\id JHN Western Arrarnta, CRC, March 97 \h JOHN \toc3 John \toc2 John \toc1 JOHN \mt1 JOHN \c 1 \s1 Altjirraka Angkatja mpurrkakarterraka \p \v 1 Tjontintjala Angkatja era naka. Angkatja era Altjirralela naka. Angkatja era Altjirra naka. \v 2 Tjontintjala Angkatja era Altjirralela naka. \p \v 3 Angkatja nhanharlarlanganta Altjirrala relhalka, alhalka, alkiralka ingkarraka arrpmarnaka. \v 4 Angkatja era etatha naka. Angkatja etatha era turta relhaka parrtja ngerra naka. \v 5 Parrtja nhanha erantama pmara thapathapala parrtjaka. Relha etnala pmara thapathapala nakala, etna parrtja erinha yarna ilurnaka. \p \v 6 Altjirrala artwa nyintanha relha ntjarrurna yairnaka. Artwa nhanha ekura rretnya naka John. \v 7 Erantama relha ntjarrurna pitjika, etnanha parrtja nhanha ekuriperra alpmelitjika. Kurunga etna parrtja ekuriperra wumalanga, etna Altjirranha tnakitjinanga. \v 8 John-anha itja parrtja nhanha era naka. Era relha ntjarranha parrtja ekuriperra alpmelakanta. \v 9 Era etnanha lakinha alpmelaka. “Parrtja inthorra era, erala relha ingkarrakanha parrtjilhelama, era alhurna pitjitjina.” \p \v 10 Arai, Angkatja era alhala naka, relha alharinya ntjarralela, etnanhala era arrpmarnakala. Relha alharinya ntjarrala pula erinha itja lhangkaraka. \v 11 Era relha ekuranha ntjarrurna pitjika. Etna pula ekura antjakunyala naka. \v 12 Kanha relha etnala erinha tnakaka, etnanha era ilaka, “Rrangkarra Altjirraka katjiantama nama.” \v 13 Relha nhanha etna Altjirraka katjierraka, Altjirra erarrpa antja nakalanga etna katjia ekuranha nitjika. Itja relha antja nakalanga. \p \v 14 Angkatja erantama mpurrkakarterraka, nurnakalela narlalpuka turta. Nurna araka era makalaria inthorra namanga, nhanga Kaartaka 'Lira nyintantala makalaria inthorra namanga ngerra. Era ngwanga inthorra, arratja inthorra turta naka. \p \v 15 John-ala relha ntjarranha ekuriperra ilaka, “Nhanha kunha artwa era, ekuriperrala atha nhanga rrangkarranha ilakala. ‘Artwa erala nukanga ingkarna pitjima, era kunha nukanga kngarralkura nama. Era naka yinga itjantema namanga.’” \p \v 16 Era ngwanga inthorra namanga, era nurnaka ingkarrakaka arltamarlta ngwanga ntelalhama. \v 17 Altjirrala nhanga relha ntjarranha turnintja ekuranha ilaka Moses-arlarlanga. Era pula nurnaka ngwanga ntelalhaka, nurnanha angkatja nthurrpa erinha turta ilaka, Jesua Kristarlarlanga. \v 18 Arai, relha nyintala itja kuta Altjirranha araka paka. Kala 'Lira nyintanta ekuranhala, erala ekuralela kuta namanga, eranta Altjirranha araka. Erantama Altjirranha nurnaka imarnaka. \s1 John Kaltjirrpulhelanhanha ilalhaka \r (Matthew 3:1-12; Mark 1:1-8; Luke 3:15-17) \p \v 19 Relha Jew-aka itornka ntjarra, etnala Jerusalem-ala nakala, etna priest ntjarranha, Temple-aka urrkapunhapunha ntjarranha turta John-urna yairnaka erinha pmarritjika, “Ngunhama unta?” \p John-ala etnanha lakinha ilaka. \v 20 Era itja orrtjerraka. Era etnanha kala arratja inthorra ilaka, “Yinga itja Krista era nama.” \p \v 21 Etnantama erinha pmarraka, “Ngunhantama unta? Elijah-anha?” \p Era etnanha alpmelaka, “Itja.” \p Etna erinha wotha pmarraka, “Unta Altjirraka urrpia nhangama nama?” \p Era etnanha alpmelaka, “Itja.” \p \v 22 Etna erinha wotha pmarraka, “Ngunhantama unta? Nurnanha ilai, nurna artwa nhanga ntjarranha ilitjinanga, etnala nurnanha ungkwangurna yairnakala. Ngunhama unta?” \p \v 23 John-ala etnanha Isaiah-aka angkatjala ilaka, “Yinga nama relha erala worritjala ilkama, ‘Ingkartaka tjaiya arratja urrkapai.’” \p \v 24 Artwa Pharisee urrputja turta pitjikala. \v 25 Etnantama erinha pmarraka, “Iwunhangantama unta relha ntjarranha kaltjirrpulhelama? Unta itja Krista era nama, Elijah-anha paka, Altjirraka urrpia arrpunha nhanga paka.” \p \v 26 John-ala etnanha ilaka, “Atha relhanha kwatjalanta kaltjirrpulhelama. Artwa nyinta kala nhanhala nama. Rrangkarra pula ekura kotnala. \v 27 Era kunha nukanga ingkarna pitjima. Yinga turta itja yalknga nama sandal ekuranha paka ilutjika.” \v 28 John-anha lakinha angkaka Bethany-ala, era Jordan Lhiranga ekngarrampinyala relha ntjarranha kaltjirrpulhelamalanga. \s1 Altjirraka Lamb era \p \v 29 Arlta arrpunhala John-ala Jesuanha araka urlarra pitjimanga. Erantama relha ntjarranha ilaka, “Arai, artwa nhanha kunha Altjirraka Lamb. Era relha ingkarrakaka korna iwuma. \v 30 Artwa nhanha ekuriperra kunha atha nhanga rrangkarranha ilakala, ‘Artwa erala nukanga ingkarna pitjima, era kunha nukanga kngarralkura nama. Era naka yinga itjantema namanga.’ \v 31 Atha pula erinha itjarrka lhangkaraka. Nukathaka naka erinha Israel-arinya ntjarraka imarnitjika. Nhanga erinha imarnitjika kunha yinga pitjikala. Nhanhakakwia turta atha relha ntjarranha kwatjala kaltjirrpulhelaka.” \p \v 32 John-ala etnanha nhanha turtantama alpmelaka, “Arai, atha Enka erinha araka ekururna pitjimanga, nturrurta ngerra, ekuralela kuterramanga turta. \v 33 Atha erinha itjarrka lhangkaraka. Altjirrala yinganha yairnaka relha ntjarranha kwatjala kaltjirrpulhelitjika. Era yinganha lakinha ilaka, ‘Unta aritjina Enka era artwa nyinturna pitjimanga, ekuralela kuterramanga turta. Artwa nhanhala relha ntjarranha Enka Alkngaltarala kaltjirrpulhelitjina.’ \v 34 Athantama erinha araka. Yinga turtantama kaltja artwa nhanha era Altjirraka 'Lira namanga.” \s1 Jesuala Peter tharranha urraraka \p \v 35 Arlta arrpunhala John-anha Bethany-ala nakantema, Jordan Lhiranga ekngarrampinyala. Kurtungurla tharra ekuranha, ekuralela nakantema. \v 36 John-alantama Jesuanha anpara lhamanga araka. Erinha aramala era angkaka, “Arai, artwa nhanha kunha Altjirraka Lamb.” \v 37 Kurtungurla eratharra John-anha wuka era lakinha angkamanga. Eratharrantama Jesuanga tnaartangala lhaka. \p \v 38 Ilkngaralhamala, Jesuala erinhatharra araka ekuranga tnaartangala pitjimanga. Erantama erinhatharra pmarraka, “Iwunhakama mpala antja?” \p Eratharra angkaka, “Rabbi,” (nhanhatitja “Kaltjinthanhinthanhai”), “pmara nthanhalama unta intama?” \p \v 39 Era erinhatharra ilaka, “Aritjika pitjai.” Eratharrantama ekuralela lhaka, pmara ekuranhurna. Eratharrantama ekuralela kuterraka, kala ngurrangurrerrakalanga warta. \p \v 40 Kurtungurla eratharrala John-anha wukala, Jesuanga tnaartangala lhakala turta, ekuratharranga nyinta naka Andrew, Simon Peter-aka tjia. \v 41 Ingutnhalantama Andrew-anha parrpa lhaka kalya ekuranha Simon-aka yonthitjika. Erinha arltaramala era erinha ilaka, “Arai, nurnataka Messiah erinha araka.” (Nhanhatitja Krista erinha.) \p \v 42 Erantama Simon-anha Jesuurna rretjingaka. Simon-anha intarra aramala, Jesuala erinha ilaka, “Unta kunha rretnya Simon. Unta John-aka 'lira nama. Atha pula nganha rretnya Cephas-ala alpmelama.” (Nhanhatitja Peter.) \s1 Jesuala Philip, Nathanael tharranha urraraka \p \v 43 Arlta arrpunhala Jesuanha antja naka Galilee-urna lhitjika. Lhapalhamala era Philip-anha araka, erinha ntangkaka turta, “Nukanga tnaartangala pitjai!” \v 44 Philip era pmara Bethsaida-arinya naka. Andrew, Peter tharra turta town lenharinya nakantema. \p \v 45 Philip-alantama Nathanael-aka yonthaka. Erinha arltaramala era erinha pmarraka, “Unta ilpangkamama artwa ekuriperra Moses-ala intalhelakala, Altjirraka urrpia imankinya ntjarrala turta? Era nama Jesua, Joseph-aka 'lira, pmara Nazareth-arinya.” \p \v 46 Nathanael-ala pula erinha pmarraka, “Artwa marra Nazareth-anga pitjimarama?” \p Philip-ala erinha ilaka, “Kala aritjikanta pitjai.” \p \v 47 Jesuala Nathanael-anha aramalanga urlarra pitjimanga, era ekuriperra angkaka, “Artwa nhanha kunha Israel-arinya ilporatha nama, pmathakunya turta.” \p \v 48 Nathanael-ala erinha pmarraka, “Nthakinhala unta nuka kaltja naka?” \p Jesuala erinha ilaka, “Atha nganha arrkurlantema araka unta tjurrkaka ntolyala namanga, Philip-ala nganha