Abraha-aŋ, tɛ ti mɛɛŋ baa mɔɔ saa ki nuuŋ kɛ bɛmfa li tsaŋ yi wumu-u kɛ. Fi geeŋ fi ɔ tuu tiiti le tɛ gii tɛ bo li bumfa-a?” \p \v 34 Jiso tuu li bee le, “Ntiitɔɔ beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le wi kwikwi wu feti bibifi nuuŋ mfwa wu bibifi. \v 35 Mfwa nuuŋ tɛ ba le ni nuuŋ ŋwanɛ yih yi nuuŋ lu mfi kwi kɛ. Ɛ ŋwanɛ yih kwaa wu ti bɛɛ ba ŋwanɛ yih mfi kwi. \v 36 Bɛdɛɛni, ɛ Ŋwaŋ buu beŋ li bumfa-a, kɛ nɛ gbɛɛŋ baa nɛ bo li buu chɛɛŋ. \v 37 Ŋkiiɔ nɛɛ le nɛ nuuŋ kini ki Abraha-aŋ, se nuuŋ le, nɛ wɛki baa nɛɛ le nɛ wo mi kifɛ jɛ yɛŋ kɛmi yɛ kintsii li yi yinɛ-ɛ kɛ. \v 38 Ntiitɔɔ nuuŋ fiee fi ŋiŋgi li Baa wɛ-ɛŋ, nɛ se feti finɛ tɛ nuuŋ fiee fi nɛ woo li chaa wunɛ-ɛ.” \p \v 39 Be se tuu li wuu le, “Baa wusɛŋ nuuŋ Abrahaŋ.” Jiso tee li bee le, “Ɛ nɛ tɛ̀ nuuŋ bɔɔŋ bɛ Abraha-aŋ, kɛ bee nuuŋ nɛ feti fiee fi Abrahaŋ tɛ̀ feti. \v 40 Nnuuŋ wi wu teeɔ beŋ chɛɛŋ wu mi ŋ'woo li Nyɔ-ɔ. Se nuuŋ le, nɛ se wɛki baa le nɛ wo mi dɛɛni, fini nuuŋ yɛ fiee fi Abrahaŋ tɛ̀ feti kɛ. \v 41 Nɛ feti baa nuuŋ fiee fi baa wunɛ feti.” Be tee li wuu le, “Tɛ̀ nuuŋ yɛ bɔɔŋ bɛ bɛ biɛ kwiiŋ kɛ. Tɛ kɛmi Baa wusɛŋ mumkpaŋ, wu nuuŋ Nyɔ.” \v 42 Jiso tee li bee le, “Ɛ Nyɔ bee yi nuuŋ baa wunɛ, bee nɛ kɔŋgisi mi, kifɛ mi ndza nuuŋ fɛ Nyɔ-ɔ mi nse mbɛ. Mɛɛŋɔ ki mbɛ kɛ fɛni li buŋga bwe-eŋ kɛ. Ɛ yi yi toŋ mi. \v 43 Fi geeŋ fi nɛ mɛɛŋ ki woo kɛ fiee fi ntiiti kɛ? Fi fiɛɛ nɛɛ kifɛ nɛ kɔŋgisi yɛ le nɛ woo jɛ yɛŋ kɛ ni? \v 44 Nɛ nuuŋ bɔɔŋ bɛ chaa wunɛ wu Kiŋkundi-i, fiee fi nɛ kɔŋgisi nuuŋ le nɛ fɛ fiee fi chaa wunɛ wɛki. Tɛ̀ nuuŋ wi wu woyi bɛniiŋ fɛ mbɛɛchɛ. Kɛmi yɛ fiee fi fɛrɛ bɛ chɛɛŋ kɛ, kifɛ chɛɛŋ nuuŋ yɛ li wuu kɛ dududu. Mfi wu yɛŋgi binsɛɛ tiiti nɛɛ si kiŋge kee ti nuuŋ, kifɛ ti nuuŋ wi wu binsɛɛ tuu nuuŋ te binsɛɛ. \v 45 Se nuuŋ le, ntiitɔɔ fieŋ nuuŋ chɛɛŋ, fiɛɛ fiee fi nɛ mɛɛŋ baa ki beŋ kɛ mi kɛ. \v 46 Ɛ noo li be-eŋ linti wu nuuŋ doonchɛ bibifi bi mi mfɛ? Si fiee fi ntiiti li be-eŋ nuuŋ chɛɛŋ, fi ge la fi nɛ mɛɛŋ ki beŋ kɛ mi kɛ? \v 47 Wi wu nuuŋ wi wu Nyɔ ti wuki jɛ yi Nyɔ. Fiee fi nɛ ti wuki yɛ jɛ yi Nyɔ nuuŋ kifɛ nɛ nuuŋ yɛ bɛniiŋ bɛ Nyɔ-ɔ kɛ.” \s Jiso tɛ̀ saa nuuŋ lu Abrahaŋ se naa nuuŋ lu \p \v 48 Bɛjuu se tee li Jiso le, “Tɛ bee tɛ mɛɛŋ ki tee kɛ chɛɛŋ le ɔ nuuŋ wi wu Samaaria bɔɔŋ bɛ Kiŋkundi-i se nuuŋ li wɛ-ɛ ni?” \v 49 Jiso tuu li bee le, “Nchindaa wu Kiŋkundi nuuŋ yɛ li mi-i kɛ. Ŋguundi fieŋ nuuŋ Baa wɛŋ, bɛdɛɛni nɛ se guundi yɛ mi kɛ. \v 50 Fi nuuŋ yɛ le ŋ'wɛkɔɔ bukooŋ bu nɔŋa li yi yɛŋ. Wi wɛ lu mumkpaŋ wu wɛki bu, ɛ wu wu sondini bɛnsa. \p \v 51 Ntiitɔɔ beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le ɛ wi wuki jɛ yɛɛŋ, tɛ naa woo kintsi ki kwe-e kɛ.” \v 52 Bɛjuu tee li wuu le, “Tɛ kɛɛ baa dɛɛni le bɔɔŋ bɛ Kiŋkundi-i baa li wɛ-ɛ. Abrahaŋ tɛ̀ kwi, bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ kwiyɛ tɛ, ɔ se kweŋgi le wi wu wuki jɛ ya, tɛ naa woo kintsi ki kwe-e kɛ. \v 53 Ɔ yɛki taa wusɛŋ wu Abrahaŋ wu tɛ̀ kwi, ɔ yɛki bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛ tɛ̀ kwiyɛ tɛ ni? Ɔ gbɛŋgi ɔ beechi le ɔ nuuŋ la?” \v 54 Jiso tuu le, “Ɛ ntsakisi yi yɛɛŋ, kɛ fi fiɛɛ nuuŋ yee. Ɛ Baa wɛŋ wu tsakisi mi, se nuuŋ wu wu nɛ kweŋgi le ɛ wu Nyɔ-ɔ yinɛ. \v 55 Se nuuŋ le, nɛ kii yɛ yi kɛ. Ɛ nɛɛ mi kwaa wu ŋkii yi. Ɛ mi ndza mi ntee le ŋkii yɛ yi kɛ, kɛ mi wɛ nuuŋ wi wu binsɛɛ si beŋ. Se nuuŋ le, si fi nuuŋ ni, ŋkii yi, ŋ'wuki jɛ ye. \v 56 Baa wunɛ wu Abrahaŋ tɛ̀ nɛki le gii ŋɛŋ jo yɛŋ. Tɛ̀ ŋɛŋ, se nɛɛtɛ.” \v 57 Bɛjuu se dzakɛ be bɛchi be tiiti le, “Ɔ mɛɛŋɔ ki bo kɛ biya mbaanshiŋ kɛ, ɔ se tiiti le ɔ tɛ̀ ŋɛŋ Abrahaŋ ni?” \v 58 Jiso tuu li bee le, “Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le, fɛ Abrahaŋ tɛ̀ nuuŋ, nnuuŋ.”\f + \fr 8:58 \fr*\ft Bukooŋ bu nuuŋ le, “Nnuuŋ,” buni nuuŋ bukooŋ bu Nyɔ tɛ tee li Mɔɔsɛ-ɛ le ɛ bu yi-i. Bichɛ: Mbochu 3:14.\ft*\f* \v 59 Le be woo lɛ, be se kwachɛ ta le be tomɛ Jiso lu. Jiso wɛŋ bo li yih yi muntofi-i. \c 9 \s Jiso gwiyɛ lii yi wi wu bɛ tɛ̀ biɛ mwɛ bo kinyɛɛ \p \v 1 Le Jiso tuu dza ni deŋgi, ŋɛŋ nyuŋ wumu ɛ bɛ tɛ̀ biɛ wu nuuŋ kinyɛɛ. \v 2 Bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u bii li wuu laa, “Labai, ɛ noo wu tɛ̀ fɛ bubiɛɛ wi wuni se nuuŋ kinyɛɛ? Ɛ wu wu tɛ̀ fɛ, mɔɔ tee bee ni le?” \v 3 Jiso se tuu li bee le, “Fi nuuŋ yɛ le wi wuni tɛ̀ fɛ bubiɛɛ kɛ ni bee tee kɛ. Bɛ tɛ̀ biɛ wu lɛ le nimɛ chi Nyɔ-ɔ doonchɛ yi yi chi li wuu bwiŋ. \v 4 Tɛɛbeŋ kɛmi le tɛ niŋ nimɛ chi wi wu toŋ mi mɛɛŋ fɛnshaaŋ. Kijibɛ bɛɛ kɛɛ nuuŋ mfi wu wi nuuŋ tɛ niŋ fiee kɛ. \v 5 Ŋgɛnu mbochu mɔɔ nuuŋ li mfi wu la le si nuuŋ si li nshɛ yini-i, ɛ mi kiŋ'wofu ki li nshɛ yini-i.” \v 6 Si Jiso tɛ̀ yɔ n'yɔru wuni ni, kwiyɛ budii fɛkwiiŋ, tɔ bɛ nshɛ kusɛ wi wulu li lii, \v 7 se tee li wuu le, “Gɛnɛ ɔ tsootsɛ lɛ Kindundu ki Siloŋ.” (Bukooŋ bu Siloŋ nuuŋ le, “Bɛ toŋ.”) Se gɛɛŋ tsootsɛ, kaarisi bɛɛ ŋiŋgi biee kituŋ. \v 8 Bɛniiŋ bɛ tɛ̀ tsiiŋ li wuu lichiŋ mɔɔ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ shiiŋ be ŋiŋgi wu si wi wu munlɛɛkɔɔ be tɛ̀ tamaa laa, “Wuni nuuŋ nɛɛ wi wu tuu shiiŋ shiiti lɛki biee wɛ nɛɛ ni?” \v 9 Bamu tɛ̀ tiiti le, “Ɛ wu.” Bamu le, “Aay, bosinɔɔ bu bosinɛ.” Wi wulu kibɛɛ se tee le, “Ɛ mi wulu.” \v 10 Se nuuŋ le, be se bii li wu laa, “Lii ya se geeŋ yi gwiyɛ?” \v 11 Tuu le, “Wi wu bɛ teenyi le Jiso bee wu tɔ nshɛ wu kusɛ mi li lii li, wu tee li mi-i le, ŋgɛɛŋ ntsootsɛ lɛ dzɔɔ yi Silo-oŋ. Mi nse ŋgɛɛŋ mi ntsootsɛ, lii yɛɛŋ se gwiyɛ.” \v 12 Be bii li wuu laa, “Nuuŋ fɛŋ?” Se tuu le, “Ŋkii yɛ kɛ.” \s Buga bɛ lɛ Bɛfarasii lɛnti kii Jiso \p \v 13 Be tɛ̀ dza be dzɔ wi wu tɛ̀ shiiŋ nuuŋ kinyɛɛ wɛ, be gɛɛŋ bɛ wu fɛ Bɛfarasii. \v 14 Jiso tɛ̀ tɔ nshɛ tuu gwiyɛ lii yi wi wɛ nuuŋ jobɛ chi bɛshiinshi. \v 15 Bɛfarasii baa tuu be bii li wi wulu-u si fi bee fi ka lii yee se gwiyɛ. Se tee li bee le, “Bee kusɛ lii yɛŋ bɛ nshɛ, mi ŋgɛɛŋ mi ntsootsɛ mi nse mbɛchi ŋiŋgi biee.” \v 16 Bɛfarasii bamu tee le, “Wi wuni mɛɛŋɔ ki dza kɛ fɛ Nyɔ-ɔ kɛ, kifɛ nindɔɔ jobɛ chi bɛshiinshi.” Bamu tee fibee le, “Ɛ nuuŋ le wi feti biee bibifi, geeŋ se ni feti ŋwaani biee bi doonchi bunɔŋa bu Nyɔ-ɔ bini?” Buga se bɛ lɛ bee lɛnti. \v 17 Be tuu be kaari be bii li wi wɛ laa, “Ɔ tee fio le la kii wi wulu si bee gwiyɛ lii ya lɛ?” Tuu le, “Wi wulu nuuŋ ntomfɔŋ wu Nyɔ.” \p \v 18 Bɛjuu ti mɛɛŋ ki beŋ kɛ le wi wulu tɛ̀ shiiŋ nuuŋ kinyɛɛ bɛ se gwiyɛ lii yee kɛ, be dɛndɛ be teeŋ ni bee tee, be bɛ. \v 19 Be se bii li bee laa, “Wuni nuuŋ nɛɛ ŋwanɛ nɛ wu nɛ kweŋgi le nɛ tɛ̀ biɛ wu bo kinyɛɛ wɛ ni? Fi geeŋ se tuu ŋiŋgi biee dɛɛni?” \v 20 Ni bee tee tuu le, “Tɛ kii baa bujɔŋ le wuni nuuŋ ŋwanɛ sɛŋ wu tɛ tɛ̀ biɛ nuuŋ kinyɛɛ wɛ. \v 21 Se nuuŋ le, si fi dɛndɛ se ŋiŋgi biee dɛɛni, tɛ kii yɛ kɛ. Tɛ kii yɛ tɛ wi wu gwiyɛ lii yee kɛ. Bii yɛɛŋ nuuŋ li wuu. Wɛ wi wu kaaŋ, nuuŋ tee bɛ kimfimɛ kee.” \v 22 Ni bee tee tɛ̀ tee lɛ kifɛ be tɛ chɛndi Bɛjuu, fi se nuuŋ le Bɛjuu tɛ̀ kɔɔ be gɛɛ le ɛ wi mɔŋ wu tee bɛ kimfimɛ kee le Jiso nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ, be kooŋ bɛ mwɛ li yih yibe yi lɛkɛ li Nyɔ-ɔ. \v 23 Fiɛɛ fiee fi ni bee tee tɛ tiiti le, ɛ wu wi wu kaaŋ, le be bii nuuŋ li wuu. \p \v 24 Li kiŋga kifɛ-ɛ, be tuu be teeŋ wi wu tɛ̀ saa nuuŋ kinyɛɛ wɛ, be tee li wuu le, “Tee chɛɛŋ wa, n'yɔɔnchɛ gɛɛŋ li Nyɔ-ɔ, tɛ kii baa fisɛŋ le wi wuni nuuŋ wi wu feti bibifi.” \v 25 Tuu le, “Dɛɛŋ feti bibifi lee, ŋkii yɛ kɛ. Fiee fi ŋkii fimumkpaŋ nuuŋ le ntuu nshiiŋ nnuuŋ kinyɛɛ, dɛɛni ŋŋiŋgɔɔ biee.” \v 26 Be se tuu be bii li wuu laa, “Ɛ la fi bee fɛ bɛ wɛ? Be fɛ niŋ wu se gwiyɛ lii ya?” \v 27 Tuu li bee le, “Mbee nsaa mi ntee li be-eŋ, nɛ mɛɛŋ ki kɔɔŋgi kɛ le nɛ woo kɛ. Nɛ tuu wɛki le nɛ woo nuuŋ la? Nɛ wɛki le nɛ nuuŋ tɛ bɛniiŋ bee bɛ kintutu-u ni?” \v 28 Be gaashɛ wu bugaashɛ be tiiti le, “Ɛ wɛ wi we wu kintutu. Tɛ nuuŋ fisɛŋ bɛniiŋ bɛ kintutu ki Mɔɔsɛ-ɛ. \v 29 Tɛ kii Mɔɔsɛ nuuŋ wi wu Nyɔ tɛ̀ shiiŋ yi tiiti biee bɛ wu. Se nuuŋ le, wi wuni, tɛ̀ kii yɛ fɛ wu bo fe kɛ.” \v 30 Wi wulu tuu le, “Hebee, fiiŋ fiee fi tɛɛmi! Nɛ kweŋgi le nɛ kii yɛ fɛ wi wuni bo fe kɛ ni? Se nuuŋ le wu gwiyɔɔ lii yɛɛŋ. \v 31 Nɛ ni kii le Nyɔ ti wuki yɛ nlɛkɛ wu wi wu feti bibifi kɛ. Se nuuŋ le, ɛ wi guundi li Nyɔ-ɔ feti biee bi yi kɔŋgisi, kɛ Nyɔ gii ni yi wuki nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ we. \v 32 Si nshɛ yini tɛ̀ bɛchi bɛ mɛɛŋ baa saa ki woo kɛ le wi gwiyɔɔ lii yi wi wu bɛ tɛ̀ biɛ mwɛ nuuŋ kinyɛɛ kɛ. \v 33 Bee le wi wuni ni mɛɛŋ ki bo fɛ Nyɔ-ɔ kɛ, wu kɛmi yɛ buŋga bu fɛrɛ fiee kɛ.” \v 34 Be tuu li wuu le, wɛ wu bɛ tɛ̀ biɛ li bibifi linti dududu, ɔ se wɛkɔɔ le ɔ tifi bee ni? Si be tɛ̀ tee lɛ, be kooŋ wu lɛ bee lɛnti. \s Kinyɛɛ lɛ dze yi Nyɔ-ɔ \p \v 35 Jiso woo le be kooŋ baa bɛ wi wulu lɛ bee lɛnti, gwenɛ gɔɔŋ ŋɛŋ wu, bii li wuu laa, “Ɔ gɛɛɔ shéŋ li Ŋwanɛwi-i ni?” \v 36 Se tuu le, “Wi wulu nuuŋ noo baa wɛŋ? Tee nɛɛ mi, nse ŋgɛɛ shéŋ yɛɛŋ li wuu.” \v 37 Jiso tee li wuu le, “Ɔ ŋɛŋgɔɔ wu kituŋ. Ɛ wu wɔɔ yeti nɛɛ wu dɛɛni.” \v 38 Wi wulu se biee tee le, “Taa, mi ŋgɛɛɔ.” Le tee lɛ, se toŋ núŋ wu limfwe boŋ wu. \v 39 Jiso se tee le, “Mi mbɛɛɔ li nshɛ yini le bɛ saa bɛniiŋ, le bɛniiŋ bɛ ŋiŋgi yɛ biee kɛ, ŋɛŋ biee, bɛniiŋ bɛ ŋiŋgi biee, to binyɛɛ.” \v 40 Le Jiso kweeŋ lɛ, Bɛfarasii bɛ tɛ̀ nuuŋ li wuu lichiŋ woo, be se bii li wuu laa, “Tɛ nuuŋ tɛ binyɛɛ ni?” \v 41 Jiso tee li bee le, “Bee nuuŋ le nɛ nyɛɛ, bee nuuŋ tsaŋ yinɛ yi nuuŋ waaŋ li bibifi. Se nuuŋ le si nɛ kweŋgi dɛɛni le nɛ ŋiŋgi baa biee, bibifi binɛ gii bi ba bɛ beŋ.” \c 10 \s Jiso nuuŋ kiŋkiichɛ nshɔ́ɔŋ ki dzeeŋ \p \v 1 “Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le, ɛ wi lii lɛ mbaŋ wu nshɔ́ɔŋ li, wu nlɛ lɛ fweeŋ wu mbaŋ nsiŋ, wu tuu wu beeŋ nuuŋ li mbaŋ wu se lɛ, kɛ mwɛ wɛ wih, tuu nuuŋ wi wu lɔchi biee lɛ buŋga-a. \v 2 Se nuuŋ le wi wu nuuŋ le kiichi