\id MRK - Arabela NT + OT portions -Peru 2009 (DBL -2013) \h MARCO \toc1 Marco naajiotasano Jesucristojiniji \toc2 San Marcos \toc3 Mr \mt1 MARCO NAAJIOTASANO JESUCRISTOJINIJI \c 1 \s1 Cariiquia jiyajinia Tiuquinijiona Juan poojotasacari Pueyaso rupaa \r (Mt 3.1-12; Lc 3.1-9, 15-17; Jn 1.19-28) \p \v 1 Pueyaso Niyanu Jesucristojinijiiri naa coteetasaaquiaari pohuatanutej. \v 2 Tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiunia Isaíasri Pueyaso Niyanu niyacari naajiotaquiaari. Naajiotaquiaariiri taa Tiuquinijiona Juan poojotanutaniya pueya jeenucuanura nojori jiuujiani, niriquiano Jesu tojijia nojori quiniuria. Isaíasri naa naajiotaquiaari Pueyaso sequesano miriqui Neyanutej: \q1 “Janiyari quiocuaji jiyaronutaniya tamonuni, quiocuaji quia nuu jeenucuariquiano. \v 3 Na nacanuuri tojishaanutaniya cariiquia jiyajinia. Naa pueya sequeyari: ‘¡Nia jeenucuare Jiyaniijia nuu! ¡Nia nuunore maninia, maja shuutiuniu!’” \m \v 4 Quiari naataja, Tiuquinijiona Juanri seetanujuanaa naa miiquiaari cariiquia jiyajiniatej. Nocua nijionaa pueya tiuquinijioriquiaa moojiniaari. Tiuquinijiona Juanri cuno pueya sequequiaari: \p —¡Nioojia nia tacatore sesa nia miiniujiniji, moojinia cua tiuquinijionura niajaniya! ¡Pueyasocua sesa nia miishanojiniji nia jiyanoori puetunujuanaa! \p \v 5 Puetunu Judea jiyajinijinio pueyajanaari nocua nijioquiaari nojori tojitianura nojuaja, Jerusalén tiacajinijinio pueyanio. Cuno pueya jaara sesa na miishano pohuataquiaari Juan niquiara, Pueyaso niquiarajuhuaj, Juanri nojori tiuquinijioquiaari Jordán moojinia. \p \v 6 Tiuquinijiona Juan toqueeri camello cajacajiniji shitiasano quiquiaari. Na cajiniocua na camarucutesanoori quiquiaari shoque sacuanijiasano. Na miaquesanoori quiquiaari sequeru, samiyatunio, cariiquia jiyajinia na riuriatasano. \v 7 Juanri pueya niquiara pohuataquiaari naatej: \p —Tamonuuri cua nuhuaji niniutianiya. Nojuajaari socua cumaacaraca janiyajiniji. Janiya maara shuquiriaatia quirini, nojuaja jaara quenaaja cua sequere cua naacutanura nojuaja, juhua na seru, na sapatu neyocua cua samaacatanura. Nojuajaari Jiyaniijiajanaa cutara janiyajiniji. \v 8 Janiyari nia tiuquinijiya moojiniani, juhua jeequejosano nia quiniuria sesa nia miishanojiniji. Cua nuhuaji ninia cutaraari Pueyaso Sohuanu tiuquinijionutaniya nioojiajinia, na cumaaca nia jiitianura, seetanujuanaa maninia miijiaca nia quiniuria. \s1 Jesu tiuquinishacari moojinia \r (Mt 3.13-17; Lc 3.21-22) \p \v 9 Jesuuri jiyacari Nazaret tiacajiniji quiaquiaari Tiuquinijiona Juancua. Nazaret tiacaari Galilea jiyajinia quijia. Tiuquinijiona Juanri Jesu tiuquiniquiaari Jordán moojinia. \v 10 Jesu tacasacari moojiniji na tiuquinishaanu nuhuaji, jiyacaritij, nojuajaari jiya cajiniocua niquiquiaari riateyano. Pueyaso Sohuanu niquiriiri nocua roseyano juhua mococoonu. Nocua tiuushiiri. \v 11 Jiyacaritij, jiyocuacaanuji tojishaaquiaariiri Pueyaso pocuaano. Naa Jesu sequequiaariiri: \p —¡Quiaari Quiyanuniyojua, cua panishano! ¡Jiyanohua quia timitiaanijia! \s1 Samaruhua jiyaniijia saniniujiushacari Jesu \r (Mt 4.1-11; Lc 4.1-13) \p \v 12 Na nuhuaji, Pueyaso Sohuanuuri Jesu jiyatequiaari ritia cariiquia jiyajiniara. \v 13 Jesuuri cuarenta juuca shocojotequiaari tii tamajaaja, puereeta jiya camaruhua casami quishaqui. Tii na quishacari, Satanásri Jesu saniniujiuriquiaa na tojijiara Jesu quiniuria juucua. Na nuhuaji, Pueyaso seyari nocua nijioquiaari na naacunura, na mianuutenurajuhuaj. \s1 Jesu coteesacari poonijionu Galilea jiyajinia \r (Mt 4.12-17; Lc 4.14-15) \p \v 14 Jiyaniijia Herodes jaara Tiuquinijiona Juan nujuatequiaari nujuatejojuajinia, na nuhuaji, Jesuuri Galilea jiyajinia quiaquiaariuhua. Nojuajaari pueya niquiara poojotaquiaari tii, maninia pohuatasano Pueyasojiniji, taa Pueyaso jiitianutaniya na muerasuni. \v 15 Jesuuri naa sequequiaari pueyatej: \p —Nia sequeyanijia, nio pa quishacarini, quiarijiaari Pueyaso jiyanooshacari pueya, na muerasura nia quiniuria. Cunora, Pueyasojiniji cua pohuatasanoocua nia tiuuri. Nioojia nia tacatore sesa nia miiniujiniji, Pueyaso tojitiajaca nia quiniuria. \s1 Jesu saquiriojosacari pueya, na tarajariquiano \r (Mt 4.18-22; Lc 5.1-11) \p \v 16 Galilea caminia shuriuquioco Jesu rucuanejosacari, nojuajaari Pedro niquiquiaari, tarajanu Andrésnio. Nojoriiri shiyaru jaquerootanaa quiquiaari. Jiyacaritij, nojoriiri shiyaru jaquerootariquiaa caminiajinia. \v 17 Jesuuri nojori sequesee: \p —¡Miji, cua nuhuajitiuyare! Janiyari nia jiyatenutaniya pueya quioojuara saniniunijia, juhua sapitiaaja. \p \v 18 Nojoriiri ritia na shiyaru tiujiaquiaari. Jesuta quiojiyareeri. \p \v 19 Socua shiitianiyojua na tacoji Jesu canujusacari, Santiago niquishiiri, tarajanu Juannio. Nojoriiri na shiyaru cushipirijionuuriquiaa botejinia. Nojoriiri Zebedeo niquiohua quiquiaari. \v 20 Jesuuri jiyacari nojori sequequiaari nata nojori quianurajuhuaj. Nojoriiri na que Zebedeo tiujiaquiaari botejinia na naacunaata. Nojoriiri Jesuta quiojoquee. \s1 Samaruraca pueyanojiniji pohuatasano \r (Lc 4.31-37) \p \v 21 Nojoriiri Capernaum tiacajinia tiuquishii. Samaatenu juuca, Jesuuri tiuquiquiaari Pueyaso secojojua tiajinia. Tii pueya niishitiojonu coteequiaariiri. \v 22 Pueyari jiyanohua jiuujiatequiaari na rootasano nojori tojishacari. Jesuuri juhua jiyaniijiajanaa niishitiojoriquiaa. Majaari na niishitiojonu quiquiaari taa Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaa niishitiojoquiaaricuaani. Nojoriiri saaja Moisés pohuatasanojiniji caminiujiuquiaari, pueya niquiara nojori pohuatasacari Pueyaso Rupaa. \v 23 Samaruraca pueyanoori Pueyaso secojojua tiajinia quiriquiaa tiijiuhuaj. Nojuajaari nacaquiaari: \p \v 24 —¡Nazaret tiacajinijinio Jesunaa!, ¿quiaateeri tari canaacua nimiaa, canaa quia shaajanura? Janiyari quia niishiyani. ¡Quiaacuajaari Pueyaso Niyanu! \p \v 25 Jesuuri cuno samaru juaarii. Na sequereeri: \p —¡Quia sanaajere! ¡Quia tohuatare nio pueyanojiniji! \p \v 26 Jiyacaritij, samaruuri jiyanohua taraatia miirii cuno pueyano. Jiyanohua na sariyotequiaariiri na tohuatasacari nojuajiniji. Juhua macu tiujiaquee pueyanoori. \v 27 Puetunu pueyajanaari shiriiquitiuquiaari. Tama nojorijiaarijia nequesoreetooquiaari: \p —¿Casaatucuaa nioni? ¡Nioruhua quiarinio niishitiojosano! ¡Nio pueyanoqui cumaacaraca! ¡Taa samaruhua tojitiaa nojori na jiyarosacariiri! \p \v 28 Pueyari ritia caminiujiuquiaari Jesujiniji puetunu Galilea jiyajiniajanaa. \s1 Jesu naatanishacari Simón Pedro reyarucua \r (Mt 8.14-15; Lc 4.38-39) \p \v 29 Jaara tohuareetaquiaariuhua Pueyaso secojojua tiajiniji, Jesuuri Simón, Andrés tiajiniara quiaquiaari Santiagota, Juantanio. \v 30 Simón reyarucuaari naseeca matariquiaa maquetujinia. Cusosutuhuaj. Tiajinia quiniaari Jesu sequeturee nojuaja cusosu mataa. \v 31 Jesuuri nocua canujiyaree. Na juaashiquiajiniji cusosu sanaseeri. Na cusonuuri seetanujuanaa ritia tajiquiaari nocuaji. Naacuajitij, nojuajaari pueya mianuutenu coteequiaari ritia. \s1 Jesu naatanijiosacari queraatia cusosuhua \r (Mt 8.16-17; Lc 4.40-41) \p \v 32 Shusha ninishacari, Jesuucua patootasaaquiaariiri puetunu cusosuhuajanaa, samaruhuaraca cusosu pueyanio. \v 33 Puetunu cuno tiacajiniji pueyajanaari tia tohuateyaji rerequeequiaari tee Jesu quiriquiaacuajani. \v 34 Jesuuri queraatia puetunu tamaatia cusonujuanaa naatanijioquiaari na rupaa cumaacata. Queraatia samaruhua tohuatanijioquiaari tamasaca pueyajinijijiaariuhuaj. Samaruhuari niishiquiaari cante Jesuni. Nocuaji, majaari Jesu shanacunu quiquiaari samaruhua pocuanura quenaaja. \s1 Jesu pohuatasacari Pueyaso rupaa Galilea jiyajinia \r (Lc 4.42-44) \p \v 35 Jesuuri jiyanohua tariquiicuaji sanequiaari, ninishiqui quishacarijia. Tiacajiniji quiaquiaari tamaquiriaari, tii Pueyaso na secojonura tamajaaja. \v 36 Na nuhuaji, Simónri Jesu pajenuucua quiojoquiaari, nata quiniaata. \v 37 Jaara na riuriatatuquiaari, na sequetuseeri: \p —¡Puetunu pueyajanaa quia juuretaa! \p \v 38 Jesuuri saaja nojori sequeree: \p —Pa quiaare juhuari catecanaataja tiacajinia. Tii pa pohuatarejuhua Pueyaso rupaa pueya niquiara. Janiyacuajaari cunora jiyasohuaja tohuataareeni. \p \v 39 Naacuajitij, Jesuuri puetunu Galilea jiyajiniajanaa rucuanejoquiaari. Pueyaso rupaa pohuataquiaariiri Pueyaso secojojua tiacajiniaqueya puetunu Galilea jiya tiacajiniajanaa. Nojuajaari samaruhua tohuatanijioquiaarijiuhuaj. \s1 Jesu naatanishacari lepraraca pueyano \r (Mt 8.1-4; Lc 5.12-16) \p \v 40 Lepraraca cusosu pueyanoori Jesuucua catecanoquiaari. Jesu cariquimiaji mojoquetaseeri. Na sequereeri: \p —Quiaa jaara paniri, quia naata cua naataniniu cua cusonujiniji. \p \v 41 Jesuuri nocua taraajequiaari. Na juaashiquia niaree nocuaari. Na sequereeri: \p —Taaquiriirinij. Quia naataniniu paniyanijia. Quia cuaqueya cuaara jeequehuara. \p \v 42 Jesu jaara naa na sequequiaaritij, na lepraari ritia cushiriiquii. Na cuaqueyajiniji shaajequiaariiri na cusonu. Na cuaqueyari maniniara quiquiaariuhua. \v 43 Na jiyaroyaquishacarijia na naatanishano pueyano, Jesuuri jiyanohua na rootaquiaari. Na sequereeri: \p \v 44 —¡Cua tojiri, majaari pueya quia pohuatanu cua miishano! Saaja pueyacuara secojonaa jiyaniijia quia cuaqueya quia niquitishii, na cartenuhuara quiajaniya, pueya tajinia quia rucuanejonuhuara juhuajaniya. Mariyata ritia quia niquitiore quia seru Pueyasoocuara catijiasocoriquiano. Naa quia miiri taa Moisés niishitiojoquiaaricuajani, puetunu pueyajanaa niishiniuria quiaa tari naatarohua quia cusonujiniji. \p \v 45 Cuno pueyano jaara quiaquiaari, juhuacatecara pohuataquiaari puetunu pueyajanaari taa na naatanishaarohuani. Naaratej, puetunu pueyajanaari Jesu niquiniu panijia. Cunora, Jesuuri maja tari na naata tiuquiniu quiquiaari juhuajaniya tamonu tiacajinia. Nocuaji Jesuuri pueya quiyaquishaqui rucuanejojua. Naajaa, puetunu cuno jiyajiniji pueyajanaari saaja nocua nijioquiaari na niquiniuria. \c 2 \s1 Jesu naatanishacari cumatacuruhuana cusosu \r (Mt 9.1-8; Lc 5.17-26) \p \v 1 Na rucuanejonu nuhuaji, Jesuuri Capernaum tiacajinia tiuquiquiaariuhua na saquiriojosano pueyata. Pueya jaara niishiquiaari Jesu tari na quijia tiajinia tiuquiriohua, \v 2 queraatia pueyari nocua nijioquiaari cuno tiajiniara. Nojoriiri tiaco mishiquiaari, tohuateyajijiuhuaj. Jesuuri cuno pueya niquiara pohuataquiaari Pueyaso rupaa. \v 3 Jesu quishacari tii, nocua patasaaquiaariiri pueyano cusosu na matujinia. Cuatro pueyari na patamaa. Cuno cusosuuri pootia mataja quiquiaari pueyaracaanu, cumatacuruhuana na quiniuucua. \v 4 Cusosu patanaari maja na naata tiaco tiuquitianu quiquiaari Jesuucua, puera pueya rerequeesacari tohuateyaji. Nocuaji nojoriiri tia cacojiria cusosu tacataquiaari tacatuhuoco. Nojoriiri tia nijinia cuhuataquiaari. Namitia Jesu nujuasaquijianaa cuhuataturee tiaari. Na nuhuaji, tia cuhuocojiniji, Jesuucua roshinitiasaareeri cusosu na matujinia. \v 5 Jesuuri cusosu patanaa pueya niquirii seetanujuanaa nocua tiuyano. Naaratej, Jesuuri cusosu sequeree: \p —Quiyanunaa, sesa quia miishanojiniji quia jiyanoorii taricuajanijia. \p \v 6 Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaari tii cajitiuriquiaa. \v 7 Nojori tojishacari Jesu jiyanoyano cuno pueyano, nojoriiri niishiriojonuuree: “¿Casaara nio pueyano pocuaa naani? Majaari quenaaja pueyano naata pa jiyanooniu sesa pa miishanojiniji. ¡Nojuajaari tama na cuaqueyajaaja jiyateya juhua Pueyaso na quiniuria! ¡Cunoori jiyanohua sacuaraatia! ¡Saaja Pueyaso cutaraari na naata pa jiyanooniu!” \v 8 Jesuuri tamajaaja ritia niishiquiaari noojiajinia naa cuno pueya niishiriojonuusano. Jesuuri cunora nojori sequeree: \p —¿Casaara naa nia niishiriojiyani? \v 9 ¿Casaate jiyajenetashiya sequenurani: “Sesa quia miishano tari jiyanooshaaree”? ¿Mariyata jiyajenetateeri sequenurajuhuaj: “Quia sanere. Quia matu quia pataarohua”? \v 10 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, janiyari quiarijia nia niishitiniutianiyani, pueyano cua quishacari mijiria, naajaa, janiyari Pueyaso cumaaca jiitiaa sesa miijiaca cua jiyanooniuriani. \p Jiyacaritij, Jesuuri cumatacuruhuana cusosu sequeree: \p \v 11 —Cua tojiri. ¡Quia sanere! Quia matu quia patare. Quia tiajinia quia quiaarohua. \p \v 12 Cusosuuri ritia sanequee. Pueya niquiara na matu pataarohuari. Naaratej, pueyari jiuujiatequiaari. Pueyaso maniniuhuaqueetatureeri. Cuno pueyari naa sequetuquiaaritij, na shuquiritiasacari Pueyaso: \p —¡Majaari quenaaja pa niquiniu quiquiaari naa miishanotej! \s1 Jesu sequesacari Leví na nuhuajiniuria \r (Mt 9.9-13; Lc 5.27-32) \p \v 13 Na nuhuaji, Jesuuri na saquiriojosano pueyata tacatequiaariuhua caminia casaqueyajiria. Queraatia pueyari nocua nijioquiaari. Jesuuri cuniqui nojori niishitiojoquiaari Pueyaso rupaa. \v 14 Na nuhuaji, Jesu quiojosacari na saquiriojosano pueyata cuniquiji, Jesuuri Leví niquimiaa cajiyano Roma tiacajinia quijia jiyaniijiara cumaneeca masejojuajinia. Nojuajaari Alfeo niyanu quiquiaari. Jesuuri na sequeree: \p —Miji. Cua nuhuajiyare. \p Jiyacaritij, Leviiri sanequiaari. Jesu pueyanora quiaquiaariiri. \p \v 15 Cuno niucuaja, Jesuuri Leví tiajinia miaqueriquiaa. Leví tiajinia miaquenuuriquiaajaariuhua queraatia narta cumaneeca masejonaa. Queraatia tamasaca pueyari nojoritia miaquenuuriquiaajuhuaj, canapue Judiocuaca camarucua sequequiaari sesa pueyatacuajani. Nojoriiri Jesuta miaquenuuriquiaa, Jesu saquiriojosano pueyatanio. Jiyanohua queraatia pueyari Jesu rupuenaa quiriquiaa. \v 16 Moisés Naajioneejiniji niishitiojonaa, mariyata Fariseocuaca jaara Jesu niquirii cuno pueyata miaqueyano, nojoriiri Jesu saquiriojosano pueya nequesotaquiaari: \p —¿Casaara nia niishitiojona miaqueya cuno cumaneeca masejonaatani, mariyata cuno sesa miijiacatani? ¿Casaara cuno pojoritia na ratuyajaaniuhuaj? \p \v 17 Jesuuri cuno pueya sequesano tojirii. Nojori sequeree miriquiiri: \p —Jiyotuucaari maja na paniniu naarajona. Cante cusosuni, cuno cutaraari naarajona paniya. Majaari cua niniu quiquiaari maninia miijiacaacua. Niquiaari cutaranijia nia sequesano sesa miijiaca cua jiyanooniuria sesa nojori miijiosanojiniji. \s1 Pueya nequesotasacari Jesu, casaara na pueya miaquenu carteyaquiyani, nojori shuquiritiniuria Pueyaso \r (Mt 9.14-17; Lc 5.33-39) \p \v 18 Tamacari, Tiuquinijiona Juan tojitiajaca, mariyata Fariseocuaca miaqueyaquishacari, tamasaca pueyari Jesuucua nijioquiaari. Na sequetuseeri: \p —¿Casaara quia saquiriojosano pueya carteyaquiya miaquenu quenaajani? Tiuquinijiona Juan pueya cutaraari miaajecoquiaa Pueyaso nojori shuquiritiniuria. Fariseocuacaari naa miiquiaajuhuaj. ¿Casaara naa quia pueya miyaquiyajaaniuhuaj? \p \v 19 Jesuuri nojori riucuaree miriqui: \p —¿Masuusano pueyateeri miaajenutaniya nojori jaara queranacusaqui quiya, pueyano camishacari maaji? Camiriquiano pueyano jaara nojoritia quiyajaa, maja na naata nojori miaajenu, shuquiriaatia nojori quishacari. \v 20 Tamacari cutara, cuno camiriquiano pueyanoori nojori tajiniji rishaanutaniya. Cua pueyari jiyacari miaqueyaquiniutianiya cutara. \p \v 21 ’Seetanujuanaa nia sequeya cutaranijia, toque mocua cuhuocoori maja na naata cushipirijiosaanu quiariqui toquerauta. Jaara jeequesaare, quiarinio toquerauri posequeja. Naacuajitij, toque mocua cuhuocoori socua queraaquetaaree. \v 22 Naajuhuaj, quiariniacu uva caacaari maja na naata racatasaanu shoque tariucuacojinia. Quiariniacu uva caaca jaara jerema, shoque tariucuaco pojuaretaari. Naacuajitij, paari najuhuana niitiaa uva caacani, shoquenio. Cunora, maninia cutaraari quiariniacu uva caaca shuujionu shoque quiariquiojinia, maja vino niitiasaanura najuhuanaj, shoquenio. \p Jesuuri naa pohuataquiaaritij, pueya na niishitiojonura quiarinio na niishitiojosanoori maja na naata cojitishaanu tariucuacaanu niishitiojosanota. \s1 Jesu pueya carojotasacari trigo samaatenu juuca \r (Mt 12.1-8; Lc 6.1-5) \p \v 23 Jesuuri samaatenu juuca quiojoquiaari cuhuariquiajiniaaco na saquiriojosano pueyata. Na pueyari jiyacari trigo carojotanu coteequiaari na miaajenuta. \v 24 Fariseocuaca jaara na niquiquiaari, Jesu sequetureeri: \p —¡Quia niquiri! ¿Casaara quia saquiriojosano pueya poonijiya samaatenu juucani? ¡Pueyaso Rupaajinia, paari piriyojoshiyacuajani maja samaatenu juuca pa poonijionura! \p \v 25 Jesuuri nojori sequeree: \p —¿Majateeri nia serojonu quiquiaari Pueyaso Rupaajinia pa supuetanaa jiyaniijia David miishanojiniji, nojuaja jaara miaajequiaari na cojiniaata, nojori jiitiaaquishacari na coseyaca? \v 26 Cuno quishacari, supuetana Abiatar pueyacuara secojonaa jiyaniijia quiquiaari. Davidri tiuquiquiaari Pueyaso Secojojua tiajinia. Nojuajaari Pueyasora niquitiosano panjiniji saquiaari. Cuno panri saaja Pueyaso Secojojua tia cojuanaa sasocoriquiano quiquiaari. Naajaa, Davidri na saquiaari. Na neecasequiaarijiaariuhua nata quiniaa pueyara. \p \v 27 Jesuuri nojori sequequiaarijiuhuaj: \p —Pueyasoori samaatenu juuca shipiniquiaari pueyara. Maja cutaraari Pueyaso shipininiu quiquiaari pueya, samaatenu juucara. \v 28 Naaratej, pueyano cua quishacari mijiria, janiyari cumaacaraca cua Quejinijini cua sequenura casaa pa miiniutianiya samaatenu juucani. Janiyacuajaari samaatenu juuca camarnuni. \c 3 \s1 Jesu jeecasacari pueyano juaashiquia cuseetucojuara joojequetano \r (Mt 12.9-14; Lc 6.6-11) \p \v 1 Jesuuri Pueyaso secojojua tiajinia tiuquiquiaariuhua na saquiriojosano pueyata. Tii quiriquiaari pueyano, cuseetucojuara joojequetano juaashiquiaraca. \v 2 Cuniqui quiniaa Fariseocuacaari shanacutariquiaa na niquiniuria taa Jesu miiniutianiyanoj. Nojoriiri tama sequetooreejaaja: \p —¿Jesuteeri sesarucojua pueyano juaashiquia jeecanutaniya samaatenu juucani? \p Nojoriiri Jesuucuara saquiriojotanu paniriquiaa, nojuaja jaara samaatenu juuca poonijiore. \v 3 Jesuuri jiyacari sesarucojua pueyano sequeree: \p —Quia sanere. Niya quia nujuasee canaa tajinia pueya niquiara. \p \v 4 Na nuhuaji, Jesuuri pueya nequesotaree: \p —¿Casaate samaatenu juuca miishiyani? ¿Paate maninia miyani, paate sesa miya soj? ¿Pueyanote naatanishiya, moshiyajanaa soj? \p Nojoriiri sanaa niquitiariquiaa saaja, Jesu sequesacari naatej. \v 5 Jesuuri na shocuaqueya nujuatiuyano pueya niquinijioree na juaaniutia. Nojoriicua taraajeriquiaajaariuhuaj, cumajiuujiaaca nojori quiniuucua. Majaari nojori niishiniu paniniu quiquiaari taa Pueyaso paniya pueyacua taraajeja pa quiniuriani. Jesuuri sesarucojua pueyano sequeree: \p —¡Quia juaashiquia quia shiitiore! \p Na juaashiquia shiitioreeri. ¡Jiyacaritij, na juaashiquiaari ritia jeequequee! \v 6 Fariseocuaca niquishacari naa Jesu miishanotej, nojoriiri tohuareetaquee na juaaniutia. Nojoriiri Herodes panijiaca pueyata pocoojoquiaari ritia, taa nojori monutaniya Jesuni. \s1 Queraatia pueya rerequeejosacari caminia casaqueyaji \p \v 7 Na nuhuaji, Jesuuri quiojoquiaari caminiajinia na saquiriojosano pueyata. Queraatia pueyari na nuhuajiquiaarijiuhua Galilea jiyajiniji. \v 8 Pueya niishishacari puetunu Jesu maninia miishanojinijijianaa na cumaacata, queraatia pueyari nocua nijioquiaari na niquiniuria. Nojoriiri nocua nijioquiaari puetunu jiyacajinijiniojuanaa: Judea jiyajinijinio pueya, Jerusalén tiacajinijinio pueyajuhuaj, Idumea jiyajinijinio pueyanio. Nijioquiaarijiaariuhua