ntangkitjikanhangantema.” \p \v 49 Nathanael-alantama erinha alpmelaka, “Kaltjinthanhinthanhai, unta Altjirraka 'Lira nama, Israel-aka king turta.” \p \v 50 Jesuala erinha ilaka, “Unta kunha yinganha lyarta tnakama atha nganha ilakalanga, atha nganha arakala tjurrkaka ntolyala namanga. Arai, anma unta aritjina atha tjatjikarta kngarra urrkapumanga.” \p \v 51 Erantama erinha ilaka, “Atha nganha nthurrpa inthorra ilama. Rrangkarra alkira erinha aritjina, Altjirrala altjurilakala, angel etnanha turta Relhaka 'Liranga ntjinhamanga, ekururna tnanpentjimanga turta.” \c 2 \s1 Jesuala tjatjikarta arrkurlinya ekuranha urrkapuka, Cana-ala \p \v 1 Arlta tharriperrantama, relha ntjarra Cana-ala, pmara Galilee-ala worlerraka mpanyakanha tjinkarraka. Jesuaka mia etnakalela nakantema. \v 2 Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta nakantema, tjinkarraka itornkala etnanha ntangkakalanga warta. \p \v 3 Wine etnaka yirraka. Jesuaka mialantama Jesuanha ilaka, “Arai, wine etnaka yirrakau!” \p \v 4 Jesuala pula erinha ilaka, “Arrkutjai, nhanha itjama ungkwangathaka nama. Anma yinga kala ntelalhitjina yinga Altjirraka 'Lira namanga.” \p \v 5 Jesuaka miala pula urrkapunhapunha ntjarranha ilaka, “Arai, era paka rrangkarranha turnamanga, rrangkarra kala ekura kangkwanterrai.” \p \v 6 Relha Jew ntjarra kutatha ilkngilhitjata mpaarangaranga etnakanhamalkura. Nhanga relha ilkngilhitjinanga, iltha lenhala irna kwatjakanha kngarritja 6 itnaka. Nyintaminyintaka relhala 100 litres ngerra kwatja thalamara, irna erinha lyulpalyulpilitjika. \v 7 Jesualantama urrkapunhapunha ntjarranha turnaka, “Irna kwatjakanha nhanha ntjarra kwatjakarta lyulpalyulpilarrirrai.” Etnantama irna etnanha kwatjakarta lyulpalyulpa inthorrilaka. \v 8 Kurunga era etnanha ilaka, “Kwatja kurrka thankumala rrangkarra nhanha itornka rrakangkarrurna kngai, arrkarnitjika.” \p Etnantama kwatja kurrka itornka etnakanhurna kngaka. \v 9 Itornka erantama kwatja wine-errakala erinha arrkarnaka. Urrkapunhapunha etnanta kaltja naka etna wine erinha irna kwatjakanhanga inakala. Itornka era pula nhanhaka itjala kaltja naka. Erantama artwa noa inakala ekura ntangkalhaka. \v 10 Era erinha ilaka, “Arai, relhala kunha wine marralkuranhakimparra ntjutjika nthama. Kurunga relha ingkarrakala kala wine kngarra ngerra ntjukalanga, wine kornakornalkura erinhantama. Kanha unta, unta wine marra inthorra erinha lauwukala.” \p \v 11 Jesuala tjatjikarta arrkurlinya nhanha ekuranha urrkapuka, Cana-ala, pmara Galilee-ala. Lakinha era ntelalhaka, era makalaria namanga. Kurtungurla ekuranha ntjarrala turtantama erinha tnakaka. \p \v 12 Ekuriperra Jesuanha Capernaum-urna lhaka. Mia ekuranha, kanhanganhanga ekuranha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta, ekuralela lhakantema. Etnantama Capernaum ekurala arlta urrputja kuterraka. \s1 Jesuanha temple-ala \r (Matthew 21:12,13; Mark 11:15-17; Luke 19:45,46) \p \v 13 Relha Jew ntjarraka Passover-aka ilpangkintjaka arlta lyartathakantema naka. Jesuanha pula mparrama Jerusalem-urna lhaka, Passover erinha anma ilkutjinala. \v 14 Erantama araka relha ntjarra temple yard-ala bullock, sheep, nturrurta turta yirrinthamanga. Arrpunha ntjarrala turta money twetakatweta ekngarrpunhilamanga. \v 15 Jesualantama whip mpaaraka rope-anga. Kurunga era artwa etnanha temple yard-anga tnalhaka, sheep etnakanhakarta, bullock etnakanhakarta turta. Artwa money ekngarrpunhilanha ntjarraka table era ankartiwuka, money etnakanha turta iwurlenaka. \v 16 Erantama nturrurta yirrinthanhinthanha ntjarranha ilaka, “Nturrurta nhanha ntjarra kathurna kngai. Rrangkarra itja Kaarta nukanhaka ilthala relha ntjarraka yultha yirrinthitjika.” \p \v 17 Kurtungurla ekuranha ntjarrantama ilpangkaka Altjirraka Angkatja Imankinya nhangaka, “Altjirrai, yinga iltha ungkwanganhanga mukunherrama.” \p \v 18 Relha Jew ntjarralantama Jesuanha ilaka, “Tjatjikarta nurnaka urrkapai, nurna kaltja nitjina ungkwangathaka namanga yirrinthanhinthanha ntjarranhalka temple-anga unputjika.” \p \v 19 Jesuala etnanha alpmelaka, “Temple nhanha erinha urltakai, kurunga atha erinha arlta tharraminyintala wotha ititjina.” \p \v 20 Relha Jew etna pula erinha ilaka, “Etnataka 46 years urrkapuka temple nhanha ititjika. Kanha unta erinha arlta tharraminyintalala ititjina? Itjanga lhai.” \p \v 21 Jesuanha pula temple arrpunhiperrala angkaka, nhanga mpurrka ekuranhiperra. \v 22 Anma, Altjirrala erinha errilknga ntjarranga kamalhelakalanga, kurtungurla ekuranha ntjarra angkatja ekuranhaka ilpangkakantama. Kurunga etna Altjirraka Angkatja Imankinya tnakaka, Jesuaka angkatja turta. \s1 Jesuala relha ntjarraka eterrintja lhangkaraka \p \v 23 Jesuanha Jerusalem-ala namalanga Passover-aka, era tjatjikarta kngarra urrkapuka. Nhanhakakwia relha ntjarrala erinha tnakaka. \v 24 Jesuala pula lhangkaraka etna erinha tjatjikartakakwia wara tnakamanga. Lakinhanga era etnanha ilpoiwuka. \v 25 Jesuanha kunha relha ingkarrakaka kaltja naka, eterrintja etnakanhaka turta. \c 3 \s1 Jesua Nicodemus tharra angkarraka \p \v 1 Relha Jew ntjarraka itornka arrpunha naka rretnya Nicodemus. Era Pharisee turta naka. \v 2 Era Jesuurna ingula pitjika. Era erinha ilaka, “Kaltjinthanhinthanhai, nurna kaltja Altjirrala nganha nurnakurna yairnakala, nurnanha kaltjinthitjika. Nurna turta kaltja Altjirralanta relhanha ekarltilama tjatjikarta urrkaputjika.” \p \v 3 Jesuala Nicodemus-anha ilaka, “Arai, atha nganha nthurrpa inthorra ilama. Relha paka antja namanga Altjirraka tjina nitjika, era wotha alkngerritjikarrka.” \p \v 4 Nicodemus-ala pula erinha ilaka, “Relha yarna tharraranga alkngerrama. Relha kalala mangkakala, era yarna wotha katjia intama.” \p \v 5 Jesualantama erinha ilaka, “Arai, atha nganha nthurrpa inthorra ilama. Relha era wotha alkngerritjikarrka Enka Alkngaltararlarlanga, kwatjarlarlanga turta. Kurunga era Altjirraka tjina nitjina. Kurunga Altjirranha Ingkarta ekura turta nitjina. \v 6 Etarlarai, relha kaarta miangala alkngerrakala, era relha alharinya wara nama. Kanha relha erala Enka Alkngaltararlarlanga alkngerrakala, era enka lyartinyakartantama nama. Enka nhanha Altjirraka kangkama. \v 7 Lakinhanga unta itja tnolkitjika atha nganha ilakalanga, “Rrangkarra wotha alkngerritjika.” \v 8 Etarlarai, wurinyala warnamalanga, unta wurinya erinha yarna arama. Unta irnalka ngalhamanganta arama. Unta wurinya erinha yarnantema turnama, ‘Ekngarranga pitjai, altorlanga paka.’ Lakinha ngerra relhala Altjirraka Enka erinha yarna arama, Enkala relhanha lyartinyilamalanga.” \p \v 9 Nicodemus-ala pula erinha pmarraka, “Nthakinha inthorrantama Enkala relhanha lyartinyilama?” \p \v 10 Jesuala erinha ilaka, “Unta nhanhaka itjala kaltja, unta relha Israel-arinya ntjarraka kaltjinthanhinthanha kngarra namangatanya? \v 11 Atha nganha nthurrpa inthorra ilama. Nurna kunha rrangkarranha alpmelama nurnala kaltja namalaka. Nurna turta rrangkarranha alpmelama nurnala arakala. Iwunhangantama rrangkarra angkatja nurnakanha itja tnakama? \v 12 Atha rrangkarranha wurinyiperralka alpmelaka. Rrangkarra pula yinganha itja tnakaka. Thunga atha rrangkarranha Enkiperrantama kaltjinthama. Rrangkarra paka yinganha tnakitjina? Itja kunha. \p \v 13 “Arai, relha nyinta itja alkirala naka paka, Relhaka 'Lira eranta. Erantama alkiranga alhurna pitjika. \v 14 Moses-anha worritjala namalanga era apma nhanga irna tjenyaka arrarnamala, tjurnaka, Altjirrala erinha turnakalanga. Lakinha ngerra etna Relhaka 'Lira erinha turta irnaka arrarnamala, tjurnitjinantema. \v 15 Kurunga relha etnala erinha tnakamanga, etna Altjirralela ngampakala etatha nitjina. \p \v 16 “Altjirranha kunha relha alharinya ntjarraka kngarra inthorra kangkaka. Lakinhanga era 'Lira nyintanta ekuranha alhurna yairnaka, etna erinha errilknga tutjika. Kurunga relha etnala 'Lira erinha tnakama, etna itja kutantaka ilutjina. Etna pula Altjirralela ngampakala etatha nitjina. \v 17 Altjirrala kunha 'Lira ekuranha relha alharinya ntjarrurna yairnaka, etnanha tangkalhelitjika, itja etnanha imilitjika. \v 18 Lakinhanga relha erala Altjirraka 'Liranha tnakamanga, Altjirrala erinha itja imilitjina. Kanha relha era, erala erinha itja tnakamanga, Altjirrala erinha kala imilakala. Altjirrala erinha imilaka, era Altjirraka 'Lira nyintanta erinha itja tnakakalanga. \p \v 19 “Altjirraka Parrtja era relha alharinya ntjarrurna pitjika. Relha etna pula Parrtja nhanhaka antjakunyala naka. Relha etna antja naka korna kuta ntelalhitjika, etnarrpa korna namanga warta. \v 20 Arai, relha erala korna kuta ntelalhama, era kunha Altjirraka Parrtjaka antjakunya. Era itja Parrtja nhanhaka kangkama, Parrtjala kathilamanga era relha kornarintja namanga. \v 21 Relha era pula, erala arratja ntelalhama, era Altjirraka Parrtjaka kangkamala, Parrtjala kathilamanga era Altjirranga urlarra relha arratja namanga.” \s1 John-anha wotha Jesuiperra angkaka \p \v 22 Anma, Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta pmara Judea-urna lhaka. Jesuanhantama pmara ekurala kuterraka, kurtungurla ekuranha ntjarralela. Etna relha ntjarranha kaltjirrpulhelaka turta. \p \v 23 John-ala turta relha ntjarranha kuta kaltjirrpulhelakantema pmara Aenon-ala, pmara Salim-anga etinya. Erataka pmara nhanhala relha ntjarranha kuta kaltjirrpulhelaka, kwatja kngarra pmara ekurala namanga. Relha ntjarra John-urna pitjitjata, era etnanha kaltjirrpulhelitjika. \v 24 (Herod-alataka John-anha itjantema jail-aka kurnakala.) \p \v 25 John-aka kurtungurla ntjarrantama artwa Jew nyintalela iwurraka, ilkngilhintjiperra. \v 26 Etnantama John-urna lhamala erinha ilaka, “Kaltjinthanhinthanhai, unta artwa nhanganha etarlaramama? Era nhanga ungkwangalela nakala Jordan-anga urntwarrampinyala. Unta turta relha ntjarranha ekuriperra kaltjinthakala. Erataka relha ntjarranha lyarta kaltjirrpulhelamantama, relha ntjarra turta ekururna lhama.” \p \v 27 John-ala etnanha ilaka, “Relha etna ekururna lhama, Altjirrala etnanha ekururna yairnakalanganta wara. \v 28 Rrangkarra kala kaltja. Atha nhanga rrangkarranha ilaka. Yinga itja Krista era nama. Yinga artwa era nama Altjirralala Kristanga arrkurla yairnakala. \p \v 29 “Arai, artwa erinhala ampa ekuranhala kwarra ekuranha lhelakala, artwa eranta kunha kwarra erinha noa inama. Itja tjina ekuranhalalka. Tjina ekura pula kala kangkamantala, era aramalanga tjina ekuranhala noa inamanga. Lakinha ngerra yinga turta Jesuaka kangkama. \v 30 Relha ntjarralataka Jesuanha kngarralkura tnantjitjika, nukangatjina.” \s1 Relha erala alkiranga pitjikala \p \v 31 Relha erala alkiranga pitjima, era kala relha ingkarrakaka Ingkarta nama. Relha erinhala Altjirrala arnanga mpaarakala, era arnarinya wara nama. Era marniperranta, yulthiperranta turta eterrama. Relha erala alkiranga pitjima, era kala relha ingkarrakaka Ingkarta nama. \v 32 Relha erala alkiranga pitjima, era Altjirraka kaltja. Era turta relha ntjarranha Altjirriperra kaltjinthama. Relha ntjarrala pula angkatja ekuranha itjala tnakama. \v 33 Relha era pula, erala angkatja ekuranha tnakama, era relha arrpunha ntjarranha ilama, “Altjirraka angkatja nthurrpa arratja nama.” \v 34 Arai, relha erinhala Altjirrala yairnakala, era kala relha ntjarranha Altjirraka angkatja ilama, era Altjirraka Enkakarta namanga. \p \v 35 Kaarta era kunha 'Lira ekuranhaka kangkama. Era turta 'Lira erinha ingkairnaka relhaka, alhaka, alkirakalka Ingkarta nitjika. \v 36 Relha erala 'Liranha tnakama, era ngampakala etatha nitjina. Kanha relha erala 'Lira erinha itja tnakama, era itjala ngampakala etatha nitjina. Altjirrala erinha kala imilaka. \c 4 \p \v 1 Jesuanha kaltja naka artwa Pharisee ntjarrala wukala relha ntjarralkura ekururnantama pitjimanga, John-angatjina, era turta kula relha ntjarralkura kaltjirrpulhelamanga, John-angatjina. \v 2 Jesua erarrpataka itja relha ntjarranha kaltjirrpulhelaka. Kurtungurla ekuranha ntjarralatitja relha etnanha kaltjirrpulhelaka. \v 3 Lakinhanga Jesuanha wotha pmara Galilee-urna alpuka, pmara Judea-angatjina. \s1 Jesua, arrkutja Samaria-arinya turta \p \v 4 Judea-anga Galilee-urna alpumala, Jesuanha pmara Samaria-anga tjananhaka. \v 5 Erantama town nyinturna pitjika, rretnya ekura Sychar. Sychar ekuranga etinya wara tnukulpa nyinta naka, Jacob-alala worra ekuranha Joseph-anha nthakala. \v 6 Jacob-aka ngarroa turta pmara ekurala nakantema. Jesuanhantama ngarroa ekuranga kutaka arrarnalhaka, porrka inthorra, tjaiya ilanga pitjikala. Kala ngkinya naka. \v 7 Arrkutja Samaria-arinya nyintantama pitjika ngarroanga kwatja thankutjika. \p Jesuanha ekura enkaka, “Yinganha kwatja ntjutjika nthai.” \v 8 Kurtungurla ekuranha ntjarrataka itja ekuralela naka, era arrkutja ekura enkamalanga. Etnataka town-urna lhakala marna initjika. \p \v 9 Arrkutja era pula erinha ilaka, “Unta kunha artwa Jew, kanha yinga arrkutja Samaria-arinyala. Nthakinhantama unta nuka kwatjaka enkama?” (Relha Jew ntjarralataka itja inthorra marna ilkutjata relha Samaria-arinya ntjarralela, yia paka etnakalela angkarritjata.) \p \v 10 Jesuala erinha alpmelaka, “Unta itja kaltja Altjirranha ungkwanga kangkintja ntelalhitjika antja. Unta turta artwa ekura itja kaltja, erala ungkwangurna angkamanga. Unta paka kaltja nakalanga, unta ekuratitja kwatjaka enkamara. Erantama nganha kwatja etatha nthamara.” \p \v 11 Arrkutja era pula erinha ilaka, “Itornkai, ungkwanga pula irna kwatja thankutjika itjala, ngarroa nhanha turta iparta inthorra. Nthanhangantama unta kwatja etatha erinha initjina? \v 12 Arai, errilkngipata nurnakanhala, Jacob-ala, ngarroa nhanha nurnaka tnyaka. Era, worra ekuranha ntjarrala, tnontha ekuranha ntjarrala turta, ngarroa nhanhanga kwatja ntjutjata. Nthakinhantama? Unta Jacob-anga kngarralkurama nama?” \p \v 13 Jesuala erinha alpmelaka, “Relha erala ngarroa nhanhanga kwatja ntjuma, era wotha angkathalerritjinantema. \v 14 Relha era pula, erala kwatja lenha ntjumanga athala erinha nthitjina, era itja wothala angkathalerritjina. Kwatja lenha athala erinha nthitjina, erataka ekura kwanala pentja ngerra nitjina. Kwatja nhanha itja yirritjina. Relha erala kwatja nhanha ntjuma, era ngampakala etatha nitjina.” \p \v 15 Arrkutja era erinha ilaka, “Itornkai, yinganha kwatja lenha erinha nthai. Yingantama itja wotha angkathala nitjinanga. Yinga turta itja wotha arltamarlta nhanhurna pitjitjinanga, kwatjaka.” \p \v 16 Jesuala erinha alpmelaka, “Artwa noa ungkwanganha ntangkai, ekurakarta turta pitjalpai.” \p \v 17 Era pula erinha ilaka, “Yinga itjama noakarta.” \p Jesuala erinha alpmelaka, “Unta kala arratja ilalhaka unta noakunya namanga. \v 18 Unta kala noa 5 tnyinakala. Artwa lenha, ekuralelala unta lyarta nama, era itja noa ungkwanga nama. Unta kala arratja kuta ilalhaka unta noakunya namanga.” \p \v 19 Arrkutja era erinha ilaka, “Itornkai, yinga kala kaltjantama unta Altjirraka urrpia namanga. \v 20 Relha Samaria-arinya errilkngipata nurnakanha ntjarra, etna Altjirraka urrkurrkintja nitjata parta kngarra nhanhala. Relha Jew rrangkarra pula angkama Jerusalem-alanta kula relha Altjirraka urrkurrkintja nitjika.” \p \v 21 Jesuala erinha alpmelaka, “Arrkutjai, yinga nhanha arratja angkama. Anma relha itja Kaartaka urrkurrkintja nitjina parta nhanhala, Jerusalem-ala paka. \v 22 Samaria-arinya rrangkarra, rrangkarra marntilparla wara urrkurrkintja nama. Kanha relha Jew nurna, nurna Altjirra ekura kaltjala, ekurala nurna urrkurrkintja namanga. Relha Jew nurnakanga kunha Altjirraka tangkalhelanha era pitjitjina. \v 23 Arai, lyartanga