\id ACT - Arabela NT + OT portions -Peru 2009 (DBL -2013) \h MIISHANO \toc1 Jesucristo jiyaramiquishano miishano \toc2 Hechos de los Apóstoles \toc3 Mii \mt1 JESUCRISTO JIYARAMIQUISHANO PUEYA MIISHANO \c 1 \s1 “Pueyaso Sohuanu niaacua jiyarosaanutaniya” \p \v 1 Quiocuara naajionu pacuterohuanijia, cua panishano Teófilonaa. Coteenu cua naajiosanojinia, janiyari quia pohuataquiaarini taa Jesu na poonijiosano coteequiaari mijiriani. Puetunu na miishanojuanaa naajiotaquiaarinijia, mariyata na niishitiojosano na coteenujiniji, jaara tacanishaaquiaariuhua jiyocuacaanu na Queta na quiniuhuara. \v 2 Mijiria na quishacarijia, Jesuuri na jiyaramiquishocoriquiano pueya rootaquiaari Pueyaso Sohuanu cumaacata, taa nojori miiniutianiya na nuhuajini. \v 3 Jesu cusonu nuhuaji, nojuajaari muetaquiaariuhua na saquiriojosano pueyacua. Nojoriicua mueranacujuquiaariiri. Cuarenta juuca nuhuaji tacaquiaariuhua puetunujuanaari. Na miishanota nojoriicua na mueranacujusacari, nojori niishitiriiri nojuaja seetanujuanaa saminio quiya. Nojoritia pocoojoquiaariiri taa Pueyaso jiitianutaniya na muerasuni. \p \v 4 Nojoritia na pocoojosacari tamonu juuca, Jesuuri nojori numootequiaari maja ritia nojori quianuhuara Jerusalén tiacajiniji. Nojori sequequiaariiri: \p —Nia sashirijiaara cua Que cuaara niquitioorajaara na Sohuanu niajaniya. Nojuajaari cua sequequiaari na niquitionutaniya niajaniyana, taa cua caminiujiuquiaari tari niaaracuajani. \v 5 Naa sequequiaari niajaniyacuajanijia: “Tiuquinijiona Juanri nia tiuquinijioquiaari moojinia, Pueyaso tojijiara nia jatasacari. Pueyasoori saniniuujia na Sohuanu nioojiajinia tiuquinijionutaniya, seetanujuanaa Pueyaso tojijiara nia quiniuria”. Quera niaacua tiuquiniutianiyacuajaari. Naaratej, nia sashiri. \s1 Jesu tacasacariuhua jiyocuacaanu \p \v 6 Tamonu juuca, Jesu pueyari Jesuucua rerejoquiaari. Na nequesotatureeri: \p —Jiyaniijianaa, ¿quiaate Jiyaniijiara jiyatesaanutaniya quiarijia Israel pueyara, maninia pa quiniuhuara tama pa jiyaniijiatajaaja, taa pa supuetanaa quiquiaaricuaani? \p \v 7 Jesuuri nojori riucuaree: \p —Nio cutaraari maja nia niishishocoriquiano, taacari Israel pueya jiyaniijiara cua jiyatesaanutaniyani. Pa Que Pueyasoori cuno niishishano racataa tama nerajaaja. Saa nojuajaari na niishiya cutara. \v 8 Naajaa, niaari Pueyaso cumaaca masenutaniyacuaja, Pueyaso Sohuanu jaara nioojiajinia tiuquiri. Niaari janiyajiniji pohuatanutaniya pueya niquiara Jerusalén tiacajinia, puetunu Judea jiyajiniajanaanio, Samaria jiyajiniajuhuaj. Naa pohuatasaanutaniyajaariuhua puetunu jiyacajiniajanaa, socua tucuacaanu jiya puequeetujinianio. \p \v 9 Jesu puecasacari pocuanu, nojuajaari tacanishaaquiaari na pueya shootiasacarijia nojuaja. Cohuajajinia shaajemaari pueya niquiyaquiniuucuaji nojuaja. \v 10 Nojori mautasacari jiya cajiniocua Jesu tacasacari, canashiyaquiji, caapiqui pueyari nojori shuriucua nujuatuquiaari. Nojori toqueeri jiyanohua cohuajaque quiriquiaa. Nojoriiri jiyocuacaanujinio Pueyaso seya quiquiaari. \v 11 Nojoriiri Jesu pueya sequeree: \p —Galilea jiyajinijinio pueyanaa, ¿casaara nia mautaa jiyocuacaanuni? Taa nia niquirii tacaanocuajani, niaari naa na niquiniutianiya tacatehuanohuajuhuaj. \p \v 12 Nojoriiri jiyacari Olivo nacuhua tuhuananuucua quiriquiaa. Pueyaso seya nuhuaji, Jesu pueyari Jerusalén tiacajiniohua tacatequiaari. Cuniquiji, cateca naataja quiquiaari Jerusalén tiaca. Moisés Naajiotasanojiniji, Judiocuacaari naa rootasaaquiaari maja socua tucuacaanu nojori rucuanenura samaatenu juuca. \v 13 Nojori tiuquiijiosacari Jerusalén tiacajinia, nojoriiri nojori quijia tiajinia tiuquitiaquiaariuhua. Nojoriiri nataco tacataquiaari na sohuacajinia, tee nojori sashiquiaari Pueyaso Sohuanucuajani. Nojoriiri quiquiaari Pedro, Juan, Santiago, Andrés, Felipe, Tomás, Bartolomé, Mateo, tamonu Santiagonio cante Alfeo niyanu quiquiaaricuajani. Quiquiaarijiaariuhua Simón, cante tari quiquiaari Romano pueya jatanu panijiacuajani. Mariyata quiriquiaari Judas, Santiago tarajanu. \v 14 Nojoriiri jiyacari pueyaracaanu Pueyaso secojonuuriquiaa tii maajipohuata, mariyata Jesu nucua Maríata, Jesu tapueyocuacatanio. \s1 Pueya saquiriojosacari Matías Judas niti \p \v 15 Nojori sashishacari Pueyaso Sohuanu tii, tamonu juuca, Pedroori nujuaquiaari pueya niquiara na sequenura nojori. Naa naasucuatuhuaj ciento veinte pueyari tii quiriquiaa puetunujuanaa. Naa nojori sequereeri: \p \v 16 —Cua tapueyocuacanaa, Pueyaso Sohuanu sequesanoori maja na naata naajaa tajiniu. Seetanujuanaa tari tohuateerucuaari Judasjiniji na pohuatanishano pa supuetanaa jiyaniijia David. Naacuajitij, Judasri Jesu monaarano niishitiquianu tee Jesu quiriquiaani, nojori na quiatenura. Judasri cunora niquitiosaacanu cumaneeca, naa nojori na niishitiniuucua Jesu quiasaanura. \v 17 Nojuacuajaari parta Jesu saquiriojosano pueyano quiquiaarijiuhuaj. Nojuajaari mariyata Jesu jiyaramiquishano quiriquiaa juhua pajaniyajuhuaj. \v 18 Tamonu cuhuariquiaari masesaacanu sesa na miishano samitia. Na nuhuaji, tama cusoyareejaarijia. Jiyocuacaanuji tiquianu na nacaraari. Na saracaari cocuaretasee. \v 19 Jerusalén tiacajinia quiniaa jaara na niishiquianu, nojoriiri cuno cuhuariquia sesojoree “Acéldama”. Acéldamaari pueyano rupaajinia sequeya “Nanaca samitia masesano cuhuariquia”. \v 20 Judasjinijiiri naa naajiotasaaquiaarijiuhua tariucuacaanu supuetana David jaaquequejojuajinia. Naa sequeyari: \q1 “Na quiquio cuaara quiiria shaaco. Cuaara quiiria sanaaca, camaruuju”. \m Sequeyajaariuhuaj: \q1 “Tamonu pueyano cuaara jiyatesaaria na poonijiosano miiriquiano na niti”. \p \v 21 ’Cuarta Jesu saquiriojosano pueyanaa, niya quiyacuaja pueya, canapuetucuaja pa tarajaquiaarini pueyaracaanu pa Jiyaniijia Jesu quishacari pata. \v 22 Nojoriiri Juan niquiquiaarijiuhuaj Jesu tiuquiniyano moojinia, Jesu tacasacariuhua jiyocuacaanunio. Canapuetucuaja puetunu nio niquiquiaarijianaani, niquiriyatu nojorijinijinio cuaara jiyatesaaria Jesu jiyaramiquishanora, pata na quiniuria, Jesu samiitianujiniji na pohuatanurajuhuaj. \p \v 23 Naaratej, pueyari caapiqui pueya saquiriojoquiaari. Cuniqui quiriquiaari José. Nojuajaari socua caapiqui sesaraca quiquiaari: Barsabás, mariyata Justo. Tamonu pueyanoori quiriquiaajuhuaj, Matías. \v 24 Na nuhuaji, pueyari naa secojoquiaari Pueyaso: \p —Jiyaniijianaa, quiaari puetunu pueya jiuujia niishijiajanaa. Canaa quia niishitiri teyano pueyano tari quia saquiriojoreeni, quia jiyaramiquishocoriquiano na quiniuria, Judas niti poonijioriquiano. \v 25 Judasri quia niquitiosano poonijiosanojiniji catecanu sesa na miiniuucua, naquiya miishaqui na quianura, sesa miijia na quiniuucua. \p \v 26 Na nuhuaji, pueyari naajiosano saajia jaquerooree nojori niishiniuria teyanote Pueyaso panishano pueyanoni. Saajiaari Matíascuara tacatasee. Naacuajitij, Matíasri Jesu saquiriojosano pueyanora quiquiaarijiuhuaj. Naacuajitij Jesu saquiriojosano pueyari juhua juhuanoraja quiquiaariuhua doce. \c 2 \s1 Pueyaso Sohuanu tiuquishacari \p \v 1 Pentecostés juuca jaara quiquiaari, puetunu Jesuucua tiuuniaajanaari rerejono quiquiaari tamonu tiajinia Jerusalén tiacajinia. \v 2 ¡Canashiyaquiji, paratuuri tojishaaquiaari jiyocuacaanuji, juhua paratu pocuaano jiyanohua cojuata! Jiyanohua tojishaareeri cuno tiajinia tee Jesu pueya cajitiuriquiaacuajani. \v 3 Jiyacari, juhua maniiri niquishaaree pueya caco rimianuqueyano. Puetunu nojori cacojuanaa rimianacuriquiaari juhua mani. \v 4 Jiyacaritij, Pueyaso Sohuanuuri puetunu tiajinia quiniaa jiuujiajiniajanaa tiuquirii. Pueyari juhuacatecara tamaatia rupaaca pocuaree. Pueyaso Sohuanuuri naa nojori pocooteree puetunujuanaa tamaatia rupaaca. \p \v 5 Cuno quishacari, queraatia Judiocuaca puetunu jiyacajinijiniojuanaari camueenujuriquiaa Jerusalén tiacajinia. Nojoriiri jiyacari Jerusalén tiacajinia queranacunuuriquiaa Pentecostés juuca. Nojoriiri Pueyaso tojitiajaca quiquiaari. \v 6 Nojori tojishacari cuno cojuatunenu, nojoriiri cuqueree tee Jesu pueya pocooriquiaa tamaatia rupaacacuajani. Nojori tojishacari naatej, nojoriiri jiyanohua cushitiirii. Naatej, puetunu rucoonaajanaari tama na jiyajinijinio rupaacajaaja tojitiariquiaa, cuno pojori pocoosacari. Nojoriiri maja na niishiniu quiquiaari casaara naa nojori miiriini. \v 7 Nojoriiri jiyanohua jiuujiatecoree. Tama sequetooreejaarijia: \p —¡Juhuej! ¿Cuno pojoriti maja Galilea jiyajinijinio pueyacuaja naa pocoyaniquitij? \v 8 ¿Taa nojori pocuaa puetunu coteenu pa rupaacajanaani? Pajaniyacuajaari queraatia tamaatia jiyacajinijinioni, puetunu tamaatia rupaaca pocuajacajanaa. \p \v 9 Seetanujuanaari. Cuno pojoriiri Partiya jiyajinijinio nijiono quiquiaari, Media jiyajinijinio, Elam jiyajinijinio, Mesopotamia jiyajinijinio, Judea jiyajinijinio, Capadocia jiyajinijinio, Ponto jiyajinijinio, Asia jiyajinijinionio. \v 10 Quiquiaarijiaariuhuaj Frigia jiyajinijinio, Panfilia jiyajinijinio, Egipto jiyajinijinio, África jiyajinijinionio. Cuno Africa jiyajinijinio pueyari quera Cirene tiaca shuriucuaji quiquiaari. Roma tiacajinijinio pueyari tii quiquiaarijiuhuaj, canapuete Jerusalén tiacajinia pacunaa quiquiaaricuajani. Puetunu cuno pojorijianaari Judiocuaca quiquiaari. Noojiaqueyari rasaaquiaari Judiocuacajanaa. Tamasacaari na cararaatiuuquia co miatejosaaquiaari Judiocuacara na quiniuria, Pueyaso tojijiacara nojori quiniu panishacari. \v 11 Creta jiyajinijinio pueyari tii quiriquiaajuhuaj, Arabia jiyajinijinionio. Puetunu cuno jiyacajiniajanaari tamaatia rupaaca pocuajaca quiquiaari. Nojoriiri socua naa sequetooquiaari: \p —¿Taateni? ¡Puetunu pajaniyajanaari cuno Galilea pueya tojitiaani Pueyaso cutara miishano pohuataano, tama pa coteenu rupaajiniajaaja! \p \v 12 Puetunu nojorijianaari jiuujiateriquiaa nojori jiyajenenuta. Tama nojorijiaarijia nequesoreetooquiaari nojori tacaaniutia: \p —¿Casaa na miitiuyajaaranojoni? \p \v 13 Tamasaca nojorijinijinioori saaja Jesu pueya macaatirii. Tama nojorijiaarijia tama sequetooreejaacujua: \p —Cuno pojoriqui mashaasequenuya shocuanacuhuata. \s1 Pedro pohuatasano pueya niquiara \p \v 14 Jiyacaritij, Pedroori juhuacatecara pocuaree cuno pojori niquiara. Pedroori nujuaturiquiaa narta once pueyata. Na rupaa paaretaree Judiocuaca tojiniuriaari. Naa sequereeri: \p —Cuarta Judiocuacanaa, maninia nia tojitiare casaa cua sequenutaniya niajaniyani. Puetunu Jerusalén tiacajinia quiniaajanaa cuaara niishiiria cua pohuatasano. \v 15 Niaari canaa jiyaniya mashaasequenuyano. Pananucuajaari shusha taqueejiya. Maja canaa mashaasequenuunu. \v 16 Niaari canaa tojitiaa tamaatia rupaaca pocuaano. Niocuajaari tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiunia Joel pohuatasano. Cuno niaa na niquiyani, cunocuajaari na sequesano, shusha tohuateyani. Nojuajaari naa sequequiaaritij: \q1 \v 17 “Pueyasoori naa sequeyaquij: ‘Quera jiya puequesacari, janiyari cua Sohuanu niquitionutaniya puetunu pueyarajanaani. Naacuajitij, mashiquioriiri janiyajiniji pohuatanutaniya, niyacoojorinio. Cua Sohuanuuri cua niishishano niquitiniutianiya mashiquiori juhua na maquenujinia. Cua niishishano niishitiojonutaniya saaquiapue na maquenujiniajaariuhuaj. \v 18 Cuno quishacari, janiyacua cua Sohuanu niquitiore puetunu cua tojitianaajanaani, canuu, maajipohuanio. Nojoriiri janiyajiniji pohuatanutaniya pueya niquiara. \v 19 Puereeta cua miishanoori jiya cajiniocua niquishaanutaniya. Cua miishanoori jiyacua niquishaanutaniyajuhuaj, pueya na numootenura. Nanacaari niquishaanutaniya, mani, jiyanohua najacanio. \v 20 Pananuuri ninishiquiria quiniutianiya. Racaari juhua nanacara quiniutianiyajuhuaj. Naa coteenutaniyari jiya puequenura. Na nuhuaji, Jiyaniijiajanaari rosenutaniya mijiria quiniaa na nequesoreenura, saminiucua pueya, macunucuanio. Na rosesacari, cutara juuca quiniutianiyari, puereetajuhuaj. Jiyanohua shanohua quiniutianiyari na rosesacari. \v 21 Puetunu Jiyaniijia secojonaa pueyajanaari jiyanooshaanutaniya Pueyaso pueya nojori quiniuria’”. \p ’Supuetana Joelri naa naajiotaquiaari Pueyaso sequesano tarijiatej. \v 22 Naaratej, socua cua tojitiare cuarta Israel pueyanaa. Jesujiniji nia pohuatanutaniyanijia, Nazaret tiacajinijinio pueyano. Pueyasocuajaari pa niishitiquiaari, Jesuuri na jiyarosano pueyano quiquiaari. Naacuajitij, Pueyasoori na poonitijioquiaari pa niquiara jiyanohua jiyajeneta casaa na miiniuria. Paacuajaari nocuaji jiuujiatequiaarini pa niquishacari Jesu miishano Pueyaso cumaacata. Na miishanoori maninia quiquiaari pa niishiniuria Jesuuri seetanujuanaa Pueyaso Jiyarosano quiquiaari. Niajaniyacuajaari maninia niishiya puetunu maninia na miishanojuanaa. \v 23 Saniniuujia, Jesu jaara niquitiosaarucuaa niajaniya, niaari na quiarucuaa juhua sesa miijia. Na nuhuaji, niaari Pueyaso tojiyashijiaca pueya na moterucuaa maca niyacutesanojinia, taa Pueyaso paniquiaari tarijiacuajani. Pueyasocuajaari niishiquiaari naa mosaanutaniyari Jesu. \v 24 Pueyaso cutaraari na samiitianiriohuacuaa macujiniji. Na carterohua macujinijiiri. Majaari quenaaja tamonu cumaacaraca quijia quiniu quiquianu Jesu na jiyojetenura macu quiquiojinia pueyaracaanura. \v 25 Pueyaso Sohuanu jaara pohuatequiaari pa supuetanaa jiyaniijia David, nojuajaari juhuacarijia naa pohuataquiaari Jesu sequesocoriquianotej: \q1 “Cua shuriucua niquiquiaa Jiyaniijianijia. Nojuajaari cua shuriucua quiya, cua miaquetajara, maja quenaaja casaa teteyatenura janiya. \v 26 Naaratej, coojiaari timirii. Cua niti taquiriocuateree cua shuquiriniutianijia. \v 27 Naajuhuaj, cua cusosacari, cua queteeri juhuajaniya quiniutianiya, cua niishishacari quiaari cua tarinitiaaquiniutianiya macunucua quiquiojinia. Quiaari cua shu moquijiaaquiniutianiya saa maninia miijiaja cua quishacari quia niquiara. \v 28 Quiaari cua niishitiojoree maninia cua miiniuria, pueyaracaanu quijiara cua quiniuria. Quiaari jiyanohua cua shuquiritiniutianiya quiata cua quishacari pueyaracaanu”. \p \v 29 ’Cua pueyanaa, paacuajaari niishiyani, pa supuetanaa jiyaniijia Davidri jamosaaquiaari na cusosacari. Na jamaari niya quiyajaa Jerusalén tiacajinia. \v 30 Nojuajaari niishiquiaari Pueyasoori tari na sequequiaaricuaja: \q1 “Davidnaa, tamonu pueyanoori supuenutaniya quiajaniyajiniji, jiyanohua quia nuhuaji. Cuno pueyanoori Jiyaniijiara cua jiyatesano quiniutianiya quia niti. Nojuajaari cua jiyarosocoriquiano Cristo. Seetanujuanaa naa quiniutianiyari Davidnaa. Maja cua sapojonu”. \p ’Pueyanaa, paacuajaari niishiyani Davidri Pueyaso sequesano caminiujiunia quiquiaari. \v 31 Naacuajitij, Davidri Cristojiniji pohuatariquiaa jiyanohua tariucuacaanujiniji, juhua tari na niquishano. Pueyaso Sohuanuuri na niishitiquiaari taa Cristo miishaanutaniyani. Naacuajitij, Davidri Cristo samiitianujiniji pohuatariquiaa naa na sequesacari: “Pueyasoori na tarinitiaaquiniutianiya macunucua quiquiojinia”, mariyata naa na sequesacari: “Na quete moquijiaaquiniutianiyari”. \v 32 Pueyasoori nio Jesu samiitianiriohuacuaa. Na samiitianu nuhuaji, puetunu canaajanaari na niquiquianuni. Janiyari nia pohuataa seetanu canaa niquishanojuanaani. \v 33 Cutara na cumaacata, Pueyasoori na tacaniriohua na miaquetajara cajiriquiano, Jiyaniijiajanaa na quiniuria. Na nuhuaji, Jesuuri Pueyaso Sohuanu maseree na Quejiniji, taa Pueyaso sequequiaari tarijiacuajani. Jesuuri saniniuujia quiarijia canaa na niquitioree. Naaratej, niaari canaa niquirii tamaatia rupaaca pocuaano. \v 34 Majaari David tacanu quiquiaari jiyocuacaanu cutara. Nojuacuajaari Jesujiniji sequequiaari: \q1 “Jiyaniijia Pueyasoori cua Jiyaniijia sequequiaari: \v 35 ‘Cua miaquetajara quia cajishiijiaara, janiya cuaara quia paraa shocotarejaatijia’”. \m \v 36 Cunora, puetunu niajaniyajanaa Israel pueyanaa, niaa cumaati niishiya, Pueyasocuajaari nio Jesu jiyatecanu Jiyaniijiajanaa na quiniuria. Niaacuajaari niyacutesanojinia na mocanucuaja. Nojuajaari Cristo, Pueyaso jiyatesano Jiyaniijiara. Majaari canaa pohuatasanojiniji nia taacanuunu pueyanaa. \p \v 37 Pueya tojishacari naa Pedro pohuatasanotej, nojoriiri tetecatuquiaari. Pueyari saniniuujia Pedro nequesotaquiaari, na cojiniaanio: \p —Canaa pueyanaa, ¿taa canaa miiniutianiyarinijia? \p \v 38 Pedroori nojori riucuaquiaari: \p —Nioojia nia tacatore sesa nia miiniujiniji. Niajaniya cuaara moojinia tiuquinijiosaaria Jesucristoocua nia tiuushacari, nia jiyanooshaanura sesa nia miishanojiniji. Naa nia miishacaritij, Pueyasocua nia niquitiore na Sohuanu. \v 39 Pueyaso sequesacari nojuaja na Sohuanu niquitionutaniya pueya, cunoori niaaranocuaja, nia niquiohuaranonio, tucuacaanu quijiacarajuhuaj. Pueyaso Sohuanucuajaari puetunu pueyajanaa niquitiosaanutaniya, cana pa Jiyaniijia Pueyaso sequeya na muerasura na quiniuriacuajani. \p \v 40 Pedroori jiyacari pueya pohuataree queraatia socua Jesujiniji na niishishano. Jiyanohua nojori nacasureeri. Naa nojori sequereeri: \p —Nioojia nia tacatorohua Pueyasoocua, maja Jesu ruuretajaca nia cojiritiasaanura quejoonu mani quiquiojinia. \p \v 41 Pedro pohuatasanoocua tiuuniaari tiuquinijiosaaquiaari. Cuno juuca, tres mil pueya naasucuaari coteenu Jesu tojitianaa rupuenaara quiquiaari. Pueyaso pueyari naa canequiaaritij. \v 42 Puetunu nojorijianaari maninia tojitiaquiaari pueyaracaanu Jesu jiyaramiquishano pueya niishitiojosano. Nojoriiri jatiqui quijia maninia. Majaari nojori juayonuujutanu quijia. Nojoriiri pueyaracaanu rerejojua neecaruu serotanura Jesu cusonu niishiniuria. Mariyata Pueyaso secojonuujua pueyaracaanuuri. \s1 Panitioojuaca Jesu tojitianaa quishacari juhua tapueyocuacata \p \v 43 Jesu jiyaramiquishano pueyari jiyajeneta miishano miijioriquiaa Pueyaso cumaacata. Naacuajitij, puetunu pueyajanaari puereturiquiaa. Pueyari shiriiquitiurii. \v 44 Puetunu Jesuucua tiuuniaajanaari maninia rupuetooquiaari juhua tapueyocuacata. Nojoriiri maja jamuejaca quiquiaari. Casamiriaca pueyari na casami niquitiojoquiaari nareja casamiijiuniucua pueya. \v 45 Tamasacaari na jiitiasano casami niquitioquiaari na cumaneeca na masenura na casami sami. Na cumaneeca na masenu nuhuaji, nojoriiri tamasaca niquitioquiaarijiuhuaj, casamiijiuniucua jiitianura puetunu nojori panishanojuanaajuhuaj. Tamasaca pueyari na cuhuariquia niquitioquiaari nojori jiitianura na cumaneeca, tamasaca na naacunurajuhuaj. \v 46 Nojoriiri jatiqui rupuetooquiaari. Nojoriiri rerejojua puetunu juucajanaa Pueyaso Secojojua tiajinia. Mariyata tama nojori tiajiniajaaja nojoriiri rerejojua, neecaruu neecasenura Jiyaniijia Jesu cusonu nojori niishiniuria, mariyata jatiqui nojori miaquenuunura nojori shuquiriniutia. Nojoriiri maninia jiuujiaraca quiquiaari. Nojoriiri maja tamonu pueya shocotanu panijiaca quiquiaari. \v 47 Nojoriiri pueyaracaanu Pueyaso maniniuhuaqueetariquiaa nojori shuquiriniutia. Puetunu Jesuucua tiuyashijiaca pueyajanaari nojori paniquiaari. Puetunu juucajanaa, Jiyaniijia Jesuuri nojori canijiariquiaa, socua pueya tiuushacari nocua. \c 3 \s1 Sesarunocua pueyano jeecasacari \p \v 1 Tamonu juuca, Pedroori Juanta tacatariquiaa Pueyaso Secojojua tiajiniara. Tari quiquiaariiri pananu piriuushacari. Nojoriiri jiyacari quiojonu jiitiquiaari Pueyaso secojonura Secojojua tiajinia. \v 2 Jiyacaritij, tamonu sesarunocua pueyanoori tii cajitiariquiaa Secojojua tia tohuateyaji. Nojuajaari naa rasanojuhuanaja quiquiaari. Pueyaracaanu patoojotasaaquiaariiri Pueyaso Secojojuajiniara, pueya na mashiniquiniuria cumaneeca nojori tiuquitiasacari. Na cajitiasaqui tohuateya sesa quiquiaari “Tohuateya Maniniu”. \v 3 Sesarunocua pueyano jaara niquiquiaari Pedro, Juannio, nojori tiuquitianu panishacari Secojojua tiajinia, nojori maseree juucua na cumaneecaari. \v 4 Pedroori Juanta na shootiaree tacuriitia. Jiyacaritij, Pedroori na sequeree: \p —Canaa quia niquiri. \p \v 5 Sesarunocuaari juucua shootiariquiaa nojori. Cumaneeca niquitiosaariquiano jiyaniriquiaa juucuaari. \v 6 Pedroori na sequequiaari: \p —Shaaqui cua cumaneeca. Shaaqui tojetaarucuajanaa. Naajaa, cua jiitiasanota quia naacureera quiarijia. Quia sequeya Jesucristo sesajinianijia: “Quia sanere. Quia rucuanerejuhuaj”. \p \v 7 Pedroori na juaashiquiajiniji na quiaquiaari. Na nujuatereeri. Na niohuacaari jiyacari ritia jeequequiaari na sanesacari. Na sairi maniniujiaacara quiquiijiuhuaj. \v 8 Sesarunocuaari juhuacatecara rucuanequiaari. Nojoritia tiuquiquiaari Pueyaso Secojojua tiajiniaari. Maninia rucuaneriquiaari. Jaacuatariquiaari. Pueyaso maniniuhuaqueetariquiaajaariuhuaj. \v 9 Puetunu pueyajanaari na niquiquiaari rucuaneyano, Pueyaso maniniuhuaqueetaanojuhuaj. \v 10 Puetunu pueyajanaari na niishiquiaari nojuajaari sesarunocuacuaja, Secojojua tiajinia tohuateya Maniniujinia cumaneeca mashiniquijiojuatej. Pueyari cunora jiuujiatequiaari. Jiyanohua shiriiquitiuquiaariiri. \s1 Pedro pohuatasacari Pueyaso rupaa pueya niquiara \p \v 11 Sesarunocuaari Pedro juaashiquia carteyaquiquiaari, Juan juaashiquianio. Nojoriiri Pueyaso Secojojuajinia nujuaturiquiaa tamocora. Nojori nujuatusaquiiri pueya jiyaniquishano tariucuacaanu jiyaniijia Salomón canujuucojojua quiquiaari. Puetunu pueyajanaari nocua netecuatuquiaari na shiriiquiniutia. \v 12 Pedro niquishacari nojori, pueya sequequiaariiri: \p —Cuarta Israel pueyanaa, ¿casaara nia jiuujiateya nocuajini? ¿Casaara nia niquitiaa canaani? ¿Niaate jiyaniya canaa na niohuaca jeecareeni? Maja canaa. Majaari canaa cumaacata na jeequenu quirii. Niaa naasucuaari jiyaniya canaari nio miiriini socua maninia miijia canaa quiniuucua Pueyaso niquiara tamasaca pueyajiniji. ¡Maja! \v 13 ¡Jesucuajaari na jeecarohua! Nojuacuajaari na Que Pueyaso jiyatesano Jiyaniijiajanaa na quiniuria. Jiyaniijiajanaara na jiyatenacuajaari Pueyaso, cante nio pojori pa supuetanaa jiyaniijia quiquiaaricuajani: Abraham Jiyaniijia, Isaac Jiyaniijianio, Jacobo Jiyaniijiajuhuaj. Tama pa supuetanaa Jiyaniijia Pueyasocuajaari Neyanu Jesu jiyatequiaari Jiyaniijiajanaa na quiniuria. Niaa cutaraari Pueyaso Niyanu niquitiocanu jiyaniijia Pilato, nojuaja na motenura. Pilato cartenu panishacari Jesu, majaari nia paniniu quiquianu na cartesaanura. \v 14 Niaa maara maninia pueyanoocuaji tacucanu saniya cutara, niaari pueyano puecoojuaacua shiriiquitiurii saaja Pilato cartenura jiyano sesoriquia pueyano seque. \v 15 Niaari naa motecanu pueyano samiitianijiacuajatej. Naajaa, Pueyasoori na samiitianiquianuhua macujiniji. Canaari na niquiquianuni. Naacuajitij, canaari nojuajiniji nia pohuataani. \v 16 Nio sesarunocua pueyanoori Jesuucua tiuurii. Naacuajiti jeequerohuari. Nojuacuajaari sesarunocua quiquiaari taa nia niquiquiaaricuajanoj. Jesuucua na tiuushacari, na cuaqueya cumaquiriiri. Na cuaqueyari seetanujuanaa jeequerohua maninia, taa nia niquiyacuajanoj. \v 17 Cuarta Israel pueyanaa, quiarijia niishiyanijia, majaari nia niishiniu quiquianu casaa nia miiquianuni. Majaari pa camarucua niishiniu quiquianujuhuaj. Niaari Pueyaso Jiyarosano mocanu nia niishiyaquishacari cante nojuaja quiquianuni. \v 18 Naacuajitij, Pueyasoori na sequesano tohuateecanu, tarijia na niishitishano na rupaa caminiujiuniaa. Seetanujuanaa, puetunu Pueyaso sequesano caminiujiuniaajanaari pa supuetanaa niquiara poojotaquiaari: “Pueyaso Jiyarosanoranoori naquiya miishaanutaniya”. Jesuuri naa miishaacanu taritij. \v 19 Naaratej, nioojia nia tacatore sesa nia miishanojiniji. Pueyasoocua nia tacaterohua sesa nia miiniu tuujusaanura. \v 20 Naacuajitij, pa Jiyaniijia Pueyasoori na naata juhua maniniushiquiariria jiyatenuhua pajaniyara, shuquiriaatia pa quiniuhuara mijiria na jiyarosacariuhua Jesu. Pueyasoori tarijia na sequequiaari pa Jiyaniijiara na quiniuria. \v 21 Nojuajaari jiyocuacaanu quiniutianiya na Que shuriucua, Pueyaso cuaara tucuatarejaatijia puetunu tariucuacaanu na pohuatanishanojuanaa na sequenu panishano caminiujiuniaa. \v 22 Moiséscuajaari naa sequequiaari pa supuetanaatej: \q1 “Jiyaniijia Pueyasocuajaari niaacua jiyaronutaniya nojuajiniji pohuatana tama nia niquiohuacuajinio supuenojuaaja, taa na jiyaroquiaari janiyacuaani. Nojuaja jaara supuere, niocua puetunu na sequesanojuanaa tojiri. \v 23 Canapuete cuno pueyano pohuatasano ruuretanutaniyani, nojoriiri Pueyaso saquiriojosano pueya tajiniji shaajasaanutaniya puetunurajanaa”. \p \v 24 ’Pueyanaa, puetunu Pueyaso sequesano caminiujiuniaajanaari Moisés nuhuaji naa Jesujiniji pohuatanuuquiaarijiuhuaj. Naacuajitij, Samuelri Jesucristojiniji pohuataquiaari taa na niniutianiyani. Naajuhuaj, Samuel nuhuaji, puetunu Pueyaso sequesano caminiujiuniaajanaari naa pohuatanuuquiaarijiuhuaj. \v 25 Puetunu Pueyaso sequesano Jesujinijijianaani, cunoori quiarijia pajaniyara, taa Pueyaso pohuataniquiaari tariucuacaanu na sequenu panishano caminiujiuniaacuajani. Nojoriiri pa supuetanaa quiquiaari. Pajaniyaranojaariuhuaj Pueyaso sequesano pa supuetana Abraham. Pueyasoori naa sequequiaari pa supuetana Abraham: \q1 “Quia muetusanojiniji tamonu pueyanoori supuenutaniya quia nuhuaji, cante pueya shuquiritiniutianiya puetunu jiyacajiniajanaacuajani”. \m \v 26 Pueyaso jaara na tojijia Niyanu samiitianiquianu, coteenu na jiyaroree pocuaari poojia tacatoriquiano, sesa pa miiniu pa cartenura, shuquiriaatia quijiara pa quiniuria. \p Pedroori naa pohuataquiaari pueya niquiaratej. \c 4 \s1 Judiocuaca camarucua nequesoreesacari Pedro, Juannio \p \v 1 Pedro pohuatasacarijia pueya niquiara, nocua nijioquiaariiri pueyacuara secojonaa, Pueyaso Secojojua tia cojuanaata, Saduceocuacatanio. \v 2 Nojoriiri Pedro tojiquiaari pueya niishitiojiyano. Nojuajaari pueya niishitiojoriquiaa macunucuaari saneecuatunutaniuhua na jamacajiniji, naatej taa Jesu samiitiarohuacuaani. Cuno jiyaniijianucua jaara naa tojiquiaari sequeshiyanotej, nocuaji jiyanohua juaaquioquiaariiri, na ruuretasacari Pedro sequesano. \v 3 Cuno juaaquioyanoori Pedro quiatuquiaari, Juannio. Jiyacariiri tariucua tenacari quiquiaari. Tariucua niucua nujuatejosaaquiaariiri. Nojoriiri tii juhuaquequiaari nujuatejojuajinia. \v 4 Naajaa, queraatia pueyari Jesuucua tiuuquiaari Pedro pohuatasacari Jesujiniji. Quera cinco mil saaja canuuri tari Jesuucua tiuuniaa quiquiaari. Maajipohuari serojosoo quiquiaari. \p \v 5 Tariqui, Judiocuaca camarucuaari rerejoquiaari camarucua nacasunaata, Moisés Rootasanojiniji niishitiojonaatanio. Nojoriiri Jerusalén tiacajinia rerejoquiaari Jesujiniji pohuatanaa nojori nequesoreenura. \v 6 Anásri tii quiriquiaajuhuaj. Nojuajaari pueyacuara secojonaa jiyaniijia quiquiaari. Caifásri tii quiriquiaajuhuaj, tamonu Juannio, Alejandronio, mariyata puetunu secojonaa jiyaniijia tapueyocuacanio. \v 7 Pedro, Juannio, nojoriiri nujuatejojuajiniji tohuatejosaaquiaari. Nujuatejosaaree jiyaniijianucua tajiniaari. Pedro shocua, Juan shocua cajitiuniaari nojori nequesoreeree: \p —¿Taa nia miiriucuaa noonijia, sesarunocuatej? ¿Cana cumaacata nia jeecarohuacuaanoj? ¿Cante nia sequecanu naa nia miiniuriani? \p \v 8 Jiyacaritij, Pueyaso Sohuanuuri Pedro jiuujia cumaquiquiaari Pueyaso niishitiajata na pocuanura. Naacuajitij, Pedroori naa nojori riucuaquiaari: \p \v 9 —Canaa camarucuanaa, nia pohuatareera sesarunocuajiniji, taa na jeequerohuacuaani. \v 10 Niaa canaa nequesoreetaate, nia tojitiare canaa sequesano, nia niishiniuria cua pohuatasano, puetunu Israel pueyajanaa niishiniuriajuhuaj. Nio pueyano niya nujuaani, nojuajaari Jesucristo cumaacata jeequerohuacuaa. Niaari Nazaret tiacajinijinio Jesu cusojuacanu niyacutesanojinia. Pueyaso cutaraari na sanacanuhua macujiniji, pueyaracaanu na quiniuhuara. \v 11 Niajaniyari juhua saitia tiajonaa Pueyasora. Nia tiasacari, niaari maniniujiajau saajia jataquiaari, nia jiyanishacari sesarujuajau naasucua. Na camaruuri saniniuujia sequeya: \q1 “Cuno nia jatasano saajiani, cunoori saniya cua maniniujiajau saajia”. \m Niaari naa Jesu jataquiaari juhua saajia sesarujuajau. Naajaa, Pueyasoori na niaquiaariuhua socua maniniushiqui. \v 12 Majaari tamonu quiniu pocuaji tacuna. Puetunu pueya tajinijiniojuanaani, maja Pueyaso tamonu pueyano sesa jiyaniquiniu quiquiaari cante pocuaji tacuriquianoni. Saaja Jesu cutaraari sequesaaquiaari pocuaji tacuriquianora. \p \v 13 Judiocuaca camarucuaari jiyanohua na namijiaa riunitiquioquiaari nojori niquishacari taa Pedro, Juan seetanujuanaa cumaacata pohuatariquiaa nojori niquiarani. Nojoriiri Pedro, Juan niishiquiaari nojoriiri seetanujuanaa maja puera naajionuujuaca quiquiaari. Nareja poonijionuujuaca pueyajinijinio quiquiaariiri. Naa nojori niishishacaritij, nojoriiri seetanujuanaa niishirii nojoriiri Jesu cojiniaa quiquiaari. \v 14 Sesarunocua jeequenohuari cuniqui nojori shuriucua nujuariquiaajaacuhuaj. Naaratej, jiyaniijianucuaari socua sanaajetaquiaari. Saaja niishiriojonuuriquiaari. \v 15 Camarucuaari Pedro, Juan tohuatanijioquiaari tamocora nojori tajiniji. Jiyareta camarucuaari tama pocoojoquiaarijiaaja. \v 16 Naa sequetuquiaariiri: \p —¿Taa pa miya socua nio pueyarini? Puetunu Jerusalén tiacajinia quiniaajanaari nojori cutara miishanojiniji niishiya. Majaari pa naata seetanu parta Israel pueya, pa sequenura nojori, cuno sesarunocuaari jeecasoo. Nojoricuajaari tari maninia na niishitiuya. \v 17 Nio pojori pa piriyojore juhuari, maja socua quiarijia nojori pohuatanura Jesujiniji pueya niquiara, nojori miishano paaqueyaquiniuria socua niya pa tiacajiniani. \p \v 18 Camarucuaari socua piiquiaariuhua Pedro, Juannio. Nojori nacasuree jiyanohuari, maja socua quenaaja nojori pohuatanura Jesujiniji pueya niquiara. \p \v 19 Pedroori Juanta nojori riucuaquiaari: \p —¿Canaatucua casaara Pueyaso samiritiare canaa tojiniuria niajaniyani? ¿Taa nia sequeyani jiyaniijianucuanaa? \v 20 Maja cutaraari canaa naata tarinitianu pohuatanu canaa niquishano, canaa tojishanonio. \p \v 21 Camarucuaari nojori piriyojoquiaari juucuohuaj. Puetunu pueyajanaari saaja maniniuhuaqueetariquiaa Pueyaso, puetunu maninia na miishanojinijijianaa. Naaratej, camarucuaari socua Pedro tarinitiaquiaari Juannio. Majaari na mojoosaanu quirii. \v 22 Pedro jeecasanohua sesarunocua pueyanoni, nojuajaari cuarenta marijia shocotejoquiaari tari na quishacari. \s1 Jesu pueya secojosacari Pueyaso, na cumaquiniuria nojori \p \v 23 Pedro, Juan jaara cartesaaquiaari, nojoriiri narta Pueyaso pueyacua quiojoquiaariuhua. Nojori pohuatatureeri Judiocuaca camarucua sequesano nojori, camarucua nacasunaa sequesanojuhuaj. \v 24 Na tojishacari camarucua piriyojosano, puetunu nojorijianaari Pueyaso secojonu coteequiaari. Naa sequetuquiaariiri: \p —Canaa Jiyaniijianaa, quiaari jiya cajiniocua shipininia, jiyanio. Shoniniacu caminiaari quia shipinishanojuhuaj. Puetunu casaajanaari quia shipinishano. Quiaari jiyanohua maninia. \v 25 Canaa supuetanaa jiyaniijia Davidri quia seru quiquiaari. Naacuajitij, quia Sohuanuuri na pohuatequiaari quia sequesano Jesujiniji juhua tariucua miishano. Quiaari naa na pohuatequiaaritij: \q1 “¿Casaara jiyacua quiniaa pueya juayani? Pueyari najuhuana sesa niishiriojoriquiaa juucua. \v 26 Jiyajinijinio jiyaniijianucuaari na juaaquiaca sanetaree. Queraatia tiacajinijinio camarucuaari Jiyaniijia Pueyasoocuara roojotooree, na jiyarosano Cristoocuaranio”. \p \v 27 ’Pueyasonaa, naacuaaquiniatejaj. Jiyaniijia Herodes, Poncio Pilatonio, nojoriiri nio tiacajinia rerejocanu narta taucuacata, Israel pueyatanio. Quia Niyanuucuara roojotoocanuuri, tama quia Jiyarosanoocuarajaaja. \v 28 Naa nojori miiniuucuatej, nio pueyari tari quia miiniu panishano miiriucuaa, taa quia sequequiaari tariucuacaanucuajani: “Cua Niyanu cuaara mosaaria puetunu pueyacuarajanaa”. \v 29 Canaa Pueyasonaa, quia tojishuriucuaraj. Nojoriiri quiarijia canaa miananojiya saniniuujia. Canaacuajaari quia seyani. Canaa jiuujia quia cumaquiri quiarijia, canaa pohuatanura socua quia rupaa canaa puereyaquiniutia. \v 30 Cusosuhua cuaara naatanijiosaaria quia cumaacata. Canaa jiyaniquishacari quia Niyanu sesa, jiyajeneta casaa cuaara miijiosaaria quia cumaacata pueya niquishocoriquiano. Nojuacuajaari saa maniniaja. \p \v 31 Nojori puecasacari secojonu, nojori quishaqui tiaari canashiyaquiji jiuuquiutiaquiaari. Pueyaso Sohuanuuri puetunu nojori jiuujiajinia tiuquiquiaari, nojori na cumaquiniuhuara. Naacuajitij, pueyari saaja maninia pohuataquiaari Pueyaso rupaa pueya niquiara. Majaari na pueretunu quiquiaari. \s1 Jamueyashijiaca Jesu tojitianaa quishacari \p \v 32 Jesuucua tiuuniaari maninia juhua rupuetootesano quiquiaari puetunujuanaa. Nojoriiri juhua seetanujuanaa tapueyocuacataja quiquiaari. Majaari nojori sequenu quiquiaari: “Cua casami saaja quiria quiniutianiya”. Nojori jiitiasano casamiiri saniniuujia puetunu narta Jesuucua tiuuniaarajanaa quiquiaarijiuhuaj. \v 33 Jesu saquiriojosano pueyari Jesu samiitianujiniji poojotaquiaari jiyanohua cumaacata. Naajuhuaj, Pueyasoori puetunu Jesuucua tiuuniaajanaa naacuriquiaa jiyanohua, shuquiriaatia nojori quiniuria. \v 34 Puetunu Pueyaso pueyajanaari na panishano jiitiaquiaari puetunujuanaa. Nojorijinijinio jaara cuhuariquia jiitiaquiaari, tianio, nojoriiri na niquitioquiaari cumaneecara. \v 35 Jaara cumaneeca masequiaari na casaa sami, nojoriiri nareja na niquitioquiaari Jesu saquiriojosano pueya. Nojoriiri saniniuujia casamiijiu Pueyaso pueya na serotaquiaari, nojori jiitianura na panishanojuhuaj. \v 36 Nojorijinijinio, tamonu pueyanoori quiquiaari. Na sesaari José, Levita pueyano. Jesu jiyaramiquishano pueyari na sesojoquiaari Bernabé. Nioori sequeya “Cumanijiana”. Chipre jiyajinia na raja. \v 37 