\id MAT - Mapudungun NT [arn] -Chile 2011 (DBL -2013) \h Matew \toc1 Matew tañi wirielchi küme dungu \toc2 Matew \toc3 Mt \mt1 Matew \mt2 Matew tañi wirielchi küme dungu \ip Kiñe tati mari epu disipulu Matew pingelu, ka Levi pingekelu, wirifi tüfachi lifru. Petu ñi miyawnon Jesus engu, Matew küdawkefuy ñi kofrayael ta impuestu tati pu romachengealu, tüfa engün am gobernanielu ti pu judiu ñi mapu. Feychi “inaen” pietew ta Jesus, Matew elkünuy ñi küdaw, fey inafi ta Jesus. Matew küme kimürkey ñi chumün ta Jesus, rume fentreñma miyawürkelu am Jesus engu. Fey dew püratulu Jesus wenu mapu, Matew wirifi tüfachi lifru. \ip Tati Kuyfi Chillka mew wirikonküley fentren dungu chumngechi ñi akuael tati pu judiu ñi üngümnieelchi Mesia, welu fentren pu judiu feyentulafi ta Jesus ñi Mesiangen. Feymew Matew wirifi tüfachi lifru tañi kimelafiel tati pu judiu Jesus mew ñi mupin kom tüfeychi dungu wirikonkülelu Kuyfi Chillka mew. \c 1 \s1 Jesucristo tañi kuyfike tuwün em \r (Luka 3.23-38) \p \v 1 Tüfa Jesucristo tañi kuyfike tuwün pu che em, David em ka Abraam em tañi pu yomel ürke: \qm1 \v 2 Abraam em yallfi ta Isaak, \qm1 Isaak em yallfi ta Jakob. \qm1 Jakob em yallfi ta Juda ka tañi pu peñi. \qm1 \v 3 Juda em Tamar mew yallfi ta Fares ka Sara. \qm1 Fares em yallfi ta Esrom. \qm1 Esrom em yallfi ta Aram. \qm1 \v 4 Aram em yallfi ta Aminadab, \qm1 Aminadab em ta Nason, \qm1 Nason em ta Salmon. \qm1 \v 5 Salmon em ta Raab mew yallfi ta Boos, \qm1 Boos em Rut mew yallfi ta Obed, \qm1 Obed em ta Isay. \qm1 \v 6 Isay em yallfi tati longko ülmen David. \p Tati longko ülmen David Uria em ñi kure mew yallfi ta Salomon. \qm1 \v 7 Salomon em yallfi ta Roboam, \qm1 Roboam em ta Abia, \qm1 Abia em yallfi ta Asa. \qm1 \v 8 Asa em yallfi ta Josafat, \qm1 Josafat em ta Joram, \qm1 Joram em yallfi ta Usia. \qm1 \v 9 Usia em yallfi ta Jotam, \qm1 Jotam em ta Akas, \qm1 Akas em yallfi ta Esekias. \qm1 \v 10 Esekias em yallfi ta Manase, \qm1 Manase em ta Amon, \qm1 Amon em yallfi ta Josias. \qm1 \v 11 Josia em yallfi ta Jekonia ka tañi pu peñi, feychi tripantu mew püresukonayengelu tati pu israelche Babilonia trokiñ mapu mew. \p \v 12 Dew rupalu ti tripantu ñi püresukonalepun engün, \qm1 Jekonias em yallfi ta Salatiel, \qm1 Salatiel em yallfi ta Sorobabel. \qm1 \v 13 Sorobabel em yallfi ta Abiud, \qm1 Abiud em ta Eliakim, \qm1 Eliakim em yallfi ta Asor. \qm1 \v 14 Asor em yallfi ta Sadok, \qm1 Sadok em ta Akim, \qm1 Akim em yallfi ta Eliud. \qm1 \v 15 Eliud em yallfi ta Eleasar, \qm1 Eleasar em ta Matan, \qm1 Matan em ta Jakob. \qm1 \v 16 Jakob em yallfi ta Jose, Maria tañi füta, \qm1 Maria em choyüfi ta Jesus iñchiñ taiñ Cristo pikeel. \p \v 17 Femngechi ta kom tati mülekechi pu che, llitulu ta Abraam mew ka David mew, fentepulu mari meli tuwünche em ürke: llitulu ta David mew ka tunteñma ñi püresukonalepun ti pu israelche ta Babilonia trokiñ mapu mew ka femngechi rupay ta mari meli tuwünche. Ka femngechi mari meli tuwünche ta rupay dew lifreletulu engün tañi püresuyengefel tati israelche Babilonia trokiñ mapu mew ka puwi mari meli tuwünche feychi choyüngelu ta Jesus tati Cristo. \s1 Jesucristo tañi choyüngen \r (Luka 2.1-7) \p \v 18 Fey famngechi choyüngey ta Jesucristo: Maria, Jesus tañi ñuke, Jose engu dew eludunguniewürkey tañi kureyewael,\f + \fr 1:18 \fk Maria, Jesus tañi ñuke, Jose engu dew eludunguniewürkey tañi kureyewael: \ft epu che eludunguwiyüm ñi kureyewael feley ñi mupituael tañi eludunguel engu, fey ngelay tañi wüdatuael engu.\f* welu petu tañi kureyewnon engu, Maria kimuwi tañi niepüñeñkülen tati Lif Küme Püllü tañi pepiluwün mew. \v 19 Fey Jose, Maria tañi fütayeaelchi wentru kiñe rume nor piwke wentrurke, fey ayülay tañi yewelkayafiel ta Maria, feymew rakiduami tañi ellka elkünutuafiel. \v 20 Fey Jose dew rakiduamlu tañi femngechi femael, feymew Ñidol tañi kiñe werken püllü pewfaluweyew ta pewma mew, ka feypieyew: “Jose, David tañi yomelche, ngünewkilnge tami kureyeafiel ta Maria, tati Lif Küme Püllü ñi pepiluwün mew nieay tañi püñeñ. \v 21 Maria ta nieay kiñe wentru püñeñ, fey Jesus\f + \fr 1:21 \ft Ebrewdungun mew ti üy Jesus “montulkey” kam “ñidol ta Montulchefe” pin ürke.\f* pintukulelafimi tañi üy. Famngechi feypingeay kisu am montulafilu tañi trokiñche ñi yafkan mew.” \p \v 22 Kom tüfachi dungu ta femngechi feley tañi mupiael kom tañi feypikünuel ta Ñidol ñi pu pelon wentru mew: \q1 \v 23 “Niepüñeñay ta kiñe üllchadomo petu fütangenolu, fey nieay ta kiñe wentru püñeñ. \q2 Emanuel pintukulelngeay tañi üy” (tüfa ta feypin ürke: “Ngünechen müley ta iñchiñ mew”).\f + \fr 1:23 \ft Isaia 7.14 LXX; Isaia 8.8, 10 LXX.\f* \p \v 24 Feymew Jose trepelu tañi pewma mew, kom femi chumngechi tañi feypietew tati werken püllü, fey kureyefi ta Maria. \v 25 Welu kurewen reke kudulay engu dew nielu wüla ñi wünen\f + \fr 1:25 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “wünen”.\f* püñeñ ta Maria, fey Jose, Jesus pintukulelfi ti pichiche ñi üy. \c 2 \s1 Ñi witranngepan tripawe antü püle küpachi kimke wentru \p \v 1 Jesus choyüngey ta Belen waria mew, kiñe waria mülelu Judea trokiñ mapu mew, feychi mew ta Erode longko ülmenkülerkey Judea trokiñ mapu mew. Feychi küpay kiñe mufü kimke wentru\f + \fr 2:1 \fk kimke wentru: \ft kiñeke kimke wentru, tripawe antü püle mülechi trokiñ mapu tuwlu, ngüneduamkefilu tati pu wangülen.\f* tuwlu tripawe antü püle. \v 2 Fey akulu ta Jerusalen waria mew, famngechi ramtuyawi engün: \p —¿Chew anta müley tati pu judiu tuwünche tañi longko ülmen, tati we choyüngelu? Pefiyiñ ti wangülen ñi küdetunagkülen chew ñi choyüngemum ti Cristo, feymew küpaiñ taiñ püramyeafiel ngillatun mew ―pi engün. \p \v 3 Fey tati longko ülmen Erode rume wesa duami allkülu tüfachi dungu. Ka femngechi femi kom tati waria che mülelu ta Jerusalen. \v 4 Feymew ti longko ülmen werküy ñi mütrümngeael kom tati longkolelu ti pu saserdote mew ka tati pu kimeltukelu Moyse ñi ley dungu, fey ramtufi chew müngell ñi choyüngeael tati Cristo. \v 5 Fey kisu engün feypi: \p —Belen waria mew Judea trokiñ mapu mew, chumngechi tañi wirikünuel ti pelon wentru: \q1 \v 6 ‘Belen waria, mülelu ta Judea mapu mew, \q2 doy falintufal-lay tati kakelu fütrake waria mew müleyelu Judea trokiñ mapu mew. \q1 Belen mew am choyüngealu kiñe longko ülmen, \q2 fey kisu ngülamtunieafi tati Israel trokiñche’ pi.\f + \fr 2:6 \ft Mikea 5.2.\f* \p \v 7 Feymew Erode ellka mütrümfi tati pu kimke wentru, fey ramtufi chumül müngell tañi pewfaluwün tati wangülen. \v 8 Feymew werküfi ñi amuael engün ta Belen, fey ka feypifi: \p —Amumün üyew, ka küme inaramtupuafimün ñi chumngechi pichichengen tati püñeñ, fey pefilmün, kimelelmupatuan, tañi amuael kay ta iñche ñi püramyeafiel ngillatun mew ti pichiche ―pi. \p \v 9 Fey kisu engün, dew allküñmafilu ñi pietew tati longko ülmen, amuy engün. Fey ti wangülen tañi peel engün tripawe antü püle wüneluwküley kisu engün mew, fey puwlu wüla elkünuwpuy üngküpüra chew tañi mülemum tati püñeñ. \v 10 Fey tati pu kimke wentru, pefilu engün ti wangülen, rumeñma ayüwi. \v 11 Feymew konpuy engün tati ruka mew, fey pefi engün ta Maria ñi püñeñ engu, fey lukutupuy engün ka püramyefi engün ngillatun mew. Fey nentupuy engün tañi yewün, fey elufi engün oro, insienso\f + \fr 2:11 \fk insienso: \ft lüpümngekey ngillatuwe mew.\f* ka mira.\f + \fr 2:11 \fk mira: \ft kiñe anümka mew nentuelchi perfume.\f* \v 12 Welu kimelngey engün ta pewma mew ñi rumetunoael engün ta Erode mew. Fey wiñotualu ñi mapu mew engün, amutuy kangelu rüpü mew. \s1 Ñi ellka amun ta Egipto \p \v 13 Fey dew amutulu tati pu kimke wentru, Ñidol tañi kiñe werken püllü pewfaluwfi ta Jose pewma mew, fey feypifi: “¡Pepikawnge! Fey yefinge tati pichiche ka tañi ñuke Egipto mapu mew. Mülepuaymün ta üyew, fey iñche kimeluwayiñ wüla chumül tamün wiñometuael, Erode am ayülelu ñi kintuafiel tati püñeñ ñi langümafiel” pi. \p \v 14 Feymew Jose pepikawlu, pun tripay ti pichiche ka tañi ñuke engün ñi amuael ta Egipto, \v 15 fey üyew mülepuy engün. Fey lalu wüla Erode, wiñometuy engün. Fey femngechi rupay tüfachi dungu ñi mupiael ñi feypikünuel ta Ñidol feychi dungulu tati pelon wentru mew: \q1 “Egipto mew mütrümfalün tañi Fotüm” pi.\f + \fr 2:15 \ft Osea 11.1.\f* \s1 Erode werküy ñi langümngeael kom pichikewentru \p \v 16 Welu ngüneduamlu ta Erode tati pu kimke wentru ñi ngünenkaetew, rume lladküy. Feymew Erode rakiduami tunten küyen ñi dew rupan feychi kimeletew ti pu kimke wentru chumül ñi pewfaluwün ti wangülen, fey werküy ñi langümngeael kom pichikewentru püñeñ, mülelu ta Belen ka fülpüle müleyelu, petu puwülnienolu küla tripantu. \v 17 Fey ta famngechi mupiy tañi wirintukuel tati pelon wentru Jeremia: \q1 \v 18 “Allküngey kiñe dungun ta Rama trokiñ mapu mew, rume fütra ngümakawün ka fütrake etüngün. \q2 Rakel reke ngümakawmekey kom domo langümüñmangen mew tañi püñeñ engün, \q2 fey pilay tañi yafülngeael, dew lalu am ti pichikeche” pi.\f + \fr 2:18 \ft Jeremia 31.15.\f* \s1 Akutuy engün ta Nasaret waria mew \p \v 19 Welu dew lalu ta Erode, Ñidol tañi kiñe werken püllü pewfaluwfi ta Jose pewma mew, Egipto mapu mew, fey feypifi: \v 20 “¡Pepikawnge! Yetuafimi tati pichiwentru tañi ñuke engu, fey wiñotumün ta Israel mapu mew. Dew lay tati ayüfulu ñi langümafiel tati pichiwentru.” \p \v 21 Feymew Jose pepikawi, fey küpaltufi tati pichiwentru tañi ñuke engu ta Israel mapu mew. \v 22 Welu Jose kimlu Arkelaw ñi longkoletun ta Judea mapu mew chew longkolekefuy kisu ñi chaw Erode, llükay ñi amuael ta üyew, kom feypietew am ta Ngünechen pewma mew, fey amuy Galilea trokiñ mapu mew. \v 23 Fey puwlu üyew, eluwi tañi mülepuael Nasaret waria mew. Fey tüfa famngechi femi tañi mupiael ñi feypikünuel tati pu pelon wentru: Nasaretche ñi pingeael ta Jesus. \c 3 \s1 Juan tati Fawtisachefe wewpiyawi mawkenochi uwe mapu mew \r (Marku 1.1-8; Luka 3.1-9, 15-17; Juan 1.19-28) \p \v 1 Fey dew rupalu fentren tripantu pewfaluwi ta Juan ti Fawtisachefe Judea tañi uwe mapu mew. \v 2 Fey ta famngechi feypi tañi wewpin: “¡Wiñorakiduamtumün tamün wiñotuael ta Ngünechen mew, dew fülpalu am ta Ngünechen tañi longko ülmenngeael!” \v 3 Juan ta tiye ürke tañi feypikünuel tati pelon wentru Isaia tañi wirielchi chillka mew: \q1 “Kiñe dungun ta allküngey mawkenochi uwe mapu mew: \q1 ‘Kiñe nor küme rüpü reke feletupe tamün rakiduam, \q2 femngechi tamün llowafiel ta Ñidol.’ ”\f + \fr 3:3 \ft Isaia 40.3 LXX.\f* \p \v 4 Juan tañi takuwün ngürelerkey ta re kal kamellu mew, ka trariwtuley kiñe koriwen trariwe mew. Fey tañi ikeelchi iyael chori ürke ka lelfün mew mülechi miel. \v 5 Jerusalen müleyechi pu che ka fentren che tati mülelu Judea tañi trokiñ mapu mew ka fülküleyechi trokiñke mapu ta Jordan lewfü püle, tripapay engün ñi allkütuael. \v 6 Kom che feypi ñi yafkafengen, fey Juan fawtisafi ti pu che tati Jordan lewfü mew. \p \v 7 Welu Juan pefilu fentren pu farisew ka sadusew\f + \fr 3:7 \fk farisew: \ft kiñe trokiñ judiuche müngeltuniekefilu Moyse tañi ley dungu, ka femngechi tati kakelu wimtun; \fk sadusew: \ft kiñe pichi trokiñ judiuche, epe kom reke saserdotengey engün, fey doy falintukefilu tati wünelechi kechu lifru mülelu Kuyfi Chillka mew.\f* ñi akun kisu mew tañi fawtisangeael, fey feypifi: “¡Llükanngechi llepü filu reke ta feleymün! ¿Iney anta feypieymünmew tamün duamtun ta montun ti fülkülepachi fütra kutrankawün mew? \v 8 Welu feley ñi küme kimfalael tamün mongen mew tamün wiñorakiduamtun ta Ñidol mew. \v 9 Rakiduamkilmün tamün welukonkechi feypiael müten: ‘Abraam ñi tuwünche ta iñchiñ’. Iñche ta feypiwayiñ: Ngünechen tüfachi pu kura femkünuafuy Abraam ñi yomelchengeael. \v 10 Tati toki ta dew pepikaley ñi folil katrünentuafiel ta anümka. Fey kom anümka wülkenolu küme fün katrüngeay ka tukungeay ta kütral mew. \v 11 Iñche ta fawtisakefiñ ko mew tati pu che rüf dungu mew wiñorakiduamtulu tañi yafkan mew, welu tati inalepalu iñche mew, fawtisacheay ti Lif Küme Püllü mew ka kütral mew reke. Kisu ta doy fütra pepiluwün niey ta iñche mew. Iñche fente tañi yamniefiel mew ta kisu nentupüroñmalayafuiñ rume tañi okota. \v 12 Kisu nüniey tati trüytrüywe tañi püntülafiel ta kachilla ka ñi wichunentuafiel tati pinu. Kisu ñi elketranwe mew tukuafi ti kachilla, fey tati pinu ütrüftukuafi chumkawnorume chongnoachi kütral mew.” \s1 Jesus fawtisangey \r (Marku 1.9-11; Luka 3.21-22) \p \v 13 Fey Jesus tripapay ta Galilea ñi amuael ta Jordan lewfü püle, chew ñi mülemum ta Juan, fey kisu tañi fawtisayaetew. \v 14 Welu Juan pilafuy tañi fawtisayaetew, fey ka feypieyew: \p —Eymi may ta felefuy tami fawtisayafiel, fey ¿chumngelu am eymi küpaymi iñche mew? \p \v 15 Fey Jesus llowdungufi ta Juan: \p —Fey tüfa famngechi felepe. Doy kümey tayu femael kom tañi feypikünuelchi werkün dungu ta Ngünechen. \p Feymew wüla ta Juan eluwi ñi fawtisayafiel ta Jesus. \v 16 Fawtisangelu müten ta Jesus, tripapatuy ta ko mew. Feymew müten wengatripay reke ta kallfü wenu, fey Jesus pefi ñi nagpan ta Ngünechen ñi Lif Küme Püllü kiñe palluma reke, fey akuy kisu mew. \v 17 Ka allküngey ta kiñe dungun wenu mapu mew, feypilu: \q1 “Fey tüfa ta iñche ñi sakin Fotüm, ñi fentren manelnieel” pi ti dungun. \c 4 \s1 Ñi kintukaduamngen ta Jesus \r (Marku 1.12-13; Luka 4.1-13) \p \v 1 Feymew müten tati Lif Küme Püllü ñi pepiluwün mew, Jesus puwi ti uwe mapu mew, tañi kintukaduamaetew tati weküfü. \v 2 Fey meli mari antü ka meli mari pun ilay chem no rume, feymew wüla ngüñüy. \p \v 3 Fey tati weküfü fülkontufi ta Jesus ñi kintukaduamafiel, ka feypifi: \p —Rüf dungu mew Ngünechen ñi Fotümngelmi, werkünge tañi kofkewtuael ta tüfachi pu kura. \p \v 4 Welu Jesus ta llowdungueyew: \p —Tati Wirin Chillka ta feypiley: \q1 ‘Re kofke mew müten mongeluwkelay ta che, welu may mongeleay Ngünechen ñi dungu mew.’\f + \fr 4:4 \ft Deuteronomio 8.3.\f* \p \v 5 Feymew tati weküfü ka yefi ta Jesus tati fütra küme waria Jerusalen mew, fey pürampufi ta doy alü pürachi wechuñ ngillatuwe ruka mew. \v 6 Ka feypifi: \p —Rüf dungu mew Ngünechen tañi Fotümngelmi, ütrüfnagümuwnge tüfa mew, tati Wirin Chillka am feypilelu: \q1 ‘Ngünechen ta werküay tañi pu werken püllü tami llüwatunieaetew. \q2 Fey pürüm witrañpüramaeymew engün tañi kuwü mew, \q1 femngechi tami allfüpunoael ti pu kura mew.’\f + \fr 4:6 \ft Salmo 91.11-12.\f* \p \v 7 Fey Jesus llowdungueyew: \p —Ka femngechi feypiley tati Wirin Chillka: ‘Kintukaduamkefilnge tami Ñidol Ngünechen.’\f + \fr 4:7 \ft Deuteronomio 6.16.\f* \p \v 8 Fey ti weküfü ka puwülfi ta Jesus kiñe alü pürachi fütra wingkul mew. Pengelelpufi kom fütrake trokiñke mapu ka itrofill kümeke felen ñi nieel, \v 9 fey feypifi: \p —Püramyeeli ngillatun mew, iñche eluaeyu kom tami peel. \p \v 10 Fey Jesus ta llowdungueyew: \p —Kiñe püle tripange, weküfü. Tati Wirin Chillka feypiley: \q1 ‘Püramyeafimi ngillatun mew ka poyeafimi tami Ñidol Ngünechen müten.’\f + \fr 4:10 \ft Deuteronomio 6.13.\f* \p \v 11 Feymew ta weküfü elkünutufi ta Jesus, fey kiñeke werken püllü akuy tañi poyeafiel ta Jesus. \s1 Jesus llituy tañi küdaw Galilea mew \r (Marku 1.14-15; Luka 4.14-15) \p \v 12 Feymew Jesus allkülu ñi püresuntukungen ta Juan karsel mew, fey amuy ta Galilea mapu mew ñi puwael Nasaret waria mew. \v 13 Welu mülenaglay ta Nasaret mew, fey amuy ta Kapernaum waria mew tañi mülepuael, inaltu Galilea lafken, Sabulon ka Neftali tañi trokiñche ñi mapu mew. \v 14 Fey ta famngechi femi tañi mupiael tati pelon wentru Isaia ñi wirintukuelchi dungu: \q1 \v 15 “Sabulon ka Neftali tañi mapu, \q2 fül Jordan lewfü, ka lafken ad püle, \q2 Galilea mapu chew tañi mülemum tati pu judiu tuwünngenochi che. \q1 \v 16 Tati dumiñ mew reke mülechi pu che pefi kiñe fütra pelon. \q2 Tüfeychi pu che dumiñmalelu reke ñi wesake dungu mew \q2 alofmaeyew reke kiñe fütra küme dungu” pi.\f + \fr 4:16 \ft Isaia 9.1-2.\f* \p \v 17 Feychi mew Jesus eluwi tañi wewpiael fey ta famngechi: “Wiñorakiduammün tamün yafkan mew. Dew fülkülepay ta Ngünechen tañi longko ülmenngen” pi. \s1 Jesus dullifi ta meli challwafe ñi disipulungeael \r (Marku 1.16-20; Luka 5.1-11) \p \v 18 Fey kiñe antü Jesus miyawlu inaltu ti Galilea pingechi lafken püle, pefi ti epu peñiwen, Simon ürke, tati Pedro pingekelu, ka Andre. Mür challwafe ürke engu, fey petu ütrüftukurkey ñi challwawe pu lafken. \v 19 Fey Jesus feypifi ti epu wentru: \p —Inamuchi, tamu challwafengefel, welu tüfa kintuafimu ta che tamu küpalafiel iñche mew. \p \v 20 Feymew müten elkünuy engu ñi challwawe, fey inaeyew engu. \v 21 Ka pichi doy üyewpüle, Jesus pefi kangelu epu peñiwen: Santiaw ka Juan, Sefedew ñi epu fotüm, kiñentrür mülelu ñi chaw engün kiñe farku mew petu raletulu ñi challwawe. Fey Jesus mütrümfi ti epu wentru, \v 22 feymew ka müten kisu engu elkünuy tañi farku ka tañi chaw, fey inaeyew. \s1 Jesus kimeltufi ta fentren che \r (Luka 6.17-19) \p \v 23 Jesus miyawürkey kom püle Galilea trokiñ mapu mew ñi kimeltuyawael fill püle mülechi sinagoga\f + \fr 4:23 \fk sinagoga: \ft kake kiñeke lofche judiu tuwünngelu niekefuy ñi sinagoga pingechi ruka ñi trawüluam engün ka ñi kimeltungeam engün.\f* mew. Kimeltukey tati küme dungu ñi fülkülepan Ngünechen ñi longko ülmenngeael ka mongelyekefi tati pu kutrankülelu epe fill kutran mew. \v 24 Nütramyengey ta Jesus Siria trokiñ mapu mew, ka küpalelngeyey epe fill kutran ka fill wesake felen nielu, ka ti pu konweküfülelu, ka tati pu lalatukelu, ka tati pu lañmalelu ñi kuerpu. Fey Jesus kom mongeltufi ti pu kutran. \v 25 Fey inaeyew fentren che tuwlu ta Galilea mapu mew, ka Dekapolis trokiñ mapu\f + \fr 4:25 \fk Dekapolis trokiñ mapu: \ft kiñe fütra trokiñ mapu nielu mari pichike waria.\f* mew tuwlu, Jerusalen waria tuwlu, Judea trokiñ mapu tuwlu, ka fentren che tuwlu Jordan lewfü ñi tripawe antü püle mülechi trokiñ mapu. \c 5 \s1 Jesus kimeltuchey lelfün mew \p \v 1 Pefilu tati fentren che, Jesus pürapuy kiñe wingkul mew ka anükünuwpuy. Fey ñi pu disipulu fülkontupueyew, \v 2 fey Jesus llituy tañi kimeltuafiel, feypilen mew: \s1 Jesus kimeltufi ta che ñi nieael ayüwün \r (Luka 6.20-23) \q1 \v 3 “Ayüwün niey tati duamnielu ñi llowael Ngünechen ñi küme dungu, kisu engün ta koneltuley Ngünechen tañi ülmen mülewe mew. \q1 \v 4 Ayüwün niey tati pu weñangkülelu, Ngünechen am yafülaetew engün. \q1 \v 5 Ayüwün niey tati ñom piwkengelu, kisu engün am llowalu tati mapu Ngünechen tañi tukulpakünuletew. \q1 \v 6 Ayüwün niey tati ngüñülelu ka wüywülelu reke ñi femael Ngünechen tañi ayükeelchi dungu, kisu engün lloway itrokom ñi ayütunieel Ngünechen mew. \q1 \v 7 Ayüwün niey tati kutranduamyekefilu ta kakelu che, Ngünechen ta ka femngechi kutranduamyeaeyew ta kisu engün. \q1 \v 8 Ayüwün niey tati lif piwkengelu, kisu engün peafi ta Ngünechen. \q1 \v 9 Ayüwün niey tati ngülamtukefilu kom kakelu che ñi kümelkawkületuael, Ngünechen am ta ‘iñche ñi yall’ ñi piaetew. \q1 \v 10 Ayüwün niey tati kutrankawkelu ñi kayñetuyawülngen mew ñi femkeel mew Ngünechen ñi werkünieelchi dungu, Ngünechen tañi ülmen mülewe mew ta koneltuley. \q1 \v 11 Ayüwküleaymün ta eymün, iñche ñi duam fillpikaelmünmew ta pu che ka kutrankangelmün, ka üyawtungelmün epe fill koyla dungu mew. \q1 \v 12 Ayüwküleaymün, lliduamküleaymün, eymün am llowalu kiñe fütra fürenen ta wenu mapu, ka femngechi ta kayñetuyawülngekefuy tati pu pelon wentru\f + \fr 5:12 \fk pelon wentru: \ft Ngünechen ñi pu werken wewpilelkefilu tati pu israelche Ngünechen ñi werken dungu.\f* tati wüne mülekelu ta eymün mew. \s1 Tati chadi ka pelon ta mapu mew \r (Marku 9.50; Luka 14.34-35) \p \v 13 “Eymün ta chadi reke feleymün tüfachi mapu mew. Welu tati chadi kotrüwetunole, ¿chumngechi chey ta ka wiñome kotrütuafuy? Kümewekelay, fey ütrüfentukünungekey ta rüpü mew, fey tati pu che pünokakeeyew. \p \v 14 “Eymün ta küde reke feleymün ta tüfachi mapu mew. Kiñe waria mülelu wingkul mew ñi nien mew küde kom pengekey, \v 15 üyümngekelay ta kiñe pelontuwe tañi takukünungeael ta kiñe kakon mew, fey ta renukünungekey may tañi pelontunieafiel kom tati mülelu ruka mew. \v 16 Ka femngechi, eymün tamün pelon feley ñi alofael ta kom che mew, feymew pefile engün eymün tamün femken kümeke dungu, püramyeafi engün ta wenu mapu mülechi Ngünechen. \s1 Jesus kimeltuy tati ley dungu \p \v 17 “Iñche ñi küpan mew apümafilu tati ley dungu ka tati pu pelon wentru tañi kimeltuelchi dungu trokiwkülekilmün. Küpalan tañi apümafiel, welu may iñche küpan tañi doy küme mupiael kisu engün tañi piel. \v 18 Rüf dungu ta feypiwayiñ petu tañi mülen ta wenu mapu ka tüfachi nag mapu, entuñmangelayay tati ley dungu kiñe puntu ka kiñe letra no rume,\f + \fr 5:18 \fk kiñe puntu ka kiñe letra no rume: \ft tüfachi dungu legtunielu doy pichi letra newe falinolu reke felelu ti ley dungu mew.\f* kom mupile wüla Ngünechen ñi adkünuelchi dungu. \v 19 Feymew, tati müngeltunolu kiñeke tati werkün dungu ñi nieel tati ley dungu, tunte pichin dungungeay rume, ka kimeltunofile rume tati pu che ñi müngeltuael engün, Ngünechen tañi ülmen mülewe mew doy illamtuniengeay. Welu tati müngeltulu ka kimeltufilu ta kangelu ñi müngeltuael kay, fey ta rume sakin chengeay ta wenu mapu, Ngünechen tañi ülmen mülewe mew. \v 20 Fey ayülen tamün kimael tüfachi dungu: doy küme dungu femnolmün tati pu kimeltukelu tati ley dungu ka tati pu farisew mew, chumkawnorume konpulayaymün Ngünechen tañi ülmen mülewe mew. \s1 Jesus kimeltuy ñi chumngen ta lladkün \p \v 21 “Eymün ta allkükeymün tamün kuyfike laku em tañi feypingeel engün: ‘Langümchekilnge. Tati langümchelu fey ta kondenangeay.’\f + \fr 5:21 \ft Exodo 20.13; Deuteronomio 5.17.\f* \v 22 Welu iñche ta feypiwayiñ iney rume wesa lladkütule tañi chafche, fey ta ka femngechi kondenangeay. Tati wesa pifilu tañi chafche, ramtukadungungeay tañi femel mew. Ka tati fillpikafilu tañi chafche, fey dew adküley reke tañi amuael ta kütral mapu mew. \p \v 23 “Feymew ka femngechi yealmi tami mañumtun ta ngillatuwe mew, fey tukulpalmi tami yafkawkülen tami peñi eymu, \v 24 elkünunge tami mañumtun tati ngillatuwe mew, fey wüne amunge tami kümelkawtuael tami peñi eymu. Fey wüla amuaymi ti ngillatuwe mew tami chalintukuael tami mañumtun. \p \v 25 “Iney rume ta wingkañmaelmew ka mütrümfalelmew tami trafdunguaetew, fey petu tami puwnon ti kues mew, küme dungufinge tamu kümelkawtuael. Fey femngechi tami wültukungepunoael tati kues mew, fey tati kues am ta ka femngechi wültukuaetew eymi tati pu soltaw mew, fey püresuntukukünungeaymi ta karsel mew. \v 26 Rüf dungu ta feypiaeyu tripalayaymi ta tüfey mew kom küme kullilmi wüla tami femel mew. \s1 Jesus kimeltuy tati ñiwaldomon ñi kümenon \p \v 27 “Eymün ta allkükeymün ñi feypingen ta kuyfi mew: ‘Ñiwaldomokilnge.’\f + \fr 5:27 \ft Exodo 20.14; Deuteronomio 5.18.\f* \v 28 Welu iñche ta feypiwayiñ iney rume lif piwke mew adkintunofile ta kiñe domo, dew ñiway tati domo engu kisu tañi piwke mew. \p \v 29 “Femngechi llemay, tami man nge ñi duam yafkakelmi, nentufinge, fey famentufinge ta eymi mew. Doy kümey ta pichin müten tami kuerpu ñi ñamael, fey kom tami kuerpu tañi ütrüftukungenoael ta kütral mapu mew. \v 30 Tami man kuwü ñi duam yafkakelmi, katrünentufinge, fey famentufinge ta eymi mew. Doy kümey ta pichin müten tami kuerpu ñi ñamael, fey kom tami kuerpu ñi ütrüftukungenoael ta kütral mapu mew. \s1 Jesus kimeltuy tati wüdakuren ñi kümenon \r (Matew 19.9; Marku 10.11-12; Luka 16.18) \p \v 31 “Ka feypingey ta kuyfi mew: ‘Iney rume ta wüdafile tañi kure, feley tañi eluafiel kiñe wirin dungu tañi wüdafiel mew tañi kure.’\f + \fr 5:31 \ft Deuteronomio 24.1.\f* \v 32 Welu iñche ta feypiwayiñ kiñe wentru wüdale tañi kure, welu ti domo ñiwanole kangelu wentru mew, wültukumekefi tañi ñiwayael ta kangelu wentru engu. Fey kangelu wentru kureyefile tati wüdakünuelchi domo, fey ta ñiwaldomofengeay. \s1 Jesus kimeltuy ñi kümenon ti kuyalltun dungu \p \v 33 “Ka femngechi allkükeymün eymün tañi feypingeken tamün fütake laku em: ‘Femkünukilmün tamün mupiael tamün chalintukulelfiel ta Ñidol kuyalltun mew.’