\id MRK MRK, Mark - Western Arrarnta, CRC, Feb 97 bmh \h MARK \toc3 Mark \toc2 Mark \toc1 MARK \mt1 MARK \c 1 \s1 Yia John Kaltjirrpulhelanhelanhiperra \r (Matthew 3:1-12; Luke 3:1-18; John 1:19-28) \p \v 1 Nhanha Yia Marra Jesua Kristiperra nama, Altjirraka ‘Liriperra. \v 2 Altjirraka urrpia Isaiah erakimparra nhanga ilaka, \q1 “Atha urrpia nukanha ungkwanganga arrkurla \q1 yairnama. Era kala ungkwanga tjaiya urrkaputjina. \q1 \v 3 Artwa nyinta worritjala ilkama, \q1 ‘Rrangkarra Ingkartaka tjaiya mpaarai, \q1 ekura tjaiya arratja inthorra urrkapai.’” \p \v 4 John Kaltjirrpulhelanhelanha era worritjala naka. Era relha ntjarranha ilaka, “Altjirrurna toperrai. Kurunga pitjai atha rrangkarranha kaltjirrpulhelitjinanga, Altjirrala turta korna rrakangkarranha iwutjinanga.” \p \v 5 Relha Judea-arinya ingkarraka, relha Jerusalem-arinya ingkarraka turtantama John-urna lhaka. Etna John-aka ilalhaka etna relha kornarintja namanga. Era turta etnanha Jordan lhirala kaltjirrpulhelaka. \p \v 6 Mantarra nhanga John-anhala ekarralhakala, nhanha camel ponganga mpaarakala. Era turta mantarra ekuranha yinpa belt-ala yirnitjata. Era intaltja, ngkwarla urltampa turta ilkutjata. \p \v 7 John-ala relha ntjarranha ilaka, “Artwa arrpunha nukanga ingkarna pitjima. Era nukanga ekarltalkura nama. Yinga itja yalknga nama, topanamala sandal ekuranha paka ilutjika. \v 8 Arai, atha rrangkarranha kwatjala kaltjirrpulhelaka. Era pula rrangkarranha Enka Alkngaltarala kaltjirrpulhelitjina.” \s1 John-ala Jesuanha kaltjirrpulhelaka \r (Matthew 3:13-17; Luke 3:21,22) \p \v 9 Anma Jesuanha John-urna lhaka, pmara Galilee-angatjina, Nazareth town-anga. John-alantama erinha Jordan Lhirala kaltjirrpulhelaka. \v 10 Jesuanha warta kwatjanga rrataka, kanha era araka alkira era altjurerramanga, Enka Alkngaltara turta nturrurta ngerra ekurakarlaka tnanpentjimanga. \v 11 Era turta Altjirranha wuka alkiranga ekururna angkamanga, “Unta ‘Lira nuka nama. Yinga ungkwanga kngarra inthorra kangkama.” \s1 Satan-ala Jesuanha arrkarnaka \r (Matthew 4:1-11; Luke 4:1-13) \p \v 12 Nhanhiperra Enka Alkngaltarala Jesuanha worritjurna yairnarlenaka. \v 13 Jesuanhantama arlta 40 worritjala naka. Satan-ala turta erinha arrkarnaka. Jesuanha tnontha itnura ntjarralela naka. Angel ntjarrala turta erinha ntarntaraka. \s1 Jesuanha tjontaka relha ntjarranha kaltjinthitjika \r (Matthew 4:12-17; Luke 4:14,15) \p \v 14 Etna John-anha kala errkukalangantama, Jesuanha Galilee-urna lhaka. Erantama relha ntjarranha Altjirraka Yia Marra ilaka. \v 15 Era etnanha ilaka, “Antala nhanga Altjirrala arrkurla kuta ingkairnakala relhanha tangkalhelitjika, kala namantama. Altjirranha kala relha ingkarrakaka ntelalhitjikerrama, era Ingkarta etnaka namanga. Lakinhanga rrangkarra korna kuta ntelalhitjalai, kala Altjirrurna toperrai, Yia Marra erinha turta tnakai.” \s1 Jesuala irrpannga errkunherrkunha 4 urraraka kurtungurla ekuranha nitjika \r (Matthew 4:18-22; Luke 5:1-11) \p \v 16 Jesuanha nhanga Galilee ntjanganga ankerrala lhapalhamalanga, era Simon-anha, tjia ekuranha Andrew-anha turta araka, eratharra net kwatjurna iwumanga, irrpannga errkutjika. Eratharra kunha irrpannga errkunherrkunha naka. \v 17 Jesualantama erinhatharra ntangkaka, “Nukanga tnaartangala pitjai. Atha kala mpalanha kaltjinthitjina relhanhatitjantama errkutjika.” \v 18 Kanhanga eratharra kala net ekuratharrakanha ipmintja impurlalhaka, Jesuanga tnaartangala lhaka turta. \p \v 19 Anpara lhamala, Jesuala Zebedee-aka worra tharra araka, James-anha, John-anha turta. Eratharra boat-ala narlanaka, net nhanga tjepakalhakala, thanthalanamala. \v 20 Erinhatharra aramala, Jesuala erinhatharra turtantama ntangkaka. Kaarta ekuratharrakanha, urrkapunhapunha ntjarranha turta boat-aka impurlalhamala, eratharra kala Jesuanga tnaartangala lhaka. \s1 Artwa enka kornakarta \r (Luke 4:31-37) \p \v 21 Etna Capernaum town-urnantama lhaka. Kurunga Sabbath arltala Jesuanha Synagogue-urnantama irrpuka, era relha ntjarranha kaltjinthaka turta. \v 22 Etna angkatja ekuranhaka tnolkaka. Erataka etnanha angkatja ekarltala kaltjinthaka, itja Intarrangaltha ntjarrala ngerra. \p \v 23 Jesuala etnanha kaltjinthamalangantema, artwa enka kornakarta synagogue-urna irrpentjika. \v 24 Artwa erantama intarra ilkaka, “Jesua Nazareth-arinyai, iwukama unta pitjika? Nurnanha yirralhelitjikama unta pitjika? Yinga ungkwanga kaltja. Unta kunha Altjirraka Urrpia Alkngaltara Era.” \p \v 25 Jesualantama enka korna erinha rralthamala ilaka, “Tjukunyerrai! Artwa ekuranga rratai!” \v 26 Enka korna erantama artwa erinha arnaka ilatuka. Ilkarlalhamalantama, enka korna era artwa ekuranga rratarlalhaka. \p \v 27 Nhanha aramala relha ingkarraka tnolkaka. Etnantama pmarrarraka, “Iwunhama lakinha? Erataka nurnanha angkatja arrpunha inthorra kaltjinthama, angkatja ekarltala turta. Era enka korna ntjarranha turta turnamalanga, etna ekura kala kangkwanterrama.” \v 28 Yia Jesuiperra kala Galilee ntjaparurnantama ntakerranhaka. \s1 Jesuala Simon-aka mara marrilaka, relha menta ntjarra arrpunha turta \r (Matthew 8:14-17; Luke 4:38-41) \p \v 29 Kala synagogue-anga rratamala ngerra, Jesuanha James John tharrakarta, Simon Andrew tharraka ilthurna lhaka. \v 30 Simon-aka marataka menta intaka, wumpia inthorra. Etnantama Jesuanha nhanha ilaka, era irrpentjimanga ngerra. \v 31 Jesuanhantama arrkutja ekururna lhaka. Erinha iltjanga errkumala, era erinha kamalhelaka. Simon-aka mara kala marrerrakantama. Erantama etnaka marna etaka. \p \v 32 Kala ngurrangurrerrakalangantama, lirnnga turta kala irrpukalanga, pmararinya ntjarrala relha menta, relha enka kornakarta turta Jesuurna kngitjika. \v 33 Kala pmararinya ingkarrakantama Simon tharraka ilthala worlerraka. \v 34 Jesualantama relha menta arrpunhakarrpunhakarta etnanha marrilaka. Era enka korna ntjarranha turta unpurlenaka. Enka korna etna kala Jesuaka kaltja naka. Jesuala pula etnanha parraka, etna itja ekuriperra angkitjika. \p \v 35 Ingutnhala inthorra Jesuanha kamerraka. Erantama pmaranga rratamala lhaka, nyintarinya nitjika, Kaarta ekuranhurna ingkitjika. \v 36 Simon ntjarralantama ekura yonthaka. \v 37 Erinha arltaramala, etna erinha ilaka, “Arai, relha ingkarrakalataka ungkwanga yonthama.” \p \v 38 Jesuala pula etnanha ilaka, “Mpa, nurna pmara arrpunha ntjarrurna turta lhiai. Nukathaka nama relha etnanha turta Yia Marra erinha kaltjinthitjika. Nhanhakakwia kunha yinga pitjikala.” \v 39 Jesuanhantama pmararrpaninhurna lhaka Galilee-ala. Synagogue nyintaminyintala era relha ntjarranha Yia Marra erinha kaltjinthaka, era enka korna ntjarranha turta unpurlenaka. \s1 Jesuala artwa leprosy-akartanha marrilaka \r (Matthew 8:1-4; Luke 5:12-16) \p \v 40 Artwa nyinta leprosy-akarta Jesuurna pitjika, ekuranga urlarra mparalela turta arrarnalhaka. Ngkangkawulhamala, era Jesuanha ilaka, “Unta paka antja namanga, unta yinganha kala irrpalthala marrilamara.” \p \v 41 Jesuanha ekura konyerraka. Erinha iltjala anpumala, era erinha ilaka, “Yinga antjakwia. Atha nganha kala marrilama.” \v 42 Artwa ekura leprosy-ntama kala yirralalhaka. Artwa era turta kala marrerraka. \p \v 43 Erinha yairnarlenitjinala, Jesuala erinha ilaka, \v 44 “Arai, unta itja relha arrpunhanha nhanhiperra ilitjika. Kala priest-akanta ntelalhai. Unta turta Altjirranha tjauwerrilya nthai Moses-ala relha ntjarranha turnakala ngerra. Unta lakinhilitjika, relha ntjarra kaltja nitjinanga unta kala marrerrakalantama.” \p \v 45 Jesuanha impurlalhamala ngerra pula, artwa era kala relha ingkarrakanha Jesuiperra ilakantala, nhanga Jesuala erinha marrilakala. Lakinhanga Jesuanha yarnantama town arrpunha ntjarrurna alkngatharra lhaka. Era kala kathalantama naka. Relha etna pula kalantema ekururna worlerraka. \c 2 \s1 Jesuala relha ntjarranha ntelaka era relhaka korna irrpalthala iwuma, artwa thaarranha marrilamala \r (Matthew 9:1-8; Luke 5:17-26) \p \v 1 Jesuanha wotha Capernaum-urna alpuka. Era kala arlta urrputja town ekurala nakalangantama, relha ntjarrala wuka era pmarala namanga. \v 2 Relha ntjarra inthorrantama iltha ekuranhurna irrpuka. Relha arrpunha ntjarra turta reoala itnaka, yarna irrpumala. Jesualantama etnanha kaltjinthaka. \p \v 3 Artwa 4 arrpunhalantama artwa thaarranha Jesuurna kngitjika. Artwa erataka ntjamala intaka. \v 4 Etna pula yarna Jesuurna etinyerraka, worla kngarrala tjaiya parramanga. Etnantama iltha kartninyaka ntjika. Jesuanga kartna, etna roof erinha altjurilaka. Kurunga etna artwa thaarra erinha tnanpulhelaka, era ntjama ekuranhala intamanga kuta. \p \v 5 Jesuala aramalanga etna erinha kngarra tnakamanga, era artwa thaarra erinha ilaka, “'Lira nukai, atha korna ungkwanganha iwuka.” \p \v 6 Artwa Intarrangaltha urrputja tanhala naka. Angkatja nhanha wumala etna eterraka, \v 7 “Iwunhangala era lakinha angkama? Erataka Altjirranha arrampowuma. Altjirralanta kunha relhaka korna irrpalthala iwuma.” \p \v 8 Jesuala kala lhangkaraka etnala eterramalaka. Erantama etnanha pmarraka, “Iwunhangala rrangkarra lakinha eterrama? Yinganha nhanha ilai. \v 9 Iwunhama rukaralkura nama? Artwa thaarra nhanha erinha ilitjika, ‘Atha korna ungkwanganha iwuka?’ Erinha ilitjika paka, ‘Kala kamerrai, ntjama ungkwanganha tjurnai, nthulapai turta’? \v 10 Relhaka ‘Lira era nthurrpa relha ingkarrakaka korna irrpalthala iwuma. Atha rrangkarranha nhanha kala ntelitjina.” Jesualantama artwa thaarra erinha ilaka, \v 11 “Kamerrai! Ntjama ungkwanganha tjurnamala, kala alpai.” \p \v 12 Artwa era kala kamerrakanta. Era ntjama ekuranha tjurnamala, rratanhaka, relha ingkarrakanga alkngatharra. Relha etna pula tnolkaka. Etnantama Altjirranha tnantjaka, lakinha angkamala, “Nurna itja lakinha ngerra arrkurla araka paka.” \s1 Jesuala Levi-anha ntangkaka ekuranga tnaartangala pitjitjika \r (Matthew 9:9-13; Luke 5:27-32) \p \v 13 Jesuanhantama wotha Galilee ntjangurna alpuka. Relha ntjarra ekururna worlerrentjalpuka. Era etnanha kaltjinthaka turta. \v 14 Kurunga ankerralantama lhapalhamala, Jesuala Levi-anha araka iltha ekuranhanga kathala narlanamanga. Levi era Alphaeus-aka worra naka. Era turta tax money kotjitjata. Erinha aramala, Jesuala erinha ntangkaka, “Nukanga tnaartangala pitjai.” Kamerramala Levi-anha kala Jesuanga tnaartangala lhaka. \p \v 15 Anma, Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta Levi-aka ilthala worlerraka, marna ilkutjika. Relha kornarintja ntjarra arrpunha, tax money kotjinha arrpunha ntjarra turta, etnala Jesuanga tnaartangala lhamanga, etna turta etnakalela marna ilkurlanakantema. \p \v 16 Artwa Intarrangaltha urrputja, etnala Pharisee turta namanga, etna tanhala nakantema. Etna Jesuanha aramalanga relha kornarintja ntjarralela marna ilkumanga, relha tax money kotjinha ntjarralela turta, etna Jesuaka kurtungurla ntjarranha pmarraka, “Iwunhangala era relha tax money kotjinha ntjarralela marna ilkuma, relha kornarintja ntjarralela turta?” \p \v 17 Jesuala etnanha wuka. Erantama etnanha ilaka, “Relha ltarrkngalataka itja ngangkaraka yonthama. Relha mentalanta. Yinga pitjika relha kornarintja ntjarranha Altjirrurna rretjingitjika, itja relha arratja ntjarranha.” \s1 Relha paka arlta arrpunhala marnakunya nitjika? \r (Matthew 9:14-17; Luke 5:33-39) \p \v 18 Arrpunharanga John Kaltjirrpulhelanhelanhaka kurtungurla ntjarra, artwa Pharisee ntjarra turta marnakunya naka. Relha arrpunha ntjarrantama Jesuurna pitjimala erinha pmarraka, “Iwunhangala John Kaltjirrpulhelanhelanhaka kurtungurla ntjarra, artwa Pharisee ntjarra turta marnakunya nama, kanha kurtungurla ungkwanganha ntjarra itjala marnakunya nama?” \p \v 19 Jesuala etnanha ilaka, “Artwala noa inamanga, era tjinkarra urrkapuma. Kurunga era tjina ekuranha ntjarranha ntangkama marna ilkutjika. Tjina etnantama yarna marnanga unpulhama, artwa noa inakala, era etnakalela namangantema. \v 20 Anma pula relha arrpunha ntjarrala artwa erinha errkumala kngitjina. Kurunga artwa ekura tjina ntjarra arlta arrpunhala marnakunyantama nitjina. \p \v 21 “Arai, thunga mantarra ingkwia tjepakalhama. Relhala itja mantarra lyartinyanga mantarra kurrka kamala nhanha mantarra ingkwiakarlaka thanthama. Mantarra lyartinya era urlpmerramala, mantarra ingkwia erinha wothantema tjepakakitja. \p \v 22 “Relhala turta itja wine lyartinya yinpa ingkwiaka thalama, wine lyartinyala yinpa ingkwia etnanha talhelakitja. Kurunga wine lyartinya era, yinpa ingkwia etna turta, tharrantema ipmintjerrama. Lakinhanga kunha relhala wine lyartinya kala yinpa lyartinyakanta thalama.” \s1 Sabbath arltiperra \r (Matthew 12:1-8; Luke 6:1-5) \p \v 23 Sabbath arlta arrpunhala Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta, tnukulpanga tjananhaka. Tnukulpa ekurala marna wheat urnma itnaka. Jesuaka kurtungurla ntjarralantama marna mpakaka. \v 24 Artwa Pharisee urrputjalantama Jesuanha pmarraka, “Iwunhangala kurtungurla ungkwanganhala marna wheat mpakama, Sabbath arltala? Nhanha kunha itja arratja nama.” \p \v 25 Jesuala etnanha ilaka, “Rrangkarra itjala David-aka kaltja? Era nhanga ngaiyala naka, artwa ekuralela namala ntjarra turta. \v 26 David-anhantama Altjirraka ilthurna irrpuka. Iltha ekurala marna intaka, marna nhanga Altjirranha tjauwerrilya nthakala. Nhanha priest-akanta naka ilkutjika. David-ala pula marna nhanha ilkukala, ngaiyalala warta. Era turta marna nhanha artwa ekuralela namala ntjarranha nthaka, ilkutjika. Lakinha David-anha Altjirraka mpaarangarangaka itja kangkwerraka. Nhanga lakinherraka, Abiathar-anha high priest namalanga.” \p \v 27 Jesualantama etnanha ilaka, “Altjirralataka Sabbath arlta erinha ingkairnaka relhaka marrakakwia. Era itja relhanha arrpmarnaka, Sabbath arltakakwia. \v 28 Arai, Relhaka ‘Lira era Sabbath arlta ekura turta Ingkarta nama.” \c 3 \s1 Jesuala artwa iltja ntjirrkakarta marrilaka \r (Matthew 12:9-14; Luke 6:6-11) \p \v 1 Anma, Jesuanha wotha synagogue-aka irrpuka. Artwa iltja ntjirrkakarta synagogue ekurala naka. \v 2 Relha arrpunha ntjarrantama eterraka, “Era paka artwa nhanhaka iltja marrilamanga, nurna erinha kala ilparnitjinanta kuta.” \p \v 3 Jesualantama artwa iltja ntjirrkakarta erinha ntangkaka, “Pitjai!” \v 4 Kurunga era etnanha pmarraka, “Nhanha arratjama nama Sabbath arltala relhaka tangitjala nitjika, relhanha marrilitjika turta? Nhanha arratjama nama Sabbath arltala relhanha nakapakarlilitjika, kornilitjika paka?” Etna pula pmarna kuta naka. \p \v 5 Jesuanha etnaka aalerrakantama, ltarrperraka turta etna arrthata inthorra namanga. Erantama etnanha ingkarraka tjoraraka. Kurunga era artwa erinha ilaka, “Iltja ungkwanganha imarnai.” Artwa erantama iltja ekuranha imarnaka. Iltja ekuranha kala marrerraka. \p \v 6 Artwa Pharisee etnantama synagogue ekuranga rratamala lhaka. Etna turtantama Herod-aka kurtungurla ntjarralela angkarraka, Jesuanha errilknga tutjika. \s1 Relha ntjarra Jesuurna pitjika \p \v 7 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta Galilee ntjangurnantama lhaka. Relha Galilee-arinya ntjarrantama ekururna worlerrentjalpuka. \v 8 Relha arrpunha ntjarrala turta Jesuiperra wuka. Etnantama Judea-anga pitjika, Idumea-anga, Jerusalem-anga, Jordan urntwarrampinyanga, pmara Tyre Sidon tharranga turta. \v 9 Relha etna ntjarra inthorra naka. Lakinhanga Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha turnaka, etna boat nyinta ekura kngitjitjika. Erantama boat ekura ntjika, worla kngarrala erinha rrothakitja. \p \v 10 Jesualantama relha ntjarra inthorranha marrilaka. Lakinhanga relha menta arrpunha ntjarra turta ekururna etinyerraka, erinha anputjika. \v 11 Relha enka kornakarta ntjarrala erinha aramalanga, etna arnaka iwulhitjata. Enka korna etnantama ilkitjata, “Unta kunha Altjirraka ‘Lira nama.” \v 12 Jesuala pula enka korna etnanha rralthamala turnitjata, etna relha ntjarranha nhanha itja ilitjika. \s1 Jesuala kurtungurla 12 urraraka \r (Matthew 