nshɔ́ɔŋ ti bɛɛ lii fiee nuuŋ lɛ fweeŋ wu mba-aŋ. \v 3 Wɛɛ wi nuuŋ ɛ wi wu kiichi fweeŋ wu mbaŋ wulu bɛɛ gwiyi mbaŋ wulu li wuu, se lɛ teeŋ nshɔ́ɔŋ yi nuuŋ yee li bukooŋ li, yi woo jɛ ye, se dzɔ yi bo bɛ yí. \v 4 Mfi wuu buu nshɔ́ɔŋ yee chichi lɛkuuŋ, se giiŋgi limfwe teenyi nshɔ́ɔŋ yilu yí biki wu, kifɛ yí kii jɛ ye. \v 5 Bɛɛ ɛ nuuŋ wi wu gwe, yi tɛ biee wu kɛ. Yi kiifi wu, kifɛ yí kii yɛ jɛ yí wi wulu kɛ.” \v 6 Le Jiso wa ŋgaŋgaa chini li bee ni, be tɛ mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ fiee fi tiiti li bee lɛ ŋgaŋgaa chilu kɛ. \p \v 7 Se nuuŋ le, Jiso se tɛ tuu tee li bee le, “Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le, ɛ mi wu nuuŋ fweeŋ wu mbaŋ wu nshɔ́ɔŋ kɛti le. \v 8 Bɛniiŋ bɛchu bɛ tɛ̀ saa be bɛ mi limfwe nuuŋ bɛyi mɔɔ bɛniiŋ bɛ lɔchi biee lɛ buŋga-a. Se nuuŋ le, nshɔ́ɔŋ tɛ mɛɛŋ ki yikɛ fiee fi be tɛ̀ tiiti kɛ. \v 9 Ɛ mi fweeŋ wu mbaŋ. Ɛ wi ka li mi-i, mwɛ se lɛ, kɛ gii kɛmɛ kinsofu. Mwɛ gii ni nuuŋ si nshɔ́ɔŋ yi ti buti yi gɛɛŋ yi ji biee, yi kaari yi to lɛjiŋ yi lɛ lɛ mba-aŋ. \v 10 Wih ti bɛɛ nuuŋ le yi, le wo, mɔɔ le biifi biee. Mi mbɛɛɔ fieŋ le bɛniiŋ kɛmɛ nuuŋ ntsɛ, ntsɛ wu gbɛɛŋ wu yisɛ ŋge. \v 11 Ɛ mi kiŋkiichɛ ki nshɔ́ɔŋ lɛ ki dzeeŋ. Kiŋkiichɛ ki nshɔ́ɔŋ lɛ ki dzeeŋ ti nyɛɛ ntsɛ wu ki le ki kwi kii nshɔ́ɔŋ yí ki. \v 12 Wi wu bɛ dzɔ si wi wu nimɛ, wu nuuŋ yɛ kiŋkiichɛ ki nshɔ́ɔŋ lɛ kɛ, wu nshɔ́ɔŋ nuuŋ yɛ yee kɛ, bɛɛ ɛ wu ŋɛŋ mbɔɔŋku bɛɛ, tuu chinɛ li nshɔ́ɔŋ yilu kifi, mbɔɔŋku shɛ kɔɔ nshɔ́ɔŋ yimi, yimi se saaŋgɛ. \v 13 Ti kiifi kifɛ bɛ dzɔ baa wu bu dzɔtsu si wi wu nimɛ, mɛɛŋ ki kwi kɛ fiee fɛ nshɔ́ɔŋ yilu-u kɛ. \v 14 Ɛ mi kiŋkiichɛ ki nshɔ́ɔŋ lɛ ki dzeeŋ. Se nuuŋ le, ŋkii nshɔ́ɔŋ yi nuuŋ yɛŋ, nshɔ́ɔŋ yɛŋ se kii tɛ mi, \v 15 Nɛɛ si Taa kii mi, nse ŋkii tɛ Taa, mi nyɛɔ ntsɛ wɛŋ le ŋkwi kii nshɔ́ɔŋ yɛŋ. \v 16 Ŋkɛmɔɔ nshɔ́ɔŋ yimi yi nuuŋ yɛ li kintutu kini-i kɛ. Nse ŋkɛmɔɔ le mbɛ bɛ yi tɛ, yi ni yi wuki jɛ yɛŋ, kintutu ki nshɔ́ɔŋ lɛ to kimumkpaŋ se kiŋkiichɛ ki nshɔ́ɔŋ lɛ ni ki nuuŋ kimumkpaŋ.\fig Kiŋkiichɛ nshɔ́ɔŋ bɛ nshɔ́ɔŋ|alt="The shepherd and his sheep" src="DN00471b.tif" size="col" loc="1-18" copy="Darwin Dunham" ref="10:16"\fig* \p \v 17 Mi nyɛɔ ntsɛ wɛŋ le ŋkwi, le nuuŋ nɛɛ ŋkaari mfi ntsɛ wɛŋ lɛjiŋ. Fini nuuŋ fiee fi Baa wɛŋ kɔŋgisi mi. \v 18 Wi nuuŋ yɛ lu wu dzeti ntsɛ wɛŋ kɛ. Ɛ mi wu nyɛ ntsɛ wɛŋ li ŋkɔŋgisɛ wɛ-ɛŋ. Ŋkɛmɔɔ buŋga le nyɛ ntsɛ wɛŋ le ŋkwi, ŋkɛmi buŋga le ŋkaari mfi ntsɛ wɛŋ lɛjiŋ. Fiiŋ fiee fi Baa wɛŋ tee le mfɛ.” \p \v 19 Le Jiso tee biee bini ni, buga se ka bu bɛ li Bɛjuu li linti. \v 20 Be bɛ ŋge se tuu be tiiti le, “Kɛmɔɔ bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i, jetɔɔ. Nɛ yiki la li wu-u?” \v 21 Se nuuŋ le bamu se tiiti le, “Ŋwaani chini tefɛ nuuŋ yɛ chi wi wu kɛmi bɔɔŋ bɛ kiŋkundi-i kɛ. Nchindaa wu kiŋkundi nuuŋ gwiyɛ lii yi kinyɛɛ ni?” \s Jiso doonchɛ le nuuŋ Ŋwanɛ Nyɔ \p \v 22 Tɛ̀ nuuŋ mfi wu Tsɔnɔ chimu chi nuuŋ le be kimi si be tɛ̀ kaari be gwiyɛ yih yi muntofi Jɛrosalɛŋ\f + \fr 10:22 \fr*\ft Tsɔnɔ chini tɛ̀ nuuŋ le bɛ kimi si bɛ tɛ̀ tsootsɛ yih yi muntofi kifɛ wi wumu wu tɛ́ nuuŋ yɛ wi wu bɛjuu kɛ tɛ̀ sɛɛ dzíiŋ lu.\ft*\f* \v 23 Jiso gɛɛŋ kanyi fɛ yih yi muntofi-i, fɛ kiji ki Salimu-u. Mfi wɛɛ tɛ̀ nuuŋ mfi wu fokpɔŋ. \fig Yih yi muntofi|alt="Temple" src="hk00245c.tif" size="col" copy="Horace Knowles" ref="10:23"\fig* \v 24 Bɛjuu dza be kɛnɛ wu lɛnti, be bii li wuu laa, “Ɔ gii ɔ gɛɛ bee tɛ ba li mɛŋinɛ ni nsiiŋ gɛɛŋ bo buŋ? Ɛ nuuŋ wɛ ɔ nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ, ɔ tee bee waaŋ.” \v 25 Jiso se tuu li bee le, “Mi nteeɔ beŋ, nɛ mɛɛŋ ki beŋ kɛ. Niŋ yi nindi li bukooŋ bu Baa wɛŋ doonchi wi wu nuuŋ mi. \v 26 Se nuuŋ le, nɛ nuuŋ tɛ beŋ kɛ, kifɛ nɛ nuuŋ yɛ li kintutu keŋ ki nshɔ́ɔŋ lɛ kɛ. \v 27 Nshɔ́ɔŋ yɛŋ ti wuki jɛ yɛŋ. Ŋkii yi, yi se biki mi, \v 28 nyɛɛ ntsɛ wu kimakɛ li yi. Yi nuuŋ tɛ naa layɛ kɛ. Wi nuuŋ yɛ lu wu nuuŋ naa lɔ yí li tsaŋ yɛŋ kɛ. \v 29 Baa wɛŋ wu nyɛ nshɔ́ɔŋ yilu li mi-i yɛkɔɔ wi kwi, wi nuuŋ yɛ lu, wu nuuŋ lɔ yi li tsaŋ yee li kɛ. \v 30 Tɛɛ Baa wɛŋ tɛ baa fiee fimumkpaŋ.” \p \v 31 Bɛjuu ka be kwachɛ ta le be tomɛ wu lu. \v 32 Jiso se bii li bee laa, “Nɛ ŋɛŋ baa nimɛ chi dzeeŋ ŋge chi Baa wɛŋ tee le ni mfeti. Ɛ kii chi la chi nɛ wɛki le nɛ tomɛ mi kii chi?” \v 33 Be se tuu li wuu le, “Tɛ tomi yɛ wɛ nuuŋ kii nimɛ chi dzeeŋ chi ɔ fɛ kɛ. Tɛ tomi baa wɛ nuuŋ kifɛ ɔ bifisɔɔ bukooŋ bu Nyɔ-ɔ. Ɛ wɛ wiwoŋ, ɔ se tuu ɔ kweŋgi le ɔ nuuŋ Nyɔ.” \v 34 Jiso tuu li bee le, “Mɔɔ bɛ tsɛɛ baa lɛ Kiŋwaati kinɛ ki bɛnchi-i, Nyɔ tiiti le, ‘Mi ntee nɛɛ le ɛ beŋ bɛnyɔ ni’? \v 35 Nyɔ teenyi bɛniiŋ bɛlu le bɛnyɔ, ɛ be bɛlu bɛ jɛ ye tɛ̀ bɛɛ li bee, tɛ kii baa le fiee fi nuuŋ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ nuuŋ tɛ fiiki kɛ. \v 36 Si fi nuuŋ ni, ɛ kii la fi nɛ tiiti li wi wu Tee tsaa wu wu toŋ li kwɛɛŋ wuni le bifisɔɔ bukooŋ bu Nyɔ-ɔ, kifɛ wu tee kwaa le ɛ wu Ŋwanɛ Nyɔ? \v 37 Ɛ mfeti yɛ nuuŋ niŋ yi Baa wɛŋ kɛ, kiiŋ nɛ ni beŋ li mi-i kɛ. \v 38 Se nuuŋ le, ɛ mfeti nuuŋ yí, ɛ nɛ mɛɛŋ ki beŋ kɛ li mi-i kɛ, nɛ beŋ li yi-i, nɛ bɔsɛyi nɛ kɛɛ le Baa wɛŋ nuuŋ li mi-i, nuuŋ tɛ li wu-u.” \v 39 Bɛjuu tuu be wɛki le be kɔɔ wu, bɛdɛɛni se dimɛ li tsaŋ yi bee. \p \v 40 Jiso tuu gɛɛŋ lenchi to Dzɔɔ yi Joodaaŋ luwiŋ fɛ Jɔɔŋ tɛ̀ saa lisi bɛniiŋ li dzɔɔ, se nuuŋ fe. \v 41 Bɛniiŋ ŋge bɛɛ be ŋiŋgi wu. Be dza be tee le, “Jɔɔŋ tɛ̀ mɛɛŋ ki fɛ kɛ fiee fimu fi doonchi bunɔŋa bu Nyɔ-ɔ kɛ. Se nuuŋ le fiee fichu fi tɛ̀ yeti kii wi wuni nuuŋ nɛɛ chɛɛŋ.” \v 42 Bɛdɛɛni, bɛniiŋ ŋge se gɛɛ shéŋ li Jiso-o fe. \c 11 \s Sinɛ Jiso wu Lasɔrɔ kwi \p \v 1 Wumu wu bukooŋ bwee tɛ̀ nuuŋ le Lasɔrɔ tɛ̀ dza gendi. Tɛ̀ nuuŋ wi wu kitoŋ ki Bɛtani, tsiiŋ fe bee dzɛ́mi yee yi tɛ̀ nuuŋ Maariya bee Maata. \v 2 Maariya wuni wu ŋwaani wu Lasɔrɔ tɛ̀ gendi, ɛ wu wu tɛ̀ fwa bikaa bi Taa lɛ bɛ mɛɛŋ mɛ sɛɛndi ni shuuŋŋ, wɔɔyɛ bɛ yi ye yi lifa. \v 3 Si tɛ̀ gendi lɛ, dzɛ́mi yee yilu biee yi tuumi ntoŋ li Jiso-o le, “Taa, wi wuɔ ti kɔŋgisi wɛ gendɔɔ.” \v 4 Le Jiso woo ntoŋ wulu, tee le, “Chigɔŋ chini nuuŋ yɛ chi kwe-e kɛ. Chi chɛɛ le chi doonchɛ bunɔŋa bu nuuŋ bu Nyɔ-ɔ, ke Ŋwanɛ Nyɔ se naa kɛmɛ bukooŋ bu nɔŋa kii chi.” \p \v 5 Jiso tɛ̀ kɔŋgisi Maata bee ŋwaani wu Maariya mɔɔ Lasɔrɔ ŋge. \v 6 Se nuuŋ le, mfi wu tɛ̀ woo le Lasɔrɔ gendɔɔ, tuu tsi fɛ tɛ̀ nuuŋ fɛɛ jo faa. \v 7 Lɛjiŋ lɛlu, tee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u le, “Tɛ kaari tɛ to Judiya.” \v 8 Be bii li wuu laa, “Labai, ɛ nɛɛ mfo mfo fɛ Bɛjuu tuu be wɛki le be tomɛ wɛ bɛ ta le ɔ kwi, ɔ se tuu ɔ karisi ɔ tuu fe ni?” \v 9 Jiso tuu li bee le, “Ɛ nɛɛ bikaa bi mfi yoofi ntsɔ bɛfɛ bi nuuŋ li jobɛ ni? Ɛ wi deŋgi fɛnshaaŋ, kɛ mwɛ nuuŋ tɛ̀ kɔtɛ li fiee li kɛ, kifɛ kiŋ'wofu ki li nshɛ yini-i wuuti kɛɛ. \v 10 Se nuuŋ le, ɛ wi deŋgi butuu, kɛ mwɛ nuuŋ kɔtɛ, kifɛ ŋiŋgi yɛ kiŋ'wofu kɛ.” \p \v 11 Si tɛ̀ kweeŋ lɛ, tuu tee li bee le, “Nsaŋ yisɛŋ yi Lasɔrɔ lee yɛ, bɛdɛɛni, ŋgii ŋgɛɛŋ ŋkaaŋgi wu li chilefɛ chilu-u.” \v 12 Bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u se tee li wuu le, “Taa, ɛ fi nuuŋ le wu leeɔ, kɛ gii kaaŋgi.” \v 13 Jiso tɛ̀ tiiti nuuŋ kii kwe yi Lasɔrɔ, bɛdɛɛni be wuki le liitɔɔ nuuŋ chilefɛ chi chilefɛ. \v 14 Jiso se tee li bee tsaaŋ le, “Lasɔrɔ kwiɔ kituŋ. \v 15 Se nuuŋ le, ŋ'wukɔɔ bujɔŋ kii beŋ le ntɛ̀ nuuŋ yɛ fe kɛ, ke nɛ se gɛɛ shéŋ li mi-i. Tɛ ni tɛ giiŋgi fe.” \v 16 Tomɛ wu bukooŋ bwee bumu tɛ̀ nuuŋ le Maŋ, tee li bɔɔŋ bamu bɛ kintutu-u baa le, “Tɛ gɛɛŋ tɛ laa tɛɛbeŋ nuuŋ tɛ kwi tɛ bɛ wu le.” \s Jiso buu Lasɔrɔ li kwe-e \p \v 17 Jiso fɛsi fe, woo le Lasɔrɔ tsiɔ lɛ dziŋ jo naa. \v 18 Bɛtani wuni tɛ nuuŋ nɛɛ li Jɛrosalɛŋ lichiŋ si bɛma bɛfɛ lɛ. \v 19 Bɛjuu ŋge tɛ̀ bɛ lɛ Maata bee Maariya le be gachɛ nshiiŋ bɛ be kii kwe yi ŋwaani wu be. \v 20 Le Maata woo le Jiso bɛɛɔ, biee bo le gɛɛŋ le bee wu bikɛ, se nuuŋ le, Maariya tɛ̀ ba li yih. \v 21 Maata gɛɛŋ tee li Jiso-o le, “Taa, tuu nuuŋ le ɔ ni ɔ nuuŋ fɛni, ŋwaanɛŋ wu kwiyɛɛ kɛ. \v 22 Se nuuŋ le, ŋkiiɔ le mɔɔ nuuŋ dɛɛni, mɔɔ nuuŋ la fi ɔ lɛkɛ li Nyɔ-ɔ le, kɛ yi gii yi nyɛɔ.” \v 23 Jiso tee li wuu le “Ŋwaana gii bo li kwe-e.” \v 24 Maata tee li wuu le, “Ŋkiiɔ nɛɛ le gii kaari bo jobɛ chi kimɛrisɛ chi bɛniiŋ gii naa be ni be buti li kwe-e.” \v 25 Jiso tee li wu-u le, “Ɛ mi wu mbusi bɛniiŋ li kwe-e, ɛ mi wu nyɛ ntsɛ li bɛniiŋ li. Wi wu gɛɛ shéŋ li mi-i mɔɔ kwi, kɛ mwɛ gii ni nuuŋ lu, \v 26 mɔɔ nuuŋ noo wu mɛɛŋ lu dɛɛni wu gɛɛ shéŋ li mi-i nuuŋ tɛ naa kwi kɛ. Ɔ beŋɔ fini ni?” \v 27 Se beŋ le, “Iiŋ Taa, mi mbeŋɔ le ɔ nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ. Ɛ wɛ Ŋwanɛ Nyɔ wu tɛ̀ nuuŋ le gii naa bɛ li nshɛ yini-i.” \p \v 28 Le Maata tee lɛ, se gɛɛŋ teeŋ Maariya wu ŋwaani, yɔ li wuu fɛkwiiŋ fɛkwiiŋ le, “Wi wu Ntiifɛ wɛ fɛni kituŋ, teenyɔ wɛ.” \v 29 Si tɛ̀ woo lɛ, se dzakɛ gɛɛŋ ŋɛŋ wu. \v 30 Tɛ̀ nuuŋ ɛ Jiso mɛɛŋ saa ki lɛ kɛ li kitoŋ kilu-u kɛ. Tɛ̀ gii mɛɛŋ nɛɛ fɛ Maata tɛ̀ gɛɛŋ ŋɛŋ wu fe. \v 31 Bɛjuu bɛ tɛ̀ nuuŋ bɛ Maariya be gachi nshiiŋ, bɛ wu baa ŋɛŋ si wu dzakɛ wu bo li yih, be dza be biki wu be beechi le giiŋgɔ fɛ dziŋ le gɛɛŋ ni dii fe. \p \v 32 Le Maariya gɛɛŋ fɛsi fɛ Jiso tɛh nuuŋ, ŋɛŋ wu, se we li bikaa biee li tee le, “Taa, tuu le ɔ ni ɔ nuuŋ fɛni, tuu nuuŋ ŋwaanɛ wu kwiyɛɛ kɛ.” \v 33 Le Jiso tuu ŋɛŋ si dii, Bɛjuu bɛ tɛ̀ biee wu dii tɛ, fiee filu koŋ wu li shéŋ ŋge, yi bee wu. \v 34 Se dza bii laa, “Nɛ tuu nɛ diiyɛ wu fɛŋ?” Be tee li wuu le, “Taa, bɛ ɔ ŋɛŋ.” \v 35 Jiso de. \v 36 Le Bɛjuu ŋɛŋ lɛ, be tee le, “Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ si tuu kɔŋgisi wu.” \v 37 Se nuuŋ le, bamu se tuu be tee le, “Ɛ wu wu tɛ̀ gwiyɛ lii yi kinyɛɛ, tuu lee ki baŋgɛ kɛ wi wuni le wu kwi kɛ ni?” \p \v 38 Shéŋ yee tuu yi sɛɛsɛ ŋge. Dza gɛɛŋ fɛsi fɛ dziŋ yilu-u. Dziŋ yini tɛ̀ nuuŋ tuuŋ wu bɛ tɛ̀ bɛŋɛ mfweeŋ wulu bɛ tɛtɛ chi nɔŋa. \v 39 Jiso tee le, “Tsaaki yɛɛŋ tɛtɛ chini.” Maata wu tɛ̀ nuuŋ dzɛmi yi wi wu tɛ̀ kwi wɛ tee li Jiso-o le, “Taa, dɛɛni yani wu saŋɔ kituŋ. Wɛ jo naa si tuu kwi.” \v 40 Jiso bii li wu-u laa, “Mbee mɛɛŋ ki ntee kɛ li wɛ-ɛ le ɔ gɛɛ shéŋ li mi-i, ɔ se ŋɛŋ bunɔŋa bu Nyɔ-ɔ ni?” \v 41 Se nuuŋ le, be se tɛ̀ tsaaki tɛtɛ chilu. Jiso tsaaki lii liwe tee le, “Baa wɛŋ, nyɛɛɔ kiyɔɔni li wɛ-ɛ le ɔ wooɔ nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ wɛŋ. \v 42 Ŋkii ɔ le ɔ ti wuki nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ wɛŋ mfi kwi. Se nuuŋ le, ntiitɔɔ fini dɛɛni le bɛniiŋ bɛ lemi fɛni bani se beŋ le ɛ wɛ wu toŋ mi.” \v 43 Le ni kweŋgi lɛ, waŋ lɛwe le, “Lasɔrɔ, bochɛ!” \v 44 Wi wu tɛ̀ kwi kituŋ wɛ se biee bo, bibɛnu biee mɔɔ bikaa biee nuuŋ ɛ bɛ liiŋ bɛ nshɛŋgɛ yi ndú bɛ liiŋ tɛ̀ bushi bwee bɛ nshɛŋgɛ yi ndú. Jiso tee li bee le, “Fanchɛ yɛɛŋ wu, nɛ gɛɛ ni giiŋgi.” \s Bikoo bi kwɛɛŋ lɛ bi Bɛjuu lɛ dzɔ ntaŋ le be wo Jiso \r (Maacho 26:1-5; Mak 14:1-2; Luk 22:1-2) \p \v 45 Bɛjuu ŋge bɛ tɛ̀ bɛɛ lɛ Maariya, le be ŋɛŋ fiee fi Jiso fɛ, be gɛɛ shéŋ li wu-u. \v 46 Se nuuŋ le, bamu tɛ gɛɛŋ fibee nuuŋ lɛ Bɛfarasii, be tee be fiee fi Jiso fɛ. \v 47 Bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bɛ Bɛfarasii tuu be konchɛ bikoo bi kwɛɛŋ lɛ, be kweŋ le, “Ɛ la fi tɛ gii tɛ ge? Wi wuni fetɔɔ biee ŋge bi doonchi bunɔŋa bu Nyɔ-ɔ. \v 48 Ɛ tɛ chinɛ le ba ni giiŋgi bɛ fi limfwe, kɛ bɛniiŋ bɛchu gii be gɛɛ shéŋ li wu-u, bɛniiŋ bɛ Lom bɛ sɛki bee gii be dza be bɛ be kɛsi kintsii kisɛŋ ki wuuti mɔɔ kitoŋ kisɛŋ.”\f + \fr 11:48 \fr*\ft Be tɛ chɛndi bɛdɛɛni kifɛ le ɛ Bɛjuu beenchi le Jiso nuuŋ Kinsofu, be dza be bɛchi kpɛ bɛ bɛniiŋ bɛ Lom bɛ tɛ sɛki be le kee se buu be li tsaŋ yi bɛniiŋ bɛ Lom bɛlu.\ft*\f* \p \v 49 Se nuuŋ le, wi wu be wumu wu bukooŋ bwee tɛ̀ nuuŋ le Kaifas, wu tɛ̀ nuuŋ kikoo ki bɛte muntofi-i li kiya kɛɛ dza tee fiee li bee le, “Nɛ kii yɛ fiee kɛ dududu. \v 50 Nɛ kii yɛ le fi dzɔɔŋ le wi mumkpaŋ kwi li bɛniiŋ bɛchu-u yɛki fɛ kitoŋ kichu nuuŋ ki la bu la kɛ ni?” \v 51 Kaifas tɛ̀ tiiti yɛ fiee fini bɛ bufii bu nuuŋ bwee kɛ. Wu si kikoo ki bɛte muntofi-i li kiya kɛɛ tɛ̀ tiiti fini laŋini nuuŋ ntoŋ wu Nyɔ le Jiso tɛ̀ kɛmi le kwi kii kitoŋ ki Bɛjuu. \v 52 Tɛ̀ nuuŋ yɛ nɛɛ kii kitoŋ kilu kwaa kɛ, tɛ̀ kɛmi le kwi le banchɛ bɔɔŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛchu bɛ li bitoŋ bimu, be nuuŋ li fiee fi mumkpa-aŋ. \v 53 Mbɛɛchɛ booyaa, bikoo bi kwɛɛŋ lɛ se bɛchi bi dzeti ntaŋ si bi gii bi fɛ bi se wo Jiso. \p \v 54 Nɛɛ lɛ, Jiso tɛ mɛɛŋ yɛ deŋgi gbanaa lɛ Bɛjuu li lɛnti kɛ. Dza fiee fe gɛɛŋ li kitoŋ kimu ki nuuŋ li kitoŋ ki li bukaka lichiŋ bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u, be tɛ̀ tsiiŋ fɛ kitoŋ kimu ki bɛ tɛ̀ teenyi le Ɛfelɛŋ. \p \v 55 Tsɔnɔ chi Bɛjuu lɛ chi N'yafuwee tɛ̀ bɛɛ kituŋ tsɛkɛtsɛkɛ, bɛniiŋ tɛ̀ dzɛti li bintsii bichu-u be yɛki Jɛrosalɛŋ jobɛ chini mɛɛŋ chi bɛɛ le be tsootsɛ bikoo bi bee kii be ni lɛ li tsɔnɔ chilu bɛ kinjirɛ. \v 56 Be se gɛɛŋ be bɛchi be wɛki Jiso be biiti li yi yi bee si be tɛ̀ lemi fɛ yih yi muntofi-i be tiiti laa, “Nɛ beechi le la? Jiso gii bɛ fɛ tsɔnɔ chini-i ni?” \v 57 Tɛ̀ nuuŋ ɛ bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa mɔɔ Bɛfarasii tɛ̀ nyɛ nchi kituŋ le wi wu kii fɛ Jiso nuuŋ fe, mwɛ fɛ be kɛɛ, ke be se kɔɔ wu. \c 12 \s Maariya tsi Jiso Bɛtani \r (Maacho 26:6-13; Mak 14:3-9) \p \v 1 Fɛ tɛ̀ shɛ jo busɔɔ le nuuŋ mfi wu Tsɔnɔ chi N'yafuwee, Jiso dza gɛɛŋ li kitoŋ ki Bɛtani fɛ Lasɔrɔ wu tɛ̀ buu li kwe-e wɛ tɛ̀ nuuŋ. \v 2 Le gɛɛŋ le, be fɛ biee bijɛ be tɛɛ wu lu. Maata tɛ̀ nuuŋ wi wu gabi, Lasɔrɔ se nuuŋ wumu li kintutu ki bɛniiŋ bɛ tɛ̀ shee be jii biee bee bɛ Jiso-o. \v 3 Maariya se dza dzɔ fikoo fi mɛɛŋ mamu mɛ sɛɛndi ni shuuŋŋ, tumi li bikaa bi Jiso-o, wɔɔyɛ bɛ yi ye yi lifa. Mɛɛŋ mani tɛ̀ tɛɛmi kwa ŋge, ɛ bɛ tɛ̀ fɛ bɛ fiee fimu fifi fi bɛ teenyi le naad wuwu. Si tɛ̀ tsi wu lɛ, li yih lɔɔ saaŋ kichu ni shuuŋŋ. \p \v 4 Se nuuŋ le Judas Iskaliyɔ wu tɛ̀ nuuŋ wi kintutu ki bɔɔŋ bɛ Jiso-o wumu, (wu tɛ̀ dza kabini wu) dza kweeŋ le, \v 5 “Ɛ la fi be fi ge le bɛ kabɛ mɛɛŋ mani bɛnchuki gii tɛɛ,\f + \fr 12:5 \fr*\ft Bɛnchuki gii tɛɛ bani nuuŋ lɛ jɛ́ yi Grik le, bɛdanali 300.\ft*\f* bɛ nyɛ kwa wulu li bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ?” \v 6 Judas tɛ̀ gii tiiti ni kɛmi yɛ mbeechɛ fɛ bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ baa kɛ. Tɛ̀ nuuŋ wi wube wu babi, tɛ̀ shiiŋ lisi tsaŋ le fii yi yee lu. \v 7 Jiso tee le, “Gɛɛ wu lɛ. Tɛ̀ kiri mɛɛŋ mani ni le nachɛ nuuŋ ndiyɛ wɛŋ lu. \v 8 Bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ gii be ni be nuuŋ bɛ beŋ mfi kwi, bɛdɛɛni nuuŋ ntɛ nuuŋ tɛɛbeŋ mfi kwi kɛ.” \p \v 9 Kintutu ki Bɛjuu lɛ woo le Jiso wɛ fe, be bɛ fe. Be tɛ̀ mɛɛŋ ki bɛ kɛ kii Jiso kwaa kɛ. Be tɛ̀ bɛ tɛ le be ŋɛŋ Lasɔrɔ wu Jiso tɛ̀ buu li kwe-e wɛ. \v 10 Se nuuŋ le, bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa tɛ̀ kaachɛ le be wo tɛ Lasɔrɔ, \v 11 kifɛ tɛ̀ nuuŋ kii wu, wu Bɛjuu ŋge, tɛ̀ gɛɛ shéŋ nuuŋ li Jiso-o. \s Jiso lɛ Jɛrosalɛŋ si Mfɔŋ \r (Maacho 21:1-11; Mak 11:1-11; Luk 19:28-40) \p \v 12 Le butuu bo bu woo, kintutu ki bɛniiŋ lɛ ki tɛ̀ bɛ fɛ tsɔnɔ-ɔ woo le Jiso wɛ lɛ dze bɛɛ Jɛrosalɛŋ. \v 13 Be se dzɔ biaatɛ be bo le, be gɛɛŋ be fi wu lɛ dze. Be gɛɛŋ be wuuyi be tiiti le, “Yiyi-i yiyi-i yiyi-i, kin'yokisɛ ni ki nuuŋ li Nyɔ-ɔ looo! Nyɔ tiiŋ yɛ mwɛ li wi wu bɛɛ li bukooŋ bu Taa lɛ looo! Ɛ wu wu nuuŋ Mfɔŋ wu Isɛlɛɛ looo!” \v 14 Jiso se gɔɔŋ sɔmbwaa wu sɔɔŋ miri le. Fi se nuuŋ si bɛ tɛ̀ tsɛɛ le, \q1 \v 15 “Bɛniiŋ bɛ Sayɔŋ, kiiŋ nɛ ni nɛ chɛndi kɛ. \q1 Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, Mfɔŋ wunɛ bɛɛɔ, \q1 wu mirɔɔ lɛ sɔmbwaa wu sɔɔŋ li.” \p \v 16 Si fi tɛ̀ nuuŋ ni bɔɔŋ bɛ Jiso bɛ kintutu tɛ̀ kii yɛ si fiee fini tɛ doonchi fɛ mbɛɛchɛ kɛ. Le Jiso lɛ li bunɔŋa bwee li, be se tuu be kimi le bɛ tɛ̀ tsɛɛ fiee fini nuuŋ kii wu, fi se ka fiɛɛ bɛ wu nɛɛ si bɛ tɛ̀ tsɛɛ. \v 17 Kintutu ki tɛ̀ nuuŋ bɛ Jiso jobɛ chi tɛ̀ teeŋ Lasɔrɔ lɛ dziŋ buu wu li kwe-e kɛɛ tɛ̀ gɛɛŋ bɛ ntewu si be tɛ̀ ŋɛŋ. \v 18 Fiee fi kintutu kilu tɛ̀ bo le ki gɛɛŋ ki fi wu lɛ dze tɛ̀ nuuŋ kifɛ be tɛ̀ woo le tɛ̀ fɛ fiee fini fi doonchi bunɔŋa bu Nyɔ-ɔ. \v 19 Bɛfarasii ŋɛŋ ni be tuu be tiiti li yi yi bee le, “Nɛ mɛɛŋ baa ki ŋɛŋ kɛ ni? Fiee lu kɛ fi nuuŋ nɛ fɛ. Kwɛɛŋ kwikwi banchɛ wɛɛ kituŋ wu biki wu.” \s Bɛgrik bamu tɛ̀ kɔŋgisi le be ŋɛŋ Jiso \p \v 20 Bɛniiŋ bamu tɛ̀ nuuŋ li kintutu ki bɛniiŋ bɛ tɛ̀ yɛɛ Jɛrosalɛŋ le be lɛkɛ li Nyɔ-ɔ mfi wu tsɔnɔ chini, be tɛ̀ nuuŋ Bɛgrik. \v 21 Bɛgrik bani gɛɛŋ be ŋɛŋ Fili wu tɛ̀ dzɛti li kitoŋ ki Besaida-a lɛ kimbɛ ki Galilii, be tee li wuu le, “Wi wu nyɔŋa, tɛ wɛki baa le tɛ ŋɛŋ Jiso.” \p \v 22 Fili se gɛɛŋ tee li Andolo, bee wu gɛɛŋ be tee li Jiso-o. \v 23 Jiso tuu li bee le, “Mfi kɔchɔɔ kituŋ wu Ŋwanɛwi gii kɛmɛ bukooŋ bu nɔŋa. \v 24 Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le, ɛ ŋgɔ yi fiee mɛɛŋ ki we kɛ li nshɛ-ɛ le yi kwi kɛ, kɛ yi ba yɛ nɛɛ yi yi-i mbiiŋ. Se nuuŋ le ɛ yi kwi, yi se yiŋ yi woŋ muntaaŋ ŋge. \v 25 Wi wu kɔŋgisi ntsɛ we ŋge kɛ gii lɛɛ ntsɛ wulu, wi wu baanini ntsɛ we li nshɛ yini, kɛ mwɛ gikɔɔ bu gɛwu le ke naa kɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ. \v 26 Ɛ wi nindi li mi-i, kɛ mwɛ kɛmi le ni biki mi, mɔɔ nuuŋ fɛŋ fɛ nnuuŋ le, wi wɛŋ wu nimɛ ni nuuŋ tɛ fe. Wi wu nindi li mi-i, kɛ Baa wɛŋ gii naa tsaaki mwɛ liwe.” \s Jiso tee kii kwe ye \p \v 27 Jiso se dza tee le, “Dɛɛni shéŋ yɛŋ wɛsini yɛɛ. Ɛ la fi nnuuŋ mɔɔ ntee? Le Taa buu mi lɛ mfi wu ŋgɛ wuni lɛnti ni? Aay, ɛ kii mfi wulu wuni wu ntɛ̀ mbɛ. \v 28 Baa wɛŋ, fɛrɛ bukooŋ bwo ni bu kuu.” Le yɔ lɛ, jɛ shee liboo le, “Mi mfɛɔ bu ko kituŋ, nse mmɛɛŋɔ ntuu ŋka mfɛ.” \p \v 29 Le kintutu ki tɛ̀ lemi fe woo jɛ yilu lɛ, ki tee fi ki-i le, “Ɛ dzaaŋ yi kumini.” Bamu se tee le, “Ɛ Nchindaa wu Nyɔ wu yeti li wu-u.” \v 30 Jiso tuu le, “Jɛ yini bɛ yɛ kii beŋ. Yi mɛɛŋ yɛ ki bɛ kɛ kii mi kɛ. \v 31 Dɛɛni yaa mfi wu bɛ gii bɛ saa nshɛ yini. Dɛɛni bɛ gii bɛ shɔni bɛ kooŋ bɛ mfɔŋ bɛ sɛki nshɛ yini. \v 32 Se nuuŋ le fieŋ fiɛɛ le mfi wu bɛ shiŋɛ mi li we, ŋgii nchee bɛniiŋ bɛchu be ni be bɛɛ lɛ mi-i.” \v 33 Jiso tɛ̀ tiiti lɛ doonchi nuuŋ ŋwaani kwe yi gii kwi. \v 34 Kintutu ki bɛniiŋ lɛ kɛɛ se tuu li wuu le, “Tɛ wuki baa lɛ Kiŋwaati ki bɛnchi-i le Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ gii ki booshɛ. Ɔ geeŋ ɔ se kweŋgi le bɛ gii bɛ shiŋɛ Ŋwanɛwi li we? Ŋwanɛwi wulu nuuŋ noo?” \v 35 Jiso se tee li bee le, “Kiŋ'wofu gii ki ni ki nuuŋ bɛ beŋ li mfi niiŋ li. Nɛ deŋgi yɛɛŋ lɛ, si nɛ kɛmi kiŋ'wofu bɛ beŋ lɛ, kiiŋ kijibɛ ni dza ki jiŋ li be-eŋ kɛ. Wi wu deŋgi li kijibɛ-ɛ ti kii yɛ fɛ giiŋgi kɛ. \v 36 Si nɛ kɛmi baa kiŋ'wofu bɛ beŋ lɛ, beŋ yɛɛŋ li kiŋ'wofu kilu, nɛ se ni nɛ nuuŋ bɔɔŋ bɛ kiŋ'wofu-u.” \s Jɛ yi Jiso gii naa yi saa wi wu faaŋ mfiɛ jɛ yilu \p Le Jiso tee biee bini ni, se dza gɛɛŋ nyiŋ. \v 37 Mɔɔ si tɛ̀ fɛ biee ŋge bi doonchɛ bunɔŋa bwee be ŋɛŋ ni, be ti mɛɛŋ nɛɛ ki gɛɛ kɛ shéŋ li wu-u kɛ. \v 38 Fi tɛ̀ nuuŋ lɛ le fi bɛ fi kɔchɛ si Ɛsaya wu ntomfɔŋ wu Nyɔ tɛ̀ tee le, \q1 “Taa, ɛ noo wu wɛ lu wu beŋ fiee fi tɛ tiiti? \q1 Ɛ li ba-aŋ li bɛ doonchɛ buŋga bu kibɛnɛ Taa lɛ?” \p \v 39 Se nuuŋ le, be se tɛ̀ ba ŋgɛwu shéŋ li wuu nsiŋ, kifɛ Ɛsaya tɛ̀ tuu kweeŋ kintsii kimu le, \q1 \v 40 “Wu nyɛɛkɔɔ lii yi be, \q1 wu fɛ mɔɔ le shéŋ yi be ni yi dendi, \q1 le kiiŋ be ni be ŋiŋgi biee bɛ lii yi be, \q1 be ni be kii biee bɛ shéŋ yi be, \q1 be se kaari be to lijiŋ lɛ mi-i le ŋ'wɔnchɛ be kɛ.” \p \v 41 Ɛsaya tɛ̀ tiiti biee bini ni kifɛ tɛ̀ saa wu ŋɛŋ bunɔŋa bu Jiso-o, se tiiti kii wu. \v 42 Mɔɔ si bɛniiŋ tɛ̀ nuuŋ yɛ le be gɛɛ shéŋ li Jiso-o lɛ kɛ, bɛniiŋ ŋge bɛ tɛ̀ nuuŋ bikoo bi kwɛɛŋ lɛ tɛ̀ gɛɛ tɛ shéŋ li wu-u, bɛdɛɛni, be se tɛ̀ mɛɛŋ ki tee kɛ bɛ bimfimu bi bee kɛ, kifɛ be tɛ̀ chɛndi Bɛfarasii le kii be ni kooŋ be li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ. \v 43 Be tɛ̀ chɛndi lɛ kifɛ be tɛ̀ kɔŋgisi le be kɛmɛ mpiaru nuuŋ wu dzɛti fɛ bɛniiŋ li, yɛki le be kɛmɛ nuuŋ mpiaru wu dzɛti fɛ Nyɔ-ɔ. \p \v 44 Jiso se dza dzaaŋ lɛwe ŋge tee le, “Wi wu gɛɛ shéŋ li mi-i, mɛɛŋɔ ki gɛɛ kɛ nuuŋ li mi-i kɛ. Wu gɛɛɔ nuuŋ li wi wu toŋ mi-i. \v 45 Ɛ wi ŋɛŋ mi, kɛ mwɛ ŋɛŋgɔɔ nuuŋ wi wu toŋ mi. \v 46 Mi mbɛɛɔ li nshɛ yini-i si kiŋ'wofu le mɔɔ nuuŋ noo wu gɛɛ shéŋ li mi-i le mwɛ tɛ ba li kijibɛ-ɛ kɛ. \v 47 Ɛ wi wu woo jɛ yɛŋ, mɛɛŋ yi ki gɛɛ kɛ, ntɛ̀ nsaa wu kɛ, kifɛ nti mɛɛŋ ki mbɛ kɛ le nsaa bɛniiŋ bɛ li nshɛ yini le be we nsa kɛ. Ntɛ̀ mbɛ nuuŋ le nsoo be. \v 48 Wi wu faaŋ mi mɛɛŋ ki fi jɛ yɛŋ kɛ kɛmɔɔ fiee fi gii fi saa wu. Jɛ yi mi n'yɔ li wu-u ɛ yi yi gii yi saa wu we nsa jobɛ chi kimɛrisɛ. \v 49 Fi fiɛɛ lɛ kifɛ n'yeti yɛ nuuŋ li buŋga bwe-eŋ kɛ. Baa wɛŋ wu toŋ mi, ɛ wu wu tee le ni ntiiti, ɛ wu wu nyɛ mi fiee fi ŋgii ni ntiiti, wu tee mi si ŋgii ni ntiiti. \v 50 Ŋkii le fiee fi wu tee le ni ntiiti nuuŋ fiee fi nyɛɛ ntsɛ wu kimakɛ. Se nuuŋ le fiee fi ntiiti nuuŋ fi Baa wɛŋ bee tee le ni ntiiti.” \c 13 \s Jiso tsootsɛ bikaa bi bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u \p \v 1 Le ni nuuŋ le bu gii bu woo se nuuŋ jobɛ chi Tsɔnɔ chi N'yafuwee, Jiso kɛɛ le mfi wu gii chinɛ li nshɛ yini-i, kaari gɛɛŋ fɛ Tee li kɔchɔɔ kituŋ. Si tɛ̀ kɔŋgisi bɛniiŋ bɛ tɛ̀ nuuŋ bee li nshɛ yini-i, se kɔɔŋgi be gɛɛŋ mɛɛshi. \v 2 Le be ni be jii biee fɛmfo, ɛ kiŋkundi tɛ̀ saa ki lii mbeechɛ li shéŋ yi Judas wu ŋwanɛ Simu Iskaliyɔ le kabɛ Jiso. \v 3 Si Jiso tɛ̀ kii kituŋ le Tee nyɛɔ biee bichu li tsaŋ yee li, bɛ le tɛ̀ dza fɛ Nyɔ-ɔ, mɔɔ le karisɔɔ tuu lijiŋ fɛ Nyɔ-ɔ, \v 4 dza lɛ bijɛ lɛwe, buushɛ biŋkoŋ biee, dzɔ ndu yi bɛ wɔɔyi bwiŋ lu, kaŋ litiŋ, \v 5 tumi dzɔɔ lɛ shoo, bɛchi tsootsi bikaa bi bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u lu, wɔɔyi bɛ ndu yi tɛ̀ kaŋ li litiŋ yɛ. \v 6 Le tsootsɛ bo fɛ Simu Pita, Simu bii li wuu laa, “Taa, ɔ gii ɔ tsootsɛ bikaa bieŋ ni?” \p \v 7 Jiso tuu li wuu le, “Fiee fi mfeti ɔ nuuŋ tɛ kɛɛ fi dɛɛni kɛ. Ɔ gii ɔ kɛɛ nuuŋ lɛjiŋ.” \v 8 Pita tee li Jiso-o le, “Ɔ nuuŋ tɛ naa tsootsɛ bikaa bieŋ kɛ.” Jiso se tuu li wuu le, “Ɛ mɛɛŋ ki ntsootsɛ kɛ bikaa bio kɛ, ɔ tɛ kɛmɛ fiee tɛɛ wɛ kɛ.” \v 9 Simu Pita se tee li Jiso-o le, “Taa, ɛ fi nuuŋ lɛ, kɛ ɔ nuuŋ tɛ tsootsɛ bikaa bieŋ kwaa kɛ. Ɔ gii ɔ tsootsɛ tɛ tsaŋ yɛŋ mɔɔ kikoo keŋ tɛ.” \v 10 Jiso tee li wuu le, “Wi wu bee saa wu tsootsɛ bwiŋ wɛ waaŋ kituŋ bwiŋ kichu, kɛmi yɛ le tuu tsootsɛ bwiŋ fuki bikaa kwaa nsiŋ kɛ. Nɛ baa finɛ waaŋ kituŋ, se nuuŋ le ɛ beŋ bɛchu bɛ wuuti baa kɛ.” \v 11 Jiso tɛ̀ tiiti lɛ kifɛ tɛ̀ kɔɔ wu kɛɛ wi wu gii kabɛ wu. Fiɛɛ fiee fi tɛ̀ tiiti le, “Ɛ Beŋ bɛchu bɛ wuuti kɛ.” \p \v 12 Le Jiso mɛɛshi tsootsɛ bikaa bi bee, liishɛ ndú yee, kaari gɛɛŋ to fɛ kintsii kee li, se bii li bee laa, “Nɛ kɛɛ baa fiee fi mi mfɛ li be-eŋ fini ni? \v 13 Nɛ teenyi mi le Wi wu Ntiifɛ nɛ tuu nɛ teenyi tɛ mi le Taa, nɛ teenyi baa nuuŋ bujɔŋ, kifɛ ɛ fiee fi nnuuŋ. \v 14 Ɛ mi wu nuuŋ Taa wunɛ mɔɔ Wi wunɛ wu Ntiifɛ mi tsootsɛ bikaa binɛ, kɛ nɛ kɛmi baa le nɛ ni nɛ tsootsi tɛ bikaa bi wi bee wi-i. \v 15 Mi mfɛɔ fini le ndoonchɛ li be-eŋ le nɛ ni nɛ feti nɛɛ tɛ si mi mfɛ li be-eŋ lɛ. \v 16 Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le ŋwaŋ wu nimɛ nuuŋ tɛ ko le yaa te kikoo we kɛ, kɛ le wi wu bɛ toŋ ko yaa wi wu toŋ wu kɛ. \v 17 Ɛ nɛ kii biee bini, nɛ feti bi, kɛ kinɛɛtinɛ kiŋge kɛɛ kinɛ. \v 18 Ntiiti yɛ nuuŋ kii beŋ bɛchu kɛ. Ŋkiiɔ bɛniiŋ bɛ mbee ntsaa. Se nuuŋ le, fi se fiɛɛ le fiee fi nuuŋ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ kɛmi le fi bɛ fi kɔchɛ si bɛ tsɛɛ le, ‘Wi wu jii biee bieŋ wu dzaɔ biki bikaa bieŋ.’ \v 19 Ntiitɔɔ fiee fini li be-eŋ dɛɛni fi mɛɛŋ fi se naa fi ka, le ke fi tuu fi ka, nɛ se tuu nɛ beŋ le ɛ mi wulu. \v 20 Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le wi wu fii mɔɔ nuuŋ noo wu mi ntoŋ le, wu fiɔ nuuŋ mi. Wi wu fi mi, fiɔ nuuŋ wi wu toŋ mi.” \s Jiso doonchɛ wi wu gii kabɛ wu \p \v 21 Si Jiso tee biee bini ni, shéŋ dza yi wɛsini wu. Dza tee gbanaa le, “Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le wumu li be-eŋ linti gii kabɛ mi.” \v 22 Bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u dza be bichi yi yi bee, be mɛŋini laa tiiti nuuŋ wi wu la le. \v 23 Wi wu kintutu ki bɔɔŋ bɛ Jiso wumu wu Jiso tɛ̀ gii kɔŋgisi tɛ̀ yemi jii biee nɛɛ li wu-u lichiŋ. \f + \fr 13:23 \fr*\ft Li nshewu njɛ biee li, Bɛjuu tɛ shiiti fɛkwiiŋ, be yemi kimbɛ kimumkpaŋ be se jii biee.\ft*\f* \v 24 Simu Pita kwafi wu tee le bii li Jiso-o laa tiiti nuuŋ noo le. \v 25 Se nuuŋ le, se yeŋ gɛɛŋ li Jiso bii li wuu laa, “Taa, ɛ noo?” \v 26 Jiso tuu li wuu le, “Ɛ wi wu ŋgii bootɛ kibele nlii li kitsubi ki mbasi nyɛ li wuu.” Bɛdɛɛni, tuu lii kibele kilu li kitsubi ki mbasi nyɛ li Judas wu ŋwanɛ Simu Iskaliyɔ. \v 27 Nɛɛ si Judas tɛ̀ fi kibele kilu lɛ, Sataŋ biee lɛ li yi yee li. Jiso tee li wuu le, “Fɛrɛ fiee fiɔ wɛki le ɔ fɛ tsɛkɛ.” \v 28 Wi wumu li kintutu ki bee tɛ̀ mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ fiee fi wu tee li wuu lɛ kɛ. \v 29 Bamu tɛ̀ beechi le si Judas tɛ̀ nuuŋ wi wu kichi babi wu kwa lɛ, le Jiso tiitɔɔ li wuu le gɛɛŋ go biee bi be ti kɔŋgisi njɛ Tsɔnɔ lu, kɛ le gɛɛŋ nyɛ fiee li bɛniiŋ bɛ kifoo lɛ. \v 30 Si Judas tɛ̀ fi kibele kilu lɛ ji, biee bo mfwa mumkpaŋ gɛɛŋ. Mfi wu wɛɛ tɛ̀ nuuŋ butuu. \s Jiso tee kwe ye li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u \p \v 31 Si Judas tɛ̀ bo gɛɛŋ lɛ, Jiso shɛ tee le, “Dɛɛni bɛ gii bɛ bɛchi bɛ ni bɛ ŋiŋgi bunɔŋa bu Ŋwanɛwi-i, bɛ tuu bɛ ni bɛ ŋiŋgi tɛ bunɔŋa bu nuuŋ bu Nyɔ-ɔ li yi yee li. \v 32 Ɛ be ŋɛŋ bunɔŋa bu Nyɔ li yi yee li, kɛ Nyɔ gii yi doonchɛ tɛ bunɔŋa bu Ŋwani li yíh yi Nyɔ-ɔ. Kɛ gii doonchɛ mfwa mumkpaŋ. \v 33 Bɔɔŋ beŋ, ŋgii nuuŋ tɛɛbeŋ li mfi niiŋ li. Nɛ gii nɛ shɛ nɛ gɔɔŋ mi nɛ tɛ ŋɛŋ kɛ. Si ntɛ̀ ntiiti li Bɛjuu li lɛ, ɛ nɛɛ lɛ si ntiitɔɔ li be-eŋ dɛɛni le, ‘Fɛ ŋgiiŋgi nuuŋ nɛ tɛ bɛ fe kɛ.’ \v 34 Nyɛɛɔ nchi li be-eŋ, nuuŋ nchi wu fwɛŋ, le mfi wu nɛ shɛ nɛ ni nɛ nuuŋ bɛ kiŋkɔŋgisɛ. Nɛ ni nɛ kɔŋgisi nɛɛ tsaaŋ si ntuu kɔŋgisi beŋ. \v 35 Ɛ nɛ shɛ nɛ nuuŋ bɛ kiŋkɔŋgisɛ, fini fɛ bɛniiŋ bɛchu se kɛɛ le nɛ baa bɔɔŋ beŋ bɛ kintutu-u.” \s Jiso tee le Pita gii faaŋ wu \r (Maacho 26:31-35; Mak 14:27-31; Luk 22:31-34) \p \v 36 Simu Pita se bii li Jiso-o laa, “Taa, ɔ giiŋgi nuuŋ fɛŋ?” Jiso tuu le, “Fɛ ŋgiiŋgi fe nuuŋ ɔ tɛ biee mi fe dɛɛni kɛ. Ɔ gii ɔ shɛ ɔ se biee.” \v 37 Pita kaari bii li wu-u laa, “Taa, nuuŋ ntɛ mbiee wɛ dɛɛni kɛ kii la? Ŋgii nyɛ ntsɛ wɛŋ le ŋkwi kii wɛ.” \v 38 Jiso bii li wu-u laa, “Ɔ nuuŋ ɔ nyɛ ntsɛ wa le ɔ kwi kii mi ni? Nteeɔ chɛɛŋ chɛɛŋ le nyinɛshee nuuŋ tɛ̀ tɔɔŋ kiŋga kitɛɛtɛ ɔ mɛɛŋ ki faaŋ kɛ mi kɛ.” \c 14 \s Jiso nuuŋ Dze yi giiŋgi fɛ Nyɔ-ɔ \p \v 1 Jiso tuu kweeŋ li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u le, “Kiiŋ nɛ ni gɛɛ le shéŋ yinɛ ni yi wɛsini kɛ. Gɛɛ yɛɛŋ shéŋ li Nyɔ-ɔ, nɛ gɛɛ tɛ shéŋ li mi-i. \v 2 Li Baa wɛŋ yih, bɛloŋ baa lu ŋge. Bee le fi ni fi nuuŋ yɛ lɛ kɛ, be mi ntefɛɛ le ŋgiiŋgɔɔ nachɛ kintsii li be-eŋ kɛ. \v 3 Nse ŋgiiŋgɔɔ ke mi nachɛ kintsii li be-eŋ, ŋkaari mbɛ ndzɔɔ beŋ tɛ ni tɛ nuuŋ, le fɛ nnuuŋ fe, nɛ ni nɛ nuuŋ fe tɛ. \v 4 Nɛ kii baa kituŋ dze yi giiŋgi fɛ ŋgiiŋgi fe.” \v 5 Tomɛ se tee li wuu le, “Taa, tɛ kii yɛ fɛɔ giiŋgi fe kɛ. Tɛ gii tɛ geeŋ tɛ se kɛɛ dze yilu?” \v 6 Jiso tuu li wuu le, “Ɛ mi wu nnuuŋ dze, nnuuŋ chɛɛŋ, nnuuŋ tɛ ntsɛ wulu. Wi nuuŋ tɛ gɛɛŋ fɛ Baa wɛ-ɛŋ fuki fɛ wu ka li mi-i nsiŋ kɛ. \v 7 Bee le nɛ ni nɛ kii mi, bee nuuŋ nɛ kɛɛ tɛ Baa wɛŋ. Mbɛɛchɛ dɛɛni, nɛ kɛɛ baa wu nɛ tuu nɛ ŋɛŋ tɛ wu tɛ.” \p \v 8 Fili tee li wuu le, “Taa, doonchɛ Baa wa li bee li, tɛ ŋɛŋ wu tɛ se fukɛ.” \v 9 Jiso tuu li wuu le, “Fili, tɛɛbeŋ tsi baa ŋge ni ɔ se tɛ kɛɛ mi kɛ ni? Wi wu ŋɛŋ mi, kɛ mwɛ ŋɛŋgɔɔ Baa wɛŋ kituŋ. Fi geeŋ ɔ se tuu ɔ tiiti le ndoonchɛ Baa wɛŋ li be-eŋ? \v 10 Ɔ mɛɛŋɔ ki beŋ kɛ le nnuuŋ li Baa wɛ-ɛŋ, Baa wɛŋ se nuuŋ tɛ li mi-i kɛ ni? Tefɛ chi ntiiti li be-eŋ chini nuuŋ yɛ li buŋga bwe-eŋ kɛ. Ɛ Baa wɛŋ wu nuuŋ li mi-i wu nindi niiŋ yee. \v 11 Beŋ yɛɛŋ li mi-i le mi ŋ'we li Baa wɛ-ɛŋ, se Baa wɛŋ nuuŋ li mi-i. Ɛ nɛ mɛɛŋ ki beŋ kɛ li mi-i kii fiee fi ntiiti kɛ, nɛ beŋ li mi-i kii niiŋ yi nnindi. \v 12 Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le wi wu gɛɛ shéŋ yee li mi-i, gii ni feti tɛ niiŋ yi mfeti. Gii niŋ yaa mɔɔ yi mi niŋ, kifɛ ŋgiiŋgɔɔ kituŋ lɛ Baa wɛ-ɛŋ. \v 13 Mɔɔ nuuŋ la fi nɛ bii li bukooŋ bwe-eŋ le, ŋgii mfɛ fi, ke se Baa wu Ŋwaŋ kɛmɛ bukooŋ bu nɔŋa nuuŋ kii Ŋwaŋ. \v 14 Ɛ nɛ bii mɔɔ nuuŋ la li bukooŋ bwe-eŋ le, ŋgii mfɛ fi. \s Jiso kaachɛ bɛniiŋ bee Fiana yi Waaŋ \p \v 15 Ɛ nɛ kɔŋgisi mi, nɛ ni nɛ kichi bɛnchi beŋ. \v 16 Ŋgii nlɛkɛ Baa wɛŋ se nyɛ beŋ Wi wu Mfiɛ wumu wu gii ni nuuŋ bɛ beŋ mfi kwi. \v 17 Wi wuni wɛ nuuŋ Fiana yi chɛɛŋ. Nuuŋ yɛ wi wu bɛniiŋ bɛ nuuŋ li nshɛ yini-i nuuŋ be fi wu kɛ, kifɛ be ŋiŋgi yɛ wu kɛ, be kii yɛ mɔɔ wu kɛ. Nɛ baa finɛ nɛ kii wu, kifɛ tsiiŋɔ bɛ beŋ, se gii ni nuuŋ li yi yinɛ-ɛ. \p \v 18 Nnuuŋ ntɛ nshɛ beŋ le nɛ ni nɛ nuuŋ si bɔɔŋ bɛɛŋku-u kɛ. Ŋgii ŋkaari mbɛ nni nnuuŋ tɛɛbeŋ. \v 19 Shɛɔ niiŋ le bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ yini-i tɛ tuu le be ŋɛŋ mi kɛ. Se nuuŋ le, nɛ gii nɛ ni nɛ ŋiŋgi mi. Si ŋgii ni nnuuŋ lu lɛ, nɛ gii nɛ ni nɛ nuuŋ tɛ lu. \v 20 Naa nuuŋ boo yɛlu, nɛ kɛɛ le mi ŋ'we li Baa wɛ-ɛŋ, se nɛ nuuŋ li mi-i, nse nnuuŋ tɛ li yi yinɛ-ɛ. \v 21 Wi wu kii bɛnchi beŋ kichi be, wɛ wi wu kɔŋgisi mi. Wi wu kɔŋgisi mi, kɛ Baa wɛŋ gii kɔɔŋgi tɛ mwɛ. Ŋkɔɔŋgi mwɛ tɛ, nse ndoonchɛ yi yɛŋ li mwɛ-ɛ.” \v 