Bernabeeri cuhuariquia jiitiaquiaari. Na cuhuariquia niquitioquiaari cumaneecaraari. Jaara masequiaari cumaneeca na cuhuariquia sami, nojuajaari nareja na niquitioquiaari Jesu jiyaramiquishano pueya, casamiijiu narta Pueyaso pueya niquitiojosaanura saniniuujia. \c 5 \s1 Ananías, Safira sesa miishanojiniji pohuatasano \p \v 1 Tamonu pueyanoori quiquiaari. Na sesaari Ananías quijia. Necocua sesa quiquiaari Safira. Nojoriiri na cuhuariquia niquitioquiaari cumaneecarajuhuaj. \v 2 Ananíasri na cuhuariquia samijiniji queyataquiaari nera. Na cureeno pataquiaari Jesu saquiriojosano pueyacuaari. Juhua papatasoo niquitioquiaari na sapojonutaari. Necocuaari na miishano niishiquiaarijiuhuaj. Majaari neyacata na quiniu quiriquiaa Ananías niquitiosacari nareja na cumaneeca. \v 3 Ananías niquitiosacari na cumaneeca, Pedroori na sequeree: \p —Ananíasnaa, ¿casaara quia tiuquinirii Sesaaca quioojiajiniani, quia sapojonura Pueyaso Sohuanu juucuani? ¡Nojuacuajaari cua niishitiquii nio cumaneecaari maja puetunu quia masesanojuanaa quia cuhuariquia samijiniji! ¡Quiaacuajaari tiji queyataree! \v 4 Quia cuhuariquia quia niquitioyaquishacarijia cumaneecara, cuno cuhuariquiaari quia casaa quiriquiaa. Na nuhuaji, quiaa jaara quia cuhuariquia niquitioree cumaneecara, quia cuhuariquia samiiri quia casaa quiriquiaajuhuaj. ¿Casaara naa sesa quia niishiriojoreerini? Naa sacuaraatia quia miishacaritij, majaari quia sapojonu quirii parta pueyano. ¡Quiaa cutaraari Pueyaso sapojoree juucua! \p \v 5 Ananías tojishacari naa Pedro sequesanotej, ¡macuuri pojoquee! Puetunu pueyajanaa jaara tojiniuuquiaari nocuaji, jiyanohua shiriiquitiuquiaariiri. \v 6 Mashiquioriiri na jiuniocoquiaari toquejinia. Na nuhuaji, na patuquiaari na jamonuraari. \p \v 7 Jiuujianaraca hora nuhuaji, necocuaari juhuajaniya tiuquiquiaari Pedroocuajuhuaj. \v 8 Pedroori na nequesotaree: \p —Cua sequere, ¿niojuanaate nia cuhuariquia sami quiriucuaa? \p Na riucuareeri: \p —Jaa, niojuanaacuaaquiniatejaj. \p \v 9 Pedroori na sequeree: \p —¿Casaara naa nia roojotoorucuaa Pueyaso Sohuanu nia sapojonurani? Quia niquiri. Cuno mashiquioriiri quia niyaca jamonu nuhuaji shusha tiuquiijiohua. Nojoriiri quiarijia quia panutaniyajuhuaj. \p \v 10 Jiyacaritij, maajiiri macu pojoquee Pedro shuriucuajuhuaj. Mashiquiori tiuquiijiosacariuhua, nojoriiri Safira niquishuhua pojiyanojuhuaj, tariucua macu. Nojoriiri na patuquiaarijiuhuaj. Neyaca shuriucua na jamotuquiaariiri. \v 11 Puetunu Pueyaso pueyajanaa, tamasaca pueyanio, nojori jaara tojiniuuquiaari puetunu nio miishanojinijijianaa, jiyanohua pueretuquiaariiri. \s1 Queraatia miijiosacari Pueyaso cumaacata pueya niquiara \p \v 12 Jesu jiyaramiquishano pueyari jiyanohua cutara casaa miijioquiaari Pueyaso cumaacata. Queraatia pueya naatanijioquiaariiri. Puetunu Pueyaso pueyajanaari pueyaracaanu rerejoquiaari pueya jiyaniquishano tariucuacaanu jiyaniijia Salomón canujuucojojuajinia, Pueyaso Secojojua tiajinia. \v 13 Tamasaca pueyari nojori puerequiaari. Majaari nojori rupuesaanu quijia. Na pueretujuacaari nojorijiniji sequetujua: \p —Cuno pojoriiri maninia pueya. \p \v 14 Queraatia pueyari Jiyaniijia Pueyasoocua tiuuquiaari, canuu, maajipohuanio. \v 15 Naajuhuaj, cusosuhuari patootasaaquiaari na maquetucuajinia nuujiniara. Pueyari naa niishiriojoquiaari, Pedro jaara cusosuhua shuriuquioco tajimia, cusosuhuari naataconutaniuhua Pedro naaqui jaara nojori caco netema. \v 16 Queraatia Jerusalén tiaca shocua quiniaa pueyari na cusosuhua patootaquiaarijiuhuaj, Jerusalén tiacajiniara. Samaruhua sesosano pueyari jaatucunuusaaquiaarijiuhuaj. Puetunu pueyajanaari naatanijiosaaquiaari. \s1 Pedro, Juan nujuatejosacari nujuatejojuajinia \p \v 17 Naaratej, pueyacuara secojonaa jiyaniijia, nata quiniaa narta Saduceocuacanio, nojoriiri juaaquioquiaari shocotasano nojori quishacari. \v 18 Secojonaa jiyaniijiaari na pueya jiyaroquiaari Jesu jiyaramiquishano pueya nojori quioonura. Jaara na quiootuquiaari, nujuatejosaaquiaariiri Judiocuaca nujuatejojuajinia. \v 19 Pueyaso seruuri niucua jiyocuacaanuji nojoriicua rosequiaari. Nujuatejojua tohuateya riataseeri. Na tohuatejosacari Pedro, Juannio, nojori sequereeri: \p \v 20 —Juhuajaniya nia quiaarohua. Pueyaso Secojojua tiajinia puetunu Jesujinijijianaa nia pohuatare pueya niquiara. Nia pohuatarejuhuaj taa jatanishano pueya nia quiya quiarijiani. \p \v 21 Nojoriiri Pueyaso seru sequesano tojiquiaari. Nojoriiri tariquiicuaji quiojoquiaari Pueyaso Secojojua tiajinia. Tii niishitiojonuuriquiaa juhuajaniya Jesujiniji pueyari. Jiyacari, pueyacuara secojonaa jiyaniijiaari nata quiniaata saniniuujia quiojoquiaari pueya nequesoreesaqui. Puetunu Israel pueya camarucuajanaa rerejotereeri, nojori nequesoreenura Jesu jiyaramiquishano pueya. Puetunu nojorijianaa jaara tari rerejoquiaari, na pueya sequequiaariiri nojori tohuatejonura Jesu jiyaramiquishano pueya nujuatejojuajiniji, nequesoreesocoriquiano. \v 22 Na pueya jaara tiuquitiaquiaari nujuatejojuajinia, majaari nujuatejosano na riuriatatunu quishii nujuatejojuajinia. Nojoriiri tacaretacuhua na shaacanu nuhuaji. \v 23 Naa pohuatanuusuhua camarucua niquiaraari: \p —Canaa tiuquishacari nujuatejojuajinia, canaari maninia cumaatia mishiquionucua na riuriataseeni. Tii cojuanaari maninia cojuariquiaa na tiootiu. Canaa riatasacari tohuateya, ¡shaacoori quiriquiaa! \p \v 24 Secojojua tia cojuanaa camarnu, mariyata pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari tama sequetooquiaarijiaaja nojori shiriiquiniutia: \p —¿Taateerini? ¿Taariquitijia socua na nuhuaji quiniutianiyatej? \p \v 25 Jiyacaritij, tamonu pueyanoori camarucuaacua tiuquishii. Naa nojori sequeseeri: \p —¡Noo pojori, niaa na nujuatejocanu nujuatejojuajiniatej, nojoriiri juhuajaniya pueya niishitiojonuya Pueyaso Secojojua tiajinia! \p \v 26 Tari nojori niishishacari tee Jesu jiyaramiquishano pueya quiriquiaani, Secojojua tia camarnuuri na pueyata quiojoquiaari Jesu jiyaramiquishano pueya quioonura. Jaara na quiootuquiaari, nojoriiri jacaria na jaatucunuuquiaariuhua. Secojojua tia camarnuuri pueya puereriquiaa. Nojori jaara caponeere Jesu jiyaramiquishano pueya na juaaniutia, pueya mariqui nojori jacure saitia saniniuurijia. Nojoriiri cuno puerequiaari. Nocuaji Jesu jiyaramiquishano pueyari jacaria jaatucunuusaaquiaari. Majaari na caponeesaanu quiquiaari. \v 27 Jaara tiuquitiasaaquiaariuhua, nojoriiri Israel pueya camarucuajanaa tajinia nujuatejosaaquiaari, Sanedríncuaca tajiniatuhuaj. Pueyacuara secojonaa jiyaniijiaari nojori sequequiaari: \p \v 28 —¡Majaquiiri nia niishiniu tojiniu! Canaacuajaari tari nia tenujucanu juucuani maja socua cuno Jesujiniji nia pohuatanura pueya niquiara. ¿Niaate nia numaa shama tojiquianu canaa sequesano? Naa nia niishitiojosacaritij, ¡puetunu Jerusalén tiacajinia quiniaajanaari canaacua tiuutianutaniya Jesu mosaanu! Canaa sequetunutaniyari: “Cuno pojoriiri Jesu motucanu”. \p \v 29 Pedroori narta Jesu saquiriojosano pueyata nojori riucuaquiaari: \p —Seetanujuanaari, pueya cuaara Pueyaso sequesano miiria coteenu, maja narta pueya sequesano. Maja cutaraari canaa tarinitianunoj. Na nuhuaji cutara, nio jiyajinia jiyaniijianucua sequesano cuaara miishaaria. \v 30 Pueyasoori tariucuacaanu pa supuetanaa Jiyaniijia quiquiaarijiuhuaj. Cuno Pueyasojuanaacuajaari niyacutesanojinia nia cusojuasano samiitianiquianuhua. \v 31 Pueyasoori na tacaniquianu jiyocuacaanu. Na miaquetajara na cajitiquianuuri Jiyaniijiajanaa na quiniuucua, pocuaji Tacuna na quiniuucuajuhuaj. Naa miiquianuuri Israel pueya tacatonuhuara noojia Pueyasoocua, Pueyaso jiyanooniuria pajaniya sesa pa miishanojiniji. \v 32 Naaratej, canaari canaa tojishano pohuataani, canaa niquishanonio. Naajuhuaj, Pueyaso Sohuanuuri canaa niishitiojoquiaa maninia canaa pohuatanura pueya niquiara. Pueyasocuajaari na tojitianaa niquitioquiaa na Sohuanu. \p \v 33 Naa Judiocuaca camarucua tojishacari nojori sequesanotej, juaaquioreeri. Nojori puecoonu panirii juucuaari. \v 34 Jiyacaritij, tamonu pueyanoori narta camarucua tajiniji nujuaquiaari pocuanura. Na sesa quiquiaari Gamaliel, Fariseo pueyano. Nojuajaari Pueyaso tariucuacaanu rootasano niishijia quiquiaari cutara. Naajuhuaj, nojuajaari jiyanohua narta Israel pueya tojishano pueyano quiquiaari. Gamalielri Secojojua tia cojuanaa camarnu sequequiaari Jesu jiyaramiquishano pueya na tohuatanijionura rupaquijia. \v 35 Na nuhuaji, saa camarucua quishacarijia tii nata, nojuajaari naa nojori sequequiaaritij: \p —Cuarta Israel pueyanaa, jacaria nia niishiriojore taa nia miiniutianiya nio pueyani. \v 36 ¿Majateeri nia niishiniu taa Teudas miiquiaari quiari naatajani? Nojuajaari jiyaniijiara quiniu paniquiaari juucua. Queraatia pueyari na nuhuajiquiaari, quera cuatrociento pueya. Na nuhuaji, Teudasri mosaaquiaari. Puetunu na pueyajanaari niyaquejoquiaariuhua. Naa puequequiaariiri Teudas miiniu panishano. \v 37 Teudas nuhuaji, jiyaniijia César naajiotanishacari puetunu pueya sesacajanaa, Galilea jiyajinijinio tamonu Judasri jiyacari César ruuretaquiaari. Queraatia pueyari na nuhuajiquiaari nojori jiyaniijia na quiniuria juucua. Nojuajaari mosaaquiaarijiuhuaj. Puetunu na pueyajanaari niyaquejoquiaariuhuajuhuaj. \v 38 Naaratej, naa nia sequeyanijia: nia tarinitiare nio canuu. Nojori niishitiojosano jaara tama nojori niishishanojuaaja quiri, shaajenutaniyari. \v 39 Saniniuujia, nojori miishano jaara seetanujuanaa Pueyasojiniji quiri, majaari nia naata nojori tarinitiniu quiniutianiya nojori miishanojiniji. Nocuaji tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare, majaari Pueyasota nia miaquetoojonuruhua, naa nojori nia miishacaritij. \p \v 40 Puetunu camarucuajanaari Gamaliel sequesano tojiquiaari. Na nuhuaji, Jesu jiyaramiquishano pueyari tiuquinitiasaarohua. Camarucuaari nojori mojooree nareja. Nojori tenujutureeri maja Jesujiniji nojori pohuatanura socua pueya niquiara. Naa nojori miishaanu nuhuajitij, Jesu pueyari cartequesaaquiaariuhua. \v 41 Jesu jiyaramiquishano pueyari camarucua rerejojuajiniji tohuareetaquiaariuhua shuquiriaatia. Nojoriiri timiquioriquiaa cararaatia nojori camarucua miiniuucua nojori, Jesujiniji nojori poojotanuucua maninia. Majaari nojori seetanu quiquiaari nojori Jiyaniijia Jesujiniji. \v 42 Majaari nojori pishiniu quiquiaari nojori pohuatanura Jesujiniji. Socua pueya niishitiojonura jiyacatequiaariiri. Nojoriiri pueyaracaanu pueya niquiara pohuatariquiaa Jesucristojiniji, puetunu juucajanaa, Pueyaso Secojojua tiajinia, mariyata puetunu Jerusalén tiacajiniaqueyajanaanio. \c 6 \s1 Mashiquiopue mianuutenaara saquiriojosacari \p \v 1 Jiyacaritij, Jesuucua tiuuniaa pueyari socua canequiaari. Puetunu nio pojorijinijiniojuanaani, noojiaqueyari Judio rupaa pocuanaa quiquiaari. Naajuhuaj, noojiaqueyari Griego rupaa pocuanaa quiquiaari. Jiyacaritij, Griego rupaa pocuanaari juaaquioquiaari Judio rupaa pocuanaata. Griego rupaa pocuanaari naa sequequiaari Judio rupaa pocuanaatej: \p —¿Casaara canaa mashiquiopue nia niquitioyaquiquiaa miaquesanonijia? \p \v 2 Nocuaji, Jesu jiyaramiquishano doce pueyari puetunu Jesuucua tiuuniaa pueyajanaa rerejoquiaari. Naa nojori sequequiaariiri: \p —Maja maninia canaa cartenura Pueyaso rupaa pohuatanu, canaa mianuutenura mashiquiopue. \v 3 Cunora canaa tapueyocuacanaa, tama niajaniyajinijinio nia saquiriojore siete maninia miijiaca pueya, niishijiaca, Pueyaso Sohuanuraca cutara. Nojori nia seeratare nio poonijiosano, maninia nojori mianuutenura pa mashiquiopue. \v 4 Canaacua saniniuujia saa Pueyaso secojorenijia. Naajuhuaj, majaari canaa tarinitianu quiniutianiya Jesujiniji niishitiojonu. \p \v 5 Puetunu pueyajanaari na shuquiriniutia naa riucuaquiaari: \p —Taaquiriirinij, naacuaaquiniateja maniniajaj. \p Jiyacaritij, pueyari Esteban saquiriojoquiaari. Nojuajaari jiyanohua Pueyasoocua tiuujia pueyano quiquiaari. Nojuajaari Pueyaso Sohuanu cumaacaraca quiquiaarijiuhuaj. Nio pojoriiri Estebanta saquiriojosaaquiaarijiuhuaj: Felipe, Prócoronio, Nicanornio, Timónnio, Parmenasjuhuaj, Nicolásnio. Nicolásri tahue quiquiaari Antioquiya tiacajinijinio. Tii rasaaquiaariiri. Nojuajaari tarijia Judiocuaca niishitiojosano pueyano quiquiaari, Judio pueyanora na quiniuria. \v 6 Puetunu pueyajanaa jaara cuno siete pueya saquiriojoquiaari, nojori jiyataquiaariiri Jesu jiyaramiquishano doce pueyacua. Jesu saquiriojosano pueyari cuno siete canuu nacaacua niaquiaari na juaashiquiaca. Pueyaso secojoturee nojoriicuaraari Pueyaso Sohuanu cumaquiniuria nojori, miaquesano niquitiojonaa nojori quiniuria. \p \v 7 Jiyacariti Pueyaso rupaari socua tojishano quiquiaari. Jesuucua tiuuniaari socua canequiaarijiuhuaj. Queraatia Judiocuacaacuara secojonaa pueyari Jesuucua tiuuquiaarijiuhuaj. \s1 Jesu ruuretajaca quiasacari Esteban \p \v 8 Estebanri Pueyaso cumaacaraca quiquiaari jiyanohua. Pueyasoori maninia na jiitiaquiaari. Naacuajitij, nojuajaari cusosuhua pueya naatanijioquiaari Pueyaso cumaacata. Pueyari niishiquiaari Esteban pohuatasanoori seetanujuanaa Pueyasojiniji quiquiaari, nojori niquishacari jiyajeneta na miishano Pueyaso cumaacata. \v 9 Jiyacariti, tamasaca Judiocuacaari Jerusalén tiacajinia quiriquiaa. Nojori maanuuri sesojosaaquiaari “Quioosanojiniji cartequesano pueya”. Quiquiaarijiaariuhua Cirene tiacajinijinio pueya, Alejandría tiacajinijinio pueya, Cilicia jiyajinijinio pueyajuhuaj, Asia jiyajinijinio pueyanio. Puetunu nojorijianaari Estebancua rerejoquiaari nata juayonuutanura. \v 10 Nojoriiri maja na naata Esteban shocotanu quiquiaari nojori niishishanota. Estebanri saniya nojori shocotaquiaarijia. Nojuajaari Pueyaso Sohuanu niishitiojosanota saa maninia pohuataquiaarijia nojori niquiara. \v 11 Maja socua nojori rejeretasacari Esteban pohuatasano, nojoriiri tamasaca pueya niquitioquiaari cumaneeca, najuhuana nojori cuaracashiniuria camarucua niquiara Estebancuara. Cuno pueya, cumaneeca niquitiojosaaquiaari na cuaracashiniuriani, nojoriiri naa sequequiaari Judiocuaca camarucua niquiaratej: \p —¡Taaquiriirinij, canaacuajaari cuno pueyano tojiquianu Moisés sesacaanoni, Pueyaso sesacaanojuhuaj! \p \v 12 Naa nojori sequesacaritij, puetunu pueyajanaari juaaquioree, Judiocuaca camarucuajuhuaj, Moisés Rootasano niishitiojonaanio. Puetunu nojorijianaari Estebancua catecanoquiaari. Na quiatureeri. Na nuhuaji, na jaatucutuquiaari pueya nequesoreesaquiriaari, Israel pueya camarucua nequesoreesocoriquiano tii nojuaja. \v 13 Socua pajesaaquiaariiri tamasaca, Estebancuara tonujuriquiano najuhuanaj, na cuaracashiniutia. Cuno pojoriiri naa sequequiaari camarucua niquiaratej: \p —Nio pueyanoori pueyaracaanu sesacaquiaa Pueyaso Secojojua tia. Moisés Rootasano sesacaariquiohuariuhuaj. \v 14 Canaari socua naa na sequesano tojiquiaajaaniuhuaj: “Nazaret tiacajinijinio Jesuni, nojuajaari Pueyaso Secojojua tia niyartanutaniya”. Naajuhuaj, tariucuacaanu Moisés niishitiojosano pajaniya pa cartetenutaniyaquiniaari. \p \v 15 Puetunu camarucuajanaari na cajitiushaquiji niquitiariquiaa Esteban. Nojoriiri na jiquioco niquiquiaari shacantuuca, juhua Pueyaso seru jiquioco. \c 7 \s1 Esteban pohuatasano \p \v 1 Pueyacuara secojonaa jiyaniijiaari Esteban nequesotaquiaari: \p —¿Seetanutejanaa taa nio pojori sequereecuajani? \p \v 2 Nojuajaari na riucuaree: \p —Cua panishano pueyanaa, cua camarucuanaa, cua tojitiare. Pueyasoori jiyanohua maninia. Nojuajaari pa supuetana Abrahamcua muetaquiaari Mesopotamia jiyajinia na quishacari, na pacuyaquishacarijia Harán tiacajinia. \v 3 Pueyasoori jiyacari naa na sequequiaari: \q1 “Quia tiujiaare quia jiya, quia pueyanio. Niiquiji quia quiaare, janiya cuaara quia sequerejaatijia, niya quia quishii. Quiocua tii jiyojesee cutara”. \m \v 4 Abrahamri Pueyaso sequesano tojiquiaari. Quiaquiaariiri Caldeo pueya jiyajiniji. Harán tiacajinia quishiiri. Tii shaajaquiaari na shipininioori. Na nuhuaji, niyara pacuquiaariiri, paa tii quiyani. \v 5 Jiyacaritij, Pueyasoori juhuanojuaja maja Abraham na niquitionu quiquiaari nio jiya. Naacuajitij, Abrahamri maja quenaaja jiya na jiitianu quiquiaari tama na quijiarajaaja. Naajaa, Pueyasoori na sequequiaari: \q1 “Janiya na nuhuaji quia niquitionutaniya nio jiyani. Quiaa jaara shaajeyare, quia niquiohuara quiniutianiya saniniuurijia”. \m Pueyaso jaara naa sequequiaari Abrahamtej, Abrahamri jiyacari juhuanojuaja niquiohuaju quiquiaari. \v 6 Pueyasoori naa pacutequiaari sequenu Abrahamtej: \q1 “Puetunu quia jinianuucuajinio supueno pueyajanaani, nojoriiri na niishishoo pueya jiyajinia quiniutianiya. Cuno jiya pueyari nojori poonijiotenutaniya jiyanohua. Naa naquiya miishaanutaniyari. Tii nojori quishacari, na shoconujunutaniyari cuatro ciento marijia”. \m \v 7 Pueyasoori Abraham sequereejuhuaj: \q1 “Janiyari saniniuujia cuno taucuaca naminiutianiya quiocuajinio supueno pueyacuani. Janiyari nojori saniitionutaniya saniniunijia nojori poonijiotenuucua quiocuajinio supueno pueya. Na nuhuaji, nojoriiri tiji quiojonutaniuhua niyara. Nojori tiuquiijiosacariuhua, nojoriiri cua secojonuujuaca quiniutianiya niya”. \m \v 8 Pueyasoori naa Abraham rootaquiaarijiuhuaj: \q1 “Niocua nia cararaatiuuquia co miatejore. Cunoori juhua naajiosano nia cuaqueyajinia quiniutianiya, pueyaracaanu nia niishiniuria cua sequesano niajaniya”. \m Naa Pueyaso sequesanoori quiquiaari puetunu Israel pueyarajanaa. Naaratej, Abraham niyanu Isaac jaara rasaaquiaari, na queeri neyanu cararaatiuuquia co miatequiaari na camueesacari ocho juuca. Isaacri naa miiquiaari neyanu Jacobojuhuaj. Pueyasoori Jacobo sesojoquiaari “Israel”. Jacoboori naa miiquiaari necohuajuhuaj. Necohuari quiquiaari doce canuu. Cuno doce canuu, Jacobo niquiohuani, nojoriiri puetunu pa doce Israel pueyapue supuetanaajanaa. \p \v 9 ’Pa supuetana Jacobo niquiohuajinijinioni, tamonuuri sesojosaaquiaari José. Tapueyocuacaari José juaajiaca quiquiaari jiyanohua, puera na que panishano José quishacari. Majaari nojori niquitiuniu paniniu quijia nojuaja. Na queeri socua jiyanohua José panijia quiquiaari na pueranaajiniji. Tapueyocuacaari cunora casami niquitiojonaa pueya niquitioquiaari cumaneecara tarajanu José. Casami niquitiojonaari José jiyataquiaari Egipto jiyajinia, saniniuujia tii na niquitiosocoriquiano serura. Naajaa, Pueyasoori Joseeta quiriquiaa. \v 10 Pueyasoori na naacuquiaari naquiya na miishacari. Pueyasoori na jiyatequiaari niishijiara. Naaratej, Egipto jiya jiyaniijia Faraónri na maniniucuaquiaari. Na jiyatequiaariiri puetunu Egipto jiya pueya camarnurajanaa. Na jiyateree na tia camarnurajaariuhuaj. \p \v 11 ’Na nuhuaji, miaajenuuri quiquiaari puetunu Egipto jiyajiniajanaa, Canaán jiyajinianio. Pa supuetanaa quishacari Canaán jiyajinia, nojoriiri quera titiacoquiaari na miajajaara. Seetanujuanaa shaaqui quiquiaariiri nojori miasano. \v 12 Jiyacaritij, Jacoboori caminiujiushaaquiaari: “Egipto jiyajinia quiyaquinia trigo”. Naaratej, necohua jiyaroreeri trigo masenura. Jiyacari nojori quiojosacarini, cunoori shushajanaa nojori quianu quiquiaari Egipto jiyajinia. Cuno Jacobo niquiohuani, nojoriiri pa supuetanaacuaja. \v 13 Coteenu nojori masesano jaara puequequiaari, nojoriiri Egipto jiyajinia tacatequiaariuhua socua trigo nojori masenura. Jiyacaritij, Joseeri tapueyocuaca sequequiaari: “Janiya nia tarajanuni”. Joseeri Faraón niishitiquiaari tapueyocuacajuhuaj. Naaratej, Faraónri shusha niishiquiaari tejeno pueyanote José quiquiaarini. \v 14 Joseeri tapueyocuaca sequequiaari: “Pa que Jacobo nia riquioo niyara, puetunu necohuatajanaa”. Puetunu nojorijianaari quiquiaari setenta y cinco pueya. \v 15 Jacoboori naa pacuquiaari Egipto jiyajiniaratej. Na nuhuaji, saaquianoori tii shaajeseequiaari. Necohuari tii puequeseequiaarijiuhuaj, tariucua saaquiapue. \v 16 Na nuhuaji, Egipto jiyajiniji pacusaaquiaariiri nojori nucuhua. Siquem tiacajinia niojosaaquiaariiri na supuetana Abraham raaco. Cuno raari cuhuariquiajinia quijia. Abrahamri cuno cuhuariquia masequiaari tariucuacaanu pueyajiniji raa na jiitianura necocua na niajara jaara cusoyare. Cuno cuhuariquia masequiaariiri cumaneecata Hamor niquiohuajiniji, Siquem tiacajinia. \p \v 17 ’Pueyasocuajaari tariucuacaanu Abraham sequequiaari nojuajaari nio jiya na niquitionutaniya. Quera na niquitionu panishacari, Israel pueyari jiyanohua canequiaari Egipto jiyajinia. \v 18 Jiyacaritij, tamonu pueyanoori jiyaniijia quiquiaari Egipto jiyajinia. Cunoori jiyanohua tarijia quiquiaari José shaajenu nuhuaji. Naacuajitij majaari cuno jiyaniijia niishiniu quiquiaari José. \v 19 Cuno jiyaniijiaari taraatia miiquiaari shusha roosano pa supuetanaa niquiohua. Pa supuetanaa sequequiaariiri shusha roosano cuaara quejoosaaria moojinia. Pa supuetanaari taraatia miiquioquiaari naacuatej. \v 20 Moisésri jiyacari rasaaquiaari. Pueyasoori na maniniucuaquiaari. Na queyari na jiitiaquiaari rupaquijia. Jaara na shoconujuquiaari jiuujianaraca raca, conaajaari carijiniacuma niasaaquiaari. \v 21 Faraón niyatuuri na paquiaari saniniuujia. Na canashitiquiaari juhua na mueyari. \v 22 Egipto pueyari Moisés niishitiojoquiaari puetunu nojori niishishanojuanaa. Puetunu Moisés sequesanojuanaari jiyanohua tojishano quiquiaari cutara. Puetunu na miishanojuanaari maninia quiquiaarijiuhuaj. \p \v 23 ’Cuarenta marijia jaara shocojoquiaari Moisés, mashaja na quishacarijia, narta Israel pueyacua rucuanenu paniquiaariiri, nojori na niquiniuria. Judiocuacacuajaari cuno pojori, naa sesojoshiya Israel pueyatani, maja tamonu. \v 24 Naacuajitij, Moisés jaara quiaquiaari narta Israel pueya niquiniuucua, saaja Egipto pueyano niquishii narta Israel pueyano majacuyanoori. Moisésri narta Israel pueyanoocua namiquiaari. Na juaaniutia moquiaari saniniuujia cuno Egipcio pueyanoori. \v 25 Moisésri juucua jiyaniquiaari narta Israel pueyari niishiniutianiya Pueyasoori na jiyaroree nojori na mashiquiniuria Egipto jiyajiniji. Majaari nojori niishiniu quiquiaari saaja. \v 26 Moisésri socua tariqui quiaquiaari narta Israel pueya niquiniuuquiohuaj. Nojuajaari saaja riuriatasee tama nojori piyotaanojuaaja. Juucua nojori ruparetanu panishiiri. Nojori sequereeri: “¿Niaateeri tamonu, niaa jaara naa miitioyaniquitij? ¿Casaara naa nia nootujutoyani?” \v 27 Cuno narta pueyano piquiriquiaani, nojuajaari saaja Moisés caporee. Na sequereeri: “¿Cante quia jiyatecanu juhua canaa jiyaniijia quia quiniuriani, naa quia sequenura canaatej? ¿Cante quia jiyatecanu canaa nequesoreenarani? \v 28 ¿Quiaateeri cua monu paniyajuhuaj, naatej taa quia morucuaa cuno Egipto pueyanocuaani?” \v 29 Moisés tojishacari naa cuno pueyano sequesanotej, ritia mashiquiaari Egipto jiyajinijiiri. Madián jiyajinia quishiiri tamonu pueya jiyajinia. Moisés quishacari cuno jiyajinia, tii camiquiaariiri. Caapiqui canuuniyojua mueratejoquiaariiri. \p \v 30 ’Cuniqui na quishacari, na shocojoquiaariiri cuarenta marijia socua. Tamonu juuca, Moisésri rucuanejoriquiaa cariiquia jiyajinia, pueya sesojosano Sinaí tuhuananu shuriucua. Pueyaso seruuri tii nocua muetaquiaari nequeru casaja noshiyanojiniji. \v 31 Moisés niquishacari mani noshiyano, nojuajaari shiriiquiquiaari. Jaara nocua catecanoquiaari na niquiniuria maninia, saaja Jiyaniijia Pueyaso tojirii manijiniji pocuaanoori. \v 32 Pueyasoori naa na sequequiaaritij: \q1 “Janiyacuajaari Pueyasoni: quia supuetanaa Jiyaniijia: Abraham Jiyaniijia, Isaac Jiyaniijiajuhuaj, Jacobo Jiyaniijianio”. \m Moisés jaara naa tojiquiaaritij, tetecareeri. Majaari mani noshiyano na niquiniu paniniu quiquiaari na puerenuta. \v 33 Pueyasoori na sequequiaari: \q1 “Cuniquijia quia jocojore quia sapatu. Niya, quiaa tii nujuaani, nioori cua quishaqui. \v 34 Janiyacuajaari cua pueya niquiquiaa Egipto jiyajinia quiyanoni. Egipto pueyari nojori miitiaa puera. Cua pueyari noonu rejeretacoya. Janiyari nojori sariyocuatunu tojiquiaa taraatiani. Nojoriicua roseyareenijia cua mashiquiniuria nojori Egipto pueyajiniji. Cunora, janiyari quia jiyaronutaniya Egipto jiyajiniani”. \m Pueyasoori naa Moisés sequequiaaritij. \p \v 35 ’Israel pueyari tarijia Moisés juaaquiaaricuaja. Naa na sequetuquiaariiri: “¿Cante quia jiyatecanu juhua canaa jiyaniijia quia quiniuriani, canaa nequesoreenarajuhuaj?” Naajaa, Pueyaso cutaraari seetanujuanaa na jiyaroquiaariuhua nojori jiyaniijia na quiniuria, Pueyaso seru jaara nocua pocuaquiaari nequeru casaja noshiyanojiniji. Na jiyaroquiaariiri puetunu nojori tohuatanijioriquianojuanaa Egipto jiyajiniji. \v 36 Moiséscuajaari pa supuetanaa mashiquiquiaari Egipto jiyajiniji. Nojuajaari jiyajeneta miishano miijioquiaari Pueyaso cumaacata cuno jiyajinia, mariyata nojori niuutiasacari Naatunacu jiyanishano caminiajuhuaj. Naa miiquiaari pueyaracaanu cariiquia jiyajiniajaariuhuaj. Cuarenta marijiaari nojori shocojoquiaari pueyaracaanu nojori rucuanejosacari tii. \v 37 Nio Moisésni, nojuajaari naa sequequiaari puetunu Israel pueyajanaa: \q1 “Pueyasoori niaacua jiyaronutaniya tamonu pueyano, na rupaa pohuatariquiano nia niquiara, taa na jiyaroquiaari janiyacuaani. Tama nia niquiohuacuajiniojuaaja supuenutaniyari. Niocua saa nojuaja tojiri cutara”. \m \v 38 Nio Moisésri narta Israel pueyata quiquiaari cariiquia jiyajinia. Nojuajaari Pueyaso seruta pocoojoquiaari Sinaí tuhuananuucua pa supuetanaa jateesacari tuhuananu cari. Moisésri Pueyaso seru rootasano na tojishano niishitiojoquiaariuhua pa supuetanaa. Cuno rootasanoori samiitianijia rupaa quiquiaari pajaniyara, maninia pa quiniuria pueyaracaanu. \p \v 39 ’Pa supuetanaari saa na ruuretaquiaarijia. Majaari nojori tojiniu paniniu quiquiaari Moisés. Egipto jiyajinia tacatenu paniquiaariuhua saajaari. \v 40 Naacuajitij, Moisés tarishishacari tuhuananuucua Pueyaso seru na tojishacari, pueyari socua Moisés tarajanu Aarón sequequiaari: “Puera quia shipinijiorequi pueyasohua, nojori puetariquiano pajaniya. Majaari pa niishiniu taa Moisés miishiicuaani. Shaajeseecuaa naasucuajuhuanajaj, mariqui tiuquiriohua. Nojuajaari najuhuana pa mashiquiquianu Egipto jiyajiniji”. \v 41 Naacuajitij, nojoriiri na pueyasora shipiniquiaari juhua seru juunu niyanujua niquishano. Nojoriiri na seya puecooquiaari na shuquiriniutia na juaashiquiata na shipinitiushano pueyasoocuara. Nojoriiri jiyacari sacuaraatia timiquioriquiaa. \v 42 Pueyasoori socua nojoriicuaji pishiquiaari. Nojori tarinitiaquiaariiri jiya cajiniocua nunucojuaa nojori jiyatenura tama nojori pueyasohuarajaaja. Seetanujuanaa naa naajiotasano quiyajaariuhua tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa naajioneejinia. Naa sequeyari: \q1 “Israel pueyanaa, ¿canaacuara nia puecooquiaari pueyaracaanu nia seyani cariiquia jiyajinia nia camarucuneetasacari cuarenta marijia cuaara nia shocojoquiaarijiaatijia? ¿Cucuaratee? ¡Maja! ¿Canaacuara nia catijiaquiaari nia seyani? ¿Cucuaratee? ¡Maja! Niaari puetunu cuno miiquiaarijianaa tama nia jiyatesano pueyasohuacuarajaaja. \v 43 Niaari Moloc suhuorotu pataquiaari, shoquejiniji suhuorotu, nia pueyasora nia jiyatesanoni. Cunocuajaari nia sequesano, ‘canaa pueyaso’. Niaari Refam pataquiaarijiuhuaj, juhua rijia niquishano shipinishano. Niaari puetunu nio shipinijioquiaarijianaa nia pueyasohuara, nojori cariquimiaji nia mojoquetaconura, nia shuquiritiasacari nojori. Nocuaji, janiyari nia jiyaronutaniya tucuacaanuni, Babilonia jiya tamajiria”. \m Pueyasocuajaari naa sequequiaari pa supuetanaatej nojori miiniuucua sesa. \p \v 44 Estebanri socua pohuataquiaari naatej: \p —Pa supuetanaari Pueyaso secojojua suhuorotu jiitiaquiaarijiuhuaj, cariiquia jiyajinia nojori quishacari. Nojoriiri tii racataquiaari Pueyaso niquitiosano saajianeeca. Nocua naajiotasano quiquiaariiri Pueyaso rootasano na pueyara. Pueyasoori cuno suhuorotujiniji pocuaquiaari na pueyacua. Cuno suhuorotuuri shipinishaaquiaari taa Moisés niquitishaaquiaaricuajani Sinaí tuhuananuucua na quishacari. Pueyasoori jiyacari naa sequequiaari Moisés: “Quia shipiniri taamueca cua niquitiquianu quiajaniyacuajani”. \v 45 Na nuhuaji, pa supuetanaa, canapuete naatujoori quiriquiaa Moisés quishacarini, nojoriiri cuno suhuorotu pataquiaari. Na patatuquiaariiri Josuéta nojori pacusacari nio jiyajinia paa tii quiyani. Nojori miaquetoojosacari taucuacata, nojoriiri Pueyaso secojojua suhuorotu patariquiaa. Pueyasoori cuno taucuaca jataquiaari nio jiyajiniji, saniniuujia pa supuetanaa jiya na quiniuria. Cuno suhuorotuuri pa supuetanaata quiquiaarijia, David jaara jiyaniijia quiquiaari. \v 46 Jacoboori pa supuetanaa jiyaniijia David supuetana quiquiaarijiuhuaj. Davidri Pueyaso tojijia quiquiaarijiuhuaj. Pueyasoori na shuquiritiaquiaari. Naaratej, Davidri Pueyaso Secojojua tiara tianu paniquiaari juucua. \v 47 David niyanu Salomón cutaraari Pueyasora tiaquiaari. \v 48 Naajaa, jiyocuacaanu Quijiaari maja na quiniu pueyano tiasanojiniaaco. Tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaari naa naajiotaquiaari Pueyaso sequesano nojuaja: \q1 \v 49 “‘Jiyocuacaanuuri cua quiquio. Jiyari saniniuujia cua niohuaca cua niaja. ¿Taamueca tia nia tianutaniya quiriajaarani?’ Jiyaniijiaari naa sequeyaquij. ‘¿Taa nia sequeyani: na mueecujuara pa miiri, shuquiriaatia na quijiara? Maja. \v 50 ¿Majateeri puetunu nio jiyajinia niquishanojuanaa cua juaashiquiata cua miishanocuaja, jiyocuacaanujuhuaj?’” \p \v 51 Estebanri socua nojori sequequiaari: \p —¡Niaari tojitiaashijianucua! ¡Niaari Pueyaso sequesano ruuretaquiaa juhua nia supuetanaa! Nioojiaari maja juhua Pueyaso pueya jiuujia. Nia numaacaari maja Pueyaso rupaa na tojiniu paniniu. Niaari pueyaracaanu tojiyaquiya Pueyaso Sohuanu niishitiojosano. Niaari Pueyaso tojiyashijianucua juhua nia supuetanaajuhuaj. \v 52 Nia niishiritioj, ¿nia supuetanaate quenaa niquiriyatujua Pueyaso sequesano caminiujiuniaa miitiaaquiquiaari? Nia supuetanaari puetunu Pueyaso sequesano caminiujiuniaajanaa miiquioquiaari naquiya. ¿Quenaaja niquiriyatu nojorijinijiniote miitiasoo cureequiaari? Maja. Nojoriiri tari puecooquiaari noo pueya, canapuete maninia miijia mijiria niriquianojiniji pohuatanuuquiaaricuajani. Cuno maninia miijia jaara tiuquiquiaari, niaari sesa miijia pueya na niquitiocanu nojori mosocoriquiano. ¡Niaari naa mocanu Pueyaso Jiyarosanotej! ¡Niaari pueyaracaanu Pueyaso ruuretaquiaa! \v 53 Naacuajitij jiyocuacaanuji Pueyaso seya pohuatasano Pueyaso rootasano niaarani, majaari cuno nia tojiniu quiquiaajuhuaj. \s1 Jesu ruuretajaca mosacari Esteban \p \v 54 Pueya jaara naa tojitiuquiaari Esteban sequesanotej, nojoriiri jiyanohua juaaquioree. Na juaaniutia miaquenuuree na quiacaari. \v 55 Jiyanohua Pueyaso Sohuanu cumaquishacari Esteban jiuujia, nojuajaari jiyocuacaanu mauquiaari. Saaja Pueyaso shacantuuca niquiriiri. Jesu niquiriijiaariuhua na Que Pueyaso miaquetajara nujuaano. \v 56 Naa na niquishacaritij, nojori sequeree juucuaari: \p —¡Nia niquishuriniaja! Jiyocuacaanu niquiya riatenonijia. ¡Pueyaso Niyanu niquiyanijia na Que miaquetajara nujuaano! \p \v 57 Pueyari na numaaca mishiquiojonuuquiaari saaja, maja na tojitiuniuria Esteban sequesano. Jiyanohua sariyocuatuquiaari na juaaniutiaari. Na nuhuaji, Estebancua cocuatequiaariiri. \v 58 Na caponeetuquiaari Jerusalén tiacajinijiiri. Tiacajiniji tohuatesaaree tamamaari. Na tohuatesaanu nuhuaji, tii na jacutuquiaari saitiaari. Na jacuturiquianoori na toqueya cojuatequiaari tamonu mashaja. Nojori toqueya cojuana sesa quiquiaari Saulo. \v 59 Nojori jacutusacari saitia Esteban, Estebanri Pueyaso secojoriquiaa naatej: \p —Jiyaniijianaa, cua sohuanu quia riri quia shuriucuara. \p \v 60 Na nuhuaji, mojoquetareeri. Jiyanohua nacaquiaari na nuhuajiriaari: \p —¡Jiyaniijianaa, majaari nio pojori saniitionu naa nojori miiniuucua janiyatej! \p Naa na sequenu nuhuajitij, cusoqueeri. \c 8 \s1 Saulo miishacari naquiya Jesuucua tiuuniaa \p \v 1-2 Pueyaso panijiaca pueyari Esteban quete patuquiaari na jamotusocoriquiano. Nojoriiri Esteban sapuequiaari. Cuno juuca, Jerusalén tiacajinia quiniaa Judiocuacaari juhuacatecara miitianu coteequiaari puetunu Jesuucua tiuuniaajanaa. Nocuaji, puetunu nojorijianaari tiji mashiquiaari. Saaja Jesu saquiriojosano doce pueyari tii cureequiaari nojori nuhuaji. Nojoriiri na mashishacari niyaquejoquiaari puetunu Judea jiyajiniajanaa, Samaria jiyajiniaranio. \v 3 Jiyacari Sauloori socua jiyacateriquiaa miitianu Pueyaso pueya. Nojori pajequiaari puetunu tiacajiniaqueyajanaari Jerusalén tiacajinia. Na riuriatasacari, na jayoquiaari tiacojiiri, na nujuatejosocoriquiano nujuatejojuajinia, maajipohua, canuunio. \s1 Jesujiniji pohuatasacari Samaria jiyajinia \p \v 4 Mashiyocuatuno pueyari puetunu na quiasacojuanaa Jesujiniji pohuatanuuquiaari pueya niquiara. \v 5 Nojorijinijinio quiquiaarijiuhuaj Felipe. Nojuajaari mashiquiaarijiuhuaj tamonu tiacajiniara Samaria jiyajinia. Cuno tiacajinia juhuacatecara pohuataquiaari Jesucristojinijijiaariuhuaj. \v 6 Puetunu pueyajanaari Felipe pohuatasano tojiniuucua rerejoquiaari. Pueyari sanaa na tojitiaquiaari. Nojoriiri Felipe shootiaquiaari tacuriitia, na miishacari jiyajeneta casaa Pueyaso cumaacata. \v 7 Samaruhua tohuatanijioriquiaa pueyajinijiiri. Samaruhua tohuareetasacari pueyajiniji, sariyocuamaquiaari. Queraatia cumatacuruhuana cusosuhuari naatanijiosaaquiaarijiuhuaj, sesacujuanucuanio. \v 8 Naaratej, puetunu cuno tiacajinia quiniaa pueyajanaari jiyanohua shuquiriquiaari. \p \v 9 Shimiacuuri cuno tiacajinia quijiajuhuaj. Na sesa quiquiaari Simón. Cuno tiacajinia quiniaa pueyari na pueretujua. Puetunu pueyajanaa sapojojuaari jiyajeneta na miijiosanota. Naa sequeja tama na cuaqueyajaarijia: “Janiya cutaraari tojishano pueyanoni”. \v 10 Puetunu pueyajanaari na tojijia quiquiaari, camarucua, muerasunio. Nojoriiri sequetuquiaari: “Nio pueyanoqui jiyanohua Pueyaso cumaaca jiitiaa”. \p \v 11 Puereeta Simón miishacari pueyaracaanu, pueyari sapojosaaquiaari. Naaratej, pueyari na sequesanoocua tiuuquiaari. \v 12 Na nuhuaji, nojori jaara tojiquiaari Felipe pohuatasacari Pueyaso rupaa, Jesucristojinijijiuhuaj, cuno Samaria pueyari Jesuucua tiuuquiaari cutara. Canuu, maajipohuajuhuaj, nojoriiri tiuquinijiosaaquiaari moojinia. \v 13 Simónri Jesuucua tiuuquiaarijiuhuaj. Tiuquinishaaquiaarijiaariuhuaj. Na tiuquinishaanu nuhuaji Felipeecua sacuaquiaariiri. Felipe shootiaquiaari tacuriitiaari Felipe miijiosacari jiyajeneta casaa Pueyaso cumaacata. \p \v 14 Jerusalén tiacajinia Jesu saquiriojosano pueya jaara tojiquiaari taa Samaria pueya tiuurii Pueyasoocuani, nojoriiri cuniquiji jiyarotuquiaari Pedro, Juannio. \v 15 Nojori tiuquishacari Samaria jiyajinia, cuniqui quiniaa Pueyaso pueyacuara secojotureeri nojori jiuujiajinia Pueyaso tiuquitiniuria na Sohuanujuhuaj. \v 16 Majaari Pueyaso Sohuanu tiuquiniu quiquiaari juhuanojuaja nojori jiuujiajinia. Nojoriiri nareja moojinia tiuquinijiosano quiquiaari Jesuucua nojori tiuushacari. \v 17 Pedro, Juan, cunora na juaashiquia niojoquiaari pueyacua, nojoriicuara na secojotusacari Pueyaso. Naa nojori miishacaritij, Pueyaso Sohuanuuri cuno pueya jiuujiajinia tiuquiquiaari cutara. \p \v 18 Simónri niquiriquiaa taa Pueyaso Sohuanu tiuquiquiaari pueya jiuujiajinia Jesu saquiriojosano pueya niasacari na juaashiquia nojoriicuani. Naaratej nojuajaari Jesu saquiriojosano pueya niquitionu paniquiaari cumaneeca juucua, cuno cumaaca na jiitianurajuhuaj. \v 19 Simónri naa sequequiaari nojori: \p —Cua niquitiotureja cuno cumaaca. Janiyacua Pueyaso Sohuanu panijiacaacua niare cua juaashiquianijia, Pueyaso Sohuanu nojori masenurajuhuaj, taa nia miyacuaani. \p \v 20 Pedroori na sequequiaari saaja: \p —¡Quia cumaneeca cuaara shaajeera quiatajuhuaj! Quiaa naasucuaari jiyaniya Pueyaso Sohuanu cumaneecata masesano. Quia niishiri, Pueyasoori na Sohuanu niquitioquiaa nareja na tojitiajaca pueya. \v 21 ¡Pueyaso Sohuanu cumaacaari maja quiarano! Quioojiaari jiyanohua sesa quiya Pueyaso niquiara, nocuaji maja na cumaaca niquitiosaanu quiniutianiya quiajaniya. \v 22 Jiyanohua sesa quia niishiriojosanojiniji quia pishiriohua. Pueyaso quia secojore na jiyanooniuria quiajaniya naa quia niishiriojosanojiniji quioojiajiniatej. \v 23 Niishiyacuajanijia, quiaari juhua cartesoo quiyajaa, sesa miiniuucua jiitinio quia quishacarijia. Quioojiaari puera najiquitishano quiyajaa jiyanoyashijia quia quiniuucuajuhuaj. \p \v 24 Simónri na riucuaquiaari: \p —¡Pueyaso nia secojorequi cucuara, mariqui cua saniitioreeri taa nia sequeyacuajani! \p \v 25 Na nuhuaji, Pedroori Juanta socua pohuataquiaari Jiyaniijia Pueyaso rupaa cuno pueya niquiara. Pueya niquiara pohuatatureeri socua Samaria jiya tiacajinia, cuniqui quiniaa tiuuniuria Jesuucuajuhuaj. Maninia rupaari Pueyasojiniji pohuatasaaquiaari queraatia tiacajinia, Samaria jiyajinia. Na nuhuaji, Pedroori tacatequiaariuhua Juanta Jerusalén tiacajiniohua. \s1 Jesujiniji Felipe pohuatasacari Etíope pueyano \p \v 26 Cuno nuhuaji, Pueyaso seruuri Felipeecua rosequiaari. Na sequeseeri: \p —Quia sanere Felipenaa. Pananu shuucuajiria nucuama quia quiaare. Quiocua tiuquishii tamonu nuujinia, Jerusalén tiacajiniji neteja Gaza tiacajiniara. Cuno nuuri cariiquia jiyacuma neteya. \p \v 27 Felipe tojishacari naatej, nojuajaari ritia sanequiaari. Nucuama quiaquiaariiri. Nuujinia naacuneetooquiaari saaja Etiopía jiyajinijinio pueyanotaari. Cuno pueyanoori riyacajajaaju quiquiaari Etiopía jiya jiyaniijia naacutana na quiniuucua, maaji na jiyaniijia quiniuucua. Na jiyaniijia sesa quiquiaari Candace. Cuno maajiiri cuno pueyano jiyatequiaari Etiopía jiya casami jiitianara, na cumaneeca cojuariquiano nera. Nio Etíope pueyanoori Jerusalén tiacajinia quiaquiaari Pueyaso secojonuucua. Cuniquiji tacateyanoori Felipeta naacuneetooquiaari nuujinia. \v 28 Nucuacoji na tacatesacariuhua na jiyajiniohuara, caballoori na jaatiariquiohua, rucuanejotajarujinia cajiyano. Pueyaso rupaa serojoriquiohuari, tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiunia Isaías naajioneejiniji. \v 29 Pueyaso Sohuanuuri jiyacari Felipe sequequiaari: \p —¡Ritia nocua quia catecanore! Quiocua nata quiaare. \p \v 30 Jaara nocua catecanoquiaari, Felipeeri Etíope pueyano tojiquiaari Isaías naajiosano serojiyano cojuata. Felipeeri na nequesotaquiaari: \p —¿Quiaate quia serojosano niishiya casaa na sequeyani? \p \v 31 Etíope pueyanoori na riucuaquiaari: \p —¿Janiyatucua taa niishirinio, tamonu jaara cua serojosano niishitioyaquiri janiyani? \p Felipe sequereeri: \p —Miji quia tacama. Cua shuriucua quia cajishii. \p \v 32 Etíope pueyanoori nio serojoriquiaa tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia: \q1 “Juhua borrego jaatucusaaquiaariiri mosocoriquiano. Naatej, taa borregocuaani sanaa niquiyari na cajaca miatejosacari, nojuajaari naa quiquiaarijiuhuaj. Majaari na sariyocuanu quiquiaari quenaaja naquiya na miishacari. \v 33 Naquiya miishaaquiaari cararaatiaari. Nocua namiyaquishaaquiaariiri. Mashaja na quishacarijia, nojuajaari shaajasaaquiaari nio jiyajiniji. Cunora, majaari na muetunu quiquiaari. Niquiohuajuuri mosaaquiaari”. \m Etíope pueyanoori nio serojoriquiaa Pueyaso rupaajiniji. \p \v 34 Na nuhuaji, Etíope pueyanoori Felipe nequesotaree: \p —Cua sequere pueyanonaa, ¿canajiniji Isaías pohuataa niya na naajiosanojiniani? ¿Tama nojuajiniji pohuataatee? ¿Tamonujiniji soj? \p \v 35 Felipeeri Etíope pueyano niishitiojonu coteequiaari Jesujiniji shusha na serojosano Isaías naajiosanojiniji. Felipeeri naa na sequeree: \p —Isaías naajiosacari nio, nojuajaari juhuacarijia Jesujiniji pohuataquiaari, taa quiarijia Jesu miishaacanu taraatiacuajani. \p Felipeeri socua na pohuataquiaari Jesu miishanojiniji. \v 36 Nojori quiasacari nucuaco, caminiaco shuriuquioco tajitiariquiaari. Etíope pueyano jaara caminiaco niquiquiaari, Felipe sequereeri: \p —¿Majate maninia cua tiuquinishaanura niya? \p \v 37 Felipeeri na sequeree: \p —Quiaa jaara seetanujuanaa tiuuri Jesuucua, quia naata tiuquinishaanu. \p Cuno pueyanoori na riucuaree: \p —Jaa, janiya Jesucristoocua tiuyani. Nojuacuajaari Pueyaso Niyanu. Na niishiyanijia. \p \v 38 Etíope pueyanoori jiyamitia na seru sequeree: \p —Quia nujuaretare rucuanejotaja. \p Felipeta rosetamaa caminiacojiniaari. Felipeeri tii na tiuquiniquiaari Jesuucua na tiuushacari. \v 39 Nojori tacatasacariuhua caminiacojiniji, Pueyaso Sohuanuuri Felipe riquiaari canashiyaquiji cuno Etíope pueyano shuriucuaji. Nojuajaari juucua tacareecuaquiaari na tiuquininiaacua. Majaari socua na niquiniu quiquiaari Felipe. Tariucua tiuquinishanoori shuquiriaatia quiaquiaariuhua na jiyajiniohua. \v 40 Pueyaso Sohuanuuri Felipe jataquiaari Azoto tiacajinia. Nojuajaari cuniquiji puetunu tiacajinia poojotaquiaariuhuajanaa Pueyaso rupaa Jesujiniji. Naa tiuquishuhua Cesareya tiacajiniaari. \c 9 \s1 Saulo jatasacari Jesu tojiniara na quiniuria \p \v 1 Sauloori jiyacari pueyaracaanu Jesuucua tiuuniaa miananajoriquiase. Nojori puecoonu paniquiaari puetunujuanaari. Naaratej, Sauloori pueyacuara secojonaa jiyaniijiaacua quiaquiaari. \v 2 Naa na sequeseeri: \p —Damasco tiacajinia quianu paniyanijia. Quiria quia naajiore cuniqui secojojua tiaca camarucuaacuara Damasco tiacajiniani, cuno naajioneeta cua tiuquiijionura nojori rerejojuacajinia. Jesu tojiniaa pueya morojonu paniya cuniquijinijia. Janiyari cua quioosano jaatucunutaniya niyara Jerusalén tiajiniarani, canuu, maajipohuanio. \p \v 3 Naacuajitij, nucuaco Saulo quiasacari, tari quenaacoturiquiaa Damasco tiacajiniaraari. Jiyacaritij, ¡shacantuucaari canashiyaquiji nunuquiaari jiyocuacaanuji! \v 4 Sauloori juhua jatasaaquiaari na cari. Na pojosaquiji tojiquiaari rupaa na sequeyanoori: \p —¡Saulonaa, Saulonaa, cua tojiri! ¿Casaara quia miitiaa puera janiyani? \p \v 5 Sauloori na riucuaree: \p —¿Cantequia Jiyaniijianaa? \p Jiyocuacaanuji nocua pocuaanoori na riucuaquiaari: \p —Janiya Jesuni. Quiaari puera cua miitiaajanaajataj, cucua tiuuniaa quia miitiasacari puera. Naa quia miishacari puera quia juaaniutiatej, quiaari tama quia cuaqueya sesoyajaacujua. Quiaari juhua juaajia pueyano. Quiaari quia juaaniutia juhua jiohuaca patiyashijiya. \p \v 6 Sauloori na puerenuta na tetecasacari na sequequiaari: \p —Jiyaniijianaa, ¿casaa quia paniya cua miiniuriani? \p Jiyaniijiaari na sequeree: \p —Quia sanere. Naajaa quia tiuquishii Damasco tiacajinia. Quiaari tii sequesaanutaniya cua panishano quia miiniuria. \p \v 7 Saulota quiojonaari shiriiquitiuquiaari nojori jaara tojitiuquiaari jiyocuacaanuji pocuanu. Nojoriiri juucua na niquiniu paniquiaari. Saaja shaaquiiri quiriquiaa. \v 8 Na nuhuaji, Sauloori na pojosaquiji sanerohua juucua. Majaari na naata niquiniu quiquiaari saaja. Nata quiniaari na jaatucutaquiaari Damasco tiacajiniara. \v 9 Nojuajaari tii camueenujuquiaari jiuujianaraca juuca, cariyojuaru na quishacari. Majaari na miaquenu quiquiaari pueyaracaanu cariyojuaru na quishacari. Ratuyaquiquiaarijiaariuhuaj. \p \v 10 Tamonu Jesuucua tiuunia pueyanoori Damasco tiacajinia quijia. Na sesa quiquiaari Ananías. Jiyaniijia Jesuuri na sequequiaari juhua na maquenujinia: \p —¡Ananíasnaa! \p Nojuajaari na riucuaquiaari: \p —¿Casaate cua Jiyaniijianaa? \p \v 11 Jiyaniijiaari na sequeree: \p —Quiarijia quia quiaare Saulo pajenuucua. Nojuajaari noo Saulo, Tarso tiacajinijinio pueyanotej. Nojuajaari Judas tiajinia quiya. Judas tiaari jati tamonu nuujinia quiya. Cuno nuu sesa, Nuu Maniniu. Sauloori cuno tiajinia secojiya Pueyaso. \v 12 Nojuajaari juhua na maquenujinia tari niquirii quiajaniya nocua tiuquiyano. Tari quia sesa niishiyajaariuhuaj. Sauloori tari quia niquirii na maquenujinia. Quiaari quia juaashiquia niariquiaa nocua, na namijia jeequenuhuara, maninia na niquiniuhuara. \p \v 13 Ananías jaara naa tojiquiaari Jiyaniijia sequeyanotej, nojuajaari sequeree: \p —¡Cua Jiyaniijianaa, queraatia pueyari cuno pueyanojiniji cua pohuatacanuni! ¡Quiocua tiuuniaa pueya miitiaquiaa taraatia Jerusalén tiacajiniaari! \v 14 Pueyacuara secojonaa jiyaniijia jiyarosanonaari cunohuaj, quiarijia niya tiuquiriini. ¡Nojuajanaari quia secojonaa pueya quioonutaniya, morojonucuaca canaa na jiyatasocoriquiano Jerusalén tiacajiniara! \p \v 15 Jiyaniijiaari Ananías sequequiaari saaja: \p —Naajaa, quia quiaare. Janiyacuajaari cuno pueyano saquiriojoquiaari tarijia cua jiyaramiquishocoriquianoni. Nojuajaari tamasaca jiyacajinia poojotanutaniya janiyajiniji taucuaca niquiara. Taucuaca jiyaniijianucua poojotanutaniya janiyajinijijiaariuhuaj, Israel pueyanio. \v 16 Janiyacuajaari Saulo niishitiojonutaniyani taa jiyanohua naquiya pueya miitianutaniya nojuajani, janiyajiniji na pohuatasacari. \p \v 17 Naaratej, Ananíasri quiaquiaari. Judas tiajinia tiuquishiiri, tee Saulo quiriquiaacuajani. Na tiuquishacari, Sauloocua niasee na juaashiquiaari. Na sequereeri: \p —Cua tarajanunaa, pa Jiyaniijia Jesu, quiocua muetarucuaa nio tiaca nucuamaji niyara quia nishacarini, nojuajaari quiocua cua jiyaroreeni. Cua jiyaroreeni quia namijia jeequenuhuara maninia, Pueyaso Sohuanu tiuquiniuria quioojiajiniajuhuaj. \p \v 18 Jiyacari ritia totequiaariiri juhua sapitiaaja cocua Saulo namijiajiniji. Maninia niquiquiaariuhua na nuhuajiiri. Na nuhuaji, Sauloori ritia tiuquinishaaquiaari moojinia Jesuucua na tiuushacari. \v 19 Na nuhuaji, miaquereeri, raturohuajaariuhuaj. Noojia jatarohuari. Pasaja camueenujuquiaari Damasco tiacajiniaari Jesuucua tiuuniaa pueyata. \s1 Jesujiniji Saulo pohuatasacari Damasco tiacajinia \p \v 20 Sauloori juhuacatecara coteequiaari Jesujiniji pohuatanu narta Judiocuaca secojojuaca tiajinia Damasco tiacajinia. Nojuajaari pueya niquiara na pohuatasacari sequeja: \p —¡Jesuuri seetanujuanaa Pueyaso Niyanu! \p \v 21 Naa nojori tojishacari Saulo pocuaanotej, pueyari shiriiquiquiaari. Na shiriiquitiuniutia sequetureeri: \p —Nio pueyano pocuaani, ¿majate nootej, naquiya miiquiaa Jesuucua tiuuniaa pueya Jerusalén tiacajiniatej? Niyara niyareejaariuhuaj, Jesuucua tiuuniaa pueya na morojonura. Nojuajaari nojori jiyatanu paniriquiaa juucua Jerusalén tiacajinia secojonaa jiyaniijianucua na niquitiojosocoriquiano, nojori nujuatejosaanura. \p \v 22 Sauloori socua noojia cumaquiquiaari Pueyaso Sohuanuta, jiyanohua maninia na pohuatanura puetunu juucajanaa. Nocuaji pataquiaari saaja Damasco tiacajinia quiniaa narta Judiocuacaari. Sauloori maninia pohuataquiaari tariucuacaanu Pueyaso Rupaajiniji, seetanujuanaa maatia pueya niishiniuria Jesuuri Pueyaso Jiyarosano pocuaji tacuriquiano. \s1 Saulo mashishacari narta Judiocuacaacuaji \p \v 23 Quiniqui Saulo camueenujusacarijia pueyaracaanu, narta Judiocuacaari nocuara roojotooquiaari na motunura juucua. \v 24 Tamonuuri Sauloocua jiyanooquiaari. Naa na sequequiaariiri: \p —¡Quiaa monu panishiya sacaj! \p Judiocuacaari na sashiriquiaa tiaca tohuateyaji, na monu paniniutia juucua Saulo. Na shanacuturiquiaari juuca, niucuanio. \v 25 Damasco tiacaari puereetuuca sohuacaraca quiquiaari puetunu na shocuajanaa. Jesuucua tiuuniaa pueyari saaja Saulo mashiquiquiaari niucua. Sohuacajiniji roshinitiasaaquiaari jiyocuacaanuji puereetuuca canaasatujiniaari. Sauloori naa mashiquiaaritij. \s1 Saulo quishacariuhua Jerusalén tiacajinia \p \v 26 Na tiuquishacariuhua Jerusalén tiacajinia, Sauloori Jesuucua tiuuniaa pueya rupuenu paniquiaari juucua. Nojoriiri saaja na puerequiaari. Na puerenuta sequetuquiaariiri: \p —Pueyasoocua tiuujiaquinio naasucua jiyanotej. \p \v 27 Bernabé cutaraari maja na puerenu quiquiaari Saulo. Nojuajaari Jesu saquiriojosano pueyacua na jiyataquiaari, Saulo niishiniuria puetunu nojorijianaa. Bernabeeri Jesu jiyaramiquishano pueya sequequiaari: \p —Sauloori pa Jiyaniijia niquiquianu Damasco tiacaacua neteja nucuamaji. Jiyaniijiaari nata pocoojocanu. Sauloori cunora juhuajaniya pohuatariquiaa Jesujiniji Damasco tiacajinia. \p \v 28 Sauloori narta Jesuucua tiuuniaa pueyata jiyojequiaari cuniquijia Jerusalén tiacajinia. Nojoritia rucuanejojuaari, mariyata Jesujiniji pohuataja juhuajaniyari. \v 29 Saulo pocuasacari, nojuajaari seetanujuanaa cumaacata pocuaquiaari Jiyaniijia Jesuucua na tiuushacari. Griego rupaa pocuanaa Judiocuacata pocoojoquiaariiri. Noojiaqueyari Saulota juayonuutaquiaari saaja. Nojoriiri socua na motunu paniquiaari. \v 30 Jesuucua tiuuniaa pueya jaara niishiquiaari naatej, nojoriiri Saulo jiyataquiaari Cesareya tiacajinia. Cuniquiji jiyarosaaquiaari na raja Tarso tiacajiniaari. \p \v 31 Na nuhuaji, puetunu Judea jiyajinia Jesuucua tiuuniaa pueyajanaari panaatia quiquiaari quenaaja, Samaria jiyajinia, Galilea jiyajinianio. Tamasacaari maja tari naquiya na miishaanu quijia. Nojoriiri socua Jiyaniijia tojitiajacara quiquiaari nojori pueretusacari nojori mariqui na tojiyashijiara quiriohuari. Pueyaso Sohuanu naacusacari nojori, Pueyaso pueyari socua canequiaari queraatiara. \s1 Pedro naatanishacari Eneas \p \v 32 Pedroori pueyaracaanu rucuanejojua Jesuucua tiuuniaa pueyacua, nojori na niishitiojonura socua Jesujiniji. Tamonu juuca nojuajaari Pueyaso pueya niquiniuucua quiaquiaari Lida tiacajiniajuhuaj. \v 33 Tii quiriquiaari tamonu pueyano. Na sesa quiquiaari Eneas. Cuno pueyanoori cumatacuruhuana cusosu quijia. Tari na shocojoquiaari ocho marijia pootia na matasacari na matujinia. \v 34 Pedroori cuno cusosu sequequiaari: \p —Eneasnaa, ¡Jesucristo tari quia naatanirii! ¡Quia sanere! Quia matu quia jeecare. \p Eneasri ritia sanequiaari. \v 35 Puetunu pueyajanaa Lida tiacajinia quiniaa, mariyata Sarón tiacajinijinio pueyajuhuaj, puetunu nojorijianaari nio miishano niquiquiaari. Nojoriiri cunora tama na supuetanaa niishitiushano casaajaaja cartequiaari. Puetunu nojorijianaari Jesuucua tiuuquiaari. \s1 Dorcas samiitianishaanujiniji pohuatasano \p \v 36 Jiyacarijiuhuaj, Jope tiacajinia quiquiaari tamonu maaji. Na sesa quiquiaari Tabita. Tabitaari griego rupaajinia sequesano “Dorcas”. Dorcasri saniniuujia pueyano rupaajinia sequeshiyacujua “nequeru”. Cuno maajiiri Jesuucua tiuujia quiquiaari. Nojuajaari maninia miijia maaji quiquiaari. Casamiijiuniucua pueya niquitiojojua nareja na jiitiasanojinijiiri. \v 37 Na nuhuaji, Pedro quishacari Lida tiacajinia, Dorcasri cusoquiaari. Na cusonu nuhuaji, pueyari macu cuaqueya jeequequiaari. Na jeequetunu nuhuaji, nojoriiri na niaquiaari cuno tiajinia nataco, tamonu sohuacajinia. \v 38 Jope tiacaari cateca quiya Lida tiacajiniji. Pedroori Lida tiacajinia quiriquiaajaa Dorcas shaajesacari. Jesuucua tiuuniaa pueyari tari niishiriquiaa tee Pedro quiyani. Naaratej, caapiqui pueyano jiyarotureeri Pedro na numootenura. Nojoriiri na jiyarosano caapiqui pueyano sequequiaari: \p —Niocua naa Pedro sequesee: “Quia quiaarena ritia Jope tiacajinia. Majaari tarishiniu”. \p \v 39 Pedroori nojoritia tacatequiaariuhua Jope tiacajiniohua. Na tiuquishacari, quiniqui quiniaari Pedro tiuquiniquiaari macuucua sohuacamara. Mashiquiopueeri Pedro shocua rerejoquiaari na nujuquetunuta. Nojoriiri Pedro niquitijioquiaari Dorcas cusupuenuusano toqueya, cacojoquiyanio. Cunoori quiquiaari na cusupuenuusano saminio na quishacarijia. \v 40 Pedroori jiyacari puetunujuanaa pueya tohuatanijioquiaari sohuacamaji. Na nuhuaji, nojuajaari mojoquetaquiaari Pueyaso na secojonura. Na secojonu nuhuaji, macuucua tacatereeri. Na sequereeri: \p —¡Dorcasnaa, quia sanere! \p Macuuri juhua na maquenujiniji niucuaquiaari. Na niquishacari Pedro, cajiriiri. \v 41 Pedroori na juaashiquiajiniji na quiaquiaari. Na nujuatereeri. Na nuhuaji sequequiaari Jesuucua tiuuniaa pueyari, mashiquiopuenio: \p —Miji pueyanaa, ¡nia nimia! \p Nojori tiuquitiasacari, saaja maaji niquitiushii nujuaanoori, tariucua saminio. \v 42 Pedro miishanoori puetunu Jope tiacajiniajanaa niishishaaquiaari. Queraatia pueyari cunora Jesuucua tiuuquiaari. \v 43 Pedroori na nuhuaji janiya camueenujuquiaarijiaara Jope tiacajinia. Nojuajaari Simón tiajinia quiriquiaa cuniqui na camueenujusacari. Nio Simónri piiquia casaata shoqueya majeetejojua quiquiaari, casaara shipinishocoriquiano shoquejiniji. \c 10 \s1 Pedro quiasacari Cornelio niquiniuucua \p \v 1 Cesareya tiacajinia quiquiaariiri tamonu tahue, Romano soldadohua jiyaniijia. Na sesa quiquiaari Cornelio. Na soldadohuari cien quiquiaari. Cuno soldadohua maanuuri sesojosaaquiaari “Italiano”. \v 2 Cornelioori Pueyaso secojojua pueyano quiquiaari, mariyata puetunu na tiajinia quiniaatajanaanio. Nojuajaari seetanujuanaa Pueyaso shuquiritiniu panijia quiquiaari. Cornelioori queraatia na cumaneecajiniji niquitiojojua quiquiaari nareyajuhuaj, casamiijiuniucua Judiocuaca niquitiojosocoriquiano. Pueyaso secojojua pueyaracaanuuri. \v 3 Tamonu juuca, tariucua pananu piriuushacari, Cornelioori Pueyaso seru niquiquiaari juhua na maquenujinia nocua niyano na tiajinia. Na sequeseeri: \p —Cornelionaa. \p \v 4 Cornelioori saaja Pueyaso seru shootiaquiaari na shiriiquiniutia. Na nuhuaji na riucuareeri: \p —¿Casaate jiyaniijianaa? \p Pueyaso seruuri na sequeree: \p —Pueyasoori quia secojosano tojiquiaa. Quia timitiaari capora quia quiniuucua, quia jiitiasanojiniji quia niquitiojosacari nareja casamiijiuniucua pueyara. \v 5 Naaratej, quia seya quia jiyaramiquiri Jope tiacajinia. Nojori cuaara Simón masuunuucua quiaara. Na sesaari Pedrojuhuaj. \v 6 Nojuajaari na sesaanucua pueyano tiajinia quiya. Tia camaruuri shoque majeetejojua piiquiajinia. Cunoori na poonijiosano. Na tiaari shoniniacu caminia casaqueyaji naniya. Simón Pedroori quia sequenutaniya casaa quia miiniutianiyani Pueyaso jiyanooniuria quiajaniya. \p \v 7 Pueyaso seru jaara quiaquiaariuhua, Cornelioori caapiqui na seyajinijinio piiquiaari, niquiriyatu na soldadonio. Cuno soldadoori Pueyaso secojona quiquiaarijiuhuaj. Maninia na jiyaniijia naacujua quiquiaarijiaariuhuaj. \v 8 Cornelio jiyarosaacarijia na seya, nojori pohuataree coteenuuri puetunu Pueyaso seru sequesanojuanaa nojuaja. Na nuhuaji, nojori jiyaramiquirii Jope tiacajiniaari. \p \v 9 Tariqui, Cornelio seya quiasacari nucuaco, nojori quenaacotusacari tari Jope tiacajiniara, Pedroori jiyacari tacaquiaari tia cacojiria, Pueyaso na secojonura. Pananu quishacari pa nacasuhuojuajinia quiquiaari jiyacari. \v 10 Nojuajaari jiyacari miaajeriquiaa. Neraari juucua sumatusaariquiaacuaja. Nera sumatusacarijia, Pueyasoori casaa na niquitiquiaari juhua na maquenujinia, na quishacari tia cacojiria. \v 11 Pedro niquishacari jiyocuacaanu, saaja jiya cajiniocua niquirii riateyanoori. Sonaque queraque niquirii tiji roshinitiashiyanoori, na nacatucuajiniji morojotasano. Pedroocua roshinitiasaareejanaari. \v 12 Sonaque jiniacuma quiriquiaari puetunu casaajanaa: sacocua, jiyacua rucoojuacanio, jiyocuacaanu jaacuatujuacajuhuaj. Cuno casamiiri quiquiaari Judiocuaca pueresano casaa puetunujuanaa. Maja nojori miaquesano. \v 13 Jiyacaritij, Pedroori rupaa tojirii jiyocuacaanuji na sequeyano. Naa sequeriquiaari: \p —¡Pedronaa, nocua quia sanere! Quia puecoore quia miaquesocoriquiano. \p \v 14 Pedroori na riucuaree: \p —¡Maja cua Jiyaniijianaa! ¿Janiyatucua taa miaquere sacuaraatia cua miaquesooni? ¡Cunocuajaari tarijia quia sequesano canaa pueresocoriquiano! \p \v 15 Jiyocuacaanuji rupaari socua na sequerohua: \p —Pedronaa, majaari miaquesocoriquiano Pueyaso jiyatesano soonu. \p \v 16 Pueyasoori naa pacutejoquiaari sequenu Pedrotej. Na nuhuaji, sonaqueeri tacanitiasaaquiaariuhua jiyocuacaanu. \v 17 Pedro tacaashacari naa na niquiniuucua juhua na maquenujiniatej, jiyacari Cornelio jiyaramiquishano pueyari tia tohuateyaji tiuquiijioquiaari, Simón tia na pajetunura. Cornelio pueyari nequesoreetariquiaa nucuacoji nojori tiuquiniuria Simón tiajinia. \v 18 Nojoriiri tohuateyaji nacaquiaari: \p —¿Niya quiyate Simón jiyanishano pueyano? Na sesaari Pedrojuhuaj. \p \v 19 Pedroori juhuanojuaja niishiriojoriquiaa na niquishanojiniji juhua na maquenujinia tia cacojiria. Pueyaso Sohuanuuri jiyacari na sequeree: \p —Pedronaa, jiuujianaraca pueya quia pajeya. \v 20 Tariucuaja. Quia sanerohua. Nojoriicua quia roseyarohua. Quiocua nojoritia quiaarohuajuhuaj. Majaari taacanuunu. Janiyacuajaari nojori jiyaramiquiriucuaa quiocuani. \p \v 21 Pedroori Cornelio jiyarosano pueyacua rosequiaari. Nojori sequeseeri: \p —Janiyacuaja nia pajesano pueyanoni. ¿Casaacua nia niyareecuarani? \p \v 22 Nojoriiri na riucuaree: \p —Canaa jiyaniijiaari Romano soldadohua jiyaniijia. Na sesa Cornelio. Nojuajaari canaa jiyarorucuaa quiocuani. Maninia miijia pueyanoori. Jiyaniijia Pueyaso tojijiajaariuhuaj. Puetunu Judiocuacajanaari maninia na miiniuucua na panitiuya. Pueyaso seruuri na sequerucuaa, nojuaja masuunura quiajaniya na tiajinia quia quianura, na tojiniuria puetunu quia sequesanojuanaa. \p \v 23 Pedroori Cornelio pueya tiuquinitiaquiaari na quijia tiajinia. Nojori sequereeri: \p —Niyaja nia maqueseejaara. Pocua tariqui quiaariquiani. \p Jaara juhuaquequiaari, Pedroori nojoritia quiaquiaari. Nata quiojoquiaarijiaariuhua Jope tiacajinijinio Jesuucua tiuuniaa pueya. \p \v 24 Tama tariqui saniniuujia, nojoriiri Cesareya tiacajinia tiuquiijioquiaari. Cornelioori na tiajinia sashiriquiaa Pedro, puetunu na tiajinia quijiacatajanaa, queraatia na rupuenaatanio. Cornelioori puetunu nio pueyajanaa masuuquiaari, nojori rerejonura juhuacarijia na tiajinia Pedro tiuquiyaquishacarijia. \v 25 Pedro tiuquishacari, Cornelioori nocua tohuataquiaari. Carijiniacuma na naacuseeri. Pedroocuara mojoquetaquiaariiri juhua Pueyasoocuara. \v 26 Pedroori saaja na sanaquiaari. Na sequereeri: \p —¡Quia nujuare! Janiyari cayajuhuaj, juhua quiajaniya. \p \v 27 Tiaco na tiuquitiasacari, pocoojoriquiaa Pedrotaari. Pedro tiuquishacari, saaja queraatia pueya niquishiiri. \v 28 Pedroori nojori sequeree: \p —Taucuacanaa, niaacuajaari niishiya canaari Judiocuacani. Judiocuacaari rootasaaquiaari maja canaa rupuenura taucuaca, maja quenaaja tahue tiajinia canaa tiuquiniuriajuhuaj. Saniniuujia, Pueyasoori quiarijia cua niishitiorucuaa cutara maja cua soonura tamasaca. Taucuacaari maja sacuaraatia quiarijia quiria. \v 29 Naaratej, cua niishishacari niaari cua masuurucuaa niyara, janiyari ritia canujiyarucuaani cua taacanuyaquiniutia. Cua totureja, ¿casaara nia masuurucuaa janiyani? \p \v 30 Cornelioori na riucuaree: \p —Cuatro juucaari tari shoconujiya. Janiyari jiyacari Pueyaso secojoriquiaa juucua cua tiajiniani, pananu mueecosacari. Jiyacaritij, pueyanoori cucua muetarucuaa. Jiyacaricuajaari quiriquiaa, tee pananu tiuyanijia. Cuno pueyano toqueeri shacantuque quiriquiaa. \v 31 Cua sequereeri: “Cornelionaa, Pueyasoori quia secojosano tojirii. Naajuhuaj, niishiyari taa quia niquitiojoquiaa quia casami casamiijiuniucuani. \v 32 Naaratej, quia seya quia jiyaramiquiri Jope tiacajinia, cuaara Simón masuunuucua quiatuura. Na sesaari Pedrojuhuaj. Nojuajaari na sesaanucua tiajinia quiya, shoniniacu caminia casaqueyaji. Tia camaruuri piiquiajinia shoqueya majeetejonu poonijiojua. Simón Pedro jaara nimia quia tiajinia, quiata pocoojonutaniyari”. Pueyaso seruuri naa cua sequerucuaaqui Simónnaa. \v 33 Janiyari jiyamitia ritia jiyarorucuaa cua seya Jope tiacajiniani, nojori pajenura tii quiajaniya. Quiaacuajaari maninia miirii cucua quia nishacari. Quiarijiani, puetunu pajaniyajanaari niya Pueyaso niquiara quiyani. Naa quia pohuatare canaa tojishocoriquiano quiarijia, taa Pueyaso niishitiojorucuaa quiajaniya canaa quia pohuatanuracuajani. \s1 Pedro pohuatasacari Cornelio tiajinia \p \v 34 Pedroori juhuacatecara pohuatanu coteequiaari. Sequereeri: \p —Quiarijia niishiya seetanujuanaa cutaranijia, Pueyasoori maja rimiajata na niquiniu pajaniya. Majaari nia jiyaniniu Pueyasoori saaja Judiocuacaacua jiaatiaa, Israel pueya nojori quiniuucua. Maja. Nojuajaari tamasacaacua jiaatiaajuhuaj. \v 35 Tiquiyocua jiyacajinia Pueyaso secojojua pueya quishacari, nojoriiri Pueyaso jiyanooshano pueya quiyajuhuaj, maninia miijia nojori quishacari. \v 36 Pueyasoori na rupaa pohuataniquiaari puetunu canaa Israel pueyarajanaa, jiyanooshano canaa quiniuria Jesucristoocua canaa tiuushacari. Nio Jesucristoori puetunu mijiria quiniaa Camarnujuanaa. \v 37 Tiuquinijiona Juanri Pueyaso rupaa pohuataquiaari pueya tiuquinijiosaanura. Na nuhuaji, Jesuuri cutara miishano miiniu coteequiaari Pueyaso cumaacata. Niaari tari niishiyacuaja na miishano canaa Galilea jiyajinia, na nuhuaji na miishano puetunu Judea jiyajiniajanaanio. \v 38 Niaari niishiyajuhuaj, Pueyasoori na Sohuanu niquitioquiaari Jesu, na cumaaca na jiitianura. Nojuajaari maninia miiquiaari pueya, tiquiyocua na rucuanesacari. Cusosuhua naatanijiojuaari. Samaruhua camarnu sesosano jeecaquiaarijiaariuhuaj. Puetunu naa miijia maniniajanaari na Que Pueyaso quiniuucua nata. \v 39 Canaari puetunu na miishanojuanaa niquiquiaarini, puetunu canaa Judiocuaca jiyajiniajanaa, Jerusalén tiacajiniajuhuaj. Janiyari seetanujuanaa canaa niquishano pohuataani. Na nuhuaji, pueyari na teetequiaari niyacutesanojinia. Tii na cusojuatuquiaariiri. \v 40 Jiuujianaraca juucajinia, Pueyasoori na samiitianiquiaariuhua. Jiyacaritij, na saquiriojosano pueyacua na mueratereeri. \v 41 Majaari na muetanu quiquiaari puetunu pueyacuajanaa. Saaja canaacua muetaquiaariiri, teyano Pueyaso saquiriojoquiaari coteenu tariucuacaanucuajani, Jesujiniji pohuatanuuriquiano. Na samiitiasacariuhua, canaari nata miaquenuuquiaari mariyatani. Canaari nata raruuquiaarijiuhuaj. \v 42 Jesu jaara canaa jiyaramiquiquiaari, nojuajaari canaa sequequiaari: “Naa nia pohuatare pueya niquiara: ‘Pueyasoori Jesu jiyatequiaari puetunu mijiria quiniaa nequesoreenarajanaa, macunucua nequesoreeriquianojuhuaj’”. \v 43 Tariucuacaanu pueyara Pueyaso sequesano caminiujiuniaari naa juhuacarijia sequetuquiaari Jesujinijijiuhuaj: “Cante nocua tiuyani, nojuajaari jiyanooshaanutaniya sesa na miishanojiniji”. \s1 Pueyaso Sohuanu tiuquishacari taucuaca jiuujiajiniajuhuaj \p \v 44 Pedro pohuatasacarijia taucuaca niquiara, Pueyaso Sohuanuuri Pedro tojitianaa taucuacaacua niquiaari, nojori jiuujiajinia na tiuquiniuria. \v 45 Pueyasoocua tiuuniaa Judiocuacani, Pedrota nijioquiaari Jope tiacajinijini, nojoriiri shiriiquiquiaari Pueyaso niquitiosacari cuno taucuaca na Sohuanu. \v 46 Cuno taucuacaari nojori niquiara pocooriquiaa tamaatia rupaacajinia. Pueyaso maniniuhuaqueetaturiquiaari. \v 47 Naaratej, Pedroori sequequiaari: \p —Nio pueyari tari jiitiaa Pueyaso Sohuanu noojiajinia, taa pa jiitiaacuaani. Naaratej, nojori cuaara tiuquinijiosaaria quiarijia. ¿Cantucua nojori tenujure maja na tiuquinijiosaanurani? \p \v 48 Pedroori na nuhuaji sequequiaari cuno taucuaca tiuquinijiosaanura Jesucristo sesajinia, nojori tiuushacari nocua. Na nuhuaji, Cornelioori Pedro sequequiaari: \p —Niyaja quia camueenujurejaara canaata. Maja senota quianuhua. \c 11 \s1 Taucuacajiniji Pedro pohuatasacari Jerusalén tiacajinia \p \v 1 Jesu jiyaramiquishano pueya, mariyata puetunu Jesuucua tiuuniaa pueyajanaa Judea jiyajinia, nojoriiri naa pohuatasaaquiaaritij: “Taucuacanaari Pueyaso rupaacua tiuuriucuaajuhuaj”. \v 2 Nocuaji, Pedro jaara tacatequiaariuhua Jerusalén tiacajiniohua, narta Pueyaso pueyari na juaaquiaariuhua. Na juaaniaari taucuaca cararaatiuuquia co miatejonu panijiaca quiquiaari, taucuaca quiniuria seetanujuanaa Pueyaso pueya nojoriria. \v 3 Nojoriiri naa juaaquiaari Pedro: \p —¿Casaara quia quiaarucuaa cuno taucuacaacuani? Nojoriiri maja Judiocuaca juhua pajaniya. ¡Quiaanaari nojoritia miaquejocanujuhuaj! Quia miishanoori maja maninia taa Pueyaso rootaquiaari tariucuacaanucuajani. \p \v 4 Pedroori suraatiaja nojori pohuataquiaari puetunujuanaa tahuajiniji. Coteenu pohuataree na niquishano juhua na maquenujiniaari. Naa sequereeri: \p \v 5 —Jope tiacajinia cua quishacari, janiyari panacari secojoriquiaani. Janiyari jiyacari juhua cua maquenujinia sonaque na nacatucuajiniji morojotasano niquiriini. Jiyareta cucuajanaa roshinitiasaareeri. \v 6 Cua niquishacari sonaquejinia cua niishiniuria casaate mii quiriquiaani, janiyari saa puereeta casami niquiriijiaani. Janiyari niquiriini jiyacua rucoojuaca, sacocuajuhuaj, jiyocuacaanu jaacuatujuacanio. Puetunujuanaari pa miaquesocoriquiano pa pueresano casaa quiriquiaa. \v 7 Janiyari jiyacari jiyocuacaanuji rupaa tojiriini. Cua sequereeri: “Pedronaa, nocua quia sanere. Quia puecoore quia miaquesocoriquiano”. \v 8 Janiyari saaja na riucuareeni: “¡Maja cua Jiyaniijianaa! ¿Janiyatucua taa miaquere sacuaraatia cua miaquesooni?” \v 9 Jiyocuacaanuji rupaari socua cua sequerohuani: “Pedronaa, majaari miaquesocoriquiano Pueyaso jiyatesano soonu”. \v 10 Pueyasoori naa pacutejocanu sequenu juucua janiyatej. Na nuhuaji, sonaque tacanitiarohua jiyocuacaanuuri. \v 11 Jiyacaritij, jiuujianaraca canuuri cua quijia tiajinia tiuquishii. Nojoriiri Cesareya tiacajiniji jiyaramiquishano quiquianu, na pajenuunura janiya. \v 12 Nojori tiuquiyaquishacarijia, Pueyaso Sohuanuuri cua sequeree: “Quiocua nojoritia quiaare. Majaari taacanuunu. Majaari tahua soonu nojori quia rupuesacari”. Naa cua tojiniuucuatej, janiyari cunora juhuajaniya nojoritia quiaarucuaani. Nio seis parta Jesuucua tiuuniaa pueyari cuata quiojiyarucuaajuhuaj. Canaari mariyata cuno tahua tiajinia tiuquishiini. \v 13 Tia camaruuri canaa pohuatarucuaa taa na niquiquianu Pueyaso seru na tiajinia nocua nujuaanoni. Pueyaso serunaari na sequeree: “Jope tiacajinia quia jiyarore quia seya, nojori cuaara quiaara Simón masuunuucua. Na sesaari Pedrojuhuaj. \v 14 Nojuajaari quia sequenutaniya taate quia naata jiyanooshano quiniuni, Pueyaso pueyano quia quiniuria, puetunu quia tiajinia quiniaajuhuaj”. \v 15 Saaja cua coteesacari Pueyaso rupaa pohuatanu nojori niquiara, Pueyaso Sohuanuuri nojoriicua niquianu, taa pocua coteenujuanaa na niquianucuajani. \v 16 Janiyari jiyacari niishiquii pa Jiyaniijia sequesanoni. Naa na sequesanotej: “Juanri moojinia tiuquinijiya pueya. Pueyaso cutaraari na Sohuanu jiyaronutaniya niaacua, nioojiajinia na tiuquiniuria”. \v 17 Naacuajitij, taucuaca tiuushacari pa Jiyaniijiaacua, Pueyasoori na Sohuanu niquitiorucuaa nojorijiuhuaj, taa na niquitiocanu pajaniyacuaani. Cante Jesucristoocua tiuyani, Pueyasoori na Sohuanu na niquitioya. ¿Janiyatucua taa Pueyaso sequereruhuarini: “Maja cuno pojori niquitionu quia Sohuanu”? \p \v 18 Jerusalén tiacajinia quiniaa Pueyaso pueya jaara tojiquiaari naa Pedro sequesanotej, nojoriiri sanaajetaquiaari. Tama nojorijiaarijia Pueyaso maniniuhuaqueetaquiaari. Naa sequetuquiaariiri: \p —¡Pueyasojuhuanaja jiyanohua maninia! Nojuajaari taucuaca paniyajuhuaj nojori tacatonura noojia sesa nojori miishanojiniji, jiyanooshano nojori quiniuriajuhuaj, pueyaracaanu nojori rishiniuria Pueyasota. \s1 Antioquiya tiacajinia Jesu pueyajiniji pohuatasano \p \v 19 Esteban jaara mosaaquiaaricuaa, Judiocuacaari juhuacatecara Jesuucua tiuuniaa miiquiaari naquiyajuhuaj. Queraatia Jesuucua tiuuniaa pueyari nocuaji mashiyocuatuquiaari. Nojoriiri tiquiyocua niyaquejoquiaari. Noojiaqueyari na mashiyocuatusacari tiuquiijioquiaari