Jordán moo taquijiriajiniji pananu muetasamaji pueya, Tiro tiacajinijinio pueyanio. Sidón tiacajinijinio pueyari nijioquiaarijiuhuaj na niquiniuria Jesu. \v 9 Nocuaji Jesuuri na saquiriojosano pueya sequequiaari: \p —Niocua juhuacarijia bote cojuare quiria, cua tacajara pueyacuaji, maja pueya tanuujunura janiya. \p \v 10 Jesuuri jiyacari jiyanohua queraatia pueya naatanijioriquiaa. Nocuaji cusosuhuari Jesuucua riutioconeetariquiaa na quianura Jesu, nojori cusonujiniji nojori naataconuhuara. \p \v 11 Samaruhuaraca pueya jaara Jesu niquitiuquiaari, nojoriiri nocuara mojoquetacoquiaari. Naa nacatuquiaariiri: \p —¡Quiaacuajaari Pueyaso Niyanu! \p \v 12 Nocuaji Jesuuri nojori sequequiaari na juaaniutia, maja nojori sequenura pueya niquiara cante nojuajani. \s1 Jesu saquiriojosacari doce pueya na pueyajinijinio, na rupaa pohuatariquiano \r (Mt 10.1-4; Lc 6.12-16) \p \v 13 Na nuhuaji, Jesuuri tacaquiaari tuhuananuucua. Nojuajaari tiji sequequiaari cana na paniquiaaricuajani. Nocua nijioquiaariiri na jiyaniquishano pueya. \v 14 Jesuuri doce pueya saquiriojoquiaari nata nojori quiniuria. Nojori jiyatereeri na jiyaramiquishocoriquiano, Pueyaso rupaa nojori pohuatanura. \v 15 Nojori niquitioree na cumaacaari, cusosuhua nojori naatanijionura, samaruhua nojori tohuatejonurajuhuaj. \v 16 Nioori na saquiriojosano doce pueya sesaca: Simón, Jesuuri na sesojoquiaari Pedro; Santiago, tarajanu Juannio. \v 17 Jesuuri nojori sesojoquiaari “Boanerges”. Naa sequenu paniyari nio, “Ritia juaajia, juhua miacana”. Nojoriiri Zebedeo niquiohua quiquiaari. \v 18 Socua quiquiaariiri Andrés, Felipe, Bartolomé, Mateo, Tomás, Santiagonio. Nojuajaari Alfeo niyanu quiquiaari. Socua quiquiaari Tadeo, Simónnio. Nojuajaari Romano pueya jatanu panijiaca pueya maanujinijinio quiquiaari. \v 19 Quiquiaarijiaariuhua Judas Iscariote, Jesu quiatequiaari mosocoriquianoni. \s1 Judiocuaca camarucua sapojosacari, Jesu samaruhua cumaaca jiitiaa \r (Mt 12.22-32; Lc 11.14-23; 12.10) \p \v 20 Na nuhuaji, Jesuuri na saquiriojosano pueyata tamonu tiajinia tiuquitiaquiaari tamonu tiacajinia. Queraatia pueyari tiuquitiaquiaarijiuhua cuno tiajinia Jesuucua. Naacuajitij, majaari nojori naata miaquenu quiquiaari. \v 21 Jesu tapueyocuaca jaara niishiquiaari naa nocuajitij, nojoriiri nocua nijioquiaari na riniuucua juucua. Tama sequetooriquiaajaarijia: \p —¡Jesuqui tari paatecara quiriijuhuanajaj! \p \v 22 Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaa Jerusalén tiacajiniji nijiono pueyari saniniuujia naa sequetuquiaari Jesujiniji: \p —Samaruhua jiyaniijia Satanáscuajaari cumaaca niquitiorucuaa cuno pueyano. Cunora, samaruhua tohuatanijiya pueyajinijiiri. \p \v 23 Naaratej, Jesuuri cuno pojori sequequiaari nojori na niishiriojotenura: \p —Miji, niya cua tojitiasee. ¿Pueyanoteeri na naata Satanás tohuatenu pueyanojiniji tama Satanás cumaacatajaaja? Maja na naata. \v 24 Naajuhuaj, mijiria jiya jiyaniijia jaara juayonuutaa tama na pueyatajaaja, nojuajaari maja na naata nujuatanu na paraa, jaara nocua nijioma. Nojuajaari shocotasaanutaniya. \v 25 Naajaariuhuaj, pueyano jaara tapueyocuacata juayonuutare, majaari nojori naata jatiqui quiniu nojori tiajinia. \v 26 Niaari saniniuujia cua sequeree, janiyana Satanás cumaacata tohuatanijioquiaa samaruhuani. Satanás jaara naa miiritij, cuno maara tari quiri na shaajasaanurajanaa. \p \v 27 ’Naajuhuaj, pueyano maja na naata tiuquiniu cumueeca pueyano casamiriaca tiajinia, na casami na jaariuutianura, jaara coteenu na camaru morojiyaquiri. Pueyano jaara coteenu na camaru morojorejaatijia, naa cutara na naata na casami jaariuutianu. \p \v 28 ’Seetanujuanaa nia sequeya cutaranijia, pueyano sesa miishanoori na naata jiyanooshaanu. Janiyajiniji sesa na pocuasanoori jiyanooshiyajuhuaj. \v 29 Saniniuujia, cante sesa rimiaaqueja Pueyaso Sohuanuucuarani, cuno cutaraari maja na jiyanooshaanu quiniutianiya quenaaja. Jiyano pueyanotej, nojuajaari pueyaracaanu saniitiosaanutaniya. \p \v 30 Jesuuri naa nojori sequequiaaritij, pueya sequesacari, nojuajana samaruraca quijia, Pueyaso Sohuanu cumaacata na tohuatejosacari samaruhua. \s1 Jesu nucuajiniji pohuatasano, Jesu tapueyocuacajinijinio \r (Mt 12.46-50; Lc 8.19-21) \p \v 31 Jiyacaritij, Jesu nucuaari tiuquiijioquiaari, Jesu tapueyocuacanio. Majaari tiajiniaaco na tiuquitianu quiquiaari Jesuucua. Saaja carijiniacumaji tamonu pueyano sequetureeri na numootenura Jesu nojoriicuara. \v 32 Jesu shocuaqueya cajitiuniaari Jesu sequeturee: \p —Quia nucuana quia tapueyocuacata jati carijiniacuma nujuatiuya. Quia pajenuyaquinia. \p \v 33 Jesuuri saaja nojori sequeree: \p —¿Cante cua nucuani, cua tapueyocuacajuhuaj? \p \v 34 Na nuhuaji, na shocuaqueya cajitiuniaa niquinijioreeri. Sequereeri: \p —Nio pueyari cua nucua, cua tapueyocuacanio. \v 35 Cante cua Que panishano miijiani, nojuaja cutaraari cua tarajanu, cua rimiatu, cua nucuanio. \c 4 \s1 Miriqui pohuatasano natoojojua pueyanojiniji \r (Mt 13.1-9; Lc 8.4-8) \p \v 1 Jesuuri socua Pueyaso rupaa niishitiojonu coteequiaariuhua caminia casaqueyaji. Jiyanohua queraatia pueyari rerequeejoquiaari nojori tojitianura nojuaja. Boteeri tii cuatariquiaa caminiajinia. Naacuajitij, Jesuuri botejinia tacaquiaari. Tii cajishiiri, caminia casaqueyaji rerequeejono pueya na niishitiojonura tiji. \v 2 Cuno pueya niishitiojoreeri queraatia miriqui pohuatasanota. Na niishitiojosacari pueya, Jesuuri naa sequequiaaritij: \p \v 3 —Nia tojitiare nio sequesano. Tamonu juuca, pueyano na cuhuariquiajinia natoojonuucua quiaquiaari. \v 4 Na jacutasacari, nucuaco totequiaariiri tajaaca. Shuhuari na miojoree. Majaari na moritianu quiquiaari. \v 5 Tajaacaari totequiaari sai tajiniaqueyajuhuaj. Majaari cuniqui puera jiya quiniu quiquiaari na maashiniuria. Naacuajitij, najuhuana ritia moritiaquiaariiri. \v 6 Pananu jaara jaquiaari, na catijiareeri. Maja puera nujuacaraca na quishacari, ritia sorequeeri. \v 7 Tajaacaari totequiaarijiuhua riyocuaca tajinia. Jiohuacacaari socua ritia maashiquiaari. Natauri tarinitiucuara quiquiaari saniniuujia. Naaratej, majaari na muetunu quirii. \v 8 Tajaacaari saniniuujia totequiaari maninia jiyajinia cutara. Cuno cutaraari maninia maashiquiaari cuno jiyajinia. Senoosaareeri queraatia. Niquiriyatu jiyonajiniji carojosaaquiaariiri treinta jajau. Tanajajiniji socua sesenta jajau, naajuhuaj socua cien jajau tanajajiniji. \p \v 9 Jesuuri nojori sequeree: \p —Cante numaaracani, cuaara cua sequesano tojitiaara. \s1 Casaarate miriqui pohuatasanoni \r (Mt 13.10-17; Lc 8.9-10) \p \v 10 Na nuhuaji, Jesu quishacari tamajaaja, na saquiriojosano doce pueyari na nequesotaquiaari, tamasaca pueyanio. Cuno pojoricuajaari Jesu shuriucua quiriquiaa. Nojoriiri Jesu sequeree: \p —¿Casaa miriqui quia pohuatasano sequenu paniyani? \p \v 11 Jesuuri nojori sequeree: \p —Pueyasoori nia niishitiojiya jiyasohua na miiniu panishano, taa na muerasu na jiitianutaniya pueyaracaanu cutarani. Tamasacara saniniuujia, canapuete Pueyaso ruuretajacani, nojoririaari miriqui pohuatashiyacujua. \v 12 Naacuajitij, nojoriiri cua cumaacata cua miishano niquitiuquiaa pueyaracaanu najuhuanaj. Majaari nojori niishiniu na niquishano. Naajuhuaj, nojori jaara Pueyaso Rupaa tojitiare, majaari na niishiniu na tojishano. Nojori jaara niishiri, nojori mariqui noojia tacatorohuari sesa nojori miishanojiniji nojori jiyanooshaanura. \s1 Jesu niishitiojosacari miriqui na pohuatasano natoojonajiniji \r (Mt 13.18-23; Lc 8.11-15) \p \v 13 Jesuuri nojori sequequiaarijiuhuaj: \p —¿Majateeri nia niishiniu miriqui cua pohuatasano? ¿Niaatucua taa niishiriquia socua tamonu cua pohuatasanoni? \v 14 Cua pohuatasano cuhuariquiajinia natoojonajinijini, nojuajaari juhua Pueyaso Rupaa pohuatana. \v 15 Noojiaqueya pueyari juhua nucuaco toteno jajau. Najuhuana Pueyaso Rupaa tojiyari. Na tojiniu nuhuaji, Satanásri nimiaa. Nojuajaari puetunu Pueyaso Rupaajanaa noojiajinia natasano jaariutiaquiaa. \v 16 Tamasaca pueyari juhua noo jajau saniniuujia, sai tajiniaqueya jacutasanotej. Nojori jaara Pueyaso Rupaa tojiri, jiyanohua na timitiaari. \v 17 Cunoori juhua secaja nujuacaraca moritiano jajau, sai tajinia na moritianuucua. Majaari na rishiniu. Naajuhuaj, cuno pueya jaara saniniujiushaare taraatia, jaara naquiya miishaarejuhuaj Pueyaso Rupaa tojijiaca nojori quiniuucua, nojoriiri ritia Pueyasoocua tiuuniu tarinitiaja. \v 18 Noojiaqueya pueyari juhua noo jajau, jiohuacaca tajiniaqueya jacutasanotej. Pueyaso Rupaa tojiyari. \v 19 Na nuhuaji, nojoriiri puera niishiriojiya taa nojori quiniutianiya maninia mijiriani. Nojoriiri sapojosaaquiaa puera na shuquiritiasacari mijiria casami. Nio jiya casamiicua jiaatiaquiaajaariuhuaj. Puetunu cunorajanaa, nojoriiri Pueyaso rupaa tojitiaquiaa na numaa shama. Naacuajitij, nojoriiri juhua muetuhuo quiya. \v 20 Noojiaqueya pueya saniniuujia, nojori cutaraari maninia tojitiaja Pueyaso Rupaa. Cuno pueyari juhua cuhuariquiajinia natau, queraatia muetujua, maninia jiyajinia natasano. Cuno maninia nataujinijinioni, noojiaqueyari maja puera na muetunu. Tarajanuuri maninia muetuna. Naajuhuaj, tarajanuuri jiyanohua queraatia muetujua. Naajuhuaj, cante Pueyaso Rupaa tojijia cutarani, nojuajaari juhua maninia muetujua natau. \s1 Pueyaso muerasuuri juhua samari \r (Lc 8.16-18) \p \v 21 Jesuuri nojori sequereejuhuaj: \p —¿Samaritiutiiri noshitishano, conatu cariquiaco jamotasocoriquiano, maquetu cariquiacojuhuaj? Maja. Samaritiu jaara noshitishaare, morijiuucua morotashiyari, tiajiniaaco na cuhuatanura maninia. \v 22 Naajuhuaj, jiyasohua nia miishanoori puetunujuanaa niishishaanutaniya. Cua pohuatasanoori juhua samaritiu, puetunu pueya jiuujiaajanaa na cuhuatanura. Naajuhuaj, Pueyaso Rupaa jaara nioojiajinia jamosaare, juhua muetunutaniyari puetunu pueya niquishocoriquianojuanaa. \v 23 Niajaniya, canapuete numaa jiitiaani, nia tojitiare cua pohuatasano. \p \v 24 Jesuuri naa nojori sequequiaarijiuhuaj: \p —Nia niishiri nia tojishano. Nia shanacutajataja, teyanota nia shanacujuquiaa nia niquitiosocoriquianocuajani, Pueyasoori cunotaja niaara shanacunutaniyajuhuaj. Naacuajitij, niaa jaara capora quiriquia tamasacata, Pueyasoori socua capora quiniutianiya niaarajuhuaj. \v 25 Cante na rupaa tojijiani, socua na niishitiojonutaniyari. Saniniuujia, canapuete na rupaa tojitiaaquiyani, secaja na niishishanoori puetunu jaariutiasaanutaniyajanaa. \s1 Miriqui pohuatasano natau moritianojiniji \p \v 26 Jesuuri nojori sequequiaarijiuhuaj: \p —Nia niishitiojonu saniriiria taa Pueyaso muerasu supuequiaani, Pueyaso jiitiasano nojori quiniuria. Tamonu pueyanoori na cuhuariquiajinia nataquiaari jajau. Na nuhuaji, majaari na tacatenu quiquiaariuhua pueyaracaanu na natasano na niquiniuria. \v 27 Cuno pueyanoori na natanu nuhuaji camueenujuquiaari. Cuno jajauri moritiaquiaari juuca, niucuanio. Maashiquiaariiri na camaru maquesacari, na niquishacarijiuhuaj. Tamonu juuca, na camaru tacatesacariuhua na natasano na niquiniuria, tariucua puereetuucaari quiquiaari. Majaari na camaru niishiniu quiquiaari taa na moritiareeni. \v 28 Jiyari tamajaaja moritianijia natau. Coteenu moritiaari na jiyona. Na nuhuaji, na jajau coori supueya. Na nuhuaji, na jajauri querasapijiaacara quimiaa na noshiniuria. \v 29 Na natau jaara noshimia, na senoonaari na senoojua na racatasocoriquiano. Pueyaso muerasuuri naa miishaanutaniyajuhuaj. \s1 Miriqui pohuatasano mostaza jajaujiniji \r (Mt 13.31-32; Lc 13.18-19) \p \v 30 Jesuuri socua sequequiaari: \p —¿Juhua casaa niquishanote Pueyaso cumaacani? ¿Casaatate pa naata na saniniujiuniuni, taa Pueyaso Rupaa poonijiya pueya jiuujiajiniani? Quiarijia nia pohuatareeraj. \v 31 Pueyaso Rupaari pueya jiuujiajinia quiya juhua mostaza jajau. Mostaza jajauri jiyanohua socua shiitianiyojua puetunu tamasaca jajaujinijijianaa, majaari puera maatia na niquishaanu. Pueyaso Rupaari naajuhua pueya jiuujiajinia, nocua nojori tiuushacari. \v 32 Mostaza jajau jaara natasaare, maashiyari socua puereetuucara tamasaca nataujiniji. Na cashacucuaari maashiya puereetucucuara. Shuhuari na cashacucua cariquiaco nujuatujua shinishiqui. \p Pueyaso Rupaari pueyano jiuujiajinia naa cumaacaracajuhuaj, na jataniniuria na tojijia, maninia miijia na quiniuria. \s1 Jesu niishitiojosacari pueya saa na miriqui pohuatasanotaja \r (Mt 13.34-35) \p \v 33 Jesuuri naa queraatia miriqui pohuatasanota niishitiojoquiaari Pueyaso rupaa saaja pueya niishishano casaata. Majaari socua jiyajeneta casaa na pohuatanu quiquiaari. \v 34 Naacuajitij, nojuaja jaara casaa niishitiojonu paniquiaari pueya niquiara, nojuajaari puetunujuanaa naa niishitiojoquiaari miriqui na pohuatasanota. Tamajaaja nojori quishacari saniniuujia, Jesuuri na saquiriojosano pueya niishitiojoquiaari maatia, casaa miriqui na pohuatasano sequenu paniriquiaani. \s1 Jesu pueyajetesacari paratu, mohuaca cajiniuucuanunio \r (Mt 8.23-27; Lc 8.22-25) \p \v 35 Cuno juuca jaara niniquiaari, Jesuuri na saquiriojosano pueya sequequiaari: \p —Caminia taquijiria pa quiaare. \p \v 36 Cuniquijia pueya tiujiatiuyareeri, nojori quianura caminia taquijiria. Na pueyari Jesuta quiojiyaree cuno botejiniaja, tee nojuaja quiriquiaacuajani. Jesu quiasacari caminia taquijiria, tamasaca boteeri nata jaatequetariquiaajuhuaj. \v 37 Maja puera na quenaacoyaquishacarijia, maruuri paratuta canashiyaquiji jiyanohua niquiaari nojoriicua nojori niuutiasacari. Paratuuri jiyanohua cajiniuucuatequiaari mohuaca nojori botejiniacumara. Nocuaji na boteeri tari quera tiuquitiariquiaa mohuacata. \v 38 Jesuuri jiyacari bote pajamaji maqueriquiaa juhuajaniya. Na nacaacuaji mataja caco maqueriquiaari. Na pueya niucuajatusacari nojuaja, Jesu sequetureeri: \p —¡Niishitiojonanaa!, ¿majateeri quia puerenuujua paa tari tiuquitiaareeni? \p \v 39 Jesuuri sanemaa. Paratu sequereeri, caminianio: \p —¡Quia suraajere! ¡Tariucuaja! \p Paratuuri tajimiohua. Caminiaari pootia maquee. \v 40 Jesuuri na saquiriojosano pueya sequeree: \p —¿Casaara nia puereya puerani? ¿Niaateeri Pueyasoocua tiuyashijiaca quiyajaaruhuaj? \p \v 41 Nojoriiri jiyanohua shiriiquitiurii. Tama nojorijiaarijia sequetooquiaari: \p —¿Cantejaaranojoni? ¡Paratu, caminiaari na tojirii! \c 5 \s1 Gerasa jiyajinijinio samaruhuaraca pueyanojiniji pohuatasano \r (Mt 8.28-34; Lc 8.26-39) \p \v 1 Na nuhuaji, nojoriiri caminia taquijiria tiuquiijioquiaari, Gerasa jiyajinia. \v 2 Jesu tacasacari botejiniji, nocua niquiaariiri tamonu pueyano raacajiniji, macunucua nucuhua paaquiosaquiji. Cuno pueyanoori samaruraca quiquiaari. \v 3 Raacajinia quijia quiquiaariiri. Majaari na naata moronu quishaaquiaari quenaaja cumayocua shipinishano casaata. \v 4 Pueyari juucua na morojojua, na cashacucua, na juaashiquiacanio. Saaja na turojotajaari. Majaari quenaaja na nujuataja pueyano quiniu quijia. \v 5 Pueyaracaanu tuhuananuhuacua rucuanejoquiaariiri, raacajinianio. Na rucuanejosacari sariyacojojuaari, juuca, niucuanio. Tama na cuaqueyajaaja piquijia saitiaari. \v 6 Nojuaja jaara Jesu niquiquiaari tucuacaanuji, nocua netequiaariiri. Jesu cariquimiaji mojoquetaseeri. \v 7 Jesuucuara nacareeri: \p —¿Casaacua miji quia niyani, Jesunaa, jiyocuacaanu Quijia Pueyaso Niyanunaa? ¡Quia secojiyanijia maja naquiya quia miiniuria janiya! \p \v 8 Samaruhuaraca pueyanoori naa sequeree Jesutej, tari Jesu sequenuucua samaru nojuajiniji na tohuatanura. \p \v 9 Jesuuri na nequesotaree: \p —¿Taa sesanaacatequia? \p Na riucuareeri: \p —Canaa jiyanohua queraatiani, cunora cua sesa “Queraatia”. \p \v 10 Cuno samaruuri jiyanohua Jesu secojoriquiaa maja nojori na taanuunura cuno jiyajiniji. \v 11 Cushiyari jiyacari cateca naataja miaquenuuriquiaa tuhuananucari. Jiyanohua queraatia cushiyari quiriquiaa. \v 12 Samaruhuari Jesu secojoree naatej: \p —¡Canaa quia jiyarore canaa tiuquitianura cuno cushiyacua! \p \v 13 Jesuuri samaruhua jiyaroree. Samaruhuari pueyanojiniji tohuareetaquee. Cushiyacua tiuquitiaseeri. Dos mil cushiya naasucuaari quiriquiaa. Cuno cushiyari cocuatequiaari, samaruhuaraca nojori quiniuucua. Tacojiniji totesee caminiajiniaari. Puetunujuanaari tii shushiniuuquiaari. \p \v 14 Cushiya cojuanaari jiyacari netecuaturohua na shiriiquiniutia. Na tiacajinia pueya poojotanuusuhua nojori niquishanoori, cuhuariquiacajinia quiniaa pueyanio. Nocuaji pueyari nijioquiaari nojori niquiniuria casaate quiquiaarini. \v 15 Cuno pueya jaara tiuquiijioquiaari Jesu quishaqui, cuno tarijia samaruhuaraca quijia pueyano niquitiushiiri panaatia cajiyano, toqueraca. Naa nojori niquishacari nojuajatej, pueyari pueretuquiaari. \v 16 Jesu miishano niquitiuniaari cuno pueya pohuataquiaari taa samaruhuaraca pueyano miishaareeni, mariyata cushiyajinijinio. \v 17 Cunora, cuno pueyari Jesu secooteree na quianuhuara cuniquiji, nojori jiyajiniji. \p \v 18 Jesu jaara tacaquiaariuhua na botejinia, cuno tarijia samaruhuaraca quijia pueyanoori nata quianu paniquiaari juucua. \v 19 Majaari Jesu paniniu quiquiaari. Na sequeree saajaari: \p —Quia quiaarohua quia tiajinia quia pueyacua. Quia pohuatasuhua nojori taa Pueyaso miirii quiajaniyani, quiocua na taraajenuucua. \p \v 20 Pueyanoori quiaarohua. Nojuajaari pohuatanu coteequiaari cuno na jiya diez tiacajinia taa Jesu miiquiaari maninia nojuajani. Puetunu pueyajanaari jiuujiatequiaari nojori tojishacari nojuaja. Cuno diez tiaca sesa quiquiaari “Decápolis”. \s1 Jairo niyatujiniji pohuatasano, Jesu toque quiana maajijinijijiuhuaj \r (Mt 9.18-26; Lc 8.40-56) \p \v 21 Jesu jaara niuutiaquiaariuhua botejinia caminia taquijiriohua, queraatia pueyari nocua tiuquiijioquiaari na quishaqui. \v 22 Jesu quishacarijia caminia casaqueyaji, nocua tiuquiquiaariiri tamonu pueyano, Pueyaso secojojua tia jiyaniijia. Na sesa quiquiaari Jairo. Jaara Jesu niquiquiaari, na cariquimiaji mojoquetaseeri. \v 23 Naa Jesu secojoree jiyanohuari: \p —¡Quiyatu quera cusoya! ¡Miji, quia juaashiquia nocua quia niaquee na naatanuhuara! \p \v 24 Jesuuri jiyacari nata quiaaree, na saquiriojosano pueyanio. Puera jiyanohua queraatia pueyari na nuhuajiriquiaa. Jesu tanuujuturiquiaari. \v 25 Cuno pueya tajinia quiriquiaajaariuhua tamonu cusosu maaji. Doce marijiaari tari na shoconujuquiaari pueyaracaanu na naatesacari. \v 26 Queraatia naarajonaari nareja naquiya na miiquiaari. Socua na jiyacatojoquiaari saajaari. Najuhuana na cumaneeca puecaquiaariiri na naarojosaanura juucua. \v 27 Cuno maaji jaara Jesujiniji tojiquiaari, na nijiniji na nuhuajiquiaari jiyasohuari. Na tucuaque toque quiasee pueya tajiniaari. \v 28 Cuno maajiiri tama sequequiaarijiaaja: “Janiya jaara quenaaja na toque quiareni, janiyari naatanutaniuhuani”. \v 29 Naacuajitij, na quiasacari Jesu toque, na nanacaari ritia curetaquee. Jiyacari na niishiquiiri. Tama sequequiaarijiaarijia: “¡Cua cusonu tari tajiyatemaa!” \v 30 Jesuuri jiyacari niishiquii nojuaja na cumaacata cusosu naatanirii. Cunora, nojuajaari tacareecuaree na niquiniuria pueya. Pueya nequesotareeri: \p —¿Cante cua toque quiareeni? \p \v 31 Na saquiriojosano pueyari na sequeree: \p —Quiaacuajaari queraatia pueya niquiya quia tanuujiyano. Quiaari najuhuana nequesotaariquiohua saajuhuaj: “¿Cante cua quiareeni?” \p \v 32 Jesuuri saaja na