\f + \fr 5:33 \ft Levitiko 19.12; Numero 30.2.\f* \v 34 Iñche ta feypiwayiñ tamün kuyalltunoael ta chem dungu mew no rume. Kuyalltun mew tukukefilmün ta wenu mapu, Ngünechen am nielu ñi longko ülmen mülewe ta wenu mapu mew. \v 35 Ka femngechi üytukefilmün kuyalltun mew tüfachi mapu, Ngünechen am tañi namun reke pünolelu ta tüfa mew. Ka femngechi üytukefilmün kuyalltun mew Jerusalen waria no rume, Ngünechen ñi dullielchi waria tatey. \v 36 Ka üytukefilmün kuyalltun mew tamün longko no rume, ligkünulayafuymün rume kam kurükünulayafuy rume kiñe tamün kal longko. \v 37 Fey ta famngechi ‘may’ pilmün, femngechi felepe. ‘Felelay’ pilmün, felekilpe, fey tati doyelchi amulkünulu tañi dungu, fey ta kümelay. \s1 Jesus kimeltuy ñi kümenon ñi wiñolngetuael wesa dungu \r (Luka 6.29-30) \p \v 38 “Eymün allkükeymün ñi feypingekefel ta kuyfi mew: ‘Kiñe che entuñmangele kiñe nge feley ñi entuñmangeael ñi nge kay ti entungechelu, ka kiñe che entuñmangele kiñe ayewe foro ka femngechi feley ñi entuñmangeael ñi ayewe foro.’\f + \fr 5:38 \ft Exodo 21.24; Levitiko 24.20; Deuteronomio 19.21.\f* \v 39 Welu iñche ta feypiwayiñ: kewalayafimi tami wesake femkeetew. Tami femafel, iney rume wülelelmew tami ange mew, ka adkünulfinge kangelu ad püle tami ange. \v 40 Iney rume müntuñmaelmew tami kamisa, ka eluwnge tami yeñmaetew tami chaketa. \v 41 Ka femngechi kiñe kilometro ka rangiñ ‘yelelen tüfachi fane chemkün’ pielmew, eymi küla kilometro meñku yelelafimi. \v 42 Iney rume ngillatuelmew chem rume, elufinge ka wiñonentukefilnge tami aretuetew chem rume. \s1 Ñi piwkeyengeael tati pu kayñe \r (Luka 6.27-28, 32-36) \p \v 43 “Ka femngechi allkükeymün tañi feypingeken ta kuyfi mew: ‘Piwkeyeafimi tami weni ka üdeafimi tami kayñe.’\f + \fr 5:43 \ft Levitiko 19.18.\f* \v 44 Welu iñche ta feypiwayiñ: piwkeyefimün tamün pu kayñe ka ngillatuñmayafimün tamün malisiakeetew. Füreneafimün tamün üdekeetew ka ngillatuñmayafimün tamün pu kayñetukeetew ka tamün kutrankakeetew.\f + \fr 5:44 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “ka ngillatuñmayafimün tamün pu kayñetukeetew ka tamün kutrankakeetew.”\f* \v 45 Femngechi ta eymün tamün wenu mapu mülechi Chaw tañi yall pingeaymün, kisu am wülkelu ñi antü kom tati kümeke dungu femkelu mew ka tati wesake dungu femkelu mew, ka wülkey tañi mawün ti pu nor piwkengelu mew ka ti wesake piwkengelu mew. \v 46 Eymün ta piwkeyefilmün tamün piwkeyekeetew müten, ¿chem küme femün am tüfey? Tati kofrakelu impuestu Romangealu\f + \fr 5:46 \fk Tati kofrakelu impuestu Romangealu: \ft fey tüfa tati pu judiuche küdawelkefilu tati pu romache tañi kofrayael ta impuestu, feymew kakelu ti pu judiu rume üdekefeyew ellka ngünenmanielu ti pu trokiñ judiu trokingekefuy.\f* kütu ta famngechi femkey. \v 47 Ka chalifilmün tamün pu weni müten, ¿chem küme femün am tüfey? Tati pu che feyentukenolu Ngünechen mew kütu ka femngechi femkey. \v 48 Feymew feley tamün nor piwkengeael, chumngechi nor piwkengey tamün Chaw Ngünechen wenu mapu mülelu. \c 6 \s1 Jesus kimeltufi ti pu che ñi femael kümeke dungu \p \v 1 “Femkilmün kümeke dungu re tamün peaetew ti kakelu pu che. Femngechi femülmün, tamün Chaw ta mülelu wenu mapu chem mew rume fürenelayaeymünmew. \p \v 2 “Feymew, kellufilmi tati duamtunielu tañi elungeael, kom che mew kimngekilpe tami elufiel, chumngechi femkey tati küme piwkefaluwkechi pu che sinagoga mew ka rüpü mew. Dungulkey engün kullkull femngechi tati pu che ñi küme tukulpayaetew ta kisu engün. Femngechi femle engün, dew llowi engün tañi kullitu. \v 3 Eymi kellufilmi tati pu pofrengelu, kimlayay tami femün tami doy küme weni no rume. \v 4 Nütramyekilnge tami wülelchi chemkün, fey tami Chaw peelmew tami wülün fey ñi kimnon iney no rume rume füreneaeymew femngechi ta kom che ñi kimael.\f + \fr 6:4 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “femngechi ta kom che ñi kimael”.\f* \s1 Jesus kimeltuy chumngechi taiñ ngillatuael \r (Luka 11.2-4) \p \v 5 “Eymün ta ngillatulmün, femkelayaymün tati pu che reke re ngünen mew küme piwkefaluwkelu. Kisu engün ta ayükey ñi ngillatuael tati sinagoga mew ka tati pülasa mew femngechi kom che tañi peaetew. Rüf dungu feypiwayiñ femngechi ta kisu engün dew llowi tañi kullitu. \v 6 Welu eymi, ngillatualmi, konnge tami katrüntuku ruka mew, rakümnge tami wülngiñ, fey kisu ngillatunge tami wenu mapu mülechi Chaw mew. Fey tami Chaw tami pekenoel, ellkan mew pekelu tami chumün, eluaeymew tami duamtuel femngechi ta kom che ñi kimael.\f + \fr 6:6 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “femngechi ta kom che ñi kimael”.\f* \p \v 7 “Fey ngillatulmün ka wiñome feypikefilmün tamün dew ngillatuelchi dungu, chumngechi femkey tati pu feyentukenolu Ngünechen mew. Ngillatukawle doy allküñmayaetew Ngünechen trokiwkey engün. \v 8 Fey engün reke femkelayaymün. Tamün wenu mapu Chaw dew kimniey chem tamün duamtunien, petu tamün ngillatunofiel rume. \v 9 Fey eymün ta famngechi ngillatukeaymün: \q1 ‘Taiñ Chaw Ngünechen wenu mapu mülelu, yamniengepe tami üy. \q1 \v 10 Itrokom che kimpe tami longko ülmenkülen kisu engün mew. \q2 Chumngechi müngeltuniengeymi wenu mapu, \q2 ka femngechi müngeltun mülepe tüfachi mapu mew. \q1 \v 11 Eluniemuiñ taiñ duamtuelchi kofke kake kiñeke antüngealu. \q1 \v 12 Wiñoduamamuiñ taiñ femkeelchi wesake dungu, \q2 chumngechi ta iñchiñ wiñoduamatukefiyiñ taiñ femkeetew ti wesake dungu. \q1 \v 13 Kintukaduamngeliyiñ, elumukeliyiñ taiñ femael wesake dungu ka montulniemuiñ kom wesake dungu mew. \q2 Eymi ta longko ülmen wenu mapu mew ka nieymi pepiluwün \q2 ka fütra küme felen ka rumel feleay amuleachi tripantu mew. Felepe may.’\f + \fr 6:13 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “Eymi ta longko ülmen wenu mapu mew, ka nieymi pepiluwün, ka fütra küme felen, ka rumel feleay amuleachi tripantu mew. Felepe may.”\f* \p \v 14 “Eymün ta wiñoduamatufilmün ta kakelu tamün wesake femkeetew, tamün Chaw ta wenu mapu mülelu ka femngechi wiñoduamatuaeymünmew ta eymün. \v 15 Welu wiñoduamanofilmün ta kakelu che, ka femngechi wiñoduamalayaeymünmew tamün Chaw eymün tamün yafkan mew. \s1 Jesus kimeltuy chumngechi ñi ayunayael ta che \p \v 16 “Eymün ta ayunalmün,\f + \fr 6:16 \fk Eymün ta ayunalmün: \ft tati wimtulelu ñi ayunayael, fey tati eluwnolu ñi iyael tañi mupitunieael ñi inanieelchi wimtun dungu. Tüfachi wimtun kuyfike pu judiu ñi wimtun ürke.\f* weñangkülelu reke felekelayay tamün ange, tati küme piwkekawünngechi pu che reke. Weñangkülelu reke felekey engün ‘petu ayunarkey’ tañi piaetew tati pu che. Iñche ta feypiwayiñ fey tüfey tañi femün mew engün, dew llowi tañi kullitu. \v 17 Eymi ta ayunayalmi, küllumtunge ka küme eluwnge \v 18 tañi kimfalnoael tami ayunalen. Fey tami wenu mapu Chaw müten ta kimay eymi tami ayunalen, fey kisu füreneaeymew femngechi ta kom che ñi kimael.\f + \fr 6:18 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “femngechi ta kom che ñi kimael”.\f* \s1 Wenu mapu küme felen \r (Luka 12.33-34) \p \v 19 “Trapümkakilmün fentren küme felen ta tüfachi mapu mew, tati wesake üñfew tañi filladtukeel ka tañi wesañmawelkeel tati chemkün, ka tati pu weñefe ñi filladtukeel ñi weñeael. \v 20 Welu may müngeltufimün ta Ngünechen femngechi tamün nieael küme felen ta wenu mapu mew, tüfey mew tati wesake üñfew filladtukelay ka ti chemkün rume wesañmawkelay ka ti pu weñefe rume konpukelay ñi weñeael. \v 21 Fey chew müley tami küme felen, feymew puwküleay tami rakiduam. \s1 Tati kuerpu ñi pelontuwe \r (Luka 11.34-36) \p \v 22 “Tami nge kiñe pelontuwe reke feley tami kuerpu mew, fey puwkülele kintun kiñe küme rakiduam mew, kom tami kuerpu mew müleay reke ta pelon. \v 23 Welu femngechi femnole, kom tami kuerpu dumiñmaleay reke. Fey tami rakiduam dumiñmalele reke, ¡doy wesalkaley tati dumiñ mew! \s1 Ngünechen ka ti fentren chemkün \r (Luka 16.13) \p \v 24 “Iney rume ta poyelayafuy epu ülmen wentru tañi mür küdawelafiel. Kiñe müleafuy ñi illamafiel, fey kangelu ñi poyeafiel. Küme puwtunieafi kiñe, fey illamtuafi kangelu. Fey ta famngechi pepi poyengelayafuy ta Ngünechen ka fentren chemkün. \s1 Ngünechen elukefi ñi duamtunieel ñi pu yall \r (Luka 12.22-34) \p \v 25 “Feymew ta, iñche feypiwayiñ: fill rakiduamkülekilmün chem tamün iyael ka tamün pütokoael femngechi tamün mongeluwküleael, takuwün mew no rume tamün tukuael. Mongen doy faliy ta iyael mew, ka femngechi ta kuerpu doy faliy takuwün mew. \v 26 Ngüneduamfimün tati pu üñüm: ngankelay engün ka kosechakelayngün rume, ka nielay engün kakon rume ñi elkünuael ñi fün ketran, welu eymün tamün Chaw Ngünechen mülelu ta wenu mapu elukeeyew ta iyael. ¡Fey eymün ta doy faliymün tati pu üñüm mew! \v 27 ¿Iney rume fill rakiduamkülele, doy alüntupeafuy may ñi mongen kiñe ora rewall?\f + \fr 6:27 \ft Ka müleafuy kangelu rulpadungun: ¿Iney rume fill rakiduamkülele, ka pichin tremümpeafuy may ñi kuerpu kiñe rangiñ metro rewall?\f* \p \v 28 “¿Chumngelu anta fente rakiduamkeymün chumngechi tamün peael ta takuwün? Ngüneduamfimün chumngechi ñi tremken tati lelfün mew mülechi rayen: küdawkelay ka füwkelay engün rume. \v 29 Welu feypiwayiñ tati longko ülmen Salomon\f + \fr 6:29 \ft Salomon rume küme üytun wentru tati pu judiu mew kisu am doy fütra riku longko ülmenngelu ka rume kümeke chemkün niefuy kakelu che ñi pepi femnoel.\f* rume, kom tañi nieelchi kümeke takuwün mew, tüfachi pu rayen mew trürlafi. \v 30 Ngünechen elukefi ñi tremküleael ti pu rayen. Kiñe mufü antü müten mülekey, welu müchay müten lüpümtukeeyew ta kütral. Fey Ngünechen femngechi femfile tati pu rayen, doyelchi may eluaeymünmew tamün tukutuwael eymün, ti pu che newe mupiltulenolu. \p \v 31 “Fey fill rakiduamkülekilmün, ramtukawün mew: ‘¿Chem am iyaiñ?’ kam ‘¿Chem am pütokoaiñ?’ \v 32 Kom tüfachi dungu ta rakiduamelkeeyew tati pu feyentulenolu ta Ngünechen mew, welu eymün ta nieymün kiñe wenu mapu Chaw kimnielu kom tamün duamtunieel. \v 33 Doyümnieafimün Ngünechen tañi longko ülmenngen ka tañi nor dungu ñi nien, fey kom tamün duamtunieel ka femngechi llowaymün. \v 34 Feymew fill rakiduamkülekilmün tamün chumael ta wüle, fey wüle wüla kimaymün tamün chem chumael. Kake antü ta kisuke nieyey fentren welulkawünngechi dungu. \c 7 \s1 Ñi dunguyengenoael ta kakelu che \r (Luka 6.37-38, 41-42) \p \v 1 “Entuüñfilkefilmün ta kakelu pu che, fey Ngünechen küme trokituaeymünmew. \v 2 Ngünechen ta ramtukadunguaeymünmew ta eymün chumngechi tamün dunguyekefiel ta kakelu che. Ka feychi mediwe mew eymün tamün medikemum, Ngünechen ta medileltuaeymünmew ta eymün. \p \v 3 “¿Chumngelu anta adkintuñmakefimi ñi pichi yafkan ñi nieel ta kangelu che kiñe pichi itrom pinu reke felelu ñi nge mew, fey tami ngüneduamnofiel ti fütra yafkan tami nieel ta eymi kiñe fütra trolüf mamüll reke felelu tami nge mew? \v 4 Fey eymi nielmi kiñe fütra trolüf mamüll kisu tami nge mew, ¿chumngelu anta feypiafimi tami peñi: ‘Entulelaeyu tami itrom pinu tami nieel tami nge mew’? \v 5 ¡Küme piwkefaluwkelu! Wünelu mew wiñorakiduamtunge tami fütra yafkan mew, fey wüla ngülamafimi ta kangelu che ñi pichi yafkan mew. \p \v 6 “Nütramelkefilmün ti küme dungu tati üdekefilu ti küme dungu lladkülechi trewa reke felelu engün am, fey lefkontuafeymünmew ka ünatuafeymünmew, ka podkülechi sañwe reke feleyngün,\f + \fr 7:6 \ft Tati pu sañwe ti pu trewa kütu ünunngechi kulliñfel tati pu judiu mew, feymew rume illamtukefuy.\f* fey falintulayafuy engün ti küme dungu. \s1 Ngillatun, kintun ka mütrümün ta wülngiñ mew \r (Luka 11.9-13) \p \v 7 “Ngillatulemün, fey Ngünechen eluaeymünmew. Kintuaymün, fey peaymün. Mütrümaymün ta wülngiñ mew, fey nülalngeaymün. \v 8 Tati ngillatulelu am, llowkey. Tati kintulu, pekey. Ka tati mütrümlu wülngiñ mew, fey ta nülalngekey. \p \v 9 “¿Kiñeke ta eymün elupeafuymün may tamün fotüm kiñe kura, ‘eluen kofke’ pielmünmew? \v 10 ¿Ka elupeafuymün may kiñe filu ‘eluen challwa’ pielmünmew? \v 11 Fey eymün, tamün wesake piwkengefel rume, elukefimün kümeke chemkün tamün pu yall, ¡doyelchi femay tamün Chaw wenu mapu mülelu, fey eluaeymünmew re kümeke chemkün iney rume ‘eluen’ pieleyew ñi duamtuel! \v 12 Ka femngechi ta femaymün ta eymün ta kakelu pu che mew chumngechi ta ayükeymün tamün küme trokituaetew kakelu pu che. Fey tüfa famngechi mupikey kom ñi werküel tati ley dungu ka tañi wirintukuel tati pu pelon wentru. \s1 Tati pichi rupachi wülngiñ \r (Luka 13.24) \p \v 13 “Konpuaymün tati pichi rupachi wülngiñ mew. Alü rupay ka rume feyünngey tati wülngiñ ka tati rüpü yeniefilu ta che welulkawün mew, fey rume fentren che amuley feychi rüpü mew. \v 14 Welu tati wülngiñ ka ti rüpü yeniefilu ta che rumel mongen mew, pichi rupay ka müna küdawngey ñi inangeael, fey rume pichin che konpukey tüfachi wülngiñ mew. \s1 Tati anümka kimngekey tañi fün mew \r (Luka 6.43-44) \p \v 15 “Kuñiwtuwmün tati pu koyla ngünen kimeltufe mew, fey Ngünechen ñi dungu dungufaluwkey engün. Ufisa reke akukey ta eymün mew, welu tañi piwke mew lladkülechi trapial reke feley engün. \v 16 Eymün ta ngüneduamafimün tañi femkeel mew engün, sarsa mew ta entungekelay ta ofad, ka igo entungekelay ta troltro mew. \v 17 Femngechi, kom kümeke anümka wülkey kümeke fün, welu tati wesake anümka wesake fün wülkey. \v 18 Tati küme anümka wül-layafuy ta wesake fün, ka ti wesa anümka no rume wül-layafuy kümeke fün. \v 19 Kom anümka wülkenolu kümeke fün, katrüngekey ka kütraltungekey. \v 20 Feymew tüfachi koyla ngünen kimeltufe kimngeay tañi femkeelchi dungu mew. \s1 Kom che ta konpulayay Ngünechen tañi ülmen mülewe mew \r (Luka 13.25-27) \p \v 21 “Kom tañi feypikeetew: ‘Ñidol, Ñidol’, konpulayay engün ta Ngünechen tañi ülmen mülewe mew. Tati femkelu may iñche ñi Chaw wenu mapu mülelu ñi ayükeelchi dungu, konpuay tüfey mew. \v 22 Feychi antü ta fentren che feypiaenew: ‘Ñidol, Ñidol’, iñchiñ ta dungukeiñ eymi tami üy mew. Eymi tami üy mew wemünentukeiñ weküfü, ka eymi tami üy mew femiyiñ afmanngechi dungu. \v 23 Welu feymew iñche llowdunguafiñ: ‘Chumkawnorume kimuwkelayiñ. ¡Kiñe püle tripamün iñche mew, wesake dungu femkelu!’ \s1 Tati epu adkünu dungu \r (Luka 6.47-49) \p \v 24 “Feymew tati pu che allküñmapeetew ñi dungu ka femlu iñche tañi piel, fey tüfachi kim wentru reke femngey tati dewmalu tañi ruka chapüntu kura mew. \v 25 Eluwi ñi mawael, fey mangiy ta lewfü ka rupay fütra kürüf, welu nengümlay rume tati ruka, chapüntu kura mew am anümkülelu. \v 26 Welu tañi allküñmapeetew ñi dungu, fey femnolu iñche tañi piel, fey ta kiñe wedwed wentru reke feley tati dewmalu tañi ruka wente kuyüm. \v 27 Eluwi ñi mawael, fey mangiy ta lewfü. Fütra kürüfmay ti ruka, fey tranarupay. ¡Rume wesa dungu mew rupay!” \p \v 28-29 Feymew Jesus rupan dungulu, ti pu che rume afmatulewey, Jesus am kimeltunolu chumngechi kimeltukey tati pu wentru kimeltukelu tati ley dungu. Kisu ta kimeltuy fentren pepiluwün mew. \c 8 \s1 Jesus tremolfi kiñe tati lepra kutran nielu \r (Marku 1.40-45; Luka 5.12-16) \p \v 1 Fey Jesus nagpatulu tati wingkul mew, rume fentren che inaeyew. \v 2 Feymew fülkontueyew kiñe kutrankülechi wentru nielu lepra kutran,\f + \fr 8:2 \fk lepra kutran: \ft ta kuyfi mew chem rume wesa kutran trawa mew.\f* fey lukunagpay kisu ñi fül mew ka feypieyew: \p —Ñidol, pifulmi, tremoltuafen tañi kutran mew. \p \v 3 Fey Jesus nüfi ti kutran ñi kuwü mew, fey feypifi: \p —Feley. ¡Tremotunge! \p Pichin mew müten, tati niekelu lepra kutran tremolewetuy ñi kutran mew. \v 4 Feymew Jesus feypikünufi ti wentru: \p —Feypiaeyu, iney no rume feypilayafimi tüfachi dungu. Amunge, pewfaluwmenge tati saserdote mew müten, ka yenge ta ofrenda Moyse tañi feypikünuel ñi femael ta che, femngechi tañi kimael kom che tami dew tremolewetun tati kutran mew. \s1 Jesus tremolfi kiñe Roma tuwchi kapitan ñi kona \r (Luka 7.1-10; Juan 4.43-54) \p \v 5 Jesus ta konpulu Kapernaum waria mew, kiñe Roma tuwchi kapitan\f + \fr 8:5 \fk Roma tuwchi kapitan: \ft longkolechi soltaw kiñe pataka soltaw mew. Kisu ngüneniekefuy ti kuartel ti trokiñ mapu chew ñi mülen tati trokiñ soltaw Roma tuwlu.\f* fülkontueyew tañi “füreneen” ñi piaetew. \v 6 Fey feypieyew: \p —Ñidol, iñche ñi kona müley ruka mew, rume kutranküley, pepi nengümlay rume. \p \v 7 Fey Jesus llowdungufi ti kapitan: \p —Amuan tañi tremolafiel. \p \v 8 Fey tati kapitan llowdunguy: \p —Ñidol, Ñidol, küpakilnge. Rume yamnieeyu tami konpuael iñche ñi ruka mew. Iñche ta Roma tuwünche. Fey eymi werkülmi müten, iñche tañi kona tremoltuay. \v 9 Iñche ta ka femngechi müley tañi werkünieetew, ka iñche ta nien soltaw tañi werkükeel. Feypifiyüm kiñeke soltaw ñi amuael, amukey. Fey feypifiyüm kangelu ñi küpayael, küpakey. Ka werküfiyüm tañi kona tañi chem chumael rume, fey femkey. \p \v 10 Jesus allkülu tüfachi dungu afmatulewey, fey feypifi ti pu che ñi inanieetew: \p —Rüf dungu feypiwayiñ iney no rume ngelay israelche mew fente feyentulelu tüfachi wentru reke. \v 11 Feypiwayiñ fentren che ñi küpayael tripawe antü püle ka konwe antü püle, ka anüay ñi iyael Abraam, Isaak ka Jakob engün Ngünechen tañi ülmen mülewe mew, \v 12 welu tati pu che mülefalfel tati ülmen mülewe mew, wemünentungeay wekuntu tati fütra dumiñ mew, chew tañi ngümayam ka kütrüram engün tañi foro. \p \v 13 Feymew müten Jesus feypifi tati kapitan: \p —Amutunge tami ruka mew. Felepe kom chumngechi tami feyentun. \p Feychi lelen mew müten tañi kona tremolewetuy. \s1 Jesus tremolyey fentren pu kutran \r (Marku 1.29-34; Luka 4.38-41) \p \v 14 Jesus amuy Pedro ñi ruka mew, feymew pepufi Pedro tañi llalla ngütantuluwkülelu, aling kutrankülelu am. \v 15 Jesus nüñmapufi tañi kuwü ti kuse, fey ti kuse mongetuy. Feymew Pedro tañi llalla witratuy, fey eluwi ñi poyeafiel ta Jesus. \p \v 16 Fey punlu, yelelngey ta Jesus fentren che kontunieetew weküfü, fey kisu ñi dungun mew müten werküfi ñi tripayael tati pu weküfü. Ka femngechi tremolyefi kakelu pu kutran. \v 17 Fey tüfa famngechi femi ñi mupiael tañi kimelkünuel tati pelon wentru Isaia, feychi feypilu: \q1 “Kisu kutrantupiwkey iñchiñ tati pu kutrankawkülelu mew, \q2 fey tremoltueiñmew taiñ kutran mew.”\f + \fr 8:17 \ft Isaia 53.4.\f* \s1 Tati pu che ayülu ñi inayafiel ta Jesus \r (Luka 9.57-62) \p \v 18 Jesus pefilu ti pu che tañi walloñmanieetew, werküy tañi nolngeael ta nome pichi lafken. \v 19 Feymew fülkontueyew kiñe kimeltukelu Moyse tañi ley dungu, fey feypieyew: \p —Kimeltufe, ayülen tami inayafiel chew püle rume amulmi. \p \v 20 Fey Jesus llowdungufi ti wentru: \p —Tati pu ngürü niey engün ta lolo ka tati pu üñüm niey engün ñi dañe, welu tati Wentrukünuwpalu\f + \fr 8:20 \ft tati “Wentrukünuwpalu” kam “Wentru ñi Fotüm” Jesus tañi femngechi üytuwkefel.\f* nielay chew tañi küme kansatuam. \p \v 21 Fey kiñe tati allkütuyawülkefilu, feypirkeeyew ta Jesus: \p —Ñidol, wüne üngüman ñi layael ñi fütakeche, fey wüla inayaeyu. \p \v 22 Feymew Jesus llowdungufi ti wentru: \p —Eymi inaen, fey elkünufinge tati pu che la reke felelu ñi rüngalafiel tati pu la. \s1 Jesus tüngümnagümfi tati kürüf ka ti rew lafken \r (Marku 4.35-41; Luka 8.22-25) \p \v 23 Jesus konpuy kiñe farku mew, fey ñi pu disipulu kompañeyew. \v 24 Feymew ti lafken mew triparumey kiñe fütra kürüf, fey rume newentu ingafpüramekey ti rew tati farku mew, welu Jesus umawturkey. \v 25 Feymew tañi pu disipulu amuy ñi trepelmeaetew, fey feypimengey: \p —¡Ñidol, montulmuiñ! ¡Petu llañnagiyiñ! \p \v 26 Fey kisu llowdunguy: \p —¿Chumngelu anta fente llükaymün? ¡Müna pichin mupiltun nieymün ta eymün! \p Feymew feypikünulu, witrapüray, fey werküfi tati kürüf ka ti rew lafken ñi tüngnagael. Feymew ti kürüf ka ti rew lafken tüngkülewetuy. \v 27 Fey kisu engün, afmatulen welukonkechi ramtuwi engün: “¿Iney ürke am tüfachi wentru, kürüf ka ti rew lafken kütu ta müngeltueyew?” \s1 Gadara wentru kontunieetew fentren weküfü \r (Marku 5.1-20; Luka 8.26-39) \p \v 28 Feymew Jesus puwlu nometu pichi lafken, Gadara mapu mew, epu wentru konweküfülelu tripay engu eltun mew, fey fülkontupueyew ta kisu engu. Rume kuñiwünngerkefuy engu, fey iney rume rupakerkelay fülpüle chew ñi mülemum ta kisu engu. \v 29 Fey eluwi engu ñi wirarün: \p —¡Kontumupakeliyiñ, Ngünechen ñi Fotüm! ¿Küpaymi anta faw tami kutrankamuafiel petu tañi puwnon tati medin antü? ―pi engu. \p \v 30 Fülpüle tüfey mew mülerkey fentren sañwe ütayawlu, \v 31 fey llellipueyew ti pu weküfü: \p —Wemünentumuliyiñ, elumuiñ taiñ konpuael tüfeychi pu sañwe mew. \p \v 32 Fey Jesus feypifi ti pu weküfü: \p —Amumün. \p Fey tati pu weküfü tripatuy tati epu wentru mew, fey konpuy engün tati pu sañwe mew. Fey pichin mew kom tati pu sañwe tuwi ñi lefmawün, fey lefkonpuy engün ti pichi lafken mew. Fey tüfey mew kom ürfipuy engün. \p \v 33 Tati pu kuydakefilu tati pu sañwe, tripay engün ñi lefmawün, fey puwlu waria mew nütramkapuy engün femngechi dungu ñi rupan, ka ñi küme feletun tati konweküfülekechi epu wentru. \v 34 Feymew kom ti pu che mülelu ti waria mew tripapay engün, fey akuy chew ñi mülemum ta Jesus. Fey pefilu engün, llellipufi ñi tripatuael feychi lof mapu mew. \c 9 \s1 Jesus tremoltuy kiñe wentru lañmalelu ñi kuerpu \r (Marku 2.1-12; Luka 5.17-26) \p \v 1 Dew rupalu tüfachi dungu, Jesus konpuy kiñe farku mew. Notuy nome ti pichi lafken mew, fey puwtuy kisu tañi waria mew, Kapernaum pingelu. \v 2 Feyti mew yelelngey kiñe kutran lañmalelu ñi kuerpu, kudulelu kiñe pichi ngütantu mew. Feymew Jesus ngüneduamfilu tati pu che ñi rume feyentulen engün, feypifi tati kutran: \p —Yafüluwnge, weni. Dew wiñoduamangetuymi tami yafkan mew ―pifi ti wentru. \p \v 3 Fey kiñeke wentru kimeltukelu ta Moyse ñi ley dungu, allkülu tüfachi dungu, rakiduami engün: “Fey tüfa tañi feypielchi dungu mew notukafi ta Ngünechen.” \v 4 Jesus am kimnielu tañi femngechi rakiduamkülen engün, fey ramtufi ti pu wentru: \p —¿Chumngelu anta fente wesa rakiduamküleymün ta eymün? \v 5 ¿Chem pin anta doy küdawngelay? ¿Tañi wiñoduamangetuael che yafkan mew, kam ñi tremolngetuael kiñe kutran? \v 6 Feymew tamün kimael tati Wentrukünuwpalu ñi nien ta pepiluwün tüfachi mapu mew ñi wiñoduamatuafiel ta che ñi yafkan mew, feypiafiñ tüfachi lemuwkenochi kutran: \p —Witratunge. Nütunge tami ngütantu, fey amutunge tami ruka mew ―pi. \p \v 7 Fey tati kutran, lañmalelu ñi kuerpu, witratuy ka amutuy tañi ruka mew. \v 8 Fey tati pu che, pefilu tüfachi dungu ñi rupan, llükay ka püramyefi engün ta Ngünechen femngechi pepiluwün tañi pengelel ta wentru mew. \s1 Jesus dullifi ta Matew \r (Marku 2.13-17; Luka 5.27-32) \p \v 9 Jesus tripatuy ta tiye mew, fey pefi ta kiñe wentru Matew pingelu, anülelu chew tañi kofrakemum ta impuestu Romangealu. Fey Jesus feypifi ta Matew: \p —Inaen. \p Feymew Matew witrapüray, fey inaeyew. \p \v 10 Feymew Jesus amuy ñi imeael Matew ñi ruka mew, rume fentren tati kofrakelu impuestu ta Romangealu, fey kakelu wesake dunguyen che puwi engün. Ka femngechi fülkonpuy engün ta mesa mew kiñentrür ñi iyael Jesus engün ka tañi pu disipulu. \v 11 Fey tati pu farisew, pefilu tüfachi dungu, ramtufi engün Jesus tañi pu disipulu: \p —¿Chumngelu am tamün kimeltufe kiñentrür imekey tati kofrakelu impuestu ka ti pu yafkafe engün? \p \v 12 Fey Jesus allkülu ñi feypin engün, fey feypieyew: \p —Tati külfünkülelu ka mongelelu duamlay engün ta lawentuchefe, welu tati pu kutran may ta duami ta lawentuchefe. \v 13 Amumün ka kimtukuaymün ñi chem piel ta tüfachi wirin dungu: ‘Iñche may ta duamnien tamün kutranpiwkeyecheael, welu tamün chalintukumekenoael tati langümelchi kulliñ müten.’\f + \fr 9:13 \ft Osea 6.6.\f* Iñche am küpanolu tati pu küme piwkekawünnngelu mew, welu may tati pu yafkafe ñi wiñorakiduamtuael ―pi.\f + \fr 9:13 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “ñi wiñorakiduamtuael”.\f* \s1 Jesus ramtungey tati ayunan wimtun dungu mew \r (Marku 2.18-22; Luka 5.33-39) \p \v 14 Fey Juan tati Fawtisachefe tañi pu disipulu fülkonpuy engün ta Jesus mew, fey ka ramtupufi: \p —Iñchiñ ka tati pu farisew ayunakeiñ, fey ¿chumngelu am tami pu disipulu kay ayunakelay engün? \p \v 15 Jesus llowdungueyew: \p —¿Weñangküleafuy am tati pu mangelngelu kiñe mafün mew, petu tañi mülen tati nofio ta kisu engün mew? Welu akuay ti antü ñi yengetuael tati nofio, fey wülake ta ayunayay engün. \v 16 Iney rume ta lapatule ta kiñe llud takuwün, lapantukulelkelafi ta kiñe we katrün pañu. Tati lapantukuelchi we katrün pañu trüküfkey, fey doy wesa wikürkey tati llud takuwün, fey doy alükey tati wichafün ti lapatukeel. \v 17 Ka femngechi tukungekelay rume we pulku kiñe llud kueru mew. Femngefule, wikürafuy tati kueru, fey tati pulku ka tati kueru ngünapüdayafuy. Feymew feley tañi tukungeael tati we pulku kiñe we kueru mew, femngechi tañi fente küme chañmatuael tati epu chemkün. \s1 Jesus tremolfi kiñe pichidomo ka kiñe domo \r (Marku 5.21-43; Luka 8.40-56) \p \v 18 Petu dungumekelu ta Jesus, akuy kiñe longkolelu tati pu judiu mew, fey lukutunagi kisu ñi fülpüle ka feypieyew: \p —Tañi ñawe fewla we lapey, welu eymi amulmi ka fampuwülelfilmi tami kuwü, fey wiñomongetuay. \p \v 19 Fey Jesus witrapüray, ka kompañnieeyew tañi pu disipulu, fey amuy tati wentru engün. \v 20 Feymew kiñe domo amulerkelu mari epu tripantu dewma ñi kutrankülen, kachükerkelay ñi mollfüñ, fey fülkontufi ta Jesus furi püle, fey idañmafi ñi wechuñ takuwün. \v 21 Famngechi rakiduamürkelu am: “Idañmafili müten tañi takuwün, tremolewetuan.” \v 22 Welu Jesus wiñokintuy, fey pefi tati domo ka feypifi: \p —Yafüluwnge, papay. Tami feyentun mew ta tremotuymi. \p Feychi lelen mew müten tremolewetuy. \p \v 23 Fey Jesus puwlu tati longko ñi ruka mew, ka pepufilu tati pu kim dungulu weñangkün musikatun\f + \fr 9:23 \ft Dew layüm kiñe judiuche, kintulngekey kiñeke kim flawtatukelu ka femngechi kakelu che kullingekefuy ñi ngümameael femngechi ñi doy küme adtripayael ti ngüman.\f* ka ti pu che ñi ngümakawmeken, \v 24 fey feypipufi ti pu che: \p —Tripatumün ta tüfa mew. Tüfachi pichidomo ta lalay. Re umawküley müten. \p Fey Jesus ayeñeeyew ti pu che, \v 25 welu kisu feypifi ñi tripayael engün wekuntu ruka mew. Fey wüla konpuy ka nüñmapufi ñi kuwü tati pichidomo, fey tati pichidomo witrapüratuy. \v 26 Fey kom tiyechi trokiñ mapu mew mülechi pu che kimi femngechi dungu ñi rupan. \s1 Jesus tremolfi ta epu trawma \p \v 27 Fey tripapatulu ta Jesus tiye mew, epu trawma ta wirarkülen inaeyew: \p —¡David mew dullielchi Yomelche,\f + \fr 9:27 \fk David mew dullielchi Yomelche: \ft ti pu judiu ñi feypikefelchi üy ñi tukulelafiel ti Montulchefe, fey David ñi Yomelchengeael.\f* kutranpiwkeyemuyu! \p \v 28 Feymew Jesus konpulu ti ruka mew, tati epu trawma fülkontueyew, fey Jesus ramtufi ti epu trawma: \p —¿Feyentuymu anta eymu iñche tañi pepi femael ta tüfachi dungu? \p —May, Ñidol ―llowdunguy ti epu wentru. \p \v 29 Feymew Jesus idañmafi ñi nge tati epu trawma, ka feypifi: \p —Femngechi felepe chumngechi tamu feyentulen ta eymu. \p \v 30 Fey pelotuy engu. Feymew Jesus ta fente küme feypifi tati epu wentru: \p —Feypilayafimu iney no rume femngechi tañi kimngenoael tüfachi dungu. \p \v 31 Welu, tripapatulu müten, nütramkayngu kom tiyechi trokiñ mapu mew tañi femel ta Jesus. \s1 Jesus tremolfi ta kiñe ketrongechi wentru \p \v 32 Petu tripatulu tati epu trawma, küpalngey Jesus mew kiñe ketrongechi wentru konweküfülelu. \v 33 Fey Jesus wemünentufilu müten tati weküfü, tati ketrongechi wentru pepi dungutuy. Fey tati pu che afmatulen feypi: \p —¡Fey tüfa famngechi dungu chumkawnorume pengekelay Israel mapu mew! \p \v 34 Welu tati pu farisew feypiyey engün: \p —Tati longkolelu ti pu weküfü mew elufi tüfachi wentru feychi pepiluwün tañi wemünentuafiel tati pu weküfü. \s1 Jesus kutranpiwkeyefi tati pu che \p \v 35 Jesus miyawenturkey kom ti pu waria che mew ka kom lelfüntripa mülechi pu che mew. Kimeltuyawi kom sinagoga mew. Kimeli tati küme dungu Ngünechen tañi longko ülmenngen, ka tremolyefi fill kutrankülelu ka ngañkolelu. \v 36 Fey Jesus pefilu tati pu che, kutranpiwkeyefi kisulelu engün am kiñe kechan ufisa reke nienolu tañi kamañnieaetew. \v 37 Feymew feypifi tañi pu disipulu: \p —Rüf dungu mew pütrüley ta kosecha, welu küdawfe rume pichiley. \v 38 Feymew ngillatuafimün ta eymün tati ngenngelu tati ngan ketran mew ñi werküael küdawfe tañi kosechayael ti fün ketran. \c 10 \s1 Jesus dullifi mari epu wentru ñi apostolngeael \r (Marku 3.13-19; Luka 6.12-16) \p \v 1 Jesus mütrümi tañi mari epu disipulu, ka elufi ta pepiluwün tañi wemünentuafiel tati pu weküfü ka ñi tremolafiel tati pu che epe fill kutran mew kutrankawkülelu. \v 2 Fey tüfa tañi üy tati mari epu apostol:\f + \fr 10:2 \fk apostol: \ft Jesus tañi dullielchi wentru tañi werküel ñi wewpiafiel ti werken montuluwün dungu.\f* wünelu mew ta Simon, tati Pedro pingekelu, ka kisu tañi peñi Andre pingelu; Santiaw ka kisu ñi peñi Juan pingelu, Sefedew tañi epu fotüm; \v 3 Felipe ka Bartolome; Tomas ka Matew, tati kofrakelu impuestu Romangealu; Santiaw, Alfew tañi fotüm, ka Tadew, \v 4 Simon tati kananita,\f + \fr 10:4 \fk kananita: \ft fey tüfa ta kiñe wentru koneltulelu kiñe trokiñ malokachefe mew ayülelu ñi weychayafiel tati pu romache ngüneniefilu tati pu judiu Israel mapu mew.\f* ka Juda Iskariote, fey tüfa tati ngünenmafilu ta Jesus. \s1 Ngünechen ñi longko ülmenngen \r (Marku 6.7-13; Luka 9.1-6) \p \v 5 Jesus werküfi ñi tripayael ta tüfachi mari epu wentru, fey famngechi kimeltukünufi: “Ti pu judiu tuwünngenolu ñi trokiñ mapu mew konpulayaymün, ka tati pu samariache tañi waria mew ka femngechi konpulayaymün. \v 6 Amuaymün may tati pu Israel trokiñche mew, tati ñamkülechi ufisa reke felelu. \v 7 Amulelmün fey kimelaymün ñi fülkülepan Ngünechen tañi longko ülmenngeael. \v 8 Tremolafimün tati pu kutran, wiñomongeltuafimün tati pu la, liftutuafimün ñi kutran mew tati pu lepra kutran nielu ka wemünentuafimün tati pu weküfü. Eymün ta re elungeymün ta tüfachi pepiluwün. Ka femngechi re wülafimün ta eymün. \v 9 Yekilmün oro ka pülata no rume ka chem moneda no rume. \v 10 Yelayaymün rokiñ no rume, epu mudaw takuwün no rume, ka okota no rume ka retrü no rume, küdawpelu felelu am ñi elungeael tati iyael. \p \v 11 “Fey puwülmün ta eymün kiñe waria mew kam lelfün mew rume, kintuafimün kiñeke che küme piwkengelu, fey mülewemün feychi ruka mew müten. \v 12 Fey konpulmün tati ruka mew, chalipuafimün kom che mülelu feychi ruka mew. \v 13 Küme llowelmünmew tati pu che, tañi ayütunieelchi küme tüngün\f + \fr 10:13 \fk küme tüngün: \ft tati pu judiu ñi wimtun chaliwün dungu.\f* kom feleay, welu küme llownoelmünmew engün, fey felelayay tañi ayütuniefelchi küme tüngün. \v 14 Fey llowngenolmün ka pinole engün ñi allkütuael, tripatuaymün feyti ruka mew ka wariangeay rume, fey mütrowaymün ti trufür tañi nieel tamün okota.\f + \fr 10:14 \fk mütrowaymün ti trufür tañi nieel tamün okota: \ft femngechi femkefuy tati pu che ñi pengelael ñi rume wesa duamün.\f* \v 15 Rüf dungu feypiwayiñ, fey ti afaelchi antü mew feychi waria che doy wesa kutrankangeay tati pu che mew mülekefulu Sodoma ka Gomora waria mew. \s1 Tati müleachi kutrankangen \r (Marku 13.9-13; Luka 21.12-17) \p \v 16 “¡Ngüneduammün! Iñche ta werküwayiñ tamün amuael ufisa reke rangi trapial reke felechi pu che mew. Nieaymün may ta adümuwün, filu reke, ka femngechi ñom piwkengeaymün palluma reke. \p \v 17 “Kuñiwtuwküleaymün. Chalintukungeaymün tati pu awtoridad mew, wülelkangeaymün ta sinagoga mew. \v 18 Ka femngechi wültukungeaymün tati pu gobernador mew ka tati pu longko ülmen mew iñche tañi duam. Femngechi ta pepi nütramyemuan ta iñche kisu engün mew ka tati pu katripanche mew. \v 19 Welu chalintukungelmün tati pu awtoridad mew, rakiduamlayaymün ta eymün tamün chem piael, kam chumngechi tamün nütramyemuafiel, fey puwle tamün dunguael, Ngünechen ta eluaeymünmew chumngechi tamün dunguael. \v 20 Eymün no tati kisutu pepikayalu ñi dunguael, welu may tamün Chaw ñi Küme Püllü kelluaeymünmew tamün chem piael. \p \v 21 “Tati pu peñi chalintukuay ñi peñi ñi langümngeael, ka tati pu ngen fotüm chalintukuay tañi fotüm, ka tati pu fotüm kayñetuafi tañi chaw ka langümfalafi. \v 22 Kom che üdeaeymünmew ta eymün iñche ñi duam, welu tati newentulelu tuntepule ñi mongen, fey engün ta montuay. \v 23 Inantukungelmün ta kiñe waria mew, amumün ta kangelu waria mew. Iñche ta rüf dungu feypiwayiñ ñi küpatuael ti Wentrukünuwpalu petu tamün kom rupanon israelche tañi pu waria mew. \p \v 24 “Kiñe no rume tati kimeltukeel, doy nielay kimün tañi kimeltufe mew ka kiñe werküpeelchi kona doy pepiluwlay tañi werkükeetew mew. \v 25 Tati kimeltukeel ka femngechi adümuwle kisu ñi kimeltufe reke, kümey. Ka tati werküpeelchi kona ka femngechi pepiluwle ñi werkükeetew mew, ka kümey. Fey iñche tati ngen ruka ta Belsebu\f + \fr 10:25 \fk Belsebu: \ft Weküfü, longkolelu kakelu pu weküfü mew.\f* pingeli, ¿chem pingeaymün am eymün? \s1 Iney müngell tañi yamniengeael \r (Luka 12.2-7) \p \v 26 “Ngelay tamün llükanieafiel tati pu che. Chem ellkan dungu rume ngelay tañi kimngenoael, ka chem rume ellkalelu ñi pengenoael. \v 27 Tamün feypiwpefiel ta dumiñ mew reke, eymün ta nütramyeafimün ta pelon antü mew ka tamün ellka feypiwfiel eymün, ta wirartu nütramyeafimün ta wente ruka kütu.\f + \fr 10:27 \fk nütramyeafimün ta wente ruka kütu: \ft femngechi ta kom che ñi küme allküael ti dungu.\f* \v 28 Llükakefilmün tati ayülelu tamün langümaetew, welu pepi langümlayafi tamün am tati rumel mongelealu. Llükayafimün may tamün eluaetew tamün rumel layael ka tamün rumel kutrankayaetew ta kütral mapu mew. \v 29 Rume pichi falifuy engün rume tati pu pichike üñüm, welu kiñe no rume ütrüfnaglayafuy engün pinofule tamün Chaw. \v 30-31 Feymew ta llükakilmün. Fey eymün tamün kal longko kütu ta rakinieñmaeymünmew re kiñeke, eymün am doy falilu fentren pichike üñüm mew. \s1 Tati yewentukunofilu ta Jesucristo tati pu wentru mew \r (Luka 12.8-9) \p \v 32 “Iney rume ta nütramyeelimew tati pu che mew, iñche ka femngechi nütramyeafiñ ta kisu iñche tañi wenu mapu mülechi Chaw mew, \v 33 welu tati yewentukuetew tati pu che mew, iñche kafey yewentukuafiñ tañi Chaw mew mülelu ta wenu mapu. \s1 Jesus ñi duam müley püntülkawün \r (Luka 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 “Rakiduamkilmün iñche tañi küpan mew ñi müleael re kümelkawün. Küpalan tañi müleael ta küme tüngün, welu may tañi müleael kayñetuwün. \v 35 Küpan tañi \q1 ‘kayñetuwael ta fotüm ñi chaw engu, \q2 ka domo püñeñ ñi kayñetuwael ñi ñuke engu \q1 ka ti nanüngwen ñi ka femngechi kayñetuwael. \q1 \v 36 Fey ta famngechi tati doy reñmaniewchi pu che tañi kayñetuwael.’\f + \fr 10:36 \ft Mikea 7.6.\f* \p \v 37 “Tati doy piwkeyelu tañi chaw ka tañi ñuke iñche mew, koneltulelay iñche mew. Ka femngechi tati doy piwkeyelu tañi fotüm kam tañi ñawe iñche mew, koneltulelay iñche mew. \v 38 Iney rume inaelimew, welu eluwkülenole ñi layael kütu iñche ñi duam, koneltulelay iñche mew. \v 39 Tati ayülu ñi montulael tañi mongen, fey ta montul-layafi, welu tati eluwkülelu ñi layael kütu iñche tañi duam, fey ta nieay montun. \s1 Ngünechen ñi füreneafiel ta che \r (Marku 9.41) \p \v 40 “Iney rume tamün küme llowetew, iñche ta llowenew. Fey iney rume tañi küme llowetew, ka femngechi llowfi iñche tañi werküetew. \v 41 Ngünechen fürenekefi tati pu pelon wentru, fey iney rume llowfile kiñe pelon wentru Ngünechen tañi werküetew mew, ka femngechi kisu lloway küme fürenechen tati pelon wentru reke. Ngünechen ka fürenekefi kom che lif piwkengelu, fey iney rume llowfile kiñe lif piwkengechi che, ka femngechi lloway küme fürenechen tati lif piwkengelu reke. \v 42 Iney rume elufile kiñe fasu firkün ko kiñeke tati doy ñom piwkengelu iñche tañi inanieetew, rüf dungu feypiwayiñ kutranpiwkeyeaeyew ta Ngünechen.” \c 11 \p \v 1 Fey Jesus dew kimeltufilu tañi mari epu disipulu, tripatuy tiye mew tañi kimeltuafiel tati werkün dungu tati müleyechi waria mew tiyechi trokiñ mapu mew. \s1 Juan tati Fawtisachefe tañi pu werken \r (Luka 7.18-35) \p \v 2 Fey Juan, dew püresuntukungelu karsel mew, allkülu ñi femngechi dungu tañi femün ta Cristo, werküy kiñeke disipulu\f + \fr 11:2 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew feypiley: “werküy epu disipulu”.\f* \v 3 ñi ramtumeafiel ta Jesus: “¿Eymi am tati Cristo küpayalu Ngünechen mew ti pingeel, kam kangelu üngümaiñ?” \p \v 4 Fey Jesus llowdungueyew: “Amutumün ka feypiputuafimün ta Juan tamün peel ka tamün allküel. \v 5 Nütramelputuafimün ti pu trawma ñi pelotun, ka ti pu küntro ñi trekatun, ka ti pu nielu lepra kutran ñi tremoltun, ka ti pu pilu ñi allkütun, ka ti pu la ñi wiñomongetun ka ti pu pofre ñi kimelelngen tati werkün montuluwün dungu. \v 6 ¡Ayüwün niey tati welulkawnolu ñi maneluwael iñche mew!” pi. \p \v 7 Fey wiñotulu kisu engün, Jesus eluwi ñi dunguafiel tati pu che ñi nütramyefiel ta Juan, feypilen mew: “¿Chem am pemeymün tati lelfün uwe mapu mew? ¿Tati angken kachu pemay mefürkamekeel ti kürüf? \v 8 Feyngenole, ¿chem am pemeymün? ¿Pemeymün am kiñe wentru kümeke takuwün tukunielu? Eymün kimnieymün tati kümeke takuwün tukuwkelu, miyawkey engün tati pu longko ülmen ñi ruka mew müten. \v 9 ¿Fey chem pemeymün am? ¿Kiñe pelon wentru pemay? Fey llemay, welu kiñe doy fütra pepiluwünngelu ta kiñe pelon wentru mew. \v 10 Tati Wirin Chillka feypiley kisu mew: \q1 ‘Iñche werküan tañi werken, wüne kimeltuafilu tati trokiñche, \q2 femngechi tami küme llowaetew engün’ ―pi.\f + \fr 11:10 \ft Malakia 3.1.\f* \m \v 11 Rüf dungu feypiwayiñ ta Juan ti Fawtisachefe doy kimfali kom pu wentru mew, welu tati doy illamfalkülelu Ngünechen ñi longko ülmenngeel mew, doy sakinngeay ta kisu mew. \p \v 12 “Feychi mew pewfaluwlu ta Juan ti Fawtisachefe ka fantepu mew, Ngünechen ñi longko ülmenngen rume nütramyengey, welu rume kayñetuniengey, fey tati rume yafüluwlu, fey tüfa engün müten llowfi. \v 13 Tati ley dungu mew feypiley ka ti pu pelon wentru ñi wewpielchi dungu mew kimelngey ñi küpayael tati Cristo, fey akulu wüla ta Juan fentekünuy engün. \v 14 Fey eymün ayüfilmün tamün feyentuafiel tüfachi dungu, fey Juan ürke tati pelon wentru küpalu Elia reke, eymün tamün üngümniefel. \v 15 Tati ayülu ñi allkütuael, allkütupe ―pi ta Jesus. \p \v 16 “Fey, ¿chumngechi am adentukünuafiñ fantepu mew mülechi pu che? Tati pülasa mew anükünuwkechi pichikeche reke femkey engün, fey wirarelkefi engün tañi pu kompañ \v 17 fey ta famngechi: \q1 ‘Dunguleluwiyiñ ta pifüllka, welu purulaymün. \q1 Ülkantuleluwiyiñ weñangkünngechi ül, welu eymün ngümalaymün.’ \m \v 18 Juan küpay, fey ifengelay ka putufengelay, fey niey kiñe weküfü pingey. \v 19 Feymew ka küpay tati Wentrukünuwpalu, ikey ka putukey, fey ifengey ka putufengey pingekey, ka weniyefi ti wesake dunguyen che ka tati pu kofrakelu impuestu Romangealu. Welu Ngünechen tañi kimün kimfali ñi femkeel mew tati Wentrukünuwpalu.” \s1 Tati pu waria che müngeltunolu \r (Luka 10.13-15) \p \v 20 Feymew Jesus eluwi ñi lladkütudunguafiel tati pu waria che chew tañi doy femel tañi afmanngechi pepiluwün, tüfeychi waria che am wiñorakiduamtunolu engün ta Ngünechen mew. Fey Jesus feypifi: \v 21 “¡Awngeymün ta eymün, Korasin waria che! ¡Ka femngechi awngeymün ta eymün, Betsayda waria che! Tiro ka Sidon waria mew pengefule ti afmanngechi pepiluwün tati femel eymün tamün adkiñ mew, kuyfi tukuafuy engün yunge wesake takuwün ka anüafuy engün trufken mew, fey ta femngechi kimfalafuy ñi wiñorakiduamtun engün Ngünechen mew. \v 22 Welu feypiwayiñ ta tiyechi afaelchi antü mew eymün ta doy fütra kutrankawaymün ta Tiro ka Sidon mülechi pu che mew. \v 23 Ka eymün, Kapernaum waria che, ¿puwalu wenu mapu trokiwküleymün am kay? Femlayaymün. ¡Doy fütra ponwitu lolo mew ta ütrüfkonpuaymün! Sodoma mew femngefule tati afmanngechi pepiluwün tati femngeel ta eymün tamün adkiñ mew, feychi waria ta petu müleafuy ta fantepu. \v 24 Welu feypiwayiñ tati afaelchi antü mew doy kutrankawaymün ta eymün ta Sodoma waria mew mülekefuchi pu che mew” pi. \s1 Küpamün ta iñche mew, fey kansatuaymün \r (Luka 10.21-22) \p \v 25-26 Feychi mew Jesus feypi: “Püramyeeyu Chaw, Ñidolkülelu wenu mapu ka tüfachi nag mapu mew. Eymi tami adkünuelchi dungu elulafimi ñi kimael tati pu mallmangelu ka kimkawünngelu, welu fewla Chaw, eymi kimelelfimi tami dungu tati ñom piwkengechi pu che eymi tami pin mew. \p \v 27 “Tañi Chaw chalintukulelenew kom dungu. Iney no rume ta küme kimlafi tati Fotüm, welu Chaw müten küme kimnieeyew. Ka iney no rume küme kimlafi ta Chaw, welu tati Fotüm küme kimnieeyew ka tüfeychi pu che müten Fotüm tañi küpa kimelelfiel. \p \v 28 “Feymew küpamün iñche mew kom eymün tati kansalelu tañi küdaw mew ka fanetulelu, fey iñche ta kansatuluwayiñ. \v 29 Ayütufimün tati yuku tamün tukuleluwfiel, ka inakintuaymün ta iñche mew, iñche am ñom piwkengelu ka mallmangelan rume, fey ta famngechi kansatuaymün. \v 30 Iñche ñi yuku tamün tukuleluwfiel fanelay yen mew ka küdawngelay tamün eluwfielchi dungu” pi. \c 12 \s1 Tati pu disipulu suchetukachillay ürkütun antü mew \r (Marku 2.23-28; Luka 6.1-5) \p \v 1 Fey kiñe ürkütun antü mew,\f + \fr 12:1 \fk ürkütun antü: \ft ti pu judiu ñi afpuchi antü semana mew feychi mew elukelafuy ñi küdawael iney no rume.\f* Jesus rumey tati ngan kachilla mew. Fey ñi pu disipulu ngüñülerkey, fey eluwürkey engün ñi suchetuafiel longko kachilla, fey ñi iyafiel ti fün. \v 2 Fey ti pu farisew pefilu tüfa, feypifi engün ta Jesus: \p —Tüfey tami pu disipulu ñi fempeel kümelay ñi femael ta ürkütun antü mew. \p \v 3 Fey Jesus llowdunguy: \p —¿Kimlaymün am ñi chumün ta David kiñe rupa kisu ka tañi pu kompañ ngüñülu engün? \v 4 Konpuy ta Ngünechen ñi ngillatuwe ruka mew ka ipufi tati kofke chalintukulelu ta Ngünechen mew. Fey kisu ngelafuy tañi iyael ka tañi pu kompañ no rume, ti pu saserdote müten felerkefuy ñi iyafiel. \v 5 ¿Kam kimlaymün ñi chem pilen Moyse tañi ley dungu feyti pu saserdote ngillatuwe ruka mew kansatukelay tati ürkütun antü mew, fey yafkakelay engün? \v 6 Fey tüfa feypiwayiñ tati mülelu ta tüfa mew doy yamfali ti ngillatuwe ruka mew. \v 7 Eymün ta kimlaymün tañi chem pilen tati Wirin Chillka: ‘Iñche ayülen tamün kutranpiwkeyecheael, welu tamün chalintukunoael tati langümelchi kulliñ.’\f + \fr 12:7 \ft Osea 6.6.\f* Rüf dungu mew adümfulmün tüfachi dungu, kondenakelayafuymün tati nienolu chem yafkan no rume. \v 8 Fey tati Wentrukünuwpalu ngüneniefi chem dungu rume ñi femael ti ürkütun antü mew ―pi. \s1 Tati wentru lañmalelu ñi kuwü \r (Marku 3.1-6; Luka 6.6-11) \p \v 9 Fey Jesus tripatulu tiye mew, konpuy kiñe sinagoga mew mülelu tiyechi lelfün mew. \v 10 Tüfey mew müley kiñe wentru lañmalelu ñi kiñe kuwü. Fey ti pu farisew inayawületew am re koyla ngünen mew ñi feypintukuafiel ta Jesus, fey ramtueyew engün: \p —Tañi tremolngeael ta kiñe kutran ürkütun antü mew, ¿feley kam felelay? \p \v 11 Jesus llowdungufi ti pu che: \p —¿Fey eymün chem piaymün kay? Iney rume niele kiñe ufisa, fey ti ürkütun antü mew ütrüfkonle ti ufisa kiñe rüngan mew, ¿nentupetulayafuy may? \v 12 Fey ¡kiñe wentru ta doy faliy kiñe ufisa mew! Feymew feypiwayiñ: feley ta che ñi femael kümeke dungu ti ürkütun antü mew. \p \v 13 Feymew feypifi ta tiyechi wentru lañmalelu ñi kuwü: \p —Norümentunge tami kuwü. \p Fey ti wentru norümentuy ñi kuwü, fey küme tremolewetuy ti kangelu kuwü reke. \p \v 14 Welu ti pu farisew tripatulu ti sinagoga mew, nütramkawi engün chumngechi ñi langümafiel ta Jesus. \s1 Ngünechen ñi dullielchi küme werken \p \v 15 Jesus, kimlu tüfachi dungu, tripatulu tiye mew, fey rume fentren che inaeyew. Jesus tremolfi kom tati pu kutran \v 16 ka feypiyefi engün tañi nütramyengenoael ta kisu rangi pu che. \v 17 Fey tüfa famngechi femi tañi mupituael ñi kimelel tati pelon wentru Isaia, feychi feypilu: \q1 \v 18 “Tüfa ñi mülen ñi poyekeetew, iñche tañi dulliel, \q2 tañi sakin, ka tañi sakiwkemum. \q1 Kisu mew müleay iñche tañi Lif Küme Püllü, \q2 ka kimelay ti montuluwün dungu kom trokiñ mapu mew. \q1 \v 19 Wirartuchelayay ka wirarkiyawlayay rume. \q2 Iney rume allküñmalayaeyew ñi dungun rüpü mew. \q1 \v 20 Illamtulayafi tati pu che newe nienolu kimün \q2 kiñe epe watrolechi rüngi reke felelu\f + \fr 12:20 \fk watrolechi rüngi reke felelu ka chomadwe kütral ella üykülelu: \ft tüfachi epu dungu adentuley ngañwadkülechi che ka kuñifallkülelu.\f* ñi kimün mew, \q2 ka chongümlayafi rume tati chomadwe kütral ella üykülelu, \q2 welu kom ñi pu kayñe apümnagümafi kisu tañi nor dungu mew.\f + \fr 12:20 \ft Isaia 42.1-3.\f* \q1 \v 21 Fey kisu mew maneluway fentren che kom trokiñ mapu tuwlu.”\f + \fr 12:21 \ft Isaia 42.4 LXX.\f* \s1 Dalluntukungey ta Jesus tañi llowün pepiluwün weküfü mew \r (Marku 3.20-30; Luka 11.14-23; 12.10) \p \v 22 Yengey ta Jesus mew kiñe wentru trawmalelu ka ketrongelu. Kontunierkeeyew ta fentren weküfü, fey Jesus elutufi ñi pelotuael ka ñi dungutuael. \v 23 Fey kom ti pu che tüfey mew mülelu, rume afmatulen welukonkechi ramtuwi engün: “¿Fey tüfa pemay ta David ñi Yomelche?” pi engün. \p \v 24 Allkülu tüfachi dungu, tati pu farisew feypi engün: “Belsebu, tati longkolelu ti pu weküfü mew, fey ta elueyew pepiluwün ta tüfachi wentru tañi wemünentuael ta weküfü.” \p \v 25 Welu Jesus am kimnieñmaetew engün tañi femngechi rakiduamkülen, feypi: “Chem trokiñ mapu rume kisutu weychamekele ñi pu che, kisutu apümkaway engün. Ka kiñe waria che kam kiñe ruka che wichuke püntülele, rumel mülelayay. \v 26 Ka femngechi, weküfü wemünentufile kangelu weküfü, fey famngechi femle, kisutu ta püntükawküleay engün. Fey ¿chumngechi am ngünenieway ka kiñewküleay engün? \v 27 Eymün feypikeymün iñche tañi wemünentukefiel tati pu weküfü Belsebu tañi pepiluwün mew, welu tüfa feyngele, ¿iney am elukeeyew pepiluwün eymün tamün inanieetewchi pu che ñi wemünentuafiel ta weküfü? Feymew, kisu engün ñi femel mew kimfali eymün tamün welulkawkülen. \v 28 Fey iñche wemünentufili ta weküfü Ngünechen ñi Lif Küme Püllü ñi pepiluwün mew, fey tüfa famngechi fente küme kimfalküley Ngünechen tañi longko ülmenngen ñi dew mülepan ta eymün mew. \p \v 29 “Fey kiñe wentru ayüle ñi konpuael kiñe rume newenngechi wentru ñi ruka mew femngechi ñi müntuñmayafiel tañi nieelchi chemkün, wünelu mew küme trarinofile ti ngen ruka, ¿chumngechi am konpuafuy ti ruka mew? Welu trarikünufile, fey wülake pepi müntuñmayafuy ñi nieelchi chemkün. \p \v 30 “Tañi kellunienoetew, fey engün ta kayñetunieenew. Ka tati küdawnolu ñi küpalafiel ti pu che, fey ta püntünentukefi ti pu che iñche mew. \v 31 Feymew feypiwayiñ Ngünechen wiñoduamatuafi tati pu wentru kom tañi yafkan ka kom tañi wesa piken mew, welu wiñoduamalayafi tati kayñetudungufilu ti Lif Küme Püllü. \v 32 Ngünechen wiñoduamatuafi chem wesa pilu rume ñi üyawtudungufiel tati Wentrukünuwpalu, welu tati wesa üyawtudungufilu tati Lif Küme Püllü, wiñoduamatulayafi tüfachi mapu mew ka ti mületuachi mapu mew no rume. \s1 Tati anümka kimngekey tañi fün mew \r (Luka 6.43-45) \p \v 33 “Küme dapillkayafimün ta kiñe anümka, fey wülay küme fün. Fey küdawmanofilmün, fey wülay wesake fün, tañi fün mew am kimngekelu ñi küme anümkangen. \v 34 ¡Eymün pu farisew, kuñiwünngechi llepü filu reke feleymün! Eymün am wesa piwkengelu, ¿chumngechi feypiafuymün kümeke dungu? Chem dungu ñi mülen ta piwke mew, fey dungukey ta wün. \v 35 Tati küme piwkengechi wentru dungukey kümeke dungu, küme dungu am mülelu kisu ñi piwke mew. Fey tati wesa piwke wentru dungukey wesake dungu, wesa dungu am mülelu kisu mew. \v 36 Iñche feypiwayiñ tati afaelchi antü mew, kom che ta entudunguay engün chem wesa dungu rume ñi feypikeel engün. \v 37 Kisu tami feypikeelchi dungu mew ta nielay yafkan pingeaymi, kam kondenangeaymi.” \s1 Tati wesake che ayükey ñi peael afmatufal dungu \r (Marku 8.11-12; Luka 11.29-32) \p \v 38 Feymew kiñeke tati pu farisew ka ti kimeltukelu tati ley dungu, feypifi engün ta Jesus: \p —Kimeltufe, ayüleiñ taiñ peael kiñe afmatufal dungu femngechi taiñ kimael eymi rüf mew tami küpan ta Ngünechen mew. \p \v 39 Fey Jesus llowdungueyew: \p —Eymün wesake piwkengelu ka müngeltukenolu. Ayükeymün tamün peael afmatufal dungu, welu pengeleluwlayayiñ kangelu afmatufal dungu, dew kimnielu am eymün tati pelon wentru Jona ñi rupaelchi afmatufal dungu mew. \v 40 Fey chumngechi ta Jona küla antü ka küla pun mülepuy tati fütra challwa tañi pütra mew, ka femngechi tati Wentrukünuwpalu küla antü ka küla pun rüngalküleay ta miñche mapu. \v 41 Tati pu Ninifeche wiñorakiduamtuy Ngünechen mew, allkülu engün am Jona tañi wewpielchi dungu. Fey afaelchi antü mew, ramtukadungungeale tati fantepu mew müleyechi pu che, tati pu Ninifeche witrapürayay ñi kondenayafiel tüfachi pu che, fewla mülelu am eymün mew kiñe doy pepiluwlu ta Jona mew. \v 42 Ka femngechi tati longko ülmen domo waywen püle tuwlu, küpay fütra kamapu ñi allkütupayael Salomon tañi kimün. Fey afaelchi antü mew, ramtukadungungeale ta fantepu mew müleyechi pu che, tati longko ülmen domo witrapürayay ñi kondenayafiel tüfachi pu che, fewla mülelu am eymün mew kiñe doy fütra kimün nielu ta Salomon mew. \s1 Ñi wiñotun tati weküfü \r (Luka 11.24-26) \p \v 43 “Tati weküfü tripayüm ta kiñe wentru mew, miyawkey chew ñi ngenomum chem rume.