22 Judas wumu (nuuŋ yɛ wu bɛ teenyi le Iskaliyɔ wɛ kɛ) bii li wuu laa, “Taa, fi geeŋ fi ɔ gii ɔ doonchɛ yi ya nuuŋ li bee li kwaa, ɔ tɛ doonchɛ li bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ yini-i kɛ?” \v 23 Jiso tuu li wuu le, “Ɛ wi kɔŋgisi mi, kɛ gii ni kichi n'yɔru wɛŋ, kɛ Baa wɛŋ gii kɔɔŋgi wu, tɛɛ Baa wɛŋ gii tɛ bɛ li wuu, ni tsiiŋ tɛ bɛ bee. \v 24 Wi wu kɔŋgisi yɛ mi kɛ, ti kichi yɛ jɛ yɛŋ kɛ. N'yɔru wu nɛ wuki wuni nuuŋ yɛ wɛŋ kɛ. Ɛ wu Baa wɛŋ wu toŋ mi. \p \v 25 Biee bini ntiitɔɔ bi li be-eŋ mɛɛŋ tɛɛbeŋ. \v 26 Se nuuŋ le, Wi wu Mfiɛ wu nuuŋ Fiana yi Waaŋ wu Baa wɛŋ gii tuumi li bukooŋ bwe-eŋ gii tifi beŋ biee bichu tuu ni feti nɛ kiimi biee bichu bi ntɛ̀ ntee li be-eŋ. \v 27 Mi nshɛɔ mbɛɛŋgii le ni nuuŋ bɛ beŋ. Mi nnyɛɔ mbɛɛŋgii wu nuuŋ wɛŋ li be-eŋ. Se nuuŋ le nnyɛɛ yɛ mbɛɛŋgii wuni li be-eŋ si bɛniiŋ bɛ nuuŋ li nshɛ yini-i ti nyɛɛ kɛ. Kiiŋ nɛ ni gɛɛ le shéŋ yinɛ ni yi wɛsini, kɛ le nɛ ni nɛ kɛmi jaaŋ kɛ. \v 28 Nɛ woo baa si mi ntee le ŋgiiŋgɔɔ, nse ntuu ŋkaari mbɛ nni nnuuŋ tɛɛbeŋ. Bee le nɛ ni nɛ kɔŋgisi mi, bee nuuŋ nɛ nɛɛtini bunɛɛtinɛ, kifɛ ŋgiiŋgɔɔ nuuŋ fɛ Baa wɛ-ɛŋ, kifɛ Baa wɛŋ ko wu yaa mi. \v 29 Dɛɛni mi nteeɔ fiee fini li be-eŋ kituŋ fi mɛɛŋ fi se naa fi ka, le ke fi naa kɛtɔɔ, nɛ se beŋ li mi-i. \v 30 Mɛɛŋ yɛ ntuu nshee nni n'yeti li beŋ ŋge kɛ, kifɛ mfɔŋ wu sɛki nshɛ yini bɛɛɔ kituŋ. Nuuŋ yɛ le kɛmɔɔ buŋga lɛ mi-i lɛwe kɛ. \v 31 Se nuuŋ le, mfetɔɔ tɛ nuuŋ si Baa wɛŋ tee le ni mfeti le ke bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ yini-i naa kɛɛ le ŋkɔŋgisi Baa wɛŋ. Dza yɛɛŋ we, tɛ gɛɛŋ bu limfwe-e.” \c 15 \s Jiso nuuŋ kiti, bɛniiŋ bee nuuŋ yɛ́ŋɛ yilu \p \v 1 “Ɛ mi kigiitɛ ki kiti ki muntaaŋ lɛ ki chɛɛŋ, Baa wɛŋ se nuuŋ wi wu nachi kigiitɛ kilu. \v 2 Yɛ́ŋɛ yɛŋ chichi yi wundi yɛ muntaaŋ kɛ, nti mbɛɛ ŋkaanshɛ mbuu, yí wundi muntaaŋ yɛɛ nachɛ yi ŋkɛɛyɛ yi le yi ni yi wuuti yi se wundi muntaaŋ ŋge. \v 3 Tefɛ chi mi ntee li be-eŋ, fɛ chɛɛ nɛ to waaŋ kituŋ. \v 4 Ba yɛɛŋ lɛ nɛ ni nɛ nuuŋ li mi-i, nse mba tɛ ni nnuuŋ li be-eŋ. Yɛŋɛ nuuŋ tɛ woŋ muntaaŋ yi yi, fuki fɛ yi nuuŋ li kiti-i nsiŋ kɛ. Ɛ nɛɛ lɛ si nuuŋ nɛ tɛ fɛ fiee fuki fɛ nɛ ba li mi-i nsiŋ kɛ. \v 5 Ɛ mi kigiitɛ ki kiti ki muntaaŋ lɛ nɛ se nuuŋ yɛ́ŋɛ yilu. Wi wu ba nuuŋ li mi-i, mba tɛ ni nnuuŋ li mwɛ-ɛ, wɛɛ wi wɛ si yɛŋɛ yi nuuŋ yi woŋ muntaaŋ ŋge, kifɛ ɛ foo mi nsiŋ, wi tɛ fɛ fiee kɛ. \v 6 Wi wu mɛɛŋ ki ba le ni nuuŋ li mi-i kɛ, wɛ si yɛŋɛ yi bɛ nuuŋ bɛ wa bɛ lɔŋ bu lɔmu, yi wondɛ. Ŋwaani yɛɛ yɛ́ŋɛ bɛ ti bɛɛ bɛ banchɛ bɛ lɔŋ yi fɛ wi yi do. \v 7 Ɛ nɛ ba nɛ nuuŋ li mi-i, jɛ yɛŋ se ba yi ni yi nuuŋ li be-eŋ, ɛ nɛ bii mɔɔ nuuŋ fi la fi nɛ wɛki le, kɛ bɛ gii bɛ fɛ fi li be-eŋ. \v 8 Ɛ nɛ nuuŋ si yɛ́ŋɛ yi wundi muntaaŋ ŋge, fini nyɛ bukooŋ bunɔŋa li Baa wɛ-ɛŋ, fi se tuu fi doonchɛ le nɛ nuuŋ bɛniiŋ beŋ bɛ kintutu-u.\fig Muntaaŋ mu kiŋgeetɛ-ɛ|alt="Vine" src="hk00112c.tif" size="col" loc="1-17" copy="Horace Knowles" ref="15:8"\fig* \p \v 9 Si Baa wɛŋ kɔŋgisi mi lɛ, ɛ nɛɛ lɛ si ŋkɔŋgisi beŋ. Ba yɛɛŋ nɛ ni nɛ nuuŋ li kiŋkɔŋgisɛ ke-eŋ lɛnti. \v 10 Ɛ nɛ kichi bɛnchi beŋ, nɛ ba nɛ ni nɛ nuuŋ li kiŋkɔŋgisɛ ke-eŋ linti, nɛɛ si mi ŋkiri bɛnchi bɛ Baa wɛ-ɛŋ mi nse mba li kiŋkɔŋgisɛ kee li. \v 11 Biee bi ntiiti li be-eŋ bini biɛɛ le kinɛɛtinɛ keŋ ni ki nuuŋ li be-eŋ, nɛ se tuu nɛ kɛmɛ kinɛɛtinɛ ki yisɛ. \v 12 Nchi wɛŋ nuuŋ wuni, wu nuuŋ le nɛ ni nɛ kɔŋgisi nɛɛ wi bee wi nɛɛ si ŋkɔŋgisi beŋ. \v 13 Kiŋkɔŋgisɛ kimu nuuŋ yɛ lu ki ko ki yaa ki nuuŋ le wi nyɛ ntsɛ we le kwi kii nsáŋ yee kɛ. \v 14 Ɛ nɛ feti fiee fi ntiiti le nɛ ni nɛ feti, kɛ nɛ ba baa nsáŋ yɛŋ. \v 15 Mɛɛŋ yɛ ntuu ni nteenyi beŋ le bɔɔŋ bɛ nimɛ-ɛ kɛ, kifɛ ŋwaŋ wu nimɛ ti kii yɛ fiee fichu fi te kikoo we feti kɛ. Nteenyɔɔ beŋ le nsáŋ yɛŋ kifɛ fiee fichu fi mi ŋ'woo li Baa wɛ-ɛŋ, mi mfɛɔ nɛ kɛɛ fi. \v 16 Ɛ beŋ nɛ tɛ̀ tsaa mi kɛ. Ɛ mi wu ntɛ̀ tsaa beŋ, mi mbuu mi gɛɛ le nɛ gɛɛŋ nɛ ni nɛ nuuŋ si yɛ́ŋɛ yi wundi muntaaŋ, muntaaŋ mu gii mu ba mu ni mu nuuŋ lu. Ɛ nɛ feti lɛ, mɔɔ nuuŋ la fi nɛ bii li Baa wɛŋ, li bukooŋ bwe-eŋ le, kɛ gii nyɛ li be-eŋ. \v 17 Nchi wu nnyɛɛ li be-eŋ wɛ nuuŋ wuni le, nɛ ni nɛ kɔŋgisi yi yinɛ. \s Jiso tee le nshɛ yini gii yi ni yi baanini bɛniiŋ bee \p \v 18 Ɛ nshɛ yini baanini beŋ, nɛ kɛɛ le yi tɛ̀ saa yi bɛchi yi baanini mi, yi se baanini beŋ. \v 19 Bee nuuŋ le nɛ ni nɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ li nshɛ yini-i, nshɛ yini yi kɔŋgisi beŋ si bɛniiŋ bee. Se nuuŋ le, nɛ nuuŋ yɛ bɛniiŋ bɛ li nshɛ yini-i kɛ. Mi ntsaaɔ beŋ li nshɛ yini-i. Fiɛɛ fiee fi nshɛ yini baanini beŋ. \v 20 Kimi yɛɛŋ tefɛ chi mbee ntiiti li be-eŋ le ŋwaŋ wu nimɛ ti kuu yɛ yɛki te kikoo we kɛ. Ɛ be tɛ̀ biindi bikaa lɛ mi-i jiŋ, kɛ be gii be ni be biindi tɛ lɛ benɛ jiŋ. Ɛ nuuŋ le be tɛ̀ woo jɛ yɛŋ, kɛ be gii be woo yinɛ tɛ. \v 21 Biee bini bichu, be gii be ni be feti bɛ beŋ kii mi, kifɛ be kii yɛ wi wu toŋ mi kɛ. \v 22 Bee le nni mmɛɛŋ ki mbɛ kɛ le n'yɔ li bee kɛ, be kɛmi yɛ findzɔŋ kɛ. Se nuuŋ le, be kɛmi yɛ fiee fi be nuuŋ be makɛ bimfimu bibifi bi bee lu dɛɛni kɛ. \v 23 Wi wu baanini mi, kɛ mwɛ baaninɔɔ Baa wɛŋ tɛ. \v 24 Bee le ni mɛɛŋ ki niiŋ kɛ ŋwaani nimɛ chi wi mɛɛŋɔ saa ki niiŋ kɛ lɛ bee lɛnti chini kɛ, bee nuuŋ be kɛmi yɛ chɔ kɛ. Se nuuŋ le be ŋɛŋ baa mfiŋ, be se tuu be baanini mi mɔɔ Baa wɛŋ. \v 25 Fini nuuŋ le fi bɛ fi fɛ jɛ bɛ yi kɔchɛ si bɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki bɛnchi bɛ bee le, \q1 ‘Bɛ baanini mi li yee li.’ \p \v 26 Se nuuŋ le, Wi wu Mfiɛ wu ŋgii ntuumi nuuŋ wu dzɛti fɛ Baa wɛ-ɛŋ. Wi wu Mfiɛ wuni nuuŋ Fiana yi chɛɛŋ yi dzɛti fɛ Baa wɛ-ɛŋ. Mfi wu yi bɛ, yi gii yi leŋ lɛ nsa wɛŋ lɛjiŋ. \v 27 Nɛ gii nɛ leŋ tɛ lɛ nsa wɛŋ lɛjiŋ, kifɛ tɛɛbeŋ tɛ tɛ̀ nuuŋ fɛmbɛɛchɛ-ɛ.” \c 16 \p \v 1 “Ntiitɔɔ biee bini bichu li be-eŋ le kiiŋ nɛ ni we li kimbeenchɛ kinɛ-ɛ lijiŋ kɛ. \v 2 Bɛ gii bɛ kooŋ beŋ li yíh yi be yi kintaashɛ kii chɛɛŋ, mfi bɛɛɔ wu ke wi wu wuu beŋ, ni beechi le fetɔɔ nuuŋ nimɛ chi dzeeŋ li Nyɔ-ɔ lɛnti. \v 3 Be gii be ni be feti lɛ, kifɛ be mɛɛŋ baa saa ki kɛɛ kɛ Baa wɛŋ mɔɔ mi kɛ. \v 4 Ntiitɔɔ beŋ biee bini bichu lɛ le ke mfi wulu kɔchɛ, nɛ kimi le ntɛ̀ nsaa mi ntee beŋ kii bi. \s Nimɛ chi Fiana yi Waaŋ gii yi bɛ yi ni yi feti \p Nti mɛɛŋ ki ntee kɛ beŋ biee bini fɛmbɛɛchɛ-ɛ kɛ, kifɛ ntɛ̀ nuuŋ tɛɛbeŋ. \v 5 Dɛɛni ntuuɔ lijiŋ lɛ wi wu tɛ̀ toŋ mi-i. Se nuuŋ le, wunɛ wumu mɛɛŋɔ mɔɔ ki bii kɛ li mi-i laa ŋgiiŋgi fɛŋ le kɛ. \v 6 Nɛ baa nshiiŋ nshiiŋ kifɛ mbee ŋkɔɔ mi ntee biee bini li be-eŋ. \v 7 Mɔɔ nuuŋ si fi nuuŋ lɛ, ntee beŋ chɛɛŋ le, ɛ fiee fi dzeeŋ li be-eŋ le ŋgɛɛŋ. Ɛ mɛɛŋ ki gɛɛŋ kɛ, Wi wu Mfiɛ wɛ tɛ̀ bɛ lɛ be-eŋ kɛ. Se nuuŋ le, ɛ mi ŋgɛɛŋ, nse ntuumi wu li be-eŋ. \v 8 Ke wu bɛ, gii tɔchɛ bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ yini-i, fɛ be ŋɛŋ bibifi bibee, fɛ be ŋɛŋ fiee fi nuuŋ ntsɛ wu tsaaŋ, fɛ tɛ be ŋɛŋ fi nuuŋ nsawu wu nuuŋ wu Nyɔ. \v 9 Gii fɛ be ŋɛŋ bibifi bi bee si be mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ shéŋ li mi-i kɛ, \v 10 fɛ be ŋɛŋ fiee fi nuuŋ ntsɛ wu tsaaŋ, si ŋgiiŋgi lɛ Baa wɛ-ɛŋ lɛ, nɛ mɛɛŋ yɛ nɛ tuu nɛ ŋɛŋ mi kɛ. \v 11 Gii fɛ be ŋɛŋ fiee fi nuuŋ nsawu wu Nyɔ kifɛ mfɔŋ wu sɛki nshɛ yini, nsa kɔɔ wɛ wu kituŋ. \p \v 12 Mmɛɛŋɔ ŋkɛmi nɛɛ biee ŋge bi tefɛ li be-eŋ, se nuuŋ le bi nuuŋ tɛ lɛ li bintooŋ binɛ-ɛ dɛɛni bujɔŋ kɛ. \v 13 Mfi wu Fiana yi chɛɛŋ gii yi bɛ, yi gii yi fɛ nɛ se kɛɛ chɛɛŋ wulu kwikwi. Yi nuuŋ tɛ tuu le yi ni yi yeti li buŋga bu yi-i kɛ. Fiee fichu fi yi woo ɛ fi fi yi gii ni yi tiiti, yi se tuu yi tee beŋ biee bi gii bi bɛ. \v 14 Yi gii yi doonchɛ bunɔŋa bweŋ, si yi gii yi ni yi dzeti nuuŋ fiee fi nuuŋ fieŋ yi tiiti li be-eŋ. \v 15 Fiee fi Baa wɛŋ fichu nuuŋ fieŋ. Ɛ nɛɛ fi fi ntiiti le yi gii yi ni yi dzeti nuuŋ fiee fi nuuŋ fieŋ yi tiiti li be-eŋ. \s Nshiiŋ yi bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jiso gii naa yi to kinɛɛtinɛ \p \v 16 Shɛɔ niiŋ nɛ tɛ tuu le nɛ ŋɛŋ mi kɛ, ke tuu ŋɔɔnɛ niiŋ nɛ kaari nɛ ŋɛŋ mi.” \v 17 Si Jiso tɛ̀ tee lɛ, bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u bamu yɔ li yi yi bee le, “Fini nuuŋ la fi tiiti li bee li le, shɛɔ niiŋ tɛɛbeŋ tɛ tɛ̀ ŋɛŋ wu kɛ, ke tuu ŋɔɔnɛ niiŋ tɛ ŋɛŋ wu, bɛ le giiŋgɔɔ lɛ Tee li? \v 18 Fiee fi kweŋgi le shɛɔ nɛɛ niiŋ nuuŋ le la? Tɛɛbeŋ mɛɛŋ baa ki kɛɛ kɛ fiee fi tiiti lɛ kɛ.” \p \v 19 Jiso kɛɛ le be wɛki baa le be bii wu fiee fi tiiti, se bii li bee laa, “Nɛ yeti beŋ beŋ kii fiee fi mi ntee le, ‘Shɛɔ niiŋ nɛ tɛ ŋɛŋ mi kɛ, ke tuu ŋɔɔnɛ niiŋ nɛ tuu nɛ kaari nɛ ŋɛŋ mi ni’? \v 20 Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le, nɛ gii nɛ ni nɛ dii kwe, nɛ shiŋini bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ yini ni be nɛki fi bee bunɛwu. Nɛ gii nɛ ni nɛ nuuŋ li nshiiŋ li, se nuuŋ le nshiiŋ yinɛ yini gii yi dza yi to kinɛɛtinɛ. \v 21 Kwɛɛŋ bɛɛ fɛ tundi, wuki ntɔnyɛ, kifɛ mfi we wu biɛrɔ kɔchɔɔ. Mfi wu wu biɛ ŋwaŋ, tɛ tuu le kimi ntɔnyɛ wulu kɛ, kifɛ wukɔɔ nuuŋ bujɔŋ le wiwoŋ tuuɔ wu bɛ li nshɛ-ɛ. \v 22 Ɛ lɛ si fi fiɛɛ bɛ beŋ dɛɛni. Nɛ baa nshiiŋ nshiiŋ lɛ ke mi ŋkaari, mi ŋɛŋ beŋ, nɛ se kɛmɛ nuuŋ kinɛɛtinɛ li shéŋ yinɛ-ɛ, ŋwaani kinɛɛtinɛ ki kɛɛ kɛɛ ki wi nuuŋ tɛ naa fi li be-eŋ kɛ. \v 23 Gii ni nuuŋ li mfi wɛɛ, nɛ tɛ tuu le nɛ bii mi fiee fimu kɛ. Ntee beŋ chɛɛŋ chɛɛŋ le, ɛ nɛ bii mɔɔ nuuŋ la li Baa wɛ-ɛŋ li bukooŋ bwe-eŋ, kɛ gii nyɛ beŋ fiee filu. \v 24 Fɛ mbɛɛchɛ mbɛ mbochu dɛɛni, nɛ mɛɛŋ baa ki bii kɛ fiee li Baa wɛ-ɛŋ, li bukooŋ bwe-eŋ kɛ. Bii yɛɛŋ, nɛ gii nɛ kɛmɛ, ke kinɛɛtinɛ kinɛ se yisɛ. \p \v 25 N'yetɔɔ n'yɔru wuni nuuŋ lɛ ŋkuŋ lɛ ŋkuŋ, se nuuŋ le mfi bɛɛɔ wu nnuuŋ ntɛ ntuu le n'yɔ li be-eŋ lɛ ŋgaŋgaa li kɛ. Ŋgii n'yɔ li be-eŋ gbanaa lɛ kii Baa wɛ-ɛŋ. \v 26 Gii ni nuuŋ li mfi wɛɛ nɛ bii fiee li Baa wɛ-ɛŋ li bukooŋ bwe-eŋ. Ntiiti yɛ li be-eŋ le ŋgii nlɛkɛ fiee li