\id MAT - Arabela NT + OT portions -Peru 2009 (DBL -2013) \h MATEO \toc1 Mateo naajiotasano Jesucristojiniji \toc2 San Mateo \toc3 Mt \mt1 MATEO NAAJIOTASANO JESUCRISTOJINIJI \c 1 \s1 Jesucristo supuetanaajiniji pohuatasano \r (Lc 3.23-38) \p \v 1 Jesucristoori supuetana Abraham jiuhuacuajinio supueno quiquiaari, supuetana David niquiohuacuajinionio. Nioori Jesucristo supuetanaa sesaca. Naa quiquiaaritij: \p \v 2 Abrahamri Isaac que quiquiaari. Isaacri Jacobo que quiquiaari. Jacoboori Judá que quiquiaari, tapueyocuaca quejuhuaj. \v 3 Judaari Fares que quiquiaari, Zara quejuhuaj. Cuno pojori nucuaari quiquiaari Tamar, Judá niquiocua. Faresri Esrom que quiquiaari. Esromri Aram que quiquiaari. \v 4 Aramri Aminadab que quiquiaari. Aminadabri Naasón que quiquiaari. Naasónri Salmón que quiquiaari. \v 5 Salmónri Booz que quiquiaari. Booz nucuaari quiquiaari Rahab. Boozri Obed que quiquiaari. Obed nucuaari quiquiaari Rut. Obedri Isaí que quiquiaari. \v 6 Isaiiri David que quiquiaari. Davidri Israel pueya jiyaniijia quiquiaari. Davidri Salomón que quiquiaari. Salomón nucuaari coteenu quiquiaari Urías niquiocua. \p \v 7 Salomónri Roboam que quiquiaari. Roboamri Abías que quiquiaari. Abíasri Asa que quiquiaari. \v 8 Asaari Josafat que quiquiaari. Josafatri Joram que quiquiaari. Joramri Uzías que quiquiaari. \v 9 Uzíasri Jotam que quiquiaari. Jotamri Acaz que quiquiaari. Acazri Ezequías que quiquiaari. \v 10 Ezequíasri Manasés que quiquiaari. Manasésri Amón que quiquiaari. Amónri Josías que quiquiaari. \v 11 Josíasri Jeconías que quiquiaari, tapueyocuaca quejuhuaj. Jiyacaritij, Israel pueyapueeri quioosaaquiaari Babilonia jiyajiniara. \v 12 Babilonia jiyajinia, Jeconíasri tii mueratequiaari Salatiel. Salatielri Zorobabel que quiquiaari. \v 13 Zorobabelri Abiud que quiquiaari. Abiudri Eliaquim que quiquiaari. Eliaquimri Azor que quiquiaari. \v 14 Azorri Sadoc que quiquiaari. Sadocri Aquim que quiquiaari. Aquimri Eliud que quiquiaari. \v 15 Eliudri Eleazar que quiquiaari. Eleazarri Matán que quiquiaari. Matánri Jacobo que quiquiaari. \v 16 Jacoboori José que quiquiaari. Joseeri María niyaca quiquiaari. Cuno Maríari Jesu nucua quiquiaari. Jesu sesa tarajanuuri quiquiaari Cristo. Nioori pueyano rupaajinia sequeya “Pueyaso jiyarosano Jiyaniijiarano”. \p \v 17 Naacuajitij, Abrahamjiniji, catorce supuetanaari quiquiaari Davidta. David nuhuaji, socua catorce supuetanaari quiquiaari. Jiyacaritij, Israel pueyapueeri quioosaaquiaari Babilonia jiyajiniara. Babilonia jiyajiniara nojori quioosaanu nuhuaji, socua catorce supuetanaari quiquiaari Cristo jaara rasaaquiaari. \s1 Jesucristo rasacari pohuatasano \r (Lc 2.1-7) \p \v 18 Naa quiquiaariti Jesucristo rasacari: na nucuarano Maríari tari Joseeta camiriquiano quiquiaari. José numuetuqueyaquishacarijia María, Maríari tariucua manajaraca quiriquiaa. Pueyaso Sohuanucuajaari na manajetequiaari. \v 19 Neyacarano José jaara niishiquiaari necorano tariucua manajaraca quiya, nojuajaari jiyanohua niishiriojoriquiaa na cartenura jiyasohuaja. Nojuajaari jiyaniquiaari tamonu jiyoteeri na manajoree. Joseeri maninia pueyano quiquiaari. Majaari María na cararonu paniniu quiquiaari pueya niquiara. \v 20 Naa José niishiriojosacari na cartenura juucuatej, Pueyaso seruuri nocua muetaquiaari na maquenujinia. José sequereeri: \p —Supuetana jiyaniijia David niquiohuacuajinio supueno Joseenaa, María quia camiri naajaa. Maja quia puerenu. Pueyaso Sohuanucuajaari na manajorucuaa. \v 21 Maríari neyanu ranutaniya. Quiocua na sesojore “Jesu”. Sesa na pueya miijiosano tuujunutaniya nojori jiuujiajinijiiri. Naaratej, na sesaari quiniutianiya “Jesu”. \p \v 22 Jesu rasaanuuri naa quiquiaaritij, tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiunia pohuatasano tohuateenura. Pueyasoori naa na pohuataniquiaari jiyanohua tarijiatej: \q1 \v 23 “Nia tojiri. Niyacoori manajenutaniya. Neyanu ranutaniyari. Na sesojonutaniyari ‘Emanuel’”. \m Nioori pueyano rupaajinia sequeya “Pueyaso pata quiyani”. \p \v 24 José niucuasacari, nojuajaari naa miiquiaaritij taa Pueyaso seru sequequiaari nojuacuajani. María riquiaariiri na tiajiniara necocuara. \v 25 Nojoriiri maja na quiniu quiquiaari juhua seetanujuanaa camitioono, María jaara raquiaari neyanujuaatijia. Jaara na raquiaari, na sesojoreeri “Jesu”. \c 2 \s1 Niishijiaca tiuquiijiosacari conaajaacua \p \v 1 Jesuuri rasaaquiaari Belén tiacajinia, Judea jiyajinia. Cuno quishacari, Herodesri jiyaniijia quiquiaari Judea jiyajinia. Jesu rasaanu nuhuaji, niishijiacaari tiuquiijioquiaari Jerusalén tiacajinia. Nojoriiri Jesu niquiniuria tiuquiijioquiaari jiya pajamaji. \v 2 Nojori tiuquiijiosacari, nojoriiri pueya nequesoreetaquiaari: \p —¿Tee Judiocuaca jiyaniijiarano rasaarucuaani? Canaari niishiyani nojuajaari tari rasaarucuaa. Canaari na rijia niquiquianu jiya pajamajini, canaa jiyajinia canaa quishacarijia. Canaari nocua niyareeni canaa shuquiritianura nojuaja, jiyaniijiarano na quiniuucua. \p \v 3 Jiyaniijia Herodes tojishacari naa niishijiaca sequesanotej, jiyanohua tacaaquiaariiri. Puetunu Jerusalén tiacajinia quiniaajanaari tacaaquiaarijiuhuaj. \v 4 Nocuaji, Herodesri Judiocuacaacuara secojonaa sequequiaari nocua nojori nijionura, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanio. Nojori tiuquiijiosacari nocua, Herodesri naa nequesoreetaquiaari nojori: \p —¿Tee Cristo rasaanutaniyani, Judiocuaca jiyaniijiaranotej? \p \v 5 Nojoriiri na riucuaquiaari: \p —Belén tiacajinia rasaanutaniyano, niya Judea jiyajiniani. Naa naajiotasano quiyacuajaari Pueyaso sequesano caminiujiunia sequesano. Cuno tariucuacaanu naajiotasanocuajaari naa sequeyatej: \q1 \v 6 “Belén tiacajinia quiniaanaa, nia tiacaari maja najuhuana shiitianiyojua tiaca Judea jiyajinia. Cuno nia tiacajiniani, Jiyaniijiajanaa cutaraari supuenutaniya. Nojuajaari socua cutara Jiyaniijiajanaa quiniutianiya tamasaca jiyaniijiacajiniji Judea jiyajinijinio. Cunoori maninia jiitianutaniya cua pueya, Israel pueya”. \p \v 7 Naa pueya sequesano na tojiniu nuhuajitij, Herodesri cuno jiya pajamaji nijiono niishijiaca nequesoreetaquiaari jiyasohuaja: \p —¿Taacari rijia niquishaacanu seetanujuanaani? \p \v 8 Nojori riucuanu nuhuaji, Herodesri na sapojonuta nojori sequequiaari: \p —Nia quiaare Belén tiacajinia. Niocua jacaria nequesoreetasee cuno mueyajiniji. Niaa jaara na riuriatare, niocua cua numootecuhuaja. Janiyacua nocua quiaarejaaniuhuaj cua shuquiritianura nojuaja. \p \v 9 Niishijiaca tojiniu nuhuaji naa jiyaniijia Herodes sequesanotej, nojoriiri quiojiyareecuhuaj. Jiya pajamaji na niquitiushano rijia niquitiuriiri nojori puetaano. Rijiaari pootia tiuushii tia caco, tee mueya quiriquiaacuajani. \v 10 Nojori niquishacari rijia, niishijiacaari jiyanohua timitiuquiaari. \v 11 Tiaco tiuquitiaseeri. Conaaja niquitiushii na nucua Maríataari. Conaajaacuara mojoquetacoquiaariiri. Na shuquiritiatureeri. Na nuhuaji, niishijiacaari na patootasano casaa riataquequiaari, nareya na niquitiosocoriquiano conaaja. Nojoriiri na niquitioquiaari oro, shanohua jaanutaja catijiasocoriquianojuhuaj, tamaatiuucua shanohua jaanutajanio. Na sesaari tahue rupaajinia “mirra”. \v 12 Na nuhuaji, Pueyasoori cuno niishijiaca sequequiaari na maquenujinia, maja Herodescua nojori tacatenuhuara Herodes nojori pohuatanuhuara conaajajiniji. Naacuajitij, niishijiacaari tamonu nucuacohua tacatequiaariuhua na jiyajiniohuara. \s1 Egipto jiyajiniara Jesu mashitiasaanujiniji pohuatasano \p \v 13 Niishijiaca jaara quiaquiaariuhua, Pueyaso seruuri Joseecua muetaquiaari na maquenujinia. José sequereeri: \p —¡Quia sanere! ¡Conaaja quia mashitiare na nucuata Egipto jiyajiniara! Quiniqui nia quishii, janiya cuaara sequerohua quiajaniyajaatijia. Herodesri Belén tiacajinia na pueya pajetenutaniya conaaja, na motesocoriquiano. \p \v 14 Joseeri sanequiaari. Cuno niucuaja, conaaja mashitiaree na nucuatajaari Egipto jiyajiniara. \v 15 Nojori tiuquishacari Egipto jiyajinia, tii quishiiquiaariiri, Herodes cuaara cusoorajaatijia. Nojoriiri naa Egipto jiyajinia quiquiaaritij, tariucuacaanu Pueyaso sequesano tohuateenura maninia, Herodes cusonu nuhuaji. Pueyasoori naa pohuatequiaari na sequenu panishano caminiujiuniacuaja: \p “Cua niyanu piiriinijia, Egipto jiyajiniji na tacatenuhuara”. \s1 Herodes puecootesacari muerasu \p \v 16 Jiyaniijia Herodes jaara niishiquiaari cuno niishijiacaari na ruuretaquiaari saaja, Herodesri jiyanohua juaaquiaari. Na pueya jiyaroquiaari puetunu naatujoori canuuniyojuajanaa nojori puecoonura Belén tiacajinia, na shocuaqueya tiacajinia quiniaa muerasunio. Naa miiquiaariiri Jesu na monura juucua. Herodesri na pueya sequequiaari cuaara puecoosaaria puetunu shusha roosanojuanaa, mariyata canapuete caapiqui marijia shocoteo quiquiaarijiani. Herodesri naa sequequiaari niishijiaca pohuatanuucua nojuaja, Jesu rijiaari tarijia niquishaaquiaari. Juhuanojuajaari maja caapiqui marijia shocojonu quiquiaari rijia niquishaanujiniji. \v 17 Naacuajitij, tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiunia Jeremías sequesanoori tohuateequiaari. Jeremías sequesanoori naa naajiotasaaquiaaritij: \q1 \v 18 “Sapuenuuri tojishiya Ramá tiacajinia. Jiyanohua taraatia. Raquelri necohuacua sariyacojiya. Majaari na paniniu na cumanijiasaanura. Necohuari tari puecoosaarucuaa”. \p \v 19 Na nuhuaji, Herodes jaara cusoquiaari, Pueyaso seruuri Joseecua muetaquiaariuhua na maquenujinia, Egipto jiyajinia nojori quishacarijia. \v 20 Na sequereeri: \p —Quia sanere. Mueya quia tacaretaarohua Israel jiyajiniohua na nucuataja. Mueya monu panijiacaari tari cusonuurucuaa. \p \v 21 Joseeri sanequiaari. Mueya tacaretaquiaariuhua Israel jiyajiniohuara na nucuatajaari. \v 22 Israel jiyajinia na tiuquishacari, Joseeri numootesaaquiaari Herodes niyanu Arquelaori jiyaniijia quiriquiaa jiyacari, na que niti Judea jiyajinia. Nocuaji, Joseeri puerequiaari quiniqui na quiniuria. Jiyacarijiuhuaj, Pueyasoori na niishitioquiaari na maquenujinia, tamocora na quianura. Naaratej, Joseeri mueya nucua pacuquiaari Galilea jiyajiniara. \v 23 Galilea jiyajinia nojori tiuquiijiosacari, Nazaret tiacajinia quishiiri. Naacuajitij, tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa sequesanoori tohuateequiaari nojori jaara naa naajiotaquiaaritij: \q1 “Jiyaniquishaanutaniyari Nazaret tiacajinijinio pueyano”. \c 3 \s1 Tiuquinijiona Juan pohuatasacari cariiquia jiyajinia \r (Mr 1.1-8; Lc 3.1-9, 15-17; Jn 1.19-28) \p \v 1 Na nuhuaji, tamonu pueyanoori cariiquia jiyajinia quiquiaari Judea jiyajinia, Jordán moo shuriucua. Nojuajaari sesojosaaquiaari Tiuquinijiona Juan. Nojuajaari Pueyaso sequenu panishano poojotaquiaari pueya niquiara. \v 2 Naa pohuataquiaaritij: \p —¡Nioojia nia tacatore sesa nia miiniujiniji! Pueyasoori tari nia jiyanooniu paniya, na muerasu nia quiniuria seetanujuanaa. \p \v 3 Jiyanohua tarijia, Pueyasoori na pueyano Isaías pohuataniquiaari miriqui na sequenu panishano pueyara. Isaíasri naa na pohuataquiaaritij: \q1 “Pueyano rupaari tojishaaree cariiquia jiyajinia. Naa nacajoriquiaari: ‘Nia jeecanamitiri Jiyaniijia nuu, maja mojoquetunu na quiniuria’”. \m Tiuquinijiona Juanjanaacuajaari nio tariucuacaanu pohuatasano tohuateequiaari, pueya na niishitiojosacari nojori jeenucuanura nojori jiuujia Jesuucuaji. \p \v 4 Cuno Juan toqueeri camello cajacajiniji shitiasano quiquiaari. Na cajiniocua camarucutequiaari shoque sacuanijiasanoori. Na miaquesanoori quiquiaari cariiquia jiyajinia na riuriatasano sequeru, samiyatunio. \v 5 Pueyari Juancua quiojoquiaari na tojitianura. Queraatia pueyari nocua quiojoquiaari Jerusalén tiacajinijinio, Judea jiyajinijiniojuhuaj, puetunu Jordán moo shocuaqueyajinijiniojuanaanio. \v 6 Pueya jaara pohuataquiaari Juan niquiara sesa nojori miijiosano, Juanri nojori tiuquinijioquiaari Jordán moojinia, Pueyaso tojijiara nojori quiniu panishacari. \p \v 7 Na tiuquinijiosacari pueya, Juanri queraatia Fariseocuaca niquiquiaari nocua nijiyano, Saduceocuacanio. (Nojoriiri Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaa quiquiaari.) Tiuquinijiona Juanri nojori sequequiaari: \p —¡Niaaquiiri sesa pueya, juhua sacocua! ¿Cante nia numooteree nia mashiniuria Pueyaso saniitionuucuaji niajaniyani? Nio pa quishacarini, quera Pueyaso saniitiosacari jiyanohua na ruuretajaca pueya. \v 8 Niaa jaara seetanujuanaa nioojia tacatore sesa nia miiniujiniji, ¡saaja maninia nia miiri, maja sesa! \v 9 Majaari nia jiyaniniu niaari Pueyaso muerasu, Abraham niquiohuacuajinio supueno nia quiniuucua. Cua tojiri, Pueyaso jaara paniri, nojuajaari na naata Abraham niquiohuara shipininiu nio saijinijijiuhuaj. \v 10 Nio miriqui sequesano nia tojirijiuhuaj pueyanaa. Naana jaara maninia jajau muetuyaquiri, na camaruuri na nuya na catijiasocoriquiano. Naajuhuaj, Pueyasoori quera saniitionutaniya niajaniya, na tojiyashijiaca nia quiniuucua. \p Tiuquinijiona Juanri pueya sequequiaari socua: \p \v 11 —Janiyari moojinia nia tiuquinijiyani, nioojia nia tacatosacari sesa nia miishanojiniji. Cua nuhuaji, tamonuuri niriquiano cutara. Nojuajaari jiyanohua socua jiyaniijiajanaa janiyajiniji. Janiya maara jiyanohua shuquiriaatia quirini, nojuaja jaara cua sequere na seru cua quiniuria quenaaja na sapatu cua jocuanura nera. ¡Nojuajaari jiyaniijiajanaa cutara! Nojuajaari Pueyaso Sohuanu tiuquinijionutaniya nioojiajinia, cumaacaraca nia quiniuria, seetanu Pueyaso muerasujuanaa nia quiniuria. Nia jeequenutaniyajaariuhua juhua manitia, sesa nia miishanojiniji. \v 12 Nia tojitiare miriqui cua sequesano. Trigo jaara rapijiosaare maninia, na camaruuri na queyaroojua, jiyocuacaanuji na totinijiasocoriquiano. Naa miiquiaari paratu cuaara paara na cocua, na sucuanio, na jajau na racatanura tiajiniaaco. Naajuhuaj, cua nuhuaji niniaari tariucua pueca, na tojitianaa na rijionura na quiquiojiniara, saniniuujia na tojiyashijiaca na quejoonura manijinia na saniitionura, tee mani maquesaaquiyacuajani. \s1 Jesu tiuquinishacari moojinia \r (Mr 1.9-11; Lc 3.21-22) \p \v 13 Na nuhuaji, Jesuuri tiuquiquiaari Galilea jiyajiniji Tiuquinijiona Juancua, Jordán moojinia. Tiuquinijiona Juan sequeseeri: \p —Cua tiuquinirijia. \p \v 14 Juanri saaja na sequeree: \p —Maja Jiyaniijianaa. ¡Quiaa cutaraari maninia pueyano! ¿Casaara cucua quia nimiaa cua tiuquininiuria quiajaniya moojiniani? ¡Cua tiuquiniri juhuari cutara! \p \v 15 Jesuuri saa sequereejaa: \p —Quiarijia quia miiri cua panishano. Cua tiuquiniri naajaa. Maniniaari pa miiniuria puetunu Pueyaso panishanojuanaa. \p Naacuajitij, Juanri na tiuquiniquiaari. \v 16 Jesu jaara tiuquinishaaquiaari, nojuajaari ritia tacaquiaari moojiniji. ¡Jiyacaritij, jiya cajiniocuaari riatequee! Jesuuri Pueyaso Sohuanu niquiquiaari nocua roseyano juhua mococoonu niquishano. Nocua tiuushiiri. \v 17 Jiyacaritij, jiyocuacaanuji Pueyaso rupaari tojishaaree naa sequeyano: \p —Nioori cua Niyanuniyojua. ¡Na shuquiritiaa jiyanohuanijia! \c 4 \s1 Samaruhua jiyaniijia saniniujiushacari Jesu \r (Mr 1.12-13; Lc 4.1-13) \p \v 1 Na nuhuaji, Pueyaso Sohuanuuri Jesu jiyataquiaari cariiquia jiyajiniara, Sesaaca saniniujiushocoriquiano cuniqui. \p \v 2 Majaari quenaaja Jesu miaquenu quiquiaari. Cuarenta juuca, cuarenta niucua na shoconujuquiaari na miaqueyaquishacari. Na nuhuaji miaajequiaariiri. \v 3 Sesaacaari jiyacari nocua niquiaari na saniniujiuniuria. Jesu sequeseeri: \p —Quiaa jaara seetanujuanaa Pueyaso Niyanu quiri, nio sai quia jataniri panra. Quiocua na sarohua. \p \v 4 Jesuuri saaja na riucuaree: \p —Maja. Pueyaso Rupaajiniacuajaari naa naajiotasano quiyatej: \q1 “Pueyanoori maja na naatanu saa miaquesanoocuaja. Seetanujuanaa saminio quiya cutaraari na tojishacari puetunu Pueyaso Rupaajanaa”. \p \v 5 Na nuhuaji, Sesaacaari Jesu jiyataquiaari Jerusalén tiacajinia. Na nujuatequiaari jiyocuacaanuuri, Pueyaso Secojojua tia cacojiria. \v 6 Na sequereeri: \p —Quiaa jaara seetanujuanaa Pueyaso Niyanu quiri, niiquiji quia jaataare jiyocua. Pueyaso Rupaajiniacuajaari naa naajiotasano quiya: \q1 “Pueyasoori na seya sequenutaniya na cojuanura quiajaniya. Nojoriiri quia quianutaniya, maja quenaaja saajiaacua quia jiriataaquiniuucuaji”. \p \v 7 Jesuuri na riucuaree: \p —¡Maja! Pueyaso Rupaajinia, naa naajiotasanoori quiyajuhuaj: \q1 “Maja quia saniniujiuniu quia Jiyaniijia Pueyaso”. \p \v 8 Na nuhuaji, Sesaacaari Jesu tacaniquiaari socua jiyanohua jiyaconaja tuhuananuucua. Cuniquiji na niquitirii puetunu jiya jiyaniijiacajanaari. Jiyanohua cumaacaraca quijiaca. Jiyanohua queraatia casamiriaca quijiacajuhuaj. Jiyanohua maninia niquishano. \v 9 Jesu sequereeri: \p —Janiyacua quia jiyatere jiyaniijiajanaara nojori nitini, quiaa jaara cua cariquimiaji mojoquetare quia shuquiritianura janiya, quia jiyaniijia cua quiniuria. \p \v 10 Jesuuri na sequeree: \p —¡Niiquiji quia quiaare Satanásnaa! Naa naajiotasano quiyacuajaari Pueyaso Rupaajinia: \q1 “Saaja quia Jiyaniijia Pueyaso quia shuquiritiare cutara. Saaja nojuaja quia tojiri”. \p \v 11 Na nuhuaji, Sesaacaari na tarinitiaquiaari. Jiyacaritij, Pueyaso seyari Jesuucua niquiaari na mianuutenura. \s1 Jesu coteesacari poonijionu Galilea jiyajinia \r (Mr 1.14-15; Lc 4.14-15) \p \v 12 Jesu niishishacari Tiuquinijiona Juan nujuatesaarucuaa nujuatejojuajinia, nojuajaari Galilea jiyajinia quiaquiaariuhua. \v 13 Jesuuri Nazaret tiacajiniji pacuquiaari Capernaum tiacajinia na quiniuria, caminia shuriucua. Cuno jiya quiquiaari Zabulón niquiohuacuajinio supueno pueya jiya, Neftalí niquiohuacuajinio supueno pueya jiyanio. Zabulón, Neftalínio, nojoriiri supuetana Jacobo niquiohua quiquiaari. \v 14 Jesu quishacari cuno jiyajinia, naa tohuateequiaariiri taa tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiunia Isaías pohuataquiaari cuno jiyajinijicuajani. Nojuajaari naa pohuataquiaari Pueyaso niishitiosano nojuaja taa na nuhuaji na sequesano tohuateenutaniyani: \q1 \v 15 “Zabulón pueya jiya, Neftalí pueya jiyanio, cunoori caminia shuriuquiumia neteja nucuama quiya, mariyata Jordán moo tamajiria. Cunoori mariyata Galilea jiya, tee taucuaca quiyacuajani. \v 16 Cuno jiyajinia quiniaari ninishiqui quijiaca quiquiaari. Quiarijia saniniuujia, nojoriiri jiuujia Cuhuatana niquiriucuaa. Nojoriiri cusonu pueretujuaca quiquiaari tarijia. Quiarijia cutara nojoriiri cuhuatasaaree nojori puereyaquiniuucuaji”. \p \v 17 Jiyacaritij, Jesuuri Pueyaso rupaa pohuatanu coteequiaari. Naa sequequiaariiri: \p —Nioojia nia tacatore sesa nia miiniujiniji. Pueyasoori nia paniya na pueya nia quiniuria. \s1 Jesu saquiriojosacari sapitiaaja ritianaa \r (Mr 1.16-20; Lc 5.1-11) \p \v 18 Jesuuri Galilea caminia shuriuquioco rucuanejoriquiaa. Jiyacaritij, Pedro niquiriiri, tarajanu Andrésnio. Pedro sesa quiquiaarijiuhuaj Simón. Nojoriiri sapitiaaja ritianaa quiquiaari shiyaruta. Nojoriiri jiyacari shiyaru jaquerootariquiaa. \v 19 Jesuuri nojori sequeree: \p —¡Miji! Cua tarajare. Cua pueyara nia quiri. Janiyacua nia jiyatere pueya quioojuara saniniunijia, juhua sapitiaaja quioonaa. \p \v 20 Nojoriiri na shiyaru tiujiaquiaari ritia. Jesuta quiojiyareeri. \p \v 21 Jesuuri shiitianiyojua socua rucuanequiaari na tacoji. Socua caapiqui pueya riuriataseeri. Nojoriiri quiquiaari Santiago, tarajanu Juannio. Cuno pojori queeri quiquiaari Zebedeo. Nojoriiri na queta quiriquiaa botejinia. Na shiyaru cushipirijionuuriquiaari. Jesuuri Santiago sequeree Juannio, na pueyara nojori quiniuriajuhuaj. \v 22 Nojoriiri ritia bote tiujiaquiaari na queta, Jesuta na quiojonura. \s1 Jesu niishitiojosacari queraatia pueya \r (Lc 6.17-19) \p \v 23 Jesuuri puetunu Galilea jiyajiniajanaa rucuanejoquiaari na saquiriojosano pueyata. Pueyaso secojojua tiacajiniaqueya niishitiojoriquiaari. Pueyaso rupaa pohuatariquiaari taa Pueyaso jiitianu paniya maninia na pueyani. Puetunu tamaatia cusonuunu jiitiacojuajanaa naatanijioquiaariiri. Puetunu nootunejaca pueyajanaa shaataquiaarijiaariuhuaj. \v 24 Naa maninia na miishanoori poojotasaaquiaari puetunu Siria jiyajiniajanaa. Naaratej, pueyari Jesuucua patootaquiaari puetunu cusosuhuajanaa, puetunu tamaatia cusonu jiitiajacajanaanio, cumatacuruhuana cusosuhuajuhuaj, nootunejacanio. Nocua jiyatasaaquiaarijiuhuaj samaruhuaraca quijiaca, canashiyaquiji cusojonuujuacanio. Jesuuri nojori naatanijioquiaari puetunujuanaa. \v 25 Jiyanohua queraatia pueyari Jesu nuhuajiquiaari Galilea jiyajiniji, Decápolis tiacajinijinio. Na nuhuajiquiaarijiuhua Jerusalén tiacajinijinio, Judea jiyajinijiniojuhuaj, mariyata Jordán moo taquijiria jiyajinijinionio. \c 5 \s1 Jesu pohuatasacari Pueyaso rupaa tuhuananujiniji \r (Lc 6.20-23) \p \v 1 Jesu niquishacari jiyanohua queraatia pueya nocua niyano, nojuajaari tuhuananuucua tacaquiaari tiji na cajiniuria. Na saquiriojosano pueyari nocua catecanoquiaari. \v 2 Jesuuri nojori niishitiojonu coteequiaari. Naa na pueya sequereeri: \p \v 3 —Shuquiriaatia quijiaca cutaraari noo pojori, canapuete niishiyani noojia sesa quiya. Nojoriiri Pueyaso pueyara quiriquiano, pueyaracaanu na jiitianura nojori. \p \v 4 ’Shuquiriaatia quijiaca cutaraari noo pojori canapuete taraatia quiyani sesa na miiniuucua. Pueyasoori nojori cumanijianutaniya. \p \v 5 ’Shuquiriaatia quijiaca cutaraari noo pojori, canapuete maja tama nerajaaja niishiriojojuacani. Nojoriiri nio jiya camaruhua quiniutianiya, taa Pueyaso sequequiaaricuajani. \p \v 6 ’Shuquiriaatia quijiaca cutaraari noo pojori, canapuete maninia quiniuucua jiaatiaa jiyanohuani, taa pa jiaatiaacuaa miaquenuucuani. Pueyasoori maninia quijiacara nojori jiyatenutaniya. \p \v 7 ’Shuquiriaatia quijiaca cutaraari noo pojori, canapuete naquiya miishanoocua taraajejani. Pueyasoori nojoriicua taraajenutaniyajaacuhuaj. \p \v 8 ’Shuquiriaatia quijiaca cutaraari noo pojori canapuete maninia jiuujiaracani. Nojoriiri Pueyaso niquiniutianiya cutara. \p \v 9 ’Shuquiriaatia quijiaca cutaraari noo pojori, canapuete pueya jiyanootiootejani. Nojoricuajaari Pueyaso muerasu quiniutianiya. \p \v 10 ’Shuquiriaatia quijiaca cutaraari noo pojori, canapuete naquiya miishanoni, Pueyaso panishano nojori miiniuucua. Pueyasoori nojori jiitianutaniya pueyaracaanu shuquiriaatia, na muerasu nojori quishacari. \p \v 11 ’Shuquiriaatia quijiaca niajaniya, tamasaca jaara nia macaatiri cua tojitiajaca nia quishacari, naajuhuaj, nojori jaara miya naquiya niajaniya. Naajuhuaj, niaari shuquiriaatia quijiaca, nojori jaara saquiriojotare niaacuara na sapojonuta, maninia nia tojiniuucua janiya. \v 12 Niaa jaara naa miishaaretej, jiyanohua nia timiquiore. ¡Shuquiriaatia nia quirijiuhuaj! Pueyasoori cunora jiyanohua maninia nia miiniutianiya jiyocuacaanu nia quishacari nata. Tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaacuajaari naa naquiya miishaaquiaarijiuhuaj, nia supueyaquishaacarijiyojua. \s1 Pueyaso muerasuuri juhua shoni quiya mijiria, juhua ninishiqui cuhuatanaajuhuaj \r (Mr 9.50; Lc 14.34-35) \p \v 13 ’Mijiria, niaari juhua shoni quiya, mijiria quiniaa mariqui socua seseyareeri. Shoni jaara na tiquiriiquia jatama, ¿maatucua taa tiquiriiquiara quiriohuani? Maja na naata. Shoni jaara naa quiritij, najuhuana quiyari, shaaca. Jiyano shoni cuaara jatasaaria nuujinia, pueya rapijiosocoriquiano. \p \v 14 ’Naajuhuaj, niaari juhua ninishiqui cuhuatana mijiria quiniaara. Tiaca jaara tuhuananuucua quiri, majaari na naata na jamaaniu. \v 15 Naajuhuaj, pueya jaara samaritiu noshitiri, jiyocuacaanu morotashiyari, tiaco na cuhuatanura maninia, pueya niquiniuria maninia nocuaji. Majaari samaritiu niatasaanu conatu cariquiaco. \v 16 Naajuhuaj, niajaniya cuaara maninia miiria pueya niquiara. Maninia nia miishacari, niaari pueya cuhuataa juhua samaritiu. Naa maninia miijia nia quishacaritij, pueyari Jiyocuacaanu Quijia nia Que Pueyaso maniniuhuaqueetanutaniya. \s1 Jesu niishitiojosanoori tariucuacaanu Moisés Rootasanojiniji \p \v 17 ’Majaari nia jiyaniniu janiyari niquiaarini Moisés Rootasano cua tarinitiniuria niajaniya, Pueyaso sequesano caminiujiuniaa rootasanonio. Maja. Niquiaari cutaranijia puetunu cuno rootasanojuanaa cua tojiniuria, cua tohuateenurajuhuaj. \v 18 Pueyanaa, seetanujuanaa nia sequeyanijia. Nio jiya quishacarijia, jiya cajiniocuanio, majaari quenaaja niquiriyatu naashanoniyojua Pueyaso Rupaajiniji shaajetesaanu quiniutianiya. Majaari na shaajetesaanu quiniutianiya puetunu Pueyaso naajiotesanojuanaa cuaara tohuateerejaatijia. \v 19 Naaratej, tamonu pueyano jaara jiyaniri tamonu rootasano tariucuacaanu Pueyaso Rupaajiniji najuhuana sequesano, nojuajaari cocuaatia miya. Nojuaja jaara cuno tariucuacaanu rootasano tojiyaquiri, cuno pueyanoori socua rerequetesano quiniutianiya narta Pueyaso muerasujinijinio. Naajuhuaj, nojuaja jaara pueya niishitiojore nojori tojiyaquiniuria cuno rootasano, cuno pueyanoori socua rerequetesano quiniutianiya puetunu narta Pueyaso muerasujinijijianaa. Saniniuujia, cante tariucuacaanu Pueyaso rootasano tojiquiaanijia, na niishitiojoquiaa tamasacajaariuhuaj, cuno pueyanoori socua tojishano pueyano quiniutianiya Pueyaso shuriucua jiyocuacaanu. \v 20 Nia numooteyanijia, niaa jaara quiyaquiri socua maninia quijiaca Fariseocuacajiniji, Moisés Rootasano niishitiojonaajinijinio, majaari Pueyaso muerasu nia quiniu quiniutianiya. \s1 Jesu niishitiojosano maja pa juaaniuria \r (Lc 12.57-59) \p \v 21 ’Niaacuajaari tojiquiaari taa pa supuetanaa sequesaaquiaaricuajani: “Maja monu. Cante pueyano monani, nojuajaari nequesoreesaanutaniya”. \v 22 Janiyari saniniuujia nia niishitiojiyani, cante narta pueyanota juaajiani, cunoori nequesoreesaanutaniya. Naajuhuaj, cante narta pueyano saarijiojuani, cunoori nequesoreesaanutaniya jiyaniijianucua niquiara. Naajuhuaj, cante narta pueyano sesacareeni, cunoori quera jatashiya mani quiquiojinia, pueyaracaanu saniitiosocoriquiano. \p \v 23 ’Naacuajitij, nia niquitionu panishacari Pueyasora nia casaa, niaa jaara jiyacari niishiquii, quiaari quiarta pueyano juaatiriucuaa quiocuara, ritia quia tiujiare cuniqui quia niquitiosocoriquiano Pueyasora, catijiaja shuriucuani. \v 24 Quiarta pueyanota quia jiyanootioocoocuara coteenu. Na nuhuaji cutara quia naata niquitionu quia casaa Pueyasora. \p \v 25 ’Tamonu jaara quia jiyataa nequesoreenaacua, sesa quia miiniuucua nojuaja, maninia quia pohuatare ritia nojuaja, taa quia miiniutianiyani na jiyanooniuria quiajaniya. Ritia nia jeecatoore nucuaco nia quiasacarijia, quiaa mariqui nequesoreena niquitiosaareeri. Nequesoreena naasucuaari quia niquitionutaniya nujuatejojua camarnu saniniuujia. Nojuajaari quia nujuatenutaniya nujuatejojuajinia. \v 26 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, majaari quia tohuatanu quiniutianiya, quiaa cuaara niquitiorejaatijia puetunu na sequesano cumaneecajanaa quia cumaneecajiniji. \s1 Jesu niishitiojosano, maja pa camishoo maajiicua pa jiaatiaaquiniuria \p \v 27 ’Niaacuajaari tari tojiquiaari nio tariucuacaanu rootasano: “Maja tamonu niquiocua numuetucunu”. \v 28 Janiya cutaraari nia sequeyani, pueyano jaara na camishoo maaji niquiri nocua na jiaatianuta, cunoori juhua na numuetucuree tari noojiajinia. \p \v 29 Na nuhuaji, Jesuuri nio miriqui sequesano sequequiaari pueyara, jiyanohua na niishitiojonura nojori: \p —Naaratej, quia miaquetajara quia namijia jaara sesa miitiri quiajaniya, quia namijia quia jiatere. Tamocora quia jatare. Quiajaniyara socua maninia cutaraari namijiijiu quia quiniuria, maja quia jatasaanura mani quiquiojinia puetunu quia cuaqueyatajanaa. \v 30 Naajuhuaj, quia miaquetajara quia numatu jaara quia miitiri sesa, quia jiyatarenoj. Tucuacaanu quia jatare. Socua maninia cutaraari quiara quia jiyatanura quia numatu, maja puetunu quia cuaqueyatajanaa quia jatasaanura manijinia, pueyaracaanu quia miiniuria naquiya tii. \p Naa na pohuatasacaritij, Jesuuri pa niishitiojiya maja pa tojiniuria poojia panishano, sesa na miitiniuria pa cuaqueya. \s1 Jesu niishitiojosano maja pueya cartenura necocua \r (Mt 19.9; Mr 10.11-12; Lc 16.18) \p \v 31 Jesuuri naa niishitiojoquiaarijiuhuaj: \p —Pa supuetanaari naa rootasaaquiaarijiuhuaj: “Pueyano jaara necocua cartere, maaji cuaara niquitiosaaria naajionee, pueya niishiniuria neyacaqui na carteree”. \v 32 Janiyari saniniuujia nia sequeyanijia, pueyano jaara necocua cartere, sesa miya Pueyaso niquiaraari. Naacuajitij, na cartesano maajiiri tamonuta quiniutianiya na nuhuaji. Cunoori sesa Pueyaso niquiara. Pueyano jaara niishiri necocuaari tamonu caya numuetucujutequiaa, saa cunoraja cutara na naata na cartenu. Pueyanoori sesa miyajuhuaj, jaara cartesano maaji camiri. \s1 Jesu niishitiojosano maja pa sapojonura \p \v 33 ’Niaari tarijia tojitiaquiaari taa pa supuetanaa rootasaaquiaarini. Naa rootasaaquiaariiri: “Majaari nia jatanu nia sequesano, niaa jaara sequere: ‘Seetanujuanaari cua sequesano. Pueyasocuajaari niishiya majaari cua sapojonu’”. \v 34 Janiya cutaraari nia sequeyani, nia sequesano jaara seetanujuanaa sequesano quiri, saaja nia sequere “jaa”. Jaara seetanujuanaa quiyaquiri nia sequesano, saaja nia sequere “maja”. Majaari nia sequesano nia maatenu najuhuana naatej: “¿Janiyate sapojojuani? Cua rupaari juhua jiya cajiniocua. Maja na jatanu quiniutianiya”. Majaari naa sequenutej pueyanaa. ¿Majateeri nia niishiniu, jiya cajiniocuaari Pueyaso quiquio? \v 35 Naajuhuaj, ¿casaara nia sequequiaa najuhuanani: “Cua sequesanoori juhua pa jiya? Majaari na shaajenu quiniutianiya”. Maja naa sequenutej. Pa jiya, cunoori Pueyaso niaja na niohuaca. Naajuhuaj, ¿casaara nia sequequiaani: “Cua sequesanoori juhua Jerusalén tiaca? Pueyaracaanu quiniutianiyari”. Maja naa sequenutej. Jerusalén tiacaari pa Jiyaniijia Pueyaso tiaca. \v 36 Naajuhuaj, ¿casaara nia sequequiaa naa najuhuanani: “Quia naataari cua sequesanoocua tiuuniu, cua naca quishacarijia”? Majaari naa sequenutej pueyanaa. Niaa jaara naa sequeretej, nia niishiri, majaari nia naata quenaaja niquimi nia muesujinijinio nia jiyatenu taariuria, muerumuecaranio. \v 37 Naaratej, pueyaracaanu saaja seetanujuanaa nia sequere “jaa”, “maja”. Cante na sequesano maatejani, cunoori Sesaaca niishitiojosano niajaniya. \s1 Jesu niishitiojosano maja pa naminiuria \r (Lc 6.29-30) \p \v 38 ’Niaacuajaari tari rootasaaquiaari: “Pueyano jaara tamonu pueyano namijia cocuartare, na namijia cuaara cocuartasaariajuhuaj, pueya nequesoreenaa niquiara. Naajuhuaj, pueyano jaara tamonu pueyano quiaja shaatare na pishacari, na quiaja cuaara shaatasaariajuhuaj”. \v 39 Janiyari saniniuujia nia sequeyani, pueyano jaara quia miiniu paniri sesa, quia cuaqueya quia tarinitiare nera. Majaari na nujuatanu. Naacuajitij, pueyano jaara quia maseca piri, majaari juaaniu. Quia jiyanoori. Nojuaja jaara socua quia piriohua, quia jiyanoori. Majaari na naminiu. \v 40 Pueyano jaara quia toque jaariutianu paniri, nera quia tarinitiare. Cuaara na paara. Mariyata quia cushishano shiniquiaacuaji quia niquitiore nareja. Majaari jamueja quia quiniu. \v 41 Tamonu camarnu jaara quia sequere na naacutanura na casami quia jatanura nuu cajiniocua, majaari na tarijionu. Saniniuujia, shuquiriaatia quia naacutare na casami jatanura socua tucuacaanu na sequesanojiniji. \v 42 Tamonu pueyano jaara quia casami masenu paniya nera, quia niquitiore nareja. Naajuhuaj, tamonu pueyano jaara quia casaa panu paniya nareja rupaquijiara, quia niquitiore. Majaari na ruuretanu. Capora quia quiri. \s1 Jesu niishitiojosano pa paraca pa paniniuria \r (Lc 6.27-28, 32-36) \p \v 43 ’Niaacuajaari nio tariucuacaanu sequesano tojitiaquiaarijiuhuaj: “Quia shuriucua quinia quia paniri. Saniniuujia, majaari quia paraca quia niquiniu”. \v 44 Janiya cutaraari nia sequeyani, nia paraa nia paniri. Nia sesacaja pueya nia maniniuhuaqueetare pueya niquiara. Pueyano jaara niaacuara saquiriojotare na sapojonuta, nocuara nia secojore Pueyaso. Sesa nia miiniaacuara nia secojorejuhuaj. \v 45 Naa maninia nia miishacaritij, niaari seetanujuanaa jiyocuacaanu Quijia nia Que Pueyaso muerasu