\id ROM Western Arrarnta, CRC, March 97 bmh \h ROMANS \toc3 Romans \toc2 Romans \toc1 ROMANS \mt1 ROMANS \c 1 \p \v 1 Atha Paul-ala, Jesua Kristaka urrkapunhapunhala, pepa nhanha rrakangkarrurna yairnama. Altjirrala kunha yinganha urrarakala apostle ekura nitjika. Era turta yinganha turnakala relha ntjarranha Yia Marra ekuranha kaltjinthitjika. \p \v 2 Yia Marra nhanhiperra Altjirrala Abraham-aka ramarama imankangatjina ilentjika, urrpia ekuranha ntjarrarlarlanga. Urrpia etna turta Yia Marra erinha intalhelaka. Era Altjirraka Angkatja Imankinyala intama. \v 3 Yia Marra nhanhala nurnanha Altjirraka 'Liriperra ilama. Era David-aka ramarama naka. \v 4 Era turta Altjirraka 'Lira ekarlta namantema. Nhanha Enka Alkngaltarala nurnanha ntelaka erinha errilknga ntjarranga kamalhelamala. Jesua nhanha era Krista turta nama, Ingkarta nurnaka. \p \v 5 Ekurarlarlanga Altjirranha apostle nurnaka ngwanga ntelalhaka. Ekurarlarlanga turta era nurnanha urraraka, urrpia turtantama yairnaka Relha Lorinya ntjarrurna, etnala pmararrpaninhala namanga. Era nurnanha yairnaka nurna etnanha kaltjinthitjika etna Kristaka arratja kangkwerritjika, erinha tnakamala. \v 6 Rrangkarrantama relha worla ekura namantema, worla nhanga Jesuala urrarakala ekuriltja nitjika. \p \v 7 Atha pepa nhanha yairnama Rome-arinya rrakangkarrurna. Altjirranha rrakangkarra kangkama. Era turta rrangkarranha urraraka relha alkngaltara ekuriltja nitjika. Altjirra Kaarta nurnaka, Ingkarta Jesua Kristanha turta, rrakangkarra ngwanga ntelalhama, rilhera turta. \s1 Paul-anha ilalhaka era errarerramanga etnakurna lhitjika \p \v 8 Arrkurlakimparra atha Altjirra nukanha dangkilama, Jesua Kristarlarlanga, rrakangkarra ingkarrakaka. Atha erinha dangkilama, pmararrpaninhala relha ntjarra ilarramanga rrangkarra Jesuanha tnakamanga. \v 9 Yinga Altjirraka kutatha urrkurrkintja nama, relha ntjarranha Yia Marra 'Lira ekuranhiperra kaltjinthamala. Altjirranhantama kaltja yinga nhanha nthurrpa angkamanga. \v 10 Yingataka kutatha rrakangkarra ilpangkama, yinga Altjirrurna ingkamalanga. Yinga turta ekururna ingkama rrakangkarrurna lhitjika, nhanha paka ekuralela marra namanga. \p \v 11 Yinga errarerramakwia rrangkarranha aritjika, atha rrangkarranha ekarltilitjinanga, rrangkarranha Altjirraka angkatja ilamala. \v 12 Lakinhatitja. Nurna kapanha ekarltilarritjinanga. Rrangkarra ekarlterritjinanga rrangkarra wumalanga, atha Jesuanha ekarlta kuta tnakamanga. Yinga turta ekarlterritjinanga atha wumalanga rrangkarra Jesuanha ekarlta kuta tnakamanga. \p \v 13 Tjina ntjarrai, rrangkarra kaltja nitjika, yinga ntjarraranga antja nakala rrakangkarrurna lhitjika. Altjirrala pula yinganha lyartalpula parrakarrpala. Yingataka antja naka rrakangkarranga turta relha urrputja Jesuurna rretjingitjika, athala Relha Lorinya arrpunha ntjarranha Jesuurna rretjingakala ngerra. \p \v 14 Arai, nukathaka nama Yia Marra erinha relha ingkarrakanha ilitjika, inangkarla ntjarranha, alkumpa ntjarranha, kaltja ntjarranha, kornakorna ntjarranha turta. \v 15 Lakinhanga yinga thakerrama rrangkarranha turta Yia Marra erinha ilitjika. Rrangkarranha purrama, rrangkarrala Rome-ala namanga. \s1 Altjirranga urlarra relha era arratja nama, erala Yia Marra erinha tnakama \p \v 16 Yinga itja Yia Marra ekura errakarrerrama. Yia Marra ekurarlarlanga Altjirranha ekarlta ntelalhama relhanha tangkalhelitjika, etna Yia Marra erinha tnakamanga. Yia Marra era relha Jew ntjarrakarrka nama, kurunga Relha Lorinya ntjarraka turta. \v 17 Arai, Yia Marra era kunha relhanha ilama era Altjirranga urlarra arratja namanga, era Jesuanha tnakamanga. Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, “Relha erala Altjirranha tnakama, era kala Altjirranga urlarra arratjerrakala nama.” \s1 Altjirranha aa kngarra ntelalhama relha ingkarrakaka, etnala itja arratja ntelalhamanga \p \v 18 Relha arrpunha ntjarrala Altjirranha arrampowuma, korna ntelalhama turta. Lakinha ntelalhamala, etna relha arrpunha ntjarranha parrama ngerra, Altjirranha lhangkaritjika. Alkirangatjina, Altjirranha kala relha nhanha ntjarraka aa kngarra ntelalhama. \v 19 Era etnanha rrarrathala tuma, etna ekuriperra itja arratja eterramanga, era etnaka ntelalhakalangatanya. \v 20 Nthurrpa relhala yarna Altjirranha arama. Altjirranha pula ntelalhaka era ekarlta inthorra namanga, makalaria inthorra turta, alha nhanha, alkira etnanha turta arrpmarnamala. Lakinhanga relha nhanha etna itja Altjirraka kotna nama. \v 21 Etna Altjirraka kala kaltja nama, etna pula erinha itja tnantjama, dangkilama paka, nhanha etnakathaka namangatanya. Lakinhanga Altjirrala etarlingetarla etnakanha parrpartilaka, eterrintja etnakanha marntilaka turta. \v 22 Etnantama tnakalhama etna kula inangkarla namanga, etna pula irtirta wara nama. \v 23 Altjirra kngaanintja erinha ipmintja impumala, etna irna relhala mpaarakalakatitjantama urrkurrkintja nama, irna relha ngerraka, thepa ngerraka, tnontha ngerraka, lhungkultja ngerraka turta. \p \v 24 Lakinhanga Altjirrala etnanha kala ipmintja impuma lherrintja korna etnakanhaka kangkwerritjika, korna mpaaritjika turta. \v 25 Etna itja Altjirriperra arratja etarlarama. Etna Altjirriperra orrtjerramatitja. Etnantama irnaka, tnonthaka turta urrkurrkintja nama. Nhanga irnalka Altjirrala arrpmarnakalakakwia. Etna pula Altjirraka itjala urrkurrkintja nama. Arai, relhala kunha Altjirranha ngampakala tnantjitjika. Amen. \p \v 26 Lakinhanga Altjirrala etnanha kala ipmintja impuma lherrintja korna arrpunhaka turtantama kangkwerritjika. Marla etnakanha itja artwalela intama, marla arrpunhalela pula. \v 27 Artwa etnakanha turta itja marlalela intama, artwa arrpunhalela pula. Etna lakinha ntelalhamanga, Altjirrala etnanha rrarrathala tutjina. \p \v 28 Etna itja antja namanga Altjirriperra arratja etarlaritjika, Altjirrala etnanha kala ipmintja impuma etnarrpa paalakarla eterralanitjika, paala turtantama ntelalhitjika. \v 29 Etnantama kornakanta antja nama, thakerrama turta. Etna relha arrpunhaka antjakunyerrama. Etna relha arrpunhanha errilknga tuma. Etna relha arrpunhanha orrtjapepilama. Etna relha arrpunhaka alkngarnterrama. Etna relha arrpunhanha iltama. Etna relha arrpunhiperra lhanma angkama, \v 30 lhurrkurta angkama turta. Etna Altjirraka antjakunya nama. Etna Altjirraka tjurnalhama, ekura irrpaltherrama turta. Etna tnakalhama. Etna kala antjerrama korna wara ntelalhitjika. Etna itja kaartaka miaka paka kangkwerrama. \v 31 Etna irtirterrama, etna orrtjerrama turta. Etna itja relha arrpunhaka konyerrama paka, etna turta itja relha arrpunhanha makarama. \v 32 Etna kala kaltja Altjirranha angkakala, era relha korna lakinha imilitjinala. Etna pula kunpa kuta korna ntelalhama. Etna kangkama turta arrpunha ntjarra etnakalela nyinterramanga korna ntelalhitjika. \c 2 \s1 Altjirrala relha ingkarrakanha arratja tjiperrawutjina \p \v 1 Relhai, unta yarna tangkalhelalhama relha arrpunhanha ilparnamala, unta era ngerra inthorra ntelalhamanga warta. Erinha imilamala, unta kala imilalhamantema. \v 2 Nurna kala kaltja Altjirrala relha korna ntjarranha arratja kuta tjiperrawumanga. \v 3 Iwunhangantama unta etarlarama Altjirrala relha korna arrpunhanhanta imilitjinala, kanha nganha itjala? Unta kunha korna ntelalhama, era ngerra. \v 4 Thunga unta etarlarama Altjirranha wara kangkintja ntelalhamanga, montjamontja turta. Unta itjala kaltja? Altjirranha kunha ungkwanga montjamontja ntelalhama, nganha topalhelitjika. \p \v 5 Unta pula arrthata kuta namanga, marntilparla turta, Altjirrala nganha kngarra inthorra rrarrathala tutjina, era anma pitjimalanga relha ingkarrakanha arratja tjiperrawutjika. \v 6 Arlta nhanha ekurala era relha ingkarrakanha kwartiwutjina etna ntelalhakala ngerra. \v 7 Arai, relha arrpunha kangkintja ntelalhama. Era antja nama Altjirrala erinha tnantjitjika, erinha ngampakala etatha tnyinitjika turta. Relha nhanha erinha Altjirrala ngampakala etatha tnyinitjina. \v 8 Kanha relha arrpunha itjala kangkintja ntelalhama. Era turta itja antja nama Altjirraka turnintjaka kangkwerritjika, korna kuta pula ntelalhitjika. Relha nhanha erinha Altjirrala rrarrathala tutjinala. \v 9 Arai, relha etnala korna ntelalhama, etnanha Altjirrala nakapakarlilitjina, rrukunhakunhilitjina turta. Jew ntjarranhakimparra, kurunga Relha Lorinya ntjarranha turta. \v 10 Kanha relha etnala relha arrpunhaka kangkintja ntelalhama, etnanha Altjirrala tnantjitjina, etnaka rilhera turta ntelalhitjina. Jew ntjarrakakimparra, kurunga Relha Lorinya ntjarraka turta. \v 11 Altjirrala kunha relha ingkarrakanha loala kuta tjiperrawutjina. \p \v 12 Relha Lorinya ntjarrala itja Altjirraka turnintja tnyinama, turnintja nhanga Altjirralala Moses-anha ilakala. Etna pula korna ntelalhamanga, Altjirrala etnanha kalantemala imilitjina. Relha Jew ntjarrala pula Altjirraka turnintja tnyinamala. Etna pula Altjirraka turnintjaka itja kangkwerramanga, Altjirrala etnanha imilitjinantema. \v 13 Arai, relha etnala Altjirraka turnintja wara wurlanama, etna itja Altjirranga urlarra arratja nama. Relha lenha ntjarranta ekuranga urlarra arratja nama, etnala turnintja ekuranhaka kangkwerramanga. \p \v 14 Relha Lorinya ntjarrala itja Altjirraka turnintja tnyinama, turnintja nhanga erala Moses-anha ilakala. Etna pula arrpunharanga ntelalhama Altjirrala relhanha turnakala ngerra. Lakinha etna ntelalhama, etna turta Altjirraka turnintjaka kaltja namanga ngerra, \v 15 Altjirraka turnintja arrpunha turta kala eterrintja etnakanhala intamanga. Etakintja etnakanhalantama etnanha arrpunharanga ilparnitjina, arrpunharanga ilitjina etna arratja ntelalhakala, \v 16 Altjirrala relha ingkarrakanha tjiperrawumalanga Krista Jesuarlarlanga, Yia Marra nukanhamalkura. Altjirrala relha ingkarrakanha tjiperrawumalanga, era relhaka eterrintjalka tjiperrawutjina, eterrintja nhanga relhalala lauwukala. \s1 Relha Jew ntjarra Altjirraka turnintjaka kangkwerritjikanharrpala \p \v 17 Yinga nhanha relha Jew rrakangkarrurnantama angkama. Rrangkarra angkama rrangkarra relha Jew namanga. Rrangkarrantama tnoatnoa nama rrangkarra Altjirraka turnintja tnyinamanga. Rrangkarra turta tnakalhama Altjirranha tjina rrakangkarra namanga. \v 18 Rrangkarra angkama rrangkarra Altjirraka turnintjaka kaltja namanga, kaltja turta namanga arratja ntelalhitjika. \v 19 Rrangkarra angkama rrangkarra relha panga ntjarranha irrpalthala rretjingamanga, rrangkarra turta parrtja ngerra namanga relha thapathapala ngerra namala ntjarraka. \v 20 Rrangkarra angkama rrangkarra relha irtirta ntjarranha irrpalthala kaltjinthamanga, kurrkunta ntjarranha turta. Rrangkarra turta tnakalhama rrangkarra ingkarrakaka kaltja namanga, rrangkarra Altjirraka Angkatja Imankinya erinha tnyinamanga. \p \v 21 Arai, rrangkarra arrpunha ntjarranha kaltjinthama. Kanha rrangkarrarrpa itjala kaltjerrama. Rrangkarra arrpunha ntjarranha kaltjinthama, “Itja nyilkngala initjika.” Kanha rrangkarra nyilkngala inamala. \v 22 Rrangkarra arrpunha ntjarranha ilama, “Itja ntaiyawutjika.” Kanha rrangkarra ntaiyawumala. Rrangkarra orrtja altjirraka antjakunya inthorra ntelalhama. Kanha rrangkarra orrtja altjirraka temple-anga yultha nyilkngala inamala. \v 23 Rrangkarra tnakalhama rrangkarra Altjirraka turnintjakarta namanga. Rrangkarra pula Altjirranha arrampowumala rrangkarra turnintja ekuranhaka itja kangkwerramanga. \v 