\f + \fr 12:43 \fk miyawkey chew ñi ngenomum chem rume: \ft tati pu judiu feyentukefuy ti pu weküfü ñi mülekefel lelfün püle chew ñi ngenon chem no rume.\f* Kintuyawülkey ñi kansatuam, fey penoyüm, rakiduamkey: \v 44 ‘Wiñotuan tati wentru mew chew tañi mülekefumum.’ Fey wiñotuyüm, pepatukefi tiyechi wentru kiñe wellin ruka reke, lepütulelu ka küme elkülelu. \v 45 Feymew amuay ñi yemeael regle weküfü doy wesañmangelu kisu mew, fey kom kiñentrür konkey engün ñi müleael ta tiyechi wentru mew. Feymew tati wentru doy wesa mongen nietukey tañi niekefel ta wünelu mew. Ka femngechi femay ta tüfachi wesakeche.” \s1 Jesus tañi ñuke ka tañi pu peñi \r (Marku 3.31-35; Luka 8.19-21) \p \v 46 Fey Jesus petu dungumekefilu tati pu che, kisu ñi ñuke ka ñi pu peñi wekuntu mülepuy engün, ayülelu engün am ñi dunguafiel ta Jesus. \v 47 Fey feypingey ta Jesus: \p —Tami ñuke ka tami pu peñi wekuntu mülepay. Ayüley engün tami dunguaetew.\f + \fr 12:47 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay tati versu 47.\f* \p \v 48 Welu Jesus llowdungufi tañi feypietew: \p —¿Iney am tañi ñuke, ka iney engün am tañi peñi? \p \v 49 Feymew, adkintufi tañi pu disipulu, fey feypifi: \p —Tüfa engün may ta iñche ñi ñuke ka tañi peñi. \v 50 Iney rume ayülelu ñi küdawyeael iñche ñi wenu mapu mülechi Chaw ñi ayükeelchi dungu, fey ta iñche ñi ñuke reke feley, ñi lamngen ka ñi pu peñi ka müten ―pi. \c 13 \s1 Tati adkünu dungu ti nganketranfe mew \r (Marku 4.1-9; Luka 8.4-8) \p \v 1 Feychi antü mew müten Jesus tripapay ta ruka mew, fey anükünuwi inaltu ti pichi lafken. \v 2 Rume fentren che am trawüluwlu, feymew Jesus konpuy kiñe farku mew fey anükünuwpuy, fey ti pu che kay mülewey inaltu ti ayliñ mew. \v 3 Feymew eluwi ñi kimeltuafiel fentren dungu, welu re adkünu dungu mew. Fey feypifi: “Kiñe nganketrankelu tripay ñi nganael. \v 4 Fey nganlu, kiñeke ti fün ketran pachügnagi rüpü mew, fey akulu tati pu üñüm, kom üpitufi ti fün ketran pachügnaglu rüpü mew. \v 5 Fey ti kakelu fün pachügnagi kurantu mew, chew rüngelay ta mapu. Fey tati fün müchay müten noyüy, müte alü konkülenolu am tati mapu. \v 6 Welu aretripalu ta antü, angkümeyew, ka müte nienolu am folil, feymew angküy. \p \v 7 “Ka kiñeke tati fün ketran ta pachügnagi pu troltrontu. Fey tremlu, tati troltro doy tremi. \v 8 Welu ka kiñeke tati fün ketran pachügnagi küme mapu mew, fey rumeñma wüli fentren fün. Kiñeke longko ketran wüli pataka fün kiñe fün ketran mew, ka kiñeke fün wüli kayu mari fün, ka kiñeke wüli küla mari. \v 9 Tati nielu pilun, allküpe tüfachi dungu.” \s1 Chumngelu kimeltukey Jesus tati adkünu dungu mew \r (Marku 4.10-12; Luka 8.9-10) \p \v 10 Tati pu disipulu fülkonpuy engün ta Jesus mew ka ramtufi engün chumngelu ñi dungufiel tati pu che re adkünu dungu mew. \p \v 11 Jesus ta llowdungueyew engün: “Eymün ta Ngünechen elueymünmew tamün küme kimael tati petu kimelngekenofelchi dungu mülelu wenu mapu, welu kisu engün femngelay. \v 12 Fey tati küpa kimlu, doy elungeay kimün, fey doy fentren kimün nieay. Welu tati pinolu ñi kimael, tañi pichi kimfel kütu müntuñmangeay. \v 13 Feymew ta dungukefiñ engün re adkünu dungun mew: \q1 ‘Kisu engün am adkintukelu, welu pekelay engün reke. \q2 Allkütukey engün, welu küme longkontukukelay engün ka ngüneduamkelafi rume engün.’ \m \v 14 Femngechi, kisu engün mew ta mupituy tañi piel tati pelon wentru Isaia: \q1 “ ‘Tunte allkütuay engün rume, welu ngüneduamlayafi. \q2 Tunte adkintuay engün rume, pelayay engün reke. \q1 \v 15 Tañi rakiduam ta tüfachi trokiñche welulkawküley. \q2 Ngüdi niey tañi pilun ka umerküley reke engün tañi nge, \q2 tañi pepi penoael engün ka ñi allkünoael rume, \q2 ka tañi kimnoael rume, tañi wiñotunoael ta iñche mew \q2 ka tañi tremolnoafiel engün ta iñche.’\f + \fr 13:15 \ft Isaia 6.9-10 LXX.\f* \m \v 16 Welu ayüwün nieymün ta eymün, tamün nien mew ta pekechi nge ka allkükechi pilun. \v 17 Rüf dungu mew, rume fentren pelon wentru ka kümeke piwkengechi pu che küpa pefuy engün ta tüfachi dungu eymün tamün peel, welu pelay engün. Küpa allkütufuy engün tüfachi dungu eymün tamün allküel, welu allkülay engün. \s1 Jesus kimeltuy ti nganketrankelu adkünu dungu \r (Marku 4.13-20; Luka 8.11-15) \p \v 18 “Fey fewla allkütumün ñi chem pilen tati adkünu dungu ti nganketrankelu mew: \v 19 Tati allkülu ti kimelün dungu Ngünechen ñi longko ülmenngen, fey longkontukunofile, tati rüpü mew pachügnagchi fün ketran reke feley engün. Küpay ta weküfü ka müntuñmatueyew ti küme dungu ngankülelu tañi piwke mew. \v 20 Tati fün ketran ütrüfnaglu kurantu mew fey tati allkülu ti kimelün dungu ka llowfulu rume ayüwkülen, \v 21 welu newe nienolu am folil, rumel newentulekelay. Fey müleyüm wesake dungu kam kutrankangeyüm tañi allkütufiel mew tati küme dungu, aftukey reke ñi mupiltun. \v 22 Tati fün ketran ütrüfnaglu rangi troltro, fey tüfa adentuley tati che allkülu tati kimelün dungu, welu tati mülechi welulkawün ta tüfachi mapu mew rume aporianieeyew ka ñi rume küpa rikungeael ngünenkanieeyew. Kom tüfachi dungu ta ekullkefi reke ta tüfachi kimelün dungu ka elulafi ñi wülael fün kisu engün mew. \v 23 Welu tati fün ketran nganel küme mapu mew, fey tüfa adentuley tati che allkülu tati kimelün dungu ka küme kimfilu, fey rume küme kosecha wülkey. Kiñeke tüfa engün tati longko ketran wüli ta pataka fün kiñe fün mew, kakelu wüli kayu mari fün, fey kangelu wüli küla mari fün.” \s1 Tati adkünu dungu ti wesa kachu mülelu rangi kachilla \p \v 24 Jesus ka femngechi nütramkay kangelu adkünu dungu: “Ngünechen tañi longko ülmenkülen kiñe wentru reke feley tati nganlu küme fün ketran tañi lelfün mew. \v 25 Welu kom umawkülelu engün, akuy kiñe kayñe, fey nganpay wesa kachu tati kachilla mew, fey amutuy. \v 26 Fey dew tremlu tati kachilla petu pürampalu tañi longko, pewfaluwi kay tati wesa kachu. \p \v 27 “Feymew tati pu küdawfe amuy engün tañi feypimeafiel tati ngen kachilla: ‘Ñidol, ¿küme fün ketran ama nganlaymi tami lelfün mew? ¿Fey chumngelu am wefi tati wesake kachu?’ \v 28 Fey tati ngen kachilla feypieyew: ‘Kiñeke tañi pu kayñe femngechi nganpay tatey.’ Tati pu küdawfe ramtueyew: ‘Eymi pilmi, amuaiñ taiñ ngedumeafiel tati wesake kachu.’ \v 29 Welu kisu feypi: ‘Femkilmün, ngedufilmün tati wesake kachu kenü, ngedunentuafuymün tati kachilla. \v 30 Doy kümey ñi elukünungeael ñi tremael kiñentrür walüngngen puwle wüla. Feymew werküafiñ tati kosechayalu ñi püntünentuafiel wünelu mew tati wesake kachu ñi kütrüngkünungeael, ka ñi lüpümngeael, fey wüla kosechayan tañi kachilla ñi elngeael ti elketranwe mew.’ ” \s1 Tati fün mostasa adkünu dungu \r (Marku 4.30-32; Luka 13.18-21) \p \v 31 Jesus ka nütramelfi ti pu che tüfachi adkünu dungu: “Ngünechen tañi longko ülmenngen ta kiñe fün mostasa reke ta feley kiñe wentru tañi nganel tañi lelfün mew. \v 32 Feyngefuy tañi doy pichin kom fün ketran mew, welu dew tremiyüm, doy alükey tati kakelu anümka mew müleyelu ta werta mew. Kiñe fütra anümka reke mületukey, fey tañi fente tremken mew tati pu üñüm dañekey ñi row mew.” \s1 Tati lefawra adkünu dungu \p \v 33 Ka nütramelfi tüfachi adkünu dungu: “Ngünechen tañi longko ülmenngen tati lefawra reke ta feley kiñe domo tañi tukuel küla rali rüngo mew, femngechi tañi fayümafiel kom tati masan.” \s1 Jesus ñi adkünudunguken tañi kimeltuael \r (Marku 4.33-34) \p \v 34 Jesus nütramelfi kom tüfachi dungu tati pu che adkünu dungu mew. Fentren dungu kimeltuy re adkünu dungu mew müten. \v 35 Fey tüfa femngechi femi tañi mupiael ñi piel tati pelon wentru: \q1 “Kimeltuan ta adkünu dungu mew. \q2 Nütramkayan tati kimelkenofelchi dungu, feychi mew Ngünechen dewmafilu müten ta tüfachi mapu.”\f + \fr 13:35 \ft Salmo 78.2.\f* \s1 Tati adkünu dungu wesa kachu mew \p \v 36 Feymew Jesus chaliyetufi tati pu che, fey konpuy ruka mew. Feymew tañi pu disipulu fülkontueyew, fey feypingey tañi küme kimelafiel tati adkünu dungu ti wesa kachu weflu ti lelfün mew. \p \v 37 Jesus llowdungufi ñi pu disipulu: “Tati nganlu ti küme fün ketran fey tati Wentrukünuwpalu. \v 38 Fey tati lelfün tüfachi mapu. Tati küme fün fey tüfa tati pu che koneltulelu ti longko ülmen mülewe mew, ka ti wesa kachu fey tüfa ta weküfü ñi pu kona. \v 39 Ka tati kayñe ti nganfilu tati wesa kachu, fey ta weküfü. Fey tati walüng antüngen fey tüfa ta afale ta mapu, ka tati kosechakelu ta kachilla tati walüng antüngen, fey tati pu werken püllü. \v 40 Chumngechi tati wesa kachu ñimitungekey ka tukungekey kütral mew ñi lüfael, ka femngechi femay ta afale ta mapu. \v 41 Fey tati Wentrukünuwpalu werküay tañi pu werken püllü tañi püntünentuafiel tati ayütukelu tañi femmekeael wesake dungu. \v 42 Tüfa engün tukungeay tati chongkenochi kütral mew, chew tañi ngümayam engün ka kütrüram tañi foro. \v 43 Feymew tiye engün tati femkelu Ngünechen tañi ayüelchi dungu, wilüfay engün antü reke iñche ñi Chaw ñi longko ülmen mülewe mew. Kom tati ayülu ñi allkütuael, allküpe tüfachi dungu. \s1 Tati ellkalechi falin chemkün \p \v 44 “Ngünechen tañi longko ülmenkülemum kiñe ellkalechi falin chemkün reke feley mülelu kiñe lelfün mew. Kiñe wentru pey tati ellkalechi falin chemkün, ka ellkakünutufi ka tüfey mew. Fey rume ayüwünkechi amutuy ka fendey kom tañi nieel, fey ngillafi tati mapu. \s1 Tati rume falin perla \p \v 45 “Ngünechen tañi longko ülmenkülemum fey tüfa reke feley tati kintukelu ñi ngillayael tati rume küme perla. \v 46 Fey peyüm kiñe perla rume falilu, fey amutukey ka fendekey kom tañi nieel, fey ngillakefi ti perla. \s1 Tati challwawe adkünu dungu \p \v 47 “Ngünechen tañi longko ülmenkülemum ka femngey ta kiñe challwawe reke ütrüftukungelu ta lafken mew, fey entukey ta epe fill kakerume challwa. \v 48 Fey apoyüm tati challwawe, tati pu challwafe ta entukefi ayliñ mew, anükünuwkey engün ta feymew ñi dulliafiel tati kümeke challwa. Kiñe kanasta mew tukukefi tati kümelu, fey tati kümenolu ütrüfentukefi engün. \v 49 Ka femngechi dungu ta müleay afale ta mapu: tripayay tati pu werken püllü ñi püntünentuafiel tati pu wesa piwkengelu tati pu küme piwkengelu mew. \v 50 Fey tukungeay tati pu wesa piwkengelu tati chongkenochi kütral mew, chew tañi ngümayam ka tañi kütrüram tañi foro.” \s1 Weke chemkün ka tati kuyfintuwkülelu \p \v 51 Fey Jesus ramtufi ñi pu disipulu: \p —¿Adümimün kay eymün kom tüfachi dungu? \p —May, Ñidol ―llowdunguyngün. \p \v 52 Feymew Jesus feypifi ti pu disipulu: \p —Kom tati kimeltukelu Moyse tañi ley dungu ka küme adümlu Ngünechen tañi longko ülmenngen, kiñe ngen ruka reke ta feley, fey kom tañi nieelchi weke chemkün ka kuyfintuwkülechi chemkün mew, kake kiñeke kimniefi ñi tunteke falin. \s1 Duamkünungelay ta Jesus Nasaret waria mew \r (Marku 6.1-6; Luka 4.16-30) \p \v 53 Fey Jesus rupan kimeltulu ta tüfachi adkünu dungu, tripatuy ta tiye mew, \v 54 fey puwtuy Nasaret waria mew. Tüye mew eluwpuy tañi kimeltuael tati mülechi sinagoga mew. Fey tati pu che afmatulen feypingün: \p —¿Chew am kimeltungey tüfachi wentru kom tañi adümelchi dungu? ¿Chumngechi am pepi pengeli tati afmatufal pepiluwün? \v 55 ¿Tati dewmarukafe ñi fotüm no anchi? ¿Ka tañi ñuke Maria pingey? ¿Ka Santiaw, Jose, Simon ka Juda ñi peñi no anchi? \v 56 ¿Ka mülelay anchi kisu ñi pu lamngen iñchiñ taiñ waria mew? ¿Chew anta adümi kom tañi kimeltupeelchi dungu? \p \v 57 Feymew pilay engün tañi allkütuael, welu Jesus feypifi ti pu che: \p —Kom püle ta yamngekey kiñe pelon wentru, welu kisu tañi mapu mew femngekelay ka tañi ruka mew no rume. \p \v 58 Fey Jesus newe pengelpulay ta tiye mew afmanngechi pepiluwün, tiyechi pu che am ta pinolu ñi feyentuael ta kisu mew. \c 14 \s1 Juan tati Fawtisachefe tañi lan \r (Marku 6.14-29; Luka 9.7-9) \p \v 1 Feychi mew müten, Erode,\f + \fr 14:1 \fk Erode: \ft Erode Antipa, kiñe gobernador Galilea ka Perea trokiñ mapu mew 4 aC - 39 dC.\f* tati gobernadorkülelu ta Galilea mapu mew, allküy ñi nütramyengen ta Jesus. \v 2 Fey feypiyefi kisu tañi werkükeelchi pu che: “Juan tati Fawtisachefe wiñomongepetulay. Feymew ta niey tüfachi afmatufal pepiluwün.” \p \v 3 Erode am püresufalfilu ta Juan, fey kadena mew trarilen yengey ta karsel mew. Fey tüfa ta femfi Erodia ñi duam, Felipe ñi kure. (Felipe\f + \fr 14:3 \fk Felipe: \ft Erode tañi chaw mew peñi mülekefulu Roma waria mew.\f* ta Erode ñi peñi ürke.) \v 4 Juan feypirkefuy ta Erode: “Ngelay tami kureyeafiel ta Erodia.” \v 5 Fey Erode ayülefuy ñi langümafiel ta Juan, welu llükanierkefi tati pu che, kom feyentulelu engün am Juan tañi pelon wentrungen. \p \v 6 Welu Erode nielu kawiñ ñi puwültripantun mew, Erodia tañi domo püñeñ eluwi tañi faylayael tati pu mangel ñi adkiñ mew. Fey ta Erode rume ayüfilu am ti faylan, \v 7 eludungurkefi kiñe kuyalltun mew: “chem rume eluen pilmi eluaeyu” pirkefi tati üllchadomo. \v 8 Feymew ñi ñuke ñi feypietew mew, feypi tati üllchadomo: \p —Eluen kiñe rali mew Juan ti Fawtisachefe tañi longko. \p \v 9 Fey tüfachi dungu rume weñangkülkaeyew tati longko ülmen Erode, kisu am wüldungulu kiñe kuyalltun mew tañi pu mangel ñi adkiñ mew. \v 10 Feymew werküy tañi katrüñmamengeael ñi longko ta Juan karsel mew. \v 11 Fey ta famngechi yelelngey kiñe rali mew ka elungepuy tati üllchadomo, fey kisu elufi tañi ñuke. \p \v 12 Feymew akuyey Juan em tañi inayawülkefetewchi pu kompañ, yeñmangetuy tañi kuerpu ka rüngalmefi engün ta eltun mew. Feymew ka amuy engün tañi kimelafiel ta Jesus ñi langümngen ta Juan. \s1 Jesus elufi iyael kechu warangka wentru \r (Marku 6.30-44; Luka 9.10-17; Juan 6.1-14) \p \v 13 Feymew Jesus kimlu Juan ti Fawtisachefe ñi lan, konpuy kiñe pichi farku mew ñi amuael kiñe kamapulechi lelfün mew. Welu tati pu che ngüneduami Jesus ñi kañpüle amun, feymew tripay engün ti waria mew ñi inantukuafiel engün chew ñi mülepun ta Jesus. \v 14 Fey petu nagpulu Jesus tati pichi farku mew, pefi fentren che, fey kisu kutranpiwkeyefi, fey tremolyefi tati pu kutran tañi puwülyeel engün. \p \v 15 Fey dew putrafialu am, ñi pu disipulu fülkontueyew ka feypieyew: \p —Dew putrafiay, ka lelfüntripaleiñ. Feymew chalitufinge tati pu che, ñi amutuael ta waria mew ñi ngillayael ta iyael. \p \v 16 Fey Jesus llowdungufi ñi pu disipulu: \p —Ngelay tañi amutuael engün. Eymün eluafimün ta iyael. \p \v 17 Fey kisu engün llowdunguy: \p —Nielaiñ iyael ta tüfa mew. Kechu kofke ka epu challwa müten nieiñ. \p \v 18 Jesus feypifi ñi pu disipulu: \p —Küpalelmuchi ti kofke ka ti challwa. \p \v 19 Feymew feypifi tati pu che ñi anükünuwael ta kachu mew. Feymew müten nüfi ñi kuwü mew tati kechu kofke ka tati epu challwa, fey lelipüray ta wenu mapu, mañumtufi ta Ngünechen ka wükayefi ti kofke, elufi ñi pu disipulu, fey kisu engün eluyefi tati pu che. \v 20 Kom iyey engün fey kom ti pu che weday engün, ka apoyetuy mari epu kanasta tati sofrayechi wükanke kofke ka challwa. \v 21 Tati pu che kiñe kechu warangka wentru ürke, welu rakintukungelay tati pu domo ka tati pichikeche no rume. \s1 Jesus trekay ta wente ko \r (Marku 6.45-52; Juan 6.15-21) \p \v 22 Dew rupalu tüfachi dungu, Jesus werküfi ñi pu disipulu ñi konpuael tati pichi farku mew, femngechi ñi wüne puwael engün nome ti pichi lafken mew. Welu Jesus mekey ñi chalitufiel tati pu che. \p \v 23 Dew chalitufilu ti pu che, Jesus pürapuy kiñe wingkul mew, kisu ñi ngillatuael. Fey dew punlu, Jesus kisulewey. \v 24 Tati pichi farku dew amulewiyey alü ponwitu ti pichi lafken mew, fey tati rew rume newentu nengümkamekefi tati farku, trafyeniefilu engün am tati kürüf. \p \v 25 Fey epe wünlu, Jesus trekalen amuley wente ko kisu engün püle. \v 26 Feymew tañi pu disipulu peetew tañi trekalen ta wente ko, fey rume llükay, ka wirari engün ñi fente llükan mew: \p —¡Kiñe perimon tati! ―pirkey engün. \p \v 27 Welu Jesus dungufi ñi pu disipulu, feypilen mew: \p —¡Yafüluwmün! ¡Iñche tati! ¡Llükakilmün! \p \v 28 Feymew Pedro llowdungueyew: \p —Ñidol, rüf mew eymingelmi, werkünge iñche ñi trekalen amuael wente ko tañi puwael ta eymi mew. \p \v 29 —Küpange may ―pi ta Jesus. \p Feymew Pedro tripay ti pichi farku mew, fey llituy ñi trekayael wente ko ñi puwael ta Jesus mew. \v 30 Fey ngüneduamlu ñi rume newenngen tati kürüf, llükay. Ñochingelu am ñi llañnagün ti ko mew, fey wirari: \p —¡Montulen Ñidol! \p \v 31 Feymew müten, Jesus nüñmafi ñi kuwü ta Pedro ka feypifi: \p —¡Rume pichin mupiltun nierkeymi! ¿Chumngelu am maneluwlaymi iñche mew? \p \v 32 Fey püratulu engu müten tati pichi farku mew, kürüfwetulay. \v 33 Feymew tati pu disipulu mülelu ti pichi farku mew, lukunagi engün Jesus ñi inafül ka feypi engün: \p —¡Rüf dungu mew eymi ta Ngünechen ñi Fotüm ürke! \s1 Jesus tremolyefi tati pu kutran Genesaret mapu mew \r (Marku 6.53-56) \p \v 34 Feymew katrürumey tati pichi lafken mew ka puwi engün Genesaret\f + \fr 14:34 \fk Genesaret: \ft kiñe rume küme lür mapu mülelu Galilea ñi inafül lafken.\f* pingechi mapu mew. \v 35 Tati pu che müleyelu tiye mew, kimtufi engün ta Jesus, ka kimngey kom ti trokiñ mapu mew ñi puwün. Feymew küpalelngey tati pu kutran, \v 36 ka llellipungey ñi idañmangeael rewall tañi takuwün. Fey kom tati pu kutran idañmaetew ñi wechuñ takuwün, tremolewetuy engün. \c 15 \s1 Tati wesalkakefilu ta che \r (Marku 7.1-23) \p \v 1 Fey kiñeke farisew ka kiñeke wentru kimeltukelu Moyse ñi ley dungu, tuwyelu ta Jerusalen, ramtupafi engün ta Jesus: \p \v 2 —¿Chumngelu am tami pu disipulu ta müngeltukelay iñchiñ taiñ fütake laku em tañi wimtun dungu? ¿Chumngelu am wüne küchakelay tañi kuwü petu tañi inon engün? \p \v 3 Feymew ramtueyew Jesus: \p —¿Chumngelu am kay ta eymün müngeltukelafimün Ngünechen tañi werkün dungu tamün inayael kisuke tamün dewmaelchi wimtun dungu? \v 4 Ngünechen feypi: ‘Chetrokiaymi tami chaw ka tami ñuke,’\f + \fr 15:4 \ft Exodo 20.12; Deuteronomio 5.16.\f* ka ‘iney rume malisiafile ñi chaw ka tañi ñuke dungun mew fey ta kondenangeay ñi langümngeael’.\f + \fr 15:4 \ft Exodo 21.17.\f* \v 5 Welu eymün ta feypikeymün kiñe wentru ñi feypiafiel tañi chaw kam tañi ñuke: ‘Iñche ta pepi kellulayaeyu. Kom tañi nieel dew chalintukulelfiñ ta Ngünechen’. \v 6 Fey iney rume feypile tüfachi dungu, fey ngelay chem mew tañi aporiangeael tañi kelluafiel tañi chaw kam tañi ñuke rume.\f + \fr 15:6 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “kam tañi ñuke rume”.\f* Femngechi ta eymün falintukelafimün ta Ngünechen tañi werkün dungu tamün inayael kisuke tamün wimtun dungu. \v 7 ¡Koyla ngünen! Fente küme feypi tati pelon wentru Isaia ta dungulu eymün mew, feychi feypilu: \q1 \v 8 ‘Fey tüfachi trokiñche re wenche wün mew müten poyekeenew, \q2 welu konpiwke mew pilelay tañi müngeltuael iñche mew. \q1 \v 9 Chem falilay rume tañi ngillatukeetew engün. \q2 Tañi kimeltukeel engün re che müten tañi adkünuelchi dungu.’\f + \fr 15:9 \ft Isaia 29.13 LXX.\f* \p \v 10 Feymew müten Jesus mütrümfi tati pu che ka feypifi: \p —Allkütumün ka küme kimaymün: \v 11 Chem iyael rume ile ta che elukelafi ñi wesa piwkengeael, welu may tati tripakelu ta wün mew wesalkakefi ta che. \p \v 12 Feymew tati pu disipulu fülkonpuy engün ta Jesus mew ka ramtueyew: \p —¿Kimimi am tañi wesa duamün tati pu farisew allkülu engün tami femngechi feypin mew ta eymi? \p \v 13-14 Kisu llowdungufi ñi pu disipulu: \p —Femkünukafimün müten. Chem anümka rume tañi wenu mapu Chaw ñi anümnoel, ngeduentungeay folilkülen. Trawma reke feley engün, tati rüpütulkefilu ta kakelu trawma. Kiñe trawma rüpütulfile ta kangelu trawma, mür ütrüfkonafuyngu ta kiñe lol mew. \p \v 15 Feymew feypieyew ta Pedro: \p —Küme kimelmuiñ tami feypimupefielchi dungu. \p \v 16 Fey Jesus llowdunguy: \p —¿Eymün ta ka femngechi kimlaymün? \v 17 ¿Kimlaymün am kom tati ikeel puwkey ta pütra mew, fey wüla tañi tripatuael ta kuerpu mew? \v 18 Welu tati tripakechi dungun ta wün mew, che tañi piwke mew tripakey. Fey ta wesalkakefi ta che, \v 19 piwke mew am tripakelu ta wesake rakiduam, tati langümchen, tati ñiwaldomon, ka ti üñamyewün, tati weñen, tati koylatun ka fill wesa dungu. \v 20 Fey tüfachi dungu ta wesalkakefi ta che, welu tati ilu iyael fey ñi küchakuwünon, fey ta wesalkakelafi ta che. \s1 Kiñe judiu tuwünngenochi domo feyentuy ta Jesus mew \r (Marku 7.24-30) \p \v 21 Fey Jesus tripatuy tiyechi mapu mew ñi amuael ta Tiro ka Sidon trokiñ mapu mew. \v 22 Fey kiñe kananche domo müley tiyechi mapu mew, fey wirarkülen fülkontupaeyew: \p —¡Ñidol, David ñi Yomel tuwünche, kutranpiwkeyeen! ¡Ñi püñeñ konweküfüley! \p \v 23 Welu Jesus chem llowdungulay rume. Feymew ñi pu disipulu fülkonpuy kisu mew ka llellipungey: \p —Feypifinge ta tüfachi domo tañi amutuael, wirarkülen am inaniepaetew ta iñchiñ. \p \v 24 Fey Jesus feypi: \p —Ngünechen ta werküenew tati Israel trokiñche mew müten, tati ñamkülechi ufisa reke felelu. \p \v 25 Welu tati domo lukutupuy kisu tañi fül mew, fey feypifi ta Jesus: \p —¡Ñidol, kelluen! \p \v 26 Jesus llowdungueyew: \p —Kümelay ñi müntuñmangeael ñi kofke tati pu fotüm fey ñi elungeael tati pu trewa. \p \v 27 Fey ti domo feypifi ta Jesus: \p —Feley, Ñidol, welu tati pu trewa kütu ikey ta füntülnagchi kofke miñche mesa. \p \v 28 Feymew feypieyew ta Jesus: \p —¡Papay, rume nieymi ta feyentun! Felepe may tami ngillatupeel. \p Feychi lelen mew müten tati domo ñi püñeñ tremolewetuy. \s1 Jesus tremolyefi fentren pu kutran \p \v 29 Jesus tripapatuy tiye mew, fey akuy Galilea tañi inaltu pichi lafken, feymew pürapuy kiñe wingkul mew ka anükünuwpuy. \v 30 Fentren che trawüluwpuy chew ñi mülen ta kisu, yeniey engün tati pu küntrongelu, ti pu trawmangelu, tati pu pepi trekakenolu, ti pu ketrongelu ka fentren kakelu kutran. Puwülngey engün ta Jesus mew, fey kisu kom tremolyetufi ti pu kutranche. \v 31 Fey tati pu che rume afmatulewey engün pefilu ñi dungutun tati pu ketro, tati pu trekakenolu ñi tremotun ka ñi trekatun, ka tati pu trawmangelu ñi pelotun. Fey eluwi engün tañi püramyeafiel Israel tañi Ngünechen. \s1 Jesus elufi iyael ta meli warangka wentru \r (Marku 8.1-10) \p \v 32 Jesus mütrümfi tañi pu disipulu, ka feypifi: \p —Rume kutranpiwkeyefiñ tati pu che ta küla antü dewma ñi mülepan ta tüfa mew iñche engün ka chem rume niewelay engün tañi iyael. Ayülelan tañi amutuael engün ñi ruka mew petu tañi inon tati pu che. Rume ngüñüle tranapuafuy engün rüpü mew. \v 33 Fey tañi pu disipulu feypieyew: \p —Welu ¿chew am entulelafiyiñ fentren iyael tüfachi fentren chengealu? Tüfachi lelfün mapu mew ngelay kiñe rukache no rume. \p \v 34 Fey Jesus ramtufi ñi pu disipulu: \p —¿Tunten kofke am nieymün ta eymün? \p —Regle kofke, ka kiñe mufün pichike challwa ―llowdunguy kisu engün. \p \v 35 Feymew Jesus werküfi tati pu che ñi anükünuwael tati pülli mew. \v 36 Feymew nüfi tati regle pichike kofke ka tati pichike challwa. Fey rupan mañumtufilu ta Ngünechen, wüdamkafi ka eluyefi tañi pu disipulu, fey kisu engün eluyefi tati pu che. \v 37 Kom iyey ti pu che ka fente küme weday engün, ka apolngetuy regle kanasta tati sofrachi kofke ka ti challwa mew. \v 38 Tati iyelu meli warangka wentrurke, welu rakintukungelay tati pu domo ka ti pu pichikeche. \p \v 39 Feymew Jesus chaliyetufi tati pu che, konpuy kiñe pichi farku mew, fey amuy ta Magadan trokiñ mapu mew. \c 16 \s1 Tati pu farisew ka sadusew ayüy ñi pengelelngeael kiñe afmatufal dungu kallfü wenu mew \r (Marku 8.11-13; Luka 12.54-56) \p \v 1 Fey ti pu farisew ka ti pu sadusew amuy ñi pemeafiel engün ta Jesus tañi ngünenmayafiel. Fey feypifi engün tañi pengelael kiñe afmanngechi pepiluwün femngechi tañi küme kimafiel engün tañi küpan ka ñi werküetew ta Ngünechen. \v 2 Welu Jesus llowdungueyew: “Pu trafiayüm feypikeymün ta eymün: ‘Kelükünuwiyüm ta wenu, kümengetuay’ pikeymün. \v 3 Ka puliwen feypikeymün: ‘Kelükünuwiyüm wenu ka tromükünuwiyüm, fachantü wesa antüngeay’ pikeymün. Eymün ta fente küme ngüneduamkefimün ñi chumleken ta kallfü wenu. ¿Fey chumngelu am ngüneduamlaymün chem dungu ñi mülen fantepu mew?