quiniutianiya. Nia niishiri, Pueyasoori pananu muetaniquiaa sesa pueyara na janura, maninia pueyara na janurajuhuaj. Pueyasoori maru nitiquiaa maninia miijiaca pueyara, sesa miijiacarajuhuaj, maninia nojori nataacuaca moritianura. \v 46 Niaa jaara saaja nia panijiaca pueya panijia quiriquia, ¿Pueyasoteeri cunora nia shuquiritianutaniya, socua na casaajiniji na niquitionura niajaniya? Maja. Sesa miijiaca pueyani, noo pojori canapuete cumaneeca masejoquiaa na sapojonutani, nojoriiri maninia miiquiaa na panishano pueyajuhuaj. \v 47 Niaa jaara saaja nia panishano pueya saruhuataquiaa, ¿niaateeri cunora maninia miijiaca quiya Pueyaso niquiara? Maja. Pueyaso niishiyashijiaca pueyari naa maninia miiquiaa na panishano pueyajuhuaj. \v 48 Naaratej, maninia miijiaca nia quiri juhua jiyocuacaanu Quijia nia Que Pueyaso. Nojuajaari seetanujuanaa maninia miijia. Rimiajata miyashijia cutara. \c 6 \s1 Jesu niishitiojosano saaja maninia pa miiniuria Pueyaso niquiara \p \v 1 ’Tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare maja maninia nia miiniuria saaja pueya niquiara, pueya maniniuhuaqueetanura niajaniya. Pueya jaara nia maniniuhuaqueetare maninia nia miiniuucua, nia Que Pueyasoori maja na niquitionu quiniutianiya niajaniya socua, maninia nia miiniuucua. \v 2 Naaratej, niaa jaara casamiijiuniucua pueya niquitionu paniri nareja nia casamijiniji, majaari juhua sesa jiuujiaraca pueya nia miiniu. Cuno pojoriiri pueya numootequiaa na niquitionu panishacari na casaa, puetunu pueyajanaa shootianura nojori. Cuno pojoriiri naa miiquiaaqui Pueyaso secojojua tiacajinia, tiacaacacojuhuaj, pueya maniniuhuaqueetanura nojori. Seetanujuanaa nia sequeyanijia, cuno pojoriiri tari maseree narta pueya maniniuhuaqueetanu. Majaari nojori masenu quiniutianiya socua Pueyasojiniji naa maninia nojori miiniuucua. \v 3 Saniniuujia, niaa jaara nia casaajiniji casamiijiuniucua niquitionu paniri nareja, quia mueneca cuaara niishiyaquiiria quia niquitiosano quia miaquetajata. \v 4 Naa miriqui sequeree niajaniyanijia cua niishitiojonura niajaniya, jiyasohuaja nia miiniuria puetunu maninia nia miiniu panishanojuanaa. Naacuajitij, saaja nia Que Pueyasoori jiyasohuaja maninia nia miishano niishiniutianiya. Naaratej, nojuacuajaari nia niquitionutaniya na casamijiniji, na shuquiritiasacari niajaniya. \s1 Jesu niishitiojosano naa pa secojonura Pueyaso \r (Lc 11.2-4) \p \v 5 ’Nia secojosacari Pueyaso, majaari juhua sesa jiuujiaraca pueya nia miiniu. Cuno pojoriiri Pueyaso secojonu maniniucuaquiaa na nujuanuta pueya niquiara, saaja pueya shootianura nojori. Nojoriiri naa secojonuuquiaa Pueyaso secojojua tiacajiniatej, tiaca nuucuajiniajuhuaj, tee queraatia pueya quiyacuajani. Seetanujuanaa nia sequeyanijia, cuno pojoriiri tari maniniuhuaqueetasaareecuaja. Jiyano pueyatej, majaari nojori masenu quiniutianiya socua Pueyasojiniji. \v 6 Niajaniya saniniuujia, nia secojosacari Pueyaso, nia sohuacamara nia tiuquiri. Nia tiootiu nia tiore. Na nuhuaji, cuniqui nia Que Pueyaso nia secojore jiyasohuaja tamajaaja. Nia Que Pueyaso niquishacari naa jiyasohuaja nia miishanotej, nojuaja cutaraari nia niquitionutaniya na casamijiniji, na shuquiritiasacari niajaniya. \p \v 7 ’Nia secojosacari Pueyaso, majaari nia sequesano pacutejojua nia quiniu puera, juhua Pueyaso niishiyashijiaca. Cuno pojoriiri jiyaniya Pueyasoori nojori tojiniutianiya pueyaracaanu na pacutejosacari tariucua na sequesano. \v 8 Majaari juhua nojori nia miiniu. Pa secojiyaquishaacarijiyojua, pa Que Pueyasocuajaari tari niishiya casaa pa paniyani. \v 9 Naaratej, naate nia secojore: \q1 “Canaa Quenaa, quiaa cutaraari jiyocuacaanu Quijia. Pueya cuaara niishiiria quiaari saaja maninia quijia. \v 10 Quia quiri canaa Jiyaniijia, canaa quia jiitianura. Quia panishano cuaara miishaaria mijiria, taa jiyocuacaanu na miishaaquiaacuaani. \v 11 Canaa quia niquitiore canaa miaquesocoriquiano quiarijiani. \v 12 Canaa quia jiyanoori sesa canaa miishanojiniji, taa canaa jiyanooquiaa tamasacacuaani, sesa nojori miishacari canaa. \v 13 Majaari canaa quia shanacunu canaa saniniujiushaanura sesa canaa miiniuria. Saaja canaa quia cojuare cutara Sesaacaacuaji. Saaja quiajaniya cutaraari seetanujuanaa Jiyaniijiajanaa. Quiaa cutaraari puetunu cumaacaracajanaa. Quiaari shanohua shacantuuca quijia cutara. Quiaari naa quijia pueyaracaanutej. Tariucuaja”. \p \v 14 ’Naatej, niaa jaara jiyanoori tamasaca, sesa na miishacari niajaniya, nia Que Pueyasoori nia jiyanooniutianiyajuhuaj. \v 15 Saniniuujia, niaa jaara tamasaca jiyanoyaquiri, nia Que Pueyasoori maja na jiyanooniu quiniutianiya niajaniyajuhuaj sesa nia miishanojiniji. \s1 Jesu niishitiojosano taate pa naata miaqueyaquiniuni Pueyaso pa secojonura \p \v 16 ’Niaa jaara miaqueyaquiya Pueyaso nia secojonura, majaari macuhuajeconu pueya niquiara, taa sesa jiuujiaraca pueya miiquiaacuaani. Nojoriiri naa miiquiaatej, pueya niishishocoriquiano nojori miaajeya. Naa pueya shootiasacari nojoritij, seetanujuanaa nia sequeya cutaranijia, narta pueyari tari nojori maniniuhuaqueetareecuaja. Majaari Pueyasojiniji nojori masenu quiniutianiya socua. \v 17 Niajaniya saniniuujia, nia miaqueyaquishacari Pueyaso nia secojonura, nia jiquioco nia jeequere. Nia canuure nia muesu, taa nia miiquiaa pueyaracaanucuajani. \v 18 Naa nia miiri Pueyaso nia secojosacari, maja pueya niishiniuria cunoqui miaajeya. Saaja pa Que Pueyaso cutara cuaara niishiiria nia miishano. Naacuajitij, nojuajaari nia niquitionutaniya na casamijiniji na shuquiritianuucua niajaniya. \s1 Pa casami pa racatare jiyocuacaanu Pueyaso shuriucua \r (Lc 12.33-34) \p \v 19 ’Pueyanaa, maja mijiria nia racatanu nia casami najuhuanaj. Saaja capora nia quiri cutara. Mijiria pa racatasacari pa casami, surequeyari na miaquenutaniya. Tiyarashiniutianiyajaariuhuaj. Nohuasenuujuacaari nocua tiuquiniutianiya na nohuasenura. \v 20 Nia racatare cutara nia casami Pueyaso shuriucua jiyocuacaanu. Tii cutaraari shaaqui surequeya, shaaqui tiyara. Naajuhuaj, nohuasejojuaari maja na naata nocua tiuquiniu tii, jiyocuacaanuji nia casami na nohuasenura. \v 21 Niaa jaara nia casami racatare mijiria, niaari nocua niishiriojonutaniya pueyaracaanu. Nia casami jaara racatasano quiri Pueyaso shuriucua saniniuujia, niaari Pueyasoocua niishiriojonutaniya. Majaari nia tacaaniu quiniutianiya mijiria casaacua tari. \s1 Pa cuaqueyajinia cuhuatanajiniji pohuatasano \r (Lc 11.34-36) \p \v 22 ’Pa namijiaari juhua poojia cuhuatana. Naacuajitij, paa jaara sesa casaacua jiaatiaashijia quirini, poojiaari juhua cuhuashiqui quiya maninia. \v 23 Niaa jaara sesa casaacua jiaatiajaca quiri saniniuujia, nioojiaari juhua ninishiqui quiya. Nioojia jaara sesa casaacua jiaatiaja quiri, nioojiaari socua ninishiqui quiya cariyojuaru pueyanojiniji. \s1 Pueyaso panijia pa quiri, maja cumaneeca panijia \r (Lc 16.13) \p \v 24 ’Maja nia naata poonijionu maninia caapiqui camarnura. Niaa jaara caapiqui camarnuraca quiri, niaari tamonu paniniutianiya, niaari saniniuujia tamonu niquiniu paniyaquiniutianiyacujua. Naacuajitij, niaari shuquiriaatia poonijionutaniya nia panishano camarnura. Niaari tamonu soojotanutaniyacujua. Naajuhuaj pueyanaa, majaari nia naata Pueyasora poonijionu maninia, cumaneecaacua nia jiaatiasacarijiuhuaj. \s1 Pueyaso na muerasu cojuaja \r (Lc 12.22-31) \p \v 25 ’Naaratej, nia sequeyanijia, maja puera nia niishiriojonu casaa nia miaquenutaniyani, casaa nia ratunutaniyani, casaa nia cushiniutianiyani. Pueyaso jaara pa shipiniquiaari pueyano pa quiniuria, ¿majateeri na niquitionu quiniutianiya pa miaquenu panishano, pa cushiniu panishanonio, maninia pa rishiniuria? Taaquiriirinij. \v 26 Jiyocuacaanu jaacuatujuaca nia niquiricuaa. Nojoriiri maja na natanu. Majaari na senoonu. Majaari nojori mishinijionu tiaco na miajajaura. Naajaa, pa Que Pueyasoori nojori niquitioquiaa na panishano. Nia niishiri. Niaa cutaraari socua Pueyaso panishano cuno jiyocuacaanu jaacuatujuacajiniji. \v 27 ¿Nia naatate socua jiyaconajara maashiniu, jiyanohua nia tacaaniutia? Maja. \p \v 28 ’Naajuhuaj, ¿casaara nia tacaaquiaarini nia niishiriojosacari casaa nia cushiniutianiyani? Naana shuucuaca nia niquiriquiacuaa. Nojoriiri maja na niishiniu poonijionu. Majaari na niishiniu na maniniushitiajara shitianujuhuaj. \v 29 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, pa supuetanaa jiyaniijia Salomónri jiyanohua shanohua toqueya cushijia quiquiaari. Naajaa, na toqueeri maja socua shanohua niquishano quiquiaari cuno naana shuucuacajiniji. \v 30 Naana shuuri saaja rupaquijia shanohua niquishano. Jaara sorere, namitiashiyari catijiasocoriquiano. Pueyasoori naana shuu shipiniquiaari saaja rupaquijia shanohua niquishocoriquiano, na nuhuaji catijiasocoriquianonio. Nojuaja jaara naa shanohua naana shuucuaca shipiniquiaari, ¿majateeri socua maninia na miiniu quiniutianiya niaara? ¿Casaara nia tiuyaquiya nia Que Pueyasoocuaarini? \v 31 Naaratej pueyanaa, maja nia tacaaniu. Majaari nia sequenu: ¿casaa pa miaquenutaniyani?, ¿casaa pa ratunutaniyani?, ¿casaa pa cushiniutianiyani? \v 32 Pueyaso niishiyashijiacaari naa sequejacatej, puera nojori tacaashacari puetunu na panishano casaacuajanaa. Niaa cutaraari jiyocuacaanu quijia Queraca. Nojuacuajaari tari niishiya puetunu nia panishanojuanaa. \v 33 Naaratej, coteenu nia niishiriojore Pueyaso tojijiara nia quiniuria cutara. Pueyasocua nia niquitiore puetunu nia panishanojuanaa. \v 34 Naajuhuaj, majaari tariquiria nia tacaaniu. Saaja nia niishiriojore cutara, taa nia miiniutianiya maninia quiarijiani. Tariqui cutara niocua niishiriojore taa nia miiniutianiya maniniani. Tariucuaja quiarijia nia niishiriojosano nio juucara. Majaari socua tariquiria nia tacaaniu. Saaja nia Que Pueyasoocua nia tiuuri, juhuajaniya nia quiniuria. \c 7 \s1 Majaari quiarta pueyanoocuara soqueto nia quiniu \r (Lc 6.37-38, 41-42) \p \v 1 ’Maja niarta pueyano nia soquenu najuhuanaj, Pueyaso mariqui nia jiyanoyaquirijiaariuhuaj. \v 2 Taa nia sesacaquiaa tamasacacuaani, niaari naa sesacasaanutaniyajuhuaj. Naatej, taa nia miiquiaa tamasacacuaani, Pueyasoori mariyata naa miiniutianiya niajaniyajuhuaj. \v 3 Nio miriqui cua sequesano nia tojiri. ¿Casaara nia niquiya rucucua nia tarajanu namijiajiniani, niaa jaara puereetuuca maca jiitiaa tama nia namijiajiniajaaja cutara? \v 4 Maca nia jiitiasacari tama nia namijiajiniajaaja, ¿casaara nia sequeya niarta pueyanoni: “Cuno rucucua pa taquiri quia namijiajiniji”? \v 5 Sesa jiuujiaracanaa, coteenu nia pare cuno maca nia namijiajiniji cutara. Na nuhuaji niocua maninia niquiri cutara, nia tarajanu rucucua nia taquiniuria na namijiajiniji. Nio miriqui cua sequesanoori nio sequeya: nioojia seque nia jeecare coteenu, na nuhuaji cutara niocua maninia nacasure niarta pueyano. \p \v 6 ’Majaari Pueyaso ruuretajaca nia niishitiojonu Pueyaso rupaa najuhuanaj. Cuno tojiyashijiacaari nia tojiyaquiniutianiya, naatej taa tamonu pueyano sare tojiyaquiquiaa niajaniyacuaani. Majaari Pueyaso soojeaca nia pohuatanu Pueyaso miishano shanohua niajaniyara. Nojoriiri saaja rerequetenutaniya Pueyasojiniji nia pohuatasano, naatej taa cushiya rapijioquiaa marajinia juhuajaniya na niishishoo maninia casaacuaani. \s1 Pueyaso pa secojorej \r (Lc 11.9-13; 6.31) \p \v 7 ’Pueyaso nia secojore. Nojuajaari nia niquitionutaniya nia masesano. Niaa jaara pajere, niaari nia pajesano riuriatanutaniya. Tohuateyaji nia piquiri, niaacuajiiri riatasaanutaniya. \v 8 Cante Pueyaso maseya na panishanoni, seetanujuanaa na masenutaniyari. Naajuhuaj, cante pajejani, na panishano riuriatanutaniyari. Cante tohuateyaji piquijiani, nocuajiiri riatasaanutaniyajuhuaj. \p \v 9 ’Mueya jaara na que nenecojore neecaruura, ¿na queteeri na niquitionutaniya saajia? ¡Maja! \v 10 Mueya jaara na que nenecojore sapitiaajara, ¿na queteeri na niquitionutaniya soconu? ¡Maja! \v 11 Niajaniyari sesa miiniu niishijiaca. Naajaa, niaacuajaari maninia casaa niquitionu niishijia, nia mueya jaara nia nenecojore. Nia Que Pueyaso cutaraari jiyanohua socua maninia niquitionu niishijia, na muerasu secojosacari nojuaja. \p \v 12 ’Pueyaracaanu maninia nia miiri tamasaca, taa nia paniquiaa pueya miiniuria niajaniyacuajani. Niaa jaara maninia miiriquia nio cua sequesano, niaari tari tojitiaa maninia puetunu tariucuacaanu Moisés Rootasanojuanaa, tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa rootasanonio. \s1 Pueyasoocua nuuri secanuniyojua \r (Lc 13.24) \p \v 13 ’Pueyasoocua neteja nuu nia pajere, shiitianiyojua nuuri tuneya. Saniniuujia, puereetuuca nuuri neteya mani quiquiojiniara. Puereetuuca na tuneja. Puereetuucaari neteya, cariyanujuhuaj. Naaratej, queraatia pueyari juhuajaniya cuno nucuaco quiojiya saniitiosocoriquiano. \v 14 Saniniuujia, shiitianiyojua nuuri maninia cutara. Cuno nucuaco quiojonaari pueyaracaanu quiniutianiya Pueyasota cutara. Jiyanohua shiitianiyojuaari cuno nuu tuneja. Secaja pueyari na riuriataa, cami na quiojonura. \s1 Naanaari niishishano na jajaujiniji \r (Lc 6.43-44) \p \v 15 ’Tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare sapojonuujuacaacuaji, noo pojoriicuaji canapuete najuhuana sequejacuajani: “Pueyaso Rupaa pohuatananijia”. Nojoriiri sapuenu juhua maninia pueya niquishano, nojori sapojonura niajaniya. Nojoriiri sapuenu juhua borregoniyojua niquishano, seetanujuanaa juhua puereeta sare nojori quishacari, sayoru. \v 16 Niocua nojori niishiri, sesa nojori miiniuucua. Nojoriiri maja na naata miiniu maninia, naatej taa cohuatucuaani, majaari na naata muetunu marijiaca. ¿Shuuniateeri na naata muetunu cohuajaru? Maja. Naajuhuaj, cuno sesa jiuujiaraca pueyari maja na naata maninia miiniu. \v 17 Maninia naanaari, maninia jajau muetujua cutara. Saniniuujia, sesa naanaari, sesa jajau muetujuaaja. \v 18 Maninia naanaari maja na naata sesa jajau muetunu. Naajuhuaj, sesa naanaari maja na naata maninia jajau muetunu. \v 19 Naana jaara sesa jajau muetujua quiri, nushiyari, manijinia catijiasocoriquiano. \v 20 Naacuajitij, niocua cuno sapojonuujuaca pueya niishiri nojori miishanojiniji sesa. \s1 Saaja noojiaqueya pueyari Pueyaso muerasura quiniutianiya \r (Lc 13.25-27) \p \v 21 ’Cuno pojori canapuete cua sequejacani: “Cua Jiyaniijianaa, cua Jiyaniijianaa”, noojiaqueya nojorijinijinioori maja nojori tiuquitianu quiniutianiya cua Que Pueyaso quiquiojinia. Saaja seetanujuanaa cua Que tojitiajaca cutaraari nocua tiuquitianutaniya. \v 22 Cua nequesoreesacari pueya nio jiya puequesacari, queraatia pueyari cua sequenutaniya: “Cua Jiyaniijianaa, cua Jiyaniijianaa, canaacuajaari quia rupaa pohuataquiaari pueya niquiarani. Canaa sequesacari quia sesa, canaari samaruhua tohuatanijioquiaari quia cumaacatani. Naajuhuaj, canaari cusosuhua naatanijioquiaarini quia sesa canaa jiyaniquishacari”. \v 23 Janiyari saniniuujia naa sequejaca riucuanutaniyani: “Maja cua niishiniu niajaniya. ¡Nia quiojorohua! Niaari saaja sesa miijiaca quiquiaari”. \s1 Jesu tojitiajaca miishanoori pueyaracaanu rishiniutianiya cutara \r (Mr 1.22; Lc 6.47-49) \p \v 24 ’Naacuajitij, cante cua sequesano tojijiani, cuno pueyanoori shuquiriaatia quiniutianiya juhua niishijia pueyano. Niishijia pueyanoori tiaquiaari cumueeca jiyajinia. \v 25 Na nuhuaji, maruuri jiyanohua niquiaari. Moori pajaashiquiaari. Paratuuri jiyanohua piyarojoquiaari cuno tiaacuara. Naajaa, majaari na pojoretanu quiquiaari, cumueeca jiyajinia na nujuatasacari. \v 26 Cante cua sequesano tojiyashijia saniniunijia, cunoori moseeca. Cua sequesano ruuretajaari taraatia quiniutianiya juhua moseeca pueyano. Moseeca pueyanoori jaaquiajinia tiaquiaari. \v 27 Maruuri jiyanohua niquiaari. Moori pajaashiquiaari. Paratuuri jiyanohua piyarojoquiaari cuno tiaacuara. Cuno pueyano tiaari pojotaquiaari. Na camaruuri jiyanohua taraatia quiquiaari na tia pojotasacari. \p \v 28 Jesu jaara niishitiojonu puecaquiaari, pueyari jiyanohua jiuujiateriquiaa na niishitiojosano nojori tojishacari. \v 29 Pueyari naa jiuujiatequiaari seetanu cumaacatajanaa Jesu niishitiojosacari juhua jiyaniijiajanaa, maja juhua Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaa. Cuno pojoriiri nareja tariucuacaanu rootasano caminiujiuquiaari pueyaracaanu. \c 8 \s1 Jesu naatanishacari sesa cusonu jiitiaja \r (Mr 1.40-45; Lc 5.12-16) \p \v 1 Jesu jaara tuhuananujiniji rosequiaariuhua na cojiniaata, jiyanohua queraatia pueyari na nuhuajiriquiaa. \v 2 Tamonu pueyano cusosuuri jiyacari Jesuucua catecanoquiaari. Jiyanohua sesa cusonu jiitiaquiaariiri. Tahue rupaajinia, cuno cusonu sesaari quiquiaari “lepra”. Pueyano shuuri juhua miaquesano quijia na cuaqueyajinia cuno cusonu na jiitiasacari. Cusosuuri Jesu cariquimiaji mojoquetaquiaari Jesu na sequenura na panishano. Naa na sequereeri: \p —Jiyaniijianaa, quia jaara paniri, niishiyacuajanijia quia naata cua cusonu cushiriitiniu. \p \v 3 Jesuuri nocua taraajequiaari. Nocua niaree na juaashiquiaari. Na sequereeri: \p —Jaa, paniyanijia. Cuaara cushiriiria quia cusonu. \p ¡Jiyacaritij, ritia cushiriiquiiri! Jeequerohuari. \v 4 Na nuhuaji, Jesuuri naa na rootaquiaari: \p —Cua tojiri. Maja tamasaca niquiara quia pohuatanu cua miishano quiajaniya. Saaja Pueyaso secojonaa jiyaniijia quia cuaqueya quia niquitiri, na cartenura quiajaniya, pueya tajinia quia rucuanejonuhuara juhuajaniya. Na nuhuaji, ritia quia niquitiore quia seru Pueyasoocuara catijiasocoriquiano. Naa quia miiritij taa Moisés niishitiojoquiaari tarijiacuajani, juhua jeequesano quia quiniuria Pueyasora. Naacuajitij, pueyari niishiniutianiya quiaari tari jeequerohua quia cusonujiniji. \s1 Jesu naatanishacari Romano capitán seru \r (Lc 7.1-10) \p \v 5 Jesu jaara tiuquiquiaariuhua na pueyata Capernaum tiacajiniohua, Romano soldadohua jiyaniijiaari Jesuucua niquiaari na secojonura Jesu. \v 6 Naa na sequequiaariiri: \p —Jiyaniijianaa, cua seruuri cusosu mataa maquetujinia. Majaari na naata pooniniu quenaaja. Jiyanohua naquiya miya na noonutaari. \p \v 7 Jesuuri na sequequiaari: \p —Janiyacuajaari nocua quianutaniyani na cusonu cua shaatanura. \p \v 8 Soldadohua jiyaniijiaari na riucuaree: \p —¡Maja jiyaniijianaa! Janiyari maja pueyano maniniuni, cua tiajinia quia tiuquiniuria. Nareja quia sequere, cua seru cusonu cuaara shaateera tamajaaja. Niishiyacuajanijia, quiaari na shaatanutaniya saa quia rupaataja. \v 9 Janiyari jiyaniijiaracajaniuhuaj. Na tojiquiaanijia. Naajuhuaj, cua soldadohuari cua tojitiaquiaajuhuaj cua sequesacari nojori. Naacuajitij, janiya jaara tamonu sequereni: “Quia quiaare”, cunoori ritia quiaquiaa. Naajuhuaj, janiya jaara tamonu sequereni cuaara niiria, cunoori ritia niya cucua. Janiya jaara cua pataaco seru sequereni cuaara miiria cua panishano, na miiquiaari. Cua sequesano jaara naa tojishaaquiaacuaa, quia sequesano cutaraari tojishaanutaniya. \p \v 10 Jesu jaara tojiquiaari naa cuno tahue sequesanotej, jiuujiatequiaariiri. Na cojiniaa sequereeri: \p —¡Seetanujuanaa nia sequeyanijia, majaari quenaaja parta Israel pueyajinijinio cua niquiniu quiquiaa Pueyasoocua tiuujia cutara, juhua nio tahue! \v 11 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, queraatia taucuacaari Pueyasoocua tiuujiaca quiniutianiya juhua nio tahue. Nojoriiri tucuacaanuji nijionutaniya pananu muetasamaji, pananu tiuquishocojijiuhuaj. Nojoriiri pa supuetanaata cajitiuniutianiya na miaquenuunura Pueyaso shuriucua. Tii quiniutianiya shuquiriaatiaari pa supuetanaata: Abrahamta, Isaactajuhuaj, Jacobotanio. \v 12 Parta Israel pueya, canapuete Abraham jinianuucuajinio supuenoni, nojoriiri saniniuujia tamocora quejoosaanutaniya ninishiqui, nojori tojitiaaquiniuucua Pueyaso. Nojoriiri tii sariyocuatunutaniya naquiya na miishacari. Na quiaca miaquenuunutaniyari na noonuta. Nojoriiri juucua saquiriojosaaquiaari Pueyaso muerasu nojori quiniuria. Nojoriiri jiyaniya nojoriiri Pueyaso muerasu cutara Abraham jinianuucuajinio nojori quishacari. \p \v 13 Na nuhuaji, Jesuuri cuno soldadohua camarnu sequequiaari: \p —Quia tiajinia quia quiaarohuaqui. Cuaara quiiriaqui taa quia sequereecuajani. \p Jiyacaritij, na seruuri ritia naataquiaariuhua. \s1 Jesu naatanishacari Pedro reyarucua \r (Mr 1.29-31; Lc 4.38-39) \p \v 14 Jesuuri quiaaree Pedro tiajinia. Tii Pedro reyarucua niquishiiri cusosu mataano na maquetujinia. Naseeca matariquiaari. \v 15 Jesuuri na juaashiquia quiasee. Na naseeca cusonuuri ritia na tajiquiaari. Ritia sanequiaariiri Jesu na mianuutenura. \s1 Jesu naatanijiosacari queraatia pueya \r (Mr 1.32-34; Lc 4.40-41) \p \v 16 Shusha ninishacari cuno juucaja, cuno tiacajinijinio pueyari queraatia samaruhuaraca pueya jaatucunuuquiaari Jesuucua. Jesuuri cuno samaruhua tohuatanijioquiaari saa na rupaataja. Puetunu cusosuhuajanaa naatanijioreejaariuhuaj. \v 17 Naa tohuateequiaariti supuetana Isaías naajiotasano, Pueyaso niishitishacari nojuaja Jesujiniji. Naa naajiotasano quiyari: \q1 “Nojuajaari taraatia pa miiniu jaariutiaree pajaniyajiniji. Pa niti cusoyareeri puetunu pa cusonujuanaa na jatanura”. \s1 Tamasaca pueya quiniu panishacari Jesu pueyara juucua \r (Lc 9.57-62) \p \v 18 Jesu jaara jiyanohua queraatia pueya niquiquiaari na shocua maano, na pueya sequereeri: \p —Caminia taquijiria pa niuutiaare. \p \v 19 Jiyacaritij, Moisés Rootasanojiniji niishitiojona pueyanoori Jesu sequeree: \p —Niishitiojonanaa, janiyari quiata quianu paniyani. Janiyacua quia tarajareni puetunu tiquiyocuajanaa quia rucuanejosacari. \p \v 20 Jesuuri na riucuaree: \p —Quioojuapue cutaraari na raa jiitiaa. Shuhuari na jesuhua jiitiaajuhuaj. Saniniuujia, pueyano cua quishacari mijiria, majaari cua maquejara cua jiitianu quenaaja, taa cuno casami jiitiaacuaa na maquetujuarani. \p \v 21 Tamonu Jesu pueyajinijinioori Jesu sequeree: \p —Cua jiyaniijianaa, cua tarinitiare, cua que niquirijiaara. Janiya jaara na shaajareni, janiyacua quia tarajare cutarani. \p \v 22 Jesuuri na riucuaree: \p —Naajaa, cuata quia quiaare cutara. Quia tarinitiare nojuaja. Macunucua cuaara jamoora tama narta macujuaaja. Naatej, cante Pueyaso tojitiaashijiacani, nojoriiri tariucua juhua macunucua quiya Pueyasora. \s1 Jesu suraajasacari paratu, mohuacanio \r (Mr 4.35-41; Lc 8.22-25) \p \v 23 Na nuhuaji, Jesuuri botejinia tacaquiaari. Na saquiriojosano pueyari nata quiojoquiaari. \v 24 Paratuuri senota piyarojonu coteequiaari nojori niuutiasacari. Jiyanohua piyarojoriquiaari. Caminiaari jiyanohua queyocuariquiaa paratu piyarojosacari. Mohuacaari bote jiniacuma mishiriquiaa. Jesuuri jiyacari maqueriquiaa. \v 25 Na pueyari cunora na niucuajasee. Jesu sequetureeri: \p —¡Jiyaniijianaa, canaa quia naacutare! ¡Paa tari tiuquitiaareeni! \p \v 26 Nojori riucuareeri: \p —¿Casaara nia pueretiuyani? ¿Majateeri nia niishiniu Pueyasoocua tiuuniu? \p Jesuuri saneree. Paratu sequereeri, mohuacanio: \p —¡Niaaj, nia suraajere! \p Paratu, mohuacaari ritia suraajequiaari. \v 27 Jesu pueyari jiuujiatequee. Tama nojorijiaarijia sequequiaari: \p —¡Juhuej! ¿Taamueca pueyanotucuaanojoni? ¡Paratuuri na tojiya, mohuacajuhuaj! \s1 Jesu tohuatanishacari samaruhua, caapiqui pueyajiniji Gadara jiyajinia \r (Mr 5.1-20; Lc 8.26-39) \p \v 28 Jesuuri na saquiriojosano pueyata tiuquiijioquiaari caminia taquijiria Gadara jiyajinia. Jiyacaritij, caapiqui pueyanoori Jesuucua tohuareetaquiaari raacajiniji, macunucua nucuhua paaquiosaquiji. Nojoriiri samaruhuaraca quiquiaari. ¡Jiyanohua pueya pueresano! Cuno nucuaco, majaari pueya rucuanenu quijia, cuno pojori na puerenuucua. \v 29 Samaruhuaraca caapiqui pueyanoori Jesuucua nacaturee: \p —¿Casaacua miji quia niyani, Pueyaso Niyanunaa? ¿Quiaate juhuacarijia niyaree canaa quia saniitionura Jesunaa? \p \v 30 Jiyacaritij, cushiyari cateca naataja miaquenuuriquiaa. Jiyanohua queraatia cushiyari quiquiaari. \v 31 Samaruhuari cuno caapiqui pueya pocuatequiaari. Naa Jesu secojoreeri: \p —¡Quiaa jaara canaa tohuatanijiore nio caapiqui pueyanojiniji, canaa quia jiyarore cuno cushiyacua canaa tiuquitianura! \p \v 32 Jesuuri cuno samaruhua sequeree: \p —¡Nia quiaare! \p Samaruhuari cuno caapiqui pueyajiniji tohuareetaquiaari. Cushiyacua tiuquitiaseeri. ¡Cushiyari cocuatequee! Saaja caminiajinia totesee tacojinijiiri. Cushiyari tii shushiniuushii. \p \v 33 Cushiya cojuanaari netecuatuquiaariuhua na shiriiquiniutia na tiacajiniara. Nojori tiuquiijiosacariuhua, pueya niquiara pohuatatuquiaari cushiyajinijiiri, samaruhuaraca pueyajinijinio. \v 34 Naaratej puetunu pueyajanaari cuno tiacajiniji nijioquiaari Jesuucua. Nojori niquishacari Jesu, na sequetureeri nojori jiyajiniji na quianura tamaqui. \c 9 \s1 Jesu naatanishacari cumatacuruhuana cusosu \r (Mr 2.1-12; Lc 5.17-26) \p \v 1 Na nuhuaji, Jesuuri botejinia rosetaquiaari na saquiriojosano pueyata. Caminia taquijiria niuutiaquiaariuhuari tama na tiacajiniarajaaja. \v 2 Tii nojori tiuquiijiosacari, Jesuucua patasaaquiaariiri cumatacuruhuana cusosu pueyano. Patasaaquiaariiri na matujinia. Jesu niquishacari taa na patanaa tiuuquiaari jiyanohua nocuani, cusosu sequereeri: \p —¡Quia shuquiriri sanajanaa! Quiaacuajaari tari jiyanooshaaree sesa quia miishanojiniji. \p \v 3 Noojiaqueya Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaari Jesu sequesano tojitiariquiaa. Nojoriiri tama noojiajiniajaaja niishiriojonuuquiaari: “¡Nio pueyanoori tama na cuaqueyajaaja jiyateya juhua Pueyaso na quiniuria naa na sequesacari! ¡Cunoori jiyanohua sacuaraatia!”. \v 4 Jesuuri cuno pueya niishiriojosano niishiquiaari. Nojori sequereeri: \p —¿Casaara sesa nia niishiriojiyani? \v 5 Seetanujuanaa, pueyano maja na naata jiyanooniu pueya miishano sesa. Naajuhuaj, majaari na naata tamajaaja pueya na naataniniu. \v 6 Naajaa, janiyari nia niishitiniutianiyani janiyari mijiria jiyarosaaquiaarini cua jiyanooniuria pueya, sesa nojori miishanojiniji. \p Jiyacaritij, Jesuuri cusosu sequequiaari cuno pueya niquiara: \p —¡Quia sanere! Quia matu quia pataarohua quia tiajinia. \p \v 7 Cusosuuri sanequiaari. Na tiajinia quiaarohuari. \v 8 Na niquitiushacari Jesu miishano, puetunu pueyajanaari shiriiquitiuquiaari. Nojoriiri Pueyaso maniniuhuaqueetaquiaari pueya na niquitionuucua na cumaaca, naa Jesu miiniuriatej. \s1 Jesu sequesacari Mateo na pueyano na quiniuria \r (Mr 2.13-17; Lc 5.27-32) \p \v 9 Jesu quiasacari cuno tiacajiniji, tamonu pueyano niquiquiaari cajiyanoori cumaneeca masejojuajinia Romano jiyaniijiara. Na sesa quiquiaari Mateo. Nojuacuajaari janiya; nio naajionani. Jesuuri cua sequequiaari: \p —Cua nuhuajiyare cua pueyano quia quiniuria. \p Janiyari ritia sanequiaarini. Janiyari nata quiaareeni. \p \v 10 Na nuhuaji, janiyari Jesu masuuquiaarini cua tiajinia na miaquenura, na pueyajuhuaj. Naacuajitij Jesuuri cua tiajinia tiuquitiaquiaari miaquenura. Queraatia cuarta cumaneeca masejonaari canaa cojiriquiaajuhuaj, queraatia noo pojorijiuhuaj, Fariseocuaca jiyaniquitiushano sesoriquia pueyatatej. Puetunu canaajanaari Jesuta miaquenuuriquiaani. \v 11 Fariseocuaca jaara Jesu niquiquiaari miaqueyano canaata, nojori soosano pueyani, nojoriiri naa Jesu saquiriojosano pueya nequesotaree: \p —¿Casaara nia niishitiojona miaqueya cuno sacuaraatia cumaneeca masejonaatani, sesoriquia pueyatanio? \p \v 12 Jesuuri naa nojori sequesano tojirii. Nojori sequeree miriquiiri: \p —Cante na cuaqueya jiyaniyani maja cusosu na quiniu, nojuajaari maja naarajona na paniniu. Cusosuhua cutaraari naarajona panijia. Naajuhuaj, sesa miijiaca pueyari cua paniya nojori cua jiyanooniuria sesa nojori miijiosanojiniji. \v 13 Niaa cuaara niishitiojosuhuara socua, maninia nia niishiniuria casaa tariucuacaanu Pueyaso sequesano niishitiojiyani naa na sequesacaritij: \q1 “Niaacuajaari nia seya catijiaquiaa cucuara. Maninia juhuari nia taraajenura tamasacaacua. Cuno cutaraari cua shuquiritiasano”. \m Naara niquiaarinijia nia sequesano sesa miijiaca cua jiyanooniuria sesa nojori miishanojiniji. Maja cutaraari mijiria cua niniu quiquiaari maninia pueyacua. \s1 Pueya nequesotasano casaara Jesu pueya tarinitiaaquiquiaa quenaaja miaquenuni \r (Mr 2.18-22; Lc 5.33-39) \p \v 14 Tiuquinijiona Juan pueyari Jesuucua niquiaari naa na nequesotanura: \p —¿Casaara quia pueya tarinitiaaquiquiaa quenaaja miaquenuni, nojori secojonura Pueyasoni? Canaacuajaari miaquenu cartequiaani Pueyaso canaa secojonura taa Fariseocuaca miiquiaacuaani. \p \v 15 Jesuuri nojori riucuaree miriqui: \p —Pueyano camishacari, ¿na masuusano pueyatucua taraatia quiriiri, camiriquiano pueyano jaara nojoritia quiyajaa? Maja. Tamacari cutara, camiriquiano pueyanoori nojori tajiniji rishaanutaniya. Jiyacari cutara maja cua pueya miaquenu quiniutianiya, janiya jaara nojori tajiniji rishaareni. \p \v 16 ’Socua cua tojitiare pueyanaa. Pueyano jaara cushipirijionu paniri na toque mocua, maja na naata quiarinio toquerau ruposaanu toque mocua cuhuocojinia, jeequesoojua na quishacari. Quiarinio toquerau jaara ruposaare toque mocua cuhuocojinia, na jeequesacari, posequenutaniyari. Cunota, toque mocua cuhuocoori socua sutenutaniya. \v 17 Naajuhuaj, majaari pa naata uva caaca racatanu shoque tariucuacojinia. Uva quiariniacu jaara racatasaare juucua shoque tariucuacojinia, jaara jerema vinora na quiniuria, shoque tariucuaco surtanutaniyari. Vinoori niitiasaanutaniya najuhuanaj. Shoque tariucuacoori maja na naata tooniu, uva caaca jaara jerema. Naaratej, uva caaca nia shuujiore shoque quiariquiojinia, maja najuhuana nia niitianura uva caaca. Naajuhuaj, majaari na naata cua niishitiojosano cojitishaanu tariucuacaanu niishitiojosanota. Cua niishitiojosano nia tojitiare cutara. \s1 Caapiqui maajipohua naatanijiosacari \r (Mr 5.21-43; Lc 8.40-56) \p \v 18 Jesu pocuasacarijia, nocua niquiaariiri Pueyaso secojojua tia camarnu. Jesu cariquimiaji mojoquetaquiaariiri. Na sequereeri: \p —¡Quiyatuuri shusha cusoquee! Naajaa, miji, cuata quia quiaare. Niishiyanijia quiaa jaara niare nocua quia juaashiquia, samiitianutaniuhuari. \p \v 19 Jesuuri saneree. Nata quiaareeri. Canaa, Jesu saquiriojosano pueyani, canaari nata quiaareejuhuaj. \v 20-21 Canaa quiasacari, tamonu maaji cusosuuri Jesuucua catecanoquiaari jiyasohuaja na paramaji. Cuno maajiiri pueyaracaanu naatequiaari. Doce marijiaari tari na shoconujuquiaari pueyaracaanu na naatesacari. Tama niishiriojoriquiaajaarijia: “Janiya jaara Jesu toque quiareni, cua nanacaari curetanutaniya”. Cunora, maajiiri Jesu toque casaca quiasee jiyasohuaja. \v 22 Jesuuri na nijiniara tacatequee. Cuno maaji niquiriiri. Na sequereeri: \p —Shuquiriaatia quia quiri, sanaunaa. Cucua quia tiuushacari, quia nanacaari tari curetaquee. \p Jiyacaritij, cuno maaji jiniacumaari ritia sacuantaquee. \p \v 23 Jesuta canaa tiuquishacari Pueyaso secojojua tia camarnu tiajinia, canaari pueya niquishiini macura naajua joneneniuyano taraatia, sapiyoniuyanonio. \v 24 Jesuuri cuno pojori sequeree: \p —¡Niiquiji nia tohuareetare! Nio maaji samiriuuri maja macu. Nareja maqueyano. \p Pueyari Jesu saroojotaree saaja, naa na sequesacaritij. \v 25 Jesuuri cuno pojori tohuatanijioree saaja. Na nuhuaji, sohuacamara tiuquimiaari macuucua. Na juaashiquiajiniji na quiaseeri. ¡Maaji samiriuuri sanemaa! \v 26 Naa Jesu miishanojinijiiri pohuatasaaquiaari puetunu cuno jiyajiniajanaa. \s1 Jesu jeecasacari caapiqui cariyojuaru namijiaa \p \v 27 Canaa jaara tohuareetaquiaari cuno tiajinijini, caapiqui cariyojuaruuri Jesu nuhuajiquiaari. Canaa nuhuaji nacariquiaari nojori niishishacari Jesuuri seetanujuanaa Pueyaso Jiyarosano. Naaratej, Jesu sequeturiquiaari: \p —¡Supuetana David niquiohuacuajinio supueno pueyanonaa, canaacua quia taraajere quenaaja! \p \v 28 Canaa tiuquishacariuhua canaa quijia tiajinia, cariyojuarujuriiri Jesuucua catecanoquiaari. Jesuuri nojori nequesotaree: \p —¿Niaate cucua tiuya nia namijiaa cua jeecanura? \p Jesu riucuatureeri: \p —Jaa, jiyaniijianaa. ¡Quia naatacuaaquiniatejaj! \p \v 29 Jesuuri na juaashiquia niaree nojori namijiaacua. Jesuuri cariyojuarujuri sequeree: \p —Cucua nia tiuuniuucua, cuaara quiiria taa nia sequereecuajani, \p \v 30 Cuno pojori namijiaari maniniujiaacara quiquiaariuhua. Jesuuri jiyanohua nojori rootaree: \p —¡Majaari tamasaca niquiara nia pohuatanu cua miishano! \p \v 31 Na tohuareetasacari, cuno cariyojuarujuriiri ritia pohuatanu coteequiaari Jesu miishanojiniji. Naacuajitij, Jesujiniji niishishaaquiaariiri puetunu cuno jiyajiniajanaa. \s1 Jesu pocuatesacari tiquia pueyano \p \v 32 Cariyojuarujuri tohuareetanu nuhuaji, tamasaca pueyari Jesuucua jaatucuquiaari samaruraca pueyano. Cuno pueyanoori maja na naata pocuanu quijia. Tiquiatuhuaj. \v 33 Jesuuri samaru tohuatanirii cuno pueyanojiniji. Na nuhuaji, cuno pueyanoori ritia pocuanu coteequiaari. Naa pueya niquishacaritij, nojoriiri jiyanohua jiuujiatequiaari. Sequetureeri: \p —¡Naa miishanoori maja na niquishaanu quiquiaari Israel jiyajinia! \p \v 34 Fariseocuacaari saaja Jesu macaatiquiaari pueya niquiara. Naa sequetureeri: \p —Cuno Jesuni, nojuajaari samaruhua jiyaniijia cumaacaraca. Naacuajitij, na naata samaruhua tohuatanijionu. \s1 Jesu taraajesacari pueyacua \p \v 35 Jesuuri puetunu tiacajiniajanaa rucuanejoquiaari Pueyaso rupaa na pohuatanura, puereetuuca tiacajinia, shiitianiyojua tiacajinianio. Maninia rupaa pohuataquiaariiri Pueyaso secojojua tiacajiniaqueya, pueya niishiniuria taa Pueyaso jiyanooniu paniya nojorini. Naajuhuaj, nojuajaari queraatia tamaatia cusonu naatanijioquiaari puetunujuanaa, nootunejacanio. \p \v 36 Jesu shootiasacari pueya, nojoriicua taraajequiaari jiyanohuari. Pueyari taraatia niquishano quiquiaari, juhua tashuquioono pueya. Nojoriiri taraatia quijiaca quiquiaari juhua cojuasoo borregohua. Shaaqui na camaru. \v 37 Cunora, Jesuuri canaa na saquiriojosano pueya sequequiaari: \p —¡Nia niquiri! Jiyanohua queraatia pueya. Cuno pojoriiri juhua puereetuuca sucohua. Saniniuujia, secajaari na senoonaa. \v 38 Nocuaji nia sequeyanijia, na Camaru nia secojore, nojuaja cuaara jiyaroora queraatia poonijionaa na senooriquiano nera. \c 10 \s1 Jesu saquiriojosacari doce pueya na jiyaramiquishocoriquiano \r (Mr 3.13-19; Lc 6.12-16) \p \v 1 Jesuuri canaa na doce saquiriojosano pueya sequequiaari na rootasano canaa tojiniuria, canaa na jiyaramiquiyaquishacarijia. Jesuuri canaa niquitioquiaari na cumaaca, samaruhua canaa tohuatanijionura, cusosuhua canaa naatanijionura, puetunu noonujuanaa canaa shaatanurajuhuaj. \p \v 2 Nioori canaa sesaca, na jiyaramiquishocoriquiano pueya sesacani: coteenuuri quiquiaari Simón. Pedroori na sesa quiquiaarijiuhuaj. Pedro tarajanu Andrésri quiquiaarijiuhuaj. Quiriquiaajaariuhua Santiago, tarajanu Juannio. Cuno pojoriiri Zebedeo niquiohua quiquiaari. \v 3 Felipeeri quiriquiaajuhuaj, Bartolomé, Tomásnio. Quiriquiaajaariuhua janiya Mateoni. Janiyari tarijia quiquiaarini cumaneeca masejojua Romano jiyaniijiara. Quiriquiaajaariuhua socua tamonu Santiago. Cuno Santiagoori Alfeo niyanu quiquiaari. Quiriquiaajaariuhua Lebeo. Na sesa tarajanuuri quiquiaari Tadeo. \v 4 Quiriquiaajaariuhua Simón. Nojuajaari Cananeo pueya maanujinijinio quiquiaari. Judas Iscarioteeri quiriquiaajuhuaj. Nojuajaari Jesu quiateriquiano quiquiaari mosocoriquiano. \s1 Jesu rootasano na pueya na jiyaramiquiyaquishacarijia \r (Mr 6.7-13; Lc 9.1-6) \p \v 5 Jesuuri nio na doce pueya jiyaramiquiquiaari Pueyaso rupaa canaa pohuatanura. Coteenu, canaa rootaquiaariiri, canaa na jiyaramiquiyaquishacarijia. Naa canaa sequequiaariiri: \p —Majaari taucuacaacua nia quiojonu. Naajuhuaj, majaari nia tiuquiniu Samaria pueya tiacajinia. \v 6 Saaja parta Israel pueyacua nia quiaare cutara. Nojoriiri juhua borregohua tashuquioono quiya. \v 7 Nojori niquiara nia pohuatare puetunu tiacajiniajanaa. Nojori nia sequere: “Pueyasoori quiarijia nia jiitianu paniya, niaa jaara na rupaa tojitiajacara quiri”. \v 8 Cusosuhua nia naatanijiore. Macunucua nia samiitianijiore. Canapuete lepra cusonu jiitiaani, cuno cusonu nia shaajare pueya cuaqueyajiniji. Samaruhua nia tohuatanijiore pueyajiniji. Niaacuajaari nio cumaaca maseree nareja. Naaratej, nareja nia naatanijiorejuhuaj. Majaari cua cumaaca nia jamuenu. \p \v 9 ’Majaari cumaneeca nia panu. \v 10 Majaari nia caashoque nia panu. Majaari socua toqueya nia panu, sapatunio. Saa nia cushishanotaja nia quiaare. Majaari nia panu nia miojotu. Nia naacutasano pueya cuaara niquitioora saniniuujia nia panishano. \p \v 11 ’Nia rucuanejosacari, niaa jaara tamonu tiacajinia tiuquishii, nia nequesotare tee maninia pueyano quiyani. Cuno pueyano tiajinia nia jiyojetare, niaa cuaara cuniquiji quiaarejaatijia. \v 12 Niaa jaara tamonu tiajinia tiuquishiiquia, pueya nia sequere naatej: “Pueyaso cuaara nioojia cajitiiria”. \v 13 Cuno tiajinia quiniaa jaara maninia pueya quiri, juhuajaniya quiniutianiyari taa nia sequereecuajani. Nojori jaara Pueyaso tojiyashijiaca quiri saniniuujia, nojori jiuujiacaari cajitiyaquishaanutaniya. \v 14 Tamonu tia camaru jaara nia tiuquinitianu paniyaquiri na tiajinia, Pueyaso Rupaa ruuretajaca nojori quiniuucua, nojori niquiara nia niohuacaacuaji nia rapijiotare jiya joocua. Naacuajitij, cuno pueyari niishiniutianiya Pueyasoori nojori jiyanoyaquiniutianiya, nojori maseyaquiniuucua na rupaa pohuatanaa. Naa nia miirijiuhuaj cuno tiaca pueya niquiara, cuno pojori jaara Pueyaso rupaa tojiniu paniyaquiri nia pohuatasacari. \v 15 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, jiya puequesacari, cua nequesoreesacari pueya, cuno pueyari jiyanohua saniitiosaanutaniya socua Sodoma tiaca pueyajiniji, Gomorra tiaca pueyajinijinio. \s1 Pueyaso rupaa pohuatanaari naquiya miishaanutaniya \p \v 16 ’Socua cua tojitiare. Janiyari nia jiyaroya Pueyaso tojitiaashijiaca niquiara nia pohuatanura cua rupaani. Niaari nojori tajinia puereeta quiniutianiya, naatej, taa borregohua quiya sayoru tajiniacuaani. Nojoriiri sesa miiniutianiya niajaniya. Nocuaji jiyanohua niishijiaca nia quiri, tama nia cuaqueyajaaja nia cojuanura. Naajaa, majaari nojori naminiu. Saaja maninia nia quiri juhua noseja, pueyano porocua. \v 17 Tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare tamasaca pueyacuaji. Cuno pojoriiri nia jiyatanutaniya tiaca jiyaniijianucuaacua nia saniitiosaanura, nojori tojiniu paniyaquishacari cua rupaa. Niaari Pueyaso secojojua tiacajinia piquishaanutaniya. \v 18 Cua rupaa nia pohuatanuucua, niaari quioosaanutaniya tiaca jiyaniijianucuaacuara, nojori nequesoreenura niajaniya. Niaari jiyaca jiyaniijianucua niquitiosaanutaniyajuhuaj. Naajaa, naacuajitij, niaari nojori niquiara pohuatanutaniya janiyajiniji, taucuaca jiyaniijianucua niquiaranio. \v 19 Niaa jaara jiyaniijianucua tacoji nujuatesaare nequesoreesocoriquiano, majaari nia niishiriojonu taa nia riucuanutaniyani. Nia riucuanu panishacari, niaari jiyacari niishitiosaanutaniyacuaja maninia nia riucuanura. \v 20 Naacuajitij, nia riucuasanoori maja tama niajaniyajinijijiaaja quiniutianiya. Pueyaso Sohuanu cutaraari nia pohuatenutaniya jiyaniijianucua niquiara. \p \v 21 ’Pueyari tama tarajanujuaaja niquitionutaniya mosocoriquiano, tarajanu tiuushacari cucua. Pueyanoori neyanu niquitionutaniya mosocoriquiano, cucua neyanu tiuuniuucua. Mueraasapueeri tama na queya tacartanutaniyajaacujua na motenura, na queya tiuushacari cucua. \v 22 Puetunu pueyajanaari nia niquiniu paniyaquiniutianiya, cucua nia tiuushacari. Naajaa, cante seetanujuanaa cucua tiuujia quiya pueyaracaanuni, nojuaja cutaraari jatanishaanutaniya pueyaracaanu shacantuuca quijia na quiniuria. \v 23 Pueya jaara naquiya nia miiri Pueyaso rupaa nia pohuatasacari nojori tiacajinia, cuno tiacajiniji nia mashiri tamonu tiacajiniara tii nia pohuatanura. Seetanujuanaa nia sequeyanijia, juhuanojuaja nia tucuataaquishacarijia pohuatanu Pueyaso rupaa puetunu Israel pueya tiacajiniajanaa, janiyari jiyocuacaanuji tacatenutaniuhuani. \p \v 24 ’Nio nia niishirijiuhuaj. Pueyanoori maja socua tojishano na niishitiojonajiniji. Naajuhuaj, seruuri maja socua tojishano na camarnujiniji. \v 25 Pueyano jaara maninia tojiriquia na niishitiojona, maniniacuajaari nojuaja jaara na nuhuaji juhua na niishitiojonara quirijiuhuaj. Maniniacuajaari, seru jaara juhua na camarnura quirijiuhuaj. Naaratej, nia Jiyaniijia jaara jiyaniquishiyacuaa “Sesaacata”, ¿taariquitijia socua na muerasu sesacasaanutaniyatej? \s1 Cante socua pa pueresanoni \r (Lc 12.2-7) \p \v 26 ’Naaratej, majaari nia puerenu niarta pueya. Puetunu jiyasohuaja pueya miishanojuanaari niishishano quiniutianiya. Puetunu pueya seetasanojuanaari niishishaanutaniyajuhuaj. \v 27 Jiyasohuaja cua niishitiojosano niajaniyani, cuno nia pohuatare puetunu pueya niquiarajanaa. Cua sasacojosano nia numaa pajamani, cuno nia nacatare puetunu pueya niquiarajanaa. \v 28 Majaari nia puerenu pa puecoojuaca. Nojoriiri maja na naata pa sohuanu monu. Saaja nia puerere cutara nooj, cante cumaacaracacuajani mani quiquiojinia nia sohuanu na quejoonura, nia cuaqueyanio. \p \v 29 ’Pa naata saaja niquiriyatu cumaneeniyojuata caapiqui shiyojuaniyojua masenu pa miaquesocoriquiano. Naajaa, pa Que Pueyasoori puetunu cuno shuhua niishiyajanaa. Naacuajitij, majaari quenaaja niquiriyatujua shiyojua cusonu Pueyaso paniyaquishacari. \v 30 Naajuhuaj, Pueyasoori puetunu nia naca cajasu niishiyajanaa. Puetunujuanaari na serojosano quiya. \v 31 Naacuajitij, maja nia puerenu. Niaari jiyanohua socua Pueyaso panishano queraatia shuhuajiniji. \s1 Maja cumaati Jesucristojiniji pa caririquiniu \r (Lc 12.8-9) \p \v 32 ’Niaa jaara tamasaca pueya niquiara sequere niaari cucua tiuujiaca cutara, janiyacua jiyocuacaanu quijia cua Que niquiara sequerejaniuhuaj, niaari cua muerasu. \v 33 Cante saniniuujia cucuaji seetaja tamasaca niquiarani, janiyari cua Que niquiara na tamacanutaniyajaacuhuaj. \s1 Jesuucua tiuujia pueyari narta pueya juaashano \r (Lc 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 ’Majaari nia jiyaniniu janiya mijiria niquiaarini pueya quiniuria juhuajaniya. Maja. Mijiria cua niniuucua, pueyari juayonuujutanutaniya. \v 35 Niquiaari cutaranijia pueya tiuuniuria cucua. Naacuajitij, pueya tiuushacari cucua, cucua tiuyashijiaca pueyari nojori niquiniu paniyaquiniutianiya. Naacuajitij, pueyanoori na que paracaaniutianiya, cucua tiuujia na que quiniuucua. Maajiiri na nucua paracaaniutianiyajuhuaj, na nucua tiuuniuucua cucua. Pueyano niquiocuaari na reyarucua paracaaniutianiyajuhuaj, cucua tiuujia na reyarucua quiniuucua. \v 36 Naacuajitij, tama pueya panishano pueyajaajaari na paracara quiniutianiya, cucua nojori tiuuniuucua. \p \v 37 ’Cante na queya panijia socua janiyajinijini, jiyano pueyanoori maja maninia cua pueyano na quiniuria. Cante necohua panijia socua janiyajinijini, jiyano pueyanoori maja maninia cua pueyano na quiniuriajuhuaj. \v 38 Cante tama na cuaqueyajaaja panitiaaquijia na tojiniuria janiyani, cunoori maja maninia quiria. \v 39 Cante saaja tama na cuaqueyajaaja cojuanu paniya shuquiriaatia na quiniuria mijiriani, jiyano pueyanotej, nojuaja cutaraari shaajasaanutaniya, pueyaracaanu taraatia na miitiasaanura. Saniniuujia, cante tama na cuaqueyajaaja panitiaa naquiya na miishaanura cua tojijia na quiniuucuani, nojuaja cutaraari rishijiara jatanishaanutaniya. Seetanujuanaa cuata shuquiriaatia quiniutianiya pueyaracaanuuri. \s1 Pueyasoori maninia miijiaca niquitionutaniya na jiitiasanojiniji \r (Mr 9.41) \p \v 40 ’Cante na tiaco nia tiuquinitiaja cua rupaajiniji nia pohuatasano na tojiniuriani, cuno pueyanoori cua tojiyajuhuaj. Cuno, cante cua tojijiani, nojuajaari cua Jiyarona tojijiajuhuaj. \v 41 Naajuhuaj, cante Pueyaso rupaa pohuatana tiuquinitiaja na tiaconi, Pueyaso rupaa pohuatana na quiniuucuani, Pueyasoori cuno pueyano niquitionutaniya maninia na casaajiniji. Nojuajaari niquitiosaanutaniya mariyata taa Pueyaso rupaa pohuatana niquitiosaanutaniyacuaani, Pueyasojiniji na pohuatanu sami. Cante maninia miijia pueyano tiuquinitiaja na tiaconi, maninia pueyano na quiniuucua, na tiaco tiuquinitiaja pueyanoori maninia casaa niquitiosaanutaniya mariyata taa maninia miijia pueyano niquitiosaanutaniyacuaani. \v 42 Naajuhuaj, cante quenaaja shiniitiuniacu mohuaca raateya tamonuni, cua mueyaniyojua na quiniuucua, Pueyasoori seetanujuanaa na jiitiasanojiniji na niquitionutaniya na raatenu sami. \c 11 \s1 Tiuquinijiona Juanri na pueya jiyaroquiaari Jesu nequesotanura \r (Lc 7.18-35) \p \v 1 Jesu jaara canaa na doce saquiriojosano pueya rootanu tucuataquiaari tii, nojuajaari tiji quiaquiaari cuno jiya tiacajinia quiniaa na niishitiojonura Pueyaso rupaa. \p \v 2 Tiuquinijiona Juan quishacari nujuatejojuajinia, nojuajaari jiyacari niishiquiaari Jesucristo miishanojiniji. Cunora, nojuajaari na pueya jiyaroquiaari Jesuucua naa na nequesotanura: \p \v 3 —¿Quiaate seetanujuanaa Cristo, tariucuacaanu Pueyaso sequesano canaacua niriquianotej? ¿Canaate tamonu sashiya soj? \p \v 4 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Nia quiaarohua. Tiuquinijiona Juan nia pohuatasuhua puetunu cua miishanojuanaa nia niquishano, nia tojishanojuhuaj. \v 5 Naa nia pohuatasuhua: “Cariyojuarujuriiri tari niquitiarohua. Shipiiniquiuniuujiacaari maninia rucoorohua. Shu miaqueja cusonu jiitiajacaari tari jeequerohua. Numueejunucuaari tari tojitiarohua maninia. Macunucuaari samiitiacorohua. Casamiijiuniucua pueyari Pueyaso rupaa pohuatasaaree, Pueyaso muerasura nojori quiniuria”. \v 6 Shuquiriaatia quijia cutaraari noo pueyano, cante cucuaji taacanuyaquijiani. \p \v 7 Tiuquinijiona Juan pueya jaara quiojoquiaariuhua Juancua, Jesuuri Tiuquinijiona Juanjiniji naa pohuatanu coteequiaari pueya niquiaratej: \p —¿Casaa niquiniuucua nia quiojocanu cariiquia jiyajiniani? ¿Niaateeri paratu piyarojosano naajua niquiniuucua quiacanu? Maja. ¿Tiuquinijiona Juanteeri noojia niquijioteja? Maja. \v 8 Cua sequeture, ¿casaa niquiniuucua nia quiojocanuni? ¿Niaateeri pueyano niquiquianu maniniuqui toque cushiyano? Maja. Cuno pojori cante maniniuqui toque cushijiani, nojoriiri jiyaniijianucua tiajinia quijiaca cutara, maja cariiquia jiyajinia. \v 9 ¿Taateerinitioj? ¿Casaacua nia quiojocanuurini? ¿Pueyaso sequenu panishano caminiujiunia niquiniuucuatee? Jaa. Seetanujuanaa nia sequeyanijia, Tiuquinijiona Juanri jiyanohua socua cutara pueyano tamasaca Pueyaso sequesano caminiujiuniaajiniji. \v 10 Cuno Juanjinijicuajaari tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia pohuatasaaquiaari. Naa naajiotasaaquiaari miriquiiri Pueyaso sequesano janiya nojuajiniji: \q1 “Janiyari cua pueyano jiyaronutaniya quiocuajini. Nojuajaari quia puetanutaniya, quia nuu jeecariquiano quiocuaji”. \m Juanri naa maninia miiquiaari cucuaji, pueya tojiniuria janiya cua tiuquishacari. \p \v 11 ’Seetanujuanaa nia sequeyanijia. Majaari tamonu pueyano quiniu quiquiaari socua cutara pueyano Tiuquinijiona Juanjiniji. Naajaa, cante Pueyaso muerasuniyojua quiya cucua na tiuushacarini, cunoori socua cutara pueyano Tiuquinijiona Juanjiniji. \p \v 12 ’Tiuquinijiona Juan jaara coteequiaari Pueyaso rupaa pohuatanu, pueyari jiyanohua saniniujiuriquiaa Pueyaso muerasu nojori quiniuria. Pueyari naa saniniujiya quiarijiajuhuaj. Cante jiyanohua saniniujiya Pueyaso muerasu na quiniuriani, naa quiniutianiyari. \v 13 Supuetana Moisés, mariyata puetunu Pueyaso sequesano caminiujiuniaajanaari tariucuacaanu pohuataquiaari taa Pueyaso jiitianutaniya pueyani. Naa poojotasaaquiaariiri Tiuquinijiona Juan jaara tiuquiquiaarijiaatijia. Quiarijiani, Tiuquinijiona Juanta, nojori pohuatasanoori tari tohuateenu coteya. \v 14 Niaa jaara nio cua pohuatasanoocua tiuuniu paniri, nia tojiri nio: Tiuquinijiona Juancuajaari tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiunia Elíascuaja. Elíascuajaari sequesaaquiaari niriquiano. \v 15 Cante numaaracani, cuaara tojiiria cua sequesano. \p \v 16 ’Nia pohuatareera taamuecate nio pa quishacari pueyani, quiarijiani paa na quiyani. Nio pueyari juhua naatujoori, canapuete carijiniacuma tacuarishijionu paniya juucuani. Nojoriiri narta naatujooriicua nacaa, nojori tacuarishijionu panishacari juucua. \v 17 Naa nacaari: “Canaari juucua naajua jonenejiyani. Majaari nia nianujunu paniniu. Canaa jaaquequejosacari taraatia saniniuujia, majaari nia sapuenu”. \v 18 Naajuhuaj pueyanaa, Tiuquinijiona Juan quishacari, nojuajaari mashaca ratuyashijia quiquiaari, sumatuu miaqueyashijiajuhuaj. Pueyari saaja na sequequiaari samaruraca pueyanota. \v 19 Na nuhuaji, janiyari tiuquiquiaarini. Janiya cutaraari sumatuucuaca miaquejani, mashaca ratujuajuhuaj. Pueyari cua sequequiaa: “Miaquejoru cuno, ratunu porocuanio. Sesa pueya cojijia, pa soosano Romano jiyaniijia seya cojijia sacuaraatiajuhuaj”. Naa nia soosacari janiya, Tiuquinijiona Juannio, niaari puetunu Pueyaso niishitiojosanojuanaa ruuretaa. Naajaa, pueyari na naata niishiniu maninia canaa miishanojiniji, janiya, Tiuquinijiona Juannio, canaari mariyata Pueyaso jiyaramiquishano cutarani. \s1 Jesu piriyojosacari tojiyashijianucua pueya \r (Lc 10.13-15) \p \v 20 Corazín tiacajinia, mariyata Betsaida tiacajinia, Jesuuri tii socua pueya naatanijioquiaari tamasaca tiacajiniji. Jiyajeneta casaa miiquiaari tii Pueyaso cumaacataari. Pueyari saaja nocua tiuyaquiquiaari. Nojoriiri maja noojia na tacatonu quiquiaari sesa nojori miiniujiniji. Cunora, Jesuuri nojori piriyojoquiaari. Naa sequequiaari nio caapiqui tiacajinia quiniaa pueyari: \p \v 21 —¡Niaari taraatia saniitiosaanutaniya, nioojia nia tacatoyaquiniuucua sesa nia miishanojiniji! Janiya jaara Pueyaso cumaacata miiquiaari Tiro tiacajiniani, mariyata Sidón tiacajinianio, taa cua miiquiaari nia tiacajiniacuaani, cuno taucuaca maara Pueyasoocua tari noojia tacatocanu cutara. Nojori maara ritia cocuaque toqueya cushiyonuuquiaari nojori tacaaniu niishishaanura sesa nojori miishanojiniji. Naajuhuaj, nojori maara juaca quejooquiaari na nacaacua, noojia nojori tacatosacari Pueyasoocua, sesa nojori miiniuucua. \v 22 Naaratej, janiyari nia numooteyani: jiya puequesacari, niaari socua jiyanohua saniitiosaanutaniya Tiro tiacajinia quiniaa pueyajiniji, Sidón tiaca pueyajinijinio. \v 23 Capernaum tiacajinia quiniaanaa, ¿niaateeri jiyaniya niaari tamasaca tiaca shocotanutaniya nia jiyanishacari niaari socua maninia cutara? ¡Maja! Niaari mani quiquiojinia quejoosaanutaniya. Janiya jaara cua cumaacata cutara casaa miiquiaari Sodoma pueya tiacajiniani, taa cua miiquianu nia tajiniacuaani, Sodoma tiaca maara quiriquiajaj. \v 24 Nocuaji nia sequeya cutaranijia: jiya puequesacari, niaari socua jiyanohua saniitiosaanutaniya Sodoma tiaca pueyajiniji. \s1 Jesuucua tiuuniaari samaateriquiano cutara \r (Lc 10.21-22) \p \v 25 Jiyacaritij, Jesuuri na Que Pueyaso sequequiaari: \p —Quia shuquiritiaanijia cua Quenaa. Quiaari jiya camarnu, jiyocuacaanu camarnunio. ¡Quiaari maninia! Quiaari niishiyashijiaca pueya maninia casaa niishitirii, niishijiaca pueyacuaji quia jamosanoni. Niishijiaca pueyari saaja tama nojori niishishanoocuajaaja tiuujiaca. \v 26 Naacuajitij cua Quenaa, quiaari maninia niishitirii niishiyashijiaca pueya, taa quia paniquiaaricuajani. \p \v 27 ’Cua tojitiare pueyanaa, cua Queeri cua niquitioquiaari puetunu casaajanaa cua jiitiasocoriquiano. Majaari seetanujuanaa tamasaca niishiniu janiya. Saa cua Queja cutaraari cua niishiya. Naajuhuaj, majaari seetanujuanaa tamasaca niishiniu cua Que. Saaja janiya, Neyanuni, na niishiya cutaranijia, naajuhuaj canapue cua niishitiniu paniya cua Quecuajani. \v 28 Cucua nia nijiore, puetunu niajaniyajanaa, canapuete tacaaquioyani, canapuete puera niishiriojonuujuacani. Niaa jaara cucua nimia, janiyari nia samaraatanutaniyani. \v 29 Cua niishitiojosano nia tojiri. Janiyajiniji nia niishiri taamuecatucuaa janiyani. Janiyari ritia juayashijiani. Janiyari pueya shocoteyaquijiani. Naacuajitij, nioojiaari maja na tacaaniu quiniutianiya nia rupuesacari janiya. \v 30 Nia tojishacari janiya, nioojiaari juhuajaniya quiniutianiya. Cua poonitijiosacari niajaniya, majaari jiyajeneta na quiniu quiniutianiya niaara, cua cumaquishacari niajaniya. \c 12 \s1 Jesu pueya carojotasacari trigo samaatenu juuca \r (Mr 2.23-28; Lc 6.1-5) \p \v 1 Jiyacaritij, Jesuuri canaa na saquiriojosano pueyata cuhuariquia jiuujiaaco tajiriquiaa samaatenu juuca. Canaari jiyacari miaajeriquiaani canaa quiasacari nucuaco. Canaari secaja trigo jajau carojotanu coteequiaarini. Canaari na miojonuuriquiaani. \v 2 Fariseocuaca jaara canaa niquiquiaari naa miyanotej, Jesu sequetureeri: \p —¡Quia niquiri! ¡Quia pueya trigo shuniitiaa! ¡Na shuquiuquiojoniuyari! ¡Naa nojori miishacaritij, poonijioniuyari! Cuno maja panishano samaatenu juuca miiniuria. ¡Pa supuetana Moiséscuajaari naa pa rootaquiaaritij! \p \v 3 Jesuuri cuno pojori riucuaree: \p —¿Majateeri nia serojonu quiquiaari Pueyaso Rupaajinia taa pa supuetana David miiquiaari na miaajesacarini, na pueyanio? \v 4 Nojoriiri Pueyaso Secojojua tiajinia tiuquitiaquiaari. Pueyasora niquitiojosano pan satureeri. Cuno panri saaja pueyacuara secojonaa sasocoriquiano quiquiaari, maja socua tamonu pueyano sasocoriquiano. Naajaa, Davidri na saquiaari. Na miishanoori maninia quiquiaari Pueyaso niquiara. \v 5 Naajuhuaj, ¿majateeri nia serojonu quiquiaari tariucuacaanu Moisés naajiosanojinia, taa pueyacuara secojonaa pueyaracaanu poonijioquiaa Pueyaso Secojojua tiajiniani? Nojoriiri naa poonijionuuquiaa samaatenu juucajuhuaj. Naa nojori poonijiosacari Pueyaso Secojojua tiajinia samaatenu juucatej, cunoori maja sesa. \v 6 Moiséscuajaari pa rootaquiaari maja pa poonijionura samaatenu juuca. Naajaa, cuno rootasanoori seetanujuanaa maja na quiniu Pueyaso Niyanura, jaara Pueyaso Secojojua tiajinia poonijionaara quiyaquirijiuhuaj. \v 7 Maja naasucuaari nia niishiniu quiquiaari casaa nio tariucuacaanu naajiotasano niishitiojiya niajaniya juucuani. Naa sequeyari: “Janiya cutaraari socua nia panitiaani niarta pueyacua nia taraajenura, maja saaja nia niquitiojonura nia seya cucuara catijiasocoriquiano”. Niaa jaara nio naajiotasano niishijia quiriquia, niaa maara sesa miyashijia pueyacuara tonujiyaquiriquiaj. \v 8 Cua tojitiare quiarijia. Janiyacuajaari Pueyaso Niyanuni. Naacuajitij, mijiria cua quishacari cua naata sequenu casaate samaatenu juuca miishiyani. \s1 Jesu jeecasacari pueyano juaashiquia cuseetucojuara joojequetano \r (Mr 3.1-6; Lc 6.6-11) \p \v 9 Na nuhuaji, canaari Jesuta quiojoquiaari quiniquijini. Canaari Pueyaso Secojojua tiajinia tiuquishiini. \v 10 Pueyanoori tii quiriquiaa cuseetucojuara joojequetano na juaashiquia. Taa canaa Judiocuaca camarucua Jesuucuara saquiriojotanu paniriquiaa juucuacuajani, jiyacaritij, na sapojonuta Jesu nequesotaturee naari. \p —¿Maniniateeri samaatenu juuca cusosu naataniniuria? Paacuajaruhua niishitiojosaaquiaarini maja pa poonijionura samaatenu juuca. \p \v 11 Jesuuri cuno pojori riucuaree: \p —Niaa jaara niquiriyatujua borregoniyojua jiitiare, cuno jaara tiyare raama samaatenu juuca, ¿majateeri nocua nia quianu, raamaji nia panura nia seruniyojua? ¡Taaquiriirinij! \v 12 ¿Majateeri pueyano socua jiyanohua panishano borregojiniji? Taaquiriirinij. Naaratej, maja pa tarinitianu maninia pa miiniuria pueyaracaanu, samaatenu juucajuhuaj. \p \v 13 Na nuhuaji, sesarucojua sequereeri: \p —Quia juaashiquia quia shiitiore. \p Na juaashiquia shiitioreeri. Ritia jeequequeeri juhua tanecaraja. \v 14 Naa Fariseocuaca niquishacari Jesu miishanotej, tohuareetaqueeri. Tama nojorijiaarijia roojotooquiaari nojori motenura Jesu. \s1 Jesujiniji pohuatasano tariucuacaanu naajiotasanojinia \p \v 15 Jesu jaara niishiquiaari Fariseocuaca miiniu panishano nojuaja, quiniquiji quiaqueeri. Queraatia pueyari na nuhuajiquiaari canaata. Jesuuri puetunu cusosuhuajanaa naatanijioquiaari. \v 16 Jesuuri na naatanijiosano pueya rootaquiaari maja tamasaca niquiara nojori pohuatanura cante nojuajani. \v 17 Naacuajitij, tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiunia Isaías pohuatasanoori tohuateequiaari. Nojuajaari juhuacarijia naa pohuataquiaari Jesujiniji Pueyaso sequesano miriquitij: \q1 \v 18 “Niocuajaari cua seru, cua saquiriojosano. Na timitiaanijia. Nojuajaari jiyanohua cua panishano. Janiyari cua Sohuanu jiyaronutaniya nocuani. Nojuajaari tamasaca pueyapue pohuatanutaniya janiyajiniji, nojori quiniuria cua muerasura pueyaracaanu. \v 19 Majaari pueyata juaajia na quiniu quiniutianiya. Majaari nacojojua na quiniu quiniutianiya. Majaari na rupaa tojishano quiniutianiya tiacaacaco. \v 20 Majaari quenaaja shuniitiasano naajua na shutianu quiniutianiya puetunujuanaa. Naajuhuaj, majaari na maquishajanu quiniutianiya jatarinitiaja nojiyano samaritiu. Nojuajaari naa sesa miijiaca jiyanooniutianiya, nojuaja jaara tiuquiriohuajaatijiaj, puetunu sesa miiniujianaa na puecanura, Jiyaniijiajanaa na quiniuhuara pueyaracaanu. \v 21 Puetunu tiquiyocuacajinijinio quijiaca pueyajanaari nocua tiuuniutianiya”. \s1 Pueya sequesacari Jesu samaru cumaacaracana \r (Mr 3.20-30; Lc 11.14-23; 12.10) \p \v 22 Tiquiaari Jesuucua jaatucusaaquiaari. Cariyojuaru quiriquiaajaariuhuaj. Naa quiquiaariiri samaruraca na quiniuucua. Jesuuri na jeecaree. Naacuajitij, tiquiaari pocuajara quiquiaari, niquijiarajuhuaj. \v 23 Cunora, puetunu pueyajanaari nocuaji jiuujiatequiaari. Sequetureeri: \p —¡Nio jiyoteeri pa supuetana David niquiohuacuajinio supueno pueyano, tariucuacaanu sequesano pa jiyaniijiara quiriquianotej! \p \v 24 Fariseocuaca jaara tojiquiaari naa pueya sequesacari Jesujinijitij, nojoriiri na juaaniutia sequequiaari saaja: \p —¡Cuno pueyanoori samaruhua tohuatanijiya Satanás cumaacata! \p Satanásri samaruhua jiyaniijia. \v 25 Jesuuri cuno pueya niishiriojosano niishiquiaari. Cunora, nojori sequereeri: \p —Jiya camarucua jaara juayonuujutare tama nojorijiaaja, majaari pueyaracaanu na naata quiniu camarnura. Ritia jatashiyari. Naajuhuaj, tiacajinia quiniaa jaara juayonuutare jiyareta tama nojorijiaaja, cuno pueyari maja na naata quiniu jatiqui. Naajaariuhuaj, pueyano jaara juayonuujutare tapueyocuacata tama na tiajiniajaaja, majaari nojori naata jatiqui quiniu. \v 26 Jaara naa quiritij, samaruhua jaara tohuatanijiosaare Sesaaca cumaacata, tama na cuaqueya paracayajaarijia. Naacuajitij, majaari na naata na cumaaca rishiniu. \v 27 Janiya jaara samaruhua tohuatanijiya Satanás cumaacatani, taa nia sequeya janiyacuajani, cua sequeretoj, ¿cante nia niishitiojosano pueya cumaquiya samaruhua nojori tohuataniniuriani? ¿Satanástee? Majaruhua. Nojoricuajaari samaruhua tohuataniquiaa Pueyaso cumaacata. Naacuajitij, nojori tohuatanijiosacari samaruhua Pueyaso cumaacata, niaari jiyanohua jiyajeneya nia sequesacari janiya samaruhua tohuatanijiya Sesaaca cumaacatani. \v 28 Seetanujuanaa Pueyaso Sohuanu cumaquishacari janiya, samaruhua cua tohuatanijionura, niaa cumaati cua sequesano tojirii. Naa cua tohuatanijiosacari samaruhuatej, niaacuajaari niishiya Pueyasoori tari poonijiya juhua Jiyaniijia, mijiria nia tajinia. \p \v 29 ’¿Pueyanote na naata cumueeca pueyano tiajinia tiuquiniu na casami na jaariuutianura? Maja na naata na jaariuutianu, jaara coteenu na morojiyaquiri. Jaara na morojore coteenu, na nuhuaji cutara na naata na casami panu. Naajuhuaj, janiyari Pueyaso cumaacata jaariuutiaa Sesaaca jiitiasano pueyani. \p \v 30 ’Cante cua jiyano quiyaquiyani, cunoori cua paraca. Cante cua naacutaaquiya pueya rerecojonura Pueyasorani, nojoriiri saaja pueya cocuataa Pueyasoocuaji. \p \v 31 ’Naarate nia sequeyanijia: puetunu pueya miishano sesajanaari na naata jiyanooshaanu. Sesacojojua pueyanoori na naata jiyanooshaanujuhuaj. Saniniuujia, cante Pueyaso Sohuanu miishano sesacajani, cunoori maja na jiyanooshaanu quiniutianiya cutara. \v 32 Cante Pueyaso Niyanu sesacajani, nojuajaari na naata jiyanooshaanujuhuaj. Saniniuujia, cante Pueyaso Sohuanu sesacajani, nojuaja cutaraari jiyanoyaquishaanutaniya pueyaracaanu. Na ruuretanuucua Pueyaso Sohuanu, majaari na jiyanooshaanu quiniutianiya mijiria, jiyocuacaanujuhuaj. \s1 Naanaari niishishano na jajaujiniji \r (Lc 6.43-45) \p \v 33 ’Naana jaara maninia naana quiri, maninia jajau muetuyari. Naana jaara sesarunaja quiri, sesa jajau muetuyari. Naacuajitij, na jajaujiniji paari niishiyani taamueca naanatenojoni. \v 34 Niaari juhua sacocua. ¿Niaatucua taa maninia pocuajaca quirini, niaa jaara pueyaracaanu sesa miijiaca quiyajaa? Paari poojiajiniji pa niishiriojosano pocuaquiaani. \v 35 Naacuajitij, maninia jiuujiaraca pueyanoori saaja maninia casaa pocuaja. Sesa jiuujiaraca pueyano saniniuujia, sacuaraatia casaa pocuaari. \v 36 Nia sequeya cutaranijia, Pueyaso saniitionu juuca, pueyari puetunu najuhuana sesa na pocuasanojinijijianaa nequesoreesaanutaniya. \v 37 Cante maninia casaa pocuaja quiquiaarini, cunoori sequesaanutaniya “maninia pueyanota”. Naajuhuaj, cante sesa casaa pocuaja quiquiaarini, nojoriiri saniitiosaanutaniya saniniuujia. Naaratej, majaari nia niti nia taquiriocuatenu sacuaraatia casaa nia pocuanura. \s1 Fariseocuaca niquiniu panishacari Jesu miishano Pueyaso cumaacata \r (Mr 8.12; Lc 11.29-32) \p \v 38 Noojiaqueya Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaari tii quiriquiaa Fariseocuacata. Nojoriiri Jesu sequequiaari: \p —Niishitiojonanaa, jiyajeneta casaa quia miiri Pueyaso cumaacata canaa niquishocoriquiano. \p \v 39 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Niaari sesoriquia pueya, Pueyaso tojiyashijiaca. Majaari nia niquiara casaa cua miiniu quiniutianiya Pueyaso cumaacata. Niaari saaja niquiriyatu cutara miishano niquiniutianiya taa supuetana Jonás miishaaquiaaricuaani. Cuno Jonásri Pueyaso sequesano caminiujiunia quiquiaari. \v 40 Nojuajaari puereetuuca sapitiaaja seecojinia shocojotequiaari jiuujianaraca juuca, jiuujianaraca niucuanio. Naajuhuaj, janiyari raaco macu niojosaqui camueenujunutaniya jiuujianaraca juucani, jiuujianaraca niucuanio. \v 41 Jonás pohuatasacari Pueyaso rupaa Nínive tiacajinia, cuno tariucuacaanu taucuacaari noojia tacatoquiaari sesa nojori miishanojiniji. Cunora, Pueyaso nequesoreenu juuca quishacari, Nínive pueyari saneecuatunutaniya nojori tonujunura nio pa quishacari pueyacuara. Nojoriiri Pueyaso saquiriojotanutaniya nio pa quishacari pueyacuara, nojori ruuretanuucua tamonu Pueyaso sequesano caminiujiunia socua jiyaniijiajanaa cutara Jonásjiniji. \v 42 Naajuhuaj, tariucuacaanu jiyaniijia maajiiri niquiaari tucuacaanuji pa supuetanaa jiyaniijia Salomón tojiniuucua. Cunoori quiquiaari jiyanohua niishijia Salomón quiniuucua. Cuno maajiiri pananu shuucuaji niquiaari Salomón na tojiniuria, jiyanohua tucuacaanu na jiyajiniji. Naaratej, Pueyaso nequesoreenu juuca quishacari, cuno maajiiri sanenutaniya na saquiriojotanura nio pa quishacari pueyacuara. Nojoriicuara saquiriojotanutaniyari nojori ruuretanuucua tamonu niishijia, socua niishijia Salomónjiniji cutara. \s1 Samaruuri na tohuatanishaquiji tacatejohua \r (Lc 11.24-26) \p \v 43 ’Samaru jaara tohuatare pueyanojiniji, joojuashiquio rucuanejiyari na samaatejara na pajesacari. \v 44 Jaara riuriataaquiri na samaatejara, naa niishiriojiyari: “Tacateyarohuaraqui tariucua cua quiquiojiniohua”. Jaara tacatemohua, cuno na pueyano riuriatasuhuari juhua camaruuju tia, netoosano, maninia jeenucuasano. \v 45 Naaratej, samaruuri socua tamasaca narta samaruhua pajeya. Socua siete narta samaruhua riuriataari socua jiyanohua sesa nojuajiniji. Puetunu nojorijianaa jaara tiuquitiare cuno pueyanoocua tii na quiniuria, cuno pueyanoori na nuhuaji socua jiyanohua sesa quijiara jiyacateja. \p Naa quiniutianiyajaariuhua nio pa quishacari pueyara na tojitiaaquiniuucua janiya. Nojoriiri socua sesa quijiacara jiyacatenutaniuhua taa cua niyacarijia quijiaca nojori quiquiaaricuajani. \s1 Cante seetanujuanaa Jesu nucuani, tapueyocuacajuhuaj \r (Mr 3.31-35; Lc 8.19-21) \p \v 46 Jesu pohuatasacarijia pueya niquiara, na nucuaari tiuquiijioquiaari Jesu tapueyocuacata Jesuucua. Carijiniacuma quitiuriquiaari. Jesuta pocoojonu