Baa wɛ-ɛŋ li kii be-eŋ kɛ. \v 27 Baa wɛŋ kibɛɛ kɔŋgisɔɔ beŋ, kifɛ nɛ kɔɔŋgi baa mi nɛ beenchi tɛ le mi ndza fɛ Baa wɛ-ɛŋ. \v 28 Ntɛ̀ dza fɛ Baa wɛ-ɛŋ mbɛ li nshɛ yini-i, nse ntuuɔ ndzɛti li nshɛ yini-i ntuu lɛ Baa wɛ-ɛŋ.” \p \v 29 Si Jiso tɛ̀ yɔ lɛ, bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u pia bu piaru, be tee le, “Ɛŋhɛɛŋ! Ɔ yetɔɔ dɛɛni, gbanaa nuuŋ yɛ lɛ ŋkuŋ lɛ ŋkuŋ kɛ! \v 30 Dɛɛni tɛ ŋɛŋ baa le ɔ kii biee bichu ɔ tɛŋgi yɛ le wi ni biiti fiee li wɛ-ɛ bu bifu kɛ. Fini fɛ fiɛɛ tɛ se beŋ le ɔ dza fɛ Nyɔ-ɔ.” \v 31 Jiso tuu li bee le, “Nɛ se beŋ baa dɛɛni ni? \v 32 Mfi bɛɛɔ, wu se bɛɛɔ kituŋ, wu nɛ gii nɛ saaŋgɛ mumkpaŋ mumkpaŋ wi ni giiŋgi li wu-u yih, nɛ shɛ mi mbiiŋ. Se nuuŋ le nnuuŋ yɛ mi mbiiŋ kɛ, kifɛ Baa wɛ-ɛŋ wɛ bɛ mi. \v 33 Ntiitɔɔ biee bini li be-eŋ le ke, si nɛ nuuŋ li mi-i ni, nuuŋ nɛ ni nɛ kɛmi mbɛɛŋgii. Li nshɛ yini-i nɛ ŋiŋgi baa ŋgɛ, se nuuŋ le nɛ ni nɛ kɛndi shéŋ. Mi n'yaaɔ nshɛ yini kituŋ.” \c 17 \s Jiso lɛkɛ li Nyɔ-ɔ li yi yee li mɔɔ li bɛniiŋ bee li \p \v 1 Le Jiso yɔ n'yɔru wuni mɛɛshi, dza tsaaki lii bichɛ liwe lɛkɛ li Nyɔ-ɔ le, “Baa wɛŋ, mfi kɔchɔɔ kituŋ. Doonchɛ bunɔŋa bu Ŋwana ke Ŋwaŋ doonchɛ tɛ bunuŋa bwo. \v 2 Nuuŋ doonchɛ kifɛ ɔ nyɛɔ buŋga li wuu lɛ wi kwikwi-i lɛwe le nyɛ ntsɛ wu kimakɛ li be bɛchu bɛ ɔ tuu ɔ nyɛ li wu-u. \v 3 Ntsɛ wu kimakɛ wuni wɛ nuuŋ le be ni be kii wɛ wu nuuŋ Nyɔ yi chɛɛŋ kwaa, mɔɔ le be kɛɛ tɛ mi wu Jiso Krai wuɔ tɛ̀ toŋ. \v 4 Mi ndoonchɔɔ bunɔŋa bwo li nshɛ-ɛ, si mi mɛɛshi nimɛ chi ɔ tɛ̀ nyɛ le niŋ. \v 5 Li dɛɛni Baa wɛŋ, kaari ɔ nyɛ mi bunɔŋa li wɛɛ mfwe bu ntɛ̀ nsaa ŋkɛmi ŋkosi nshɛ bee kiboo mɛɛŋ se naa bɛchi. \p \v 6 Mi ndoonchɔɔ wɛ li bɛniiŋ bɛ ɔ tɛ̀ tsaa li nshɛ yini ɔ nyɛ li mi-i baa. Bɛniiŋ bani tɛ nuuŋ bo, ɔ se tuu ɔ nyɛ be li mi-i. Be woo baa li jɛ ya-a. \v 7 Be kii baa dɛɛni kituŋ le fiee fichu fi ŋkɛmi dzɛti nuuŋ fɛ wɛ-ɛ. \v 8 Ntiitɔɔ ni kifɛ mi nyɛɔ jɛ yi ɔ tɛ nyɛ li mi-i yɛ li bee, be fi, be se kii baa chɛɛŋ le ntɛ̀ dza nuuŋ fɛ wɛ-ɛ, be beŋ baa tɛ le ɛ wɛ wu tɛ̀ toŋ mi. \v 9 Nlɛkɔɔ li Nyɔ-ɔ ni, nuuŋ li bani-i. Nlɛki yɛ nuuŋ li baa bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ yini kɛ. Nlɛkɔɔ li Nyɔ-ɔ ni nuuŋ li bɛ ɔ tɛ̀ nyɛ li mi-i bani, kifɛ ɛ bɛniiŋ bo. \v 10 Biee bichu bi ŋkɛmi nuuŋ bio, se biee bichu bi ɔ kɛmi nuuŋ tɛ bieŋ. Ɛ li bɛniiŋ bani-i li bunɔŋa bweŋ yeŋgi. \v 11 Dɛɛni, mɛɛŋ yɛ ntuu nnuuŋ li nshɛ yini-i kɛ. Se nuuŋ le, be mɛɛŋ baa li nshɛ yini-i, ŋkarisɔɔ mbɛɛ lɛ wɛ-ɛ. Baa wu wuuti, gɛɛ be li bukooŋ bwo bu ɔ tɛ̀ nyɛ li mi-i, ke be se ni be nuuŋ li fiee fi mumkpa-aŋ nɛɛ si tɛɛ wɛ tɛ nuuŋ li fiee fi mumkpa-aŋ. \p \v 12 Mfi wu ntɛ̀ nuuŋ tɛɛ be, ntɛ̀ ŋgɛɛ be li bukooŋ bwo bu ɔ tɛ̀ nyɛ li mi-i. Ntɛ̀ ŋkiichɛ be, wi wumu li bee linti ti mɛɛŋ ki la kɛ, fuki nɛɛ wi wu nuuŋ le gii la wɛ nsiŋ. Fini tɛ̀ nuuŋ le fiee fi bɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ bɛ fi kɔchɛ. \v 13 Dɛɛni ŋkarisɔɔ mbɛɛ lɛ wɛ-ɛ, se biee bini ntiitɔɔ mɛɛŋ li nshɛ yini-i ke bɛniiŋ beŋ se kɛmɛ kinɛɛtinɛ keŋ ki yisɛ li bee. \v 14 Ntɛ̀ nyɛ jɛ ya li tsaŋ yi bee, bɛniiŋ bɛ li nshɛ yini-i se baanini be kifɛ be nuuŋ yɛ bɛniiŋ bɛ li nshɛ yini-i kɛ, nɛɛ si nuuŋ yɛ tɛ wi wu li nshɛ yini-i kɛ. \v 15 Nlɛki yɛ nuuŋ le ɔ buu be li nshɛ yini-i kɛ. Nlɛkɔɔ nuuŋ le ɔ ni ɔ kiichi be le be lɛ kɛ li tsaŋ yi wi wu bifi wɛɛ kɛ. \v 16 Be nuuŋ yɛ bɛniiŋ bɛ li nshɛ yini-i kɛ, nɛɛ si nuuŋ yɛ tɛ wi wu li nshɛ yini kɛ. \v 17 Nachɛ be ɔ gɛɛ chichi be ni be wuuti lɛ chɛɛŋ li lɛnti. Jɛ ya nuuŋ chɛɛŋ. \v 18 Si ɔ tɛ̀ toŋ mi li nshɛ yini-i, ɛ nɛɛ lɛ si mi ntoŋɔ tɛ be li nshɛ yini-i. \v 19 Si mi nachɔɔ yi yɛŋ mi ŋkiri chichi kii be, le nuuŋ be nachɛ tɛ yi yi be, be gɛɛ chichi li chɛɛŋ li. \p \v 20 Nlɛki yɛ li Nyɔ-ɔ nuuŋ li bɛniiŋ bani-i kwaa kɛ. Nlɛkɔɔ tɛ li bɛniiŋ bɛchu bɛ gii be woo jɛ yibe, be gɛɛ shéŋ li mi-i. \v 21 Nlɛkɔɔ le be bɛchu ni be nuuŋ li fiee fimumkpa-aŋ nɛɛ si wɛ wu Baa wɛ-ɛŋ nuuŋ li mi-i, nse nuuŋ tɛ li wɛ-ɛ. Nlɛkɔɔ tɛ le be ni be nuuŋ li tɛɛ wɛ ke bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ yini-i se beŋ le ɛ wɛ wu tɛ̀ toŋ mi. \v 22 Bunɔŋa bu ɔ tɛ̀ yooki mi lu, mi nyɛɔ li bee kituŋ ke be se ni be nuuŋ li fiee fimumkpa-aŋ, nɛɛ si tɛ tɛ̀ nuuŋ li fiee fimumkpa-aŋ, \v 23 mi ŋ'wɛ li bee, ɔ se nuuŋ tɛ li mi-i. Le be ni be gbɛŋgi be nuuŋ li fiee fimumkpa-aŋ, bɛdɛɛni bɛniiŋ bɛ nuuŋ li nshɛ yini-i se kɛɛ le ɛ wɛ wu tɛ toŋ mi, ɔ se kɔŋgisɔɔ be nɛɛ si ɔ kɔŋgisi mi. \v 24 Baa wɛŋ, ŋ'wɛkɔɔ le be bɛ ɔ tɛ̀ nyɛ li mi-i baa be naa nuuŋ tɛ fɛ nnuuŋ, ke be se ŋɛŋ bunɔŋa bu ɔ tɛ nyɛ li mi-i kii kiŋkɔŋgisɛ ko li mi-i fɛ nshɛ bee kiboo tɛ̀ bɛchi. \v 25 Hooo Baa wɛŋ wu nuuŋ tsaaŋ, bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ li nshɛ yini-i kii yɛ wɛ kɛ, bɛdɛɛni ŋkiiɔ wɛ, bɛniiŋ beŋ bani kɛɛ baa tɛ le ɛ wɛ wu tɛ̀ toŋ mi. \v 26 Mi mfɛɔ be kɛɛ wɛ kituŋ, nse mmɛɛŋɔ ni mfeti be ni be kii wɛ, ke kiŋkɔŋgisɛ ki ɔ kɔɔŋgi mi lu ni ki nuuŋ li bee, nse ni nnuuŋ tɛ li bee.” \c 18 \s Bɛ toŋ bɛniiŋ bɛ nchi-i le be gɛɛŋ be kɔɔ Jiso \r (Maacho 26:47-56; Mak 14:43-50; Luk 22:47-53) \p \v 1 Le Jiso lɛkɛ li Nyɔ-ɔ mɛɛshi, bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u dza fe, be gɛɛŋ be lenchi kinɛɛŋ ki bɛ teenyi le Kidrɔŋ, be bo liwiŋ lɛ wɛ wu biti bi muntaaŋ bimu-u, be lɛ lu. \v 2 Ɛ Judas wu tɛ̀ kabɛ Jiso wɛ tɛ̀ kii tɛ kintsii kilu, kifɛ Jiso bee bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u tɛ̀ shiiŋ be giiŋgi be taashi fe mfi kwi. \v 3 Judas se gɛɛŋ fe bɛ kintutu ki bɛniiŋ bɛ nchi-i mɔɔ bɛniiŋ bamu bɛ tɛ̀ kiichi yi yi muntofi. Bɛniiŋ bani tɛ̀ nuuŋ bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa mɔɔ Bɛfarasii. Be tɛ̀ giiŋgi be kɛmi bitesinɛ bi wi-i bɛ bitesinɛ bi bɛ tɔŋ mɔɔ biee bi dziiŋ. \v 4 Si Jiso tɛ̀ kii fiee fi tɛ̀ nuuŋ le fi gii fi ka bɛ wu lɛ, kiiŋgi bɛ be limfwe, bii li bee laa, “Nɛ wɛki nuuŋ noo?” \v 5 Be tuu li wuu le, “Jiso wu Nasarɛ.” Jiso tee li bee le, “Ɛ mi wu wu.” Tɛ nuuŋ ɛ Judas wu tɛ̀ kabɛ wu wɛ tɛ̀ lemi bee bɛniiŋ bɛlu. \v 6 Si Jiso tɛ̀ tee li bee le ɛ wu lɛ, be kaari be to lijiŋ lijiŋ, be weyɛ fɛkwiiŋ. \v 7 Tuu bii li bee laa, “Nɛ wɛki nuuŋ noo?” Be tuu le, “Jiso wu Nasarɛ.” \v 8 Jiso tee li bee le, “Mi nteeɔ beŋ le ɛ mi wulu. Ɛ nɛ wɛki nuuŋ mi, nɛ gɛɛ bɛniiŋ bani be ni be giiŋgi.” \v 9 Tɛ̀ yɔ le fi bɛ fi kɔchɛ bɛ jɛ yi tɛ̀ saa wu tee li Nyɔ-ɔ le tɛ̀ mɛɛŋ ki lɛɛ kɛ wi mumkpaŋ li bɛniiŋ bɛ tɛ̀ nyɛ li wuu baa kɛ. \p \v 10 Simu Pita tɛ̀ kɛmi nyɔ yi dziŋ. Biee buu lɛ mbwa-a, kɛri kintooŋ ki mfwa wu kikoo ki bɛte muntofi ki kigɔŋɛ lu, sondɛ. Bukooŋ bu mfwa wulu tɛ̀ nuuŋ le Malku. \v 11 Jiso tee li Pita le, “Kaari tuu nyɔ ya lɛ mbwa-a. Mi ŋ'woŋ kɛ fika fi ŋgɛ-ɛ fi Baa wɛŋ nyɛ li mi-i fini ni?” \s Be dzɔ Jiso be gɛɛŋ bɛ wu fɛ Anas \p \v 12 Kikoo ki bɛniiŋ bɛ nchi-i bɛ kintutu ki bɛniiŋ bɛ nchi-i mɔɔ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kiichi yih yi muntofi yi Bɛjuu se cha Jiso, be kaŋ wu bɛ bɛkuu. \v 13 Be saa be dzɔ wu be gɛɛŋ bɛ wu fɛ Anas, kifɛ Anas tɛ̀ gii nuuŋ gwenɛ Kaifas wu tɛ̀ nuuŋ kikoo ki bɛ te muntofi-i li kiya kilu-u. \v 14 Kaifas wuni nuuŋ wu tɛ̀ saa wu tifi Bɛjuu le fi dzɔɔŋ le wi mumkpaŋ kwi kii bɛniiŋ bɛchu. \s Pita faaŋ le kii yɛ Jiso kɛ \r (Maacho 26:69-70; Mak 14:66-68; Luk 22:55-57) \p \v 15 Si be tɛ̀ giiŋgi bɛ Jiso lɛ, Simu Pita bɛ ŋwanɛ kintutu ki Jiso wumu tɛ̀ biki wu. Ŋwanɛ kintutu wu Jiso wuni tɛ̀ nuuŋ kikoo ki bɛte muntofi-i tɛ̀ kii wu, tuu biee Jiso gɛɛŋ lɛ kintikinti ki la wu kikoo ki bɛte muntofi-i. \v 16 Pita shɛ lemi lɛkuuŋ li fweeŋ wu mbaŋ lichiŋ. Ŋwanɛ kintutu wu Jiso wulu wu kikoo ki bɛte muntofi tɛ̀ kii wɛ, kaari bo bɛ yɔ bɛ ŋwaakwɛɛŋ wu tɛ̀ kiichi fweeŋ wu mbaŋ wɛ, dzɔɔ Pita ɔ lɛ bɛ wu. \v 17 Ŋwaŋ wu kwɛɛŋ wulu bii li Pita laa, “Mɔɔ ɔ nuuŋ tɛ wi wu kintutu ki wi wuni?” Pita tuu le, “Nuuŋ yɛ kɛ.” \v 18 Tɛ̀ nuuŋ ɛ lɛkuuŋ tɛ̀ dendi, bɔɔŋ bɛ nimɛ-ɛ bɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kiichi yih yi muntofi baa kukɛ wi be lemi fe be wɔɔnsi. Pita se ka, gɛɛŋ leŋ bee be wɔɔnsi tɛ. \s Kikoo ki bɛte muntofi bii biee li Jiso-o \r (Maacho 26:59-66; Mak 14:55-64; Luk 22:66-71) \p \v 19 Kikoo ki bɛte muntofi-i se biiti biee li Jiso-o kii bɔɔŋ bee bɛ kintutu mɔɔ kii ntiifɛ we. \v 20 Jiso tuu li wuu le, “Nti n'yeti li nshɛ chichi-i gbanaa. Nti ntiifi tɛ bɛniiŋ li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ mɔɔ li yih yi muntofi-i yi Bɛjuu bɛchu banchi. Nti ntiiti yɛ fiee lɛ munyiikɔɔ li kɛ. \v 21 Ɔ biiti biee bini nuuŋ li mi kii la? Ɔ biiti nuuŋ li bɛniiŋ bɛ ti wuki si ntiifi. Be kii baa fiee fi nti ntiiti.” \v 22 Si Jiso tɛ̀ yɔ lɛ, wi wumu wu kintutu ki bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kiichi yih yi muntofi wu tɛ̀ lemi fɛ wu-u fɛchiŋ sooŋ wu bɛ kibɛnɛ lɛ ntooŋ, bii li wu-u laa, “Yini nuuŋ dze yi ɔ tusi fiee li kikoo ki bɛte muntofi-i ni?” \v 23 Jiso bii li wu-u laa, “Ɛ nuuŋ le mi n'yɔ bubiɛɛ, ɔ doonchɛ bubiɛɛ bulu. Ɛ ntiiti nuuŋ chɛɛŋ, ɔ se tuu ɔ sooŋ mi kii la?” \v 24 Anas se dza tuumi Jiso lɛ Kaifas wu kikoo ki bɛte muntofi. Jiso mɛɛŋ nɛɛ kiŋkaŋ bɛ bɛkuu. \s Pita tuu faaŋ le kii yɛ Jiso kɛ \r (Maacho 26:71-75; Mak 14:69-72; Luk 22:58-62) \p \v 25 Si Simu Pita tɛ̀ mɛɛŋ lemi wɔɔnsi wi lɛ, bɛniiŋ bii li wu-u laa, “Ɔ nuuŋ nɛɛ wi wumu li kintutu ki bɛniiŋ bee li ni?” Se nuuŋ le, Pita tɛ faaŋ tee le, “Nnuuŋ yɛ wube wumu kɛ.” \v 26 Ŋwanɛ nimɛ wu kikoo ki bɛte muntofi-i wumu tuu bii li Pita laa, “Mbee ŋɛŋ nɛɛ wɛ nɛɛ wu lɛ wɛ wu mbaŋ wɛɛ ni?” Ŋwanɛ nimɛ wulu tɛ̀ nuuŋ kini ki wi wu Pita tɛ̀ sondɛ kintooŋ kee wɛ. \v 27 Pita tuu ka faaŋ. Nɛɛ li mfi wulu, nyinɛshee se tɔɔŋ. \s Be gɛɛŋ bɛ Jiso fɛ Pailɛt \r (Maacho 27:1-2,11-14; Mak 15:1-5; Luk 23:1-5) \p \v 28 Bɛniiŋ bɛlu se dzɔ Jiso fɛ yih yi Kaifas be giiŋgi bɛ wu lɛ ntɔ wu Mfɔŋ wu Lo-om wu tɛ gii sɛki le. Ɛ tɛ̀ mɛɛŋ taantaaŋ. Be gɛɛŋ be ba nlɛ lɛ ntɔ nsiŋ, kifɛ ɛ be lɛ le be liibi bikoo bi bee, si be tɛ̀ nuuŋ le be gii be ji Tsɔnɔ chi N'yafuwee lɛ. \v 29 Se nuuŋ le Pailɛt se bo ŋɛŋ be bii li bee laa, “Fiee fi nɛ ŋɛŋ le wi wuni bee chɔ nuuŋ la?” \v 30 Be tuu li wu le, “Ɛ wi wuni bee mɛɛŋ ki chɔɔ fiee kɛ, bee nuuŋ tɛ bɛɛ bɛ wu le tɛ̀ nyɛ li wɛɛ kɛ.” \v 31 Pailɛt tuu li bee le, “Dzɔɔ yɛŋ wu nɛ saa biki si nchi wunɛ wɛki.” Bɛjuu tee li wu-u le, “Tɛ kɛmi yɛ buŋga bu wo wi kɛ.” \v 32 N'yɔru wuni se bɛ kɔchɛ bɛ n'yɔru wu Jiso tɛ̀ saa tiiti doonchi ŋwaani kwe yi gii kwi. \v 33 Pailɛt kaari gɛɛŋ lɛ lɛ ntɔ we-e, teeŋ be, bɛ bɛ Jiso, bii li wu-u laa, “Ɛ wɛ mfɔŋ wu Bɛjuu ni?” \v 34 Jiso bii li wuu laa, “Ɔ tiiti fini nuuŋ mbeechɛ wu wa, mɔɔ bɛniiŋ bamu bɛ tee wɛ kii mi le?” \v 35 Pailɛt bii li wu-u laa, “Ɛ mi wi wu Bɛjuu ni? Ɛ bɛniiŋ bo bɛ kwɛɛŋ lɛ bɛ bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bɛ bɛ wɛ be nyɛ li mi-i. Ɔ chɔ nuuŋ la?” \v 36 Jiso tuu li wu-u le, “Bumfɔŋ bweŋ nuuŋ yɛ si bu li nshɛ yini-i kɛ. Bee le bumfɔŋ bweŋ ni bu nuuŋ si bu li nshɛ yini-i, bee nuuŋ bɛniiŋ beŋ bɛ nimɛ-ɛ be gwii le kiiŋ bɛ ni nyɛ mi li tsaŋ yi Bɛjuu li kɛ. Se nuuŋ le bumfɔŋ bweŋ nuuŋ yɛ bu dza li nshɛ yini-i kɛ.” \v 37 Pailɛt se bii li wu-u laa, “Ɛ wɛ mfɔŋ ni?” Jiso tuu li wuu le, “Fi fiɛɛ si ɔ tee le ɛ mi mfɔŋ. Bɛ tɛ̀ biɛ mi, mbɛ li nshɛ yini-i kii fini le mbɛ ntee kii chɛɛŋ. Wi kwikwi wu biki chɛɛŋ ti wuki jɛ yɛŋ.” \v 38 Pailɛt bii laa, “Chɛɛŋ nuuŋ la?” Si tɛ̀ bii lɛ, tuu kaari bo gɛɛŋ ŋɛŋ Bɛjuu baa, tee li bee le, “Mmɛɛŋɔ ki ŋɛŋ fiee fi wu chɔ kɛ. \v 39 Se nuuŋ le nɛ kɛmi ntsɛ wunɛ wumu le ɛ nuuŋ mfi wu Tsɔnɔ chi N'yafuwee, mbuu wi wu ncha mumkpaŋ li yih yi ncha-a. Nɛ wɛki le mbuu nuuŋ Mfɔŋ wunɛ wu Bɛjuu ni?” \v 40 Bɛjuu bɛlu waŋ lɛwe ŋge le, “Aay, tɛ wɛki yɛ wi wuni kɛ, buu nuuŋ Baraba!” Baraba wuni tɛ̀ nuuŋ wi wu kintutu ki bɛniiŋ bɛ tɛ̀ gwii bɛ bara wu Lom. \c 19 \s Bɛ saa bɛ sondɛ le bɛ wo Jiso \p \v 1 Pailɛt se dzɔ Jiso nyɛ le bɛ lichɛ wu. \v 2 Bɛniiŋ bɛ nchi-i lo kifɔ ki bumfɔŋ ki nuuŋ biaŋ biaŋ be beeŋ wu lifa, be dzɔ ndu yi bumfɔŋ yi gaa, be chuumɛ wu li bwiŋ. \v 3 Be se bɛɛ fɛ wuu, be bundi wu, be tiiti le, “Buri! Mfɔŋ wu Bɛjuu!” Si be feti lɛ be maami wu bɛ bibɛnu. \v 4 Pailɛt se tuu bo lɛkuuŋ tee li bee le, “Bichɛ yɛɛŋ, ŋgii mbuu wi wuni nyɛ li be-eŋ, nɛ se kɛɛ le mmɛɛŋɔ ki ŋɛŋ fiee fi wu chɔ kɛ.” \v 5 Jiso se bo bɛɛ bɛ kifɔ ki bíaŋ lifa mɔɔ ndu yi bumfɔŋ yɛ li wu-u bwiŋ. Pailɛt se tee li bee le, “Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ wuuŋ wi wulu!” \v 6 Bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bɛ bɛniiŋ bɛ tɛ̀ kiichi yih yi muntofi ŋɛŋ wu lɛ, be se wɛndi le, “Ta wu li kintaaŋ li, ta wu li kintaaŋ li!” Pailɛt tee li bee le, “Dzɔɔ yɛɛŋ wu bɛ tsaŋ yinɛ nɛ taaŋ wu li kintaaŋ li, kifɛ mɛɛŋɔ ki ŋɛŋ chɔ ye kɛ.” \v 7 Bɛjuu bɛlu tuu li wuu le, “Tɛ kɛmi baa nchi wusɛŋ, ɛ nchi wulu wu doonchi le kɛmi le kwi, kifɛ wu fɛɔ yi yee le, ɛ wu Ŋwanɛ Nyɔ.” \v 8 Le Pailɛt woo n'yɔru wuni lɛ, se tuu kɛmɛ chɛnɛ ŋge. \v 9 Bee Jiso tuu be to lɛjiŋ lɛ ntɔ, bii li Jiso laa, “Ɔ dza fɛŋ?” Se nuuŋ le Jiso ti mɛɛŋ ki tuu kɛ fiee kɛ. \v 10 Pailɛt bii li Jiso-o laa, “Ɔ nuuŋ tɛ yɔ li mi kɛ ni? Ɔ kii yɛ le ŋkɛmi buŋga bu chiiŋgɛ li wɛ-ɛ, ntuu ŋkɛmi buŋga bu tefɛ le bɛ taaŋ wɛ li kintaaŋ li ni?” \v 11 Jiso tuu li wuu le, “Nuuŋ ɔ tɛ kɛmɛ buŋga lɛ mi lɛwe, fuki fɛ bɛ nyɛ buŋga bulu li wɛ-ɛ liboo nsiŋ kɛ. Se nuuŋ le kii fini, wi wu nyɛ mi li tsaŋ ya ɛ wi wu kɛmi bubiɛɛ bu kuu bu yɛki bwo.” \p \v 12 Le Pailɛt woo n'yɔru wuni ni, se bɛchi wɛki dze le chinɛ li wuu. Se nuuŋ le Bɛjuu tɛ̀ waŋ lɛwe ŋge le, “Ɔɔ mɔŋ ɔ chinɛ li wi wuni, kɛ ɔ nuuŋ yɛ nsaŋ yi Kaisa wu Mfɔŋ wu nyɔŋa wu Lom kɛ. Wi kwi wu yɛkisi yi yee le mwɛ nuuŋ mfɔŋ kɛ mwɛ wɛ wi wu mbani wu Kaisa.” \v 13 Le Pailɛt tuu woo ŋwani wuni n'yɔru, se bo bee Jiso, shee li kintindɛ ki nsa-a fɛ be tɛ̀ teenyi le, Kintsii ki bɛ gwaŋ bɛ Ta, ki bɛ teenyi lɛ jɛ́ yi Hiburu le Gabata. \v 14 Tɛ̀ nuuŋ Jobɛ chi Nachɛ kii Tsɔnɔ chi N'yafuwee, ɛ mfi tɛ̀ nuuŋ si jobɛ bikaa yoofi ntsɔ bifɛɛtu. Pailɛt tee li Bɛjuu li le, “Bichɛ yɛɛŋ nɛ ŋɛŋ, wuuŋ Mfɔŋ wunɛ!” \v 15 Bɛjuu bɛlu bɛchi be dzɛŋgi le, “Gɛnɛ bɛ wu, gɛnɛ bɛ wu, ta wu li kintaaŋ li!” Pailɛt bii li bee laa, “Ntaaŋ Mfɔŋ wunɛ li kintaaŋ li ni?” Bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa baa tuu li wuu le, “Tɛ kɛmi yɛ Mfɔŋ wumu kɛ fuki Kaisa nsiŋ.” \v 16 Pailɛt se nyɛ Jiso li bee le be gɛɛŋ be taaŋ wu li kintaaŋ li. \s Bɛ ta Jiso li kintaaŋ li \r (Maacho 27:32-44; Mak 15:21-32; Luk 23:26-43) \p \v 17 Be se dzɔ Jiso, be bo bɛ wu. Too kintaaŋ kee giiŋgi fɛ kintsii ki bɛ teenyi le Kiŋgefi, bɛ teenyi lɛ jɛ́ yi Hiburu li le Gɔɔgɔɔta. \v 18 Be se gɛɛŋ be ta wu fe li kintaaŋ li, be ta tɛ bɛniiŋ bamu bɛfɛ li bintaaŋ li wumu lɛ kigɔŋɛ, wumu lɛ kimɛsɛ, Jiso nuuŋ kintikinti. \v 19 Pailɛt tsɛɛ fiee fimu bɛ ta li kintaaŋ ki Jiso-o. Fiee fi tɛ̀ tsɛɛ filu tɛ̀ nuuŋ le, “Jiso wu Nasarɛ, Mfɔŋ wu Bɛjuu.”\fig Pailɛt tsɛɛ fiee ta li kintaaŋ li|alt="Pilate wrote a title to place it on the cross" src="lb00327c.tif" size="col" loc="19-20" copy="Louise Bass" ref="19:19"\fig* \v 20 Bɛjuu ŋge tɛ̀ teeŋ fiee fi tɛ̀ tsɛɛ filu, kifɛ fɛ be tɛ̀ ta Jiso li kintaaŋ li tɛ̀ nuuŋ tsɛkɛtsɛkɛ li kitoŋ kilu lichiŋ, tɛ̀ tsɛɛ fiee fini lɛ jɛ́ yi Hiburu bɛ yi Latin mɔɔ yi Grik. \v 21 Bɛte muntofi bɛ nɔŋa bɛ nɔŋa bɛ Bɛjuu gɛɛŋ be tee li Pailɛt le, “Kiiŋ ɔ ni tsɛɛ le, ‘Mfɔŋ wu Bɛjuu kɛ.’ Tsɛɛ nuuŋ le, ‘Wi wuni kweŋgɔɔ le nuuŋ Mfɔŋ wu Bɛjuu.’” \v 22 Pailɛt tuu li bee le, “Fiee fi mi ntsɛɛ mi ntsɛɛɔ kituŋ.” \p \v 23 Si bɛniiŋ bɛ nchi-i baa tɛ̀ ta Jiso li kintaaŋ li lɛ, be dzɔ ndú yee be gachɛ li yi yibe bintsii binɛɛ si be tɛ̀ nuuŋ. Be tuu be dzɔ mɔɔ kiŋkoŋ kee. Se nuuŋ le kiŋkoŋ kini bɛ tɛ̀ toŋ ki mbaru nsiŋ mbɛɛchɛ li kimi mbɔɔwu mbochu li bikaa li. \v 24 Bɛdɛɛni be se tee li yi yi bee le, “Kiiŋ tɛ ni gaamɛ kiŋkoŋ kini kɛ. Tɛɛbeŋ toŋ kaŋ, tɛ ŋɛŋ wi wu gii kɛmɛ ki.” Fini tɛ kɛti le fi bɛ fi kɔchɛ si bɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ le, \q1 “Be tɛ̀ gachɛ ndú yɛŋ li yi yi bee, \q1 be toŋ kaŋ\f + \fr 19:24 \fr*\ft Kaŋ wuni tɛ nuuŋ ta yi bɛ tɛ dzɔ bɛ lendi fɛkwiiŋ le bɛ ŋɛŋ laa ɛ noo wu ji le.\ft*\f* bɛ kiŋkoŋ ŋkeŋ.” \m Se nuuŋ le bɛniiŋ bɛ nchi bɛlu tɛ̀ fɛ nɛɛ fini fiee. \p \v 25 Bukɛɛŋ bamu tɛ̀ gii be lemi fe, li kintaaŋ ki Jiso-o lichiŋ. Bukɛɛŋ bani tɛ̀ nuuŋ ni Jiso bɛ bɛŋwaani ni Jiso wu kwɛɛŋ mɔɔ Maariya wu kwɛɛ Klofas mɔɔ Maariya Madaliŋ \v 26 Le Jiso dza ŋɛŋ ni mɔɔ ŋwani wu kintutu wu tɛ̀ kɔŋgisi wɛ si be lemi li wuu lichiŋ, tee li ni-i le, “Kwɛɛŋ, bichɛ ɔ ŋɛŋ, wuni to wɛ ŋwana.” \v 27 Si tɛ̀ tee lɛ, kaari tee tɛ li ŋwani wu kintutu wɛɛ le, “Bichɛ ɔ ŋɛŋ, wuni to wɛ na.” Mbɛɛchɛ li mfi wɛ ŋwani wu kintutu wɛ se dzɔ ni Jiso gɛɛŋ tsiiŋ nuuŋ li wu-u yih. \s Jiso kwi \r (Maacho 27:45-56; Mak 15:33-41; Luk 23:44-49) \p \v 28 Lɛjiŋ lɛlu, Jiso tɛ̀ kɛɛ kituŋ le fiee fichu ma fiɛɛ, le fɛ fi bɛ fi kɔchɛ si bɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ, se dza tee le, \q1 “Ndɔɔŋ wondinɔɔ mi.” \m \v 29 Tɛnɛ chimu tɛ̀ nuuŋ fe bɛ mbiiŋ mɛ mgbanyi le tɛɛ. Bɛniiŋ bɛ nchi-i baa tuu be lii kifiiŋ li mee be shiŋgɛ li kiti ki iso-ob be nɛɛki lɛ wuu wa.\f + \fr 19:29 \fr*\ft Isob wuni nuuŋ bukooŋ bu kiti kimu li.\ft*\f* \v 30 Le Jiso fi mbiiŋ mɛlu se tee le, “Fi ma fiɛɛ.” Si tɛ̀ tee lɛ, bɛɛki kikoo kee, kwi. \s Bɛ beeŋ Jiso lɛfufu bɛ gɔŋɛ \p \v 31 Si boo yɛlu tɛ̀ nuuŋ Jobɛ chi Nachɛ le bɛ lɛ li jobɛ chi bɛshiinshi-i lɛ, Bɛjuu tɛ̀ wɛki le be fɛ le kiiŋ gooŋ yilu ba li bintaaŋ li jobɛ chi bɛshiinshi kɛ, (teege si jobɛ chi bɛshiinshi chilu tɛ̀ nuuŋ chi nɔŋa lɛ). Be se gɛɛŋ be ŋɛŋ Pailɛt be lɛkɛ wu be tee le be gɛɛŋ be bonyɛ bikaa bi bɛniiŋ bɛ tɛ̀ nuuŋ li bintaaŋ bilu-u, be se kwiyɛ tsɛkɛ bɛ shiiki bɛ tsaaki be. \v 32 Bɛdɛɛni bɛniiŋ bɛ nchi baa bonyɛ bikaa bi wi wu ŋkosi, be bonyɛ tɛ̀ bi wu biki. \v 33 Se nuuŋ le, le be bo fɛ Jiso, be ŋɛŋ ɛ wu kwi kituŋ, be ti mɛɛŋ ki bonyɛ kɛ bikaa biee kɛ. \v 34 Wumu wu li kintutu ki bɛniiŋ bɛ nchi-i baa beeŋ Jiso lɛfufu bɛ gɔŋɛ. Le beeŋ lɛ, mfwaa mumkpaŋ ŋgɔŋ mɔɔ dzɔɔ tasi fe. \v 35 Wi wu tɛ̀ ŋɛŋ biee bini tɛ̀ leŋ lɛjiŋ lɛ nsa wulu-u le, n'yɔru we nuuŋ chɛɛŋ, se kii tɛ le wuni n'yɔru tɛ̀ nuuŋ wu chɛɛŋ, wu nɛ nuuŋ nɛ beŋ. \v 36 Biee bini tɛ̀ kɛti ni le fiee fi bɛ tɛ̀ tsɛɛ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ bɛ fi kɔchɛ si be tsɛɛ le, “Kiŋkomfɛ kee kimumkpaŋ nuuŋ tɛ̀ naa bondɛ kɛ.” \v 37 Fi se tuu fi nuuŋ ɛ bɛ tsɛɛ lɛ kintsii kimu-u lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ le, “Bɛniiŋ gii be ni be bichi wi wu bɛ beeŋ wulu.” \s Bɛ diiyɛ Jiso \r (Maacho 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-56) \p \v 38 Lɛjiŋ lɛlu Jɔsɛ wu Arimatia dza gɛɛŋ ŋɛŋ Pailɛt lɛkɛ wu le beŋ gɛɛŋ tsaaki gwini chi Jiso-o. Jɔsɛ wuni tɛ̀ nuuŋ wi wu kintutu ki Jiso-o, se nuuŋ le tɛ̀ nuuŋ lijiŋ lijiŋ kifɛ tɛ̀ chɛndi Bɛjuu. Pailɛt beŋ, se gɛɛŋ shiiki gwini chilu. \v 39 Nikodɛmu wu tɛ̀ saa gɛɛŋ ŋɛŋ Jiso butuu bumu wɛ, tɛ̀ bɛ tɛ bɛ mɛɛŋ mamu mɛ sɛɛndi ni shuuŋŋ mɛ bɛ fiinsɛ bɛ mɛɛr mɔɔ alos, me luuti si bɛ kilo mbaanshɛɛ ntsɔ bɛtɛɛtu. \v 40 Bee wu se shiiki gwini chi Jiso-o be fiɛɛmɛ bɛ ndú be fwa bɛ mɛɛŋ maa be diyɛ wu li ntsɛ Bɛjuu. \v 41 Mbaŋ wu wɛ wumu tɛ nuuŋ fe fɛ chiŋ fɛ bɛ tɛ̀ ta Jiso li kintaaŋ li fɛɛ. Li wɛ wulu dziŋ yi fiɛŋ yimi tɛ̀ nuuŋ fe ɛ bɛ ti mɛɛŋ saa ki diyɛ kɛ wi le kɛ. \v 42 Se nuuŋ le si booyaa tɛ̀ nuuŋ Jobɛ chi Bɛjuu lɛ chi Nachɛ wu jobɛ chi Bɛshiinshi lɛ, ɛ dziŋ yilu tɛ̀ nuuŋ tɛ tsɛkɛtsɛkɛ, be se giiki Jiso le.\f + \fr 19:42 \fr*\ft Be tɛ gɛɛ Jiso le bɛdɛɛni, le ke fɛ jobɛ chi bɛshiinshi ka, be se bɔsɛyi be diyɛ wu si ntsɛ wu be tɛ̀ shiiŋ nuuŋ.