Fenicia jiyajinia. Tamasacaari tiuquiijioquiaari Chipre jiyajinia. Noojiaqueyari Antioquiya tiacajinia tiuquiijioquiaarijiuhuaj. Nojoriiri tii pohuatanuuquiaari Pueyaso rupaa Jesujiniji saa Judiocuacaraja, maja taucuacara. \v 20 Mashiyocuatunaa tajinia quiquiaariiri Chipre jiyajinijinio pueya, Cirene tiacajinijinio pueyajuhuaj. Nio pueya jaara tiuquiijioquiaari Antioquiya tiacajinia, nojoriiri Jesujiniji pohuataquiaari Griegohua niquiarajuhuaj. \v 21 Jiyaniijia Jesu cumaacaari nojoritia quiquiaarijiuhuaj. Naacuajitij, queraatia Griegohuari tariucuacaanu tama nojori niishishanojuaaja cartequiaari, Jiyaniijia Jesu tojijiaca nojori quiniuria. \p \v 22 Jerusalén tiacajinia quiniaa Pueyaso pueya jaara nio niishiquiaari, nojoriiri Bernabé jiyarotuquiaari Antioquiya tiacajinia. \v 23 Bernabé jaara tiuquiquiaari nojoriicua, nojuajaari jiyanohua shuquiriquiaari na niquishacari taa Pueyaso miiriucuaa maninia cuno Griegohuani, nocua nojori tiuushacari. Naaratej, nojuajaari naa rootaquiaari nojori: \p —Pa Jiyaniijiaacua nia tiuuri pueyaracaanu. Majaari nocua tiuuniu nia cartenu. Suraatia na tojijiara nia quiri. \p \v 24 Bernabeeri jiyanohua maninia pueyano quiquiaari. Pueyaso Sohuanuuri noojia cumaquiquiaari jiyanohua. Naacuajitij, na pohuatasacari Jesujiniji, queraatia pueyari Jiyaniijiaacua tiuuquiaari. \p \v 25 Na nuhuaji, Bernabeeri Tarso tiacajinia quiaquiaari Saulo pajenuucua. Jaara na riuriataquiaari, na jiyataquiaari Antioquiya tiacajiniaari. \v 26 Nojori quishacari Pueyaso pueyata cuno tiacajinia, nojoriiri tii shocotequiaari niquiriyatu marijia. Nojoriiri queraatia Pueyaso pueya niishitiojonuuquiaari. Tii Antioquiya tiacajiniani, Jesuucua tiuuniaa pueyari coteenu sesojosaaquiaari “Cristiano”. Nioori pueyano rupaajinia sequeshiya “Cristo tojiniaa pueya”. \p \v 27 Cuno quishacari, Jerusalén tiacajiniji Pueyaso sequenu panishano caminiujiuniaa pueyari tiuquiijioquiaari Antioquiya tiacajinia. \v 28 Tamonu nojorijinijinioni, na sesa quiquiaari Ágabo. Nojuajaari Jesuucua tiuuniaa pueya rerejonaa tajiniji nujuaquiaari pocuanura. Naa caminiujiuquiaari Pueyaso Sohuanu niishitiosano nojuajaari: \p —¡Pueyanaa, puetunu pa jiyacajiniajanaani, miaajenuuri quiniutianiya! \p Seetanujuanaa sequequiaariiri Ágabo. Cuno miaajenuuri quiquiaari Claudio quishacari jiyaniijiajanaa, Césartuhuaj. Nojuajaari Roma tiacajiniji jiitiaquiaari puetunu jiyacajanaa. \v 29 Antioquiya tiacajinia quiniaa Pueyaso pueya tojishacari naa Ágabo sequesanotej, nojoriiri sequequiaari: \p —¡Judea jiyajinia quiniaa parta Pueyaso pueya pa naacure! \p Nojoriiri naa miiquiaari. Naaratej, cante queraatia cumaneeca jiitiaquiaarini, nojoriiri queraatia niquitioquiaari. Saniniuujia, cante maja puera cumaneecaraca quiquiaarini, nojoriiri secaja niquitioquiaari na jiitiasanojiniji. \v 30 Na nuhuaji, nojoriiri nareja na niquitiojosano cumaneeca jiyarotaquiaari Bernabeeta, Saulotanio. Nojoriiri Pueyaso pueya jiitianaa niquitioquiaari saniniuujia Judea jiyajinia. \c 12 \s1 Jacobo nacatasaanujiniji pohuatasano, Pedro nujuatesaanujinijinio \p \v 1 Jiyacaritij, Herodesri jiyaniijia quiquiaari Judea jiyajinia. Nojuajaari Jesuucua tiuuniaa miiquiaari naquiya. Noojiaqueya quiootequiaari na saniitiosocoriquiano nujuatejojuajiniaari. \v 2 Naa Juan tarajanu Santiago motequiaaricuajaari nijiniaquetucuaja mueruuta. \v 3 Judiocuacaari shuquiriquiaari naa nojori jiyaniijia motesacari Santiagotej. Naaratej, Herodesri Pedro quiatequiaari na soldadohuajuhuaj, Judiocuaca timitianura socua nojuaja. Pedroori quiasaaquiaari Judiocuaca queranacunuusacari, nojori sasacari pan na poreetajaaju majeetesano. \v 4 Pedro quiasaanu nuhuaji, Herodesri na nujuatequiaari nujuatejojuajinia. Na tohuatenu paniriquiohua juucua Pascua nuhuajiiri, na nequesoreesocoriquiano puetunu quiniqui quiniaa Judiocuaca niquiarajanaa. Dieciséis soldadohuari Pedro cojuariquiaa pueyaracaanu. Nocua sanitijiotooquiaariiri; coteenu cuatro, na nuhuaji socua cuatro. Nojoriiri naa sanitijiotooquiaaritij. \v 5 Pedroori maninia cojuasaaquiaari nujuatejojuajinia. Jiyacaritij, Jesuucua tiuuniaa pueyari saniniuujia nocuara secojonuuriquiaa jiyanohua, Pueyaso naacunura Pedro. \s1 Pueyaso mashiquishacari Pedro nujuatejojuajiniji \p \v 6 Cuno niucuajani, na juhuaqueyaquishacarijia, quera Herodes tohuatesee tariquiicuaji Pedroni, na nequesoreesocoriquiano puetunu pueya niquiarajanaa. Pedroori caapiqui soldadohua tajiniocoma maqueriquiaa, maninia saatijiotasano cumayocuata na numatucua cajiniocua. Tamasaca soldadohuari nujuatejojua tohuateyaji cojuariquiaacujua. \v 7 Jiyacaritij, Pueyaso seruuri canashiyaquiji coretaquiaari jiyareta Pedro shuriucuajanaa nujuatejojua jiniacuma. Na shacantuucaari jiyanohua cuhuataquiaari nujuatejojua. Pueyaso seruuri Pedro jiuuquirii na shuucuaji. Na niucuajareeri. Na niucuasacari, na sequereeri: \p —¡Ritia quia sanere! \p Cumayocuaari tamajaaja saacarejetaquiaari Pedro numatucuaacuaji. \v 8 Pueyaso seruuri na sequereejuhuaj: \p —¡Quia cajiniocua camarucujua quia saatiri socua! ¡Quia sapatu quia cushirijiuhuaj! \p Pedro jaara naa miiquiaari puetunu na sequesanojuanaa, Pueyaso seruuri socua na sequerohua: \p —¡Quia toque quia cushiri ritia! Majaari tarishiniu. ¡Quiocua cua nuhuaji rupaashiijia! \p \v 9 Pedroori ritia Pueyaso seru nuhuaji sacuariquiaajaa. Jiyanohua jiyajeneriquiaari. Majaari na niishiniu quiriquiaa puetunu na niquishanojuanaa. Nojuajaari jiyaniriquiaa na maquenujinia niquiya naasucua. \v 10 Nojoriiri coteenu shocomaa na tacoji cojuanaa soldadohua. Socua na tacoji cojuanaa tajitiumiaajaariuhuaj. Naa quenaacoturee nujuatejojua tohuateyajiiri. Nojuajaari Pueyaso seruta nujuatusee jiyareta tohuateyaji. Tohuateyari cumueeca casaata shipinishano quiquiaari. Jiyacaritij, tohuateyari tamajaaja riatequee. Nojoriiri tohuareetamaa carijiniacuma. Pueyaso seruuri Pedro jiyatariquiaa sapuenujuaara tiaca jiuujiaaco. Na nuhuaji, na shuriucuaji shaajequeeri. \v 11 Pedroori jiyacari shusha niishiquii. Naa sequereeri: \p —¡Seetanujuanaaqui quiriquiaa! ¡Cua Jiyaniijiaquiiri na seru jiyaroree cucua, na mashiquiniuria janiya Herodescuaji, cuarta Judiocuacaacuajijiuhuaj! Naa na jiyaroreeri maja cua miishaanura taa nojori niishiriojoriquiaa na miiniuria juucua janiyani. \p \v 12 Nojuajaari naa na niishiriojonuta María tiajinia quiaquiaari. Nio Maríacuajaari tamonu Juan nucua. Cuno Juan sesaari Marcojuhuaj. Cuno tiajinia, queraatia Pueyaso pueyari Pedroocuara tii secojonuuriquiaa jiyacari. \v 13 Pedroori jiyacari piquiquiaari carijiniacuma mataca tohuateyaji. Tiaco seruuri na tojiquiaari piquiyano. Nio seru sesaari quiquiaari Rode, niyacoo. Nojuajaari juucua catecanoquiaari tohuateyaji, na niquiniuria cante quiriquiaani. \v 14 Nojuajaari saaja Pedro tojishii tia camaru jiyaniquiyano, na tiootiu na riatanura nocuaji. Niyacoo tojishacari seetanujuanaa Pedro rupaa, majaari tiootiu na riatanu quiquiaari na shuquiriniutia. Saaja netequiaariuhua tiaco quiniaa numootenuraari. Nojori sequesuhuari: \p —¡Pedrocuajaqui nooj, tohuateyaji nujuaatej! \p \v 15 Pueyari saa niyacoo riucuaquiaarijia: \p —¿Quiaate paateya? Teyano Pedrote nujuatesaarucuaacuajani. \p Niyacoori nojori sequenu pacutequiaariuhua: \p —¡Taaquiriirinij! ¡Pedrocuaaquiniatejaj, nooj nujuaatej! \p Pueyari saaja sequequiaari: \p —Maja nojuaja. Pedro cojuana Pueyaso seru naasucuacuaja. \p \v 16 Nojori nacoojosacari tiaco, Pedroori tohuateyaji piquijioriquiaajaa. Tiootiu jaara socua riatasaaquiaari, nojuacuajaari quiriquiaa. Pueyari na niquishacari shiriiquitiuquiaari. \v 17 Pedroori nojori sanaajaree jiyacari na juaashiquiata. Cuniqui quiniaa pohuatareeri taa Pueyaso tohuaterohua nojuaja nujuatejojuajinijini. Pedroori naa sequequiaari nojoritij: \p —Niocua naa pohuatare Santiagojuhuaj, parta Jesuucua tiuuniaanio. \p Na nuhuaji, Pedroori tiji tohuatacuhua. Tamaqui quiaareeri. \p \v 18 Jaara juhuaquequiaari, nujuatejojuajinia cojuanaa soldadohuari jiyanohua shiriiquitiuquiaari. Majaari nojori niishiniu quiquiaari taa Pedro miirii nujuatejojuajiniji nojori tajinijini. Tama nojorijiaarijia naa sequetuquiaari na puerenuta: \p —¡Pa jiyaniijia Herodesri quiarijia pa puecoonutaniya, maninia pa cojuaaquiniuucua Pedro! \p \v 19 Herodes niishishacari, na shuriucua nujuatunaa soldadohua jiyaroquiaariiri nujuatejojuajinia nojori pajenura Pedro. Nojori jaara na riuriataaquiquiaari, Herodesri nujuatejojuajinia Pedro cojuanaa soldadohua nequesoreequiaari na juaaniutia, na niishiniuria juucua taa Pedro juurequeree nojori shuriucuajini. Na nuhuaji, Herodesri jiyanohua na juaaniutia na shuriucua nujuatunaa soldadohua sequequiaari, nojori puecoonura narta soldadohua, nojori cojuaaquiniuucua maninia Pedro nujuatejojuajinia. Naa na miiniu nuhuajitij, Herodesri Judea jiyajiniji pacuquiaari. Cesareya tiacajinia quishiiri. \s1 Herodes shaajenujiniji pohuatasano \p \v 20 Jiyacaritij, Herodesri jiyanohua juaariquiaa Tiro tiacajinia quiniaa pueyata, Sidón tiacajinia quiniaatanio. Nio caapiqui tiacajinijinio pueyari jiyaniijia Herodes tiajinia quiojoquiaari nata nojori pocoojonura juucua. Majaari cuno juuca nojori pocoojonu quirii jiyaniijia Herodesta. Nocuaji, nojoriiri Herodes seru sequeree: \p —Quiocua quia jiyaniijia sequere, canaa nata jiyanootioonu paniyani. \p Cuno Herodes seru sesaari quiquiaari Blasto. Nojuajaari na jiyaniijia panishano quiquiaari. Na jiyaniijia maqueja cojuana quiquiaarijiaariuhuaj. Tiro tiacajiniji pueya, mariyata Sidón tiacajinijinio, nojoriiri na cumaneecata masetujua na miaquesocoriquiano jiyaniijia Herodes jiitiasano pueyajiniji. Nojoriiri jiyamitia jeecatoonu paniriquiaa cuno jiyaniijiata, maninia nojori quiniuhuara nata, Herodes niquitiojotenuhuara na jiitiasano pueya na miajajaura Sidón tiacajinijinio pueya, Tiro tiacajinijinio pueyanio. \v 21 Herodes seruuri nojori sequequiaariuhua: \p —Niocuana tamonu juuca nimia, jiyaniijiata nia pocoojonura. \p Na nuhuaji, cuno pueyari na sequesano juucajinia niquiaariuhua. Jiyaniijia Herodesri nojoriicuaji maniniushiquiaari. Na maniniuqui toque cushiquiaariiri. Jiyaniijiaacuajinio shipinishano cajitiujinia cajiriohuari. Tiji pocuaquiaari cuno pueyacuaari. \v 22 Puetunu cuniqui quiniaa pueya tojishacari naa maninia Herodes pocuaano nojori niquiaratej, nojoriiri nacoonu coteequiaari. Naa sequetuquiaari na nacoosacariiri: \p —¡Nio pueyano pocuaani, majaari nareja pueyano! ¡Nojuajaqui Pueyaso! \p \v 23 Pueya sequesacari naa Herodestej, nojuajaari juhua shuquiuriosaaquiaari saajaruhua. Majaari quenaaja cuno pueya na sequenu quirii: “Maja naa cua sequetunutej. Janiya maja Pueyasoni”. Nocuaji, Pueyaso seruuri canashiyaquiji na tojetequiaari. Na pocuasacarijia cusomaari. Na sarapiyari na jiniacuma miaquequiaari. Naa cusotaquiaari tama na sarapiyajaarijia. \p \v 24 Pueyaso rupaari saniniuujia socua niyacasaaquiaari, tiquiyocua pohuatasacari puetunu pueya niquiarajanaa. Naacuajitij, Pueyasoocua tiuuniaa pueyari socua queraatiara canequiaarijiuhuaj. \v 25 Bernabé, Saulonio, nojori jaara niquitioquiaari cumaneeca Jerusalén tiacajinia Pueyaso pueya jiitianaa, nojoriiri ritia quiojoquiaariuhua Antioquiya tiacajiniohua. Nojoriiri jiyacari Jerusalén tiacajiniji riquiaariuhua Juan. Juan sesaari quiquiaarijiuhuaj Marco. \c 13 \s1 Saulo Bernabeeta rucuanejonu coteesacari Jesujiniji pohuatanura tiquiyocua \p \v 1 Antioquiya tiacajinia Jesuucua tiuuniaa pueyajinijinioni, noojiaqueyari quiquiaari Pueyaso sequenu panishano Pueyaso pueyara caminiujiuniaa. Quiquiaarijiaariuhua Pueyaso Rupaa niishitiojonaa. Nioori nojori sesaca: Bernabé; Simónnio, na sesa tarajanu quiquiaari Negro; Lucionio. Nojuajaari Cirene tiacajinijinio pueyano. Quiquiaarijiaariuhua Manaén. Nojuajaari mariyata Galilea jiyajinia jiyaniijiarano Herodesta canashitijiosaaquiaari. Quiquiaarijiaariuhua Saulo. \v 2 Tamonu juuca, puetunu nojorijianaari Pueyaso secojonuuriquiaa. Cuno juucajuhuaj, majaari nojori miaquenuunu quiriquiaa socua na secojonuunura Pueyaso. Jiyacaritij, Pueyaso Sohuanuuri nojori sequequiaari: \p —Bernabé Saulonio, nojori nia jiyatere cua panishano miiriquiano, taa cua sequequiaari tariucuacaanucuajani. \p \v 3 Nojoriiri jiyacari socua maja na miaquenuunu quiquiaari. Saaja Pueyaso secojonuuriquiaa socua jiyanohuari. Na secojonuunu nuhuaji, nojoriiri Bernabé nacaacua, mariyata Saulo nacaacua niatuquiaari na juaashiquiaca. Nojoriiri naa miishaaquiaari nojori jiyatesaanura Pueyaso jiyaramiquishano pueyara, Pueyaso rupaa pohuatanuuriquiano jiyanohua Pueyaso Sohuanu cumaacata. \s1 Jesujiniji pohuatasacari Chipre jiyajinia \p \v 4 Pueyaso Sohuanu jiyaramiquishano Bernabé, Saulonio, nojoriiri cuniquiji janiya quiaquiaarijiaara nucuaco Seleucia tiacajiniara, shoniniacu caminia casaqueyaji. Nojoriiri cuniquiji quiaquiaari puereetuuca buquejinia Chipre jiyanishano jiyajiniara. Chipre jiyari jiya tucuaatiaja, shoniniacu caminia jiuujiajinia. \v 5 Nojori tiuquiijiosacari Salamina tiaca tacatajajiniji, tii Pueyaso rupaa pohuatanuunu coteequiaari puetunu cuniqui quiniaa Judiocuaca secojojuaca tiajiniaqueyajanaari. Juanri nojoritia quiriquiaajuhuaj, nojori naacuriquiano. \v 6 Naa nojori rucoojosacari Pueyaso rupaa pohuatanura Chipre jiya tucuaatiajaacuatej, socua tiuquiijioseequiaari Pafos tiacajiniaari Chipre tamajiria. Nojoriiri tii riuriataquiaari shimiacu, narta Judio pueyano. Na sesa quiquiaari Barjesús. Nojuajaari cuniqui quiniaa sapojoquiaari naatej: “Janiyacuaja Pueyaso sequenu panishano caminiujiunia pajaniyarani”. \p \v 7 Cuno shimiacuuri pueyaracaanu Sergio Paulota quiquiaari. Sergio Pauloori Chipre jiya jiyaniijia quiquiaari. Cuno jiyaniijiaari jiyanohua niishijia quiquiaari. Nojuajaari Bernabé masuuquiaari Saulonio, nojori pohuatanura Pueyaso rupaa nojuaja. \v 8 Cuno shimiacu sesaari Griego rupaajinia sequesaaquiaari Elimas. Nojuajaari saaja cuno jiyaniijia niquiara cuaracashitiquiaari Pueyaso rupaa. Naa sequeree cuno jiyaniijiaari: \p —Maja cuno pojori tojiniu. Jiyanohua sesaari nojori pohuatasano. Quia sapojotiuyano. \p \v 9 Saulo sesaari Pablo quiquiaarijiuhuaj. Jiyacari, Pueyaso Sohuanu cumaquishacari nojuaja, Pabloori jiyanohua shitimia shimiacu jiquioco shootiaree naa na sequesacari nojuaja: \p \v 10 —¡Sesaaca niyanu sequenaa! ¡Maninia miijiaca paracaajianaa! ¿Casaara pueya quia tenujiya Pueyasoocuajini? \v 11 ¡Cua Jiyaniijiaari quiarijia quia saniitionutaniya! ¡Quiaari cariyojuarura quiniutianiya seetanujuanaa! ¡Quiaari pasaja tarishiniutianiya cariyojuaru quia quishacari! \p Jiyacaritij, juhua niniquiaari na namijiajinia cajimiaa. Cariyojuarura quiquiiri. Juhua ninishiqui quiaquejoquiaari puetunu cunocojuanaari, na juaashiquiajiniji na jaatucusaanura juucua. \v 12 Cuno jiyaniijia jaara naa niquiquiaaritij, Pueyasoocua tiuuriiri na niquiara nojori pohuatasacari shanohua Jiyaniijia Jesujiniji. \s1 Pablo, Bernabé quishacari Antioquiya tiacajinia, Pisidia jiyajinia \p \v 13 Pabloori na cojiniaata Pafos tiacajiniji quiaquiaari buquejinia Perge tiacajiniara, Panfilia jiyajinia. Juanri Perge tiacajinia cateseequiaari nojoriicuaji. Tiji riujiuuquiaariuhua Jerusalén tiacajiniohuari. \v 14 Na nuhuaji, Pabloori Bernabeeta Perge tiacajiniji quiaquiaari Antioquiya tiacajinia. Antioquiya tiacaari Pisidia jiyajinia. Tii nojori quishacari, nojoriiri samaatenu juuca quiaquiaari narta Judiocuaca secojonuujua tiajinia. Na tiuquishacari, cajitiushiiri. \v 15 Jiyacaritij, tariucuacaanu Moisés Rootasanoori serojosaaquiaari. Tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa naajiotasanoori serojosaaquiaarijiuhuaj. Na nuhuaji, rerejojua tia camarnuuri naa sequequiaari Pablo, Bernabeenio: \p —Cuarta Judiocuacanaa, niaa jaara Pueyasojiniji nia niishishano casaa sequenu paniri, nia niishitiojore quiarijia niya quiniaa niquiara. \p \v 16 Pabloori sanequiaari. Na juaashiquiata sanaajaree pueyari. Naa nojori sequereeri: \p —Nia tojitiare cuarta Israel pueyanaa, niajaniyajuhuaj, canapuete Pueyaso tojitiajacacuajani tamasaca pueyapuejinijinio. \v 17 Paari sequequiaani: “Pueyasoori pa Jiyaniijia, Israel pueya pa quiniuucua”. Seetanujuanaa, paacuajaari Pueyaso saquiriojosano pueyacuajinioni. Tariucuacaanu, Pueyasoori maniniushiquiari pa supuetanaa saquiriojoquiaari na pueyara quiriquiano. Na nuhuaji, jiyanohua pa supuetanaa canetequiaariiri Egipto jiyajinia nojori quishacari. Na nuhuaji, Pueyasoori nojori mashiquiquiaari cuno jiyajiniji na cumaacata. \v 18 Cuarenta marijiaari pa supuetanaa shoconujuquiaari pueyaracaanu nojori rucoojosacari najuhuana cariiquia jiyajinia. Pueyasoori jiyacari nojori rejeretaquiaari na tojitiaaquishacari nojuaja. \v 19 Na nuhuaji, Pueyaso cumaacata, siete tamaatiuucua rupaa pocuajaca taucuacaari puecoosaaquiaari Canaán jiyajiniji, saniniuujia cuno jiya na niquitiosocoriquiano pa supuetanaa. \v 20 Pa supuetanaa jaara Canaán jiya camaruhua quiquiaari tari, socua cuatrociento cincuenta marijiaari nojori shoconujuquiaari saaja nequesoreenaa jiitiasacari nojori. Na nuhuaji Samuelri nojori nequesoreenara jiyatesaaquiaarijiuhuaj. Nojuajaari Pueyaso sequesano caminiujiunia quiquiaarijiuhuaj. \v 21 Samuel quishacarijia, pa supuetanaari Pueyaso secojonuuquiaari na panitiushacari jiyaniijia, nojori jiitiariquiano nequesoreenaa niti. Naacuajitij, Pueyasoori nojori jiyaniijiara jiyatequiaari Saúl, Cis niyanu, supuetana Benjamín niquiohuacuajinio supueno pueyano. Saúlri nareja cuarenta marijia shocotejoquiaari pa supuetanaa jiyaniijia na quishacari. \v 22 Na nuhuaji, Pueyasoori Saúl soojotaquiaariuhua Saúl tojiyaquiniuucua nojuaja. Saúl niti David jiyatequiaariuhua Israel pueya jiyaniijiara saniniuurijia. Pueyasoori naa sequequiaari Davidjiniji, na timitiasacari nojuaja: \q1 “Isaí niyanu Davidcuajaari cua shuquiuriojua. Nojuajaari cua panishano pueyano. Nojuajaari puetunu cua panishano miiniutianiyajanaa”. \m \v 23 Quiari naataja, Pueyasoori na sequesano tohuateequiaari na mueratesacari pocuaji Tacuna. Nojuajaari Jesu, David niquiohuacuajinio supuenoni. Pueyasoori na seerataquiaari Israel pueyacuaji Tacuna quiriquiano, taa na sequequiaari tariucuacaanucuajani. \v 24 Jesu coteyaquishacarijia rucuanenu na Quejiniji pohuatanura, Tiuquinijiona Juanri coteenu nocuaji pohuataquiaari Pueyasojiniji puetunu Israel pueya niquiarajanaa. Tiuquinijiona Juanri nojori sequequiaari noojia nojori tacatonuhuara Pueyasoocua, naajuhuaj, moojinia nojori tiuquinijiosaanura, Pueyaso tojijiara nojori quiniuria. \v 25 Quera Tiuquinijiona Juan shaajesacari, nojuajaari naa sequequiaari: “Janiyari maja Pueyaso Jiyarosanoni taa nia jiyaniquiaa najuhuana janiyacuajani. Na Jiyarosano cutaraari cua nuhuaji niniutianiya. Nojuajaari seetanujuanaa Jiyaniijiajanaa cutara. Janiya maara jiyanohua shuquiriaatia quirini, nojuaja jaara cua sequere na serura cua quiniuria quenaaja na sapatu cua jocuanura nera. Nojuaja cutaraari saaja maninia miijia”. \p \v 26 ’Cuarta pueyanaa, niajaniya cante Abraham niquiohuacuajinio pueyacuajani, cua tojitiare, niajaniyajuhuaj taucuacanaa, canapuete Pueyaso tojijiacacuajani. Niaaranoori nio maninia rupaa Pueyasojiniji, nia jiyanooshaanura sesa nia miishanojiniji. \v 27 Jerusalén tiacajinia quiniaa, mariyata na camarucuanio, nojoriiri maja na niishiniu quijia cante Jesu quiquiaarini. Majaari nojori niishitiuniu quiquiaarijiuhuaj Pueyaso sequesano caminiujiuniaa naajiotasano tariucuacaanu. Cunoori najuhuana nojori serojonuusano puetunu samaatenu juucajanaa. Naacuajitij, nojori jaara moquiaari Jesu, maninia tohuateequiaariiri Pueyaso sequesano caminiujiuniaa naajiotasano, taa Jesujiniji sequesaaquiaari tariucuacaanucuajani. \v 28 Jesuuri seetanujuanaa maja na miiniu quiquiaari sesa. Tama nojorijiaarijia juhua sesa miijiara na jiyatequiaari cutara. Naacuajitij, Pilato sequetuquiaariiri cuaara na moteeranoj. \v 29 Nojori jaara tari miiquiaari taa nojuajiniji naajiotasano quiya tariucuacaanu Pueyaso Rupaajiniacuajani, na roshinitiuquiaari niyacutesanojinijiiri. Raaco na niatureeri. \v 30 Naajaa, macu na quishacari, Pueyasoori saaja na samiitianiquiaariuhua. \v 31 Na samiitianu nuhuaji, Jesuuri sequeyarucua na pueyacua mueranacujuquiaari, noo pojoriicua canapuete na tarajaquiaari na quiasacari Galilea jiyajiniji Jerusalén tiacajiniaracuajani. Nojoricuajaari quiarijia nojuajiniji poojotaniuhua puetunu pueya niquiarajanaa. \p \v 32 ’Canaari timiyani canaa pohuatasacari niajaniya, ¡Pueyaso pohuatasano pa supuetanaari tari tohuateecanu! ¡Pocuaji Tacunacuajaari tari miiquianu puetunu pa jiyanooshaanurajanaa! \v 33 Seetanujuanaa, Pueyaso sequesano pa supuetanaa Israel pueyarani, cunoori shusha pajaniyara tohuateecanu, pa supuetanaa Israel pueyacuajinio pa quiniuucua. Pueyasoori tari tohuateecanu na sequesano pajaniyara, na samiitianishacariuhua Jesu, naatej, taa David jaaquequejonee Salmojinia na sequesano quiyacuajani. Naa naajiotasano quiyari segundo Salmojinia: \q1 “Quiaari cua Niyanucuaja. Janiyari quiarijia quia samiitianiriini”. \m \v 34 Pueyasocuajaari sequequiaari, nojuacuajaari na samiitianiniutianiuhua na moqueyaquiniuucuaji na raaco. Nioori naajiotasano quiyajuhuaj tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia. Naa sequeyari: \q1 “Janiyari maninia niaara miiniutianiyani taa cua sequequiaari Davidcuajani”. \m \v 35 Naa naajiotasanoori Jesujiniji quiyajuhua David jaaquequejonee Salmojinia: \q1 “Majaari quia panishano seru cuaqueya quia shanacunu quiniutianiya na moquenura”. \m \v 36 Pueyanaa, paari seetanujuanaa niishiyani Davidri puetunu Pueyaso panishano na miiniu nuhuajijianaa shaajequiaari. Nojuajaari na supuetanaa rupuequiaari macunucua quiquiojinia. Na cuaqueyari seetanujuanaa moquequiaari cutara. \v 37 Noo Jesu saniniuujia, Pueyaso cutaraari na samiitianiquiaariuhua. Majaari na moquenu quiquiaari cutara. \v 38 Cuarta Israel pueyanaa, niaa cumaati canaa pohuatasano niishiya. Canaari Jesujiniji nia pohuataani. Niaa jaara nocua tiuuri, niaari sesa nia miishanojiniji jiyanooshaanutaniya. \v 39 Moisés Rootasanojinia, paari tariucuacaanu niishitiojosaaquiaarini pa seya pa puecoonura Pueyasora, Pueyaso jiyanooniuria pajaniya sesa pa miishanojiniji, maja pa mosaanura saniniuujia. Majaari seetanujuanaa pa jiyanooshaanu quiquiaari naa pa miishacaritij. Quiarijia cutara, canapuete Jesuucua tiuya saniniunijia, nojoriiri puetunu sesa na miishanojinijijianaa jiyanooshiya. \v 40 Niaa cutaraari cocuaatia miiniutianiya pueyanaa, nia jaara cua pohuatasano ruuretare. Pueyasoori na tojiyashijiaca saniitionutaniya taa tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa sequequiaaricuajani. Naa sequetuquiaariiri: \q1 \v 41 “Nia tojitiare, rerequetejacanaa. Niaari jiuujiatenutaniya najuhuanaj. Na nuhuaji, niaari shaajasaanutaniyajuhuaj. Janiyari Pueyasoni. Janiyari tarijia nia niquishoo casaa miiniutianiyani. Tamasaca jaara nia pohuatare, niaari saaja na cuaracashitiniutianiya”. \p \v 42 Na nuhuaji, Pabloori narta Judiocuaca rerejojua tiajiniji tohuareetaquiaariuhua na cojiniaata. Taucuacaari tii quiriquiaajuhuaj. Nio taucuacaari Judiocuacaacua pacunaa quiquiaari, Judiocuaca nojori quiniuriajuhuaj, Pueyaso sequesano tojitianaara na quiniuria. Nojoriiri Pablo sequequiaari, Bernabeenio: \p —Niocua tamonu sábado canaa pohuatareeruhuaj, socua canaa tojiniuria Jesujiniji. \p \v 43 Nojori quiojosacariuhua Judiocuaca rerejojua tiajiniji, queraatia narta Judiocuacaari nojori nuhuajiquiaari, queraatia taucuacajinijinio Judiocuacaacua pacunaanio. Cuno pojoriiri maninia Moisés niishitiojosano tojitianaa quiquiaari. Nojoriiri Pablo, Bernabé nuhuaji sacuariquiaa. Naaratej, Pabloori Bernabeeta naa rootaquiaari nojori: \p —Saaja Pueyasoocua tiuujiaca nia quiri. Majaari nocuaji taacanuunu. Nojuacuajaari pa cumaquijia. \p \v 44 Cuno nuhuaji, Sábado juuca jaara tari quiquiaari, quera puetunu cuno tiacajiniji pueyajanaari Pueyaso rupaa tojiniuucua rerejoquiaari. \v 45 Judiocuaca secojojua tia camarucua jaara niquiquiaari queraatia pueya na rerejojuajinia mishiyano, Pablo pohuatasano na tojitianura, nojoriiri juaaquioquiaari. Nojoriiri tama sequetooquiaarijiaaja: \p —Puetunu pueyajanaari cuno pojori tojitiajacara quiniutianiya. Pa tojiyaquiniutianiya saniniuurijia. \p Naa sequeturiquiaa pueya niquiara Pablojinijijiaariuhuaj: \p —¡Pabloori maja maninia na niishiniu Pueyaso rupaa! ¡Najuhuana sesa pohuataano! ¡Nojuajaari niishiyashijia! \p \v 46 Pabloori saaja Bernabeeta sequequiaari na puereyaquiniutia: \p —Maniniacuajaqui, cuarta Judiocuacanaa. Canaacuajaari naa panitiaja niajaniyatej, Pueyaso rupaa canaa coteetanura pohuatanu niajaniya, Pueyaso saquiriojosano Judiocuaca nia quiniuucua. Niaacuajaari saa na ruuretareejaa. ¡Majaquiiri nia rishiniu paniniu, pueyaracaanu nia quiniuria Pueyasota! Quiarijiani, canaari saniniuujia taucuacaacua quianutaniyani, Pueyaso rupaa canaa pohuatanura nojori niquiara. \v 47 Canaa Jiyaniijia jaara canaa jiyaramiquiquiaari, nojuajaari naa canaa sequequiaaritij: “Quia jiyatequiaari mijiria cuhuatariquianonijia. Quia pohuatasano janiyajinijiiri caminiujiushaanutaniya taucuaca niquiara puetunu jiya puequeetujiniajanaa, Pueyaso jiyanooniuria nojorijiuhuaj”. \p \v 48 Cuniqui quiniaa taucuaca jaara naa tojiquiaari sequeshiyanotej, nojoriiri shuquiriquiaari. Pueyaso rupaa maniniuhuaqueetareeri. Sequetureeri: \p —¡Jiyanohua maninia pa Jiyaniijia Pueyaso rupaa! \p Teyano pueya Pueyaso saquiriojoquiaari tariucuacaanu na pueyara quiriquianocuajani, pueyaracaanu nata rishiniuriacuajani, jiyacaritij, nojoriiri Jesuucua tiuuquiaari. \v 49 Jiyaniijia rupaari pohuatasaaquiaari puetunu cuno jiyajiniajanaa. \v 50 Judiocuacaari na juaaniutia Pueyaso panijiaca maajipohua shiniujiuquiaari na cojitiuniuria nojori, nojori miiniuria naquiya Pablo, Bernabeenio. Naa rootatuquiaari cuno tiacajiniji camarucuajaariuhuaj, mariyata cuno jiyajiniji nojori taanuunura Pablo, Bernabeenio. \v 51 Naaratej, na nuhuajiria, Pablo, Bernabeenio, nojoriiri na niohuacajiniji seseeca rapijionuutaquiaari. Naacuajitij, Antioquiya tiacajinia quiniaa pueyari niishiquiaari, Pueyaso saniitiosacari nojori, majaari nojori Pabloocua, Bernabeecua na tiuutianu quiniutianiya Pueyaso jiyanoyaquishacari nojori. Na nuhuaji, Pabloori Bernabeeta cuno tiacajiniji quiaquiaari Iconio tiacajinia. \v 52 Jesuucua tiuuniaa pueyari saniniuujia shuquiriaatia jateequiaari Antioquiya tiacajinia, nojori jiitiasacari Pueyaso Sohuanu. \c 14 \s1 Pablo, Bernabé quishacari Iconio tiacajinia \p \v 1 Pablo, Bernabeeta naa miiquiaarijiuhua Iconio tiacajinia. Nojoriiri narta Judiocuaca rerejojua tiajinia tiuquitiaquiaari. Nojoriiri tii pohuataquiaari Jesujiniji puetunu nojori niquiarajanaa. Queraatia pueyari Jesuucua tiuuquiaari, Judiocuaca, taucuacanio. \v 2 Noojiaqueya Judiocuacajinijinioori maja na tojiniu paniniu quiquiaari Jesujiniji pohuatasano. Cuno pojoriiri taucuaca shiniujiuquiaari nojori juaaniuria Jesuucua tiuuniaa pueya. \v 3 Pabloori, Bernabeeta cunora socua jiyojequiaari pueyaracaanu cuniqui, Jesuucua tiuuniaa nojori cumaquiniuria. Nojoriiri maja na puerenu quiquiaari Jiyaniijiajiniji nojori pohuatasacari. Seetanujuanaa, Jiyaniijiaari nojori naacuquiaari jiyanohua cutara maninia miishano nojori miiniuria, pueya naatanijionurajuhuaj. Jiyaniijiaari nojori naacuquiaari cuno pueya niishiniuria, seetanujuanaari quiquiaari Pablo, Bernabé pohuatasano. \v 4 Cuno tiacajinia quiniaa pueyari raquitiiquiaari. Noojiaqueyari tama narta Judiocuaca tojiquiaarijiaaja. Saniniuujia, tamasacaari Jesu jiyaramiquishano pueya tojijiara quiquiaari. Nojoriiri naa quiquiaari cuno tiacajinia. \v 5 Naa nojori quishacaritij, Judiocuacaari taucuacata roojotooquiaari cuno tiacajinia jiyaniijianucuata. Naa roojotooquiaariiri nojori sesacanura Pablo, Bernabeenio, na jacutunura saitiajuhuaj. \v 6 Pablo, Bernabé jaara niishiquiaari naa cuno pueya miiniu panishacari nojoritij, tiji mashiyocuatuquiaariiri Licaonia jiyajiniara. Nojoriiri Listra tiacajinia quiojoquiaari, Derbe tiacajiniaranio, cuno caapiqui tiaca shocua quijiaca tiacajiniajuhuaj. \v 7 Nojoriiri tii poojotaquiaari Jesujiniji nojori niishishano. \s1 Listra tiacajinia pueya jacutusacari Pablo saitia \p \v 8 Listra tiacajinia quiquiaariiri sesarunocua pueyano. Majaari na rucuanenu quijia. Nojuajaari naa rasaaquiaarijuhuanajaj. Majaari na pooniniu quijia na cajitiujiniji. \v 9 Cuno pueyanoori Pablo tojiriquiaa na pohuatasacari Jesujiniji. Pablo jaara na niquiquiaari, na niishiriiri nojuajaari seetanujuanaa tiuuriquiaa na pohuatasanoocua. Naa Jesuucua na tiuuniuucuatej, Pabloori niishirii cuno pueyano na naata na cashacu jeequenuhua. \v 10 Pabloori jiyamitia jiyanohua na sequeree: \p —¡Maninia quia nujuare! ¡Maja porequetanu! \p Cuno pueyanoori ritia sanequee. Rucuanenu saniriiri. \v 11 Cuno Licaonia pueya jaara niquitiuquiaari naa Pablo miishanotej, nojoriiri tama na rupaajiniajaaja sequetuquiaari: \p —¡Cumaacaraca quijiacaari juhua pueyasohua pocua rosetareeni, juhua pueya niquishano! \p \v 12 Naa nojori sequesacaritij, majaari Pablo, Bernabé niishiniu quiquiaari nojori sequesano tama nojori rupaajiniajaaja. Cuno pueyari Bernabé sesojoree Júpiterta, juhua nojori pueyaso sesa. Pabloori sesojosaareecujua Mercurio, jiyanohua pocuanu niishijia na quiniuucua, juhua nojori pueyaso Mercurio. Nio sesacaari Licaonia pueyapue pueyasohua sesaca quiquiaari, nojori jiitiasano juhua na pueyasohuara cuno jiyajinia. \v 13 Júpiter secojojua tiaari Listra tiaca tohuateya shuriucua quiquiaari. Jiyacaritij, Júpiter secojojua tia cojuanaari juyaca jaatucunuuquiaari, Pabloocuara nojori puecoosocoriquiano Bernabeecuaranio, juhua nojori pueyasohuacuara. Maniniushitiajara naana shuucuaca shiyosano patootaquiaarijiaariuhuaj. Cuno pueyanoori puetunu pueyatajanaa Pablo, Bernabé shuquiritianu paniriquiaa juucua, juyaca na puecoosacari nojoriicuara juhua Pueyasoocuara. \v 14 Pablo, Bernabé jaara niquiquiaari naa cuno pueya miiniu paniyano nojoritij, nojoriiri na toqueya sutaquiaari nojori tacaaniutia. Pueya tajiniaaco netecuatuquiaariiri nojori miiniu panishano nojori tarinitianura. Pabloori naa nacaquiaari puetunu cuno pueya tojishocoriquianojuanaa: \p \v 15 —¡Pueyanaa! ¿Casaara naa nia miya canaani? ¡Canaari nareja pueyani taa niajaniyacuaani! ¡Canaari naacua niyarucuaa niaacuatej canaa sequenura niajaniya, puetunu nio najuhuana nia miishanojuanaa nia cartenura! ¡Saaja nia shuquiritiare cutara pueyaracaanu rishijia Pueyaso! Nojuajaari nio jiya shipiniquiaari, jiya cajiniocua. Na shipinishanojaariuhua shoniniacu caminia. Puetunu pa niquishanojuanaari na shipinishano. \v 16 Pueyasoori tarijia puetunu pueyajanaa tarinitiaquiaari nojori miiniuria tama nojori panishanojuaaja. \v 17 Naajaa, nojuajaari pa supuetanaa niishitiquiaari cante nojuajani, maninia na miishacari nojoriria. Nojuajaari maru nitiquiaa pajaniyara, pa nataacuaca moritianura, pa miasocoriquiano pa jiitianura queraatia, shuquiriaatia pa quiniuriajuhuaj. \p \v 18 Pablo, Bernabé jaara naa sequequiaari cuno pueyatej, pueyari jatarinitiaja socua tarinitiaquiaari nojoriicuara na puecoonu panishano juyaca. \p \v 19 Jiyacaritij, Antioquiya tiacajinijinio Judiocuacaari tii tiuquiijioseequiaari, Iconio tiacajinijinionio. Nojoriiri cuniqui quiniaa nasojosee Pabloocuara, Bernabeecuaranio. Cuniqui jacuturee saitia Pabloori. Nojori jaara jiyaniquiaari Pablo naasucuaari tari cusoyaree saitia jacusano, na jaatiuquiaari tiacajiniji tamamaari. \v 20 Jesuucua tiuuniaa pueya jaara rerejoquiaari Pablo shocua, macu na quishacari, nojuajaari saaja sanequiaariuhua, saitia jacusano juucua. Na jacunaa tiacajinia tiuquiquiaariuhua saajaari. Tariqui cuno tiacajiniji quiaquiaari Bernabeeta Derbe tiacajiniaari. \p \v 21 Jaara Jesujiniji pohuataquiaari tii, queraatia pueyari Jesuucua tiuuquiaari. Na nuhuaji, nojoriiri Derbe tiacajiniji riujiuutiaquiaariuhua. Tiuquiijioquiaariuhuari Listra tiacajinia, Iconio tiacajinia, Antioquiya tiacajinianio. \v 22 Pabloori Bernabeeta puetunu cuno tiacajinia quiniaa Pueyaso pueya rootaquiaari socua, maja nojori tarinitianura Jesuucua tiuuniu. Pabloori naa nojori sequequiaari: \p —Canapuete Pueyaso shuriucua quiriquianoni, nojoriiri naquiya miiniutianiya mijiria. \p \v 23 Nojoriiri maninia Pueyaso tojijiaca pueya saquiriojotuquiaari, nojori jiyatesocoriquiano Pueyaso pueya jiitiariquiano. Naa miitiuquiaari puetunu cuno tiacajiniajanaari, Pueyaso pueya jiitianura tama nojori nacasunaajaaja. Jesu saquiriojosano pueyari maja na miaquenuunu quiquiaari Pueyaso na secojonuusacari. Nojoriiri naa secojoquiaari Pueyasotej, narta Pueyaso pueya jiitiariquianoocuara: \p —Canaa Jiyaniijianaa, nio pueya quiocua tiuujiacani, nojori quia naacure quiocua tiuuniaa narta pueya nojori jiitianura maninia. \s1 Pablo tacatesacariuhua Bernabeeta Siria jiyajinia Antioquiya tiacajiniara \p \v 24 Nojori riujiuuniuhuara Antioquiya tiacajiniohuara, Pisidia jiya shocotumohuari. Na nuhuaji, tiuquiijioquiaariuhua Panfilia jiyajiniaari. \v 25 Tii Pueyaso rupaa pohuatatuquiaari Perge tiacajiniaari cuno pueya niquiara. Nojori pohuatanu nuhuaji, Atalia tiacajinia quiojoquiaarijiaariuhuaj. \v 26 Cuniquiji, buquejinia jaaretatuquiaari Antioquiya tiacajiniaraari. Cuno Antioquiya tiacaari quiquiaari tee cuniqui narta Pueyaso pueya niaquiaari nojoriicua na juaashiquiacuajani, Pueyaso nojori secojosacari. Nojori naa