shocuaqueya niquinijioriquiaa, na niquiniuria cante na toque quiareeni. \v 33 Maajiiri jiyacari tetecariquiaa na puerenuta. Jesu cariquimiaji mojoquetasee ritiaari. Nojuajaari niishiquiaari Jesu cumaaca na naataniriohua. Cunora, Jesu sequeree puetunu seetanujuanaari. \v 34 Na nuhuaji, Jesuuri na sequeree: \p —Sanaunaa, cucua quia tiuuniuucua, quiaacuaja tari quia cusonujiniji naatarohua. Juhuajaniya quia quiaarohua. Quia cusonucuaja tari tajiyatemohua quiocuaji. \p \v 35 Jesuuri cuno maajiicua pocuariquiaajaa pueya tiuquiijiosacari Jairo tiajiniji. Cuno pojoriiri maaji samiriu que sequetusee: \p —¡Quia niyatu tari cusoquee! Maja najuhuana Niishitiojona riniu quia tiajiniara. \p \v 36 Jesuuri nojori sequesano tojirii. Naaratej, maaji samiriu que sequereeri: \p —¡Maja puerenu! ¡Cucua quia tiuuri saaja! \p \v 37 Majaari Jesu paniniu quiquiaari tamasaca quiojonura nata. Saaja nata quiojoquiaari cutaraari Pedro, Santiago, Santiago tarajanu Juannio. \v 38 Nojori jaara tiuquiijioquiaari Jairo tiajinia, pueya niquishii nujuquetiuyanoori, sariyocuatiuyanonio. \v 39 Jesu jaara tiajiniaaco tiuquiquiaari, cuno pojori sequereeri: \p —¿Casaara puera nia cojuatuneyani? ¿Casaara naa nia nujuqueyani? Maaji samiriu maja macu. Nareja maqueyano. \p \v 40 Pueyari saaja Jesu saroojotaquiaari nojuaja na rerequetenuta, naa nojori na sequenuucuatej. Jesuuri cunora nojori tohuatanijioree tiajiniaacoji. Jesuuri macuucua sohuacamara tiuquinitiaquiaari Jairo necocuata, tama na pueyajaajanio, cuniqui tii nata quitiuriquiaani. \v 41 Macu juaashiquiajiniji quiaseeri. Na sequereeri: \p —Talita, cumi. \p Nioori pueyano rupaajinia sequeya: “¡Maaji samiriuniaa, quia sequeyanijia, quia sanere!” \p \v 42 Jiyacaritij, maaji samiriuuri ritia sanequee. Juhuacatecara rucuanereeri. Doce marijiaari tari cuno maaji samiriu shocojoquiaari na queyata na quishacari. Pueya niquishacari naa Jesu miishanotej, nojoriiri jiyanohua jiuujiatequiaari. \v 43 Jesuuri jiyanohua nojori rootaree maja nojori pohuatanura pueya niquiara na miishano. Saaja sequeree cutaraari maaji samiriu cuaara mianuutesaaria. \c 6 \s1 Jesu quishacari Nazaret tiacajinia \r (Mt 13.53-58; Lc 4.16-30) \p \v 1 Jesuuri cuniquiji quiaquiaariuhua tama na jiyajiniohuajaaja. Na saquiriojosano pueyari nata quiojoquiaarijiuhuaj. \v 2 Jaara quiquiaari samaatenu juuca, Jesuuri tii niishitiojonu coteequiaari Pueyaso secojojua tiajinia. Queraatia pueyari na tojitiariquiaa. Nojoriiri jiuujiatequiaari. Tamajaaja sequetooquiaariiri: \p —¿Tee nio pueyano niishitiojosaaquiaari puetunu niojuanaani? ¿Teje na masecanu puetunu na niishishanojuanaani, cuno cumaacanio, jiyajeneta miishano na miiniuriani? \v 3 Nojuacuajaari suruhuatujiniji casaa shipinijiona tiajiniaacora, niya pa tiacajiniani. Nojuajaari pa tiacajinia quinia María niyanu. Niya quiyajaariuhua na tapueyocuaca: Santiago, José, Judas, Simónnio. Na rimiatuhuari niya quiyajuhuaj pa tiacajiniani. \p Cunora, majaari nojori tojitianu paniniu quiquiaari Jesu. \v 4 Naaratej, Jesuuri nojori sequeree: \p —Pueyari tiquiyocua Pueyaso sequenu panishano caminiujiunia tojiniu paniquiaa cutara. Saaja tama na tiacajinijinio pueya cutaraari maja na tojitiuniu paniniu, na jiyasojinijinio supueno pueyajuhuaj, tama na tiajinia quiniaajaajanio. \p \v 5 Naacuajitij, nocua nojori tiuyaquiniuucua, majaari na naata na cumaacata na miiniu quiquiaari. Saaja secaja cusosuhuacua niojoquiaari na juaashiquiaari, nojori na naatanijionura. \v 6 Jesuuri jiuujiatequiaari nojori tiuyaquishacari nocua. Na nuhuaji, Jesuuri rucuanejoquiaari pueya na niishitiojonura, queraatia shiitianiyojua tiacajinia catecaja na tiaca shocua. \s1 Jesu jiyaramiquishacari na saquiriojosano pueya Pueyaso rupaa pohuatanura \r (Mt 10.5-15; Lc 9.1-6) \p \v 7 Na nuhuaji, Jesuuri na saquiriojosano doce pueya sequequiaari nocua nojori niniuria. Nojori jiyaramiquiniu coteereeri, nojori quiojonura caapiqui, caapiqui, Pueyaso rupaa nojori pohuatanura. Nojori niquitioree na cumaacaari samaruhua nojori tohuatanijionura pueyajiniji. \v 8 Nojori sequereeri maja nojori panura nojori panishano, saaja nojori miojotu cutara. Nojori sequereejaariuhuaj, maja nojori panura caashoque, coseyaca, cumaneecanio. \v 9 Nojori sequereeri saaja nojori cushiniuria na sapatu cutara, maja socua toque nojori panura na cushishocoriquiano. \v 10 Nojori sequereejaariuhuaj: \p —Niaa jaara tiuquishiiquia tamonu tiajinia, cuniquijia nia jiyojetare, niaa jaara cuniquiji quiaarejaatijia. \v 11 Pueya jaara nia tiuquinitianu paniyaquiri na tiajinia, nia pohuatasano nojori tojiniu paniyaquishacarijiuhuaj, niocua cuniquiji quiaare. Niocua nia niohuacaacuaji jiya joocua piitiare nojori niquiara, nojori niishiniuria Pueyasoori nojori saniitionutaniya, na rupaa tojiyashijianucua nojori quiniuucua. \p \v 12 Na nuhuaji, Jesu jiyaramiquishano pueyari quiojoquiaari. Nojoriiri Pueyaso rupaa pohuatanuuquiaari pueya tacatonuhuara nojori jiuujia Pueyasoocua. \v 13 Nojoriiri queraatia samaruhua tohuatanijioquiaari. Naajuhuaj, nojoriiri cusosuhuacua tarooquiaari naana jajau shiyocua, nojori naatanijiosacari queraatia pueya. \s1 Tiuquinijiona Juan mosacari \r (Mt 14.1-12; Lc 9.7-9) \p \v 14 Jesu miishanojinijiiri caminiujiushaaquiaari puetunu cuno jiyajiniajanaa. Naacuajitij, Galilea jiya jiyaniijia Herodesri Jesujiniji pohuatasaaquiaarijiuhuaj. Herodesri cunora sequequiaari: \p —¡Tiuquinijiona Juanqui samiitiarohuacuaa, cua mosano pueyanotej! Naaratej, cuno Jesuuri cuno cumaacaraca, jiyajeneta casaa na miiniuria na cumaacata. Nojuacuajaari cua mosano Juan samiitianohua. \p Jiyaniijia Herodesri na jiyajenetaquiaari jiyanohua cumaacaraca Jesu quiniuucua. \v 15 Tamasaca pueyari Jesujiniji sequequiaari tamaatia saniniuujia, nojori jiyajenesacarijiuhuaj. Naa sequetuquiaariiri: \p —¡Nojuacuajaari tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiunia Elías! \p Tamasaca pueyari saniniuujia naa sequequiaari, nojori jiyajenesacarijiuhuaj: \p —Nojuacuajaari quiarijia nio pa quishacari Pueyaso sequesano caminiujiunia pajaniyara, juhua tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiuniaajuhuaj. \p \v 16 Herodes jaara pueya sequesano tojiquiaari, nojuajaari saa sequequiaarijia: \p —Nojuacuaja Tiuquinijiona Juan, cana cua nacataniquianucuajani. Samiitiarohuacuaaquiiri. \p \v 17 Tiuquinijiona Juan moyaquishacarijia, nojuajaari Herodías rupaajinia nujuatesaaquiaari. Cuno maaji Herodíasni, nojuajaari Herodes tarajanu Felipe niquiocua quiquiaari coteenu. Herodesri tarajanu Felipe niquiocua jaariutiaquiaari necocuara. \v 18 Nocuaji, Tiuquinijiona Juanri Herodes nacasujujua. Naa na sequejaari: \p —¡Pueyasora, majaari maninia quia jiitianura quia tarajanu niquiocua! \p \v 19 Cunora, cuno maaji Herodíasri maja na niquiniu paniniu quijia Tiuquinijiona Juan. Na monu panijiaari. Majaari na naata quiquiaari saaja. \v 20 Herodesri Tiuquinijiona Juan puereja. Nojuajaari niishiquiaari Tiuquinijiona Juanri maninia pueyano, Pueyaso tojijia pueyano, maja sesa miijia. Naaratej, Herodesri maninia na cojuateja nujuatejojuajinia. Majaari na shanacunu quiquiaari sesa na miishaanura. Herodesri Tiuquinijiona Juan pohuatasano tojiniu maniniucuaja. Nojuajaari saaja noojia niquijioteja quiquiaari. Majaari na niishiniu quijia taa na miiniutianiyani. \v 21 Saniniuujia, cuno maaji Herodíasri pueyaracaanu niishiriojoriquiaa, Tiuquinijiona Juan na motenura. Jiyacaritij, namitia nera, Herodes rasaanu juuca quiquiaari. Cuno juuca, jiyaniijia Herodesri queraatia pueyata queranacuree. Na queranacunura, nojuajaari Galilea jiyajinijinio jiyaniijianucua masuuquiaari, tama na soldadohua jiyaniijianucuajaajanio. \v 22 Jiyacaritij, Herodías niyatuuri tiuquiquiaari queranacusaqui, tii na nianujunura puetunu pueya niquiarajanaa. Herodesri niyacoo nianujunu shuquiritiaquiaari jiyanohua. Nata miaquenaa pueyari jiyanohua na shuquiritiaquiaarijiuhuaj. Naaratej, jiyaniijia Herodesri niyacoo sequeree: \p —Cua masere quia panishano. Janiyacua quia niquitioreni. \p \v 23 Herodesri socua puetunu pueya niquiarajanaa na sequerohuacuhuaj: \p —¡Seetanujuanaa quia sequeyanijia, maja cua sapojonu! Janiyari quia niquitionutaniya quia masesanoni. Quiaa jaara cua masere cua jiitiasano cajiniocua, naajaa, janiyari quia niquitionutaniyani. \p \v 24 Niyacoori tohuataquee na nucua Herodías na nequesotanura. Na sequeseeri: \p —Cua nucuanaa, ¿casaa cua masenutaniya cua quenuni? \p Na nucuaari na sequeree: \p —¡Quia masere Tiuquinijiona Juan naca! \p \v 25 Cuno niyacoori ritia tiuquiquiuhua jiyaniijia Herodes quishaqui. Na sequereeri: \p —¡Quiarijia cua niquitiore Tiuquinijiona Juan naca miacojuajinia! \p \v 26 Naa jiyaniijia Herodes tojishacaritij, jiyanohua taraajequeeri. Naajaa, seetanujuanaa na sequenuucua na masuusano pueya niquiara, majaari tari na naata ruuretanu quiquiaari cuno niyacoo masesano. \v 27 Naaratej, jiyaniijiaari ritia jiyaroree na soldado, Juan naca na niquitionura cuno niyacoo. \v 28 Soldadoori quiaaree nujuatejojuajinia. Juan nacataseeri. Na naca patamohua miacojuajiniaari. Soldadoori niyacoo na niquitiosuhua. Nojuajaari na nucua na niquitiosee saniniuujia. \p \v 29 Tiuquinijiona Juan pueya jaara na niishiquiaari, na maanu patuquiaariiri, na jamotusocoriquiano. \s1 Jesu mianuutesacari cinco mil pueya \r (Mt 14.13-21; Lc 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 30 Jesu jiyaramiquishano pueyari tiuquiijioquiaariuhua Jesuucua nojori rucuanejonu nuhuaji Pueyaso rupaa nojori pohuatanura. Nojoriiri Jesu pohuataquiaari puetunu nojori miitiushanojuanaa, nojori niishitiojosanojinijinio. \v 31 Na nuhuaji, Jesuuri nojori sequeree: \p —Miji, pueya quiyaquishaqui pa quiaare tamaqui, tii pa samaatenura rupaquijia quenaaja. \p Jiyanohua queraatia pueyari pueyaracaanu nojoriicua nijioriquiaa. Tamasacaari quiojoriquiohuacuaa. Tamasacaari saniniuujia shusha tiuquiijioriquiaacujua. Naaratej, majaari jeya nojori quiniu quiquiaari na miaquenura quenaaja. \v 32 Jiyacaritij, Jesuuri saaja na jiyaramiquishano pueyata quiaquiaari botejinia, pueya quiyaquishaqui. \v 33 Queraatia pueyari saaja nojori niquitiurii quiaano. Cuno pojoriiri Jesu niishitiuquiaari. Naaratej, puetunu caminia shuriuquioco tiacajinijijianaa pueyari netecuatuquiaari. Nojoriiri Jesuucuaji cutesee. \v 34 Jesu rosesacari botejiniji, saaja queraatia pueya niquiriiri. Nojori na niquishacari, cuno pojoriicua taraajequiaariiri. Nojoriiri juhua cojuanaaju borregohua quiriquiaa. Naaratej, Jesuuri nojori niishitiojonu coteeree queraatia casaa Pueyasojiniji. \v 35 Jaara quiquiaari tari tenacari, na saquiriojosano pueyari nocua nijioquiaari. Na sequetuseeri: \p —Tari tenacari. Paa tiajiyaqui quiyani. \v 36 Pueya quia sequere, nojori cuaara quiojoora cateca naataja tiacajinia, na miaquesocoriquiano nojori masenura tii. \p \v 37 Jesuuri nojori riucuaree saaja: \p —Niaa mariqui nojori miaquetereja saniya. \p Nojoriiri na sequeree: \p —¿Quiaateeri paniya queraatia pan masenuucua canaa quianura puetunu cuno pojoririajanaa? ¡Pa mianuutenura nojori, panishiyari dosciento cumaneeca! Majaari pa jiitianu. \p \v 38 Jesuuri nojori nequesotaree: \p —¿Taa pan nia jiitiaani? Nia niquishiitioj. \p Nojori jaara niishiquiaari taa pante quiyani, na sequetusuhuari: \p —Cinco pan quiya, caapiqui sapitiaajanio. \p \v 39 Jesuuri jiyacari na pueya sequeree nojori cajitijionura pueya jiyasocuajinia, na mianuutesocoriquiano. \v 40 Pueyari cajitiurii cien, tamocora cincuenta, tamaqui socua cien, camiria cincuenta. Pueyari naa queraatia maapuera raquiriojotasaaree nojori mianuutesaanura. \v 41 Jesuuri cuno pan pataree, sapitiaajanio. Na nuhuaji, jiyocuacaanu maureeri Pueyaso na secojonura nocuara. Na nuhuaji pan neecasequiaari na saquiriojosano pueyaraari, nojori serotasocoriquiano pueya. Cuno caapiqui sapitiaaja shiquioreereejaariuhua puetunu pueyarajanaa. \v 42 Puetunu pueyajanaari maninia miaquenuuquiaari. Maninia tooquioreejaariuhuaj. \v 43 Na nuhuaji, doce canaasatuuri mishinijiosaaquiaari pan raacuata, sapitiaaja raquiquiatanio. \v 44 Cinco mil pueyari cuno panjiniji miaquenuunaa quiquiaari. \s1 Mohuaca caco Jesu rucuanenujiniji pohuatasano \r (Mt 14.22-27; Jn 6.16-21) \p \v 45 Nio nuhuaji, Jesuuri na saquiriojosano pueya tacanitiaquiaari botejinia, nojori puetanura nojuaja caminia taquijiria Betsaida tiacajiniara. Jiyacaritij, Jesuuri pueya sequeriquiaa nojori quiojonuhuara na tiacajiniohua. \v 46 Pueya jaara tari quiojoquiaariuhua, Jesuuri tuhuananuucua tacaquiaari tii na secojonura na Que Pueyaso. \v 47 Jaara niniquiaari, boteeri tari caminia jiuujiajinia jaaretariquiaa. Jesuuri juhuanojuaja na jateesaqui quiriquiaajaa. \v 48 Jesuuri nojori niquiquiaari najuhuana juaarioconuyano. Majaari nojori naata jaaretanu quiriquiaa, puera paratu piyarojosacari nojoriicuara. Quera juhuaquenu panishacari, Jesuuri nojori rupuesee. Mohuaca caco canujuriquiaari. Quera nojori tajiriquiaari. \v 49 Nojori jaara na niquitiuquiaari mohuaca caco canujiyano, nojoriiri na jiyanitiuquiaari samaru. Nocuaji sariyocuatureeri. \v 50 Puetunu nojorijianaari na niquitiurii. Shiriiquitiuriiri. Jesuuri ritia pocuaree. Nojori sequereeri: \p —¿Casaara nia puereyani? ¡Nioojia nia cumaquiri! ¡Maja pueretunu! Janiyacuajanijia. \p \v 51 Botejinia tacasee nojoriicuaari. Paratuuri jiyacari pueyajequee. Nojoriiri na shootiariquiaa tacuriitia, jiyanohua na jiuujiatenuta. \v 52 Nojoriiri juhuanojuaja maja na niishiniu quiquiaari Jesu miishano, queraatiara na jiyatesacari pan, pueya miaquesocoriquiano. Nojori jiuujiacaari juhua ninishiqui quiquiaarijia. \s1 Jesu naatanijiosacari cusosuhua Genesaret jiyajinia \r (Mt 14.34-36) \p \v 53 Jesuuri na pueyata caminia niuutiaquiaari. Tiuquiijioseeri Genesaret jiyajinia. Nojoriiri tii morotasee na bote. \v 54 Nojori jaara tohuareetaquiaari botejiniji, cuniquijinio pueyari ritia Jesu niishiquiaari. \v 55 Pueyari jiyacari netecuatuquiaari, Jesujiniji nojori pohuatanura puetunu cuno jiyajiniajanaa. Cusosuhuari juhuacatecara patootasaaquiaari na matucuajinia tee Jesu quiriquiaa na rucuanejosacari nojori jiyajiniacuajani. \v 56 Tiquiyocua Jesu rucuanejosacari, cusosuhuari nocuaji niojotasaaquiaari nucuaco, tuhuaqui tiacajinia, queraatia shiitianiyojua tiacajiniajuhuaj, cuhuariquiacajinianio. Pueyari Jesu secojoree cusosuhua na quiatenura quenaaja na toque casaca. Canapuete na toque quiaquiaarini, puetunu nojorijianaari na cusonujiniji naatacoquiaariuhua. \c 7 \s1 Casaate sesoriquiara pa jiyateja Pueyasorani \r (Mt 15.1-20) \p \v 1 Jesuucua catecanoquiaariiri Fariseocuaca, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanio, canapuete Jerusalén tiacajiniji nijioquiaaricuajani. \v 2 Cuno pojori quishacari tii, nojoriiri noojiaqueya Jesu pueyajinijinio niquiquiaari shuquitioojua miaqueyano. Nojoriiri jiyanijia, nojori rucuanejosacari sesa miijiaca pueya tajinia, sesa nojori quiniu na naata nojoriicua pacunu. Nojoriiri cunora shuquitianu jiitiquiaari, nojori jiyanishacari nojori jiuujia naasucua curuushiniutianiya, shuquitioojua nojori miaquesacari. Naaratej, cuno pueyari Jesu pueya pocuanu coteequiaari. \v 3 Cuno Fariseocuaca, puetunu narta Judiocuacajanaanio, nojoriiri maja na cartenu quijia tariucuacaanu nojori supuetanaa niishitiojosano. Naaratej, majaari nojori miaquenu quijia shuquitioo. \v 4 Naacuajitij, nojori jaara miaquesano niquitiojosaquiji tacatequiohua, majaari nojori miaquenu shuquitioojua. Socua queraatia quiyari cuno pojori niishishano. Naacuajitij, nojoriiri jiyaniquiaa, sesa nojori quiyaquiniuucuaji Pueyaso niquiara, nojori cuaara na ratujua jeequejoora, pataco, coshi, na maquetucuanio. \v 5 Naaratej, Fariseocuaca, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanio, nojoriiri Jesu nequesotaquiaari: \p —¿Casaara quia pueya tojitiaaquiya pa supuetanaa niishitiojosanoni? Nojoriiri maja na shuquitianu quiquiaa na miaquenuunura. \p \v 6 Jesuuri cuno pojori riucuaree: \p —¡Niaari sapuenu juhua maninia pueya niquishano! ¡Niaacuajaari seetanujuanaa sesa miijiaca! Pueyaso sequesano caminiujiunia Isaíasri maninia sequequiaari niajaniyajinijicuaja, naa na naajiotasacari Pueyaso sequesano: \q1 “Nio pueyari saaja na rupaata shuquiritiaa janiya. Nojori jiuujiaari saniniuujia tucuacaanu quiya janiyajiniji. \v 7 Nojori miishano quiriani, cunoori najuhuanaj. Naa nojori miishanoni, majaari na shuquiritiniu janiya. Nojori niishitiojosanoni, cunoori tama pueya niishitiojosanojuaaja, maja cua sequesano”. \p \v 8 Niaari cua pueya pocuariquiaa. ¿Niajaniyariuhuaj? ¿Casaara Pueyaso sequesano nia tojiyaquiquiaanijia? Niaacuajaari Pueyaso sequesano tojiyaquiya, tama nia supuetanaa niishishanojuaaja nia miiniuria najuhuanaj. \p \v 9 Jesuuri socua naa sequequiaari cuno pojoritij: \p —Tama nia miiniu jiitishanoocua nia miiniuriajaaja, ¡niaari Pueyaso sequesano shocortaa saaja! \v 10 Moiséscuajaari naa rootaquiaari: “Maninia quia miiri quia que, quia nucuanio. Majaari nojori rerequetenu. Cante na que, na nucua sesacajani, cuno pueyano cuaara mosaaria”. \v 11 Niaari sequeya saniniuujia, maniniacuaja, pueyano jaara na que, na nucua sequere: “Maja cua naata naacutanu niajaniya cua casamitia. Janiya tari Pueyasora jiyateree puetunu cua jiitiasanojuanaani”. \v 12 Niaari sequequiaajuhuaj, pueyano jaara naa sequeretej, maniniacuaja maja na naacutanura na que, na nucuanio. \v 13 Naacuajitij, niaari Pueyaso sequesano shocortaa saaja, tama nia niishishanojuaaja nia miiniuria najuhuanaj. Cuno nia niishishanocuajaari saaja nia supuetanaajiniji caminiujiushano. Niaari socua queraatia casaa miiquiaa juhua cunojuhuaj. \p \v 14 Naa na nacasunu nuhuaji cuno pojoritij, Jesuuri pueya rerejoterohua na shocua. Nojori sequereeri: \p —Cua tojitiare puetunu niajaniyajanaa, maninia nia niishiniuria. \v 15 Casaa pa miaqueyani, Pueyasora naajaa. Cunoori maja na naata pueyano jiyatenu sesa miijiara. Poojiajinia pa niishiriojosano cutaraari sesara pa jiyateya Pueyasora. \v 16 Cante numaaracani, nojuaja cuaara tojitiaara cua sequesano. \p \v 17 Jesu jaara tiujiaquiaari cuno pueya, tiajiniaaco tiuquiyarohuari. Na saquiriojosano pueyari tii na nequesotaree pueya na niishitiojosanojiniji. \v 18 Jesuuri nojori sequeree: \p —¿Niaateeri cua sequesano niishiyaquiyajuhuaj? ¿Majateeri nia niishiniu? Puetunu pa jiniacuma tiuquijiajanaani, cunoori maja na jiyatenu sesa miijiara pajaniya. \v 19 Pa miasanoni, majaari na tiuquiniu poojiajinia, saaja pa seecojinia mishiya cutaraari. Na nuhuaji pocoma tajiyari pa marecuhuacuma. \p Nio sequesanota, pueya niishitiojoriquiaari, puetunu miaquesanojuanaari maniniacuaja pa miaquesocoriquiano. Maja cutaraari na naata na jiyatenu pajaniya juhua curuutuucara Pueyasora. \v 20 Jesuuri sequereejuhuaj: \p —Pueyano niishiriojosano sesa noojiajiniani, cuno cutaraari sesara na jiyatequiaa. \v 21 Pueyano jiuujiajiniji supueya cutaraari sesa niishiriojosano, sesa na miiniuria. Naacuajitij, pueyanoori na camishoo maajipohua numuetucujua, seya numuetucujuajuhuaj. Tamonu pueyano casami nohuasejoquiaari. Pueya moquiaajaariuhuaj. \v 22 Narta pueyano niquiocua numuetucuquiaari. Tamonu pueyano casamiicua jiaatiaquiaari. Jiyanohua sesa miiquiaari. Cuaracashijionu