paniriquiaa juucuaari. \v 47 Tamonu pueyanoori Jesu sequeree: \p —¡Niishitiojonanaa! Quia nucuaqui quia tapueyocuacata carijiniacuma quiya. Quiata pocoojonu paniyaquiniaari. \p \v 48 Jesuuri saaja na numootena pueyano riucuaree: \p —¿Cante cua nucuani? ¿Cante cua tapueyocuacani? \p \v 49 Jiyacaritij, Jesuuri canaa na tojitianaa pueya shishirii. Tii quiniaa pueya sequereeri: \p —Nio cua tojitianaani, nojori cutaraari juhua cua nucua, juhua cua tapueyocuaca cutara. \v 50 Naacuajitij, cante cua Que Pueyaso panishano miiquiaa cutarani, nojuaja cutaraari cua tarajanu, cua rimiatu, cua nucuanio. \c 13 \s1 Natoojojua pueyanojiniji pohuatasano \r (Mr 4.1-9; Lc 8.4-8) \p \v 1 Cuno juucaja, Jesuuri tohuataquiaari tiajiniji. Caminia casaqueyaji cajishiiri. Canaari nata quiriquiaani. \v 2 Jiyanohua queraatia pueyari nocua rerequeejoquiaari. Puera pueya quiniuucua, Jesuuri botejinia tacaquiaari. Tii cajishiiri. Puetunujuanaa pueyari jaaquiajinia jateequiaari, tiji na tojitianura Jesu canaata. \v 3 Jesuuri queraatia casaa pueya maanu niishitiojoriquiaa miriqui. Naa pohuataquiaari puetunu canaajanaari: \p —Pueyanoori natoojonura quiaquiaari na cuhuariquiajinia. \v 4 Na jacutasacari, secajaari nucuaco totequiaari. Shuhuari nocua rosetaquiaari. Puetunujuanaa nucuacoji na natau miojoquiaariiri. \v 5 Tajaacaari totequiaari tamaqui sai tajiniaqueya. Majaari puera jiya quiniu quiquiaari tii. Naaratej, cuno natauri ritia moritiaquiaari. \v 6 Pananu jaara tacaquiaari, cuno natauri ritia sorequiaari maja puera nujuacaraca na quishacari. \v 7 Tajaacaari totequiaarijiuhua riyocuaca tajinia. Riyocuaca maashishacari, majaari cuno natau maashiniu quiquiaari maninia. Majaari na muetunu quiquiaari. \v 8 Maninia jiyajinia totequiaariiri tajaaca saniniuujia. Tii moritiaquiaari maninia cutaraari. Maninia muetuquiaari cutaraari. Puetunu cuno jiyoneejinijijianaani, noojiaqueyari muetuquiaari cien jajau niquiriyatu jiyonaacua. Tamonu jiyoneeri muetuquiaari sesenta jajau niquiriyatu jiyonaacuajuhuaj. Socua tamonu jiyoneeri muetuquiaari treinta jajau. \v 9 Niaa jaara numaaraca quiri, nia tojitiare cua pohuatasano. \s1 Casaara Jesu niishitiojiya miriquini \r (Mr 4.10-12; Lc 8.9-10) \p \v 10 Jesuuri naa pohuataquiaari miriqui pueya niquiaratej. Na nuhuaji, canaa, Jesu saquiriojosano pueyani, canaari nocua catecanoquiaarini. Canaari na nequesotaquiaarini: \p —Jiyaniijianaa, ¿casaara pueya quia niishitiojoriquiaa miriquini? \p \v 11 Jesuuri canaa riucuaree: \p —Pueyasoori nia saquiriojoquiaari, nia niishishoo casaa Pueyasojiniji nia niishiniuria, taa Pueyaso poonijiya pueya jiuujiajiniani, na muerasura nojori quiniuria shuquiriaatia. Tamasacara saniniuujia, majaari nio jiyasohuaja Pueyasojiniji niishishano nojori niishishocoriquiano. \v 12 Cante Pueyaso rupaa tojijia cutarani, nojuajaari socua niishitiojosaanutaniya, Pueyasojiniji jiyanohua na niishiniuria. Cante Pueyaso tojiyashijiani, shiitianiyojua Pueyasojiniji nojori niishishanoori puetunu jaariuutiasaanutaniyajanaa nojorijiniji. \v 13 Cunora, janiyari miriqui pohuatariquiaa nojori niquiarani. Naacuajitij, nojoriiri najuhuana niquiquiaa cua miishano na niishiyaquiniutia. Nojori tojishacari cua pohuatasano, na numaa shama tojitiuquiaa saajaari. Majaari quenaaja nojori niishiniu na tojishano. \v 14 Naa nojori quiniuucuatej, tari tohuateereeri juhuacarijia supuetana Isaías sequesano nojorijiniji. Pueyara Pueyaso sequesano caminiujiunia na quiniuucua, nojuajaari naa sequequiaari pueyatej: \q1 “Niaari seetanujuanaa Pueyaso rupaa tojiniutianiya najuhuanaj. Majaari nia niishiniu quiniutianiya. Niaari Pueyaso miishano niquiniutianiya najuhuanaj. Majaari nia niishiniu quiniutianiya nia niquishano. \v 15 Nojoriiri cumajiuujiaaca quiya. Nojoriiri juhua numueeju, tojiyashijiaca. Nojoriiri juhua nimishitiu quiyajuhuaj. Naa juhua nimishitiu quitiuyari nojori niquiyaquiniuucuaji. Nojoriiri naa juhua numueejunucuajuhuaj, nojori tojitiaaquiniuucuaji noojiata. Naa quitiuyari nojori niishiyaquiniuucuaji noojiata, cucua nojori tacatenuhuara cua jeecanura nojori jiuujia seque”. \p \v 16 ’Cua pueyanaa, niaari saniniuujia shuquiriaatia quiya maninia nia niishishacari cua miishano, nia tojishacari cua pohuatasanojuhuaj. \v 17 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, queraatia tariucuacaanu pueyari quiarijia nia niquishano niquiniuucua jiaatiaquiaari juucua. Naa nio niquiniuucua jiaatiaquiaariiri tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa, queraatia maninia pueyanio. Majaari nojori niquiniu quiquiaari saaja. Nojoriiri nia tojishano tojiniuucua jiaatiaquiaari juucuajuhuaj. Majaari nojori tojiniu quiquiaari saaja. \s1 Jesu niishitiojosacari miriqui na pohuatasano natoojojuajiniji \r (Mr 4.13-20; Lc 8.11-15) \p \v 18 ’Nia pohuatareera nia niishiniuria cua pohuatasano natoojojuajiniji. \v 19 Canapuete Pueyasojiniji cua pohuatasano niishiyaquiyani, nojoriiri juhua nucuaco toteno jajau. Sesaacaari niquiaa. Pueyaso Rupaa jaariutiaa noojiajinijiiri. \v 20 Noojiaqueya pueyari juhua sai tajiniaqueya jacutasano jajau quiquiaa. Naaratej, nojori jaara shuquiriaatia tojiri Pueyaso Rupaa, nojoriiri ritia shitimia nocua tiuuquiaa. \v 21 Nojoriiri juhua nujuacaaju. Majaari cumaatia na nujuatunu. Naaratej, nojori jaara naquiya miishaare Pueyaso Rupaa tojijiaca nojori quiniuucua, nojoriiri ritia Pueyaso tojiniu tarinitiaquiaa. \v 22 Noojiaqueya pueyari juhua riyocuaca tajinia toteno jajau quiquiaa. Nojoriiri Pueyaso Rupaa tojirii. Na nuhuaji, nojoriiri saaja puera tacaaquiaa nio jiya casamiicua. Naajuhuaj, nojoriiri sapojosaaquiaa nojori jiyanishacari nojori jaara queraatia casamiriaca quiriquia, nojori maara shuquiriaatia quiriquiaj. Cunora, Pueyaso Rupaari maja na naata poonijionu nojori jiuujiajinia. Naacuajitij, cuno pueyari juhua natau muetuhuo quiquiaa. \v 23 Saniniuujia, cante maninia tojijia Pueyaso Rupaani, maninia na niishiyari. Cunoori juhua jiya maniniujinia jacutasano jajau. Naacuajitij, cuno pueyari juhua maninia natau, maninia muetuna cutara. Jiyanohua maninia pueyari quiquiaa na tojishacari Pueyaso Rupaa. Naaratej, tamonuuri juhua cien jajau muetujua. Tamonuuri juhua sesenta jajau muetujua. Tamonuuri juhua treinta jajau muetujuajuhuaj. \s1 Jesu pohuatasano miriqui trigo tajinia moritiaja sesa jiyasocuajiniji \p \v 24 Jesuuri tamonu miriqui pohuatasano pohuataquiaari pueya niquiara, nojori na niishitiojonura taa Pueyaso tojitiaashijiaca pueya quiniutianiya Pueyaso muerasu tajiniani. Jesuuri naa pueya pohuataquiaari: \p —Tamonu pueyanoori maninia jajau nataquiaari na cuhuariquiajinia. \v 25 Puetunu pueyajanaa jaara niucua maqueturiquiaa, na paracaari jiyacari niquiaari. Sesa jiyasocua jajau jaquerooquiaari trigo natasano cuhuariquiajiniaari. Na natanu nuhuaji, tacateyarohuari. \v 26 Trigo jajauri maashiquiaari. Na nuhuaji, na jajau mueratuusacari shusha, sesa jiyasocuaari mariyata niquishaaquiaari maashiyano. \v 27 Cuhuariquia camaru seyari quiaquiaari na camarujuanaa nojori sequenura: “Jiyaniijianaa, ¿majateeri maninia saquiriojosano jajau quiquianucuaja quia natasano cuhuariquiajiniani? ¿Teje cuno sesa jiyasocua moritiarucuaa quia natau tajiniacuaraarini?” \v 28 Cuhuariquia camaruuri nojori riucuaree: “Pa paracaari cunohuaj, naa pa miiriucuaani”. Na seyari na nequesotaree: “¿Quiaate paniya canaa quianura cuno jiyasocua jayotanura trigo tajiniaqueyajiniji?” \v 29 Na seya sequeree saajaari: “Maja. Maja nia jayotanu jiyasocua, niaa mariqui trigo na cojiritiareeri. \v 30 Naajaa, nia tarinitiare cuaara maashiiria, mariyata cuaara noshiiriajaara trigo jajau. Na nuhuaji cutara janiyari senoonaa jiyaronutaniyani, cuaara coteenu jiyasocua namirioora, nojori jiuniocojonura jiyasocua catijiasocoriquiano. Na nuhuaji cutara, cuaara trigo jajau racatatuura nataco”. \s1 Jesu pohuatasano miriqui mostaza jajaujiniji \r (Mr 4.30-32; Lc 13.18-19) \p \v 31 Jesuuri socua miriqui pohuataquiaari pueya niquiara, na niishitiojonura taa Pueyaso poonijiya pueya jiuujiajiniani, nocua nojori tiuushacari. Naa sequereeri: \p —Tamonu pueyanoori mostaza jajau nataquiaari na cuhuariquiajinia. \v 32 Seetanujuanaa mostaza jajauri socua jiyanohua shiitianiyojua puetunu tamonu jajaujinijijianaa. Naajaa, cuno mostaza jaara maashiri, socua puereetuucara maashijiaari narta nataacuacajiniji. Naacuajitij, shuhuari na cashacucuaacua jesuya. Naajuhuaj, pueyano tojishacari Pueyaso rupaa, seetanujuanaa maninia Pueyaso muerasura jatanishiyari. \s1 Jesu pohuatasano miriqui pan poreetajajiniji \r (Lc 13.20-21) \p \v 33 Jesuuri nio miriqui pohuatasano pohuatarohuacuhua pueya niquiara, taa Pueyaso Rupaa poonijiya mijiriani. Nojori sequereeri: \p —Pueyaso rupaari jiyanohua cumaacaraca na poonijionura juhua pan poreetaja. Maaji jaara pan poreetaja cojitiri jiuujianaraca shiitianiyojua tohuatashi mishaja trigo cashojuata, puetunujuanaa na poreeteyari. Pueyaso rupaari naa cumaacaracajuhuaj, pueya na jataniniuria quiariniora. \s1 Casaara saaja miriqui sequesanota pohuatasaaquiaa pueya niquiarani \r (Mr 4.33-34) \p \v 34 Puetunu Jesu pohuatasanojuanaa pueya niquiarani, miriqui sequesanoori quiquiaari. Puetunu na pohuatasanojuanaari naa quiquiaaritij. \v 35 Naacuajitij, maninia tohuateequiaariiri tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiunia sequesano, jaara nio naajiotaquiaari: \q1 “Pueyasoori naa sequeyaquij: ‘Janiyari pueya niishitiojonutaniyani saaja miriqui cua pohuatasanota. Naacuajitij, janiyari pueya pohuatanutaniya pueyaracaanu nojori niishishoo casaani, shusha jiya shipinishaanujiniji’”. \s1 Jesu niishitiojosacariuhua miriqui na pohuatasano sesa jiyasocuajiniji \p \v 36 Na nuhuaji, Jesuuri pueya maanu sequeree: \p —Tariucuaja pueyanaa. Nia quiojorohua. \p Na nuhuaji, nojuajaari na quijia tiajinia tacaarohua. Jiyacaritij, canaa, na saquiriojosano pueyani, canaari nocua catecanoquiaarini. Canaari Jesu sequereeni: \p —Canaa quia niishitirijia miriqui quia pohuatasano cuno sesa jiyasocuajiniji. \p \v 37 Jesuuri canaa sequeree: \p —Janiyacuajaari cunoni, maninia jajau natoojojuani. \v 38 Nio jiyari juhua cuno cuhuariquia. Pueyaso muerasuuri juhua cuno maninia jajau, cuhuariquiajinia natasanoni. Tamasacaari saniniuujia Sesaaca muerasu quiya. Nojoriiri juhua cuno sesa jiyasocua, cuhuariquiajinia natau tajinia maashinioni. \v 39 Sesaacaari juhua cuno cuhuariquia camaru paraca. Nojuajaari cuno sesa jiyasocua nataquiaari. Nio jiya puequesacariiri juhua cuhuariquia senoosacari quiniutianiya. Jiyocuacaanuji Pueyaso seyari juhua cuhuariquia senoonaa quiniutianiya. \v 40 Naatej, taa sesa jiyasocua namitiashiya catijiasocoriquianocuaani, naa quiniutianiyajaariuhua nio jiya puequesacari. \v 41 Janiyari cua seya jiyaronutaniya jiyocuacaanujini. Nojoriiri sesa miijiaca quioonutaniya, mariyata canapuete tamasaca miitiquiaa sesani. \v 42 Nojoriiri quejoosaanutaniya mani quiquiojinia. Nojoriiri tii sapuenutaniya pueyaracaanu. Naquiya na miishacari, na quiaca miaquenutaniyari. \v 43 Na nuhuaji, Pueyaso tojitiajacaari jiyanohua shacantuucara quiniutianiya juhua pananu, na Que Pueyaso jiitiasacari nojori pueyaracaanu. Cante numaaracani, cuaara tojitiaara cua sequesano. \s1 Jesu pohuatasano miriqui jiyanohua panishano casaajiniji \p \v 44 Jesuuri canaa na pueya pohuataquiaari miriqui, Pueyaso muerasu pa quiniuni, cunoori jiyanohua panishano. Nojuajaari naa sequequiaaritij: \p —Tamonu pueyanoori tamasaca cuhuariquia tajiriquiaa juucua. Casaa riuriatamaari, jiyanohua panishano casaa. Tiijia na jamorohuari tee na quiriquiaacuajani. Jiyanohua na shuquiritiasacari na riuriatasano casaa, puetunujuanaa tama na casamijiaaja niquitiojoreeri queraatia cumaneeca na jiitianura. Na nuhuaji, puetunu na cumaneecajanaa pataareeri cuno cuhuariquia camaruucua, cuno cuhuariquia na masenura. Naacuajitij, cuno jiyanohua na panishano casaari tama na casaara quiquiaarijiaaja. Naajuhuaj, socua jiyanohua panishano cutaraari, Pueyaso pueyanora nia quiniuria. Cunoori jiyanohua socua panishano puetunu pa panishano casaajinijijianaa. \p \v 45 ’Socua nia tojiri nio pohuatasano. Casami niquitiojonaari pueyaracaanu rucuanejoriquiaa shanohua cohuajaaca tiujiau na pajenura. Cunoori noturu shipinijiosano sai quiquiaari. \v 46 Tamonu juuca, jiyanohua shanohua noturu saajia niquitishaaquiaariiri. Jiyanohua na panishano. Naaratej, puetunu na jiitiasanojuanaa niquitiojoquiaariiri, cumaneeca na jiitianura, cuno na panishano casaa na masetajara. Na nuhuaji, puetunujuanaa na casami samitia masequiaari cuno noturu saajiaari, jiyanohua na panishanoni. Naajuhuaj, nia tarinitiare puetunu nia panishano casaajanaa, Pueyaso pueyara nia quiniuria seetanujuanaa. \s1 Jesu pohuatasano miriqui shiyarujiniji \p \v 47 ’Pueyaso Rupaari juhua puereetuuca shiyaru na camaru jartasano caminiajinia. \v 48 Jaara mishaja quiquiaari sapitiaajata, pueyari na jayotaquiaari jaaquiajiniara. Queraatia tamaatiuniucua sapitiaajaari tii quiriquiaa. Pueyari jaaquiajinia cajitiuquiaari saaja maninia sapitiaaja nojori saquiriojonura. Canaasatujinia na niojotureeri racatasocoriquiano. Sesa sapitiaajaari saniniuujia jacutasaaquiaari. \v 49 Naa quiniutianiyajaariuhuaj jiya puequesacari. Naacuajitij, Pueyaso seyari rosetanutaniya, sesa miijiaca na saquiriojonura maninia pueya tajiniji. \v 50 Na nuhuaji, sesa pueyari quejoosaanutaniya mani quiquiojinia, taa sesa sapitiaaja jacutasaaquiaaricuaani. Nojoriiri tii sapuenutaniya. Na quiaca miaquenutaniyajaariuhua naquiya na miiniutia. \s1 Pueyaso Rupaari jiyanohua panishano: tariucuacaanu naajiotasano, quiari naataja naajiotasanonio \p \v 51 Jesu pohuatanu puecasacari, canaa na pueya nequesotaquiaariiri: \p —¿Niaate maninia niishirii puetunu cua pohuatasanojuanaacuaja? \p Canaari Jesu riucuareeni: \p —Taaquiriirinij Jiyaniijianaa. \p \v 52 Jesuuri canaa sequeree: \p —Maniniacuajaqui. Tariucuacaanu Pueyaso Rupaajiniji niishitiojona jaara quiarinio cua niishitiojosano Pueyasojiniji niishirijiuhuaj, nojuaja cutaraari Pueyaso Rupaa niishijia seetanujuanaa. Nojuajaari juhua tia camaru, cante tariucuacaanu shanohua casamiriacacuajani, quiarinio casamiriacajuhuaj, na tiajiniaaco racatasano. Na panishacari, na camaruuri na racatasanojiniji na panishano rijia. \s1 Jesu quishacari Nazaret tiacajinia \r (Mr 6.1-6; Lc 4.16-30) \p \v 53 Jesu jaara puecaquiaari miriqui pohuatanu, tiji quiaquiaariuhuari. Canaari na nuhuajiriquiaani. \v 54 Canaari na maashijia tiacajinia tiuquiquiaariuhuani. Canaa tiuquiijiosacari, canaari Pueyaso secojojua tiajinia tiuquiquiaarini. Jesuuri tii pueya niishitiojonu coteequiaari. Pueyari jiuujiatequiaari na niishitiojosano nojori tojishacari. Nojoriiri tama sequequiaarijiaaja: \p —¿Taa nio pueyano niishiya puerajaarani? ¿Tejenotejaara na cumaacani, cusosuhua na naatanijionurani? \v 55 Na shipininiocuajaari suruhuatujiniji casaa shipinijiona quijia. Na nucuacuajaari María. Na tapueyocuacaari Santiago, José, Simón, Judasnio. \v 56 Na rimiatuhuari mariyata niya pa tajinia quiya. ¿Taa na niishiya pueraarini? \p \v 57 Naaratej, pueyari na ruuretaquiaari saaja. Naa na tiacajinijinio pueya tojitiaaquishacari nojuajatej, Jesuuri nojori sequequiaari: \p —Puetunu tiquiyocua pueyajanaari maninia tojitiaquiaa cutara Pueyaso sequenu panishano caminiujiunia. Saaja narta pueya tama na jiyajinijiniojuaarijia na tojitianu paniyaquiya, tama na tiajinijiniojuaaja pueyanio. \p \v 58 Naa nojori ruuretanuucua Jesutej, majaari puera na cumaacata na miiniu quiquiaari tii, nojori tiuyaquiniuucua nocua. \c 14 \s1 Herodes motesacari Tiuquinijiona Juan \r (Mr 6.14-29; Lc 9.7-9) \p \v 1 Cuno quishacari, Galilea jiya jiyaniijia Herodesri pohuatasaaquiaari Jesu miishanojiniji na cumaacata. \v 2 Herodesri na seya sequequiaari Jesujiniji: \p —¡Nojuacuajaari cua mosano Tiuquinijiona Juan! ¡Samiitiarohuacuaaqui! Naacuajitij, jiyanohua cumaaca jiitiaari, jiyajeneta casaa na miiniuria Pueyaso cumaacata. \p \v 3 Herodesri naa sequequiaariti na monuucua Tiuquinijiona Juan. Nojuajaari naa miiquiaari Juantej: coteenu na quiatequiaariiri. Na morojoquiaariiri cumayocua shipinishano jiyocuata. Na nuhuaji, na nujuatequiaari nujuatejojuajiniaari. Herodesri naa miiquiaari na juaaniutia Juantej, Juan nacasunuucua nojuaja, Herodes quiniuucua tarajanu Felipe niquiocuata. \v 4 Tiuquinijiona Juanri naa Herodes sequequiaari quiasano na quiyaquishacarijia: \p —¡Quiaari Pueyaso tojiyashijia! ¡Majaari maninia quia quiniuria Herodíasta! ¡Nojuacuajaari quia tarajanu Felipe niquiocua! \p \v 5 Herodesri cunora Juan monu paniriquiaa juucua. Judiocuaca puereriquiaa saajaari. Judiocuacaari niishiquiaari cutara, Juanri seetanujuanaa Pueyaso sequenu panishano caminiujiunia quiquiaari. \v 6 Tiuquinijiona Juan nujuasacarijia nujuatejojuajinia, Herodesri na rasaanu juucajinia queranacuquiaari na masuusano pueyata. Jiyacaritij, cuno maaji Herodías niyatuuri nianujuquiaari Herodes masuusano pueya niquiara. Jiyaniijia Herodesri jiyanohua na shuquiritiaquiaari. \v 7 Naaratej, Herodesri necanuru sequequiaari puetunu pueya niquiarajanaa: \p —Sanaunaa, cua sequere casaa quia paniyani. Janiyacua quia niquitiore quia panishanoni. ¡Seetanujuanaa quia sequeyanijia! Majaari cua rupaa cua jatanu quiniutianiya. ¿Casaa quia paniniutianiyani? \p \v 8 Jiyacaritij, niyacoo nucua Herodíasri neyatu rootaquiaari jiyasohuaja, casaa na masenutaniyani. Naaratej, niyacoori jiyaniijia Herodes sequesee: \p —Cua quenunaa, cua niquitiore Tiuquinijiona Juan naca miacojuajinia. \p \v 9 Jiyaniijia Herodesri taraajequee niyacoo sequesano na tojishacari. Naajaa, majaari na naata na rupaa jatanu quiquiaari, seetanujuanaa na sequenuucua na masuusano pueya niquiara. Naacuajitij, Herodesri na seya sequequiaari cuaara niquitiosaarianoj. \v 10 Naaratej, na pueyano jiyaroquiaari nujuatejojuajiniaari, Tiuquinijiona Juan na nacatanura. \v 11 Na nuhuaji, Juan nacaari patasaaquiaariuhua miacojuajinia. Niyacoo niquitiosaasuhuari. Niyacoori saniniuujia na nucuaacua na pataquiaari. \p \v 12 Na nuhuaji, Tiuquinijiona Juan pueyari quiojoquiaari na quete na panura. Na jamotuquiaariiri. Na nuhuaji, nojoriiri nijioquiaari Jesu pohuatanuucua Tiuquinijiona Juanjiniji. \s1 Jesu mianuutesacari cinco mil pueya \r (Mr 6.30-44; Lc 9.10-17; Jn 6.1-14) \p \v 13 Jesu tojishacari Tiuquinijiona Juan tari mosaarucuaa, nojuajaari canaa jiyataquiaari botejinia tamaquiria, pueya quiyaquishaquiria. Pueya jaara niishiquiaari tee Jesu quiaareeni, queraatia pueyari cuno jiya tiacajiniji quiojoquiaari tiriarajuhuaj. Nojoriiri na neteyotaquiaari nucuaco caminia shuriuquioco. Cuno pueyari canaacuaji cutesee. \v 14 Naacuajitij, Jesu rosesacari botejiniji, jiyanohua queraatia pueya niquishii saajaari. Nojoriicua taraajereeri. Cuno pueya patootasano cusosuhua naatanijioreeri. \v 15 Tariucua tenacari, canaa, Jesu saquiriojosano pueyani, canaari nocua niquiaarini. Canaari na sequereeni: \p —Canaa Jiyaniijianaa, paa niya quiya pueya quiyaquishaquini. Paari nininiutianiyani. Juhuacarijia pueya quia sequere nojori cuaara quiojohuara tiacajinia, na miaquesocoriquiano nojori masenura. \p \v 16 Jesuuri canaa sequeree saaja: \p —¿Maatucua casaara quiojiyarohuani? Niaa mariqui nojori mianuutere saniya. \p \v 17 Canaari Jesu sequereeni: \p —Maja canaa jiitianu miaquesano. Niya quiya saajaari cinco pan, caapiqui sapitiaajanio. \p \v 18 Jesuuri canaa sequeree: \p —Miji nia patare. \p \v 19 Jesuuri sequeree pueya cuaara cajitiuuria jiyasocuajinia. Na nuhuaji, Jesuuri cuno pan pataree, sapitiaajanio. Jiyocuacaanu maureeri na Queecuara, miaquesanoocuara na secojonura. Na nuhuaji, Jesuuri pan neecasequiaari queraatiara. Canaa na niquitiojoreeri puetunu pueyajanaa canaa niquitiojosocoriquiano. \v 20 Puetunu pueyajanaari miaquenuuquiaari. Maninia tooquioreeri. Nojori puecasacari miaquenu, canaari pan neeca reratequiaariuhuani, sapitiaaja raquiquianio. Doce canaasatuuri mishinijiosaaquiaari na raacuata. \v 21 Jiyanohua queraatia pueyari miaquenuuquiaari; cinco mil quiquiaari saa canuujua. Majaari maajipohua serojosaanu quiquiaari, naatujoorinio. \s1 Jesu rucuanesacari mohuaca caco \r (Mr 6.45-52; Jn 6.16-21) \p \v 22 Na nuhuaji, Jesuuri canaa na saquiriojosano pueya secootequiaari botejinia canaa tacatanura, canaa puetanuracuaa nojuaja caminia taquijiria. Jesuuri jiyacari pueya maanu sequeriquiaa nojori quiojonuhuara. \v 23 Pueya jaara tari quiojoquiaariuhua, Jesuuri tuhuananuucua tacaquiaari tamajaaja, na Que Pueyaso na secojonura. Jaara niniquiaari, Jesuuri tii quiriquiaa tamajaaja. \v 24 Canaari saniniuujia caminia jiuujiajinia tari jaaretariquiaacuaani. Mohuacaari saaja canaacuara cajiniuucuariquiaa, paratu piyarojosacari canaacuara. \v 25 Juhuaquenu panishacari, Jesuuri canaa rupuesee mohuaca caco na rucuanenuta. \v 26 ¡Canaa niquishacari casaa mohuaca caco rucuaneyano, canaari jiyanohua shiriiquitiuriini! Canaari sariyocuatureeni. \p —¡Yae! ¡Samaruruhua! \p \v 27 Jesuuri ritia pocuaree. Canaa sequereeri: \p —¡Nioojia nia cumaquiri! Janiyacuajanijia. Maja nia puerenu. \p \v 28 Canaa tojishacari Jesu, Pedroori Jesu sequeree: \p —¡Jaara seetanujuanaa quiajaniya quiri Jiyaniijianaa, cua sequere quiocua cua quianura mohuaca caco! \p \v 29 Pedro sequereeri: \p —Mijicuarajaj. \p Pedroori ritia rosequiaari botejiniji. Mohuaca caco rucuanenu coteequiaariiri Jesuucua na quianura. \v 30 Na niquishacari paratu jiyanohua piyarojiyano, Pedroori puerequiaari. Na pueresacari, moo cariquimia tiuquiniu coteequiaariiri. Nacareeri: \p —¡Jiyaniijianaa cua quiare! \p \v 31 Jesuuri ritia Pedro juaashiquiajiniji quiaree. Na sequereeri: \p —Pedronaa, majaqui puera quia tiuuniu cucua. ¿Casaara cua sequesanoocuaji quia taacanuureeni? \p \v 32 ¡Nojori jaara botejinia tacataquiaariuhua, paratuuri jiyacari pueyajequee! \v 33 Canaa niquishacari naa Jesu miishano na cumaacatatej, canaari Jesuucuara mojoquetacoquiaarini. Canaari na sequereeni: \p —¡Quiaaqui seetanujuanaa Pueyaso Niyanu! \s1 Jesu naatanijiosacari cusosuhua Genesaret jiyajinia \r (Mr 6.53-56) \p \v 34 Canaa jaara caminia taquijiria niuutiaquiaarini, canaari Genesaret jiyajinia shiitiaseeni. \v 35 Genesaret pueya jaara niishiquiaari Jesu tiuquirii, nojoriiri puetunu na jiyajiniajanaa pueya numootequiaari, cuaara patootasaaria cusosuhua Jesuucua. Naacuajitij, Jesuucua patootasaaquiaariiri puetunu cusosuhuajanaa. \v 36 Pueyari Jesu sequetuquiaari: \p —Nareja quia shanacure cusosuhua quiocua, nojori cuaara quia tucuaque toque quiaara quenaaja, nojori naataconuhuara. \p Jesuuri naa miirii. Puetunu na toque quianaajanaari naatacoquiaariuhua na cusonujiniji. \c 15 \s1 Casaate sesa miitijia pueyanoni \r (Mr 7.1-23) \p \v 1 Na nuhuaji, Jerusalén tiacajinijinio pueyari canaacua tiuquiijioquiaari Jesuta pocoojonura. Nojoriiri quiquiaari Fariseocuaca, Moisés Naajioneejiniji niishitiojonaanio. Jesu sequetureeri: \p \v 2 —Quia pueyari shuquitioojua miaquenuuquiaa. ¿Casaara nojori tojitiaaquiquiaa canaa niishitiojosano pa supuetanaajinijini? ¡Nojori cuaara miiria taa pa supuetanaa miiquiaaricuaani! \p \v 3 Jesuuri nojori nequesotaree saniniuujia: \p —¿Niajaniyariuhuaj? ¿Casaara nia tojitiaaquiquiaa saniniuujia Pueyaso Rupaani, nia supuetanaa jiitishano miiniu nia miiniuriani? \v 4 Pueyasocuajaari sequequiaari: “Quia que tojijia quia quiri, quia nucua tojijianio. Majaari nojori rerequetenu”. Naacuajitij, maninia pa cojuare pa queya. Pueyasoori sequequiaarijiuhuaj: “Cuaara mosaaria cante na que sesacajani, na nucua sesacajanio”. \v 5 Niaari saniniuujia sequequiaacujua, maniniacuajaari pueyano jaara na queya sequere: “Cua quenaa, cua nucuanaa, janiyari Pueyasora niquitionutaniya cua casamini. Naacuajiti majaari cua naata nia naacunu cua jiitiasano casamitia”. \v 6 Naa nia niishitiojosacari pueyatej, niaari pueya tarinitiya na queya nojori cartenura, naacusoo nojori quiniuria. Naa nia tojishacari tama nia niishitiojosanojuaaja juhua nia supuetanaa nia miiniuriatej, niaari Pueyaso Rupaa jiyateya najuhuanara. \v 7 ¡Sapuenu Pueyaso Rupaa tojitiajacanaa! Supuetana Isaíasquiiri maninia naajiotaquiaaricuaja niajaniyajiniji, na caminiujiushacari nio rupaa Pueyasojiniji: \q1 \v 8 “Nio pueyari saa na rupaataja cua maniniuhuaqueetaquiaa. Nojori jiuujiaari saniniuujia tucuacaanu quiya janiyajiniji. \v 9 Nojoriiri najuhuana rerejoquiaa na maniniuhuaqueetanura janiya. Nojori niishitiojosanoori tama nojori niishishanojuaaja, maja cua rupaa”. \p \v 10 Na nuhuaji, Jesuuri puetunu pueyajanaa sequeree: \p —Miji, niya cua tojitiaseecuarajaj maninia nia niishiniuria. \v 11 Pa miasanoni, cunoori maja sesara na jiyatenu poojia. Pa rupaata pa pocuasano sesani, cuno cutaraari poojia sesojua. \p \v 12 Jiyacaritij, canaa, Jesu saquiriojosano pueyani, canaari nocua catecanoquiaarini naa canaa sequenura nojuaja: \p —Jiyaniijianaa, ¿quiaate niishiya Fariseocuacaari juaaquioree naa quia sequesacaritij? \p \v 13 Jesuuri canaa riucuaree: \p —Naajaa. Cuaara juaaquioora. Cuno pojoriiri juhua sesa jiyasocua, Sesaaca natasano cua Que cuhuariquiajinia. Nojoriiri juhua sesa jiyasocua jayotasaanutaniya. \v 14 Seetanujuanaa Pueyaso niishiyashijiaca nojori quishacari, nojoriiri juhua cariyojuaru quiya. Narta cariyojuaru jaatucuyari. Cariyojuaru jaara narta cariyojuaru jaatucure juucua, nojoriiri mariyata raama totenutaniya. \p \v 15 Pedroori Jesu sequeree: \p —Jiyaniijianaa, canaa quia niishitiojoreja casaa quia sequenu paniriquiaa quia pohuatasacari pa miasanojinijini. \p \v 16 Pedro riucuareeri: \p —¿Niaateeri na niishiyaquiyajuhuaj? \v 17 ¿Majateeri nia niishiniu, pa miaquesano pa rupaataari pa seecojinia tiuquiya saaja? Na nuhuaji, pa marecuhuacuma tajimiaari. \v 18 Saniniuujia, pa rupaata pa pocuasano sesani, cunoori poojiajiniji tohuataa cutara. Naacuajitij, pueyanoori sesa quiya Pueyaso niquiara, sesa casaa na pocuanuucua. \v 19 Pueyano jiuujiajinia coretaari puetunu sesa niishiriojosanojuanaa: monu paniniu; na camishoo maajipohua numuetucunu paniniu; saaja numuetucunuucua jiaatianu; nohuasejonu paniniu; sapojonuta saquiriojotanu paniniu; sacuaraatia coriaacojonu paniniu. \v 20 Puetunu naa sesa pueya niishiriojosanojuanaa cutaraari pueyano sesojua. Saniniuujia, pueyano jaara miaquere shuquitioojua, naajaa. Cunoori maja na sesonu pueyano Pueyasora. \s1 Taatu tiuushacari Jesuucua \r (Mr 7.24-30) \p \v 21 Jesuuri Genesaret jiyajiniji quiaquiaari canaa na pueyata. Canaari quiojoquiaari tamonu taucuaca jiyajiniarani. Cuno jiyajinia quiquiaariiri Tiro tiaca, Sidón tiacajuhuaj. \v 22 Canaa rucuanejosacari tii, cuno jiyajinijinio taatuuri Jesuucua niquiaari. Nojuajaari Cananeo pueyajinijinio maaji quiquiaari. Jesu nuhuaji nacariquiaari: \p —¡Jiyaniijianaa, cucua quia taraajere! ¡Pueyaso Jiyarosanonaa, cucua quia taraajere quenaaja! Quiyatu samaru jiitiaa. Jiyanohua taraatia na miiquiaari. \p \v 23 Jesuuri maja na riucuanu quiquiaari. Sanaa canujuriquiaa saajaari. Naaratej, canaari Jesu catecanoquiaarini canaa sequenura nojuaja: \p —¡Jiyaniijianaa, na panishano quia miiri cuaara quiohuara! ¡Taajeta nacaa pa nuhuajini! \p \v 24 Jesuuri canaa riucuaree: \p —Janiyari saaja Israel pueyacua jiyarosaaquiaarini. Nojoriiri juhua borregohua tashuquioono. Nojoriicua taraajeyanijia. \p \v 25 Cuno maajiiri Jesu sequesano tojirii. Naajaa, Jesu cariquimiaji mojoquetaseeri. Na sequereeri: \p —¡Jiyaniijianaa, cua naacutare! \p \v 26 Jesuuri na riucuaree: \p —Majaari maninia pa jaariutianura pa niquiohua miaquesano, sare niquiohua niquitiosocoriquiano saniniuujia. \p \v 27 Maajiiri saaja na sequeree: \p —Maniniacuaja quia sequesano Jiyaniijianaa. Naajaa, sareyaniyojuacuajaari miaquesano shiriya miaquenuuquiaa, na camaru totinijiosano na miaquejajiniji. \p \v 28 Jesuuri maaji sequeree: \p —Maniniacuaja quia sequesano maajiniaa. Quiaaqui jiyanohua cucua tiuya. Cuaara quiiriaqui taa quia paniyacuajani. \p Jiyacaritij, neyatuuri naataquiaariuhua. \s1 Jesu naatanijiosacari queraatia cusosuhua \p \v 29 Canaari Jesuta cuniquiji quiaquiaariuhuani. Canaari Galilea caminia shuriuquioco tajimiaani. Canaari tuhuananuucua tacatamaani. Jesuuri tii cajishii. \v 30 Queraatia pueyari nocua nijioquiaari. Nojoriiri queraatia cusosuhua niojotaquiaari Jesu shuriucua, nojori tiacajiniji nojori patootasano. Cusosuhuari quiquiaari shipiiniquiujiuniaa pueya, cariyojuarujurinio, tiquianucuajuhuaj, sesarunecatohuanio, socua queraatia tamaatia cusosuhuanio. Jesuuri nojori naatanijioquiaari puetunujuanaa. \v 31 Pueyari jiuujiatequiaari nojori niquishacari tiquianucua pocoyano, shipiiniquiujiuniaa rucuaneyano maninia, cariyojuarujuri niquishacari maniniajuhuaj. Naajuhuaj, sesarunecatohuari maninia numatucuaraca quiquiaariuhua. Naa pueya niquishacari Jesu miishanotej, nojoriiri Pueyaso maniniuhuaqueetaree. Sequetureeri: \p —¡Jiyanohua maninia Israel pueya Pueyaso! \s1 Jesu mianuutesacari cuatro mil pueya \r (Mr 8.1-10) \p \v 32 Na nuhuaji, Jesuuri canaa na saquiriojosano pueya sequeree: \p —Miji pueyanaa. Nio pueyacua taraajeyanijia. Nojoriiri tari jiuujianaraca juuca camueenujiya niya pata. Majaari nojori jiitiatunu quenaaja casaa na miaquetusocoriquiano. Majaari cua jiyaronu paniniu miaqueyojua nojori, nojori mariqui na miaajenuta cusojoniuyarohua nucuacoori. \p \v 33 Canaari Jesu nequesotareeni: \p —¿Canaatucua tee riuriatare queraatia miaquesano nio queraatia pueyarani? Niya, majaari pueya quiniu quenaaja. \p \v 34 Jesuuri canaa nequesotaree: \p —¿Taa pan nia jiitiaani? \p Canaari na riucuareeni: \p —Canaa saaja siete pan jiitiaani, secaja sapitiaajaniyojuanio. \p \v 35 Jesuuri pueya sequeree na cajitiuniuria. \v 36 Na nuhuaji, Jesuuri cuno siete pan pataree, sapitiaajanio. Jesu jaara na Que secojoquiaari coteenu miaquesanoocuara, na nuhuaji na neecasequiaariiri canaa niquitiojonura pueya. \v 37 ¡Puetunu pueyajanaari maninia miaquenuuquiaari! Tooquioreeri. ¡Canaari miaquesano cureenota mishinijioquiaari siete canaasatuni! \v 38 Queraatia pueyari na miaquenuuquiaari. ¡Saaja canuuri serojosaaquiaari cuatro mil pueya! Majaari maajipohua serojosaanu quiquiaari, naatujoorinio. \v 39 Na nuhuaji, Jesuuri pueya sequequiaari nojori quiojonuhuara. Na nuhuaji, Jesuuri canaa jiyataquiaari botejinia Magdala jiyajiniara. \c 16 \s1 Fariseocuaca, Saduceocuaca niquiniu panishacari Jesu miishano Pueyaso cumaacata \r (Mr 8.11-13; Lc 12.54-56) \p \v 1 Fariseocuacaari Saduceocuacata Jesuucua nijioquiaari nojori saniniujiuniuria nojuaja. Nojoriiri Jesu sequequiaari: \p —Casaa quia miiri quia cumaacata canaa niquishocoriquiano, canaa niishiniuria quiaate seetanujuanaa Pueyaso jiyarosano. \p \v 2 Jesuuri nojori sequeree saaja: \p —Jiya jaara naatuuca quiri pananu tiuquishacari, niaari sequequiaa: “Maninia juucaqui tariqui quiniutianiya”. \v 3 Naajuhuaj, pananu jaara tariquiicuaji jama, niquitioocua jaara niquishaarejuhuaj, niaari sequequiaa: “Maruqui niniutianiya”. Niaari naa niishiquiaa taamueca juucate quiniutianiyani jiya nia niquishacari. ¡Mosanucuanaa! ¿Casaara saniniuujia nia niishiyaquiya casaa Pueyaso niishitiojiya juucua niajaniyani? Nojuacuajaari juucua na cumaacata na miishano miiquiaa nia niquiara najuhuanaj. \p \v 4 Jesuuri nojori niquiara sequereejuhuaj: \p —Nio sesoriquia pueya, Pueyaso tojitiaashijiacani, nojoriiri Pueyaso cumaacata cua miishano niquiniu paniya juucua. Majaari nojori niquitishaanu quiniutianiya socua. Nojoriiri saaja nio niquiriyatu Pueyaso cumaacata miishocoriquiano niquiniutianiya: janiyari miishaanutaniyani taa supuetana Jonás miishaaquiaaricuaani. \p Naa Jesu sequenu nuhuajitij, nojori tarinitiaqueeri. Canaari quiaqueeni. \s1 Jesu numootesacari na pueya Fariseocuaca niishitiojosanoocuaji \r (Mr 8.14-21) \p \v 5 Canaa niuutiasacari caminia taquijiria, canaari canaa coseyaca panu niyajetaquiaari canaa sasocoriquianoni. \v 6 Jiyacaritij, Jesuuri canaa sequeree: \p —Niishijiaca nia quiri. Tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare Fariseocuaca pan poreetajaacuaji, Saduceocuaca pan poreetajaacuajinio. \p \v 7 Cunora, canaari tama sequetooreejaanijia: \p —¿Casaa na sequeyani? Pan pa paaquiniuucua naa pa sequeya jiyoteeri. \p \v 8 Jesu niishishacari naa canaa sequesanotej, canaa sequereeri: \p —¿Majateeri juhuanojuaja cucua nia tiuuniu maninia? ¿Casaara tama nia pocoojiyajaaja panjinijini? \v 9 ¿Majateeri juhuanojuaja nia niishiniu tari cua miishanojiniji? ¿Niaateeri tari niyajetarucuaa taa canaasatu mishajate cureecanuni, cinco mil canuu jaara miaquenuucanu cinco panjinijitij? \v 10 Niaa jiyoteeri niyajetarucuaajuhuaj taa canaasatu mishajate cureecanuni, cuatro mil canuu jaara miaquenuucanu siete panjinijitij. \v 11 ¿Casaara nia jiyaniriini janiya miaquesanojiniji sequeriquiaani? Maja cua sequenu panjiniji. Nia sequeriquiaanijia tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare Fariseocuaca pan poreetajaacuaji, Saduceocuaca pan poreetajaacuajinio. \p \v 12 Naa na sequesacaritij, canaari jiyacari niishiquiini majaari Jesu sequenu quiriquiaa pan poreetajajiniji. Canaari shusha niishiquiini Jesuuri miriqui canaa numooteriquiaa tama canaa cuaqueyajaaja canaa cojuanura Fariseocuaca niishitiojosanoocuaji, Saduceocuaca niishitiojosanoocuajinio. \s1 Pedro sequesacari Jesuuri seetanujuanaa Pueyaso Jiyarosano \r (Mr 8.27-30; Lc 9.18-21) \p \v 13 Canaa tiuquiijiosacari Cesareya Filipo tiaca jiyajinia, Jesuuri canaa nequesotaree: \p —¿Taa pueya sequequiaa janiyajinijini, cantena janiyani? \p \v 14 Canaari Jesu riucuareeni: \p —Noojiaqueya pueyari sequequiaa, quiaanaari Tiuquinijiona Juan. Herodes motesano naasucuanaari samiitiarohuacuaa. Tamasacaari sequequiaacujua, quiaanaari Elías, tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiunia. Tamasacaari saniniuujia quia sequequiaacujua, quiaanaari supuetana Jeremías, pueyara Pueyaso sequesano caminiujiuniajuhuaj, tamonu Pueyaso sequesano caminiujiunia soj. \p \v 15 Jesuuri canaa nequesotarohua socua: \p ¿Niajaniyariuhuaj? ¿Taa nia sequeyanijia? ¿Cante janiyani? \p \v 16 Simón Pedroori na riucuaree: \p —¡Quiaacuajaari Pueyaso Jiyarosano! Quiaari Cristo, Pueyaso Niyanu. \p \v 17 Jesuuri Simón Pedro sequerohua: \p —Quiaacuajaari Pueyaso shuquiritiasano pueyano, Jonás niyanunaa. Jiyocuacaanu Quijia cua Quecuajaari quia niishitirii cante janiyani. Janiyajiniji quia niishishanoori maja pueya niishitishano quiajaniya. \v 18 Janiyari socua sequenu paniya quiajaniyani Pedronaa. Quia sesaari Pedro. Nioori pueyano rupaajinia sequeya “saajia”. Naatej, taa saajiacuaani jataniyaquishoo, quiaari cumaatia nujuataja quiniutianiya, seetanujuanaa cucua quia tiuushacari, quia niishishacari janiyari Pueyaso Niyanuni. Naajuhuaj, puetunu pueyajanaa cante cucua tiuuriini taa cucua quia tiuyacuaani, janiyari nojori jiyatenutaniya cua muerasurani. Puetunu cua saquiriojosano pueyajanaari cumaatia nujuatunutaniya, nojori niishishacari janiyari Pueyaso Niyanuni. Naacuajitij, nojoriiri juhua puereetuuca saajiaacua tiasano quiniutianiya. Puetunu cua muerasujuanaari juhua cua tia quiniutianiya, cua quiquio nojori quishacari. Sesaacaari maja na naata cua tia pojoretanu quiniutianiya. Majaari na naata na tarinitiniu quenaaja janiya, cua tiasacari cua quiquiora. \v 19 Naajuhuaj Pedronaa, quiaari juhua cua quiquio tiootiu riatataja jiitiana quiniutianiya. Naacuajitij, quiaari coteenu pohuatanutaniya pueya niquiara janiyajiniji, nojori tiuuniuria cucua, juhua Pueyasoocua nojori tiuquiniuria na muerasura nojori quiniuria. Naajuhuaj, quiaa jaara rootare taate Pueyaso muerasu naata miiniu maniniani, Pueyasoori sequenutaniya cuaara naa quiiriatej. Naajuhuaj, quiaa jaara casaa tenujure, maja naa pueya miiniuriatej, Pueyasoori naa sequenutaniyajuhuaj. \p \v 20 Na nuhuaji, Jesuuri canaa na pueya rootaree maja canaa pohuatanura tamasaca niquiara nojuacuajaari Pueyaso Niyanu. \s1 Jesu numootesacari na pueya, nojuajaari mosaanutaniya \r (Mr 8.31–9.1; Lc 9.22-27) \p \v 21 Jiyacaritij, Jesuuri canaa pohuatanu coteequiaari taa nojuaja miishaanutaniyani. Canaa sequereeri: \p —Janiyari Jerusalén tiacajinia quiariquianoni. Parta Judiocuaca jiyaniijianucuaari tii cua miiniutianiya naquiya jiyanohua. Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari nojori rupuenutaniya naa cua paracaashaanurajuhuaj, mariyata tariucuacaanu Moisés Naajioneejiniji niishitiojonaanio. Naacuajitij janiyari mosaanutaniyani. Jiuujianaraca juucajinia, janiyari samiitianutaniuhuani. \p \v 22 Naa Jesu sequesacaritij, Pedroori Jesu jaatucuree tamocora na nacasunura tamajaaja. Jiyanohua Jesu sequereeri: \p —¡Maja naa pocuanutej! ¡Pueyaso cuaara cojuaara quiajaniya maja naa quia miishaanuratej! \p \v 23 Jesuuri saaja Pedro nijiniaquequee. Na sequereeri: \p —¡Niiquiji quia quiaare Satanásnaa! ¡Quia sanaajere! Sesaacaari naa quia pocuateree Pedronaa. Quia sequesanoori maja Pueyasojiniji. Quia niishiriojosanoori juhua mijiria pueya niishiriojosano saaja. Naa quia sequesacaritij, quiaari cua Que sequesanoocuaji cua tarinitiniu paniya juucua. \p \v 24 Na nuhuaji, Jesuuri canaa na pueya sequequiaari: \p —Pueya jaara cua tojijiara quiniu paniya, nojori cuaara carteera tama nojori panishanojuaaja. Na nuhuaji cutara, cuaara miiria cua panishano, tama na cuaqueya na panitianutajaaja cucuara. \v 25 Naatej, pueyano jaara tama na cuaqueyajaaja shuquiritiniu paniya mijiria, cuno pueyanoori na nuhuaji jiyanohua taraatia quiniutianiya. Saniniuujia, cante tama na cuaqueyajaaja panitiaa cucuara mijiriani, cuno pueyanoori na nuhuaji pueyaracaanu shuquiriaatia quiniutianiya cutara. \v 26 Naajuhuaj, pueyano jaara masere puetunu nio jiya casamijianaa, na casamiiri najuhuana quiniutianiya nera, na camaru jaara jatasaare mani quiquiojinia na shaajesacari. Nojuajaari maja na naata Pueyaso jiyanootiniu tama na cuaqueyajaaja, naajaa, nojuaja jaara puetunu na casamijianaa niquitiore Pueyaso, Pueyaso samiitianiniuhuara nojuaja. \p \v 27 ’Janiyacuajaari jiyanohua shacantuuca quijiara quiniutianiyani, cua Que jiyatesacari janiya Jiyaniijiarajanaa. Na nuhuaji, janiyari mijiria niniutianiuhua jiyocuacaanuji cua Que seyatani, puetunu pueyajanaa cua nequesoreenura. Jiyacaritij, pueyari maninia casaa niquitiosaanutaniya maninia nojori miiniuucua. Pueyaso tojitiaashijiacaari saniniuujia naquiya miishaanutaniya, sesa nojori miiniuucua. \v 28 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, noojiaqueya niajaniyajinijinio niya cuata quiyani, majaari nia shaajenu quiniutianiya juhuanojuaja, niaa cuaara niquirijiaatijia Pueyaso cumaaca cucua tiuquiyano, cucua tiuujiaca jiitiariquiano. \c 17 \s1 Jesu jatasacari shacantuucara \r (Mr 9.2-13; Lc 9.28-36) \p \v 1 Seis juuca nuhuaji, Jesuuri nio pojori jiyataquiaari jiyaconaja tuhuananuucua. Nojoriiri quiquiaari Pedro, Santiago, Santiago tarajanu Juannio. Jiyareta tama nojorijiaarijia quiaquiaari. \v 2 Jesuuri tii tamaatiara jataquiaari nojori niquiara. Na jiquiocoori jiyanohua shacantuucara jataquee, juhua pananu. Na toqueeri mariyata jiyanohua cohuajara jataquiaarijiuhuaj, juhua cuhuatana. \v 3 Jiyacaritij, nojoriiri caapiqui supuetanaa niquirii, Moisés, Elíasnio. Jesuta pocoojoriquiaari. \v 4 Cunora, Pedroori Jesu sequeree: \p —¡Jiyaniijianaa, canaaqui namitia niya quiyani! Quiaa jaara paniri, canaa quiocuaji suhuoronutaniyani, Moisésrajuhuaj, Elíasranio. \p \v 5 Pedro pocuasacarijia, shacantuuca najacaari nojori mishiquiomaa. Najacajiniji, rupaari tojishaaquiaari naa sequeyano: \p —¡Nioori cua Niyanuniyojua, cua shuquiritiasano! ¡Saaja nojuaja nia tojitiare! \p \v 6 Naa nojori tojishacari Pueyaso pocuaanotej, nojoriiri jacamatuquiaari jiyanohua na puerenuta. \v 7 Jesuuri nojoriicua nimiaa. Nojori quiaseeri na juaashiquiata. Nojori sequereeri: \p —Nia saneecuaturohua. Maja puerenu. \p \v 8 Nojori jaara niquinijionuuquiaari, majaari tari na niquitiuniu quiquiaari cuno supuetanaa. Saaja Jesuuri quiriquiaa. \p \v 9 Nojori rosetasacariuhua tuhuananujiniji, Jesuuri naa nojori rootaquiaari: \p —¡Majaari nia pohuatanu pueya niquiara tuhuananujiniji nia niquishano! Niocua na pohuatarohua cutara janiya jaara samiitiarohuani. \p \v 10 Na pueyari Jesu nequesotaree: \p —¿Casaara tariucuacaanu Pueyaso Rupaajiniji niishitiojonaa sequequiaacuaraarini, supuetana Elíasnaari quiocuaji mijiria niniutianiuhua coteenu, pueya na jiyanootiootenuhuara necohuata? \p \v 11 Jesuuri riucuaree: \p —Elíasri seetanujuanaa coteenu niriquiano quiquiaari, puetunu pueya jiuujiaajanaa na jeenucuanura. \v 12 Janiya cutaraari nia sequeyani, Elíascuajaari tari niquiaari. Majaari pueya niishiniu quiquiaari cante nojuajani. Naaratej, pueyari taraatia na miiquiaari taa nojori paniquiaaricuajani. Nojoriiri naa cua miiniutianiya naquiyajuhuaj. \p \v 13 Naa Jesu pohuatasacari Elíasjinijitij, na pueyari niishiquii nojuajaari Tiuquinijiona Juanjiniji pohuatariquiaa miriqui. \s1 Jesu naatanishacari samaruraca caya samijia \r (Mr 9.14-29; Lc 9.37-43) \p \v 14 Jesu jaara tuhuananujiniji tiuquiijioquiaari canaacua, tamonu pueyanoori nocua catecanoquiaari canaata quiniaa maanujiniji. Jesuucuara mojoquetaseeri na sequenura neyanuucuara. \v 15 Jesu sequereeri: \p —¡Jiyaniijianaa, cua niyanuucua quia taraajere quenaaja! ¡Nojuajaari pueyaracaanu cusojoquiaa! Na jiitiasano cusonuuri na taquiriocuatequiaa. Na cusojosacari miiquiaa naquiyari. Naacuajitij, sequeyarucua manijinia tiquiaari, moojinianio. \v 16 Janiyari quia pueyacua na tiuquitiasee na naataniniuria juucuani. Nojoriiri maja na naata na naataniniu. \p \v 17 Jesuuri cunora sequeree: \p —¡Niaaqui Pueyasoocua tiuyashijiaca, na tojiyashijiacanio! ¿Janiyateeri nia rejeretanutaniya pueyaracaanuni? ¿Taacari nia niishiniutianiya Pueyaso tamajaajaarini? Miji nia jaatucuma cuno mueya. \p \v 18 Mueya tiuquishacari nocua, Jesuuri samaru juaarii. ¡Na tohuatereeri! Jiyacaritij, caya samijiaari maninia quiquiuhua. \p \v 19 Na nuhuaji, tamajaaja canaa quishacari Jesuta, canaari na nequesotareeni: \p —Jiyaniijianaa, ¿casaara maja canaa naata cuno samaru tohuatenu quiriquiaani? \p \v 20 Jesuuri canaa riucuaree: \p —Maja puera maninia nia tiuuniu juhuanojuaja Pueyasoocua. Seetanujuanaa nia sequeyanijia, nia tiuuniu Pueyasoocua jaara quiriquia shiitianiyojua juhua mostaza jajau quenaaja, jiyacari cutaraari nia naata miiniu puetunu nia panishanojuanaa. Naacuajitij, nio tuhuananu maara nia tojiri, niaa jaara na sequere: “Tuhuananunaa, niiquiji quia quiaare tamaqui”. \v 21 Saniniuujia, jiyano samarutej, na naata tohuatanishano cutara saaja Pueyaso nia secojosacari nia miaqueyaquiniutia. \s1 Jesu pacutesacari pohuatanu nojuajaari mosaanutaniya \r (Mr 9.30-32; Lc 9.43-45) \p \v 22 Tamonu juuca Jesu rucoojosacari canaa na pueyata Galilea jiyajinia, Jesuuri canaa sequeree: \p —Janiyari sapojonuta niquitiosaanutaniya taucuacani. \v 23 Nojoriiri cua monutaniya. Jiuujianaraca juucajinia, janiyari samiitianutaniuhuani. \p Naa Jesu sequesacari canaatej, canaari jiyanohua taraajequiaarini. \s1 Cumaneeca niquitiosacari Pueyaso Secojojua tiaacuara \p \v 24 Canaa jaara tiuquiijioquiaari Capernaum tiacajinia Jesutani, tamonu pueyanoori Pedroocua catecanoquiaari. Nojuajaari cumaneeca masejona quiquiaari Pueyaso Secojojua tiaacuara. Cuno pueyanoori Pedro nequesotaree: \p —¿Majate nia niishitiojona niquitionu na cumaneeca Pueyaso Secojojua tiaacuara, taa pa jiyaniijianucua sequequiaaricuajani? \p \v 25 Pedroori na riucuaree: \p —Na niquitioquiaanocuaja. \p Na nuhuaji, Pedro tiuquishacariuhua na tiajinia, Jesuuri na nequesotaree: \p —¿Taa quia sequeyani Simónnaa? Mijiria jiyaniijianucua jaara cumaneeca paniri, ¿teyano pueyajiniji cumaneeca maseshiyani? ¿Tama na pueyajinijitii, taucuacajiniji soj? \p \v 26 Pedroori Jesu riucuaree: \p —Taucuaca niquitiojoteshiyanocuaja nojori jiya jiitiana sequesano. \p Jesuuri na sequeree: \p —Naacuaaquiniatejaj. Naacuajitij, tama na pueyajaarijia maja na niquitionu. Pueyaso Secojojua tiacuajaari cua Que tia. Naaratej, maja cumaati Neyanu sequesaanu na niquitionura na cumaneeca. \v 27 Naajaa, pa niquitiore juhuari nojori sequesano, paa mariqui nojori juaatiriiri. Nocuaji quia rioosee caminiajinia. Quiocua coteenu quia jatasano sapitiaaja rupaama niquiri. Quiaari tii cumanee riuriatanutaniya. Quiocua cuno cumanee niquitiosuhua nojori, quiria, quiarajuhuaj. \c 18 \s1 Cante jiyaniijiajanaa cutarani \r (Mr 9.33-37; Lc 9.46-48) \p \v 1 Jiyacaritij, canaa, Jesu saquiriojosano pueyani, canaari Jesuucua catecanoquiaarini naa canaa nequesotanura nojuaja: \p —Jiyaniijianaa, canaa quia sequeretoj, puetunu quia pueyajinijiniojuanaani, ¿cante jiyaniijiajanaa cutarani? \p \v 2 Jesuuri naatujua piirii. Canaa tajinia na nujuatereeri. \p \v 3 Na nuhuaji, Jesuuri canaa sequeree: \p —Nia niyajetare socua tojishano pueyano nia quiniu paniniu tamasacajiniji. Seetanujuanaa nia sequeyanijia, nia jataniyaquishacari tama nia cuaqueyajaaja juhua nio naatujoori nia quiniuria, majaari Pueyaso muerasura nia quiniu quiniutianiya quenaaja. \v 4 Naacuajitij, cante tama na cuaqueyajaaja jiyateya pueya shocoteyashijia na quiniuria juhua naatujuani, nojuajaari socua jiyaniijiajanaa quiniutianiya cutara narta Pueyaso muerasujinijinio. \v 5 Naajuhuaj, cante naatujua maseja maninia na paniniuucua janiyani, nojuajaari cua maseyajuhuaj. \s1 Paari cocuaatia miyani sesa pa miishacari \r (Mr 9.42-48; Lc 17.1-2) \p \v 6 ’Sesa cutaraari, sesa nia miitiniuria cucua tiuujia naatujua. Socua maninia cutaraari sesa miitiriquiano pueyanora, nojuaja jaara juhuacarijia caminia queronijinia jartasaare puereetujuajau saajia na riquiajiniji morotasano. \v 7 ¡Mijiria quiniaari jiyanohua cocuaatia miiquiaa sesa na miitishacari tamasaca! Mijiria, pueyari pueyaracaanu sesa miitishaaquiaajuhuanajaj. ¡Taraatia quiniutianiya cutaraari noo pueyanora, cante sesa miitirii tamonuni! \p \v 8 ’Nio miriqui cua niishitiojosano nia tojiri: nia juaashiquia, nia niohuaca jaara sesa miitiya niajaniya, nia rashiquiarenoj, tucuacaanu jatasocoriquiano. Naa nia miiri niaa mariqui mani quiquiojinia jatasaareeri puetunu nia cuaqueyatajanaa. Socua maninia cutaraari juaashiquiaaju, niohuacaaju nia tiuquitianura Pueyaso quiquiojinia jiyocuacaanu. Niaari tii quiniutianiya shuquiriaatia pueyaracaanu. \v 9 Naajuhuaj, nia namijia jaara nia miitiri sesa, nia jiatere. Tucuacaanu nia jatarenoj. Jiyanohua socua maninia cutaraari niaara, jiyocuacaanu nia tiuquiniuria namijiijiu, maja nia jatasaanura mani quiquiojinia, saniitiosocoriquiano puetunu nia namijiaatajanaa. \p Naa Jesu niishitiojosacari miriquitij, nojuajaari canaa niishitiojoriquiaa canaa tarinitianura jiyanohua canaa miiniu panishano, cuno jaara sesa miijiara jiyateriquia canaa. \s1 Jesu pohuatasano miriqui borrego tashucuanojiniji \r (Lc 15.3-7) \p \v 10 Jesuuri naa canaa niishitiojorohua socua: \p —Tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare nia soyaquiniuucuaji tamonu muerasuniyojua, juhua nio mueyaja. Cua tojitiare. Pueyasocuajaari na seya seerataquiaa nojori cojuanura muerasu. Cuno na seyari pueyaracaanu cua Que Pueyaso jiquioco shootiaquiaa. Naajuhuaj, Pueyasocuajaari na muerasuranoocua niishiriojoquiaa. \v 11 Naaratej, janiyari mijiria niquiaarini tashucuano pueya cua pajenura, nojori cua jaariuutianura Sesaaca. \p \v 12 ’¿Taa nia sequeyani pueyanaa? Tamonu pueyano jaara cien borregohua jiitiare, niquiriyatujua jaara tashucuare tapueyocuacajiniji, ¿majateeri na camaru na borregohua cureeno tiujianu rupaquijia, tashucuano na pajenura? Taaquiriirinij. \v 13 Jaara na riuriatare, seetanujuanaa socua jiyanohua cuno borrego tashucuano shuquiritiaari tamasaca na borregohuajiniji. \v 14 Naajuhuaj, jiyocuacaanu quijia nia Queeri maja na paniniu quenaaja niquiriyatujua nio muerasujinijinio tashucuanura puetunurajanaa. \s1 Taa pa jiyanoya pa tarajanuni \r (Lc 17.3) \p \v 15 ’Quiarta Pueyaso pueyano jaara sesa miiri quiajaniya, nocua quia quiaare na nacasunura tamajaaja nia quishacari. Nojuaja jaara tojiri quiajaniya, maniniacuajaari. Niaari maninia rupuetoojuacara quiniutianiuhuacuhuaj. \v 16 Nojuaja jaara tojiyaquiri quiajaniya saniniuujia, nocua quia quiaare socua tamonu pueyanota, caapiqui pueyata soj. Nojori niquiara quia nacasure cuno sesa miinia. Niaa jaara naa miiritij, naa quiniutianiyari taa tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia niishitiojosaaquiaaricuajani: “Querajaa pueya jaara mariyata pohuatare na niquishano, na tojishanojuhuaj, cunoori maja sapojonu”. Naacuajitij, nojori saquiriojotasanoori seetanujuanaa quiniutianiya. \v 17 Cuno sesa quia miinia jaara nia tojiniu paniyaquiya saaja, puetunu niarta Pueyaso pueya niquiarajanaa quia pohuatare sesa na miishano. Cuno pueyano jaara tojiniu paniyaquiri puetunu Pueyaso pueyajanaa, nojuaja cuaara quiiria juhua Pueyaso niishiyashijia niaara. Naacuajitij, majaari socua nia rupuenunoj. \p \v 18 ’Seetanujuanaa nia sequeyanijia, cana nia jiyanoyaquirii mijiriani, na tojiniu paniyaquishacari niajaniya, cunoori jiyanoyaquishano quiniutianiya jiyocuacaanu cua Que Pueyasorajuhuaj. Naajuhuaj, cana nia jiyanoorii mijiria na tojishacari niajaniyani, cunoori jiyanooshano quiniutianiya jiyocuacaanu cua Que Pueyasorajuhuaj. \p \v 19 ’Naajuhuaj, janiyari seetanujuanaa sequeya niajaniyani. Caapiqui niajaniyajinijinio jaara mariyata niishiriojore nia panishanoocuara nia secojonura Pueyaso, cua Queeri nia tojiniutianiya. Nojuajaari jiyocuacaanuji naa maninia miiniutianiya niaara, taa nia secojosacari nia sequereecuajanoj. \v 20 Querajaa niajaniyajinijinio jaara rerejore, cucua tiuujiaca nia quishacari, janiyari tii niaata quiyajaaniuhuaj. Naacuajitij, cua Queeri nia secojosano tojiniutianiya cutara. \p \v 21 Jiyacaritij, Pedroori Jesu nequesotasee: \p —Jiyaniijianaa, tamonu pueyano jaara sesa miiniu pacutejore janiya, ¿janiyatucua pueyaracaanu na jiyanoorini? ¿Majateeri tariucuaja, janiya jaara na jiyanoori siete sesa na miishanojiniji janiyani? \p \v 22 Jesuuri Pedro riucuaree: \p —Maja naatej Pedronaa. Maja quia tarinitianu na jiyanooniu. Pueyaracaanu sesa na miishacari quiajaniya, pueyaracaanu quia jiyanoori quiarta pueyano. Majaari quia serojonu sesa na miishano quiajaniya. Pueyaracaanu quia jiyanoori saaja. \s1 Jesu pohuatasano jiyanoyashijia serujiniji \p \v 23 ’Naaratej, cua tojiri pueyanaa. Nia pohuatareera nia niishiniuria taa Pueyaso paniya jiyanootioojuaca na muerasu nia quiniuriani. Tamonu jiya jiyaniijiaari nera poonijionaa pueya sequequiaari nojori cuaara tari niquitiojoora nojuaja na cumaneeca, nojori na niquitiojosanojiniji na casami. \v 24 Noojiaqueya nera poonijionaa pueya jaara tari nojori pasano casamijiniji niquitiojoriquiacuaa tama nojori cumaneecajinijijiaaja, jiyacaritij, tamonuuri tiuquinishaareejuhuaj. Nojuajaari jiyanohua queraatia casami masejoquiaari na jiyaniijiajiniji, queraatia millón cumaneeca. \v 25 Nojuajaari maja na jiitianu quiquiaari na cumaneeca, na jiyaniijia na niquitionuhuara. Na jiyaniijiaari cunora na pueya sequeree: “Tamonu camarnu nia niquitiore nio cua seru, necocuataja, cua cumaneecara, necohuajuhuaj, puetunu na casamijianaanio. Naacuajitij, na cuentaari puequenutaniya”. \v 26 Cuno na seru tojishacari naa na jiyaniijia sequesanotej, nocuara jacamaquiaariiri. Na jiyaniijia sequereeri: “¡Cua tarinitiare quenaaja cua jiyaniijianaa! ¡Rupaquijiara cua tarinitiarejaara! Janiyacuajaari quia cumaneeca niquitionutaniya puetunujuanaani”. \v 27 Na jiyaniijiaari nocua taraajeree. ¡Na carterohua puetunujuanaari! Naa na jiyanooriiri, nocua na taraajenuucua. \p \v 28 ’Cuno seru tohuatasacari jiyaniijia tiajiniji, narta seruta naacuneetooreeri. Cuno narta seruuri tarijia masequiaari shiitianiyojua casami cuno jiyanooshano serujiniji. Secaja cumaneecaari quiquiaari na cuenta. Naajaa, cuno jiyanooshano seruuri narta seru quiaree. Cumaatia na riquiajinia na miniriiri. Na sequereeri: “¡Ritia cua niquitiore cumaneeca, tarijia quia masesano janiyajiniji!” \v 29 Narta seruuri na riquiajinia mininia cariquimiaji mojoquetaree. Na sequereeri: “¡Cua tarinitiarecuaraja quenaaja! ¡Janiyacuajaari quia cumaneeca quia niquitionutaniyani!” \v 30 Majaari na sashiniu paniniu quiquiaari. Saaja na nujuatequiaari nujuatejojuajiniaari cuaara na cumaneeca na niquitiorejaatijia. \v 31 Narta seya niquishacari naa cuno jiyanooshano seru miishanotej, nojoriiri jiyanohua taraajequiaari. Nojoriiri jiyaniijiaacua quiojoquiaari puetunu sesa narta seru miishanojuanaa nojori pohuatanura. \v 32 Naaratej, jiyaniijiaari tamonu na seru jiyaroree cuno jiyanooshano seru riniuucua. Na tiuquishacari, jiyaniijiaari na juaarii. Na sequereeri: “¡Quiaaqui jiyanohua sesajuhuanajaj! Quia sequesacari janiya, janiyari quia jiyanooriicuaani, maja quia naata niquitionu quishacari quia cumaneeca. \v 33 ¿Majateeri quia naata quiriquiaa taraajenu quiarta seruucua, taa cua taraajeree quiocuacuaani?” \v 34 Jiyaniijiaari jiyanohua juaarii. Cunora, cuno sesa miijia seru jiyarotareeri nujuatejojuajinia na nujuatesaanura. Sequereejaariuhuaj cuaara naquiya miishaaria tii, cuaara puetunujuanaa na cumaneeca niquitiorejaatijia, casami na pasanojiniji. \p \v 35 ’Nia Que Pueyasoori naa miiniutianiya niajaniyajuhuaj, niaa jaara seetanujuanaa jiyanoyaquiri niarta Pueyaso muerasu. \c 19 \s1 Jesu niishitiojosano maja pa niquiocua pa cartenura \r (Mr 10.1-12; Lc 16.18) \p \v 1 Jesu jaara naa pohuatanu puecaquiaaritij, canaa na pueyata quiaquiaari Galilea jiyajinijiiri. Canaari Judea jiya shuriucua tiuquishii Jordán moo taquijiriani. \v 2 Jiyanohua queraatia pueyari Jesu nuhuajiyaree. Quiniqui canaa quishacari, Jesuuri cusosuhua naatanijioree. \p \v 3 Jiyacaritij, noojiaqueya Fariseocuacajinijinioori Jesuucua nijioquiaari sesa na pocuatenura Jesu juucua nocuara nojori tonujunura. Naaratej, nojoriiri Jesu nequesotaree: \p —¿Maniniate pa cartenura pa niquiocua, jaara pa juaatiri? \p \v 4 Jesuuri nojori riucuaree: \p —¿Majate nia serojonu quiquiaacuaja Pueyaso Rupaajinia? Coteenujuanaa Pueyaso shipinishacari pueyano, Pueyasoori shipiniquiaari caya, maajinio. \v 5 Naaratej, nojori shipininiaari sequequiaari: “Caya cuaara tiujiaara na que, na nucuanio, necocuata na quiniuria. Nojoriiri juhua niquiriyatu pueyanora quiniutianiya na camitioosacari”. \v 6 Naaratej, caya, maaji jaara camitioore, majaari tari na quiniu caapiqui pueyano. Juhua niquiriyatu pueyanojuaari quiquii. Naacuajitij, majaari maninia Pueyaso rupuetootesano rupartanura. \p \v 7 Nojoriiri Jesu sequeree: \p —Jaara naa quiritij, ¿casaara supuetana Moisés rootaquiaaricuaraarini caya cuaara naajionee niquitioora necocua, na cartenu panishacari? \p \v 8 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Moiséscuajaari niishiquiaari niaari puera cumajiuujiaaca. Naaratej Moisésri nia tarinitiaquiaari nia niquiocua nia cartenura. Coteenujuanaa, Pueyaso jaara shipiniquiaari caya, maajinio, majaari naa na quiniu quiquiaari. \v 9 Cua tojitiare pueyanaa. Janiyari nia sequeya cutarani. Cante necocua carteree najuhuanani, tamonu maajitia na caminiuria, coteenu necocua jaara tamonu cayata quiyaquiri, neyacaari jiyanohua sesa miya Pueyaso niquiara. Jaara naa miiritij, Pueyasora, nojuajaari sesoriquia pueyano. Nojuacuajaari juhua pueyano, cante narta pueyano niquiocua numuetucujuani. Naajuhuaj, cante cartesano maaji camiyani, naa sesa miyajaariuhuaj. \p \v 10 Canaa, Jesu saquiriojosano pueyani, canaa tojishacari naa Jesu sequesanotej, canaari na sequereeni: \p —Jaara naa quiritij taa quia sequeriquiaacuajani, maninia naasucuaari maja mashaja caminiuria. ¿Naatejaaratej? \p \v 11 Jesuuri canaa riucuaree: \p —Maja na naata puetunu pueyajanaa nio cua niishitiojosano tojiniu. Saaja noojiaqueya pueya cutaraari na tojiniutianiya, noo pojori canapuete jiyocuacaanuji cumaaca niquitiosaareeni na tojiniuria. \v 12 Naajuhuaj, noojiaqueya canuuri maja na naata caminiu, riyacajajaaju nojori quishacari. Nojoriiri naa rasanojuhuanajaj. Tamasaca canuuri maja na caminiu saniniuujia, jiatejosano nojori riyacajajau quishacari. Tamasacaari maja na caminiujiuhuaj tama nojori paniyaquishacarijiaaja, saaja Pueyasora nojori poonijionu panishacari. Cante na naata naa miiniuni, cuaara naa miiriatej. \s1 Naatujooriicuara Jesu secojosacari Pueyaso \r (Mr 10.13-16; Lc 18.15-17) \p \v 13 Na nuhuaji, pueyari Jesuucua nitiaquiaari necohua juucua, Jesu nianura nojoriicua na juaashiquia, nocuara na secojonura Pueyaso. Canaa, Jesu saquiriojosano pueyani, canaari saaja nojori tenujuree canaa juaaniutiani. \v 14 Jesuuri saniniuujia canaa sequeree: \p —¡Maja nojori tenujunu! Nia tarinitiare naatujoori cuaara cucua nijioora. Nia tojiri, canapuete seetanujuanaa juhua nio naatujoorini, nojoriiri Pueyaso muerasu quiriquiano. \p \v 15 Na nuhuaji, Jesuuri na juaashiquia niaquiaari naatujooriicua, nojoriicuara na secojonura, Pueyaso miiniuria maninia nojori. Na nuhuaji, Jesuuri quiniquiji quiaquiaariuhua. \s1 Jiyanohua casamiriaca mashaja pocoojosacari Jesuta \r (Mr 10.17-31; Lc 18.18-30) \p \v 16 Tamonu mashajaari Jesuucua niquiaari. Na nequesotaseeri: \p —Niishitiojonanaa. Quiaari maninia pueyano. Cua sequere, ¿taa cua miiniutianiyani maninia cua quiniuria Pueyaso niquiara, pueyaracaanu quijiara cua quiniuriani? \p \v 17 Jesuuri na riucuaree: \p —¿Casaara quia sequeya janiya maninia pueyanotani? Saaja niquiriyatujuaari maninia quijia cutara. Nojuacuajaari Pueyaso. Naajaa, quiaa jaara maninia quiniuucua jiaatiaa Pueyaso pueyano quia quiniuria, quia tojiri tariucuacaanu Moisés Rootasano Pueyasojiniji. \p \v 18 Jesu riucuareeri: \p —¿Teyano rootasanoteni? \p Jesuuri na sequeree: \p —Maja quia monu. Maja quiarta pueyano niquiocua quia numuetucunu. Maja quia nohuasenu. Maja quia saquiriojotanu tamonuucuara quia sapojonuta. \v 19 Quia que, quia nucua tojijia quia quiriquia. Maja nojori quia rerequetenu. Mariyata quiarta pueyano quia paniri taa quia paniyacuaa tama quia cuaqueyajaajani. \p \v 20 Mashajaari Jesu sequeree: \p —Janiyacuajaari puetunujuanaa nio tojijia quiquiaari cua naatujuajinijini. ¿Casaa cua miiniutianiya socuani? \p \v 21 Jesuuri na sequeree: \p —Quiaa jaara seetanujuanaa maninia quiniuucua jiaatiaa Pueyaso niquiara, quia quiaarohua quia tiajinia. Quia niquitiojore puetunu quia casamijianaa cumaneecara. Na nuhuaji, casamiijiuniucua quia niquitiojore nareja quia cumaneeca. Naacuajitij, quiaari queraatia casami jiitianutaniya jiyocuacaanu. Na nuhuaji, quiocua nimiohua cutara, cua tojijia quia quiniuria. \p \v 22 Na tojishacari naa Jesu sequesanotej, mashajaari taraatia quiaarohua jiyanohua casamiriaca na quiniuucua. \p \v 23 Jiyacaritij, Jesuuri canaa sequeree: \p —Seetanujuanaa nia sequeyanijia, jiyanohua jiyajenetaari pueyano tojiniuria Pueyaso, na pueyano na quiniuria, cuno pueyano jaara puera jiyanohua casamiriaca quiri. \v 24 Pueyanaa, ¿camelloteeri na naata cusupuetaja cuhuoco tamajiria tajiniu? Maja na naata. Cua tojitiare. ¡Socua jiyanohua jiyajenetaari casamiriaca pueyanora, Pueyaso pueyanora na jatanishaanura! \p \v 25 Canaa tojishacari naa Jesu sequesanotej, canaari jiyanohua jiuujiatereeni. Canaari na nequesotareeni: \p —¿Canteeri Pueyaso pueyanora jiyatesaanutaniya socuanitioj? \p \v 26 Jesuuri canaa shootiaree tacuriitia. Canaa sequereeri: \p —Pueyari maja na naata tama na cuaqueyajaaja jiyatenu Pueyaso muerasu nojori quiniuria. Pueyaso cutaraari na naata na miiniu. Nojuajaari cumaacaraca puetunu na panishanojuanaa na miiniuria. \p \v 27 Pedroori Jesu sequeree: \p —¿Canaarijiataj? Canaari puetunu canaa casamijianaa tiujiaquiaarini canaa rupuenura quiajaniya. ¿Casaa canaa masenutaniyarinijia? \p \v 28 Jesuuri canaa riucuaree: \p —Seetanujuanaa nia sequeyanijia. Nio jiya maniniushitishacariuhua, janiyari cajiniutianiyani jiyaniijia cajitiujinia puetunu cua Quejiniji shanohua cua cumaacatajanaa. Jiyacaritij cua pueyanaa, niaari mariyata cajitijiosaanutaniya doce jiyaniijia cajitiucuajinia. Niaari pa supuetana Israel doce niquiohuacuajinio caneno pueya nequesoreenaa quiniutianiya. \v 29 Cua pueya tojiniuria janiya, noojiaqueya nojorijinijinioori na tia tiujianutaniya, tapueyocuaca, na rimiatuhua, na que, na nucua, necohua, na cuhuariquianio. Canapuete naa tiujiaquiaa na tojiniuria janiyani, cuno pojoriiri Pueyasojiniji socua jiyanohua queraatia masenutaniya nojori tiujiasanojiniji. Nojoriiri pueyaracaanu shuquiriaatia quijiaca quiniutianiyajuhuaj, shaajeyashijiaca. \v 30 Saniniuujia, queraatia tojishano pueyari Pueyaso shocotasano quiniutianiya na tojitiaashijiaca nojori quiniuucua. Naajuhuaj, mijiria, queraatia pueyari juhua shocotasano pueya quiya Pueyaso niishiyashijiaca pueyara. Cuno pojori jiyanishano najuhuana quijiacani, nojoriiri Pueyaso shuquiritiasano pueya quiniutianiya cutara. \c 20 \s1 Jesu pohuatasano cuhuariquiajinia poonitijiosano pueyajiniji \p \v 1 ’Socua cua tojiri taa Pueyaso miiquiaa na pueyani. Nojuajaari na pueya miiquiaa taa tamonu cuhuariquia camaru miiquiaari na poonitijiosano pueyacuaani. Cuno cuhuariquia camaruuri quiaquiaari tariquiicuaji pueya na pajenura na uva cuhuariquiajinia nojori poonijionura. \v 2 Cuhuariquia camaruuri pueyata pocoojoquiaari taa cumaneeca na niquitionutaniya cuno juuca nojori poonijiosanojinijini. Poonijionaa pueyari na sequeree: “Maniniacuajaari taa quia sequereecuajani”. Na nuhuaji, cuno pueya jiyaroreeri uva cuhuariquiajinia nojori poonijionura. \v 3 Pananu tacasacari, cuhuariquia camaruuri tohuataquiaariuhua na tiajiniji. Jiyacaritij, socua tamasaca pueya niquishiiri juhuajaniya quiyano tiaca jiuujiajinia curotasano cajitiucuajinia. \v 4 Cuhuariquia camaruuri nojori sequesee: “Nia quiaarejuhuaj, cua uva cuhuariquiajinia nia poonijionura. Janiyacua cumaneeca nia niquitiorohua nia poonijionu samini”. \v 5 Naacuajitij, nojoriiri quiojoquiaari cuno cuhuariquiajinia poonijionurajuhuaj. Na camaruuri socua tohuataquiaariuhua panacari. Socua tamasaca pueya niquishiiri juhuajaniya quiyano tiaca jiuujiajinia curotasano cajitiucuajinia. Nojori sequereejaariuhuaj nera nojori poonijionura cuno juuca. Pananu mueecosacari, socua pueya riuriataquiaariiri. Nojori jiyaroree poonijionuucuajaariuhuaj. \v 6 Tariucua pananu piriuushacari, na camaruuri socua tohuataquiaariuhua. Socua tamasaca pueya niquishiiri tiaca jiuujiajinia curotasano cajitiucuajinia najuhuana quiyano. Nojori sequereeri: “¿Casaara nia quiojiyaquiyaree poonijionuucuani? ¿Casaa nia miya niyani? Niaa mariqui poonijiore”. \v 7 Nojoriiri na riucuaree: “¿Canaatucua taa poonijioreni, canaa jaara pajeshiyaquiri poonijionurani?” Cuhuariquia camaruuri nojori sequeree: “Nia quiaarequi cua cuhuariquiajinia nia poonijionura. Janiyacua nia poonijionu sami cumaneeca nia niquitiorohuani”. \v 8 Pananu tiuquishacari, cuhuariquia camaruuri na casami cojuana sequeree: “Cua poonitijiosano pueya quia piiri miji, nojori rerejonura. Na nuhuaji, cua sequesano cumaneeca quia niquitiojore puetunu nojorijianaa taa cua sequeree coteenujuanaa quiria poonijionaacuajani. Majaari rimiajata nojori niquitiojonu. Coteenu quia niquitiojore tariucua pananu piriuushacari cua jiyaramiquishano. Naa quia niquitiojore puetunujuanaa. Quiocua naa tucuatare niquitiojonu noo pojorijiuhuaj, canapuete tariquiicuaji coteeree poonijionucuajani”. \p \v 9 ’Jiyacaritij, tariucua pananu piriuushacari poonitijiosano pueyari nijiomaa. Puetunu nojorijianaari cumaneeca niquitiosaaree taa cuhuariquia camaru coteenujuanaa tariquiicuaji poonijionaa pueya sequequiaaricuajani. Majaari rimiajata nojori niquitiosaanu quiquiaari cumaneeca, nojori poonijionu sami. \v 10 Na nuhuaji, coteenujuanaa poonijionaa pueyari sequesaaquiaari na cumaneeca nojori masenura. Nojoriiri jiyaniquiaari nojori naasucuaari socua cumaneeca niquitiosaanutaniya rupaquijia poonitijiosano pueyajiniji. Nojoriiri saaja niquitiosaaree taa cuhuariquia camaru sequeree nojori cuno juucacuajani. \v 