\f + \fr 16:3 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay ta versu 2 ka versu 3.\f* \v 4 Tüfachi pu che wesake piwkengelu ka kisu ngünewünngelu ayüley engün ñi pengelelngeael kiñe afmanngechi dungu, welu doy pengelelngewelayay chem rume, Jona tañi rupaelchi dungu müten.” \p Fey feypikünungelu engün tüfachi dungu, Jesus amutuy. \s1 Tati pu farisew ñi nieelchi wesake dungu lefawra reke feley \r (Marku 8.14-21) \p \v 5 Fey tati pu disipulu rumelu nometu ti pichi lafken mew, ngüyürkey engün tañi yeael ta kofke. \v 6 Feymew Jesus feypifi ñi pu disipulu: \p —Inaduamfimün ka kuñiwtuwmün tati pu farisew ka tati pu sadusew ñi lefawra mew. \p \v 7 Fey ti pu disipulu welukonkechi feypiwi engün: \p —¿Fey tüfachi dungu feypipelaeiñmew taiñ küpalnon mew ta kofke? \p \v 8 Jesus am kimnielu ñi femngechi rakiduamkülen engün, fey feypifi ñi pu disipulu: \p —¿Chumngelu anta ‘nielaiñ kofke’ pipeymün? ¡Rume pichin feyentun nieymün ta eymün! \v 9 ¿Petu kimlaymün am ka tukulpalaymün rume tati kechu kofke tañi wüdamkalelfiel tati kechu warangka pu che ka tunten kanasta ñi apolngetun sofrachi wükan kofke mew? \v 10 ¿Ka tukulpalaymün rume tati regle kofke tañi wüdamkalelfiel tati meli warangka pu che ka tunten kanasta ñi apolngetun tati sofralu mew? \v 11 ¿Chumngelu anta ngüneduamlaymün ta eymün iñche tañi nütramyemekenofiel tati kofke? Tañi feypiwpefielchi dungu feypiley tamün kuñiwtuwael tati pu farisew tañi lefawra mew ka tati pu sadusew mew. \p \v 12 Feymew ngüneduami engün tañi feypinoetew ta Jesus ñi kuñiwtuwael engün tati lefawra mew tukukeel ta kofke mew, welu may tañi kuñiwtuwael tati pu farisew ñi kimeltukeelchi dungu mew ka tati pu sadusew ñi kimeltukeel mew. \s1 Pedro feypi Jesus tañi Cristongen \r (Marku 8.27-30; Luka 9.18-21) \p \v 13 Feymew Jesus puwlu Sesarea Filipo tañi trokiñ mapu mew, ramtufi tañi pu disipulu: \p —Tati pu che, ¿iney pikeenew anta iñche, tati Wentrukünuwpalu? \p \v 14 Kisu engün llowdungueyew: \p —Kiñeke che Juan ti Fawtisachefe pikeeymew. Ka kiñeke Elia\f + \fr 16:14 \fk Elia: \ft kiñe pelon wentru ti pu judiu ñi üngümkefel tati küpayalu kom dungu ñi pepikapayael ti Mesiangealu.\f* pikeeymew, ka kiñeke Jeremia pikeeymew ka kiñeke kakelu pu pelon wentru pikey. \p \v 15 —Eymün kay, ¿iney pimuken anta iñche? ―ramtungey engün. \p \v 16 Fey Simon Pedro llowdungueyew: \p —Eymi lle tati Cristo, tati rumel mongelekechi Ngünechen tañi Fotüm. \p \v 17 Feymew Jesus feypifi ta Simon Pedro: \p —Sakinngeymi eymi, Simon, Jona tañi fotüm. Iney no rume mülelu tüfachi mapu mew feypilaeymew ta tüfachi dungu, tañi Chaw wenu mapu mülelu fey may ta kimeleymew tati. \v 18 Iñche ta ka feypiaeyu, eymi ta Pedro, fey tüfachi kura\f + \fr 16:18 \ft Pedro ñi üy “kura” pin ürke.\f* mew amul trawültukuniean tañi trokiñche, welu chem wesa pepiluwün ñi ngünenieel ta weküfü no rume wewlayaeyew. \v 19 Wenu mapu ülmen mülewe ñi llafe eluaeyu. Eymi ta ‘trariley’ pifilmi ta tüfachi mapu mew, ka femngechi Ngünechen trarilelu reke leliwülnieaeyew. Ka eymi ta ‘neyfiley’ pifilmi ta tüfachi mapu mew, ka femngechi Ngünechen neyfilelu reke leliwülnieaeyew. \p \v 20 Feymew müten Jesus feypifi ñi pu disipulu tañi feypinoafiel engün iney no rume kisu tañi Cristongen. \s1 Jesus nütramkay ñi layael \r (Marku 8.31–9.1; Luka 9.22-27) \p \v 21 Feymew Jesus eluwi tañi feypiafiel tañi pu disipulu ñi amuael ta kisu Jerusalen waria mew, fey ti putremke wentru ka ti longkolelu pu saserdote mew ñi rume kutrankayaetew. Feypifi tañi pu disipulu kisu tañi langümngeael, welu küla antüalu mew ñi wiñomongetuael. \v 22 Feymew püntünentueyew ta Pedro, fey eluwi tañi feypiafiel tüfachi dungu: \p —¡Ngünechen montulaeymew, Ñidol! ¡Fey tüfachi dungu mew ta rupalayaymi! \p \v 23 Welu Jesus adkintufi ta Pedro, fey feypifi: \p —¡Püntütripange ta iñche mew, weküfü! ¡Katrülkaduammekeen ta iñche! Eymi ngüneduamkelafimi Ngünechen tañi dungu. Rakiduamküleymi re che ñi dungu mew müten. \p \v 24 Feymew müten Jesus feypifi tañi pu disipulu: \p —Iney rume ayüle iñche ñi disipulungeael, kisu ngüyünentuwpe, ka eluwkülepe ñi kutrankawael ta kürus mew ngeay rume, fey inaechimew. \v 25 Iney rume ayüle montulael ñi mongen, fey ta pelayay ta mongen, welu tati lakonlu iñche tañi duam, fey peay ta mongen. \v 26 ¿Chem entuafuy anta che ngenngele kom chemkün mew mülelu tüfachi mapu mew, welu ñi püllü amule kütral mapu mew? Tunten pülata rume niellefule kiñe che ñi kulliafel tañi montuam, chem rume niefule ta che montul-layafeyew. \v 27 Tati Wentrukünuwpalu am ta küpayalu Ngünechen tañi kom pepiluwün mew ka tañi pu werken püllü engün, fey wüla kulliafi reke kake kiñeke che kom tañi femel mew. \v 28 Rüf dungu feypiwayiñ kiñekentu tati müleyelu ta tüfa mew lalayay engün pefile wüla engün tati Wentrukünuwpalu tañi longko ülmenngeael. \c 17 \s1 Jesus kangelu ad ñi nierumetun \r (Marku 9.2-13; Luka 9.28-36) \p \v 1 Fey kayu antü rupalu, Jesus yefi ta Pedro, Santiaw ka Juan (Santiaw tañi peñi), fey püntütripay ñi amuael engün kiñe alü pürachi wingkul mew. \v 2 Fey tiyechi wingkul mew, kisu engün ñi adkiñ mew, kangerumetuy ñi ad ta Jesus. Ñi ange alofi antü reke, ka tañi takuwün rume lingari pire reke. \v 3 Feymew pefi engün ta Moyse ka Elia nütramkamekelu ta Jesus engün. \p \v 4 Fey Pedro feypifi ta Jesus: \p —Ñidol, ¡rume kümey taiñ mülepan tüfa mew! Pilmi, dewmayafuiñ küla pichike küni ruka: kiñe eymingealu, ka kiñe ta Moysengealu ka kiñe Eliangealu. \p \v 5 Petu dungumekelu ta Pedro, kiñe alofkülechi tromü munulpaeyew kiñe llawfeñ reke, fey tati tromü mew tripay kiñe dungun feypilu: “Fey tüfa iñche tañi sakin Fotüm, iñche tañi dulliel. Allkütuñmafimün ñi dungu.” \p \v 6 Allkülu engün tüfachi dungun, tati pu disipulu lloyünagümkünuy ñi longko engün pülli mew, fente ñi llükan mew. \v 7 Jesus fülkonpuy kisu engün mew, fey nükünufi ñi kuwü mew ka feypifi: \p —Witrapüratumün. Llükakilmün. \p \v 8 Fey adkintulu engün, pefi engün Jesus ñi kisulewetun. \p \v 9 Fey petu nagpatulu engün tati wingkul mew, Jesus feypifi ñi küla pu disipulu: \p —Iney no rume ta nütramel-layafimün tamün peelchi dungu, wiñomongetule wüla tati Wentrukünuwpalu küpalu ta wenu mapu. \p \v 10 Fey tañi pu disipulu ramtueyew: \p —¿Chumngelu am feypikerkey tati pu kimeltukelu tati ley dungu Elia tañi wüne küpayael tati Cristo mew? \p \v 11 Fey Jesus llowdungufi ñi pu disipulu: \p —Feyngey tañi wüne küpayafel ta Elia, kisu ñi kom küme elafiel ta dungu. \v 12 Welu iñche ta feypiwayiñ, Elia ta dew küpay, fey tati pu judiu kimwetulafi, welu kisu engün chumünchumfi rume kom tañi wesa ayütuel engün. Ka femngechi, tati Wentrukünuwpalu kutrankaway kisu engün tañi fillmekeafiel mew. \p \v 13 Feymew tati pu disipulu ngüneduami engün Jesus tañi nütramelmekeetew ñi tukulpafiel ta Juan ti Fawtisachefe. \s1 Jesus tremolfi kiñe weche wentru konweküfülelu \r (Marku 9.14-29; Luka 9.37-43a) \p \v 14 Puwlu engün chew tañi mülemum tati pu che, kiñe wentru fülkonpay ta Jesus mew, ka lukutupay kisu tañi fül mew, fey feypieyew: \p \v 15 —Ñidol, kutranpiwkeyeñmaen tañi fotüm. Lalatukey ka rume kutrankawkey. Kiñeke mew ütrüfkonkey kütral mew, ko mew kütu. \v 16 Tüfa mew küpalelpefuiñ tami pu disipulu, welu pepi tremolafi engün. \p \v 17 Fey Jesus feypi: \p —¡Eymün pu ngenofeyentun che ka wesake rakiduam nielu! ¿Tunteñma anta mülerkean ta eymün mew? ¿Tuntepu mew wüla anta fentekünurkean tamün peniewafiel? Küpalelmuchi tati pichiwentru ―pirkey. \p \v 18 Feymew Jesus werküfi tati weküfü ñi tripatuael tati pichiwentru mew, fey wemünentufi. Feychi mew müten tremolewetuy ti pichiwentru. \p \v 19 Fey wüla ñi pu disipulu wichu nütramkaeyew, fey ramtueyew: \p —¿Chumngelu am iñchiñ pepi wemünentulafiyiñ tati weküfü? \p \v 20 Fey Jesus llowdungufi ñi pu disipulu: \p —Eymün am müna pichin mupiltun nielu. Rüf dungu feypiwayiñ niefulmün ta mupiltun, kiñe pichi fün mostasa fenteafuy rume, fey feypifilmün tüfachi wingkul: ‘Tripatunge ta tüfa mew. Kañpüle amutunge’, tati wingkul ta engkef tripayafuy. Chem rume ta kisu ngünewlayafuy. \v 21 Welu ta tüfa famngechi weküfü ñi tripatuael, feley tañi ngillatuael ka ayunayael ta che.\f + \fr 17:21 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew müten müley versu 21.\f* \s1 Jesus ka wiñome nütramkay ñi layael ka ñi wiñomongetuael \r (Marku 9.30-32; Luka 9.43b-45) \p \v 22 Petu miyawlu kiñentrür ñi disipulu engün Galilea tañi trokiñ mapu mew, Jesus feypifi ñi pu disipulu: \p —Iñche tati Wentrukünuwpalu ta chalintukungean tati pu wentru mew. \v 23 Ka langümaenew engün, welu küla antüalu mew, wiñomongetuan. \p Tüfa famngechi feypingelu, rume weñangküy engün. \s1 Kullingeael impuestu ti ngillatuwe rukangealu \p \v 24 Feymew Jesus ka tañi pu disipulu puwlu engün ta Kapernaum waria, tati pu kofrakelu impuestu ta ngillatuwe rukangealu amuy engün ñi pemeafiel ta Pedro, ka ramtufi engün: \p —¿Tami kimeltufe kullikelay ta impuestu tati ngillatuwe rukangealu?\f + \fr 17:24 \fk impuestu tati ngillatuwe rukangealu: \ft kake tripantu mülerkey ñi kulliael ti impuestu pu judiu wentru ti ngillatuwe ruka mew. Tati kulliael fanten ürke tati küdawfe ñi wewkeel epu antü küdaw mew.\f* \p \v 25 —May, kullikey ta kisu ―llowdunguy ta Pedro. \p Fey Pedro konputulu ruka mew, Jesus ramtufemeyew: \p —¿Eymi chumngentufimi kay, Pedro? Kiñe longko ülmen wentru ta tüfachi mapu mew, ¿ineykechi am kofrakefi impuestu: kisu tañi pu yall kam ti kakelu pu che? \p \v 26 Fey Pedro llowdungufi ta Jesus: \p —Kofrakefi tati kakelu pu che. \p Fey Jesus feypi: \p —Feley tati, Pedro. Kümey tami piel. Chumngechi tati longko ülmen ñi pu yall ngelay ñi kulliael chem impuestu no rume, ka femngechi ngelafuy Ngünechen ñi pu yall ñi kulliael ti impuestu ta Ngünechen ñi ngillatuwe rukangealu. \v 27 Welu iney rume tañi wesaduamnoael, amunge tati pichi lafken mew, ütrüftukupunge tami ansuelu ka witranentufinge tami wüne entuelchi challwa. Fey ti wün challwa mew peaymi kiñe moneda, feymew mür kulliayu tati impuestu. Yefinge ti moneda, fey kullimenge tati impuestu. \c 18 \s1 ¿Iney am tati doy sakifalkülelu? \r (Marku 9.33-37; Luka 9.46-48) \p \v 1 Feychi mew müten tati pu disipulu fülkonpuy Jesus mew, fey ramtufi engün: \p —¿Iney anta doy sakifali ta Ngünechen tañi ülmen mülewe mew? \p \v 2 Feymew Jesus mütrümfi kiñe pichiwentru, fey kisu engün ñi rangiñ mew puwülfi \v 3 ka feypi: \p —Rüf dungu feypiwayiñ eymün we rakiduam nietunolmün kiñe pichiche reke, konpulayaymün ta Ngünechen ñi ülmen mülewe mew. \v 4 Tati doy sakifalkülelu ta Ngünechen ñi ülmen mülewe mew fey tati diñmatukenolu chemkün kiñeke tüfachi pichiche reke. \p \v 5 Ka iney rume llowfilu kiñe famngechi pichiche iñche tañi üy mew, iñche ka llowenew tati. \s1 Kintukaduamngen \r (Marku 9.42-48; Luka 17.1-2) \p \v 6 “Iney rume ngünenkafile ñi yafkayael ta kiñe feyentulelu iñche mew ñom piwkengelu kiñe pichiche reke, doy kümeafuy kiñe fütra kura ñi trapeltukukünulelngeael ñi pel mew, fey ñi ütrüftukungeael tati doy llufülechi lafken mew. \p \v 7 “¡Awngey fentren kintukaduamngen dungu ñi mülen mew tüfachi mapu! Feyngey ñi mülen tüfachi wesake dungu mapu mew, welu ¡awngey tiyechi che yafkan mew tukufile ta kakelu che! \v 8 Feymew, tami kuwü kam tami namun rume yafkantukuelmew, katrüfinge ka entufinge ta eymi mew. Doy kümey tami mongeleael ketrolipangkülen ka ketronamunkülen rume, fey nielmi ta epu kuwü kam epu namun rume, welu tami tukungeael ti chongkenochi kütral mew. \v 9 Tami nge yafkantukukeelmew, entufinge ka famentufinge ta eymi mew. Doy kümey tami mongeleael fey tami nien kiñe nge müten, fey nielmi epu nge tami tukungeael ta kütral mapu mew ―pi ta Jesus. \s1 Tati ñamkünuwchi ufisa adkünu dungu \r (Luka 15.3-7) \p \v 10 “Ngüneduamaymün tamün illamnienoafiel kiñe no rume ta tüfachi pichikeche. Iñche feypiwayiñ kake kiñeke kisu engün tañi werken püllü rumel puwpuwngekey chew müley iñche tañi Chaw, wenu mapu mülelu. \v 11 Tati Wentrukünuwpalu am küpalu ñi montulafiel tati pu ñamkülelu reke ñi yafkan mew.\f + \fr 18:11 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay versu 11.\f* \p \v 12 “¿Kümelu trokifimün kay? Kiñe wentru niele pataka ufisa, fey ñamkünuwle kiñe tüfa engün, ¿elkünulayafuy chey am tati pu aylla mari aylla lelfün mew, ñi amuael ñi kintumeafiel tati ñamkünuwlu? \v 13 Fey petufile, rume ayüwafuy tañi petuelchi ufisa mew, tati aylla mari aylla mew ñamkenolu engün am. \v 14 Ka femngechi, eymün tamün Chaw, mülelu ta wenu mapu, ayülelay tañi ñamael kiñe no rume ta tüfachi pichiche reke felelu ñi feyentun mew. \s1 Chumngechi ñi wiñoduamangetuael ta kiñe weni \r (Luka 17.3) \p \v 15 “Tami feyentulechi weni wesa femelmew, dunguafimi. Kisulelmu, fey feypiafimi tañi wesa femün. Fey allkütuñmaelmew tami dungu, ka kümelkawtulmu tami weni eymu. \v 16 Welu allkütuñmanoelmew, mütrümnge ta kiñe kam epu che, femngechi epu che kam küla che tañi dungun mew ñi küme elngetuael tati wesa dungu. \v 17 Ka femngechi pinole ñi allkütuafiel tati kakelu che, feypintukuafimi tati trokiñ feyentulelu mew. Fey ka feyentunofile tati trokiñ feyentulechi pu che, fey wüla ta feley ñi kiñe feyentulenolu ñi trokingetuael kam kiñe tati kofrakelu impuestu reke Romangealu ñi trokingetuael. \p \v 18 “Rüf dungu feypiwayiñ chem che rume trarifilmün reke tañi yafkan mew ta tüfachi mapu mew, ka femngechi trarileweay reke Ngünechen mew ta wenu mapu. Ka chem che rume nentu neyfifilmün reke tañi yafkan mew ta tüfachi mapu mew, ka femngechi nentu neyfilewetuay ta wenu mapu Ngünechen mew. \p \v 19 “Fey tüfachi dungu feypiwayiñ: Epu feyentulelu, kiñewle tañi ngillatuael tañi eluen piael tüfachi mapu mew, iñche tañi wenu mapu mülechi Chaw fey ta eluaeyew. \v 20 Chew rume mülele epu kam küla che trawüluwkülelu iñche ñi üy mew, iñche mülean kisu engün mew.” \s1 Feley ñi wiñoduamangetuael kangelu che \p \v 21 Feymew Pedro fülkontufi ta Jesus ka ramtufi: \p —Ñidol, ¿mufü rupachi am feley tañi wiñoduamatuael tañi chafche, chem wesa femelimew rume? ¿Regle rupachi pemay? \p \v 22 Jesus llowdungueyew: \p —Regle rupachi müten pipelaeyu. Regle mari rupa regle pin may. \p \v 23 “Fey tüfachi dungu mew, Ngünechen tañi longko ülmenngen feley ta kiñe longko ülmen reke eluwlu ñi ramtuafiel tañi pu küdawelkeetew tunten ñi defenieetew. \v 24 Petu llitulu tañi ramtuafiel, feymew akulelngey kiñe tañi defenieetew rume fentren pülata. \v 25 Tiyechi küdawfe am nienolu chumngechi ñi kulliael, fey tati longko ülmen werküy ñi fendengeael tati defelelu, kiñe püresukona reke, kiñentrür ñi kure engu, ñi pu yall ka kom ñi chemkün tañi nieel kütu, femngechi tañi kulliael kom tañi defeleel mew. \p \v 26 “Fey tati defelechi küdawfe lukutuy ti longko ülmen ñi fül mew, ka llellipufi: ‘Ñidol, kutranduamyeen ta iñche. Pichi üngümen. Kom wiñoleltuaeyu tati.’ \v 27 Fey tati longko ülmen kutranduamyeeyew, feymew wiñoduamatufi kom tañi defelekefel mew ka lifrenentufi ti küdawfe. \p \v 28 “Welu tripapatulu, tiyechi küdawfe pefi kiñe tañi traf küdawfe defenieetew pichin pülata. Nüfemfi pel mew ka eluwi ñi aporiayafiel, feypiniefi: ‘¡Kullituen kom tami defeniefiel!’ \v 29 Fey ñi traf küdawfe lukutulen llellipueyew: ‘Kutranduamyeen ta iñche. Pichi üngümen. Kom wiñoleltuaeyu tati.’ \v 30 Welu kangelu pilay, ka amul püresuntukufi karsel mew kom kullingetule wüla tañi defeniengeel ñi tripatuael ti karsel mew. \p \v 31 “Fey tüfachi dungu mew rume kutrantupiwkey tati kakelu pu küdawfe, fey nütramelmefi engün tati longko ülmen ñi femngechi femfiel ñi traf küdawfe. \v 32 Feymew tati longko ülmen mütrümfalfi, ka feypifi ti wesa piwkengechi küdawfe: ‘¡Eymi ta rume wesa piwke wentru ürke! Iñche wiñoduamatueyu nga kom tami defeniefiel mew tami llellipufiel mew. \v 33 Feymew eymi ta ka felefuy tami wiñoduamatuafiel tami traf küdawfe. Chumngechi wiñoduamatueyu ta iñche ka femafulu ta eymi.’ \p \v 34 “Fey fente ñi lladkün tati longko ülmen, werküy ñi püresuntukungeael karsel mew tati wesa piwke wentru kom kullile wüla kom tañi defeleel ñi neykümkünungetuael.” \p \v 35 Fey Jesus amul feypi: “Ka femngechi femaeymünmew ta eymün ta iñche ñi Chaw mülelu ta wenu mapu mew, kiñeke ta eymün kom piwke mew wiñoduamatunolmün tamün yafkaetewchi chafche.” \c 19 \s1 Jesus kimeltuy ñi kümenon tati wüdakuren \r (Marku 10.1-12) \p \v 1 Rupan feypilu ta tüfachi dungu, Jesus tripatuy ta Galilea mew, fey puwi Judea trokiñ mapu mew, Jordan tañi tripawe antü püle. \v 2 Rume fentren che inaeyew, ka feymew Jesus tremolyefi tati pu kutrankülelu. \p \v 3 Kiñeke ti pu farisew fülkonpuyngün ta Jesus mew re ngünen mew tañi ramtuafiel, fey feypieyew: \p —¿Kümey am kiñe wentru ñi wüdakureael chem dungu mew rume? \p \v 4 Feymew Jesus llowdungufi ti pu farisew: \p —¿Adümlafimün am tati wirikonkülechi dungu ta llituka mew müten, feychi dewmangelu ta wentru domo engu? \v 5 Ka feypi: ‘Feymew ta wentru ta wichuay ñi chaw ka tañi ñuke mew kisu ñi amayewael ñi kure engu, fey mür kiñe che reke ñi feleael engu.’\f + \fr 19:5 \ft Genesis 2.24 LXX.\f* \v 6 Feymew ta epu che reke felewetulay engu. Kiñengetuy müten. Feymew ngelay iney rume ñi wüdamentuael Ngünechen ñi trapümel. \p \v 7 Feymew ramtueyew engün: \p —¿Chem mew ürke am Moyse werküfi ta wentru ñi eluafiel kiñe wirin dungu ñi kure tañi wüdafiel?\f + \fr 19:7 \ft Deuteronomio 24.1.\f* \p \v 8 Fey Jesus feypifi ti pu farisew: \p —Re tamün wesa yafü piwkengen mew ta eymün, Moyse elueymünmew tamün wüdayael tamün kure. Llituka mew ta ngelafuy feychi dungu. \v 9 Iñche ta feypiwayiñ tati wüdalu tañi kure fey tañi ñiwañpenoetew rume, fey ka domo kureyetule, fey ta ñiwaldomofengey. Fey kureyefilu ti wüdakünuelchi domo, ka femngechi ñiwaldomofengey.\f + \fr 19:9 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “Fey kureyefilu ti wüdakünuelchi domo, ka femngechi ñiwaldomofengey”.\f* \p \v 10 Fey Jesus tañi pu disipulu feypieyew: \p —Feychi dungu felele ñi femael ta wentru ñi kure mew, kümelay ta kurengen. \p \v 11 Fey Jesus llowdungufi ñi pu disipulu: \p —Kom che ta pepi ngüneduamlayay ta tüfachi dungu, tiyechi pu che müten ta Ngünechen ñi eluetew ñi ngüneduamafiel. \v 12 Müley epe fill dungu ñi katrütunieetew ta pu wentru ñi kurengeael: kiñekentu dew felen choyüngekey ñi pepi kurengenoael, ka kiñeke wentru femkünungekey tañi pepi kurengenoael, ka kiñeke re ñi pinon mew kurengekelay femngechi tañi küme poyeafiel ta Ngünechen. Tati ayülu ñi llowael ta tüfachi dungu, llowpe müten. \s1 Jesus ngillatuñmafi tati pu pichikeche \r (Marku 10.13-16; Luka 18.15-17) \p \v 13 Yelelngey ta Jesus kiñeke pichikeche, tañi fampuwülael ñi kuwü ta kisu engün mew, fey ñi ngillatuñmayafiel, welu tati pu disipulu eluwi tañi katrütuafiel tati yeniefilu ti pichikeche. \v 14 Feymew Jesus feypifi ñi pu disipulu: \p —Elufimün ti pichikeche ñi küpayael iñche mew. Katrütukefilmün. Ngünechen ñi ülmen mülewe mew koneltuley tati kisu engün reke femngelu. \v 15 Fey fampuwülelfi ñi kuwü ti pichikeche, fey ngillatuñmafi, feymew wüla kañpüle amutuy. \s1 Kiñe riku weche wentru nütramkafi ta Jesus \r (Marku 10.17-31; Luka 18.18-30) \p \v 16 Kiñe weche wentru amuy ñi pemeafiel ta Jesus, fey ka ramtupufi: \p —Küme piwke kimeltufe, ¿chem küme dungu am feman tañi nieael rumel mongen? \p \v 17 Jesus llowdungueyew: \p —¿Chem mew anta küme piwke kimeltufe pien? Kiñeley müten tati küme piwkengelu. Welu ayülmi tami nieael tati rumel mongen, müngeltuafimi tati werkün dungu. \p \v 18 —¿Chuchi werkün dungu am? ―ramtuy tati weche wentru. \p Fey Jesus llowdungueyew: \p —‘Langümchekilnge, ñiwaldomokilnge, weñekilnge, üñfitukefilnge koyla dungu mew ta kangelu, \v 19 yamafimi tami chaw ñuke engu,\f + \fr 19:19 \ft Exodo 20.12-16; Deuteronomio 5.16-20.\f* ka piwkeyeafimi tami chafche chumngechi piwkeyewimi eymi kisutu.’\f + \fr 19:19 \ft Levitiko 19.18.\f* \p \v 20 —Femken ta kom feychi dungu. ¿Ka chem am petu faltay? ―pi tati weche wentru. \p \v 21 Jesus llowdungueyew: \p —Ayülmi tami nieael nor mongen, amunge, fendenge tami nieel ka elufinge tati pu nienolu chem no rume. Femngechi fütra küme felen nieaymi ta wenu mapu mew. Fey küpange ka inaen. \p \v 22 Feymew tati weche wentru, allkülu tüfachi dungu, rume weñangkülen amutuy, rume rikulerkelu am. \p \v 23 Feymew Jesus feypifi tañi pu disipulu: \p —Rüf dungu feypian rume küdawngey kiñe riku ñi konpuael Ngünechen ñi ülmen mülewe mew. \v 24 Ka feypiwayiñ doy küdawngelay ta kiñe kamellu ñi rumeael ti longko akucha mew,\f + \fr 19:24 \fk ñi rumeael ti longko akucha mew: \ft rume küdawngechi dungu pin ürke.\f* fey kiñe riku ñi konael Ngünechen ñi ülmen mülewe mew. \p \v 25 Fey allküñmaetew tañi pu disipulu, doy afmalewey engün ka feypi engün: \p —Fey, ¿iney am pepi monturkeay? \p \v 26 Jesus adkintufi ñi pu disipulu ka llowdungufi: \p —Che ñi pepilnoel, Ngünechen ta pepilniey. \p \v 27 Feymew feypieyew ta Pedro: \p —Iñchiñ elkünuiñ kom taiñ niekefel fey ka inawiyiñ. ¿Chem am llowaiñ? \p \v 28 Fey Jesus llowdungufi ñi pu disipulu: \p —Rüf dungu feypiwayiñ, puwle tati antü kom tañi wengetuael, feychi mew tati Wentrukünuwpalu mapu mew anüle tañi afmafalchi ülmen mülewe mew, eymün am feyentumufiel feymew ka femngechi anüaymün ta mari epu ülmen mülewe mew tamün ramtukadunguafiel Israel tañi mari epu trokiñche. \v 29 Fey iñche tañi duam iney rume elkünule ñi ruka, peñi, kam lamngen, kam chaw, kam ñuke, kam domo,\f + \fr 19:29 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “kam domo”.\f* kam fotüm, kam mapu rume, llowtuay doy pataka rupachi, ka lloway tati rumel mongen. \v 30 Welu tüfa fentren tati wünenküleyelu, inaleyetuay. Ka pütrün ta tüfa inaleyelu, wüneleyetuay. \c 20 \s1 Tati küdawfe adkünu dungu \p \v 1 “Fey ka femngechi Ngünechen tañi longko ülmenngen kiñe wentru reke feley tati ngenngelu kiñe ofadentu mew, tripalu ta küme puliwen tañi kintuael küdawfe ñi katrüofadelaetew. \v 2 Fey ti ngen ofadentu küme nütramkafi ti pu küdawfe ñi tunten kulliafiel engün kiñe antü küdaw mew,\f + \fr 20:2 \fk ñi tunten kulliafiel engün kiñe antü küdaw mew: \ft fey ta kiñe denario.\f* fey werküfi ñi küdawelmengeael ti ofadentu mew. \p \v 3 “Feymew aylla ora amulechi liwen ka tripay tati ngen ofadentu, fey pefi kiñeke küdawfe relelu pülasa mew. \v 4 Fey feypifi: ‘Eymün amumün kay tamün küdawael iñche tañi ofadentu mew. Ka femngechi kulliwayiñ tamün küdaw mew.’ Fey kisu engün amuy ñi küdawael. \p \v 5 “Tati ngenngelu ka wiñome tripay rangiantülu dewma, fey tripay küla ora naglu ti antü, ka femngechi pemey ta küdawfe. \v 6 Dewma kechu ora naglu ta antü, ka wiñome amuy ta pülasa mew, feymew ka pepuy kiñeke küdawfe relelu, fey ramtufi: ‘¿Chem mew anta müleymün eymün tüfa mew kom antü fey tamün küdawnon?’ \v 7 Llowdungungey: ‘Iney no rume am elukenoetew küdaw ta iñchiñ.’ Feymew feypingey engün: ‘Amumün kay eymün tamün küdawael iñche tañi ofadentu mew.’ \p \v 8 “Feymew pu trafialu, tati ngenngelu feypifi tati ngüneduamkefilu tati pu küdawfe: ‘Mütrümfinge tati pu küdawfe, ka kullifinge. Llituaymi tati pu inangechi akulu mew, fey dewmantuaymi tati pu wünelu mew akulu.’ \v 9 Akuyey engün, tati konyelu tañi küdawael kechu ora naglu dewma ta antü, fey kake kiñeke llowi engün tunteke ñi wewken ta kiñe küdawfe kiñe antü mew. \v 10 Feymew ka konpuy tati pu wüneltu konlu ñi küdawpuael. Rakiduami engün ñi doy alü llowael ñi kullitu engün, welu kake kiñeke kisu engün llowi ka femngechi kiñe antü küdaw kullitu müten. \v 11 Fey llowlu engün tañi kullitu, eluwi engün tañi fillpiafiel tati ngen ofadentu, \v 12 feypilen mew: ‘Tüfa engün, tati akuyelu epe konantü, kiñe ora müten ta küdawi engün. Eymi ta tunteke kullimuiñ iñchiñ ka fente kullifimi ta kisu engün. Iñchiñ ta kom antü rume küdawiyiñ ka arekawiyiñ ta antü mew.’ \p \v 13 “Welu tati ngenngelu llowdungufi kiñe küdawfe: ‘Weni, chem wesa ngünenkapelaeyu rume. ¿Fente küme feypiwlayu ama tami tunte kulliafiel ta kiñe antü küdaw mew? \v 14 Fey nünge tami kullitu ka amutunge. Iñche ta küpa elufili ta tüfa engün tati inangechi konlu tañi küdawael ka fenten eymi tunteleyu, \v 15 iñche ta kisu tañi pülata mew chumafun rume. ¿Kam ta ütririmi iñche tañi küme piwketuchefengen mew?’ \p \v 16 “Feymew llemay tüfa tati inalelu, fey engün ta wüneletuay. Femngechi fewla ta wüneleyelu, inaleyetuay engün itrokom mew. Pütrüley tati mangelel, welu pichiley tati dullinieel.”\f + \fr 20:16 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “Pütrüley tati mangelel, welu pichiley tati dullinieel”.\f* \s1 Jesus küla rupa dewma nütramkay ñi layael \r (Marku 10.32-34; Luka 18.31-34) \p \v 17 Jesus trekalelu rüpü mew ñi amuael ta Jerusalen, wichu mütrümentufi tañi mari epu disipulu ka feypifi: \p \v 18 —Fewla ngüneduamaymün taiñ amulen ta Jerusalen, chew ta chalintukungean tati longkolelu pu saserdote mew ka tati pu kimeltukelu tati ley dungu mew, ka kondenangean fey tañi langümngeael. \v 19 Ka chalintukungean tati kake trokiñke mapu küpayechi pu che mew tañi ayentukangeael ka ñi wülelkangeael ka tañi langümngeael kürus mew, welu küla antüalu mew wiñomongetuan. \s1 Tañi ngillatuel Santiaw ka Juan tañi ñuke \r (Marku 10.35-45) \p \v 20 Fey Sefedew tañi kure amuy kiñentrür tañi epu püñeñ engün Jesus mew, fey lukutunagpuy kisu tañi fül püle tañi “füreneñmayaen ñi epu püñeñ” ñi piafiel. \v 21 Feymew Jesus ta ramtueyew: \p —¿Chem anta duamimi? \p Fey tati domo feypi: \p —Tami longko ülmen mülewe mew kiñe tañi epu püñeñ anüpupe eymi tami man ad püle, fey kangelu ñi püñeñ, tami wele ad püle. \p \v 22 Jesus ta llowdunguy: \p —Eymu kimlaymu tamu ngillatupeel. ¿Putuafuymu am tati füre pulku tañi putuael ta iñche?\f + \fr 20:22 \ft ti füre pulku: kutrankawün pin ürke.\f* ¿Ka femngechi fawtisangeafuymu chumngechi fawtisangen ta iñche?\f + \fr 20:22 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “¿Ka femngechi fawtisangeafuymu chumngechi fawtisangen ta iñche?”\f* \p Fey kisu engu feypi: \p —May, putuafuyu. \p \v 23 Feymew Jesus feypifi ñi epu disipulu: \p —Eymu ta putuaymu ta tüfachi füre pulku, ka fawtisangeaymu chumngechi fawtisangen ta iñche,\f + \fr 20:23 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “ka fawtisangeaymu chumngechi fawtisangen ta iñche”.\f* welu tamu anüpuael iñche tañi man ad püle kam tañi wele ad püle iñche ta koneltulelan tañi feypiael. Tañi Chaw müten kimniey iney tañi füreneafiel. \p \v 24 Feymew allküyelu ti kakelu mari pu disipulu ta tüfachi dungu, lladküy engün tati epu peñiwen ñi feypiel mew. \p \v 25 Welu Jesus mütrümfi ñi pu disipulu, feymew feypifi: \p —Eymün ta kimnieymün tati pu longkoleyelu tüfachi pu trokiñche mew rume ñidolkawkülekey engün, ka tati fütrake longkolelu ayükey engün kom che tañi kimael ñi longkolen engün. \v 26 Welu eymün mew ta ngekilpe feychi dungu. Tamün femafel, iney rume ayüle ñi longkoleael, feley tañi poyeafiel ta kakelu pu che. \v 27 Ka iney rume ta eymün mew küpa wünelele, fey ta konayeafimün. \v 28 Fey ka femngechi tati Wentrukünuwpalu küpalay tañi poyengeael, welu may küpay tañi poyecheael, ka ñi wültukuael tañi mongen femngechi ñi lifrenentuafiel ta kom che ñi yafkan mew. \s1 Jesus tremolfi epu trawma \r (Marku 10.46-52; Luka 18.35-43) \p \v 29 Fey dew tripapatulu Jesus engün ta Jeriko waria mew, rume fentren che ta inaeyew. \v 30 Epu trawma anülelu ta inaltu rüpü, allküy engu Jesus tañi rupalen fey püle, fey wirari engu: \p —¡Ñidol, David mew tripachi dullin Yomelche tati küpayay piniekeel, kutranpiwkeyemuyu! \p \v 31 Tati pu che lladkütu dungueyew tañi wirarkümekenoael engu, welu kisu engu doy wirari: \p —¡Ñidol, David ñi Yomelche, kutranpiwkeyemuyu ta iñchiw! \p \v 32 Feymew Jesus witrakünuwi ka mütrümfi tati epu trawma, fey ramtufi: \p —¿Chem duamnieymu am tamu kelluwafiel? \p \v 33 Fey llowdungueyew engu: \p —Ñidol, ayüleyu tayu pelotuafel. \p \v 34 Jesus ta rume kutranpiwkeyefi ti epu trawma, ka idañmangey ñi nge engu. Feychi mew müten tati epu trawma pelotuy engu, fey inaeyew. \c 21 \s1 Jesus konpuy ta Jerusalen \r (Marku 11.1-11; Luka 19.28-38; Juan 12.12-19) \p \v 1 Dewma fülkülepulu engün ta Jerusalen, puwürkey engün ta Betfage fülkülelu Jerusalen mew, Olifu fütra wingkul mew. Feymew Jesus werküfi tañi epu disipulu, \v 2 fey feypifi: \p —Amumu tati adkiñkülechi waria mew. Fey tiye mew pepuaymu ta kiñe kude furiku trapelkülelu kiñe pichi furiku inafül mülelu. Nentutrapelafimu, fey küpalelmuan. \v 3 Iney rume ramtuelmumew chumngelu tamu fempen, feypiafimu: ‘Ñidol ta duamtueyew tati’ ka ‘Pürüm wiñolpatuafiyu’ piaymu. \p \v 4 Fey tüfa ta femngechi femi tañi mupiael ñi feypiel tati pelon wentru, feychi wirintukulu: \q1 \v 5 “Feypifimün tati Sion waria che: \q2 ‘Adkintumün, tamün longko ülmen küpaley eymün tamün pepayaetew, \q1 ñom piwke mew, kawellutuley kiñe furiku, \q2 kiñe we pichi furiku mew, kutama yekechi kude kulliñ tañi koñi.’ ”\f + \fr 21:5 \ft Isaia 62.11; Sakaria 9.9.\f* \p \v 6 Fey tati epu disipulu amuy ka femi engu chumngechi ñi werküetew engu ta Jesus. \v 7 Feymew yemefi engu tati kude furiku ka ti pichi furiku. Püramelngey chañu ti pichi furiku ñi wente furi, feymew Jesus pürakawelluy ti pichi furiku mew. \v 8 Rume fentren che mülerkey tiye mew. Kiñekentu inüfkünuyey kisuke tañi takuwün engün rüpü mew, ka kiñekentu tranakünuyey engün row anümka tañi watro entuyeel engün anümka mew. \v 9 Fey tati pu wüneleyelu ka tati pu inaleyelu wirarküley engün: \q1 “¡Püramyengepe tati longko ülmen David tañi Yomelche! \q1 ¡Püramyengepe tati küpalu Ngünechen mew! \q1 ¡Püramyengepe ta wenu mapu mew!”\f + \fr 21:9 \ft Salmo 118.25-26.\f* \p \v 10 Feychi Jesus konpulu ta Jerusalen, kom tati pu waria che pofolkawi, ka rume fentren che welukonkechi ramtuwi engün: \p —¿Iney anta tüfachi wentru? \p \v 11 Fey tati pu che llowdunguwi engün: \p —Jesus tati, ti pelon wentru Nasaret waria tuwlu, Galilea trokiñ mapu mew. \s1 Jesus wemünentufi tati neosiakelu ngillatuwe ruka mew \r (Marku 11.15-19; Luka 19.45-48; Juan 2.13-22) \p \v 12 Jesus konpuy tati ngillatuwe ruka mew, fey wemünentupufi tiye mew kom tati fendemekelu ka tati ngillakamekelu.\f + \fr 21:12 \fk kom tati fendemekelu ka tati ngillakamekelu: \ft femngechi tati pu che kake mapu küpalu ñi küpalnoael kisu ñi kulliñ engün. \fk Tati trafkintulelkefilu pülata tati pu che: \ft feytichi pu che küpalu kake trokiñ mapu mew ñi küpalnieelchi pülata mew pepi kullikelafuy impuestu ka pepi ngillakelafuy kulliñ no rume ñi langümngeael. Feymew ti pu che felefuy ñi trafkintuael ñi pülata ñi llowngekeelchi pülata ngillatuwe ruka mew.\f* Ütrüfrulpañmafi tañi mesa tati trafkintulelkefilu pülata tati pu che, ka femngechi ütrüfrulpañmafi tañi wangku tati fendekelu palluma \v 13 ka feypifi: \p —Tati Wirin Chillka mew wirikonküley: \q1 ‘Iñche tañi ruka ngillatuwe ruka pingey’, \m welu eymün nietufimün weñefe ñi ruka reke.\f + \fr 21:13 \ft Isaia 56.7; Jeremia 7.11.\f* \p \v 14 Fülkonpay engün ta Jesus mew tati ngillatuwe ruka püle tati pu trawma ka tati pu küntro, fey kisu tremolyetufi. \v 15 Welu tati pu longkolelu ti pu saserdote mew ka ti pu kimeltukelu tati ley dungu pefilu engün ti afmanngechi dungu ñi femel ta Jesus, ka allkülu engün ti pichikeche ñi wirarkülen tati ngillatuwe ruka ñi lepün mew fey ta famngechi: “¡Püramyengepe tati longko ülmen David mew tripachi dullin Yomelche!”, rume lladküy engün. \v 16 Feymew feypifi engün ta Jesus: \p —¿Allküymi am tañi feypimeken tüfachi pichikeche? \p Fey llowdungueyew ta Jesus: \p —May, allküñmafiñ. Welu ¿adümlafimün anta eymün tati wirikonkülechi dungu ta Wirin Chillka mew? Fey feypiley: \q1 ‘Ayüwimi tami püramyeaetew tati pu pichikeche ka tati pu llusu pichikeche.’\f + \fr 21:16 \ft Salmo 8.2 LXX.\f* \p \v 17 Feymew elkünutufi ti pu che, ka tripatuy ti waria mew, fey amuy ta Betania. Tüfey mew umañtupuy kiñe pun. \s1 Jesus malisiafi tati fünngenochi igera \r (Marku 11.12-14, 20-24) \p \v 18 Fey ka antü mew puliwen, konküleputulu ta waria mew, Jesus ngüñürkey. \v 19 Feymew pefi kiñe igera mülelu inaltu rüpü, fey fülkontupufi, welu kiñe fün no rume peñmalafi, re tapül müten. Feymew feypifi tati igera: \p —¡Chumkawnorume ta wülwelayaymi ta fün! \p Feychi lelen mew müten choñfünagi tati igera, fey angküy. \v 20 Fey tati pu disipulu, pefilu engün am ti igera ñi angkülewen, afmatulewey ka ramtuy engün: \p —¿Chumngechi am fente müchay angküy tati igera? \p \v 21 Fey Jesus ta llowdungufi ñi pu disipulu: \p —Rüf dungu feypiwayiñ nielmün ta mupiltun, ka femngechi epu rakiduamkülenolmün, fey tüfachi dungu müten ta pepi femlayaymün iñche tañi femfiel tati igera. Eymün ta feypifilmün ta tüfachi wingkul: ‘Kiñe püle tripange ta tüfa mew ka ütrüfkonpunge ta lafken mew’, fey femngechi femay. \v 22 Itrokom tami eluen piel ta ngillatun mew feyentulelmün, llowaymün ―pi. \s1 Ramtukangey ta Jesus iney ñi eluetew ti pepiluwün \r (Marku 11.27-33; Luka 20.1-8) \p \v 23 Dew rupalu kom tüfachi dungu, Jesus konpuy ti ngillatuwe ruka ñi lepün mew. Fey mülepulu tüfey mew ka kimeltumekelu, fülkontupueyew tati pu longkolelu ti pu saserdote mew ka ti pu longkolelu tati pu judiu mew, fey ramtufi engün ta Jesus: \p —¿Iney am werküeymew tami femael tüfachi dungu? ¿Iney anta elueymew ta tüfachi pepiluwün? \p \v 24 Jesus llowdungueyew feypilen mew: \p —Iñche ka ramtuwayiñ kiñe dungu. Fey küme llowdungulelmuli, iñche ta ka feypiwayiñ iney ñi werküetew tañi femael iñche tüfachi dungu. \v 25 Juan tañi fawtisacheael, ¿iney am werküeyew? ¿Ngünechen pemay, kam tati pu che? \p Feymew kisu engün welukonkechi nütramkawi, feypilen mew: “ ‘Ngünechen werküeyew’, piliyiñ, feypiaeiñmew: ‘¿Chumngelu anta feyentulafimün?’ piay. \v 26 Ka pepi feypilayaiñ rume ti pu wentru ñi werküetew, fey kuñiwünngelu am tati pu che kom feyentulelu engün am Juan tañi wewpiken Ngünechen ñi dungu.” \v 27 Feymew llowdungufi engün ta Jesus: \p —Kimlaiñ iney tami werküetew. \p Feymew Jesus llowdunguy: \p —Iñche ka feypiwlayayiñ iney tañi werküetew tañi femael tüfachi dungu. \s1 Tati epu fotüm mew adkünuelchi dungu \p \v 28 Feymew Jesus ta ramtufi tati pu longkolelu: \p —¿Chem piafuymün kay eymün tüfachi dungu mew? Kiñe wentru nierkey epu fotüm, fey feypifi kiñe ñi fotüm: ‘Fotüm, amunge tami küdawael iñche tañi ofadentu mew.’ \v 29 Welu tañi fotüm llowdungueyew: ‘¡Küpa amulan!’ Welu rakiduamlu wüla, fey amuy ñi küdawael. \v 30 Feymew müten tati ngen fotüm ka legtudungufi ta kangelu, fey ka femngechi werküfi ñi küdawmeael tañi ofadentu mew. Fey tüfa llowdunguy: ‘Felepe tatey, chachay, iñche ta amuan.’ Welu amulay. \v 31 ¿Fey chuchi anta tüfachi epu fotüm femi tañi chaw tañi werküetewchi dungu? \p —Tati wünelu mew werküel ―pi ñi llowdungun engün. \p Fey Jesus ta feypifi tati pu longkolelu: \p —Rüf dungu feypiwayiñ tati pu kofrakelu impuestu Romangealu, ka tati pu küri domo, tañi feyentun mew ta wünelu mew konpuay engün ta Ngünechen ñi ülmen mülewe mew, \v 32 Juan tati Fawtisachefe am küme kimeltupaetew chumngechi mongen tañi nieael ta che tüfachi mapu mew. Eymün feyentulafimün, welu ta tüfeychi pu kofrakelu ta impuestu ka tati pu küri domo, fey engün feyentufi Juan ñi wewpielchi dungu. Welu eymün, allküfuymün rume kom tüfachi dungu, wiñorakiduamtulaymün tamün feyentuafiel. \s1 Tati adkünu dungu ti wesake küdawfe mew \r (Marku 12.1-12; Luka 20.9-19) \p \v 33 “Allkütumün ka kiñe adkünu dungu: tati kiñe ngen ruka anümi ta kiñe ofadentu ka malalmafi. Pepikay kiñe mülewe chew tañi dewmayam ta pulku ka dewmay kiñe alüpürachi ruka kom püle tañi puwkintunieam ñi ofadentu. Feymew müten amediakünulelfi ñi mapu kiñeke pu küdawfe, fey kisu amuy kañpüle. \v 34 Fey akulu ti kosecha antüngen, werküy kiñeke tañi pu küdawfe ñi llowmeael engün tati pu küdawfe mew tañi koneltuleelchi fün ofad. \p \v 35 “Welu tati pu küdawfe nüfi engün tati pu kona. Kiñe wülelkafi engün ka kiñe langümfi engün, fey kangelu ütrüftukafi engün kura mew. \v 36 Fey tati ngen ofadentu ka werküy doy alün küdawfe tati wünelu mew ñi werküel, welu tati pu küdawfe ka femngechi wesa llowfi engün chumngechi ñi wesa llowfiel ta kakelu. \p \v 37 “Feymew ka werküy kisu tañi fotüm, rakiduamkülen: ‘Yamüñmayaenew tañi fotüm engün tati’ pirkey. \v 38 Welu peñmaetew tañi fotüm, tati pu küdawfe welukonkechi feypiwi engün: ‘Fey tüfa tati ngenngetualu. Langümfiyiñ, fey kom müntuñmayafiyiñ tañi ngenngeafel mew.’ \v 39 Feymew nüfi engün, ka nentufi wekuntu tati ofadentu mew, fey langümfi engün. \p \v 40 “Fey tüfa, küpale tati ngenngelu tati ofadentu mew, ¿chumngepayalu ti wesake küdawfe trokifimün kay?” \p \v 41 Fey llowdungungey: \p —Langümafi tati wesake che fey tañi pichi kutranduamyenofiel rume, fey arendaltuafi tañi mapu kakelu pu küdawfe tañi eluaetew tañi koneltuleelchi fün ofad puwle tañi kosechangeael. \p \v 42 Feymew Jesus feypifi ti pu che: \p —¿Kimlaymün am ñi feypilen tati Wirin Chillka? Feypiley: \q1 ‘Tati pu dewmakelu ruka tañi illamelchi kura, fey tüfa ta dullin kurangetuy. \q1 Ñidol tañi femkünuel ta tüfa, fey ta afmatuleiñ.’\f + \fr 21:42 \ft Salmo 118.22-23.\f* \m \v 43 Feymew ta feypiwayiñ eymün ta müntuñmangetuaymün kom pepiluwün Ngünechen tamün elufetew, fey elungeay kangelu che tati ayülu ñi küme llowael Ngünechen ñi longko ülmenngen. \v 44 Fey iney rume trananagpuwle tüfachi küme kura mew, watrokaleweay, welu tüfachi kura trananagle iney rume ñi wente mew, fey rüngüleweay.\f + \fr 21:44 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay versu 44.\f* \p \v 45 Tati pu longkolelu ti pu saserdote mew ka tati pu farisew, allküñmafilu engün Jesus tañi femngechi feypin, küme inaduami engün tañi nütramyemekengen kisu engün tati adkünu dungu mew. \v 46 Pürüm ayüfuy engün tañi püresuafiel, welu llükaniefi engün tati pu che, tüfa engün am kiñe fütra pelon wentru trokiniefilu ta Jesus. \c 22 \s1 Tati adkünu dungu mafüwün kawiñ mew \r (Luka 14.15-24) \p \v 1 Jesus wiñome dunguy re adkünu dungu mew, fey feypi: \v 2 “Ngünechen tañi longko ülmenngen kiñe longko ülmen reke feley kiñe wentru nielu kiñe kawiñ tañi fotüm ñi mafünngealu. \v 3 Werküfi tañi pu werken tañi amuael engün femngechi ñi yemeafiel tati pu mangel, welu tüfey engün pilay tañi küpayael. \v 4 Fey ka werküy kakelu werken. Fente küme yefaldunguyefi: ‘Feypiafimün tati pu mangel iñche tañi kom dewmaniewiyen ta iyael. Langümfalün tañi ellakechi motrinke kulliñ, ka itrokom pepikaley. Küpape engün tañi fotüm ñi mafün mew.’ \p \v 5 “Welu tati pu mangel müngeltulay engün. Kiñe tüfey engün amuy tañi pemeael tañi mapu, kangelu tripay tañi neosiameael, \v 6 fey kakelu pu mangel nüfi ti longko ülmen ñi werken tañi kutrankayafiel ka ñi langümafiel kütu. \v 7 Feymew tati longko ülmen rumeñma lladküy, fey werküfi tañi pu soltaw tañi langümafiel ta tiyechi pu langümchefe ka tañi lüpümüñmangeael engün tañi waria. \p \v 8 “Feymew müten feypifi tañi pu werken: ‘Kom pepikaley tati mafünngealu, welu ta tiyechi pu mangel kisu engün pilay tañi küpayael engün. \v 9 Amumün ta rüpü mew chew ñi doy miyawkemum ta che, fey mangelafimün ti mafün mew kom tamün peelchi pu che.’ \v 10 Feymew tati longko ülmen tañi pu werken tripayey engün ta rüpü mew, ka mangelfi itrokom che tañi peel engün tati pu kümeke piwkengelu ka tati pu wesake piwkengelu. Fey tati ruka apoy ti mangelelchi pu che mew. \p \v 11 “Feymew tati longko ülmen konpulu tañi peafiel tati pu mangel, inaduamfi ta kiñe wentru ñi tukunienon ta mafün mew tukukeelchi takuwün. \v 12 Fey feypifi: ‘Weni, ¿chumngechi am konpaymi tüfa mew, fey tami tukunienon mafün mew tukukeelchi takuwün?’ Welu tati wentru dungulay. \p \v 13 “Feymew tati longko ülmen feypifi tati pu poyechemekelu ta mesa mew: ‘Trarifimün. Trariñmangepe tañi namun ka tañi kuwü ka ütrüfentukünufimün ta wekun dumiñkülelu mew, chew tañi ngümayam ka kütrüram tañi foro’ \v 14 pütrülelu am tati mangelel, welu pichiley tati dullinieel.” \s1 Tati impuestu dungu \r (Marku 12.13-17; Luka 20.20-26) \p \v 15 Fey dew rupalu kom tüfachi dungu, tati pu farisew amuy engün tañi kintukadungumeafiel ta Jesus femngechi tañi welulkawelafiel chem dungu rume feypile. \v 16 Feymew werküngey kiñeke tati kiñewkülelu kisu engün mew, ka Erode tañi küdawelkeetewchi pu che engün, tañi feypimeafiel: \p —Kimeltufe, iñchiñ kimnieiñ eymi tami ayüken rüf dungu ka tami kimeltuken rüf mew Ngünechen tañi dungu. Ka kimnieiñ tami eluwkenon tami ngünenkayaetew tati pu che, inaduamüñmakenofilu am ta eymi tañi chumngechi mongen ñi nien tati pu che. \v 17 Feypimuiñ may: ¿Chumngentufimi kay? ¿Kümey am tañi kullingeael impuestu ta Sesar, kam kümelay? \p \v 18 Jesus kimüñmaeyew tañi wesa rakiduamkülen engün, fey feypieyew: \p —Koyla ngünenngelu, ¿chumngelu anta kintukaduammupen? \p \v 19 Pengelelmuchi ta kiñe moneda tañi kullingekemum ta impuestu. \p Kisu engün ta pengelelfi kiñe denario,\f + \fr 22:19 \fk denario: \ft tati pu romache ñi pünekefelchi moneda pülata.\f* \v 20 fey Jesus ramtuy: \p —¿Iney ñi ange am adentuley ka iney ñi üy wirintukuley ta tüfa mew? \p \v 21 Fey llowdungungey: \p —Tati emperador tañi üy ka tañi ange tatey ―pirkey engün. \p Feymew feypi ta Jesus: \p —Elufimün tati emperador kisu tañi koneltuleel, ka elufimün ñi koneltuleel ta Ngünechen. \p \v 22 Fey ti pu che allkülu tüfachi dungu, afmatulewey engün. Fey elkünutufi ta Jesus, fey amutuy engün. \s1 Tati ramtun wiñomongetun mew \r (Marku 12.18-27; Luka 20.27-40) \p \v 23 Feychi mew müten, kiñeke pu sadusew amuy engün ñi pemeafiel ta Jesus. Tati pu sadusew feypikey ñi ngenon tañi wiñomongetuael tati pu layelu, feymew ta nütramkalngepuy ta tüfachi dungu: \p \v 24 —Kimeltufe, Moyse feypi kiñe wentru lale fey ñi nienon fotüm, tañi peñi feley tañi kureyeafiel tañi elelchi lantu domo, femngechi ñi nieael fotüm tañi lachi peñi.\f + \fr 22:24 \ft Deuteronomio 25.5.\f* \v 25 Fey mülekefuy may iñchiñ mew regle peñiwen. Tati wünen peñi kurengey, fey lay. Fotümngenolu am, elelfi tañi lantu domo tañi peñi inapalu kisu mew. \v 26 Ka femngechi femi tati inan wentru, fey ka femngechi tati kangelu inan wentru, ka femngechi kom kureyefi engün ti domo. Tati rüftu inan kütu femi. \v 27 Feymew ka femngechi larpuy tati domo. \v 28 Fey mülefule wiñomongetun, ¿chuchi müngell am tati regle pu wentru kureyetuafi tati domo, dew kom kureyekefulu engün am? \p \v 29 Feymew llowdunguy ta Jesus, feypilen mew: \p —Welulkakeymün, tamün kimnon mew tati wirin dungu ka Ngünechen tañi pepiluwün. \v 30 Feychi wiñomongetule ti pu la, ngewelayay ta kureyewün ka elungewelayay rume ta domo ñi fütangeael. Ngünechen tañi\f + \fr 22:30 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “Ngünechen tañi”.\f* wenu mapu müleyechi pu werken püllü reke ta feletuay engün. \v 31 Ka tati pu la tañi wiñomongetuken, ¿adümlaymün anta eymün Ngünechen tañi feypin: \v 32 ‘Iñche ta Abraam, Isaak ka Jakob tañi Ngünechen’?\f + \fr 22:32 \ft Exodo 3.6.\f* ¡Fey Ngünechen tati pu lalelu tañi Ngünechen no, welu may tati pu mongelelu tañi Ngünechen! \p \v 33 Allkülu engün tüfachi dungu, tati pu che rume afmatulewey femngechi ñi kimeltun mew ta Jesus. \s1 Tati doy fütra werkün dungu \r (Marku 12.28-34; Luka 10.25-28) \p \v 34 Tati pu farisew, kimlu engün Jesus tañi ñüküfkünufiel tati pu sadusew, trawüluwi. \v 35 Fey kiñe tati kimeltukelu ta Moyse tañi ley dungu, re ngünen mew, ramtufi ta Jesus: \p \v 36 —Kimeltufe, kom tati ley dungu mew, ¿chuchi werkün dungu am doy kümey? \p \v 37 Fey feypieyew ta Jesus: \q1 “Piwkeyefinge tami Ñidol Ngünechen \q2 kom tami piwke mew, \q1 kom tami mongen mew, \q2 ka kom tami kimün mew.”\f + \fr 22:37 \ft Deuteronomio 6.5.\f* \p \v 38 Fey tüfa tati wünen werkün dungu ka doy falilu kom werkün dungu mew. \v 39 Fey tati inalechi werkün dungu ka tüfa famngechi feypiley: \q1 “Piwkeyefinge tami chafche chumngechi piwkeyeniewimi ta eymi.”\f + \fr 22:39 \ft Levitiko 19.18.\f* \m \v 40 Fey tüfachi epu werkün dungu mew ta newentuwküley ta kom tati ley dungu tañi kimeltukeel tati pu pelon wentru. \s1 ¿Iney anta werküeyew tati Cristo? \r (Marku 12.35-37; Luka 20.41-44) \p \v 41 Petu tañi trawüluwkülen tati pu farisew, \v 42 Jesus ta ramtufi ti pu farisew: \p —¿Chem rakiduamküleymün am tati Cristo mew? ¿Iney am ñi tuwünchengey? \p Llowdungungey: \p —David tañi tuwünche. \p \v 43 Feymew Jesus feypifi: \p —¿Fey David, dungulu ti Küme Püllü ñi pepiluwün mew, chumngelu am Ñidol pifi kisu ñi yomelchengele? David am ta feypilu: \q1 \v 44 ‘Ta Ñidol Ngünechen feypifi iñche tañi Ñidol: \q1 Anüpange iñche tañi man ad püle,\f + \fr 22:44 \fk man ad püle: \ft elungelu püramyen ka pepiluwün; fente küme wewfili wüla tami pu kayñe: miñche namun pin ürke.\f* \q1 wewfili wüla tami pu kayñe.’\f + \fr 22:44 \ft Salmo 110.1.\f* \m \v 45 Fey ¿tati Cristo David ñi tuwünngele, chumngelu am David ta Ñidol pifi tati Cristo? \p \v 46 Iney rume ta llowdungulaeyew kiñe dungu no rume, fey feychi antü mew ta fentekünuy ñi ramtumekeael engün, ka femngechi iney no rume doy ramtuwelay chem dungu no rume. \c 23 \s1 Jesus feypintukufi tati pu farisew ka tati kimeltukelu tati ley dungu \r (Marku 12.38-40; Luka 11.37-52; 20.45-47) \p \v 1 Kom rupalu tüfachi dungu, Jesus feypifi tati pu che ka tañi pu disipulu: \v 2 “Tati pu kimeltukelu tati ley dungu ka tati pu farisew niey engün tañi küdaw ñi kimeltuafiel Moyse tañi ley dungu. \v 3 Feymew llemay, feyentufimün ta eymün ka femaymün kom tamün feypingeel, welu inañmakefilmün kisu engün tañi femkeel, kisu engün ta feypikelu am kiñe dungu, welu ka dungu femtukey engün. \v 4 Kisu engün ñi kimeltukeelchi dungu rume fanechi küdaw reke feley, fey kakelu che tañi llangka foro mew ta püramelkefi reke engün, welu kisu engün pichi no rume duamkelay ñi mupituafiel ñi kimeltukeelchi dungu. \p \v 5 “Itrokom wimtun dungu femkey engün tañi peaetew tati pu che. Ayükey ñi yeael engün ñi tol mew ka ñi lipang mew pichike wirin dungu trarilelu alüke rupachi katrün pañu mew, ka tukukey engün fütrake chiñayngechi takuwün.\f + \fr 23:5 \fk pichike wirin dungu: \ft (filakteria) pefinge Deuteronomio 6.8 mew; \fk fütrake chiñayngechi takuwün: \ft femngechi ñi kimngeael ñi poyeniefiel ta Ngünechen.\f* \v 6 Duamkey engün tañi küme poyetungeael ta iyael mew, ka ayükey engün ñi anüpuael doy kümeke wangku mew tati sinagoga mew, \v 7 ka ayükey engün tañi chaliaetew tati pu che rume yamün mew ta rüpü mew ka tañi Yamfal Kimeltufe ñi pingeael engün. \p \v 8 “Welu eymün eluwkelayaymün Yamfal Kimeltufe tamün piaetew tati pu che, kom eymün am kiñe reñmawen reke felelu ka nieymün kiñe kimeltufe müten, tati Cristo.\f + \fr 23:8 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “tati Cristo”.