niishiyari. Tama na cuaqueyajaaja shuquiritiquiaari na miiniu jiitishanota. Narta pueyano miananajoquiaari. Tamonuucuara tonujuquiaari. Naajuhuaj, saaja tama na cuaqueyajaaja shuquiritiaja quiquiaari. Juhuajaniya sesa miiquiaajaariuhuaj, moseeca na quiniuucua. \v 23 Puetunu nio sesa miishanojuanaari pueya jiuujiajiniji supuequiaa. Cuno cutaraari sesa quijiara pueya jiyateja Pueyaso niquiara. \s1 Taatu tiuushacari Jesuucua \r (Mt 15.21-28) \p \v 24 Jesuuri cuniquiji quiaaree Tiro tiaca shocua jiyajiniara. Tii tiuquishii tamonu tiajiniaari. Majaari na paniniu quiquiaari pueya niishiniuria nojuajiniji, tee na quiyani. Naajaa, majaari na naata jamaaniu quiriquiaa. \v 25 Tamonu maajiiri ritia Jesujiniji niishiquiaari. Neyatuuri samaruraca quiriquiaa. Naaratej, maajiiri Jesuucua niquiaari. Na cariquimiaji mojoquetaseeri. \v 26 Cuno maajiiri Sirofenicia jiyajinijinio taatu quijia. Jesu secojoseeri samaru na tohuataniniuria neyatujiniji. \v 27 Jesuuri maaji sequeree miriqui: \p —Quia tarinitiare, muerasu cuaara coteenu miaquenuura. Majaari maninia muerasu pa jaariutianura na miaquesano, sareyacari jatasocoriquiano. \p \v 28 Maajiiri Jesu riucuaree: \p —Jaa, Jiyaniijianaa. Naajaa, sareyacuajaari miaqueja cariquiacoji tatucuaja, muerasu totinijiosano miaquesano shiriya. \p \v 29 Jesuuri na sequeree: \p —¡Quiaacuaja maninia cua riucuaree! Quia tacateyarohua. Samarucuajaari tari tohuataree quia niyatujiniji. \p \v 30 Maaji tiuquishacariuhua na tiajiniohua, neyatu riuriatasuhuari na maquetujinia mataano. Samaruuri tari tohuatano quiriquiaa nocuaji. \s1 Jesu jeecasacari numueeju, tiquia pueyano \p \v 31 Jesuuri tacatequiaariuhua Tiro tiaca shocua jiyajiniji. Na tacatesacariuhua, Sidón tiaca shocojoquiaariuhuari, Decápolis jiya tiacanio. Galilea caminiajinia tiuquishuhuari. \v 32 Tii na quishacari, nocua jaatucusaaquiaariiri numueeju, tiquia pueyano. Na jaatucunaari Jesu secojotuquiaari na juaashiquia na nianura nocua, na jeecanura cuno pueyano. \v 33 Jesuuri pueyano numueeju jaatucuree tamocora pueyacuaji. Na numaama shirii na juaashiquiaari. Na nuhuaji, tama na juaashiquiajiniajaaja riocoreeri. Na riacau cojuata pocuaashijia niti quiareeri. \v 34 Jiyacaritij, jiyocuacaanu maureeri. Noojia niareeri. Na nuhuaji, cusosu numaa sequereeri: \p —¡Efata! \p Nioori pueyano rupaajinia sequeya: “¡Quia riatere!” \p \v 35 Jiyacaritij, numueeju numaari riatequequee. Na nitiiri jeequequeejuhuaj. Ritia pocuaquee maniniaari. \v 36 Jesuuri cuno pojori rootaree maja nojori pohuatanura na jeecasano pueyanojiniji tamasaca niquiara. Nojoriiri saaja tiquiyocua pohuatanuuquiaari. Naa Jesu rootasacari na naatanijiosano pueyatej, maja nojori pohuatanura na miishanojiniji, nojoriiri saaja socua jiyacatequiaari pohuatanura. \v 37 Pueyari jiyanohua jiuujiatequiaari Jesu miishano na niquitiushacari. Tama nojorijiaarijia sequetooquiaari: \p —¡Puetunujuanaa miya maniniaari! Numueejunucua jiyateya tojitiajacaraari. Tiquianucua pohuateyajaariuhuaj. \c 8 \s1 Jesu mianuutesacari cuatro mil pueya \r (Mt 15.32-39) \p \v 1 Jiyacaritij, jiyanohua queraatia pueyari rerejoquiaari Jesu na tojitianura. Majaari nojori jiitianu quiquiaari casaa quenaaja na miaquetusocoriquiano. Jesuuri na saquiriojosano pueya piirii. Nojori sequereeri: \p \v 2 —Nio pueyacua taraajeyanijia. Nojori tari jiuujianaraca juuca quiya niya cuata. Majaari quenaaja nojori jiitiatunu miaquesano. \v 3 Janiya jaara nojori jiyaramiquiriohua na tiajinia miaqueyojuani, nucuaco cusojoniuyarohuacua. Noojiaqueya nojorijinijinioori niyara nijiorucuaa tucuacaanuji. \p \v 4 Na saquiriojosano pueyari na riucuaree: \p —¿Paatucua taa miaquetere nojori niyani, pueya quiyaquishaquini? \p \v 5 Jesuuri nojori nequesotaree: \p —¿Taa pan nia jiitiaani? \p Nojoriiri na sequeree: \p —Nareja siete. \p \v 6 Jesuuri na pueya sequeree, nojori cuaara sequeera puetunu pueyajanaa nojori cajitiuniuria. Na nuhuaji, Jesuuri cuno siete pan pataree. Pueyaso secojoree nocuaraari. Na nuhuaji, na saquiriojosano pueyara na neecasereeri. Nojoriiri saniniuujia pueya na serotaree puetunujuanaa. \v 7 Secaja sapitiaaja jiitiaturiquiaajaariuhuaj. Jesuuri socua nocuara secojorohuacuhuaj. Na nuhuaji, na pueya sequereeri nojori niquitiojonura pueya. \v 8 Puetunu pueyajanaari maninia miaquenuuree. Tooquioreejaariuhuaj. Miaquesano cureenota mishinijiosaaquiaariiri siete canaasatu. \v 9 Na miaquenaa pueyari quiquiaari cuatro mil pueya. Na nuhuaji, Jesuuri nojori sequeree nojori quiojonuhuara. \v 10 Na nuhuaji, Jesuuri botejinia tacataquiaari na saquiriojosano pueyata. Quiaareeri Dalmanuta jiyajiniara. \s1 Fariseocuaca niquiniu panishacari Jesu miishano Pueyaso cumaacata \r (Mt 16.1-4; Lc 12.54-56) \p \v 11 Fariseocuacaari Jesuucua tiuquiijiosee. Nata juayonuutaseeri. Nojori saniniujiuniuria Jesu, nojoriiri na sequeree juucua cuaara nojori niquishocoriquiano casaa miiria Pueyaso cumaacata. Nojoriiri naa na sequeturee, nojori niishiniuria Jesute seetanujuanaa Pueyaso Jiyarosano. \v 12 Jesuuri noojia niaree na taraajenuta. Sequereeri: \p —¿Casaara nio pueya niquiniu paniya Pueyaso cumaacata miishanoni? Seetanujuanaa nia sequeyanijia, majaari cua niquitiniu quiniutianiya niajaniya cua cumaacata cua miishano. \p \v 13 Jiyacaritij, cuno pojori tiujiaqueeri. Na pueyata botejinia tacataarohuari. Caminia taquijiria niuutiaareeri. \s1 Jesu numootesacari na pueya Fariseocuaca niishitiojosanoocuaji \r (Mt 16.5-12) \p \v 14 Jesu pueyari na coseyaca niyajetatuquiaari. Nareja niquiriyatujua panniyojua jiitiaturiquiaa botejiniaari. \v 15 Jiyacaritij, Jesuuri nojori sequeriquiaa miriqui: \p —Cua tojitiare. Niocua tama nia cuaqueyajaaja cojuariquia Fariseocuaca pan poreetajaacuaji, Herodes pan poreetajaacuajijiuhuaj. \p \v 16 Majaari na pueya niishiniu quiriquiaa naa Jesu sequesacaritij. Nojoriiri cunora tama sequetooriquiaajaaja: \p —Pa jiyaniijia jiyoteeri naa pa sequeya, coseyaca pa paaquiniuucua pa sasocoriquiano. \p \v 17 Jesuuri na saquiriojosano pueya niishiriojosano niishiquii. Nojori sequereeri: \p —¿Casaara naa nia niishiriojiya pan nia jiitiaaquishacarini? ¿Majateeri juhuanojuaja nia niishiniu tamonu juuca cua miishanojiniji? ¿Niaateeri cumajiuujiaacato, maja nia niishiniuria? \v 18 ¿Majateeri cua miishano nia niquiniu quiquiaacuaja nia namijiata? ¿Majateeri nia tojiniu quiquiaa nia numaatajuhuaj? ¿Niaateeri ritia niyajetarucuaa cua miishano? \v 19 Janiya jaara cinco pan neecasecanu cinco mil pueyaratej, ¿taa canaasatu nia mishinijiocanu miaquesano cureenotani? \p Nojoriiri na riucuaree: \p —Doce. \p \v 20 —Naajuhuaj, janiya jaara siete pan neecaserucuaa cuatro mil pueyaratej, ¿taa canaasatu nia mishinijiorucuaani? \p Nojoriiri na riucuaree: \p —Siete. \p \v 21 Naaratej, Jesuuri nojori sequeree: \p —¿Majateeri juhuanojuaja nia niishiniu naa cua miishanojinijitij? \p Jiyacariti nojoriiri Jesu sequesano niishiquii. \s1 Jesu jeecasacari cariyojuaru pueyano, Betsaida tiacajinia \p \v 22 Na nuhuaji, Jesuuri Betsaida tiacajinia tiuquiijioquiaari na pueyata. Tii na quishacari, Jesuucua jaatucusaaquiaariiri cariyojuaru pueyano. Pueyari Jesu secojotuquiaari cuno cariyojuaru namijia na quianura quenaaja. \v 23 Jesuuri cariyojuaru quiaree na juaashiquiajiniji. Tiaca jiyaquiria na jaatucuyareeri. Cariyojuaru namijia piquiojoree na riacautaari. Na nuhuaji, na juaashiquia niaree nocuaari. Na nequesotareeri: \p —¿Quia naatate niquiniu shiitianiyojua quenaaja? \p \v 24 Cariyojuaruuri niquiniu sanirii. Jesu sequereeri: \p —¡Jaa! ¡Pueya niquiyanijia, juhua nacuhua rucoyano! \p \v 25 Jesuuri socua pacuterohua na juaashiquia nianu cariyojuaru namijiaacua. Cariyojuaruuri niquiniu saniriohuacuhuaj. Jiyacaritij, tojetaarucuajanaa maninia niquijiara quiquiiri. \v 26 Jesuuri na tiajinia na jiyarorohua. Cariyojuaru rootaree naari: \p —Majaari tiacajinia quia quianuhua pueya quia pohuatanura cua miishanojiniji quiajaniya. \s1 Pedro sequesacari, Jesu seetanujuanaa Pueyaso Jiyarosano \r (Mt 16.13-20; Lc 9.18-21) \p \v 27 Na nuhuaji, Jesuuri quiojoquiaari na saquiriojosano pueyata tucuaqui tiacajiniara Cesareya Filipo tiaca shocuaqueya. Na quiasacari nucuaco, na pueya nequesotareeri: \p —¿Taa pueya sequequiaa janiyani, cantena janiyani? \p \v 28 Nojoriiri na riucuaree: \p —Noojiaqueya pueyari quia sequequiaa, quiaanaari Tiuquinijiona Juan. Tamasacaari saniniuujia quia sequequiaacujua quiaanaari supuetana Elías. Naajuhuaj, tamasacaari quia sequequiaa, quiaa naasucuanaari tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiunia, samiitianohuatuhuaj. \p \v 29 Na nuhuaji, Jesuuri nojori nequesotaree: \p —¿Niajaniyarijiataj, taa nia sequeyani, cante janiyani? \p Pedroori na sequeree: \p —Quiajaniyacuaja Cristo, Pueyaso Jiyarosano. \p \v 30 Jesuuri nojori rootaree maja nojori pohuatanura tamasaca niquiara nojuajiniji Pedro niishishano. \s1 Jesu numootesacari na pueya, nojuaja mosaanutaniya \r (Mt 16.21-28; Lc 9.22-27) \p \v 31 Jiyacaritij, Jesuuri na pueya niishitiojonu coteequiaari tama nojuajinijijiaaja, taa Pueyaso Niyanu miishaanutaniya jiyanohua naquiya taraatiani. Naa na pueya sequereeri: \p —Parta Israel pueya jiyaniijianucuaari cua tojitiaaquiniutianiya, pueyacuara Pueyaso secojonaa jiyaniijianucuajuhuaj. Naajuhuaj, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaari cua rerequetejaca quiniutianiya. Janiyari mosaanutaniyani. Na nuhuaji, janiyari jiuujianaraca juucajinia samiitianutaniuhuani. \p \v 32 Jesuuri naa seetanujuanaa nojori sequequiaari. Na pohuatasanoori maja miriqui na quiniu quiquiaari. Jesu jaara naa sequequiaari, Pedroori tamocora na jaatucuree. Cuniqui na nacasureeri maja naa na pocuanuratej. \v 33 Jesuuri na nijiniara tacatequee saaja. Na saquiriojosano pueya na niquiniutia, Pedro sequereeri: \p —¡Cua shuriucuaji quia quiaare, Satanásnaa! Quia niishiriojosanoori maja Pueyasojiniji. Majaari quia niishiriojonu juhua Pueyaso panishano. Quiaari saaja juhua nio jiyajinijinio pueya niishiriojiya. \p \v 34 Naa na sequenu nuhuajitij, Jesuuri na saquiriojosano pueya piirii, puetunu cuniqui quiniaa pueyajanaanio. Nojori sequereeri: \p —Pueyano jaara cua tojijiara quiniu paniri, nojuaja cuaara niiria cucua, seetanujuanaa noojiata na panishacari janiya. Nojuaja cuaara niyajetaara tama na cuaqueya na cojuanurajaaja. Cuaara cucuara panitiaara tama na cuaqueyajaaja. \v 35 Saniniuujia, cante tama na cuaqueyajaaja shuquiritiniu panijiani, na nuhuaji, nojuajaari jiyanohua taraatia quiniutianiya pueyaracaanu. Saniniuujia, cante tama na cuaqueya panitiaa cua panishano na miiniuriani, na pohuatanura janiyajinijijiuhuaj, cuno pueyano cutaraari pueyaracaanu quiniutianiya shuquiriaatia. \v 36 ¿Niaarate maninia, pueyano jaara puetunu nio jiya casamijianaa jiitiare, na nuhuaji na sohuanu jaara jatasaare mani quiquiojinia pueyaracaanura? \v 37 ¿Pueyanote na naata Pueyaso niquitionu queraatia na casamijinijinio, Pueyaso jiyatenuhuara nojuaja pueyaracaanu rishijia na quiniuria nata? Maja na naata. \v 38 Cante cua rupaa pohuatanu caririquiya sesa miijiaca pueya niquiara nio jiyajiniani, janiyari nojori caririquiniutianiyajaacuhuaj. Naajuhuaj, cante caririquiya mijiria quiniaa niquiara sequenurani, janiya nojori jiyaniijiani, janiyari cua tacatesacariuhua nojori caririquiniutianiyajuhuaj. Janiyari jiyacari cua Que cumaacata jiyocuacaanuji tacatenutaniuhuani, maninia miijiaca cua Que seyatajuhuaj. \c 9 \p \v 1 Jesuuri nojori sequequiaarijiuhuaj: \p —Seetanujuanaa nia sequeyanijia pueyanaa. Noojiaqueya niya quiniaajinijinio quiarijiani, majaari nojori cusonuunu quiniutianiya juhuanojuaja, nojori cuaara niquirijiaatijia Pueyaso cumaaca tiuquiyano cucua, na muerasu jiitiariquianoni. \s1 Jesu jatasacari shacantuucara \r (Mt 17.1-13; Lc 9.28-36) \p \v 2 Seis juuca nuhuaji, Jesuuri jiyaconaja tuhuananuucua tacaquiaari. Saaja nata quiojoquiaariiri Pedro, Santiago, Juannio. Jesu quishacari tuhuananujiniji, na cuaqueyari tamaatiuucuara jataquiaari nojori niquiara. \v 3 Na toqueeri shacantuquera jataquiaari, socua jiyanohua cohuajara sohuanatuujiniji. Nio jiyajinia toqueya jeequejonaari maja na naata jiyanohua cohuajaquera toque na jiyatenu, taa Jesu toque jataquiaaricuaani. \v 4 Jiyacaritij, nojoriiri supuetana Elías niquitiuquiaari, supuetana Moisésjuhuaj, Jesuta pocoojiyano tii. \v 5 Jiyacaritij, Pedroori Jesu sequeree: \p —Niishitiojonanaa, ¡canaa namitia niya quiyani! ¡Canaacua niaacuaji suhuorojoreni: quiara, Moisésra, Elíasranio! \p \v 6 Jesu pueyari shiriiquitiuriquiaa. Nocuaji Pedroori naa juhuajaniya pocuariquiaa. Majaari na niishiniu quiriquiaa casaa na pocuariquiaani. \v 7 Jiyacaritij, jiyocuacaanuji cohuaja najacaari nojoriicua rosequiaari. Cohuajaari nojori mishiquiomaa. Cohuaja najacajiniji, Pueyasoori tojishaaree pocuaano. Naa sequequiaaritij: \p —¡Niocuaja cua Niyanuniyojua, cua shuquiritiasano! ¡Saaja nojuaja nia tojiri! \p \v 8 Jiyacaritij, nojori jaara ritia niquinijionuuquiaari na shocuaqueya, majaari quenaaja tamonu na niquitiuniu quiquiaari socua. Saaja Jesuuri tamajaaja quiriquiaa. \p \v 9 Nojori rosetasacariuhua tuhuananuucocoji, Jesuuri nojori rootaquiaari maja nojori pohuatanuhuara tamasaca niquiara nojori niquishano. Jesuuri nojori sequequiaari cuaara noojiajinia racatatuura, nojuaja jaara samiitiarohuajaatijia. \v 10 Cunora, tama nojorijiaarijia maninia racataquiaari noojiajinia nojori niquitiushano. Maja cutaraari nojori niishitiuniu quiquiaari, casaara naa Jesu sequeree nojorini “cua samiitiasacariuhua”. \v 11 Cunora, nojoriiri Jesu nequesotaquiaari: \p —¿Casaara Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaa sequequiaacuaraarini, Elíasna coteenu tiuquiniutianiuhua Pueyaso Jiyarosocoriquianoocuaji? \p \v 12 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Seetanujuanaacuaaquiniatejaj, Elíasri coteenu tiuquiriquiano quiquiaari, puetunu cucuaji jeenucuariquianojuanaa. ¿Niaate niishiya casaara tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia naa naajiotasaaquiaari janiyajinijini: “Pueyaso Jiyarosanoori naquiya miishaanutaniya? Pueyari na soonutaniyajuhuaj”. \v 13 Janiyari seetanujuanaa nia sequeyani, Elíascuajaari tari niquiaari. Pueyari naquiya na miiquiaari taa nojori paniquiaaricuajani. Pueyaso Rupaajiniacuajaari naajiotasaaquiaari nojuajaari naa miishaanutaniyaquij. Seetanujuanaa tari naa miishaaquiaariiri. \s1 Jesu tohuatesacari samaru, caya samijiajiniji \r (Mt 17.14-21; Lc 9.37-43) \p \v 14 Na nuhuaji, Jesu jaara tacatequiaariuhua na saquiriojosano pueya quishaqui, queraatia pueya niquishuhuari nojori shocua maano. Tii quitiuriquiaajaariuhua Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaa. Nojoriiri Jesu pueyata juayonuutariquiaa. \v 15 Pueya jaara Jesu niquitiuquiaari, puetunu pueyajanaari nocuaji jiuujiatequiaari. Nojoriiri nocua netecuatuquiaari na saruhuatanura. \v 16 Jesuuri na saquiriojosano pueya nequesotaree: \p —¿Casaajiniji nia juayonuutariquiaa cuno pojoritiani? \p \v 17 Tamonu cuno pueyajinijinioori Jesu riucuaree: \p —¡Niishitiojonanaa, quiocua nitiaaree quiyanunijia! ¡Samaru jiitiaano! ¡Samaruuri na jiyatequiaari tiquiara! \v 18 Tiquiyocua na quishaqui, samaruuri na pojotequiaa. Naa na cusojosacaritij, cushau jataquiaa na rupaamajiiri. Na quiaca miaquequiaajaariuhuaj. Na nuhuaji, pootia maquiaari juhua macu. Quiyanuuri cunora sasacara quiyaree. ¡Socua piriuquiuniutianiyari! Janiyacuajaari tari sequeree quia pueyani, nojori tohuatenura cuno samaru nojuajiniji. Nojoriiri maja na naata na tohuatenu quiriquiaa. \p \v 19 Jiyacaritij, Jesuuri naa sequeree: \p —¡Niaaqui Pueyasoocua tiuyashijiacaja! ¿Janiyatucua pueyaracaanu nia jiitiariquiani? ¿Janiyateeri pueyaracaanu nia rejeretanutaniyajaaniuhuaj? ¡Miji nia jaatucure cuno caya samijia! \p \v 20 Nocua jaatucusaareeri caya samijia. Samaru niquishacari Jesu, caya samijia miirii taraatiaari. Caya samijiaari pojoquee Jesu niquiara. Tii taquiriocuariquiaari. Na rupaamajiiri cushaariquiaa. \v 21 Jesuuri caya samijia que nequesotaree: \p —¿Taacari na coteecanu naa na quiniuria juhuacatecarani? \p Na queeri Jesu riucuaree: \p —Na naatujuajiniji naa quijiajuhuanajaj. \v 22 Na cusojuanura juucua, cuno samaruuri sequeyarucua na pojotequiaa manijinia, moojiniajuhuaj. Naaratej, ¡jaara quia naata quiri, canaacua quia taraajere quenaaja! ¡Canaa quia naacure! \p \v 23 Jesuuri na sequeree: \p —¿Casaara naa quia sequeree janiyani, “jaara quia naata quiri”? Cante Pueyasoocua tiuya noojiata seetanujuanaani, nera miishiyari puetunu na panishanojuanaa. \p \v 24 Jiyacaritij, caya samijia queeri nacaree: \p —¡Jaa, quiocua tiuyanijia! ¡Cua naacure socua cua tiuuniuria quiocua! \p \v 25 Jesu niquishacari queraatia pueya nocua rerequeejiyano, ritia samaru sequereeri: \p —¡Tojiyashijia, tiquia samarunaa, janiya quia sequeyani, quia tohuatare nio caya samijiajiniji! ¡Puetunu quia tohuatarejanaa! ¡Majaari socua quia tacatenuhua, nocua quia tiuquiniuhuara! \p \v 26 Samaruuri sariyocuaquee. Caya samijia taquiriocuaterohuariuhuaj. Na tohuatesacari caya samijiajiniji, juhua macu na tiujiaqueeri. Nocuaji, queraatia na niquitianaa pueyari sequequiaari: \p —¡Juaj! ¡Tari cusoquee cutaratej! \p \v 27 Jesuuri na juaashiquiajiniji na quiaree. Na sanareeri. Caya samijiaari juhuajaniya nujuaquiaariuhua. \p \v 28 Na nuhuaji, Jesuuri tiaco tiuquitiaquiaari na pueyataja. Tamajaaja nojori quishacari tii, na saquiriojosano pueyari na nequesotaree: \p —¿Casaara maja canaa naata cuno samaru tohuatenu quiriquiaani? \p \v 29 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Jiyano samaruuri na naata tohuatanishaanu cutara saaja jiyanohua Pueyaso nia secojonuta nia miaqueyaquiniutia. \s1 Jesu pohuatanu pacutesacariuhua nojuaja mosaanutaniya \r (Mt 17.22-23; Lc 9.43-45) \p \v 30 Nojori jaara quiojoquiaariuhua tiji, Galilea jiya tajimiaari. Majaari Jesu paniniu quiquiaari pueya niishiniuria tee na quiyani. \v 31 Jesuuri jiyacari saaja na saquiriojosano pueyata quiniu paniriquiaa. Jiyacari, nojori niishitiojoriquiaari. Naa nojori sequereeri: \p —Janiyari pueya niquitiosaanutaniyani, nojori miiniuria janiya taa nojori paniyacuajani. Nojoriiri cua monutaniya. Jiuujianaraca juucajinia, janiyari samiitianutaniuhuani. \p \v 32 Majaari quenaaja na pueya niishiniu quiriquiaa Jesu sequesano. Nojoriiri saaja puereriquiaa maninia na nequesoreenura casaa naa na sequenu paniriquiaani. \s1 ¿Cante jiyaniijiajanaa cutarani? \r (Mt 18.1-5; Lc 9.46-48) \p \v 33 Nojoriiri Capernaum tiacajinia tiuquiijiosee. Tari nojori quishacari tiajinia, Jesuuri nojori nequesotaree: \p —¿Casaajiniji nia juayonuutariquiaa nucuamajini? \p \v 34 Nojoriiri saaja sanaajetaquee. Na juayonuutanujiniji niishitiuriquiaacuajaari. Nucuamaji, nojoriiri riutioconeetariquiaa teyano nojorijinijiniote socua tojishano pueyanoni. \v 35 Jesuuri jiyacari cajirii nojori na rootanura. Na doce pueya piiriiri. Nojori sequereeri: \p —Cante socua tojishano pueyanora quiniu paniyani, nojuaja cuaara quiiria juhua serura, narta pueya na naacunura puetunujuanaa. \p \v 36 Na nuhuaji, Jesuuri mueya nujuatequiaari nojori tajinia. Cuno mueya paree nojori niquiaraari. Na pueya sequereeri: \p \v 37 —Cante jiyano mueya maseja na