\id 1TI - Sari \ide UTF-8 \h 1 Timɔti \toc1 Kiŋwaati ki ŋkosi ki Pɔɔ tɛ̀ tsɛɛ li Timɔti-i \toc2 1 Timɔti \toc3 1Ti \mt2 Kiŋwaati ki ŋkosi ki Pɔɔ tɛ̀ tsɛɛ li \mt1 Timɔti-i \imt1 Fiee fi nuuŋ lɛ Kiŋwaati ki Timɔti-i ki ŋkosi kini-i \ip Kiŋwaati kini nuuŋ ki ŋkosi ki Pɔɔ tɛ̀ tsɛɛ li sɔɔnɛwi wumu wu bukooŋ bwee tɛ̀ nuuŋ le Timɔti. Timɔti wuni tɛ̀ nuuŋ wi wu Krai, tɛ̀ nuuŋ wi wu kwɛɛŋ wu Eesha wu ŋkwɛŋ. \ip Biee bi Pɔɔ tɛ̀ tsɛɛ kii bi lɛ kiŋwaati kee ki ŋkosi kini biɛɛ bitɛɛtu. Fi ŋkosi fiɛɛ tiiti le lɛnti nyɛɛ ntifi li bee le be ni be dzeti mfi kii nlaanchɛ wu nuuŋ yɛ tsaaŋ lɛnti lɛ bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ kɛ. Wuni nlaanchɛ tɛ̀ nuuŋ le, kwɛɛŋ wu tɛɛbeŋ ŋiŋgi wuni nuuŋ kwɛɛŋ wu bifi, wi se nuuŋ kɛmɛ kinsofu nɛɛ mfi wu wi kɛɛ biee bimu bi nuuŋ lɛ munyiikɔɔ li, bɛ mfi wu wi tsiiŋ ntsɛ wumu nɛɛ si nuuŋ ni fɛŋgi njɛ ŋwaani biee bimu bɛ numu kwɛɛŋ nsiŋ kɛ nyuŋ nsiŋ. \ip Kiŋwaati kilu tiiti kɛɛ tɛ si nuuŋ Timɔti ni feti nimɛ chee lɛ kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ lɛnti, bɛ si bɛniiŋ nuuŋ be ni be feti nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ. Ki tuu ki tiiti ŋwaani kiŋge ki bikoo bi bintaashɛ bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ mɔɔ bɛniiŋ bɛ fii li nimɛ-ɛ lɛ bintaashɛ lɛnti kɛmi le be ni be kɛmi. Li mɛrisɛ wu tifɔɔ Timɔti si nuuŋ ni nindi si ŋwanɛ nimɛ wu Jiso Krai wu dzeeŋ. \iot Bikoo bi biee bi lɛ Kiŋwaati kini-i \io1 1:1-2 Mbɛɛchɛ \io1 1:3–3:16 Ntifi kii si bɛ nuuŋ bɛ ni bɛ feti biee li kintaashɛ-ɛ, bɛ kii bɛte bikoo bi kintaashɛ-ɛ \io1 4:1–6:21 Ntifi kii si Timɔti gii ni feti nimɛ chee \c 1 \p \v 1 Ɛ mi Pɔɔ, nnuuŋ ŋwanɛ ntoŋ wu Krai Jiso si Nyɔ yi Kinsofu kisɛŋ bɛ Krai Jiso wu tɛɛbeŋ gɛɛ bufii li wuu tɛ tee le ni nuuŋ. \p \v 2 Ntsɛkɔɔ kiŋwaati kini li wɛ-ɛ Timɔti wu nuuŋ ŋwanɛŋ wu chɛɛŋ li kimbeenchɛ-ɛ. \p Nyɔ Baa bɛ Krai Jiso wu Taa wusɛŋ doonchɛ wɛ shéŋ yi dzeeŋ, tuu kɔɔ nshiiŋ bɛ wɛ, nyɛ wɛ mɔɔ mbɛɛŋgii. \s Le Timɔti ni loosi bɛmfenjisɛ bɛ binsɛɛ lɛ \p \v 3 Si ntɛ nsooŋ bɔ li wɛ-ɛ mfi wu ntɛ̀ ŋgiiŋgi Masadonya le ɔ shɛ ɔ ni ɔ nuuŋ Ɛfɛso lɛ, ntuuɔ nsuŋgi bɔ tɛ le ɔ ni ɔ nuuŋ le ɔ loosi bɛniiŋ baa bɛ fenjisi mfenjisɛ wumu wu gwe. \v 4 Ɔ loosi tɛ le kiiŋ be ni be dzeti mfi wube be bifisi li mulo-oŋ mɔɔ li mɛŋkooŋ mɛ bɛte bini bi bɛniiŋ lɛ mɛ be ti shiiŋ be fɛɛ maa be giiŋgi bɛ me limfwe kɛ. Bini nuuŋ biee bi bɛɛ nuuŋ bɛ bitɛchinɛ, nuuŋ yɛ bɛ nimɛ chi Nyɔ-ɔ chi biki kimbeenchɛ kɛ. \v 5 Fiee fi shaaŋ li tefɛ chini linti fiɛɛ le chi fɛ bɛniiŋ kɛmɛ kiŋkɔŋgisɛ ki dzɛti fɛ shéŋ yi wuuti, bɛ ki dzɛti li shéŋ yi wi feti fiee nuuŋ yɛ fi shéŋ yee sɛki wu kɛ mɔɔ fi dzɛti li shéŋ yi chɛɛŋ yi wi gɛɛ li Nyɔ-ɔ. \v 6 Bɛniiŋ bamu chinɛ baa yini dze kituŋ, be tuu be mbweŋgi be giiŋgi nuuŋ li tefɛ chi li yee li. \v 7 Be wɛki baa le be ni be nuuŋ bɛniiŋ bɛ fenjisi