24 Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, “Jew rrakangkarranga arrkngala, Relha Lorinya ntjarrala Altjirranha arrampowuma.” \p \v 25 Relha Jew ntjarrai, artwilintja kunha tjiparra nama, rrangkarra Altjirraka turnintjaka kangkwerramanga. Rrangkarra pula Altjirraka turnintjaka itja kangkwerramanga, artwilintja palkala wara nama. \v 26 Relha Lorinya ntjarranha itja artwilaka. Relha Lorinya etna pula Altjirraka turnintjaka kangkwerramanga, etna Altjirranga urlarra artwerrakala ngerra nama. \v 27 Lakinhanga Relha Lorinya ntjarrala relha Jew rrangkarranha ilparnitjina. Iwunhanga? Etna Altjirraka turnintjaka kangkwerramanga, etnanha itja artwilakalangatanya. Kanha rrangkarra Altjirraka turnintjakarta nama. Rrangkarranha artwilakala turta. Rrangkarra pula Altjirraka turnintjaka itjala kangkwerrama. \p \v 28 Ngunhantama relha Jew inthorra nama? Itja relha era, erinhala Jew ngerra arama, erinha turtala artwilakala. \v 29 Relha era pula Jew inthorra nama, erinhala Altjirraka Enkala kaltjinthakala Altjirraka arratja kangkwerritjika. Relha nhanha erinha Altjirrala tnantjitjina. \c 3 \p \v 1 Thunga relha arrpunhala pmarrama. Altjirranga urlarra relha Jew ntjarra tjiparralkurama nama, relha arrpunha ntjarrangatjina? Altjirranga urlarra nhanha tjiparrama nama etna worra etnakanha artwilamanga? \v 2 Awa, tjiparranta kuta. Etnanhakimparra kunha Altjirrala angkatja ekuranha ilakala, tnyinitjika. \p \v 3 Nthurrpa, etnakanga arrpunha ntjarra Altjirraka angkatjaka itja kangkwerraka. Nthakinhantama? Etna itja kangkwerrakalanga, Altjirraka lhelintja ipmintjerritjina? \v 4 Itja kuta. Relha ingkarraka paka kekarta lhamanga, Altjirraka lhelintja itja kuta ipmintjerritjina. Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, \b \q1 “Altjirrai, unta relhalela iwurramalanga, \q1 relha ingkarrakala wutjina unta arratja \q1 angkamanga, arratja tjiperrawumanga turta.” \b \p \v 5 Thunga relha Jew nyinta lakinha angkama. Arai, relha Jew nurna korna ntelalhamanga, relha arrpunha ntjarrala arama Altjirranha arratja kuta namanga. Lakinhanga Altjirrala nurnanha kala rrarrathala tutjala impeikanhanta. \v 6 Nhanhataka eterrintja paala. Altjirrala paka Jew nurnanha impumanga, nthakinhantama era relha arrpunha ntjarranha arratja tjiperrawutjina? \p \v 7 Thunga relha Jew arrpunha lakinhala angkama. Arai, yinga korna ntelalhamanga, relha arrpunha ntjarrala kathalkura arama Altjirranha makalaria namanga. Iwunhangantama Altjirrala yinganha imilama? \v 8 Eterrintja nhanha paka arratja namanga, kala lakinhanta angkai, “Mpa, nurna korna ntelalhiai, relha ntjarrala Altjirranha tnantjitjinanga.” Relha arrpunha ntjarrala yinganha ilparnaka, yinga kula lakinha angkakala. Altjirrala kala relha nhanha etnanha imilitjina. \s1 Itja relha nyinta arratja nama. \p \v 9 Nthakinhantama? Relha Jew nurna, nurnala Altjirraka turnintjakarta namanga, nurna paka relha arrpunha ntjarranga marralkurama nama? Itja kuta. Atha nhanga rrangkarranha ilakala ngerra, nurna ingkarraka, relha Jew ntjarra, Relha Lorinya ntjarra turta kornarintja nama. \v 10 Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, \b \q1 “Itja relha nyinta paka Altjirranga urlarra \q1 arratja nama, \q1 \v 11 Altjirriperra paka arratja etarlarama, \q1 Altjirralela ilkwatharra nitjika paka \q1 antja nama. \q1 \v 12 Relha ingkarraka kunha Altjirranga ntjuma \q1 lhakala, \q1 etna ingkarraka paalakarlerrakala turta. \q1 Itja nyinta paka kangkintja ntelalhama. \q1 \v 13 Antja etnakanha wolknga altjurilakala ngerra \q1 nama. \q1 Etna orrtjerrama. \q1 Etna arrpunha ntjarranha errilknga tuma, nhanga \q1 apmaka arrangkulthalala relhanha errilknga \q1 tumanga ngerra. \q1 \v 14 Etna relhanha kornilama, iltama turta. \q1 \v 15 Etna relhanha errilknga tutjika thakerrama. \q1 \v 16 Etna relhanha nakapakarlilama. \q1 \v 17 Etna rilhera nitjika kotna. \q1 \v 18 Etna Altjirranga trerritjikanha, itja kuta.” \b \p \v 19 Nurna kala kaltja, relha etnala Altjirraka turnintjakarta namanga, etnakathaka nama Altjirraka turnintjaka kangkwerritjika. Etna pula turnintja ekuranhaka itja kangkwerramanga, etna yarna ilalhama etna arratja namanga. Altjirrala etnanha ingkarraka ilparnamanta kuta. \v 20 Arai, relha nyinta yarna Altjirranga urlarra arratjerrama, Altjirraka turnintjaka kangkwerramala kula. Altjirraka turnintjalataka relhaka korna kathilamanta. \s1 Altjirrala ilama relha etna ekuranga urlarra arratja nama, etnala Jesuanha tnakama \p \v 21 Nthakinhantama relha Altjirranga urlarra arratja namara? Arai, Altjirraka Angkatja Imankinyala nurnanha nhanha kala ilaka. Altjirra erarrpa turta nurnanha nhanha lyarta ilama. \v 22 Relha ntjarra kunha Altjirranga urlarra arratja nama, etna Jesua Kristanha tnakamanga. Angkatja nhanha relha Jew ntjarraka nama, Relha Lorinya ntjarraka turta. Loala kuta. \v 23 Arai, relha ingkarraka kunha Altjirranga urlarra relha kornarintja nama, etna ingkarraka turnintja ekuranhaka itja arratja kangkwerrakalanga. \v 24 Altjirrala pula etnanha ilama, etna ekuranga urlarra arratjantama nama, Krista Jesuanha etnakakwia ilukalanga. Lenhakakwianta Altjirranha etnaka ngwanga ntelalhama. \v 25 Imanka Altjirrala relha ntjarranha turnaka tnontha errilknga tutjika. Etna turtantama erinha tnonthaka alhwa nthitjika, tjauwerrilya ngerra, korna etnanhakakwia. Lakinha ngerra Altjirrala Krista Jesuanhantama relhaka lanthaka errilknga tutjika, relhaka kornakakwia. Lyartangantama, relhala Krista Jesuanha tnakamanga, Altjirrala korna etnakanha iwuma. Era turta etnanha marrilama Krista Jesuaka alhwala. Krista Jesuanha relha ntjarraka lanthamala, etna erinha tjauwerrilya ngerra errilknga tutjika, Altjirrala relha ingkarrakanha ntelaka, era arratja kuta namanga. Arai, imanka, konyerramala, era relhaka korna makarakarrka. \v 26 Lyarta pula, Kristanha relha kornakakwia ilutjika lanthamala, era ntelaka era arratja kuta namanga. Era turtantama relha ntjarranha ilama etna ekuranga urlarra arratja namanga, etna Jesuanha tnakamanga. \p \v 27 Lakinhanga relha yarna wotha Altjirranga urlarra tnakalhama. Iwunhanga? Era yarna warta Altjirranga urlarra arratjerramanga turnintjaka kangkwerramala, Jesuanha tnakamalanta wara pula. \v 28 Nurna kunha kaltja relha Altjirranga urlarra arratja nama, era Jesuanha tnakamanganta wara, itja era turnintjaka kangkwerramanga. \v 29 Altjirranha kunha relha ingkarrakaka Altjirra nama. Relha Jew ntjarraka, Relha Lorinya ntjarraka turta. \v 30 Erantama relha Jew ntjarranha ilama etna ekuranga urlarra arratja namanga etna Jesuanha tnakamanga. Era turta Relha Lorinya ntjarranha ilama etna ekuranga urlarra arratja namanga, etna Jesuanha tnakamanga. \v 31 Nurna rrangkarranha lakinha ilamala, nurna paka Altjirraka turnintja ipmintja iwumama? Itja kuta. Nurna turnintja etnanha ekarltilamatitja. \c 4 \s1 Abraham-ala Altjirranha tnakaka. Lakinhanga Altjirrala erinha ilaka, “Unta nukanga urlarra arratja nama.” \p \v 1 Yinga kaarta nurnakanha Abraham-iperrantama angkama. Iwunhangama Altjirrala erinha ilaka era ekuranga urlarra arratja namanga? \v 2 Arai, Altjirrala paka erinha lakinha ilakalanga era turnintjaka arratja kangkwerrakalanga, ekurathaka namara tnakalhitjika. Abraham-anha pula itja Altjirranga urlarra tnakalhaka. \v 3 Iwunhanga? Altjirraka Angkatja Imankinyala nurnanha ilama. “Abraham-ala Altjirranha tnakaka. Nhanhakakwia Altjirrala erinha ilaka: Unta nukanga urlarra arratja nama.” \p \v 4 Arai, thunga relha, relha arrpunhaka urrkapuma. Relha erantama erinha money nthama. Money nhanha itja yearriperra nama, wages pula. \v 5 Kanha Altjirralela lakinhala nama. Thunga relha itja turnintjaka arratja kangkwerraka, era pula tnakama Altjirrala relha kornarintjanha irrpalthala tangkalhelama. Relha nhanha erinha Altjirrala ilama era ekuranga urlarra arratja namanga, era erinha tnakakalanga. \v 6 Lakinha David-anha turta angkamantema. Era angkama relha era arrkana nama, erinhala Altjirrala ilakala era ekuranga urlarra arratja namanga, era itja arratja kangkwerrakalangatanya. \b \q1 \v 7 “Relha etna arrkana nama, korna etnakanhala \q1 Altjirrala iwukala, \q1 paala etnakanha turtala Altjirrala \q1 korltakala. \q1 \v 8 Relha era arrkana nama, erinhala \q1 Ingkartala itja ilparnama.” \b \p \v 9 Nthakinhantama? Relha artwerrakala etnakanta Altjirranha kangkama? Itja inthorra. Relha artwerritjikanha etnaka turta era kangkamantema. Atha nhanga rrangkarranha ilaka, “Abraham-ala Altjirranha tnakaka. Nhanhakakwia Altjirrala erinha ilaka: Unta nukanga urlarra arratja nama.” \v 10 Ilangarama Altjirrala Abraham-anha lakinha ilaka? Abraham-anha kala artwerrakalanga? Thunga arrkurla kuta? Arai, Altjirrala erinha arrkurla kuta lakinha ilaka. \v 11 Era ingkarnantantama artwerraka, era kala Altjirranga urlarra arratja namanga, era Altjirranha tnakakalanga. Artwilintja ekurantama imparra ngerra wara naka, relha ntjarra kaltja nitjinanga era Altjirranga urlarra arratja namanga. Lakinhanga era kaarta ngerra nama artwilitjikanha ntjarraka, etnanhala Altjirrala ilakala etna ekuranga urlarra arratja namanga etna erinha tnakakalanga. \v 12 Era turta kaarta artwilakala ntjarraka namantema, etna paka Altjirranha tnakamanga, Abraham-alala Altjirranha tnakakala ngerra, era itjantema artwerrakalanga. \p \v 13 Arai, Altjirrala Abraham-anha, annga ekuranha turta lhelaka, alha nhanha etnakantama nitjinala. Altjirrala itja Abraham-anha nhanha lhelaka era turnintjaka kangkwerrakalanga. Altjirrala pula Abraham-anha nhanha lhelaka era erinha tnakakalanga, era turtantama ekuranga urlarra arratja namanga. \v 14 Arai, Altjirraka lhelintja paka relha etnakanta namanga, etnala turnintjaka kangkwerramanga, kurunga relhala Altjirranha palkala wara tnakama. Altjirraka lhelintja turta ipmintja nama. \p \v 15 Etarlarai, Altjirraka turnintjala kunha relhanha imilama. Turnintja pula itja namanga, relha yarna turnintjanga kekarta lhama. \v 16 Lakinhanga Altjirrala Abraham-aka annga ingkarraka kala kapanhanta lhelaka, lhelintja era ipmintjerrakitja. Abraham-aka anngakathaka naka Altjirranha kala tnakitjikanta. Lhelintja nhanha Abraham-aka annga ingkarrakaka naka. Annga lenha ntjarraka etnala Altjirraka turnintja tnyinakala. Annga lenha ntjarraka turta etnala Altjirranha tnakakala Abraham-ala ngerra. Abraham era kunha nurnaka ingkarrakaka kaarta nama. \v 17 Altjirraka Angkatja Imankinyala nhanga ilama, “Atha nganha ingkairnaka relha worla ntjarra inthorraka kaarta nitjika.” Altjirranga urlarra Abraham-anha kaarta nurnaka nama, nurna Altjirranha tnakamanga Abraham-ala erinha tnakakala ngerra. Abraham-ala tnakaka Altjirrala relha errilknganha wotha irrpalthala etathilama. Era turta tnakaka Altjirrala kala arrpmarnama era antja namala ngerra. \p \v 18 Abraham Sarah tharra kala kngarripata inthorra naka. Era yarna etarlaraka, “Nthakinhama ilirnaka katjia intamara?” Era pula Altjirranha ekarlta kuta tnakaka. Erantama nthurrpa kaarta relha worla ntjarra inthorraka nama. Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, “Ramarama ungkwanganha kunha ntjarra inthorra nitjina, ntheilpura ngerra.” \v 19 Era kala ingkwa 100 years ingkwia naka, mpurrka ekura turta kala ilutjikerraka, era pula Altjirranha ekarlta kuta tnakaka. Era araka Sarah-anha turta kala kngarripata inthorra namanga. \v 20 Era pula Altjirranha itja kuta ilpoiwuka. Altjirranha tnakamala era ekarlterrakatitja. Era turtantama Altjirranha tnantjaka. \v 21 Era kala tnoatnoa inthorra naka. Era kaltja naka Altjirraka lhelintja yarna ipmintjerrama. \v 22 Lakinhanga Altjirrala Abraham-anha ilaka, “Unta nukanga urlarra arratja nama.” \v 23 Angkatja nhanha “Unta nukanga urlarra arratja nama,” angkatja nhanha itja Abraham-akanta naka. \v 24 Nhanha pula nurnakakwia turta intalhelakala. Nurnanha turta Altjirrala ilama, “Unta nukanga urlarra arratja nama,” nurna erinha tnakamanga. Erinha purrama, erala Jesuanha, Ingkarta nurnakanha, relha errilknga ntjarranga kamalhelakala. \v 25 Altjirrala kunha Jesuanha relha ntjarraka lanthaka, etna erinha errilknga tutjika, korna nurnakanhakakwia. Era pula erinha wotha etathilaka, nurna ekuranga urlarra arratja nitjinanga. \c 5 \s1 Altjirrala relha tnakanhakanha ntjarranha ilaka: Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama \p \v 1 Nurna Altjirranga urlarra kala relha arratjantama nama, nurna Altjirranha tnakakalanga. Altjirranha turtantama nurnaka rilhera ntelalhama, Ingkarta nurnaka Jesua Kristarlarlanga. \v 2 Nurna Jesuanha tnakamanga, Kaarta era turta nurnaka ngwanga ntelalhama. Lakinhanga nurna arrkana kaaralhama anma Altjirralela nitjika, pmara makalaria ekuranhala. \v 3 Nhanha turta. Nurna arrkana nama etna paka nurnanha lyarta nakapakarlilamanga. Iwunhanga? Nakapakarlerramala nurna kaltjerrama Altjirrakanta kaaralhitjika. \v 4 Altjirranha kangkama nurna ekura kaaralhamanga. Era turtantama nurnanha tnoatnoilama. \v 5 Nurna turtantama kaltja nama, nurna itja iltjalaiya erritjina Altjirranha pitjalpumanga. Iwunhanga? Enka Alkngaltara erarrpa nurnanha kaltjinthakalanga Altjirranha nurnaka kngarra inthorra kangkamanga. Enka nhanha erinha kunha Altjirra erarrpa nurnakurna yairnakala. \p \v 6 Arai, nurna thaltjantema namalanga, Kristanha relha kornarintja ntjarraka iluka. Era iluka antala Altjirrala arrkurlantema ingkairnakala inthorrala. \v 7 Relha kunha itja ngerra wulhama relha arratjaka paka ilutjika. Thunga relha arrpunha kala wulhamara relha kangkintjakartaka paka ilutjika. \v 8 Kristanha pula nurnaka iluka nurna kornarintjantema namalanga. Lakinha Altjirrala nurnanha ntelaka era nurnaka kngarra inthorra kangkamanga. \p \v 9 Kristanha ilukalanga, Altjirrala nurnanha ilama nurna ekuranga urlarra arratja namanga. Lakinha Kristala nurnanha Altjirraka aa kngarranga tangkalhelaka. \v 10 Nurna nhanga Altjirraka leltja naka. Altjirrala pula nurnanha tjinilaka, 'Lira ekuranha nurnakakwia ilumalanga. Lyarta nurna kala Altjirraka tjinantama nama. Kristanha turta errilknga ntjarranga kamerrakalanga, era nurnanha ngampakala tangkalhelitjina. \v 11 Nhanha turta. Ingkarta nurnakanha, Jesua Kristala, nurnanha Altjirralela tjinilakalanga, nurna kala lyarta arrkana nama. \s1 Adam Krista tharra \p \v 12 Arai, relha alha turta marrarrka naka. Relha arrkurlinya erantama korna ntelalhaka, iluka turta. Kurunga relha ingkarninya etna turta korna ntelalhamala, ingkarraka ilumantema. \v 13 Nurna kaltja relha imankangatjina korna ntelalhakala, Altjirrala turnintja ekuranha itjantema Moses-anha ilakalanga. Altjirrala pula relha etnanha itja ilparnaka etna korna ntelalhamanga, era etnanha turnintja ekuranha itjantema ilakalanga warta. \v 14 Relha etna pula kalantemala iluka. Adam-angatjina, Moses-akurtitja, etna ingkarraka iluka. Etna kunha ingkarraka korna ntelalhaka, itja pula Adam ngerra. \p Adam era kunha artwa arrpunha era ngerra naka, erala anma pitjitjinala. \v 15 Artwa eratharra pula tweta kuta nama. Adam-anha Altjirranga urlarra korna ntelalhaka. Altjirranha pula Kristarlarlanga relhaka ngwangala ntelalhaka. Artwa nyinta, Adam-anha, korna ntelalhamala, era relha ingkarrakanha urrurnaka. Altjirranha pula relha ingkarrakaka ngwangala ntelalhaka. Artwa nyintarlarlanga, Jesua Kristarlarlanga, era relha ingkarrakaka korna iwuka. \v 16 Altjirraka yearriperra, Adam-aka korna turta, nhanha tharra tweta nama. Adam-anha, nyintaranga Altjirranga urlarra korna ntelalhamala, era relha ingkarrakanha imilaka. Altjirranha pula relha ingkarrakaka ngwangala ntelalhaka. Etna ntjarraranga korna ntelalhakalangatanya, era korna etnakanha kapanhanta iwuka. \v 17 Nthurrpa artwa nyinta korna ntelalhakalanga, relha ingkarraka kala ilwetnakantama. Arrpunha nhanha pula nthurrpantema nama. Artwa nyinta Jesua Kristanga arrkngala, Altjirrala relha nhanha etnanha ilama, “Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama.” Relha nhanha etnantama ngampakala etatha nitjina. \p \v 18 Arai, artwa nyinta korna ntelalhamala, era relha ingkarrakanha imilaka. Artwa nyinta arrpunha pula arratja ntelalhamala, era relha ingkarrakaka korna iwuka, etna etatha nitjinanga. \v 19 Artwa nyinta itja Altjirraka kangkwerraka. Ekuranga arrkngala relha ingkarraka Altjirranga urlarra relha kornarintja nama. Artwa nyinta arrpunha pula Altjirraka kangkwerraka. Ekuranga arrkngalantama relha ingkarraka Altjirranga urlarra arratja nama. \p \v 20 Iwunhangantama Altjirrala relhanha turnintja ekuranha ilaka? Relha kngarralkura korna ntelalhitjinanga, arrkurlangatjina. Relha pula kornalkura ntelalhamanga, Altjirranha turta ngwangalkura ntelalhakantema. \v 21 Nhanga arrkurla relha etna iluka, etna korna ntelalhakalanga. Lyarta pula Altjirrala etnanha ilama, “Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama,” Jesua Kristarlarlanga, Ingkarta nurnakarlarlanga. Ekurarlarlanga turta nurna ngampakala etatha nitjina. \c 6 \s1 Nurnanha kaltjirrpulhelamalanga, nurna Kristalela iluka, kamerraka turta. Nurnantama Krista ngerra arratja ntelalhitjika \p \v 1 Nthakinhantama? Nurna kuta korna ntelalhiai, Altjirranha nurnaka kngarralkura ngwanga ntelalhitjinanga? \v 2 Itja inthorra! Nurna kunha kala iluka. Nthakinhantama nurna lherrintja kornaka wotha kangkwerritjina? \v 3 Rrangkarra kala kaltja. Nurnanha kaltjirrpulhelamalanga, nurna Jesua Kristalela nyinterraka, ekuralela iluka turta. \v 4 Nurna turta Jesua Kristalela wolkngurna irrpuka. Arai, nurnataka ekuralela iluka, Kaarta ekarlta inthorrala nurnanha wotha etathilitjinanga, erala Kristanha wotha etathilakala ngerra. Nurnantama relha lyartinya ngerra ntelalhitjinanga. \p \v 5 Arai, nurna Kristalela nyinterramala ilukalanga, Altjirrala turta nurnanha kamalhelitjina, erala Kristanha kamalhelakala ngerra. \v 6 Nurna kala kaltja, mpurrka korna nhanha ekurakartala nurna alkngerrakala, erinha kunha Altjirrala kala Kristalela ntolkaka kanthatukala. Lakinha Altjirrala mpurrka kornakarta nurnakanha yirralhelaka, nurnantama itja wotha lherrintja korna nurnakanhaka kangkwerritjinanga. \v 7 Etarlarai, relha erala errilknga intama, era itja wotha lherrintja kornaka kangkwerrama. \p \v 8 Nurna paka Kristalela ilukalanga, nurna kaltja nurna ekuralela etatha nitjina. \v 9 Nurna turta kaltja, Altjirrala Kristanha errilknga ntjarranga kamalhelakalanga, Kristanha itja wotha ilutjina. Relhalalka, errintjalalka erinha yarna wotha errilknga tuma. \v 10 Era nhanga ilumala, erataka kala nyintaranga kutanta iluka. Lherrintja kornala erinha yarna wotha arrkarnama. Lyarta era kala Altjirrakakwianta etatha nama. \v 11 Lakinha rrangkarra turta. Relha arrpunhala rrangkarranha arrkarnamanga korna ntelalhitjika, rrangkarra kala relha errilknga ngerra nitjika. Rrangkarra pula Krista Jesualela nyinterrakalanga, rrangkarra kala Altjirrakakwiantantama etatha nitjika. \p \v 12 Lakinhanga rrangkarra itja lherrintja korna rrakangkarranha impurlarrarnitjika, rrakangkarra tjitjarterritjika. Rrangkarra itja lherrintja korna etnaka kangkwerritjika. \v 13 Rrangkarra turta itja mpurrka rrakangkarranha errintjaka lanthitjika, korna ntelalhitjika. Rrangkarra pula rrakangkarrarrpa Altjirraka lanthalhitjika. Era kunha rrangkarranha etathilaka, rrangkarra errilknga namalanga. Rrangkarra turta mpurrka rrakangkarranha Altjirraka lanthitjika, arratja ntelalhitjika. \v 14 Arai, lherrintja korna itja tjitjarta rrakangkarra nitjina, Altjirranha rrakangkarra ngwanga ntelalhamanga, Altjirraka turnintjala turta rrangkarranha itja wotha ilparnamanga. \p \v 15 Nthakinhantama? Altjirraka turnintjala nurnanha itja wotha ilparnamanga, Altjirranha turta nurnaka ngwangantama ntelalhamanga, nurna kala korna kuta ntelalhiai? Itja inthorra! \v 16 Rrangkarra itjala kaltja? Ekurala rrangkarra kangkwerrama, era kala tjitjarta rrakangkarra nama. Rrangkarra paka lherrintja korna rrakangkarranhaka kangkwerramanga, kurunga lherrintja korna etna tjitjarta rrakangkarra nama. Rrangkarra turta ilutjina. Rrangkarra pula Altjirraka kangkwerramanga, Altjirrala rrangkarranha ilitjina, “Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama.” \v 17 Atha Altjirranha dangkilama. Imanka rrangkarra lherrintja korna rrakangkarranhaka kangkwerritjata. Lyarta pula rrangkarra angkatja nthurrpa ekurantama kangkwerrama, angkatja nthurrpa nhanga rrangkarranhala kaltjinthakala. \v 18 Lakinhanga rrangkarra itja wotha errintjaka urrkapunhapunha nama, lherrintja korna rrakangkarranhaka kangkwerritjika. Rrangkarra pula Altjirraka urrkapunhapunhatitja nama, arratja ntelalhitjika. \p \v 19 Atha rrangkarranha nhanha angkatja rukarala ilama, rrangkarra angkatja nukanha yarna wukitja. Arai, imanka rrangkarra mpurrka rrakangkarranha errintjaka lanthitjata, korna inthorra turtantama ntelalhitjata. Lyarta pula rrangkarra mpurrka rrakangkarranha Altjirrakantama lanthitjika, arratjantama ntelalhitjika, rrangkarra relha alkngaltarantama nitjinanga. \p \v 20 Arai, lherrintja korna etna rrakangkarra tjitjarta namalanga, rrakangkarrathaka itja naka Altjirraka kangkwerritjika. \v 21 Kwartiwuntja iwunhantama rrangkarra inaka korna ntelalhamala? Ilutjikanta kunha. Nhanhiperra rrangkarra lyarta porerramantama. \v 22 Arai, lyarta pula lherrintja korna etna itja wotha tjitjarta rrakangkarra nama. Altjirrala rrangkarranha etnakanga althakalthilaka. Altjirranhantama tjitjarta rrakangkarra nama, rrangkarra turta urrkapunhapunha ekuranha. Nthakinhantama Altjirrala rrangkarranha kwartiwutjina? Era rrangkarranha alkngaltarilitjina, ngampakala etatha tnyinitjina turta. \v 23 Arai, relha erala lherrintja korna ekuranhaka kangkwerrama, era kala ilutjina. Nhanha kwartiwuntja ekuranha nama. Altjirraka yearriperra pula nama relha erinha ngampakala etatha tnyinitjika, erala Ingkarta nurnaka Jesua Kristalela nyinterrakala namanga. \c 7 \s1 Relha errilknga itja wotha turnintjakarta nama \p \v 1 Tjina ntjarrai, rrangkarra kala kaltja relha kunha turnintjakarta nama era ilutjinalpula. \v 2 Lakinhanga rrangkarra kala kaltja arrkutja paka noakarta namanga, ekurathaka nama artwa noa ekuranhalela kuterritjika, artwa era ilutjinalpula. Artwa noa ekura pula ilumanga, era kala noartaka turnintjanga althakalthantama nama. \v 3 Lakinhanga arrkutja paka artwa arrpunhalela nitjika lhamanga, artwa noa ekura etathantema namalanga, arrkutja era korna mpaarama. Artwa noa ekura pula ilukalanga, era kala althakalthantama nama. Erantama artwa arrpunhalela nitjika lhamanga, era itjala korna mpaarama. \p \v 4 Tjina ntjarrai, lakinhanga rrangkarra nhanga Kristalela ilukalanga, rrangkarra Altjirraka turnintjanga urlarra kala errilknga nama. Nhanha lakinherraka rrangkarra arrpunhakantama nitjinanga, nhanhatitja Kristaka, erinhala Altjirrala errilknga ntjarranga kamalhelakala. Nurna turtantama Altjirranga