Enka Alkngaltarala relha ntjarranha lyartinyilitjina, etnanha arratja Altjirriperra kaltjinthitjina turta. Kurunga etna Kaartaka arratja urrkurrkintja nitjina, Kaartanhala antja namanga ngerra. \v 24 Altjirra erataka Enka nama. Relha ekuranha ntjarrakathakantama nama ekura arratja urrkurrkintja nitjika, Enkala etnanha kaltjinthakala ngerra.” \p \v 25 Arrkutja era erinha ilaka, “Yinga kaltja Messiah era pitjitjina, erinhala nurna Krista ilama. Era turta nurnanha Altjirriperra arratja kaltjinthitjina.” \p \v 26 Jesuala erinha alpmelaka, “Yingala nhanha ungkwangurna angkama, yinga kunha era.” \p \v 27 Jesuanha arrkutja ekururna angkamalangantema, kurtungurla ekuranha ntjarra pitjalpuka. Etna aramalanga era arrkutja Samaria-arinyalela angkarramanga, etna kngarra inthorra tnolkaka. Etna pula Jesuanha itja pmarraka, “Iwunhama unta erinha pmarrama? Iwunhanga turtama unta arrkutja nhanhalela angkarrama?” \p \v 28 Arrkutja erantama kwatjakanha jar ekuranha impurlalhamala, town-urna alpuka. Erantama pmararinya ntjarranha ilaka. \v 29 “Artwa nyintanha aritjika pitjai. Erataka nuka kaltja. Era turta yinganha noa nukanha ntjarriperra alpmelaka. Artwa nhanha erama Krista era?” \v 30 Relha etnantama town-anga Jesuurna lhaka. \p \v 31 Relha town-arinya etna tjaiyala pitjimalangantema, Jesuaka kurtungurla ntjarrala erinha thakalhelaka, “Kaltjinthanhinthanhai, marna ilkwai.” \p \v 32 Era pula etnanha ilaka, “Nuka kunha marna intama ekuriperrala rrangkarra kotna.” \p \v 33 Kurtungurla ntjarrantama pmarrarraka, “Arrpunhalakwia erinha marna ilkutjika nthaka?” \p \v 34 Jesuala pula etnanha ilaka, “Kaarta nuka urrkapentjaka relha ntjarranha tangkalhelitjika. Erantama yinganha yairnaka urrkapuntja nhanha mangkilitjika. Yinga ekura kangkwerramalanga, nhanha kala nuka marna ngerra nama. \v 35 Rrangkarra nhanga marna annga ingkairnamalanga ilama, ‘Kala 4 months kaaralhamala, nurna marna erinha kotjitjinantama.’ Atha rrangkarranha ilama, Relha ingkarraka marna ngerra nama Altjirraka tnukulpala. Altjirraka tnukulpa erinhantama arai. Marna ingkarraka kala urnma inthorra, rrangkarra kala kotjitjikanta. \p \v 36 “Lyarta artwala kala marna kotjima, Altjirraka tnukulpala. Nhanhatitja, era relha lenha ntjarranha worlilama Altjirrala urrarakala ekuralela ngampakala etatha nitjika. Altjirrala erinha kwartiwuma turta. Lakinhanga artwa erala marna annga etnanha ingkairnakala Altjirraka tnukulpala, artwa era turta, erala marna etnanha kotjikala Altjirraka tnukulpala, eratharra tharrantema arrkana nitjina. \v 37 Angkatja nhanha kunha arratja nama, ‘Artwa nyintala marna annga ingkairnama, artwa arrpunhala marna kotjima.’ \v 38 Atha rrangkarranha Altjirraka tnukulpurna yairnaka, marna kotjitjika. Rrangkarra pula Altjirraka tnukulpa ekurala itja arrkurla urrkapuka. Arrpunha ntjarra Altjirraka tnukulpa ekurala urrkapuka, rrangkarrantama urrkapuntja etnakanhiperra marna kotjima.” \p \v 39 Town ekurala, relha Samaria-arinya ntjarrala Jesuanha tnakaka arrkutja nhangala etnanha ilakalanga, “Erataka nuka kaltja nama. Era turta yinganha noa nukanha ntjarriperra alpmelaka.” \v 40 Lakinhanga etna Jesuurna pitjimaliperra, etna erinha yakalhelaka etnakalela kuterritjika. Jesuanhantama arlta tharra etnakalela kuterraka. \p \v 41 Pmararinya etnarrpantama Jesuaka angkatja wuka. Etna erinha tnakaka turta. \v 42 Etnantama arrkutja erinha ilaka, “Nurna erinha tnakakarrka angkatja ungkwanganhakakwia. Lyarta pula nurna erinha tnakama nurnarrpa angkatja ekuranha wukalanga. Nurna turta kaltja era relha alharinya ntjarraka tangkalhelanha namanga.” \s1 Jesuala itornka nyintaka worra marrilaka \r (Matthew 8:5-13; Luke 7:1-10) \p \v 43 Arlta tharra relha Samaria-arinya ntjarralela namaliperra, Jesuanha pmara Galilee-urna anparerraka. \v 44 Jesuala arrpunharanga relha ntjarranha ilakala, “Relha arrpunha ntjarralanta kunha Altjirraka urrpia tnantjama. Kanha pmararinya ntjarrala erinha itja kutala tnantjama.” \v 45 Galilee-akerritjalhamala, pmararinya ntjarra ekura kangkaka. Galilee-arinya nhanha etnataka nhanga Jerusalem-urna lhakala, Passover-aka. Passover ekuralantama etna Jesuanha arakala tjatjikarta urrkapumanga. Lakinhanga etna ekura kangkaka. \p \v 46 Jesuanhantama Cana town-urna wotha alpuka. Town nhanhala kunha era nhanga kwatja turnakala wine-erritjika. Itornka nyinta Capernaum town-ala naka, worra mentakarta. Itornka nhanha erataka King Herod-aka urrkaputjata. \v 47 Artwa nhanha era wumalanga Jesuanha pmara Judea-anga pitjikala, era ekururna lhamala ingkaka, “Nukalela pitjai, worra nukanha marrilitjika. Erataka kala ilutjikerrama.” \p \v 48 Jesuala erinha ilaka, “Rrangkarra kunha yinganha tnakama, rrangkarra tjatjikartalka aramalanganta.” \p \v 49 Itornka era pula erinha alpmelaka, “Ingkartai, kala pitjantai, worra nuka ilukitjanga.” \p \v 50 Jesualantama erinha ilaka, “Kala alpai. Worra ungkwanga kunha kala marrerraka.” Artwa era Jesuaka angkatja tnakaka, era turta alpuka. \p \v 51 Era tjaiyala alpumalangantema, artwa urrkapunhapunha urrputja urlarra pitjika. Etna itornka etnakanha ilaka, “Worra ungkwanga marrerrakau.” \v 52 Erantama etnanha pmarraka, “Ilangara inthorrama era marrerraka?” Etna erinha alpmelaka, “Ngurruka kunha, ngkinyala.” \p \v 53 Kaarta erantama ilpangkaka, ngkinya inthorrala Jesuala erinha ilakala, “Worra ungkwanga kala marrerrakau.” Artwa era, ramarama ekuranhala, urrkapunhapunha ekuranhala turtantama Jesuanha tnakaka. \p \v 54 Nhanha kala tjatjikarta arrpunha era naka, Jesualala urrkapukala era nhanga pmara Judea-anga, pmara Galilee-urna pitjalpumaliperra. \c 5 \s1 Jesuala artwa mentanha Bethesda-ala marrilaka \p \v 1 Kala anmantama, Jesuanha Jerusalem-urna lhaka, relha Jew ntjarraka ilpangkintjaka arlta kngarraka. \v 2 Jerusalem-aka reoa arrpunha naka, ekurangala etna sheep ntjarra town-urna irrpulhelitjata. Reoa nhanha ekuranga kuta, ntjanga naka relhalala mpaarakala. Hebrew angkatjala etna ntjanga erinha rretnya ‘Bethesda’ alpmelitjata. Ntjanga ekuranga kaarntakaarntala lyuntja kngarritja 5 italhaka. \p \v 3-4 Lyuntja 5 nhanhala relha menta ntjarra inthorra intitjata, panga etna, inurra etna, thaarra etna turta. \p \v 5 Relha nhanha etnakanga, artwa arrpunha kala 38 years menta nakala. \v 6 Jesuala erinha intamanga araka, era turta wuka era kuta inthorra menta intakala. Erantama erinha pmarraka, “Unta paka marrerritjika antjama?” \p \v 7 Artwa menta era erinha alpmelaka, “Itornkai, nukataka tjina itja nama yinganha kwatjaka kurnitjika, kwatja erinha ngalhelakaliperra. Yinga nhanga kwatjaka irrputjikerramalangantema, relha arrpunha irrpuma.” \p \v 8 Jesuala erinha turnaka, “Kamerrai! Ntjama ungkwanganha inamala, kala ingka nthulapai!” \v 9 Jesuanha angkamalangantema, artwa era kala marrerraka. Ntjama ekuranha inamala, era kala nthulapuka. \p Arlta ekuralala Jesuala artwa erinha marrilakala, erataka Sabbath arlta naka. \v 10 Lakinhanga relha Jew ntjarraka itornka ntjarrala, artwa marrerrakala erinha ilaka, “Lyarta kunha Sabbath arlta nama. Nhanhantama itja arratja nama unta ntjama ungkwanganha kngarlaputjika.” \p \v 11 Artwa era pula etnanha alpmelaka, “Artwa erala yinganha marrilakala, erataka yinganha turnaka, ‘Ntjama ungkwanganha inamala kala ingka nthulapai.’” \p \v 12 Etnantama erinha pmarraka, “Ngunhantama artwa nhanha era, erala nganha turnakala, ‘Ntjama ungkwanganha inamala kala ingka nthulapai?’” \v 13 Artwa marrerrakala era pula Jesuaka itja kaltja naka. Jesua erataka naamerralalhakala. \p \v 14 Anma, Jesuala artwa erinha temple-aka araka. Era erinha ilaka, “Arai, unta kala marrantama nama. Lyartanga itja wotha korna ntelalhai, menta kngarralkurala nganha tukitja.” \v 15 Artwa erantama relha Jew ntjarraka itornka ntjarrurna lhaka, etnanha ilaka turta, “Jesuala kunha yinganha marrilakala.” \v 16 Relha Jew ntjarraka itornkalantama Jesuanha errilknga tutjika antja naka, era relha ntjarranha Sabbath arltala marrilamanga. \p \v 17 Jesuala pula etnanha ilaka, “Kaarta nuka kuta urrkapuma, lyartalpula. Lakinhanga yinga turta urrkapumantema.” \v 18 Relha Jew ntjarraka itornka ntjarra, etnantama antja inthorra naka erinha errilknga tutjika. Iwunhanga? Era Sabbath arltala urrkapukalanga. Era turta angkakalanga Altjirranha Kaarta ekura namanga, era turta Altjirralela loala namanga. \s1 'Lirakathaka nama relhanha etathilitjika, tangkalhelitjika, imilitjika \p \v 19 Jesualantama etnanha ilaka, “Arai, atha rrangkarranha nhanha nthurrpa inthorra ilama. 