11 Nojori masesacari na cumaneeca, nojoriiri cuhuariquia camaruta juaaquioree. \v 12 Na sequetureeri: “Cuno pueyari saaja rupaquijia poonijioree. Quiaari nojori niquitioree taa quia niquitioree canaacuaani. Canaari pananucari cateree cutarani, pueyaracaanu canaa poonijiosacari”. \v 13 Cuhuariquia camaruuri tamonu nojorijinijinio sequeree saaja: “Sanajanaa, maja sesa cua miiniu quirii quiajaniya. ¿Majateeri quia niishiniu, paa jaara tariquiicuaji pocoojoriquiaatej, janiyari juhuacarijia quia sequereeni janiyari naa cumaneeca quia niquitionutaniyani? Quiaari cua riucuaree: ‘Maniniacuaja’. \v 14 Naaratej, quia jiyataarohua quia cumaneeca quia tiajiniohua. Janiyacuajaari naa niquitionu paniriquiaa tariucua pananu piriuushacari cua poonitijiosano pueyani, taa cua niquitioree quiajaniyacuaani. \v 15 ¿Majateeri cua naata miiniu tama cua panishanojuaaja tama cua cumaneecatajaaja? ¿Quiaateeri socua cumaneecaacua jiaatiajara quiquii, capora cua quiniuucua?” \p \v 16 Na nuhuaji, Jesuuri naa sequequiaarijiuhuaj, na pohuatasanojiniji na niishitiojonura: \p —Naa quiniutianiyari taa cua sequeriquiaacuajani: canapuete nuhuajishanaani, nojoriiri coteetanaa quiniutianiya. Naajuhuaj, cante coteetanaani, nojoriiri nuhuajishanaa quiniutianiya saniniuujia. Queraatia masuusano pueyari quiya. Saniniuujia, secajaari saquiriojosano quiya nojorijinijinio. \s1 Jesu camishacariuhua pohuatanu taa na mosaanutaniyani \r (Mr 10.32-34; Lc 18.31-34) \p \v 17 Tari Jesu quiasacari Jerusalén tiacajiniara, Jesuuri canaa na doce saquiriojosano pueya piirii tamocora nuu shuriuquiocora, tamajaaja canaata na pocoojonura. Canaa sequereeri: \p \v 18 —Cua tojiri. Niaacuajaari niquiya paa tari Jerusalén tiacajiniara tacataani. Janiyari tii niquitiosaanutaniya pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuani, Moisés Naajioneejiniji niishitiojonaanio. Nojoriiri cucuara saquiriojotanutaniya nojori sapojonuta cua mosaanura. \v 19 Nojoriiri cua niquitionutaniya taucuaca. Cuno pojoriiri cua rerequetenutaniya. Cua majacutunutaniyari. Na nuhuaji, niyacutesanojinia cua teetetunutaniyari tii cua cusonura. Jiuujianaraca juucajinia janiyari macujiniji samiitianutaniuhuani. \s1 Santiago, Juan nucua sequesacari Jesu, maninia na miiniuria necohua \r (Mr 10.35-45) \p \v 20 Jiyacaritij, Zebedeo niquiocuaari Jesuucua catecanoquiaari necohuata. Jesuucuara mojoquetaseeri Jesu na sequenura nera na miiniuria na panishano. \v 21 Jesuuri na sequeree: \p —¿Casaa quia paniyani? \p Jesu riucuareeri: \p —Quiaa jaara Jiyaniijiara jiyatesaare, quiocua cua niquiohua cajitijiore quia shuriucua, Santiago, Juannio. Tamonu cuaara cajiiria quia miaquetajara, tamonu quia muenecara, quia naacunaa nojori quiniuria, juhua jiyaniijianucuajuhuaj. \p \v 22 Jesuuri Santiago sequeree, Juannio: \p —Majaari nia niishiniu casaa nia maseyani. ¿Nia naatateeri rejeretanu naquiya miiniu taa cua miishaanutaniyacuaani? \p Nojoriiri saaja Jesu riucuaree: \p —Taaquiriirinij. Canaa naatacuaaquiniatejaj. \p \v 23 Jesuuri nojori sequeree: \p —Seetanujuanaa, niaari naquiya miishaanutaniya taa cua miishaanutaniyacuaani. Janiya cutaraari maja cua naata sequenu niajaniya, cante cua miaquetajara cajiniutianiyani, cua muenecaranio, Jiyaniijia cua quishacari. Saaja cua Que cutaraari tari na saquiriojosano pueya sequenutaniya cua shuriucua nojori cajitiuniuria, teyano pojoriicuaji na jeenucuaquiaaricuajani. \p \v 24 Canaa, narta saquiriojosano pueyani, canaari Juan juaariini, Santiagonio, canaa tojishacari nojori masesano juucua. \v 25 Jesuuri saniniuujia canaa sequeree: \p —Miji pueyanaa. Niya cua tojitiasee. Niaacuajaari niishiya, mijiria jiyaniijianucuaari na pueya poonitijioquiaa juhua tama na seyajaaja. Mijiria camarucuaari taraatia miiquiaa na pueya, nojori na miitishacari puetunu na panishanojuanaa. \v 26 Niajaniya saniniuujia, majaari naa nia quiniu quiniutianiya. Naacuajitij, cante tojishano pueyano quiniu paniya niajaniyajinijinioni, cuno cuaara quiiria narta Pueyaso pueya cumaquinia. \v 27 Cante nia jiyaniijia quiniu paniyani, cuno cuaara quiiria juhua nia seru, maninia na miiniuria niajaniya, naatej, taa cua miiquiaa niajaniyacuaani. \v 28 Janiya cutaraari Jiyaniijiani. Naajaa, majaari mijiria cua niniu quiquiaari pueya cua poonitijionura quiria, shuquiriaatia cua quiniuria tamajaaja. Niquiaari cutaranijia pueya cua naacunura, tama janiyajaaja mosaanura pueya niti, queraatia pueyacuaji cua ritianura Sesaaca. \s1 Jesu jeecasacari caapiqui cariyojuaru namijiaa \r (Mr 10.46-52; Lc 18.35-43) \p \v 29 Jesuta canaa quiasacari Jericó tiacajiniji, jiyanohua queraatia pueyari Jesu nuhuajiriquiaa. \v 30 Jiyacaritij, caapiqui cariyojuaruuri nuu shuucuaji cajitiuriquiaa. Nojori niishishacari Jesuuri nojori tajiriquiaa, nojoriiri nacanu coteequiaari: \p —¡Jiyaniijianaa! ¡Canaacua quia taraajere! Quiaacuajaari Pueyaso Jiyarosano, Jiyaniijia quia quiniuria pa supuetanaa jiyaniijia David niti. \p \v 31 Pueyari nojori juaarii nojori sanaajetanura juucua. Nojoriiri saaja jiyacatequee nacanura: \p —¡Jiyaniijianaa, canaacua quia taraajere, Pueyaso Jiyarosanonaa! \p \v 32 Jesuuri socua nujuasee. Nojori sequereeri: \p —¡Miji! ¿Casaa nia paniya cua miiniuria niajaniyarani? \p \v 33 Jesu riucuatureeri: \p —¡Jiyaniijianaa, canaa namijiaa quia jeecare! \p \v 34 Jesuuri nojoriicua taraajeree. Nojori namijiaa quiareeri. ¡Nojoriiri niquijiacara quiquii! Na nuhuaji, Jesuucua sacuaaree canaataari. \c 21 \s1 Jesu tiuquishacari Jerusalén tiacajinia \r (Mr 11.1-11; Lc 19.28-40; Jn 12.12-19) \p \v 1 Canaa quiojosacari, canaari socua tiuquiijiosee Betfagé tiacajiniani, Olivo nacuhua tuhuananu shuriucua. Cuniquiji, majaari puera tucuacaanu quiquiaari Jerusalén tiacajiniara. Jiyacaritij, Jesuuri caapiqui canaa na pueyajinijinio sequequiaari: \p \v 2 —Cuno tiacajinia nia quiaare, nooj pocuaji niquishiyatej. Niaari tii riuriatanutaniya niquiojuaraca burro morotasano. Niocua na samaacartasee. Niocua miji na jaatucuyarohuanoj, necojuataja. \v 3 Pueya jaara nia tenujunu paniri nocuaji, niocua na sequere: “Jiyaniijia na paniya. Ritia na tacatonutaniuhuacuaja”. \p \v 4 Naa tohuateequiaariiri tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiunia sequesano, nojuaja jaara naa naajiotaquiaari Jerusalén tiacajinia quiniaa pueyara: \q1 \v 5 “Sión tiacajinia quiniaa pueya nia sequere: ‘¡Nia niquiri! Nia Jiyaniijiaari burrojinia niaacua niya. Maninia pueyanoori, juayashijia. Burro nijinia cajiyano, necojuaacuanio’”. \p \v 6 Jiyacaritij, cuarta Jesu pueyari quiaquiaari. Nojoriiri naa miiquiaari taa Jesu sequequiaari nojoricuajani. \v 7 Nocua jaatucutuquiaariuhua burroori, necojuataja. Na nuhuaji, Jesu cajijiara, canaari canaa tucuaque toqueya niojoquiaari burro nijiniani, necojua nijinianio. Na nuhuaji, Jesuuri na nijinia cajirii. \v 8 Jiyanohua queraatia pueyari tii quiriquiaa. Nojoriiri na tucuaque toqueya muejoquiaari nucuaco Jesuucuaji. Tamasacaari jaamasucua piyotaquiaari Jesuucuaji niojotasocoriquiano nucuaco, nuu niquishaanura shanohua, juhua cutara jiyaniijiaacuaji maniniushitishano. \v 9 Jesu puetanaa, mariyata na nuhuaji nijionaajuhuaj, nojoriiri naa coteequiaari nacoojonura: “¡Pueyanaa, nioori pocuaji Tacuna! ¡Nojuacuajaari pa Jiyaniijia, pa supuetanaa jiyaniijia David niti! ¡Cuaara quiiria shuquiriaatia pa Pueyaso jiyarosano! ¡Jiyanohua maniniaari pa Pueyaso! ¡Cuaara shuquiritiasano quiiria!” \p \v 10 Jesu tiuquishacari Jerusalén tiacajinia, puetunu tii quiniaa pueyajanaari jiuujiatecoquiaari. Sequetureeri: \p —¿Cantejaara cunoni, tiuquiyani? \p \v 11 Jesuta tiuquiijionaari nojori riucuaree: \p —Nojuacuajaari Jesu, Pueyaso sequenu panishano caminiujiunia, Nazaret tiacajinijinio pueyano, Galilea jiyajinijinio. \s1 Jesu jaacasacari seya niquitiojonaa Pueyaso Secojojua tiacariji \r (Mr 11.15-19; Lc 19.45-48; Jn 2.13-22) \p \v 12 Na nuhuaji, Jesuuri Pueyaso Secojojua tiacari matacajinia tiuquiquiaari. Tii pueya niquishiiri seya niquitiojiyano. Jesuuri puetunu nojorijianaa tohuatanijioree. Cumaneeca tacatojojuaca juhuacutucua caponeetareeri, tee pueya niquitiojoriquiaa taucuaca cumaneeca, Pueyaso Secojojua tiajinia niquitiojosocoriquiano cumaneecaracuajani. Mococoonu niquitiojonaa cajitiucua caponeetareejaariuhuaj, tee mococoonu niquitiojosaariquiaacuajani Pueyasoocuara catijiasocoriquiano. \v 13 Jesuuri nojori sequeree: \p —Pueyaso sequesanocuajaari naa naajiotasaaquiaari tarijia: \q1 “Cua quiquioori sesojosaanutaniya Pueyaso Secojojua tia”. \m ¡Niaari saniniuujia na jiyatecanu nohuasenuujuaca quiquiora! \p \v 14 Secojojua tiajinia na quishacarijia, cariyojuarujuri pueya, mariyata shipiiniquiujiuniaa pueyari nocua nijioquiaari. Jesuuri nojori naatanijioree. \v 15 Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari Moisés Naajioneejiniji niishitiojonaata Jesu shootiariquiaa cusosuhua naatanijiyano. Jiyacaritij, naatujooriiri Secojojua tiajinia naa nacooriquiaa Jesujiniji: “¡Pa supuetanaa jiyaniijia David niquiohuacuajinio supueno pueyano! ¡Nojuajaari pa Jiyaniijia!” Canaa Judiocuaca jiyaniijianucua niquishacari naa Jesu miishanotej, mariyata nojori tojishacari naatujoori, nojoriiri juaaquioree. \v 16 Nojoriiri Jesu nequesotaree: \p —¿Quiaate naatujoori tojiya casaa nojori sequeyani? ¡Nojoriiri jiyaniya quiaari Pueyaso Jiyarosano! \p Jesuuri nojori riucuaree: \p —¡Taaquiriirinij! Na tojiyacuajanijia. Maniniacuajaari nojori sequesano. ¿Majateeri nia serojonu quiquiaacuaja tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia naa sequesanotej: \q1 “Quiaari naatujoori niishitirii conaajanio, seetanujuanaa nojori maniniuhuaqueetanura quia Jiyarosano”? \p \v 17 Naa nojori na sequenu nuhuajitij, Jesuuri nojori tiujiaquee. Jerusalén tiacajiniji quiaqueeri canaata Betania tiacajinia. Canaari tii maqueseeni. \s1 Jesu sesacasacari higo naana, muetuhuo na quiniuucua \r (Mr 11.12-14, 20-26) \p \v 18 Tariquiicuaji, Jesuuri Jerusalén tiacajiniara tacateriquiohua canaa na saquiriojosano pueyata. Jesuuri miaajeriquiaa. \v 19 Higo naana niquiriiri nuu shuriucua nujuaano. Nocua canujiyareeri. Shaanoori quiriquiaa, saa na jaamasucuaja. Cunora, Jesuuri naana sequeree: \p —Majaari socua quia jajau sanishaanu quiniutianiya. \p ¡Naanaari ritia sorequee! \v 20 Naa canaa niquishacaritij, canaari jiuujiatereeni. Canaari Jesu nequesotareeni: \p —¿Taateni? ¿Casaara higo naana sorequee ritiani? \p \v 21 Jesuuri canaa riucuaree: \p —Seetanujuanaa nia sequeyanijia, niaa jaara Pueyasoocua tiuujiaca quiri nioojia nia niquijioteyaquiniutia nocuaji, niaa maara socua cutara miishano miiri, socua jiyajeneta cua miishanojiniji. Naacuajitij, niaa maara nia sequesano niquiri niaa jaara nio tuhuananu sequere: “Quia jaataare shoniniacu caminiajinia”. \v 22 Puetunujuanaa nia masesano nia secojosacari Pueyaso, niaa jaara seetanujuanaa nocua tiuuri, niaari nia masesano masenutaniya. \s1 Judiocuaca jiyaniijianucua nequesoreesacari Jesu, cante na jiyaronani \r (Mr 11.27-33; Lc 20.1-8) \p \v 23 Jesuuri Pueyaso Secojojua tiajinia tiuquiquiaari. Tii pueya niishitiojoriquiaari. Jiyacaritij, canaa Judiocuaca jiyaniijianucuaari nocua catecanoquiaari. Nojoriiri pueyacuara secojonaa jiyaniijianucua quiquiaari, canaa Judiocuaca camarucuanio. Nojoriiri Jesu nequesotaree: \p —¿Canteeri quiajaniyani, naa quia miiniuriatej? ¿Canteeri quia jiyatecanu juhua canaa jiyaniijia quia quiniuriani? \p \v 24 Jesuuri nojori sequeree saniniuujia: \p —Janiyari nia nequesotanutaniya saniniunijia. Niaa jaara cua riucuare, janiyacua nia sequerohua saniniunijia cante cua jiyaroquiaari naa cua miiniuriani. \v 25 Naacuajitij, cua riucuature coteenu. ¿Cante Tiuquinijiona Juan jiyaroquiaari pueya na tiuquinijionurani? ¿Pueyasotee? ¿Tama pueyajaaja soj? \p Jiyacaritij, tama nojorijiaarijia juayonuutanu coteequiaari jiyasohuaja. Tama sequetooreejaarijia: \p —Paa jaara na riucuareni: “Pueyaso na jiyaroquiaari”, pa sequerucua: “¿Naatee? ¿Casaara na niishitiojosanoocua nia tiuyaquiquianucuaraarini?” \v 26 Saniniuujia, paa jaara sequereni: “Nojuajaari nareja pueya jiyarosano quiquiaari”, ¡puereeta quiniutianiyari pajaniyara! Paacuajaari niishiyani puetunu pueyajanaari sequequiaa Tiuquinijiona Juanna seetanujuanaa Pueyaso sequesano caminiujiunia quiquiaari. \p \v 27 Naaratej canaa Judiocuaca jiyaniijianucuaari Jesu riucuaree: \p —Maja canaa niishiniu canariquitijia na jiyaroquiaaritijiaj. \p Jesuuri nojori sequeree: \p —Janiyajuhuaj, majaari cua sequenu quiniutianiya niajaniya cante cua Jiyaronani, naa cua miiniuriatej. \s1 Jesu pohuatasano pueyano niquiohuajiniji \p \v 28 Jesuuri naa nojori sequerohuacuhuaj: \p —¡Cua tojitiare! Tamonu pueyanoori caapiqui niyanuraca quiquiaari. Nojuajaari jiyapueranu jiyaroree: “Quiyanunaa, quiria quia poonijiosee uva cuhuariquiajinia quiarijia”. \v 29 Neyanuuri saaja na riucuaree: “Maja cua quianu paniniu”. Na nuhuaji, niishiriojorohuari. Quiaqueeri. Poonijioseeri. \v 30 Na queeri naa na nuhuajishana sequereejuhuaj. Neyanuuri na riucuaree: “Maniniacuaja, cua quenaa. Janiya quianutaniyani”. Na nuhuaji, majaari na quianu quiquiaari saaja. \v 31 ¿Taa nia sequeyani pueyanaa? ¿Teyano cuno caapiqui necohuajinijiniote na que tojijia quiquiaarini? \p Nojoriiri Jesu riucuaree: \p —Na jiyapueranucuaja. \p Naaratej, Jesuuri nojori sequeree: \p —Seetanujuanaa nia sequeyanijia. Cumaneeca masejonaa pa pueyajiniji Roma tiacajinia quijia jiyaniijiarani, mariyata paanatujurinio, cuno nia soosano pueyari nia shocotanutaniya Pueyaso muerasura nojori quiniuria. \v 32 Cua tojitiare casaara naa cua sequeree niajaniyani. Tiuquinijiona Juanri niquiaari na niishitiojonura juucua niajaniya, maninia nia quiniuria Pueyaso niquiara. Majaari nia tiuuniu quiquianu nocua. Niaari saaja na tojiyaquiquianu. Cumaneeca masejonaa nia soosano pueya cutaraari nocua tiuuquianu, paanatujurinio. Nojoriiri na tojitiajara quiquianu. Niaacuajaari na niquiquianu taa cuno sesa miijiaca pueya maninia pueyara jatacanuni. ¡Niajaniyarijiataj, majaari nia tacatonu quiquianu nioojia sesa nia quiniujiniji! Niaari saaja Tiuquinijiona Juancua tiuyashijiaca quiquianu. \s1 Jesu niishitiojosano cuhuariquia cojuanaa sesa miijiacajiniji \r (Mr 12.1-12; Lc 20.9-19) \p \v 33 ’Socua tamonu cua pohuatasano nia tojiri. Tamonu pueyanoori cuhuariquiajinia uva natooquiaari. Maninia matacoquiaari puetunu na shuriuquiocojuanaari maja casaa tiuquitianura nocua. Saajia quejaquiaarijiaariuhuaj uva rapijiojuara, na caaca reratesaanura. Jiyaconajara tiaquiaarijiaariuhuaj, cojuana niquijiara tiji nohuasejojuaacuaji. Na nuhuaji, na camaruuri tamasaca pueya niquitioquiaari na cuhuariquia, nera nojori cojuasocoriquiano. Na nuhuaji, na camaruuri tucuacaanu quiaquiaari pueyaracaanu camueenujunura. \v 34 Jaara tari quiquiaari uva carojotasacari, saniya cuhuariquia camarujuanaari na seya jiyaramiquiquiaari na cuhuariquia cojuanaa pueyacua. Nojori jiyaramiquiquiaariiri nojori masenura cuhuariquia cojuanaa carojotasanojiniji, taa nojori pocoojoquiaari taricuajani. \v 35 Cuhuariquia cojuanaari cuhuariquia camarujuanaa jiyaramiquishano seya quiooree. Niquiriyatu majacutureeri. Tamonu moturee cutaraari. Tamonu jacuturee saitiaari. \v 36 Na nuhuaji, na camaruuri socua queraatia seya jiyaramiquiquiaariuhuaj. Nojoriiri naquiya miishaaquiaarijiuhuaj. \p \v 37 ’Na nuhuaji, na camarujuanaari tama sequereejaaja: “Jiyaroreera cua niyanu. Maja cutara nojori rerequetenu quiniutianiya cua niyanu”. \v 38 Cuhuariquia cojuanaa jaara niquiquiaari camarnujuanaa niyanu nojoriicua niyano, nojoriiri tama sequetooreejaaja: “¡Cunocuajaqui cuhuariquia camaru quiriquiano na que niti, na que jaara shaajequee! ¡Pa morej! Naacuajitij, pocua nio cuhuariquia camaruhuara quiquiini”. \v 39 Naaratej, camarnujuanaa niyanu tiuquishacari, cuhuariquia cojuanaari na quiaree. Na jaatucutureeri cuhuariquiajiniji tamama. ¡Cuniqui na motureeri! \p \v 40 Naa Jesu pohuatanu nuhuajitij, nojuajaari cuno canaa Judiocuaca camarucua nequesotaree: \p —¿Taa nia sequeyani pueyanaa? Cuhuariquia camaru jaara tiuquiriohua na cuhuariquiajinia, ¿taa na miiniutianiya cuno cuhuariquia cojuanaani? \p \v 41 Jesu tojitianaari na riucuaturee: \p —¡Cuno cuhuariquia camaruuri nojori puecoonutaniya, nojoriicua na taraajeyaquiniutia! Na nuhuaji, tamasaca pueya sequenutaniya cutaraari, nojori cojuanura nera na cuhuariquia. Nojori cutaraari cuhuariquia camaru panishano niquitionutaniya nojori carojotasanojiniji. \p \v 42 Jesuuri nojori sequeree: \p —Jaa, naa miiniutianiyari. ¿Majate nia serojonu quiquiaaricuaja nio, tariucuacaanu Pueyaso Rupaajiniani?: \q1 “Pueyari saitia tiariquiaa. Nojoriiri tamonu saajia jiyaniquiaari saajia sesarujuajau naasucua. Cuno saajiacuajaari socua panishano saajia quiquiaari. Jiyaniijiajanaari naa na jiyatequiaari. Cuno saajiata tiaree maninia cutaraari. Pueya niquishacari, jiuujiatecoreeri”. \m Naa naajiotasano quiyacuajaari. \p \v 43 ’Camarucuanaa, nocuaji nia numooteyanijia, Pueyasoori nia ruuretanutaniya maja tari nia quiniuria na muerasu jiitianaa. Tamasaca pueyari nia niti jiyatesaanutaniya cutara, nojori jiitianura maninia Pueyaso muerasurano. Nojoriiri maninia Pueyaso tojitianaa quiniutianiya cutara, Pueyaso muerasu canenura jiyanohua nera, juhua cuhuariquiajiniji senoosano queraatia. \v 44 Cuno saajiajiniji saniniuujia, pueyano jaara cuno saajiaacua tiyare, nojuajaari juhua rashiquijiniutianiya. Cuno saajia jaara tiyare pueyanoocua, jacanaura na miiniutianiyari. \p \v 45 Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucua, mariyata Fariseocuaca tojitiasacari naa Jesu pohuatasanotej, nojoriiri niishiquii Jesuuri nojorijiniji pohuatariquiaa miriqui. \v 46 Naaratej, nojoriiri Jesu quianu panirii juucua, nojori juaaniutia. Nojoriiri saaja puereriquiaa pueya. Pueyacuajaari sequeriquiaa Jesuuri seetanujuanaa Pueyaso sequenu panishano caminiujiunia quiquiaari. Naaratej, jiyaniijianucuaari jiyamitia puerecoriquiaa Jesu nojori quianura. \c 22 \s1 Jesu pohuatasano miriqui camishacari queranacunujiniji \r (Lc 14.15-24) \p \v 1 Na nuhuaji, Jesuuri socua niishitiojoquiaari miriqui pohuatasanota. Naa pohuataquiaaritij: \p \v 2 —Pueyasoori pueya masuya nojoritia na quiniuria shuquiriaatia, taa tamonu cutara jiyaniijia miiquiaari mijiriacuaani. Cuno jiyaniijiaari shuquiriaatia quiniu paniriquiaa queraatia pueyata, neyanu camishacari. Naaratej, jiyaniijiaari queraatia sumatutequiaari, queraatia pueya miaquesocoriquiano. \v 3 Na nuhuaji, na seya jiyaramiquiriiri na masuusano pueya numootenura nojori niniuria queranacunura. Masuusano pueyari maja na niniu paniniu quiquiaari saaja. \v 4 Jiyaniijiaari socua tamasaca na seya sequeree: “Cua masuusano pueya nia numootejocoo. Nia sequesee: ‘Jiyaniijia nia sashiya. Puetunujuanaari tari jeenucuasano nia queranacunura. Tari puecoosaaree na juyaca, na shiyoshitishano seyanio. Tariucua rariyosanoori quiya. Ritia nia nimia. Nia miaquenuusee’”. Naa na seya na rootanu nuhuajitij, jiyaniijiaari nojori jiyaramiquirii. \v 5 Masuusano pueyari saaja tojitiaaquirii. Puetunujuanaari tama na panishanojuaaja miiriquiaa saaja. Tamonuuri na cuhuariquiajinia quiaaree. Tamonuuri na casami niquitiojosaqui quiaareecujua. \v 6 Tamasacaari saniniuujia jiyaniijia seya quiooree. Jiyanohua naquiya nojori miiriiri. Na nuhuaji, nojori puecootureeri. \v 7 Jiyaniijia niishishacari, jiyanohua juaariiri. Nocuaji na soldadohua jiyaramiquiriiri cuno monaa nojori naminiuria saniniuujia, nojori tiaca na catijiatanurajuhuaj. \v 8 Na nuhuaji, jiyaniijiaari na seya sequeree: “Puetunujuanaari tari jeenucuasano pa queranacunura cua niyanu camishacari. Cua masuusano pueyacuajaari saaja cua ruuretareeni. Namitia majaari nojori nijionu quimiaa, saaja cua rerequetejaca nojori quiniuucua. \v 9 Quiarijia cutara, nia quiaare nuu tuneequetajajinia, tee queraatia pueya tajiniuucuataquiaacuajani. Nia masuure puetunu nia niquishano pueyajanaa”. \p \v 10 ’Na seyari quiojoquiaari tiaca nucuaco. Nojoriiri puetunu na riuriatasano pueyajanaa rerejoteree, maninia pueya, sesa pueyanio. Queranacunuusaquiiri mishiquiaari masuusano pueyata. Camarnu seyari puetunu pueyajanaa cushiyotequiaari camishacari cushiyosano toqueya, nojori tiuquitiasacari tiaco queranacunura. \p \v 11 ’Na nuhuaji, jiyaniijiajanaari tiuquiquiaari masuusano pueya na niquiniuria. Tamonu pueyano niquishiiri camishacari cushiyosano toqueeju. \v 12 Jiyaniijiaari na sequeree: “Pueyanonaa, ¿taa quia tiuquimiaa camishacari cushishano toqueejuni?” Pueyanoori sanaa na tojiriquiaa. Majaari na riucuanu quirii. \v 13 Cunora, jiyaniijiaari na seya sequeree: “¡Nia morojore na cashacucua, na numatucuanio! ¡Niocua na jartarohua carijiniacuma ninishiqui! Tii sapuenutaniyari. Na quiaca miaquenutaniyajaariuhua na noonuta, naquiya na miishacari”. \p \v 14 ’Naajuhuaj pueyanaa, Pueyasoori queraatia pueya masuya quiarijia na muerasu nojori quiniuria. Saniniuujia, secajaari saquiriojosaanutaniya nojorijinijinio seetanujuanaa na muerasura nojori quiniuria. \s1 Jiya jiyaniijia cuaara niquitiojosaaria na sequesano cumaneeca \r (Mr 12.13-17; Lc 20.20-26) \p \v 15 Na nuhuaji, Fariseocuacaari quiojoquiaari Jesu shuriucuaji tama nojori niishitiojotoonurajaaja. Nojoriiri Jesu pocuatenu paniquiaari sesa juucua, nocuara nojori saquiriojotanura. \v 16 Na nuhuaji, Fariseocuacaari na niishitiojosano pueya jiyaramiquirii Jesuucua, jiyaniijia Herodes panijiaca pueyata. Herodesri jiyaniijia César jiyatesano quiquiaari Judea jiyajinia jiyaniijia na quiniuria. Fariseocuaca jiyaramiquishano pueyari Jesu sequesee: \p —Niishitiojonanaa, canaari niishiyani quiaari maninia pueyano. Majaari quia cuaracashijionu. Quiaari seetanujuanaa casaa niishitiojoquiaa cutara taate canaa naata maninia quiniu Pueyaso niquiarani. Majaari quia puerenu quiquiaa, pueya niquiara quia pohuatanura quia niishishano. Majaari rimiajata quia niquiniu pueya. \v 17 Naaratej, canaa quia sequere taa canaa miiniutianiyani. Paari sequesaaquiaarini pa cumaneeca pa niquitiojonura jiyaniijiajanaa Césarra, taa cuno tahue César sequequiaaricuajani. Quiajaniyariuhuaj, ¿taa quia sequeya saniniunijia? \p \v 18 Jesuuri ritia niishiquii, nojoriiri naa na nequesotariquiaa na sapojonuta. Nocuaji nojori sequereeri: \p —Sapuenu maninia quijiacanaa, ¿casaara nia saniniujiya naa janiyani? \v 19 Cua niquitiri nia cumaneetoj, cuno, jiyaniijia César sequesano pa niquitiojonura nojuajani. \p Nojoriiri Jesu niquitirii cumanee. \v 20 Jesu niquishacari cuno cumanee, nojori nequesotareeri: \p —¿Cana naaquiti nio nocuani? ¿Cana sesate nocua naajiotasanojaniuhuaj? \p \v 21 Nojoriiri na riucuaree: \p —Jiyaniijia César naaquicuaja, na sesajuhuaj. \p Jesuuri nojori sequeree: \p —Jaara naa quiritij, César nia niquitiojore tama na casaajaaja. Nojuacuajaari na camaru. Saniniuujia, Pueyaso nia niquitiojore nerano tama na casaajaaja. Nojuaja cutaraari pa camarnu. \p \v 22 Nojori tojishacari naa Jesu sequesanotej, jiuujiatecoreeri. Na tarinitiatureeri. Quiojiyarohuari. \s1 ¿Macunucuate samiitiaconutaniuhua? \r (Mr 12.18-27; Lc 20.27-40) \p \v 23 Cuno juucaja, Saduceocuacaari Jesuucua nijioquiaari. Nojoriiri jiyaniquiaari macunucua maja na samiitiaconu quiniutianiuhua. Naaratej, nojoriiri Jesu sequesee: \p \v 24 —Niishitiojonanaa, supuetana Moisésri pa sequequiaari na naajiotasanojinia, pueyano jaara cusoyare mueyaju, na tarajanu cuaara camiiria mashiquio, mueya na mueratenura tarajanu niti. \v 25 Tarijia, tamonu pueyanoori niya quiquiaari. Siete niquiohuaraca quiquiaariiri, saa canuujua. Jiyapueranuuri camiquiaari. Na nuhuaji, shaajequiaariiri muetuhuojua. Naaratej, na mashiquioori camitishaaquiaari neyaca tarajanuta. \v 26 Nojuajaari muetuhuojua shaajequiaarijiuhuaj. Naaratej, neyaca tarajanuuri mashiquio camiquiaarijiuhuaj. Nojuajaari mueyaju cusoquiaarijiuhuaj. Naa cusonuuquiaariiri puetunu cuno siete canuujuanaa. \v 27 Na nuhuaji, mashiquioori cusoquiaarijiuhuaj. \v 28 Saniniuujia, macunucua jaara samiitiacorohua, ¿teyano cuno siete neyacaajinijiniote seetanu neyacajanaa quiniutianiyani, puetunu cuno pojorijianaa jaara neyacaa quiquiaari? \p \v 29 Jesuuri nojori riucuaree: \p —¡Niaari jiyanohua jiyajeneya nia niishiyaquishacari Pueyaso Rupaajinia naajiotasano, Pueyaso cumaacanio! \v 30 Macunucua samiitiacosacariuhua, majaari canuu camiyonu quiniutianiya maaji. Naajuhuaj, maajipohuari maja na camiyonu quiniutianiya neyacaara. Caya, maajinio, nojoriiri juhuajaniya quijiaca quiniutianiya juhua jiyocuacaanu quijiaca Pueyaso seya, maja camiyosano. \v 31 Socua cua tojitiare. Macunucuaari seetanujuanaa samiitiacoriquianohua. ¿Majateeri nia serojonu quiquiaacuaja taa Pueyaso sequequiaari niajaniyacuajani? Naa sequequiaariiri: \q1 \v 32 “Janiyari nia supuetana Abraham Jiyaniijiani, nia supuetana Isaac Jiyaniijiajuhuaj, nia supuetana Jacobo Jiyaniijianio”. \m Naaratej, nia sequeyanijia, Pueyaso muerasu shaajecononi, nojoriiri maja macunucua na quiniu. Canapuete seetanujuanaa Pueyaso muerasuni, nojori cutaraari pueyaracaanu quijiaca. \p \v 33 Pueya tojishacari naa Jesu niishitiojosanotej, nojoriiri jiyanohua jiuujiateree. \s1 Puetunu Pueyaso rootasanojinijijianaani, teyanote socua na pueya tojishocoriquianoni \r (Mr 12.28-34) \p \v 34 Fariseocuaca jaara niishiquiaari Jesu Saduceocuaca sanaajaree, nojoriiri Jesuucua nijioquiaari nojori saniniujiuniuria nojuaja, nojori nequesoreenuta. \v 35 Nojoriiri jaarajaaja Jesu pocuatenu paniriquiaa sesa juucua. Tamonu nojorijinijinioori Moisés Rootasanojiniji niishitiojona quiquiaari. Na saniniujiuniuria, nojuajaari Jesu nequesotaree: \p \v 36 —Niishitiojonanaa, ¿Pueyaso rootasanojinijini, teyanote socua pa tojishocoriquianoni? \p \v 37 Jesuuri na riucuaree: \p —Naa naajiosano quiyacuajaari: \q1 “Quia Jiyaniijia Pueyaso quia paniri puetunu quioojiatajanaa, puetunu quia sohuanutajanaa, puetunu quia niishitiajatajanaanio”. \m \v 38 Niocuajaari socua na pueya tojishocoriquiano Pueyaso rootasano. \v 39 Tamonu na sequesanoori quera juhua niojuhuaj. Naa sequeyari: \q1 “Quiarta pueyano quia paniri taa quia paniyacuaa tama quia cuaqueyajaajani”. \m \v 40 Puetunu Moisés rootasanojuanaa, mariyata puetunu tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa rootasanojuanaari nio caapiqui rootasanojinijicuaja. \s1 ¿Cante Cristo supuetanani? \r (Mr 12.35-37; Lc 20.41-44) \p \v 41 Fariseocuaca quishacarijia cuniqui, Jesuuri nojori nequesotaree: \p \v 42 —¿Taa nia niishiriojiya Cristojinijini? ¿Cante na supuetanani? \p Nojoriiri Jesu riucuaree: \p —Pa jiyaniijiarano Cristoni, nojuajaari pa supuetana David niquiohuacuajinio supuenutaniya. \p \v 43 Jesuuri nojori sequerohuacuhuaj: \p —Taaquiriirinij. Jaara naa quiritij, ¿niaateeri niishiyacuaja casaara David sequequiaari “cua Jiyaniijiata” Cristocuaraarini, Pueyaso Sohuanu jaara na pocuatequiaari? Naa sequequiaariiri: \q1 \v 44 “Jiyaniijia Pueyasoori cua Jiyaniijia Cristo sequequiaari: ‘Cua miaquetajara quia cajirijiaara, janiya cuaara quia paraa shocojotare quiocuajijiaatijia’”. \m \v 45 ¿Cristotucua taa David niquiohuacuaji supuereni, David jaara Cristo jiyaniquiya na jiyaniijiata? \p \v 46 Nojoriiri Jesu niquitiaree sanaa. Nojoriiri maja na naata na riucuanu quiquiaari. Cuno nuhuaji, pueyari maja socua na nequesoreenu paniniu quiquiaari Jesu. \c 23 \s1 Jesu juaashacari Fariseocuaca, Moisés Rootasano niishitiojonaanio \r (Mr 12.38-40; Lc 11.37-54; 20.45-47) \p \v 1 Na nuhuaji, Jesuuri tii quiniaa pueya sequeree, canaa na saquiriojosano pueyanio: \p \v 2 —Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaa, mariyata Fariseocuacaari supuetana Moisés niti quiya, tariucuacaanu Pueyaso Rupaa nojori niishitiojonura. \v 3 Naaratej, nia tojitiare puetunu nojori sequesanojuanaa niajaniya. Saniniuujia, maja cutaraari nia miiniu taa nojori miiquiaacuaani. Nojoriiri najuhuana niishitiojoquiaa taa pueya miiniutianiyani. Majaari saniniuujia nojori miiniu tama nojori niishitiojosanojuaaja. \v 4 Nojoriiri tama nojori niishishanojuaaja rootaquiaa, maja saaja tariucuacaanu Pueyaso niishitiojosano pa supuetanaa. Nojori rootasano pueya miishocoriquianoni, cunoori juhua jiyanohua niiquia casaa pueya nitiasocoriquiano. Nojoriiri maja quenaaja na naacutanu quiquiaa na juaashiquia sacasaruta. \v 5 Nojoriiri puetunu na miishanojuanaa miiquiaa saaja pueya niquishocoriquiano, pueya shuquiritianura nojori. Nojoriiri Pueyaso Rupaajiniji naajiotasano cushitiaquiaa na jiniji morotasano, na numatucuaacuanio. Nojoriiri naa miiquiaa taa pa supuetanaa miiquiaaricuaani. Saniniuujia, nojoriiri najuhuana socua puereetuucara na quiquiora cusupuequiaa pueya shootiasocoriquiano. Naajuhuaj, nojoriiri na toqueecuaji sohuatacojua tunujutaquiaa taa pa supuetanaa Pueyaso tojitiajaca miiquiaaricuaani. Saniniuujia, nojoriiri puera tucuacujuara na tunujutaquiaa saaja pueya niquishocoriquiano, pueya shootianura nojori. \v 6 Nojori jaara masuusaare tamonu tiajinia queranacunura, nojoriiri secooquiaa socua panishano cajitiujinia nojori cajitiuniuria tia camaru shuriucua. Naajuhuaj, Pueyaso secojojua tiacajinia pueya rerejosacari, nojoriiri cajitiuniu paniquiaa camarucua cajitiucuajinia pueya shootianura nojori. \v 7 Nojori rucuanejosacari tiacajinia, nojoriiri paniquiaa pueya saruhuatanura nojori. Panitiuquiaajaariuhua pueya jiyaniquiniuria nojori “niishitiojonaata”. \p \v 8 ’Niajaniya saniniuujia cua pueyanaa, majaari pueya shanacunu niaacua, nojori jiyaniquiniuria niajaniya “niishitiojonaata”. Niajaniya cutaraari niquiriyatujua Niishitiojonaraca. Puetunu niajaniyajanaari niarta Pueyaso pueya tapueyocuaca. \v 9 Naajuhuaj, majaari tamonu pueyano mijiria nia jiyaniquiniu “cua queta”. Niaacuajaari niquiriyatu Queraca. Nojuajaari jiyocuacaanu Quinia. \v 10 Naajuhuaj, majaari pueya nia shanacunu niaacua, nojori jiyaniquiniuria niajaniya “cua jiyaniijiata”. Niaari niquiriyatujua Jiyaniijiaracacuaja. Nojuacuajaari Pueyaso jiyarosano nia Jiyaniijiaranoni. \v 11 Cante jiyaniijiajanaa cutara niajaniyajinijinioni, cuno cuaara jiyateera tama na cuaqueyajaaja nia cumaquinia na quiniuria. \v 12 Cante tama na cuaqueyajaaja jiyateja pueya shocotaja na quiniuriani, narta pueya jiyaramiquijia na quiniuriajuhuaj, jiyano pueyano cutaraari cararosaanutaniya. Cante saniniuujia juhua narta pueya serura jiyateja tama na cuaqueyajaajani, cunoori jiyaniijiara jiyatesaanutaniya cutara. \p \v 13 ’¡Cua tojitiare, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanaa, niajaniya Fariseocuacajuhuaj, niaari cocuaatia miiquiaa! ¡Niaari sapuenu juhua maninia quijiaca niquishano! Niaari pueya tarinitiaaquiquiaa nojori rupuenura Pueyaso. Niaari maja nia tiuuniu Pueyasoocua. Naajuhuaj, majaari pueya nia tarinitianu nojori tiuuniuria Pueyasoocua, na muerasura nojori quiniuria. \p \v 14 ’¡Niaari taraatia miishaanutaniya, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanaa, niajaniya Fariseocuacajuhuaj! Niaari sapuenu juhua maninia miijiaca niquishano. Niaari mashiquiopue tiaca masequiaa secaja nia cumaneecata, nia sapojonuta nojori. Naacuajitij, niaari nojori tiaca masequiaa tama niajaniyarajaaja. Naa nia miiniu nuhuajitij, niaari shitiarayocua secojoquiaa najuhuana Pueyaso, pueya niquiara, maninia pueya nia jiyanishaanura. Naaratej, niaari socua jiyanohua saniitiosaanutaniya tamasaca pueyajiniji. \p \v 15 ’¡Niaari puereeta miishaanutaniya Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanaa, niajaniyajuhuaj Fariseocuacanaa! Niaari sapuenu juhua maninia miijiaca niquishano. Niaari tucuacaanu rucuanejoquiaa jiya caco, shoniniacu caminia taquijirianio, tamonu nia niishitiojonura najuhuana Pueyaso tojijiara na quiniuria juucua, juhua tama niajaniyajaaja. Nia niishitiojosano pueyano jaara nia tojijiara quiri, nojuajaari socua jiyanohua saniitiosocoriquiano quiya niajaniyajiniji, sesa nia rootasano tojijia na quiniuucua. \p \v 16 ’¡Niaari taraatia miishaanutaniya mosanucuanaa! Niajaniyari