urlarra arratja ntelalhitjinanga. \v 5 Arai, arrkurla nhanga nurna itjantema Kristalela ilukalanga, Altjirraka turnintjala nurnanha pauwuka kngarralkura kornaka lherritjika. Altjirralantama nurnanha imilaka. \v 6 Lyarta pula Altjirrala nurnanha itja wotha imilama. Iwunhanga? Nurna nhanga Kristalela ilukalanga, Altjirraka turnintjala turtantama nurnanha yarna wotha ilparnamanga. Lakinhanga nurna lyarta Altjirraka kangkwerrama, Altjirraka Enkala nurnanha lyartinyilakalanga, itja imanka ngerra Altjirraka turnintjala nurnanha turnamalanga. \s1 Relha kristarinya turta korna ntelalhamantema \p \v 7 Nthakinhantama? Altjirraka turnintja etna kornama? Itja inthorra! Iwunhantama korna nama? Nhanhaka yinga kaltjerraka turnintja etnakanga. Turnintja arrpunhala paka yinganha itja parrakalanga, “Unta itja lherritjika,” yinga kotna kuta namara nhanha korna namanga lherritjika. \v 8 Yinga relha kornarintja nama. Lakinhanga turnintja etna yinganha parramalanga, yinga kngarralkura lherraka. Turnintja etna paka itja nakalanga, yinga itja kornaka lherramara. \v 9 Arrkurla, turnintjaka kotna, yinga marrarrka naka. Kurunga atha turnintja etnanha wumalanga, atha lhangkaraka yinga relha korna namanga. \v 10 Yinga turtantama iluka. Atha lhangkaraka turnintja nhanga Altjirralala relhanha ilakala, relhanha etathilitjika, etna inthorrataka yinganha imilaka. \v 11 Yinga relha kornarintja namanga warta, yinga Altjirraka irrpaltherraka, atha turnintja ekuranha wumalanga. Erantama yinganha imilaka. \v 12 Turnintja etna pula alkngaltara kutala nama. Turnintja nyintaminyinta turta alkngaltara, arratja, marra nama. \p \v 13 Nthakinhantama? Turnintja marralama yinganha imilaka? Itja inthorra! Turnintja etna wara kathilaka yinga relha kornarintja namanga. Turnintja etna turta ntelama yinga relha kornarintja kuta namanga. \p \v 14 Nurna kaltja turnintja etna Altjirrakanha namanga, marra. Yinga pula relha kornarintjala. Lherrintja korna nukanha turta nuka tjitjarterrama. \v 15 Arai, yingataka yarna eterritjikerrama. Yinga arratja ntelalhitjika antja nama. Yinga pula itja arratja ntelalhama. Yinga itja antja nama korna ntelalhitjika. Yinga pula korna ntelalhamarrpala. \v 16 Arai, yinga pula korna ntelalhamanga, yinga itja korna ntelalhitjika antja namangatanya, kurunga atha turta lhangkarama turnintja etna marra namanga. \v 17 Lakinhanga, itja yinga inthorra korna ntelalhama. Lherrintja korna etnala nukanga kwanala nama, etnataka yinganha korna ntelalhitjika pauwuma. \v 18 Yinga kala nhanhakanta kaltja. Mpurrka nukanha itja ekarlta nama marra ntelalhitjika. Yinga kala marra ntelalhitjika antja nama. Yinga pula yarna marra ntelalhama. \v 19 Yinga itja antja nama lherrintja kornaka kangkwerritjika. Yinga antja nama marra ntelalhitjika. Yinga pula lherrintja korna etnakarrpantemala kangkwerralanama. \v 20 Arai, yinga paka kuta korna ntelalhamanga, yinga itja korna ntelalhitjika antja namangatanya, kurunga itja yinga inthorra korna ntelalhama. Lherrintja korna etnala nukanga kwanala nama, etna warataka yinganha pauwuma. \p \v 21 Arai, yinga nthurrpa marra ntelalhitjika antja nama. Lherrintja korna etna pula nuka kuta irrpaltherrama. \v 22 Yinga inthorra, nhanga eterrintja nukanhala, Altjirraka turnintjaka kangkama. \v 23 Mpurrka nukanhala pula lherrintja korna etna namarrpantemala. Etna nukalela turrama, nuka tjitjarterrama turta. \v 24 Yingantama nthakinherritjina? Altjirrala yinganha errilknga tutjina, yinga kornaka kuta lherramanga. Ngunhalantama yinganha mpurrka nhanhanga tangkalhelitjina? \v 25 Atha Altjirranha dangkilama, era yinganha kala tangkalhelakalanga, Ingkarta nurnaka Jesua Kristarlarlanga. \p Arai, lakinhantama lyarta nukalela nama. Yinga, eterrintja nukanhalanta, Altjirraka kangkwerrama. Mpurrka nukanhala pula, yinga lherrintja korna nukanhakala kuta kangkwerrama. \c 8 \s1 Tnakanhakanha ntjarra Enkaka kangkwerramala etatha nama \p \v 1 Lakinhanga, Altjirrala nurnanha itja wotha imilama, nurnala Krista Jesualela nyinterrakala namanga. \v 2 Iwunhanga? Enka erala nurnanha etathilama Krista Jesuarlarlanga, era nurnanha tangkalhelakalanga Altjirraka turnintjala nurnanha ilparnamanga, nurnanha imilamanga turta. \v 3 Arai, Altjirraka turnintjala relha kornarintja nurnanha yarna tangkalhelaka, nurna Altjirraka yarna arratja kangkwerramanga. Altjirralantama nurnanha tangkalhelaka, 'Lira ekuranha nurnakurna yairnamala. Era kala katjia intaka nurna ngerra. Era kala artwa kngarrantama namalanga, Altjirrala erinha rrarrathala tuka, relha arrpunha ntjarranha impurlarrarnamala erinha errilknga tutjika. Lakinha era relhaka kornakakwia iluka. Relhaka kornala turtantama relhanha yarna wotha imilama. \v 4 Kurunga relha nurnala Enka Alkngaltaraka kangkwerrama, itja lherrintja korna nurnakanhaka, nurnanha Altjirrala arama relha nhanga turnintja ekuranhaka arratja inthorra kangkwerrakala ngerra. \p \v 5 Arai, relha etnala lherrintja korna etnakanhakanta kangkwerrama, etna kala kornakanta thakerrama. Kanha relha etnala Enka Alkngaltaraka kangkwerrama, etna Enka Alkngaltarakala thakerrama. \v 6 Relha erala kornakanta thakerrama, era kala imilakala nama. Kanha relha erala Enka Alkngaltaraka thakerrama, era kala ngampakalala etatha nitjina. Era rilhera turta nitjina. \v 7 Arai, relha erala lherrintja korna ekuranhakanta kangkwerrama, erataka Altjirraka leltja nama. Era itja Altjirraka turnintjaka kangkwerrama. Era turta yarna turnintja etnaka kangkwerrama. \v 8 Relha nhanha etna Altjirranha yarna inthorra tjinilama. \p \v 9 Lherrintja korna rrakangkarranha pula itjala tjitjarta rrakangkarranha nama. Enka Alkngaltara eratitja tjitjarta rrakangkarra nama, era warta rrakangkarranga kwanala namanga. Kanha relha erala Kristaka Enka itja ekuranga kwanala tnyinama, era itja kuta Kristakanha nama. \v 10 Kristanha pula rrakangkarranga kwanala namanga, Enka Alkngaltarala rrangkarranha etatha kuta tnyinitjina, Altjirrala ilakalanga, “Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama.” Mpurrka rrakangkarranha pula ilutjinala, rrangkarra relha kornarintja namanga warta. \v 11 Rrangkarra kala kaltja Altjirrala Jesuanha errilknga ntjarranga kamalhelakala. Altjirraka Enka, erala rrakangkarranga kwanala nama, era kala mpurrka arnarinya rrakangkarranha anma etathilitjina, Enka Alkngaltara ekurarlarlanga, erala rrakangkarranga kwanala namanga. \p \v 12 Lakinhanga tjina ntjarrai, nurnakathaka itja nama mpurrka nurnakanhaka lherrintja kornaka kangkwerritjika. \v 13 Arai, rrangkarra paka lherrintja korna rrakangkarranhakanta kangkwerramanga, rrangkarra kala ngampakala ilutjina. Rrangkarra pula lherrintja korna rrakangkarranha pmakwinamanga, Enka Alkngaltara era rrakangkarra tangitjala namanga, rrangkarra kala ngampakalala etatha nitjina. \v 14 Arai, relha etnanhala Altjirraka Enkala rretjingamanga, etna kunha Altjirraka 'lira nama. \v 15 Altjirrala kunha itja enka korna rrakangkarrurna yairnaka, rrangkarra tiraltha kuta nitjinanga. Era pula rrakangkarrurna enka marra yairnaka, Enka ekuranha inthorra, rrangkarra kaltja nitjinanga rrangkarra Altjirraka 'lira namanga, mangkalhelintja ekuranha. Lakinhanga nurna Altjirranha kala “Abba,” nhanhatitja “Kaarta” anparnama. \v 16 Altjirraka Enka erarrpataka enka nurnakanha ilama nurna Altjirraka 'lira namanga. \v 17 Arai, nurna Altjirraka 'lirantama namanga, nurna kala 'lirala ngerra anma Altjirrakanha initjina, nhanga Kristalala kala Altjirrakanha inakala ngerra. Nurna kunha lyarta Kristanga arrkngala nyingalauwuma. Anma pula nurna Kristalela nitjina pmara makalaria ekuranhala. \s1 Anma nurna turta makalaria inthorra nitjina \p \v 18 Altjirra erarrpa antja nama nurna anma makalaria inthorra nitjika. Relha ingkarrakala turta nhanha katha aritjina. Lakinhanga atha etarlarama nhanha palkala wara nama, nhanha nurnala lyarta nyingalauwuma. \v 19 Arai, alha, irna, tnonthalka nhanga Altjirralala arrpmarnakala, etnataka ingkarraka thakerrama aritjika Altjirrala katha ntelamanga nurna nthurrpa 'lira ekuranha namanga. \v 20 Arai, imanka Altjirrala alha nhanha kornilaka, relhaka kornanga arrkngala. Era pula alha nhanha itja kutantaka kornilaka. \v 21 Alha erinha turta Altjirrala wotha marrilitjina, era anma katha ntelamanga nurna nthurrpa 'lira ekuranha namanga. Alha era turtantama makalaria nitjina, Altjirraka 'lira nurnala makalaria namanga ngerra. \p \v 22 Nurna kala kaltja alha, irna, tnonthalka Altjirralala arrpmarnakala, etna ingkarraka lyartalpula mpangkama, arrkutjala ilkaartakarta mpangkamanga ngerra, katjia ekura intitjikerramanga. \v 23 Itja etnanta pula mpangkama. Nurna turta mpangkamantema, nurnala Altjirraka Enka kala tnyinama. Nurna mpangkama nurna kaaralhamalanga Altjirrala katha ntelitjika nurna nthurrpa 'lira ekuranha namanga, nurnanha mpurrka alkirarinyantama nthamala. \v 24 Arai, Altjirrala nurnanha kala tangkalhelaka. Nurna pula kaaralhamantema era nhanha katha ntelitjika. Nhanha paka kala katha namanga, nurna itja wotha kaaralhamara. Nurna kunha itja lenhaka alkurnama, nurnala kala alkngala arama. \v 25 Nurna pula lenhaka alkurnamanga, nurnala itja alkngala arama, nurna kala kunpa tnoatnoala kaaralhama. \p \v 26 Enka era nurnaka tangitjala nama, nurna thaltja namanga. Iwunhaka paka nurna Altjirrurna ingkitjika? Nhanhaka nurna itja kaltja. Enka era pula nurnakakwia Altjirrurna ingkama, kngarra mpangkamala, angkatja ekuranha inthorrala. Angkatja ekuranha relhala itja wuma. \v 27 Altjirra, erala relhaka eterrintja lhangkarama, era pula Enkaka mpangkintja wumala. Enka erataka relha alkngaltara ntjarrakakwia Altjirrurna ingkama, Altjirranhala antja namanga ngerra. \s1 Altjirranha nurnaka kangkamanga warta, arrpunhala nurnanha yarna Altjirranga ilkngakama \p \v 28 Nurna kala kaltja, relha etnala Altjirraka kangkama, etnanha arrpunhala yarna kornilama. Ngunhantama relha etna, etnakala Altjirranha kangkama? Etna nama relha lenha ntjarra, etnanhala Altjirrala ntangkakala ekuriltja nitjika. Relha nhanha etna imampurlerramanga, arrpunhala paka etnanha tumanga, kornilamanga paka, Altjirrala etnanha kaltjinthama erinha kala ekarltalkura tnakitjikanta. \v 29 Arai, Altjirranha kunha arrkurlantema relha etnaka kaltja naka, etnala 'Lira ekuranha tnakitjinala. Erantama etnanha imankantema urraraka 'Lira ekura ngerrerritjika, 'lira ekura kalya kngarra etnaka nitjinanga. \v 30 Relha etnanhala Altjirrala arrkurlantema urrarakala ekuriltja nitjika, etnanha era ntangkaka turta ekururna pitjitjika. Relha etnanhala era ntangkakala, etnanha era ilaka, “Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama.” Relha etnanhala era ilakala, “Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama,” etnanha era alkngaltarilaka turta. \p \v 31 Altjirranha nurnaka lakinha ntelalhakalanga, iwunhantama atha rrangkarranha ilamara? Atha rrangkarranha nhanha ilama. Altjirra era tjina inthorra nurnaka namanga, relhala nurnanha yarna kornilama. \v 32 Altjirrala 'Lira ekuranha itja yinilaka. Era pula erinha relha ntjarraka lanthaka, etna erinha korna nurnakanhakakwia errilknga tutjika. Altjirra erala lakinha ntelalhakala, era kala nurnaka kuta tangitjala nitjina turta. \v 33 Altjirra erarrpa nurnanha urrarakalanga relha ekuriltja inthorra nitjika, relha arrpunhala nurnanha yarna wotha ilparnama. Altjirra erarrpa kunha