\f* \v 9 Ka iney no rume ta chaw pilayafimün ta tüfachi mapu mew, kiñe nielu müten am ta Chaw ta eymün: tati wenu mapu mülelu. \v 10 Ka eluwkelayaymün tamün ñidol pingeael rume, Cristo müten tamün kiñen Ñidol. \v 11 Tati wünenkülelu ta eymün mew, fey ta feley tañi poyetuafiel tati kakelu. \v 12 Fey tati kisutu mallmawkülelu, fey ta illamngeay. Fey tati kisutu illamuwkülelu, fey ta yamfalchengeay. \p \v 13 “¡Awngeaymün ta eymün, pu kimeltukelu tati ley dungu ka pu farisew, pu koyla ngünenngelu! Rakümkefimün ta Ngünechen tañi wenu mapu wülngiñ kisu tañi ülmen mülewe mew tañi konpunoael ta kangelu. Welu eymün rume ta konpukelaymün, ka elukelafimün ñi konpuael ta kakelu che tati ayülu ñi konpuael. \p \v 14 “¡Awngeaymün eymün, pu kimeltukelu ta Moyse ñi ley dungu ka pu farisew koyla ngünenngelu! Chumngechi rume müntuñmakefimün ñi chemkün tati pu lantu domo, fey tamün küme kimngenoael ngillatukawkeymün. Fey tüfachi dungu mew ta doy fütra kondengeaymün.\f + \fr 23:14 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay versu 14.\f* \p \v 15 “¡Awngeaymün eymün, pu kimeltukelu ta Moyse ñi ley dungu ka eymün pu farisew, koyla ngünenngelu! Kom mapu mew miyawkelu ka lafken mew tañi kimeltuafiel ta kakelu, fey dew femyüm engün, doy küme amuntukukefi ta che ti kütral mapu mew eymün ta famentuwkeymün. \p \v 16 “¡Awngeymün ta eymün, pu rüpütultrawmakelu!, tati feypikelu: ‘Iney rume ta wüldungulu kuyalltun mew tati ngillatuwe ruka mew, chem mew rume eluwkelay tañi koneltuael, welu kuyalltule tati oro mew mülelu ta ngillatuwe ruka mew, feymewke ta eluwküley tañi koneltuael.’ \v 17 ¡Ngenorakiduam ka trawma! ¿Chem anta doy poyefali: tati oro kam tati ngillatuwe ruka? ¿Tati oro falintufali ñi mülen mew müten tati ngillatuwe ruka mew? \v 18 Ka feypikeymün ta eymün: ‘Iney rume ta kuyalltule kiñe eldungu ta ngillatun mew, chem mew rume ta aporia koneltulelay. Welu kuyalltule tati chalintukukeelchi chemkün mew mülelu ta ngillatuwe mew, feymewke ta koneltuley ñi mupituael ñi kuyalltuel.’ \v 19 ¡Trawma! ¿Chem anta doy falintufali: tati mañumtukemumchi chemkün, kam tati ngillatuwe chew tañi chalintukungekemum tati pülata? \v 20 Tati kuyalltulu tati ngillatuwe mew, tati ngillatuwe mew müten ta kuyalltulay, welu kom tati mülelu tüfey mew. \v 21 Ka tati kuyalltulu tati ngillatuwe ruka mew, tati ngillatuwe ruka mew müten ta kuyalltulay, welu may Ngünechen kuyalltulfi, tati mülelu tüfey mew. \v 22 Ka tati kuyalltulu ta kallfü wenu mew, kuyalltumekey ta Ngünechen tañi ülmen mülewe mew, ka femngechi ta Ngünechen mew, tati mülekelu tüfey mew. \p \v 23 “¡Awngeymün ta eymün, pu kimeltukelu ta Moyse ñi ley dungu ka pu farisew, koyla ngünenngelu! Wichuentulkefimün ta Ngünechen kiñe trokiñ mari puwlu mew tati menta, ka anis ka tati kuminu, welu ngüneduamkelafimün tati doy duamtufalchi dungu mülelu ti ley dungu mew: ñi müleael rüf nor dungu, tamün kutranpiwkeyecheael ka tamün rumel mupituleael kom dungu mew. Fey tüfa feley tamün femael, ka tamün elkünunoafiel ta kangelu dungu. \v 24 ¡Eymün, rüpütultrawmakelu, fey chaytukefimün tati pichike pülü, welu lümükefimün ta kiñe kamellu! \p \v 25 “¡Awngeymün ta eymün, kimeltukelu ta Moyse ñi ley dungu ka pu farisew, koyla ngünenngelu! Eymün ta wekuntu küchalechi fasu reke feleymün, welu ponwitu ta eymün apoleymün re weñen mew, ngünen mew, ka kom wesake dungu mew. \v 26 ¡Trawmalechi farisew! Wünelu mew liftufinge ponwitu tati fasu, fey femngechi ta ka lifkülewetuay wekuntu. \p \v 27 “¡Awngeymün eymün, pu kimeltukelu ti ley dungu ka pu farisew, koyla ngünenngelu! Fülangkülechi küfwe reke feleymün. Wekuntu rume adküley, welu apoley ponwitu foro la mew ka epe fill wesake pod mew. \v 28 Femngeymün ta eymün: wekuntu ta rume küme piwkengelu kechilekeymün tati pu che ñi adkiñ mew, welu ponwitu apoleymün reke ta re ngünenkachen mew ka wesa femün mew. \p \v 29 “¡Awngeymün eymün, pu kimeltukelu ti ley dungu ka pu farisew, koyla ngünenngelu! Küme eleltukefimün tati pu pelon wentru ñi küfwe ka adelkalkefimün ñi küfwe tati kümeke piwkengefulu em kuyfi mew. \v 30 Feymew ka feypikeymün: ‘Iñchiñ mülekefuliyiñ taiñ kuyfike fütakeche em iñchiñ, kellulayafuiñ engün tañi langümafiel tati pu pelon wentru.’ \v 31 Fey tamün feypiel mew, kimfali tamün langümchefe tuwünngen. \v 32 ¡Eymün amulnieymün tamün femael tamün fütakeche em ñi femkefelchi dungu! \p \v 33 “¡Eymün ta rume wesa piwkengechi che! ¡Chumkawnorume montuluwlayaymün ti chongnoachi kütral mew! \v 34 Iñche ta werküleluwayiñ pelon wentru, rume kimke wentru ka kimeltufe, welu kiñeke tüfey engün tañi werküael, langümafimün ta kürus mew, fey kakelu wülelkangeay sinagoga mew ka kiñeke inantukuyawülngeay kom waria mew. \v 35 Feymew Ngünechen eymün rume fütra kutrankayaeymünmew tañi langümngen mew kom nor piwkengechi pu che. Fey tüfa llituy Abel ñi langümngen mew, fey puwi tati nor mongenngelu Sakaria, Ferekia tañi fotüm, langümngelu tati ngillatuwe ruka ka ti ngillatuwe ñi rangiñ mew. \v 36 Rüf dungu mew feypiwayiñ ta rume fütra kutrankawaymün. \s1 Jesus ngümayefi ta Jerusalen \r (Luka 13.34-35) \p \v 37 “¡Jerusalen, Jerusalen mülechi pu che, langümkefilu tati pu pelon wentru ka ütrüftukakefilu kura mew Ngünechen tañi werken! ¡Mufü rupachi küpa ingkaniewfuiñ eymün, chumngechi ta kiñe kude achawall trapümniekey tañi pu pichike achawall tañi miñche müpü, welu pilaymün! \v 38 Feypiwayiñ itrokom tamün waria teyfükangeay. \v 39 Tüfa ka feypiwayiñ: wiñome pemuwelayan feypingele wüla tüfachi dungu: ‘¡Püramyengepe tati küpalelu Ñidol Ngünechen mew!’ ”\f + \fr 23:39 \ft Salmo 118.26.\f* \c 24 \s1 Jesus kimeli ñi teyfükangeael tati ngillatuwe ruka \r (Marku 13.1-2; Luka 21.5-6) \p \v 1 Jesus tripatulu ta ngillatuwe ruka mew, ka dew amuletulu, fey ñi pu disipulu fülmaeyew. Fey rumeñma afmatufi engün chumngechi ñi dewkülen tati ngillatuwe ruka. \v 2 Jesus feypieyew engün: \p —¿Pefimün am eymün kom ñi chumlen tüfachi ngillatuwe ruka? Rüf dungu feypiwayiñ, fey tüfachi ngillatuwe ruka mew ta ngewelayay kiñe kura no rume welu rentrolealu. Kom teyfükangeay. \s1 Fentren wele dungu müleay afale ta antü \r (Marku 13.3-13; Luka 21.7-19) \p \v 3 Feymew ka amuy engün ti Olifu pingechi wingkul mew. Jesus anükünuwpuy, fey tati pu disipulu fülkontueyew tañi wichu ramtuaetew: \p —Duamnieiñ tami feypimuafiel chumül tañi rupayael ta feychi dungu. ¿Chem wele dungu am müleay ta wiñometualmi ka afale ta tüfachi mapu? \p \v 4 Jesus ta llowdungufi ñi pu disipulu: \p —Kuñiwtuwküleaymün iney rume tamün ngünenkanoaetew. \v 5 Rume fentren che küpayay ‘iñche tati Montulchefe’ pialu. ‘Iñche ta Cristo’ piay engün, fey rume fentren che ta ngünenkayafi engün. \v 6 Eymün kimaymün ñi müleael ta awkan dungu kom wall mapu püle, welu llükalekilmün. Femngechi feley tañi femael, welu petu akulayay ti afachi antü. \p \v 7 “Kiñe trokiñ mapu ta weychayalu kangelu trokiñ mapu engu ka fütra trokiñ mapu weychayay kangelu fütra trokiñ mapu engu. Ka müleay ta ngüñün, ka müleay nüyün fill trokiñke mapu mew. \v 8 Kom feychi dungu ta mülele, fey ta we llitun müten kom kutrankawün ñi müleael. \p \v 9 “Feymew chalintukungeaymün ta eymün tamün kutrankangeael, ka langümngeaymün, ka kom che ta üdeaeymünmew iñche tañi duam. \v 10 Feychi antü mew rume fentren che elkünutuay tañi feyentulen ta Ngünechen mew, ka üdeway engün ka welukonkechi ngünenmaway engün. \v 11 Ka fentren koyla pelon wentru pewfaluway, fey fentren che ngünenkayafi engün. \v 12 Müleay fentren wesake dungu, fey rume fentren che ta niewetulayay piwkeyechen. \v 13 Welu kom tati newenkülelu Ngünechen ñi dungu mew tuntepule ñi mongen, fey ta montuay. \v 14 Fey tüfachi küme kimelün dungu wenu mapu nagpalu kimelngeay ta kom chüf mapu, femngechi kom trokiñke mapu mew mülechi pu che tañi kimael Ngünechen ñi dungu. Fey wüla akuay ñi afael ta antü. \s1 Tati fütra kutrankawün dungu \r (Marku 13.14-23; Luka 21.20-24) \p \v 15 “Fey ti pelon wentru Daniel wirintukuy ñi müleael rume wesa dungu, fey pefilmün Ngünechen ñi kayñe ñi fill wesa meken ti ngillatuwe ruka mew ―tati chillkatulu, ngüneduampe―, \v 16 feymew tati pu che mülelu Judea trokiñ mapu mew, lefmawpe engün fütrake wingkul mew. \v 17 Ka tati mülelu wekuntripa tañi ruka mew, wiñokontukilpe tañi yemetuael chem no rume. \v 18 Ka tati mülelu lelfün mew, wiñokontukilpe ñi ruka mew tañi yemetuael tañi takun no rume. \v 19 ¡Awngey tati pu domo tiyechi antü mew niepüñeñkülele kam niele moyol püñeñ! \v 20 Ngillatuafimün ta Ngünechen tamün lefmawnoael ta pukem antü mew kam ürkütun antü mew no rume,\f + \fr 24:20 \fk ürkütun antü mew: \ft feyti pu che ngelafuy ñi küdawael ka femngechi elungekelafuy ñi tripayael doy kiñe kilometro.\f* \v 21 mülealu am ta rume fütra kutrankawün. Chumkawnorume mülekelay femngechi kutrankawün ka turpu mülewelayay rume. \v 22 Ngünechen elunofile pichiñmayael ta tüfachi kutrankawün, iney rume ta montulayafuy, welu pichiñmayay tañi piwkeyefiel mew kisu tañi dullintunieelchi pu che. \p \v 23 “Fey iney rume feypielmünmew: ‘Allkütumün. Tüfa tañi mülen tati Cristo’, kam feypielmünmew: ‘Allkütumün. Tiye tañi mülen’, feyentukefilmün. \v 24 Fey küpayalu am tati koylake Cristo ka koyla pelonke wentru, fey pengelay engün fütrake afmatufal dungu ka pepiluwün tañi ngünenkacheael, tañi ngünenkayafiel Ngünechen tañi dullielchi pu che kütu. \v 25 Dew kom kimelkünuwiyiñ ta eymün petu tañi ngenon feychi dungu. \p \v 26 “Feymew ta feypingelmün: ‘Allkütumün. Tiye tañi mülen uwe mapu mew’, wütukefilmün. Ka feypingelmün: ‘Allkütumün. Tüfa tañi mülen’, feyentukefilmün. \v 27 Kiñe llüfkeñ reke tati pengekelu tañi wilüfün tripawe antü püle kam konwe antü püle, femngechi femay wiñometule tati Wentrukünuwpalu. \v 28 Chumngechi ñi feypingeken: Chew mülele tati la, fey mew trawüluway tati pu kanin. \s1 Ñi wiñometun tati Wentrukünuwpalu \r (Marku 13.24-27; Luka 21.25-28) \p \v 29 “Fey rupale müten ta tiyechi kutrankawün antü, \q1 ‘tati antü ta dumiñnagay, \q2 küyen ta pelontuwelayay, \q1 wangülen ta ütrüfnagpayay ta wenu \q2 ka tati wenuleyechi newen kom nengümay.’ \p \v 30 “Feymew ta wenu mew pengeay tati Wentrukünuwpalu tañi afmafal dungu. Ka kom chüf mapu müleyechi trokiñche rume llükayay ka ngümayay, peafilu engün am tati Wentrukünuwpalu küpalelu ta wenu tromü mew kom newen mew ka fütra afmatufalchi pepiluwün mew. \v 31 Fey kisu werküay tañi pu werken püllü ñi newentu dungulngeael tati kullkull, femngechi ñi trawüluwael tañi dullielchi pu che küpalu tati meli witran mapu püle. \s1 Tati igera mew adkünuelchi dungu \r (Marku 13.28-31; Luka 21.29-33) \p \v 32 “Kimafimün tati anümka igera mew inayentulechi kimeltun: petu pewüyüm tañi tapül, ngüneduamkeymün ta eymün tañi fülkülepan dewma ta walüng antü. \v 33 Ka femngechi, pefilmün kom tüfachi dungu, kimaymün tañi püllelepan ñi akuael tati Wentrukünuwpalu. \v 34 Rüf dungu feypiwayiñ ta kom feychi dungu ta müleay petu tañi layenon tati pu che mülelu ta fantepu mew. \v 35 Wenu mapu ka nag mapu ta ngewetulayay, welu iñche tañi dungu chumkawnorume katrütungelayay. Itrokom mupiay tañi chem pilen. \s1 Kimniengelay tunten mew ñi wiñometuael tati Wentrukünuwpalu \r (Marku 13.32-37; Luka 17.26-30, 34-36) \p \v 36 “Welu iney rume kimlay ti antü ka tati ora ñi rupayael tüfachi dungu, tati wenu mapu müleyechi werken püllü no rume, tati Fotüm no rume.\f + \fr 24:36 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “tati Fotüm no rume”.\f* Tañi Chaw müten ta kimniey. \v 37 Fey chumngechi rupay ti dungu feychi mongelelu ta Noe, ka femngechi rupayay ti dungu wiñometule Ngünechen ñi Fotüm Wentrukünuwpalu. \v 38 Feychi tripantu mew petu ngenolu tati fütra tripakon, tati pu che ikawmekey ka putumekey ka kureyewmekey engün. Fey konlu wüla ta Noe tañi wampo ruka mew, fentepuy engün ñi fill meken. \v 39 Welu petu tañi chem rakiduamkülenon engün, akuy tati tripakon, fey kom ürfi engün. Ka femngechi femay ta wiñometule Ngünechen ñi Fotüm tati Wentrukünuwpalu. \v 40 Feychi antü ta epu wentru müleay ta lelfün mew. Kiñe ta yengetuay, fey kangelu elkünungeay. \v 41 Epu domo ta mekeay tañi mürken. Kiñe ta yengetuay, fey kangelu ta elkünungeay. \p \v 42 “Trepeluwkülemün reke ta eymün, kimnolu am ta eymün chem ora ñi akuael tamün Ñidol. \v 43 Welu ngüneduamfimün tüfachi adkünu dungu: tati ngen ruka kimfule tuntepun ñi akuael ti weñefe, trepeluwküleafuy ka elulayafuy iney rume tañi konpuael ñi ruka mew tañi weñeaetew. \v 44 Feymew, eymün ka feley tamün pewütuwküleael, tati Wentrukünuwpalu am küpayalu fey tañi üngümniengenon rume. \s1 Tati pewütuwkülechi kona ka tati felenolu \r (Luka 12.41-48) \p \v 45 “Fey kiñe ülmen wentru niele kiñe küme pewütuwkülechi kona ka küme rakiduam nielu, fey tüfa elfalkünuafuy kom tañi nieel ruka mew, femngechi tañi eluaetew iyael puwle tañi imetuael. \v 46 Fey ayüwünngey tati küme kona, fey akutuyüm tañi poyekeelchi ülmen, pepatueliyew ñi kom dewman ñi elulngeelchi küdaw. \v 47 Rüf dungu feypiwayiñ tañi ülmen elfalkünuaeyew kom tañi nieelchi kümeke chemkün. \p \v 48 “Welu kangelu kona wesa wimtun nielu, ka rakiduamlu ñi pürüm wiñomenoael tañi ñidol, \v 49 fey eluwle ñi kutrankayafiel kakelu kona, ka trawüle tañi iyael ka ñi putuael ti pu ngollife engün, \v 50 fey tañi üngümnienoelchi antü mew ka ñi kimnoelchi ora mew, akutuay tañi ñidol. \v 51 Fey tüfachi wesa kona kutrankangeay, ka kondenangeay, fey femngechi wesa üllüfay tati pu koyla ngünen che reke. Feymew ta ngümayay ka kütrüray tañi foro. \c 25 \s1 Tati adkünu dungu mari üllchake domo mew \p \v 1 “Fey tati pu che üngümkülelu Ngünechen tañi longko ülmenkületuael kisu engün mew, fey ta femngechi adentuley tati mari üllchake domo reke, mangelkülelu ñi amuael kiñe mafün mew. Kake kiñeke nüniey engün tañi pelontuwe üykelu ta aseyte mew, fey tripay engün tañi llowmeafiel tati nofio. \v 2 Kechu tati üllchake domo pepikawkülerkelay, fey ka kechu küme pepikawkülerkey aseyte mew tañi pelontuwengealu. \v 3 Tati pepikawkülenolu yeniey engün tañi pelontuwe, welu yelay ta aseyte engün tañi ka wiñome apoltuafiel. \v 4 Fey tati küme pepikawkülelu yeniey engün tañi pelontuwe ka kiñe fotilla aseyte, tunte dew yeniefuy engün rume tañi pelontuwe mew. \v 5 Fey tati nofio am pürüm akunolu, kom küpa umawtuy engün, feymew umawnagi engün. \p \v 6 “Epe rangi punlu, allküngey ñi wirarün: ‘¡Dew küpaley tati nofio! ¡Tripamün tamün llowafiel!’ \v 7 Fey kom tati üllchake domo witrafemi engün, fey eluwi tañi üyümael engün tañi pelontuwe. \v 8 Feymew tati kechu pepikawkülenolu ñi nieael aseyte feypifi engün tati kechu pepikawkülelu: ‘Pichikelmuiñ eymün tamün nieelchi aseyte. Iñchiñ taiñ pelontuwe chongmekey.’ \v 9 Welu tati pepikawküleyechi pu üllchadomo llowdunguy engün: ‘Pilaiñ. Eluwliyiñ taiñ aseyte, müte pichileweafuy iñchiñngealu ka eymünngealu. Doy kümey tamün amuael chew tañi fendengekemum, fey ngillamün ta eymünngealu.’ \v 10 Welu petu amulelu tiyechi kechu üllchake domo tañi ngillameael aseyte, fey akuy tati nofio. Feymew tati pepikawküleyelu konpuy ta kisu engün tati mafün mew, fey rakümkünungey tati wülngiñ. \p \v 11 “Feymew wüla akutulu tati kakelu üllchake domo, feypi engün: ‘¡Ñidol, Ñidol, nülalmuiñ ta wülngiñ!’ \v 12 Welu kisu ta llowdungufi: ‘Rüf dungu mew kimuwlaiñ tamün ineyngen.’ ” \p \v 13 Feymew amul feypi ta Jesus: “Eymün feley tamün trepewküleael reke, kimnolu am eymün tati antü ka ti ora no rume ñi wiñometuael tati Wentrukünuwpalu.\f + \fr 25:13 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “ñi wiñometuael ta Ngünechen ñi Fotüm tati Wentrukünuwpalu”.\f* \s1 Tati adkünu dungu pülata mew \r (Luka 19.11-27) \p \v 14 “Ka femngechi Ngünechen tañi longko ülmenngen ta kiñe ülmen wentru reke feley tati epe puwkülelu tañi amutuael kangelu fütra trokiñ mapu mew. Fey mütrümi tañi kellunieyeetewchi pu kona ka feypifi tañi neosialaetew tañi pülata. \v 15 Kiñe ta tüfey engün elufi kechu moneda rume falilu, kangelu elufi epu moneda, fey ka kiñe elufi kiñe moneda müten, kake kiñeke chumngechi tañi adümuwün engün. Feymew wüla tripay. \p \v 16 “Fey ti küdawfe llowlu kechu moneda, neosiay tati pülata mew, fey wewi ka kechu moneda. \v 17 Ka femngechi femi tati llowlu epu moneda, fey wewi ka epu moneda. \v 18 Welu tati llowlu kiñe moneda, fey amuy tañi rüngalafiel ñi pülata. \v 19 Fey rupalu fentren tripantu, wiñotuy ta tiyechi pu kona tañi ülmen wentru, feymew eluwi tañi rakiael ka ñi wiñoleltuafiel ti pülata. \p \v 20 “Wünelu mew akuy tati llowlu ti kechu moneda, fey elutufi tati ülmen wentru ka kechu moneda tañi wewel feypilen mew: ‘Ñidol, eymi eluen kechu moneda. Fey tüfa tami nien ka kechu moneda tañi wewel.’ \v 21 Tati ülmen wentru ta feypieyew: ‘Müna kümekünuymi. Eymi ta rume küme kona, fey rume küme puwtunngeymi. Dew am küme puwtulelu eymi pichin mew, doy fentren ta elfalkünuaeyu. Konpange. Kiñentrür nieayu ayüwün.’ \p \v 22 “Feymew ka akuy tati kangelu kona ti llowlu epu moneda, ka feypi: ‘Ñidol, epu moneda eluen nga, fey tüfa tami nien ka epu moneda iñche tañi wewel.’ \v 23 Tati ülmen ta feypieyew: ‘Rume kümey. Rume küme kona ta eymi ka külfün wentru ta eymi. Dew am küme femlu eymi pichin mew, doy alün pülata ta elfalkünuaeyu. Konpange ka kiñentrür nieayu ayüwün.’ \p \v 24 “Welu akulu tati kona ti llowlu kiñe moneda, feypifi tañi ülmen: ‘Ñidol, iñche ñi rakiduam mew femngentun eymi tami yafü piwke wentrungen. Kosechakeymi chew tami ngannoel mew ka ñimitukeymi chew tami widpünoel mew. \v 25 Feymew llükan, fey amun tañi rüngalafiel tami pülata kiñe lolo mew. Welu tüfa tami pülata.’ \p \v 26 “Fey llowdungueyew tati ülmen wentru: ‘Eymi ta wesa chofü küdawfe. Fey femngechi rakiduamürkelu am eymi iñche tañi yafü piwkengen ka tañi kosechaken chew tañi ngannoel mew ka ñi nentuken chew tañi küdawnoel mew, \v 27 ¿chumngelu am elelmelaen tañi pülata banku mew? Fey iñche, akutuli, llowpatuafun tañi pülata banku mew ka tañi pichike wewel kütu.’ \v 28 Ka feypiyefi ti müleyelu tüfey mew: ‘Müntuñmafimün tañi kiñe moneda, fey elufimün tati nielu mari moneda. \v 29 Tati küme küdawyefilu tañi nieel, doy elungeay, fey doy alün nieay, welu tati küme küdawyenolu tañi nieel, tañi pichi nieel kütu ta müntuñmangetuay. \v 30 Fey tüfachi ngenokim küdawfe, wekun entufimün dumiñ mew, chew tañi ngümayam ka kütrüram tañi foro.’ \s1 Ñi ramtukadungungeael kom chüf mapu mülechi pu che \p \v 31 “Feychi wiñometule tati Wentrukünuwpalu, walloñmanieaeyew ta pelon ka kom tañi pu werken püllü, fey anüay tañi afmafalchi ülmen mülewe mew. \v 32 Kom chüf mapu mülechi pu che ta trawüluway kisu tañi adkiñ mew, fey püntünentuafi kiñeke che ti kakelu mew, chumngechi tati ufisakamañ püntünentukefi ta ufisa tati pu kapüra mew. \v 33 Tati pu ufisa tañi man püle elkünuafi, fey tati pu kapüra tañi wele püle. \p \v 34 “Fey tati longko ülmen feypiafi tati müleyelu tañi man püle: ‘Küpamün ta eymün, tüfey tañi Chaw ñi füreneyeetew. Llowaymün tati ülmen mülewe pepikalelu llituka mew müten eymünngealu, feychi Ngünechen dewmafilu tüfachi mapu. \v 35 Feychi ngüñülu iñche, eymün elumun ta iyael. Ka femngechi wüywülu iñche, elumun ko ñi pütokoael. Ka penolu ñi umañtuam ta iñche, elumun ñi umañtuael tamün ruka mew. \v 36 Nienolu takuwün iñche, fey eymün elumun. Kutrankülelu iñche, ka witrankontumumen. Karsel mew mülelu iñche, ka küpaymün tamün pemupayafiel.’ \p \v 37 “Feymew tati pu nor piwkengelu ramtuaeyew engün: ‘¿Ñidol, chumül am pewkeyiñ tami ngüñüyawün, fey eluwiyiñ ta iyael? ¿Kam chumül am pewkeyiñ tami wüywüyawün, fey ka eluwiyiñ ko tami pütokoael? \v 38 ¿Kam chumül anta pewkeyiñ tami nienon tami umañtuam, ka eluwiyiñ tami umañtuael, ka tami nienon takuwün ka eluwiyiñ? \v 39 ¿Ka chumül anta kutrankülekeymi kam karsel mew püresulekeymi, ka amuiñ tami pewmeafiel?’ \v 40 Fey tati longko ülmen ta llowdunguay: ‘Rüf dungu ta feypiwayiñ kom tamün femel kiñeke tüfa engün mew iñche tañi pu peñi doy duamlu ñi kellungeael, iñche ta fürenemun.’ \p \v 41 “Ka feymew müten tati longko ülmen feypiafi tati pu che müleyelu tañi wele püle: ‘Püntütripamün iñche mew, eymün tati müleyelu malisian dungu mew. Amumün chumkawnorume chongkenochi kütral mew pepikalelu ta weküfüngealu ka kisu ñi pu werken engün. \v 42 Feychi ngüñülelu iñche, eymün elumulan iyael. Ka femngechi wüywülelu iñche, elumulan ko ñi pütokoael. \v 43 Penolu iñche ñi umañtuam, ka elumulan tañi umañtuael tamün ruka mew. Nienolu takuwün iñche, eymün elumulan. Kutrankülelu iñche, ka mülelu karsel mew, witrankontumulan.’ \p \v 44 “Feymew kisu engün ramtuaeyew: ‘Ñidol ¿chumül am pewkeyiñ tami ngüñülen kam tami wüywülen, kam tami pekenon tami umañtuam, kam tami nienon takuwün, kam tami kutranküleken, kam tami karsel mew müleken, fey kelluwlayiñ?’ \p \v 45 “Fey tati longko ülmen llowdunguay: ‘Rüf dungu feypiwayiñ kom tamün femnofiel kiñeke tüfachi kuñifall pu che mew, iñche mew ta ka femmulan.’ \p \v 46 “Fey engün tañi wele püle mülelu, amuay ti rumel kutrankawün mew, ka tati pu nor piwkengelu ti rumel mongen mew.” \c 26 \s1 Dunguñmangey ñi püresungeael ta Jesus \r (Marku 14.1-2; Luka 22.1-2; Juan 11.45-53) \p \v 1 Rupan feypilu kom tüfachi dungu, Jesus feypifi tañi pu disipulu: \v 2 “Eymün kimnieymün, epu antü rupale müleay tati Paskua kawiñ antü,\f + \fr 26:2 \fk Paskua kawiñ antü: \ft tati pu judiu ñi kawiñ antü tañi tukulpangekemum chumngechi ñi montulngen püresukonalelu tati pu judiu Egipto mapu mew.\f* fey tati Wentrukünuwpalu chalintukungeay tañi langümngeael kürus mew.” \p \v 3 Nütramkamekelu ta Jesus tüfachi dungu, ka feychi antü mew müten, tati pu longkolelu ti pu saserdote mew ka ti pu longkolelu ti pu judiu mew trawüluwi engün Kayfas tañi ülmen ruka mew, tati Wünen Longko Saserdote. \v 4 Trawüluwi ñi nütramkawael engün chumngechi tañi püresuafiel ta Jesus kiñe ngünen dungu mew, ka ñi langümafiel. \v 5 Welu feypirkey engün: “Tati kawiñ antü mew no, tañi fill wesa femmekenoael tati pu che.” \s1 Kiñe domo tukulelfi perfume ta Jesus \r (Marku 14.3-9; Juan 12.1-8) \p \v 6 Mülepulu Jesus ta Betania waria mew, Simon tañi ruka mew, tati leproso pikeel, \v 7 feymew kiñe domo küpalnielu kiñe fotilla perfume, rume falilu, fülkontupafi ta Jesus. Petu tañi anülen ta Jesus inafül mesa, fey ti domo wütrunagümfi tati perfume Jesus ñi wente longko. \v 8 Tati pu disipulu pefilu engün, lladküy ka eluwi tañi feypiael engün: \p —¿Chumngelu anta ngünamkangey ta tüfachi perfume? \v 9 Fentren pülata mew fendengeafuy tati, tañi kellungeael tati pu pofre. \p \v 10 Jesus ta allküy, fey feypieyew engün: \p —¿Chumngelu anta filladtupefimün ta tüfachi domo? Fey tüfa tañi femetew mew rume kümelkaenew tati. \v 11 Tati pu pofre rumel müleay eymün mew, welu iñche ta rumel niemulayan. \v 12 Tüfachi domo tukulelpeenew perfume tañi kuerpu mew, femngechi tañi pepikañmaetew tañi kuerpu tañi rüngalngeael. \v 13 Rüf dungu feypian chem trokiñ mapu mew rume kam chüf mapu mew chew wewpiyengele tüfachi montuluwün dungu, ka nütramyengeay tañi femün ta tüfachi domo. Ka femngechi tukulpangeay. \s1 Juda ngünenmafi ta Jesus \r (Marku 14.10-11; Luka 22.3-6) \p \v 14 Kiñe tati mari epu disipulu, tati Juda Iskariote pingelu, amuy tañi pemeafiel tati pu longkolelu tati pu saserdote mew, \v 15 fey feypifi: \p —¿Tunten pülata anta elumuafun kay? Fey iñche chalintukuleluwafuiñ ta Jesus ―pi. \p Fey kisu engün feypi ñi tunte wülael: \p —Küla mari moneda pülata ―pingey. \v 16 Feychi mew müten ta Juda rakiduamkiyawkefuy chumngechi tañi ellka wültukuafiel ta Jesus. \s1 Ñidol ka ñi pu disipulu tañi pun iyael \r (Marku 14.12-21; Luka 22.7-14, 21-23; Juan 13.21-30) \p \v 17 Fey wüne llituelchi antü tati kawiñ mew ñi ingekemum tati lefawrangenochi kofke,\f + \fr 26:17 \ft lefawrangenochi kofke: ti pu judiu ñi kawiñ antü tañi tukulpangekemum chumngechi ñi montulngen püresukonalekelu tati pu judiu Egipto mapu mew ka ñi dewmangeken kofke lefawrangenolu dew tripatulu engün ta Egipto mapu mew.