miiquiaari, Pablo, Bernabé jiyatesaanura tucuacaanu nojori quiojonura Pueyaso rupaa nojori pohuatanura taucuaca. Cunoori quiquiaari shushajanaa nojori coteenu panishacari rucuanejonu tamaquiicua. Naacuajitij, nojori tohuateenu nuhuaji puetunu Pueyaso panishanojuanaa, jiyacari shusha tiuquiijioriquiohuari. \v 27 Antioquiya tiacajinia nojori quishacari tari, nojoriiri puetunu Jesuucua tiuunia pueya masuunujuquiaarijianaa. Cuniqui pohuataturee puetunu nojori niquiarajanaari, taa Pueyaso naacucanu maninia nojori pohuatasacari Jesujinijini. Pohuatanuuquiaarijiaariuhuaj taa Pueyaso taraajetequiaari taucuaca jiuujiani, Jesuucua nojori tiuuniuriajuhuaj. \v 28 Pabloori, Bernabeeta cuniqui tarishiquiaarijiaara narta Jesuucua tiuuniaata. \c 15 \s1 Jesuucua tiuuniaa jiitianaa nacoosacari Jerusalén tiacajinia \p \v 1 Jiyacaritij, Judea jiyajinijinio pueyari Antioquiya tiacajinia quiojoquiaari. Nojoriiri tii sesa niishitiojonu coteequiaari cuniqui quiniaa Jesuucua tiuuniaa pueya. Nojoriiri naa sequeriquiaa Antioquiya tiacajinia quiniaa narta Pueyaso pueyatej: \p —¡Pueyanaa, Jesuucua tiuuniaa pueya cuaara na cararaatiuuquia co miatejoteera, taa Moisés niishitiojoquiaaricuajani! ¡Jaara miatesoo quiri, majaari Pueyaso jiyanooniu quiniutianiya jiyanotej, na pueya nojori quiniuria! \p \v 2 Pablo, Bernabeenio, nojori jaara tojiquiaari naa cuno pojori niishitiojosanotej, nojoriiri cuno pojoritia nacoojoquiaari jiyanohua. Naacuajitij, Antioquiya tiacajinia quiniaa Pueyaso pueyari Pablo, Bernabé sequequiaari nojori quianura noojiaqueya cuniquijinio pueyata Jerusalén tiacajinia. Nojori jiyaroreeri na nequesotanura Jesu jiyaramiquishano pueya Jerusalén tiacajinia, mariyata Jesuucua tiuuniaa pueya jiitianaanio. Nojoriiri jiyaramiquishaaree cuno pojori nequesotasaanura, ¿seetanutejanaa naa miishiyatena, taa cuno Judea jiyajinijinio nijiono pueya niishitiojiya canaacuajani? \p \v 3 Naacuajitij, Pabloori Bernabeeta jiyarosaaquiaari Jerusalén tiacajiniara. Nojori quiasacari Jerusalén tiacajiniara, Fenicia jiyacuma quiojomaquiaariiri, Samaria jiyacumanio. Nojoriiri cuno jiyacajinia Pueyaso pueya pohuatanuumaquiaari taa taucuaca cartequiaari tama sesa nojori miishanojuaajani, Pueyaso tojijiara nojori quiniuria. Jesuucua tiuuniaa pueya jaara naa tojiquiaaritij, nojoriiri jiyanohua shuquiriquiaari. \p \v 4 Nojori tiuquiijiosacari Jerusalén tiacajinia, puetunu Jesuucua tiuuniaa pueyajanaari nojori rerejotaquiaari, mariyata puetunu Jesu jiyaramiquishano pueyajanaanio. Pablo, Bernabeeri jiyacari nojori pohuataquiaari puetunujuanaa, naajuhuaj, taa Pueyaso naacuquiaari maninia nojorini, nojori pohuatasacari taucuaca Jesujiniji. \v 5 Cuniqui quiriquiaajaariuhua Fariseocuaca, tariucua Jesuucua tiuujiaca. Cuno pojoriiri rerejonaa tajiniji nujuatuquiaari. Naa sequetureeri: \p —Cuno taucuaca Jesuucua tiuuniaani, na cararaatiuuquia co cuaara miatejosaaria Judiocuaca nojori quiyaquishacari. Na nuhuaji, nojori cuaara Moisés niishitiojosano tojijiara quiiria, taa Moisés rootaquiaari tariucuacaanucuajani. \p \v 6 Naa nojori nacoojonu nuhuajitij, saa Jesu jiyaramiquishano pueyajaari rerejoquiaari jiyareta Jesuucua tiuuniaa narta pueya jiitianaata. Nojoriiri maninia niishiriojonuuquiaari taa na miiniutianiyani. \v 7 Naa pueyaracaanu nojori pocoojosacaritij, Pedroori socua nojori tajiniji nujuaquiaari. Naa nojori sequereeri: \p —Pueyanaa cua tojitiare. Niaacuajaari niishiya, pa Jiyaniijiaari cua saquiriojoquiaari na rupaa pohuatariquiano taucuaca tojishocoriquiano, nojori tiuuniuria Pueyasoocuajuhuaj. \v 8 Pueyasocuajaari poojia niishijia. Nojuajaari cuno taucuaca niishitiquiaari, nojuajaari nojori jiyateree na pueyarajuhuaj, na Sohuanu na niquitiosacari nojori, taa na niquitioquiaari pajaniyacuaani. \v 9 Majaari nia jiyaniniu Pueyasoori saaja Judiocuaca paniya. Pueyasoori maja rimiajata na paniniu. Nojuajaari puetunu pueya paniyajanaa. Cuno taucuaca jaara nocua tiuuquiaari, nojuajaari nojori jiuujia jeequereejuhuaj saaja Jesuucua nojori tiuushacari. \v 10 Naa nia tamacasacari taucuacajinijinio parta Pueyaso pueyatej, niaari Pueyaso miishano soojotaaruhua. ¿Casaara nia tamacaa Pueyaso miishanoni? Niaari quiarijia Moisés niishitiojosano tojitiniu paniya Jesuucua tiuuniaa pueya, juhua pa tojishanocuaa. Saniniuujia, majaari quenaaja pa supuetanaa na naata na miiniu quiquiaari puetunujuanaa, taa Moisés niishitiojoquiaaricuajani. \v 11 Paari niishiyani pa Jiyaniijia Jesuuri pa jiyanoojia. Naaratej, pa jiyanooquiaari, na pueya pa quiniuria. Mariyata naa miiquianu cuno taucuacajaariuhuaj. Majaari seetanujuanaa maninia pa miiniu quiquiaari pa jiyanooshaanura. \p \v 12 Naa Pedro sequesacaritij, puetunu pueyajanaari socua sanaajetaquiaari. Bernabeeri Pablota jiyacari pohuataquiaari taa Pueyaso na cumaacata miitiquiaari maninia taucuaca niquiarani, naajuhuaj, taa nojori naatanijioquiaari cusosuhuajaniuhuaj. \v 13 Naa nojori pohuatanu nuhuajitij, Santiagoori sequequiaarijiuhuaj: \p —Cuarta Pueyaso muerasunaa, cua tojitiare. \v 14 Simón Pedrocuajaari tari pa pohuataree taa Pueyaso coteecanu shusha na Sohuanuta poonijionura cuno taucuaca jiuujiajiniani. Pueyasocuajaari nojorijinijinio jiyateya seetanujuanaa na pueyara, nojori maniniuhuaqueetanura nojuaja. \v 15 Seetanujuanaari nio. Naajuhuaj, tariucuacaanu Pueyaso sequenu panishano caminiujiuniaacuajaari naa naajionuutaquiaari Pueyaso sequesanotej: \q1 \v 16 “‘Janiyari David niquiohuacuajinio mueratenutaniya tamonu pueyanoni. Davidcuajaari na supuetanarano. Nojuajaari Jiyaniijiajanaa quiriquiano puetunu pueyapuerajanaa, taa David quiquiaari Israel pueya jiyaniijiacuaani. \v 17 Naacuajitij, puetunu taucuacajanaari cua pajenuunutaniya, noo pojori teyano cua saquiriojoquiaari tariucuacaanucuajani, nojori jiyatesocoriquiano na Jiyaniijiara janiya’. \v 18 Jiyaniijiaari naa sequeyaquij. Nojuajaari tariucuacaanu pueya toquiaari nio”. \p \v 19 ’Naaratej pueyanaa, janiyari nia sequeyani, nareja nia niquiri cuno taucuaca, Jiyaniijia Jesuucua tiuuniaani. Majaari nojori najiquitiniu Pueyasoocuaji, nia tojitiniu panishacari nojori tariucuacaanu Moisés niishitiojosano. \v 20 Nareja nojoriicuara pa naajiore. Pocua pa naajioneejinia sequere nojorini, maja tari nojori miaquenuunura shipinishano pueyasoocuara na puecootusano casaa, juunu, borregonio. Cuaara quitiuuria saa necocuataja, maja tamonu na numuetucunura socua. Jaara shu miaquetunu paniri, cuaara na miaqueera puetunu na nanaca caatinijiasanojuanaa, naajuhuaj, maja na miaquenuunura casami nanaca. \v 21 Puetunu nio cua sequesanojuanaari parta Judiocuaca tojishano. Cuno niishitiojosanoori pueyaracaanu parta Judiocuaca rerejojuaca tiajiniaqueya naa serojosaaquiaa Moisés naajioneejiniji puetunu samaatenu juucajanaa, puetunu tiquiyocua tiacajiniajanaa. \p \v 22 Naa nojori pocoojonu nuhuajitij, Jesu jiyaramiquishano pueya, puetunu tii quiniaa Jesuucua tiuuniaa pueyajanaanio, nojori jiitianaajuhuaj, puetunu nojorijianaari mariyata niishiriojonuuquiaari. Naacuajitij, nojoriiri narta Pueyaso pueya saquiriojotuquiaari na jiyarotusocoriquiano Antioquiya tiacajinia Pablota, Bernabeetanio. Jiyacari saquiriojosaareeri Judas, Silasnio. Judas sesaari Barsabás quiquiaarijiuhuaj. Cuno pojoriiri Jesuucua tiuuniaa pueya tojishano quijia cutara, cuniqui Jerusalén tiacajiniani. \v 23 Nojoritia jiyarotasaaquiaariiri naajionee. Cuno naajioneejiniaari naa sequequiaari: \p “Niaacuara naajionaani, canaari Jesu jiyaramiquishano pueyani, Jesuucua tiuuniaa jiitianaanio, Jerusalén tiacajinia niarta Jesuucua tiuniaa pueyajuhuaj. Canaari nia saruhuataani pueyanaa. Taucuaca nia quishacari, naajaa. Jesuucua tiuuniaa nia quishacari, niaari canaa tapueyocuacajuhuaj, tiquiyocua Antioquiya tiacajinia quijiaca, Siria jiyajinia quiniaanio, Cilicia jiyajinia quiniaajuhuaj. \v 24 Canaari niajaniyajiniji pohuatasaarucuaani, niiquiji pueyanaari niaacua quiacanu. Canaa nia jiyanoori. Majaari canaa jiyaronu quiquianu nojori. Cuno pojoriniaari nia taajetecanu tamaatia nojori niishitiojosacari niajaniya. Naajuhuaj, nia cushitiocanuuri nojori sequesacari nia cararaatiuuquia co nia miatejonura taa Moisés niishitiojoquiaaricuajani. Nojoriniaari nia shiniujiuquianu nia tojitianura socua Moisés Rootasanojuhuaj. Quiarijia maja naate pueyanaa. \v 25 Naaratej, saa jiyareta canaajaari niya rerejoreeni canaa niishiriojonura canapue canaa saquiriojonutaniyani niaacua jiyaramiquishocoriquiano. Canaari nojori saquiriojoree tarini canaa jiyarosocoriquiano Pablota, Bernabeetanio, nojori pocoojoriquiano maninia niaata. \v 26 Canaa panishano pueya Pablo, Bernabeenio, nojoriiri tama na cuaqueya panitiaquiaarijiaaja Jesujiniji nojori pohuatasacari tiquiyocua. \v 27 Quiarijiani, canaari niaacua jiyaroya canaajinijinio canaa saquiriojosano pueyani. Nojoriiri Judas, Silasnio. Nojoriiri nia sequenutaniya casaa nia miiniutianiyani, naatej, taa canaa pocoojoree canaa rerejosacaricuajani. \v 28 Canaa niishiriojosanoori maninia quiya Pueyaso Sohuanura. Canaari na shuquiritiaajuhuaj. Majaari canaa cushitionu paniniu niajaniya puera canaa supuetanaa niishitiojosanota najuhuanaj. \v 29 Canaari saaja nio nia sequenu paniyani pueyanaa. Nia tojitiare. Majaari socua nia miaquenu shipinijiosano pueyasohuacuara puecoosano casaa. Majaari nanaca miaquenu. Naajuhuaj, niaa jaara shu miaquenu paniri, nia miaquere maninia na nanaca caatinijiasano. Naajuhuaj, saaja nia niquiocohuata nia quiriquia. Majaari socua tamonu numuetucunu. Niaa jaara nio tojijia quiri, niaari maninia miyacuaja. Tariucuaja pueyanaa”. \p \v 30 Naacuajitij, cuno cuatro pueyari jiyarosaaquiaari Jerusalén tiacajiniji. Jaara tiuquiijioquiaari Antioquiya tiacajinia, nojoriiri puetunu Jesuucua tiuuniaa pueyajanaa numootejoquiaari na rerejonura. Puetunu nojorijianaa jaara tari rerejoquiaari, jiyacari niquitiosaaquiaariiri cuno naajionee puetunu nojori niquiarajanaa serojosocoriquiano. \v 31 Naajionee jaara serojosaaquiaari, puetunu Jesuucua tiuuniaa taucuacajanaari shuquiriquiaari jiyanohua. Naacuajitij, nojoriiri noojia cajitiquiaariuhua tacaaquioyano juucua. \v 32 Na nuhuaji, Judasri Silasta cuniqui Antioquiya tiacajinia camueenujuquiaari. Nojoriiri Pueyaso Sohuanu cumaaca jiitiaquiaari, Pueyaso sequenu panishano nojori caminiujiuniuria. Naacuajitij, nojoriiri Jesuucua tiuuniaa pueya cumanijiaquiaari jiyanohua. Na rootatuquiaariiri maja nojori tarinitianura Jesuucua tiuuniu. \v 33 Nojoriiri Antioquiya tiacajinia camueenujuquiaari pasaja. Na nuhuaji, nojori quianu panishacariuhua Jerusalén tiacajiniohua na jiyaronaacua, Antioquiya tiacajinia quiniaa Pueyaso pueyari nojori sequequiaari: \p —Maniniacuaja. Juhuajaniya nia quiaarohuaqui. \p \v 34 Silasri saaja na cojiniaacuaji jateequiaari cuniquijia Antioquiya tiacajinia. Naacuajitij, Judasri tamajaaja tacatequiaariuhua Jerusalén tiacajiniohua. \v 35 Pablo, Bernabeeri Antioquiya tiacajinia camueenujuquiaarijiuhuaj. Nojoriiri cuniqui Jesuucua tiuuniaa pueya niishitiojoquiaari. Queraatia cuniquijinio pueyari nojori rupuequiaari niishitiojonurajuhuaj. Puetunu nojorijianaari Jiyaniijia Jesujiniji pohuataquiaari tamasaca niquiarajuhuaj. \s1 Pablo pacutenu panishacariuhua quianu Pueyaso pueya na niquiniuhuara \p \v 36 Nojori jaara tari tarishiquiaari tii, Pabloori Bernabé sequequiaari: \p —Noo tiacajinia pa camiquioocuara socua niquiniuhua, paa tii pohuatacanu Jiyaniijia rupaatej. Naa pa miiri pa niishiniuria taa parta Jesuucua tiuuniaa pueya quiyani. \p \v 37 Bernabeeri na riucuaree: \p —Jajaa. Juan pa riyarecuarajaj, pa tarajariquiano. \p Juan sesaari Marco quiquiaarijiuhuaj. \v 38 Majaari Pablo paniniu quiquiaari Juan quianura nojoritia. Nocuaji Bernabé sequequiaariiri: \p —¿Paatucua casaara rupoyare pocua Marco saajaaraniuhua? Nojuacuajaari pa tiujiaquiaariuhua Panfilia jiyajinia pa quishacari. ¿Pueyaso rupaa pa pohuatasacari pa tarajacanu maniniatucuaa? Naacuajaa. \p \v 39 Saa nojorijiaari socua juayonuutaquiaari Juan Marcoocua. Nocuaji Bernabeeri jiyacari Pabloocuaji rupatequiaari. Na rupatesacari na rupuena Pablojiniji, nojuajaari Juan riquiaari cutara na tarajariquiano. Jiyacaritij, tama nojorijiaarijia buquejinia quiaquiaari Chipre jiyajiniara. \v 40 Pabloori saniniuujia Silas saquiriojoquiaari na tarajariquiano. Nojori quiaaquishacarijia, Jesuucua tiuuniaa pueyari nocuara Pueyaso secojotuquiaari. Naa na miitiuniu nuhuajitij, Pablo, Silasnio, nojoriiri panaatia quiaquiaari cutara Pueyaso rupaa pohuatanura. \v 41 Nojori quiasacari Jesuucua tiuuniaa pueya shiniujiuniuucua, Siria jiyacuma tajitiumiaquiaariiri, Cilicia jiyacumanio. Pabloori cuno jiyaca tiacajinia socua poojotaquiaari Jesujiniji. Naa cumaquiquiaari Jesuucua tiuuniaa pueyari. \c 16 \s1 Timoteo cojishacari Pablo, Silasnio \p \v 1 Pabloori Silasta tiuquiijioquiaari Derbe tiacajinia, Listra tiacajinianio. Tii riuriatatuquiaari Timoteo jiyanishano pueyanoori. Cuno mashajaari Jesuucua tiuujia pueyano quiquiaari. Na nucuaari Judio maaji quiquiaari, Jesuucua tiuuniajuhuaj. Timoteo queeri tahue quiquiaari cutara. \v 2 Listra tiacajinia Jesuucua tiuuniaa pueyari Timoteo maniniucuatujua. Naa sequetujuaari nojori: “Timoteori jiyanohua maninia pueyano”. Iconio tiacajinijinio Jesuucua tiuuniaa pueyari naa sequetujuajuhuaj. \v 3 Naaratej, Pabloori Timoteo riniu paniquiaari na tarajariquiano. Cunora, coteenu Timoteo cararaatiuuquia co miatetequiaariiri, cuno jiyajinia quiniaa Judiocuaca soojotanuucuaji nojuaja. Puetunu pueyajanaari na niishijia, na queeri seetanujuanaa tahue quijia. Nocuaji naa miishaareeri. Na nuhuaji, Timoteo cutaraari Pablo cojiquiaari. \v 4 Pabloori Jesuucua tiuuniaa taucuaca niquiquiaari puetunu tiacajiniajanaa. Nojori niquiara caminiujiuquiaari Jerusalén tiacajiniji Jesu jiyaramiquishano pueya sequesano nojoririaari, mariyata Jesuucua tiuuniaa pueya jiitianaa sequesanojuhuaj. \v 5 Naa Pablo caminiujiushacaritij, puetunu Jesuucua tiuuniaa pueyajanaari socua noojia cumaquiquiaari jiyanohua. Tamasacaari socua Jesuucua tiuuquiaarijiuhuaj. Jesuucua tiuuniaa pueyari naa canequiaari socua. Naa caneriquiaa puetunu juucajanaari. \s1 Pueyaso Sohuanu tosacari Pablo, Macedonia jiyajiniara na quianura \p \v 6 Na nuhuaji, Pueyaso Sohuanuuri Pablo tenujuquiaari maja nojori pohuatanura Jesujiniji Asia jiyajinia. Naacuajitij, nojoriiri Frigia jiyacuma quiojoquiaari, Galacia jiyacumanio. \v 7 Naa tiuquiijioseequiaari Misia jiya shuriucuaari. Nojoriiri cuniquiji quianu paniquiaari Bitinia jiyajinia juucua. Naajuhuaj, majaari Pueyaso Sohuanu paniniu quiquiaari tii nojori quianura. \v 8 Cunora, Pabloori na cojiniaata cuaniquiaari Misia jiyacuma. Troas tiacajinia tiuquiijioseeri. Nio Troas tiacaari shoniniacu caminia casaqueyaji quiya. Tiiri buque tiuutiacojua. \v 9 Pabloori cuno niucua juhua na maquenujinia niquiquiaari Macedonia jiyajinijinio pueyano nocua nujuaano. Cuno pueyanoori Pablo sequequiaari: “¡Miji! Canaa quia naacutaquee Macedonia jiyajinia”. Cuno Macedonia jiyari quiquiaari shoniniacu caminia taquijiria. \v 10 Naa Pablo niquiniu nuhuaji juhua na maquenujiniatej, canaari jiyacari ritia pajequiaarini taa canaa quianutaniya cuniquijini. Canaari sequereeni: \p —¡Pa quiaarequij! Pueyasocuajaari pa panitiaa Jesujiniji pa pohuatanura cuno pueya niquiarajuhuaj. \s1 Pablo quishacari Filipo tiacajinia Silasta \p \v 11 Canaari Troas tiacajiniji quiaquiaari buquejiniani. Canaari Samotracia jiya tucuaatiajaacua tiuquishiini. Canaari cuniquiji sanequiaari tariquiniuhuaj, tiuquishiiri Neápolis tiacajinia. \v 12 Canaari cuniquiji quiamaa Filipo tiacajiniani. Filipo tiacaari socua panishano tiaca quiquiaari tamasaca tiacajiniji Macedonia jiyajinia. Roma tiacajinijinio pueyari tii pacuquiaari tarijia. Nojoriiri cuno Filipo tiaca jiyatequiaari nojori quiquiora. Canaari tii camueenujuquiaari rupaquijiani. \v 13 Cuniqui canaa quishacari, canaari samaatenu juuca quiaquiaari cuno tiacajiniji moo casaqueyajiriani. Canaari soquequiaarini cuno pueyari tii jiitiquiaari Pueyaso secojonura. Canaari tii narejashiquijia cajitiuquiaari mariyatani. Jiyacaritij, maajipohuari cuniqui rerejoquiaari na secojonuunura juucua. Canaari saaja nojori niquiara pohuataree Jesujinijini. \v 14 Cuniqui maajipohua rerejosaquini, nojori tajinia quiquiaarijiaariuhua tamonu maaji. Na sesa quiquiaari Lidia. Nojuajaari Tiyatira tiacajinijinio quiquiaari. Shanohua quenaaruqueya naatuque toqueya niquitiojojua quiquiaari na cumaneecaraari. Nio maajiiri tarijia Pueyaso secojojua quiquiaari. Tii na quishacari, Pablo pohuatasano tojiriquiaari. Pueyasoori jiyacari na tojeteree. Juhua noojia riatareeri seetanujuanaa Pablo pohuatasano na tojiniuria maninia. Jesuucua tiuuriiri. \v 15 Na nuhuaji, Lidiaari puetunu na tiajinia quiniaatajanaa tiuquinijiosaaquiaari moojinia. Canaa tiuquinijionu nuhuaji puetunu nojorijianaa, Lidiaari canaa sequequiaari: \p —Niaa jaara cucuaji taacanuyaquiri, miji, nia quishii cua tiajinia. Janiyari pa Jiyaniijia tojijiajuhuaj. \p Nojuajaari seetanujuanaa canaa panitiaquiaari na tiajinia canaa quiniuria. Naacuajitij, canaari na tiajinia camueenujuquiaarini. \p \v 16 Tamonu juuca, socua canaa pacutesacari quianu pueya secojonuujuajiniara, canaari samaruraca niyacoo niquiquiaarini. Cuno niyacoori camaruhuaraca quiquiaari. Niyacoori “niishijia samaru” jiitiaja. Naaratej, cuno niyacoori puetunu pueya niishiniu panishanojuanaa pohuataja nojoriria. Naa na miishacaritij, na camaruhuara maseja queraatia cumaneecaari. \v 17 Cuno niyacoori canaa nuhuaji sacuariquiaa. Naa nacariquiaa canaa na nuhuajishacariiri: \p —¡Nio canuu cutaraari jiyocuacaanuji Jiyaniijiajiniji pohuatanaa! Nia niishitiojiyari Pueyaso jiyanooshano nia quiniuria, pueyaracaanu nia rishiniuria nata. \p \v 18 Saa naa canaa nuhuaji nacajaari, cuno tiacajinia canaa camueenujusacari. Pabloori socua na juaatiaquiaari. Nocua tacatequiaariiri. Cuno niyacoojinia quijia samaru sequereeri: \p —¡Janiyari Jesucristo sesajinia quia jiyaroyani! ¡Cuno maajijiniji quia tohuatare! \p Naa Pablo sequesacaritij, samaruuri na tojiquiaari. Ritia tohuataquiaari cuno niyacoojinijiiri. \p \v 19 Cuno niyacoo camaruhuari niishiquiaari maja tari nojori masenu quiniutianiya socua cumaneeca juhua coteenu, niyacoo pohuatasanojiniji. Naaratej, nojoriiri Pablo, Silas quiooquiaari na juaaniutia. Nojori jaatucunuuquiaari tiaca jiuujiajinia curotasano pueya cajitiucuajiniaraari. Tiaca jiyaniijianucuaari tii quijiaca pueyaracaanu, nojori jiitianura pueya. \v 20 Niyacoo camaruhuari Pablo, Silas nujuatejoquiaari tiaca jiyaniijianucua tacoji, cuniqui na nequesoreesaanura. Jiyaniijianucua sequetureeri: \p —¡Nio canuuri Judiocuaca! Nojoriiri niya pa tiacajinia quiniaa pueya juaatijiosee. \v 21 Nojoriiri tamaatia niishishano niishitiojonuya. Maja cumaati pa tojiniunioj. ¡Paari Romano pueyani! \p \v 22 Naacuajitij, puetunu cuno pueyajanaari na juaaniutia, Pablo, Silas cosequiaari ritia. Jiyaniijianucuaari nojori toqueya jaamitiquiaari jiyanohua, na jocojosacari nojorijiniji. Na nuhuaji, tamasacaari seeratasaaree nojori na mojoonura macata. \v 23 Jiyanohua na mojoosaanu nuhuaji, nojoriiri socua na tiuquinijioquiaari nujuatejojuajinia. Na nuhuaji, nujuatejojua tia camarnu seeratasaareeri maninia na cojuatenura nojori nujuatejojuajinia. \v 24 Naacuajitij, cuno nujuatejojua tia camarnuuri Pablo, Silas nujuatejoquiaari socua mij, nujuatejojua cariquimiatej. Cuniqui nujuatejosaaquiaariiri tii na cojuasaanura maninia, na mashiyocuatunuucuaji. Nojori cashacucuaari suruhuatuneeca quejasano tajiniocoma saatijiosaaquiaarijiuhuaj. \p \v 25 Cuno niucua shiyaqueya, Pabloori Silasta Pueyaso secojonuuriquiaajaa. Pueyaso maniniuhuaqueetaturiquiaari na jaaquequejosanota. Cuniqui nujuatejosano pueyari nojori tojitiariquiaa. \v 26 Jiyacaritij, rijiaari canashiyaquiji jiuuquiutiaquiaari jiyanohua cuno nujuatejojua tia. Puetunu na tiootiuhuajanaari riatequequiaari. Puetunu pueya numatucuaacua morojotasano casaajanaari tamajaaja saacarejetaquiaari. \v 27 Nujuatejojua camarnuuri ritia niucuaquiaari. Saaja niquirii puetunu tohuateya riatequenojuanaari. Cunora, na nijiniaquetucuaja mueruu shitiaree ritia na shuucuajiiri tama na cuaqueya na miaquenurajaaja. Naa miiriiri na jiyanishacari puetunu nujuatejosano pueyajanaa naasucuaari tari mashiyocuaturee. \v 28 Pablo jaara na niquiquiaari, nocua nacareeri: \p —¡Maja najuhuana naa miiniutij! ¡Canaacuajaari puetunujuanaa niya quiyani! \p \v 29 Nujuatejojua camarnuuri na shiriiquiniutia tetecariquiaa. Tamonu sequereeri ritia samaritiu na patanura nocua. Samaritiu caaniuji netequee cutaraari nujuatejojua jiniacumara. Pablo, Silas cariquimiaji mojoquetaseeri. \v 30 Jiyacari nojori tohuatejoree carijiniacumaari. Nojori nequesotareeri: \p —¡Pueyanaa! ¿Taa cua miyarinijia, Pueyaso jiyanooshano cua quiniuriajuhuaj? \p \v 31 Nojoriiri na riucuaree: \p —Jiyaniijia Jesucristoocua quia tiuuri jiyanooshano quia quiniuria, puetunu quia tiajinia quiniaa quiniuria jiyanooshanojuhuaj. \p \v 32 Naaratej, Pabloori Silasta na niquiara pohuataree Pueyaso rupaa Jesujiniji, mariyata puetunu na tiajinia quiniaajanaa niquiaranio. \v 33 Jiyacaritij, nujuatejojua camarnuuri cuno niucuaja Pabloocua jiyanooquiaari, Silascuanio. Nojori cuaqueya majacuyashiquia jeequejoreeri. Na nuhuaji, puetunu cuno pueyajanaari ritia tiuquinijiosaaquiaari moojinia Jesuucua nojori tiuushacari. \v 34 Jiyacari na tiajinia nojori jiyataquiaariiri. Tii Pablo, Silas mianuutereeri. Cuno nujuatejojua camarnuuri jiyanohua shuquiriaatia quiriquiaa puetunu na tiajinia quiniaatajanaa, Pueyasoocua tiuuniaa nojori quishacari. \p \v 35 Cuno tariqui, Filipo tiaca jiyaniijianucuaari na seya jiyaroquiaari nujuatejojua tia camarnuucua, na sequenura nojuaja cuaara Pablo, Silas tohuatanijioora tari. \v 36 Nujuatejojua camarnuuri Pablo sequesee: \p —Tiaca jiyaniijianucua cucua jiyaroree na rupaani, cua cartenura quiarijia niajaniya. ¡Juhuajaniya nia quiaarohuaqui! \p \v 37 Pabloori saaja jiyaniijianucua seya sequequiaari: \p —¿Majateeri nia jiyaniijianucua niishiniu canaari Romano pueyajuhuaj? Canaa mojooturiquiaacuaa puetunu pueya niquiarajanaari. Majaari coteenu canaa nequesoreesaanu quiriucuaa. Canaari jiyanojuaa nujuatejosaarucuaani. ¿Taa na miitiuniu paniya quiarijia canaarini, jiyasohuaja tohuatejonu paniniu? ¿Jiyasohuaja mojooturiquiaacuaa canaatucuaa? ¡Nojorijianaa cuaara niiria quiarijia, niiquiji nojori tohuatejonura canaa! \p \v 38 Jiyaniijianucua seya jaara tacatequiaariuhua, puetunu Pablo sequesanojuanaa pohuataquiaari Filipo tiaca jiyaniijianucua niquiaraari. Nocuaji jiyaniijianucuaari pueretuquiaari nojori niishishacari Pablo, Silas Romano pueya quiquiaarijiuhuaj. \v 39 Naaratej, cuno jiyaniijianucuaari ritia quiaquiaari nujuatejojuajinia Pabloocua, Silascuanio, nojori jiyanootioonura. Jiyaniijianucuaari nojori tohuatejosee. Nojori sequereeri cuaara quiojoora quenaaja nojori tiacajiniji. \v 40 Naacuajitij, Pablo, Silas jaara tohuareetaquiaari nujuatejojuajiniji, Lidia tiajinia quiojoquiaariiri. Tii rootatuquiaari socua Jesuucua tiuuniaa pueyari, socua Pueyasoocua nojori tiuuniuria. Na nuhuaji, tiji quiojoquiaariuhuari. \c 17 \s1 Tesalónica pueya juaashacari Pueyaso pueya \p \v 1 Pablo rucuanejosacari Silasta Jesujiniji nojori pohuatasacari, nojoriiri jiyacari shoconujutuquiaari Anfípolis tiaca, Apolonia tiacanio. Naa tiuquiijioseequiaari socua Tesalónica tiacajiniaari. Cuno tiacajinia quiquiaariiri Judiocuaca rerejojua tia. \v 2 Taate Pablo quijiacuajani, nojuajaari narta Judiocuaca rerejojua tiajinia quiaquiaari. Cuno tiacajinia na quishacari, jiuujianaraca semaana shocotejoquiaariiri. Puetunu semaana shocojosacarijianaa, samaatenu juuca, cuno pueya niquiara pohuataquiaari Pueyaso rupaari. \v 3 Pabloori nojori niishitiojoquiaari taa tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa naajiotaquiaari Pueyaso Jiyarosocoriquianojinijicuajani. Niishitiojoquiaariiri cuno naajiotasanoori tari tohuateequiaari Jesu jaara naquiya miishaaquiaari, naajuhuaj, Jesu jaara na cusonu nuhuaji samiitiaquiaariuhua. Naa nojori sequereeri: \p —Nio Jesucuajani, janiya nia pohuataani, nojuajaari Pueyaso Jiyarosano pocua. \p \v 4 Jiyacaritij, noojiaqueya Judiocuacaari Jesuucua tiuuquiaari. Queraatia taucuacaari Jesuucua tiuuquiaarijiuhuaj, canapuete tari Moisés niishitiojosano tojijiaca quiquiaaricuajani. Queraatia cuno tiacajinia quiniaa pueya tojishano maajipohuari Jesuucua tiuuquiaarijiuhuaj. \v 5 Pueyasoocua tiuyashijiaca Judiocuacatej, nojoriiri juaaquioquiaari juhua shocotasano nojori quiniuucua. Nocuaji, nojoriiri sesa miijiaca taajecori masuunujuquiaari. Nooj, nareja rucoojuaca tiacaacacotej. Cuno pojoriiri masuusaaquiaari nojori na cojiniuria, tamasaca nojori nasojonura. Na nuhuaji, puetunu cuno pojorijianaa jaara tonujutooquiaari taa na miitiuniutianiyani, nojoriiri puetunu cuno tiacajinia quiniaajanaa juaatiquiaari Pueyaso pueyacuara. Nocuaji, puetunu cuno pojorijianaari Jasón tiaco tiuquitiaquiaari, Pablo, Silas nojori quioonura juucua, juaaquioyano pueya nojori niquitiosocoriquiano. \v 6 Nojori jaara na riuriataaquiquiaari, noojiaqueya Jesuucua tiuuniaa pueyari Jasónta cojiritiasaaquiaari quioonu. Cuno tiacajinia jiyaniijiacaacua na jayotuquiaariiri. Naa nacatureeri: \p —¡Nio canuuri puetunu jiyacajinia pueya sesojiyajanaa! ¡Niya tiuquiijioreejaariuhua naa na miiniuriajuhuaj! \v 7 ¡Jasónri nojori masecanu maninia na tiajinia! ¡Puetunu nojorijianaari pa jiyaniijia César sequesano tojitiaashijiaca! ¡Nojoriiri saaja sequequiaa socua tamonu jiyaniijianaari quiya! ¡Na sesanaari “Jesu”! Naa sequetuquiaaqui nio pojori. \p \v 8 Puetunu pueyajanaa, mariyata tiaca jiyaniijianucuanio, nojori jaara naa tojiquiaari sequeshiyanotej, nojoriiri juaaquioquiaari. \v 9 Jiyacaritij, tiaca jiyaniijianucuaari queraatia cumaneeca masequiaari Jasónjiniji, narta Jesuucua tiuuniaa pueyajinijinio. Naa sequeturee nojoriiri: \p —¡Pablo jaara niiquiji quiaaquiri, majaari canaa niquitionu quiniutianiuhua nia cumaneeca! \p Naa na miishaanu nuhuajitij, Jasónri nata quioosano pueyata cartequesaaquiaariuhua. \s1 Berea tiacajinia Pablo quishacari Silasta \p \v 10 Cuno niucuaja, cuno tiacajinia quiniaa Jesuucua tiuuniaa pueyari Berea tiacajiniara mashiquiquiaari Pablo, Silasnio. Berea tiacajinia na tiuquiijiosacari, cuniqui quiniaa Judiocuaca rerejojua tiajinia quiojoquiaariiri. \v 11 Cuniqui quijiaca Judiocuaca cutaraari maninia pueya quiquiaari, maja juhua Tesalónica tiacajinia quiniaa. Naacuajitij, Pablo jaara Jesujiniji pohuataquiaari nojori niquiara, nojoriiri maninia tojitiaquiaari na pohuatasano. Na nuhuaji, puetunu juucajanaa, tama nojorijiaarijia tariucuacaanu Pueyaso Rupaajinia naajiotasano pajenuuquiaari, nojori niishiniuria seetanujuanaa quiriquiaate Pablo niishitiojosano. \v 12 Naacuajitij, queraatia Judiocuacaari Jesuucua tiuuquiaari, queraatia taucuacanio, canuu, mariyata queraatia tojishano maajipohuanio. \v 13 Tesalónica tiacajinia quiniaa Judiocuaca jaara niishiquiaari Pabloori Berea tiacajinia Pueyaso rupaa pohuataseecuhuaj, nojoriiri nocua quiojoquiaari nojori taanuunura nojuaja cuniquijijiuhuaj. Na tiuquiijiosacari Berea tiacajinia, cuniqui pueya nasojoseeri, Pablo na juaatiuniuria. \v 14 Nocuaji, Jesuucua tiuuniaa pueyari cuniquiji ritia mashiquiquiaari Pablo shoniniacu caminiajiniara. Silasri Timoteota Berea tiacajinia jateequiaari saaja. \v 15 Berea tiacajinijinio pueyari Pablo mashitiaquiaari, nuu na niishitiniuria. Nojoriiri Pablo jiyataquiaari Atenas tiacajiniara. Nojoriiri cuniqui jataquiaari Pablo. Cuno pojori jaara tacaretanu paniquiaariuhua cuniquiji Berea tiacajiniohuara, Pabloori nojori sequequiaari: \p —Niocua ritia jiyarosuhua Silas, Timoteonio. Nojoricua niyaja cua coquesee. \s1 Pablo quishacari Atenas tiacajinia \p \v 16 Pabloori Silas, Timoteo sashiquiaari Atenas tiacajinia. Cuno tiacajinia na rucuanejosacari pueya na sashishacari, Pabloori niquiquiaari tama cuno pueya shipinijiosanojuaaja na pueyasohuara. Nojori shipinijiosanoori puetunu cuno tiacajiniajanaa quiriquiaa. Pabloori cunora jiyanohua tacaaquiaari. \v 17 Pabloori Jesujiniji Judiocuaca poojotaquiaari nojori rerejonuujua tiajinia, noo pojori taucuacajuhuaj, canapuete Pueyaso tojitiajaca quiquiaaricuajani. Naajuhuaj, Pabloori cuno tiaca jiuujiajinia pueya cajitiucuara curotasanojinia pohuataquiaari Jesujiniji cuniqui quiniaa niquiara. \v 18 Tamasaca niishijiacaari Pablo pohuatasacari Jesujiniji tojitiariquiaa. Nojoriiri caapiqui maapuejinijinio quiquiaari. Tamonu maanuuri sesojosaaquiaari “Epicureohua”, Epicuro jiyanishano niishijia niishitiojosano tojitiajaca nojori quiniuucua. Tamonu maanuuri saniniuujia sesojosaaquiaari “Rejeretajaca”. Naa sesojosaaquiaariiri Zenón jiyanishano niishijia niishitiojosano nojori tojiniuucua. Pablo pohuatasacari nojori niquiara, nojoriiri maja na niishitiuniu quiquiaari casaa na pohuatariquiaani. Nocuaji tama nojorijiaarijia sequetooquiaari: \p —¿Casaariquitijia cuno paateca pohuataa pajaniyatejaj? Najuhuana pocuaa pueyaracaanuuri. \p Tamasacaari saniniuujia sequetuquiaari: \p —Tamasaca pueyasohuajiniji poojotana juhuanaruhua. \p Nojoriiri naa sequeriquiaa Pablo pohuatanuucua Pueyaso rupaa Jesujiniji, mariyata taa cusonuuno samiitiaconutaniuhuani. \v 19 Na nuhuaji, nojoriiri Pablo jiyataquiaari tuhuananujiniji, tee nojori jiitiquiaari rerejonuunucuajani. Cuno tuhuananu sesaari quiquiaari Areópago. Nojoriiri naa sequetuquiaari Pablo: \p —Miji. Socua canaa tojishocoriquiano quia pohuataqueeruhuaj. Canaari quia pohuatasanojiniji socua maninia niishiniu paniyani. \v 20 Quiaari jiyajeneta sequeriquiaa canaa niquiara quia pohuatasacari. Quiarijia canaa quia tore maninia. \p \v 21 Puetunu Atenas tiacajinia quiniaa pueyajanaa, mariyata tamonu jiyacajinijinio cuniqui quiniaajuhuaj, nojoriiri maja socua tamonu casaa na miitiuniu quijia. Saaja quiarinio sequesanojiniji niishitiuniu panijiacaari. \p \v 22 Jiyacaritij, Pabloori Areópagojiniji nujuaquiaari na pohuatanura na tojitianu panijiaca niquiara. Naa coteereeri: \p —Atenas tiacajinia quiniaa pueyanaa, janiyari quiarijia niishiyani, niaaqui pueyasohuacua jiaatiajaca jiyanohua. \v 23 Janiyari naa nia sequeyani pueyanaa, cua niquiniuucua queraatia nia shipinijiosano pueyasohua, cua rucuanejosacari nia tiacajinia. Naajuhuaj, janiyari saajiajiniji nia shipinishano juhua juhuacutura niquiriucuaajuhuaj. Nocua naajioori sequeya, “Niishishoo Pueyasora”. Cuno Pueyaso niaa na tojitiaquiaa na niishiyaquiniutiani, nojuajaari nio Pueyasocuaja janiya nia pohuataani. \p \v 24 ’Cuno Pueyasoori nio jiya shipiniquiaaricuaja, puetunu pa niquishanojuanaanio. Nojuajaari jiyocuacaanu camarnujuhuaj. Nojuajaari puetunu tiquiyocuajanaa Quijia. Majaari pueya tiajosano secojojua tiajinia na quiniu. \v 25 ¿Taa nia jiyaniyani pueyanaa, cutara Pueyasojuanaate pa jiitiasano casamijiniji paniyajuhuaj? Maja. Nojuacuajaari puetunu pa jiitiasanojuanaa shipiniquiaari puera. Pa rishiniuria, na Sohuanujiniji pa niquitioquiaarijiaariuhuaj, pa rijiosocoriquiano paratunio. \p \v 26 ’Pueyasoori niquiriyatu pueyano shipiniquiaari juhuacatecara. Paari cuniquiji canequiaarini, puetunu jiyacajiniajanaa pa quiniuria. Pueyasoori tarijia sequequiaari tee pueya quiniutianiyani. Sequequiaarijiaariuhuaj taacari tii pa quiniutianiyani. \v 27 Pueyasoori naa panitiaquiaaricuaja puetunu jiyacajinia quiniaa pueyajanaa pajenura nojuaja. Pueyasoori pa saniya, na niishiniuria, ¿pueyate na pajenutaniyani pa riuriatanura nojuaja? Pueyasocuajaari maja na quiniu tucuacaanu pajaniyajiniji. \v 28 Pueyasoori pa samiitianiya. Pa cumaquiquiaajaariuhua pa poonijionura. Pa rishitiquiaajaariuhuaj. Naatej, taa nia pohuatajaca sequequiaaricuajani: “Paari Pueyaso muerasuni”. \v 29 Paa jaara seetanujuanaa Pueyaso muerasu quirini, majaari socua pa jiyaniniu Pueyaso naasucuaari juhua orojiniji pa shipinijiosano niquishano. Majaari juhua platajiniji shipinishano, juhua saajiajiniji shipinishanonio. Pueyaso cutaraari maja na niquishaanu juhua tama pa niishiriojosanojuaaja. Majaari na niquishaanu taa pueya shipinijioquiaacuajani, nojori jiyanishacari Pueyaso naasucuaari naa niquishanotej. \v 30 Pueyasocuajaari pueya miiniu sesa rejeretariquiaa pueyaracaanu. Saniniuujia, nojuajaari quiarijia puetunu tiquiyocua quijiaca pueyajanaa sequeya, nojori cartenura puetunu sesa na miiquiosanojuanaa, saaja nojuaja nojori tojitianura. \v 31 Pueyasocuajaari tari saquiriojoquiaari tamonu juuca taacari na nequesoreenutaniya mijiria quiniaani. Maninia pa nequesoreenutaniya puetunujuanaari. Pueyasoori tari na saquiriojosano pueyano jiitiaa pa nequesoreeriquianojuhuaj. Na samiitianishacari cuno pueyano macujiniji, nojuajaari naa pa niishitiquiaari, cunocuajaari na saquiriojosano pueyano. \p \v 32 Nojori jaara tojiquiaari Pablo pohuatasacari taa macunucua samiitiaconutaniuhuani, cuno niishijiacaari na saroojotaquiaari na rerequetenuta. Tamasacaari saniniuujia Pablo sequequiaari: \p —Canaacua tamacari quia tojiriirianiuhuaj. \p \v 33 Na nuhuaji, Pabloori cuno pueya tajiniji quiacuhua. \v 34 Noojiaqueya cuno pueyajinijinioori Jesuucua tiuuquiaari, Pablo pohuatasano nojori tojitiasacari. Nojorijinijinioori quiquiaari Dionisio jiyanishano pueyano. Nojuajaari Areópago niishijiaca pueya maanujinijinio quiquiaari. Jesuucua tiuuquiaarijiaariuhua tamonu