'Lira era yarna nyinta urrkapuma. 'Lira era Kaarta ekuranha urrkapumanga arama. Kurunga era turta lakinhantema urrkapuma. Nhanga Kaarta erala urrkapumanga ngerra, lakinha 'Lira era turta urrkapumantema. \v 20 Arai, Kaarta era kunha 'Lira ekuranhaka kangkama. Lakinhanga era 'Lira ekuranha urrkapuntja ingkarraka ekuranha ntelama. Kaarta era turta 'Lira ekuranha urrkapuntja kngarralkura ntelitjina. Rrangkarrantama tnolkitjina. \v 21 Kaartala relha errilknga ntjarranha kamalhelama, ngampakala etathilama turta. Lakinha ngerra 'Lira era turta relha lenha ntjarranha ngampakala etathilama, erala antja nama. \p \v 22 “Arai, Kaarta era relhanha itja wotha tjiperrawuma, nhanhatitja, tangkalhelama, imilama paka. Era nhanha kala 'Lirakantama impuma. \v 23 Era antja nama relha ingkarrakala 'Liranha tnantjitjika, etnala erinha tnantjamanga ngerra. Kaarta era kunha 'Lira erinha alhurna yairnaka. Lakinhanga relha etnala 'Lira erinha itja tnantjama, etnataka Kaarta erinha turta itja tnantjama. \p \v 24 “Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa inthorra ilama. Thunga relhala angkatja nukanha wuma. Thunga turta era Kaarta erinha tnakama, erala yinganha yairnakala. Kaartala erinha itja imilitjina. Relha era itja wotha ilutjina. Era pula ngampakala etatha nitjina. \p \v 25 “Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa inthorra ilama. Lyartanga relha errilknga ntjarrala Altjirraka 'Liraka angkatja wutjina. Relha etnala angkatja nhanhaka kangkwerrama, etna kala ngampakala etatha nitjina. \v 26 Kaarta erarrpa ngampakala etatha nama. Era turta 'Lira ekuranha ngampakala etathilaka. Kaarta era turta relhanha irrpalthala etathilama. Kaarta era turtantama 'Lira ekuranha ekarltilaka, era relhanha irrpalthala ngampakala etathilitjinanga. \v 27 Kaarta era turta Relhaka 'Lira erinha ingkairnaka, era relha ingkarrakanha tjiperrawutjika, etnanha tangkalhelamala, imilamala paka. \p \v 28 “Rrangkarra itja tnolkitjika. Anma relha wolkngala intamala ntjarrala 'Lira erinha wutjina, era etnanha ntangkamalanga. \v 29 Etnantama wolknga etnakanhanga rratitjina. Lenha ntjarra etnala arratja ntelalhakala, etna ngampakala etatha nitjina. Kanha arrpunha ntjarra etnala korna ntelalhakala, etnanha Altjirrala imilitjinala. \v 30 Kaartala kunha yinganha alhurna yairnaka. Yinga yarna nyinta urrkapuma. Athantama relha ntjarranha tjiperrawuma, erala yinganha turnakala ngerra. Lakinhanga atha relhanha arratja tjiperrawuma, yinga ekuranta kangkwerramanga.” \s1 Altjirra Kaartala ilaka Jesuanha arratja ilalhamanga. John-ala, Jesuaka tjatjikartala, Altjirraka Angkatja Imankinyala turta nhanha ilakantema \p \v 31 “Athanta paka rrangkarranha ilamanga yinga Altjirra Kaartaka 'lira namanga, rrangkarra angkatja nukanha itja tnakitjika. \v 32 Kaartala turta pula rrangkarranha ilamanga yinga 'Lira ekura namanga, rrangkarra angkatja nukanha tnakitjikala. \p \v 33 “Rrangkarra nhanga John-urna urrpia yairnaka. John erantama urrpia etnanha angkatja nthurrpa alpmelaka, nukiperra. \v 34 Atha itja John-aka angkatjiperra kngarra etarlarama. Atha pula rrangkarranha John-aka angkatjiperra ilpangkalhelama, rrangkarra yinganha tnakitjinanga, Altjirrala turtantama rrangkarranha tangkalhelitjinanga. \v 35 Altjirrala nhanga John-anha ingkairnaka lamp ngerra mpurlanamala relha ntjarranha parrtjilhelitjika. Rrangkarra turta kangkakarrka angkatja ekuranha wurlanitjika. \p \v 36 “Kala yinganhantantama ararrirrai. Kaartala yinganha yairnakala urrkapuntja ekuranha mangkilitjika, nhanhatitja relha ingkarrakanha tangkalhelitjika. Yinga ekura kangkwerrama. Lakinhanga rrangkarra kaltja neikanha Kaartala yinganha yairnakala. \p \v 37 “Kaarta era yinganha yairnaka. Angkatja erala nukiperra ilakala, era angkatja nthurrpa nama. Rrangkarra pula Kaarta erinha itja wuka paka, rrangkarra turta erinha itja alkngala araka paka. \v 38 Era yinganha rrakangkarrurna yairnaka. Rrangkarra pula yinganha itja tnakaka. Lakinhanga angkatja ekuranha itja rrakangkarralela kuterrama. \p \v 39 “Rrangkarra Altjirraka Angkatja Imankinyaka ilporatha kaltjerrama. Rrangkarra eterrama angkatja etna kula rrangkarranha ngampakala etathilitjinala. Angkatja etna pula nukiperratitja angkama. \v 40 Rrangkarra pula itja antja nukurna pitjitjika. Rrangkarra turta itja antja nama atha rrangkarranha ngampakala etathilitjika. \p \v 41 “Yinga itja antja nama relhala yinganha tnantjitjika. \v 42 Yinga pula rrakangkarra kaltja. Rrangkarra itjama Altjirraka kangkama. \v 43 Yinga rrakangkarrurna pitjika Kaarta erarrpa yinganha yairnakalanga. Rrangkarra pula yinganha itja tjinilaka. Kanha relha arrpunha pitjimanga, ilalhamanga turta, era kula messiah namanga, rrangkarra erinha kala tjinilamantala. \v 44 Rrangkarra kunha Altjirranha yarna tnakama, rrangkarra kuta antja namanga relhala rrangkarranha tnantjitjika. Rrangkarra turta itja antja nama Altjirrala rrangkarranha tnantjitjika. \p \v 45 “Rrangkarra itja etarlaritjika atha rrangkarranha Kaartanga urlarra ilparnitjina. Rrangkarra kunha Moses-akarta tnakalhama. Moses era inthorrataka rrangkarranha Altjirranga urlarra ilparnitjina. \v 46 Arai, Moses era kunha nukiperra angkatja intalhelakala. Rrangkarra paka erinha tnakakalanga, rrangkarra yinganha kala tnakamarantema. \v 47 Rrangkarra pula Moses-aka angkatja itja tnakaka. Nthakinhantama rrangkarra angkatja nukanha tnakitjina?” \c 6 \s1 Jesuala artwa 5,000, arrkutja, katjia turta ntuthilaka \r (Matthew 14:13-21; Mark 6:30-44; Luke 9:10-17) \p \v 1 Anma Jesuanha Galilee ntjanganga tjananhaka. Ntjanga nhanha erinha etna rretnya Tiberias turta alpmelitjata. \v 2 Relha ntjarrantama ekuranga tnaartangala lhaka, etna tjatjikarta ekuranha arakalanga, era relha menta ntjarranha marrilamalanga. \v 3 Jesuanha partakantama ntjika, kurtungurla ekuranha ntjarralela turta arrarnalhaka. \v 4 Passover, relha Jew ntjarraka ilpangkintjaka arlta kngarra, era lyartathakantema naka. \p \v 5 Jesuala araka relha worla kngarra urlarra pitjimanga. Erantama Philip-anha pmarraka, “Nthanhangama nurna marna buy-emilamara worla kngarra lakinha ntuthilitjika?” \v 6 Jesualataka Philip-anha arrkarnamala wara pmarraka. Era kala kaltja naka, era relha ntjarranha ntuthilitjinala. \p \v 7 Philip-ala erinha alpmelaka, “Nurnaka money kurrka inthorra. Nthakinhantama nurna worla kngarra lakintjaka marna buy-emilitjina?” \p \v 8 Andrew, Simon Peter-aka tjia, kurtungurla etnakanga nyinta, erantama angkaka. \v 9 “Worra nyinta nhanhala nama, ekura marna barley 5 intama, irrpannga kurrka tharra turta. Marna kurrka lakinhala pula worla kngarra inthorra yarna ntuthilama.” \p \v 10 Tharrka kngarra pmara lenhala naka. Jesualantama kurtungurla ekuranha ntjarranha ilaka, “Relha ntjarranha arrarnalhitjika turnai.” Kala artwa 5,000 ngerra worla ekurala naka. \v 11 Jesualantama marna etnanha inaka, Altjirranha dangkilaka turta. Kurunga era marna etnanha errarnpalhelaka, irrpannga etnanha turta, relha etna antja namanga ngerra. \p \v 12 Relha ingkarraka kala