bɛniiŋ bɛnchi bɛ Nyɔ-ɔ, se nuuŋ le be tɛ kɛɛ fiee fi be tiiti kii fi kɛ kinyi ki fiee fi be tɛchini li fi-i, mɛŋinɛ nsiŋ kɛ. \p \v 8 Tɛ kii baa le nchi wu Nyɔ nuuŋ fiee fi dzeeŋ fɛ wi dzeti nchi wulu lɛ dze yi shaaŋ li si kɛmi le dzɔɔ. \v 9 Tɛ kii baa tɛ le bɛ ti mɛɛŋ ki gɛɛ kɛ nchi li bɛniiŋ bɛ nuuŋ tsaaŋ li kɛ. Bɛ tɛ giki nuuŋ li bɛniiŋ bɛ cheti bɛnchi mɔɔ bɛ tɛɛmi bikoo, mɔɔ bɛ fɛŋgi Nyɔ, mɔɔ bɛ feti bibifi, mɔɔ bɛ wuuti yɛ kɛ, mɔɔ bɛ nyamisi fiee fi kii Nyɔ, kɛ bɛ woyi bɛ tee bɛ bee kɛ bɛ ni bɛ bee, kɛ bɛ woyi bɛniiŋ bamu. \v 10 Wu nuuŋ tɛ li bukɛɛŋ bɛ buniŋ bɛ jii bukwɛɛ li, mɔɔ li buniŋ bɛ gimi bɛ bamu. Wu nuuŋ tɛ li bɛniiŋ bɛ yii bɛniiŋ be giiŋgi bɛ be, mɔɔ bɛ sɛɛyi binsɛɛ, mɔɔ bɛ chinini le be tiiti baa chɛɛŋ be tuu be fenjisi nuuŋ binsɛɛ. Tuu nuuŋ tɛ le be ni be feti nɛɛ mɔɔ nuuŋ la le fi biki yɛ mfenjisɛ wu tsaaŋ kɛ. \v 11 Mfenjisɛ wuni biki ntoŋ wu dzeeŋ wu nyɔŋa wu nuuŋ wu Nyɔ yi bɛ piɛti, ntoŋ wulu se nuuŋ wu bɛ tɛ nyɛ li tsaŋ yɛɛŋ. \s Pɔɔ nyɛ kiyɔɔni li Taa li kii nshiiŋ yi tɛ̀ kɔɔ li wuu \p \v 12 Nyɛɛɔ kiyɔɔni li Krai Jiso wu Taa wusɛŋ wu nyɛ mi buŋga le ni nindi nimɛ chee. Tɛ bichɛ mi ŋɛŋ le mi ŋkɔchɔɔ, se tsaa mi le ni nindi. \v 13 Mɔɔ nuuŋ si ntɛ̀ nnuuŋ ŋkosi ntiiti jɛ́ yi bifi kii wu, mbiindi bikaa lɛ bɛniiŋ bee jiŋ, ŋgaashi be, se nuuŋ le, tɛ̀ kɔɔ nshiiŋ bɛ mi, kifɛ ntɛ̀ mfeti biee bini li kijibɛ-ɛ ntɛ̀ ŋkɛmi yɛ kimbeenchɛ kɛ. \v 14 Taa wusɛŋ tɛ̀ doonchɛ kiŋkɔŋgisɛ kee li mi-i ki yaŋ ŋge, se fɛ mi ŋkɛmɛ kimbeenchɛ bɛ kiŋkɔŋgisɛ nɛɛ si wi wu taashɛ bɛ Krai Jiso ti kɛmi. \v 15 Tefɛ chi nuuŋ le Krai Jiso tɛ̀ bɛ li nshɛ le soo bɛniiŋ bɛ bifi nuuŋ chɛɛŋ. Ɛ tefɛ chi kɔchɛ, chi nuuŋ wi beŋ li chi chichu-u mɛŋinɛ nsiŋ. Mi kibɛɛ nnuuŋ ŋkunɛ bibifi. \v 16 Se nuuŋ le, Taa tɛ̀ kɔɔ nshiiŋ bɛ mi, le Jiso Krai se doonchɛ kɛti li mi-i nshiiŋ yee yi keeti yi giiŋgi limfwe ma nsiŋ li bɛniiŋ li. Mi wu nuuŋ ŋkunɛ bibifi, nse nuuŋ nɛɛ si mbosɛ li bɛniiŋ bɛ gii naa be beŋ li wuu be se kɛmɛ ntsɛ wu kimakɛ. \v 17 Nyɔ nuuŋ Mfɔŋ wu lindɛɛri wu ti mɛɛ yɛ kɛ, ti kwii yɛ kɛ, bɛ ti ŋiŋgi yɛ yi kɛ. Ɛ nɛɛ yi kwaa yi nuuŋ Nyɔ. Tɛ ni tɛ nyɛɛ ŋguŋu li yi-i tɛ tendi bɛndee bɛ yi-i, mfi kwi ma nsiŋ. Fi nuuŋ lɛ. \s Nimɛ chi Timɔti gii ni nindi \p \v 18 Timɔti ŋwanɛŋ, nyɛɛɔ tefɛ chi fiee fi ntiiti fini li tsaŋ ya, chi biki chɛɛ nuuŋ fiee fi bɛniiŋ tɛ tee kii wɛ si bɛniiŋ bɛ laŋini bɛntoŋ bɛ Nyɔ-ɔ, le fi naa fi fi wɛ ɔ se toŋ dziŋ yi dzeeŋ. \v 19 Ɔ lemi nɛɛ li kimbeenchɛ ko-o, ɔ yiki fiee fi shaaŋ fi shéŋ ya tiiti li wɛ-ɛ. Bɛniiŋ bamu chinɛ baa n'yikɛ fiee fi shéŋ yibe tiiti be, be we li bɛmbeenchɛ bɛ bee, si yih yi dzɔɔ, fɛ yi kɛsi. \v 20 Li kintutu ki bee ɛ Imenayus bɛ Alɛkɛsanda. Mi nyɛɔ be li tsaŋ yi Sata-aŋ kituŋ, fi fiɛɛ le ɛ be kɛmɛ bufii, be chikɛ bɛ bukooŋ bu Nyɔ-ɔ bu be bifisi bwɛɛ. \c 2 \s Ntifi kii nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ \p \v 1 Fiee fi ŋkosi fi nlɛki se fiɛɛ le, bɛniiŋ bɛ Nyɔ-ɔ ni be lɛki li Nyɔ-ɔ li bɛniiŋ bɛchu-u. Be ni be lɛki li Nyɔ-ɔ be dii li Nyɔ-ɔ, be tuu be lɛki Nyɔ li bɛniiŋ bamu bɛchu-u, be nyɛɛ tɛ kiyɔɔni li yi-i. \v 2 Be ni be lɛki li Nyɔ-ɔ li bɛmfɔ-ɔŋ, bɛ li bɛniiŋ bɛchu bɛ nuuŋ li bintindu bi nɔŋa bi nɔŋa. Be ni be lɛki li Nyɔ-ɔ lɛ ke se tɛ ni tɛ tsiiŋ ntsɛ wu tsɔɔŋ bɛ wu mbɛɛŋgii mɔɔ wu bɛniiŋ bɛ Nyɔ-ɔ mɔɔ wu kɛmi ŋguŋu lɛ dzé chi-i. \v 3 Nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ lɛ nuuŋ fiee fi dzeeŋ, fi kɔchini li Nyɔ yi nuuŋ Kinsofu kisɛ-ɛŋ, \v 4 yi kɔŋgisi le wi kwikwi naa bo mɔɔ le wi kwikwi kɛɛ chɛɛŋ. \v 5 Nyɔ nuuŋ mumkpaŋ kwaa, wi wu nuuŋ kintikinti li Nyɔ-ɔ bɛ bɛniiŋ nuuŋ nɛɛ tɛ mumkpaŋ. Wi wuni se nuuŋ Krai Jiso. \v 6 Ɛ wu, wu tɛ̀ nyɛ yi yee le ya bɛniiŋ bɛchu li ŋgɛ-ɛ. Fini nuuŋ fiee fi Nyɔ tɛ̀ doonchɛ mfi wu mfi wu shaaŋ tɛ̀ kɔchɛ. \v 7 Fiɛɛ fiee fi Nyɔ tɛ tsaa mi le ni nnuuŋ wi wu fenjisi, mɔɔ ŋwanɛ ntoŋ wu Jiso bɛ le ni nnuuŋ Wi wu Ntiifɛ wu bɛniiŋ bɛ tɛ̀ nuuŋ yɛ Bɛjuu kɛ. Tɛ nuuŋ le ntiifi be, be se gɛɛ shéŋ li Krai li, le ni ntiifi tɛ be bɛ chɛɛŋ. Fiee fi ntiiti fini n'yɛŋgi yɛ kɛ. Ntiiti nuuŋ chɛɛŋ. \p \v 8 Nse ŋ'wɛkɔɔ le buniŋ ni be lɛki li Nyɔ-ɔ li bintsii bichu-u, be tsakisi nuuŋ tsaŋ yi wuuti liwe, shéŋ yi tɔnyɛ kɛ be kɛ, kɛ le be ni be tsuki ntsooŋ kɛ. \v 9 Ŋ'wɛkɔɔ tɛ le bukɛɛŋ ni be lisi ndú lɛ dze yi shaaŋ li, yi doonchi ŋguŋu, mɔɔ yi bɛniiŋ ŋiŋgi le yi yɛ yi shaaŋ. Kiiŋ be ni be luu yí mɔɔ nuuŋ le be ni be lisi biee bi bɛ nachɛ bɛ kikwa ki yɛchi mɔɔ nuuŋ bikɔmu, kɛ ndú yi tɛɛmi kwa ŋge kɛ. \v 10 Be ni be chumini yi yibe nuuŋ bɛ kiŋge ki dzeeŋ si bukɛɛŋ bɛ bɛ ŋiŋgi le be guundi baa Nyɔ. \v 11 Kwɛɛŋ kɛmi le nyɛ yi yee chi le ni yiki bɛntiifɛ bu yikɛ, ni nuuŋ kimfimɛ kimakɛ. \v 12 Mmɛɛŋɔ ki nnyɛ kɛ dze le kwɛɛŋ ni tiifi buniŋ kɛ, kɛ le ni kɛmi buŋga lɛ buniŋ li lɛwe kɛ. Kɛmi le ni nuuŋ kimfimɛ kimakɛ. \v 13 Fi nuuŋ lɛ kifɛ ɛ Adaŋ wu Nyɔ tɛ saa tɔŋ, se tɔŋ Iff. \v 14 Ɛ Adaŋ wu Sataŋ tɛ̀ yɛɛŋ bɛ wu kɛ. Ɛ kwɛɛŋ wu bɛ tɛ̀ yɛɛŋ bɛ wu se bondɛ nchi wu Nyɔ. \v 15 Mɔɔ nuuŋ si fi fiɛɛ lɛ, Nyɔ gii yi soo kwɛɛŋ kɛti li biɛrɔ-ɔ. Fini gii fi nuuŋ fɛ wu ba lemi li shéŋ yi wu gɛɛ li Nyɔ-ɔ, kɛmi kiŋkɔŋgisɛ, tsiiŋ ntsɛ wu waaŋ kɛmi ŋguŋu. \c 3 \s Si ntsɛ wu bɛte bikoo bi bintaashɛ // bi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ kɛmi le ni nuuŋ \p \v 1 Tefɛ chimu chɛɛ lu chi nuuŋ nɛɛ chɛɛŋ. Tefɛ chini nuuŋ le: Ɛ wi gbɛŋgi wɛki kintindɛ le ni nuuŋ te kikoo wu kintaashɛ, kɛ wɛkɔɔ tɛ nuuŋ nimɛ chi kɛmi ŋguŋu. \v 2 Te Kikoo wu kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ kɛmi le ni nuuŋ wi wu kɛmi yɛ fiee fi bɛ gundi wu li fi-i kɛ. Kɛmi le ni nuuŋ nyumɛ kwɛɛŋ mumkpaŋ, tɛ fɛ biee bi kiŋga-aŋ kɛ, beechi biee bujɔŋ, kɛmi ŋguŋu, fii bɛniiŋ bɛ ndɛndɛ li wuu yih, kii ntiifɛ bɛniiŋ. \v 3 Kɛmi yɛ le ni nuuŋ wi wu ti wundi mbiiŋ me keeti wu kɛ. Kɛmi le ni nuuŋ mbɛɛŋgii bɛ bɛniiŋ tɛ tasɛ bɛ wi kɛ, tɛ tsoo ntsooŋ kɛ, tɛ kɛmɛ kiŋkɔŋgisɛ li kwaa kɛ. \v 4 Kɛmi le ni nuuŋ wi wu kii mbichɛ lɛ yih ye bujɔŋ, feti bɔɔŋ bee wuki wu li fiee fichu-u, be guundi wu. \v 5 Ɛ wi kii yɛ mbichɛ lɛ yih ye bujɔŋ kɛ, geeŋ se ni bichi lɛ kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ Nyɔ-ɔ? \v 6 Kɛmi yɛ le ni nuuŋ wi wu mɛɛŋ fɛ wu fiiki wu to wi wu kimbeenchɛ kɛ. Ɛ nuuŋ wɛɛ wi, kɛ gii dza mfi wumu tuu ni tsakisi yi, dza lɛ li ŋgɛ-ɛ si wu kiŋkundi. \v 7 Kɛmi tɛ le ni nuuŋ wi wu bɛniiŋ bɛ lɛkuuŋ ŋiŋgi tɛ le wɛ wi wu shaaŋ. Ɛ foo lɛ nsiŋ, taa dza nyɛ buya li yi yee li dzɔɔ li kintasi ki kiŋkundi-i. \s Si ntsɛ wu bɛniiŋ bɛ fii li mfɛru nimɛ lɛ kintaashɛ // ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ lɛnti, kɛmi le ni nuuŋ \p \v 8 Bɛniiŋ bɛ fii li mfɛru nimɛ chi li kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ kɛmi tɛ le be ni be nuuŋ bɛ kiŋge ki shaaŋ. Be kɛmi yɛ le be ni be tiiti jɛ́ fiɛɛtu kɛ, tɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ nyɛɛ yih yibe li mbiiŋ mɛ ŋgee kɛ, tɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ kuŋgi nɛɛ nuuŋ mbeŋ kwaa kɛ. \v 9 Be kɛmi le be ni be kɛmi ntsooŋ yi fiee fi Nyɔ doonchɛ li bee kii kimbeenchɛ, fiee fimu tɛ saa be li shéŋ kɛ. \v 10 Fɛ bɛ gii bɛ ni bɛ giki be li nimɛ-ɛ, bɛ kɛmi le bɛ saa bɛ mɔnchɛ be kwɛ. Ɛ be doonchɛ le be kɛmi yɛ chɔ kɛ, bɛ se gɛɛ be, be ni be nindi si bɛniiŋ bɛ fii li nimɛ chi li yih yi nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ lɛnti. \v 11 Bukɛɛŋ bɛ bee kɛmi tɛ le be ni be nuuŋ bɛ kiŋge ki shaaŋ, be tɛ fiɛ kimfiɛ kɛ. Be kɛmi yɛ le be ni be feti biee bi kiŋga-aŋ kɛ. Be kɛmi tɛ le be ni be lemi li chɛɛŋ li, li fiee fichu-u. \v 12 Wi wu fii li nimɛ lɛ kintaashɛ lɛnti kɛmi le ni nuuŋ nyumɛ kwɛɛŋ mumkpaŋ. Tuu kɛmi tɛ le ni kii mbichɛ lɛ bɔɔŋ bee li mɔɔ yih ye bujɔŋ. \v 13 Bɛniiŋ bɛ fii li nimɛ-ɛ li kintutu ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ ɛ be niŋ bujɔŋ, be kɛmɛ bukooŋ bu shaaŋ li yih yi bee, be nuuŋ tɛ mɛŋinɛ nsiŋ dududu kii shéŋ yibe gɛɛ li Krai Jiso-o. \s Fiee fi ko ŋge fi nuuŋ kii kimbeenchɛ kisɛŋ \p \v 14 Ŋiŋgɔɔ le shɛɔ niiŋ mbɛ ŋɛŋ wɛ. Se nuuŋ le, ntsɛkɔɔ biee bini li wɛ-ɛ le, \v 15 ɛ mi ndza mi ŋɔɔnɛ, ɔ kɛɛ si bɛniiŋ kɛmi le be ni be feti biee li yih yi Nyɔ-ɔ yi nuuŋ kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ Nyɔ-ɔ yi kɛmi ntsɛ-ɛ. Kintaashɛ kini nuuŋ kintɔsi bɛ kimfoo ki kɛmi chɛɛŋ. \v 16 Fiee fiɛɛ lu fi gbɛɛŋ fi ko ŋge. Fiee fini nuuŋ fi tɛ shiiŋ fi nuuŋ lɛ munyiikɔɔ li kii kimbeenchɛ kisɛŋ ki tɛ tiiti, Nyɔ se fɛ yɛ tɛ se kɛɛ. Fiee fini nuuŋ le: \q1 Tɛ doonchɛ yi yee li nyaŋ yi wiwoŋ. \q1 Fiana yi Waaŋ tɛ̀ doonchɛ wi wu nuuŋ wu. \q1 Bɛnchindaa bɛ Nyɔ-ɔ tɛ ŋɛŋ wu. \q1 Be tɛ̀ fenjisi kii wu li bito-oŋ. \q1 Bɛniiŋ tɛ gɛɛ shéŋ li wuu nshɛ chichi \q1 Bɛ tɛ̀ dzɔ wu yɛɛ liboo fɛ kintsii ki bunɔŋa. \c 4 \s Kii bɛniiŋ bɛ mfenjisɛ-ɛ bɛ binsɛɛ lɛ \p \v 1 Fiana yi Waaŋ tiiti yɛɛ le gii ni nuuŋ mfi wumu, bɛniiŋ bamu gii naa be chinɛ li kimbeenchɛ-ɛ be ni be wuki biee nuuŋ bi fiana yi yɛŋgi bɛ bɛniiŋ mɔɔ bɛntiifɛ bɛ bɛnchindaa bɛ kiŋkundi-i. \v 2 Bɛntiifɛ bani gii be ni be bɛɛ li tsaŋ yi bɛniiŋ bɛ deŋgi be fumisi bɛniiŋ be yɛŋgi binsɛɛ, shéŋ yibe chiindɛ yɛɛ kɛɛ bɛ tɔŋ bɛ fiŋkɔŋ. \v 3 Be gii be ni be fɛŋgi le kiiŋ bɛniiŋ ni be feti bugoo kɛ, mɔɔ le kiiŋ wi ni ji ŋwaani biee bimu kɛ. Biee bini se nuuŋ bi Nyɔ tɛ fɛ le bɛniiŋ ni be jii, bɛniiŋ bɛ kɛmi kimbeenchɛ be tuu be kii chɛɛŋ mfi wu be jii be gii be ni be nyɛɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ. \v 4 Fiee fichu fi Nyɔ tɛ tɔŋ fiɛɛ fi dzeeŋ, fimu se nuuŋ yɛ lu fi wi nuuŋ faaŋ ɛ nuuŋ le wu fi bɛ kiyɔɔni li Nyɔ-ɔ kɛ, \v 5 kifɛ n'yɔru wu nuuŋ wu Nyɔ bɛ nlɛkɛ li Nyɔ-ɔ fɛɔ fi woo kituŋ. \s Ŋwanɛ nimɛ wu Krai Jiso wu dzeeŋ \p \v 6 Ɔɔ doonchi biee bini li bɛŋwaanɛŋ bɛsɛŋ, ɔ ni ɔ nuuŋ wi wu nimɛ wu Krai Jiso wu dzeeŋ wu kurisi yi yee bɛ jɛ yi Nyɔ yi nuuŋ kii kimbeenchɛ bɛ ntiifɛ wu dzeeŋ wu ɔ biki. \v 7 Kiiŋ ɔ ni ɔ kɛmi fiee fi fɛrɛ bɛ muloŋ mu li yee li mu kɛmi yɛ fiee fi fɛrɛ bɛ Nyɔ kɛ. Tifi yi ya le ɔ ni ɔ tsiiŋ ntsɛ nuuŋ wu Nyɔ wɛki. \v 8 Mfɛru sɔɔŋ le yi yaanɛ kɛmi nɛɛ mbeŋ li wi-i. Se nuuŋ le fɛ nuuŋ ɔ ni ɔ tsiiŋ nuuŋ ntsɛ wu Nyɔ wɛki kɛmi mbeŋ li wi-i lɛ dzé chichi, kifɛ fini kɛmi mbeŋ li ntsɛ wu dɛɛni, fi tuu fi kɛmi li mfi wu bɛɛ li. \v 9 Tefɛ chini gbɛŋgi chi nuuŋ chɛɛŋ, ɛ tefɛ chi kɔchɛ chi wi nuuŋ beŋ tɛ mɛŋɛ kɛ. \v 10 Fiɛɛ fiee fi tɛ tɛɛndi muŋaŋa li nimɛ chini kifɛ tɛ leeki baa bufii busɛŋ buchu li Nyɔ yi kɛmi ntsɛ. Nyɔ nuuŋ Kinsofu ki bɛniiŋ bɛchu-u, teege bɛniiŋ bɛ beŋ li yi-i. \p \v 11 Ɔ tiifi bɛniiŋ biee bini ɔ tiiti le be ni be feti bi. \v 12 Kiiŋ ɔ ni chinɛ le wi nyaami wɛ kifɛ ɔ mɛɛŋɔ ŋwaŋ wu sɔɔŋ kɛ. Ɔ nuuŋ mbosɛ li bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ lɛ dze yɔɔ yeti le-e, bɛ li ntsɛ wa-a, mɔɔ li kiŋkɔŋgisɛ ki ɔ kɛmi-i, bɛ li shéŋ yɔɔ gɛɛ li Nyɔ-ɔ, mɔɔ lɛ dze yɔɔ giki yi ya le, yi se wuuti. \v 13 Nyɛ yi ya li nteenyɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ li bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ gbanaa, ɔ tuu ɔ ni ɔ fenjisi jɛ yi Nyɔ, ɔ tiifi be nsiiŋ gɛɛŋ bo mfi wu mi mbɛ. \v 14 Kiiŋ ɔ ni nyaami kinderi ko kɛ. Kinderi kini nuuŋ ki bɛ tɛ̀ nyɛ li wɛ-ɛ mfi wu kintutu ki bɛte bikoo bi kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ tɛ gɛɛ tsaŋ yibe li yi ya ntoŋ wu bɛntomfɔŋ bɛ Nyɔ-ɔ bɛ lɛ wɛ-ɛ. \v 15 Nyɛ yi ya li biee bini, ɔ ni ɔ feti bi bichu se bɛniiŋ bɛchu ni be ŋiŋgi ŋgɛnu limfwe wa. \v 16 Ɔ dzeti mfi bɛ yi ya mɔɔ bɛ ntiifɛ wa. Ɔ kɛmi lu mkpaaŋ ke ɔ feti lɛ ɔ soo yi ya, ɔ soo tɛ mɔɔ bɛniiŋ bɛ wuki fiee fi ɔ tiiti. \c 5 \s Ntifi si Timɔti gii ni feti bɛ bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ \p \v 1 Mfi wu ɔ nachi wi wu kaaŋ kiiŋ ɔ ni ɔ wami wu bu wamɛ kɛ. Se nuuŋ le tifi wu bu tiifɛ si chaa. Ɔ dzeti bɛsɔɔŋ si bɛŋwaana. \v 2 Ɔ dzeti tɛ bukɛɛŋ bɛkaaŋ si bɛna, ɔ dzeti bɛsɔɔŋ bɛ bukɛɛŋ lɛ si dzɛ́mi ya, ɔ bichi be lɛ dze yi wuuti li fiee fichu-u. \s Si kintaashɛ nuuŋ ki ni ki bichi lɛ bukɛɛŋ bɛɛŋku-u \p \v 3 Ɔ bichi lɛ bukɛɛŋ bɛɛŋku-u, bɛ gbɛŋgi be fuki wi wu bichi lɛ bee. \v 4 Se nuuŋ le, ɛ kwɛɛ ŋku kɛmi bɔɔŋ, kɛ bɔɔŋ bɛ bɔɔŋ lɛ, be saa be laanchɛ mfɛru nimɛ chi bee chi kimbeenchɛ-ɛ, le be ni be bichi tɛ lɛ bɛ ni bɛ bee. Si be tɛ̀ bichi lɛ bee. Fini nuuŋ fiee fi kɔchɛ lɛ Nyɔ lii. \v 5 Kwɛɛŋku wu gbɛŋgi nuuŋ kwɛɛ ŋku wu kɛmi yɛ wi wu bichi lɛ wu-u kɛ, wu bichi limfwe nuuŋ li Nyɔ-ɔ, lɛki li yi-i mfi kwi, dii li Nyɔ-ɔ butuu mɔɔ fɛnshaaŋ. \v 6 Se nuuŋ le, kwɛɛ ŋku wu deŋgi fiee jii nuuŋ kikuuŋ kee, wu kwiɔ kituŋ mɔɔ nuuŋ le mɛɛŋɔ deŋgi we. \v 7 Ɔ tiiti biee bini li bee, kii bɛniiŋ ni dza be ni be gundi be. \v 8 Ɛ wi nuuŋ mbichɛ lɛ kini kee li nsiŋ, teege yi ye, kɛ wu faaŋɔ ntsɛ wu nuuŋ wu bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ. Ŋwaani wɛɛ wi kiŋge kee fɔ kɛɛ ki yaa ki wi wu nuuŋ yɛ wi wu kimbeenchɛ kɛ. \p \v 9 Kwɛɛŋku wu bɛ nuuŋ bɛ lii bukooŋ bwee li kintutu ki bukɛɛŋ bɛɛŋku le bɛ ni bɛ fii be kɛmi le ni nuuŋ wu bo biya mbaaŋ busɔɔ, ɛ tɛ̀ saa wu nuuŋ kwɛɛŋ wu wi mumkpaŋ, \v 10 tuu nuuŋ wu bɛ kii bujɔŋ le kɛmi kiŋge ki dzeeŋ. Fi fiɛɛ le: Ti kisi bɔɔŋ bee lɛ dze yi dzeeŋ li, fii mfoŋ li wuu yih, nuuŋ wu tsootsi bikaa bi bɛniiŋ bɛ nuuŋ bɛ Nyɔ-ɔ, fii tɛ bɛniiŋ bɛ ŋgɛ-ɛ, ɛ wu nyɛ yi yee le ni feti nimɛ chi dzeeŋ lɛ dzé chichi. \p \v 11 Se nuuŋ le, ɔ beŋ kɛ le ɔ lii bukɛɛŋ bɛɛŋku-u bɛ mɛɛŋ bɛsɔɔŋ li kintutu ki bɛ gii bɛ ni bɛ fii be kɛ, kifɛ ɛ yí yi bee dza yi bɛchi yi tuu yi nyiŋini, be tuu be daayɛ ŋkaachɛ wu be tɛ̀ kaachɛ li Krai, be bɛchi be ni be geendi le be kaari be gɛɛŋ bugoo lɛ buniŋ bamu-u. \v 12 Ɛ be fɛ lɛ, kɛ be dzɔ baa ŋgɛ li bikoo bi bee kifɛ be bondɛ baa ŋkaachɛ wube wu ŋkosi. \v 13 Li ntawu fe, ɔɔ lii be li kintutu-u, be dza be laanchɛ be to si bɛniiŋ bɛ nuuŋ yee, bɛ mbweŋgi li yíh yi bɛniiŋ li. Nuuŋ yɛ le be gii be ni be nuuŋ yee kwaa kɛ, be gii be ni be fiɛti mɔɔ bimfiɛ, be lisi bimfimu fɛ biee bi bɛniiŋ lɛ, be tiiti biee bi be kɛmi yɛ le be ni be tiiti kɛ. \v 14 Bɛdɛɛni, nse ŋ'wɛkɔɔ le bɛ gɛɛ bukɛɛŋ bɛɛŋku-u bɛ mɛɛŋ bɛsɔɔŋ baa kaari be gɛɛŋ ba lɛ buniŋ bamu-u, be biɛ bɔɔŋ, be ni be bichi lɛ bɛla bɛ bee, kii wi wu mbani ni dza ni bɛɛ lɛjiŋ bifisi mɛŋkooŋ mɛsɛŋ. \v 15 Ntiitɔɔ ni kifɛ bɛniiŋ bamu taŋ baa dze be to kimbɛ ki Sata-aŋ. \v 16 Ɛ kwɛɛŋ wu nuuŋ wi wu kimbeenchɛ kɛmi bukɛɛŋ bɛɛŋku-u li kini kibee, ni fii be, kii kintutu ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ ni too bɛntɛ ŋge. Ki gii ki ni ki fii nuuŋ bukɛɛŋ bɛɛŋku-u bɛ gbɛŋgi be nuuŋ be bɛ mbiiŋ. \s Fiee fi bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ kɛmi // le be ni be feti li bɛte kintaashɛ \p \v 17 Bɛte bikoo bi kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ bɛ nindi bujɔŋ bɛ kɛmi le bɛ ni bɛ nyɛɛ be ŋguŋu bɛ kinsomfu, teege bɛ fenjisi jɛ yi Nyɔ be tiifi bɛniiŋ. \v 18 Bɛ kɛmi le bɛ ni bɛ nyɛɛ lɛ kifɛ Kiŋwaati ki Nyɔ-ɔ tiiti le, \q1 “Kiiŋ ɔ ni kaŋ kimfimɛ ki nya-aŋ mfi wu yi nusini giiŋ kɛ.” \m Fi tuu fi nuuŋ le, “Wi wu nimɛ kɛmi le ni kɛmi kinsomfu kee.” \v 19 Kiiŋ wi ni sɔɔmi te kikoo wu kintaashɛ kimu li wɛ-ɛ, ɔ beŋ fuki fɛ bɛniiŋ bɛfɛ kɛ bɛtɛɛtu leŋ lɛjiŋ lɛ nsa wulu nsiŋ kɛ. \v 20 Ɛ nuuŋ bamu baa bɛ ba be feti kiŋge ki bifi be giiŋgi bu limfwe, ɔ wamɛ be lɛ bɛniiŋ lii bɛchu, ke bamu baa se chɛŋ. \p \v 21 Ntiitɔɔ fini li wɛ-ɛ Nyɔ limfwe bɛ Krai Jiso mɔɔ bɛnchindaa bɛ Nyɔ buu le, ɔ feti fiee fi ntiiti fini ɔ to kɛ dziŋ yi wumu kɛ, ɔɔ feti fiee ɔ doonchɛ kɛ chichi chichi kɛ. \v 22 Kiiŋ ɔ ni ɔ bakini le ɔ gɛɛ tsaŋ li wi-i le ni nuuŋ te kikoo wu kintaashɛ ki bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ kɛ. Kiiŋ ɔ ni ɔ lisi fio tsaŋ fɛ bibifi bi wi wumu kɛ. Gɛɛ yi ya yi ni yi wuuti. \p \v 23 Kiiŋ ɔ ni ɔ wundi nuuŋ dzɔɔ kwaa kɛ. Ɔ wundi tɛ mbiiŋ niiŋ kii tee cho bɛ si ɔ gbɛŋgi ɔ gendi mfi kwi ni. \v 24 Bibifi bi bɛniiŋ bamu ti yeŋgi ŋge bi doonchi le be we baa nsa, bi bamu ti dzeti mfi bi se yinɛ. \v 25 Ɛ nɛɛ lɛ si kiŋge ki dzeeŋ ti nuuŋ. Ɛ ki mɛɛŋ ki yenɛ kɛ tsɛkɛ kɛ, kɛ ki nuuŋ tɛ ba lɛ munyiikɔɔ li kɛ. \c 6 \s Kiŋge ki mfwa wu nuuŋ wi wu kimbeenchɛ kɛmi le ni kɛmi \p \v 1 Bɛniiŋ bɛchu bɛ nuuŋ lɛ kimboŋ ki bumfa-a, be kɛmi le be ni be nyɛɛ ŋguŋu lɛ dzé chichi-i li bɛte bikoo bɛ kɛmi bee. Be ni be feti lɛ, kii bɛniiŋ ni ni be tiiti jɛ́ yi bifi kii bukooŋ bu Nyɔ-ɔ mɔɔ ntiifɛ wusɛŋ. \v 2 Kiiŋ bɛmfa bɛ kɛmi bɛte bikoo bɛ bee bɛ nuuŋ bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ, ni be nyamisi be kɛ kifɛ be bɛchu baa bɔɔŋ bɛ wi mumkpaŋ li Krai li. Be kɛmi le be ni be nindi li bee bujɔŋ yɛki mɔɔ, kifɛ bɛniiŋ bɛ kɛmi mbeŋ wu nimɛ chi bee nuuŋ bɛniiŋ bɛ kimbeenchɛ-ɛ be kiŋkɔŋgisɛ be ŋge. \s Bɛniiŋ bɛ ntiifɛ bɛ binsɛɛ lɛ bɛ bunɔŋa bu chɛɛŋ \p Ɔ tiifi bɛniiŋ biee bini, ɔ nyɛɛ be ntifi le be ni feti biee bini \v 3 Ɛ wi tiifi ntiifɛ wumu wu chichi wu beenchi yɛ ntiifɛ wu chɛɛŋ wu Taa wusɛŋ wu Jiso Krai mɔɔ ntiifɛ wu kɔchɛ bɛ ntsɛ wu Nyɔ wɛki kɛ, \v 4 kɛ mwɛ tsakisɔɔ yi li yee li, kii yɛ fiee kɛ. Wɛɛ wi gendɔɔ bɛ chigɔŋ chi bitɛchinɛ bɛ bisɛɛninɛ kii jɛ́ yi bɛɛ bɛ shéŋ yi yɛɛti, mɔɔ ntsooŋ mɔɔ bɛ ŋgaashɛ mɔɔ mbininɛ wi kɛmi mbeechɛ wu bifi, \v 5 bɛ kimfimɛ ki bininɛ lɛ bɛniiŋ li lɛnti bɛ nuuŋ ɛ bufii bubee lakɛ nuuŋ ɛ be lɛɛ chɛɛŋ. Be feti lɛ be bichi le fiee fi Nyɔ-ɔ nuuŋ dze