10:1-4; Luke 6:12-16) \p \v 13 Partaka ntjimala, Jesuanha artwa etnaka ntangkalhaka, etnakala era antja nakala. Etna ekururna pitjika turta. \v 14 Kurunga era artwa 12 urraraka. Era etnanha ilaka, “Arai, atha rrangkarranha urraraka nukalela nitjika, atha turtantama rrangkarranha yairnitjina Yia Marra erinha kaltjinthitjika. \v 15 Atha turta rrangkarranha ekarltilama rrangkarra enka korna ntjarranha relhanga irrpalthala unputjinanga.” \v 16 Artwa nhanha etna naka Simon. Erinha Jesuala rretnya Peter turta alpmelaka. \v 17 Zebedee-aka worra tharra, James-anha, tjia ekura John-anha turta. Artwa nhanha tharranha Jesuala rretnya arrpunha turta alpmelaka, “Boanerges,” nhanhatitja “Kwatja Angkatjaka ‘liranhanga.” \v 18 Andrew, Philip, Bartholomew, Matthew, Thomas, James arrpunha nhanga, Alphaeus-aka worra, Thaddaeus, Simon turta. Simon nhanha era thakerritjata Altjirraka mpaarangarangaka kangkwerritjika. \v 19 Judas Iscariot turta. Judas nhanha era Jesuanha anma leltjaka lanthaka. \s1 Etna ilaka Jesuanha errintjakarta kula namanga \r (Matthew 12:22-32; Luke 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Jesuanha iltha ekuranhurnantama alpuka. Relha ntjarra inthorrantama ekururna wothantema worlerrentjalpuka. Jesuala, kurtungurla ekuranha ntjarrala turtantama yarna marna ilkuka, relha ntjarranga. \v 21 Jesuaka tjinala nhanhiperra wumalanga, etna pitjika erinha errkutjika. Etna etarlaraka era kula rirterrakala. \p \v 22 Artwa Intarrangaltha urrputjantama Jerusalem-anga pitjika. Etna relha ntjarranha lakinha ilaka, Jesuiperra. “Artwa nhanha Beelzebub-aka kangkwerrama, errintja ntjarraka itornkaka. Beelzebub-ala erinha ekarltilama, era enka korna ntjarranha relhanga irrpalthala unpurlenitjinanga.” \p \v 23 Jesuanhantama artwa Intarrangaltha ntjarraka ntangkalhaka. Era etnanha ilaka, etnaka yia alpmelamala, “Satan-ala yarna Satan-anha unpurlenama. \v 24 Etarlarai, relha pmararinya ntjarra leltjakaleltjerramanga, pmara etnaka kala ipmintjerritjina. \v 25 Ramarama turta, etna leltjakaleltjerramanga, etna kala yirritjinantema. \v 26 Lakinhanga, Satan-anha paka Satan-aka leltja namanga, era kala yirritjina. \p \v 27 “Arai, thunga artwa, artwa ekarltaka ilthurna irrputjika antja, yultha ekuranha nyilkngala initjika. Era artwa ekarlta erinha errkumala yirnitjikarrka. Kurunganta era yultha ekuranha irrpalthala nyilkngala kngama. \p \v 28 “Athantama rrangkarranha nhanha nthurrpa ilama. Thunga relha korna inthorra ntelalhama, Altjirranha arrampowuma turta. Altjirrala kala korna ekuranha iwutjina, era ekururna toperramanga. \v 29 Relhala pula Enka Alkngaltara erinha arrampowumanga, Altjirrala korna ekuranha itja kutala iwutjina. Korna ekuranha kala kuta intitjina.” \v 30 Jesuala etnanha nhanha ilaka, arrpunhala ilakalanga era kula enka kornakarta namanga. \s1 Relha etnala Jesuaka mia pa tjia nama \r (Matthew 12:46-50; Luke 8:19-21) \p \v 31 Jesuaka mia, tjia ekuranha ntjarra turtantama pitjika, kathala turta kaaralhaka. Etnantama Jesuurna angkatja yairnaka era etnakurna rratitjika. \v 32 Relha etnala Jesualela namanga, etnantama erinha ilaka, “Arai, mia ungkwanga, tjia ungkwanganha ntjarra turta ungkwanga kathala kaaralhama.” \p \v 33 Jesuala pula etnanha pmarraka, “Ngunhama mia nuka, tjia nuka turta nama?” \v 34 Relha ekuranga kaarntakaarntala namala ntjarranhantama era ntelamala ilaka, “Rrangkarra mia pa tjia nuka ntjarra nama. \v 35 Relha etnala Altjirraka kangkwerrama, etna kunha tjia nukanha nama, mia nukanha turta.” \c 4 \s1 Yia artwa nyintiperra erala marna annga ingkairnakala \r (Matthew 13:1-17; Luke 8:4-10) \p \v 1 Jesuala wothantema relha ntjarranha kaltjinthaka, Galilee ntjanganga kutala. Relha ntjarra inthorrantama ekururna worlerrentjalpuka. Lakinhanga era boat-aka ntjimala, kwatjala naka. Kanha relha ntjarra ankerralala itnaka. \v 2 Jesualantama etnanha kaltjinthaka, etnaka yia alpmelamala. Nhanga lakinha ngerra era etnanha kaltjinthaka. \p \v 3 “Wurrirrai. Artwa nyinta tnukulpa ekuranhurna lhaka marna annga ingkairnitjika. \v 4 Erantama annga etnanha alpantiwumanga, annga arrpunha ntjarra tjaiyakarlaka tnyika. Thepa ntjarrantama pitjika, annga etnanha ilkuka turta. \v 5 Annga arrpunha ntjarra arna partapapathakarlaka tnyika. Etna parrpa lyapuka, arna era tarratha wara warta namanga. \v 6 Lirnnga era pula rratamalanga, lirnngala marna kurrka etnanha ntjirrkilamala mpuka. Takarra etnaka yarna warta arna kwanurna irrpukalanga. \v 7 Kala annga arrpunha ntjarra lyakanga mpopakarlaka tnyika. Lyaka etnantama mangkamala marna kurrka etnanha ulpulatuka. Etnantama itja kuta marnakarterraka. \v 8 Kala annga arrpunha ntjarra pula arna marrakarlakala tnyika. Etna mangkaka, marnakarterraka turta. Arrpunhala annga 30 lhalhelaka. Arrpunhala 60. Arrpunhala 100.” \p \v 9 Jesualantama etnanha ilaka, “Ungkwanga paka ilpa intamanga, kala wurlathanai.” \p \v 10 Jesuanha kala nyintarinyantama namalanga, kurtungurla ekuranha 12, relha urrputja arrpunha turta ekururna pitjika, erinha yia etnakiperra pmarritjika. \v 11 Jesuala etnanha ilaka, “Yinga antja nama rrangkarra lhangkaritjika Altjirranha kala pitjikala relha ingkarrakaka ntelalhitjika era Ingkarta namanga. Kanha relha arrpunha ntjarra, etnala itja worla nukanhala namanga, etnanha atha yiala alpmelama. \v 12 Atha etnanha yiala alpmelama, \q1 ‘etna yia nukanha wutjinanga, angkatja \q1 arrpunha nukanha turta, \q1 etna pula etnanha itja lhangkaritjinanga. \q1 Arai, etna paka angkatja nukanha nthurrpa lhangkaramanga, \q1 etna Altjirrurna toperrakitja, Altjirrala \q1 turtantama korna etnakanha iwukitja.’” \p \v 13 Jesualantama etnanha pmarraka, “Thunga rrangkarra yia artwa nhangiperra yarna lhangkarama, artwa erala marna annga ingkairnakala. Nthakinhantama rrangkarra yia arrpunha ntjarra lhangkaritjina? \v 14 Arai, artwa erala marna annga alpantiwuma, erataka relha lenha ngerra nama, erala Altjirraka angkatja relha ntjarranha kaltjinthama. \v 15 Annga nhanga tjaiyakarlaka tnyikala, nhanha kala relha etna ngerra nama, etnala Altjirraka angkatja wuma. Etna pula angkatja erinha wumanga ngerra, Satan-ala angkatja erinha rakama. \v 16 Annga nhanga arna partapapathakarlaka tnyikala, nhanha kala relha etna ngerra nama, etnala kngarra kangkama etna Altjirraka angkatja wumalanga. \v 17 Etna pula angkatja ekura parrpa kngwerrama. Lakinhanga etna Altjirranha itja ekarlta tnakama. Etnantama imampurlerramanga, relha arrpunhala paka etnanha arrampowumanga Altjirraka angkatjakakwia, etna kala Altjirranha impumanta. \v 18 Annga nhanga lyaka mpopakarlaka tnyikala, nhanha kala relha lenha ntjarra ngerra nama, etnala Altjirraka angkatja wuma. \v 19 Etna pula yulthiperralka, arrkaniperralka money-iperralka kngarra kuta eterramala Altjirraka angkatja parrpartilama. Altjirraka angkatjantama itja kuta anngakarterrama ngerra. \v 20 Annga nhanga arna marrakarlaka tnyikala, nhanha kala relha lenha ntjarra ngerra nama, etnala Altjirraka angkatja wuma, ekura kuta antja nama turta. Etnantama annga marra lhalhelama ngerra, arrpunhala 30, arrpunhala 60, arrpunhala 100.” \s1 Relha ekurala ilpa intamanga, era kala Altjirraka angkatja wutjika \r (Luke 8:16-18) \p \v 21 Jesuala etnanha ilaka, “Relhala kunha itja alkngantha iltha kwanurna kngamala taarnala korltama, bed-anga kwaninyaka paka arrarnama. Era pula alkngantha erinha table-akatitja arrarnama. \v 22 Arai, lyarta relha ntjarrala Altjirraka angkatja itja lhangkaritjina, angkatja nhanga athala etnanha ilamanga. Anma pula Altjirrala angkatja nhanha etnaka nentilitjina. \v 23 Ungkwanga ilpa paka intamanga, yinganha wurlathanai.” \p \v 24 Era turta etnanha ilaka, “Rrangkarra itja Altjirraka angkatja wara wurlanitjika. Rrangkarra relha arrpunha ntjarranha Altjirraka angkatja kaltjinthamanga, Altjirrala rrangkarranha turta kngarralkura kaltjinthitjina. \v 25 Relha erala Altjirraka angkatjaka kangkama, Altjirraka angkatjaka turta kngarralkura kaltjerritjika antja nama, erinha Altjirrala wothalkura kaltjinthitjina. Kanha relha erala Altjirraka angkatjaka antjakunya, erinha Altjirrala itja kutala kaltjinthitjina.” \s1 Yia marna anngiperra \p \v 26 Jesuala etnanha ilaka, “Altjirranha relha ingkarrakaka Ingkarta namanga, lakinha ngerra nama. Artwala marna annga arnaka alpantiwuma. \v 27 Annga etnanha alpantiwumaliperra, artwa era kunpa ingula ankwentama, kunpa arltala nthulapuma. Annga etna pula lyapuma, mangkama turta. Nthakinhama annga etna mangkama? Artwa era itja kaltja. \v 28 Kala arna erarrpa annga etnanha mangkalhelama. Arrkurla annga etna lyapuma. Kurunga etna mangkama. Kurunga etna anngakarterrama. \v 29 Anma, annga etna kala urnmerrakalangantama, artwa era marna etnanha kotjima.” \s1 Yia tjurrka anngiperra \r (Matthew 13:31,32,34,35; Luke 13:18,19) \p \v 30 Jesuala etnanha pmarraka, “Nthakinhama relhala lhangkaramara ‘Altjirranha relha ingkarrakaka Ingkarta namanga?’ Nthakinha turtama atha nhanha rrakangkarra nentilamara? Arai, atha rrakangkarra yia alpmelitjina. \v 31 Nhanha kala nama relhala tjurrka annga arnaka ingkairnamanga ngerra. Tjurrka annga era kala kurrka inthorra nama. \v 32 Tjurrka annga erinha pula ingkairnamalanga, era kala mangkamala kngarritja inthorrerrama, etintjakarta. Thepa etnantama pitjima, antjwa etnakanha turta etintjala mpaarama.” \p \v 33 Jesuala relha ntjarranha Altjirraka angkatja kaltjinthaka, etnanha yia arrpunhakarrpunha alpmelamala. Era pula etnanha lenhakurtitjanta kaltjinthaka, etnala irrpalthala kaltjerraka. \v 34 Era kala etnanha yia alpmelamalanta wara kaltjinthaka. Yiakunya era etnanha itja kuta kaltjinthaka paka. Kanha era kurtungurla ekuranha ntjarralela namalanga, nhanga etnanta, era etnaka Altjirraka angkatja ingkarraka nentilakala. \s1 Jesuala wurinya ekarlta parraka \r (Matthew 8:23-27; Luke 8:22-25) \p \v 35 Kala ngurrangurrerrakalangantama, arlta nyinta ekurala, Jesuala etnanha ilaka, “Mpa, nurna kala ntjanganga tjananhiai, etapa arrpunhurnantama.” \v 36 Jesua era kala boat-ala naka. Relha worla etnanha impurlalhamalantama, kurtungurla ntjarrala Jesuanha kala kngaka. Boat arrpunha ntjarra turta etnakalela lhakantema. \v 37 Etna kunpa lhapalhamanga, wurinya ekarlta inthorrala etnanha twentjika. Kwatja kngarrantama boat ekura thalalhaka, inmarra kngarritja inthorranga. \v 38 Jesuanha pula boat ingkarna mpinyala ankwentarlanakala, kartamalala intamala. Kurtungurla ntjarralantama erinha kamalhelamala pmarraka, “Kaltjinthanhinthanhai, unta kunpala ankwentama nurna ilutjikerramangatanya?” \p \v 39 Kamerramala, Jesuala wurinya erinha, inmarra etnanha turta parraka, “Kala yirrai!” Kala wurinya era, inmarra etna turta yirrakanta. \p \v 40 Jesualantama kurtungurla ekuranha ntjarranha pmarraka, “Iwunhangala rrangkarra trerraka? Rrangkarra yinganha itjala tnakama?” \p \v 41 Etna pula kala kngarralkuratitja trerraka arrkurlangatjina. Etna pmarrarraka, “Ngunhama artwa nhanha? Wurinya, kwatja inmarralka kunha ekura kangkwerrama.” \c 5 \s1 Yia artwa enka korna ntjarrakartiperra \r (Matthew 8:28-34; Luke 8:26-39) \p \v 1 Ntjanganga tjananhamalantama etna pmara Gerasa-urna pitjika. \v 2 Jesuanha warta boat-anga tnanpuka, kanha artwa enka kornakarta ekururna arrtjanentjika, wolknga mpopanga. \v 3 Artwa nhanha erataka pmara ekuranha mpaarakala, relha errilkngaka wolknganga mpopala. Relhala turta erinha yarna kuta yirnitjata, chain-alalka paka. \v 4 Relha ntjarrala paka iltja pa ingka ekuranha chain-ala yirnamanga, era chain etnanha kala urltakitjatanta. Relhalantama erinha yarna kuta parraka, era ekarlta inthorra namanga. \v 5 Ingula pa arltala era relha errilkngaka wolkngala ilkarlaputjata, iltjetala turta kalhitjata. \p \v 6 Artwa nhanha era Jesuanha ilangakantema araka. Erantama ekururna arrtjanentjika, ekuranga urlarra mparalela turta arrarnalhaka. \v 7 Erantama intarra ilkaka, “Jesuai, Altjirra Kngarra ekura ‘Lirai, iwukama unta nukurna pitjika? Yinganha Altjirranga urlarra lhelai, unta yinganha itja rrukunthakunthilitjinala.” \v 8 Era lakinha angkaka, Jesuala kala enka korna erinha turnakalanga ekuranga rratitjika. \p \v 9 Jesualantama erinha pmarraka, “Rretnya ngunhama unta?” \p \v 10 Artwa era erinha ilaka, “Yinga nama rretnya ‘Ntjarra’, yinga enka korna ntjarrakarta warta namanga.” Erantama Jesuaka kuta ngkangkawulhaka, era itja enka korna etnanha pmara lenhanga unpurlenitjika. \p \v 11 Etinya wara, parta ingkala, pig ntjarrala marna ilkurlanaka. \v 12 Enka korna etnantama Jesuaka ngkangkawulhaka, “Nurnanha pig ntjarrurna yairnai, nurna etnakurna irrputjinanga.” \v 13 Jesuala kala etnanha impurlarrarnaka. Enka korna etnantama artwa ekuranga rratamala, pig ntjarrurna irrpuka. Pig worla etnataka 2,000 ngerra naka. Pig etnantama rirterramala parta irnkurna arrtjanamala, kwatja ntjangurna tnyinhaka, alkngontingkaka turta. \p \v 14 Artwa pig ntarntarintja ntjarrantama town-urna arrtjanaka, tnukulpa ntjarrurna turta, yia erinha ilarlaputjika. Pmararinya ntjarrantama pitjika, aritjika. \v 15 Jesuurna etinyerramala, etna artwa nhanganha araka. Era eterrintja marrakartantama naka, mantarraka ekarralhakala turta. Etnantama trerraka. \v 16 Kurunga relha etnala nhanha arakala, etna relha pitjikala etnanha yia nhanha ingkarraka alpmelaka. \v 17 Relha nhanha etnantama Jesuanha ilaka, “Nurna antja nama unta pmara nurnakanhanga kala rratitjikanta.” \p \v 18 Jesuanha kala boat-aka ntjimalangantama, artwa marrerrakala era Jesuanha ilaka, “Yingataka ungkwangalela lhitjika antja.” \v 19 Jesuala pula erinha parraka. Era erinha ilaka, “Tjina ungkwanganha ntjarrurna alpai. Etnanha turta ilai Ingkartala nganha marrilakala, ungkwanga kangkintja ntelalhakala turta.” \p \v 20 Artwa era kala pmara Decapolis-urna lhaka. Era turta relha ingkarrakanha ilaka Jesuala erinha marrilakala. Relha ntjarrala yia nhanha wumalanga, etna ingkarraka tnolkaka. \s1 Jesuala Jairus-aka kwarra marrilaka, arrkutja mentanha turta \r (Matthew 9:18-26; Luke 8:40-56) \p \v 21 Jesuanhantama wotha ntjanganga tjananhaka, boat-ala. Ntjanga altorlampinyakerramala, relha ntjarra inthorrantama ekururna worlerrentjalpuka. \v 22 Jairus, synagogue lenharinyaka itornka, era turta pitjikantema. Jesuanha aramala, era ekuranga urlarra mparalela arrarnalhaka. \v 23 Erantama ingkaka, “Jesuai, kwarra nukataka kala ilutjikerrama. Nukalela pitjai iltja ungkwanganha ekurakarlaka arrarnitjika era wotha marrerritjinanga.” \v 24 Jesuanha kala Jairus-alela lhaka. Worla kngarra turta ekuralela lhakantema. Etna lhapalhamalanga, relha ntjarrala erinha parlpapauwurlapuka, ekururna etinyerritjikerramala. \p \v 25 Arrkutja nyinta worla lenhala nakantema, erala 12 years menta kngarrakarta nakala. \v 26 Era kala ngangkara ntjarrurna lhakala, etna pula erinha yarna marrilaka. Erantama kala money-akunya naka, money ekuranha ingkarraka ngangkara ntjarranha nthakala. Erarrpa pula mentalkurala naka. \p \v 27 Arrkutja nhanhala kala arrkurlantema wukala Jesuala menta ntjarranha marrilamanga. Erantama Jesuurna etinyerraka, mantarra tjenya ekuranha anpuka turta. \v 28 Erataka lakinha eterraka, “Atha paka mantarra ekuranhanta anpumanga, yinga kala marrerritjina.” \v 29 Erantama mantarra tjenya ekuranha anpumanga ngerra, era marrerralalhaka. Era turta wulhaka mpurrka ekura kala marrantama namanga. \p \v 30 Era warta Jesuaka mantarra anpuka, kanha Jesuanha wulhalalhaka era kurrka thaltjerramanga. Erantama relha ntjarranha pmarraka, “Ngunhalama mantarra nukanha anpuka?” \p \v 31 Kurtungurla ekuranha ntjarrala pula erinha ilaka, “Iwunhangala unta pmarrama, ‘Ngunhalama mantarra nukanha anpuka?’ Unta yarnala arama relha ntjarra ungkwanganga etinya itnamanga, nganha parlpapauwumanga turta?” \v 32 Jesuanha pula ilkngaralhamala relha ekura kuta yonthaka. \p \v 33 Arrkutja nhanga kaltja naka era marrerrakala, era nhanga wulhalalhakanga warta. Erantama ekururna pitjika, kngarra trerramala. Mparalela arrarnalhamala, era ilalhaka. \p \v 34 Jesuala erinha ilaka, “Kwarra nukai, unta yinganha tnakakalanga Altjirrala nganha kala marrilaka. Kala tnoatnoa alpai.” \p \v 35 Jesuanha arrkutja ekururna angkamalangantema, urrpia Jairus-aka pmaranga pitjika. Etna Jairus-anha ilaka, “Kwarra ungkwanga kunha kala itja wotha. Itornka erinha kala impai erarrpa lhitjika.” \p \v 36 Jesuanha pula angkatja nhanhaka itja kangkwerraka. Era Jairus-anha ilaka, “Itja trerrai. Kala yinganha tnakantai.” \p \v 37 Relha arrpunha ntjarranha parramalantama, era Peter-anha, James-anha, tjia ekura John-anha turta urraramala, etnakakartantantama Jairus-aka ilthurna anparerraka. \v 38 Jairus-aka ilthakerramala, Jesuala araka relha ntjarra itnimanga, nthorrkngerramanga turta. \v 39 Irrpunhamala era etnanha pmarraka, “Iwunhangala rrangkarra itnima, nthorrkngerrama turta? Katjia nhanha itjama errilknga. Era wara ankwentama.” \v 40 Etna pula ekura tharrakala. \p Jesualantama etnanha ingkarraka ilthanga unpurlenaka. Kurunga katjia ekura kaarta pa miakarta, kurtungurla tharraminyinta ekuranhakarta turta, era room ekururna irrpunhaka, ekuralala katjia era intamanga. \v 41 Katjia erinhantama iltjanga errkumala, era erinha ilaka, “Talitha koum!” Nhanhatitja, “Kwarra kurrkai, atha nganha ilama, kamerrai!” \v 42 Kwarra era kala kamerrakanta, ingka nthulapuka turta. Kwarra era 12 years ingkwia naka. \p Nhanha aramala etna ingkarraka tnolkakanta, yarna inthorra etarlaritjikerramala. \v 43 Jesuala pula etnanha angkatja ekarltala tjatjatuka, etna itja relha arrpunhanha nhanhiperra ilitjika. Erantama kaarta pa mianha ilaka eratharra kwarra erinha marna ilkutjika nthitjika. \c 6 \s1 Relha Nazareth-arinya ntjarra Jesuaka antjakunyerraka \r (Matthew 13:53-58; Luke 4:16-30) \p \v 1 Pmara lenha impurlalhamalantama, Jesuanha pmara ekuranhurna alpuka. Kurtungurla ekuranha ntjarra ekuranga tnaartangala lhakantema. \v 2 Sabbath arltalantama, era relha ntjarranha synagogue-ala kaltjinthaka. Etna erinha wumalanga etna tnolkaka, pmarrarraka turta. “Nthanhalama era angkatja nhanha arrkurla wuka? Nthakinhama era kaltja inthorrerraka? Ngunhala turtama erinha ekarltilaka tjatjikarta urrkaputjika? \v 3 Arai, Jesua nhanha era kunha rurlaka urrkapunhapunha. Nurna Mary-aka, mia ekuranhaka kaltja, tjia ekuranha ntjarraka turta, James-aka, Joses-aka, Judas-aka, Simon-aka turta. Arrumpa ekuranha ntjarra turta pmara nhanhala namantema, nurnakalela.” Relha etnantama Jesuaka antjakunyerraka. \p \v 4 Jesualantama etnanha ilaka, “Relha arrpunha ntjarralanta kunha kaltjinthanhinthanha kngarranha tnantjama. Kanha relha pmararinyala, ramarama ekuranhala, tjina ekuranhala turta, erinha itja kutala tnantjama.” \v 5 Erantama pmara lenhala yarna tjatjikarta kngarra urrkapuka. Era kala relha urrputjanhanta wara marrilaka, iltja ekuranha kapurta etnakanhaka arrarnamala. \v 6 Jesuanhataka tnolkaka etna erinha itja kuta tnakamanga. \p Jesuanha town kurrka nyintaminyinturnantama lhaka, era turta relha town-arinya etnanha kaltjinthaka. \s1 Jesuala kurtungurla 12 etnanha yairnaka, relha ntjarranha kaltjinthitjika \r (Matthew 10:5-15; Luke 9:1-6) \p \v 7 Kurunga 12 etnanha ntangkamala, era etnanha urrpia yairnaka, tharra pmara nhanhurna, tharra pmara arrpunhurna, tharramatharra eknga. Era etnanha ekarltilaka turta enka korna ntjarranha relhanga unputjika. \v 8 Era etnanha lakinha turta tjatjatuka. “Rrangkarra kala erratitjakartanta lhitjika. Rrangkarra turta itja marna kngitjika, thauwa paka, money paka. \v 9 Rrangkarra kala sandal-aka ekarralhitjika. Rrangkarra pula itja coat tharra kngitjika. \v 10 Rrangkarra town-urna irrpumalanga, relha etna turta rrakangkarra antja namanga, kala iltha nyintala kuterrai rrangkarra anparerritjinalpula. \v 11 Thunga pula rrangkarra town-urna irrpuma. Relha etna rrakangkarra antjakunya nama. Etna turta itja antja nama rrangkarranha wutjika. Kala town lenhanga rratai, urlpmurra ingka rrakangkarranhanga ilarnamala. Lakinha rrangkarra etnanha lhalaritjina, Altjirrurna toperritjika.” \p \v 12 Kurtungurla etnantama lhaka, relha ntjarranha ilaka turta etna Altjirrurna toperritjika. \v 13 Etna enka korna ntjarranha relhanga unpuka. Etna turta relha menta ntjarranha ntirala parnamala, marrilaka turta. \s1 Herod-ala John Kaltjirrpulhelanhelanhanha errilknga tuka \r (Matthew 14:1-12; Luke 9:7-9) \p \v 14 Kala relha ntjarra inthorralantama Jesuiperra wuka. King Herod era turtantama ekuriperra wukantema. Relha arrpunha ntjarra lakinha Jesuiperra angkaka, “John Kaltjirrpulhelanhelanha wotha etatherrakau. Altjirrala turta erinha ekarltilaka tjatjikarta urrkaputjika.” \v 15 Arrpunha ntjarra pula angkaka, Elijah-anha kula wotha etatherrakala. Kanha arrpunha ntjarra angkaka Jesuanha kula Altjirraka urrpia imankinya arrpunhala namanga. \v 16 Herod-ala pula Jesuiperra wumala, lakinhala angkaka, “Nhanha John-anhanta kuta nama. Atha nhanga tjapartia nyintanha turnaka kapurta ekuranha inturnitjika. Erantama lyarta wotha etatherrakala nama.” \p \v 17-18 King Herod-alataka Herodias-anha, tjia ekuranha Philip-aka noa, noa inakala. John-alantama erinha tjatjatukala, “Nhanha itja arratja nama unta tjia ungkwanganhaka noa tnyinitjika.” Angkatja nhanhakakwiantama King Herod-ala tjapartia ekuranha ntjarranha turnaka John-anha errkutjika, erinha chain-ala yirnitjika, jail-aka turta kurnitjika. \p \v 19 Herodias erataka John-aka yirrknga inthorra naka. Era turta antja naka erinha errilknga tutjika. Era pula erinha yarna errilknga tuka, Herod-ala erinha ntarntaramanga. \v 20 Herod-anhataka John-anga trerraka, era kaltja nakalanga John-anha artwa arratja, marra turta namanga. Herod-anha John-aka wothamawotha ntangkalhitjata erinha wutjika. John-aka angkatjala erinha rwampiilitjata, era pula kalantema ekura wotha ntangkalhitjata, erinha wutjika. \p \v 21 Herodias era pula kuta antja naka John-anha errilknga tutjika. Kurunga lakinhantama naka. Herod-ala tjinkarra urrkapuka, alkngerrintjaka arlta ekuranhaka ilpangkitjika. Era turta pmara Galilee-aka itornka ntjarra ntangkaka ekuralela tjinkarra ilkutjika. \v 22 Etna tjinkarra ilkumalanga, Herodias-aka kwarra pitjimala etnaka nthaperraka. Era etnanha kngarra arrkanilaka turta. Lakinhanga Herod-ala erinha pmarraka, “Iwunhakama unta antja? Kala nuka enkai.” \v 23 Altjirraka rretnyala era erinha lhelaka, “Unta paka pmara nukanhaka karta arrpunhaka antja namanga, atha nganha nhanha kala nthitjina.” \p \v 24 Kwarra erantama rratamala mia ekuranhurna lhaka, erinha pmarraka turta, “Iwunhakama yinga Herod-aka enkitjika?” \p Mia ekurala erinha ilaka, “Herod-aka enkai John Kaltjirrpulhelanhelanhaka kapurtaka.” \p \v 25 Kwarra era parrpa Herod-urna alpuka, erinha ilaka turta, “Yinga antja nama unta yinganha lyarta nhanha John Kaltjirrpulhelanhelanhaka kapurta nthitjika, taarnaka arrarnakala.” \p \v 26 Nhanha wumala, Herod-anha porerraka. Era pula kwarra ekura kangkwerraka, era erinha itornka ntjarranga alkngatharra lhelakalanga. \v 27 Lakinhanga era kala tjapartia nyinta yairnaka John Kaltjirrpulhelanhelanhaka kapurta inturnamala, kngitjalputjika. Artwa nhanha era jail-urna lhamala, era kala John Kaltjirrpulhelanhelanhaka kapurta inturnaka. \v 28 Erantama kapurta erinha taarnaka arrarnamala kngitjalpuka, nhanha kwarra erinha turta nthaka. Kwarra erantama nhanha mia ekuranha nthaka. \p \v 29 John-aka kurtungurla ntjarrala nhanhiperra wumalanga, etna lhamala John-aka mpurrka inarlalpuka, nhanha wolkngaka turta kurnaka. \s1 Jesuala artwa 5,000 ntuthilaka \r (Matthew 14:13-21; Luke 9:10-17; John 6:1-14) \p \v 30 Apostle etna Jesuurna pitjalpukantama. Kurunga etna erinha ilaka, “Nurna kunha relha ntjarranha kaltjinthaka, nurna turta tjatjikarta urrkapuka untala nurnanha turnakala ngerra.” \v 31 Relha ntjarrala pula Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarranha turta, porrkaporrka inthorrilaka. Jesua etnantama marnalka yarna ilkuka. Lakinhanga Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha ilaka, “Mpa nurna worritjurna lhiai, kurrka iltjerramala nitjika.” \v 32 Boat-aka ntjimala, etna kala kwatjanga tjananhaka worritjurna. Etna itja relha nyintanha ilaka etna worritjurna lhamanga. \v 33 Relha lenha ntjarra pula, etnala etnanha lhamanga arakala, etna kala pmara erinha etarlaraka. Etnantama pmara ekururna arerraka. Etnakimparra turta pmara ekura erritjalhaka. \p \v 34 Boat-anga tnanpumala Jesuala worla kngarra etnanha araka. Etna sheep ntjarra ngerra naka, tnairnarintjakunya. Erantama etnaka konyerraka, etnanha kaltjinthaka turta. \p \v 35 Kala ngurrangurrerrakalangantama, kurtungurla ekuranha ntjarra Jesuurna pitjimala erinha ilaka, “Arai, pmara nhanhataka worritja, relhakunya. \v 36 Lakinhanga unta relha ntjarranha kala yairnarlenai, town kurrka ntjarrurna lhitjika, marna initjika.” \p \v 37 Jesuala pula kurtungurla etnanha ilaka, “Rrangkarratitja etnanha marna ilkutjika nthai.” \p Etnantama erinha pmarraka, “Unta antja nama nurna marna kngarra inthorra buy-emilitjika, relha nhanha ntjarranha ntuthilitjika? Nurnaka pula money kurrka inthorranta.” \p \v 38 Jesuala etnanhantama pmarraka, “Marna nthakintjama rrakangkarra intama? Aritjika lhai.” \p Aramaliperra etna erinha ilaka, “Marna 5, irrpannga tharra turta.” \v 39 Jesualantama kurtungurla ekuranha ntjarranha ilaka, “Relha etnanha turnai worlamaworla tharrkakarlaka arrarnalhitjika. \v 40 Relha etnantama worlamaworla arrarnalhaka. Worla arrpunha ntjarra relha 100-akarta naka, kanha worla arrpunha ntjarra relha 50-akarta. \p \v 41 Jesualantama marna 5 etnanha, irrpannga tharranha turta inaka. Alkirurnathaka irnaramala, era Altjirranha dangkilaka. Kurunga era marna etnanha urltakaka. Erantama ungkwaltja etnanha kurtungurla ntjarranha nthetnaka relha ntjarraka errarnpalhelitjika. Irrpannga tharranha turta era urltakamala errarnpalhelaka. \p \v 42 Kala relha ingkarraka inthorrala ilkuka. Itja nyinta paka ngaiyala naka. \v 43 Ingkarna etna 12 basket lyulpalyulpilaka, marna pa irrpannga ungkwaltja etnanha kotjimala. \p \v 44 Arlta lenha ekurala artwa 5,000-ala marna ilkuka. \s1 Jesuanha kwatja kartninyala ingka lhaka \r (Matthew 14:22-33; John 6:15-21) \p \v 45 Jesualantama kurtungurla ekuranha ntjarranha turnaka etnakimparra boat-aka ntjitjika, ntjanganga tjananhitjika turta, pmara Bethsaida-urna. Era pula kuterraka, relha etnanha pmarurnarrka yairnarlenitjika. \v 46 Era relha etnanha kala yairnarlenakalangantama, Jesuanha partaka ntjika, Altjirrurna ingkitjika. \p \v 47 Kala ngurrangurrerrakalangantama, Jesuanha nyintarinya naka partala, kanha kurtungurla ntjarra boat-alala naka, ntjanga mpopala. \v 48 Jesuala araka etna nakapakarlerramanga, wurinya ekarltala etnanha urlarranga twentjimanga. Kala ingutnhalantama, itjantema parrtjerrakalanga pula, Jesuanha etnakurna lhaka, kwatja kartninyala ingka lhamala. Era turta kala anpara lhitjikerraka. \p \v 49 Kurtungurla ntjarrala erinha aramalanga, kwatja kartninyala urlarrathaka ingka pitjimanga, etna etarlaraka lthana kula pitjimanga. Etnantama ilkarlalhaka. \v 50 Etna ingkarrakala erinha araka. Etna ingkarraka trerraka turta. Jesuanha parrpa etnakurna angkaka, “Palkala thakerritjala. Yingiai.” \v 51 Jesuanhantama boat-aka ntjika, etnakalela nitjika. Wurinya ekarlta era turtantama yirraka. Kurtungurla ntjarra pula tnolkaka, yarna turta eterritjikerraka. \v 52 Etnataka marntilparla wara naka, etna nhanga tjatjikarta marniperra itja lhangkarakalanga warta. \s1 Jesuala relha menta ntjarranha marrilaka, Gennesaret-ala \r (Matthew 14:34-36) \p \v 53 Ntjanga ekuranga tjananhamala, Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta, pmara Gennesaret-aka erritjalhaka. Etnantama boat erinha irnakarlaka yirnaka. \v 54 Etna boat ekuranga tnanpumalanga, relha ntjarrala Jesuanha lhangkaraka. \v 55 Relha nhanha etnantama parrpa pmara etnakanhurna arrtjanaka, relha menta ntjarranha turta Jesuurna kngitjika. Etna menta etnanha ntjamala intamala kuta kngitjika. Jesuanha paka pmara arrpunhurna lhamanga, etna kala menta etnanha pmara lenhurnantama kngaka. \v 56 Jesuanha paka town kurrkurna, town kngarrakngarrurna, town-anga kathurna paka lhamanga, relha ntjarrala relha menta etnakanha ekururna kngitjikantema. Menta etnantama Jesuurna ingkaka, “Nurnanha impurlarrarnai mantarra ungkwanganha anputjika.” Relha menta etnala mantarra ekuranha anpuka, etna kala marrerraka. \c 7 \s1 Kngarripataka mpaarangarangiperra \r (Matthew 15:1-9) \p \v 1 Kurunga artwa Pharisee urrputja, artwa Intarrangaltha urrputja turta Jesuurna pitjika, Jerusalem-anga. \v 2 Etna araka Jesuaka kurtungurla arrpunha ntjarrala marna ilkumanga. Etna turta araka etna itja iltja ilkngilhakalarrka, Moses-ala turnakala ngerra. \p \v 3 Arai, artwa Pharisee ntjarrala, relha Jew ingkarrakala turta, iltja etnakanha ilkngilhamalanta marna ilkutjata. Nhanha kunha kngarripata etnakanhaka mpaarangaranga naka. \v 4 Etna marna shop-anga buy-emilakalanga, etna ilkngilhitjatantema, marna erinha ilkutjinala. Etna turta tjampitalka etnakanha kutatha ilkngitjatantema. \p \v 5 Artwa Pharisee ntjarrala, artwa Intarrangaltha ntjarrala turtantama Jesuanha pmarraka, “Iwunhangala kurtungurla ungkwanganha ntjarrala marna ilkuma, iltja ilkngilhitjikanha? Iwunhanga turtama etna kngarripata ntjarraka mpaarangarangaka itja kangkwerrama?” \p \v 6 Jesuala etnanha ilaka, “Pmatha ntjarrai, rrakangkarriperra inthorrataka Altjirranha nhanga Isaiah-arlarlanga angkaka, \q1 ‘Relha nhanha ntjarrala yinganha tnantjama angkatja etnakanhala, \q1 etna pula nuka itja kangkwerrama. \q1 \v 7 Etna nuka urrkurrkintja namalanga, etna orrtjerrama wara. \q1 Etna itja relha arrpunha ntjarranha \q1 turnintja nukanha kaltjinthama, \q1 relhaka mpaarangaranganta wara pula.’ \p \v 8 “Rrangkarra Altjirraka turnintjaka itja kangkwerrama. Relhaka mpaarangarangaka pula rrangkarra kangkwerramala.” \v 9 Jesuala etnanha nhanha turta ilaka. “Rrangkarra kunha Altjirraka turnintja ipmintja impuma, relhaka mpaarangarangaka kangkwerritjinala. \v 10 Arai, Moses-arlarlanga Altjirrala rrangkarranha turnaka, ‘Unta kaarta pa mia ungkwanganhaka kangkwerritjika’. Nhanha turta, ‘Relha erala kaarta ekuranha, mia ekuranha paka arrampowumanga, erinha rrangkarra errilknga tutjika.’ \v 11 Kanha rrangkarra relha ntjarranha lakinhala ilama. Thunga relhala kaarta pa mia ekuranha ilama, ‘Arai, marna, yulthalka nhanha ‘Corban’ nama. [Nhanhatitja, atha nhanha Altjirranha lhelakala.] \v 12 Kurunga rrangkarra relha erinha ilama nhanha kala marra namanga. Lakinha rrangkarra erinha parrama kaarta pa mia ekuranhaka tangitjala nitjika. \v 13 Lakinha rrangkarra Altjirraka turnintja ipmintja impuma, relhaka mpaarangarangaka kangkwerritjinala. Altjirraka turnintja arrpunha ntjarra turta rrangkarra lakinhantema ipmintja impuma.” \s1 Angkatja kornala relhanha kornilama, itja marnalalka \r (Matthew 15:10-20) \p \v 14 Jesualantama relha ntjarranha wotha worlilaka. Era etnanha ilaka, “Nhanha wai, lhangkarai turta. \v 15-16 Relhala marnalka rrakartala ilkuma. Marnalalka pula relhanha yarna Altjirranga urlarra kornilama. Angkatja korna etnala relhaka rrakartanga rratama, etnataka relhanha Altjirranga urlarra kornilama.” \p \v 17 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta kala ilthakantama irrpukalanga, relha worla etnanha impurlalhamala, kurtungurla ntjarrala Jesuanha pmarraka, “Nurnaka nentilai yia untala lyarta ilakala.” \p \v 18 Erantama etnanha pmarraka, “Yai, rrangkarrenpama marntilparla? Etarlarai, marna rrangkarrala ilkuma, marna nhanhala rrangkarranha yarna Altjirranga urlarra kornilama. \v 19 Marna nhanha itja etarlingetarlurna irrpuma, tnarturna pula. Kurunga nhanha kala mpurrkanga rratanhamantama.” Lakinha angkamala Jesuala antja naka etnanha ilitjika marna ingkarraka marra namanga ilkutjika. \p \v 20 “Arai,” Jesuala etnanha ilaka, “Angkatja pula relhaka eterrintjangala rratama. Angkatja korna etnantama relhanha Altjirranga urlarra kornilama. \v 21 Relha kunha paala eterrama. Paala eterramalantama era ntaiyawuma, nyilkngala inama, errilknga tuma, \v 22 arrpunhaka noalela intama, yulthaka kngarra lherrama, ekuriltja eterrama, orrtjerrama, kerrintjakunya nama, iltama, arrampowuma, tjurnalhama, rirtarirta turta ntelalhama. \v 23 Lherrintja korna ingkarrakataka relhaka eterrintjanga rratama. Etnantama relhanha Altjirranga urlarra kornilama.” \s1 Arrkutja Phoenicia-arinya nyintala Jesuanha ekarlta tnakaka \r (Matthew 15:21-28) \p \v 24 Pmara lenhanga, Jesuanha pmara Tyre-anga kuturnantama lhaka. Erantama iltha nyintaka irrpuka, relha ntjarranga lauwulhamala. Era pula yarna kuta lauwulhaka. \v 25 Arrkutja nyinta, kwarra ekurala enka kornakarta nakala, era wuka Jesuanha pitjikala. Era parrpa inthorra Jesuurna lhaka, ekuranga urlarra mparalela arrarnalhaka turta. \v 26 Arrkutja nhanha era Greece-arinya naka, pmara Phoenicia-ala alkngerrakala. Phoenicia erataka pmara Syria-ala naka. Arrkutja erantama Jesuurna ingkaka era enka korna erinha kwarra ekuranhanga unputjika. \v 27 Jesuala pula erinha ilaka, “Nukathaka nama katjia ntjarranhakimparra marnala ntuthilitjika. Nhanha itjama arratja namara katjiaka marna kngulya ntjarranha nthitjika.” \p \v 28 Arrkutja era pula erinha ilaka, “Ingkartai, unta kala arratja angkama. Kngulya etna pula ungkwaltja etnanha ilkumantemala, ungkwaltja nhanga katjialala ipmintja impuka.” \p \v 29 Jesualantama erinha ilaka, “Unta kunha arratja angkaka. Kala alpai. Enka korna era kala kwarra ungkwanganhanga rrataka.” \v 30 Alpumala, era kwarra ekuranha aritjalhaka kunpa ntjamala intamanga. Enka korna era kala ekuranga lhakala. \s1 Jesuala artwa nyintanha marrilaka, erala rirta nakala, era turtala yarna angkakala \p \v 31 Jesuanha Tyre ekuranga wotha anparerraka. Erantama Sidon-anga, pmara Decapolis-anga turta tjananhamala, Galilee-urna pitjika. \v 32 Pmararinya ntjarralantama artwa nyinta ekururna kngitjika. Artwa era rirta naka, yarna turta angkaka. Etnantama Jesuurna ingkaka era iltja ekuranha ekurakarlaka arrarnitjika. \p \v 33 Jesualantama artwa erinha worlanga rratalhelaka, eratharrarrpa nitjinanga. Kurunga era iltja kantja ekuranha ilpa ekuranhaka kurnaka. Era palha turta iwumala, nhanha artwa ekura linyaka arrarnaka. \v 34 Alkirurnathaka irnaramalantama, Jesuala artwa erinha mpangkamala ilaka, “Ephphatha,” nhanhatitja, “Altjurerrai.” \v 35 Artwa erantama kala irrpalthala wuka, angkaka turta. \p \v 36 Jesualantama relha ntjarranha turnaka, etna itja inthorra relha arrpunha ntjarranha nhanhiperra alpmelitjika. Etna pula ekura itja kuta kangkwerraka. Era warta etnanha parralanaka, kanha etna yia erinha arrpunha ntjarranha wothamawotha alpmelaka. \v 37 Relha etnataka Jesuiperra kngarra tnolkaka. Etnantama ilarraka, “Era kunha tjatjikarta urrkapumala, relhaka tangitjala nama. Era relha rirtanha, relha angkitjikanhanha turta marrilama.” \c 8 \s1 Jesuala relha 4,000 ngerra ntuthilaka \r (Matthew 15:32-39) \p \v 1 Arrpunharanga, relha ntjarra wothantema Jesuurna worlerrentjalpuka. Marna etnaka kala yirrakalangantama, Jesuanha kurtungurla ekuranha ntjarraka ntangkalhaka, etnanha ilaka turta. \v 2 “Arai, yingataka relha nhanha ntjarraka konyerrama. Etna kala arlta tharraminyintantama nukalela nakala, marnakunya. \v 3 Atha paka etnanha lyarta ngaiyala pmarurna yairnarlalpumanga, etna tjaiyala nakapakarlerritjina. Arrpunha ntjarra kunha pmara ilanganga pitjikala.” \p \v 4 Kurtungurla ekuranha ntjarrala pula erinha ilaka, “Pmara nhanhataka worritja. Nthanhalama nurna marna arltaramara relha nhanha ntjarranha ntuthilitjika?” \p \v 5 Erantama etnanha pmarraka, “Marna nthakintjama rrakangkarra intama?” Etna angkaka, “Marna kurrka 7.” \p \v 6 Jesualantama relha worla etnanha turnaka arnaka arrarnalhitjika. Kurunga era marna 7 etnanha inamala, Altjirranha dangkilaka. Kurunga marna etnanha urltakamala, era marna ungkwaltja etnanha kurtungurla ntjarranha nthaka, relha ntjarraka errarnpalhelitjika. \v 7 Etnaka irrpannga urrputja turta intaka. Erantama Altjirranha irrpannga etnaka dangkilaka, etnanha turta kurtungurla ntjarranha nthaka errarnpalhelitjika. \v 8 Relha ntjarralantama marna pa irrpannga ilkuka, nhalkerraka turta. Ingkarna etna 7 basket lyulpalyulpilaka, marna nhanga ipmintjerrakala kotjimala. \v 9 Relha etnala marna ilkukala etna kala 4,000 ngerra naka. \p Jesuala relha etnanha kala pmarurnantama yairnarlenaka. \v 10 Kurunga era boat-aka kala ntjilalhakanta, kurtungurla ekuranha ntjarrakarta. Ntjanga ekuranga tjananhamala, era kala pmara Dalmanutha-aka erritjalhaka. \s1 Artwa Pharisee ntjarrala Jesuanha ilaka, “Nurnaka tjatjikarta ntelai” \p \v 11 Artwa Pharisee ntjarrantama pitjika Jesualela iwurritjika. Etnantama erinha arrkarnamala ilaka, “Tjatjikarta alkirarinya nurnaka ntelai.” \v 12 Jesuanha mpangkaka. Erantama etnanha pmarraka, “Iwunhangama rrangkarra yinganha kutatha ilama rrangkarranha tjatjikarta ntelitjika? Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa ilama, atha rrangkarranha itja kuta tjatjikarta ntelitjina.” \v 13 Erantama etnanha impurlalhaka. Wotha boat-aka ntjimala, era ntjanganga tjananhaka turta. \s1 Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha turnaka, etna aralhitjika angkatja nhanga artwa Pharisee ntjarralala kaltjinthamanga \p \v 14 Boat-aka ntjitjinala, kurtungurla ntjarrataka marna arrpunhaka kngwerralalhaka. Lakinhanga etna marna nyintakartanta boat-aka ntjilalhaka. \v 15 Etna lhapalhamalangantama, Jesuala etnanha lhalaramala ilaka, “Rrangkarrataka artwa Pharisee ntjarraka, Herod-aka marna ltorlpilanhanga turta aralhitjika.” \p \v 16 Kurtungurla ntjarrantama nhanhiperra angkarraka, lakinha ilarramala, “Erataka nurnanha lakinha ilaka, nurna marna arrpunhaka kngwerrakalanga.” \p \v 17 Jesuanha kala kaltja naka angkatja etnala angkarramalaka. Erantama etnanha pmarraka, “Iwunhangala rrangkarra marniperra angkarrama? Rrangkarra itjantema angkatja nukanha lhangkarama? Rrangkarra marntilparla kutakwia? \v 18 Rrangkarra kunha alkngakarta. Iwunhangantama rrangkarra yarna arama? Rrangkarra kunha ilpakarta? Iwunhangantama rrangkarra yarna wuma? Rrangkarra marna nhangiperra kngwerrakama? \v 19 Basket nthakintjama rrangkarra marna ungkwaltjakarta lyulpalyulpilaka, atha nhanga artwa 5,000 ntuthilamanga marna 5-ala?” \p Etna erinha ilaka, “12 kunha.” \p \v 20 Jesuala etnanha wotha pmarraka, “Basket nthakintjama rrangkarra marna ungkwaltjakarta lyulpalyulpilaka, atha nhanga relha 4,000 ntuthilamanga marna 7-ala?” \p Etna erinha ilaka, “7 kunha.” \p \v 21 Erantama etnanha pmarraka, “Iwunhiperrama yinga angkama? Rrangkarra itjantema angkatja nukanha marna ltorlpilanhiperra lhangkarama?” \s1 Jesuala artwa pangaka alknga marrilaka, pmara Bethsaida-ala \p \v 22 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turtantama Bethsaida-urna pitjika. Pmararinya ntjarralantama artwa panga nyintanha Jesuurna kngitjika. Etna Jesuurna ingkaka turta era artwa panga erinha anputjika. \v 23 Artwa erinha iltjanga errkumala, Jesuala erinha town-anga kathurna rretjingaka. Erantama alknga ekuranhaka palha iwuka. Iltja ekuranhantama ekurakarlaka arrarnamala, era artwa panga erinha pmarraka, “Unta paka aramama?” \p \v 24 Kapurta kartnerramala artwa era angkaka, “Atha relha ntjarranha arama, errkaiyerrkaiya wara pula.” \p \v 25 Jesualantama wothantema iltja ekuranha alknga ekuranhaka arrarnaka. Alknga ekuranha kala marrerrakantama, era turta kala kathantama araka. \v 26 Jesualantama erinha ilaka, “Kala iltha ungkwanganhurna alpai. Unta pula itja town-urna lhitjika.” \s1 Peter-ala ilaka Jesuanha Krista era namanga \p \v 27 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turtantama town kurrka ntjarrurna anpara lhaka, town nhanga etnala pmara Caesarea Philippi-anga etinya namanga. Etna nhanga lhapalhamanga Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha pmarraka, “Ngunhama relha ntjarrala ilama yinga kula namanga?” \p \v 28 Kurtungurla etna erinha alpmelaka, “Arrpunha ntjarrala ilama unta kula John Kaltjirrpulhelanhelanha namanga. Arrpunha ntjarrala ilama Elijah. Kanha arrpunha ntjarrala ilama Altjirraka urrpia arrpunhala.” \p \v 29 Jesuala etnanha wotha pmarraka, “Kanha rrangkarraloa? Rrangkarra nukiperra nthakinhala etarlarama? Ngunha inthorrama yinga nama?” \p Peter-ala erinha alpmelaka, “Unta nama Krista era.” \p \v 30 Jesualantama etnanha tjatjatuka, etna itja inthorra relha arrpunhanha ilitjika era Krista era namanga. \s1 Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha ilaka era anma nyingalauwutjinala \r (Matthew 16:21-28; Luke 9:22-27) \p \v 31 Kurunga Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha kaltjinthaka, nhanha Relhaka ‘Lirakathaka namanga nyingalauwutjika. Era etnanha kaltjinthaka kngarripata ntjarra, priest-aka itornka ntjarra, artwa Intarrangaltha ntjarra turta ekura antjakunyerritjinala, etna turta erinha errilknga tutjinala. Era etnanha kaltjinthaka turta era arlta tharraminyinta errilknga intamaliperra, wotha etatha kamerritjinala. \v 32 Era etnanha nhanha ingkarraka katha inthorra kaltjinthaka. \p Peter-alantama Jesuanha etapurna rretjingamala, rralthaka. \v 33 Ilkngaralhamala, kurtungurla arrpunha ntjarrala turta erinha wutjinanga, Jesuala Peter-anhatitjantama rralthaka. Era erinha ilaka, “Nukanga lhai, Satan-ai. Unta kunha itja Altjirra ngerra eterrama, relha ngerra pula.” \p \v 34 Kurunga Jesuala relha worla etnanha, kurtungurla ekuranha ntjarranha turta ntangkaka, ekururna etinyerritjika. Erantama etnanha ilaka, “Thunga relha antja nama nukanga tnaartangala pitjitjika. Nthakinhantama era ntelalhitjika? Era itja wotha eterrintja ekuranhaka kangkwerritjika. Era pula ntolka ekuranha tjurnamala kngitjika, athala ntolka nukanha kngamanga ngerra. Kurunga era nukanga tnaartangala pitjitjika. \v 35 Arai, relha erala thakerrama kala etatha nitjikanta, era kala ilutjina. Kanha relha erala relha arrpunha ntjarranha impurlarrarnamanga erinha errilknga tutjika nukakwia, Yia Marrakakwia turta, era kala ngampakalala etatha nitjina. \v 36 Thunga relhala alha nhanhaka yultha ingkarraka inthorra patilama, Altjirranha etarlaritjikanha. Erantama anma iluma. Nthakinhantama era nitjina? Era itja ngampakala etatha nitjina. \v 37 Relhala turta yarna Altjirranha money nthama, Altjirrala erinha pmara ekuranhaka irrpulhelitjika, era Altjirraka pmaralantama ngampakala nitjinanga. \p \v 38 “Arai, relha arrpunha ntjarra lyarta Altjirraka itja kangkama. Etna relha korna nama. Lakinhanga thunga relha arrpunha errakarrerrama nukiperra alkngatharra angkitjika, relha korna etnanha angkatja nukanha alpmelitjika paka. Relha erala nuka errakarrerrama, era anma nthakinherritjina? Relhaka ‘Lira era pitjalpumanga, era relha ekura errakarrerritjinantema. Relhaka ‘Lira era kunha anma pitjalputjina Kaartala erinha ekarltilakangantama. Era turta angel alkngaltara ntjarrakarta pitjitjina. \c 9 \p \v 1 Jesuanha angkaka, “Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa ilama. Relha arrpunha ntjarra etnala lyarta nhanhala nama, etna katha aritjina Altjirranha relha ingkarrakaka Ingkarta namanga, etna ilutjikanhangantema.” \s1 Altjirrala kurtungurla urrputjanha ntelaka Jesuanha makalaria inthorra namanga \r (Matthew 17:1-13; Luke 9:28-36) \p \v 2 Etna kala arlta 6 nakalangantama, Jesuala Peter-anha, James-anha John-anha turta ntangkaka. Erantama etnakakarta parta kartninyaka ntjika, etnarrpa nitjika. Altjirralantama Jesuanha etnakanga alkngatharra kngartiwuka. \v 3 Jesuaka mantarrantama tjulkuka inthorra. Relhala yarna mantarra tjulkura lakinha ngerra mpaaramara. \v 4 Kurunga Moses Elijah tharrantama rumerraka, Jesualela angkarraka turta. \p \v 5 Peter-alantama Jesuanha ilaka, “Kaltjinthanhinthanhai, nurnataka kangkama pmara nhanhala nitjika. Unta paka antja namanga, nurna kala lyuntja tharraminyinta itamara, ungkwanga nyinta, Moses-aka nyinta, Elijah-aka nyinta.” \v 6 Kurtungurla etnataka trerraka inthorra. Lakinhanga Peter-anha marntilparla wara angkaka. \p \v 7 Mataralantama etnanha korltanhaka. Matara ekurangantama etna Altjirranha angkamanga wuka, “Nhanha kunha ‘Lira nuka. Yinga ekura kangkama. Rrangkarra kala ekura kangkwerritjika.” \v 8 Ilkngaralhamalantama etna araka Jesua eranta itnamanga. \p \v 9 Etna partanga tnanpentjimangantama, Jesuala etnanha tjatjatuka etna itja inthorra relha arrpunhaka ilitjika, nhanga etnala arakala. Anmanta wara etna yia nhanha ilitjika, Relhaka ‘Lira era kala errilknga ntjarranga kamerrakalangantama. \v 10 Etna kala Jesuaka kangkwerraka. Etna pula pmarrarraka, “Iwunhama nhanha erala ilakala era kula errilknga ntjarranga kamerritjinala?” \p \v 11 Kurtungurla etnantama Jesuanha pmarraka, “Iwunhangama artwa Intarrangaltha ntjarrala ilama Elijah-anhakimparra pitjitjika, kurunganta Kristanha?” \p \v 12 Jesuala etnanha ilaka, “Nthurrpa Elijah-anhakimparra pitjitjika, relha ingkarrakanha arratjilitjika. Iwunhanga pula Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama Relhaka ‘Lira era kngarra nyingalauwutjika, relha ntjarra turta ekura antjakunyerritjika? \v 13 Arai, atha rrangkarranha nthurrpa ilama, Elijah-anha kala pitjika. Relha ntjarra turta ekura irrpaltherraka, Altjirraka Angkatja Imankinyala ilakala ngerra.” \s1 Jesuala worra nyintanha marrilaka \r (Matthew 17:14-20; Luke 9:37-43a) \p \v 14 Jesuanha, kurtungurla tharraminyinta nhanga turtantama kurtungurla arrpunha ntjarrurna pitjalpuka. Etnantama araka relha worla kngarra kurtungurla arrpunha etnakalela itnamanga, kurtungurla etna turta artwa Intarrangaltha ntjarralela iwurramanga. \p \v 15 Relha ntjarrala Jesuanha aramalanga, etna tnolkarlalhaka. Etnantama ekururna parrpa arrtjanaka. \p \v 16 Erantama etnanha pmarraka, “Iwunhiperrama rrangkarra angkatjala iwurrama?” \p \v 17 Relha nyintalantama Jesuanha ilaka, “Kaltjinthanhinthanhai, athataka worra nukanha ungkwangurna kngitjika, era enka kornakarta namanga, yarna turta angkamanga. \v 18 Enka korna nhanha era worra nukanha errkumalanga, era erinha arnaka ilatuma. Rrakarta ekurantama alkurrpalpurrkerrama, era itetja kakulhama, era errirterrama turta. Yingantama kurtungurla ungkwanganha ntjarrurna ingkaka etna enka korna erinha worra nukanhanga unputjika. Etna pula enka korna erinha yarna kuta unpuka.” \p \v 19 Jesuala etnanha ilaka, “Rrangkarrataka arrthata, rrangkarra turta Altjirranha itja tnakama. Kuta inthorrama yinga rrakangkarralela nitjika, rrangkarranha kaltjinthitjika turta? Rrangkarrataka yinganha porrkaporrkilama. Worra erinha nukurna kngitjai.” \p \v 20 Etna worra erinha Jesuurna kngitjika. Enka korna era warta Jesuanha araka, kanha era worra erinha arnakarlakala ilatuka. Worra erantama arnala iwulhalapuka, rrakarta ekura turta alkurrpalkurrperraka. \p \v 21 Jesualantama worraka kaarta erinha pmarraka, “Ilangara inthorrama worra era lakinherraka?” \p Artwa era angkaka, “Katjia kurrkangatjina kunha era lakinha nentjika. \v 22 Ntjarraranga enka korna era worra erinha errilknga tutjika antja naka, erinha uraka iwumala, kwatjaka turta. Ilirnaka konyerrai, ilirnaka tangitjala nai turta. Unta paka enka korna erinha irrpalthala unpumarama?” \p \v 23 Jesuala pula erinha pmarraka, “Iwunhangala unta yinganha ilpoiwumala pmarrama, ‘Unta paka enka korna erinha irrpalthala unpumarama?’ Relha erala Altjirranha tnakama, Altjirrala erinha ekarltilama enka korna turta unputjika.” \p \v 24 Worraka kaartalantama Jesuanha angkatja intarrala ilaka, “Atha Altjirranha yarna ngerrantema tnakama. Nuka tangitjala nai atha erinha ekarltalkura tnakitjinanga.” \p \v 25 Jesuala arakantama relha ntjarra worlerrentjimanga. Erantama enka korna erinha rralthamala unpuka. “Enka kornai, untala worra nhanha erinha rirtilama, erinha angkitjika turta parrama, atha nganha ilama ekuranga rratai! Atha turta nganha parrama unta itja wotha worra ekururna irrputjika.” \p \v 26 Ilkarlalhamala, worra erinha turta arnaka ilaturlalhamala, enka korna era kala worra ekuranga rrataka. Worra erantama errilknga ngerra intaka. Ntjarra arrpunhantama angkaka, “Era kunha kala iluka.” \v 27 Jesuala pula worra erinha iltjanga errkumala, erinha wotha ingkaka ingkairnaka. \p \v 28 Anma, Jesuanha kala ilthaka irrpukalangantama, etnanta turtantama namalanga, kurtungurla ntjarrala erinha pmarraka, “Iwunhangama nurna enka korna erinha yarna unpuka?” \p \v 29 Jesuala etnanha ilaka, “Relhala enka korna lakinha ngerra yarna unpuma, Altjirrurna ingkamalanta wara.” \s1 Jesuala wothantema kurtungurla ekuranha ntjarranha ilaka, arrpunha ntjarrala erinha errilknga tutjinala \r (Matthew 17:22,23; Luke 9:43b-45) \p \v 30 Anparerramala, Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarrakarta Galilee-anga tjananhaka. Jesuanha pula itja antja naka relha arrpunha ntjarra kaltja nitjika pmara erala namalaka. \v 31 Erataka kurtungurla ekuranha ntjarranha kaltjinthalanaka. Era etnanha ilaka. “Arai, etnataka Relhaka ‘Lira erinha leltjaka lanthitjina. Etna erinha errilknga tutjina. Arlta tharraminyinta errilknga intamaliperra pula, era wotha kamerritjina.” \v 32 Kurtungurla ntjarrala pula Jesuaka angkatja itja lhangkaraka. Etna pula trerraka erinha kuta pmarritjika. \s1 Relha erala relha arrpunha ntjarraka itornka nitjika antja, era relha arrpunha ntjarraka tangitjala nitjika \r (Matthew 18:1-5; Luke 9:46-48) \p \v 33 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turtantama Capernaum-akerritjalhaka. Iltha ekuranhurna irrpunhamala, Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha pmarraka, “Iwunhiperrama rrangkarra tjaiyala iwurraka?” \v 34 Etna pula tjukunya naka. Etna itja antja naka erinha ilitjika etna nhanga pmarrarrakala, “Nurnakanga ngunhama arrpunha ntjarraka itornka nitjina?” \p \v 35 Arrarnalhamala, Jesuanha 12 etnaka ntangkalhaka. Erantama etnanha ilaka, “Relha erala relha arrpunha ntjarraka itornka nitjika antja, era itja tjurnalhitjika, era turta arrpunha ntjarraka kngarralkura tangitjala nitjika.” \p \v 36 Jesuala katjia nyintantama inaka. Katjia erinha etnakanga mpopaka ingkairnamala, era katjia erinha kwakitjakaka. Kurunga era etnanha ilaka, \v 37 “Relha erala katjiaka kangkintja ntelalhama, yinganha etarlaramala, era nuka kangkintja ntelalhama. Relha erala nuka kangkintja ntelalhama, era kala ekura kangkintja ntelalhama, erala yinganha yairnakala.” \s1 Relha erala Jesuaka tjina nama \r (Luke 9:49,50) \p \v 38 John-ala Jesuanha ilaka, “Kaltjinthanhinthanhai, nurna artwa nyintanha araka enka korna ntjarra relha ntjarranga unpumanga, rretnya ungkwanganhala. Nurnantama erinha parraka, era itja worla nurnakanhanga nakalanga warta.” \p \v 39 Jesuala pula etnanha ilaka, “Rrangkarra erinha itja parritjika. Arai, relha erala rretnya nukanhala tjatjikarta urrkapuma, era itja nukiperra parrpa korna angkitjina. \v 40 Arai, relha erala nurnaka irrpaltherritjikanha, era kala nurnaka tjina nama. \v 41 Relha erala rrangkarranha kwatja ntjutjika nthama, yinganha etarlaramala, rrangkarra turta kurtungurla nuka namanga warta, Altjirrala erinha kala kwartiwutjina.” \s1 Arrkarnintjiperra \r (Matthew 18:6-9; Luke 17:1,2) \p \v 42 “Arai, relha erala tnakanhakanha nyintanha arrtjilhelamanga korna ntelalhitjika, erinha Altjirrala nakapakarlilitjina. Ekura kala marralkura namara, arrpunhala paka tnyana kngarritja turrkura ekuranhaka ilparanakalanga, erinha kwatja iparta inthorraka iwukalanga turta. \p \v 43-44 “Thunga iltja ungkwanganhala nganha korna ntelalhitjika arrtjilhelama. Iltja erinha inturnai. Nhanha marralkura nama unta Altjirraka pmarurna irrputjika iltja nyintakartanta, nhanhangatjina, Altjirrala nganha iltja tharrakarta tatharrurna iwutjika. Tatharra ekurala kunha ura era itja kuta ilurnalhama. \v 45-46 Thunga ingka ungkwanganhala nganha korna ntelalhitjika arrtjilhelama. Ingka erinha inturnai. Nhanha marralkura nama unta Altjirraka pmarurna irrputjika ingka nyintakarta, nhanhangatjina, Altjirrala nganha ingka tharrakarta tatharrurna iwutjika. \v 47 Thunga alknga ungkwanganhala nganha korna ntelalhitjika arrtjilhelama. Alknga erinha urlpuntjai. Nhanha marralkura nama unta Altjirraka pmarurna irrputjika alknga nyintakarta, nhanhangatjina, Altjirrala nganha alknga tharrakarta tatharrurna iwutjika. \v 48 Tatharra ekurala mpaara etna itja iluma, ura era turta itja ilurnalhama. \p \v 49 “Priest-ala peinta kara tjauwerrilyaka arrarnama, Altjirranha tjauwerrilyaka kangkitjinanga. Nurna Altjirranga urlarra arratja ntelalhamanga, nurna peinta nhanha ngerra nama. \p \v 50 “Peinta kunha marra nama. Thunga pula peinta era kornerraka. Relhala erinha yarna wotha marrilama. \p “Peintala kunha karalka kumiilama. Rrangkarra peinta ngerra ntelalhitjika. Nhanhatitja rrangkarra kangkintja urlarrakurlarra ntelalhitjika, rilhera turta.” \c 10 \s1 Mpanyiluntjiperra \r (Matthew 19:1-12; Luke 16:18) \p \v 1 Anparerramala, Jesuanha pmara Judea-urnantama lhaka, Jordan Lhiranga urntwarrampinyurna. Relha ntjarra ekururna wothantema worlerrentjalpuka. Erantama etnanha kaltjinthaka, erala relha ntjarranha kaltjinthitjata ngerra. \p \v 2 Artwa Pharisee urrputjantama ekururna pitjika, erinha arrkarnitjika. Etna erinha pmarraka, “Nhanha arratjama nama mpanya ilutjika?” \p \v 3 Jesuala etnanha pmarraka, “Iwunhama Moses-ala rrangkarranha turnaka?” \p \v 4 Etna erinha ilaka, “Moses-ala artwanha impurlarrarnaka noa ekuranha imputjika erinha kala pepanta nthamala angkatja nhanhakarta, ‘Yinga kala ungkwanganga unpulhakantama.’” \p \v 5 Jesuala pula etnanha ilaka, “Moses-ala rrangkarranha impurlarrarnaka noa rrakangkarranha imputjika, rrangkarra arrthata warta namanga. \v 6 Altjirrala pula relhanha arrpmarnamalanga, era etnanha orrea marla turta arrpmarnaka. \v 7 Lakinhanga artwala kaarta pa mia ekuranha impurlalhamala noa ekuranhalelantama kuterrama. \v 8 Noarta eratharra turtantama kala mpurrka nyinterritjina. Lakinhanga eratharra itja wotha tweta nama, nyinta pula. \v 9 Relhalantama itja ilkngakitjika nhanga Altjirralala nyintalhelakala.” \p \v 10 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta wotha ilthala namalanga, kurtungurla ntjarrala erinha nhanhiperra pmarraka. \v 11 Jesuala etnanha ilaka, “Artwa erala noa ekuranha unpuma, arrkutja arrpunha turtantama noa inama, era kala korna mpaarama. \v 12 Arrkutja erala noa ekuranha impuma, artwa arrpunha turtantama noa inama, era kala korna mpaaramantema.” \s1 Jesuanha ntelalhaka era katjia ntjarraka kangkamanga \r (Matthew 19:13-15; Luke 18:15-17) \p \v 13 Relha ntjarrala katjia etnakanha Jesuurna kngitjika, Jesuala iltja ekuranha kapurta etnakanhaka arrarnitjika. Jesuaka kurtungurla ntjarrala pula etnanha unpurlenaka. \p \v 14 Nhanha aramala, Jesuanha kurtungurla ekuranha ntjarraka yirrkngerraka, etnanha ilaka turta, “Katjia etnanha parritjala impai. Yinga antja etna nukurna pitjitjika, Altjirranha antja namanga ntelalhitjika era Ingkarta etnaka namanga. \v 15 Arai, atha rrangkarranha nhanha nthurrpa ilama. Rrangkarra Altjirranha itja tnakamanga katjiala ngerra, Altjirranha itja kuta rrakangkarra ntelalhitjina era Ingkarta rrakangkarra namanga.” \v 16 Erantama katjia nyintaminyintanha nortaka tjurnaka, era iltja ekuranha kapurta etnakanhaka arrarnaka, nyintaminyintanha lyekarrilaka turta.” \s1 Jesua, artwa netaneta turta \r (Matthew 19:16-30; Luke 18:18-30) \p \v 17 Jesuanha wotha anparerraka. Artwa nyintantama ekururna arrtjanentjika, ekuranga urlarra mparalela arrarnalhaka turta. Erantama Jesuanha pmarraka, “Kaltjinthanhinthanha unta kunha artwa marra. Untantama yinganha ilai, Nthakinhama yinga ntelalhitjika, yinga Altjirraka pmarala ngampakala etatha nitjinanga?” \p \v 18 Jesuala erinha pmarraka, “Iwunhangala unta ilama yinga kula artwa marra namanga? Altjirra nyintanta kunha marra. \v 19 Arai, unta kala Altjirraka turnintjaka kaltja. ‘Unta itja relha arrpunhanha errilknga tutjika.’ ‘Unta itja relha arrpunhaka noalela intitjika.’ ‘Unta itja relha arrpunhaka yultha nyilkngala initjika.’ ‘Unta itja relha arrpunhiperra orrtjerritjika.’ ‘Unta itja relha arrpunhanha orrtjapepilitjika.’ ‘Unta kaarta pa mia ungkwanganhaka kangkwerritjika.’” \p \v 20 Era Jesuanha ilaka, “Kaltjinthanhinthanhai, yinga pula turnintja nhanha ingkarrakaka kangkwerraka kurrkangatjina.” \p \v 21 Jesuala erinha intarra araka, ekura kangkaka turta. Erantama erinha ilaka, “Nyintantantama ungkwangathaka nama. Yultha ingkarraka ungkwanganha yirrinthai, money erinha turtantama relha ilkngara ntjarranha nthai. Kurunga ungkwanga yultha kngarra alkirala intitjina. Unta turtantama nukanga tnaartangala pitjai.” \p \v 22 Nhanha wumala artwa era ltarrperraka, alpuka turta. Erataka netaneta inthorra naka. \p \v 23 Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranhantama tjoraramala ilaka, “Arai, relha netanetaka kunha inpora inthorra nama Altjirraka pmarurna irrputjika.” \v 24 Angkatja nhanhala kurtungurla ntjarranha tnolkalhelaka. Jesualantama etnanha wothantema ilaka, “Katjia nukanha ntjarrai, nhanhataka nthurrpa inpora inthorra nama Altjirraka pmarurna irrputjika. \v 25 Arai, nhanha rukaralkura nama camel needle-aka altjuranga tjananhitjika, nhanhangatjina, relha netaneta Altjirraka pmarurna irrputjika.” \p \v 26 Angkatja nhanha wumala, kurtungurla ntjarra kngarralkura tnolkaka. Etnantama erinha pmarraka, “Relha ngunhanhantama Altjirrala irrpalthala tangkalhelamara?” \p \v 27 Kurtungurla ekuranha ntjarranha tjoraramala, Jesuala etnanha ilaka, “Thunga relhala etarlarama Altjirrala relhanha yarna tangkalhelama. Altjirrala pula relha ingkarrakanha irrpalthala tangkalhelamala, era antja namanga warta.” \p \v 28 Peter-alantama Jesuanha ilaka, “Arai, nurna kunha yulthalka, ramaramalka impurlalhaka ungkwanganga tnaartangala lhitjinala.” \p \v 29 Jesuala erinha ilaka, “Relha etnala nukakwia, Yia Marrakakwia turta iltha paka, kalya paka, kwaiya paka, tjia paka, kaarta paka, mia paka, katjia paka, pmara paka impurlalhamanga, \v 30 etnanha Altjirrala kngarra inthorra kwartiwutjina. Etna alha nhanhalantema namalanga, Altjirrala etnanha iltha, kalya, kwaiya, tjia, mia, katjia, pmara turta nthitjina. Nhanha turta, arrpunha ntjarrala etnanha kornilitjika lurnitjina. Anma, Altjirraka pmarala pula etna ngampakala etatha nitjina. \v 31 Relha etnala lyarta arrkurlerramanga, etna ingkarnerritjina. Kanha relha etnala lyarta ingkarnerrama, etna arrkurlerritjinala.” \s1 Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarra wotha ilaka, Relha Lorinya ntjarrala erinha errilknga tutjinala \r (Matthew 20:17-19; Luke 18:31-34) \p \v 32 Jesuanha Jerusalem-urna lhapalhaka. Kurtungurla ekuranha ntjarra, relha ntjarra arrpunha turta Jerusalem-urna lhapalhakantema. Jesuanha etnakanga arrkurla lhaka. Kurtungurla ntjarra ekuranga tnaartangala pitjika. Etna angkatja ekuranha tnakaka. Kanha relha arrpunha ntjarra etnala Jesualela lhapalhaka, etna trerrakala. Jesualantama kurtungurla 12 etnanha ntangkamala wotha ilaka era anma nyingalauwutjinala. \v 33 Era etnanha ilaka, “Arai, nurnataka nhanha Jerusalem-urna lhama. Jerusalem ekuralantama arrpunhala Relhaka ‘Lira erinha priest itornka ntjarraka lanthitjina, artwa Intarrangaltha ntjarraka turta. Etnantama erinha imilitjina. Kurunga priest itornka etna, artwa Intarrangaltha etna turta erinha Relha Lorinya ntjarraka lanthitjina. \v 34 Relha Lorinya etna erinha arrampowutjina, ekura palha iwutjina, erinha whip-ala tutjina, erinha errilknga tutjina turta. Arlta tharraminyinta errilknga intamaliperra pula, era wotha etatha kamerritjina.” \s1 Relha erala Altjirraka worlaka itornka nitjika antja nama, era kala arrpunha ntjarraka kngarra tangitjala nitjika \r (Matthew 20:20-28) \p \v 35 Zebedee-aka ‘lira tharra, James John tharra, Jesuurna etinyerraka. Eratharrantama erinha pmarraka, “Kaltjinthanhinthanhai, ilirna nganha lyarta nyintaka pmarritjina. Ilirna turta antja unta ilirnaka kala kangkwerritjikanta.” \p \v 36 Jesuala erinhatharra pmarraka, “Iwunhakantama mpala antja?” \p \v 37 Eratharra erinha ilaka, “Unta anma Ingkartantama namanga, ilirna antja nama nyinta ungkwanganga akwala nitjika, arrpunha ungkwanganga kwanginyala.” \p \v 38 Jesuala pula erinhatharra ilaka, “Mpalataka marntilparla wara pmarrama. Mpala paka nukalela nyingalauwumarama? Mpala paka nukalela ilumarama, yingala ilutjinala ngerra?” \p \v 39 Eratharra angkaka, “Awakwia.” \p Jesuala pula erinhatharra ilaka, “Mpala nthurrpa anma nyingalauwutjina, yingala nyingalauwutjina ngerra. Mpala turta anma ilutjina, yingala ilutjina ngerra. \v 40 Relha ngunha pula nukanga akwala nitjina, relha ngunha turtama nukanga kwanginyala nitjina? Nhanha itja nukathaka nama. Nhanha Altjirrakathakanta nama. Era turta kala relha erinhatharra urrarakala.” \p \v 41 Kurtungurla 10 arrpunhala James John tharranha wumalanga, etna ekuratharra yirrkngerraka. \v 42 Jesuala pula kurtungurla etnanha worlilamala etnanha ilaka. “Rrangkarra kala kaltja Relha Lorinya ntjarraka itornka, etna relha etnakanhaka tjitjarterrama. Relha kngarra ntjarra turta relha kornakorna ntjarraka tjitjarterrama. \v 43 Worla nukanhala pula itja lakinha ngerra nitjika. Relha erala worla nukanhala itornka nitjika antja nama, era kala arrpunha ntjarraka tangitjala nitjika. \v 44 Relha erala worla nukanhala itornka kngarra nitjika antja nama, era kala arrpunha ntjarraka kngarra tangitjala nitjika. \v 45 Arai, Relhaka ‘Lira pitjika relha ntjarraka tangitjala nitjika, itja etna ekura tangitjala nitjika. Era pitjika relha ntjarrakakwia ilutjika, etnanha tangkalhelitjika turta.” \s1 Jesuala Bartimaeus-aka alknga marrilaka \r (Matthew 20:29-34; Luke 18:35-43) \p \v 46 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta Jericho-urna lhaka. Etna wotha Jericho-anga anparerramalanga, worla kngarra etnakanga tnaartangala lhaka. Artwa panga nyinta, Bartimaeus, Timaeus-aka worra, tjaiyanga kutala narlanaka, marnaka enkamala. \v 47 Era wumalanga Jesuanha, pmara Nazareth-arinya, anpara lhamanga, era ekura ilkaka, “Jesuai, David-aka ‘Lirai, nuka montjamontja ntelalhai!” \v 48 Ntjarrala erinha turnaka, “Tjukunyerrai!” Era pula intarra kuta ilkaka, “David-aka ‘Lirai, nuka montjamontja ntelalhai!” \p \v 49 Itnatjalhamala Jesuala etnanha turnaka, “Erinha ntangkai.” \p Etnantama artwa panga erinha ntangkaka, erinha ilaka turta, “Kala arrkana nai. Kamerrai turta, era ungkwanga ntangkalhamanga.” \v 50 Mantarra coat ekuranha ilumala, era kamerramala Jesuurna arerraka. \p \v 51 Jesualantama erinha pmarraka, “Iwunhangala unta nuka ilkaka?” \p Artwa panga era angkaka, “Itornkai, alknga nukanha marrilai.” \p \v 52 Jesuala erinha ilaka, “Kala lhai. Unta yinganha tnakakalanga, atha alknga ungkwanganha marrilaka.” \p Artwa era kala arakantama. Erantama Jesuanga tnaartangala lhaka. \c 11 \s1 Jesuanha king ngerra Jerusalem-urna irrpuka \r (Matthew 21:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19) \p \v 1 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta kala Jerusalem-aka etinyerramangantama, etna pmara Bethphage, Bethany tharrurna pitjika. Pmara nhanha tharrataka Olive Partanga kutala italhaka. Jesualantama kurtungurla tharra ekuranha arrkurla yairnaka. \v 2 Era erinhatharra ilaka, “Pmara kurrka arrpunha tanhurna lharrai. Pmaraka irrpunhamala ngerra mpala donkey kurrka aritjina, rope-ala yirnakala. Donkey nhanhaka relha itja arrkurla ntjikala paka. Rope erinha ilumala, donkey erinha nukurna kngitjai. \v 3 Thunga arrpunhala mpalanha pmarritjina, ‘Iwunhangala mpala donkey erinha kngama?’ Mpala erinha ilai, ‘Ingkartanha kunha ekura antja. Ingkartala turta erinha parrpa yairnitjalputjina.’” \p \v 4 Kurtungurla eratharra lharraka. Eratharra turta donkey erinha araka rope-ala yirnakala, iltha nyintaka reoanga kutala itnamanga, street-ala. Eratharrantama rope erinha iluka. \v 5 Relha urrputja ntjarra ngerra lenhala itnarlanaka. Etnakanga urrputja arrpunhala pmarraka, “Iwunhangala mpala donkey erinha kngama?” \v 6 Eratharrantama etnanha ilaka, Jesualala erinhatharra turnakala ngerra. Etnantama erinhatharra impurlarrarnaka donkey erinha kngitjika. \p \v 7 Kurtungurla eratharrantama donkey kurrka erinha Jesuurna rretjingaka. Kurtungurla etnantama mantarra coat etnakanha donkey ekura arrarnaka. Jesuanha turtantama donkey ekura ntjika. \v 8 Relha ntjarralantama mantarra coat etnakanha tjaiyaka ntjamiwuka. Kanha relha arrpunha ntjarrala tnukulpala walya kamala, walyala tjaiyaka ntjamiwuka. \p \v 9 Relha ntjarra Jesuanga arrkurla lhaka. Relha ntjarra arrpunha turta ekuranga tnaartangala pitjika. Etna ingkarraka intarra ilkarlanaka, \q1 “Nurna Altjirranha tnantjama. \q1 Altjirrai, urrpia ungkwanganha lyekarrilai, \q1 erala lyarta nurnakurna pitjima. \q1 \v 10 Altjirrai, erinha lyekarrilai, erala kaarta \q1 nurnaka David-aka kathala tjitjarterritjinala. \q1 Nurna Altjirranha kngarra inthorra tnantjama.” \p \v 11 Jerusalem-urna irrpumala, Jesuanha temple-urna lhaka, temple erinha turta tjoraraka. Kala ngurrangurrerrakalangantama, era Bethany-urna alpuka, kurtungurla 12 ekuranhakarta. \s1 Jesuala irna tjurrka nyinta kornilaka \r (Matthew 21:18,19) \p \v 12 Ingutnhala, Jesuanha kurtungurla ekuranha ntjarrakarta Bethany-anga rratamala lhaka. Tjaiyakerramala Jesuanha ngaiyala wulhaka. \v 13 Erantama irna tjurrka urntwarraka araka, kala ilpalhakarterrakala. Jesuanhantama irna tjurrka ekururna lhaka marnaka yonthitjika. Etinyerramala pula era ilpalhanta araka, marna tjurrkaka antala lyartathakanga warta. \v 14 Jesualantama irna tjurrka erinha ilaka, “Lyartanga relhala itja wotha ungkwanganga marna ilkutjina!” Kurtungurla ekuranha ntjarrala erinha wuka era lakinha angkamanga. \s1 Jesuanha temple-ala \r (Matthew 21:12-17; Luke 19:45-48; John 2:13-22) \p \v 15 Jerusalem-urna irrpunhamaliperra, Jesuanha temple-urna lhaka. Temple kwanala artwa ntjarra nitjata, etnala nturrurta yirrinthitjata, relha epinyaka money turta ekngarrpunhilitjata. Jesualantama etnanha unpurlenaka, table etnakanha, chair etnakanhalka turta ankartiwuka. \v 16 Era turta relha lenha ntjarranha parraka, etnala temple-anga wara tjananhitjata, yultha etnakanhakarta. \v 17 Erantama etnanha kaltjinthamala ilaka, “Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, ‘Iltha nuka relha ingkarrakaka pmara nitjika, pmara nhanga ekururnala etna pitjima nukurna ingkitjika.’ Kanha rrangkarra iltha nukanha nyilkngampaka pmaratitjala mpaaraka.” \p \v 18 Priest-aka itornka ntjarrala, artwa Intarrangaltha ntjarrala turta Jesuanha wukantema era lakinha angkamanga. Etnantama antja naka erinha errilknga tutjika. Etna pula Jesuanga trerraka, relha ntjarra angkatja ekuranhaka antja inthorra namanga. \p \v 19 Kala ngurrangurrerrakalangantama, Jesuanha kurtungurla ekuranha ntjarrakarta Jerusalem-anga wotha rrataka. \s1 Jesuala yia alpmelaka irna tjurrka ntjirrkerrakala ekuriperra \r (Matthew 21:20-22) \p \v 20 Ingutnhalantama, etna wotha tjaiya nhangala Jerusalem-urna lhapalhaka. Kurtungurla ntjarrala araka irna tjurrka nhanga kala ntjirrkerrakala, takarrangatjina kartnakurtitja, ntjapara kuta. \v 21 Peter-anhantama ilpangkamala angkaka, “Kaltjinthanhinthanhai, irna tjurrka nhanga untala kornilakala arai. Era kala ntjirrkerrakantama.” \p \v 22 Jesualantama etnanha ilaka, “Altjirranha tnakai. \v 23 Atha rrangkarranha nthurrpa ilama. Thunga rrangkarra parta nhanhurna angkitjina, ‘Katha nhanhanga naamerrai, kwatja laiyaka turta iwulhai!’ Rrangkarrantama Altjirranha tnakamanga, itja inthorra turta ilpoiwumanga, parta era kala naamerritjina. \v 24 Lakinhanga atha rrangkarranha ilama. Rrangkarra Altjirrurna ingkamanga, rrangkarra erinha tnakitjika era rrangkarranha kala wumanga. \p \v 25-26 “Thunga rrangkarra Altjirrurna ingkama. Thunga turta rrangkarra ilpangkama relha arrpunhala rrangkarranha kornilakala. Kala relha lenhaka korna iwai. Kurunga Altjirrala korna rrakangkarranha iwutjinantema.” \s1 Priest itornka ntjarrala, kngarripata ntarntarintja ntjarrala turta Jesuanha pmarraka: Ngula nganha turnaka relha ntjarranha kaltjinthitjika? \r (Matthew 21:23-27; Luke 20:1-8) \p \v 27 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta wotha Jerusalem-urna irrpuka. Jesuanhantama temple-ala nthulapumalanga, priest itornka ntjarra, kngarripata ntarntarintja ntjarra, artwa Intarrangaltha ntjarra turta ekururna pitjika. \v 28 Etna erinha pmarraka, “Ngunhalama nganha ingkairnaka artwa ntjarranha temple-anga unputjika? Nhanha ungkwangathaka namama? Ngunhala turtama nganha turnaka relha ntjarranha kaltjinthitjika?” \p \v 29 Jesuala etnanha ilaka, “Atha turta rrangkarranha pmarritjina. Rrangkarra paka yinganha ilamanga, atha turta rrangkarranha alpmelitjinantema. \v 30 Rrangkarra yinganha ilai, “Ngunhalama John-anha turnaka relha ntjarranha kaltjirrpulhelitjika? Thunga Altjirrala? Thunga relhala paka?” \p \v 31 Nhanhiperra eterramala, etna lakinha ilarraka. “Nurna paka erinha ilamanga, Altjirrala erinha turnakala, era nurnanha ilitjina, ‘Iwunhangantama rrangkarra erinha itja tnakaka?’ \v 32-33 Nurna paka erinha ilamanga, relhala erinha turnakala, relha ntjarrala nurnaka yirrkngerritjina.” Relha ntjarranga urlarra John-anha Altjirraka urrpia naka. Lakinhanga, relha ntjarranga trerramala, etna Jesuanha ilaka, “Nurna itja kaltja.” \p Jesualantama etnanha ilaka, “Lakinhanga atha turta rrangkarranha itjantema alpmelitjina.” \c 12 \s1 Yia marna grapes tnukulpiperra \r (Matthew 21:33-46; Luke 20:9-19) \p \v 1 Jesualantama etnanha yia arrpunha nhanha ilaka. “Artwa nyintala marna grapes ingkairnaka tnukulpa ekuranhala. Erantama parta inamala, tnukulpa ekuranga fence itaka. Era iparta turta tnyaka, nhanga marna grapes etnanha anma nharrkutjika. Era iltha tjenya turta itaka, artwala kartninyanga tnukulpa erinha kartaritjinanga. Kurunga era tnukulpa erinha artwa arrpunha ntjarraka rent-emilaka. Artwa erantama pmara arrpunhurna lhaka. \p \v 2 “Marnaka kotjintjaka antalalantama, artwa era urrkapunhapunha nyinta yairnaka rent money ekuranhaka. \v 3 Artwa etna pula urrkapunhapunha erinha errkuka. Erinha tumala, etna erinha rapa kuta yairnarlenaka. \p \v 4 “Kurtwia erantama urrkapunhapunha arrpunha artwa etnakurna yairnaka. Urrkapunhapunha nhanha erinha etna kapurtala tuka, arrampowuka turta. \v 5 Kurunga kurtwia era urrkapunhapunha arrpunha yairnaka. Nhanha erinha etna errilknga tuka. Kurunga era urrkapunhapunha arrpunha ntjarra turtantama yairnaka. Artwa etnantama urrkapunhapunha nhanha etnakanga arrpunha ntjarranha tuka, arrpunha ntjarranha errilknga tuka turta. \p \v 6 “Kurtwia ekura urrkapunhapunha arrpunha itja naka yairnitjika, kala ‘lira ekurantantama. ‘Lira nhanha ekura era kngarra kangkaka. Erinha yairnamala, era lakinha eterraka, ‘Etna ekura kangkwerritjina.’ \v 7 Artwa etna pula lakinhala angkarraka. ‘Nhanha kunha ‘lira era. Anma tnukulpa nhanha ekurantama nitjina. Mpa, nurna erinha errilknga twiai, tnukulpa nhanha kala nurnakantama nitjinanga.’ \v 8 Etnantama ‘lira erinha errkumala errilknga tuka, erinha tnukulpanga kathurna iwuka turta.” \p \v 9 Jesualantama etnanha pmarraka, “Nthakinhama rrangkarra etarlarama? Tnukulpakurtwia era kunha yirrknga inthorra nitjina. Erantama pitjimala artwa nhanha etnanha errilknga tutjina. Kurunga era tnukulpa erinha arrpunha ntjarranhantama nthitjina ekura ntarntaritjika. \v 10 Rrangkarra kala Altjirraka Angkatja Imankinya nhanhaka kaltja, \q1 ‘Parta nhanga iltha itanha ntjarrala \q1 ipmintja iwukala, \q1 erantama lyarta parta tjiparralkura era nama. \q1 \v 11 Ingkarta erarrpa ilaka era \q1 tjiparralkura namanga. \q1 Nurna kala tnolkamanta, nhanha aramala.’” \p \v 12 Itornka ntjarra kaltja naka era yia nhanha etnakiperra ilamanga. Etnantama antja naka erinha errkutjika. Etna pula relha ntjarranga trerraka. Lakinhanga etna erinha impurlalhamala, kala alpukantama. \s1 Tax money-iperra \r (Matthew 22:15-22; Luke 20:20-26) \p \v 13 Itornka ntjarrala artwa Pharisee urrputja, Herod-aka urrkapunhapunha urrputja turta Jesuurna yairnaka, erinha arrkarnitjika. \v 14 Ekururna pitjimala, etna erinha ilaka, “Kaltjinthanhinthanhai, nurna kaltja unta artwa ilporatha namanga. Nurna turta kaltja unta itja relhanga trerrama. Unta turta relha ntjarranha kaltjinthama Altjirranga urlarra arratja ntelalhitjika. Nurnanha ilai, Altjirrala nurnanha turnamama, nurna Caesar-anha tax money nthitjika? \v 15 Nhanha turtama arratja nama nurna tax money nthitjika?” \p Jesuanha kaltja naka etna erinha pmathala wara pmarramanga. Erantama etnanha pmarraka, “Iwunhangama rrangkarra yinganha arrkarnama? Yinganha tax money ungkwaltja nthai.” \p \v 16 Etnantama erinha money ungkwaltja nyinta nthaka. Erantama etnanha pmarraka, “Ngunhaka ntolyama money ekurala nama? Ngunhaka rretnya turtama money ekurala nama?” \p Etna erinha alpmelaka, “Caesar-akakwia.” \p \v 17 Jesualantama etnanha ilaka, “Money nhanha Caesar-aka namanga, rrangkarra nhanha kala Caesar erinha ntharrirrai. Rrangkarra turta Altjirraka kangkwerrai, erala rrangkarranha turnakala ngerra.” Angkatja nhanha wumala, etna tnolkakanta. \s1 Relhaka kamerrintjiperra \r (Matthew 22:23-33; Luke 20:27-40) \p \v 18 Artwa Sadducee ntjarrantama Jesuurna pitjika. Artwa Sadducee etnataka ilitjata relha errilknga ntjarra itja kamerritjinala. Etnantama Jesuanha pmarraka, \v 19 “Kaltjinthanhinthanhai, Moses-ala nurnanha lakinha turnaka. Thunga artwa nyinta katjiakunya iluma. Kurunga tjia ekuranhala warlukurta erinha noa initjika, nhanga kalya ekuranhaka katjia intitjinanga paka. \v 20 Arrpunharanga kanhanganhanga 7 naka. Kalya kngarralakimparra noa inaka. Era pula katjiakunya iluka. \v 21 Lakinhanga kalya arrpunhala warlukurta erinha noa inaka. Era turtantama iluka, katjiakunya. Kurunga kalya arrpunhala warlukurta erinha noa inaka. Era turta katjiakunyantema iluka. \v 22 Kala kanhanganhanga 7-ala arrkutja nyinta erinha noa tnyinaka. Kanhanganhanga etna ingkarraka katjiakunya iluka. Ingkarna arrkutja era turtantama iluka. \v 23 Anma Altjirrala relha ingkarrakanha kamalhelamanga, ngunhaka noantama arrkutja era nitjina? Kanhanganhanga 7-ala kunha erinha noa tnyinakala.” \p \v 24 Jesuala etnanha ilaka, “Rrangkarrataka paalakarla pmarrama. Rrangkarra kunha Altjirraka Angkatja Imankinyaka kotna. Rrangkarra turta kngwerraka Altjirranha ekarlta inthorra namanga. \v 25 Anma, Altjirrala relha errilknga ntjarranha kamalhelamanga, etna itja noa inarritjina. Etna kala angel ntjarra ngerra nitjina. \v 26 Altjirrala kala relha errilknga ntjarranha kamalhelitjina. Rrangkarra itjala Moses-aka pepala read-erraka? Iwunhama Altjirrala Moses-anha ilaka irna mpumala kwananga? Era kunha erinha ilaka, ‘Yinga Abraham-aka Altjirra nama, Isaac-aka Altjirra, Jacob-aka Altjirra turta.’ \v 27 Arai, Altjirranha relha etatha ntjarraka Altjirra nama, itja relha errilknga ntjarraka. Artwa Sadducee ntjarrai, rrangkarrataka paala kuta eterrama.” \s1 Altjirraka turnintja kngarra era \r (Matthew 22:34-40; Luke 10:25-28) \p \v 28 Jesuanha artwa Sadducee ntjarralela iwurramalangantema, artwa Intarrangaltha nyinta Jesuurna pitjika. Era wuka Jesuala artwa Sadducee etnanha arratja kuta ilamanga. Erantama Jesuanha pmarraka, “Yinganha Altjirraka turnintja kngarra erinha ilai.” \p \v 29 Jesuala erinha ilaka, “Nhanha turnintja kngarra era. ‘Relha Israel-arinya ntjarrai, wurrirrai. Altjirra nyinta wara nama. Altjirra era Ingkarta nama. Era turta Altjirra nurnaka nama. \v 30 Untantama Ingkarta Altjirra ungkwanganhaka kngarra inthorra kangkitjika. Unta ekura kuta eterritjika. Unta erinhanta tnakitjika. Unta ekuranta kangkwerritjika turta.’ \v 31 Turnintja arrpunha nhanha turta kngarra namantema. ‘Unta relha arrpunha ntjarraka kangkitjika, untala ungkwangararrpa kangkamanga ngerra.’ Turnintja nhanha tharranga turnintja arrpunha itja kngarralkura nama.” \p \v 32 Artwa Intarrangaltha era angkaka, “Kaltjinthanhinthanhai, unta nurnanha kala arratja kuta ilaka. Altjirra nyinta wara nama. Eranta Altjirra nurnaka nama. \v 33 Nurnantama ekuranta kngarra inthorra kangkitjika. Nurna ekura kuta eterritjika. Nurna ekuranta kangkwerritjika. Nurna turta relha arrpunha ntjarraka kangkitjika, nurnala nurnakararrpa kangkamanga ngerra. Turnintja nhanha tharraka kangkwerritjika, nhanha kunha tjiparralkura nama temple-aka tjauwerrilya ingkarrakangatjina.” \p \v 34 Jesuala wumalanga era arratja kuta angkamanga, era erinha ilaka, “Unta ingkwa inthorra Ingkartaka tjinerraka.” Nhanhiperra, relha arrpunha itja wotha irrpaltherraka erinha pmarritjika. \s1 David-aka ‘liriperra \r (Matthew 22:41-46; Luke 20:41-44) \p \v 35 Jesuala relha ntjarranha temple-ala kaltjinthamalanga, era etnanha ilaka, “Artwa Intarrangaltha ntjarrala ilama Kristanha David-aka ‘lira namanga. Nthakinha inthorrantama era David-aka ‘lira nama? \v 36 Enka Alkngaltara era kunha David-anha turnaka lakinha angkitjika, \q1 ‘Ingkarta era Ingkarta nukanha ilaka: akwa \q1 nukanhanga arrarnalhai, atha leltja \q1 ungkwanganha ntjarranharrka pmakwinitjinanga.’ \p \v 37 David-ala paka Kristanha Ingkarta kakalanga, nthakinhantama Kristanha David-aka ‘lira nama?” \p Relha worla kngarra etna kangkaka Jesuala etnanha kaltjinthamanga. \s1 Jesuala relha ntjarranha ilaka etna aralhitjika, artwa Intarrangaltha ntjarrala etnanha kaltjinthamanga \r (Luke 20:45-47) \p \v 38 Jesuala relha ntjarranha kaltjinthamalanga, era etnanha nhanha turta ilaka, “Rrangkarrataka artwa Intarrangaltha ntjarranga aralhitjika. Etna kangkama mantarra tjenyakarta nthulaputjika. Etna antja nama relha ntjarrala etnanha anparnitjika etna shop-ala namalanga. \v 39 Etna synagogue-urna lhamalanga, etna antja nama arrkurlala nitjika, relha ntjarrala etnanha aritjinanga. Arrpunhala etnanha marna ilkutjika ntangkakalanga, etna antja nama itornka ntjarranga kuta nitjika. \v 40 Etna pula warlukurta ntjarraka iltha pmathala rakama. Etna turta Altjirrurna tjarrilpmintja ingkarlanama, relhala etnanha tnantjitjinanga. Altjirrala etnanha kngarra inthorra rrarrathala tutjina.” \s1 Arrkutja warlukurtaka tjauwerrilyiperra \r (Luke 21:1-4) \p \v 41 Jesuanha temple-ala narlanaka. Erantama araka relha ntjarrala tjauwerrilya iwetnamanga, tjauwerrilyakanha box-aka. Era araka turta artwa netaneta arrpunha ntjarrala tjauwerrilya kngarra kuta iwetnamanga. \v 42 Kurunga era araka arrkutja warlukurta ilkngarala money kurrka iwumanga, nhanga money relhalala nthama marna nyinta buy-emilitjika. \p \v 43 Kurtungurla ekuranha ntjarraka ntangkalhamala, era etnanha ilaka. “Atha rrangkarranha nthurrpa ilama. Warlukurta ilkngara nhanhala kngarralkura nthaka, relha arrpunha ingkarrakangatjina. \v 44 Relha netaneta ntjarrala tjauwerrilya nthamaliperra, etnaka money kngarra kuta intaka. Kanha warlukurta era money ingkarraka ekuranhala nthaka. Ekura itja wotha intaka marna nyintalka paka buy-emilitjika.” \c 13 \s1 Jesuala ilaka leltja ntjarrala Altjirraka temple urltakitjinala \r (Matthew 24:1,2; Luke 21:5,6) \p \v 1 Jesuanha temple-anga rratanhamangantama, kurtungurla ekuranha nyinta ekururna angkaka. “Kaltjinthanhinthanhai, parta nhanha ntjarra arai, iltha nhanha ntjarra turta. Etna kunha intorta inthorra.” \p \v 2 Jesuala pula erinha ilaka, “Unta iltha kngarritja nhanha ntjarranha arama? Leltjala iltha etnanha ungkwaltjilitjina. Parta kngarritja nyintantama itja parta kngarritja arrpunhanga kartninyala intitjina. Ingkarraka arnala intitjina, leltjala errarnpalhelakala.” \s1 Relhaka imampurla kngarra anma nitjina \r (Matthew 24:3-14; Luke 21:7-19) \p \v 3 Anma, Jesuanha Olive Partala-ntama namalanga, temple-urnathaka, Peter-anha, James-anha, John-anha, Andrew-anha turta ekururna etinyerraka. Etnantama erinha pmarraka, \v 4 “Nurnanha ilai, ilangarama lakinherritjina? Nthakinha turtama nurna kaltja nitjina leltja etna pitjitjikerramanga, iltha nhanha etnanha ungkwaltjilitjika?” \p \v 5 Jesuala etnanha ilaka, “Rrangkarrataka aralhitjika arrpunhala rrangkarranha orrtjapepilakitja. \v 6 Ntjarra kunha anma pitjimala angkitjina, ‘Jesuala yinganha yairnaka. Yinga nama Krista era.’ Orrtja krista nhanha ntjarralantama relha ntjarranha orrtjapepilitjina. \p \v 7 “Anma rrangkarra wumalanga relha arrpunha ntjarra turramanga, relha arrpunha ntjarra turta turritjikerramanga kula, rrangkarra itja trerritjika. Nhanha kunha kala lakinha nitjikarrpa. Alha era pula itjantema yirritjina. \v 8 Pmararinya ntjarra, pmararinya arrpunha ntjarralela turritjina. King nyinta turta, king arrpunhaka irrpaltherritjina. Katha arrpunhala alha era errowutjina. Katha arrpunhala marnaka paalerrintja nitjina. Nhanha lakinherramalanga rrangkarra kaltja nitjika relha ntjarra imampurlerritjinantama. \p \v 9 “Rrangkarrataka aralhitjika. Etna kunha rrangkarranha errkumala court-urna kngitjina. Etna turta rrangkarranha synagogue kwanala whip-ala tutjina. Etna turta rrangkarranha itornka kngarra ntjarranga urlarra ilparnitjina, king ntjarranga urlarra turta, rrangkarra yinganha tnakamanga. Nhanha kala lakinha nitjika, rrangkarra etnanha nukiperra ilitjinanga. \v 10 Arai, rrangkarra kunha Yia Marra erinharrka relha ingkarrakanha ilitjika alha panpala. \p \v 11 “Thunga etna rrangkarranha errkuma, court-urna turta kngama. Rrangkarra itja arrkurlantema thakerritjika, lakinha eterramala, ‘Nthakinhantama nurna angkitjika?’ Arai, etna rrangkarranha pmarramalanga, kala angkatja lenhanta angkai, Enka Alkngaltaralala rrangkarranha ilitjinala. Era kunha rrangkarranha ilitjina angkatja rrangkarrala angkitjika. \p \v 12 “Artwalantama tjia ekuranha lanthitjina arrpunhala errilknga tutjika, kaartala turta katjia ekuranha, katjiala turta kaarta pa mia ekuranha. \v 13 Relha ingkarraka rrakangkarra antjakunya nitjina. Altjirrala pula rrangkarranha tangkalhelitjina, rrangkarra yinganha talwalpula tnakamanga.” \s1 Relha Jerusalem-arinyaka imampurla kngarra nitjina \r (Matthew 24:15-21; Luke 21:20-24) \p \v 14 “Anma rrangkarra aritjina etna irna orrtja altjirra Altjirraka temple-aka ingkairnamanga, Altjirranha arrampowutjika. (Relha erala pepa nhanhaka read-erramanga, era etarlariau!) Kurunga relha Judea-arinya kala parturnanta naamerritjika. \v 15 Relha erala iltha kaputhala namanga, era turta kala naamerritjikanta. Era itja iltha ekuranhurnarrka irrputjika, yulthaka. \v 16 Relha erala tnukulpa ekuranhala urrkapumanga, era turta kala naamerritjikanta. Era itja iltha ekuranhurnarrka alputjika, mantarra ekuranhaka. \v 17 Arai, arrkutja inpora ntjarraka imampurla inthorra nitjina, arrkutja katjia kurrka ipatja ntjunhintjunha ntjarrakartaka turta. \v 18 Ingkarrirrai turta rrangkarra itja lhurrpala naamerritjika. \v 19 Arai, antala lenhala relha ntjarra kngarra inthorra nyingalauwutjina. Relha itja arrkurla lakinha ngerra nyingalauwuka paka. Anma turta relha itja wotha lakinha ngerra nyingalauwutjina. \v 20 Altjirranha pula relha ekuranha ntjarraka montjamontja ntelalhitjina. Lakinhanga era itja relha ingkarrakanha kuta inthorra nakapakarlilitjina, etna ingkarraka ilukitja, kngarra nyingalauwumala. \p \v 21 “Arai, relhala paka rraangkarranha ilamanga, ‘Krista era nhanhiai.’ Arrpunhala pula rrangkarranha ilamanga, ‘Itja. Era tanha nama.’ Rrangkarra angkatja etnakanha itja tnakitjika. \v 22 Orrtja krista ntjarra, orrtja urrpia ntjarra turta pitjitjina. Etna tjatjikarta kngarra turta urrkaputjina. Etna arrkarnitjina Altjirraka tjina ntjarranha orrtjapepilitjika. \v 23 Rrangkarrataka aralhitjika. Arai, atha rrangkarranha mparrama ilama, rrangkarra kaltja nitjinanga.” \s1 Relhaka ‘Lira pitjalpumalanga, relha ingkarrakala nhanha katha aritjina \r (Matthew 24:29-31; Luke 21:25-28) \p \v 24 “Kurunga imampurla nhanhiperrantama, \q1 ‘Altjirrala lirnnga erinha ilurnitjina, \q1 taiya erinha turta. \q1 \v 25 Era ntheilpura etnanha \q1 ngarlpangalhelitjina, \q1 etnanha alkiranga tnyilhelitjina turta.’ \p \v 26 “Kurunga relha ingkarrakala aritjina Relhaka ‘Lira era matarala pitjimanga. Era ekarlta inthorra, makalaria inthorra turta ntelalhitjina. \v 27 Erantama angel ekuranha ntjarranha yairnitjina relha ekuranha ntjarranha pmararrpaninhanga worlilitjika.” \s1 Yia irna tjurrkiperra \r (Matthew 24:32-35; Luke 21:29-33) \p \v 28 “Irna tjurrka ekuranga kaltjerrai. Etintja ekura pulyerramalanga, ilpalha turta rratamalanga, rrangkarra kaltja inguntha wara kala wumpierritjina. \v 29 Lakinhanga rrangkarra aramalanga angkatja nukanha nthurrperramangantama, rrangkarra kaltja nitjika Relhaka ‘Lira era kala pitjalputjikerramanga. \v 30 Atha rrangkarranha nthurrpa ilama. Angkatja nukanha kala nthurrperritjina ramarama nhanha namalangantema. \v 31 Alkira nhanha kala yirritjina, alha nhanha kala yirritjinantema. Angkatja nuka pula itja kuta yirritjina.” \s1 Relha itja kaltja ilangara Jesuanha pitjalputjina \r (Matthew 24:36-44) \p \v 32 “Ilangara inthorra pula Relhaka ‘Lira era pitjalputjina, nhanhaka relha nyinta itja kaltja. Angel alkirarinya etna itja kaltja. ‘Lira era itja kaltja. Kaarta eranta kaltja. \v 33 Lakinhanga rrangkarra aralhitjika, kaarra turta nitjika, rrangkarra kotnanga warta ilangara inthorra era pitjalputjina. \v 34 Arai, lakinha ngerrataka nama. Pmarakurtwia era pmara arrpunhurna lhitjika antja naka. Era urrkapunhapunha ekuranha ntjarranha turnaka arratja kuta urrkaputjika. Era iltha ntarntarintja erinha turta turnaka iltha erinha arratja kuta kaaritjika. Kurunga era lhaka. \v 35 Lakinha ngerra rrangkarra turta kuta kaarra nitjika. Rrangkarra itja kaltja ilangara pmarakurtwia era pitjalputjina. Thunga era ngurrangurra pitjalputjina. Thunga ingwa mpopala. Thunga lirnnga rratitjikerramanga. Thunga ingutnhala. \v 36 Rrangkarrataka kaarra nitjika, era nhanga itnatjalhamalanga, era rrangkarranha ankwentamanga arakitja. \v 37 Angkatja athala rrangkarranha nhanha ilama, atha kala relha ingkarrakanha ilama. Kaarra narrirrai.” \c 14 \s1 Priest-aka itornka ntjarra, artwa Intarrangaltha ntjarra turta angkarraka Jesuanha errilknga tutjika \r (Matthew 26:1-5; Luke 22:1,2; John 11:45-53) \p \v 1 Kala arlta tharrantantama naka relha ingkarrakala Passover tjinkarra erinha ilkutjinala, Marna Ekalha erinha turta. Priest-aka itornka ntjarra, artwa Intarrangaltha ntjarra turtantama angkarraka. Etna antja naka Jesuanha nyilknganyilkngala errkumala, errilknga tutjika. \v 2 Relha ntjarra pula Jesuaka kngarra kangkamanga, etna ilarraka, “Nurna erinha itja Passover-aka arltala errkutjika, relha ingkarraka kekarta lhakitja.” \s1 Jesuanha Bethany town-ala \p \v 3 Bethany town-ala artwa nyinta naka, rretnya ekura Simon. Era leprosy-akarta nitjata. Jesuala iltha ekuranhala marna ilkurlanaka. Arrkutja nyintantama irrpentjika bottle kurrka ntira unpa marra inthorrakarta. Ntira unpa marra lakinha relhala money kngarra inthorralanta buy-emilitjata. Bottle erinha altjurilamala, arrkutja era ntira unpa marra inthorra erinha Jesuaka kapurtaka thalaka. \v 4 Nhanha aramala, relha urrputja arrpunha arrkutja ekura unpaarterraka. Etna lakinha ilarraka, “Iwunhangala era ntira unpa marra inthorra nhanha palkala wara thalaka? \v 5 Ntira unpa marra inthorra nhanha erinha kunha money kngarra inthorraka yirrinthamara. Money erinha turtantama relha ilkngara ntjarranha nthamara.” Etnantama arrkutja erinha iltaka. \p \v 6 Jesuala pula etnanha ilaka, “Erinha impai. Iwunhangala rrangkarra ekura unpaarterrama? Erataka nuka kangkintja kngarra ntelalhaka. \v 7 Relha ilkngara kunha kutatha rrakangkarralela nitjina, rrangkarra paka etnaka kangkintja ntelalhitjika antja namanga. Yinga pula itjala rrakangkarralela kuta nitjina. \v 8 Arrkutja erataka mpurrka nukanha mparrama ntirala parnaka, yinganha tintjiwutjinalakatjila. \v 9 Atha rrangkarranha nthurrpa ilama. Pmara nthanhala paka etna relha ntjarranha Yia Marra erinha anma kaltjinthitjina, etna yia nhanha turta ilitjinantema, arrkutja ekura ilpangkamala.” \s1 Judas-anha priest-aka itornka ntjarralela angkarraka, Jesuanha etnaka lanthitjika, money-akatjila \r (Matthew 26:14-16; Luke 22:3-6) \p \v 10 Kurunga Judas Iscariot, kurtungurla 12 etnakanga nyinta, priest-aka itornka ntjarrurna lhaka. Era antja naka Jesuanha etnaka lanthitjika. \v 11 Angkatja nhanha wumala etna kangkaka. Etna Judas-anha money turta nthitjika lhelaka. Judas-anha kala nhanhakantantama kngarra inthorra eterraka, “Nthakinhama atha Jesuanha etnaka lanthamara?” \s1 Jesuala Passover erinha ilkumala, Arlta Kngarra erinha turta ingkairnaka \r (Matthew 26:17-30; Luke 22:7-23; John 13:21-30) \p \v 12 Marna Ekalhaka ilpangkintjaka arlta arrkurlinyala, etna Passover lamb etnanha tuka. Jesuaka kurtungurla ntjarralantama erinha pmarraka, “Nthanhalama unta antja nama nurna Passover tjinkarra erinha ungkwanga urrkaputjika, unta erinha ilkutjinanga?” \p \v 13 Jesuala kurtungurla tharra ekuranha ilaka, “Town-urna lharrai. Town ekurala artwa nyinta mpalakurna urlarra pitjitjina. Mpala aritjina era jar kwatjakarta kngetnamanga. Ekuranga tnaartangala lhai. \v 14 Iltha ekururnala era irrpunhama, mpala irrpunhaintema, ilthakurtwia ekururna turta lakinha angkai, ‘Kaltjinthanhinthanhala nganha pmarrama, Nthanhama room nuka, ekuralala atha Passover erinha ilkumara, kurtungurla nukanha ntjarralela?’ \v 15 Artwa erantama mpalanha room kngarritja ntelitjina, iltha kaputhala. Room nhanha era kala ilkngikala, ekura ntjama turta iwukala. Room ekuralantama mpala nurnaka tjinkarra erinha urrkapai.” \p \v 16 Kurtungurla eratharra town ekururna irrpuka. Jesuaka angkatja ingkarrakantama nthurrperraka. Eratharrantama Passover tjinkarra erinha urrkapuka. \p \v 17 Kala ngurrangurrantama, Jesuanha 12 etnakalela iltha ekururna lhaka. \v 18 Etna marna ilkurlanamangantama, Jesuala kurtungurla etnanha ilaka, “Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa ilama. Rrakangkarranga nyinta, erala lyarta nukalela marna ilkuma, era yinganha leltjaka lanthitjina.” \p \v 19 Nhanha wumala, kurtungurla etna ltarrperraka. Nyintaminyintalantama Jesuanha pmarraka, “Yinganhama unta ilama?” \p \v 20 Era etnanha ilaka, “12 rrakangkarranga nyinta, erala nukalela dish nhanhanga marna ilkuma, era yinganha leltjaka lanthitjina. \v 21 Relhaka ‘Lirakathaka nama ilutjika, Altjirraka Angkatja Imankinyala ilamala ngerra. Artwa erala Relhaka ‘Lira erinha leltjaka lanthamanga, ekura pula imampurla kngarra inthorra nitjina. Ekura marralkura namara era itja kuta alkngerrakalanga paka.” \p \v 22 Etna marna ilkumalanga, Jesuala marna inaka, Altjirranha dangkilaka turta. Kurunga era marna erinha urltakamala etnanha nthaka, lakinha angkamala, “Inarrirrai, nhanha mpurrka nuka nama.” \p \v 23 Kurunga era cup wine-akarta inaka. Altjirranha dangkilamala, era etnanha cup erinha nthaka. Etna ingkarrakala ekuriperra ntjuka. \v 24 Erantama etnanha ilaka, “Nhanha alhwa nuka nama, lheloalhelintja lyartinyakanha. Atha alhwa nukanha thalama ntjarranha Altjirraka tjinilitjika.” \v 25 Atha rrangkarranha nhanha turta nthurrpa ilama. Lyartanga atha itja wotha wine rrakangkarralela ntjutjina. Anmanta Altjirranha relha ingkarrakaka Ingkarta ntelalhamanga, atha wine arrpunhantama ntjutjina.” \v 26 Kurunga nyintaranga lyilhamala, etna rratamala Olive Parturna lhaka. \s1 Jesuala Peter-anha arrkurlantema ilaka era erinha yiparrarnitjinala \r (Matthew 26:31-35; Luke 22:31-34; John 13:36-38) \p \v 27 Jesualantama kurtungurla ekuranha ntjarranha ilaka, “Rrangkarra ingkarraka nukanga mpakalhitjina. Altjirraka Angkatja Imankinyala nhanga ilama, ‘Atha tnairnarintja erinha tutjina, kurunga sheep etna errarnperritjina.’ \p \v 28 Altjirrala pula yinganha errilknga ntjarranga wotha kamalhelakalanga, yinga rrakangkarranga arrkurla lhitjina pmara Galilee-urna.” \p \v 29 Peter-anha pula angkaka, “Etna ingkarraka inthorra paka ungkwanganga mpakalhamanga, yinga pula itja kutala ungkwanganga mpakalhitjina.” \p \v 30 Jesuala pula erinha ilaka, “Atha nganha nhanha nthurrpa ilama. Ingula lyarta, lukaluka orrea era itjantema tharraranga ilkakalanga, unta yinganha kala tharraminyintaranga yiparrarnitjina.” \p \v 31 Peter-anha pula ekarlterramala angkaka, “Thunga arrpunha ntjarra antjerritjina yinganha ungkwangakwia errilknga tutjika. Yinga pula itja kuta ungkwanganga mpakalhitjina.” Kurtungurla arrpunha ntjarra turta lakinhantema ekarlterramala angkaka. \s1 Jesuanha Gethsemane-ala Altjirrurna ingkaka \r (Matthew 26:36-46; Luke 22:39-46) \p \v 32 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turtantama katha nhangurna lhaka, rretnya ekura Gethsemane. Jesualantama etnanha ilaka, “Nhanhala narrirrai. Yinga Altjirrurna ingkamalanga.” \p \v 33 Kurunga Jesuanha Peter, James, John ntjarrakarta kurrka urntwarra lhaka. Jesua erantama yarna eterritjikerraka, mpangkaka turta. \v 34 Erantama etnanha ilaka, “Yingataka ltarrpa inthorra wulhamala, ingkwa ilutjikerrama turta. Nhanhala kaaralhai, kaarra turta narrirrai.” \p \v 35 Kurrka urntwarrantama lhamala, Jesuanha urlparra iwulhaka. Erantama Altjirrurna ingkaka, “Unta nthurrpama antja nama yinga lyarta nyingalauwutjika, ilutjika turta?” \v 36 Era lakinha turta ingkaka, “Kaarta nukai, yinga itja antja nama nyingalauwutjika, ilutjika turta. Unta pula antja namanga yinga nyingalauwutjika, ilutjika turta, yinga kala ungkwanga kangkwerramala.” \p \v 37 Kurtungurla etnakurna pitjalpumala, era etnanha ankwentamanga aritjalhaka. Erantama Peter-anha pmarraka, “Unta ankwentamama? Unta yarnala kurrka wara ilkwatharra kaarra nama? \v 38 Rrangkarrataka kaarra nitjika, Altjirrurna ingkitjika turta, errintja era rrakangkarra irrpaltherramanga warta. Arai, enka rrakangkarra nthurrpa Altjirraka kangkwerritjika antja nama. Lherrintja korna pula kuta namantemala.” \p \v 39 Erantama wotha lhaka Altjirrurna ingkitjika. \v 40 Kurunga kurtungurla etnakurna pitjalpumala, era aritjalhaka etna wothantema ankwerrakala. Etnataka porrka inthorra naka. Etnantama yarna etarlaraka erinha alpmelitjika. \p \v 41 Kala tharraminyintarangantama etnakurna pitjalpumala, era etnanha pmarraka, “Yakai, rrangkarra kutantema ankwentama, iltjerrama turta? Kala kunha. Arai, antala era kala namantama, arrpunhala Relhaka ‘Lira erinha leltjaka lanthitjika. \v 42 Mpa, kala kamerrai. Artwa erala yinganha leltjaka lanthitjinala, erataka kala pitjikantama.” \s1 Jesuaka leltjala erinha Gethsemane-ala errkuka \r (Matthew 26:47-56; Luke 22:47-53; John 18:3-12) \p \v 43 Jesuanha kurtungurla ekuranha ntjarrurna angkamalangantema, Judas-anha, kurtungurla 12 etnakanga nyinta, era kala pitjikantama, worla kngarrakarta. Artwa worla nhanhataka priest-aka itornka ntjarrala, artwa Intarrangaltha ntjarrala, kngarripata itornka ntjarrala turta Judas-alela yairnakala, Jesuanha errkutjika. Worla etna Jesuaka pitjika knife tjenyakarta, tnamakarta turta. \v 44 Judas-ala artwa nhanha etnanha arrkurlantema ilakala, “Arai, artwa erinhala atha rrontjitjina, erinha errkwai, montjala kngetnai turta.” \p \v 45 Judas-anhantama Jesuurna arratja kuta lhaka. “Kaltjinthanhinthanhai,” era erinha anparnaka. Kurunga era erinha rrontjaka. \v 46 Artwa etnantama Jesuanha errkuka. \p \v 47 Artwa nyinta arrpunha erala lenhala itnarlanaka, era knife tjenya ekuranhala High Priest-aka urrkapunhapunhanha tuka, ilpa ekuranha inturnaka turta. \p \v 48 Jesualantama artwa worla etnanha pmarraka, “Artwa nyilkngampa tunhatunhaka ngerrama rrangkarra knife tjenyakarta, tnamakarta turta nuka pitjika? \v 49 Atha pula rrangkarranha arltamarlta temple-ala kaltjinthitjata. Rrangkarra