maaji. Dámaris na sesa. Socua tamasaca pueyari Jesuucua tiuuquiaarijiuhuaj. \c 18 \s1 Pablo quishacari Corinto tiacajinia \p \v 1 Na nuhuaji, Pabloori Atenas tiacajiniji quiaquiaari Corinto tiacajinia. \v 2 Cuniqui riuriataseequiaari tamonu Judio pueyanoori. Na sesaari Aquila quiquiaari. Nojuajaari Ponto jiyajinia rasaaquiaari. Aquilaari necocua Priscilata shusha Italia jiyajiniji tiuquiijiono quiriquiaa Corinto tiacajinia, tii Pablo tiuquishacari. Jiyacaritij, Claudioori jiyaniijiajanaa quiquiaari Roma tiacajinia, Italia jiyajinia. Nojuajaari puetunu pueyapue camarnujuanaa quiquiaari puetunu jiyacajiniajanaa. Nojori jiitiaquiaari Roma tiacajinijiiri. Nojuajaari tama na tiacajinia pueyajaaja sequequiaari puetunu Judiocuacajanaa nojori taanuunura Roma tiacajiniji. Naaratej, Aquilaari necocuata quiaquiaari Roma tiacajiniji. Corinto tiacajinia quishiiri. Pabloori nojoriicua quiaquiaari nojoritia na pocoojonura. \v 3 Aquilaari necocuata suhuoronuutaja toqueya cusupuenuujua quiquiaari juhua Pablojuhuaj. Naaratej, Pabloori nojoritia quishii, mariyata na poonijionuunura tii. \v 4 Pabloori maja nareja na shocotenu quijia samaatenu juuca. Nojuajaari Judiocuaca rerejojua tiajinia rucuanejojua. Tii nojori pohuataquiaari Jesujinijiiri, taucuaca niquiaranio, noo pojori canapuete Judiocuacara jiyatesaaquiaaricuajani, tariucuacaanu Moisés niishitiojosano nojori tojishacari. \p \v 5 Silas jaara Timoteota Pabloocua tiuquiijioquiaari Macedonia jiyajiniji, Pabloori jiyacari coteequiaari puetunu juucajanaa Jesujiniji pohuatanura Judiocuaca niquiara. Nojori sequequiaariiri: \p —¡Jesucuajaari nia sashishano, Pueyaso Jiyarosano seetanujuanaa pocua! \p \v 6 Judiocuaca jaara tojiquiaari naa Pablo sequesanotej, na tojitiaaquirii saajaari nojori cuaracashitiniutia Pablo sequesano. Saaja juaaquioreeri. Sesa pocooreejaariuhuaj. Naaratej, Pabloori nojori niquiara na toque nuutojoquiaari, nojori niishiniuria Pablo tari nojori tiujiaarohua. Pabloori nojori sequequiaari: \p —Majaari cucua nia tiuutianu, Pueyaso jaara mijiria quiniaa saniitiore. Niaacuajaari Pueyaso rupaa ruuretaquiaa saaja. Quiarijia taucuacaacua quiaa cutaranijia, nojori cua pohuatanura Pueyaso rupaa Jesucristojiniji. \p \v 7 Na nuhuaji, Pabloori cuno Judiocuaca rerejojua tiajiniji tohuataquiaariuhua. Tamonu pueyano tiajinia quiaquiaariiri. Cuno pueyano sesaari quiquiaari Justo. Nojuajaari Pueyaso tojinia quijia. Na tiaari jiyareta Judiocuaca rerejojua tia shuriucua quiriquiase. \v 8 Crispoori jiyacari cuno Judiocuaca rerejojua tia camarnu quijia. Nojuajaari puetunu na tiajinia quiniaa pueyatajanaa Jesuucua tiuuquiaari. Naajuhuaj, queraatia Corinto pueyari Jesuucua tiuuquiaari Pueyaso rupaa nojori tojishacari. Naaratej, puetunu Jesuucua tiuuniaajanaari moojinia tiuquinijiosaaquiaari. \v 9 Jiyacari tamonu niucua, Jiyaniijia Jesuuri Pablo sequequiaari na maquenujinia: \p —Maja quia puerenu Pablonaa. Socua quia pohuatare cuno pueya tojishocoriquiano. Majaari sanaajenu. \v 10 Janiyacuajaari quiata quiyani. Majaari quenaaja tamonu pueyano jiyashiniu quiniutianiya taa na miiniu paniniuria quiajaniya. Janiyari queraatia pueya nio tiacajinia jiitiaa cucua tiuuriquianoni. \p \v 11 Naaratej, Pabloori Corinto tiacajinia jiyojequiaari. Tii na quishacari, quera shocojotequiaari caapiqui marijiaari. Cuniqui na quishacari, Pueyaso rupaa niishitiojoriquiaa cuno pueyari. \p \v 12 Jiyacaritij, Galión jiyanishano tahueri Acaya jiyajinia pueya camarnu quiquiaari. Corinto tiacaari Acaya jiyajinia quiriquiasejuhuaj. Jiyacari, Judiocuacaari tii Pabloocuara roojotooquiaari. Na nuhuaji, na quiatuquiaariiri. Naa na jaatucutuquiaari cuno jiya camarnuucuaari, Pablo nequesoreesaanura. \v 13 Naa sequetusee camarnuuri: \p —¡Canaa camarnunaa, nio pueyanoori pueya shiniujiya Pueyaso nojori shuquiritianura tamaatia canaa supuetana Moisés Rootasanojiniji! \p \v 14 Pabloori jiyacari juucua pocuanu paniriquiaa. Galiónri saa na rupaa niyacutequeejaa senota. Cuno Judiocuaca sequereeri: \p —Judiocuacanaa, niaa jaara maninia miyashijiaca cucua jaatucure cutara, sesa miijiaca sequenio, janiya maara jiyano pueyanoocuara nia tonujusacari tojiri cutarani. \v 15 Niaari saaja tama nia niishishanojiniji juayonuutaajaacujua. Maja cua nequesoreenu quiniutianiya tama nia juayonuutasacarijiaaja nia sequesano tamasaca shaajecono pueya sesacajiniji, tama nia supuetanaa rootasanojinijijiaajanio. ¡Tama nia jeecatoorejaaja! \p \v 16 Na nuhuaji, cuno camarnuuri nojori juaarii. Na shuriucuaji na jiyaramiquiriohuari. \v 17 Naa Galión miishacari nojoritij, narta taucuacaari cuniquijia quiatuquiaari Sóstenes, Judiocuaca rerejojua tia cojuana. Na piquitiurii camarnu Galión niquiara cuniquijiaari. Majaari Galión tenujunu quirii nojori. Nareja na niquiriquiaari. \s1 Pablo riujiuushacariuhua Antioquiya tiacajiniohua. Na nuhuaji jiuujianaraca pacutequiaariuhua quianuuri \p \v 18 Pabloori cuniqui queraatia camueenujuquiaarijiaara Corinto tiacajinia. Tari na riujiuushacariuhua cuniquiji, na nuhuajiria saruhuataarohua narta Jesuucua tiuuniaa pueyari. Buquejinia quiaarohua Siria jiyajiniohuari. Na cojiriquiaajaari Priscila, neyaca Aquilanio. Nojori tacataaquishacarijia buquejiniacuma, Cencrea tiacajiniji na quiojonura, Pabloori jiyacari na naca riuujiuquiaari caritianajara. Nojuajaari Pueyaso sequequiaari tari, maja na naca na riuujiutiniu quiniutianiya nojuaja jaara na sequesano Pueyaso tucuataaquiri. \p Cunora, naa quiarijia riuujiutirii na nacaari. \v 19 Nojori tiuquiijiosacari Éfeso tiacajinia, Pabloori tii jatamaquiaari Priscila, Aquilanio. Nojuajaari tajimiaa Judiocuaca rerejojua tiajinia. Cuniqui rerejono Judiocuaca pohuatasee Jesujinijiiri. \v 20 Nojoriiri Pablo nenecojoquiaari juucua cuniqui na camueenujunurajaara nojoritia. Majaari Pablo paniniu quiquiaari. \v 21 Cuniqui quiniaa sequereeri: \p —Quiohuanijia pueyanaa. Jerusalén tiacajiniara secohuanijia. Canaari tii rerejonutaniya Jesuucua tiuuniaa pueyatani. Pueyaso jaara paniri, janiyacua nia niquiniuria tacatemohuaraniuhuaj. \p Cuniquiji tacaquiaariuhua buquejiniaari. Éfeso tiacajiniji quiaarohuari. \v 22 Pablo tiuquishacariuhua Cesareya tiacajiniohua, cuniquiji quiamaa Jerusalén tiacajiniaari, puetunu Jesuucua tiuuniaa na saruhuatanurajanaa. Na nuhuaji, quiaarohua Antioquiya tiacajiniaari. \v 23 Cuniqui tarishiquiaari pasajaari. Na nuhuaji, socua quiaquiaariuhua cuniquijiiri puetunu jiyacajiniarajanaa. Quiariquiaari na niquiniuhuara Jesuucua tiuuniaa pueya Galacia jiyajinia, Frigia jiyajinianio. Pabloori nojori niquiara pohuataquiaari socua Pueyaso rupaajiniji. Jesuucua tiuuniaa nacasuquiaariiri maja nojori tarinitianura Jesuucua tiuuniu. \s1 Éfeso tiacajinia Apolo pohuatasacari Pueyaso rupaa \p \v 24 Jiyacaritij, tamonu Judio pueyanoori Éfeso tiacajinia tiuquiquiaari. Alejandría tiacajinijinio pueyano. Na sesaari Apolo quijia. Nojuajaari maninia Pueyaso rupaa pohuatana quiriquiase. Tariucuacaanu Pueyaso Rupaa naajiosano niishijia quiquiaarijiaariuhuaj. \v 25 Nojuajaari maninia niishitiojosaaquiaari Jiyaniijia Jesu niishitiojosanojiniji. Shitimia pohuataja pueya niquiaraari. Maninia niishitiojojua Jesujiniji na pohuatasacarijiaariuhuaj. Seetanujuanaa sequeja Jesujiniji puetunujuanaari. Maja cutaraari na niishiniu quijia Pueyaso Sohuanute pueyano jiuujiajinia tiuquijia. Saaja moojinia tiuquinijionu niishiquiaariiri, taa Tiuquinijiona Juan niishitiojoquiaaricuaani. \v 26 Apoloori na puerenu jataquiaari tii na pohuatasacari Pueyaso rupaa narta Judiocuaca rerejojua tiajinia. Aquilaari Priscilata tii quiriquiaajuhuaj. Apolo pohuatasano tojitiariquiaari. Apolo jaara puecaquiaari pohuatanu, nojoriiri tamocora na jaatucuquiaari na niishitiojonura taa pa jatanishaaquiaa Pueyaso Sohuanutani, Pueyaso muerasu pa quiniuria cutara. \v 27 Na nuhuaji, Apolo jaara quianu paniquiaari Éfeso tiacajiniji Acaya jiyajiniara, Jesuucua tiuuniaa pueyari na cumaquiquiaari. Naajuhuaj, nojoriiri Acaya jiyajinia Jesuucua tiuuniaa pueyacuara naajioquiaari Apolo patasocoriquiano, maninia cuno pueya tojiniuria nojuaja na tiuquishacari tii. Jaara tiuquishiiquiaari Acaya jiyajinia, Apoloori Jesuucua tiuujiaca cumaquiquiaari jiyanohua, nojori na niishitiojosacari. \v 28 Apoloori nojori niquiara niishitiojoquiaari tariucuacaanu Pueyaso Rupaajiniji naajiotasano. Jiyanohua maninia na niishitiojosacari Jesuuri seetanujuanaa nojori sashishano quiquiaari, naacuajitij Judiocuaca niishishano pataquiaariiri. \c 19 \s1 Pablo quishacari Éfeso tiacajinia \p \v 1 Apolo quishacari Corinto tiacajinia, Pabloori saniniuujia Antioquiya tiacajiniji quiaquiaari nucuaco Éfeso tiacajiniara. Na quiasacari, tuhuananuhua shoconujuquiaariiri. Naa tiuquishiiquiaari Éfeso tiacajiniaari. Tii riuriataquiaari Pueyaso pueya maanuuri. \v 2 Pabloori jiyacari nojori nequesotaquiaari: \p —¿Niaate Pueyaso Sohuanu tiuquiniquianu nioojiajinia, Pueyaso rupaacua nia tiuushacari? \p Pablo riucuatureeri: \p —Majaari quenaaja canaa niishiniu quijia Pueyaso Sohuanute quiyajuhuaj. \p \v 3 Pabloori nojori sequequiaari: \p —¿Casaara nia tiuquinijiosaacanucuaraarini? \p Nojoriiri na riucuaquiaari: \p —Canaari tiuquinijiosaaquiaarini taa Tiuquinijiona Juan niishitiojoquiaaricuajani. \p \v 4 Pabloori nojori riucuaree: \p —Taaquiriirinij. Tiuquinijiona Juancuaaquiniateja pueya tiuquinijioquiaarijiaj, nojori jaara noojia tacatoquiaari sesa na miitiushanojiniji. Nojori sequequiaarijiaariuhuaj: “Cua nuhuaji Niriquianoocua nia tiuuri”. Naa Tiuquinijiona Juan sequesacaritij, nojuajaari Jesucristojiniji sequeriquiaa. \p \v 5 Cuno pojori jaara Pablo pohuatasano Jesucristojiniji tojiquiaari, nojoriiri socua tiuquinijiosaaquiaariuhua Jesuucua nojori tiuushacari seetanujuanaa. \v 6 Naacuajitij, Pablo niasacari na juaashiquia nojori nacaacua Pueyaso na secojosacari, Pueyaso Sohuanuuri cuno pojori jiuujiajinia tiuquiquiaari. Naacuajitij, nojoriiri niishishoo rupaacajinia pocooree. Naajuhuaj, Pueyaso Sohuanu niishitiojosano Pueyasojiniji pohuatanuuquiaariiri. \v 7 Cuno pojoriiri doce canuu quiquiaari. \p \v 8 Pablo quishacari cuno tiacajinia, nojuajaari tii shocotejoquiaari jiuujianaraca raca. Jiyacari, puetunu samaatenu juucajanaa quiaja Judiocuaca rerejojua tiajiniaari. Tii pohuataja Pueyaso rupaa pueya niquiaraari. Naajuhuaj, nojori niishitiojojuaari taa Pueyaso jiitianutaniya pueyaracaanu Jesuucua tiuuniaa pueyani. Pueyari na tojitiaquiaari maninia, na puereyaquiniutia na niishitiojosacari. \v 9 Noojiaqueya cuno pueyajinijinioori saaja ruuretaquiaari Pueyaso rupaa. Na rerequetequiaari saajaari. Sacuaraatia pocooquiaari Jesu rupaajiniji pueya niquiaraari, Jesuucua nojori tiuuniu paniyaquishacari. Nocuaji, Pabloori saa jiyareta Jesuucua tiuuniaa pueya jiyataquiaari cuniquiji, tamaquiria serojonuujua tiajiniara. Tirano jiyanishano pueyanoori cuno serojonuujua tia camaru quiquiaari. Pabloori cuniqui puetunu juucajanaa niishitiojojua Pueyaso rupaa Jesuucua tiuuniaa pueya. \v 10 Caapiqui marijiaari socua Pablo shocojoquiaari tii na poojotasacari Pueyaso rupaa Tirano serojonuujua tiajinia. Naacuajitij, puetunu Asia jiyajinia quiniaa pueyajanaari Pueyaso rupaajiniji caminiujiushaaquiaari, Judiocuaca, taucuacajuhuaj. \v 11 Pueyasoori jiyacari Pablo cumaquiquiaari jiyajeneta casaa na miiniuria Pueyaso cumaacata. \v 12 Naacuajitij, pueyari Pablo paneyaca tuujutaqueya rijioquiaari, Pablo cooshano toqueraacuanio. Cuno pueya jaara na cusosuhuacua niojoquiaariuhua cuno toqueraacua, ¡cusosuhuari naatacoquiaariuhua! Naajuhuaj, samaruhuari tohuareetaquiaarijiuhuaj, samaruhua jiitiaja pueyacuaji. \p \v 13 Tamasaca Judiocuacajinijinioori quiriquiaajuhuaj, pueyajiniji samaruhua tohuatanijiojua. Nojoriiri puetunu tiacajiniajanaa rucoojojuaca quiquiaari. Jiyacaritij, nojoriiri juhua Pablo miiniu paniquiaarijiuhuaj. Juucua naa sequetuquiaari samaruhuari: \p —Pablo pohuatasano Jesu sesajinia nia sequeyanijia: “¡Nio pueyanojiniji nia tohuareetare!” \p \v 14 Naa miijiacaari siete canuu quijia. Nojoriiri Esceva jiyanishano pueyano niquiohua quiriquiaa. Escevaari pueyacuara secojonaa camarnu quiriquiasejuhuaj, Judio pueyanotuhuaj. \v 15 Cuno pojori jaara saniquiaari juucua Jesu sesajinia samaruhua tohuatanijionura pueyanojiniji, samaruuri saaja nojori riucuaquiaari: \p —Jesu niishiyacuajanijia. Janiyari Pablo niishiyajaaniuhuaj. ¿Canteerini niajaniyanijia, naa nia sequenura janiyatej? \p \v 16 Samaruhuaraca pueyanoori jiyacari nojoriicua jaaquee. Nojori piyoree saajaari. Maja na naata nojori nujuataaquishacari, nocuaji netecuatuquiaari tiacojiiri juhuasunucua, jiyareta naatiquishanojuhuaj. \v 17 Puetunu Éfeso tiacajinia quiniaa Judiocuacajanaa, mariyata tii quiniaa taucuacanio, nojori jaara niishiquiaari naa miishanojinijitij, jiyanohua pueretuquiaariiri. Naacuajitij, puetunu Éfeso tiacajinia quiniaa pueyajanaari sequequiaari: \p —¡Jesuqui seetanujuanaa Jiyaniijiajanaa cutara! \p \v 18 Naajuhuaj, queraatia Jesuucua tiuuniaa pueyari nijioquiaari, tarijia sesa na miitiushano pohuatanura puetunu pueya niquiarajanaa. \v 19 Naajuhuaj, queraatia pueyari juhua shimiacuri miijiojuaca quiquiaari. Nojoriiri na nequesoreetuneeca mueratejotaquiaari. Cuno nequesoreetuneecajiniaari serojosano quijia taate pueyano cumueeca shimiacura quiniuni. Na camaruhuari jiyacari puetunu cuno nequesoreetuneecajanaa patootaquiaari. Na catijiaquiaari puetunu pueya niquiarajanaari. Puetunu cuno nequesoreetuneecajanaa catijiasaaquiaarini, cunoori cincuenta mil platajiniji shipinijiosano cumaneecata masesano quiquiaari. \v 20 Naacuajitij, Pueyaso rupaari socua cuno jiyajinia paaquequiaari, na cumaaca poonijiosacari pueya jiuujiajinia. \p \v 21 Na nuhuaji, Pabloori cuniquiji naquerejoquiaari Macedonia jiyajiniarajuhuaj, Acaya jiyajiniaranio. Cuniquiji riujiuuniu paniriquiohua Jerusalén tiacajiniohuaraari. Sequequiaarijiaariuhuaj: \p —Janiya jaara tiuquishuhua Jerusalén tiacajiniohuani, janiyari Roma tiacajinia tajiriquianohuani. \p \v 22 Jiyacaritij, Pabloori na naacunaa jiyaramiquiquiaari Macedonia jiyajinia. Na jiyaramiquishanoori quiquiaari Timoteo, Erastonio. Nojuajaari cuniqui Asia jiyajinia jiyojequiaarijiaara. \s1 Éfeso pueya cushitiishacari na juaaquionuta najuhuanaj \p \v 23 Pablo quishacari Éfeso tiacajiniaja, Éfeso tiacajinia quiniaa pueyari jiyanohua juaaquioquiaari Pablo niishitiojonuucua Jesucristojiniji. \v 24 Naa quiquiaariiri. Demetrio jiyanishano pueyanocuajaari juhuacatecara narta pueya nasojoquiaari. Cuno pueyano, Demetrioni, nojuajaari shiirijiaa tia platajiniji shipinijiojua quiquiaari. Cuno shiirijiaa tiacaari juhua nojori jiyanishano pueyaso secojojua tia niquishano quiquiaari. Nojori pueyasoori maaji sesaanucua quijia, “Artemisa”. Na shipinijiosano niquitiojojua na cumaneecaraari. Naacuajitij, Demetrioori nata poonijionaa pueyata queraatia cumaneecaraca quijia. \v 25 Demetrioori jiyacari nata poonijionaa rerejotequiaari nojori nacootanura Pablo miishanojiniji nojori tiacajinia. Nojoritia rerejoquiaariiri tamasaca pueya, casaa shipinijionaa platajiniji juhua nojorijiuhuaj. Puetunu cuno pueyajanaa jaara tari rerejoquiaari, Demetrioori nojori sequequiaari: \p —Pueyanaa, niaacuajaari niishiya, paari puetunu pa panishanojuanaa jiitiaani pa niquitiojosacari pa cumaneecara pa shipinijiosano. \v 26 Quiarijia cuno Pablo jiyanishano pueyanoni, nojuajaari queraatia pueya niishitiojoquiaa, pueyano shipinijiosano pueyasohuanaari maja seetanu pueyasohuajanaa. Niaari na niquiriquiaacuaja naa na niishitiojosacari. Niaari na tojiriquiaajuhuaj. Naacuajitij, majaari tari pueya masenu quiniutianiya pa shipinijiosano platajiniji casami. Queraatia nio Éfeso tiacajinia quiniaa pueyari na sequesano tojiya. Puetunu pa Asia jiyajinia pueyapuejanaari na sequesano tojitiaajuhuaj. \v 27 Taa cua sequeyacuajani, pa shipinijiosano jaara shocotesaare saaja, paari pa poonijiosano carteriquiano socuani. Majaari pueya shocotenu quiniutianiya saa pajaniyaja, pa pueyaso Artemisa rerequetenutaniyajaariuhuaj. Nocuaji, majaari pueya nijionu quiniutianiya tari pa pueyaso Artemisa secojojua tiajiniara, tii nojori secojonura, naa cuno Pablo niishitiojonuucua pueyaracaanu pueyatej. ¡Naacuajitij, puetunu pa Asia jiyajinijinio pueya, mariyata puetunu jiyacajinijinio pueyapuejanaari pa pueyaso Artemisa rerequetejacara jatanutaniya! ¡Puetunu pueyapuejanaari naa niyajetanutaniya socua pa pueyaso Artemisatej! \p \v 28 Cuniqui quiniaa pueya jaara tojiquiaari naa Demetrio sequesanotej, nojoriiri jiyanohua juaaquioquiaari. Naa nacooquiaariiri: \p —¡Pa timitiasano Artemisa cuaara pueyaracaanu quiiria Éfeso tiacajinia quiniaa pueyaso! \p \v 29 Naa nojori juaaquiosacaritij, puetunu cuno tiacajiniajanaa pueyari cushitiiquiaari. Nojoriiri jiyacari quiooturee caapiqui Pablo cojiniaa pueya, Macedonia jiyajinijinio pueya. Nojoriiri quiquiaari Gayo, Aristarconio. Na jayoturee Éfeso tiacajinijinio pueya rerejojua tiajiniaraari. \v 30 Pabloori cuno pueya nacoosaqui tiajinia tiuquiniu paniquiaari juucuajuhuaj. Quera na pocuasee cuno pueya tajiniani. Jesuucua tiuuniaa pueyari saa na cosequiaarijia na tiuquiyaquiniuucuaji. \v 31 Asia jiya camarucuaari na seya jiyaroquiaari Pabloocuajuhuaj. Camarucuaari coteenu naa sequequiaari na seya: \p —Niocua Pablo sequesee, maja cumaati jaarajaaja na tiuquiniu pueya nacoojosaqui, mariqui mosaareeri. \p Cuno camarucua na seya jiyaroquiaari nocuani, nojoriiri Pablo rupuenaa quijia. \v 32 Cuno nasojosano rerejono pueyari saaja cushitiiquiaari na juaaquionuta. Jiyanohua nacooreeri. Tamasacaari saniniuujia tamaatia nacooriquiaajuhuaj. Jiyacaritij, tama cuno nojorijinijinio pueyari maja na niishiniu quiquiaari casaajiniji na nacooriquiaani. Secaja nojorijinijinioori na niishiquiaari cutara. \v 33 Jiyacaritij, Judiocuacaari Alejandro jiyanishano pueyano caponeequiaari pueya nacoyano tacoji na nujuatesocoriquiano. Cuniquijinio pueyajaari tii toquiaari Alejandro casaara pueya nacoyani. Alejandroori Judio pueyano quiquiaarijiuhuaj. Naaratej, Judiocuacaacuaji tacunu paniriquiaa juucuaari. Alejandro jaara nujuaquiaari pocuajajiniji, na juaashiquia shiitioquiaariiri pueya sanaajetanura. \v 34 Saniniuujia, cuno pueya jaara niishiquiaari Alejandroori Judio pueyano, puetunu pueyajanaari socua jiyacatequiaari nacoonura. Nojoriiri caapiqui hora shocoteree pueyaracaanu naa na nacoosacari najuhuanaj. Naa sequeturiquiaa na nacoosacariiri: \p —¡Pa timitiasano Artemisa cuaara pueyaracaanu quiiria Efesio tiacajinia quiniaa pueyaso! \p Naa pueyaracaanu nacooriquiaari. \v 35 Cuno tiaca camarucuara naajiona pueyano jaara na naata quiriquiaa nojori na sanaajanura, nojori sequereeri: \p —Cuarta Éfeso pueyanaa, puetunu jiyacajinia quiniaajanaari niishiya, pajaniya Éfeso tiacajinia quiniaari pa pueyaso Artemisa secojojua tia cojuanaani. Niishitiuyajaariuhuaj paacuajaari cuno casaa juhua pa pueyaso Artemisa niquishano cojuaquiaani, jiya cajiniocuaji tinio pa riuriatasanoni. \v 36 ¡Canteeri nio niishiyaquiyanijia! Shaaqui. Cunora tariucuaja. ¡Nia sanaajetarohua! Majaari najuhuana sesa nia miitiuniu, maninia nia niishiriojiyaquishacari. \v 37 Nio canuu niaa niyara na jayoreeni, nojoriiri maja na nohuasenu quirii casaa pa pueyaso secojojua tiajiniji. Majaari na sesacatunu quiquiaa pa pueyasojuhuaj. \v 38 Demetrio jaara nata poonijionaata cuno pueyacuara tonujunu paniri, ¿casaara na quiaaquiya pa nequesoreenaa niquiara tonujunuraarini? ¿Casaara pa jiitiaa nequesoreenaa pa tiacajiniaarini? ¿Najuhuanaj? Pa nequesoreenaari pa paraa tacujua pocuaji. \v 39 Niaa jaara tamonu casaacua juaaquioreja, pocua tamonu juuca na rerejotariquiani pa jiyaniijianucuata pa jeecanura puetunu nia sequesanojuanaa. \v 40 Pueyanaa, ¿majate nia puerenu, Roma tiacajinia quijia pa jiyaniijiajanaa jaara pocuara tosaare pa nacoojonujiniji? Paa jaara sequesaare nocua quiojonurani, ¿paatucua taa pocuaji tacureni jaara pa nequesoreere pa nacoojonujiniji? \p \v 41 Tiaca camarucuara naajiona pueyano jaara puecaquiaari pocuanu, pueya sequequiaariiri: \p —Nia quiojorohua pueyanaa. \p Naacuajitij, puetunu pueyajanaari cuniquiji niyaquejoquiaariuhua. \c 20 \s1 Pablo rucuanejosacariuhua Macedonia jiyajinia, Grecia jiyajinianio \p \v 1 Pueya jaara na juaaniutia na nacoojonu nuhuaji sanaajetaquiaariuhua, Pabloori jiyacari Jesuucua tiuuniaa pueya sequequiaari tama jiyareta nojorijiaaja rerejonura. Tii nojori nacasuree maniniaari. Tari na quiasacari cuniquiji, na nuhuajiria cacanuuquiaari puetunu nojorijianaari. Na nuhuaji, Macedonia jiyajinia quiaareeri. \v 2 Nojuajaari puetunu cuno jiyajinia rucuanequiaarijianaa. Jesuucua tiuuniaa pueya cumashitiquiaari socuaari, maja nojori tarinitianura Jesuucua tiuuniu. Naa na rucuanesacari cuno jiyajiniatej, socua tiuquishiiquiaari Grecia jiyajiniaari. \v 3 Pabloori tii na quishacari shocotejoquiaari jiuujianaraca raca. Juucua cuniquiji quianu paniriquiaa buquejinia Siria jiyajiniaraari. Judiocuacaari na niishiquiaari saaja. Nojoriiri jiyacari na monu paniquiaari. Naa Pablo niishishacaritij, nojuajaari nocuaji Macedonia jiyajiniara neteja nucuacohua tacatequiaariuhua saaja. \v 4 Nucuaco na quiasacariuhua, na tarajaquiaariiri Sópater jiyanishano pueyano Berea tiacajinijinio, Pirro niyanu. Na tarajaquiaarijiaariuhua Aristarco, Segundonio. Nojoriiri Tesalónica tiacajinijinio pueya quiquiaari. Nata quiaquiaarijiaariuhua Gayo, Derbe tiacajinijinio. Timoteori nojoritia quiriquiaajaacuhuaj, Tíquiconio, Trófimojuhuaj. Nojoriiri Asia jiyajinijinio quiquiaari. \v 5 Puetunu nio canaa tapueyocuacajanaari canaa puetaquiaari. Canaacuaji tiuquiijioseequiaari coteenu Troas tiacajiniaari. Cuniqui sashitiuquiaari canaari. \v 6 Jiyacariiri queranacunuusacari quiquiaari, poreetajaaju shipinijiosano pan miaquesacari. Queranacunuunu nuhuaji, canaari Filipo tiacajiniji jaaretaquiaari buquejiniani. Canaari cinco juuca camueenujuquiaari canaa tiuquiniuria Troas tiacajiniani. Canaari tii nojori coqueseeni. Canaari mariyata tii camueenujuquiaari siete juucani. \s1 Pablo niishitiojosacari Troas tiacajinia \p \v 7 Shusha semaana coteejajinia domingo juuca, canaari rerejoquiaarini pan neecasenura pa Jiyaniijia cusosacari niishiriojonura. Pabloori jiyacari Jesuucua tiuuniaa pueya rootariquiaa niucua. Nojuajaari cuno tariqui quiariquiano quiriquiaa cuniquiji. Naaratej, na nuhuajiria pocoojoriquiaa pueyataari. Pueyaracaanu na pohuatasacari, shiyaqueyari tari quiquiaari. \v 8 Cuno tiajinia canaa tii quiriquiaani, canaari jiyocuacaanu tercero na natacojinia rerejoriquiaani. Queraatia samariiri canaa caaniuji noshiquioriquiaa. Pabloori shitimia pohuatariquiaa pueya niquiara. \v 9 Jiyacaritij, tamonu mashajaari tia shuucuaji tacuhuajiniji cajiriquiaa. Na sesaari Eutico quijia. Pablo pohuatasacari pueyaracaanu, socua maquequiaari na cajishaquiiri. Jiyanohua na maquesacari, jiyocua tiquii socuaari. Cusoseejanaari. \v 10 Pabloori nata quiniaata ritia nocua netecuatuquiaari jiyocua. Pabloori nocua jacamasee na cacatanura. Narta Jesuucua tiuuniaa pueya sequereeri: \p —Maja najuhuana shiriiquitiuniu. Saminiocuaja. \p \v 11 Na nuhuaji, puetunu nojorijianaari tiniota shuquiriaatia tacataquiaariuhua. Pabloori neecaruu neecasequiaari canaa miaquenuusocoriquiano. Pabloori socua pohuataquiaari pueya na niishitiojonura. Naa juhuaquemaajaa socuaari. Tariucua juuca quiaqueeri. Nojuajaari nucuaco quianu paniquiaari cuniquiji Asón tiacajiniara. \v 12 Cuno mashajaari saminio jaatucusaaquiaariuhua na tiajiniohua. Puetunu pueyajanaari noojia cajitiquiaariuhua, saminio mashaja tacatesacariuhua. \s1 Pablo quiasacari Mileto tiacajiniara \p \v 13 Pabloori na quiaaquishacarijia tari canaa sequequiaari: \p —Nia puetaarecuaa buqueta. Niocua cua rimia Asón tiacajiniji. Janiya nucuaco quianu paniyani. \p \v 14 Naacuajitij, canaari coquetooquiaari Asón tiacajiniani. Canaari cuniquiji Pablo tacanimiaquiaarini. Canaari mariyata tiji quiaaree Mitilene tiacajiniani. \v 15 Canaari tariqui shocomaa Quío jiya tucuaatiajani. Canaari tama tariqui tiuquishii Samos tiaca tacatajajinijini. Canaari rupaquijia samaatemaacuara Trogilio tiacajiniani. Canaari cuniquiji sanetaaree tariquiniuhuaj. Canaari Mileto tiacajinia tiuquishiini. \v 16 Canaari naa secooriquiohua ritiani. Majaari Pablo tarishiniu paniniu quiquiaari Asia jiyajinia. Naaratej, majaari na quianu paniniu quiquiaari Éfeso tiacajiniajuhuaj. Ritia tiuquiniu paniquiaariuhua Jerusalén tiacajiniaari. Pentecostés juucara quiniu paniriquiaa tiiri. \s1 Pablo cumashitishacari Éfeso tiacajinijinio Jesuucua tiuuniaa jiitianaa pueya \p \v 17 Canaa quishacari Mileto tiacajinia, Pabloori pueyano jiyaroquiaari na masuunura Éfeso tiacajiniji Jesuucua tiuuniaa pueya jiitianaa. \v 18 Nojori jaara canaacua tiuquiijioquiaari, Pabloori nojori sequeree: \p —Niaacuajaari maninia niishiya taa cua quishiiquiaari niaatani, cua tiuquishacari Asia jiyajinia niaacua. \v 19 Niaata cua quishacari, janiyari pueyaracaanu nia niishitiojojuani, pueyaracaanu pa Jiyaniijiara cua poonijiosacari. Naa cua miishacaritij, majaari cua quiniu paniniu quijia juhua nia jiyaniijia. Janiyari niaacua cua tacaashacari nujuquejojuani. Janiyari pueyaracaanu naquiya miishanoni, cuarta Judiocuaca paracaashacari janiya. \v 20 Naajaa, majaari cua pishiniu quijia nia niquiara cua pohuatanura Pueyaso rupaa. Janiyari nia niishitiojojuani puetunujuanaa maninia nia quiniuria, maninia miijia nia quiniuriajuhuaj. Majaari cua niishitiojonu quijia jiyasohuaja. Janiyari puetunu pueya niquiarajanaa nia niishitiojojuani, tama nia tiacajiniaqueyajaajanio. \v 21 Janiyari Judiocuaca sequejani taucuacanio, nojori tacatonuhuara noojia Pueyasoocua, sesa nojori miishanojiniji, pa Jiyaniijiaacua nojori tiuuniuria cutara. \v 22 Quiarijiani, Pueyaso Sohuanuuri cua jiyaroya Jerusalén tiacajinia. Majaari cua niishiniu taa cua miishaanutaniya cuno tiacajiniani. \v 23 Janiyari saaja niishiya cutarani, puetunu tiacajiniajanaa cua quiasacari, Pueyaso Sohuanuuri cua sequeya: “Quiaari nujuatesaanutaniya. Quiaari naquiya miishaanutaniyajuhuaj”. \v 24 Janiya jaara naa niishirini, majaari cua tacaaniu quiquiaa. Cuaara cua motuuraqui jaara monu panitiuri. Janiyari saaja pa Jiyaniijia sequesano tucuatanu paniya cutarani. Pa Jiyaniijia Jesuuri cua jiyaroquiaari cua pohuatanura pueya niquiara, taa Pueyaso jiyanooniu paniya pueyani. \p \v 25 ’Janiyari seetanujuanaa nia sequeyani pueyanaa. Puetunu niajaniyajanaa, cana niquiara cua pohuataquiaari Pueyaso rupaacuajani, majaari socua nia niquiniu quiniutianiya mijiria janiya. \v 26 Naaratej, janiyari nia sequeyani, majaari na nuhuaji nia sequenu: “Maja canaa pohuatasaanu quiquiaari Pueyaso rupaani”. \v 27 Janiyacuajaari tari nia pohuataquiaari puetunu Pueyaso sequesanojuanaa pajaniyarani. \v 28 Quiarijiani, tama nia cuaqueyajaaja nia cojuare. Maninia nia cojuare Jesuucua tiuuniaa pueyajuhuaj. Pueyaso Sohuanucuajaari nia jiyatequiaari Jesuucua tiuuniaa pueya jiitianaa nia quiniuria. Nojuajaari nojori masequiaari na nanacata tama nerajaaja, pocuara na cusosacari. \v 29 Janiyari seetanujuanaa niishiyani, janiya jaara niiquiji quiaqueeni, tamasacaari cua nuhuaji nijionutaniya. Jesuucua tiuuniaa pueya sesonutaniyari, sacuaraatia nojori niishitiojosanota. Nojoriiri juhua marucuatuque sareya tiuquitianutaniya Jesuucua tiuuniaa pueya tajinia. Taa marucuatuque sare tiuquiya borregohua tajiniacuaani, puetunu na sooseejanaari, cuno pojoriiri naa miiniutianiya Pueyaso muerasutej. \v 30 Naajuhuaj, tama niajaniyajinijiniojuaarijia najuhuana tamaatia niishitiojonu coteenutaniya na sapojonuta. Majaari Pueyaso panishano na niishitiojonuunu quiniutianiya tari. Naa sapojotunutaniya Jesuucua tiuuniaa pueyari, pueya tojiniuria nojori saniniuujia. \v 31 Janiyacuajaari nia sequeyani, jiyanohua nia cojuare tama nia cuaqueyajaaja. Nia niishirijiuhuaj, jiuujianaraca marijiaari tari cua shocojoree pueyaracaanu cua niishitiojosacari niajaniya. Majaari cua tarinitianu quijia rootanu niajaniya, juuca, niucuanio. Janiyari naajaa cua namijiaacatenuta niishitiojojua puetunu niajaniyajanaani. Majaari naa cua miishano nia niyajetanu pueyanaa. \p \v 32 ’Nia tiujianutaniya tarinijia. Janiyacuajaari pa Jiyaniijia juaashiquiajinia nia jataani. Na rupaa nia tojiriquia pueyaracaanu, juhua rishimiaca pueyano nia quiniuria, cumueecara. Nia jaara naa miiritij, Pueyasoori nia rijionutaniya na shuriucuara, na saquiriojosano pueyata nia quiniuria. \v 33 Niaata cua quishacari, majaari tama quiriajaaja cua paniniu quijia cumaneeca, toquenio. \v 34 Niaari naa quiyano cua niquijiajuhuaj. Janiyari tama cua juaashiquiatajaaja poonijiojuani, cua panishano cua masetajara, cua cojiniaa panishano masetajarajuhuaj. \v 35 Janiyari nia niishitiojojuani, naa poonijiosanotej casamiijiuniucua pa naacunura pa jiitiasanota. Majaari pa Jiyaniijia Jesu sequesano nia niyajetanujuhuaj. Naa sequequiaariiri: “Maninia pueyano jaara na jiitiasanojiniji niquitiore nareja tamonu pueyano, na niquitiosacari tamonu, nojuajaari socua shuquiriaatia quiya, niquitiosano masejajiniji”. \p \v 36 Naa nojori na sequenu nuhuajitij, Pabloori mojoquetaree. Puetunu nojoritiajanaa secojoreeri. \v 37 Puetunu pueyajanaari nujuqueturee. Pablo cacanuutureeri. Na nujuunequetureejaariuhuaj. \v 38 Pueyari jiyanohua taraajeriquiaa Pablo sequenuucua nojori, maja tari socua na niquitiuniu quiniutianiya nojuaja. Nojoriiri caminiajiniara rosetaquiaarijiuhuaj, Pablo na niquitiuniuria buquejinia na tacasacari. \c 21 \s1 Pablo quiasacari Jerusalén tiacajiniara \p \v 1 Éfeso tiacajiniji canaa ruparetasacari, canaari shoniniacu caminia jiuujiaaco quiaareeni. Canaari Cos tiacajinia tiuquishiini. Cuniquiji canaa quiasacari tariqui, canaari Rodas tiacajinia tiuquishiiniuhuaj. Tama tariqui canaa quiasacari Rodas tiacajiniji, canaari Pátara tiacajinia tiuquishiini. \v 2 Pátara tiacajinia canaa tiuquishacari, canaari tii riuriatasee tamonu buque quera Fenicia jiyajiniara ruparetaanoni. Canaari tii tacataareeni. \v 3 Canaa jaaretasacari, canaari canaa muenecara niquimiohua Chipre jiya tucuaatiajani. Canaari Siria jiyajinia tiuquishiini. Cuno buquejinia canaa tii quiariquiaani, casami pariquiaari Tiro tiacajinia jatasocoriquiano. Naaratej, canaari Tiro tiaca tacatajajiniji tiuutiaseeni, casami jatanura tii. \v 4 Jesuucua tiuuniaa pueyari tii quijiajuhuaj. Canaari nojoritia quishiini. Canaari siete juuca camueenujusee cuniqui nojoritiani. Pueyaso Sohuanuuri cuniquijinio Jesuucua tiuuniaa pueya niishitioquiaari taa Pablo miishaanutaniyani. Nocuaji nojoriiri Pablo sequetuquiaari maja na quianura Jerusalén tiacajinia. \v 5 Naajaa, siete juuca jaara tari shocojoquiaari cuniqui canaa quishacari, canaari tiji quiaquiaarini. Jiyacaritij, puetunu Jesuucua tiuuniaa pueyajanaari necocohuata, mariyata necohuata canaata quiaquiaari canaa na jatanura buquejinia. Canaari rosetaquiaari tiacajiniji tacatajajinijiriani, Pueyaso canaa secojonura jaaquiajinia. Puetunu canaajanaari mojoquetacoquiaarini shoniniacu caminia casaqueyaji. \v 6 Na nuhuaji, canaari nojori cacanuuree canaa nuhuajiriani. Canaari buquejinia tacataqueeni. Nojoriiri tacatajajiniji quiojoquiaariuhua na tiajiniohua. \p \v 7 Canaari Tiro tiacajiniji jaaretaareeni. Canaari Tolemaida tiacajinia tiuutiaseeni. Canaari cuniqui tacatasee puetunujuanaani. Canaari tii quijiaca Jesuucua tiuuniaa pueya saruhuataseeni. Canaari nojoritia quishii niquiriyatu juucani. \v 8 Tariqui saniniuujia, puetunu canaajanaari mariyata quiojoquiaari Pablotani. Canaari Cesareya tiacajinia tiuquishiini. Felipeeri cuno tiacajinia quiriquiaa. Canaari na tiajinia quishiini. Felipeeri Jesujiniji pohuatana quijia. Nojuacuajaari Jerusalén tiacajinia coteenujuanaa tamasacata jiyatesaaquiaari mashiquiopue mianuuteriquiano. \v 9 Felipeeri necojori jiitiaja, saa caqueetacaneeja, niyacoojori. Cuno niyacoojoriiri Pueyaso Sohuanu jiitiajaca. Naacuajitij, Pueyaso Sohuanu niishitiojosano nojori jiuujiajinia Pueyasojiniji pohuatanuujuaari. \v 10 Canaa camueenujusacari cuniqui, jiyacari tiuquishiiquiaariiri Judea jiyajinijinio pueyano. Nojuajaari Pueyaso sequenu panishano caminiujiunia quijiajuhuaj. Ágabo jiyanishano pueyano. \v 11 Nojuajaari canaacua niquiaari Felipe tiajinia. Jiyacaritij, Pablo cajiniocua camarucujua samaacataseeri. Nata morojoree tama na cashacucuajaarijia, na numatucuanio. Na nuhuaji sequerohuari: \p —Jerusalén tiacajinia parta Judiocuacaari naa morojonutaniya nio cajiniocuaque camarutej. Na nuhuaji, taucuaca niquitiosaanutaniyari. Pueyaso Sohuanuuri naa cua sequereequij. \p \v 12 Naa Cesareya tiacajinia quiniaa Jesuucua tiuuniaa pueya tojishacaritij, canaajuhuaj, puetunu canaajanaari juucua Pablo nenecojoquiaarini maja na quianura Jerusalén tiacajinia. \v 13 Saa canaa sequereejaari: \p —¿Casaara nia nujuquetiuyajaarani? ¿Niaateeri cua taraajonu paniyaruhua? Majaari saaja cua paniniu pueya morojonura janiya Jerusalén tiacajinia; janiyari tama cua cuaqueyajaaja panitiaacujua. Cuaara cua motuuraqui, cua pohuatanuucua cua Jiyaniijia Jesujiniji. \p \v 14 Maja canaa naata na tarinitiniu quishacari, canaari socua na tarinitiareeni. \p —Cuajaquij. Pueyaso cuaara miiria taa na miiniu paniyacuajani. \p \v 15 Naa canaa sequenu nuhuaji nojuaja juucuatej, canaari canaa jiitiasano casaa jeenucuareeni. Canaari Jerusalén tiacajinia quiaareejaaniuhuaj. \v 16 Canaata