ilama, “Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama.” \v 34 Lakinhanga relhala nurnanha yarna wotha imilama. Krista Jesua era kala korna nurnakanhakakwia iluka. Era errilknga naka, Altjirrala pula erinha wotha etathilaka. Era lyarta Altjirraka akwalantama nama, nurnakakwia turta Altjirrurna kutatha ingkama. \p \v 35 Krista era nurnaka kangkamanga, relha arrpunhala nurnanha yarna ekuranga ilkngakama. Thunga etna nurnanha kornilama. Thunga etna nurnanha arrampowuma. Thunga etna nurnanha rrukunthakunthilama. Thunga etna marna nurnakanha rakama, yultha nurnakanha paka. Thunga etna nurnanha errilknga tuma. Etna pula nurnanha itja kuta Kristanga ilkngakitjina. \v 36 Lakinha Altjirraka Angkatja Imankinyala nurnanha ilama, \b \q1 “Nurna Altjirraka tjina namanga, relha \q1 korna ntjarra kutatha antja nama nurnanha \q1 errilknga tutjika. \q1 Etna etarlarama nurna kula sheep ngerra \q1 namanga. Sheep nhanga relhalala karaka \q1 tuma.” \b \p \v 37 Krista era pula nurnaka kangkamanga, arrpunhala nurnanha yarna pmakwinitjina. \v 38 Yinga nhanhaka kaltja inthorra nama. Nurna paka kuta etatha namanga, nurna paka ilumanga turta, Altjirrala nurnanha tnyinama kuta. Thunga angel ntjarrala nurnanha Altjirranga ilkngakitjika antja nama. Thunga relha korna ntjarrala paka. Thunga errintja ntjarrala paka. Yinga kaltja etna nurnanha yarna kuta Altjirranga ilkngakitjina. \v 39 Thunga errintja arrpunha ntjarra kartninyala nama. Thunga errintja arrpunha ntjarra arna kwanala nama. Thunga errintja arrpunha ntjarra nurnaka lyarta irrpaltherrama. Thunga errintja arrpunha ntjarra nurnaka anma irrpaltherritjina. Yinga pula kaltja etna nurnanha yarna kuta Altjirranga ilkngakitjina. Krista Jesua Ingkarta nurnaka, nurnaka ilukalanga, Altjirranha nurnaka kangkintja kuta ntelalhitjina. \c 9 \s1 Altjirra erarrpa nhanga Israel-arinya ntjarranha urrarakala ekuriltja nitjika \p \v 1 Yinga nhanha Kristanga urlarra arratja inthorra angkama. Yinga itja orrtjerrama. Enka Alkngaltara era turta kaltja yinga arratja angkamanga. \v 2 Arai, yingataka kngarra inthorra ltarrperrama, kuta inthorra turta nthorrkngerrama. \v 3 Altjirrala yinganhanta kala imileikanha, Kristanga turta ilkngakeikanha, tjia nukanha ntjarrakakwia, Abraham-aka ramaramakakwia, \v 4 nhanga relha Israel-arinya ntjarrakakwia. Etnanharrka kunha Altjirrala urrarakala 'lira ekuranha nitjika. Etnanha era mangkalhelakala. Etnaka era ntelalhakala era makalaria inthorra namanga. Era, etna turta, nhanga lheloalhelarrakala. Etnanha era turnintja ekuranha ilakala. Etnanha era kaltjinthakala ekura arratja urrkurrkintja nitjika. Etnanha era kngarra lhelakala. \v 5 Nhanha turta. Abraham, Isaac, Jacob ntjarralka kunha kaarta kngarra etnaka nakala. Etnakanga turtantama artwa Krista era ingkarna rratakala. Krista nhanha era relhalka ingkarrakaka Altjirra Kngarra nama. Erinha relhala ngampakala tnantjitjika. Amen. \p \v 6 Arai, Altjirraka lhelintja itja ipmintjerraka. Relha ntjarra ilalhama etna kula relha Israel-arinya namanga. Etna pula itja ingkarraka relha Israel-arinya inthorra nama. \v 7 Arrpunha ntjarra ilalhama etna kula Abraham-aka katjia namanga. Etna pula itja ingkarraka Abraham-aka katjia inthorra nama. Altjirrala nhanga ilaka, “Isaac-anganta ramarama ungkwanganha inthorra rratitjina.” \v 8 Nhanhatitja, itja katjia etna Altjirraka katjia inthorra nama, etnala alkngerrakala relha antja nakalanga. Katjia lenha ntjarranta pula, etnala alkngerrakala Altjirrala kaarta mia etnakanha lhelakalanga. \v 9 Altjirrala nhanga Abraham-anha lhelaka, “Antala arratjala yinga pitjalputjina. Sarah-aka worra katjia kala intitjinantama.” \p \v 10 Nhanha turta etarlarai. Rebekah-aka tjoanhanga kunha kaarta nyintakanha naka, aiwa nurnakanha Isaac-akanha. \v 11-12 Tjoanhanga eratharra pula itjantema alkngerrakalanga, tjoanhanga eratharra turta itjantema korna ntelalhakalanga paka, Altjirrala Rebekah-anha ilaka, “Kalya kunha tjia ekuranhaka kangkwerritjina.” Lakinha angkamala Altjirrala Rebekah-anha ntelaka era Jacob-anha urrarakala, erarrpa Jacob-aka antja nakalanga. Jacob-anha itja kalya ekuranhanga marralkura naka, kalya ekuranha turta itja ekuranga kornalkura naka. \v 13 Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, “Jacob-aka yinga kangkaka. Esau-aka pula yinga antjakunyala naka.” \p \v 14 Nthakinhantama? Altjirranha itja arratja ntelalhama? Itja inthorra! \v 15 Era nhanga Moses-anha ilaka, “Yinga relha ekura montjamontja ntelalhitjina, ekurala yinga montjamontja ntelalhama. Yinga relha ekura konyerritjina, ekurala yinga konyerrama.” \v 16 Lakinhanga, Altjirranha relhaka montjamontja ntelalhama, erarrpa antja namanga. Era itja montjamontja ntelalhama relha era antja namanga, relha era paka marra ntelalhamanga. Kala erarrpa antja namanga wara. \v 17 Altjirraka Angkatja Imankinyala nurnanha ilama, Altjirrala Pharaoh-anha ilakala, “Nhanhakakwia atha nganha ingkairnaka king nitjika, atha relha ingkarrakanha ntelitjinanga yinga ekarlta inthorra namanga, nganha tumala. Kurunga pmararrpaninhala relha ingkarraka rretnya nukanhaka kaltja nitjina.” \v 18 Lakinhanga, Altjirranha relha ekura montjamontja ntelalhama, ekurala era montjamontja ntelalhitjika antja nama. Kanha relha erinhala era arrthatilitjika antja nama, erinha era kala arrthatilama. \p \v 19 Lakinhanga thunga arrpunhala yinganha pmarritjina, “Iwunhangantama Altjirrala relhanha ilparnama? Relha kunha yarna Altjirranga ekarlterrama.” \v 20 Relhai, ungkwangathakalka itjama nama Altjirranha angkatja nthitjalputjika. Arai, thunga relhala irna arna urrknganga mpaarama. Irna era yarna relha erinha ilama, “Iwunhangala unta yinganha lakinha mpaaraka?” \v 21 Relha erala urrkngala mpaarama, ekurathaka kunha kala nama arna urrknga nyintanga irna intorta paka mpaaritjika, irna alkumpa turta. \p \v 22 Lakinha ngerra Altjirranha turta. Era relha arrpunha ntjarranha mpaaraka, etnaka aalerritjika, etnanha yirralhelitjika turta. Era pula etnanha kuta inthorra makaraka. Iwunhanga? Era antja nakalanga relha arrpunha ntjarranha ntelitjika era aa kngarra namanga, ekarlta inthorra turta. \v 23 Era turta antja nakalanga montjamontja inthorra ntelalhitjika. Ngunhaka? Relha etnaka, etnanhala era arrkurlantema mpaarakala, etnaka montjamontja ntelalhitjika. \v 24 Nurna turta relha worla nhanhala namantema. Nurnakanga arrpunha ntjarra relha Jew nama, arrpunha ntjarra Relha Lorinya. \p \v 25 Lakinha inthorra kunha Altjirranha angkama, Hosea-aka Pepala, \b \q1 “Relha etna, etnala itja relha nukanha \q1 nakala, etnantama relha nukanha nitjina. \q1 Relha etna, etnakala yinga itja \q1 kangkakala, etnakantama yinga kangkitjina. \q1 \v 26 Pmara ekura inthorrala atha etnanha \q1 ilakala, rrangkarra itja wotha relha \q1 nukanha nama, pmara ekura inthorralantema \q1 atha etnanha ilitjina, rrangkarra kunha \q1 Altjirra etatha ekura 'lira nama.” \b \p \v 27 Kanha Isaiah-anha relha Israel-arinya ntjarriperra lakinhala angkama, \b \q1 “Israel-aka ramarama arna urlpaiya ngerra \q1 ntjarra kngarra nama. Atha pula etnakanga \q1 urrputja wara tangkalhelitjina. \v 28 Atha \q1 Ingkartala warta relha ingkarrakanha \q1 inguntha wara kala tjiperrawutjina.” \b \q1 \v 29 Nhanga Isaiah-anha arrkurlantema angkaka, \q1 “Ingkarta Ekarlta Inthorrala paka itja \q1 relha urrputja nurnakanha tutjala \q1 impukalanga, nurna kala pmara Sodom, \q1 Gomorrah tharra ngerra namara.” \s1 Relha Israel-arinya ntjarrala Altjirranha itja tnakaka \p \v 30 Lakinhataka atha rrangkarranha ilama. Relha Lorinya arrpunha ntjarra itja arrkarnalhaka Altjirranga urlarra arratja nitjika, nhanga Altjirraka turnintjaka kangkwerramala. Altjirrala pula etnanha ilaka, “Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama, rrangkarra yinganha tnakakalanga.” \v 31 Kanha relha Israel-arinya ntjarra arrkarnalhakala Altjirranga urlarra arratja nitjika, Altjirraka turnintjaka kangkwerramala. Etnanha Altjirrala ilaka, “Rrangkarra itja nukanga urlarra arratja nama.” \v 32 Iwunhanga? Etna Altjirranha itja tnakakalanga. Etnataka antja naka Altjirranga urlarra arratja nitjika, Altjirraka turnintjaka kangkwerramala kula. Etnantama relha panga ngerra parta nhanganga tnyinhaka. \v 33 Altjirrala Angkatja Imankinya ekuranhala ilama, \b \q1 “Arai, atha pmara Zion-ala parta \q1 arrarnama. Parta nhanha ekuranga relha \q1 tnyinhitjina, ntjilpartilalhitjina turta. \q1 Kanha relha era, erala erinha tnakama, era \q1 itja kuta nakapakarlerritjina.” \c 10 \p \v 1 Tjina ntjarrai, yingataka antja inthorra nama Altjirrala relha Israel-arinya ntjarranha tangkalhelitjika. Nhaakakwia yinga etnakakwia ilporatha inthorra Altjirrurna ingkama. \v 2 Yinga kaltja etna kngarra inthorra Altjirraka thakerramanga. Etna pula marntilparla wararrpala thakerramanga. \v 3 Etna kngwerraka Altjirralanta relhanha irrpalthala ilama, “Unta nukanga urlarra arratja nama.” Etna pula turnintjaka kula kangkwerramala angkama, “Yinga Altjirranga urlarra arratja nama.” Lakinha etna Altjirranha parrama. Erantama etnanha yarna ilama, “Unta nukanga urlarra arratja nama.” \v 4 Arai, Kristanha Altjirraka turnintjaka arratja inthorra kangkwerraka. Lakinhanga relhala Jesuanha tnakamanga Altjirrala relha erinha irrpalthala ilama, “Unta nukanga urlarra arratja nama.” \p \v 5 Arai, Moses-ala nhanga intalhelaka, relha erala turnintjaka arratja kangkwerrama, era kuta etatha nitjina. \v 6 Kanha era lakinhala intalhelaka relha ekuriperra, erala Altjirranga urlarra arratja namanga, era Kristanha tnakamanga. “Unta itja pmarralhitjika, ‘Ngunhama alkirurna ntjimara?’” (nhanhatitja Kristanha alhurna tnanpulhelitjika). \v 7 “Unta turta itja pmarralhitjika, ‘Ngunhama alha kwanurna irrpumara?’” (nhanhatitja Kristanha relha errilknga ntjarranga kngitjalputjika). \v 8 Era pula lakinhatitja intalhelaka, “Altjirraka Angkatja ungkwanganga etinya nama, nhanhatitja rrakarta ungkwanganhala, eterrintja ungkwanganhala turta.” Altjirraka Angkatja nhanha era nama, angkatja nurnala rrangkarranha kaltjinthama, angkatja nurnala tnakama turta. \v 9 Arai, unta paka alkngatharra angkamanga, “Jesuanha Ingkarta nama,” unta turta tnakamanga Altjirrala erinha errilknga ntjarranga kamalhelakala, Altjirrala nganha kala tangkalhelitjina. \v 10 Arai, Altjirrala kunha nganha ilama, “Unta nukanga urlarra arratja nama,” unta erinha tnakamanga. Era turta nganha tangkalhelama unta alkngatharra angkamanga era Ingkarta namanga. \v 11 Altjirraka Angkatja Imankinyala nurnanha ilama, “Relha erala Altjirranha tnakama, era itja nakapakarlerritjina.” \v 12 Angkatja nhanha kala relha ingkarrakaka nama, relha Jew ntjarraka, Relha Lorinya ntjarraka turta, loala kuta, Altjirranha relha ingkarrakaka Ingkarta namanga warta. Era turta kangkintja ntelalhama relha ingkarrakaka, etnala ekururna ingkamanga. \v 13 Altjirraka Angkatja arrpunhala turta nurnanha ilama, “Relha erala Ingkarturna ingkamanga, erinha Ingkartala kala tangkalhelitjina.” \p \v 14 Relha etna pula yarna Ingkarturna ingkama, etna erinha itja arrkurla tnakakalanga. Etna turta Ingkartanha yarna tnakama, arrpunhala etnanha itja arrkurla Ingkartiperra kaltjinthakalanga. Etna turta yarna Ingkartiperra yia wuma, arrpunhala etnanha itja kaltjinthamanga. \v 15 Arrpunhala turta etnanha yarna kaltjinthama, Ingkartala paka urrpia itja etnakurna yairnakalanga. Lakinhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala nurnanha ilama, “Urrpia etna kunha tjiparra inthorra nama, etnala yia marrakarta pitjimanga.” \p \v 16 Relha Israel-arinya ntjarra, etna pula itja ingkarraka Yia Marra ekura kangkwerraka. Isaiah erarrpa nhanga ilama, “Ingkartai, ngunhalama angkatja nurnakanha tnakaka?” \v 17 Lakinhanga nurna kaltja, relhala kunha Altjirranha tnakama Yia Marra erinha wumala. Yia Marra era pula nama yia Kristiperra. \p \v 18 Nthakinhantama? Relha Israel-arinya ntjarrala Yia Marra erinha itjama wuka? Itja inthorra, etna kala wukanta kuta. Altjirraka Angkatja Imankinyala nurnanha ilama, \b \q1 “Urrpia etnaka angkatja pmara \q1 ingkarrakurna anparerranhaka. \q1 Relha ingkarrakala turta angkatja erinha \q1 wuka.” \b \p \v 19 Nthakinhantama? Relha Israel-arinya etna Yia Marra erinha itjama lhangkaraka? Itja inthorra. Moses-ala nhanga intalhelaka, \b \q1 “Ingkartanha angkama, ‘Yinga Relha Lorinya \q1 ntjarraka kangkintja ntelalhamalanga, \q1 rrangkarra etnaka antjakunyerritjina. \q1 Yinga relha kornakorna ntjarraka \q1 montjamontja ntelalhamanga, rrangkarra \q1 etnaka yirrkngerritjina.’” \b \q1 \v 20 Kurunga Isaiah-ala turta intalhelaka, \q1 “Ingkartanha angkama, ‘Relha Lorinya \q1 ntjarra, etnala nuka itja yonthakala, etna \q1 yinganha arltaraka. \q1 Relha Lorinya ntjarra, etnala nuka itja \q1 pmarralapukala, etnaka yinga ntelalhaka.’” \p \v 21 Kanha relha Israel-arinya ntjarriperra Isaiah-ala lakinhala intalhelaka, \b \q1 “Ingkartanha angkama, ‘Yinga kuta inthorra \q1 arrkarnalhaka relha arrthata, marntilparla \q1 nhanha ntjarralela rilhererritjika.” \c 11 \s1 Altjirrala Relha Israel-arinya urrputja arrpunha kuta tnyinamantema \p \v 1 Atha wotha pmarrama, Altjirrala relha ekuranha ntjarranha ipmintjama impuka? Itja inthorra! Arai, yinga turta relha Israel-arinya namantema. Yinga Abraham-aka annga nama, Benjamin-aka ramarama turta. \v 2 Arai, Altjirrala itja relha ekuranha ntjarranha ipmintja impuka, relha nhanga etnakala era arrkurlantema kaltja nakala. Rrangkarra Altjirraka Angkatja Imankinyaka kngwerrakama, angkatja nhanga Elijah-iperraka? Elijah-ala kunha relha Israel-arinya ntjarranha Altjirranga urlarra ilparnaka. \v 3 “Ingkartai, etna kunha urrpia ungkwanganha ingkarraka errilknga tuka. Etna turta altar ungkwanganha ingkarraka urltakaka. Kala yinga nyintantantama ungkwanga kangkwerramala nama. Lyarta etna yinganha turtantama errilknga tutjika yonthama.” \v 4 Kanha Altjirrala erinha nthakinhala ilaka? “Atha kunha artwa 7,000 nuka tnyinamantema. Etna itja Baal-aka urrkurrkintja naka.” \v 5 Lakinha ngerra lyarta namantema. Relha Israel-arinya urrputja arrpunha Altjirraka kuta namantema, Altjirra erarrpa etnanha urrarakalanga, etnaka ngwanga ntelalhamala. \v 6 Arai, Altjirrala paka Israel-arinya nhanha etnanha urrarakalanga erarrpa ngwanga namanga, kurunga era etnanha itja urraraka etna ekura arratja kangkwerrakalanga. Kala erarrpa ngwanga namanganta wara pula. \p \v 7 Nthakinhantama? Relha Israel-arinya etna kunha antja inthorra naka Altjirranga urlarra arratja nitjika. Nhanha pula itja lakinherraka. Urrputja wara Altjirranga urlarra arratja naka, urrputja nhanga Altjirrala urrarakala etnantakwia. Arrpunha ntjarranha pula Altjirrala arrthatilakala. \v 8 Altjirraka Angkatja Imankinyala nurnanha ilama, \b \q1 “Altjirrala etarlingetarla etnakanha \q1 parrpartilaka. Era alknga etnakanha \q1 kornilaka, etna yarna arratja aritjinanga. \q1 Era ilpa etnakanha kornilaka, etna yarna \q1 arratja wutjinanga. Nhanha lyartalpula \q1 lakinha nama.” \b \p \v 9 David-ala turta nurnanha ilaka, \b \q1 “Altjirrai, etna tjinkarra kunpala \q1 ilkumanga, etnanha nakapakarlilai, etnanha \q1 twai turta. \q1 \v 10 Altjirrai, alknga etnakanha pangilai, \q1 etnanha rrukunthakunthilai turta.” \s1 Anma Altjirrala relha Israel-arinya ntjarranha wotha inetnitjina \p \v 11 Atha wotha pmarrama, Relha Israel-arinya ntjarra Altjirranga mpakalhakalanga, Altjirrala etnanha kala kutantakama imilaka? Itja inthorra! Etna mpakalhakalanga, Altjirrala Relha Lorinya ntjarranharrkantama tangkalhelaka. Era etnanharrka tangkalhelaka relha Israel-arinya ntjarra turtantama Yia Marra ekura lherritjinanga. \v 12 Altjirrala Relha Lorinya ntjarranha tangkalhelaka, etnanha marrilaka turta, Israel-arinya ntjarrala Yia Marra erinha ipmintja impukalanga. Relha Israel-arinya ntjarrala turtantama Yia Marra erinha tnakamanga, relha ingkarrakantama arrkana inthorra nitjina. \p \v 13 Yinga pula nhanha Relha Lorinya rrakangkarrurnantama angkama. Altjirrala kunha yinganha rrakangkarrurna yairnaka. Athantama rrangkarranha ilporatha inthorra kaltjinthama. Iwunhanga? \v 14 Relha nukanha ntjarra turtantama Yia Marra ekura lherritjinanga. Kurunga Altjirrala etnakanga urrputja turta tangkalhelitjina. \v 15 Arai, relha Israel-arinya ntjarranha ipmintja impumala, Altjirranha Relha Lorinya ntjarralela rilhererraka. Nthakinhantama nitjina Altjirrala relha Israel-arinya ntjarranha wotha inetnamanga? Nhanha kala nitjina relha errilknganga kamerrakala ngerra. \v 16 Etarlarai, unta paka marna urltakamala karta arrpunha Altjirranha tjauwerrilya nthamanga, kurunga karta arrpunha era turta alkngaltara namantema. Nhanha turta. Takarra paka marra namanga, kala irna ntjapara marra nama. \p \v 17 Relha Israel-arinya etna, Altjirraka irna ntjarra ngerra naka. Irna arrpunha ntjarra ntjirrkerrakalanga, Altjirrala etnanha urlpuntjimala iwuka. Erantama irna arrpunha ntjarra katha etnakanhaka ingkairnaka. Irna arrpunha nhanha etna rrangkarra nama. \v 18 Rrangkarrantama itja tjurnalhitjika. Rrangkarra pula tjurnalhitjika eterramanga, rrangkarra ilpangkitjika Altjirrala rrangkarranha, etnanha turta kwatja nthama. Kwatja nhanhalanta kunha rrangkarranha etatha tnyinama. \v 19 Thunga rrangkarra lakinha angkitjina. “Altjirrala kunha irna ntjirrka ntjarranha urlpuntjimala iwuka, era nurnanhantama katha etnakanhaka ingkairnitjinala.” \v 20 Rrangkarra kala arratja angkama. Altjirrala pula etnanha urlpuntjimala iwuka, etna erinha itja tnakakalanga. Rrangkarranhantama era ingkairnaka, rrangkarra erinha tnakakalanga. Rrangkarra pula itja tjurnalhitjika. Rrangkarra trerritjikatitja. \v 21 Altjirrala paka irna arrkurlinya nhanga ntjarranha itja makarakalanga, era rrangkarranha turta itja makaritjina. \p \v 22 Etarlarai! Altjirranha kunha relhaka kangkintja ntelalhama. Era turta relhanha itja makarama. Tharra kuta. Relha Israel-arinya etnala ekuranga mpakalhakala, etnanha era itja makaraka. Kanha rrakangkarra era kangkintjala ntelalhaka. Era turta rrakangkarra kuta kangkintja ntelalhitjina, rrangkarra ekuranga itja unpulhamanga. Rrangkarra paka ekuranga unpulhamanga, era rrangkarranha turta irna ntjirrka nhanga ntjarranha ngerra urlpuntjimala iwutjina. \v 23 Relha Israel-arinya ntjarrala paka Yia Marra erinha tnakamangantama, Altjirrala etnanha wotha irrpalthala ingkairnama, etathilama turta. \v 24 Etarlarai! Altjirrala rrangkarranha katha kornanga inamala irna marra ekuranha ntjarranga mpopaka ingkairnaka, kwatja nthamala etathilaka turta. Relha Israel-arinya ntjarra, etna kunha irna ntjirrka ntjarra ngerra naka Altjirralala urlpuntjimala iwukala. Etna paka Altjirranha tnakamangantama, Altjirrala etnanha kala wotha ingkairnitjina irna ekuranha arrpunha ntjarranga mpopaka, etnanha etathilitjina turta. \p \v 25 Tjina ntjarrai, atha rrangkarranha angkatja Altjirrala lauwukalarrkantama ilama, rrangkarra inangkarlakathana etarlaralhakitja. Arai, relha Israel-arinya ntjarranga, Altjirrala ntjarra arrpunhanta arrthatilaka, Relha Lorinya etnarrka Altjirraka worlurna irrputjinanga. \v 26 Kurunga Altjirrala relha Israel-arinya ingkarrakanhantama tangkalhelitjina. Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala nurnanha ilama, \b \q1 “Pmara Zion-anga tangkalhelanha era \q1 pitjitjina. Era Israel-aka ramarama wotha \q1 marrilitjina. \v 27 Atha, Altjirrala, korna \q1 etnakanha iwutjina. Nhanha atha etnanha \q1 lhelama.” \b \p \v 28 Relha Israel-arinya etna Yia Marra erinha ipmintja impukalanga, etna Altjirraka leltjerraka. Nhanha rrakangkarra marraka nama. Altjirranha pula etnaka tjina kuta nama, era kaarta etnakanha imanka urrarakalanga warta. \v 29 Era nhanga kaarta etnakanha lhelaka, era kaarta etnakanha pmaralka nthaka. Lhelintja nhanha turta itja ipmintjerraka. \p \v 30 Relha Lorinya ntjarrai, imanka rrangkarra Altjirraka itja kangkwerritjata. Lyarta pula Altjirranha rrakangkarra montjamontjantama ntelalhaka, relha Israel-arinya ntjarra ekura itja kangkwerrakalanga. \v 31 Lyarta Israel-arinya ntjarrantama Altjirraka itja kangkwerrama. Altjirranha pula etnaka anma montjamontja ntelalhitjina, erala rrakangkarra montjamontja ntelalhakala ngerra. \v 32 Arai, Altjirrala relha ingkarrakanha ilama etna ekuranga urlarra kangkwerrintja marnta nama. Iwunhanga? Era relha ingkarrakaka montjamontja ntelalhitjinanga. \s1 Paul-ala Altjirranha tnantjama \p \v 33 Yakai, Altjirranha kunha inangkarlalkura, kaltjalkura turta nama relha ingkarrakangatjina, alkirarinya ingkarrakangatjina turta. Era relhaka montjamontja inthorra, kangkintja inthorra turta ntelalhama. \v 34 Relha itja Altjirraka eterrintjaka kaltja. Relhala itja Altjirranha kaltjinthaka. \v 35 Relhala turta Altjirranha itja yultha paka nthaka, Altjirrala erinha kapanha nthitjinanga. \v 36 Eratitja alhalka ingkarraka arrpmarnaka. Eratitja alhalka ingkarraka lyarta errkuma. Era turta alhalka, ingkarraka anma lyartinyilitjina. Era makalaria nama. Relhala erinha ngampakala tnantjitjika. Amen. \c 12 \s1 Altjirraka urrkurrkintja arratja era \p \v 1 Tjina ntjarrai, Altjirranha kunha rrakangkarra montjamontja inthorra ntelalhaka. Lakinhanga atha rrangkarranha angkatja ekarltala ilama. Mpurrka rrakangkarranha Altjirranha tjauwerrilya ngerra ntharrirrai. Nhanhatitja kala ekurantantama etarlaramala narrirrai. Nhanha rrakangkarrathaka nama. Nhanhaka Altjirranha kangkama. Lakinha turta rrangkarra Altjirraka arratja urrkurrkintja nama. \v 2 Rrangkarra turta itja wotha relha korna ntjarranha impurlarrarnitjika eterrintja rrakangkarranha kornilitjika. Rrangkarra pula Altjirranhatitja impurlarrarnitjika eterrintja rrakangkarranha marrilitjika. Kurunga rrangkarra irrpalthala lhangkaritjina Altjirranhala antja namalaka. Iwunhathoa Altjirranga urlarra marra nama, arratja turta? Iwunhakathoa Altjirranha kangkama? Nhanha ingkarraka rrangkarra kala irrpalthala lhangkaritjinantama. \s1 Itja tnakalhitjika, arratjanta etarlalhitjika \p \v 3 Altjirranha nuka ngwanga ntelalhakalanga, atha rrangkarranha nyintaminyintanha lakinha ilama. Tnakanhakanha arrpunha itja tnakalhitjika, era tjina tnakanhakanhanga marralkura namanga. Altjirranha kunha rrakangkarra ingkarrakaka loala ngwanga ntelalhaka. \v 4 Rrangkarra kala kaltja, mpurrka nurnakanha iltjakarta, ingkakarta, alkngakartalkala namanga. Iltja nurnakanha urrkaputjikalka nama, ingka nurnakanha nthulaputjika nama, alknga nurnakanha aritjika nama. \v 5 Nurna nhanhaka turta kaltja. Nurna ingkarraka, ntjarra era purrama, mpurrka nyinta nama, Altjirrala nurnanha Kristalela nyintalhelakalanga. Tnakanhakanha arrpunhantama mpurrka nhanha ekura iltja ngerra nama. Tnakanhakanha arrpunha mpurrka nhanha ekura ingka ngerra nama. Tnakanhakanha arrpunha mpurrka nhanha ekura alknga ngerra nama. \v 6 Altjirralataka nurnanha nyintaminyintanha pelaka, era antja