\f* tati pu disipulu fülkonpuy ta Jesus mew, fey ka ramtufi engün: \p —¿Chew anta küpa pepikalngeymi tati pun iyael? \p \v 18 Fey Jesus ta llowdungueyew: \p —Amumün ta waria mew, kiñe wentru tañi ruka mew, fey feypiafimün: ‘Tati kimeltufe ta feypi: Fülpay tañi ora, fey amuan tami ruka mew tañi kiñentrür ayüwael ti Paskua kawiñ mew tañi pu disipulu iñchiñ.’ \p \v 19 Tati pu disipulu femi chumngechi tañi werküetew ta Jesus, fey pepikapuy engün tati ilelkawün Paskua kawiñ. \p \v 20 Feymew dew punlu, Jesus müley inafül mesa tañi mari epu disipulu engün. \v 21 Fey petu ilu engün, Jesus feypirumefi tañi pu disipulu: \p —Rüf dungu feypiwayiñ kiñe ta eymün ellka wültukuaenew. \p \v 22 Fey kisu engün rume weñangkülewey, feymew kake kiñeke ramtuy engün: \p —Ñidol, ¿iñche pemay? \p \v 23 Jesus ta feypi: \p —Tati ifontukulu tañi kofke iñche engu, fey ta ellka ngünenmayaenew. \v 24 Fey tati Wentrukünuwpalu feley tañi layael chumngechi tañi feypilen tati Wirin Chillka, welu ¡awngeay tañi ellka wültukuaetew! Doy kümeafuy tañi choyüngenoafel ta tüyechi wentru. \p \v 25 Feymew Juda, tañi ngünenmanieetew, ramtueyew: \p —Kimeltufe, ¿iñche am tati? \p —May, eymi tati ―pi ta Jesus. \s1 Ñidol ñi inangechi iyaelchi sena \r (Marku 14.22-26; Luka 22.15-20; 1 Korintio 11.23-25) \p \v 26 Fey petu ilu engün, Jesus nüy tañi kuwü mew ta kofke. Fey rupan mañumtufilu ta Ngünechen, wükafi ti kofke. Fey ka eluyefi tañi pu disipulu, feypilen mew: \p —Imün tüfa ta iñche tañi kuerpu. \p \v 27 Feymew müten ka nüy kiñe kopa tañi kuwü mew. Fey rupan mañumtufilu ta Ngünechen, fey eluyefi ta kisu engün, feypilen mew: \p —Kom eymün putumün ta tüfachi kopa mew. \v 28 Fey tüfa ta iñche tañi mollfüñ ka müten, fey tüfa mew rüf dungu mew mupiay tati we eldungu.\f + \fr 26:28 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “tati we eldungu”.\f* Fey tañi mollfüñ wütrulngealu ñi fürenengeael ta che femngechi ta Ngünechen ñi wiñoduamatuafiel ta che tañi yafkan mew. \v 29 Welu feypiwayiñ tañi putuwenoafiel ta tüfachi pulku tripalu ofad mew, putuali wüla eymün iñchiñ tati we pulku iñche tañi Chaw ñi ülmen mülewe mew. \p \v 30 Fey rupan ülkantulu engün kiñeke salmo, amuy engün tati Olifu pingechi wingkul mew. \s1 Jesus feypi Pedro tañi “kimlafiñ” piaetew \r (Marku 14.27-31; Luka 22.31-34; Juan 13.36-38) \p \v 31 Feymew Jesus ta feypi: \p —Fey tüfachi pun kom eymün ta niewetulayaymün maneluwün ta iñche mew. Femngechi feypiley tati Wirin Chillka: \q1 ‘Langümafiñ tati kamañ. \q2 Fey tati pu ufisa kom püd tripayay engün.’\f + \fr 26:31 \ft Sakaria 13.7.\f* \m \v 32 Welu iñche wiñomongetuli, amuan ta Galilea petu tamün amunon ta eymün. \p \v 33 Fey Pedro ta llowdungueyew: \p —Tunte kom elkünutuay engün rume tañi maneluwün eymi mew, welu iñche femlayan. \p \v 34 Jesus feypifi ta Pedro: \p —Rüf dungu feypiaeyu ta tüfachi pun müten, petu ñi kakaranon ta alka ‘kimlafiñ’ piaymi ta küla rupachi. \p \v 35 Pedro ta feypieyew: \p —Tunte layan rume eymi iñchiw, ‘kimlafiñ’ pilayan. \p Fey kom tati pu disipulu ka femngechi feypi engün. \s1 Jesus ngillatuy ta Getsemani mew \r (Marku 14.32-42; Luka 22.39-46) \p \v 36 Feymew müten amuy ta Jesus tañi pu disipulu engün Getsemani pingechi lelfün mew, fey feypifi tañi pu disipulu: \p —Mülewemün tüfa mew. Iñche amuan tiye mew tañi ngillatuael. \p \v 37 Feymew yefi ta Pedro ka Sefedew tañi epu fotüm, feymew rume weñangkünagi ka yafüngewelay. \v 38 Fey feypifi tañi pu disipulu: \p —Landuam weñangkülen tañi piwke mew. Mülewemün eymün tüfa mew, ka trepelemün iñche eymün. \p \v 39 Feymew müten Jesus doy pichi wüneluwi üyew püle. Lloyünagi ka küme idapuy pülli mew tañi tol, fey famngechi ngillatuy: “Iñche ñi Chaw, pifulmi, montulaen tüfachi fütra kutrankawün mew, welu felekilpe iñche tañi ayüel, eymi tami ayüel mayfe.” \p \v 40 Feymew müten küpatuy chew ñi mülemum tañi pu disipulu, fey pepatufi ñi umawkülen. Fey feypifi ta Pedro: \p —¿Kiñe ora rewall anta pepi trepelelaymün? \v 41 Trepelemün, ka ngillatulemün, tamün wewnoaetew tati kintukaduamchekelu. Eymün ta ayülefuymün tamün yafüluwküleael, welu tamün kuerpu yafüngelay. \p \v 42 Feymew epuchi mew püntütripay, fey famngechi ngillatupuy: “Iñche ñi Chaw, ngenole tami famentuafiel iñche ñi kutrankawael tüfachi kutrankawün mew, felepe may eymi tami ayüel.” \p \v 43 Fey wiñomelu, ka pepatufi ñi umawkülen tati pu disipulu, tañi nge am kisutu umernagmekelu engün fente tañi küpa umawtun. \v 44 Fey elkünufi ti pu disipulu ka amuy ñi ngillatuael küla rupachi, ka tukulpaniefi tañi wünelu mew ngillatukeelchi dungu. \p \v 45 Feymew wiñotuy chew tañi mülemum tati pu disipulu, fey feypifi: \p —¿Amukonküley tamün umawkülen ka tamün kansatulen? Akuy tati ora tañi chalintukungeael tati Wentrukünuwpalu tati pu yafkafe wentru mew. \v 46 Witrapüramün. Amutuiñ. Dewma fülpay tañi ngünenmayaetew. \s1 Püresungey ta Jesus \r (Marku 14.43-50; Luka 22.47-53; Juan 18.3-12) \p \v 47 Feymew petu tañi dungumeken ta Jesus, fey Juda, kiñe tati mari epu disipulu, akuy kompañuwkülen fentren che engün pepikawkülelu fütrake kuchillu mew ka mamüll mew. Tüfa engün ñi werküel tati pu longkolelu tati pu saserdote mew ka tati putrem pu judiu mew. \v 48 Fey tati ngünenmachefe Juda, adkünurkey chumngechi ñi femael, feypilen mew: “Fey iñche tañi truyuel, fey tati. Püresuafimün.” \v 49 Feymew, fülkonpalu ta Jesus mew, feypi: \p —¡Pun may, kimeltufe! \p Fey truyufi. \p \v 50 Jesus feypieyew: \p —Weni, femnge müten tami ayüelchi dungu. \p Feymew tati kakelu fülkonpuy, fey nüfi engün ta Jesus tañi püresuafiel. \v 51 Feymew, kiñe tati mülekelu Jesus engün entupay tañi wayki, fey katrünentuñmafi ñi kiñe pilun tati Wünen Longko Saserdote tañi kona. \p \v 52 Jesus ta feypieyew: \p —Üchaftukutunge tami wayki chew tami niekefimum. Kom tati langümchekelu ta wayki mew, ka femngechi langümngeay ta wayki mew. \v 53 ¿Kimlaymi am tañi ngillatuafel ta iñche tañi Chaw, fey kisu ta werkülelafenew fewla müten doy mari epu trokiñ werken püllü? \v 54 Welu femfuli, ¿chumngechi am mupiafuy tañi feypilen tati Wirin Chillka, feypilelu tañi femngechi felerpuael? \p \v 55 Feymew müten Jesus ramtuyefi tati pu che: \p —¿Chumngelu anta küpalnieymün ta wayki ka mamüll tamün püresumuafiel iñche ta kiñe malochefengelu reke? Fill antü ta kimeltumekeken ta ngillatuwe ruka mew, welu turpu püresumukelafun. \v 56 Welu kom tüfachi dungu ta feley ñi mupituael ñi piel tati pu pelon wentru tati Wirin Chillka mew. \p Feymew müten, kom tañi pu disipulu kisukünueyew ka lefmawi engün. \s1 Jesus mülepuy chew trawüluwküley ti fütake judiu \r (Marku 14.53-65; Luka 22.54-55, 63-71; Juan 18.13-14, 19-24) \p \v 57 Tati pu che püresufilu ta Jesus, yefi engün Kayfas tañi ruka mew, tati Wünen Longko Saserdote, chew tañi trawüluwkülemum tati pu kimeltukelu ta Moyse ñi ley dungu ka tati pu putrem fütake judiu. \v 58 Pedro inanieeyew alü kamapu, fey puwi tati Wünen Longko Saserdote tañi lepün ruka mew. Feymew konpuy, ka anükünuwpuy tati llüwatulekelu engün tati ngillatuwe ruka mew tañi ngüneduamafiel ñi chumngeael ta Jesus. \p \v 59 Fey tati pu longkolelu tati pu saserdote mew ka kom tati putremke judiu kintukadungulelfi engün kiñe koyla dungu tañi kondenangeael ka ñi langümafiel engün ta Jesus, \v 60 welu pelay engün. Akuyefuy rume fentren che tañi feypintukupayaetew re koylake dungu mew, welu kiñe no rume kiñewlay engün tañi feypintukupaelchi dungu mew. Feymew wüla akuy epu wentru, \v 61 fey kiñewün feypikonpay engu: \p —Fey tüfachi wentru ta feypi: ‘Iñche ta teyfüafuiñ ta Ngünechen ñi ngillatuwe ruka ka dewmatuafuiñ küla antü mew.’ \p \v 62 Feymew tati Wünen Longko Saserdote witratripay, ka ramtufi ta Jesus: \p —¿Chem llowdungulaymi rume? ¿Chem dungu anta tüfa tami femngechi feypintukumekengen? \p \v 63 Welu Jesus chem pilay rume. Feymew tati Wünen Longko Saserdote feypifi ta Jesus: \p —Tati rumel mongelekechi Ngünechen tañi üy mew werküaeyu tami feypiael ta rüf dungu. Feypimuiñ rüf mew eymingen tati Cristo, Ngünechen tañi Fotüm. \p \v 64 Jesus ta llowdungueyew: \p —May, eymi tami feypipeel rüf dungu tati. Iñche ta feypiwayiñ kay eymün tamün pemuafiel tati Wentrukünuwpalu tañi anülen tati kom pepiluwünngechi Ngünechen ñi man püle, ka tañi wiñometuael wenu mapu kiñe tromü mew. \p \v 65 Feymew tati Wünen Longko Saserdote wikürkay tañi takuwün ñi kimngeael tañi rume lladkün, fey feypi: \p —¡Tüfachi wentru tañi dungun mew notukafi ta Ngünechen! Chem dungu rume duamtuwelaiñ tañi feypintukungeael. ¡Eymün allküñmafimün tañi wesa notukafiel ta Ngünechen ñi dungun mew! \v 66 ¿Chumngentufimün kay? \p Fey kisu engün llowdunguy: \p —Feley tañi langümngeael. \p \v 67 Feymew tofkütuñmangey ñi ange ka wülelkangey. Kakelu wülelmafi ta Jesus ñi ange, \v 68 ka feypiniengey: \p —Eymi tati Cristongelmi, ¡feypimuiñ iney tami wüleletew! \s1 “Kimlafiñ Jesus” pi ta Pedro \r (Marku 14.66-72; Luka 22.56-62; Juan 18.15-18, 25-27) \p \v 69 Fey Pedro anülerkey wekuntu, tati lepün mew. Feymew, kiñe üllchadomo küdawkelu ti ruka mew, fülkontueyew, fey feypieyew: \p —Eymi ta ka miyawkeymi ta Jesus eymu, tati wentru Galilea tuwlu. \p \v 70 Welu Pedro kom che ñi adkiñ mew, feypi: \p —Kimlan chem dungu tami feypipefiel. \p \v 71 Feymew müten wülngiñ püle witrakünuwpuy, fey tüfey mew peeyew kangelu domo, fey feypi: \p —Fey tüfa ta miyawkey Jesus engu, tati Nasaret tuwlu. \p \v 72 Fey ka wiñome feypi ta Pedro, kuyalltulen mew: \p —¡Kimlafin tüfeychi wentru! \p \v 73 Ka pichi alün mew, tati müleyelu tüfey mew fülmapueyew ñi feypiaetew: \p —Rüfngey eymi ta ka femngechi kisu engün tañi kompañ. Kenü tami dungun mew kütu ta kimfalimi. \p \v 74 Feymew Pedro kuyalltuy, feypilen mew: \p —¡Kimlafiñ tüfeychi wentru! ―pi. \p Feychi lelen mew müten kakaray ta kiñe alka, \v 75 fey Pedro tukulpay ñi feypietew ta Jesus: “Petu ñi kakaranon ta alka, küla rupachi ta ‘kimlafiñ’ piaymi.” \p Fey Pedro tripapatuy ta tiye mew, fey rume fütra ngümakawi. \c 27 \s1 Jesus chalintukungey ta Pilato mew \r (Marku 15.1; Luka 23.1-2; Juan 18.28-32) \p \v 1 Fey wünlu, kom tati pu longkolelu ti pu saserdote mew ka ti putrem fütake pu judiu kiñewi engün tañi adkünuaelchi dungu femngechi ñi langümngeael ta Jesus. \v 2 Feymew trarilen yengey, fey chalintukungepuy ta Pilato mew, tati gobernador Roma tuwlu. \s1 Juda tañi lan \r (Hecho 1.18-19) \p \v 3 Juda, tati ngünenmafilu ta Jesus, pefilu ñi femngechi kondenantukufiel, rumeñma wiñorakiduamtuy ka wiñoltufi tati küla mari moneda pülata tati pu longkolelu ti pu saserdote mew ka tati putrem fütake judiu mew, \v 4 fey feypifi: \p —Yafkan tañi chalintukufiel mew tañi langümngeael ta kiñe yafkakenochi wentru. \p Welu kisu engün ta llowdungueyew: \p —¿Fey iñchiñ am chumkoniyiñ? ¡Eymi may tami dungu tati! \p \v 5 Feymew Juda ütrüftukukünuputufi tati pu moneda tati ngillatuwe ruka mew, fey tripay ka pültrükünuwi. \v 6 Tati pu longkolelu ti pu saserdote mew ñimitufi engün tiyechi pülata ka feypi engün: “Tüfachi pülata mew langümfalfuiñ kiñe wentru, fey ngelay taiñ deyümtukuafiel chew tañi mülemum tati ofrenda.” \p \v 7 Feymew nütramkawi engün tañi ngillayael ti pülata mew kiñe mapu tati pu Widüfe Che ñi Lelfün pingelu, ñi müleael kiñe eltun chew ñi rüngalngeael tati pu kake mapu tuwünche. \v 8 Feymew tiyechi mapu Mollfüñ Lelfün pingey tayi tüfa. \v 9 Femngechi mupituy tañi feypifel tati pelon wentru Jeremia: “Nüfi engün tati küla mari moneda pülata, tati pu israelche ñi fante falin ñi piel engün, \v 10 fey ti pülata mew ngillafi engün tati pu Widüfe Che ñi Lelfün, femngechi tañi werküetew ta Ñidol.”\f + \fr 27:10 \ft Sakaria 11.12-13.\f* \s1 Jesus yengey ta Pilato mew \r (Marku 15.2-5; Luka 23.3-5; Juan 18.33-38) \p \v 11 Fey Jesus ta yengey tati gobernador mew, fey ramtueyew ta Pilato: \p —¿Eymi am tati longko ülmenkülelu ti pu judiu mew? \p —May, eymi rüf dungu feypipeymi ―pi ñi llowdungun ta Jesus. \p \v 12 Feymew ka dalluntukumekeeyew ti pu longkolelu tati pu saserdote mew ka tati pu putrem fütake judiu, welu Jesus chem pilay rume. \v 13 Feymew Pilato ramtueyew: \p —¿Allkülaymi am tami femngechi dalluntukumekengen? \p \v 14 Welu Jesus llowdungulay kiñe dungun no rume, feymew tati gobernador rume rakiduamkülewey. \s1 Langümngepe pifalngey ta Jesus \r (Marku 15.6-15; Luka 23.13-25; Juan 18.39–19.16) \p \v 15 Fey müleyüm kawiñ antü, tati gobernador wimtulerkey ñi lifrenentuken kiñe püresu, iney rume tañi dulliel tati pu che. \v 16 Fey mülerkey kiñe rume wesa üytun püresu Barabas pingelu, \v 17 fey trawüluwkülelu kisu engün, Pilato ramtufi ta Jesus: \p —¿Iney anta ayüniefimün ta eymün iñche ñi lifrenentutuafiel: tati Barabas, kam ta Jesus tati Cristo pingekelu? \p \v 18 Pilato am rakiduamlu tati pu judiu tañi chalintukumekefiel tati Cristo re ñi ütrirfiel mew. \p \v 19 Fey Pilato anülelu tribunal mew, fey tañi kure feypifaleyew: “Chumkefilnge rume tüfeychi ngenoyafkanngechi wentru. Trafia ta rume wesa pewman kisu tañi duam.” \p \v 20 Welu tati pu longkolelu ti pu saserdote mew ka tati pu putrem fütake judiu aporiafi reke tati pu trawüluwkülechi pu che ñi feypiael engün tañi neykümngetuael ta Barabas, fey ñi langümngeael ta Jesus. \v 21 Fey tati gobernador ka ramtueyew engün: \p —¿Chuchi am tati epulechi püresu ayüleymün ta eymün tañi lifrekünungetuael? \p Kisu engün feypi: \p —¡Tati Barabas pingelu! \p \v 22 Pilato ta ramtueyew engün: \p —¿Fey chumafiñ anta Jesus, tati Cristo pingekelu? \p Kom llowdunguy engün: \p —¡Langümngepe ta kürus mew! \p \v 23 Pilato ta feypieyew engün: \p —Fey ¿chem wesa femi amfe? \p Welu kisu engün ka wirari: \p —¡Langümngepe ta kürus mew! \p \v 24 Feymew Pilato, rakiduamlu tañi chem entunon rume tañi doy amul fillpikawmeken engün, werküy tañi küpalelngeael ta ko fey küchay tañi kuwü kom che tañi adkiñ mew, feypilen mew: \p —Iñche ta chumkonlan rume tañi layael mew ta tüfachi nor mongenngechi\f + \fr 27:24 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “nor mongenngechi”.\f* wentru. Eymün tamün dungu tatey. \p \v 25 Kom tati pu che llowdunguy: \p —¡Iñchiñ ka taiñ yomel pu che yafkayaiñ tañi layael mew! \p \v 26 Feymew Pilato lifrenentutufi ta Barabas. Feymew müten ka wimakafalfi ta Jesus ka chalintukufi ñi langümngeael ta kürus mew. \s1 Tati pu soltaw ayentukafi engün ta Jesus \r (Marku 15.16-20; Juan 19.2-3) \p \v 27 Tati gobernador tañi pu soltaw yefi engün ta Jesus tati gobernador ñi ruka mew ka trawülngey kom tati trokiñ soltaw ñi walloñmangeael ta Jesus. \v 28 Entuñmangey tañi takuwün, fey tukulelngey kiñe kelü takuwün. \v 29 Ka tukulelngey tañi longko mew kiñe wayngechi pülliñ korona ka kiñe katrün wifngechi mamüll tañi man kuwü mew. Feymew müten ka lukutuy engün kisu tañi fül mew, tañi ayentuafiel engün, fey feypi engün: \p —¡Püramyengepe tati pu judiu tañi longko ülmen! \p \v 30 Ka tofkütufi engün ta Jesus, ka kisu tañi mamüll mew wülelkañmafi engün ñi longko. \p \v 31 Dew rupan femngechi ayentufilu engün, entuñmatufi engün tañi kelü takuwün, tukuleltufi engün kisu tañi takuwün, fey yefi engün tañi langümafiel ta kürus mew. \s1 Jesus ta langümngey ta kürus mew \r (Marku 15.21-32; Luka 23.26-43; Juan 19.17-27) \p \v 32 Fey tripalu tiye mew, pefi engün ta kiñe wentru Simon pingelu, Sirene ta tremlu. Fey ta aporiafi tañi meñkuael Jesus ñi yenieelchi kürus. \v 33 Puwlu engün kiñe lelfün mew Golgota pingelu, tüfa feypiafel “Kalafera lelfün”, \v 34 elungefuy tañi pütokoael pulku deyülelu ütrum engu, welu pilay ñi pütokoael. \p \v 35 Fey dew rupan külafantukungelu kürus mew, tati pu soltaw pewütuy engün tañi wüdamkayafiel kisuke engün Jesus tañi takuwün femngechi ñi mupiael ñi feypikünuel ti pelon wentru: pewtuwi engün tañi wüdamkayafiel kisuke engün tañi takuwün.\f + \fr 27:35 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “femngechi ñi mupiael ñi feypikünuel ti pelon wentru: pewtuwi engün tañi wüdamkayafiel kisuke engün tañi takuwün”.\f* \v 36 Feymew müten ka anükünuwi tiye mew engün tañi llüwatunieafiel. \v 37 Ka kisu tañi wente longko tukuy engün ta kiñe letreru, chew tañi wirikonkülemum chem dungu mew tañi kondenangen. Tati letreru feypiley: \qc \sc FEY TÜFA TA JESUS, TATI PU JUDIU ÑI LONGKO ÜLMEN.\sc* \p \v 38 Ka langümngey kürus mew epu weñefe, kiñe Jesus ñi man püle, kangelu wele püle. \v 39 Chem che rume rupalu, fillpirpaeyew, fey nengümkay ñi longko, \v 40 feypilen mew: \p —¡Eymi, tati feypikelu tami teyfüafiel ti ngillatuwe ruka ta küla antü mew tami wiño dewmatuafiel, kisutu montuluwnge! ¡Ngünechen ñi Fotümngelmi, nagpatunge ti kürus mew! \p \v 41 Ka femngechi ayentueyew tati pu longkolelu ti pu saserdote mew ka ti pu kimeltukelu ti ley dungu kiñentrür tati pu putremke fütake judiu engün. Wirari engün: \p \v 42 —Kangelu montulfi, welu kisutu pepi montuluwlay. Israel tañi longko ülmen: ¡nagpatunge ta kürus mew, fey feyentuaiñ ta eymi mew! \v 43 Maneluwi ta Ngünechen mew. Fey rüf piwkeyenieelmew, ta Ngünechen montulaeymew tati, Ngünechen ñi Fotüm ta iñche pikelu am ta eymi. \p \v 44 Fey tati weñefe kütu petu langümngelu kürus mew, fillpieyew. \s1 Jesus ñi lan \r (Marku 15.33-41; Luka 23.44-49; Juan 19.28-30) \p \v 45 Feychi antü rangiantülu, kom mapu dumiñmalewey küla ora. \v 46 Feymew müten, Jesus newentu wirari: “Eli, Eli, ¿lema safaktani?” (Feypiafel tati: “Iñche ñi Ngünechen. Iñche ñi Ngünechen, ¿chem mew anta kisukünuen?”)\f + \fr 27:46 \ft Salmo 22.1.\f* \v 47 Kiñeke tati müleyelu feymew, allküy ka feypi engün: mütrümpefi tati pelon wentru Elia. \p \v 48 Pichin mew, kiñe soltaw amuy lefkülen ñi yemeael kiñe esponja, küchumfi pulku mew, trarintukufi kiñe rüngi mew ka fülümtukulelpufi tañi pütokoael. \v 49 Welu tati kakelu feypi engün: \p —Femkünufinge, küpayay chey am Elia tañi montulpayaetew. \p \v 50 Jesus ka kiñechi fütra wirari, fey lay. \p \v 51 Feychi lelen mew tati rünge fütra kortina\f + \fr 27:51 \fk fütra kortina: \ft püntülniefilu ti ellakonchi ngillatuwe tati doy ponwitulechi ngillatuwe mew.\f* tati ngillatuwe ruka mew wichafnagi. Wechuñ mew tuwi, fey felen puwi nageltu. Mapu ta nengümi, chengke kura wükakawi. \v 52 Ka tati küfwe nülayey ka fentren lif piwkengekefulu maneluwkülen Ngünechen mew, layelu, wiñomongeyetuy. \v 53 Feymew tripayetuy tañi küfwe mew. Rupan wiñomongetulu ta Jesus, ka konpuy engün Jerusalen waria mew, feymew ta fentren che peeyew. \p \v 54 Feymew tati Roma tuwchi kapitan ka tati müleyelu kisu engün ñi llüwatuafiel ta Jesus, pefi engün ñi rupan tati nüyün ka kom tüfachi dungu, fey llükay engün ka feypi engün: \p —¡Rüfngerkey ta tüfachi wentru ta Ngünechen ñi Fotümngen! \p \v 55 Tiye mew, alü kamapu adkintuley fentren domo tuwlu Galilea tañi kellufiel Jesus chemkün mew. \v 56 Fey tüfey engün mew müley ta Maria Magdalena, Maria Santiaw ka Jose tañi ñuke, ka Sefedew tañi epu fotüm Juan engu Santiaw ñi ñuke. \s1 Jesus ta rüngalngey \r (Marku 15.42-47; Luka 23.50-56; Juan 19.38-42) \p \v 57 Fey dewma pu trafialu, akuy kiñe riku wentru Jose pingelu, Arimatea tuwünche, ka feyentulelu ta Jesus mew. \v 58 Jose wütufi ta Pilato ka feypifi ñi elungetuael Jesus tañi kuerpu. Feymew Pilato werküy ñi wülngetuael ti alwe. \v 59 Fey Jose nagümelngetuy ta Jesus ñi kuerpu ka iwüdüfi kiñe lino lif safana mew. \v 60 Ka tukukünufi kiñe we rüngan mew, kisu tañi ngenngeel mew, kisu tañi dewmafalel ti chengke kura mew. Rupan takukünufilu tati konwe rüngan lolo kiñe fütra kura mew, fey amutuy. \v 61 Welu Maria Magdalena ka ti kangelu Maria mülewey engu, fey anükünuwi tati rüngan lolo ñi inafül. \s1 Tati wardia müley ta Jesus ñi rüngan lolo mew \p \v 62 Fey kangelu antü, tati ürkütun antü mew, tati pu longkolelu ti pu saserdote mew ka ti pu farisew amuy engün kiñentrür tañi pemeafiel ta Pilato. \v 63 Fey feypifi engün: \p —Ñidol, tukulpatukefiyiñ ta tiyechi koylatufe Jesus, feychi petu mongelefulu, feypi ‘küla antü rupale, wiñomongetuan.’ \p \v 64 Feymew, werkünge ta eymi tañi fente küme llüwatuniengeael tati rüngan lolo, fey küla antü wüla puwle ñi kisukünungetuael. Anokechi küpayafuy tañi pu disipulu, fey weñenentupatuafuy engün ta Jesus ñi kuerpu, fey “wiñomongetuy ta Jesus” pituafuy engün tati pu che. Feymew tati inan koyla dungu, doy fütra koylangeafuy. \p \v 65 Fey Pilato ta feypieyew: \p —Yemün soltaw. Fey amumün ka küme nürüfafimün tati rüngan lolo chumngechi tamün doy kümelu trokifiel. \p \v 66 Fey amuy engün ka nürüfpufi engün tati rüngan lolo, fey tukulelfi engün kiñe sello takulechi kura mew. Ka tiye mew elkünupuy engün epu soltaw llüwatulealu. \c 28 \s1 Jesus ñi wiñomongetun \r (Marku 16.1-8, Luka 24.1-12; Juan 20.1-10) \p \v 1 Dew rupalu tati ürkütun antü, fey dew wünlu ti llituelchi antü semana mew, Maria Magdalena ka tati kangelu Maria amuy engu ñi pemeafiel tati rüngan lolo. \p \v 2 Müchay müten müley kiñe fütra nüyün mapu mew kiñe werken püllü am nagpalu ta wenu mapu. Fey fülpalu tati rüngan lolo mew, famentufi tati takulekechi kura, fey ka anükünuwi tati kura mew. \v 3 Tati werken püllü wilüfi llüfkeñ reke, ka tañi takuwün fülangi pire reke. \v 4 Fey peetew tati pu soltaw, müllmülli engün fente tañi llükan, fey la reke felewey engün. \v 5 Fey tati werken püllü feypifi tati epu domo: \p —Llükakilmu. Iñche kimnien tamu kintupapefiel ta Jesus, tati langümngelu ta kürus mew. \v 6 Ngewetulay ta tüfa mew. Kisu ta wiñomongetuy chumngechi tañi feypikünuel. Pepafimu chew tañi tukukünungefumum. \v 7 Matuke amutumu, fey feypiafimu tati pu disipulu: ‘Wiñomongetuy, ka amuay ta Galilea. Wüne puway ta eymün mew. Tiye mew ta peafimün.’ Fey tüfachi dungu ta iñche niepen tamu feypiwafiel. \p \v 8 Tati epu domo ta rume matukel tripapatuy engu tati rüngan lolo mew. Rume llükaley, welu ka rume ayüwküley engu, fey lefkülen küpatuy engu tañi kimelpatuafiel tati pu disipulu. Fey küpaletulu engu ñi kimelpatuafiel tati pu disipulu,\f + \fr 28:8 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “Fey küpaletulu engu ñi kimelpatuafiel tati pu disipulu”.\f* \v 9 feymew ka müten, Jesus pewfaluweyew ka chalieyew. Feymew kisu engu fülkontufi ta Jesus ka püramyefi engu ka mafülüñmafi ñi namun, \v 10 fey feypieyew ta Jesus: \p —Llükakilmu. Feypimetufimu tañi pu peñi ñi amuael engün ta Galilea, fey üyew ta peaenew engün. \s1 Tati pu soltaw tañi nütramkael \p \v 11 Petu tañi amulen tati epu domo, kiñeke ti pu soltaw tati llüwatulekelu, puwtuy engün ta waria mew ka nütramelputufi tati pu longkolelu ti pu saserdote mew kom feychi dungu tañi rupan. \p \v 12 Fey tüfachi pu longko amuy engün tañi dunguafiel tati putremke fütake pu judiu, tañi fente küme nütramkawael ta kisu engün. Ka fentren pülata elufi engün tati pu soltaw, \v 13 ka fente küme feypikünufi engün: \p —Eymün ta feypiaymün: ‘Punkülelu, petu umawkülelu iñchiñ, Jesus tañi pu disipulu küpay. Weñenentupatufi engün tati kuerpu.’ \v 14 Tati gobernador kimle ta tüfachi dungu, iñchiñ ta küme nütramkayafiyiñ, fey eymün ta kelluwayiñ tamün kutrankangenoam. \p \v 15 Tati pu soltaw llowi tati pülata ka femi kom tañi feypingeel engün. Fey tüfa tañi femngechi feypingeken tayi tüfa amuley tati pu judiu mew. \s1 Jesus tañi yefaldungufiel tañi pu disipulu \r (Marku 16.14-18; Luka 24.36-49; Juan 20.19-23; Hecho 1.6-8) \p \v 16 Feymew tati pu mari kiñe disipulu amuy engün ta Galilea, Jesus tañi üytukünuletewchi wingkul. \v 17 Fey pefilu engün ta Jesus, püramyefi. Kiñekentu ta petu küme feyentulelafuy rume. \v 18 Feymew Jesus fülkonpuy ta kisu engün mew ka feypieyew: \p —Ngünechen ta eluenew kom pepiluwün wenu mapu ka mapu mew. \v 19 Amumün, kom chüf mapu müleyechi pu che mew. Ka kimeltuafimün femngechi tañi kimaetew engün ka iñche ñi disipulungeael engün. Fawtisayafimün ta Chaw tañi üy mew ka Fotüm ka tati Lif Küme Püllü mew, \v 20 ka kimeltuafimün tañi feyentuael engün kom iñche tamün werküwkefiel ta eymün. Iñche rumel mülean ta eymün mew, tunte afllele rume ta mapu. \p Felepe may.\f + \fr 28:20 \ft Kiñeke kuyfi wirin mew ngelay: “Felepe may”.\f*