quiojoquiaariiri Cesareya tiacajiniji Jesuucua tiuuniaa pueyajuhuaj. Canaata quiariquiaajaariuhua Mnasón jiyanishano pueyano. Nojuajaari Chipre jiya tucuaatiajajinijinio pueyano quiquiaari. Nojuajaari tarijia Jesuucua tiuujia quijia. Nojuajaari canaa sequequiaari: \p —Paa jaara Jerusalén tiacajinia tiuquishiini, niocua cua tiajinia quishii cuata. \s1 Pablo pocoojosacari Santiagota \p \v 17 Canaa tiuquiijiosacari Jerusalén tiacajinia, cuniquijinio Jesuucua tiuuniaa pueyari canaa timitiaree canaa tiuquiijiosacari. \v 18 Pabloori tariqui canaata quiaquiaari Santiago niquiniuucua. Tii quiriquiaajaariuhua puetunujuanaa Jesuucua tiuuniaa jiitianaa pueya. \v 19 Canaa tiuquishacari, canaari nojori saruhuataquiaarini. Na nuhuaji, Pabloori nojori pohuataquiaari puetunu Pueyaso miishanojuanaa na pohuatanuucua Jesujiniji, na rucuanejosacari tucuacaanu taucuaca quijia jiyacajinia. \v 20 Pueya jaara naa tojiquiaari Pablo pohuatasanotej, puetunu tii quiniaajanaari Pueyaso maniniuhuaqueetaquiaari nojori shuquiritiasacari Pueyaso. \p Na nuhuaji, nojoriiri Pablo sequequiaari: \p —Canaa tarajanunaa, taa quia niquiquiaacuajani, jiyanohua queraatia parta Judiocuacaari Jesuucua tiuya. Puetunu nojorijianaari tariucuacaanu Moisés niishitiojosano tojitiajacajuhuaj, nocua nojori jiaatianuta jiyanohua. \v 21 Nio Jerusalén tiacajinia quiniaa Jesuucua tiuuniaa pueyari quiocuaji tojiquianujuhuaj. Quiaanaari tamonu jiyacajinia quijiaca parta Judiocuaca niishitiojoquiaa maja nojori miiniuria tari tariucuacaanu Moisés niishitiojosano. Quiaanaari niishitiojoquiaajuhuaj maja nojori necohua cararaatiuuquia co nojori miatejonura, taa pa supuetanaa niishitiojosaaquiaaricuaani. \v 22 Naacuajitij, pueya jaara niishiri quiaa tari niya tiuquiriohua, nojoriiri quia rerejotanutaniya ritia. ¿Taa pa miyarini? \v 23 Canaari naa niishiriojiyani, naa quia miiri juhuari. Niya quiyari cuatro pueya na naca tuquenuuteriquiano, tarijia na sequetusano Pueyaso na tohuateenura. \v 24 Nojori quia jiyataare Pueyaso Secojojua tiajinia. Niocua nia cuaqueya jeequejosee taa pa supuetanaa sequequiaaricuajani. Naajuhuaj, quiocua nojoriria cumaneeca niquitiore nojori naca riuujiushaanura. Quiaa jaara naa miiritij, puetunu pueyajanaari niishiniutianiya majaqui seetanujuanaa quiquianu pueya sequesano quiajaniyajiniji. Niishitiuniutianiyajaariuhuaj, quiaaqui tariucuacaanu Moisés niishitiojosano miyajaa. \v 25 Majaari Jesuucua tiuunio taucuacaacua quia tacaaniu. Canaacuajaari tari nojori nacasuquiaari canaa naajioneejiniani, nojoriicuara canaa naajiosacari. Canaari nojori sequequiaari cutarani maja tari nojori tojiniuria Moisés niishitiojosano. Canaari nojori sequequiaarijiuhuaj, maja na miaquenuunura shipinishano pueyasohuacuara puecoosano casaa, naajuhuaj, maja na miaquenuunura nanaca. Canaari nojori sequequiaarijiuhuaj maja na miaquenuunura shu na nanacataja, naajuhuaj, maja na numuetucunura na camishoo maaji. Puetunu pa supuetanaa rootasanojinijijianaani, saa niojuaari taucuaca tojishocoriquiano rootasano. \s1 Na cojiniaata Pablo quioosacari Pueyaso Secojojua tiajinia \p \v 26 Pabloori narta Pueyaso pueya sequesano tojiquiaari jaarajaaja. Naaratej, nojuajaari cuno cuatro pueya jiyataquiaari tariqui. Nojoritia jeequejoquiaari na cuaqueyari taa Moisés niishitiojoquiaaricuajani. Naa na miiniu nuhuajitij, Pueyaso Secojojua tiajinia tiuquitiaquiaariiri pueyacuara secojonaacua. Na sequetuquiaariiri casaa juuca na tucuatatunutaniya na cuaqueya na jeequejonuununi, naajuhuaj, casaa juuca nojori panutaniya Pueyasora na niquitiosocoriquianoni. \p \v 27 Quera nojori tucuatasacari puetunu cuno semaana juucajanaa, Asia jiyajinijinio narta Judiocuacaari Pablo niquiquiaari Pueyaso Secojojua tiajinia. Nojoriiri puetunu pueyajanaa nasojoquiaari ritia. Jiyacari Pablo quiatureeri. \v 28 Na quiatusacari Pablo, pueya na jiiquioonuutareeri: \p —¡Israel pueyanaa, miji! ¡Canaa nia naacuseeja! Nioori noo pueyanocuaja tiquiyocua na rucuanesaqui pueya niishitiojoquiaa sacuaraatia pocuaratej, nio Pueyaso Secojojua tiaacuarajuhuaj. Naajuhuaj, tariucuacaanu Moisés Rootasano sesacatequiaa pueyajaariuhuaj. ¡Quiarijiani, pa Secojojua tiajinia sacuaraatia tiuquinitiaree taucuacaari! \p \v 29 Cuno Judiocuacaari naa sequetuquiaari Pablotej, Trófimo jiyanishano pueyanota nojori niquiniuucua nojuaja tarijia na rucuanejosacari cuno tiacajiniaja. Trófimoori Jesuucua tiuunia tahue quijia, Éfeso tiacajinijinio pueyano. Naaratej, cuno Judiocuacaari jiyaniquiaari Pablo naasucuaari cuno tahue tiuquinirii Pueyaso Secojojua tiajinia. \p \v 30 Puetunu Jerusalén tiacajinia quiniaa pueyajanaari juaaquioquiaari. Pabloocua netecuatuquiaariiri. Na quiatureeri. Pueyaso Secojojua tiacoji na jaatiuquiaari carijiniacumaari. Pueyaso Secojojua tia tohuateyari ritia tionujusaaquiaari na nuhuaji. \v 31 Pueyari tari monu paniriquiaa Pablo. Jiyacaritij, tii Jerusalén tiacajinia quijia Romano soldadohua comandanteeri numootesaaquiaari: “¡Judiocuaca na juaaniutia nacoya!” Cuno comandanteni, nojuajaari soldadohua capitáncuaca jiyaniijia. \v 32 Jiyacaritij, comandanteeri na soldadohua rerejotequiaari ritia, na capitáncuacanio. Tee pueya nacooriquiaani, nocua netecuatuquiaariiri. Judiocuaca jaara niquiquiaari comandante na soldadohua neretaano nojoriicua, jiyacari shusha cartetuquiaari Pablo piquitiuniuuri. \v 33 Comandante tiuquishacari nojoriicua, Pablo quiaseejanaari. Na soldadohua sequereeri: \p —Caapiqui cumayocua casaa nia saatijiore na numatucua cajiniocua. \p Comandanteeri na nuhuaji pueya nequesoreeree: \p —¿Cante nio pueyanoni? ¿Casaa na miiriini? \p \v 34 Pueyari saaja jiyajeneta nacooriquiaa. Nioori tamaatia nacooriquiaacujua. Tamasacaari socua tamaatia nacooriquiaajanaajataj. Comandanteeri cunora maja na niishiniu quiquiaari casaa Pablo miiriijiaarani, puera nojori cojuatunenuucua na nacoosacari. Cunora na soldadohua sequereeri: \p —¡Pa quijia tiajinia nia jaatucuyarohua! \p \v 35 Soldadohua tacatasacari tari nojori quijia tia tacatuhuoco Pablo nojori jaatucusacari, Judiocuacaari jiyacari quera na macaaniutia socua shiiniuquitiaquiaari Pabloocua, na monu paniniuria juucua. Soldadohuari nojoriicuaji Pablo shiitioquiaari jiyocuacaanu. \v 36 Pueyari soldadohua nuhuaji na cocuatesacari jiiquioonuuriquiaa: \p —¡Nia more cuno sesaaca! ¡Nia more! \s1 Tama nocuaji Pablo tacusacarijiaaja \p \v 37 Quera soldadohua tiuquinishacari Pablo nojori quijia tiaco, Pabloori soldadohua comandante sequeree: \p —Quenaaja niquiriyatu rupaa sequereera cuno pueya. \p Comandanteeri na riucuaree: \p —¿Quiaaquiiri Griego rupaa pocuaja? Janiya juucua quia jiyaniriquiaa Egipto jiyajinijinio pueyanoni. \v 38 ¿Majateeri noo quiajaniya quiquianucuaja, cariiquia jiyajinia jiyatacanu cuatro mil puecoojuaca pueyatej? \p \v 39 Pabloori saaja na sequeree: \p —Janiyari Judio pueyanoni, Tarso tiacajinia rasanotuhuaj. Naacuajitij, janiyari Tarso tiacajinijinio pueyanoni, teyano tiacatucuaja socua panishano tiaca Cilicia jiyajiniani. Quenaaja rupaquijia cua tarishitiricuarajaj. Cuno pueya sequenu paniya niquiriyatu rupaa quenaajanijia. \p \v 40 Comandanteeri socua na sequeree: \p —Quia pocuare. \p Pabloori jiyacari tacatujiniji nujuaquiaari. Na juaashiquia shiitioquiaari pueya na sanaajanuraari. Puetunujuanaa jaara sanaajetaquiaari, nojoriicuara pocuaree tama nojori Hebreo rupaajiniaari. Naa nojori sequereeri: \c 22 \p \v 1 —Cua tapueyocuacanaa, cua jiyaniijianucuanaa, nia tojitiare cua sequesano niajaniya tama cua tacusacarijiaaja cucuaji. \p \v 2 Cuno pueya jaara tojiquiaari Pablo pocuasacari nojoriicuara Hebreo rupaajinia, pueyari maninia sanaajetaquiaarijianaa. Pabloori nojori sequeree: \p \v 3 —Janiyari Judio pueyanoni. Tarso tiacajinia cua raja, Cilicia jiyajinia. Janiyari nio Jerusalén tiacajinia maashiquiaarini. Gamalielri cua niishitiojona quijia. Jiyanohua rootasaaquiaari pa supuetanaa niishitiojosanonijia. Janiyari pueyaracaanu Pueyaso panishano miiniuucua jiaatiaquiaani, taa quiarijia nia miiniu paniyanijia. \v 4 Janiyari tarijia Jesuucua tiuuniaa pajejani naquiya cua miitiasocoriquiano. Janiyari na mooquiaarijiuhuaj. Janiyari canuu cojiritiaquiaari quioonu maajipohuatajani, cua nujuatejosocoriquiano nujuatejojuajinia. \v 5 Pueyacuara secojonaa camarnuuri cua miijiosano niishiyajuhuaj, puetunu pa jiyaniijianucuajanaanio. Nojoricuajaari cua niquitioquiaari nojori naajionee Damasco tiacajinia quiniaa parta Judiocuacaacuara. Janiyari juucua quiariquiaa Jesuucua tiuuniaa pueya cua pajenura Damasco tiacajiniani. Quera cua quioosano cua nitiamohua niya Jerusalén tiacajiniani, saniitiojosocoriquiano. \s1 Pablo pohuatasacari Jesuucua na tiuuniujiniji \p \v 6 ’Janiyari juucua nucuaco quiariquiaani. Quera cua tiuquishacari Damasco tiacajinia, panacariiri quiriquiaa. Canashiyaquiji jiyanohua shacantuuca juhua miacanaari cua nunuquiaari. \v 7 Janiyari juhua jatasaareeni. Jiyacaritij, janiyari rupaa tojirii cua sequeyanoni: “Saulo, Saulonaa, ¿casaara quia miitiaa puera janiyani?” \v 8 Janiyari na nequesotareeni: “¿Cantequia Jiyaniijianaa?” Cua sequereeri: “Janiyacuajaari Jesuni, Nazaret tiacajinijinio pueyano. Cunocuajaari quiaa na miitiaani”. \v 9 Cua cojiniaa pueyari cuno shacantuuca na niquishacari shiriiquitiuquiaari. Majaari na tojitiuniu quiquiaari cutara jiyocuacaanuji rupaa cucua pocuaano. \v 10 Janiyari socua na sequereeni: “¿Casaa cua miyarini Jiyaniijianaa?” Jiyaniijiaari cua sequereeni: “Quia sanerohua. Naajaa quia quiaare Damasco tiacajinia. Quiaari tii sequesaanutaniya puetunu cua panishanojuanaa quia miiniuria”. \v 11 Cuno shacantuuca cua nunuquiaari jiyocuacaanujini, cua namijia sesoquiaariiri. Janiyari cariyojuaru quiriquiaani. Naacuajitij, cua cojiniaari cua jaatucutuquiaari. Naa cua tiuquitiatusee Damasco tiacajiniaari. \p \v 12 ’Tamonu pueyanoori cuniqui quijia, parta Judio pueyano. Na sesaari Ananías quijia. Nojuajaari seetanujuanaa tariucuacaanu Moisés niishitiojosano tojijia cutara. Puetunu Damasco tiacajinia quiniaa Judiocuacaari na panijia. Nojoriiri na sequetujua: “Ananías cutaraari maninia pueyano”. \v 13 Ananíasri jiyacari cua niquiniuucua niquiaari. Jaara tiuquiquiaari cucua, cua sequeseeri: “Cua tarajanu Saulonaa, maninia niquijiara quia quiriohua”. Jiyacaritij, cua namijiaari ritia jeequequee. Janiyari maninia niquiquii Ananíasni. \v 14 Cua sequereejaariuhuaj: “Pa supuetanaa Jiyaniijia Pueyasocuajaari quia saquiriojoquiaari tariucuacaanujiniji, na niishitionura quiajaniya na panishano quia miiniuria. Quia saquiriojoquiaarijiaariuhuaj quia niquiniuria taquiya pocuajinio sesa miyashijia cutara, tama na camaru rupaajiniji quia tojiniuria na sequesanojuhuaj. Nojuacuajaari pa Jiyaniijia Jesucristo. \v 15 Quiaari puetunu pueyapue niquiarajanaa pohuatanutaniya nojuajiniji quia niquishano, quia tojishanonio”. \p \v 16 ’Ananíasri socua cua sequequiaari: “¿Casaara quia tarishiyarini? Quiarijiani, quiaa cuaara tiuquinishaaria. Jiyaniijia Jesu quia sequere: ‘Cua jiyanoori sesa cua miishanojiniji’. Nocua quia tiuushacari, quia sesa miishanoori jeequesaanutaniya”. \s1 Pablo pohuatasano taa Jesu jiyaroquiaari nojuaja taucuacaacuani \p \v 17 ’Janiya jaara riujiuuquiaariuhua Jerusalén tiacajiniohuani, janiyari Pueyaso Secojonuujua tiajinia secojoriquiaani. \v 18 Cua secojosacari, janiyari Jesu niquiquiaari juhua cua maquenujiniani. Cua sequereeri: “Ritia quia quiaare niiquiji. Nio pueyari maja na tojitianu quiniutianiya quiajaniya, nojori quia pohuatasacari janiyajiniji”. \v 19 Janiyari saaja na sequereeni: “Cua Jiyaniijianaa, nojoricuajaruhua niishiya janiyari quiocua tiuuniaa pueya quioojuani puetunu rerejojua tiajinijijianaa cua nujuatejosocoriquiano nojori. Janiyari nojori mojoojuajuhuaj. \v 20 Naajuhuaj, quia rupaa pohuatana Esteban jaara mosaaquiaaritij, janiyari catecaji saitia na jacusacari shootiaquiaarini. Janiyari na jacunaa toqueya cojuariquiaajaaniuhuaj, nojori mosacari Esteban. Janiyari jaarajaaja sequequiaarini: ‘Cuaara mosaaria’”. \v 21 Naa cua sequesacaritij, Jiyaniijiaari saaja cua sequereeni: “¡Niiquiji quia quiaarejaj! Janiyacuajaari tucuacaanu quia jiyaronutaniya taucuacaacuani”. \s1 Comandante jiitiasacari Pablo \p \v 22 Pueyari sanaa tojitiariquiaa Pablo pohuatasacari. Saniniuujia, Pablo jaara jiyaniquiquiaari taucuaca, pueyari jiyacari coteequiaari nacoonu, taucuaca soojeaca nojori quiniuucua: \p —¡Cuaara mosaaria cuno pueyano! ¡Majaari maninia jiyano pueyano rishiniuria socuatej! \p Cuno pueyari naa nacooriquiaa. \p \v 23 Na juaaquionuta na nacoosacarijia, na toqueya quejootuquiaari jiyocuacaanuuri quera na macaaniutia. Naa quejootuquiaari jiyojuajaariuhuaj. \v 24 Comandanteeri na capitáncuaca sequequiaari Pablojiniji: \p —Nio pueyano nia tiuquiniri nia quijia tiajinia. Niocua na saniri majacununoj, cuaara sequeera casaara naa pueya nacoyani. \p \v 25 Soldadohua jaara tari Pablo morojotuquiaari tiaacuara na majacutusocoriquiano juucua, Pabloori capitán sequequiaari: \p —¿Jiyaniijia César rootasanotee, naa nequesoreesoojua nia majacunura narta Romano pueyanotej? \p \v 26 Capitán jaara tojiquiaari naa Pablo sequesanotej, ritia netequiaariiri. Na comandante sequeseeri: \p —¡Quiaa cocuaatia miya! ¡Cuno pueyanona Romano! \p \v 27 Comandanteeri ritia Pabloocua catecanoquiaari. Na nequesotaseeri: \p —¿Seetanutejanaa? ¿Quiaatena Romanotej? \p Pabloori na riucuaree: \p —Taaquiriirinij. \p \v 28 Comandanteeri na sequerohuacuhuaj: \p —Romano pueyano cua quiniuria, janiyari queraatia cua cumaneeca niquitioquiaarini. \p Pabloori saaja na sequeree: \p —Janiyari Romano cutarani, nojori tiacajinia cua rasaanuucua. \p \v 29 Cuno pojori, Pablo majacunura seeratasaaquiaari juucuani, naa nojori tojitiasacaritij, Pablo shuriucuaji ritia shiriquitiaquiaariiri. Comandante niishishacari Pablo seetanujuanaa Romano quiquiaari, puerereejaariuhuaj, Pablo na morojotenuucua. \s1 Tama nocuaji Pablo tacusacarijiaaja Judiocuaca jiyaniijianucua niquiara \p \v 30 Tariqui saniniuujia, comandanteeri maninia niishiniu paniquiaari casaara Judiocuaca nacootariquiaacuaa naa Pabloni. Naaratej, comandanteeri Judiocuacaacuara secojonaa jiyaniijianucua rerejotequiaari. Puetunu Judiocuaca camarucua nacasunaa maanujuanaa rerejotequiaarijiaariuhuaj. Nojoricuajaari Sanedrín maanu. Jiyacari Pablo numatucuajiniji rupareetaquiaari cumayocua saatijiotasanoori. Puetunu nojorijianaa jaara tari rerejoquiaari, jiyacari Pablo tohuatequiaariiri. Nojori tacoji na nujuatereeri. \c 23 \p \v 1 Pabloori juhuacatecara pohuatanu coteequiaari camarucua niquiara. Nojori sequereeri: \p —Cua tapueyocuacanaa, janiyari pueyaracaanu juhuajaniya quiquiaani, Pueyaso tojijia cua quishacari pueyaracaanu. \p \v 2 Naa Pablo sequesacaritij, pueyacuara secojonaa jiyaniijiajanaari juaarii. Ananías na sesa. Nojuajaari Pablo jiyaniquiaari najuhuana pocuaa naasucua. Nocuaji, Ananíasri Pablo shuriucua nujuatunaa sequequiaari ritia: \p —¡Na rupaajinia nia piri naa pocuaaniquitij! \p Pablo shuriucua nujuanaari jaarajaaja na piquii. \v 3 Majaari Pablo niishiniu quiquiaari casaate Ananías quiquiaarini. Naacuajitij, Pabloori juhuajaniya Ananías sequequiaari: \p —¡Pueyasoori saniniuujia cucua quia naminiutianiyacujua, Moisés Rootasano tojiyashijianaa! Nia jiyanishacari janiyari Moisés Rootasano tojiyashijiani, niaari coteenu cua nequesoreya maninia taa Moisés rootaquiaaricuajani. ¡Quiaa sajara Moisés Rootasano tojiyashijia cutara, quia sequesacari cua pishaanura nia nequesoreyaquishacarijia maninia janiya! \p \v 4 Pablo shuriucua nujuatunaari Pablo sequequiaari: \p —¿Quiaateeri saa rerequeteyajaa pueyacuara secojonaa jiyaniijiaruhua? \p \v 5 Pabloori nojori riucuaree: \p —Cua tapueyocuacanaa, cua jiyanoori. Paacuajaari naa rootasaaquiaari Moisés nequesoreetuneejiniani: \q1 “Majaari sacuaraatia rimiaaquenu nia camarnuucuara”. \m Cua pueyanaa, maja cutaraari cua niishiniu quiriquiaa nojuajate pueyacuara secojonaa jiyaniijia. \p \v 6 Pabloori niishiquii cuno Judiocuaca camarucua nacasunaa cuniqui quiriquiaani, noojiaqueya nojorijinijinioori Saduceocuaca maanujiniji quiriquiaa. Tamasacaari saniniuujia narta Fariseocuaca maanujiniji quiriquiaacujua. Naaratej, Pabloori jiyanohua na rupaa paaretaquiaari naa na sequenura nojori: \p —¡Cua tapueyocuacanaa, janiyari Fariseo pueyanoni! Cua shipininioori Fariseo pueyano quiquiaarijiuhuaj. Canaari Pueyaso Rupaacua tiuujiacani. Naacuajitij canaari niishiyani Pueyasoori macunucua samiitianijionutaniuhua taa puetunu cuarta Fariseocuaca niya quiniaa tiuyanijia. ¡Niaaquiiri jiyamitia cua nequesoreya! \p \v 7 Pablo jaara naa sequequiaaritij, Fariseocuacaari Saduceocuacata juhuacatecara juayonuutaquiaari tama nojorijiaaja. Naacuajitij, nojoriiri caapiqui maapuera raquitiiquiaari. \v 8 Saduceocuacaari jiyaniya maja macunucua samiitiaconu quiniutianiuhua. Nojoriiri sequeyajuhuaj: “Maja Pueyaso seya quiniu”. Pueyapuenaari sohuanuujujuhuaj. Fariseocuaca cutaraari nojori cuaracashitishanoocua tiuya. \v 9 Naacuajitij, puetunu pueyajanaari nacooriquiaa na juayonuutasacari. Jiyacaritij, tariucuacaanu Moisés Naajiotasanojiniji niishitiojonaa pueyari sanetaquiaari. Nojoriiri Fariseocuaca quijiajuhuaj. Nojoriiri naa sequetuquiaari Pablojiniji: \p —¡Nio pueyanoori maja sesa na miiniu quiquianu! Maninia sohuanu jiyoteeri nocua muetacanu, Pueyaso seru soj. Majaari pa niishiniu. ¿Paatucua casaara tenujure Pueyaso panishano na miishacarini? \p \v 10 Pueyari socua jiyacatequiaari nacoonu. Comandanteeri puerequiaari, na jiyanishacari Pablo naasucua socua sureesaanutaniyaquij. Naa jiyaniquiaariiri, puerajanaa pueya juaaquiosacari. Nocuaji, comandanteeri ritia na soldadohua jiyaramiquiquiaari, na tiajinia nojori tiuquininiuhuara Pablo pueya tajiniji. Naa miitiuquiaariiri. \p \v 11 Cuno niucuajani, Jiyaniijia Jesuuri Pabloocua muetaquiaari. Na sequereeri: \p —Quioojia quia cumaquiri Pablonaa. Naatej, taa quia pohuatarucuaa janiyajiniji niya Jerusalén tiacajiniacuaani, quiaari naa pohuatanutaniya janiyajiniji Roma tiacajinia quiniaajuhuaj, Césarjanaa niquiarajuhuaj. \s1 Judiocuaca roojotoosacari Pablo na motunura juucua \p \v 12 Tariqui saniniuujia, noojiaqueya Judiocuacajinijinioori Pabloocuara roojotooquiaari na monura. Nojoriiri naa sequetuquiaaritij: \p —Paa jaara Pablo moyaquirini, pocua miaqueyaquirini, pocua ratuyaquirijianiuhuaj. \p \v 13 Nojoriiri cuarenta canuu quiquiaari, naa sequetuquiaarini. \v 14 Na nuhuaji, cuno pojoriiri pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaacua quiaquiaari, Sanedrín maanuucuanio. Nojoriiri naa sequetuquiaari: \p —Majaari canaa miaquenu quiniutianiya quenaaja casaa, canaa cuaara more Pablojaatijia. \v 15 Niajaniya, pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuanaa, puetunu Sanedrín maanujuanaanio, nia sequere comandante cuaara nitiaara tariqui Pablo niaacua. Niocua naa na sequerenoj: “Miji Pablo quia nitiaare. Canaari socua maninia na nequesoreenu paniyani”. Canaacua jiyacari niaacua na tiuquiyaquishacarijia nuu cajiniocua na moreni. \p \v 16 Tamonu pueyanoori Pablo raaquia caminiujiuquiaari naa cuno pojori sequesano camarucuatej. Pablo raaquiaari nocuaji ritia soldadohua quijia tiajinia quiaquiaari na cama Pablo na pohuatanura. \v 17 Jaara tari na pohuataquiaari, Pabloori jiyacari cuniqui cojuanaajinijinio capitán piiquiaari. Na sequereeri: \p —Nio caya samijia quia jiyataare comandanteecua. Nojuajaari comandante numootenu paniya. \p \v 18 Jiyacaritij, capitánri Pablo raaquia jiyataquiaari. Na tiuquishacari, comandante sequequiaariiri: \p —Pa quiasano Pabloori cua piiriini. Cua sequereeri cua nitianura quiocua nio caya samijia. Nojuajanaari casaa quia sequenu paniya. \p \v 19 Jiyacaritij, comandanteeri caya samijia numatujiniji quiaquiaari. Tamocora na jaatucureeri. Tii na nequesotaseeri: \p —¿Casaa quia sequenu paniya janiyani? \p \v 20 Caya samijiaari na sequeree: \p —Noojiaqueya Judiocuacajinijinioori Pabloocuara roojotoorucuaa. Quiaari sapojonu sequesaanutaniya tariqui quia jiyatanura Pablo, puetunu Sanedrín maanujuanaa niquiara nequesoreesocoriquiano. \v 21 Quiaa jaara sequesaare, majaari nojori tojiniu. Cuarenta canuuri tari nuu cajiniocua nocuaji jamaatiuya. Cuno pojoriniaari maja na miaquenuunu quiniutianiya, majanaari na raruunu quiniutianiyajuhuaj, cuaara moture Pablojaatijia. \p \v 22 Comandanteeri caya samijia sequequiaari: \p —Maniniacuaja. Majaari tamasaca pohuatanu quia sequesano janiya. Tariucuaja. Quia quiaarohua. \s1 Soldadohua jiyatasacari Pablo camarnu Félixcua \p \v 23 Comandanteeri caapiqui capitán piiquiaari. Nojori sequereeri na numootejonura dosciento soldadohua, Cesareya tiacajinia quiojoriquiano cuno niucuaja. Mariyata cuaara quiojoora setenta soldadohua caballohua nijinia cajitiujiacajuhuaj, socua dosciento soldadohua saa cashiriacajanio. \v 24 Comandanteeri na capitáncuaca sequequiaarijiuhuaj, nojori niojotanura cajitiucua tamasaca caballohua nijinia Pablo cajijiara. Nojori sequequiaarijiaariuhuaj: \p —Niocua maninia cojuaare Pablo, cuaara tiuquiiria camarnu Félix nequesoreesocoriquiano. \p \v 25 Comandanteeri na naajionee niquitioquiaari Pablo jiyatanaa. Naa naajiosanoori quiquiaari camarnu Félixcuara: \q1 \v 26 “Camarnu Félixnaa. Nio Claudio Lisias naajionee. ¿Taa quia quiyani cua panishano camarnunaa? \v 27 Cua jiyarotasano pueyanojiniji quia pohuatareeraj. Na sesa Pablo. Narta Judiocuacaari na motunu paniquianu. Janiyari jiyacari cua soldadohuata nocua tiuquishii namitiani. Janiya jaara niishiquianuni nojuaja Romano pueyano, janiyari cua soldadohua sequereeni: ‘Judiocuacaacuaji nia quiare ritia cuno pueyano, mariqui na motureeri’. \v 28 Maninia cua niishiniuria casaara naa pueya nacootariquiaa Pabloni, janiyari puetunu Judiocuaca camarucua nacasunaa rerejotecanuni. Janiyari nojoriicua tohuatecanu Pabloni, nojori nequesoreenura nojuajanaa cua tojishocoriquiano. Janiyajanaa jaara Pablo tojiquianuni, casaara pueya monu paniriquiaanoj, janiyari jiyacari shusha niishiriini. \v 29 Nojoriquiiri na nacootacanu Pablo tojiyaquiniuucua tariucuacaanu tama nojori supuetanaa rootasanojuaaja. Cunora na motunu paniriquiaari. Janiyari quia sequeyani, ¿maatucua cunora mosaareeri? Majaari quenaaja sesa na miiniu quiquianu, pueyaracaanu na nujuatesaanura. \v 30 Janiyari sequesaarucuaajuhuaj, noojiaqueya Judiocuacajinijinionaari na monu paniya. Janiyari jiyamitia quiocua cua soldadohua na jiyarotareeni. Janiyari nocuara saquiriojotanaa sequerucuaajuhuaj, cuaara quia saquiriojotatuura nocuara cutara. Cunojuanaa quia sequeyanijia cua camarnunaa. Tariucuaja”. \p \v 31 Soldadohuari naa miiquiaari taa comandante sequequiaari nojoricuajani. Nojoriiri cuno niucuaja Pablo jiyataquiaari. Antípatris tiacajinia tiuquiijioseeri. \v 32 Na niohuacata quiojonaa soldadohuari Antípatris tiacajiniji tariquiicuaji riujiuutiaquiaariuhua Jerusalén tiacajiniohua. Caballohua nijinia cajitiuniaa soldadohua cutaraari Pablo jiyataquiaari. \v 33 Pablo jiyatanaa jaara tiuquiijioseequiaari Cesareya tiacajinia, nojoriiri comandante naajionee niquitiosee camarnu Félix. Pablo na niquitiotureejaariuhuaj. \v 34 Camarnu serojonu nuhuaji comandante naajionee, Pablo nequesotaquiaariiri: \p —¿Tee quia rasaaquiaarini? \p Pabloori na riucuaree: \p —Cilicia jiyajinia rasanonijia. \p \v 35 Camarnuuri na sequeree: \p —Janiyacua quia nequesoreeriquiani quiocuara saquiriojotanaa jaara tiuquiijiore. \p Jiyacaritij, camarnuuri na soldadohua sequequiaari cuaara maninia cojuatuura Pablo tariucuacaanu jiyaniijia Herodes tiaco. Herodes quishacari jiyaniijia, cuno tiaari nocuaji tiasaaquiaari na quijiara. \c 24 \s1 Tama Pablo tacusacari nocuajijiaaja camarnu Félix niquiara \p \v 1 Pabloori cinco juuca camueequiaari tari Cesareya tiacajinia. Jiyacari tiuquiijioquiaariiri nocuara saquiriojotanuuriquiano pueya. Nojoriiri quiquiaari pueyacuara secojonaa jiyaniijia Ananías, mariyata secaja Judiocuaca camarucuanio. Nojoritia tiuquiquiaariiri Tértulo jiyanishano pueyanojuhuaj. Jiyanohua pocuanu niishijia. Puetunu nio pojorijianaari camarnu Félixcua tiuquitiaquiaari Pabloocuara na saquiriojotanura. \v 2 Pablo jaara tohuatesaaquiaari nojoriicua, Tértulo juhuacatecara coteequiaari camarnu Félix saquiriojotanu nocuara. Naa sequequiaari camarnu Félixri: \p —Canaa camarnunaa, quiaari jiyanohua niishijia. Naa niishijia quia quishacaritij, quiaari maninia quia pueya jiitiaa. Canaari naacua juhuajaniya quiyani, maninia canaa quia jiitiasacari. \v 3 Canaari cunora quia timitiaani camarnunaa, maninia quia jiitianuucua canaa pueyaracaanu, puetunu canaa jiyajiniajanaa. \v 4 Maja puera cua tarishitiniu paniniu quiajaniya. Quenaaja rupaquijia canaa quia tojiricuara. \v 5 Nio pueyanoori tariucuacaanu canaa supuetanaa rootasano tamacateya queraatia cuarta Judiocuaca. Nojuajaari tamaatia niishitiojoquiaa tamonu jiyacajinia quiniaa Judiocuacajuhuaj. Naa sesa na niishitiojonuucua pueyatej, tamasacaari maja tari na rupuenu paniniu narta pueyano. Nio pueyano tojitiajacaari sesojosaaquiaari Nazarenoocua tiuuniaa maapue. Nio pueyanocuajaari cuno pojori jiyaniijia. \v 6 Juucua Pueyaso juaatiniu paniquianujaariuhuaj, tahue na tiuquininiu panishacari Pueyaso Secojojua tiajinia. Canaari jiyamitia na quiarucuaani, canaa nequesoreesocoriquiano taa tariucuacaanu canaa supuetanaa rootasaaquiaaricuajani. \v 7 Comandante Lisiasri canaa na jaariutiarucuaa saajani. \v 8 Canaa sequerucuaajaariuhuaj: “Cante nio pueyanoocuara saquiriojotanu paniyani, cuaara quiaara camarnu Félixcua”. Naa canaa sequerucuaari. Nio pueyano quia nequesotasure, quia niishiniuria maninia. Seetanujuanaacuaj, canaari cunora nocuara quia saquiriojotaani. \p \v 9 Cuniqui quiniaa Judiocuacaari jaarajaaja sequeturee: \p —Taaquiriirinij, camarnu Félixnaa. Naacuaaquiniatejaj, taa Tértulo sequeyacuajani. \p \v 10 Camarnuuri na juaashiquia shiitioquiaari Pablo pocuanura saniniuujia. Pabloori jiyacari coteeree. Naa sequereeri: \p —Taaquiriirinij, pocuashiyacuaaquiniatejaj. Camarnunaa, janiyari niishiyani, quiaari tari queraatia marijia shocotejiya cuarta Judiocuaca nequesoreena quia quishacari. Naaratej, janiyari juhuajaniya quia niquiara tama cucuaji tacunu paniyani, cuarta Judiocuaca saquiriojotasacari cucuara quiajaniya. \v 11 Janiyari shusha tiuquiriohuacuaa Jerusalén tiacajiniani, Pueyaso cua secojonura Secojonuujua tiajinia. Janiyari shusha camueesuhua doce juucani. Cucuara saquiriojotanaa quia nequesoreesureeraj. \v 12 Nojoriiri maja quenaaja na riuriatanu quiquianu janiya tamonu pueyanota juayonuutaano. Majaari na riuriatatunu quiquianu janiya pueya ruutaqueyano quenaaja Pueyaso Secojojua tiajinia. Majaari quenaaja nojori riuriatanu quiquianu janiya canaa Secojojua tiajinia juayonuutaano pueyata. Majaari quenaaja naa cua miiniu quiquiaari puetunu tiacajiniajanaa cua rucuanejosacari. \v 13 Nio pojori cucuara quia saquiriojotaani, nojoriiri maja na naata sequenu seetanujuanaa janiya sesa miijiani. \v 14 Nojori sequesacari janiyanaari Pueyaso tojijia tamaatia nojorijinijini, cua tojiniuucua cuno Nazareno pueyano, taaquiriirinij. Saaja cuno nojori sequesano cutaraari seetanujuanaa. Janiyari Nazareno tojijiani seetanujuanaa cua tiuushacari puetunu Moisés naajiotasanoocuajanaa, naajuhuaj, cua tiuushacari puetunu canaa supuetanaa caminiujiushano Pueyasojiniji naajionuutasanoocuajanaanio. \v 15 Janiyari juhua cucuara saquiriojotanaa pueya tiuya Pueyasoocuajuhuaj, taa Pueyaso samiitianijionutaniuhua macunucuani; maninia miijiaca, sesa miijiacanio. \v 16 Naaratej, janiyari pueyaracaanu sesa miyaquiniu saniniujiuquiaani, maninia cua quiniuria Pueyaso niquiara, pueya niquiaranio. Naacuajitij, janiya jaara samiitiarohuani, majaari cua macuhuajenu quiniutianiya. \p \v 17 ’Queraatia marijia cua shocotejonu nuhuaji cua rucuanejosacari tamonu jiyacajinia, janiyari shusha tiuquiriohuacuaa cua jiyajiniani. Tamonu jiyacajiniji Jesuucua tiuuniaa niquitiojosano cumaneeca tiuquitiarohuacuaanijia. Janiyari na tiuquitiarohuani na jatanuhuara Jerusalén tiacajinia, Jesuucua tiuuniaa casamiijiuniucua niquitiojosocoriquiano, mariyata cua jiitiasanojiniji cua niquitionuhuara Pueyasora. \v 18 Naa cua miiniu nuhuaji Pueyaso Secojojua tiajiniatej, Asia jiyajinijinio Judiocuacaari cua naacutucanu tohuataano juucua Pueyaso Secojojua tiajiniji. Janiyari juucua tohuatariquiohuani cua cuaqueya cua jeequenu nuhuaji, taa canaa supuetanaa niishitiojosaaquiaaricuajani. Cuno juuca, majaari queraatia pueya quiniu quiriquiaa Pueyaso Secojonuujuajinia. Majaari quenaaja pueyata cua juayonuutanu quiriquiaajuhuaj. \v 19 ¿Teete cuno pojoricuarani? Mariqui niya nimiacuara cucuara na saquiriojotanuunura, janiya jaara sesa miiquianuni. \v 20 Cucuara saquiriojotanaa jaara nijiyaquimia, naajaa, nio pojori niya quiyani, nojoriiri Judiocuaca camarucua nacasunaa nequesoreesacari janiya tii quitiuquianu jiyacarijiuhuaj. Nojori cuaara sequeera, ¿cuno camarucuate cua sequecanu janiya sesa miiquianuni? \v 21 ¿Pueyateeri cucuara saquiriojotaa soj, nio cua sequenuucua Judiocuaca camarucua: “Niaari cua nequesoreya quiarijia, cua niishishacari macunucuaari samiitianijiosaanutaniuhua”? Janiyacuajaari naa nacacanu camarucua nequesoreesacari janiyani. \p \v 22 Camarnu Félix jaara naa tojiquiaari Pablo sequesanotej, nojuajaari pueya sequequiaari: \p —Comandante Lisias cuaara tiuquiiriajaara, janiyacua Pablo nequesoreeriquiani. \p Camarnu Félixri Jesujiniji pohuatasano tari maninia niishiquiaari. Naaratej, nojuajaari Pabloocuara saquiriojotanaa pueya tarinitiaquiaarijiaara. \v 23 Na nuhuaji, camarnu Félixri soldadohua capitán sequequiaari: \p —Pablo nia tiuquiniriohuajaara. Niocua maninia na cojuarenoj. Na rupuenaa, tapueyocuacanio, nojori jaara Pabloocua nimiaquia, majaari nocuaji na tenujununoj. Nojori cuaara na niquitiotuura na panishano. \p \v 24 Na nuhuaji, camarnu Félixri tamaqui quiaquiaari camueenujunura. Na nuhuaji, juhua shusha tiuquiquiaariuhua necocuataari. Necocua Drusilaari Judiocuacajinijinio maaji quijia. Camarnu Félixri na soldadohua sequequiaari: \p —¡Pablo nia tohuatere! Janiyari cua niquiocuata na tojiniu paniyani. Cuaara canaa niquiara pohuataara taate Jesuucua tiuushanojuaarani. \p \v 25 Naacuajitij, Pabloori Félix pohuataquiaari nojori niquiara taate pa naata maninia miijiara pa quiniuni. Pohuataquiaarijiaariuhuaj taate pa naata tama pa cuaqueyajaaja pa cojuanu maniniani, sesa pa miyaquiniuucuaji. Naajuhuaj, Pabloori na numootequiaari Pueyasoori sesa miijiaca saniitionutaniya. \p Camarnu Félix jaara naa tojiquiaaritij, jiyanohua shiriiquiquiaariiri. Pablo sequereeri: \p —¡Tariucuaja! Quia quiaarohuacuarajaara. Janiya jaara jeya quiriquiani, janiyacua quia sequereeraniuhuaj. \p \v 26 Camarnu Félixri naa sequeyarucua na soldadohua sequequiaari Pablo na jiyatanura nocua, nata na pocoojonura. Nojuajaari juucua jiyaniquiaari Pablo naasucuaari cumaneeca na niquitionutaniya na cartesaanura. \v 27 Pablo shocojoquiaariiri caapiqui marijia, nujuatesano na quishacari Cesareya tiacajinia. Jiyacaritij, Porcio Festoori saniniuujia camarnura jiyatesaaquiaari Félix niti. Majaari Félix tohuatenu quiquiaari na nuhuajiria Pablo. Naajaa na tiujiaquiaari nujuatesanoori. Naa miiquiaariiri Judiocuaca timitianura nojuaja. \c 25 \s1 Pablo pohuatasacari Festo niquiara Jesujiniji \p \v 1 Jiyacaritij, Festoori tiuquiquiaari Cesareya tiacajinia, Judea jiya camarnu na quiniuria. Jiuujianaraca juuca nuhuaji, Cesareya tiacajiniji quiaquiaari Jerusalén tiacajiniaari. \v 2 Jerusalén tiacajinia na quishacari, pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari tii Judiocuacajinijinio socua tojishano camarucuata Pabloocuara saquiriojotaquiaari camarnu Festo. \v 3 Nojoriiri camarnu Festo sequequiaari cuaara na soldadohua jiyaroora, Pablo na riniuria Jerusalén tiacajiniara. Nojoriiri naa sequequiaari camarnu juucuatej, na motunu panishacari Pablo nucuamaji na nishacari. \v 4 Camarnu Festoori saaja nojori riucuaquiaari: \p —Nujuatesano quiya Cesareya tiacajiniacuajaruhua. ¿Maatucua casaara niyara rishaareni? Janiyacuajaari nocua tacatenutaniuhuani. \p \v 5 Camarnuuri nojori sequequiaarijiuhuaj: \p —Niajaniyajinijinio socua tojishano pueya cuaara quiojohuara cuata Cesareya tiacajinia. Nojoriiri na naata Pabloocuara saquiriojotanu cua niquiara tii, cua niishiniuria maninia, Pablote seetanujuanaa sesa miiquianujuaara. \p \v 6 Camarnu Festoori camueenujuquiaari Jerusalén tiacajinia ocho juuca, diez juucaruhua. Na nuhuaji, quiaquiaariuhua Cesareya tiacajiniohuari. Na tiuquiniu nuhuaji, saniniuujia tariqui cajiquiaari nequesoreesaqui camarnu cajitiujiniaari, camarnu na quishacari. Jiyacari na soldado sequequiaariiri cuaara Pablo tohuateera na nequesoreesocoriquiano. \v 7 Judiocuacaari tari tiuquiijioquiaari Jerusalén tiacajinijijiuhuaj, Pabloocuara na saquiriojotanuunura. Pablo jaara nujuatesaaquiaari camarnu tacoji, cuno pojoriiri jaarajaaja catecanoquiaari Pabloocua. Nojoriiri jiyanohua sesa nocuara saquiriojotanuuquiaari najuhuana queraatia casaa. \v 8 Jiyacaritij, Pabloori tama nocuaji na tacusacarijiaaja naa sequequiaari: \p —Maja sesa cua miiniu quiquianu. Janiyari tariucuacaanu Moisés Rootasano tojiquiaajaaniuhuaj. Majaari sesa cua miiniu quiquianu Pueyaso Secojojua tiajuhuaj. Majaari Roma tiacajinia quijia pa jiyaniijia tojiyashijia cua quiniu. \p \v 9 Camarnu Festoori