namanga ngerra. Lakinhanga unta paka inangkarla namanga Altjirraka Angkatja kaltjinthitjika, kala relha ntjarranha arratja kuta kaltjinthai. \v 7 Unta paka arrpunha ntjarraka irrpalthala tangitjala namanga, kala etnaka tangitjala nai. Unta paka kaltja namanga Altjirraka Angkatja nentilitjika, kala relha ntjarraka angkatja erinha arratja nentilai. \v 8 Unta paka arrpunha ntjarranha irrpalthala tjipatjipilamanga, kala etnanha tjipatjipilai. Ungkwanga paka yultha kngarra intamanga, kala relha ilkngaranha kangkintjala nthai. Unta paka arrpunha ntjarraka tjitjarta namanga, kala etnaka arratja tjitjarterrai. Unta paka arrpunha ntjarraka irrpalthala konyerramanga, kala etnaka parrpa konyerrai. \s1 Tjia tnakanhakanhaka kangkintja ntelalhai \p \v 9 Rrakangkarranga nyintaminyinta pmathakunya kangkintja ntelalhitjika. Iwunha pakama korna nama? Nhanhanga tjanalhai. Iwunha pakama marra nama? Nhanhaka thakerrai. \v 10 Rrangkarra kanhanganhanga kangkintja ngerra urlarrakurlarra kangkintja ntelalhitjika. Rrangkarra itja tjia rrakangkarranha lolowutjika. \v 11 Rrangkarra Ingkartanha kuta etarlaritjika. Rrangkarra turta Ingkartaka tjipatjipa kuta urrkurrkintja nitjika. \v 12 Rrangkarra Ingkartaka kaaralhamanga warta, rrangkarra arrkana kuta nitjika. Rrangkarra imampurlerramanga, itja thakerritjika. Rrangkarra kutatha Altjirrurna ingkitjika. \v 13 Tjina tnakanhakanha ungkwanganha paka rapa namanga, erinha kala nthai. Relha epinya ntjarraka turta kangkintja ntelalhai. \s1 Leltjaka turta kangkintja ntelalhai \p \v 14 Relha arrpunhala nganha tutjika lurnamanga, ekurakwia Altjirrurna ingkai, Altjirrala erinha lyekarrilitjika. Unta itja Altjirrurna ingkitjika erinha kornilitjika. \v 15 Relha arrpunha arrkana namanga, ekuralela arrkanerrai. Relha arrpunha paka ltarrpa namanga, ekuralela ltarrpa nai. \v 16 Relha nyintaminyintaka rilhera ntelalhai. Itja tjurnalhitjika. Relha kornakorna ntjarraka turta tjina ntelalhai. Itja tnakalhitjika untanta kula inangkarla namanga. \p \v 17 Relha arrpunhala nganha kornilamanga paka, unta erinha itja kapanha kornilitjika. Relha ingkarrakanga urlarra arratjanta ntelalhai. \v 18 Arrkarnalhai relha ingkarrakalela rilhera nitjika. \v 19 Tjina ntjarrai, itja relha arrpunhanha kapanha tutjika. Relha arrpunhala paka nganha tukalanga, erinha kala impai, Altjirrala tutjika. Altjirraka Angkatja Imankinyala nhanga ilama, \b \q1 “Nukathaka kunha nama kapanha tutjika. \q1 Atha turta kala kapanha tutjina,” \q1 Ingkartanha angkama. \b \p \v 20 Unta lakinhatitja ntelalhai. Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinya arrpunhala ilama, \b \q1 “Leltja ungkwanga ngaiyala namanga, erinha \q1 ilkutjika nthai. Era angkathala namanga, \q1 erinha ntjutjika nthai. Unta lakinha \q1 ntelalhamalanga, era porerritjina.” \p \v 21 Relha arrpunha ungkwanga yirrkngerramanga, nganha iltamanga, nganha tumanga paka, ekura kangkintja kuta ntelalhai. Lakinha unta errintja erinha, relha korna erinha turta parritjina. \c 13 \s1 Tjitjartaka kangkwerrai \p \v 1 Relha ingkarraka tjitjarta etnakanhaka kangkwerritjika, Altjirrala warta tjitjarta etnanha ingkairnakalanga. Altjirrala etnanha arrarnaka relha etnakanhaka tjitjarterritjika. \v 2 Lakinhanga relha erala tjitjarta ekuranhaka irrpaltherrama, erataka kala Altjirrakanta kuta irrpaltherrama. Era turta Altjirranga urlarra ilkarrtjerrama. \v 3 Arai, Altjirrala itja tjitjarta etnanha ingkairnaka relha marra ntjarranha tirala nthitjika. Kala relha korna ntjarranhanta. Unta paka tnoatnoa nitjika antja namanga, kala arratjanta ntelalhai, kurunga tjitjarta era nganha kunpala aritjina. \v 4 Tjitjarta era kunha Altjirraka urrpia nama, nganha marra ntarntaritjika. Unta pula korna ntelalhamanga, unta kala ekuranga trerritjikala. Era itja errauwia ekuranha palkala wara tnyinama. Era Altjirraka urrkapunhapunha nama, relha korna ntelalhamala ntjarranha rrarrathala tutjika. \v 5 Lakinhanga unta tjitjarta ungkwanganhaka kangkwerritjika, itja era nganha rrarrathala tukitjanganta, untarrpa turta pula arrkana wulhitjinanga. \p \v 6 Nhanhakakwia turta rrangkarra tax money rrakangkarranha tjitjarta etnanha nthama. Etna Altjirraka urrkapunhapunha nama. Etna rrakangkarra tjitjarterrama. \v 7 Kalantama, tjitjartala rrangkarranha turnamalanga etnanha tax money nthitjika, rrangkarra etnanha tax money erinha arratja kuta ntjitjika. Rrangkarra etnaka kangkitjika, etnakanga urlarra porapora turta ntelalhitjika. \s1 Relha arrpunhaka kangkamala, nurna kala Altjirraka turnintjaka arratja kangkwerrama \p \v 8 Unta relha arrpunhanha money paka, yultha paka lhelamanga, erinha nhanha kala nthitjalpai. Ungkwangathaka nhanhanta nama, relha arrpunhaka kangkintja ntelalhitjika. Relha erala relha arrpunhaka kangkintja ntelalhama, era kala Altjirraka turnintja ingkarrakaka kangkwerrama. \v 9 “Unta itja relha arrpunhaka noalela intitjika.” “Unta itja errilknga tutjika.” “Unta itja relha arrpunhaka yultha nyilkngala initjika.” “Unta itja lherritjika.” Relha erala relha arrpunhaka kangkama, erala ekuriltja kangkamanga ngerra, era kala turnintja nhanha ntjarraka kangkwerrama, turnintja arrpunhaka turta. \v 10 Relha erala relha arrpunhaka kangkama, era itja relha arrpunhanha kornilama. Lakinhanga, relha erala relha arrpunhaka kangkama, era kala Altjirraka turnintja ingkarrakaka kangkwerrama. \s1 Nurna Altjirranha kuta etarlaramala nitjika, arlta nhanga ekuralala Altjirrala nurnanha tangkalhelitjinala, era kala etinyangantama \p \v 11 Nhanha turta. Arlta ekuralala Altjirrala nurnanha tangkalhelitjinala, era kala etinyalkurantama nama, arlta ekurangatjina, nurnala Altjirranha tnakakala. Arlta nhanha erinha etarlaramala, rrangkarra kala ankwanga kaarrerritjika. \v 12 Ingwa era kunha kala yirritjikerrama. Kala arlterritjikerrama turta. Lakinhanga nurna itja wotha lherrintja korna nurnakanhaka kangkwerritjika. Nurna pula thakerritjika marra nitjika. \v 13 Kala arltanga warta, nurna arratja ntelalhitjika. Itja drunk-erritjika, ntaiyawutjika turta. Itja korna mpaaritjika, relha arrpunhaka noalela turta intitjika. Itja turritjika, arrpunhaka antjakunyerritjika turta. \v 14 Rrangkarra kala Ingkarta Jesua Krista ekuranta eterrai, ekura turta kangkwerrai, itja lherrintja korna rrakangkarranhaka. \c 14 \s1 Tjina ungkwanganha, erala Ingkartanha itja ekarlta inthorra tnakama, unta erinha itja lolowutjika \p \v 1 Thunga tjina tnakanhakanha rrakangkarranhala itja Ingkartanha ekarlta inthorra tnakama. Rrangkarra ekura kalantema kangkitjika. Rrangkarra turta itja ekuralela palkala iwurritjika. \v 2 Arai, arrpunhala etarlarama nhanha marra namanga karalka ilkutjika. Arrpunhala pula, erala Ingkartanha itja ekarlta inthorra tnakama, era marnantala ilkuma. \v 3 Relha erala kara ilkuma, era itja relha erinha lolowutjika, erala marnanta ilkuma. Relha era turta, erala marnanta ilkuma, era itja relha erinha lolowutjika, erala kara ilkuma, Altjirranha tjina ekura namanga warta. \v 4 Arai, ungkwangathaka itjama nama relha arrpunhaka urrkapunhapunha ilitjika era paala ntelalhamanga. Nhanha itornka ekuranhakathaka nama. Lakinha ngerra, unta itja Altjirraka tjina arrpunha ilitjika era paala ntelalhamanga. Altjirrala kala erinha ilitjina. Altjirrala turta erinha errkuma, era paalakarlakerrakitja. \p \v 5 Relha nyinta angkama arlta nyinta tjiparralkura namanga Altjirraka urrkurrkintja nitjika, arlta arrpunha ntjarrangatjina. Kanha relha arrpunha angkama arlta ingkarraka loala tjiparra namanga Altjirraka urrkurrkintja nitjika. Arai, arlta untala etarlarama tjiparralkura namanga, kala ekurala Altjirraka urrkurrkintja nai. Nhanha kala marra nama. \v 6 Relha erala angkama arlta nyinta tjiparralkura namanga, era lakinha angkama Ingkartanha etarlaramala. Relha erala kara ilkuma, era kara ilkuma Ingkartanha etarlaramala, era Altjirranha karaka dangkilamanga warta. Relha erala marnanta ilkuma, era marnanta ilkuma Ingkartanha etarlaramala, era Altjirranha marnaka dangkilamanga warta. \v 7 Arai, nurna itja nurnakiltja etatha nama. Nurna turta itja nurnakiltja iluma. \v 8 Nurna paka etatha namanga, nurna Ingkartaka etatha nama. Nurna paka ilumanga, nurna Ingkartaka iluma. Lakinhanga nurna paka etatha namanga, nurna paka ilumanga, nurna Ingkartaka tjina kuta nama. \v 9 Nhanhakakwia Kristanha ilukala, wotha kamerrakala turta, era relha errilkngaka, relha etathaka turta Ingkarta nitjinanga. \p \v 10 Iwunhangama unta tjina tnakanhakanha ungkwanganha ilama era paala etarlaramanga? Iwunhanga turtama unta erinha lolowuma? Arai, nurna ingkarraka anma Altjirranga urlarra itnatjina, era turta nurnanha tjiperrawutjina. \v 11 Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, \b \q1 “‘Yingala etatha namanga ngerra,’ \q1 Ingkartanha angkama, \q1 ‘relha ingkarraka nukanga urlarra mparalela \q1 arrarnalhitjina. \q1 Relha ingkarrakala turta yinganha \q1 tnantjitjina.’” \p \v 12 Nurnaka ingkarrakakathaka nitjina, anma Altjirraka ilalhitjika. \p \v 13 Lakinhanga nurna itja wotha ilarritjika, “Unta paala etarlarama.” Nurna pula aralhitjikatitja, nurna tjina tnakanhakanha nurnakanha parrpartilakitja. \v 14 Yinga kaltja Altjirrala itja kara, marna nyinta paka parrakala. Ingkarta Jesuala yinganha nhanha ilaka. Arrpunhala pula etarlaramanga Altjirrala kula kara arrpunha parrakala, era itja kara nhanha ilkutjika. Nhanha ekura itja marra nama. \p \v 15 Unta paka kara ilkumala tjina ungkwanganha parrpartilamanga, unta itja tjina ungkwanganhaka kangkintja ntelalhama. Arai, unta itja tjina ungkwanganha kornilitjika, kara ilkumala. Kristanha kunha ekura ilukala. \v 16 Arai, ungkwangathaka kala nama kara ilkutjika unta antja namanga. Unta pula tjina ungkwanganha kornilamanga, kara ilkumala, kurunga arrpunha ntjarrala Yia Marra erinha lolowutjina. \v 17 Arai, Altjirranha nurnaka Ingkarta namanga, era itja nurnanha kariperra, ntjuntjiperra paka turnama. Era pula nurnanha ilama, “Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama. Yinga rrakangkarra rilhera nama. Arrkana narrirrai Enka Alkngaltara era rrakangkarralela namanga.” \v 18 Relha erala nhanhaka etarlaramala Kristaka kangkwerrama, ekura Altjirranha kangkama. Arrpunha ntjarra turta ekura kangkitjinantema. \p \v 19 Lakinhanga nurna kutatha thakerritjika tjina tnakanhakanha nurnakanhalela rilhera nitjika, erinha ekarltilitjika turta. \v 20 Arai, Altjirrala erinha kala inaka tjina ekura nitjika. Untantama erinha itja parrpartilitjika, kara ilkumala. Marna pa kara ingkarraka kala marra nama. Unta pula itja kara ilkutjika, nhanhala tjina tnakanhakanha ungkwanganha parrpartilamanga. \v 21 Nhanha marralkura nama unta karalka, wine-alka kala imputjikanta, etna paka erinha Kristanga ilkngakamanga. \v 22 Unta kala kaltja nhanga karalka ilkutjika nhanha marra nama. Nhanha pula kala Altjirra mpalakanta niai. \p Tnakanhakanha erala karalka ilkuma Altjirranha ekarlta tnakamala, era kala arrkana nama. \v 23 Kanha tnakanhakanha erala karalka ilkuma, Altjirranha itja ekarlta tnakamala, era kornilalhama. Iwunhanga? Era kara ilkumanga, era etarlaramangatanya Altjirrala nhanha parrakala. Relhala pula Altjirranha ekarlta tnakamala karalka ilkumanga, nhanha kala marrala nama. \c 15 \p \v 1 Nurna Altjirranha ekarlta tnakama. Tnakanhakanha arrpunha ntjarrala pula erinha itjala ekarlta inthorra tnakama. Nurnantama etnanha itja palkala rrangkalhelitjika, etnakanga alkngatharra karalka paka ilkumala. Nurna itja ntelalhitjika nurnala antja namala ngerranta. \v 2 Nurnataka etnakiperra turta eterritjika. Nurna turta etnaka tangitjala nitjika, Altjirranha ekarltalkura tnakitjika. \v 3 Arai, Kristanha itja ntelalhaka erala antja namanga ngerra. Altjirraka Angkatja Imankinyala nhanga ilama, “Altjirrai, lenha ntjarra etnala nganha arrampowutjika nakala, etna kunha yinganhatitja arrampowuka.” \v 4 Arai, etna kunha Altjirraka Angkatja Imankinya intalhelakala nurnanha kaltjinthitjika. Nurna turtantama kunpa, tnoatnoa Jesua Kristaka kaaralhitjinanga. \p \v 5 Altjirrala kunha rrangkarranha irrpalthala kunpakunpilama, tnoatnoilama turta. Yingantama ekururna ingkama, era rrakangkarra tangitjala nitjika, rrangkarra urlarrakurlarra rilhera ntelalhitjinanga, Jesua Kristala nurnanha turnakala ngerra. \v 6 Kurunga rrangkarra Altjirranha, Ingkarta nurnaka Jesua Kristaka Kaartanha, porta kuta tnantjitjina. \p \v 7 Rrangkarra urlarrakurlarra kangkintja ntelalhitjika, loala kuta, Kristanhala rrakangkarra kangkakala ngerra. Lakinha rrangkarra Altjirranha tnantjitjina. \v 8 Arai, Kristanha kunha pitjika relha Jew ntjarranha tangkalhelitjika, Altjirrala errilkngipata etnanha lhelakala ngerra. Lakinha Altjirrala relha Jew ntjarranha ntelaka era itja orrtjerramanga. \v 9 Kristanha turta pitjika, Relha Lorinya ntjarrala Altjirranha tnantjitjinanga, era etnaka montjamontja ntelalhakalanga. Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, \b \q1 “Nhanhakakwia atha nganha tnantjitjina Relha \q1 Lorinya ntjarranga mpopala, \q1 atha nganha inthorrakwia tnantjitjina.” \b \p \v 10 Altjirraka Angkatja Imankinya arrpunhala ilama, \b \q1 “Relha Lorinya ntjarrai, Altjirraka worlalela \q1 arrkanerrai.” \b \p \v 11 Wotha Altjirraka Angkatja Imankinya arrpunhala ilama, \b \q1 “Relha Lorinya ntjarrai, Altjirranha tnantjai. \q1 Kala relha ingkarrakalanta kuta Altjirranha \q1 tnantjitjika.” \b \p \v 12 Isaiah-ala turta ilaka, \b \q1 “Jesse ekura worra katjia alkngerritjina. \q1 Erantama Relha Lorinya ntjarraka \q1 tjitjarterritjina. \q1 Etna turta kaaralhitjina era etnanha \q1 tangkalhelitjika.” \b \p \v 13 Yingantama Altjirra ekururna ingkama, erala rrangkarranha irrpalthala kaltjinthama ekura kunpa kaaralhitjika. Yinga ingkama era rrangkarranha arrkana inthorrilitjika, era turta rrangkarranha wothamawotha ilitjika era rrakangkarra rilhera namanga. Yinga turta Enka Alkngaltara ekarlturna ingkama, era rrangkarranha tnoatnoa inthorrilitjika, rrangkarra Jesua Kristaka kaaralhamalanga. \s1 Paul-anha urrkapuntja ekuranhiperra ilalhaka \p \v 14 Tjina ntjarrai, yinga kaltja rrangkarra relha ilporatha namanga, Altjirraka angkatjaka kaltja turta. Rrangkarra turtantama Altjirraka angkatja irrpalthala ilarrama. \v 15 Pepa nhanhala pula atha rrangkarranha kalantema alkngatharra ngerra ilaka, nhanga rrangkarranha ilpangkalhelitjika. Nhanha kala nukathaka nama, Altjirranha nuka ngwanga ntelalhamala \v 16 yinganha urrarakalanga Krista Jesuaka urrkapunhapunha nitjika. Era turtantama yinganha urrpia yairnaka Relha Lorinya ntjarrurna, etnanha Altjirraka Yia Marra ilitjika. Relha Lorinya etna turtantama Altjirranga urlarra yalknga nitjinanga, Enka Alkngaltarala etnanha alkngaltarilakalanga. \p \v 17 Yingarrpa pula yarna tnakalhama. Krista Jesua erataka yinganha ekarltilaka. \v 18 Lakinhanga yinga kala lenhiperranta angkitjina, Kristanhala nukarlarlanga urrkapukala. Era Relha Lorinya ntjarranha kangkwerritjika kaltjinthaka, nukarlarlanga. \v 19 Enka Alkngaltarala yinganha ekarltilakalanga, atha tjatjikartalka urrkapuka. Athantama Jerusalem-angatjina Yia Marra Kristiperra kaltjinthaka, pmara Illyricum-akurtitja. \v 20 Yinga pula relha lenha ntjarrurna lhaka, etnala itjantema Kristiperra wukala. Yinga itja antja naka relha lenha ntjarranha kaltjinthitjika, etnanhala arrpunhala kala kaltjinthakala. \v 21 Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, \b \q1 “Relha etnanhala arrpunhala itjantema \q1 ekuriperra ilakala, etna ekuriperra \q1 wutjina. \q1 Relha lenha ntjarra etnala itjantema \q1 ekuriperra wukala, etna ekuriperra \q1 kaltjerritjina.” \s1 Paul-anha ilalhaka era Rome-urna yatjarra lhitjika antja namanga \p \v 22 Lakinhanga yinga lyartalpula yarna rrakangkarrurna lhaka, atha relha arrpunha ntjarranha kaltjinthamanga. \v 23 Lyarta pula atha urrkapuntja nhanha kala mangkilakantama. Arai, yinga nhanga arrkurlantema rrakangkarrurna yatjarra lhitjika antja nakala. \v 24 Yingantama kala pitjitjika eterrama, yinga pmara Spain-urna lhamalanga. Yinga turta antja nama rrakangkarralela kurrka wara nitjika. Kurunga rrangkarrantama yinganha marnakarta, money-akarta turta paka twapanthitjinanga. \p \v 25 Lyarta pula yinga Jerusalem-urnarrka lhama, money-akarta, worlamparinyaka. \v 26 Worlamparinya ntjarra pmara Macedonia-ala, pmara Achaia-ala turta antja naka money kotjitjika, tnakanhakanha ilkngara ntjarraka, Jerusalem-ala. \v 27 Etnarrpa antja naka money nhanha kotjitjika. Nhanha turta pula etnakathaka naka. Iwunhanga? Relha Lorinya ntjarrala Yia Marra erinha relha Jew ntjarranga wukalanga. Relha Lorinya ntjarrakathakantama nama relha Jew ntjarranha kapanha pelitjika. \v 28 Money nhanha impanka kuta Jerusalem-aka iwurlalpumala, yinga kala tjaiyakerritjina, Spain-urnathaka. Yinga turtantama rrakangkarralela yatjarra nanhitjina. \v 29 Yinga kaltja yinga rrakangkarrurna pitjimalanga, Kristala rrangkarranha, yinganha turta, kngarra lyekarrilitjina. \p \v 30 Tjina ntjarrai, yinga rrakangkarra ngkangkawulhama nukalela, nukakwia turta, Altjirrurna ingkai, Ingkarta Jesua Kristarlarlanga. Rrangkarra turta nukakwia ingkai, Enka Alkngaltara era nurnanha kaltjinthakalanga urlarrakurlarra kangkintja ntelalhitjika. \v 31 Altjirrurna ingkai, era yinganha ntarntaritjika relha Judea-arinya ntjarranga, etnala Jesua Kristanha ilpoiwuma. Rrangkarra turta ekururna ingkai, Jerusalem worlamparinya etna money ekura kangkitjinanga, money nhanga athala etnakurna kngama. \v 32 Kurunga, Altjirranha antja namanga, yinga rrakangkarrurna arrkana inthorra lhitjina, rrakangkarralela yatjarra nitjika. \v 33 Altjirra erala nurnakalela rilhererrakala, era rrakangkarralela kuta nama. Amen. \c 16 \s1 Paul-ala tjina ekuranha ntjarranha anparnaka \p \v 1 Arrkutja nyinta rrakangkarrurna lhitjina, rretnya Phoebe. Era tjina tnakanhakanha nama. Era turta worlamparinyaka tangitjala nama, Cenchrea town-ala. \v 2 Erinha tjina tnakanhakanha ngerra inai. Nhanha kala rrakangkarrathaka nama, rrangkarra turta tnakanhakanha namangantema. Rrangkarra turta ekura tangitjala nai, erala ntjarraka, nuka turta, tangitjala nakala ngerra. \p \v 3 Atha Priscilla Aquila tharranha anparnama. Noarta eratharra kunha nukalela urrkapuka Krista Jesuakakwia. \v 4 Arrpunharanga eratharra kala nukakwia ilutjika nakala. Yinga ekuratharra kuta ilpangkama. Itja yinganta pula. Relha Lorinya ntjarra arrpunha turta, etnala Kristanha tnakama. \p \v 5 Atha turta worlamparinya etnanha anparnama, etnala iltha ekuratharrakanhala pepaka worlerrama. \p Atha artwa Epenetus-anha anparnama. Era tjina kangkintja inthorra nama. Erakimparra kunha Kristanha tnakakala, pmara Asia-ala. \p \v 6 Atha Mary-anha anparnama. Era kunha rrakangkarra kngarra inthorra urrkapukala. \p \v 7 Atha Andronicus, Junias tharranha anparnama. Noarta eratharra Jew nama, yinga ngerra. Eratharra nukalela jail-ala nakala. Eratharra apostle ilporatha nakala. Eratharra turta nukanga arrkurla kuta Kristanha tnakakala. \p \v 8 Atha artwa Ampliatus-anha anparnama. Era tjina tnakanhakanha kngarra nukanha nama. \p \v 9 Atha artwa Urbanus-anha anparnama. Era tjina urrkapunhapunha Kristaka nama. \p Atha artwa Stachys-anha anparnama. Era tjina kngarra nukanha nama. \p \v 10 Atha artwa Apelles-anha anparnama. Era Kristanha ilporatha inthorra tnakama. \p Atha artwa Aristobulus-aka ramarama anparnama. \p \v 11 Atha artwa Herodion-anha anparnama. Era artwa Jew nama, yinga ngerra. \p Atha tnakanhakanha lenha ntjarranha turta anparnama, etnala artwa Narcissus-aka ramarama namanga. \p \v 12 Atha arrkutja Tryphena, Tryphosa tharranha anparnama. Eratharra kunha Ingkartaka kngarra urrkapuma. \p Atha arrkutja Persis-anha anparnama. Era turta Ingkartaka kngarra urrkapukala. Yinga ekura kngarra kangkama. \p \v 13 Atha Rufus-anha anparnama, artwa Ingkartala urrarakala. Atha mia ekuranha turta anparnama. Era nuka turta mia ngerra ntelalhakala. \p \v 14 Atha artwa Asyncritus, Phlegon, Hermes, Patrobas, Hermas ntjarranha anparnama. Atha turta tjina tnakanhakanha etnakalela namala ntjarranha anparnama. \p \v 15 Atha artwa Philologus, Julia tharranha anparnama. Atha Nereus-anha anparnama, tjia ekuranha turta. Atha arrkutja Olympus-anha anparnama, relha alkngaltara ntjarranha turta, etnala iltha ekuranhala pepaka worlerrama. \p \v 16 Nyintaminyintala tjina tnakanhakanha ekuranha tjia ngerra kwakitjikitjika. \p Kristaka worlamparinya ingkarrakala rrangkarranha anparnama. \s1 Paul-ala etnanha nyintaranga wotha tjatjatuka \p \v 17 Tjina ntjarrai, atha rrangkarranha tjatjatuma. Rrangkarra relha lenha ntjarranga aralhitjika, etnala worlamparinyanha tjalpalhelama. Etna turtala tnakanhakanha ntjarranha parrpartilama, etnanha paala kaltjinthamala. Etnakanga kala tjanantalhai! \v 18 Relha etnala rrangkarranha lakinha kaltjinthama, etna itja Ingkarta nurnakanha, Kristanha, etarlarama. Etna tnarta etnakanhanta etarlarama. Angkatja inangkarla kula angkamala, relhaka turta kula kangkamala, etna relha kornakorna ntjarranha parrpartilama. \v 19 Relha ingkarraka pula kaltja rrangkarra Ingkartaka kangkwerramanga. Lakinhanga yinga arrkana nama. Yinga antja rrangkarra nhanhakanta kaltja nitjika, marra ntelalhitjika. Kanha korna ntelalhitjika, nhanhaka rrangkarra kotnala nitjika. \p \v 20 Arai, Altjirra erala nurnakalela rilhererrakala, era inguntha wara Satan-anha ingkala rrothitjina ngerra. \p Ingkarta Jesuanha rrakangkarra kuta ngwanga ntelalhama. \p \v 21 Timothy, tjina urrkapunha nukanha, era rrangkarranha anparnama. Artwa Lucius, Jason, Sosipater etna turta rrangkarranha anparnamantema. Yinga ngerra, etna turta relha Jew namantema. \p \v 22 Atha, artwa Tertius-ala, pepa nhanha intalhelaka. Atha turta rrangkarranha anparnama. Rrangkarra ngerra, atha turta Ingkartanha tnakama. \p \v 23 Gaius-ala rrangkarranha anparnama. Yinga iltha ekuranhala yatjarra nama. Worlamparinya turta iltha ekuranhala pepaka worlerrama. \p Artwa Erastus, erala town nhanhaka money ntarntarama, era rrangkarranha anparnama. Tjina arrpunha nurnakanha, artwa Quartus-ala, rrangkarranha anparnamantema. \s1 Paul-ala Altjirranha tnantjaka \p \v 25 Altjirranha tnantjai! Era rrangkarranha irrpalthala ekarltilama, rrangkarra Yia Marra erinha tnakamanga. Atha nhanga rrangkarranha Yia Marra Jesua Kristiperra kaltjinthaka. Yia Marra nhanha erinha kunha Altjirrala imankangatjina lauwukalarrka. \v 26 Lyarta pula Yia Marra erinha kala relha ingkarrakanha ilamantama, Altjirraka urrpia imankinya ntjarraka angkatjarlarlanga. Altjirra, erala ngampakala etatha nama, erarrpa turnaka Yia Marra erinha relha ingkarrakanha ilitjika, etna erinha tnakitjinanga, ekura kangkwerritjinanga turta. \v 27 Altjirra nhanha eranta inangkarla nama. Nurna erinha ngampakala tnantjitjika, Jesua Kristarlarlanga. Amen.