juhua cariyojuaru, cante tamonu pueyano jaatucuya juucuani, nuu nia niishiyaquishacari. Naacuajitij, niaari capa niishitiojoquiaa. Niaari rootaquiaa, pueyano panishacari tamonu tiuuniuria na sequesanoocua, nojuaja cuaara sequeera: “Taa oro Pueyaso Secojojua tiajinia pueyaracaanu quiyacuaani, naajuhuaj, cua sequesano quiajaniyari seetanujuanaa tohuateenutaniya quiara”. Saniniuujia, niaari sequequiaa, Pueyaso Secojojua tiajinia oro jaara sequeyaquishaare, majaari na sequesanoocua tiuushaanu. Naacuajitij, niaari sequequiaa, pueyano sequesanoori nareja sequesano, nojuaja jaara sequere: “Taa Pueyaso Secojojua tia pueyaracaanu quiyacuaani, naajuhuaj, cua sequesano quiajaniyari seetanujuanaa tohuateenutaniya quiara”. Niaari sequequiaa cuno sequesanoocuaari maja tiuushaanu. \v 17 ¡Mosanucuanaa, niaari juhua cariyojuaru! ¿Teyanote socua pueresanoni, cuno orotee, Pueyaso Secojojua tia soj? Cuno oroori naa pueresanora jiyatesaaquiaari saaja Pueyaso Secojojua tiajinia na quiniuucua. \v 18 Niaari rootaquiaajuhuaj, pa sequesacari parta pueyano, casaa pa miiniutianiya nerani, pocua na tiuuniuria paa cuaara sequeera naatej: “Seetanujuanaa quia sequeyanijia. Naatej, taa casaa Pueyasoocuara catijiaja juhuacutuucua niasano jiyanohua maninia quiyacuaa Pueyasorani, naajuhuaj, cua sequesanoori saaja maniniajuhuaj. Majaari cua sapojonu”. Naacuajitij, niaari sequequiaa, paa jaara naa sequereni, paa cuaara miiria pa sequesano. Saniniuujia, niaari sequequiaa: “Pa sequesanoori najuhuana sequesano, paa jaara saaja Pueyasoocuara catijiaja juhuacutu sequereni. Majaari nocua tiuushaanu”. \v 19 ¡Cariyojuarujuriniaa! ¿Majateeri nia niishiniu? ¿Teyanote socua maniniani, Pueyasoocuara catijiasocoriquiano casaatee, Pueyasoocuara catijiaja juhuacutu soj? Catijiasocoriquiano casaari narejajuhuanajaj, jaara Pueyasoocuara catijiajaacua niasoo quiyaquiri. \v 20 Naaratej, cante Pueyasoocuara catijiaja sequeree seetanujuanaani, nojuajaari maja saaja Pueyasoocuara catijiaja na sequenu quirii. Nojuaja cutaraari na caco niasano sequereejuhuaj. \v 21 Naajuhuaj, cante Pueyaso Secojojua tia sequeree najuhuanani, cunoori maja saaja Pueyaso Secojojua tia na sequenu quirii. Nojuajaari Pueyaso sequereecuaja, Pueyaso Secojojua tia na sequesacari. ¡Pueyasocuajaari na Secojojua tiajinia quijia! \v 22 Naajuhuaj, pueyano jaara sequere na sequesano seetanujuanaa juhua jiya cajiniocua, nocua tiuushaanura, cunoori maja saaja jiya cajiniocua na sequenu quirii. ¡Pueyaso cajishaqui sequereejaariuhuaj, Pueyasojuanaa sequereejaariuhuaj, jiyocuacaanu casaa na sequesacari! \p \v 23 ’¡Niaari taraatia miishaanutaniya, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanaa, niajaniyajuhuaj Fariseocuacanaa! Niaari sapuenu juhua maninia miijiaca niquishano. Niaari Pueyaso niquitiojoquiaa maninia puetunu nio nia nataujinijijianaa, shanohua jaanujua jaamasucua, miaquesanojinia jatasano casaa: menta, anis, cominonio. Niaari jacaria serojoquiaa diez casaa puetunu cuno cien casaajinijijianaa, Pueyasora nia niquitiosocoriquiano taa supuetana Moisés sequequiaaricuajani. ¡Niaari saniniuujia socua pa tojishocoriquiano Moisés rootasano tojitiaaquiquiaa! ¡Naacuajitij, majaari maninia pueyano nia quiniu taa Moisés rootaquiaaricuajani! ¡Majaari nia taraajenu quiquiaa niarta pueyanoocua! ¡Majaari nia tiuuniu Pueyasoocua! Niaari maninia niquitiojoquiaa nia nataacuacajiniji. Taa nia niquitiojoquiaa nia nataacuacajinijicuaani, ¡naa nia tojitiarejuhua socua pa tojishocoriquiano rootasano Moisés Naajiotasanojiniji! \v 24 Pueya nia niishitiojosacari Moisés Rootasanojiniji juucua, niaari juhua cariyojuaru cante narta cariyojuaru jaatucuya juucuani. Niaari juhua tamonu pueyanojuhuaj. Na ratusacari, nujujua taquirii na mashacajinijiiri. Socua na ratusacariuhua, ¡saaja cuartia miataaree juhuajaniyari! \p \v 25 ’¡Niaari cocuaatia miiquiaa, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanaa, niajaniyajuhuaj Fariseocuacanaa! Niaari sapuenu juhua maninia miijiaca niquishano. Niaari juhua noo pueyajuhuaj, cante nareja na ratujua cuaqueya jeequejoquiaani, na miacojua cuaqueyanio. Na jiniacumaari saniniuujia jiyanohua curuutuuca quiyajaa. Nio miriqui cua sequesano nia niishiri. Nioojiaari naa quiyajuhuaj. Niaari nohuasenuujuaca, jamuejacanio. \v 26 ¡Cariyojuaru Fariseocuacanaa, nia ratujua jiniacuma nia jeequere coteenu, nia miacojua jiniacumanio! Naacuajitij, na cuaqueyari maninia jeequesano quiniutianiyajuhuaj. \p \v 27 ’¡Niaari taraatia miishaanutaniya, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanaa, niajaniyajuhuaj Fariseocuacanaa! Puetunu niajaniyajanaari sapuenu juhua maninia miijiaca niquishano, juhua macunucua quiquio shanohua niquishano, cohuajata noshijiosano. Saniniuujia na jiniacuma quiyari sacuaraatia jaanujua pueya nucuhua mocuaca. \v 28 Niaari naajuhuaj. Niaari sapuenu juhua maninia pueya niquishano. Saniniuujia nioojiaari jiyanohua sesa, jiyanohua sapojonu niishijia. \p \v 29 ’¡Niaari taraatia miishaanutaniya, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaanaa, niajaniyajuhuaj Fariseocuacanaa! Niaari sapuenu juhua maninia miijiaca niquishano. Niaari macunucua niojotajara shanohua niquishano shipinijioquiaa, tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiuniaa nucuhuacuaji. Naajuhuaj, niaari tariucuacaanu Pueyaso tojitiajaca puecoosano quiquio maniniushitijiaca. \v 30 Naa nia miishacaritij, niaari juhua sequequiaaruhua: “Paa jaara shipinijiosaaquiaari pa supuetanaa quishacarijia tariucuacaanuni, paa maara nojori cojiyaquiquiaari cutarani, nojori puecoosacari Pueyaso sequesano caminiujiuniaa”. \v 31 Saniniuujia, naa nia sequesacaritij, niaari tama niaacuara toreejaacujua. Niaaquiiri cuno tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa puecoonaacuajinio supuenocuaja. \v 32 Naa Pueyaso sequesano caminiujiuniaa puecoonaacuajinio supueno nia quishacaritij, Pueyaso Jiyarosano nia morejuhuaj, nia tucuatanura nia supuetanaa coteesano. \p \v 33 ’¡Sesa miijiaca pueyanaa, niaari noonacuraca, juhua sacocua! ¿Niaateeri jiyaniya niaari saniitioyaquishaanutaniya mani quiquiojinia nia supuetanaata? \v 34 ¡Cua tojitiare! Janiyari Pueyaso rupaa caminiujiuniaa jiyaramiquiniutianiya niaacuani, Pueyaso Rupaa niishijiacajuhuaj, Pueyaso rupaa niishitiojonaanio. Nojoriiri nia pohuatanutaniya Pueyasojiniji. Niaari noojiaqueya nojorijinijinio puecoonutaniya. Niaari tamasaca teetejonutaniya niyacutesanojinia nojori nia monura. Niaari tamasaca majacunutaniya Pueyaso secojojua tiacajinia. Niaari tamasaca neteyojotanutaniya puetunu tiacajinijijianaa, naquiya nia miiniuria nojori. \v 35 Niaacuajaari niishiya, coteenujuanaa mosaaquiaariiri Abel, maninia miijia pueyano. Naa puecoosaaquiaariiri queraatia Pueyaso tojitiajaca pueya. Na nuhuaji, socua jaatesaaquiaari monuuri Zacarías, Berequías niyanu. Cuno maninia pueyanoori mosaaquiaari Pueyaso Secojojua tiajinia, Pueyasoocuara catijiasaqui shuriucua. Monu porocua nia quiniuucua taa nia supuetanaa quiquiaaricuaani, niaari saniniuujia nocua namishaanutaniyacujua puetunu tariucuacaanu Pueyaso tojitianaa puecoosaanuucuajanaa. \v 36 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, nio pa quishacari pueyani, nojoriiri saniitiosaanutaniya puetunu cuno pueya puecoosaanuucuajanaa. \s1 Jesu nujuquesacari Jerusalén tiacajinia quiniaa pueyacua \r (Lc 13.34-35) \p \v 37 ’¡Jerusalén tiacajinia quiniaa pueyanaa, jiyanohua taraajeya niaacuanijia! Niaari Pueyaso sequesano caminiujiuniaa pueya puecoojuaca. Niaari Pueyaso jiyaramiquishano pueya jacujuaca saitia nojori pohuatanuucua Pueyaso rupaa nia niquiara juucua. Janiyari cucua nia nijionura panijia juucuani taraatia nia miyaquishaanuucuaji cua tacunura niaacuaji, naate taa caacaraja rijioquiaacuaa necohua na nesu cariquiacorani, na cojuanura nojori. Niaari saaja cua paniyaquijia cua cojuanura niajaniya. \v 38 Cua tojitiare. ¡Niaari nia quiquiojiniji sanaajasaanutaniya niiquiji! \v 39 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, majaari socua nia niquiniu quiniutianiya janiya, niaa cuaara cua tiuquishacariuhua sequerejaatijia: “Pueyaso cuaara shuquiritiiria pa Jiyaniijia quiriquiano na jiyarosano.” \c 24 \s1 Jesu pohuatasacari, Pueyaso Secojojua tia niyartasaanutaniya \r (Mr 13.1-2; Lc 21.5-6) \p \v 1 Jesuuri Pueyaso Secojojua tiajiniji tohuataarohua. Nata canaa quiojosacari nucuaco, canaa, na saquiriojosano pueyani, canaari nocua catecanoquiaarini. Canaari Jesu niquitiriquiaa Pueyaso Secojojua tiani, shanohua niquishano tia. \v 2 Jesuuri saa canaa riucuareejaa: \p —Jaa, na niquiyacuajanijia. Niaa cumaati maninia na niquiyacujua. ¡Seetanujuanaa nia sequeyanijia, cuno tia niaa na niquiyani, cunoori niyartasaanutaniya puetunujuanaa! ¡Majaari quenaaja tamonu saajia manu quiniutianiya tamonu caco! \s1 Taa pa niishiniutianiyani quera jiya puequesacari \r (Mr 13.3-23; Lc 21.7-24; 17.22-24) \p \v 3 Na nuhuaji, canaari Olivo cuhuariquia tuhuananuucua quiojoquiaarini. Jesu cajishacari tii, canaa na saquiriojosano pueyani, canaari nocua catecanoquiaarini. Tama canaa quishacarijiaaja, canaari na nequesotareeni: \p —Canaa quia sequere ¿taacari Pueyaso Secojojua tia niyartasaanutaniyani? Naajuhuaj, ¿taa canaa niishiniutianiyarini taacari quia tacatenutaniuhua mijiriani? Canaa quia sequerejuhuaj, ¿taacari jiya puequenutaniyani? \p \v 4 Jesuuri canaa riucuaree: \p —Tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare tamasaca mariqui nia sapojoreeri. \v 5 Queraatia sapojonuujuacaari supuenutaniya. Nojoriiri tama na cuaqueyajaaja sequenutaniya: “Janiyacuaja Cristoni, Pueyaso Jiyarosano”. Naa nojori sequesacaritij, queraatia pueya sapojonutaniyari. \v 6 Naajuhuaj, niaari pueyapue miaquetoojonujiniji tojiniuuniutianiya, niya, tamonu jiyacajinianio. Niaari miaquetoojonura miananajotoonujiniji tojiniuuniutianiyajuhuaj. Niaa jaara naa tojiniuuritij, majaari puerenu. Naa quiniutianiyari mijiria. Naajaa, juhuanojuajaari maja jiya puequesacari quiniutianiya. \v 7 Tamonu pueyari tamasaca pueyata miaquetoojonutaniya. Tamonu jiyajiniji jiyaniijiaari tamonu jiyaniijiata miaquetoojonutaniyajuhuaj. Jiyacaritij, jiyanohua miaajenuuri quiniutianiya queraatia jiyacajinia, cusonuunujuhuaj. Rijiaari queraatia jiyacajinia jiuuquiujiutianutaniya. \v 8 Naa naquiya miishacari mijiriatej, cunoori juhua manajaraca coteesacari noonu. Na nuhuaji, socua jiyacatenutaniyari naquiya miishacari, mijiria cua tiuquiyaquishacarijia. \p \v 9 ’Jiyacaritij, niaari jiya camarucua niquitiojosaanutaniya cua muerasu nia quiniuucua, naquiya nojori miitianura niajaniya. Niaari puecoosaanutaniya. Puetunu jiyacajinijinio pueyajanaari nia niquiniu paniyaquiniutianiya, cua muerasu nia quiniuucua. \v 10 Jiyacaritij, queraatia cucua tiuuniaa pueyari cucua tiuuniu tarinitianutaniya nojori jaara naquiya miishaare. Nojoriiri narta Pueyaso muerasu tacartanutaniya. Majaari nojori niquiniu paniniu quiniutianiya tarijia narta Pueyaso muerasu. \v 11 Queraatia sapojonuujuaca Pueyaso rupaa pohuatanaari supuenutaniya. Nojoriiri queraatia pueya sapojonutaniya. \v 12 Jiyacaritij, sesa miiniuuri socua jiyanohua jiyacatenutaniya mijiria. Cunora, queraatia pueyari narta pueya paniniu tarinitianutaniya. \v 13 Saniniuujia, cucua tiuujia jaara rejeretare pueyaracaanu cuno naquiya miishacari jiya cuaara puequerejaatijia, nojuaja cutaraari shacantuuca quijiara jatanishaanutaniya, pueyaracaanu na rishiniuria. \v 14 Pueyaso rupaa jaara pohuatasaare janiyajiniji pueyapue niquiara puetunu jiyacajiniajanaa, nojori niishiniuria taate nojori naata cua muerasura quiniuni, jiyacaritij, jiyari shusha puequenutaniya cutara. \p \v 15 ’Pueyaso sequesano caminiujiunia Danielri tariucuacaanu pohuataquiaari sacuaraatia casaanaari supuenutaniya, puereeta niquishano. Cunoori Pueyaso pueya shaajariquiano. (Cante nio serojiyani, cuaara niishiiria casaa na sequeyani.) Niaa jaara cuno sacuaraatia casaa niquiri Pueyaso Secojojua tiajinia nujuatesano, niocua mashiri. \v 16 Jiyacaritij, canapuete Judea jiyajinia quiyani, nojori cuaara mashiiria tuhuananuhuacua. \v 17 Canapuete na tia cacojiria quiyani, nojori cuaara tiuquiyaquiiria na tiajiniaaco maja na tarishiniuria na casamiicua. \v 18 Canapuete cuhuariquiajinia quiyani, cuaara tacateyaquiuhuara na tiajiniohua na toqueyacua. \v 19 Jiyacaritij, jiyanohua taraatia quiniutianiyari maajipohuara, canapuete manajaatohua quiyani, mariyata canapuete supuejaca muerasu jiitiaani. \v 20 Juhuacarijia Pueyaso nia secojoriquia nia mashiyocuatunu panishacari quiyaquiniuria shuniyara, samaatenu juucanio. \v 21 Cuno quishacari, jiyanohua naquiya miiniuuri quiniutianiya seetanujuanaa. Jiya coteenujiniji, jiyano naquiya miiniuuri maja na niquishaanu quiquiaari tari. Naajuhuaj, naa naquiya pueya miiniu nuhuajitij, majaari socua na caminiu quiniutianiuhua juhua nio naquiya miiniu. \v 22 Cuno naquiya miishacari jaara tajiyaquiri ritia, pueya maara cureyaquirij. Pueyaso cutaraari na tajitiniutianiya ritia, na saquiriojosano pueyacua na taraajesacari. \p \v 23 ’Jiyacaritij, majaari nia tojiniu, tamonu jaara sequere niajaniya: “¡Cua tarajanunaa, Cristoqui tari tiuquiriohua! Niya quiyano”. Naajuhuaj, majaari nia tojiniu tamonu jaara nia sequere: “Nooj, jati quiyatej”. \v 24 Queraatia sapojonuujuacaari supuenutaniya. Nojoriiri tama na cuaqueyajaaja jiyatenutaniya juhua Pueyaso jiyarosanora. Tamasacaari sequenutaniyacujua: “Janiyari Pueyaso sequenu panishano caminiujiuniani”. Nojoriiri pueya sapojonutaniya jiyajeneta nojori miishanota. Naa nojori miishacaritij, mijiria quiniaa pueyari jiyaniniutianiya nojoriqui seetanujuanaa Pueyaso jiyaramiquishano. Jaara na naata quiri, Pueyaso saquiriojosano pueya sapojonutaniyajaariuhuaj. \v 25 Pueyanaa, naa cua sequesacari niajaniyatej, janiyacuajaari juhuacarijia nia numootereeni. \v 26 Naaratej, majaari nia quianu cua pajenuucua, pueya jaara sequere niajaniya: “Cristo jati cariiquia jiyajinia quiya”. Naajuhuaj, majaari pueya nia tojiniu nojori jaara sequere niajaniya: “Miji, Cristo sohuacamara cajiya. Nia niquishiijia”. Majaari nia shanacunu naa nia sapojosaanuratej. \v 27 Mijiria cua tiuquishacariuhua, majaari jiyasohua cua tiuquiniu quiniutianiuhua. Naatej, taa pueya niquiquiaa miacana nunujiyano pananu muetasamajicuaani, pananu tiuquishocoranio, pueyari naa cua niquiniutianiya cua tiuquishacariuhua. \v 28 Tee casaa mocua quiyani, mohuari tii rerequeejonutaniya. \p Jesuuri naa niishitiojoriquiaa miriqui, mijiria quiniaa pueya jaara sesere puera, nojoriiri saniitiosaanutaniya. \s1 Taa na quiniutianiyani Cristo tiuquishacariuhua \r (Mr 13.24-37; Lc 21.25-33; 17.26-30, 34-36) \p \v 29 Jesuuri naa canaa pohuataquiaari socuatej: \p —Ritia naquiya miishaanu nuhuajijia, pananuuri ninishiquiria quiniutianiya. Racaari maja na cuhuatanu quiniutianiya. Riyari totenutaniya. Jiya cajiniocua cumaaca jiitiajacaari tetecatunutaniya. \v 30 Jiyacaritij, puereeta casaari jiya cajiniocua niquishaanutaniya, mijiria quiniaa niishiniuria janiyari quera roseyani. Puetunu nio jiyajinia pueyapuejanaari sapiyonuunutaniya, jiyanohua nojori taraajenuta. Na nuhuaji, cua niquitiuniutianiyari cohuaja najacajinia roseyano, jiyanohua cua cumaacata, jiyanohua shacantuuca. \v 31 Janiyari jiyocuacaanuji cua seyata tiuquiniutianiuhuani, cua jiyaramiquiniuria nojori puetunu cua saquiriojosano pueyacuajanaa. Nojori tojitiasacari trompeta jonenenu jiyanohua, nojoriiri cua saquiriojosano pueya rerejotenutaniya cucua, puetunu nio jiyajinijijianaa. \p \v 32 ’Nia pohuatareera higo naanajiniji, socua maninia nia niishiniuria taacari jiya puequenutaniyani. Higo naana cashacucua jaara macumaaca quiri, na jaamasucuaari mueratiuya. Naa nia niquishacaritij, niaari niishiya tacareejonuqui quera quiniutianiya. \v 33 Naajuhuaj, niaa jaara puetunu cua sequesanojuanaa niquiri tari tohuateyano, niocua niishiri janiyari quera tiuquiuhuani. Tari jiya puequesacari quera. \v 34 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, nio pa quishacari pueyani, majaari nojori shaajenu quiniutianiya juhuanojuaja, nojori cuaara puetunujuanaa cua pohuatasano niquirijiaatijia. \v 35 Jiya, jiya cajiniocuanio, cunoori shaajenutaniya. Cua sequesano cutaraari tohuateenutaniyacujua. Cua rupaari pueyaracaanu seetanu rupaajanaa quiniutianiya. \p \v 36 ’Maja cutaraari quenaaja tamonu pueyano niishiniu taacari jiya puequenutaniyani, mariyata taacari cua niniutianiuhuani. Jiyocuacaanu quiniaa Pueyaso seyari maja na niishiniujiuhuaj. Majaari quenaaja cua niishiniujiuhuaj. Saaja cua Queeri tamajaaja na niishiya cutara. \p \v 37 ’Quera cua tiuquiniu panishacariuhua, mijiria pueyari juhuajaniya quiniutianiya taa Noé quishacari mijiria tariucuacaanu pueya quiquiaaricuaani. \v 38 Jiyacaritij, nio jiya pajaashitiaaquishacarijia, supuetanaari juhuajaniya miaquenuujua quiquiaari. Juhuajaniya queranacunuuriquiaajaariuhuaj. Juhuajaniya necohua camiyoteriquiaajaariuhuaj Noé jaara tiuquitiaquiaarijiaatijia na puereetuuca buquejiniacuma. \v 39 Nojoriiri saaja juhuajaniya quiriquiaa pajaa jaara nojori pajaashitiaquiaarijiaatijia. Puetunu pueyajanaari canashiyaquiji netasaaquiaari. Mariyata naa quiniutianiyari cua tiuquishacariuhua. \v 40 Jiyacaritij, caapiqui pueya quishacari cuhuariquiajinia, niquiriyatuuri rishaanutaniya, Pueyaso pueyano na quiniuucua. Tamonuuri jateenutaniya saniitiosocoriquiano saniniuujia. \v 41 Naajuhuaj, caapiqui maajipohua riiquiniuushacari tunanajiniacuma, niquiriyatuuri rishaanutaniya. Tamonuuri jateenutaniya. \v 42 Nocuaji juhua sutejaca nia quiriquia. Majaari nia niishiniu taacari nia Jiyaniijia tiuquiniutianiuhuani. \v 43 Nio nia niishiri. Tia camaru jaara niishiriquia taacari nohuasejojua niniutianiya nocuani, nojuaja maara nocuaji sutere maja nohuasejojua tiuquiniuria na casami nohuasenura. \v 44 Naaratej pueyanaa, niaa cumaati cua sashiya, janiya mariqui nia jiyajenetemohuarini. \s1 Jesu pohuatasano maninia serujiniji, sesoriquia serujinijinio \r (Lc 12.41-48) \p \v 45 ’Socua cua pohuatasano nia tojitiare pueyanaa. Jiyanohua casamiriaca pueyanoori queraatia seyaraca quiquiaari. Cuno jiyaniijiaari tucuacaanu quianu paniquiaari tamonu jiyajinia. Naaratej, na nuhuajiria, nojuajaari niquiriyatu na seyajinijinio jiyatequiaari juhua na tia camarura, narta seya na mianuutenura maninia, puetunu juucajanaa. Cuno seruuri niishijia quiquiaari, na camarnu tojijiajuhuaj. \v 46 Cuno seruuri shuquiriaatia quiniutianiya na camarnu jaara na riuriatasuhua maninia poonijiyano taa na camarnu sequequiaari na nuhuajiriacuajani. \v 47 Naaratej, seetanujuanaa nia sequeyanijia, na camarnuuri na jiyatenutaniya puetunu na jiitiasanojuanaa cojuanara. \v 48 Saniniuujia, cuno seru jaara sesa miijia quiri, nojuajaari tama sequenutaniyajaacujua: “Cua jiyaniijiaari jiyanohua tarishiniutianiya”. \v 49 Jaara naa niishiriojore, nojuajaari narta seya piquiniu coteenutaniya. Mashaasequenuujuaca cojiniutianiyajaariuhua queranacunuunura. \v 50 Naa juhuajaniya na quishacaritij, na jiyaniijiaari jiyacari na jiyajenetenutaniya. \v 51 Naa sesa na quiniuucuatej, na jiyaniijiaari jiyanohua na saniitionutaniya. Na nuhuaji, na jatanutaniyari na cojiritiasocoriquiano saniitionu sapuenu juhua maninia niquishano miijiaca pueyata. Nojoriiri tii nujuquetunutaniya. Na quiaca miaquenuunutaniyari, naquiya na miiquiosacari. \c 25 \s1 Jesu pohuatasano diez niyacoojorijiniji \p \v 1 ’Nia pohuatareera taa Pueyaso shuriucua tiuquitianu panijiaca quiniutianiya cua tiuquishacariuhuani. Nojoriiri juhua diez niyacoojori quiniutianiya, canapuete camiriquiano pueyano sashiriquiaacuajani. Cuno niyacoojoriiri quiojoquiaari camiriquiano pueyano sashiniuria, na tiuquishacari nojori tiuquitianura nata tiaco. Nojoriiri samaritiu patootaquiaari. \v 2 Cinco cuno niyacoojorijinijiiri mosanucua quiquiaari. Tamasacaari saniniuujia niishijiaca quiquiaari cutara. \v 3 Mosanucuaari saaja niquiriyatu samaritiu patootaquiaari. Majaari socua samaritiu nojori panu quiquiaari. \v 4 Niishijiaca cutaraari socua samaritiu pooquiaari, nojori samaritiu puequesacari na noshitishocoriquiano. \v 5 Camiriquiano pueyano tarishishacari, puetunu nojorijianaari maquenuujuquiaari. Nojoriiri socua maquetuquee. \v 6 Shiyaqueya, tamonu pueyanoori nacaquiaari: “¡Camiriquiano pueyano cumaji tari! ¡Nia naacusee!” \v 7 Puetunu cuno niyacoojorijianaari ritia saneecuatuquiaari. Quera pueetacoyano na samaritiu nishiriiniuuriiri. Nocuaji niishijiaca niyacoojoriiri socua na pootusano samari noshitirii. \v 8 Jiyacaritij, mosanucua niyacoojoriiri narta niyacoojori sequeree: “Canaara nia rashiquiojoreja nia samaritiujiniji. Canaa samaritiu tari pueetaareeni”. \v 9 Cuno cinco niishijiaca niyacoojoriiri nojori riucuaree: “Maja. Maja maninia canaa niquitionura niajaniya, puetunu pa samaritiujianaacua senota pueetama. Ritia nia quiaare juhuari na masejosaqui, socua nia masenura tiji”. \v 10 Cuno mosanucua niyacoojori quiojosacari samari masenuucua, camiriquiano pueyanoori nojori niyacari tiuquishii. Cuno samaritiuriaca niyacoojori cutaraari camiriquiano pueyanota tiuquitiaquiaari camishaqui tiaco queranacunura. Tia tiootiuuri mishiquiosaaree. \v 11 Na nuhuaji, mosanucua niyacoojoriiri tiuquiijioquiaariuhua. Tia tohuateyaji jiiquioonuusuhuari. Sequetureeri: “¡Jiyaniijianaa, jiyaniijianaa, canaacuaji quia riatareja tiootiu!” \v 12 Jiyaniijiaari saa sequereejaa: “Seetanujuanaa nia sequeyanijia, maja cua niishiniu niajaniya”. \p \v 13 Naa na pohuatanu nuhuajitij, Jesuuri canaa na saquiriojosano pueya sequeree: \p —Pueyanaa, nia quiri juhua sutejaca, nia niishiyaquishacari taacari cua tiuquiniutianiuhuani, casaa juucatej. \s1 Miriqui Jesu pohuatasano cumaneeca poonitijionaajiniji \r (Lc 19.11-27) \p \v 14 Na nuhuaji, Jesuuri socua miriqui pohuataquiaari canaa na niishitiojonura taa Pueyaso muerasu miishaanutaniya jiya puequesacarini. Jesuuri naa canaa pohuataquiaaritij: \p —Tamonu jiyaniijiaari tucuacaanu quianu paniquiaari tamonu jiyajinia. Na nuhuajiria, na seya niquitiojoquiaari na racatasano cumaneecaari, nojori cuaara poonitijioora cuno cumaneeca na canijiasocoriquiano. \v 15 Naacuajitij, coteenu seru niquitioree cinco mil cumaneecaari. Tamonuuri niquitiosaaree dos mil. Tamonuuri niquitiosaaree mil cumaneeca. Na jiyaniijiaari naa nojori niquitiojoquiaari na niishishacari nojoriiri rimiajata niishijiaca quiquiaari, socua cuno cumaneeca nojori canijianura. Na nuhuaji, nojori jiyaniijiaari quiaquiaari. \v 16 Cinco mil cumaneeca jiitianaari ritia coteequiaari casami masenura na niquitiojosocoriquiano socua cumaneecara, na reratenura na jiyaniijiara. Naacuajitij, cuno seruuri socua cinco mil cumaneeca reratequiaari coteenu na jiitiasanojiniji. \v 17 Naajuhuaj, dos mil cumaneeca jiitianaari socua dos mil cumaneeca reratequiaari na jiitiasanojiniji. \v 18 Mil cumaneeca masenaari saniniuujia maja na poonitijionu quiquiaari na jiyaniijia niquitiosano cumaneeca. Nojuajaari saaja jiyajinia jiuutiaquiaari na jamojuara na jiyaniijia cumaneeca. \v 19 Seya jiyaniijiaari camueenujuquiaari jiyanohua. Socua tiuquiquiaariuhuari na cumaneeca na masejonuhuara na seyajiniji. \v 20 Coteenu nocua tiuquiquiaariiri cante cinco mil cumaneeca niquitiosaaquiaaricuajani. Nojuajaari na jiyaniijia sequeree: “Jiyaniijianaa, quiaari cua niquitiocanu cinco mil cumaneeca. Niya quiyari socua cinco mil cumaneeca quiara, cua poonijiosanojiniji cua reratesano”. \v 21 Na jiyaniijiaari na sequeree: “Maniniacuaja. Quiaacuajaari maninia cua seru. Majaqui najuhuana cua tiuuniu quiquianu quiocua. Quiaacuajaqui maninia miiquianu secaja cua niquitiosanota quiajaniya. Janiyari quia jiyatenutaniya queraatia jiitianarani. Miji quia tiuquimia. Niya cuata quia quishii shuquiriaatia”. \v 22 Na nuhuaji, tamonu seruuri na jiyaniijiaacua tiuquishiijiuhuaj, nooj, cante dos mil cumaneeca niquitiosaaquiaaricuajani. Na jiyaniijia sequereeri: “Jiyaniijianaa, quiaari cua niquitiocanu dos mil cumaneeca. Niya quiyari socua dos mil cumaneeca quiara, cua reratesano cua poonijiosanojiniji”. \v 23 Na jiyaniijiaari na sequeree: “Maniniacuaja. Quiaacuajaari maninia cua seru. Majaqui najuhuana cua tiuuniu quiquianu quiocua. Quiaacuajaqui maninia miiquianu secaja cua niquitiosanota quiajaniya. Janiyari quia jiyatenutaniya queraatia jiitianarani. Miji quia tiuquimia. Shuquiriaatia niya quia quishii cuata”. \v 24 Na nuhuaji, tamonu seruuri tiuquishiijiuhuaj cante mil cumaneeca niquitiosaaquiaaricuajani. Na jiyaniijia sequereeri: “Jiyaniijianaa, janiyari niishiyani quiaacuajaari quiarta pueyacua taraajeyashijia. Quiaari tamasaca natoosanojiniji senoojua. Quiaari tamasaca poonijiosanojiniji miajajuhuaj. \v 25 Naaratej, janiyari quia cumaneeca pueretacanu nohuasenuujuacani. Cunora janiyari quia cumaneeca jamocanu raamani. Quia niquiri. Niya quiyacuaja quia cumaneeca puetunujuanaa”. \v 26 Na jiyaniijiaari na juaarii: “¡Quiaaqui sesoriquia pueyano! ¡Taajeca seque! ¿Quiaateeri niishiquianu janiyari tamasaca natoosanojiniji senoojuani, tamasaca poonijiosanojiniji miajajuhuaj? \v 27 Quiaa jaara cua jiyaniquianu naa quijiatej, ¿casaara cua cumaneeca quia niquitioyaquiquianu cumaneeca cojuanaarini? Nojori jaara cua cumaneeca poonijiotecanu, nojori maara socua na canijiacanu quiria”. \v 28 Jiyacaritij, jiyaniijiaari tamasaca na seya sequeree: “Nio sesa cua serujiniji nia jaariuutiare cua mil cumaneeca. Nia niquitiore cutara cua maninia seru, cante diez mil jiitiaa tariucuajani. \v 29 Naacuajitij, cante casaa jiitiaacuaani, nojuajaari socua niquitiosaanutaniya, queraatia jiitiaja na quiniuria. Saniniuujia, cante secaja jiitiaa najuhuanani, nojuajaari secaja na jiitiasano jaariutiasaanutaniya puetunujuanaa. \v 30 Nio najuhuana quijia seru saniniuujia, nia jatare carijiniacuma ninishiqui. Tii sapuenutaniyari. Na quiaca miaquenutaniyari na noonuta, naquiya na miishacari”. \s1 Jiya puequesacari, puetunu pueyapuejanaari nequesoreesaanutaniya saniitiosocoriquiano \p \v 31 ’Puetunu cua seyajanaari jiyocuacaanuji cua cojiniutianiya janiya jaara tiuquiriohuani Pueyaso shacantuuca cumaacata, Jiyaniijiajanaa cua quiniuria mijiria. Janiyari shanohua puereeta jiyaniijia cajitiujinia cajiniutianiyani, pueya cua nequesoreesacari. \v 32 Puetunu pueyapuejanaari cucua rerejotesaanutaniya puetunu nio jiyajinijiniojuanaa. Janiyari maninia pueya saquiriojonutaniya sesoriquia pueya tajinijini, taa borrego cojuana na borregohua saquiriojoquiaa cabraacuaca tajinijicuaani. \v 33 Janiyari maninia pueya nujuatejonutaniya cua miaquetajarani. Saniniuujia, janiyari sesoriquia pueya nujuatejonutaniya cua muenecarani. \v 34 Na nuhuaji, janiyari cua miaquetajara nujuatiuyano sequenutaniyani: “Miji, cua Que shuquiritiasano pueyanaa. Shusha jiya shipinishacari niaarano cua Que riuriotaca nia masere. \v 35 Cunoori niajaniyara, maninia miijiaca nia quiniuucua. Cua miaajesacari, niaari cua miaqueteja. Cua jiyamuesacari, niaari cua raateja. Tucuacaanu cua rucuanejosacari, niaari nia tiaco cua tiuquinijia. \v 36 Toqueeju cua quishacari, niaari cua niquitioquiaari. Cusosu cua quishacari, niaari cua niquiniuucua quiaja. Nujuatejojuajinia cua quishacari taraatia, niaari cucua quiojojua cua cumanijianuucua”. \v 37 Na nuhuaji, maninia pueyari cua nequesotanutaniya: “Jiyaniijianaa, ¿taacari canaa niquiquiaari quiajaniya miaajeyanoni? ¿Canaateeri quia miaquetequiaarini? Majaruhua. ¿Taacari canaa niquiquiaari quiajaniya jiyamueyanoni? ¿Canaateeri quia raatequiaarini? \v 38 ¿Taacari canaa niquiquiaari quiajaniya canaa jiyajinia rucuanejeyanoni? ¿Canaateeri canaa tiajinia quia tiuquiniquiaarini? Majaruhua naa canaa miiniu quiquiaari quiajaniya. ¿Naajuhuaj, taacari canaa niquiquiaari quiajaniya toqueejuni? ¿Canaateeri quia niquitioquiaari toqueni? Maja. \v 39 ¿Taacari canaa niquiquiaari quiajaniya cusosuni, nujuatejojuajinianio? ¿Canaateeri quiocua quiojoquiaari canaa niquiniuria quiajaniyani? Maja”. \p \v 40 ’Janiyari cuno maninia pueya riucuanutaniyani: “Seetanujuanaa nia sequeyanijia. Niaa jaara naa maninia miiquiaari tamonu cua muerasuniyojuajinijinio, niaari maninia cua miiquiaarijiuhuaj”. \p \v 41 ’Na nuhuaji, janiyari cua muenecara nujuatiuyano sequenutaniyani: “¡Cua shuriucuaji niiquiji nia quiaare, sesoriquia pueyanaa! ¡Niaari cua Que sesacasano! Niaari mani quiquiojinia quejoosaanutaniya. Cuno mani quiquioori maquesaashijia. Shipinishaaquiaariiri samaruhua jiyaniijiaacuaji, na seya samaruhuacuajinio. \v 42 Niaari naa miishaanutaniyaqui nia taraajeyaquiniuucua cucua. Cua miaajesacari, majaari nia miaquetenu quijia janiya. Cua jiyamuesacari, majaari quenaaja nia raatonu quijia janiya. \v 43 Cua rucuanejosacari nia jiyajinia, majaari nia tiajinia nia tiuquininiu quijia janiya. Toqueeju cua quishacarijiuhuaj, majaari toque nia niquitionu quijia janiya. Nujuatejojuajinia cua quishacari, cusosu cua quishacarijiuhuaj, majaari nia quianu quijia cua niquiniuucua quenaaja”. \p \v 44 ’Jiyacaritij, cuno pueyari cua nequesotanutaniya: “Jiyaniijianaa, ¿taacari canaa niquiquiaari quiajaniya miaajeyanoni, jiyamueyanojuhuaj? Majaari canaa niquiniu quijia quiajaniya canaa jiyajinia rucuanejiyano tiaaju, toqueeju quiyano, cusosu quiyano, nujuatejojuajinia quiyanojuhuaj. Canaa jaara naa quiyano quia niquiquiaarini, canaa maara quiocua taraajequiaarini”. \v 45 Janiyari nojori riucuanutaniyani: “Seetanujuanaa nia sequeyanijia, nia taraajeyaquiniuucua tamonu cua muerasuniyojuaacua, niaari seetanujuanaa cucua taraajeyaquiquiaari”. \v 46 Jiyacaritij, maninia miyashijia pueyari quejoosaanutaniya pueyaracaanu saniitiosocoriquiano. Saniniuujia maninia miijia pueyari Pueyaso shuriucua quianutaniya, pueyaracaanu shuquiriaatia nojori quiniuria. \c 26 \s1 Judiocuaca camarucua roojotoosacari Jesu nojori quianura \r (Mr 14.1-2; Lc 22.1-2; Jn 11.45-53) \p \v 1 Jesu jaara puetunu nio pohuatasanojuanaa pohuatanu puecaquiaari, canaa na saquiriojosano pueya sequereeri: \p \v 2 —Niaacuajaari niishiya, tama tariquiiri Pascua juucara queranacusacari. Janiyari jiyacari taucuaca niquitiosaanutaniyani, mosocoriquiano niyacutesanojinia teetesano. \p \v 3 Jiyacarijiuhuaj, canaa Judiocuaca camarucuaari rerejoquiaari Caifás tiajinia. Caifásri pueyacuara secojonaa jiyaniijiajanaa quiquiaari. Cuno pueya rerejoquiaarini, nojoriiri quiquiaari pueyacuara secojonaa camarucua, canaa Judiocuaca camarucuanio. \v 4 Nojoriiri cuno tiajinia pocoojoquiaari taa nojori sapojonutaniya Jesu na quiatusocoriquianoni, nojori mosocoriquiano. \v 5 Nojoriiri tama sequetooquiaarijiaaja: “Maja pa monu Pascuara queranacusacari, paa mariqui pueya juaatiriiri”. \s1 Tamonu maaji totasacari na shanohua jaanutaja Jesuucua \r (Mr 14.3-9; Jn 12.1-8) \p \v 6 Tamonu juuca, Jesuta canaa quishacari Betania tiacajinia, canaari Simón tiajinia miaquenuuriquiaani. Cuno Simónri tarijia lepra cusonujiniji Jesu naatanishano quiquiaari. \v 7 Miaquejajinia Jesu cajishacari, tamonu maajiiri nocua catecanoquiaari. Shiitianiyojua shucuariquiaja pataconiyojua cacatariquiaari, cohuaja saajiajiniji quejasano. Tii quiriquiaari shanohua jaanutaja. Cuno jaanutajaari jiyanohua queraatia cumaneecata masesano quiquiaari. Cuno maajiiri Jesu nacaacua na totaree puetunujuanaa. \v 8 Canaa jaara niquiquiaari naa cuno maaji miishanotej, canaari juaaquioreeni. Noojiaqueya canaajinijinioori naa sequeturee: \p —¿Casaara cuno maaji niitiaree najuhuana shanohua jaanutajani? \v 9 ¡Cuno jaanutaja maara queraatia cumaneecara niquitiosaare, casamiijiuniucua niquitiosocoriquiano! \p \v 10 Jesu tojishacari taa canaa sequeriquiaa cuno maajini, canaa sequereeri: \p —¿Casaara nio maaji nia taroojiyani? ¡Na miishano janiyani, cunoori jiyanohua maninia quiria! \v 11 Casamiijiuniucuaari niaata quiriquiano pueyaracaanu cutara. Janiya saniniuujia, majaari cua quiniu quiniutianiya pueyaracaanu niaata. \v 12 Nio maaji totasacari cucua na shanohua jaanutajani, juhuacarijia