yimi yi nuuŋ be loo le. \p \v 6 Se nuuŋ le, ɛ wi tsiiŋ ntsɛ wu Nyɔ wɛki tuu wuki bujɔŋ bɛ fiee fi kɛmi, kɛ ɛ nɛɛ bunɔŋa bu ŋge, \v 7 kifɛ tɛ tɛ̀ bɛ li kwɛɛŋ wuni-i bɔ kilɛrɛ, tɛ se gii tɛ kaari bɔ kilɛrɛ. \v 8 Bɛdɛɛni, ɛ tɛ kɛmi bijinɛ bɛ ndú, kɛ bi kɔchɛ biɛɛ fɛ bee li. \v 9 Se nuuŋ le, bɛniiŋ bɛ wɛki le be ni be nuuŋ bɛniiŋ bɛ bulofu-u, be ti wii li mɔnchɛ-ɛ, be dzeti li kintasi-i, be lii li ŋgeeŋ yi biee bi ŋgee bi kibere-e bi bɛɛ bɛ bɛŋgɛ. Biee bini bi se nuuŋ bi lisi bɛniiŋ li ŋgɛ-ɛ wu nuuŋ wu lɛɛ be bu lɛsu-u. \v 10 Ɛ kiŋkɔŋgisɛ ki kwa-a ki nuuŋ kinyi ki ŋwaani bibifi bichu-u. Ɛ kii kiŋkɔŋgisɛ ki ŋge ki bɛniiŋ kɛmi li kwa-a kini ki bɛniiŋ bamu taŋ baa dze li kimbeenchɛ ki bee, be se beemi shéŋ yibe bɛ biee bi tɔnyi yi ŋge. \p \v 11 Li wɛ-ɛ Timɔti, ɔ wɛ fio wi wu Nyɔ. Kifi fio biee bini bichu. Ɔ ni ɔ bichi nuuŋ le ɔ kɛmɛ ntsɛ wu tsaaŋ mɔɔ ntsɛ wu Nyɔ wɛki. Ɔ ni ɔ kɛmi li kimbeenchɛ ko-o, ɔ kɛmi kiŋkɔŋgisɛ, ɔ kɛndi shéŋ, ɔ kɛmi tɛ ntsɛ wu mbɛɛŋgii. \v 12 Ɔ gwii bugwe bu kimbeenchɛ bu dzeeŋ. Ɔ kɛmi ntsɛ wu kimakɛ wu bɛ tɛ teeŋ wɛ le ɔ lɛ li wuu, ɔ tɛ leŋ bɛniiŋ ŋge limfwe bɛ tɛ leŋ lɛjiŋ lɛ nsa wa, ɔ se tee fiee fi shaaŋ kii kimbeenchɛ ko. \p \v 13 Nse ntiitɔɔ li wɛ-ɛ lɛ Nyɔ lii yi nyɛɛ ntsɛ li biee bichu, mɔɔ lɛ Krai Jiso lii wu tɛ leŋ limfwe li Pontu Pailɛt ku fiee fi shaaŋ bɛ kimfimɛ kee kii yi yee, \v 14 ntiitɔɔ le ɔ ni ɔ kichi bɛnchi bani, ɔ nuuŋ findzɔŋ nsiŋ, ɔ nuuŋ ŋkɛmɛ fiee fi nuuŋ wi guŋ wɛ li fi-i nsiŋ, ni giiŋgi buti mfi wu Taa wusɛŋ wu Jiso Krai gii naa busɛ. \v 15 Se gii naa busɛ nuuŋ lɛ mfi-i lɛ wa, wu Nyɔ yi bɛ piɛti gii yi doonchɛ, ɛ yi kwaa yi sɛki biee bichu, Nyɔ yi nuuŋ Mfɔŋ wu bɛmfɔŋ mɔɔ Taa wu bɛtaa bɛchu. \v 16 Ɛ nɛɛ yi kwaa yi nuuŋ tɛ naa kwi kɛ, ɛ yi yi tsiiŋ li Kiŋ'wofu ki nuuŋ wi tɛ naa kiiŋgi li ki-i lichiŋ kɛ. Wi ti mɛɛŋɔ saa ki ŋɛŋ kɛ yi kɛ, se wi nuuŋ tɛ ŋɛŋ yi kɛ. Ŋguŋu nuuŋ li yi-i, yi sɛki biee bichu ma nsiŋ. Fi nuuŋ lɛ. \p \v 17 Li nto lɛ kimbɛ ki bɛniiŋ bɛ kwa-a bɛ li nshɛ yini-i, tee li bee le kiiŋ be ni be tsakisi yi kɛ. Kiiŋ be ni gɛɛ bufii bubee li kwa wu gii naa wu dza wu ma-a kɛ. Be gɛɛ bufii nuuŋ li Nyɔ-ɔ yi gbɛŋgi yi shooshi biee bichu li bee li le tɛ ni tɛ wuki bujɔŋ lu. \v 18 Be ni be feti nuuŋ biee bi dzeeŋ, bulofu bu bee ni bu nuuŋ nuuŋ biee bi dzeeŋ bi be feti. Be gwiyɛ tsaŋ yibe be ni be nyɛɛ nya mbeechɛ nsiŋ. \v 19 Yini nuuŋ dze yi nuuŋ be ni be giki bulofu bu biee lɛ li yi yi bee kii fwaa si kimfoo ki tɛɛmi, be se kɛmɛ ntsɛ wu gbɛŋgi wu nuuŋ ntsɛ. \p \v 20 Timɔti, ɔ kiichi nɛɛ fiee fi bɛ gɛɛ li tsaŋ ya-a. Ɔ wakisi tefɛ chi kɛmi yɛ fiee fi fɛrɛ bɛ Nyɔ kɛ, mɔɔ tefɛ chi bitɛchinɛ chi bɛniiŋ beechi le ɛ chi bufii lɛ. \v 21 Bɛniiŋ bamu dza baa be wɛki le be ni be kuŋgi ŋwaani bini biee, be se dza baa be taŋ dze lɛ kimbɛ ki kimbeenchɛ ki bee. Taa doonchɛ shéŋ yi dzeeŋ li beŋ.