nhalkerrakalangantama, Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha turnaka ungkwaltja ingkarraka kotjitjika, marna arrpunha ipmintjerrakitja. \v 13 Marna barley 5 etnakangantama, kurtungurla etna 12 basket lyulpalyulpilaka, ungkwaltjakarta. \p \v 14 Tjatjikarta nhanha aramala relha etna lakinha angkaka, “Nhanhathoa urrpia era, erinhala Altjirrala alhurna yairnitjika nakala.” \v 15 Jesuanha kaltja naka etna eterramanga erinha errkutjika, erinha ingkairnitjika turta king etnaka nitjika. Lakinhanga era parturna naamerraka, nyintarinya nitjika. \s1 Jesuanha kwatja kartninyala ingka lhaka \r (Matthew 14:22-27; Mark 6:45-52) \p \v 16 Kala ngurrangurrantama, Jesuaka kurtungurla ntjarra ntjangurna lhaka. \v 17 Etnantama boat-aka ntjika Capernaum town-urna tjananhitjika. Kala ingwerrakantama. Jesuanha pula itjantema etnakurna pitjikala. \v 18 Wurinya ekarltala turtantama warnaka, kwatja inmarra etna turta kngarrerraka. \p \v 19 Kurtungurla etna kala 5 kilometres ngerra kwatjala lhakalanga, etna Jesuanha araka kwatja kartninyala ingka pitjimanga. Era etnaka etinyerramalanga, etna enkakunya inthorrerraka. \v 20 Era pula etnaka ilkaka, “Yingiai! Itja trerritjika!” \v 21 Etna antja naka erinha boat-aka ntjilhelitjika. Boat era pula kala ankerra iterakerritjalhaka. \p \v 22 Arlta arrpunhala, relha etnala ntjanganga urntwarra mpinyala kuterrakala, etna ilpangkakantama boat nyintanta nakala. Etna turta ilpangkaka Jesuanha itja kurtungurla ekuranha ntjarralela boat-aka ntjikala, ntjanganga tjananhitjika. \v 23 Boat urrputjantama Tiberias town-anga pitjika. Katha nhanga ekuralala relha ntjarrala marna ilkukala, Jesuala Altjirranha marnaka dangkilamaliperra, era etinya wara naka. \v 24 Worla etnantama araka Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarra turta lhakala. Arrpunha ntjarrantama boat etnaka ntjimala Capernaum town-urna tjananhaka, Jesuaka yonthitjika. \s1 Jesuanha ilalhaka era marna etatha era namanga \p \v 25 Jesuanha aramala, etna erinha pmarraka, “Kaltjinthanhinthanhai, ilangarama unta nhanhurna pitjika?” \p \v 26 Jesuala etnanha pmarraka, “Iwunhangama rrangkarra nuka yonthaka? Rrangkarra tjatjikarta nhangiperra arratja etarlarakalanga? Itja inthorra. Arai, atha rrangkarranha nthurrpa inthorra ilama. Rrangkarrataka nuka yonthaka rrangkarra marna kngarra ilkukalanganta wara, nhalkerrakalanga turta. \v 27 Rrangkarrataka arltamarlta marnaka yonthama, ngaiyalala ilkutjika. Rrangkarra pula itja marna nhanhakanta thakerritjika. Rrangkarra marna lenhakatitja yonthitjika, erala relhanha ngampakala etathilama. Altjirra Kaartala yinganha urraraka rrangkarranha marna lenha nthitjika.” \p \v 28 Etnantama erinha pmarraka, “Nthakinhama Altjirrala nurnanha turnama, nurna ntelalhitjika?” \p \v 29 Jesuala etnanha ilaka, “Altjirrala rrangkarranha turnama rrangkarra yinganha tnakitjika, urrpia erala yairnakala.” \p \v 30 Etna pula erinha pmarraka, “Tjatjikarta iwunhantama unta urrkaputjina, nurna kaltja nitjinanga unta nthurrpa arratja angkamanga? Nurna turtantama nganha tnakitjinanga. \v 31 Errilkngipata nurnakanha ntjarra worritjala namalanga, etna marna alkiranga tnyikala ilkutjata. Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, ‘Era etnanha marna alkiranga nthaka ilkutjika.’” \p \v 32 Jesuala etnanha ilaka, “Arai, atha rrangkarranha nthurrpa inthorra ilama. Moses-ala itjama rrangkarranha marna alkirarinya inthorra erinha nthaka. Kaarta Alkirarinya nukanhalanta rrangkarranha marna alkirarinya inthorra erinha nthama. \v 33 Marna Altjirralala relhanha nthama etnanha ngampakala etathilitjika, marna nhanha erataka relha era nama, erala alkiranga pitjikala.” \p \v 34 Relha etnantama Jesuaka enkaka, “Itornkai, marna nhanha erinha nurnanha kutatha nthalathanai!” \p \v 35 Jesuala etnanha ilaka, “Yinga nama marna era, erala relhanha ngampakala etathilama. Relha erala nuka marnaka enkama, era itja wotha ngaiyalerritjina. Relha erala yinganha tnakama, era itja wotha angkathalerritjina. \v 36 Atha rrangkarranha kala ilaka. Rrangkarra yinganha kala araka, rrangkarra pula yinganha itjantema tnakama. \v 37 Relha etna, etnanhala Kaarta nukanhala urrarama, etna kala nukurna pitjima. Relha nhanha etnanha turta atha itja inthorra unputjina. \p \v 38 “Kaarta nukanhala yinganha alkiranga yairnaka, rrakangkarrurna. Yingantama antja nama ekuranta kangkwerritjika. \v 39 Nthakinhantama yinga ekura kangkwerrama? Atha relha erala urrarakala ingkarrakanha arratja ntarntaramanga. Atha turta etnanha arlta ingkarnala kamalhelitjina. \v 40 Kaarta nuka antja nama, relha ingkarraka 'Lira ekuranhurna pitjitjika, erinha tnakitjika turta. Relha etnala 'Lira ekuranha tnakama, etnanha Kaartala ilama, ‘Rrangkarra ngampakala etatha nitjina.’ Atha turtantama etnanha arlta ingkarnala kamalhelitjina.” \p \v 41 Relha Jew ntjarrantama ekura wanngerraka, era angkakalanga, “Yinga nama marna era, erala alkiranga pitjikala.” \v 42 Etna angkaka, “Nhanha pula Jesua, Joseph-aka worra. Nurna kaarta pa mia ekuranhaka kaltja. Nthakinhantama era angkama era kula alkiranga pitjikala?” \p \v 43 Jesuala etnanha ilaka, “Wannga angkarritjalai! \v 44 Kaarta era, erala yinganha yairnakala, eranta kunha relha nukurna rretjingama. Relha erarrpa yarna nukurna pitjima. Relha erala nukurna pitjima, erinha atha arlta ingkarnala kamalhelitjina. \v 45 Altjirraka urrpia imankinya arrpunhala ilaka, ‘Altjirrala relha ingkarrakanha kaltjinthitjina.’ Lakinhanga relha erala Kaartanha wumanga, ekura kangkwerramanga turta, era kala nukurna pitjima. \p \v 46 “Relha nyintala itja Kaartanha araka paka. Artwa erala Kaartanga pitjikala, eranta Kaartanha araka. \v 47 Arai, atha rrangkarranha nthurrpa inthorra ilama, relha erala yinganha tnakama, era kala ngampakala etatha nitjina. \p \v 48 “Yinga nama marna era, erala relhanha ngampakala etathilama. \v 49 Worritjala, errilkngipata rrakangkarranhala marna alkiranga tnyikala nhanga ilkuka. Etna pula ingkarraka iluka. \v 50 Kanha marna arrpunha nhanha, erala alkiranga pitjikala, relhala erinha ilkumanga, era itjala ilutjina. \p \v 51 “Yinga nama marna era, erala relhanha ngampakala etathilama. Yinga alkiranga pitjikala. Relha erala marna nhanha ilkumanga, era ngampakala etatha nitjina. Marna nhanha mpurrka nuka nama. Atha mpurrka nukanha tjauwerrilya ngerra ntjama, relha alharinya ingkarrakakakwia.” \p \v 52 Angkatja nhanha wumala, relha Jew ntjarra iwurraka, lakinha angkamala, “Nthakinhama artwa nhanhala nurnanha mpurrka ekuranha ilkutjika nthitjina?” \p \v 53 Jesuala etnanha ilaka, “Arai, atha rrangkarranha nthurrpa inthorra ilama. Rrangkarra Relhaka 'Liraka mpurrka itja ilkumanga, alhwa ekuranha turta itja ntjumanga, rrangkarra itja ngampakala etatha nitjina. \v 54 Relha erala mpurrka nukanha ilkumanga, alhwa nukanha turta ntjumanga, eranta ngampakala etatha nitjina. Atha turta erinha arlta ingkarnala kamalhelitjina. \v 55 Mpurrka nuka kunha marna inthorra era nama, alhwa nuka turta ntjuntja inthorra era nama. \v 56 Relha erala mpurrka nukanha ilkumanga, alhwa nukanha turta ntjumanga, era nukalela nyinterrakala nama, yinga turta ekuralela nyinterrakala nama. \p \v 57 “Kaarta erala yinganha yairnakala, erataka nthurrpa etatha nama. Erantama yinganha turta etathilaka. Lakinha ngerra relha erala mpurrka nukanha ilkumanga, atha erinha etathilitjinantema. \v 58 Nhanhathoa marna era nama, erala alkiranga pitjikala. Era itja nama marna lenha ngerra errilkngipata rrakangkarranhala worritjala ilkukala. Marna lenha ilkumala kunha etna ilukantema. Relha erala marna nhanha ilkumanga, nhanhatitja mpurrka nukanha, era pula ngampakalala etatha nitjina.” \p \v 59 Jesuala relha ntjarranha lakinha kaltjinthaka synagogue-ala Capernaum-ala. \p \v 60 Kurtungurla ntjarra ekuranga