\ft*\f* \c 20 \s Bɛ gɔɔŋ gwini chi Jiso-o nsiŋ \r (Maacho 28:1-8; Mak 16:1-8; Luk 24:1-12) \p \v 1 Le ni nuuŋ jobɛ chi ŋkosi li fuu li, Maariya Madaliŋ bo lɛ ŋ'wori gɛɛŋ fɛ dziŋ fɛɛ, ŋɛŋ ɛ bɛ bachɛ tɛtɛ chi bɛ tɛ baŋɛ fweeŋ wu dziŋ yɛɛ lu. \v 2 Se nuuŋ le, se biee letɛ gɛɛŋ ŋɛŋ Simu Pita bɛ ŋwanɛ kintutu ki Jiso-o wumu wu Jiso tɛ̀ kɔŋgisi wɛ, tee li bee le, “Bɛ buu baa Taa lɛ dziŋ, tɛ kii yɛ laa bɛ gɛɛ wu fɛŋ le kɛ.” \v 3 Pita bee ŋwaŋ wu kintutu ki Jiso wulu biee be bo be giiŋgi fɛ dziŋ yilu-u. \v 4 Be tɛ̀ giiŋgi be letini bu letinɛ, bɛdɛɛni, ŋwaŋ wu kintutu ki Jiso wɛ letɛ yaa Pita saa fɛsi fɛ dziŋ fɛlu. \v 5 Le fɛsi fe, guumɛ bichɛ, ŋɛŋ ɛ ndú yi bɛ tɛ̀ fiɛɛmɛ Jiso lu yɛ gimi le. Le bichɛ lɛ, ba le ki lɛ kɛ. \v 6 Simu Pita biee wu be fɛsi fe, se lɛ gɛɛŋ lɛ dziŋ lɛlu. Le lɛ, ŋɛŋ nɛɛ nuuŋ ndú yɛɛ kwaa si yi gimi fe, \v 7 mɔɔ finshɛŋgɛ fi ndu fi bɛ tɛ̀ liiŋ kikoo ki Jiso-o lu, fi tɛ̀ gimi yɛ bɛ ndú yimi yɛɛ kɛ. Ɛ bɛ tɛ̀ kɛnchi bɛ giiki fɛ kintsii kee li fi gimi fi fimbiiŋ. \v 8 Ŋwaŋ wu kintutu wu Jiso wu tɛ̀ saa wu fɛsi fɛ dziŋ wɛ se lɛ tɛ gɛɛŋ lɛ dziŋ ŋɛŋ fiee fini se beŋ. \v 9 Fi tɛ̀ nuuŋ ɛ be ti mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ kinyi ki fiee fi nuuŋ lɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ le Jiso tɛ̀ kɛmi le bo li kwe-e kɛ. \s Jiso doonchɛ yi yee li Maariya Madaliŋ \p \v 10 Bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jiso-o baa kaari be koo fɛkuuŋ. \v 11 Se nuuŋ le, Maariya shɛ lemi dii fɛ dziŋ fɛlu. Si tɛ̀ dii lɛ dza guumɛ bichɛ lɛ dziŋ, \v 12 ŋɛŋ bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ bɛfɛ ɛ be chuumɛ ndú yi ncherere be shee fɛ bɛ tɛ giiki gwini chi Jiso-o fɛɛ, wumu fɛ kintsii ki kikoo ki Jiso-o tɛ̀ nuuŋ, wumu fɛ kintsii ki bikaa biee tɛ̀ nuuŋ. \v 13 Bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ baa se bii li wuu laa, “Kwɛɛŋ, ɔ dii kii la?” Tuu le, “Ndiiɔ kifɛ bɛ tsaaki baa Taa bɛ dza bɛ wu, ŋkii yɛ fɛ bɛ gɛɛ wu kɛ.” \v 14 Le tee lɛ, le fikisi yi ŋɛŋ Jiso lemi. Se nuuŋ le, ti mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ le ɛ Jiso kɛ. \v 15 Jiso bii li wuu laa, “Kwɛɛŋ, ɔ dii kii la? Ɛ noo wɔɔ wɛki?” Maariya se tɛ̀ beechɛ le ɛ wi wu bichi lɛ mbaŋ wu wɛ wulu-u. Se tee li wuu le, “Baa wɛŋ, ɛ nuuŋ wɛ wu tsaaki wu, ɔ dza bɛ wu, ɔ tee fɛɔ gɛɛ wu fe, ŋgɛɛŋ ndzɔ wu, ndza bɛ wu.” \v 16 Jiso dza teeŋ wu le, “Maariya.” Se kaari teeŋ wu lɛ jɛ́ yibee yi Hiburu le, “Laboni,” fi nuuŋ le, “Wi wu Ntiifɛ.” \v 17 Jiso tee li wuu le, “Kiiŋ ɔ ni koŋ li mi-i kɛ, kifɛ mmɛɛŋɔ nsaa ki n'yɛɛ kɛ fɛ Baa wɛ-ɛŋ kɛ. Gɛnɛ nuuŋ lɛ bɛŋwaanɛŋ ɔ tee li bee le, n'yɛkɔɔ fɛ Baa wɛŋ wu nuuŋ tɛ Baa wunɛ, mɔɔ fɛ Nyɔ yɛŋ yi nuuŋ tɛ Nyɔ yinɛ.” \v 18 Maariya Madaliŋ se dza gɛɛŋ tee li bɔɔŋ bɛ Jiso-o bɛ kintutu-u le wu ŋɛŋgɔɔ Taa, tuu tee li bee le, wu teeɔ biee bini li wu-u. \s Jiso doonchɛ yi yee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u \r (Maacho 28:16-20; Mak 16:14-18; Luk 24:36-49) \p \v 19 Le ni nuuŋ lɛ fɛmfo-o booyaa ɛ tɛ̀ nuuŋ jobɛ chi ŋkosi li fuu li, bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jiso-o nuuŋ li yih ɛ be bɛɛnyɛ bigoo, kifɛ be tɛ̀ chɛndi Bɛjuu. Jiso dza busɛ leŋ lɛ bee lɛnti, tee li bee le, “Mbɛɛŋgii ni nuuŋ bɛ beŋ.” \v 20 Le tee li bee lɛ, se doonchɛ tsaŋ yee mɔɔ lɛfufu lee li bee. Bɔɔŋ bɛ Jiso-o bɛ kintutu-u baa tɛ̀ nɛɛtɛ ŋge fɛ be tɛ̀ ŋɛŋ Taa. \v 21 Jiso se tuu kaari tee li bee le, “Mbɛɛŋgii ni nuuŋ bɛ beŋ. Si Baa wɛŋ tɛ̀ toŋ mi, ɛ lɛ si ntundɔɔ beŋ dɛɛni.” \v 22 Le tee lɛ, se yindɛ li bee, tee li bee le, “Fi yɛŋ Fiana yi Waaŋ. \v 23 Ɛ nɛ feeki bibifi bi wi-i, kɛ Nyɔ feeki yɛ tɛ kituŋ. Ɛ nɛ ba mfekisɛ nsiŋ, kɛ bi gii bi ba lɛ.” \s Jiso doonchɛ yi yee li Tomɛɛ \p \v 24 Mfi wu Jiso tɛ̀ bɛ fɛ bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u, Tomɛ wu tɛ̀ nuuŋ wi kintutu ki bɔɔŋ bɛ yoofi ntsɔ bɛfɛ wu bɛ tɛ̀ teenyi bukooŋ bwee bumu le Maŋ wɛɛ, tɛ̀ nuuŋ yɛ bee be kɛ. \v 25 Kiŋkɛ ki kintutu ki bɔɔŋ bɛ Jiso-o kɛɛ se biee ki tee li wuu le, “Tɛ̀ bee tɛ̀ ŋɛŋ Taa.” Se nuuŋ le, tɛ tee fiee li bee le, “Ɛ mɛɛŋ ki ŋɛŋ kɛ bibaa bi biɛni yɛɛ li bibɛnu biee li nse nlii kwaŋ weŋ le kɛ, nse ntuu nlii kibɛnɛ keŋ lɛfufu lee kɛ, ntɛ̀ mbeŋ kɛ dududu.” \p \v 26 Le fuu ka bɛ tasɛ, le bɔɔŋ bɛ Jiso-o bɛ kintutu-u tuu be ni be nuuŋ li yih, Tomɛ nuuŋ tɛ bee be, bigoo nuuŋ bimbɛŋɛ. Jiso se dza busɛ lɛ bee lɛnti, tee li bee le, “Mbɛɛŋgii ni nuuŋ bɛ beŋ.” \v 27 Le tee li bee lɛ, se tee li Tomɛ-ɛ le, “Gɛɛ kwaŋ wa li kibɛnɛ keŋ, ɔ ŋɛŋ si ki nuuŋ, ɔ tuu ɔ lii tɛ kibɛnɛ ko lɛfufu leŋ. Kiiŋ ɔ ni mɛŋɛ kɛ, beŋ.” \v 28 Tomɛ se tuu le, “Taa wɛŋ, mɔɔ Nyɔ yɛŋ.” \v 29 Jiso tee li wuu le, “Ɔ beŋɔ dɛɛni kifɛ ɔ ŋɛŋgɔɔ mi ni? Kinɛɛtinɛ ki nɔŋa kɛɛ li bɛniiŋ bɛ mɛɛŋ ki ŋɛŋ kɛ mi kɛ, be se beŋ baa nɛɛ.” \s Fiee fi bɛ tsɛɛ kiŋwaati kini kii fi \p \v 30 Jiso tɛ̀ fɛ biee ŋge bi doonchi buŋga bu Nyɔ-ɔ li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u be ŋɛŋ, bɛ se mɛɛŋ baa ki tsɛɛ kɛ lɛ Kiŋwaati kini kɛ. \v 31 Se nuuŋ le bini bi bɛ tɛ̀ tsɛɛ biɛɛ le bi fɛ le nɛ beŋ le Jiso nuuŋ Kinsofu ki Nyɔ tɛ̀ kaachɛ, mɔɔ le nuuŋ Ŋwanɛ Nyɔ. Ɛ nɛ beŋ dɛɛni, nɛ se kɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ kii bukooŋ bwee. \c 21 \s Jiso doonchɛ yi yee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u fɛ libɛ fɛchiŋ \p \v 1 Lɛjiŋ lɛlu, Jiso tuu ka doonchɛ yi yee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u fɛ Libɛ chi Tibɛria lichiŋ. Fi tɛ̀ ka lɛ yini dze-e: \v 2 Simu Pita bee Tomɛ wu bɛ tɛ̀ teenyi le Maŋ, mɔɔ Natanya wu Kana wu kimbɛ ki Galilii, mɔɔ bɔɔŋ bɛ Dzɛbɛdii, bɛ bɔɔŋ bɛ kintutu-u bɛ Jiso-o bamu bɛfɛ tɛ̀ nuuŋ fɛ kintsii kimumkpa-aŋ. \v 3 Simu Pita dza tee li bee le, “Ŋgii nla nsuuŋ.” Be tee li wuu le, “Tɛ gii tɛ la bɛ wɛ tɛ.” Bee be bo, be gɛɛŋ, be lɛ lɛ ŋgo-o. Se nuuŋ le, be tɛ̀ dɛndɛ be tsi li dzɔɔ be ti mɛɛŋ ki kɔɔ kɛ fiee kɛ. \p \v 4 Le lɛkuuŋ ni le wuuti le bɛɛ, Jiso bɛ leŋ li ŋgemɛ yi dzɔɔ li, bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u tɛ̀ mɛɛŋ ki kɛɛ kɛ le ɛ wu kɛ. \v 5 Jiso bii li bee laa, “Bɔɔŋ beŋ, nɛ kɔɔ baa nɛɛ nsúuŋ ni?” Be tuu le, “Wohoo.” \v 6 Tee li bee le, “Lɔmɛ yɛɛŋ gwii dze lɛ kibɛnɛ ki kigɔŋɛ ki ŋgo-o, nɛ gii nɛ kɔɔ fiee.” Be se lɔŋ, wu tɛ̀ tuu wu yaa be nchewu, kifɛ be tɛ̀ gbɛɛŋ be kɔɔ nsúuŋ le ŋge. \fig Be kɔɔ nsúuŋ ŋgee|alt="They caught a large number of fish" src="CN01875C.TIF" size="col" copy="David C. Cook" ref="21:6"\fig* \v 7 Le ŋwaŋ wu kintutu ki Jiso-o wu Jiso tɛ̀ kɔŋgisi wɛ ŋɛŋ lɛ, tee li Pita le, “Ɛ Taa.” Le Simu Pita woo le ɛ Taa lɛ, biee liishɛ ndú yee kifɛ tɛ̀ nuuŋ bwiŋ kilɛrɛ. Le liishɛ lɛ, jiiŋ seri li dzɔɔ giiŋgi lɛ Jiso-o. \v 8 Bɔɔŋ bɛ kintutu-u bamu baa biki lɛ ŋgo-o, be chiiti gwii wɛɛ ɛ wu yisɛ bɛ nsúuŋ. Be tɛ̀ nuuŋ yɛ mfiiŋ li mbochu li buka-a kɛ. Bɛntaŋ tɛ̀ shɛ si mbaanshiŋ lɛ. \v 9 Be gɛɛŋ be fɛsi li bukaka be ŋɛŋ bikaa bi wi-i si bi keeti, nsúuŋ nuuŋ fe, kibele nuuŋ tɛ fe. \v 10 Jiso tee li bee le, “Bɛ yɛɛŋ bɛ nsúuŋ yimi yi nɛ kɔɔ.” \v 11 Bɛdɛɛni, Simu Pita gɛɛŋ miri lɛ ŋgo-o, chee gwii wu bo li buka ɛ wu tɛ̀ yisɛ bɛ nsúuŋ yi nyɔŋa gwii bɛ kitsɔ mbaanshiŋ ntsɔ shɛɛ (153). Mɔɔ si yi tɛ̀ yisɛ ŋge lɛ, gwii tɛ̀ mɛɛŋ ki gaamɛ kɛ. \v 12 Jiso tee li bee le, “Bɛ yɛɛŋ nɛ ji biee.” Wi mumkpaŋ li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u ti mɛɛŋ mɔɔ ki mɔɔŋ kɛ le bii li wuu laa ɛ wu noo le kɛ. Be tɛ̀ kɛɛ nɛɛ le ɛ Taa. \v 13 Jiso se gɛɛŋ dzɔ kibele kɛɛ nyɛ be, mɔɔ nsúuŋ yɛɛ. \v 14 Fini tɛ̀ bo kiŋga kitɛɛtɛ si Jiso tɛ̀ doonchɛ yi yee li bɔɔŋ bee bɛ kintutu-u mbɛɛchɛ fɛ tɛ̀ bo li kwe-e. \s Jiso tuu ka nyɛ nimɛ li Pita \p \v 15 Le be ji biee be mɛɛshi, Jiso teeŋ Pita bii li wuu laa, “Simu ŋwanɛ Jɔɔŋ, ɔ kɔŋgisi mi ɔ yɛki bani ni?” Tuu le, “Iiŋ Taa, ɔ kiiɔ le ŋkɔŋgisi wɛ.” Jiso tee li wuu le, “Ɔ nyɛki bɔɔŋ beŋ bɛ nshɔ́ɔŋ lɛ.” \v 16 Jiso tuu teeŋ wu kiŋga kifɛ bii li wuu laa, “Simu ŋwanɛ Jɔɔŋ, ɔ kɔŋgisi mi ni?” Tuu le, “Iiŋ Taa, ɔ kiiɔ le ŋkɔŋgisi wɛ.” Tee li wuu le, “Ɔ bichi lɛ nshɔ́ɔŋ yɛŋ.” \v 17 Jiso tuu teeŋ wu bo kiŋga kitɛɛtɛ bii li wuu laa, “Simu ŋwanɛ Jɔɔŋ, ɔ kɔŋgisi mi ni?” Le Pita woo si Jiso bii li wuu bo kiŋga kitɛɛtɛ laa kɔŋgisi wu le, fi fuumi wu. Tee li Jiso le, “Taa, ɔ kiiɔ fiee fichu, ɔ kiiɔ le ŋkɔŋgisi wɛ.” Jiso tee li wuu le, “Ɔ nyɛki nshɔ́ɔŋ yɛɛŋ. \v 18 Ntee wɛ chɛɛŋ chɛɛŋ le, mfi wuɔ tɛ̀ mɛɛŋ sɔɔnɛ wi, ɔ tɛ̀ kiichi yi ya ɔ lisi ndú ya ɔ giiŋgi fɛ ɔ kɔŋgisi. Se nuuŋ le, mfi wuɔ gii ɔ doŋ ɔ gii ɔ nɛɛmi bibɛnu bio le wumu lii li wɛ-ɛ, dzɔɔ wɛ gɛɛŋ bɛ wɛ fɛ kintsii ki ɔ ti kɔŋgisi yɛ ŋgɛnu kɛ.” \v 19 Jiso tɛ̀ tiiti fini doonchi nuuŋ ŋwaani kwe yi Pita tɛ̀ nuuŋ le gii kwi yi se bɛ bɛ bukooŋ bu nɔŋa li Nyɔ-ɔ. Le Jiso yɔ lɛ, se tee li wuu le, “Ɔ biki mi.” \p \v 20 Le Pita tuu fikisi yi, ŋɛŋ si ŋwanɛ kintutu wu Jiso tɛ̀ kɔŋgisi ŋge wɛ biki li bee. Ŋwanɛ kintutu wuni nuuŋ wu tɛ̀ yeŋ gɛɛŋ li Jiso mfi wu be tɛ̀ jii biee lɛ fɛmfo-o fɛ kimɛrisɛ bii li wuu laa, “Taa, ɛ noo wu gii kabɛ wɛ?” \v 21 Si Pita tɛ̀ ŋɛŋ ŋwanɛ kintutu wulu biki be lɛ, bii li Jiso laa, “Taa, fi wi wuni nuuŋ le la?” \v 22 Jiso tuu li wuu le, “Ɛ nuuŋ ŋkɔgisɛ weŋ le ba ni nuuŋ nsiiŋ gɛɛŋ bo fɛ mi ŋkaari mi mbɛ, fiɛɛ kɛmɛ la fi fɛrɛ bɛ wɛ? Ɔ biki mi lɛ.” \v 23 Si Jiso tɛ̀ tiiti lɛ, tefɛ chilu se saaŋgini chi giiŋgi li bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ lɛnti le ŋwanɛ kintutu wu Jiso wuni nuuŋ tɛ̀ kwi kɛ. Se nuuŋ le, Jiso tɛ̀ mɛɛŋ ki tee kɛ le gii kwi kɛ. Tɛ̀ tee nuuŋ nɛɛ le, “Ɛ mbee kɔŋgisi le ba ni nuuŋ nsiiŋ gɛɛŋ bo fɛ mi ŋkaari mi mbɛ, fiɛɛ kɛmi la le fi fɛrɛ bɛ wɛ?” \s Kii wi wu tsɛɛ kiŋwaati kini \p \v 24 Ŋwaŋ wu kintutu wulu wuni nuuŋ wu, wu tiiti kii biee bini, ɛ wu, wu tɛ̀ tsɛɛ biee bilu, tɛ̀ kɛɛ baa le fiee fi tiiti kii fi nuuŋ chɛɛŋ. \p \v 25 Se nuuŋ le biee bimu biɛɛ tɛ lu ŋge bi Jiso tɛ̀ fɛ, bee nuuŋ le bɛ tsɛɛ bi bichu, ŋiŋgi le nshɛ chi kɛmi yɛ kintsii ki bɛ nuuŋ bɛ kiri biŋwaati bilu fe kɛ.