paniniutia janiyani, nojuajaari cua maseyajaacuhuaj. Cante cua maseyani, majaari saaja na masenu janiya. Jiyocuacaanu Quijia cua Jiyarona maseyajaariuhuaj. \s1 Tamonu pueyano tohuatanijiosacari samaruhua Jesu cumaacata \r (Mt 10.42; Lc 9.49-50) \p \v 38 Tamacari, Juanri Jesu sequeree: \p —¡Niishitiojonanaa, canaari tamonu pueyano niquiriini quia sesa jiyaniquiyano samaruhua na tohuatanijionura pueyajiniji! Nojuajaari maja pajaniyajinijinio. Nocuaji, ¡canaari na tenujureeni maja socua naa na miiniuriatej! \p \v 39 Jesuuri nojori sequeree: \p —¿Casaara nia tenujureeni? Pueyano jaara maninia miishano miiri cua sesa cumaacata, na nuhuaji, nojuaja maja na naata sesa pocuanu janiyajiniji. \v 40 Nia niishiri, cante maja pa paracani, nojuajaari pa jiyano. \v 41 Nia rucuanejosacari, cante nia raateya mohuacaniyojua na paniniutia janiyani, cua pueya nia quiniuucuajuhuaj, Pueyasoori saniniuujia maninia casaa na niquitionutaniya na jiitiasanojiniji. \s1 Puereeta quiniutianiyari sesa miijiacara \r (Mt 18.6-9; Lc 17.1-2) \p \v 42 ’Nio mueyari cucua tiuujia. Cante jiyano mueya miitirii sesani, nera maara socua maninia quiri, puereetujuajau saajia jaara morotasaare na riquiajiniji, caminia queronijinia jartasocoriquiano. \v 43-44 Nio miriqui cua niishitiojosano nia tojiri: tama nia juaashiquiajaaja jaara nia jiyatere sesa miijiara, nia juaashiquia nia rashiquiare juhuari niaa mariqui mani quiquiojinia jatasaareeri, sesa miijia nia quiniuucua. Cuno mani quiquiojiniani, majaari mani maquesanu. ¿Niaateeri paniya tii nia jatasaanura caapiquiquiojuata? Jiyanohua socua maninia cutaraari niaara, juaashiquiaaju nia tiuquinishaanura Pueyaso shuriucua, pueyaracaanu shuquiriaatia nia quiniuria nata. \v 45-46 Naajuhuaj, nia niohuaca jaara nia jiyatere sesa miijiara, nia rashiquiarenoj maja nia jatasaanura mani quiquiojinia. ¿Niaateeri paniya tii nia jatasaanura caapiquiniocuata, pueyaracaanu tii nia saniitiosaanura? Jiyanohua socua maniniaari niquiniocuata Pueyasoocua nia tiuquiniuria, pueyaracaanu nata nia quiniuria shuquiriaatia. \v 47-48 Naajuhuaj, nia namijia jaara sesa miitiriquia niajaniya, nia jiaterenoj. Naa nia tarinitiare sesa nia miiniu, maja nia jatasaanura caapiqui namijiata pueyaracaanu mani noshishaqui. Sesa miijiacaari cuno mani quiquiojinia quejoosaanutaniya, pueyaracaanu nojori saniitiosaanura. Cuno manijinia, majaari porohua cusonuunu. Maniiri tii pueyaracaanu noshiya. Majaari na maquesanu. Jiyanohua socua maniniaari nia tiuquiniuria Pueyasoocua niquiriyatujua namijiata pueyaracaanu shuquiriaatia nia shootianura nojuaja. \p Naa Jesu niishitiojosacari miriquitij, nojuajaari pueya niishitiojoriquiaa nojori tarinitianura jiyanohua na miiniu panishano, cuno jaara sesa miijiara jiyateriquia nojori. \p \v 49 Jesuuri socua niishitiojorohua: \p —Puetunu Pueyaso muerasujuanaari saniniujiushaanutaniya juhua manitia, taa shu caquishiyacuaani na moqueyaquiniuucuaji. \v 50 Naajuhuaj, shoniiri jiyanohua maninia, shu moqueyaquiniuucuaji. Saniniuujia, shoni jaara shaacara quiri, ¿maatucua taa tiquiriiquiara quiriohua saajaniuhuaj? Maja na naata. Naajuhuaj, Pueyaso cumaaca nia jiitiare nioojiajinia, niaa mariqui najuhuana quijia quiriiri juhua Pueyaso niishiyashijia pueya. Naajuhuaj, jiyanoojiaca nia quiri, jatiqui nia quiniuria shuquiriaatia. \c 10 \s1 Jesu niishitiojosano maja pueya cartenura necocua \r (Mt 19.1-12; Lc 16.18) \p \v 1 Na nuhuaji, Jesuuri Capernaum tiacajiniji quiaquiaari na saquiriojosano pueyata. Judea jiyajinia quiojiyareeri, Jordán moo taquijiriajuhuaj, pananu muetasamaji jiyajinia. Pueyari jati nocua rerejoquiaariuhua Jesu quishaqui. Jesuuri nojori niishitiojonu coteeree socua, taa na niishitiojoquiaari tarijiacuajani. \v 2 Jiyacaritij, noojiaqueya Fariseocuacaari Jesuucua nijioquiaari na saniniujiuniuria nojori nequesotanuta, nocuara nojori saquiriojotanura juucua. Cunora, cuno pojoriiri Jesu nequesotaree: \p —¿Maniniate pueyano cartenura necocua? \p \v 3 Jesuuri nojori nequesotaree saniniuujia: \p —Cua sequeretoj, ¿taa Moisés sequequiaari niajaniyani? \p \v 4 Cuno pueyari Jesu riucuaree: \p —Moisésri pa sequequiaaricuaja, pueyanoori na naata necocua cartenu. Neyaca cuaara coteenu na niquitioora na cartetaja naajionee, necocua na cartenura. Moiséscuajaari naa pa sequequiaaritij. \p \v 5 Jesuuri cuno pojori sequeree: \p —Moisésri naa sequequiaari niajaniyatej, pueyaracaanu cumajiuujiaaca nia quiniuucua, nia niquiocuaacua taraajeyashijiaca nia quiniuucuajuhuaj. \v 6 Saniniuujia, Moisésri naa naajiotaquiaari pueyajiniji: \q1 “Pueyaso jaara puetunu casaajanaa shipiniquiaari, nojuajaari niquiriyatu caya shipiniquiaari, niquiriyatu maajinio”. \m \v 7 Naaratej, pueyanoori na queya tiujianutaniya necocuara na caminiuria. \v 8 Nojori jaara camitioore, nojoriiri juhua niquiriyatujua pueyanora quiquii. Naacuajitij, nojoriiri maja juhua caapiqui pueya na quiniu tari. Saaja juhua niquiriyatujua pueyano quiyari. \v 9 Cunora, pueyano cuaara necocua carteyaquiiria, Pueyaso rupuetootesano nojori quiniuucua. \p \v 10 Majaari Jesu saquiriojosano pueya niishitiuniu quiquiaari naa Jesu sequesano. Na nuhuaji, tiajinia nojori quishacariuhua, na saquiriojosano pueyari Jesu nequesotaquiaari casaa na sequenu paniriquiaa naani. \v 11 Jesuuri nojori sequeree: \p —Cante necocua carteya tamonu maajitia na caminiuriani, cuno pueyanoori jiyanohua sesa miya coteenu necocua. Pueyasora, naa na miishacaritij, nojuajaari juhua narta pueyano niquiocuata quijia. \v 12 Naajuhuaj, maaji jaara cartere neyaca tamonuta na caminiuria, cuno maajiiri sesa miya Pueyaso niquiarajuhuaj. \s1 Jesu niasacari na juaashiquia naatujooriicua \r (Mt 19.13-15; Lc 18.15-17) \p \v 13 Na nuhuaji, Jesuucua jaatucunuusaaquiaariiri naatujoori, Jesu nianura na juaashiquia nojori nacaacua. Na saquiriojosano pueyari naatujoori jaatucunaa tenujuriquiaa saaja. \v 14 Jesu jaara na niquiquiaari, juaaquiiri. Nojori sequereeri: \p —¡Nia tarinitiare naatujoori cuaara niiria cucua! ¡Maja na tenujunu! Canapuete Pueyaso muerasura quiniu paniyani, nojori cuaara juhua nio naatujooriria jataara. \v 15 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, Pueyasoocua nia tiuuri seetanujuanaa, taa naatujoori tiuya cucuacuaani na taacanuyaquiniutia. Saaja naacuajiti niaari Pueyaso pueyara jiyatesaanutaniya cutara, pueyaracaanu Pueyaso jiitiasano nia quiniuria. \p \v 16 Jesuuri jiyacari cuno naatujooriniyojua pooree. Nojori nacaacua niojoree na juaashiquiaari Pueyaso na secojonuta, Pueyaso miiniuria maninia nojori. \s1 Jiyanohua casamiriaca mashaja pocoojosacari Jesuta \r (Mt 19.16-30; Lc 18.18-30) \p \v 17 Quera Jesu quianu panishacari quiniquiji, nocua netequiaariiri tamonu pueyano. Jesu cariquimiaji mojoquetaseeri. Na nequesotareeri: \p —Maninia niishitiojonanaa, ¿taa cua miiniutianiyani, seetanujuanaa Pueyaso pueyanora cua quiniuriani? \p \v 18 Jesuuri na sequeree: \p —¿Casaara quia sequeya janiya maninia pueyanotani, quia niishiyaquishacari janiyani? Saaja Pueyaso cutaraari seetanujuanaa maninia. \v 19 Quiaacuajaari Pueyaso niishitiojosano niishiya. Moiséscuajaari naa na naajiotaquiaari: \q1 “Maja quia camishoo maaji quia numuetucunu. Maja monu. Maja nohuasenu. Maja tamonuucuara tonujunu sapojonuta. Maja cuaracashijionu. Quia queya tojijia quia quiriquia”. \p \v 20 Pueyanoori Jesu riucuaree: \p —Niishitiojonanaa, janiyacuajaari puetunu cuno rootasanojuanaa tojijia pueyaracaanu cua naatujuajinijini. \p \v 21 Jesuuri na paniniutia na niquirii. Na sequereeri: \p —Juhuanojuaja niquiriyatu casaari quiyajaa quia miishoo. Quia quiaarohua. Puetunu quia casamijianaa quia niquitiojocoo. Na nuhuaji, casamiijiuniucua nareja quia niquitiore quia masesano cumaneeca quia casami sami. Naacuajitij, quiaari quia casami jiitianutaniya jiyocuacaanu Pueyaso shuriucua. Na nuhuaji cutara, quiocua nimiohua cua nuhuajiriquiano. \p \v 22 Cuno pueyano jaara tojiquiaari naa Jesu sequesanotej, jiyanohua taraajequeeri. Na taraajenuta quiacuhua na tiajiniaari. Nojuajaari jiyanohua casamiriaca pueyano quiquiaari. \v 23 Na nuhuaji, Jesuuri na shocuaqueya niquinijioree. Na saquiriojosano pueya sequereeri: \p —¡Jiyanohua jiyajeneta cutaraari casamiriaca pueyano quiniuria Pueyaso pueyanora! \p \v 24 Na saquiriojosano pueyari shiriiquitiuquiaari naa na sequesacaritij. Na nuhuaji, Jesuuri nojori sequenu pacutequiaari: \p —Sanajooriniaa, seetanujuanaa nia sequeyanijia. Jiyanohua jiyajenetaari casamiriaca pueyano quiniuria Pueyaso pueyanora. \v 25 Taa camello maja na naata cusupuetaja cuhuoco tamajiria tajiniucuaani, naajuhuaj, casamiriaca pueyanoori maja na naata tama na cuaqueyajaaja jiyatenu Pueyaso pueyano na quiniuria. \p \v 26 Na saquiriojosano pueya jaara na tojitiaquiaari, nojoriiri socua jiyanohua jiuujiateree. Naaratej, tama nojorijiaarijia nequesoreetooquiaari: \p —¿Canteeri Pueyaso pueyanora jiyatesaanutaniya socuanitioj? \p \v 27 Jesuuri nojori niquirii. Naa sequereeri: \p —Pueyano maja na naata tamajaaja Pueyaso pueyanora quiniu. Pueyaso cutaraari na naata na jiyatenu na muerasura. Pueyasora, maja jiyajeneta casaa quiniu. \p \v 28 Pedroori Jesu sequeree: \p —Jiyaniijianaa, canaari puetunu canaa jiitiasanojuanaa tiujiaquiaarini quia pueya canaa quiniuria. \p \v 29-30 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Seetanujuanaa nia sequeyanijia, shuquiriaatia quijia quiniutianiya cutaraari noo pueyano cante na jiitiasano tiujiaja cua tojijia na quiniuucuani, janiyajiniji pohuatana na quiniuucuajuhuaj. Cante na tia tiujiajani, tapueyocuaca, na rimiatuhua, na queya, necohua, na cuhuariquianio, nojuajaari maninia miishaanutaniya quiarijia mijiria na quishacarijia. Nojuajaari socua jiyanohua queraatia niquitiosaanutaniuhua na tiujiasanojiniji. Niquitiosaanutaniyari tiaca, tapueyocuaca, na rimiatuhua, na nucua, necohua, cuhuariquianio. Naajuhuaj, naquiya miishano quiniutianiyari cua tojijia na quiniuucua. Naajaa, na nuhuaji, pueyaracaanu Pueyasota shuquiriaatia quiniutianiyari quiarinio jiyajinia. \v 31 Saniniuujia, queraatia tojishano pueyari najuhuana quijiaca quiniutianiya Pueyasora, nojori tojiyaquiniuucua nojuaja. Saniniuujia, Pueyaso ruuretajacara, queraatia Pueyaso pueyari quiarijia juhua najuhuana quijiaca niquishano quiquiaa. Naajaa, nojoriiri na nuhuaji seetanujuanaa juhua jiyaniijianucua quiniutianiya Pueyasora, na tojitiajaca nojori quiniuucua. \s1 Jesu pacutesacariuhua pohuatanu nojuaja mosaanutaniya \r (Mt 20.17-19; Lc 18.31-34) \p \v 32 Jerusalén tiacajiniara nucuamaji nojori quiasacari, Jesuuri na saquiriojosano pueya puetariquiaa. Nojoriiri na nuhuaji sacuariquiaa na puerenuta. Socua pueyari na nuhuajitiuriquiaa nojori puerenutajuhuaj. Nuu cajiniocua, Jesuuri na doce saquiriojosano pueya jaatiaree tamocora tamajaaja. Tii nojori sequeriquiaari taa nojuaja miishaanutaniyani, nojori tiuquishacari Jerusalén tiacajinia. \p \v 33 Nojori sequereeri: \p —Niaacuajaari niishiya, paa tari Jerusalén tiacajinia quiaani, tee cuniqui Pueyaso Niyanu niquitiosaanutaniya pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuani, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanio. Cuno pojoriiri cucuara tonujunutaniya jiyaniijianucua na sapojonuta, cua mosaanura. Janiyari taucuaca niquitiosaanutaniyani. Janiyari jiyanohua naquiya miishaanutaniyani. \v 34 Nojoriiri cua rerequetenutaniya. Cua riocojotunutaniyari. Cua piquitiuniutianiyajaariuhuaj. Naa cua miishaanu nuhuajitij, nojoriiri socua cua monutaniya. Naajaa, jiuujianaraca juucajinia, janiyari seetanujuanaa samiitianutaniuhuani. \s1 Santiago, tarajanu Juanta, nojori sequesacari Jesu, maninia nojori na miiniuria \r (Mt 20.20-28) \p \v 35 Na nuhuaji, Santiagoori, tarajanu Juanta Jesuucua catecanoquiaari. Nojoriiri Zebedeo niquiohua quiquiaari. Jesu sequetuseeri: \p —Niishitiojonanaa, canaara quia miiri canaa masenu panishano quiajaniya. \p \v 36 Jesuuri nojori nequesotaree: \p —¿Casaa nia paniya cua miiniuria niaarani? \p \v 37 Nojoriiri Jesu riucuaree: \p —Pueyaso jaara quia jiyatere pueya jiyaniijiara, quiocua canaa cajitijiore quia shuriucua, tamonu quia miaquetajara, tamonu quia muenecara, quia naacunaa canaa quiniuria. \p \v 38 Jesuuri nojori sequeree: \p —Majaari nia niishiniu nia masesano. ¿Nia naatateeri rejeretanu naquiya miiniu taa cua miishaanutaniyacuaani? Naquiya cua miiniuuri jiyanohua noonu quiniutianiya juhua pueyano jaara mani noshiyanojinia tiuquinishaare. \p \v 39 Nojoriiri na riucuaree: \p —Taaquiriirinij, canaa naatacuaaquiniateja naquiya miiniu rejeretanu juhua quiajaniya. \p Jesuuri nojori sequeree: \p —Seetanujuanaa, niaari na nuhuaji cua ratusano raturiquianojuhuaj. Niaari juhua manijinia tiuquinishaariquianojuhuaj, taa cua tiuquinishaanutaniyacuaani. \p Jesuuri naa nojori sequeriquiaa miriqui, taa jiyanohua naquiya na miishaanutaniyani, na cusosacari pueyacuara. Jesuuri naa nojori sequeree socuatej: \p \v 40 —Maja cutara cua naata niquitionu niajaniya nia masesano, cua cajitiniuria niajaniya cua miaquetajara, cua muenecaranio. Cunoori noo pojori niquitiosaanutaniya cutara, canra tari na jeenucuasaaquiaaricuajani. \p \v 41 Narta saquiriojosano pueya jaara tojiquiaari nojori masesano Jesu juucua, nojoriiri juaaquioquiaari. \v 42 Jesuuri nojori piirii. Nojori sequereeri: \p —Niaacuajaari niishiya, mijiria jiya jiyaniijianucuaari na pueya jiitiaquiaa juhua na seya, tama nojori panishano na miiniuriajaaja nojoritia. Naajuhuaj, pueya jiyaniijianucuaari na jiitiasano pueyacua paaretaquiaa na cumaaca, tojishano pueya nojori quiniuria. \v 43 Niajaniya saniniuujia, majaari naa nia quiniu quiniutianiya. Cante tojishano pueyanora quiniu paniya niajaniyajinijinioni, cuno cuaara jiyateera tama na cuaqueyajaaja juhua narta Pueyaso pueya serura na quiniuria. \v 44 Cante nia jiyaniijia quiniu paniyani, nojuaja cuaara quiiria narta Pueyaso muerasu cumaquinia. \v 45 Janiyajuhuaj, majaari mijiria cua niniu quiquiaari pueya cua poonijiotenura quiria, tama cua cuaqueya cua shuquiritiniuriajaaja. Janiya cutaraari niquiaarini pueya cua naacutanura, tama janiyajaaja mosaanura pueya niti, queraatia pueyacuaji cua ritianura Sesaaca. \s1 Jesu jeecasacari Bartimeo namijia \r (Mt 20.29-34; Lc 18.35-43) \p \v 46 Nojoriiri jiyacari tiuquiijioquiaari Jericó tiacajinia. Jesuuri cuno tiacajiniji quiariquiaa na saquiriojosano pueyata. Queraatia pueyari nata quiariquiaajuhuaj. Jiyacaritij, tamonu cariyojuaru pueyanoori tii cajiriquiaa nuu shuucuara. Na sesa quiquiaari Bartimeo, Timeo niyanu. Nojuajaari cumaneeca mashiniquijiona quiquiaari, cariyojuaru na quiniuucua. Nojuajaari maja na naata poonijionu quijia tamajaaja. \v 47 Nojuaja jaara tojiquiaari cuno tajiyano pueyano quiquiaari Jesu, Nazaret tiacajinijinio, nojuajaari naa nacanu coteeree: \p —¡Jesunaa, Pueyaso Jiyarosanonaa, cucua quenaaja quia taraajereja! \p \v 48 Queraatia pueyari na tenujuriquiaa na sanaajanura juucua. Saaja socua nacaree jiyanohuari: \p —¡Pueyaso Jiyarosanonaa, cucua quia taraajere! \p \v 49 Jiyacaritij, Jesuuri socua nujuasee. Pueya sequereeri: \p —Miji nia sequere cuno nacaani. \p Cariyojuaruuri naa sequesaaree: \p —¡Quia sanere! ¡Quia shuquiriri! ¡Quia sequeyacuaja! ¡Nocua quia canujiyare! \p \v 50 Naa na tojishacaritij, cariyojuaruuri na tucuaque toque jataquee. Ritia jaaqueeri Jesuucua na catecanonura. \v 51 Jesuuri na nequesotaree: \p —¿Casaa quia paniya cua miiniuria quiajaniyani? \p Cariyojuaruuri na riucuaree: \p —¡Niishitiojonanaa, niquijiara quiniu paniuhuanijia! ¡Cua namijia quia jeecarohua quiria! \p \v 52 Jesuuri na sequeree: \p —Quia quiaarohua. Quia namijiaacuaja tari jeequerohua cucua quia tiuuniuucua. \p Jiyacaritij, cariyojuaruuri tari na naata niquiniu quiriquiaa. Nucuaco Jesu nuhuajiyareeri. \c 11 \s1 Jesu tiuquishacari Jerusalén tiacajinia \r (Mt 21.1-11; Lc 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Nojoriiri tari catecanoriquiaa Jerusalén tiacaacua. Jiyacaritij, nojoriiri tiuquiijiosee Olivo cuhuariquia tuhuananuucua. Cunoori Betfagé tiaca shuriucua, Betania tiaca shuriucuanio. Jesuuri caapiqui na saquiriojosano pueya jiyaroree tiji. \v 2 Nojori sequereeri: \p —Cuno tiacajinia nia quiaare, pa tacoji niquishiyani. Niaa jaara tiuquishii tii, niaari burro riuriatanutaniya morotasano, pueyano cajishoojua na nijinia. Niaa jaara niquishiinioj, niocua na samaacartasee. Niocua na jaatucumohua miji. \v 3 Pueya jaara naa nequesotare niajaniya: “¿Casaara nia samaacartaanoj?”, niocua na sequere: “Jiyaniijia na paniya rupaquijia. Ritia na niquitionutaniuhuacuaja”. \p \v 4 Nojoriiri quiojoquiaari. Burro riuriatatuseeri morotasano nuujinia, tamonu tia tohuateya shuriucua. Nojoriiri na samaacartasee. \p \v 5 Tamasaca tii quiniaari nojori sequeree: \p —¿Casaa nia miyani? ¿Casaara nia samaacartaa cuno burroni? \p \v 6 Nojoriiri na riucuaquiaari taa Jesu rootaquiaari nojoricuajani. Naaratej, cuno pueyari nojoriria na tarinitiaquiaari. \v 7 Na nuhuaji, Jesuucua jaatucutumohua cuno burroori. Pueyari na toqueya niojoquiaari burro nijinia, Jesu cajijiara. Na nuhuaji, Jesuuri nocua cajirii. \v 8 Queraatia pueyari na toqueya muejoquiaari nucuaco, Jesuucuaji nojori maniniushitiniuria nuu. Tamasacaari jaamasucua piyotaquiaari cuhuariquiacajiniji, Jesuucuaji nojori niojotasocoriquiano na nucuacojuhuaj. \v 9 Jesu puetanaa, mariyata na nuhuaji nijionaari jiyanohua nacoojonu coteequiaari nojori shuquiriniutia. Naa sequeturiquiaari: \p —¡Pa shuquiritiare pa Jiyaniijia Pueyaso! ¡Jiyanohua maniniacuaja pa Jiyaniijia, cuno, Pueyaso cumaacata tiuquiyani! \v 10 ¡Pueyaso cuaara na jiyateera maninia Jiyaniijia na quiniuria pajaniyara! ¡Nojuajaari pa supuetanaa jiyaniijia David niti pa jiitianutaniya maninia cutara! ¡Jiyocuacaanu Quijia pa Pueyasocuajaari pa shuquiritiasano! \p \v 11 Jesuuri naa tiuquiquiaari Jerusalén tiacajiniatej. Pueyaso Secojojua tiajinia tiuquishiiri. Na niquinijionu nuhuaji puetunu casaajanaa, Betania tiacajiniara quiaquiaari ritiaari na doce saquiriojosano pueyata. Jiyacaritij, tari tenacariiri quiriquiaa. \s1 Jesu sesacasacari jajauju higo naana \r (Mt 21.18-19) \p \v 12 Tariqui, nojori quiojosacari Betania tiacajiniji, Jesuuri miaajeriquiaa. \v 13 Tucuacaanuji niquirii higo naanaari queraatia jaamasucuaraca. Nocua canujiyareeri na niquiniuria seetanujuanaa jajauracate quiriquiaa. Saaja queraatia jaamasucuaari quiriquiaa. Maja higo muetusacari quiquiaari jiyacari. \v 14 Jesuuri naa sesacaree higo naana: \p —Maja quiocuaji socua quia jajau miasaanu quiniutianiya. \p Na saquiriojosano pueyari na tojitiariquiaa naa na sequesacaritij. \s1 Jesu jaacasacari seya niquitiojonaa Pueyaso Secojojua tiajiniji \r (Mt 21.12-17; Lc 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 15 Nojori jaara tiuquiijioquiaari Jerusalén tiacajinia, Jesuuri tiuquiquiaari Pueyaso Secojojua tiajinia. Tiji pueya tohuatanijionu coteereeri, cuno pojori, canapuete Pueyasoocuara puecoosocoriquiano seya niquitiojoriquiaa cumaneecaracuajani. Na masejonaa tohuatanijioreejaariuhuaj. Cumaneeca tacatojojuaca juhuacutucua caponeetareeri, tee pueya tacatojoriquiaa taucuaca cumaneecacuajani, Pueyaso Secojojua tiajinia niquitiojosocoriquiano