tnaartangala pitjikala. Etnakanga arrpunha ntjarrala angkatja nhanha wumalanga, etna angkaka, “Angkatja nhanha kunha inpora inthorra. Relha ekura yarna kangkwerrama.” \p \v 61 Jesuanha kaltja naka kurtungurla ekuranha arrpunha ntjarra wannga angkamanga. Erantama etnanha pmarraka, “Angkatja nukanhangama rrangkarra mukunherrama? \v 62 Anma rrangkarra aritjina Relhaka 'Lira era alkirurna alpumanga. \v 63 Arai, Altjirraka Enkala kunha relhanha etathilama, itja relhaka mpurrkala. Angkatja nukanha Altjirraka Enka nama. Altjirraka Enkalanta turta relhanha etathilama. \v 64 Rrakangkarranga arrpunha ntjarrala pula yinganha itja tnakama.” Jesuanha kunha arrkurlantema kaltja naka relha etnaka, etnala erinha itja tnakitjinala. Era turta artwa ekura kaltja naka, erala erinha leltjaka lanthitjinala. \p \v 65 Erantama wotha angkaka, “Lakinhanga atha nhanga rrangkarranha ilaka, Kaartalanta relha nukurna rretjingama.” \p \v 66 Kurtungurla ntjarra arrpunha kala Jesuanga mpakalhakantama. Etna itja wotha ekuranga tnaartangala lhaka. \v 67 Lakinhanga Jesuala kurtungurla 12 etnanhantama pmarraka, “Rrangkarraloa? Rrangkarra nukanga mpakalhitjinantema?” \p \v 68 Simon Peter-ala erinha alpmelaka, “Ingkartai, relha ngunhurnama nurna lhamara? Angkatja ungkwanganhalanta kunha relhanha ngampakala etathilama. \v 69 Nurna kala kaltja, nurna tnakama turta unta, Altjirraka urrpia alkngaltara era namanga.” \p \v 70 Jesuala erinha ilaka, “Atha kunha artwa 12 urraraka. Kanha rrakangkarranga nyinta errintjala nama.” \v 71 Erataka Judas-iperra angkaka, Simon Iscariot-aka worriperra. Judas era kurtungurla 12 etnakanga nyinta naka. Era pula Jesuanha anma leltjaka lanthaka. \c 7 \s1 Jesuaka tjia ntjarrala erinha itja tnakaka \p \v 1 Nhanhiperra Jesuanha pmara Galilee-alantama nthulapuka. Era itja antja naka pmara Judea-ala kuterritjika, relha Jew ntjarraka itornka ntjarra antja nakala erinha errilknga tutjika. \v 2 Kwentjaka ilpangkintjaka arlta lyartathakantema naka. \v 3 Jesuaka tjia ntjarrala pula erinha ilaka, “Untataka mparrama Judea-urna lheikanha, kurtungurla ungkwanganha ntjarrala nganha aritjinanga unta tjatjikarta urrkapumanga. \v 4 Arai, relha itja lauwulhama era paka antja namanga relha arrpunha ntjarrala erinha aritjika. Kala relha ntjarranga alkngatharra tjatjikarta urrkapai.” \v 5 Jesuaka tjia ntjarralataka erinha itja tnakaka. \p \v 6 Jesuala pula etnanha ilaka, “Nukathaka itja nama lyarta tjatjikarta urrkaputjika. Rrangkarra pula nhanhaka itja kaltja. \v 7 Arai, relha alharinya ntjarra itja rrakangkarra yirrkngerrama. Nuka pula etna yirrkngerramala, atha etnanha ilamanga etna korna kuta ntelalhamanga. \v 8 Kala rrangkarra Kwentjaka ilpangkintjaka arltaka lharrirrai. Yinga itja lyarta ilpangkintjaka arltaka lhama, anmanta.” \v 9 Lakinhanga Jesuanha Galilee-ala kuterraka. \s1 Jesuanha Kwentjaka ilpangkintjaka arltaka lhaka \p \v 10 Jesuaka tjia ntjarra kala Kwentjaka ilpangkintjaka arltaka lhakantama. Kurunga Jesua era turtantama lhaka, itja pula alkngatharra. \p \v 11 Relha ntjarra Kwentjaka ilpangkintja arltaka Jerusalem-ala worlerraka. Relha Jew ntjarraka itornka ntjarralantama Jesuaka yonthaka, relha ntjarranha pmarralapumala, “Nthanhama artwa nhanga?” \v 12 Relha etna turtantama ekuriperra angkarraka, rritjintja wara pula. Arrpunha ntjarra angkaka, “Era artwa marra nama.” Kanha arrpunha ntjarra angkaka, “Era relha ntjarranha orrtjapepilama.” \v 13 Relha etna pula itja ekuriperra alkngatharra angkarraka, relha Jew ntjarraka itornka ntjarranga trerramala. \p \v 14 Etna ilpangkintjaka arlta arrpunha ntjarra kala mangkilakalangantama, Jesuanha temple-urna lhaka. Era turta relha ntjarranha kaltjinthaka. \v 15 Relha Jew ntjarrala erinha wumalanga, etna tnolkaka. Etna lakinha pmarrarraka, “Nthakinhala artwa nhanha kaltja inthorra? Ngunhala pakama erinha kaltjinthaka?” \p \v 16 Jesuala etnanha ilaka, “Atha rrangkarranha itja angkatja nukanha alpmelama. Altjirralataka yinganha yairnaka. Athantama rrangkarranha angkatja ekuranha alpmelama. \v 17 Relha erala Altjirraka angkatjaka kangkwerrama, era kala kaltja nitjina yinga arratja angkamanga. Era turta kaltja nitjina atha Altjirraka angkatja kaltjinthamanga, itja angkatja nukanha. \v 18 Relha erala relha ntjarranha angkatja ekuranha ilama, era antja nama etna erinha tnantjitjika. Kanha relha erala angkatja arrpunhaka relha ntjarranha ilama, urrpiala ngerra, era itjala orrtjerrama. \v 19 Arai, Moses-ala kunha rrangkarranha Altjirraka turnintja etnanha ilaka. Rrangkarra pula turnintja etnaka itja kangkwerrama. Iwunhangantama rrangkarra antja nama yinganha errilknga tutjika?” \p \v 20 Relha etna erinha alpmelaka, “Untataka rirta. Ngunhama antja nama nganha errilknga tutjika?” \p \v 21 Jesuala etnanha alpmelaka, “Sabbath arltala yinga tjatjikarta nyintaka urrkapuka. Rrangkarra ingkarrakantama nuka antjakunyerraka. \v 22 Moses-ala nhanga rrangkarranha turnaka worra rrakangkarranha artwilitjika, etna arlta 8 ingkwia namalanga. (Itja Moses inthorrala rrangkarranha turnakala, errilkngipata rrakangkarranhalatitja.) Rrangkarrantama Sabbath arltala turta worra artwilama. \v 23 Rrangkarra etnanha artwilama Moses-ala rrangkarranha turnakalanga. Atha artwa nyintanha Sabbath arltala marrilaka. Iwunhangantama rrangkarra yinganha ilama nhanha itja arratja namanga? \v 24 Rrangkarra itja relha arrpunhanha palkala ilparnitjika. Kala relhiperra arratjanta angkai.” \p \v 25 Relha Jerusalem-arinya urrputjantama pmarrarraka, “Artwa nhanhama etna errilknga tutjika antja nama? \v 26 Era pula relha ntjarranha alkngatharra kaltjinthama. Etna turta erinha itja parrama. Thunga itornka nurnakanha ntjarra kaltja era Krista era namanga. \v 27 Nurna pula kaltja era itja Krista era namanga, nurna pmara ekuranhaka kaltjanga warta. Kristaka pmaraka kunha relha itja kaltja.” \p \v 28 Jesuala etnanha wuka lakinha angkamanga, era relha ntjarranha temple-ala kaltjinthamanga. Erantama etnanha angkatja intarrala ilaka, “Rrangkarra nthurrpa nuka kaltja. Pmara nukanhaka turta rrangkarra kaltjantema. Yinga nhanhala nama Altjirrala yinganha yairnakalanga. Altjirra era arratja nama. Rrangkarra pula ekura kotnala. \v 29 Yinga pula ekura kaltjala, era warta yinganha yairnakalanga, yinga turta ekuranga pitjikalanga.” \p \v 30 Relha etnantama Jesuanha kala errkutjikanta antja naka. Etna pula erinha itja errkuka, nhanha itjantema ekurathaka namanga ilutjika. \v 31 Relha ntjarra arrpunhala pula erinha tnakakala. Etna lakinha pmarrarraka, “Krista era pitjimalanga, era paka tjatjikarta ntjarralkura urrkapumarama artwa nhanhangatjina? Itja kunha.” \p \v 32 Artwa Pharisee ntjarrala relha ntjarranha wuka Jesuiperra rritjintja angkarramanga. Etna, priest-aka itornka ntjarrala turtantama tjapartia etnakanha yairnaka Jesuanha errkutjika. \v 33 Jesualantama etnanha ilaka, “Yinga kurrka wara wotha rrakangkarralela nitjina. Kurunga yinga ekururna alputjina, erala yinganha yairnakala. \v 34 Rrangkarrantama nuka yonthitjina, rrangkarra pula yinganha itja arltaritjina. Pmara ekururnala yinga lhama, ekururna rrangkarra yarna lhama.” \p \v 35 Relha Jew etnantama pmarrarraka, “Nthanhurnama artwa nhanha lhitjika angkama? Iwunhanga turtama nurna ekura yarna yonthitjina? Tjina nurnaka ntjarrurnama era lhitjina, etnala pmara Greece-ala namanga? Etnanhama era kaltjinthitjinantama? \v 36 Iwunha turtama era nurnanha ilaka, ‘Rrangkarra nuka yonthitjina, rrangkarra pula yinganha itja arltaritjina. Pmara ekururnala yinga lhama, ekururna rrangkarra yarna lhama.’” \p \v 37 Kwentjaka ilpangkintjaka arlta ingkarninyalantama, arlta kngarra ekurala, Jesuanha kamerramala relha ntjarraka ilkaka, “Relha erala angkathala nama, era nukurna pitjeikanha, ntjutjika. \v 38 Relha erala