turta yinganha itja errkuka. Lyarta pula rrangkarra yinganha errkuka Altjirraka Angkatja Imankinya nthurrperritjinanga.” \p \v 50 Kurunga Jesuaka kurtungurla ntjarrala erinha impurlalhamala, tira arrtjanaka. \v 51 Artwa nthitja nyinta pula itjala tira arrtjanaka. Era Jesuanga tnaartangala kuta lhaka. Etna erinha turtantama errkuka, mantarra ekuranha errkumala. \v 52 Etna pula mantarra ekuranha errkumalanga, era mantarra erinha impurlalhamala, kala ilkngarantama arrtjanaka. \s1 Relha Jew ntjarraka itornkala Jesuanha imilaka \r (Matthew 26:57-68; Luke 22:55,63-71; John 18:13,14,19-24) \p \v 53 Kurunga priest itornka ntjarra, kngarripata itornka ntjarra, artwa Intarrangaltha ntjarra turta High Priest-aka ilthala worlerraka. Artwa lenha ntjarra, etnala Jesuanha errkukala, etna erinha High Priest-urnantama rretjingaka. \v 54 Peter-ala etnanha ingkarnangala lurnaka. Etnantama High Priest-aka ilthurna irrpunhamalanga, Peter-anha High Priest-aka yard-urnala irrpunhaka. Erantama High Priest-aka urrkapunhapunha ntjarralela arrarnalhaka, urala arrtjitjinala. \p \v 55 Priest itornka ntjarra, relha Jew ingkarrakaka council kngarra era turta antja naka Jesuanha imilitjika. Council nhanha etnanha etna Sanhedrin alpmelitjata. Etnantama artwaka yonthaka, Jesuanha ilparnitjika. \v 56 Nthurrpa ntjarrala Jesuanha orrtjerramala ilparnaka. Angkatja etnaka pula itja loala naka. \v 57 Kurunga urrputja arrpunhantama orrtjerramala angkaka. \v 58 Etna angkaka, “Nurna wuka era lakinha angkamanga, ‘Temple nhanha relhalala itakala, atha urltakitjina. Arlta tharraminyintiperra atha temple arrpunhantama ititjina. Atha pula erinha itja iltjala ititjina.’” \v 59 Angkatja etnaka turta pula itjantema loala naka. \p \v 60 High Priest erantama kamerramala Jesuanha pmarraka, arrpunha ntjarranga alkngatharra. “Unta itjala angkama, artwa nhanha ntjarrala nganha ilparnamanga?” \v 61 Jesuanha pula tjukunya kuta itnaka. Era itja angkaka paka. High Priest-alantama erinha wotha pmarraka, “Unta Krista erama nama, Altjirra makalaria ekura ‘Lira?” \p \v 62 Jesuala erinha ilaka, “Yinga kala namakwia. \q1 Anmantama rrangkarra Relhaka ‘Lira erinha \q1 aritjina, Altjirra Ekarlta Inthorraka \q1 akwampinyala namanga. \q1 Rrangkarra erinha aritjina turta matarala \q1 alhurna pitjalpumanga.” \p \v 63 Nhanha wumala, High Priest era mantarra ekuranha tjepakamala, etnanha ilaka, “Iwunhangantama nurna artwaka kuta yonthitjika, erinha ilparnitjika? \v 64 Rrangkarrarrpa wuka era Altjirranha arrampowumanga. Nthakinhantama rrangkarra etarlarama?” Etna ingkarrakala erinha imilaka. \p \v 65 Arrpunha ntjarralantama ekurakarlaka palha iwuka. Etna turta anngerra ekuranha korltamala, erinha tuka. Etnantama erinha pmarraka, “Nurnanha ilai, ngunhalama nganha tuka?” High Priest-aka urrkapunhapunha ntjarrala turtantama erinha errkumala tuka. \s1 Peter-ala Jesuanha yiparrarnaka \r (Matthew 26:69-75; Luke 22:56-62; John 18:15-18,25-27) \p \v 66 Peter-anha nhanga High Priest-aka yard-ala narlanaka. High Priest-aka marla urrkapunhapunha nyintantama ekururna pitjika. \v 67 Era Peter-anha araka urala arrtjimanga. Erantama Peter-anha ilaka, “Unta kunha Jesua Nazareth-arinyalela nakantema.” \p \v 68 Era pula yiparrarnalhaka. “Yinga itjama ekura kaltja. Yinga turta itja kaltja nhanha untala angkamalaka.” Erantama reoanga kuturna lhaka. Lukaluka orreantama ilkaka. \p \v 69 Marla urrkapunhapunha erantama Peter-anha wotha araka. Peter erataka artwa ntjarranga kuta itnaka. Era artwa etnanha ilaka, “Era kunha Jesua Nazareth-arinyalela nakantema.” \p \v 70 Peter-anha pula wotha yiparrarnalhaka. \p Kurrka anma, artwa etnantama Peter-anha ilaka, “Untataka nthurrpa etnakanga nyinta namantema, unta artwa Galilee-arinya warta namanga.” \p \v 71 Peter-anha pula angkaka, “Altjirrala arama yinga nthurrpa inthorra angkamanga. Yinga paka orrtjerramanga, era yinganha kala errilknga tweikanhanta. Yingataka artwa ekura itja kaltja, artwa nhanga ekuriperrala rrangkarra angkamanga.” \p \v 72 Lukaluka orrea erantama wotha ilkaka. Peter-anha ilpangkakantama Jesualala erinha nhanga ilakala, “Lukaluka orrea era tharraranga ilkitjikanhangantema, unta yinganha kala tharraminyintaranga yiparrarnitjina.” Peter-anha kala itnikantantama. \c 15 \s1 Pilate-ala Jesuanha pmarraka \r (Matthew 27:1,2,11-14; Luke 23:1-5; John 18:28-38) \p \v 1 Kala ingutnhalantama priest-aka itornka ntjarra kngarripata itornka ntjarralela angkarraka, artwa Intarrangaltha ntjarralela, Sanhedrin Council etnakalela turta. Kurunga Jesuaka iltja yirnamala, etna erinha Pilate-urna rretjingaka, erinha Pilate ekura lanthaka turta. \p \v 2 Pilate-alantama Jesuanha pmarraka, “Nthurrpama unta relha Jew ntjarraka king?” \p Jesuala erinha ilaka, “Lakinha unta angkama.” \p \v 3 Priest-aka itornka ntjarralantama Jesuanha kngarra ilparnaka. \v 4 Pilate-alantama erinha wotha pmarraka, “Unta etnanha tjukunyalama wurlanama? Etna pula nganha kngarra inthorra ilparnama.” \v 5 Jesuanha pula pmarna kuta itnaka. Nhanha aramala Pilate-anha kngarra tnolkaka. \s1 Pilate-ala Jesuanha imilaka, Barabbas-anha pula era jail-anga rratalhelaka \r (Matthew 27:15-26; Luke 23:13-25; John 18:39—19:16) \p \v 6 Passover-aka arltala, Pilate-ala kutatha artwa nyintanha jail-anga rratalhelitjata. Artwa nhanha erinha relha ntjarrala urraritjata. \v 7 Artwa nyinta jail-ala naka, rretnya ekura Barabbas. Era artwa urrarna naka. Era nhanga artwa arrpunha ntjarralela government-aka irrpaltherrakala. Barabbas etnantama ingkarraka jail-ala naka. \v 8 Relha ntjarralantama Pilate-anha ilpangkalhelaka era artwa nyintanha jail-anga rratalhelitjika. \p \v 9 Pilate-alantama etnanha pmarraka, “Rrangkarra antja nama atha relha Jew ntjarraka king althakalthilitjika?” \v 10 Pilate-anhataka kaltja naka Priest-aka itornka ntjarrala Jesuanha ekura lanthakala, etna Jesuaka antjakunya namanga, itja Jesuanha paala ntelalhakalanga. \p \v 11 Priest-aka itornka ntjarrala pula relha ntjarranha turnaka etna Pilate-anha ilitjika era Barabbas-anha jail-anga rratalhelitjika. \v 12 Pilate-alantama etnanha wotha pmarraka, “Jesuanhaloa? Erinhala rrangkarra ilama era relha Jew ntjarraka king namanga. Atha erinha nthakinhilitjikala?” \p \v 13 Etna ilkaka, “Erinha kala ntolkakanta kanthatwai.” \p \v 14 Pilate-ala pula etnanha wotha pmarraka, “Iwunhakakwia? Era itjama paala ntelalhaka paka.” \p Etna pula intarralkura ilkaka, “Erinha kala ntolkakanta kanthatwai.” \p \v 15 Pilate-anha antja naka relha ntjarraka kangkwerritjika. Lakinhanga era Barabbas-anha jail-anga rratalhelaka. Era turta tjapartia ntjarranha turnaka Jesuanha whip-ala tumala ntolkaka kanthatutjika. \s1 Tjapartia ntjarrala Jesuanha arrampowuka, ekura kaarntakaarnta ilakwiperra kapurtaka arrarnamala \r (Matthew 27:27-30; John 19:2,3) \p \v 16 Kurunga tjapartia ntjarrala Jesuanha iltha kwanurna kngaka. Etna tjapartia arrpunha ntjarranha turtantama worlilaka. \v 17 Kurunga etna Jesuaka mantarra thathaka ekarraka. Kaarntakaarnta ilakwiperra turtantama mpaaramala, etna nhanha kapurta ekuranhaka arrarnaka. \v 18 Kurunga etna erinha arrampowumala ilaka, “Wortai, relha Jew ntjarraka king-ai.” \v 19 Kurunga etna kapurta ekuranha wilpawilpala tuka, ekura palha iwuka, ekuranga urlarra mparalela turta arrarnalhaka, urrkurrkintja namala ngerra. \p \v 20 Etna erinha kala arrampowukalangantama, etna mantarra thathaka nhanga wotha iluka, mantarra ekuranha turta wotha ekura ekarraka. Kurunga etna erinha kathurna rretjingaka, erinha ntolkaka kanthatutjinala. \v 21 Tjapartia ntjarrala artwa nyintanhantama araka anpara lhamanga. Etnantama erinha turnaka, era Jesuaka ntolka kngitjika. Artwa nhanha ekura rretnya naka Simon, pmara Cyrene-arinya. Era Alexander Rufus tharraka kaarta naka. \s1 Tjapartia ntjarrala Jesuanha ntolkaka kanthatuka \r (Matthew 27:31-44; Luke 23:27-43; John 19:28-30) \p \v 22 Etnantama Jesuanha pmara Golgotha-urna rretjingaka, nhanhatitja ‘Kaalkngaka Pmarurna’. \v 23 Nhanhala etna erinha wine ntjutjika nthaka, wine nhanga myrrh-akartakwia. Era pula itja antja naka. \p \v 24 Etnantama Jesuanha ntolkaka kanthatuka. Kurunga etna mantarra ekuranha errarnpalhelaka, gamble-erramala. \v 25 Arai, nhanha kala 9 o'clock ingutnhala naka, etna nhanga Jesuanha ntolkaka kanthatumalanga. \v 26 Pepakarlaka, ntolka kartninyala, etna angkatja nhanha intalhelaka, “Relha Jew ntjarraka King era.” \v 27-28 Tjapartia etna artwa korna tharra turta ntolkaka kanthatukantema. Nyinta Jesuaka akwampinyala, arrpunha ekuranga kwanginyala. \p \v 29 Relha anpara lhamala ntjarra, etnantama Jesuanha kngarra arrampowuka. Kapurta ngalhamala etna erinha ilaka, “Untama Altjirraka temple urltakitjika nakala, erinha arlta tharraminyintala wotha ititjika turta? \v 30 Tangkalhelalhai, ntolkanga tnanpumala.” \p \v 31 Priest-aka itornka ntjarrala, artwa Intarrangaltha ntjarrala turta erinha arrampowukantema. Etna angkaka, “Era kunha arrpunha ntjarranha tangkalhelaka. Erarrpa pula yarnala tangkalhelalhama. \v 32 Arai, unta paka Krista era namanga, Israel-aka king, kala ntolkanga tnanpai. Nurna nhanha aramalanga nurna nganha tnakitjina.” Artwa nhanga tharra, erinhatharrala tjapartiala Jesuanga kutaka ntolkaka kanthatukala, eratharra turta Jesuanha arrampowukantema. \s1 Jesuanha iluka \r (Matthew 27:45-56; Luke 23:44-49; John 19:28-30) \p \v 33 Kala ngkinyalantama, alkira era thapathaperraka, pmara ntjapara turta thapathapa naka 3 o'clock-akurtitja. \v 34 Jesuanhantama ilkarlalhaka, “Eloi, Eloi, lama sabachthani,” nhanhatitja, “Altjirra nukai, Altjirra nukai, iwunhangala unta yinganha ipmintja impuka?” \p \v 35 Relha urrputja arrpunha, etnala ntolkanga kuta itnarlanakala, etna Jesuanha ilkamanga wuka. Etnantama ilarraka, “Arai, erataka Elijah-aka ntangkalhama.” \v 36 Artwa nyintantama parrpa irna alkumpaka arrtjanaka, nhanha turta wine tjalangkaka thankuka. Kurunga alkumpa erinha irna tjenyaka arrarnamala, era nhanha Jesuaka imarnaka, ntjutjika, lakinha angkamala, “Nurna kaaralhiai aritjika. Thunga paka Elijah-anha pitjitjina erinha ntolkanga tnanpulhelitjika, thunga itja.” \v 37 Jesuanha pula intarra ilkarlalhamala, kala ilukantala. \p \v 38 Jesuanha warta iluka, kanha mantarra kngarritja nhanga, erala temple kwanala ilparanakala, era kartninyangatjina kwaninyakurtitja tjepakalhalalhaka. \p \v 39 Rome-arinya itornka nyinta Jesuanga urlarra itnarlanaka. Era Jesuanha aramalanga lakinha ngerra ilumanga, era angkaka, “Nthurrpathoa artwa nhanha Altjirraka ‘lira naka.” \p \v 40 Arrkutja ntjarrala turta nhanha ingkarraka ararlanaka, tjathanga. Arrkutja nhanha etnakanga arrpunha naka Mary Magdalene, arrpunha naka Mary nhanga James kurrkaka, Joses tharraka mia, Salome-anha turta. \v 41 Arrkutja nhanha etnataka Jesuanga tnaartangala pitjikala, Jesuaka tangitjala nakala turta, era Galilee-alantema namalanga. Arrkutja nhanha etnantama Jesualela pitjikala, Jerusalem-angatjina. \s1 Etna Jesuanha wolkngaka kurnaka \r (Matthew 27:57-61; Luke 23:50-56; John 19:38-42) \p \v 42 Kala ngurrangurrantama naka, Friday arlta ekurala. Friday arltalataka relha Jew ntjarra ilkngilhitjatalka mpaarangaranga etnakanhamalkura, Sabbath arlta ekurakatjila. \v 43 Joseph, artwa pmara Arimathea-arinya, era kunpa Pilate-urna lhaka, Jesuaka mpurrkaka enkitjika. Joseph nhanha erataka Sanhedrin council naka, artwa ilporatha pula. Era turta kaaralhaka Altjirranha ntelalhitjika era relha ingkarrakaka Ingkarta namanga. \p \v 44 Pilate-anha pula eterraka, “Jesuanha yarna parrpa inthorra iluma.” Lakinhanga era tjapartia itornka nhangaka ntangkalhaka, era erinha pmarraka turta, “Jesuanha kalama iluka?” \v 45 Itornka era erinha ilaka, “Awa, era kala ilukakwia.” Pilate-alantama Joseph-anha ilaka era kala Jesuaka mpurrka initjika. \p \v 46 Mantarra tjulkura marra buy-emilamala, Joseph-ala Jesuaka mpurrka ntolkanga ilulhelaka, mantarra tjulkura ekurala ilinyiwuka turta. Kurunga era mpurrka erinha wolkngaka kurnaka. Wolknga nhanhataka etna intia ngerra tnyakala. Kurunga era wolknga erinha marntilaka, parta kngarritja reoaka arrarnamala. \p \v 47 Mary Magdalene, Mary nhanga Joses-aka mia, eratharra ararlanaka etna Jesuanha wolkngaka kurnamanga. \c 16 \s1 Jesuanha etatherramala errilknga ntjarranga kamerraka \r (Matthew 28:1-8; Luke 24:1-12; John 20:1-10) \p \v 1 Sabbath arltiperra, Mary Magdalene-ala, Mary nhanga James-aka miala, Salome-ala turta, ntira unpa marra buy-emilaka, Jesuaka mpurrka parnitjinala. \v 2 Kurunga Sunday ingutnhala inthorra, nhanga lirnnga rratitjikerramanga, etna wolkngurna lhaka. \v 3 Tjaiyala lhapalhamala etna lakinha pmarrarraka, “Ngunhalantama nurnaka parta kngarritja nhanga wolkngaka reoanga ankartiwutjina?” \v 4 Etinyerramala pula etna araka parta erinha kala ankartiwukala. Parta erataka kngarritja inthorra naka. \p \v 5 Wolknga ekururna irrpunhamala, etna artwa nthitja nyinta araka, mantarra tjulkura inthorrakarta, akwampinyala narlanamanga. Etnantama tnolkaka. \p \v 6 Artwa nthitja era pula etnanha ilaka, “Rrangkarra itja tnolkitjika. Rrangkarra kunha Jesuaka yonthama, artwa Nazareth-arinya nhangaka, erinhala etna ntolkaka kanthatukala. Arai, era errilknga ntjarranga kamerrakala. Era itja nhanhala nama. Katha etnala erinha nhanga arrarnakala, arai. \v 7 Rrangkarra kala lharrirrai kurtungurla ekuranha ntjarranha ilitjika, Peter-anha turta, era rrakangkarranga arrkurla lhamanga Galilee-urna. Pmara ekurakantama rrangkarra erinha aritjina. Era nhanga rrangkarranha ilaka.” \p \v 8 Wolknga ekuranga rratamala, arrkutja etna tira arrtjanaka. Etna errurlperrowuka, yarna turta etarlaritjikerraka. Etna pula yia nhanga Jesuanha errilknga ntjarranga kamerrakala itja relha nyintanha ilaka, etna trerrakalanga warta. \s3 [Yia arrpunha 9-anga 20-akurtitja, etna etarlarama arrpunhala anmantama lhangakala.] \p \v 9 Sunday ingutnhala inthorra, errilknga ntjarranga kamerramaliperra, Jesuanha Mary Magdalene-aka ntelalhaka. Mary nhanha ekurangataka Jesuala nhanga errintja 7 unpurlenakala. \v 10 Mary erantama lhamala yia nhanha Jesuaka tjina ltarrpa ntjarraka ilaka. \v 11 Etna pula erinha itja tnakaka, era ilamanga Jesuanha etatherrakala, era turtala erinha arakala. \p \v 12 Anma Jesuanha kurtungurla tharra arrpunhaka turtantama ntelalhaka, eratharra Jerusalem-anga kathurna lhamanga. Kamerramaliperra Jesuaka mpurrka kala arrpunha ngerrantama naka. \v 13 Kurtungurla nhanha tharrala turta arrpunha ntjarranha ilaka eratharrala Jesuanha arakala. Etna pula angkatja ekuratharra itja tnakaka. \p \v 14 Anmalkura Jesuanha kurtungurla 11-akantama ntelalhaka, etna marna ilkumalanga. Erantama etnanha rralthaka etna arrthata namanga. Era turta etnanha rralthaka etna turta arrpunha ntjarranha itja tnakakalanga, etna etnanha ilamalanga era kamerrakala, etna turtala erinha arakala. \v 15 Kurunga Jesuala etnanha ilaka, “Rrangkarra pmara ingkarrakurna lhitjika, alha nhanhala, relha ingkarrakanha turta Yia Marra erinha ilitjika. \v 16 Relha etnala Yia Marra erinha tnakama, etnanha turtala rrangkarra kaltjirrpulhelama, etnanha Altjirrala tangkalhelitjina. Etna pula, etnala Yia Marra erinha itja tnakama, etnanha Altjirrala imilitjina. \v 17 Relha etnala yinganha tnakama, etna tjatjikarta ntjarra urrkaputjina. Etna rretnya nukanhala errintja ntjarra unpurlenitjina. Etna angkatja arrpunhakalka angkitjina. \v 18 Apma arrangkulthala, arrangkultha arrpunhala turta etnanha yarna errilknga tutjina. Etna turta iltja etnakanha relha menta ntjarraka arrarnamala, etnanha marrilitjina.” \p \v 19 Kurtungurla ekuranha ntjarranha nhanha ingkarraka ilamala, Altjirrala Jesuanha wotha alkirurna inetnaka. Jesua erantama Altjirraka akwampinyaka arrarnalhaka. \v 20 Kurtungurla etna pula errarnperramala pmararrpaninhurna lhaka Yia Marra erinha ilitjika. Ingkartanha etnakalela naka, era turta angkatja etnaka ekarltilaka tjatjikartala.