cumaneecaracuajani. Naajuhuaj, Jesuuri mococoonu niquitiojonaa cajitiucua caponeetaree. \v 16 Naajuhuaj, majaari na shanacunu quiquiaari pueya niyacunura najuhuana Pueyaso Secojojua tia, na nitiootasano casamitia. \v 17 Na nuhuaji, pueya niquiara niishitiojonu coteereeri. Naa sequereeri: \p —Tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia naa naajiotasanocuajaari quiya: \q1 “Cua tia sesaari quiniutianiya, Pueyaso Secojojua tia. Puetunu jiyacajinijiniojuanaa pueya secojonuujuara quiniutianiyari”. \m Niaari saniniuujia na jiyatequiaari nohuasenuujuaca quiquiora. \p \v 18 Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucua, mariyata Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaari niishiquiaari naa Jesu miishanojiniji. Cunora, nojoriiri roojotooquiaari taa na motunutaniya Jesuni. Saniniuujia, puetunu pueyajanaari jiuujiateriquiaa Jesu niishitiojosano nojori tojishacari. Cunora, Judiocuaca jiyaniijianucuaari Jesu puereturiquiaa, puetunu pueyajanaa tojishacari na niishitiojosano. \v 19 Jaara niniquiaari, Jesuuri Jerusalén tiacajiniji quiacuhua na saquiriojosano pueyata. \s1 Higo naana sorenojiniji pohuatasano \r (Mt 21.20-22) \p \v 20 Tariquiicuaji, nojori shocosacari higo naana, na niquitiuquiaariiri tariucua soreno, puetunu na nujuacatajanaa. \v 21 Pedroori jiyacari Jesu sequesano niishiquii. Jesu sequereeri: \p —Niishitiojonanaa, ¡quia niquiri! ¡Quia sesacasano higo naanaqui tari soreree! \p \v 22 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Pueyasoocua nia tiuuri. \v 23 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, niaa jaara Pueyasoocua tiuuriquia nia taacanuyaquiniutia, nia naata nio tuhuananu sequenu: “Shiiquia niiquiji. Quia jaataare shoniniacu caminiajinia”. Niaa jaara naa sequere seetanujuanaa Pueyasoocua nia tiuuniutia, niaari nia sequesano niquiniutianiya. Naacuajitij, Pueyasoocuaji nia taacanuyaquishacari, nia sequesanocuajaari tohuateenutaniya taa nia sequereecuajani. \v 24 Janiyari cunora nia sequeyani, puetunujuanaa nia masesano nia secojosacari Pueyasoni, nia niishiri niaa na jiitiaa tari. Na nuhuaji, niaari seetanujuanaa na masenutaniya. \v 25 Nia secojosacari, niaa jaara niishiquii niaa sesa quiya tamonu pueyanota, sesa na miiniuucua niajaniya, nojuaja nia jiyanoori. Naacuajitij, jiyocuacaanu Quijia nia Queeri nia jiyanooniutianiya sesa nia miishanojinijijiuhuaj. \v 26 Niaa jaara jiyanoyashijia quiriquia, jiyocuacaanu Quinia nia Queeri nia jiyanoyaquiniutianiya, sesa nia miishanojinijijiuhuaj. \s1 Pueya nequesotasacari Jesu, cante na jiyaronani \r (Mt 21.23-27; Lc 20.1-8) \p \v 27 Na nuhuaji, nojoriiri quiaquiaariuhua Jerusalén tiacajiniohua. Jesu rucuanejosacari Pueyaso Secojojua tiajinia, nocua catecanoquiaariiri pueyacuara secojonaa jiyaniijianucua, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaajuhuaj, narta Judiocuaca camarucuanio. \p \v 28 Nojoriiri Jesu nequesotaree: \p —¿Cante quia sequecanu naa quia miiniuriani? ¿Cante quia jiyatecanu Pueyaso Secojojua tia jiyaniijia quia quiniuriani? \p \v 29 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Janiya nia nequesotanutaniya saniniunijia. Niaa jaara cua nequesotasano riucuare coteenucuaa, janiyari nia sequenutaniyajuhuaj cante cua jiyaroquiaari naa cua miiniuriani. \v 30 Cua riucuaturetoj, ¿cante Tiuquinijiona Juan jiyaroquiaari pueya na tiuquinijionura moojiniani? ¿Narejaca pueyatee, Pueyaso soj? Cua riucuature. \p \v 31 Jiyacaritij, cuno pueyari jiyasohuaja tama juayonuutanu coteequiaarijiaaja. Naa sequetooquiaariiri: \p —Paa jaara na sequereni Pueyaso na jiyaroquiaari, pa riucuarucua: “¿Casaara nocua nia tiuyaquiquianucuaraarini?” \v 32 ¿Paatucua taa sequereeri, nojuaja nareja pueya jiyarosano quiquiaari? \p Cuno pojoriiri narta Israel pueya puereturiquiaa sequenura, Tiuquinijiona Juanri nareja pueya jiyarosano quiquiaari. Nojoricuajaari niishiriquiaa puetunu pueyajanaari niishiquiaari Tiuquinijiona Juanri seetanujuanaa Pueyaso sequesano caminiujiunia quiquiaari. Cunora, nojoriiri Tiuquinijiona Juan rerequetenu pueretuquiaari, pueya quishacari tii. \v 33 Naacuajitij, maja na naata na riucuatunu quishacari, Jesu sequetureeri: \p —Maja canaa niishiniu. \p Jesuuri nojori sequeree: \p —Janiyajuhuaj, maja cua sequenu quiniutianiya niajaniya, cante cua jiyaroquiaari naa cua miiniuriani. \c 12 \s1 Miriqui pohuatasano sesa miijiaca poonijionaajiniji \r (Mt 21.33-46; Lc 20.9-19) \p \v 1 Jiyacaritij, Jesuuri miriqui pohuatanu coteequiaari cuno pojori niquiara. Cuno camarucua sequereeri: \p —Tamonu pueyanoori cuhuariquiajinia uva natooquiaari. Na nuhuaji, na shuriuquioco matacoreeri. Naajuhuaj, saajia quejaquiaariiri uva rapijiojuara, na caaca reratesaanura. Jiyaconajara tiareejaariuhuaj, tiji na cuhuariquia na cojuajara nohuasejojuaacuaji. \p ’Na nuhuaji, tamasaca poonijionaa pueya na niquitioreeri nojori cojuasocoriquiano nera. Naacuajitij, uva carojotasacari, nojoriiri nojuaja niquitionutaniya tijijiuhuaj, na camarujuanaa na quiniuucua. Na nuhuaji, nojuajaari tucuacaanu quiaquiaari, tii marijia na shocotejonura. \v 2 Jaara tari quiquiaari uva carojotasacari, saniya cuhuariquia camarujuanaari na seru jiyaroquiaari cuhuariquia cojuanaa pueyacua. Na jiyaroquiaariiri cuhuariquia cojuanaa niquitionura nojori carojotasanojiniji, taa na camarujuanaa pocoojoquiaaricuaja nojoritia tarijiani. \v 3 Cuhuariquia cojuanaa pueyari saaja jiyarosano seru quiaturee. Na piquitiuriiri. Na nuhuaji, juhuasu na jiyaroturohua na camarnuucuaari. \v 4 Na camaruuri socua jiyaroquiaari tamonu na seru. Cuno seruuri jacusaaree saitia. Na nacaari surtasaaree saajiata jasano. Na sesacatureejaariuhuaj. \v 5 Na camaruuri socua jiyaroquiaari tamonu na seru. Cuno na seru cutaraari mosaaquiaari. Na nuhuaji, socua jiyaramiquiquiaari queraatia na seyari. Puetunu nojorijinijiniojuanaani, tamasacaari piquishaaquiaari. Tamasacaari puecoosaaquiaari cutara. \p \v 6 ’Cuhuariquia camaruuri saaja niquiriyatujua niyanuniyojua jiitiaquiaari, jiyanohua na panishano. Cunora, nojuajaari socua cuno neyanuniyojua jiyaroquiaari. Na queeri tama sequequiaarijiaaja: “Cuno pueya jaara niquiri cua niyanu, nojoriiri na tojiniutianiya cutara”. \v 7 Cuno cuhuariquiajinia poonijionaa niquishacari nojori camarnu niyanu nojoriicua niyano, nojoriiri saaja tamajaaja niishitiojotooquiaari: \p —¡Nioori pa camarnu niyanu! Nio cuhuariquiaari tama nerajaaja quiniutianiya, na que jaara cusoyare. ¡Pa morej! ¡Pocua nio cuhuariquia camaruhuara quiquii tamajaajani! \p \v 8 ’Cunora, na quiatureeri. Na motureeri. Na motunu nuhuaji, nojoriiri macu jataree cuhuariquiajiniji tamama. \p \v 9 Jiyacaritij, Jesuuri cuno pojori nequesotaree: \p —¿Taa cuhuariquia camaru miiniutianiya socuani? Nia sequereera pueyanaa. Nojuajaari cuhuariquia cojuanaa puecoonutaniya. Na nuhuaji, tamasaca pueya niquitionutaniya cuno cuhuariquiaari, nera nojori cojuanura. \p \v 10 ’¿Majateeri tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia nia serojonu quiquianucuaja nio? Naa sequeyari: \q1 “Tiajonaa pueyari tamaatiujiajau saajia jataree nojori tiasacari saijiniji tia. Na nuhuaji, cuno jatasano saajiaari socua cutara saajiara jiyatesaarohua tamasaca saijiniji. \v 11 Cunoori pa Jiyaniijia miishano. Pajaniyara, na miishanoori jiyanohua maninia. Nocuaji jiuujiatesano”. \p \v 12 Jiyacaritij, cuno Judiocuaca camarucuaari niishiriicuaja miriqui Jesu pohuatasanoori tama nojorijinijijiaaja quiriquiaa. Naaratej, nojoriiri Jesu quiatunu panirii juucua, nojori nujuatesocoriquiano. Nojoriiri pueya puereriquiaa saaja, naa nojori miiniuria Jesutej. Naacuajitij, nojoriiri nareja quiojoquiaariuhua. Naa Jesu pohuatasacari miriqui cuno saajiajinijitij, nojuajaari tama na cuaqueyajinijijiaaja pohuatariquiaa. \s1 Jiya jiyaniijia cuaara pueyaracaanu niquitiosaaria na sequesano cumaneeca \r (Mt 22.15-22; Lc 20.20-26) \p \v 13 Na nuhuaji, Jesuucua jiyaramiquishaaquiaariiri noojiaqueya Fariseocuacajinijinio, Herodes panijiaca pueyajinijiniojuhuaj. Cuno pojoriiri Jesu pocuatenu paniquiaari sesa juucua, jiyaniijia nojori saquiriojotanura nocuara. \v 14 Naaratej, cuno pojoriiri Jesuucua nijioquiaari. Na sequetuseeri: \p —Niishitiojonanaa, canaari niishiyani quiaa cutaraari sapojiyashijia. Quiaari seetanujuanaa sequeja. Majaari rimiajata quia niquiniu pueyajuhuaj. Majaari pueya naata sapojonu quiajaniya. Quiaari seetanujuanaa pueya jiuujia niquijia. Quiaa cutaraari seetanujuanaa Pueyasojiniji niishitiojojua, taate pa naata maninia quiniu Pueyaso niquiarani. Naaratej, canaa quia sequere, ¿maniniate pa niquitiojonura pa cumaneecajiniji jiyaniijia Césarra, taa cuno tahue sequequiaari pajaniyacuajani? ¿Taa quia sequeyani, niquitiojoshiyatee, maja soj? \p \v 15 Jesuuri ritia niishiquii, naa nojori nequesotasacari nojuajatej, cuno pojoriiri na saniniujiuriquiaa sesa na pohuatenura najuhuanaj. Naaratej, Jesuuri nojori sequeree: \p —¿Casaara nia saniniujiya janiyani? Miji nia riri cumanee cua niquishocoriquiano. \p \v 16 Nera rishaareeri cumanee. Jaara na niquiquiaari, Jesuuri nojori nequesotaree: \p —¿Cana naaquiti nocuani? ¿Cana sesateeri nocua naajiotasanojaniuhuaj? \p Nojoriiri na riucuaree: \p —Jiyaniijia César naaquicuaja, na sesajuhuaj. \p \v 17 Jesuuri jiyacari nojori sequeree: \p —Jaara tama César casaajaaja quiri, tama na casaajaaja nia niquitiore na camaru. Saniniuujia, Pueyaso nia niquitiore nerano tama na casaajaaja. \p Jesu jaara naa nojori riucuaquiaaritij, nojoriiri jiyanohua jiuujiatequiaari. \s1 ¿Macunucuate samiitiaconutaniuhua? \r (Mt 22.23-33; Lc 20.27-40) \p \v 18 Fariseocuaca nuhuaji, noojiaqueya Saduceocuacajinijinioori Jesuucua nijioquiaari. Saduceocuacaari jiyaniya macunucua maja na samiitiaconu quiniutianiuhua. Naaratej, nojoriiri Jesu nequesotasee nojori niishiniuria taa na sequenutaniya macunucuajinijini. Na sequetuseeri: \p \v 19 —Niishitiojonanaa, supuetana Moiséscuajaari pa rootaa na naajioneejinia, pueyano jaara cusoyare mueyaju, tarajanu cuaara camiiria mashiquio, mueya na mueratenura tarajanu niti. \v 20 Tarijia, tamonu pueyanoori niya quiquiaari. Siete niquiohuaraca quiquiaariiri, saa canuujua. Jiyapueranuuri camiquiaari. Na nuhuaji, shaajequiaariiri muetuhuojua. \v 21 Naaratej, na nuhuajishanaari tarajanu mashiquio camiquiaari. Nojuajaari muetuhuojua cusoquiaarijiuhuaj. Naajuhuaj, jiyareta na nuhuajishanaari na camiquiaari. Nojuajaari juhua tapueyocuaca cusoquiaari mueyajujuhuaj. \v 22 Cuno siete canuuri naa camiyoquiaari cuno maaji. Puetunu nojorijianaari cusonuuquiaari. Majaari quenaaja niquiriyatujua mueya nojori mueratenu quiquiaari. Na nuhuaji, cuno maajiiri cusoquiaarijiuhuaj. \v 23 Naacuajitij, macunucua jaara samiitiacorohua, ¿teyano cuno siete neyacaajinijiniote seetanu neyacajanaa quiniutianiyani, puetunu cuno pojorijianaa jaara neyacaa quiquiaari? \p \v 24 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Niaari jiyanohua jiyajeneya Pueyaso Rupaajinia naajiotasano nia niishiyaquishacari, Pueyaso cumaacanio. \v 25 Macunucua samiitiacosacariuhua, majaari canuu camiyonu quiniutianiya maaji. Naajuhuaj, maajipohuari maja na camiyonu quiniutianiya neyacaara. Canuu, maajipohua, nojoriiri mariyata quiniutianiya juhua jiyocuacaanu quijiaca Pueyaso seya, maja camiyosano. \v 26 Niaa macunucua samiitianijionujiniji nequesoreetaate. ¿Majateeri nia serojonu quiquiaacuaja supuetana Moisés naajioneejinia, taa Pueyaso sequequiaari Moiséscuaja nequeru casaja noshiyanojinijini? Pueyasoori naa sequequiaari Moisés: \q1 “Janiyari quia supuetana Abraham Jiyaniijiani, quia supuetana Isaac Jiyaniijiajuhuaj, quia supuetana Jacobo Jiyaniijianio”. \m \v 27 Naacuajitij, paari niishiyani Pueyaso pueya shaajeconoori saminiucua quiya Pueyasora cutara. Pueyasoori maja macunucua Jiyaniijia, saaja saminiucua pueya Jiyaniijia cutaraari. Janiyari cunora nia sequeyani, niaari jiyanohua jiyajeneya nia niishiyaquiniuucua Pueyaso Rupaa. \s1 Puetunu Pueyaso Rootasanojinijijianaani, teyanote socua pa tojishocoriquianoni \r (Mt 22.34-40) \p \v 28 Tamonu pueyanoori Jesu tojiriquiaa Saduceocuaca riuhuaneyano maninia saaja. Cuno pueyanoori Moisés Rootasanojiniji niishitiojona quiquiaari. Nojuajaari Jesuucua catecanoquiaari. Jesu nequesotareeri: \p —¿Teyano tariucuacaanu Pueyaso Rootasanojinijiniote socua pa tojishocoriquianoni? \p \v 29 Jesuuri na riucuaree: \p —Pueyaso sequesano socua na pueya tojishocoriquianoori nio: “Nia tojitiare Israel pueyanaa, pa Jiyaniijia Pueyasoni, nojuacuajaari pa Jiyaniijiajanaa. Majaari tamonu quiniu socua. \v 30 Nia Jiyaniijia Pueyaso nia paniri puetunu nioojiatajanaa, puetunu nia sohuanutajanaa, puetunujuanaa nia niishitiajata, puetunu nia cumaacatajanaanio”. Nio rootasanoori socua pa tojishocoriquiano puetunu Pueyaso rootasanojinijijianaa. \v 31 Socua tarajanu na rootasano pa tojishocoriquianoori quera juhua coteenu na rootasanojuhuaj. Naa sequeyari: “Quiarta pueyano quia paniri taa quia paniyacuaa tama quia cuaqueyajaajani”. Puetunu Pueyaso rootasanojinijijianaani, majaari socua tamonu rootasano quiniu socua tojishocoriquiano nio caapiqui na rootasanojiniji. \p \v 32 Jiyacaritij, cuno Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaari na sequeree: \p —Quiaacuaja maninia sequeree, niishitiojonanaa. Seetanujuanaari quia sequesano: quiyacuaaquiniateja niquiriyatujua Pueyaso. Majaari socua tamonu quiniu juhua nojuaja. \v 33 Seetanujuanaa jiyanohua maninia cutaraari Pueyaso pa paniniuria puetunu poojiatajanaa, puetunujuanaa pa niishitiajata, puetunu pa sohuanutajanaa, puetunujuanaa pa cumaacatanio. Naajuhuaj, jiyanohua maniniaari parta pueyano pa paniniu, juhua tama pa cuaqueyajaaja. Paa jaara nio sequesano tojijiaca quirini, cunoori jiyanohua socua maninia Pueyasora, puetunu seya catijiasanojinijijianaa nocuara, mariyata puetunu pueya niquitiojosano na casamijinijijianaa nera. \p \v 34 Jesu jaara tojiquiaari naa cuno pueyano riucuasano maniniatej, na sequereeri: \p —Quiaaqui quera Pueyaso pueyanora quiya. \p Na nuhuaji, majaari socua pueya nequesoreetanu paniniu quiriquiaa Jesu. \s1 ¿Canaacuajinio supuenote Cristoni? \r (Mt 22.41-46; Lc 20.41-44) \p \v 35 Jesuuri Pueyaso Secojojua tiajinia niishitiojoriquiaa pueya. Jiyacaritij, nojuajaari na tojitianaa pueya nequesotaree: \p —¿Casaara Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaa sequequiaacuaraarini: “Cristonaari supuetana David niquiohuacuajinio supuenutaniya”? \v 36 Pueyaso Sohuanu pohuatesacari supuetana David, nojuacuajaari sequequiaari: \q1 “Jiyaniijia Pueyasoori cua Jiyaniijia Cristo sequeree: ‘Quia cajirijiaara cua miaquetajara, janiya cuaara quia paraa shocojotare quiocuajijiaatijia, Jiyaniijiajanaa quia quiniuria pueyaracaanu cutara’”. \m \v 37 Supuetana David jiyaniijiacasacari Cristo, ¿Cristotucua taa supuetana David niquiohuacuajinio supueno quirini? Davidcuajaari na jiyaniquiya “cua Jiyaniijiata”. \p Queraatia pueyari shanohua tojitiariquiaa Jesu pohuatasano. \s1 Jesu sequesano Moisés Rootasano niishitiojonaajiniji \r (Mt 23.1-36; Lc 11.37-54; 20.45-47) \p \v 38 Jesuuri nojori na niishitiojosacari sequeriquiaa: \p —Tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare Moisés Rootasano niishitiojonaacuaji. Cuno pojoriiri puera tucuaque toque cushiyonu maniniucuaja nojori rucuanejotajara, pueya shootianura nojori. Nojoriiri timiquiaa pueya saruhuatasacari nojori, nojori quishacari tiaca jiuujiajinia curotasano cajitiucuajinia. \v 39 Nojori jaara masuusaare tamonu tiajinia queranacunura, nojoriiri ritia secooquiaa socua panishano cajitiujinia nojori cajitiuniuria tia camaru shuriucua. Naajuhuaj, Pueyaso secojojua tiacajiniaqueya pueya rerejosacari, nojoriiri camarucua cajitiucuajinia cajitiuniu paniquiaa, pueya shootianura nojori. \v 40 Nojoriiri mashiquiopue tiaca masequiaa secaja cumaneecata nojori na sapojonuta. Naa nojori miiniu nuhuajitij, nojoriiri Pueyaso secojoquiaa shitiarayocua pueya niquiara, maninia pueya nojori jiyanishaanura. Naaratej, Pueyaso saniitiosacari maninia miyashijiaca pueya, nojoriiri socua jiyanohua naquiya miishaanutaniya tamasacajiniji. \s1 Casamiijiu mashiquio niquitiosacari na cumanee juuranee Pueyasora \r (Lc 21.1-4) \p \v 41 Tamacari, Jesuuri cajiriquiaa Pueyaso Secojojua tiajinia cumaneeca niquitiojojua tacoji, tee pueya niojoriquiaa na cumaneeca Pueyasoracuajani. Jesuuri tiji pueya shootiariquiaa na cumaneeca niquitiojiyano. Queraatia casamiriaca pueyari queraatia cumaneeca niquitiojoriquiaa. \v 42 Jiyacari tiuquishiijiaariuhua casamiijiu mashiquio. Caapiqui cumaneeniyojua niasee cumaneeca niojojuajiniaari. Cuno cumaneeca na niasanoori maja puera cumaneeca na quiniu quiriquiaa. Saaja cobrejiniji shipinishano quiquiaariiri. \v 43 Jesuuri jiyacari na saquiriojosano pueya piirii. Nojori sequereeri: \p —Seetanujuanaa nia sequeyanijia, nio casamiijiu mashiquio cutaraari socua queraatia niquitioree puetunu tamasacajinijijianaa. \v 44 Puetunu pueyajanaari na cumaneeca cureenojiniji niquitiojoriquiaa. Saniniuujia, nio maajiiri puetunujuanaa na miaquesocoriquiano na masetajarano niquitioree cutara. \c 13 \s1 Jesu sequesacari Pueyaso Secojojua tia niyartasaanutaniya \r (Mt 24.1-2; Lc 21.5-6) \p \v 1 Jesu tohuareetasacari Pueyaso Secojojua tiajiniji, tamonu na saquiriojosano pueyajinijinioori na sequeree: \p —Niishitiojonanaa, quia niquiri Pueyaso Secojojua tia, puereetujuaaca saitia tiasano. ¡Jiyanohua shanohua tia! \p \v 2 Jesuuri na riucuaree: \p —¿Quiaateeri cuno shanohua tia niquiya, saijiniji tiasano jiyaconajani? Cuniqui, majaari saajia cureenu quiniutianiya tamonu caco maano quenaaja. Puetunu niyartasanojuanaa quiniutianiyari. \s1 Taa pa niishiniutianiyani jiya puequesacari quera \r (Mt 24.3-28; Lc 21.7-24; 17.22-24) \p \v 3 Na nuhuaji, nojoriiri quiojoquiaari olivo cuhuariquia tuhuananuucua. Cuniquiji, maja puera tucuacaanu quiquiaari Pueyaso Secojojua tia. Na taquijiriaja quiquiaariiri. Jesu cajishacari tii, nocua catecanoquiaariiri Pedro, Santiago, Juan, Andrésnio. Nojoriiri na sequetuquiaari jiyasohuaja: \p \v 4 —Canaa quia sequere taacari Pueyaso Secojojua tia niyartasaanutaniyani. ¿Casaa Pueyaso miiniutianiyani canaa niishiniuria quia sequesano quera tohuateya? \p \v 5 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare tamasaca sapojiyaquiniuucuaji niajaniya. \v 6 Nia numooteyacuajanijia, queraatia sapojonuujuacaari nijionutaniya nojori sequenura niajaniya: “Janiya Cristoni”. Naa sapojotunutaniya queraatia pueyari. \p \v 7 ’Niaa jaara tojiniuuri miaquetoojonujiniji niya, tucuacaanujuhuaj, majaari najuhuana nia shiriiquitiuniu. Seetanujuanaa naa quiniutianiyari. Naajaa, jiyacari, majaari jiya puequesacari quiniutianiya juhuanojuaja. \v 8 Tamonu rupaa pocuajacaari miaquetoojonutaniya tamaatiuucua rupaa pocuajacata. Pueyari tamonu jiyajiniji miaquetoojonutaniya tamonu jiyajinijinio pueyata. Naajuhuaj, rijiaari jiuuquiujiutianutaniya queraatia tiquiyocua tiacajinia. Jiyanohua miaajesacariiri quiniutianiya jiyacari. Naajaa, puetunu niojuanaari saaja shusha naquiya miiniu coteesacari quiniutianiya. \p \v 9 ’Tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare. Niaari tama nia tiacajinia jiyaniijianucuajaaja niquitiosaanutaniya