cua cuaqueya jeecaari, raaco cua niasaanura janiya jaara mosaareni. \v 13 Seetanujuanaa nia sequeyanijia, pueyaracaanu pueya pohuatasacari Pueyaso rupaa janiyajiniji, nio maaji miishanoori pohuatasaanutaniyajuhua puetunu jiyacajiniajanaa. Naa na miishano janiyani, majaari na niyajetasaanu quiniutianiya pueyaracaanu. \s1 Judas tacartasacari Jesu, na quiatenura \r (Mr 14.10-11; Lc 22.3-6) \p \v 14 Jiyacaritij, Judasri pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaacua quiaquiaari. Nojuajaari niquiriyatu canaajinijinio Jesu doce saquiriojosano pueyano quiquiaari. Na sesaari quiquiaari Judas Iscariote. \v 15 Secojonaa jiyaniijianucua sequeseeri: \p —¿Taa cumaneeca nia niquitionutaniya janiyani, janiya jaara nia quiatere Jesuni? \p Nojoriiri ritia treinta cumaneeca niquitioquiaari Judas. \v 16 Na nuhuaji, Judasri pueyaracaanu niishiriojoriquiaa maatucua taacari quiatere Jesuni. \s1 Jesu miaquesacari na nuhuajiria na pueyata \r (Mr 14.12-25; Lc 22.7-23; Jn 13.21-30; 1 Co 11.23-26) \p \v 17 Puetunu marijiarajanaa, canaa Judiocuacani, canaari poreetesoo pan miaquenuuquiaari puetunu siete juucajanaani. Coteenu juucaari sesojosaaquiaari Pascua juuca. Naaratej, Pascua juuca, canaa, Jesu saquiriojosano pueyani, canaari nocua catecanoquiaarini naa canaa nequesotanura nojuaja: \p —Jiyaniijianaa, ¿tee quia paniya canaa majeetenura quiocuaji borregoni, pa miaquesocoriquiano quiarijia Pascuarani? \p \v 18 Jesuuri canaa riucuaree: \p —Paacuajaari miaquenutaniyani tari cua sequesano pueyano tiajinia Jerusalén tiacajinia. Tii nia quiaare. Tia camaru nia sequesee: “Canaa niishitiojonaari naa quia sequeya: ‘Quera cua cusosacari. Janiyari cua nuhuajiria cua pueyata miaquenutaniya Pascua borrego quia tiajiniani’”. \p \v 19 Canaari naa miiquiaarini taa Jesu sequequiaari canaacuajani. Canaari tii majeetequiaari borregoni, Pascua juuca miaquesocoriquiano. \p \v 20 Jaara niniquiaari, Jesuuri canaa na doce pueyata miaquejajinia cajitiuriquiaa. \v 21 Canaa miaquenuusacari, Jesuuri canaa sequeree: \p —Seetanujuanaa nia sequeyanijia, tamonu niajaniyajinijinioori cua tacartanutaniya, cua paraa na quiatenura janiya, nojori monura janiya. \p \v 22 Canaari jiyanohua taraajequeeni naa Jesu sequesacaritij. Puetunu canaajanaari Jesu nequesotareeni: \p —¿Janiya jiyoteeri Jiyaniijianaa? \p \v 23 Jesuuri canaa riucuaree: \p —Cante cuata tureneetaa pa miacojuajinijini, nojuacuajaari cua quiatenutaniya mosocoriquiano. \v 24 Janiyacuajaari mosaanutaniyani taa janiyajiniji naajiotasaaquiaaricuajani tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia. Saniniuujia, jiyanohua taraatia miishaanutaniyari cua quiateriquiano pueyano. Maara socua maninia quiquiaari cuno pueyanora jaara raaquishaaquiaari. \p \v 25 Na quiateriquiano Judasri socua Jesu nequesotareejuhuaj: \p —¿Janiya jiyoteeri Niishitiojonanaa? \p Judas riucuareeri: \p —Taaquiriirinij. Quiajaniyacuaaquiniatejaj. \p \v 26 Canaa miaquesacari, Jesuuri pan ririi. Na Que Pueyaso secojoree nocuaraari. \p Na nuhuaji, na neecasereeri puetunu canaarajanaa, canaa miaquesocoriquiano. Canaa sequereeri: \p —Jajaa, nia masere. Nia miaquere. Nio panri cua cuaqueya. \p \v 27 Na nuhuaji, Jesuuri raatonuque pataree. Pueyaso na secojonu nuhuaji nocuara, Jesuuri canaa na niquitioree. Canaa sequereeri: \p —Niojiniji nia rature puetunu niajaniyajanaa. \v 28 Nioori cua nanaca, Pueyaso jiyanooniuria niajaniya. Cua nanacaari queraatia pueyacuara shoonutaniya, nojori jiyanooshaanura sesa nojori miishanojiniji. \v 29 Seetanujuanaa, majaari socua cua ratunu quiniutianiya niaata mijiria nio uva caacajiniji. Janiyari niaata na ratunutaniya cutarani janiya jaara tacatemohuani, pueyaracaanu Jiyaniijiajanaa cua quiniuria. Jiyacaritij, jiyanohua maninia quiniutianiyari cuno quishacari. Paari mariyata jiyanohua shuquiriaatia quiniutianiya pueyaracaanuni. \s1 Jesu sequesacari Pedro, nojuaja nocuaji seetanutaniya \r (Mr 14.26-31; Lc 22.31-34; Jn 13.36-38) \p \v 30 Canaa jaara jaaquequejoquiaari supuetana David naajioneejinijini, na nuhuaji canaari quiojoquiaarini Olivo cuhuariquia tuhuananuucua. \v 31 Jesuuri jiyacari canaa sequeree: \p —Puetunu niajaniyajanaari cucua tiuuniu tarinitianutaniya quiari niucuaja. Naa naajiotasano quiyacuajaari Pueyaso sequesano tarijia: “Janiyari borrego cojuana monutaniyani. Na borregohuari niyaquejonutaniya tamajaaja”. \v 32 Naajaa, janiya jaara samiitiarohua macujinijini, janiyari nia puetanutaniya Galilea jiyajiniani. \p \v 33 Pedroori Jesu sequeree: \p —Puetunu quia pueyajanaa jaara quiocua tiuuniu tarinitiare, janiya cutaraari maja cua catenu quiniutianiya quiocuaji. \p \v 34 Jesuuri Pedro sequeree saaja: \p —Seetanujuanaa nio niucuajani, caacaraja niunijiyaquishacarijia, quiaari naa pacutejonutaniya seetanu cucuaji: “Maja cua niishiniu cuno pueyano”. \p \v 35 Pedroori Jesu sequeree: \p —¡Pueya cuaara moora janiyaqui, naajaa, majaari cua seetanu quiniutianiya quiocuaji! \p Puetunu canaa Jesu pueyajanaari mariyata naa sequequiaaritij, taa Pedro sequeriquiaacuaani. \s1 Jesu secojosacari Getsemaní cuhuariquiajinia \r (Mr 14.32-42; Lc 22.39-46) \p \v 36 Na nuhuaji, Jesuuri tamonu cuhuariquiajinia tiuquiijioquiaari canaa na saquiriojosano pueyata. Cuno cuhuariquia sesaari quiquiaari Getsemaní. Jesuuri canaa sequeree: \p —Niyaja nia cajitiuri cua secojosacari cua Que jati socua nia tacoji. \p \v 37 Jesuuri Pedro jiyataquiaari, caapiqui Zebedeo niquiohuanio. Jesuuri juhuacatecara taraajequiaari. Jiyanohua tacaariquiaajaariuhuaj. \v 38 Jiyacaritij, Jesuuri nojori sequeree: \p —¡Coojia quera jiaqueya jiyanohua cua taraajenuta! ¡Quera cusoyanijia! Niyaja cua sashitiuri. Nia sutere nia tarajanura janiya quenaaja. \p \v 39 Jesuuri nojori shuriucuaji canujiyaree tamajaaja socua nojori tacoji. Jiyocuara jacamaseeri Pueyaso na secojonura. Naa sequereeri: \p —¡Cua Quenaa, jaara na naata quiri, maja quenaaja cua cartenu naquiya cua miishaanura! Naajaa, janiya cuaara miishaariaqui taa quia paniyacuajani, maja juhua cua panishano. \p \v 40 Na nuhuaji, Jesuuri na pueya niquishuhua. Nojoriiri saaja maqueturiquiaa. Pedro sequereeri: \p —Pedronaa, ¿majate nia naata cuata sutenu quenaaja rupaquijia? \v 41 Nia sutere Pueyaso nia secojonura, niaa mariqui sesa miiriiri niaa jaara saniniujiushaare. Seetanujuanaa, poojiaari maninia miiniu panijia. Pa cuaqueyari saniniuujia sasaca quiyacujua. Naacuajitij, majaari pa naata maninia miiniu Pueyaso cumaquiyaquishacari pajaniya. \p \v 42 Jesuuri socua tacatequiaariuhua tamajaaja Pueyaso secojonuhuara. Naa sequereeri: \p —Cua Quenaa, janiya jaara naquiya miishaareni, janiya cuaara miishaariaqui taa quia paniyacuajani. \p \v 43 Jesuuri na pueyacua tacateyarohuacuhuaj. Maquetiuyano nojori riuriatasuhuariuhuaj. Nojori namijiaari saaja seecutayariquiaa jiyanohua nojori maquenu paniniutia. \v 44 Jesuuri nojori tarinitiaquiaari socua. Quiaquiaariuhuari na Que secojonuhuara. Secojonu pacutequiaariiri taa na secojoriquiaa coteenucuajani. \v 45 Na nuhuaji, na pueyacua nimiohuariuhuaj. Nojori sequesuhuari: \p —Quiarijia cutara nia maquetiuyare. Nia paniyatere cutara maquetunu. ¡Juaj! ¡Nia tojiri! ¡Janiyari tari quiatesaanutaniya sesa miijiaca pueyani! Nojoriiri cua miiniutianiya taa na panitiuyacuajani. \v 46 ¡Nia saneecuature! Pa quiaare. Cumaji tari cua quiateriquiano. \s1 Moronucua na paraa jaatucutasacari Jesu \r (Mr 14.43-50; Lc 22.47-53; Jn 18.2-11) \p \v 47 Jesu pocuasacarijia, Judasri jiyacari tiuquishii. Nio Judascuajaari niquiriyatu canaajinijinio Jesu doce saquiriojosano pueyajiniji quiquiaari. ¡Queraatia pueyari Judasta nijioquiaari! Nojoriiri secojonaa jiyaniijianucua jiyaramiquishano pueya quiquiaari, canaa Judiocuaca camarucua jiyaramiquishano pueyajuhuaj. Nojoriiri nijiniaquetucuaja mueruu pooriquiaa, macacanio. \v 48 Judasri tari niishitioquiaari Jesu quiaturiquiano pueya taa nojori niishiniutianiyani teyanote Jesuni. Nojuajaquiiri tari nojori sequequiaari: “Teyano pueyano cua nujiya pa tiuquishacarini, cunocuajaari nojuaja. Niocua na quiasee ritia”. \v 49 Naacuajitij, Judas tiuquishacari Jesuucua, na sequeseeri: \p —Quiocua tiuquiyanijia Niishitiojonanaa. \p Jiyacarijia na nujuureeri. \v 50 Jesuuri na sequeree: \p —Cua rupuenanaa, ¿casaacua quia niyareerini? \p Jiyacaritij, Judasta nijionaa pueyari Jesu quiatusee. \v 51 Jiyacaritij, tamonu canaajinijinio pueyanoori ritia shitiaree na nijiniaquetucuaja mueruu na shuucuaji. Nata jaateree secojonaa jiyaniijia seru numocoori. \v 52 Jesuuri na sequeree: \p —¡Na co jiniacuma quia shiriohua quia mueruu! ¿Majate quia niishiniu, cante mueruuta miaqueja pueyanoni, mueruuta mosaanutaniyajaariuhuaj? \v 53 ¿Quiaate niishiyaquiyajuhuaj, janiya jaara cua Que sequereni cucua na jiyaramiquiniuria na seya jiyocuacaanuji na cojuanura janiya, cua Que maara ritia cucua jiyaramiquiri cincuenta mil na seyajinijinio? \v 54 Naajuhuaj, janiya jaara naa cua Que sequere na cojuatenura janiyani, ¿tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia janiyajiniji naajiotasanotucua taa tohuateereni? \p \v 55 Jiyacaritij, Jesuuri na paraa sequeree: \p —¿Taateni? ¿Janiyateeri nohuasejojuani, naa nia tiuquitianura cua quianura mueruuta, macacatanio? Niaacuajaari juucua cua niquijia puetunu juucajanaa Pueyaso Secojojua tiajinia cajiyano, pueya cua niishitiojosacari. ¿Casaara tii nia quiaaquiquianu janiyani? \v 56 Naajaa, naacuajitij puetunu nia miishanojuanaari tohuateenutaniya, taa tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia naajiotasaaquiaari janiyajinijicuajani. \p Jiyacaritij, canaa, na saquiriojosano pueyani, canaari Jesu tiujiaquiaari niquiriyatuni. Puetunu canaajanaari mashiyocuatureeni. \s1 Judiocuaca camarucua nequesoreesacari Jesu \r (Mr 14.53-65; Lc 22.54-55, 63-71; Jn 18.12-14, 19-24) \p \v 57 Jesu quianaari na jaatucuquiaari jiyaniijia Caifáscua. Caifásri pueyacuara secojonaa jiyaniijia quiquiaari. Judiocuaca camarucuaari tari Jesuucuaji rerejoquiaari Caifás tiajinia. Nojoriiri quiquiaari Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaa, canaa Judiocuaca camarucuanio. \v 58 Pedroori Jesu nuhuajiquiaari tucuacaanuji secojonaa jiyaniijia tiajiniara. Cuno puereetuuca tia shocuaari mataca quiquiaari. Pedroori tii carijiniacuma tiuquiquiaarijiuhuaj. Jiyaniijia Caifás seya tajinia cajishiiri, na niquiniuria taa nojori miiniutianiya Jesuni. \p \v 59 Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari puetunu canaa Judiocuaca camarucuatajanaa pajeriquiaa pueya, nojori saquiriojotanura na sapojonuta Jesuucuara, na mosaanura. \v 60 Queraatia pueyari najuhuana Jesuucuara saquiriojotaree juucua. Nojori sequesanoori rimiajata quiquiaari tamasaca sequesanojiniji. Na nuhuaji, socua caapiqui pueyari mariyata sesa saquiriojotaree Jesuucuara. \v 61 Nojoriiri naa sequeree: \p —Cuno pueyano naa sequecanutej: “Janiya jaara Pueyaso Secojojua tia niyartareni, janiyari na tianu tucuatanutaniuhua jiuujianaraca juucajiniani”. \p \v 62 Jesuuri sanaa nujuariquiaa saaja. Nocuaji, secojonaa jiyaniijiaari nujuaree. Jesu sequereeri: \p —¿Majate quenaaja quia riucuanuujua? ¿Quiaate pueya tojirii quiocuara saquiriojotaano? ¿Seetanutejanaa nojori sequesano? \p \v 63 Jesuuri saaja sanaa na tojiriquiaa. Nocuaji secojonaa jiyaniijiaari Jesu sequeree: \p —¡Cua tojiri! Paa niya quiya Pueyaso niquiarani. ¡Cua riucuare! ¡Majaari sapojonu! ¿Quiaate Cristo, Pueyaso Niyanu? \p \v 64 Jesuuri na riucuaree: \p —Jaa. Nojuacuajanijia taa quia sequereecuajani. Cua tojitiare. Na nuhuaji, niaari cua niquiniutianiya Pueyaso miaquetajara cajiyano. Niaari cua niquiniutianiyajuhuaj jiyocuacaanuji tacateyanohua cohuajajinia. \p \v 65 Pueyacuara secojonaa jiyaniijia jaara tojiquiaari naa Jesu sequesanotej, tama na toque sutareejaarijia na juaaniutia. Nata quiniaa sequereeri: \p —¡Juhuej! ¡Nia tojishuriucuara na sequesano! ¡Nojuajaari tama na cuaqueyajaaja jiyateya juhua Pueyaso na quiniuria! ¡Jiyanohua sacuaraatiaari na sequesano Pueyaso niquiara! ¿Paatucua casaara sashiri socua tamonu saquiriojotanura nocuaraarini? Niaacuaja shusha tojitiaree tama na sequesanojuaaja sacuaraatia Pueyaso niquiara. \v 66 ¿Taa pa miiniutianiyanoj? ¿Taa nia sequeyani? \p Nojoriiri pueyacuara secojonaa jiyaniijia riucuaree: \p —¡Cuaara mosaaria! \p \v 67 Jiyacaritij, tamasacaari Jesu jiquioco riocojoree. Na jiquioco na masetejotureejaariuhuaj. Tamasaca saniniuujia, Jesu namijia na morotunu nuhuaji, na mocoritia na piquitiuriiri. \v 68 Na nuhuaji Jesu nequesotatureeri: \p —Quiaa jaara Cristo quiri, Pueyaso jiyarosano, quia niishiritioj, ¿cante quia piriini? \s1 Pedro seetasacari Jesuucuaji \r (Mr 14.66-72; Lc 22.56-62; Jn 18.15-18, 25-27) \p \v 69 Pedroori jiyacari tii cajiriquiaajaa carijiniacuma. Jiyacaritij, secojonaa jiyaniijia seruuri Pedro niquishii. Nojuajaari niyacoo quiquiaari. Pedro sequereeri: \p —¡Jaj, quiaacuaja cuno Jesuta rucuanejojua, cuno Galilea jiyajinijinio pueyanotani! \p \v 70 Pedroori jiyacari seetaree puetunu pueya niquiarajanaa. Naa sapojoreeri: \p —¡Maja cua niishiniu casaa quia sequeyani! \p \v 71 Pedroori tohuateyajiria canujiyaree. Jati, tamonu niyacoori na niquiriijiuhuaj. Cuno seruuri jiyacari tii quiniaa sequeree: \p —¡Nio pueyanoori cuno Jesuta quijiajuhuaj, cuno Jesu, Nazaret tiacajinijinio pueyanoni! \p \v 72 Pedroori Jesujiniji socua seetanu camiriohuacuhuaj: \p —¡Maja cua niishiniu cuno pueyano! ¡Pueyasocuajaari niishiya, seetanujuanaa nia sequeyanijia! \p \v 73 Pasaja na tarishiniu nuhuaji, quiniqui quiniaari Pedro sequetusee: \p —¡Quiaaqui seetanujuanaa cuno Jesu pueyajinijinio! ¡Quiaari juhua nojori pocuaajuhuaj! \p \v 74 Jiyacaritij, Pedroori socua jiyacateree sapojonura. Naa cuno pueya sequereeri: \p —¡Pueyasocuajaari niishiya maja cua niishiniu cuno pueyano, niaa na sequeyani! ¡Pueyasocuajaari cua sequesano tojiya! ¡Majaari cua sapojonu niajaniya! \p Caacarajaari canashiyaquiji niunijioquee. \v 75 Jiyacaritij, Pedroori naa cuno niucuaja Jesu sequesano niishiquii: “Pedronaa, caacaraja niunijiyaquishacarijia, quiaari tari janiyajiniji seetanu pacutejonutaniya”. Pedroori tia shocua matacajiniji tohuataquiaari ritia. ¡Jiyanohua nujuquequeeri na taraajenuta! \c 27 \s1 Judiocuaca camarucua niquitiosacari Jesu jiyaniijia Pilato \r (Mr 15.1; Lc 23.1-2; Jn 18.28-32) \p \v 1 Tariquiicuaji, puetunu pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuajanaari rerejoree narta Judiocuaca camarucuata. Nojoriiri roojotooree taa na miitiuniutianiya Jesu na motenurani. \v 2 Na nuhuaji, Jesu morotureeri na jaatucutunura jiyaniijia Pilatoocua. Pilatoori jiyaniijia Césarjanaa jiyatesano quiquiaari Judiocuaca jiyaniijia na quiniuria Judea jiyajinia. \s1 Judas Iscariote cusosacari \p \v 3 Judasri jiyanohua macuhuajequiaari na niquishacari Jesuuri mosaanutaniya na quiatenuucua nojuaja. Na tacaaniutia, Judasri quiaquiaari secojonaa jiyaniijianucuaacua, canaa Judiocuaca camarucuaacuanio, nojori na niquitionuhuara cuno treinta cumaneeca. \v 4 Judasri nojori sequesee: \p —¡Janiyaqui sesa miiriucuaani, najuhuana cua quiatenuucua maninia pueyano niajaniya! \p Nojoriiri saa na riucuareejaa: \p —Naajaa. Maja canaa miishano. Cunocuajaari tama quia miishanojuaaja. \p \v 5 Judasri nojori cari cuno treinta cumaneeca jataree Pueyaso Secojojua tiajinia. Tiji quiacuhuari. Na riquiajiniji morotaquiaari sohuaneyocuaari. Naa cusoquiaariiri. Sohuaneyocuaacuaji jaasutaari. \v 6 Secojonaa jiyaniijianucuaari Judas jatasano cumaneeca reratequiaari. Nojoriiri tama sequetooquiaarijiaaja: \p —Nio cumaneecaari maja na naata Pueyasora racatajajinia niasocoriquiano. Nio cumaneecaari pueyano monu sami. \p \v 7 Puetunu nojorijianaa jaara niishiriojoquiaari taa na miitiuniutianiya cuno cumaneecani, nojoriiri marau paniyoru pueyano cuhuariquia masequiaari cuno cumaneecata. Cuno cuhuariquiaari jiyatesaaquiaari rucoonaa jamojuara, nojori jaara cusoyare Jerusalén tiacajinia nojori quishacari. \v 8 Pueyano monu samitia cuno cuhuariquia masesaanuucua, cuno cuhuariquiaari sesojosaaquiaari “Nanaca samitia masesano cuhuariquia”. Naa quiyajaari na sesa. \v 9-10 Naacuajitij, Pueyaso sequenu panishano caminiujiunia supuetana Jeremías sequesanoori maninia tohuateequiaari. Nojuajaari naa sequequiaaritij: \q1 “Nojoriiri na treinta cumaneeca pataquiaari cuhuariquia masenura marau paniyoru pueyanojiniji, taa cua jiyaniijia Pueyaso sequequiaari janiyacuajani. Tarijia, cuno treinta cumaneecata, maninia pueyanoori nata masesaaquiaari. Israel pueyari naa sequequiaaritij: ‘Cuaara treinta cumaneecata masesaaria cuno pueyano’”. \s1 Pilato nequesoreesacari Jesu \r (Mr 15.2-5; Lc 23.3-5; Jn 18.33-38) \p \v 11 Jesuuri jaatucusaaquiaari jiyaniijia Pilatoocua. Pilatoori Jesu nequesotaree: \p —¿Quiaate Judiocuaca jiyaniijia? \p Jesuuri na riucuaree: \p —Jaa. Naacuaaquiniatejaj, taa quia sequereecuajani. \p \v 12 Secojonaa jiyaniijianucua, canaa Judiocuaca camarucuanio, nojori jaara Jesuucuara saquiriojotariquiaa, Jesuuri sanaa tojiriquiaa nojori. \v 13 Naaratej, jiyaniijia Pilatoori Jesu sequeree: \p —¿Majate quia tojiniu nojori, quiocuara tonujiyano queraatia? \p \v 14 Majaari Jesu riucuanu quirii quenaaja. Pilatoori nocuaji jiuujiateree, casaara na riucuaaquiya quenaajani. \s1 Pilato sequesacari Jesuuri mosaanutaniya \r (Mr 15.6-20; Lc 23.13-25; Jn 18.38–19.16) \p \v 15 Puetunu Pascua juucarajanaa, Pilatoori nujuatejojuajinia nujuatesano pueyano cartenu jiitiquiaari. Judiocuaca panishano pueyanoori cartesaaquiaari pueyaracaanu. \v 16 Cuno quishacari, tamonu pueyanoori nujuatejojuajinia nujuatesano quiriquiaa, Barrabás jiyanishano. Puetunu pueyajanaari na niishijia sesa na miiniuucua. \v 17 Pueya rerejosacari Jesu na nacoojotasacari Pilato niquiara, Pilatoori nojori nequesotaquiaari: \p —Judiocuacanaa, ¿teyano pueyano nia paniya cua cartenurani, Barrabástee, Jesu soj? Nojuajaari pueya sequesano, Pueyaso jiyarosanona. \p \v 18 Pilatoori naa nojori nequesotaree na niishishacari casaara canaa Judiocuaca camarucua monu paniriquiaa Jesuni. Puetunu pueyajanaari tari canaa camarucua tojitiaaquiriquiaa, nojori tojitianura Jesu. Cunora, camarucuaari Jesu monu paniriquiaa. \p \v 19 Pilato cajishacari na nequesoreesaqui, necocuaari nocua jiyaroquiaari tamonu na seru, naa na numootenuratej: “¡Narejatejataj, nareja! ¡Janiyari niucua maquiyojoree puereeta cuno pueyanoocuajini!” \p \v 20 Jiyacaritij, secojonaa jiyaniijianucuaari, canaa Judiocuaca camarucuata pueya niishitiojoriquiaa nojori sequenura, Barrabás cuaara cartesaaria, Jesu cuaara mosaaria saniniuujia. \v 21 Naacuajitij, jiyaniijia Pilato jaara pueya nequesotaquiaariuhua teyano nojori paniya na cartenurani, nojoriiri na riucuaree: \p —¡Barrabás quia cartere! \p \v 22 Pilatoori nojori nequesotaree: \p —¿Naatee? ¿Taa cua miiniutianiya Jesuurinitioj, pueya sequesano “Pueyaso jiyarosanoni?” \p Puetunu pueyajanaari ritia na riucuaree: \p —¡Cuaara teetesaaria niyacutesanojinia! \p \v 23 Pilatoori nojori nequesotarohuacuhuaj: \p —¿Casaarateni? ¿Sesa miiriitijiaara? \p Pueyari saaja socua jiyanohua nacaree: \p —¡Cuaara mosaaria niyacutesanojinia teetesano! \p \v 24 Pilato cartenu saniniujiushacari Jesu juucua, pueyari saaja socua jiyanohua nacooriquiaa. ¡Socua jiyanohua juaaquioriquiaari! Pilato niishishacari maja na naata quiniutianiya Jesu cartenu, taa na paniriquiaa juucuacuajani, nojuajaari mohuaca maseree. Pueya niquiara shuquitiareeri. Na shuquitiasacari, Judiocuaca sequereeri: \p —¡Majaari cucua na tiuutiasaanu quiniutianiya nia mosacari nio maninia pueyano! Cunoori maja cua miishano quiniutianiya. ¡Cunoori tama nia miishanojuaaja! \p \v 25 Puetunu pueyajanaari na riucuaree: \p —Naajaa. ¡Jaara mosaare, cuaara tiuutiasaaria canaacua, canaa niquiohuacuanio! \p \v 26 Na nuhuaji, Pilatoori Barrabás tohuateree nujuatejojuajiniji. Saniniuujia Jesu majacutereeri. Na nuhuaji, na soldadohua na niquitioreeri niyacutesanojinia nojori teetesocoriquiano. \p \v 27 Jiyaniijia Pilato soldadohuari jiyacari Jesu jaatucuree Pilato tiajiniaaco. Nojoriiri puetunu narta soldadohuajanaa rerejoteree Jesu shocuaqueya. \v 28 Na nuhuaji, nojoriiri Jesu toque jocuaturee. Tamonu tucuaque toque cushitishaareeri, shaaruque, juhua jiyaniijiajanaa cushishano. Naa na miitiuriiri na macaatiniuria. \v 29 Nojoriiri juhuacontucua maaturee na nacaquerajuhuaj. Na nuhuaji, na cushititiurii Jesuuri. Naajua niquitiosaareejaariuhuaj, juhua na macara, na miaquetajata na muetunura juhua jiyaniijia. Na nuhuaji, soldadohuari Jesuucuara mojoquetacoquiaari. Nojoriiri naa na macaatirii: \p —¡Jejejee, Judiocuaca jiyaniijianaa! \p \v 30 Nojoriiri Jesu riocojoree. Na naajua na jaariutiatureeri. Nataja na naca piquitiuriiri. \v 31 Naa nojori macaatiniu nuhuaji Jesutej, nojoriiri cuno tucuaque toque jocuaquiaariuhua nocuaji. Tama na toquejaaja cushitishaarohuari. Na nuhuaji, nojoriiri na jiyataquiaari na teetenura niyacutesanojinia. \s1 Jesu teetesacari niyacutesanojinia \r (Mr 15.21-32; Lc 23.26-43; Jn 19.17-27) \p \v 32 Nojori tohuareetasacari tiacajiniji puecoosaquiria nojori quiojosacari, nojoriiri tamonu pueyano naacumaa. Nojuajaari Cirene jiyajinijinio pueyano quiquiaari. Simónri na sesa quijia. Soldadohuari cuno Simón pateree Jesu teetejara niyacutesano. \v 33 Nojoriiri tiuquiijiosee sesa miijiaca puecoosaqui. Pueya puecoosaquini, na sesa quiquiaari “Gólgota”. Nioori pueyano rupaajinia sequeya “Pueyano nacaco”. \v 34 Quiniqui, soldadohuari Jesu raateree vino juucua, casaa piajata cojitishano. Jesu jaara na saniquiaari, majaari na ratunu quirii. \p \v 35 Jesu jaara niyacutesanojinia teetesaaquiaari tari, soldadohuari saitia tacuarishijioree nojori niishiniuria cante Jesu toque poonutaniya nerani. Naacuajitij, tama nojorijiaarijia Jesu toque seraatiaquiaari. Naa tohuateequiaariiri tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiunia sequesano, nojuaja jaara naa naajiotaquiaari: \q1 “Pueyari saitia tacuarishijioree cua toque nojori seraatianura”. \m \v 36 Na nuhuaji, cuno soldadohuari cajitiuquiaari Jesu na cojuanura. \p \v 37 Jesu nacaacuma, naajioneeri rupotasaaquiaari. Tii naajiosano quiriquiaari casaara na teetesaareeni. Naa naajiosano quiriquiaari: “Nioori Jesu, Judiocuaca Jiyaniijia”. \p \v 38 Caapiqui nohuasenuujuacaari Jesu shuriucua teetesaaquiaarijiuhuaj, socua tamonu caapiqui niyacutesanojinia; tamonu na miaquetajara, tamonu na muenecara. \v 39 Tamasaca pueya tajishacari nucuaco Jesu shuriuquioco, nojoriiri Jesu macaatiquiaari. Na maanuquenuta, nojoriiri Jesu sequetuquiaari: \p \v 40 —¡Jaj! ¡Cumaacaraca quijia naatiijia! Quiaacuajaari sequeja quiaa jaara Pueyaso Secojojua tia niyartare, quia naata na tianu tucuatanuhua jiuujianaraca juucajinia. ¿Naatee? ¡Quiaa jaara naa cumaacaraca quiritij, canaa niquiara quia roserecuarajaj, quiaa jaara Pueyaso Niyanu quiri seetanujuanaa! \p \v 41 Secojonaa jiyaniijianucuaari tii quiriquiaajuhua Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaata, canaa Judiocuaca camarucuanio. Nojoriiri Jesu macaatiriquiaajuhuaj. Tama sequetooriquiaajaarijia: \p \v 42 —Saaja tamasaca naatanijiojuaquiiri. Maja cutaraari na naata tama nocuajijiaaja tacunu. Jaara seetanujuanaa pa Israel pueya jiyaniijia quiri, cuaara roseera quiarijia pa niquiara niyacutesanojiniji, nocua pa tiuuniuria. \v 43 ¡Pueyasoocua tiuujia naatiijia! Jaara naa quiritij, Pueyaso cuaara na roshiniiria, nojuaja jaara seetanujuanaa Pueyaso panishano quiri. Nojuacuajaari pa sequeja: “Janiyari Pueyaso Niyanuni”. \p \v 44 Cuno caapiqui nohuasenuujuaca Jesu shuriucua teetejosano quiriquiaani, nojoriiri Jesu macaatiriquiaajuhuaj. \s1 Jesu cusosacari \r (Mr 15.33-41; Lc 23.44-49; Jn 19.28-30) \p \v 45 ¡Panacari, mijiriaari ninishiquiria quiquii! Pananu mueecosacari cuhuatemohuari. \v 46 Jiyacaritij, Jesuuri jiyanohua nacaquiaari naatej: \p —¡Elí, Eliinaa! ¿lama sabactani? \p Nioori pueyano rupaajinia sequeya: “¡Cua Pueyasonaa, cua Pueyasonaa!, ¿casaara quia carteree janiyani?” \v 47 Tamasaca na shuriucua nujuatunaari na tojitiariquiaa. Nojoriiri sequeree: \p —¡Nia tojiri! ¡Supuetana Elías jiiquioonuyano! Noo Elías, tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiunia quiquiaaritij. \p \v 48 Tamonuuri ritia netequee namasu casaa na riniuria. Naajuaacua na morotanu nuhuaji, jereeca vinojinia na shiriiri. Na nuhuaji, Jesuucua na shiitioreeri na raatenura. \v 49 Tamasacaari sequeree: \p —¡Pa shanacure! ¡Elías jiyoteeri nocua niniutianiya na roshininiuria niyacutesanojiniji! \p \v 50 ¡Jiyacaritij, Jesuuri jiyanohua nacarohua! ¡Na nuhuaji na sohuanu tohuataniriiri! ¡Cusoqueeri! \v 51 Pueyaso Secojojua tiajinia, shiquiaruque toquejiniji sohuacaari quiquiaari Pueyaso Quishaqui mishiquiotaja. ¡Jesu cusosacari, cuno toqueeri sutequee jiyocuacaanuji jiyocuara puetunujuanaa! ¡Rijiaari jiya jiuuquiutiaquiaari jiyanohua! ¡Sairi jiaquetacoquiaari noojiaacoji! \v 52 ¡Macunucua raacaari riatequequiaari! ¡Queraatia tariucuacaanu Pueyasoocua tiuuniaari samiitiacoquee na raacajinia! \v 53 Jesu jaara samiitiaquiaariuhua, cuno samiitiaconohua pueyari tohuareetaquiaari na raacajiniji. Nojoriiri Jerusalén tiacajinia tiuquitiaquiaari. Nojoriiri queraatia pueyacua muetaquiaari tii, Pueyaso panishano tiacajiniani. \v 54 Soldadohua capitánri na pueyata Jesu cojuariquiaa, Jesu cuaara cusoyarejaatijia nojori niquiara. Nojori jaara jiya niquitiuquiaari jiuuquiutiaano, socua puetunu nojori niquishanojuanaanio, nojoriiri jiyanohua puereturee. Sequetureeri: \p —¡Nio pueyanoqui seetanujuanaa Pueyaso Niyanu quiquianu! \p \v 55 Queraatia maajipohuari tii quiriquiaajuhuaj. Nojoriiri tucuacaanuji shootiaturiquiaa Jesu. Nojoriiri Jesu nuhuajiquiaari Galilea jiyajiniji, Jesura pueraquenuuriquiano. \v 56 Cuno maajipohua tajinia quiriquiaari María Magdalena, Santiago nucua Maríajuhuaj, José nucua Maríanio, mariyata Zebedeo niquiohua nucuanio. \s1 Jesu quete niasacari raaco \r (Mr 15.42-47; Lc 23.50-56; Jn 19.38-42) \p \v 57 Tamonu pueyanoori quiquiaari Arimatea tiacajinijinio. Jiyanohua casamiriaca quijiaari. Na sesa quiquiaari José. Nojuajaari tarijia Jesu tojijiara quiquiaari. Joseeri Jesu cusonu juucaja tiuquiquiaari cuno tenacari. \v 58 Joseeri Pilatoocua quiaquiaari Jesu quete na masenura. Pilatoori na pueya sequeree cuaara na niquitiosaarianoj. \v 59 Joseeri Jesu quete paquiaari na jeenucuanura raaco na niasocoriquiano. Na jiuniocoreeri quenaaruque cohuajaque toquejinia. \v 60 Na nuhuaji na niaquiaari tama na raacojaarijia. Quiarinio raa quiquiaariiri, José jiuutianishano saajiajinia. Na nuhuaji, Joseeri puereetuuca saajia saquitiniquiaari raa tiootiuria. Quiacuhuari. \v 61 María Magdalenaari na sesaanucuata cajitiuriquiaa raa caneja taquijiria. \s1 Soldadohua cojuasacari Jesu raa \p \v 62 Pascuara jeenucuanu juuca nuhuaji, secojonaa jiyaniijianucuaari Pilatoocua quiojoquiaari Fariseocuacata. \v 63 Naa na sequetuseeri: \p —Jiyaniijianaa, canaari cuno sapojojua pueyano sequesano niishiquiini, na sequesano saminio na quishacarijia. Nojuajaari sequeja: “Janiyari jiuujianaraca juucajinia samiitianutaniuhuani”. \v 64 Nocuaji na raa quia cojuatere maninia tiosano, jiuujianaraca juuca cuaara shocorejaatijia, na pueya mariqui niucua macu nohuasequeeri. Nojori jaara na nohuasere, nojoriiri sequenutaniya Jesu samiitiarohuacuaa. Nojori jaara naa sapojore pueyatej, socua jiyacatenutaniyari Jesu sequesano, nojuaja jaara sequecanu: “Janiyari Pueyaso Jiyarosanoni”. \p \v 65 Pilatoori nojori sequeree: \p —Niya quiyacuaja cua soldadohua. Nojori nia cojuatere maninia cuno raa, taa nia paniyacuajani. \p \v 66 Nojoriiri soldadohua nujuatejoquiaari raa nojori cojuanura. Raa tiootiuuri rupanacusaaquiaarijiuhuaj jiyaniijia Pilato sesa naajiotajata. \c 28 \s1 Jesu samiitiasacariuhua \r (Mr 16.1-8; Lc 24.1-12; Jn 20.1-10) \p \v 1 Samaatenu juuca jaara shocoquiaari, coteenu juuca semaanajinijinio juhuaquesacari, shusha cuhuatesacari, María Magdalenaari raa niquiniuucua quiariquiaa na sesaanucuata. \v 2 ¡Canashiyaquiji, rijiaari jiyanohua jiuuquiutiaree! Cunoori quiquiaari Pueyaso seru rosenuucua jiyocuacaanuji raacua. Raa tiootiu saajia saquitinishiiri. Na nuhuaji, saajiaacua cajiriohuari. \v 3 ¡Pueyaso seruuri niquishaaquiaari shacantuuca juhua miacana! Na toqueeri jiyanohua cohuajaque quiquiaari, juhua sohuanatuu. \v 4 Raa cojuatunaari jiyanohua shiriiquitiuquiaari nojori niquishacari Pueyaso seru. Jiyanohua tetecatureeri. Na puerenuta socua cusojonuureeri. \v 5 Maajipohua jaara tiuquiquiaari raajinia, Pueyaso seruuri nojori sequeree: \p —Maja nia shiriiquiniu. Janiyacuajaari niishiyani niaari Jesu pajeya, niyacutesanojinia mosanotej. \v 6 Maja niya na quiniu. Tari samiitiarohuano, taa nojuaja sequequiaari niajaniyacuajani. Miji. Nia niquishushiiria na masaqui. Shaaqui. \v 7 Ritia nia quiaarohua. Na saquiriojosano pueya nia sequesuhua: “Jesu tari samiitiarohua. Nojuajaari nia puetanutaniya Galilea jiyajinia. Niaari jati na niquiniutianiya”. Janiyacuajaari tari nia sequereeni. Naa nia pohuatasuhua na pueya. \p \v 8 Maajipohuari masaacujutanuuriquiohua raajiniji na puerenuta, na shuquiriniutiajuhuaj. Nojoriiri socua netecuatiuyarohuaquij, canaa na pohuatanuhuara Pueyaso seru sequesano nojori. \v 9 ¡Jiyacaritij, Jesujuanaari canashiyaquiji nojoriicua muetaquee nuujinia! Nojori saruhuatareeri. Maajipohuari nocua catecanoree. Na cariquimiaji mojoquetacoreeri. Jesu niohuaca quiatureeri. Jesu shootiatureeri na jiuujiatenuta. \v 10 Jesuuri nojori sequeree: \p —Maja nia puerenu. Nia quiaarohua. Cua pueya nia sequesuhua nojori cuaara quiojoora Galilea jiyajinia. Nojoriiri seetanujuanaa cua tapueyocuaca. Nojoriiri jati cua niquitiuniutianiya. \s1 Raa cojuanaa pohuatasano \p \v 11 Maajipohua quiojosacariuhua, noojiaqueya raa cojuanaajinijinioori tiacajinia quiojoquiaariuhua pueyacuara secojonaa jiyaniijianucua nojori pohuatanura nojori niquishano. \v 12 Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari canaa Judiocuaca camarucuata rerejoree na roojotoonura taa na miitiuniutianiyani. Na nuhuaji, nojoriiri queraatia cumaneeca niquitioquiaari raa cojuanaa, pueya niquiara nojori pohuatanura tamaatia nojori niquishanojiniji. \v 13 Soldadohuari naa rootasaaquiaaritij: \p —Niocua naa sequere pueyatej: “Canaa maquesacari, Jesu pueyaquiiri niucua nohuasequee Jesu quete raajiniji”. Niocua naa sequeretej. \v 14 Jiyaniijia Pilato jaara niishiri naa nia pohuatasacaritij, majaari nia puerenu. Canaacuajaari na shiniajanutaniyani jaara juaari. Naacuajitij, majaari na juaaniu quiniutianiya niajaniya. \p \v 15 Jiyacaritij, soldadohuari cumaneeca maseree. Nojoriiri naa pohuatanu coteequiaari taa nojori rootasaareecuajani. Nojori cuaracashishanoori ritia caminiujiushaaquiaari canaa Judiocuacara. Naacuajitij, canaa Judiocuacaari naa sequeyajaa quiarijia. \s1 Jesu rootasacari na pueya na jiyaramiquiyaquishacarijia nojori \r (Mr 16.14-18; Lc 24.36-49; Jn 20.19-23) \p \v 16 Canaa, Jesu once saquiriojosano pueyani, canaari Galilea jiyajinia quiojoquiaari tamonu tuhuananuucuani. Jesuuri canaa sequequiaari canaa quiojonura tiriara, tii canaa coquetoonura nata. \v 17 Canaa niquishacari Jesu quiyano tii, canaari nocuara mojoquetacoquiaari canaa shuquiritianura nojuajani. Tamasaca canaajinijinioori jiyaniriquiaa maja naasucuaari Jesu. \v 18 Jesuuri canaacua catecanoree. Canaa sequereeri: \p —Janiyari puetunu cumaacajanaa niquitiosaareeni, Jiyaniijiajanaa cua quiniuria jiyocuacaanu, mijirianio. \v 19 ¡Naaratej, nia quiojore! ¡Puetunu pueyapuejanaa nia pohuatare cua rupaa, cua tojitiajacara nojori quiniuria! Moojinia nia tiuquinijiore cua tojitiajaca Pueyaso sesajinia, nojori rupuesacari pa Que Pueyaso, janiya, na Sohuanunio. \v 20 Nojori nia niishitiojore puetunu cua rootasanojuanaa niajaniya, nojori tojishocoriquiano. Nia niishiri nio: ¡janiyacuajaari niaata quiniutianiya pueyaracaanuni, jiya cuaara puequerejaatijia!