jaarajaaja Judiocuaca panishano miiquiaari, cuno pueya paniniuria nojuaja. Naaratej, Pablo nequesotaquiaariiri: \p —¿Quiaate Jerusalén tiacajinia quianu paniya, tii cua nequesoreenura quiajaniya? \p \v 10 Pabloori na riucuaquiaari: \p —¿Majateeri Roma tiacajiniji pa jiyaniijiajanaa quia jiyatecanu niya camarnura quia quiniuriacuaja? ¿Casaara niyaja quia nequesoreyaquiya janiyarini? Roma tiacajinia quijia pa jiyaniijiacuajaari niya camarnura quia jiyatecanu. Quiaacuajaari niishiyajuhuaj, majaari sesa cua miiniu quiquianu Judiocuaca. \v 11 Janiya jaara sesa miirii seetanujuanaani, cuaara cua motuuraqui. Cucuara cuno pojori saquiriojotasano jaara coriaa quiri, majaari quenaaja tamonu pueyano naata niquitionu janiya cua mosaanura. ¿Janiyatucua casaara mosaare najuhuanani? Naaratej, janiyari quia sequeyani camarnunaa: jiyaniijia Césarjanaa cuaara cua nequesoreeraqui. \p \v 12 Camarnu Festo pocoojonu nuhuaji na nacasunaata, Pablo sequequiaariiri: \p —Quiaacuajaari cua sequeree cua jiyaronura quiajaniya pa jiyaniijia Césarcua, nojuajanaa nequesoreenura quiajaniya. Janiyari nocua quia jiyaronutaniya cua soldadohuatani. \s1 Jiyaniijia Herodes Agripa niquiara Pablo pohuatasacari Jesujiniji \p \v 13 Naa Pablo sequesaanu nuhuajitij, pasaja camueenujuquiaariiri. Jiyacari jiyaniijia Agripaari Cesareya tiacajinia tiuquiquiaari Festoocua, na saruhuatanura nojuaja. Agripaari tiuquiquiaari na rimiatu Bereniceta. \v 14 Nojori camueenujusacari camarnu Festo tiajinia, Festoori socua jiyaniijia Agripa pohuataquiaari Pablojiniji. Na sequequiaariiri: \p —Tamonu pueyanoori niya quiya, Félix tiujiasano nujuatesano. \v 15 Jerusalén tiacajinia cua quishacari, Judiocuacaacuara secojonaa jiyaniijianucuaari nocuara cua saquiriojotacanu, Judiocuaca camarucuata. Nojoriiri cua sequetucanu Pablo cua motenura. \v 16 Janiyari saaja nojori riucuacanuni: “Roma tiacajiniji jiyaniijiaari maja ritia na monu pueyano. Nocuara saquiriojotanaa cuaara nijioma niya nocuara saquiriojotanuunurajaatijia. Monu panishano cuaara riuhuaneera tamajaaja quenaaja nocuaji, jaara seetanujuanaa quiyaquiri nocuara saquiriojotasano”. \v 17 Naacuajitij, Jerusalén tiacajinijinio pueya nocuara saquiriojotanuuriquiano jaara cucua tiuquiijiocanu, majaari socua cua tarishiniu quiquianu. Janiyari tariquiicuaji nequesoreeja cajitiujinia cajiquianuni, pueya camarnu cua quishacari. Janiyari jiyacari cua soldadohua sequereeni nojori jaatucunura cucua cuno pueyano. \v 18 Cuno pojori Pabloocuara saquiriojotanuucanuni, nojoriiri maja quenaaja na saquiriojotanuunu quiriucuaa juhua cua niishiriojosano. \v 19 Saaja tamaatia nocuara cua saquiriojotanuureeri. Pablonaari nojori supuetanaa Pueyasojiniji rootasano tamacaquiaa saaja. Cua sequetureejaariuhuaj, Jesu jiyanishano pueyanonaari mosaaquiaari. Pablonaari saaja pueya niishitiojiyacujua, cuno Jesu jiyanishanonaari samiitiaquiaariuhua. Saminionaari quiari quiyajaa. \v 20 Naa cua tojishacari nocuara pueya saquiriojotasanotej, majaari cua niishiniu quiquianu taa cua miiniutianiyani. Janiyari cunora Pablo nequesotarucuaani: “¿Quiaate Jerusalén tiacajinia quianu paniya, tii cua nequesoreenura socua quiajaniya?” \v 21 Nojuajaari saaja cua sequecanu: “Jiyaniijia César Augustojuanaa cuaara cua nequesoreera juhuari”. Janiyari cunora niyaja nujuatesano na jiitiaani, janiya cuaara na jiyarore jiyaniijia César Augustoocuajaatijia. \p \v 22 Jiyaniijia Agripaari camarnu Festo sequequiaari: \p —Janiyari cuno pueyano tojiniu paniyajaacuhuaj. \p Festoori na riucuaquiaari: \p —Quiaacuajaari tariqui na tojiniutianiya. \p \v 23 Tariqui, jiyaniijia Herodes Agripaari niquiaariuhua Bereniceta. Nojoriiri tiuquitiaquiaari nequesoreeja sohuacajinia, shanohua jacaria na rucuanenuta, shanohua na toqueya maniniuquiyatajuhuaj. Puereeta niquishano. Nojori tiuquitiasacari, nojori cojiquiaariiri soldadohua camarucua, mariyata tama cuno tiacajinijinio camarucuajaajanio. Camarnu Festoori jiyacari na soldadohua seerataquiaari Pablo na riniuria, nojori tacoji na nujuatesocoriquiano. \v 24 Pablo tiuquishacari, Festoori sequequiaari: \p —Jiyaniijia Agripanaa, puetunu niya canaata rerejono pueyajanaanaa, cua tojitiare. Cuno pueyano niaa na niquiyani, queraatia Judiocuacaari nocuara cua saquiriojotanuuquiaa, Jerusalén tiacajinia cua quishacari, niya Cesareya tiacajiniajuhuaj. Nojoriiri pueyaracaanu cua taajetequiaa. Cua sequetuquiaari: “Cuno pueyano cuaara mosaaria camarnunaa”. \v 25 Janiyacuajaari tari niishiyani, nio pueyanoori maja sesa na miiniu quiquianu. Naacuajitij, janiyari niishiriojiyani, ¿pueyanotucua casaara najuhuana mosaareni? Tama nojuajaari cua sequerucuaani, cua jiyaronura nojuaja pa jiyaniijia César Augustoocua, pa Jiyaniijiajanaa nequesoreenura nojuaja. Janiyari cunora na jiyaronutaniyani. \v 26 Saniniuujia majaari cua niishiniu taa cua pohuatanutaniya cua jiyaniijia cua naajiojiniani. Cunora, nio pueyano nitirii niya nia nequesoreesocoriquianonijia, pueyanaa. Janiyari quia panitiaa cutara nojuajanaa quia nequesoreenurani, jiyaniijia Agripanaa. Quia nequesoreere, cua naajionura pa jiyaniijia Augustoocuara casaara nio pueyano cua jiyaroree nocuani. \v 27 Majaari cua naata naajaa jiyaronu quiasano pueyano, maninia nequesoreyaquishoojua. \c 26 \s1 Pablo riuhuanesacari jiyaniijia Agripa \p \v 1 Jiyacaritij, Jiyaniijia Agripaari Pablo sequequiaari: \p —Quiocuaji quia riuhuanereja, jaara seetanujuanaa quiyaquiri quiocuara pueya saquiriojotasano. \p Pabloori na juaashiquia sanaquiaari. Naa coteequiaari pocuanuuri: \p \v 2 —Timiyanijia jiyaniijia Agripanaa, quia sequesacari cua pocuanura quia niquiara, tama cua tacunura cucuajijiaaja, Judiocuaca saquiriojotasanojiniji cucuara. \v 3 Quiaari puetunu cuarta Judiocuaca miijiosanojuanaa niishijiajuhuaj, puetunu canaa nacoojotasanojuanaanio. Janiyari cunora quia sequeyani, nareja cua tojiri cua pohuatasacari quiajaniya. \s1 Pablo pohuatasacari taa na quiquiaari Jesuucua na tiuyaquishacarijiani \p \v 4 ’Puetunu Judiocuacajanaari niishiyajuhuaj taa quijia cua quiquiaari cua naatujuajiniji nojoritia cua quishacari cua jiyajiniani, Jerusalén tiacajinianio. \v 5 Cuno Judiocuaca quia nequesotasureeraj. Nojori cuaara quia pohuataara jaara paniri pohuatanu. Cua mashajajiniji, janiyari seetanujuanaa Fariseo quijiani. Fariseocuacaari puetunu canaa supuetanaa rootasano Pueyasojinijijianaa tojitiaja cutara, socua tamasaca cuarta Judiocuacajiniji. \v 6 Nojorijiaari cucuara saquiriojotacanu cua tiuushacari Pueyasoocua, taa na samiitianijionutaniuhua macunucuani. Pueyasoori nojori samiitianijionutaniuhua taa na sequequiaari tariucuacaanu canaa supuetanaacuajani. \v 7 Quiarijiani, canaa supuetana Israel doce niquiohuacuajinio caneno pueyari naa seetanujuanaa Pueyaso sequesano niquiniuria sashiyajaa. Naaratej, nojoriiri pueyaracaanu Pueyaso secojonuuquiaa, juuca, niucuanio, Pueyaso na tojitiasacari. Naa cua sashishacari Pueyaso sequesanojuhuaj Jiyaniijia Agripanaa, nio cuarta Judiocuacaari quiarijia cucuara saquiriojotanuuquiaa. \v 8 ¿Niaateeri jiyaniya Pueyasoori maja na naata macunucua samiitianijionuhua? \s1 Taa Pablo miitiaquiaari Jesuucua tiuuniaa tarijiani \p \v 9 ’Janiyari tarijia sequequiaari tamajaajani sesa cua niishiriojosacari Jesujiniji: “Nazaret tiacajinijinio pueyanoocua tiuuniaa pueya paracaariiriaj”. \v 10 Janiyari seetanujuanaa taraatia nojori miitiaquiaari Jerusalén tiacajiniani. Pueyacuara secojonaa jiyaniijianucuaari cua jiyatequiaari nojori cua miitianura. Naacuajitij, janiyari queraatia Jesuucua tiuuniaa riuniujiuquiaari nujuatejojuajiniani. Nojori jaara puecoosaaquiaarijiuhuaj, janiyari jaarajaaja sequequiaarini: “Maniniacuaja, cuaara puecoosaaria”. \v 11 Janiyari sequeyarucua naa miitiaquiaari Jesuucua tiuuniaa pueyani, nojori cua pishojonura Jesuucua nojori tiuuniu. \p ’Janiyari naa miiquiaari nojorini puetunu cuarta Judiocuaca rerejojua tiacajiniaqueyajanaa canaa jiyajinia. Janiyari jiyanohua nojori juaajia quiquiaarini. Majaari quenaaja nojori cua niquiniu paniniu quijia. Naa cua miitiasocoriquiano nojoritij, janiyari nojori pajequiaari tucuacaanu tamonu jiyaca tiacajiniani. \s1 Pablo pohuatasacari taa Jesuucua tiuujiara na quiquiaarini \p \v 12 ’Naacuajitij, janiyari juucua quiariquiaa Damasco tiacajiniani, pueyacuara secojonaa jiyaniijianucua jiyarosano. Janiyari tiriara quiariquiaani cua pajenura socua Jesuucua tiuuniaa pueya cua miitiasocoriquiano. \v 13 Nucuaco cua quiasacari jiyaniijia Agripanaa, janiyari jiyocuacaanuji nunusaaquiaarini, cuata quiojonaajuhuaj. Cuno shacantuucaari socua jiyanohua shacantuuca quiquiaari pananujiniji. Panacariiri jiyacari quiriquiaa. \v 14 Cuno shacantuuca jaara canaa nunuquiaari, canaari juhua quejoosaaquiaarini. Janiyari jiyacari tojiquiaari rupaani. Hebreo rupaajinia cua sequeriquiaari: “¡Saulo, Saulonaa! ¿Casaara puera quia miitiaa janiyani? Naa quia miishacaritij, quiaari tama quia cuaqueya miitiaajaacujua. Juhua juaajia pueyano, na juaashacari saaja mocoshoco patiyashiyari”. \v 15 Janiyari na sequereeni: “¿Cantequia Jiyaniijianaa?” Cua riucuareeri: “Janiyacuajaari Jesuni, quiaa na miitiaquiaani. \v 16 Quia sanerohua. Janiyacuajaari quiocua muetareeni puetunu cua panishanojuanaa miijiara cua jiyatenura quiajaniya, quiarijia janiyajiniji quia niquishano quia pohuatanurajuhuaj. Naajuhuaj, na nuhuaji janiyari quiocua muetanutaniuhuani janiyajiniji quia niquishanorano pohuatana quia quiniuria. \v 17 Cua jiyarosacari quiajaniya, janiyari quiarta Judiocuacaacuaji quia cojuanutaniyacuajani, tamonu jiyacajinijinio taucuacaacuajinio, tiquiyocua quia rucuanejosacari janiyajiniji quia poojotasacari. \v 18 Nojoriicua quia jiyaroyanijia, janiyajiniji nojori quia pohuatanura, maja juhua nimishitiu nojori quiniuria pueyaracaanu. Quia pohuatasacari janiyajiniji nojori, nojori jiuujiaari juhua cuhuatasaanutaniya cucua nojori tiuushacari. Nojori jaara naa miiri, Sesaacaari maja tari nojori jiyaniijia na quiniu quiniutianiya. Naa nojori tiuushacari cucuatej, Pueyasoori puetunu sesa nojori miishanojuanaa jiyanooniutianiya. Pueyasoori puetunu na saquiriojosano pueyatajanaa nojori rupuetootenutaniya, puetunu Pueyaso jiitiasanojinijijianaa nojori jiitianurajuhuaj”. \s1 Pablo pohuatasano Jesu tojijiara na jatanujiniji \p \v 19 ’Naacuajitij jiyaniijia Agripanaa, janiya jaara naa tojiquiaari sequeshiyano jiyocuacaanujini, majaari cua tarijionu quiquiaarinioj. \v 20 Janiyari jiyacari juhuacatecara Damasco tiacajinia Pueyaso rupaa Jesujiniji pohuatanu coteequiaarini, na nuhuaji Jerusalén tiacajinia, mariyata puetunu cuno Judea jiyajiniajanaanio. Maja saaja cuarta Judiocuaca cua pohuatanu quiquiaari Jesujiniji, janiyari taucuaca pohuataquiaarijiuhuaj. Nojori nacasuquiaarinijia cuaara sesa nojori miishano carteera, Pueyasoocua nojori tacatonuhuara nojori jiuujia. Janiyari nojori sequequiaarijiuhuaj, cuaara saaja maninia miijiaca quiiria, na niishishaanura Pueyasoori seetanujuanaa nojori jataniquianu. \v 21 Naa cua pohuatanuucuatej jiyaniijianaa, cuarta Judiocuacaari cua quiatucanu Pueyaso Secojonuujua tiajinia. Cua motunu paniquianuuri. \v 22-23 Naajaa, Pueyaso cumaquishacari janiya, majaari cua tarinitianu quiquiaa puetunu pueyajanaa cua pohuatanu Pueyasojiniji; poonijionuutesano pueya, tojishano pueyanio. Majaari tama cua niishishanojuaaja cua pohuatanu quiquiaa. Janiyari pueya niishitiojoquiaani taa tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa naajionuutaquiaaricuajani, naajuhuaj, taa Moisés naajiotasano quiya tariucuacaanu Pueyaso Rupaajiniacuajani. Nojori naajionuutasanoori seetanujuanaa. Naa sequeyari: \q1 “Pueyaso Jiyarosocoriquianoori naquiya miishaanutaniya. Na cusonu nuhuaji, nojuajaari coteenu samiitiariquianohua. Jaara samiitiarohua, nojuajiniji pohuatasanoori puetunu pueyapuejanaa cuhuatanutaniya. Naacuajitij, nojoriiri niishiniutianiya nojori jaara nocua tiuuri, nojoriiri samiitiaconutaniuhuajuhuaj; Judiocuaca, taucuacanio”. \s1 Pablo tiuutiniu panishacari jiyaniijia Agripa Jesuucua juucua \p \v 24 Pablo jaara naa sequequiaari tama nocuaji na tacusacaritij, camarnu Festoori nacaquiaari: \p —¿Taa quia miyani Pablonaa? ¡Quia mueyocuauqui seseree puera quia niishiniuucua! \p \v 25 Pabloori na riucuaquiaari saaja: \p —Maja cua paatenu, camarnu Festonaa. Cua sequesanoori seetanujuanaa, maja cuaracashiniu. \v 26 Jiyaniijia Agripaari puetunu cua sequesanojiniji niishiyajuhuaj. Cunora majaari cua puerenu na niquiara pocuanu. Nojuaja naasucuaari tarijia tosaaquiaaricuaja Jesujiniji, Jesuucua tiuuniaa pueya miishanojinijijiuhuaj. Puetunu canaa miishanojuanaari maja jiyasohuaja na miishaanu quiquiaa. \v 27 Jiyaniijia Agripanaa, ¿quiaate tariucuacaanu Pueyaso sequesano caminiujiuniaa naajionuutasanoocua tiuyajuhuaj? Quiaacuajaari nocua tiuya. ¿Naatejaaratej? \p \v 28 Jiyaniijia Agripaari na sequequiaari: \p —¿Quiaateeri ritia cua jiyatenu paniya Jesuucua tiuuniara? \p \v 29 Pabloori na riucuaquiaari: \p —Naajaa, ritia, na nuhuaji soj, taa quia paniyacuajani. Pueyaso maara seetanujuanaa naara quia jiyatere taa quia sequeyacuajani; maja saaja quiajaniya, mariyata puetunu pueyajanaa niya cua tojitiaani, juhua janiya nia quiniuriajuhuaj. Maja naatej, taa cumayocuata moronucua cua nujuatashuyanijia. \p \v 30 Jiyacaritij, jiyaniijia Agripaari sanequee, camarnu Festojuhuaj, Berenicenio, puetunu cuniqui nojoritia cajitiuniaa pueyanio. \v 31 Nojoriiri cuniquiji tamaqui pacutaquiaari jiyareta nojori pocoojonura Pablojiniji. Tama nojoriiri sequetooquiaari: \p —Cuno pueyanoqui seetanujuanaa maja sesa na miiniu quiquianu na mosaanura, maja quenaaja na nujuatesaanurajuhuaj. \p \v 32 Jiyaniijia Agripaari camarnu Festo sequequiaari: \p —Paa maara cuno pueyano cartereni nojuaja jaara quia sequeyaquiquianu pa jiyaniijiaacua quia jiyaronura nojuaja. \c 27 \s1 Roma tiacajiniara Pablo jiyarosaanujiniji pohuatasano. Nio naajiona Lucasri nata quiriquiaa na cojiriquiano \p \v 1 Camarucua jaara sequequiaari canaa buquejinia jiyarosaanutaniya Italia jiyajiniani, Pabloori jiyacari narta quioosano pueyata cojiritiasaaquiaari niquitionu soldadohua capitán. Cuno capitán sesaari quiquiaari Julio. Na soldadohua maanuuri sesojosaaquiaari “Augusto”. \v 2 Jiyacaritij, Adramitio tiacajiniji buqueeri quera ruparetariquiaa, Asia jiya tiacajinia shiiniuquitiariquiano. Canaari cuno buquejinia jaaretaquiaarini. Canaata quiriquiaajaariuhua Aristarco. Nojuajaari Macedonia jiyajinia Tesalónica tiacajinijinio pueyano quijia. \v 3 Canaa quianu nuhuaji Cesareya tiaca tacatajajiniji, canaari tariqui tiuquishiiquiaari Sidón tiaca tacatajajiniani. Capitán Julioori jiyacari cuniqui maninia miiquiaari Pablo. Nojuajaari Pablo tarinitiaquiaari cuaara tacaara na rupuenaa pueyacua, nojori na saruhuatanura Sidón tiacajinia, naajuhuaj, na rupuenaa niquitionura puetunu Pablo panishanojuanaanio. \v 4 Canaa jaara jaaretaquiaari Sidón tiacajinijini, canaari canaa muenecara niquimiaa Chipre jiya tucuaatiajani. Paratuuri buque nacaacoji piyarojoriquiaa saaja. \v 5 Canaari Sidón tiacajiniji niuutiaquiaari Cilicia jiyacuani, Panfilia jiyacuanio. Canaari na shuriuquiumia jaaretamaani. Canaari Mira tiacajinia tiuutiaseeni, Licia jiyajinia. \p \v 6 Capitánri cuniqui riuriataquiaari Alejandría tiacajinijinio buque. Italia jiyajinia quiariquiaari. Naaratej, canaa tacanitiaquiaari cuno buquejinaari, tii canaa quianura saniniuujia. \v 7 Canaari camueenujuquiaarini, puera jacaria canaa jaaretanuucua. Naa canaa tarishiniuucuatej, canaari socua tiuquishiiquiaari Gnido tiaca taquijiriani. Paratuuri saa canaa patariquiaajaa. Naacuajitij, canaari Salmón jiya tucuaatiajaniyojua shuriucuaratamaani. Canaari Creta jiya tucuaatiaja camarucutamaajaaniuhuaj. \v 8 Naa puera canaa tarishiniuucua canaa jaaretasacari Creta jiya shuriuquiumiatej, canaari socua tiuquishiiquiaari pueya jiyaniquishano “Tacataja Maniniujiniani”. Cunoori Lasea tiaca shuriucua quiya. \p \v 9 Canaari puera tarishiquiaari tarini. Judiocuaca miaquenuyaquiniu juucaari tari shocoquiaari. Jiyacaritij, shoniniacu caminiajiniaari puereeta quijia tari buqueta jaaretanura. Pabloori juucua sequequiaari: \p \v 10 —Camarucuanaa, janiya niishiyani paari cocuaatia miiniutianiyani. Paa jaara socua jaaretaareni, pa buqueeri jiaquetanutaniya socua. Pa pasano casamiiri niitiiniutianiya. Paa naasucuaari cusonuunutaniyajuhuaj. ¿Casaatejaj pa toyani? \p \v 11 Pablo jaara naa sequequiaaritij, majaari buque jiyatana capitán tojiniu quiquiaarinioj. Saaja buque camarujuanaa tojiquiaariiri, buque capitánnio. \v 12 Cuno tacatajajiniji canaa tii tiuutiariquiaani, majaari maninia quiquiaari shuniya canaa tajitiniuria tii. Nocuaji, puetunu pueyajanaari sequetuquiaari: \p —¡Niiquiji pa quiaarej! Fenice tiacajinia pa quishii shuniyacuaji. \p Cuno Fenice tiaca tacatajaari pananu muetasamaji quiquiaari, cuno Creta jiya tucuaatiajaacuaja. \s1 Shoniniacu caminiajinia paratu piyarojosacari jiyanohua nojori \p \v 13 Jiyacaritij, paratuuri jacaria piyarojonu coteequiaari pananu shuucuaji, canaa muenecarajiniji. Naaratej, nojoriiri sequetuquiaari: \p —¡Pa naatacuajaqui niiquiji quianu! \p Canaari cuniquiji ruparetaquiaarini. Creta jiya tucuaatiaja shuriuquiumia jaaretaareeri. \v 14 Na jaaretasacari shiitianiyojua, paratuuri canashiyaquiji jiyanohua piyarojoquiaari buque. Cuno paratu sesaari quijia “Noreste”. \v 15 Paratuuri buque capotariquiaa na shuucuajiria saaja. Naaratej, majaari canaa naata jaaretanu quiriquiaa paratu piyarojosacoji. Paratuuri saa canaa patariquiaajaa. Nocuaji, canaari buque tarinitiaquiaarini paratu cuaara na capotaara tamajaaja. \v 16 Paratuuri canaa capotaquiaari tamonu jiya tucuaatiaja tamajiria. Cuno jiya tucuaatiaja sesaari quiquiaari Cauda. Majaari puera paratu piyarojonu quiriquiaa tii. Canaa rishano boteniyojuaari buque pajamaji jaasutariquiaa. Canaari jiyanohua poonijioquiaari cuniquini, canaa tacaniniuhuara buque cacojiria cuno boteniyojua. \v 17 Bote tacanishaanu nuhuaji, canaari buque cuaqueya morojoquiaarini na cumaquiniuria na jiaqueyaquiniuucuaji. Pueyari na puerenuta sequetuquiaari: \p —¡Paratuuri pa capotanutaniya jaaquiajiniara! ¡Paari tii riitianutaniyani! \p Cuno canaa pueresano jaaquiani, na sesa quiquiaari Sirte. Nocuaji, nojoriiri buque toqueya roshinitiaquiaari. Paratuuri saaja capotaquiaari buque. \v 18 Jaara juhuaquequiaari, paratuuri saaja jiyanohua piyarojoriquiaajaa. Naaratej, nojoriiri buque pasano casami quejoonu coteequiaari moojinia. \v 19 Canaa camueenujusacari jiuujianaraca juuca naquiya canaa miishacari, canaari buque casamijianaa quejooquiaari socuani, buque namuenura quenaaja. \v 20 Tari canaa shocojoquiaariiri queraatia juuca. Majaari quenaaja canaa niquiniu quiquiaari pananu, riyanio. Paratu piyarojosacari canaacua, mohuacaari socua jiyanohua cajiniuucuaquiaari canaacua. Nocuaji, canaari niishiriojoriquiaani canaari quiarijia cusonuunutaniyani. \p \v 21 Majaari tojetaarucuajanaa quenaaja canaa miaquenu quiquiaari pueyaracaanu. Pabloori jiyacari nujuaquiaari canaata quiniaa tajiniji. Naa nojori sequequiaariiri: \p —Camarucuanaa, niaa jaara tojiquianu quenaaja cua sequesano, maja pa ruparetanura Creta jiya tucuaatiajajiniji, paatuma naa miya naquiyani. \v 22 Naajaa, nioojia nia cumaquiri. Maja quenaaja niquiriyatu pajaniyajinijinio cusonu quiniutianiya. Pa buque cutaraari juhua rapitiasaanutaniya puetunujuanaa. \v 23 Janiyari quiarijia cua maquenujinia cua Jiyaniijia Pueyaso seru niquirii cua shuriucua nujuaanoni. Janiyari cuno Pueyaso tojijiani. Janiyacuajaari na pueyanoni. \v 24 Pueyaso seruuri cua sequeree: “Majaari puerenu Pablonaa. Quiaacuajaari jiyaniijiajanaa Augustoocua tiuquiniutianiya Roma tiacajinia. Quiaari na tacoji nujuanutaniya quia pocuanura. Naajuhuaj, Pueyasoori quia secojosano tojiriucuaa. Naaratej, puetunu quiata quiniaajanaari quiata rishiniutianiyajuhuaj”. \p \v 25 ’Naacuajitij camarucuanaa, nioojia nia cumaquiri. Janiyacuajaari seetanujuanaa niishiyani, naa quiniutianiyari taa Pueyaso seru sequeree janiyacuajani. \v 26 Naajaa, paari tamonu jiya tucuaatiajaacua juhua niojosaanutaniyani. \p Pabloori naa canaa cumanijiaquiaari. \p \v 27 Pueyaracaanu canaa jaaretasacari shoniniacu caminiajinia, caapiqui semaanaari tari canaa shocoquiaari. Tamonu niucua canaa jaaretasacari, canaari Adriajinia quiriquiaa tarini. Pueyari cuno shoniniacu caminia jiuujiajinia sesojoquiaari Adria. Paratuuri canaa niyacuneetetariquiaa jiyareta. Jaara shiyaqueya quiriquiaa cuno niucua, buque jiniacuma poonijionaari niishiquiaari canaari tari jiyacua catecanoyani. \v 28 Buque jiniacuma poonijionaari jiya shanacuquiaari, na niishiniuria queroniti quiriquiaajaa. Na shanacutusacari, saaja treinta y seis metro queroni quiriquiaari. Jaara socua na tacoji shanacutuquiaariuhua, saaja veintisiete metro queroni quiriquiaari. \v 29 Nojoriiri puerequiaari buque naasucuaari shoniniacu caminia casaqueyaji pojotujua saicua cutetanutaniya. Nocuaji, buque pajamaji sohuaneyocuata morojotasano cuatro niajaaca casaa quejootuquiaariiri, buque nujuatanura pootia. Nojoriiri cuniquijia na puerenuta sashiquiaari cuaara juhuaqueera. \v 30 Jiyacaritij, buquejinia poonijionaa pueyari juucua cuno niucuaja jiyasohuaja mashiyocuatunu paniriquiaa buquejiniji. Naaratej, nojoriiri buque nacaacoji sapojonu tinijiotariquiaa niajaaca casaa moojinia. Jiyasohuaja roshinitiuriquiaa jiyocuacaanu tacanishano boteeri, tii na mashiyocuatunura. \v 31 Pabloori jiyacari na jiyatana capitán toquiaari, na soldadohuanio. Naa nojori sequequiaariiri: \p —Cuno pojori jaara niya juhuaqueyaquimia pata, niaari cusonuuriquiano. \p \v 32 Soldadohuari ritia jiyocuacaanu tunusano bote neyocua jiyatajotaquiaari. Moojinia na tinitiuriiri. Paratuuri na piyarojoquiaari tamoco nojorijiniji. \p \v 33 Juhuaquenu panishacari, Pabloori puetunu buquejinia quiniaajanaa sequequiaari cuaara quenaaja miaquenuura. Naa nojori sequequiaariiri: \p —Tari nia shocojiyari catorce juuca pueyaracaanu nia sutesacari. Majaari nia miaquenu quiquiaajuhuaj. \v 34 Quiarijia nia miaquerecuara, nia cuaqueya nia cumaquitiajara quenaaja. Majaari quenaaja niquiriyatu niajaniyajinijinio cusonu quiniutianiya quiarijia. \p \v 35 Naa na sequenu nuhuajitij, Pabloori pan riquiaari. Na miaqueyaquishacarijia, coteenu Pueyaso secojoree puetunu nata quiniaa niquiarajanaari. Na nuhuaji miaquerohuari. \v 36 Tamasaca jaara naa niquiquiaari Pablotej, puetunu nojorijianaari noojia cajitiquiaari. Pan satureejaariuhuaj. \v 37 Cuno buquejinia, puetunu canaajanaari quiquiaarini dosciento setenta y seis pueya. \v 38 Puetunu pueyajanaa jaara tooquioquiaari, na nuhuaji trigo quejootuquiaari moojiniaari, buque namuenura quenaaja. \s1 Buque coquesacari caminiajinia \p \v 39 Jaara juhuaquequiaari, buquejinia poonijionaa pueyari maja na niishiniu quiquiaari teyano jiya tucuaatiajatejaara cunoni, nojori na niquiriquiaani. Nojoriiri cuno jiya tucuaatiajaacua niquiquiaari puereetuuca surocohua. Jaaquiaari puetunu na shocuajanaa quiriquiaa. Naacuajitij, nojoriiri sequetuquiaari: \p —Buque pa saniri shiitianiniu cuno surocohuama. \p \v 40 Buquejinia poonijionaa pueyari niajaaca sohuaneyocua jiyatajotaquiaari. Cuno niajaacaari caminia jiuujiajinia jateequiaari cuniquijia. Nojoriiri buque niquinijiotetajaa roshinitiaquiaarijiuhuaj, buque tacutajara. Buque nacaacuaji teeja toque tacanitiatureejaariuhuaj. Buqueeri canujutaaree jaaquiajiniara, paratu piyarojosano. \v 41 Buqueeri saacariji jaaquiajinia riitiaseequiaari, caminia cajiniuucuasacari mohuaca paatishano jaaquiajinia. Buque nacaari jiyanohua tiuquishii cumaatia jaaquiajinia. Majaari quenaaja na naata pooniu quiriquiaa na matasaquiji. Na pajaari maa rapuequiaarijia moo cajiniuucuasacari jiyanohua nocua. \v 42 Soldadohuari nojori jiyatasano quioosano pueya puecoonu paniquiaari cuniquijia, nojori jiyanishacari cuaconutaniya naasucua, mashiyocuatumaari. \v 43 Capitán cutaraari Pablo tiuquitiniu paniquiaari jiyaniijia Augustoocua. Naaratej, na soldadohua sequequiaariiri: \p —¡Maja quioosano pueya puecootunu! \p Cuno capitánri puetunu pueyajanaa sequequiaari: \p —Cante cuacojua cutarani, nojori cuaara cuacoora coteenu, jaaquiajinia rupaatiushiicuaari. \v 44 Cuaashijianucua saniniuujia cuaara buque jiniacumaji suruhuatuneecaacua jacamatuura na cuatajara. Tamasaca cuaara buque neecaacua jacamatuurajuhuaj. \p Naa miitiuquiaariiri. Puetunu pueyajanaari jaaquiajinia rupaatiushiiquiaari. \c 28 \s1 Pablo quishacari Malta jiya tucuaatiajajinia \p \v 1 Puereeta canaa cuaconu nuhuaji shoniniacu caminiajinia, canaari namitia puetunujuanaa maninia tacataseequiaari cuno jiya tucuaatiajaacuani. Canaari jiyacari shusha niishiquiaarini, cuno jiya tucuaatiaja sesaari quiquiaari Malta. \v 2 Cuno jiya tucuaatiajaacua quijia taucuacaari maninia canaacua jiyanooquiaari. Shiniquiaari quiriquiaa. Maruuri niriquiaajuhuaj. Naa canaa shiniquiosacaritij, taucuacaari canaara noshitiquiaari puereetuuca mani. Na nuhuaji canaa sequetureeri: \p —Miji. Nia jitiushii. \p \v 3 Pabloori naanacucua reratejoriquiaajuhuaj. Manijinia na quejooriquiaari. Jiyacaritij, soconuquiiri maniicuaji mashiriquiaa juucua. Pablo juaashiquia saariiri. \v 4 Cuno jiya tucuaatiajaacua quijia pueyari soconu niquiquiaari Pablo juaashiquiaacuaji sohuataano. Jaara naa niquitiuquiaaritij, tama nojorijiaarijia sequetooquiaari: \p —¡Nio pueyano naasucuaari pueyano mojua! Cocuaatia miirii juucua shoniniacu caminiajinia na cuasacari buquejinijiiri. Pueyasoori quiarijia saniniuujia cunora soconu na sajitirii na cusonura. \p \v 5 Pabloori saaja manijinia majiriataree soconu. Majaari quenaaja na sajiyashi noonu quirii. \v 6 Puetunu pueyajanaari na sashiriquiaa, taacari na poreenutaniyani. Na sashitiuriquiaajaariuhuaj na jiyanitiushacari canashiyaquiji cusonutaniya naasucua. Naa pueyaracaanu na sashitiushacari juucuatej, nojoriiri socua tamaatia niishiriojonuuquiaari. Nojoriiri Pablojiniji sequetooquiaari: \p —¡Cuno pueyano naasucuaari pueyasojuhuanajaj! \p \v 7 Cuniqui canaa quishaquini, canaari tamonu pueyano cuhuariquia shuriucua quiriquiaani. Na camaruuri cuno Malta jiya tucuaatiaja camarnu quiquiaari. Na sesaari Publio quijia, maninia pueyano. Nojuajaari canaa masuuquiaari na tiacora. Canaa mianuutequiaari maninia tiiri. Canaari jiuujianaraca juuca na tiajinia camueequiaarini. \v 8 Cuno camarnu queeri jiyacari cusosu matariquiaa. Jiyanohua naseecaari quiriquiaa. Coriyacau rurequeriquiaajaariuhuaj, na jiniacuma noonunio. Pabloori nocua tiuquiquiaari na matasaqui. Pueyaso secojoree nocuaraari. Na secojosacari, nocua niaquiaari na juaashiquiaari. Pueyanoori naatarohua. \v 9 Cuno jiya tucuaatiajaacua cusosuhua jaara niishiquiaari naa Pablo naatanishanocuaa cuno pueyanotej, nojoriiri nijioquiaarijiuhuaj. Pabloori puetunujuanaa na naatanijioquiaari. \v 10 Naa Pablo miiniuucuatej, cuno pueyari na jiitiasano casamijiniji canaa niquitiojoquiaari nareja. Na nuhuaji, canaa jaara quiaquiaari cuniquiji tamonu buquejiniani, nojoriiri canaa jiyatajara canaa panishano niquitiojotuquiaari narejajuhuaj. \s1 Pablo tiuquishacari Roma tiacajinia \p \v 11 Canaa sashishacari shuniya cuaara tajiiria, jiuujianaraca racaari canaa shocojoquiaari Malta jiya tucuaatiajaacua canaa quishacari. Alejandría tiacajinijinio buqueeri tii nujuatariquiaajuhuaj. Shuniyacuaji tiuutiaquiaari tiiquiiri. Cuno buque nacatuuri juhua nojori pueyasohua Cástor nacara quejasano quiquiaari, juhua Pólux nacanio. Canaari cuno buquejinia quiojoquiaari cuniquijini. \v 12 Canaari Siracusa tiaca tacatajajiniji tiuutiaseequiaarini. Canaari jiuujianaraca juuca camueenujusee tiini. Siracusa tiacaari Sicilia jiya tucuaatiajaacua. \v 13 Cuniquiji canaa quiasacari, canaari cuno jiya tucuaatiaja shuriucuataareeni. Canaari Regio tiacajinia tiuquishiini. Tariqui, paratuuri maninia piyarojoriquiaa buque nijiniji. Canaari cunora tama tariqui tiuquishii Puteoli tiacajiniani. Canaari quiniqui tacatasee puetunujuanaani. \v 14 Puteoli tiacajinia Jesuucua tiuuniaa pueyari canaa masuuquiaari na tiajiniara. Canaa sequetuquiaariiri: \p —¡Maja canaa shoconu pueyanaa! Canaa tiajinia nia camueenujumajaara. \p Naaratej, canaari siete juuca nojoritia camueenujuquiaarini. Na nuhuaji, canaari cuniquiji Roma tiacajiniara neteja nucuaco quiaquiaarini. \v 15 Roma tiacajinijinio Jesuucua tiuuniaa pueya jaara niishiquiaari canaa tari nucuamaji niyani, nojoriiri nucuacoji canaa naacunuucua nijioquiaari. Coteenu nijionaari canaa naacuquiaari Foro de Apio tiacajinia. Tamasacaari saniniuujia canaa naacuquiaari Tres Tabernas jiyanishano tiacajinia. Pablo jaara narta Jesuucua tiuuniaa niquiquiaari, noojia cumaquiquiaariiri. Naaratej, Pueyaso sequequiaariiri: \p —¡Paacarasho cua Pueyasonaa! \p \v 16 Canaa jaara tiuquiquiaari Roma tiacajiniani, Pablo jiyatana capitánri puetunu quioosano pueyajanaa niquitioquiaari Roma tiacajinia quioosano cojuanaa camarnu. Pabloori saniniuujia tarinitiasaaquiaari tamonu tiajinia na quiniuria tamajaaja, tamonu soldadota na cojuariquiano. \s1 Pablo pohuatasacari Jesujiniji Roma tiacajinia \p \v 17 Jiuujianaraca juuca na quishacari tari Roma tiacajinia, Pabloori puetunu tii quijiaca narta Judiocuaca camarucuajanaa masuuquiaari, nata nojori rerejonura. Cuno pueya jaara rerejoquiaari, Pabloori nojori sequequiaari: \p —Cua tapueyocuacanaa, majaari cua miiniu quiquiaari sesa parta Judiocuacani. Majaari cua numueejushiniu quiquiaa pa supuetanaa niishitiojosanojuhuaj. Naajaa, pueyari cua quiatucanu Jerusalén tiacajinia. Cua niquitiotucanu Romano pueyari, cua morosaanura. \v 18 Nojori nequesoreenu nuhuaji janiya, cua cartetunu paniquianu juucuaari, nojori niishishacari maja sesa cua miiniu quiquiaari cua mosaanura. \v 19 Romano camarucua jaara cua cartenu paniquianu, parta Judiocuacaari saaja juaaquioree. Janiyari jiyamitia sequecanuni, cuaara cua jiyarotuura jiyaniijiajanaacua niya Roma tiacajiniani, Césarjanaa nequesoreenura janiya. Naajaa, majaari cua saquiriojotanu quiniutianiya saniniuujia nojoriicuara, cuarta Judiocuaca nojori quiniuucua. \v 20 Janiyari cunora nia niquiniu paniriquiaani, cua pohuatanura niajaniya taa puetunujuanaa parta Israel pueya niishiyacuajani, niajaniyajuhuaj; macunucuaari samiitianijiosaanutaniuhua. Janiyari cunora cumayocuata moronucua niya quiyani. \p \v 21 Judiocuaca camarucuaari Pablo riucuaquiaari: \p —Maja quenaaja canaa masetanu quiquianu Judea jiyajiniji naajionee, canaa pohuatasaanura quiajaniyajiniji. Cuniquijinio parta Judiocuacaari niya tiuquiijiocanujuhuaj. Naajaa, nojoriiri maja quenaaja sesa na pohuatanuunu quiquianu canaa quiajaniyajiniji. \v 22 Canaari saaja niishiyani, puetunu tiquiyocuajanaa sesacasaaquiaaquiniaari Jesujiniji pohuatasano. Quiaa mariqui cunojiniji canaa pohuatare, canaa niishiniuria socua. \p \v 23 Jiyacaritij, Judiocuacaari Pablo sequetuquiaari: \p —Canaacua tamonu juuca quia tojiquiiquiani. \p Na nuhuaji, nojoriiri na sequetusano juuca nijioquiaari. Pablo quijia tiajinia mishitiuquiaariiri. Pabloori nojori niquiara pohuatanu coteequiaari tariquiicuaji. Naa niniyareejaari. Juucua nojori niishitiojoquiaariiri, Jesuuri seetanujuanaa Pueyaso Jiyarosano quiquiaari. Nojori sequequiaarijiaariuhuaj taa Pueyaso jiitiaa na jiyanooshano pueyani. Naajuhuaj, tariucuacaanu Moisés naajiotasano Jesujiniji niishitiojoquiaariiri, Pueyaso sequesano caminiujiuniaa naajionuutasanonio. \v 24 Noojiaqueya nojorijinijinioori Pablo sequesano tojiquiaari cutara. Tamasacaari saaja na cuaracashitiquiaari saniniuujia. \v 25 Nojorijinijinio jaara Pablo niishitiojosano tojiquiaari cutara, tamasacaari nojoritia juayonuutanu coteequiaari. Naa na juayonuutasacaritij, tohuareetaquiaariiri na quiojonuhuara. Pabloori jiyacari nojori sequequiaari: \p —Pueyaso Sohuanuquiiri seetanujuanaa tariucuacaanu Pueyaso sequenu panishano caminiujiunia Isaías pohuataniquiaari parta Israel pueya niquiara, jaara na sequequiaari: \q1 \v 26 “Quia quiaare cuno pueyacua. Quiocua nojori sequesee: ‘Niaari cua rupaa tojiniutianiya. Majaari nia niishiniu quiniutianiya casaa nia tojiyani. Niaari cua cumaacata cua miishano niquiniutianiyajuhuaj. Majaari quenaaja nia niishiniu quiniutianiya’. \v 27 Cuno pueyari noojia cumantaree maja na tojitianura cua rupaa. Naaratej, saaja sesa tojitiaquiaari. Nojori namijiaari mishiquiojosanojuhuaj, na niquitiaaquiniuucuaji, maja na numaata na tojitianura, noojiata na niishitiuyaquiniurianio. Naa jiyatecanu nojorinijia, maja na niishitiuniuria janiya, mariqui cucua tacateturohuari, nojori cua naarajonura”. \m \v 28 Pueyanaa, nia niishiri. Niaa jaara ruuretare cua pohuatasano Jesujiniji, taucuacaari saniniuujia pohuatasaanutaniyacujua, taa Pueyaso jiyanooniu paniya pueyani, maninia na jiitianura nojori. Taucuacaari na tojitianutaniya cutara. \p \v 29 Pablo jaara naa sequequiaari nojoritij, Judiocuacaari quiojiyarohua. Tama nojorijiaarijia juayonuutaarohua na quiojosacariuhua. \p \v 30 Caapiqui marijiaari Pablo shocojoquiaari rupaquijia na masesano tiajinia moronucua na quishacari Roma tiacajinia. Puetunu pueyajanaa jaara nocua niquiaari na niquiniuria, nojuajaari maninia na masequiaari na quijia tiajinia. \v 31 Majaari jiyasohuaja na pohuatanu quijia taa Pueyaso jiitiaa na jiyanooshano pueyani. Jiyaniijia Jesujiniji niishitiojojuajaariuhuaj. Majaari na sanaajasaanu quijia.