saniitiosocoriquiano. Naajuhuaj, niaari Pueyaso Secojojua tiacajiniajanaa majacusaanutaniya. Niaari jiyatasaanutaniyajuhua tiaca jiyaniijiaacua, jiya jiyaniijianucuaacuanio, nojori nequesoreenura niajaniya, janiyajiniji pohuatanaa nia quiniuucua. Naacuajitij, niocua janiyajiniji pohuatare nojori niquiarajuhuaj. \v 10 Jiya puequeyaquishacarijia, Pueyaso rupaari tari pohuatasano quiniutianiya puetunu jiyacajiniajanaa. \v 11 Cua tojiri, niaa jaara jiyatashiyare jiyaniijianucuaacua nequesoreesocoriquiano, majaari nia tacaaniu taa nia sequenutaniyani, taa nia pocuanutaniyani. Majaari quenaaja nia niishiriojonu naatej. Saaja nia sequere nojori niquiara jiyacari Pueyaso Sohuanu niishitiojosano niajaniya. Nia pocuasanoori maja niajaniyajiniji quiniutianiya, nia pocuasacari nojori niquiara. Cunocuajaari Pueyaso Sohuanu niishitishano quiniutianiya, na pocuatesacari niajaniya. \v 12 Jiyacarijiuhuaj, pueyanoori sesa miiniutianiya tama tarajanujuaaja, cua tojijia tarajanu quiniuucua. Tama tarajanujuaarijia na niquitionutaniya mosocoriquiano. Jiyacaritij, pueyari tama necohuajaaja miiniutianiya sesa, cucua tiuujiaca necohua quiniuucua. Naajuhuaj, necohuari tama na queya tacartanutaniya monujuaaja, na queya tojiniuucua Pueyaso rupaa. \v 13 Puetunu nio jiyajinijinio pueyajanaari maja na niquiniu paniniu quiniutianiya niajaniya, cua tojitiajaca nia quishacari. Naajaa, cante seetanujuanaa pueyaracaanu cucua tiuyajaani nio jiya jaara puequerejaatijia, nojuaja cutaraari shacantuuca quijiara jatanishaanutaniya, pueyaracaanu cuata na quiniuria shuquiriaatia. \p \v 14 ’Niaa jaara cuno jiyanohua sacuaraatia casaa niquiri Pueyaso Secojojua tiajinia nujuatesano, taa supuetana Daniel sequeya na naajioneejiniacuajani, niocua ritia mashiri. (Cante nio serojiyani, nojuaja cuaara niishiiria casaa na sequeyani.) Judea jiyajinia quiniaa cuaara mashiiria ritia tuhuananuhuacua, cuno sacuaraatia casaa jaara nujuatesaare Pueyaso Secojojua tiajinia. \v 15 Canapuete jiyacari quiya na tia cacojiriani, nojori cuaara tiuquitiaaquiiria tiajiniaaco na casaa na riniuria juucua. \v 16 Canapuete jiyacari quiya na cuhuariquiajiniani, nojori cuaara tacateyaquiuhuara na toqueya na poonuhuara. \v 17 Jiyacaritij, jiyanohua taraatia quiniutianiyari maajipohuara, nojori jaara manajaatohua quiya, jaara jiyacari jiitiare supuejaca conaajajuhuaj. \v 18 Nia secojosacari, Pueyaso nia maseriquia juhuacarijia, nia mashiyocuatusacari cuaara quiyaquiiria shiniquia quishacari. \v 19 Cuno quishacari, jiyanohua naquiya miiniuuri quiniutianiya. Tariucuacaanu, majaari naa naquiya miiniu quiquiaari Pueyaso shipininiu nuhuaji nio jiya. Naajuhuaj, cuno naquiya miiniu nuhuaji, majaari jiyano naquiya miiniu quiniutianiuhua socua, juhua nio. \v 20 Pueyaso jaara ritia tajitiyaquiri cuno naquiya miiquiosacari, pueya maara mijiria cureyaquirij. Pueyasocuajaari ritia tajitiniutianiya cuno naquiya miiniu, na saquiriojosano pueyacua na taraajenuucua. \p \v 21 ’Jiyacaritij, tamasaca jaara nia sequere: “Nia niquiri, Cristo tari niya quiya”, jaara sequerejuhuaj: “Nooj, jati quiyatej”, majaari na tojitianunoj. \v 22 Jiyacaritij, queraatia sapojonuujuacaari supuenutaniya. Nojoriiri sequenutaniya: “Janiyacuaja Cristoni”. Tamasacaari sequenutaniyajuhuaj: “Janiya Pueyaso sequenu panishano caminiujiuniani”. Nojoriiri pueya niquishoo casaa miiniutianiya na cumaacata, Pueyaso saquiriojosano pueya na sapojonura juucua. Jiyacaritij, queraatia pueya cutaraari sapojosaanutaniya. \v 23 Cunora pueyanaa, tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare. Janiyacuajaari tari juhuacarijia nia numooteyani. Majaari cua sequesano nia niyajetanu. \s1 Pueyaso Niyanu tacatenujiniji pohuatasano \r (Mt 24.29-35, 42, 44; Lc 21.25-36) \p \v 24 ’Naa naquiya pueya miiniu nuhuajitij, pananuuri ninishiquiria quiniutianiya. Naajuhuaj, racaari maja na cuhuatanu quiniutianiya mijiria. \v 25 Riyari totenutaniya. Jiyocuacaanu cumaacaraca quijiacaari tetecatunutaniyajuhuaj. \v 26 Jiyacari, janiya Pueyaso Niyanuuri niquishaanutaniya jiyocuacaanuji roseyano cohuajajiniani, jiyanohua shacantuuca cua cumaacata. \v 27 Jiyacaritij, janiyari cua seya jiyaramiquiniutianiyani nojori rerejotenura puetunu cua saquiriojosano pueyajanaa. Nojoriiri puetunu nio jiyajinijiniojuanaa rerejotesaanutaniya, socua jiyanohua tucuacaanu jiya cajiniocua puequeetujinijinio. \p \v 28 ’Quiarijia cutara nia niishiri higo naanajiniji. Shuniyara, na jaamasucuaari totequiaa jaranacujua na quiniuria. Na nuhuaji, na cashacucua jaara macumaaca quiri, quiarinio jaamasucuaari mueratuumohua. Niaa jaara naa niquiritij, niaari niishiquiaa tacareejonuqui quiniutianiya. \v 29 Quiarijia saniniuujia, naatej taa nia niishiquiaa higo naanacuaani, niocua naa niishirijiuhuaj janiya quera tiuquiuhuani, niaa jaara puetunu cua pohuatasanojuanaa niquiri tohuateyano. \v 30 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, puetunu cua pohuatasanojuanaari niquishaanutaniya nio pa quishacari quiniaa pueya cusonuyaquishacarijia. \v 31 Jiya cajiniocuaari shaajenutaniya, nio jiyajuhuaj. Cua Rupaa cutaraari maja na jatanu quiniutianiya. Cua sequesanoori puetunujuanaa tohuateenutaniya. \p \v 32 ’Maja cutaraari nia niishiniu taacari cua tiuquiniutianiuhuani, casaa juucatej. Majaari jiyocuacaanu quijiaca Pueyaso seya niishiniujiuhuaj. Janiyajanaari maja cua niishiniu. Saaja cua que Pueyaso cutaraari tamajaaja na niishiya. \p \v 33 ’Cunora, janiyari nia sequeya cutarani, maja juhua maquenuujujuaca nia quiniu. Pueyaracaanu nia niquitiare cucuaji, juhua sutejaca. Tamajaaja nia soquere. Saaja pueyaracaanu nia secojoriquia Pueyaso. Majacuajaari nia niishiniu taacari cua tiuquiniutianiuhuani. \v 34 Cunoori quiniutianiya juhua tamonu pueyano quianu panishacari tamonu jiyajiniara tucuacaanu. Na quianura, nojuajaari na seya seerataaree maninia nojori cojuanura na tia. Tamasaca niquitioyaree na poonijiosanoori, nojori poonijiosocoriquiano. Tamonu sequereeri, tohuateyaji na cojuanura pueyaracaanu, nojuaja cuaara tiuquiuhuarajaatijia. \v 35 Naaratej, nia sutere. Maja maquenuujunu. Majaari nia niishiniucuaja taacari tia camaru tiuquiniutianiuhuani, shusha ninishacari, shiyaqueya, caacaraja niunijiosacari, tariquiicuaji soj. ¿Taacari cua tiuquiniutianiuhuani? Johuaj, maja pa niishiniu. \v 36 Cunora, juhua sutejaca nia quiriquia, janiya mariqui nia jiyajenetesuhuari, canashiyaquiji cua tiuquishacariuhua niaacua. \v 37 Cua sequesano niajaniyani, cunoori puetunu pueyarajanaa: “¡Nia sutereja! ¡Maja maquenu!” \c 14 \s1 Judiocuaca camarucua roojotoosacari nojori quianura Jesu \r (Mt 26.1-5; Lc 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1 Jiyacari, juhuanojuaja querajaa juuca quiriquiaajaari Pascua juucara queranacunura. Pascua juucajuhuaj, poreetajaaju shipinishano pan miaquenu coteesaaquiaari siete juucara. Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari jiyacari Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaata roojotooriquiaa Jesuucuara. Nojoriiri roojotooriquiaa taa nojori sapojonuta nojori quiatunutaniya Jesu jiyasohuajani, na motusocoriquiano. \v 2 Nojoriiri naa sequetooriquiaa: \p —Maja queranacusacari naa pa miiniutij, paa mariqui puetunu pueyajanaa juaatiriiri. \s1 Tamonu maaji totasacari na shanohua jaanutaja Jesuucua \r (Mt 26.6-13; Jn 12.1-8) \p \v 3 Jesuuri Betania tiacajinia quiriquiaa Simón tiajinia na saquiriojosano pueyataja. Cuno Simónri tarijia lepra cusotaja quiquiaari. Jesu cajishacari tii miaquejajinia, tamonu maajiiri tiuquiquiaari. Shiitianiyojua shucuariquiaja pataconiyojua cacatariquiaari, shanohua cohuaja saajiajiniji quejasano. Mishaja quiriquiaari shanohua jaanutajata, nardo jaamasucuajiniji shipinishano. Jiyanohua queraatia cumaneecata masesano quiquiaariiri. Jiyacaritij, cuno maajiiri na shucuariquiaja pataconiyojua cocuataree, na totanura Jesu nacaacua. \v 4 Tamasaca tii quiniaa pueyari juaarii naa cuno shanohua jaanutaja niitiasaanuucua. Tama nojorijiaarijia sequetooriquiaa: \p —¿Casaara cuno shanohua jaanutaja niitiasaaree najuhuanani? \v 5 ¡Cuno jaanutaja maara niquitiosaacanu queraatia cumaneecara, casamiijiuniucua niquitiosocoriquiano! \p Nojoriiri juhuacatecara cuno maaji juaarii. \p \v 6 Jesuuri nojori sequeree saaja: \p —¡Nia tarinitiare! ¿Casaara nia rimiaaqueya nio maajiicuarani? Naa na miishano janiyani, cunoori jiyanohua maninia quiria. \v 7 Casamiijiuniucua pueyacuajaari pueyaracaanu quiriquiano niaata. Nia naatacuajaari maninia miiniu nojori nia panishacari. Janiya saniniuujia, maja cutaraari cua quiniu quiniutianiya pueyaracaanu niaata. \v 8 Nio maajiiri maninia miirii. Majaari na naata miiniu quiriquiaa socua maninia nio na miishanojiniji. Na totasacari cucua na shanohua jaanutajani, nojuajaari juhuacarijia cua cuaqueya jeenucuaa, raaco cua niasaanura janiya jaara mosaareni. \v 9 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, puetunu jiyacajiniajanaa tee Pueyaso rupaa pohuatasaanutaniyani, nio maaji miishanoori pueyaracaanu pohuatasaanutaniyajuhuaj. Naa na miishano janiyatej, majaari na niyajetasaanu quiniutianiya. \s1 Judas tacartasacari Jesu, na quiatenura \r (Mt 26.14-16; Lc 22.3-6) \p \v 10 Jiyacaritij, Judas Iscarioteeri quiaquiaari pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuata roojotoonura taa nojori na quiatenutaniya Jesuni. Nojuajaari Jesu saquiriojosano pueyajinijinio quiquiaarijiuhuaj. \v 11 Jiyaniijianucua jaara tojiquiaari, Judas nojori quiatenu paniya Jesu, nojoriiri jiyanohua shuquiririi. Nojoriiri Judas sequeree: \p —Canaa quia niquitionutaniya cumaneecani, canaa quia quiatenu sami Jesu. \p Cunora, Judasri niishiriojonu coteequiaari taacari nojori na quiatenutaniya Jesuni. \s1 Jesu miaquesacari na nuhuajiria na pueyata \r (Mt 26.17-29; Lc 22.7-23; Jn 13.21-30; 1 Co 11.23-26) \p \v 12 Puetunu marijiarajanaa, Judiocuacaari Jerusalén tiacajinia rerejoquiaari poreetesoo pan nojori miaquenuunura siete juuca. Coteenu juuca sesaari quiquiaari “Pascua”. Cuno juuca puecoosaaquiaariiri Pascuara riuriotaca borregohua, Pueyaso niquiara miaquenuusocoriquiano. Naaratej, Pascua juuca quishacari, Jesu saquiriojosano pueyari Jesu nequesotaree: \p —Jiyaniijianaa, ¿tee quia paniya canaa majeetenura quiocuaji borregoni, pa miaquesocoriquiano quiarijia Pascuarani? \p \v 13 Jiyacaritij, Jesuuri caapiqui na saquiriojosano pueyajinijinio sequeree: \p —Nia quiaare Jerusalén tiacajinia. Niaari tii riuriatanutaniya tamonu pueyano, na mohuaca pataano na patacojinia. Niaa jaara na riuriatasee, niocua na nuhuajimia. \v 14 Jaara tiuquishii tiajinia, niocua cuno tia camaru sequesee: “Niishitiojona naa quia sequeya: ‘¿Tee cuniqui cua miaquenutaniya cua saquiriojosano pueyata quiarijia Pascua niucuani?’” \v 15 Jiyacaritij, nojuajaari nia niquitiniutianiya puereetuuca sohuaca, jiyocuacaanu nataco, tariucua maninia jeenucuasano. Niocua cuniqui borrego majeetesee, niucua pa miaquesocoriquiano. \p \v 16 Na saquiriojosano pueyari quiojoquiaari. Tiacajinia tiuquiijioseeri. Nojori tiuquiijiosacari, nojoriiri puetunujuanaa riuriatasee taa Jesu sequeree nojoricuajani. Nojoriiri tii majeetesee borrego, Pascuara miaquesocoriquiano. \p \v 17 Jaara niniquiaari, Jesuuri tiuquiijiosee na saquiriojosano doce pueyata. \v 18 Nojori miaquenuusacari, Jesuuri nojori sequeree: \p —Seetanujuanaa nia sequeyanijia, tamonu niajaniyajinijinio niya cuata miaqueyani, nojuajaari cua tacartanutaniya na quiatenura janiya, naquiya cua miishaanura. \p \v 19 Jesu sequesacari naatej, nojoriiri jiyanohua taraajequee. Jiyacaritij, tama nojorijiaarijia na nequesoreetanu coteeree: \p —¿Janiya jiyoteeri quia quiatenutaniyani Jiyaniijianaa? \p Puetunu nojorijianaari naa na nequesotaree. \p \v 20 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Niquiriyatujua doce niajaniyajinijiniocuaja, nojuacuajaari nio, shusha pan shiya miacojuajiniani, nojuajaari cua quiatenutaniya. \v 21 Janiyacuajaari maninia tohuateenutaniya puetunujuanaani, taa tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia janiyajiniji naajiotasaaquiaaricuajani. Saniniuujia, jiyanohua taraatia quiniutianiyari cuno pueyanora, cantucuaja cua quiatenutaniya mosocoriquianoni. Maara socua maninia quiquiaari cuno pueyanora, nojuaja jaara raaquishaaquiaari. \p \v 22 Nojori miaquenuusacari, Jesuuri pan ririi. Na Que Pueyaso secojoree nocuaraari. Na neecasenu nuhuaji, nojori niquitiojoreeri. Na niquitiojosacari, naa miriqui sequequiaariiri: \p —Jajaa. Nia miaquere. Nioori cua cuaqueya. \p \v 23 Na nuhuaji, Jesuuri ratujua pataree. Na Que Pueyaso secojoreeri nojori ratusocoriquianoocuara. Na secojonu nuhuaji, na saquiriojosano pueya niquitioreeri nojori ratunura tiji. Puetunu nojorijianaari ratujuajiniji raturee. \v 24 Nojori sequeree miriquiiri: \p —Nioori cua nanaca. Cua nanacaari queraatia pueyacuara shoonutaniya. Naacuajitij, Pueyasoori seetanujuanaa jiyanooniutianiya pueya, saaja nojori tiuuniuucua cucua, taa Pueyaso sequequiaaricuajani. \v 25 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, maja socua cua ratunu quiniutianiuhua uva caacajiniji, janiya cuaara tacatemohuajaatijia pueyaracaanu Jiyaniijiajanaa cua quiniuria. Jiyacaritij, janiyari shusha niaata na ratunutaniuhuani. \s1 Jesu sequesacari Pedro, nojuaja nocuaji seetanutaniya \r (Mt 26.30-35; Lc 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 26 Pueyasora na jaaquequenuunu nuhuaji, nojoriiri quiojoquiaari olivo cuhuariquia tuhuananuucua. \v 27 Na quiojosacari, Jesuuri nojori sequeree: \p —Nio niucuajani, puetunu niajaniyajanaari cucua tiuuniu tarinitianutaniya. Naa naajiotasano quiyacuajaari niajaniyajiniji tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia. Naa sequeyari: \q1 “Janiyari borrego Cojuana monutaniyani. Na borregohuari na camaru nuhuaji niyaquejonutaniya tamajaaja”. \m \v 28 Na nuhuaji, janiya jaara samiitiarohua macujinijini, janiyari nia puetanutaniya Galilea jiyajiniani. \p \v 29 Pedroori jiyacari Jesu sequeree: \p —Niya cuata quiniaa naasucua quiocuaji carajenutaniya. ¡Janiya cutara maja cua catenu quiniutianiya quiocuaji! \p \v 30 Jesuuri saaja na sequeree: \p —Pedronaa, janiya seetanujuanaa quia sequeyani, nio niucuajani, quiaari janiyajiniji naa seetanutaniya pueya niquiara: “¡Maja cua niishiniu Jesu!” Quiaari naa pacutejonutaniya sequenutej, caacaraja caminiujiyaquishacarijia niunijionu. \p \v 31 Pedroori saaja na pataariquiaa naa Jesu sequesacari nojuajatej. Socua sequerohuari: \p —¡Janiya cuaara mosaaria quiataqui, naajaa, majaari cua seetanu quiniutianiya quiocuaji! \p Narta saquiriojosano pueyari naa sequetureejuhuaj. \s1 Taraatia Jesu secojosacari Getsemaní cuhuariquiajinia \r (Mt 26.36-46; Lc 22.39-46) \p \v 32 Nojoriiri jiyacari tiuquiijioquiaari tamonu cuhuariquiajinia. Cuno cuhuariquia sesa quiquiaari Getsemaní. Jesuuri na saquiriojosano pueya sequeree: \p —Niyaja nia cajitiuri, cua secojosacari cua Que socua nia tacoji. \p \v 33 Nojuajaari saaja nocua rupojiyaree jiuujianaraca na pueya: Pedro, Santiago, Juannio. Jesuuri juhuacatecara shiriiquiriquiaa. Tacaariquiaajaariuhuaj. \v 34 Nojori sequereeri: \p —¡Coojiajinia taraajeya jiyanohuanijia, quera cusoyanijia! Niyaja nia jiyojetare. ¡Niocua niquitiareja! ¡Majaari maquenu! \p \v 35 Jesuuri socua shiitianiyojua quiaaree nojori tacoji. Na secojonura Pueyaso, mojoquetaseeri. Jiyocuara jacamaquiaariiri. Pueyaso masereeri, maja naquiya na miishaanura juucua. \v 36 Na secojosacari, nojuajaari naa sequequiaaritij: \p —Cua Quenaa, quiara maja jiyajeneta quia panishano quia miiniuria. Naaratej, janiya quia secojiyani, nio raatonuque cucuaji quia tajitiri. Naajaa, cuaara quiyaquiiria juhua cua panishano. Saaja cuaara quiiria cutara taa quia paniyacuajani. \p “Nio raatonuque” na sequesacari, Jesuuri miriqui sequeriquiaa naquiya na miishocoriquiano. \p \v 37 Na secojonu nuhuaji, na saquiriojosano pueyacua tacateyarohuari. Nojori riuriatasuhua maquetiuyanoori. Jesuuri Pedro sequeree: \p —Simónnaa, ¿quiaate maqueya? ¿Majateeri quenaaja quia naata rejeretanu rupaquijia quia maquenu? \v 38 Nia sutere. Maja maquenu. Pueyaso nia secojore niaa mariqui sesa miitishaareeri. Seetanujuanaa, poojiaari maninia miiniu panijia. Pa cuaqueyari saniniuujia sasaca quiyacujua. Majaari pa naata maninia miiniu pa panishano tamajaaja. Cunora, Pueyaso nia secojore na cumaquiniuria niajaniya maninia nia miiniuria. \p \v 39 Jesuuri quiaquiaariuhua socua secojonuhuara. Na secojosacari, socua sequenu pacutequiaariiri juhua coteenu na sequesano. \v 40 Na nuhuaji, socua tacatequiaariuhua na saquiriojosano pueyacuaari. Nojori riuriatasuhuariuhua maquetiuyano. Nojori namijiaari saaja seecutayariquiaa na maquenuujunuta. Jiyacaritij, nojoriiri maja na niishiniu quiriquiaa taa na riucuatunutaniyanoj. \v 41 Jesuuri socua quiaquiaariuhua na Que secojonura. Na tacatesacariuhua secojonujiniji, nojori sequesuhuari: \p —¿Niaate maquetiuyajaa? ¿Niaate samaateyajaa? ¡Tariucuaja! ¡Quiarijia cutara janiyari sesa miijiaca pueya quiatesaanutaniyani, nojori miiniuria janiya taa nojori panitiuyacuajani! \v 42 Nia saneecuature. Pa quiaare. Cua quiateriquiano tari cumaji. \s1 Na paraa quiasacari Jesu \r (Mt 26.47-56; Lc 22.47-53; Jn 18.2-11) \p \v 43 Jesuuri pocuariquiaajaa Judas tiuquishacari nojoriicua. Cuno Judasri, Jesu saquiriojosano doce pueyajinijinio quiquiaarijiuhuaj. Queraatia pueyari Judasta nijioquiaari. Cuno pueyari nijiniaquetucuaja mueruu pooriquiaa, macacanio. Cuno pojoriiri pueyacuara secojonaa jiyaniijianucua jiyaramiquishano pueya quiquiaari, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaa jiyaniijianucua jiyaramiquishanojuhuaj, Judiocuaca camarucua jiyaramiquishanonio. \v 44 Judas, Jesu quiateriquianoni, nojuajaari juhuacarijia nata quiniaa pueya rootaquiaari, nojori niishiniuria teyanote Jesuni. Naa nojori sequequiaariiri: \p —Teyano pueyano cua nujuya pa tiuquishacarini, cunocuajaari nojuaja. Niocua na quiasee. ¡Niaari maninia morojosano jaatucutaarohuaquinioj! \p \v 45 Naacuajitij, Judas jaara tiuquiquiaari Jesuucua, nocua catecanoquiaariiri. Na sequereeri: \p —¡Niishitiojonanaa! \p Jiyacari na nujuureeri. \v 46 Judasta nijionaa pueyari jiyacari Jesu quiasee. Morojosanoori jaatucutashiyarohua. \p \v 47 Cuniqui Jesuta quiniaa pueyajinijinioni, niquiriyatu nojorijinijinioori na shuucuaji shitiaquiaari nijiniaquetucuaja mueruu. Nata jaateree pueyacuara secojonaa jiyaniijia seru numocoori. \v 48 Jesuuri nocua nijionaa pueya sequeree: \p —¿Casaara cucua nia nijioree nijiniaquetucuaja mueruutani, macacatanio, morojosano nia riniuria janiya juhua nohuasejojuani? \v 49 Janiyacuajaari puetunu juucajanaa nia tajinia quiquiaani, Pueyaso Secojojua tiajinia cua niishitiojosacari pueya niquiara. Majaari tii cua quishacari nia quianu quiquianu janiya. Naajaa, naa nia miiriqui, tariucuacaanu janiyajiniji Pueyaso Rupaajinia naajiotasano tohuateenura. \p \v 50 Jiyacaritij, puetunu Jesu saquiriojosano pueyajanaari na shuriucuaji mashiyocuatuquiaari. Tamajaaja Jesu tiujiatuqueeri. \v 51 Saaja tamonu mashajaari Jesu nuhuaji sacuariquiaa cutara. Cuno mashaja sesaari Marco. Nojuajaari saaja puereetuque lino toquerauta cuhuajaatiariquiaa. Jesu quiatunaa niquishacari nojuaja, na quiatureejaariuhuaj. \v 52 Nojuajaari saaja na toque tiujiaquee nojori juaashiquiajinia. Juhuasuuri ritia netequee. Mashimiaari. Janiyacuajaari cuno pueyano quiquiaarini, nio naajionajuhuaj. \s1 Judiocuaca camarucua nequesoreesacari Jesu \r (Mt 26.57-68; Lc 22.54-55, 63-71; Jn 18.12-14, 19-24) \p \v 53 Jesu quiatunaari Jesu jaatucuquiaari pueyacuara secojonaa jiyaniijia tiajinia. Puetunu nio pojorijianaari tii rerejoquiaari: pueyacuara secojonaa jiyaniijianucua, Judiocuaca camarucuajuhuaj, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanio. \v 54 Pedroori Jesu nuhuajiquiaari tucuacaanuji. Jateeseeri pueyacuara secojonaa jiyaniijia tia carijiniacuma. Cuno jiyaniijiajanaa seya tajinia cajishiiri. Mani jitiuriquiaa nojoritia cuniquiiri. \p \v 55 Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucua, puetunu Judiocuaca camarucuajanaari niishiriojonuuriquiaa nojori saquiriojotanura Jesuucuara. Jesuucuara tonujuriquianoori pajesaaquiaari juucua, na motenura. Saaja shaaqui quiquiaariiri sesa casaa, nocuara tonujusocoriquiano. \v 56 Queraatia pueyari nocuara tonujuriquiaa juucua, nojori sapojonuta. Nojori saquiriojotasanoori saaja rimiajata quiriquiaa puetunujuanaa. \v 57 Na nuhuaji, tamasacaari sanetaquiaari nocuara nojori tonujunura na sapojonutajuhuaj. Nojoriiri naa sequetuquiaaritij: \p \v 58 —Canaa na tojiquianu sesa sequeyanoni. Naa sequecanuuri: “Janiya nio Pueyaso Secojojua tia niyartanutaniyani, pueya tiasanoni. Jiuujianaraca juucajinia, janiyari tamajaaja na tianu tucuatanutaniuhuani. Cunoori maja pueyata tiasano na quiniu quiniutianiya”. \p \v 59 Nojori saquiriojotasanoori saaja rimiajata quiquiaari jiyaniijianucua niquiara. \p \v 60 Jiyacaritij, pueyacuara secojonaa jiyaniijiaari nujuaree pocuanura. Jesu nequesotareeri: \p —¿Majate quenaaja quia riucuanuujua? ¡Quia tojiri, pueyaruhua quiocuara tonujiya! \p \v 61 Jesuuri saaja sanaa nujuariquiaa. Majaari na riucuanu quiriquiaa quenaaja. Pueyacuara secojonaa jiyaniijiaari socua na nequesotaquiaariuhua: \p —¿Quiaate Cristo, jiyocuacaanuji Pueyaso Jiyarosano? \p \v 62 Jesuuri na riucuaree: \p —Jaa, nojuacuajanijia. Niaari cua niquiniutianiya jiyocuacaanu cumaaca Jiitiana miaquetajara cajiyano. Na nuhuaji, niaari cua niquiniutianiya tacatehuano cohuajajinia jiyocuacaanuji. \p \v 63 Pueyacuara secojonaa jiyaniijia jaara tojiquiaari naa Jesu sequesanotej, tama na toquejaaja sutaree na juaaniutiaari. Sequereeri: \p —¿Casaara pa sashiya tamasaca saquiriojotanura saa nocuarajaaraniuhuaj? \v 64 Niaacuaja shusha tojirii Pueyasoocuara na sequesano sacuaraatia. ¿Niajaniyarijiataj, taa nia niishiriojiyani? \p Puetunu pueyajanaari sequequiaari: \p —¡Cuaara mosaaria! \p \v 65 Jiyacaritij, tamasacaari Jesu riocojonu coteequiaari. Na jiquioco morotureejaariuhua maja na niquiniuria. Na nuhuaji, pueyari na piquiniu coteequiaari. Na piniu nuhuaji, na nequesotaturiquiohuari: \p —Quia niishiritioj, ¿cante quia piriini? \p Secojojua tia cojuanaa pueyari na jiquioco piquitiuriijiuhuaj. \s1 Pedro seetasacari Jesujiniji \r (Mt 26.69-75; Lc 22.56-62; Jn 18.15-18, 25-29) \p \v 66 Pedroori jiyaniijia tia carijiniacuma quiriquiaa. Jiyacaritij, tamonu niyacoori rucuanejoriquiaa carijiniacuma. Nojuajaari pueyacuara secojonaa jiyaniijia seru quiquiaari. \v 67 Pedro niquishii cajiyanoori, mani jitiuyano. Tacuriitia na shootiariquiaari. Na nuhuaji na sequereeri: \p —Jaj, quiaacuajaruhua Jesuta rucuanejojuajuhuaj, cuno Nazaret tiacajinijinio pueyanotani. \p \v 68 Pedroori na seetaree. Na sequereeri: \p —¡Cuno pueyano maja cua niishishano! ¡Majaari quenaaja cua niishiniu casaa quia sequeyani! \p Pedroori canujiyaree. Mataca tohuateyaji nujuaseeri. Caacarajaari jiyacari niunijioree. \v 69 Cuno niyacoo jaara Pedro niquiquiaariuhua socua, juhuacatecara nata quiniaa sequereeri: \p —¡Nio pueyanoori cuno Jesu pueyajinijiniojuhuaj! \p \v 70 Pedroori socua na seetaquiaari. Pasaja na tarishishacari, cuniqui nata quiniaari Pedro sequeree socua: \p —Seetanujuanaa, quiaari cuno pueyajinijinio. Quiaacuajaari Galilea jiyajinijinio pueyano. Canaa tojishacari quiajaniya, quia pocuanuuri juhua nojori pocuanujua. \p \v 71 Pedroori socua jiyanohua sapojonu coteequiaari. Naa sequereeri: \p —¡Pueyaso cuaara saniitioora janiyaqui, janiya jaara sapojiyani! ¡Seetanujuanaa, maja cua niishiniu cuno pueyano, canajiniji nia nequesoreetaacuajani! \p \v 72 Jiyacaritij, caacarajaari niunijionu pacuterohuacuhuaj. Pedroori jiyacari niishiquii naa Jesu sequesano nojuajatej: “Juhuanojuaja caacaraja niunijionu pacutejiyaquishacarijia juhuaquenu panishacari, quiaari janiyajiniji tari seetanu pacutejonutaniya”. Pedro jaara niishiquii naa Jesu sequesano nojuajatej, jiyanohua nujuquequeeri. \c 15 \s1 Jesuucuara pueya saquiriojotasacari Pilato \r (Mt 27.1-2, 11-14; Lc 23.1-5; Jn 18.28-38) \p \v 1 Tariquiicuaji, pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari rerejoquiaari Judiocuaca camarucuata, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaatajuhuaj, Sanedrín maanutanio. Nojoriiri moronucua Jesu jaatucutaquiaari Pilatoocua. Cuno Pilatocuajaari Judea jiya jiyaniijia quiquiaari. \v 2 Pilatoori Jesu nequesotaree: \p —¿Quiaate Judiocuaca jiyaniijia? \p Jesuuri na riucuaree: \p —Jaa. Naacuaaquiniatejaj, taa quia sequereecuajani. \p \v 3 Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari Jesuucuara tonujuriquiaa queraatia sesa casaa. \v 4 Pilatoori Jesu nequesotarohuacuhuaj: \p —¿Majateeri quenaaja quia riucuanuujua? Quia tojiri taa cuno pojori saquiriojotaa quiocuarani. \p \v 5 Jesuuri maja na riucuanu quiriquiaa quenaaja. Cunora, Pilatoori jiyanohua jiuujiatequiaari. \s1 Na paraa sequesacari Jesu cuaara mosaaria \r (Mt 27.15-31; Lc 23.13-25; Jn 18.38–19.16) \p \v 6 Puetunu marijiarajanaa, Pascuara queranacunu juuca, Pilatoori nujuatesano pueyano tohuataniniu jiitiquiaari nujuatejojuajiniji, cana pueya paniquiaari na cartesaanuracuajani. \v 7 Jiyacaritij, tamonu pueyanoori nujuatejojuajinia nujuariquiaa. Na sesa quiquiaari Barrabás. Nojuajaari tamasaca pueyata pueyano moquiaari. Cunoori quiquiaari nojori juaashacari, Romano taucuaca jiyaniijia jiitianuucua Judiocuaca. \v 8 Pilato nequesoreesacari Jesu, jiyacaritij, queraatia pueyari Pilatoocua nijioquiaari naa nojori secojonura nojuaja: \p —Pueyano quia carterohua nujuatejojuajiniji, taa quia miiquiaacuaja puetunu marijiarajanaani. \p \v 9 Pilatoori nojori riucuaree: \p —¿Cana nia paniya cua cartenurani? ¿Niaate niarta Judiocuaca jiyaniijia paniya cua cartenura? \p \v 10 Nojuajaari tama niishiquiaarijiaaja, pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari Jesu niquiniu paniyaquiquiaari pueya shocotenuucua nojori saniniuujia Jesuucuara. \v 11 Pilato nequesotasacari nojori, pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari jiyacari pueya shiniujiuquiaari nojori sequenura Pilato, nojuaja cuaara carteera Barrabás. \v 12 Naarate Pilatoori nojori nequesotarohua socua: \p —¿Taa nia paniya cua miiniuria nio pueyanoni, nia sequesano niarta Judiocuaca jiyaniijiani? \p \v 13 Nojoriiri naa nacaree jiyanohua: \p —¡Cuaara mosaaria niyacutesanojinia teetesano! \p \v 14 Pilatoori nojori riucuaree: \p —¿Casaarateni? ¿Casaa na miiquianu sesajaarani? \p Nojoriiri saaja jiyanohua nacaree: \p —¡Niyacutesanojinia quia teetere! \p \v 15 Pilatoori socua tariniquiaari. Nojuajaari maninia quiniu paniquiaari Judiocuacata. Cunora, Barrabás cartereeri. Saniniuujia, Jesu majacuteree cutaraari. Na nuhuaji, na soldadohua na niquitioreeri, niyacutesanojinia na teetesaanura. \p \v 16 Jiyacaritij, soldadohuari Jesu jaatucuquiaari jiyaniijia Pilato tiajiniaaco. Nojoriiri puetunu narta soldadohuajanaa rerejoteree Jesu shocua. \v 17 Soldadohuari Jesu cushitiquiaari shaaruque toque, juhua jiyaniijiajanaa cushishano. Juhuacontucua maatusano cushitishaareejaariuhua na nacaquera. \v 18 Na nuhuaji, nojoriiri na rupaa paaretanu coteequiaari Jesu na macaatiniuria: \p —¡Jejejee, Judiocuaca camarnuna nooj! \p \v 19 Nojoriiri na naca piquirii naajuata. Na riocojotureejaariuhuaj. Nocuara mojoquetacoreeri juhua jiyaniijiajanaa cariquimiaji, nojori sapojonuta na macaatiniuria nojuaja. \v 20 Naa na rerequetesaanu nuhuajitij, toque naatuqueeri nocuaji jocuasaaquiaari. Tama na toquejaaja cushitishaarohuari. Na nuhuaji, soldadohuari na tohuataniquiaari. Na jiyatatuquiaariiri niyacutesanojinia na teetesaanura. \s1 Jesu teetesacari niyacutesanojinia \r (Mt 27.32-44; Lc 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 21 Soldadohua jiyatasacari Jesu, tamonu pueyanoori jiyacari tacateriquiohua na cuhuariquiajiniji. Cuno pueyano sesa quiquiaari Simón. Soldadohuari Jesu teetejarano niyacutesano patanirii nojuaja. Nojuacuajaari Alejandro que, Rufo quenio. \p \v 22 Jesuuri shiitianiyojua tuhuananuucua jiyatasaaquiaari. Cuno tuhuananu sesa quiquiaari Gólgota. Nioori pueyano rupaajinia sequeya, “Pueyano nacaco”. \v 23 Soldadohuari Jesu raatequiaari vino juucua, mirrata cojitishano. Saaja na ratuyaquiriiri. \v 24 Jiyacaritij, nojoriiri Jesu teetequiaari niyacutesanojinia. Na nuhuaji, soldadohuari saitia tacuarishijioquiaari, nojori niishiniuria cantucua Jesu toque poore nerani. Naacuajitij, nojoriiri Jesu toqueya seraatiaquiaari tama nojoririajaaja. \p \v 25 Jiyacaritij, niyacutesanojinia na teetesacari, shusha pananu tacasacariiri quiquiaari. \v 26 Naajioneeri na nacaacuma rupotasano quiquiaarijiuhuaj. Tii sequequiaariiri casaara na mosaareeni. Naa naajiosano quiquiaariiri cuno rupotasanojinia: “Nioori Judiocuaca jiyaniijia”. \v 27 Jiyacaritij, caapiqui nohuasenuujuacaari Jesu shuriucua teetejosaaquiaarijiuhuaj, socua tamonu caapiqui niyacutesanojinia; tamonu na miaquetajara, tamonu na muenecara. \v 28 Naa tohuateequiaariiri taa tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia na naajiotasaaquiaaricuajani. Naa sequeyari: \q1 “Na sesaari sesa miijiaca pueya sesacata cojiritiasaaquiaari naajiotasaanujuhuaj”. \p \v 29 Pueya tajishacari nucuaco Jesu shuriuquioco, nojoriiri na macaatiquiaari. Na maanuquenuta naa na sequetuquiaariiri: \p —¡Jaj! ¿Majateeri quiajaniya cumaacaracacuaja? ¿Quiaateeri jiyaniriquiaa, quiaa jaara Pueyaso Secojojua tia niyartare, quia naata na tianu tucuatanuhua jiuujianaraca juucajinia? \v 30 Quiaa jaara naa cumaacaraca quiritij, niyacutesanojiniji quia roserecuarajaj. \p \v 31 Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucua, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaari na macaatiquiaarijiuhuaj. Tama nojorijiaarijia naa sequetooquiaari: \p —¿Maatucua saa tamasaca naatanijioriquiajaari? Tama nojuaja cutaraari maja na naata niyacutesanojiniji rosenu. \v 32 Jaara seetanujuanaa quiri Pueyaso Jiyarosano, pa jiyaniijia na quiniuria, cuaara roseera niyacutesanojiniji pa niquiara. Pocua jiyacari nocua tiuuri cutarani. \p Cuno nohuasenuujuaca Jesu shuriucua teetejosano quiriquiaani, nojoriiri na sesacariquiaajuhuaj. \s1 Jesu cusosacari \r (Mt 27.45-56; Lc 23.44-49; Jn 19.28-30) \p \v 33 Panacari, jiyari ninishiquiria quiquiaari puetunujuanaa. Tarishiquiaariiri. Shusha tenacariishacari cuhuatemohuari. \v 34 Jiyacaritij, Jesuuri jiyanohua na rupaa paaretaquiaari: \p —Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? \p Nioori sequeya: “Cua Pueyasonaa, cua Pueyasonaa, ¿casaara quia carteree janiyani?” \p \v 35 Na shuriucua nujuatunaa tojitiasacari naa Jesu paaretasacari na rupaatej, nojoriiri sequeturee: \p —¡Nia tojiri, supuetana Elías jiiquioonuyano, nocua na niniuria! \p \v 36 Tamonu pueyanoori ritia netequiaari namasu casaa na shiniuria jereeca vinojinia. Na nuhuaji, na morotaree naajuaacuaari, na shitiasocoriquiano Jesu rupaama. Na raatereeri. Na nuhuaji, nojuajaari sequequiaari: \p —¡Pa shanacure! ¡Supuetana Elías jiyoteeri nocua niniutianiya na roshininiuria niyacutesanojiniji! \p \v 37 Jiyacaritij, Jesuuri jiyanohua na rupaa paaretarohuacuhuaj. Cusoqueeri. \v 38 Jiyacaritij, Pueyaso Secojojua tiajiniacuma, shiquiiquia toquejiniji sohuacaari sutequee tamajaaja, jiyocuacaanuji jiyocuara. Cunoori pueya pueresano quiquio mishiquiotaja quiquiaari, pueya mariqui cusoqueeri Pueyasoocua nojori tiuquishacari juucua, jiyanooshoojua nojori quishacari. \v 39 Cuno Romano soldadohua jiyaniijiaari Jesu tacoji nujuariquiaa. Na niquishacari taa Jesu nacaquiaarini, naajuhuaj, taa Jesu cusoquiaari na rupaa na paaretanutani, jiyacariti nojuajaari naa sequeree: \p —¡Nio pueyanoqui seetanujuanaa Pueyaso niyanu! \p \v 40 Maajipohuari tii quiriquiaajuhuaj. Tucuacaanuji Jesu shootiaturiquiaari. María Magdalenaari nojoritia quiriquiaajuhuaj, socua narta maajipohuanio. Cuno maajipohuani, nojoriiri quiquiaari Salomé, Maríanio, cante Santiago, José nucua quiquiaaricuajani. Nio Santiagoni, nojuajaari socua naatujua na sesaanucua Santiagojiniji. \v 41 Puetunu nio maajipohuajanaari Jesu nuhuajiniaa quiquiaari. Nojoriiri nera pueraquenuunaa quiquiaari, Galilea jiyajinia na quishacari. Socua queraatia maajipohuari tii quiriquiaajuhuaj, canapuete Jerusalén tiacajiniara nijioquiaari Jesutacuajani. \s1 Jesu quete niasacari raaco \r (Mt 27.57-61; Lc 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 42 Jesu cusonu juucani, cuno juuca sesa quiquiaari “Jeenucuanu juuca”, maja samaatenu juuca poonijionura. Saniniuujia, tariqui quiquiaariiri samaatenu juuca. Cunora, pueyari juhuacarijia jeenucuaquiaari puetunujuanaa. \v 43 Cuno juucajani, jeenucuanu juuca ninishacari quera, tamonu pueyanoori Pilatoocua quiaquiaari. Nojuajaari José, Arimatea tiacajinijinio pueyano. Cuno Joseeri tojishano pueyano quiquiaari narta Sanedrín pueyara. Joseeri mijiria Pueyaso Jiyarosocoriquiano niquiniuucua jiaatiaja quiquiaarijiuhuaj, canaa Jiyaniijiajanaa na quiniuria. Nojuajaari maja na puerenu quiquiaari Pilatoocua na tiuquiniuria, Jesu quete na masenura. \v 44 Pilatoori jiyanohua jiuujiatequiaari na tojishacari Jesu tari cusoquee. Pilatoori soldadohua jiyaniijia sequeree nocua na niniuria. Nocua na tiuquishacari, na nequesotareeri: \p —¿Taacari Jesu cusoqueeni? \p \v 45 Soldadohua jiyaniijia jaara na riucuaquiaari taacari na cusoqueeni, Pilatoori jiyamitia José sequeree Jesu quete na panura. \v 46 Joseeri jiyacari shanohua quenaaruque toque masequiaari tama na cumaneecatajaaja. Na nuhuaji, macu roshiniriiri niyacutesanojiniji. Cuno toquejinia na jiuniocoreeri. Na nuhuaji, na niaquiaari raacoori. Cuno raari jiuutiasano quiquiaari saajiajinia. Joseeri raa tioree jiyanohua puereetuuca quejasano saajiata. \v 47 María Magdalena, José nucua Maríanio, nojoriiri na niquitiariquiaa tee na niasaareeni. \c 16 \s1 Jesu samiitiasacariuhua \r (Mt 28.1-10; Lc 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Samaatenu juuca jaara shocoquiaari, María Magdalena, Santiago nucua Maríajuhuaj, Salomeenio, nojoriiri shanohua jaanutaja masequiaari macuucua na tuujutasocoriquiano. \v 2 Jiyanohua tariquiicuaji Domingo juuca, shusha pananu muetasacari, nojoriiri raajinia quiojoquiaari. \v 3 Nucuaco na quiojosacari, tama nojorijiaarijia sequetooriquiaa: \p —¿Canteeri pocuaji shuuquitiniutianiya tamocora raa tiootiuni? \p \v 4 Nojori jaara niquiquiaari raa, saajia niquitiuriiri tariucua tamocora shuuquitishano. Puereetuuca saajiaari quiquiaari raa tiootiu. \v 5 Nojoriiri raaco tiuquitiamaa. Mashaja niquitiushiiri tii cajiyano nojori miaquetajara, cohuaja tucuaque toque cajitiaano. Nojoriiri jiyanohua shiriiquitiuquiaari na niquitiushacari nojuaja. Cuno mashajaari Pueyaso seru quiriquiaa. \v 6 Maajipohua sequereeri: \p —¡Maja nia shiriiquiniu! Janiyari niishiyacuajani, niaari Jesu pajeya, Nazaret tiacajinijinio pueyano, niyacutesanojinia teetesaarucuaani. ¡Nojuacuaja tari samiitiarohua! Maja niya na quiniu. Nia niquishuriiria na maja, tee na niasaarucuaacuajani, shaaqui. \v 7 Na saquiriojosano pueya nia sequesuhua, Pedrojaajanio: “Nojuajaari nia puetanutaniya Galilea jiyajiniara. Niaari tii na niquiniutianiya, taa na sequecanu niajaniyacuajani”. \p \v 8 Maajipohuari netecuatuquiaariuhua raajiniji. Nojoriiri tetecaturiquiaa na shiriiquiniutia. Majaari quenaaja tamasaca pueya na sequetunu quiquiaari na puerenuta. \s1 Jesu muetasacari María Magdalenaacua \r (Jn 20.11-18) \p \v 9 Jesu samiitianu nuhuaji, cuno Domingo juucaja, shusha semaana coteenu juucani, Jesuuri coteenujuanaa muetaquiaari María Magdalenaacua. Jesucuajaari tarijia siete samaruhua tohuatanijioquiaari cuno Maríajiniji. \v 10 María Magdalena niquiniu nuhuaji Jesu, nojuajaari quiaquiaari Jesu cojiniaa na numootenura. Cuno pojoriiri jiyacari taraajecoriquiaa. Nujuqueturiquiaari Jesu mosaanuucua. \v 11 María Magdalenaari nojori sequesee: \p —Pueyanaa, ¡Jesu tari samiitiarohua! ¡Janiya na niquiriini! \p Nojoriiri María sequesano cuaracashitirii saaja. \s1 Jesu muetasacari caapiqui na saquiriojosano pueyacua \r (Lc 24.13-35) \p \v 12 Na nuhuaji, Jesuuri socua caapiqui na pueyacua muetaquiaari nojori quiojosacari tamocora. Nojuajaari tamaatia niquishano quiriquiaa nojoriria. \v 13 Nojori niishishacari nojuacuaja Jesu quiquiaari, nojoriiri ritia riujiuuquiaariuhua tamasaca nojorijinijinio nojori numootenuhuara. Naajuhuaj, Jesu saquiriojosano pueyari nojori pohuatasano cuaracashitiriijiuhuaj. \s1 Jesu rootasacari na jiyaramiquishocoriquiano pueya \r (Mt 28.16-20; Lc 24.36-49; Jn 20.19-23) \p \v 14 Tamacari, Jesuuri na once saquiriojosano pueyacua muetaquiaari. Nojoriiri miaquejajinia cajitiuriquiaa jiyacari. Jesuuri jiyacari nojori juaarii cumajiuujiaaca nojori quiniuucuaja. Majaari quenaaja nojori tiuuniu quiquiaari nojorijinijinio pueyacua, nojori sequesacari: “Canaa Jesu niquiriini, samiitiarohuacuaaqui”. \v 15 Na nuhuaji, Jesuuri nojori sequeree: \p —Nia quiaare puetunu jiyacajiniajanaa, janiyajiniji Pueyaso rupaa nia pohuatanura, puetunu nia pohuatasanoocua tiuujiaca pueyapuejanaa jiyanooshaanura. \v 16 Cante moojinia tiuquinishiya Pueyaso rupaacua na tiuuniuucuani, Pueyasoori na jiyatenutaniya na pueyanora. Saniniuujia, cante Pueyaso rupaacua tiuyaquiyani, nojuajaari saniitiosano quiniutianiya. \v 17 Cucua tiuujiacaari nocuaji pueya jiuujiatesano casaa miiniutianiya cua cumaacata, pueya niishiniuria Pueyaso rupaaqui seetanu rupaajanaa. Naacuajitij, cucua tiuuniaa pueya nia quiniuucua, niaari samaruhua tohuatanijionutaniya cua cumaacata, nia jiyaniquishacari cua sesa. Niaari nia niishiyaquishoo rupaaca pocuajaca quiniutianiyajuhuaj. \v 18 Naajuhuaj, niaa jaara soconu sajitishaare, niaa jaara casaa raatesaarejuhuaj nia cusojuasaanura juucua, majaari nia cusonu quiniutianiya. Naajuhuaj, cusosuhuacua nia niasacari nia juaashiquia, cusosuhuari naataconutaniuhua. \s1 Jesu tacasacariuhua jiyocuacaanu na Queecua \r (Lc 24.50-53) \p \v 19 Na pocuanu nuhuaji, Jiyaniijia Jesuuri tacanishaaquiaariuhua jiyocuacaanu. Nojuajaari Pueyaso miaquetajara cajiquiaariuhua. \v 20 Na nuhuaji, na saquiriojosano pueyari quiojoquiaari Pueyaso rupaa nojori pohuatanura puetunu jiyacajiniajanaa. Jiyaniijia Jesuuri pueyaracaanu nojori cumaquiriquiaa. Pueya niquitiriijiaariuhua na cumaacata na pueya miijiosano, pueya niishiniuria maatia, Jesu jiyaramiquishano pueya pohuatasanoori seetanu rupaajanaa.