yinganha tnakama, Altjirraka Angkatja Imankinyala ekuriperra lakinha ilama. ‘Ekuranga kwatja etatha era roa lhitjina.’” \v 39 Arai, kwatja etatha erataka Enka Alkngaltara era nama. Enka erinhataka Altjirrala relha tnakanhakanha ntjarrurna yairnitjika nakala. Era pula Enka erinha itjantema yairnakala, Jesuanha itjantema pmara makalaria ekuranhurna alpukalanga. \p \v 40 Relha arrpunha ntjarrala nhanha wumalanga, etna lakinha angkaka, “Artwa nhanhataka nthurrpa Altjirraka urrpia era nama.” \v 41 Arrpunha ntjarra turta angkaka, “Nhanha kunha nthurrpa Krista era nama.” Kanha arrpunha ntjarrala ilaka, “Kristanha itjama pmara Galilee-arinya nitjina. \v 42 Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama era David-aka ramarama nitjina, pmara Bethlehem-arinya. Bethlehem kunha David-aka pmara naka.” \v 43 Relha etna kala iwurrakantama, Jesuiperra. \v 44 Arrpunha ntjarrala erinha kala errkutjika antja naka. Etna pula erinha itja errkuka. \p \v 45 Tjapartia nhanga ntjarra alpukantama. Artwa Pharisee ntjarrala, Priest-aka itornka ntjarrala turtantama etnanha pmarraka, “Iwunhangala rrangkarra Jesuanha itja errkuka, nurnakurna kngitjika turta?” \p \v 46 Tjapartia etna etnanha alpmelaka, “Era kunha relha ntjarranha marra inthorra kaltjinthaka. Nurna itja angkatja lakinha ngerra arrkurla wuka paka.” \p \v 47 Artwa Pharisee ntjarralantama etnanha ilaka, “Era rrangkarranha turtama parrpartilaka? \v 48 Artwa Pharisee nurnakanga itja nyintala erinha tnakama. Itornka arrpunha ntjarrala turta erinha itjantema tnakama. \v 49 Relha nhanha ntjarralanta erinha tnakama, etna Altjirraka turnintjaka kotna namanga. Altjirrala etnanha kala imilaka.” \p \v 50 Nicodemus, artwa Pharisee nhanga, erala Jesuurna ingwala lhakala, era etnanha wuka lakinha angkamanga. \v 51 Erantama etnanha ilaka, “Arai, mpaarangaranga nurnakanhala kunha nurnanha parrama itja relha arrpunhanha kala imilitjikanta. Nurna erinha wutjikarrka.” \p \v 52 Artwa Pharisee arrpunha ntjarrala pula Nicodemus-anha ilaka, “Unta turtama artwa Galilee-arinya? Altjirraka angkatjaka read-errai. Untantama kaltja nitjina Altjirraka urrpia itja inthorra pmara Galilee-anga paka pitjitjina.” \p \v 53 Etna ingkarraka kala pmarurnantama alpuka. \c 8 \s1 [Yia verse 1-anga verse 11-akurtitja etna etarlarama ingkarna lhangakala.] \p \v 1 Jesuanha Olive Parturnantama lhaka. \v 2 Ingutnhala era wotha temple-urna pitjalpuka. Relha ntjarra turta ekururna pitjika. Erantama arrarnalhamala etnanha kaltjinthaka. \p \v 3 Artwa Intarrangaltha ntjarrala, artwa Pharisee ntjarrala turtantama arrkutja nyinta Jesuurna rretjingaka. Arrkutja nhanha erinhataka arrpunha ntjarrala arakala artwalela intamanga. Artwa Intarrangaltha ntjarrala, artwa Pharisee ntjarrala turtantama arrkutja erinha relha ntjarranga urlarra ilparnaka. \v 4 Etnantama Jesuanha pmarraka, “Kaltjinthanhinthanhai, etnataka arrkutja nhanha araka korna mpaaramanga. \v 5 Moses-ala nurnanha turnaka nurna arrkutja lakinha ngerra partala wamala errilknga tutjika. Nthakinha paka unta etarlarama, nhanha paka arratjama nama?” \p \v 6 Etnataka Jesuanha arrkarnamala pmarraka. Etna antja naka erinha ilparnitjika. Jesuanha pula etnakurna itjala angkaka. Toparrarnalhamala, era arnaka angkatjatitja intalhelaka, iltja kantjala. \p \v 7 Etna pula erinha kuta inthorra pmarraka. Arratjerramalantama, era etnanha ilaka, “Relha erala korna rapa namanga, erakimparra erinha partala watjika.” \v 8 Kurunga era wothantema toparrarnalhamala, arnaka angkatja intalhelaka. \v 9 Relha ntjarrala angkatja ekuranha wumalanga, etna ingkarraka lhaka. Kngarripata ntjarrarrka, kurunga arrpunha ntjarra turta. Kala Jesuantantama naka, arrkutja era turta. \p \v 10 Arratjerramala, Jesuala arrkutja erinha pmarraka, “Arrkutjai, nthanhama relha etna, etnala nganha ilparnakala? Nyintala paka nganha imilakama?” \p \v 11 Arrkutja era angkaka, “Itornkai, itjau.” \p Jesualantama erinha ilaka, “Atha turta nganha itja imilama. Kala alpai. Itja wotha korna mpaarai.” \s1 Jesuanha ilalhaka era relha alharinya ingkarrakaka parrtja namanga \p \v 12 Jesualantama etnanha wotha ilaka, “Yinga nama relha alharinya ingkarrakaka parrtja. Relha erala nukanga tnaartangala pitjima, era itja thapathapala nthulaputjina. Era pula parrtjala nthulaputjina. Era turta ngampakala etatha nitjina.” \p \v 13 Artwa Pharisee etna pula erinha ilaka, “Unta kunha nyinta angkarlanama. Arrpunhala turta itja angkatja ungkwanganha tjanamala, ekarltilama. Lakinhanga angkatja ungkwanganha itja nthurrpa nama.” \p \v 14 Jesuala pula etnanha alpmelaka, “Yinga nyintanta paka angkamanga yinga Kaartaka 'Lira namanga, rrangkarra kalantema angkatja nukanha tnakitjika. Iwunhanga? Yinga kaltjanga warta pmara ekurangala yinga pitjikala, pmara ekururna turtala yinga lhamanga. Kanha rrangkarra itjala kaltja pmara ekurangala yinga pitjikala, ekururna turtala yinga lhamanga. \v 15 Rrangkarra nuka itja kaltja. Lakinhanga rrangkarra nukiperra paala etarlarama. Atha pula itjala relhiperra paala etarlarama. \v 16 Arai, atha rrangkarranha ilamanga yinga Kaartaka 'Lira namanga, yinga nthurrpa angkama, arrpunhala angkatja nukanha tjanamanga. Kaarta era angkatja nukanha ekarltilama. \v 17 Mpaarangaranga rrakangkarranhala kunha ilama relha tharra paka angkatja nyinta kuta angkamanga, relha arrpunhala angkatja ekuratharra kala tnakitjika. \v 18 Yinga angkama yinga Altjirraka 'Lira namanga. Kaarta erala yinganha yairnakala, era turta angkamantema yinga 'Lira ekura namanga.” \p \v 19 “Nthanhantama Kaarta ungkwanga?” etna Jesuanha pmarraka. \p Jesuala etnanha ilaka, “Rrangkarra itja nuka kaltja, Kaarta nukanhaka paka. Rrangkarra paka nuka kaltja nakalanga, rrangkarra Kaarta nukanhaka turta kaltja namarantema.” \p \v 20 Jesuanha lakinha angkaka, era relha ntjarranha temple-ala kaltjinthamalanga. Era tjauwerrilyaka box-anga kutala narlanaka. Nyintala pula erinha itja errkuka. Ekurathaka itjantema naka ilutjika. \s1 Jesuanha relha Jew ntjarralela iwurraka \p \v 21 Jesuala relha Jew ntjarranha wotha ilaka, “Yinga lhama. Pmara yingala lhama, rrangkarra yarna lhama. Rrangkarra turtantama nuka yonthitjina. Rrangkarra pula nuka yarna yonthitjina. Rrangkarra turta kornakarta kuta ilutjina.” \p \v 22 Nhanha wumala relha Jew ntjarra pmarrarraka, “Era errilkngama tulhitjina? Era nhanga angkakalanga warta, ‘Pmara ekururnala yinga lhama, rrangkarra yarna lhama.’” \p \v 23 Jesuala pula etnanha ilaka, “Rrangkarra kunha arna nhanharinya, kanha yinga alkirarinyala. Rrangkarra relha alharinya nama, kanha yinga itja kutala relha alharinya nama. \v 24 Arai, atha nhanga rrangkarranha ilaka, rrangkarra kornakarta kuta ilutjinala. Rrangkarra itja tnakama yinga Kaartaka 'Lira namanga. Lakinhanga rrangkarra kornakarta kuta ilutjina.” \p \v 25 Relha Jew etnantama Jesuanha pmarraka, “Ngunhantama unta?” \p Jesuala etnanha alpmelaka, “Atha rrangkarranha arrkurla nhanga alpmelaka. \v 26 Atha turta rrangkarranha kngarra wotha alpmelitjina, rrangkarranha ilparnamala. Arai, erala yinganha yairnakala, angkatja ekura nthurrpa nama. Atha angkatja ekuranha wuka. Athantama relha alharinya ingkarrakanha angkatja nhanha ilama.” \p \v 27 Era etnanha Kaartiperra alpmelaka. Etna pula angkatja ekuranha itja lhangkaraka. \p \v 28 Jesualantama etnanha wotha ilaka. “Anma rrangkarra Relhaka 'Lira erinha ntolkaka kanthatutjina. Kurunga rrangkarra kaltja nitjina, yinga Kaartaka 'Lira namanga, yinga ilalhakala ngerra. Yinga turta angkama Kaartala yinganha kaltjinthakala ngerra. \v 29 Kaarta erala yinganha yairnakala, era nukalela nama. Era yinganha itja ipmintja impuka, yinga ekura kuta kangkwerramanga.” \p \v 30 Angkatja nhanha wumala ntjarrala Jesuanha tnakaka. \s1 Jesua, Abraham tharra \p \v 31 Jesuala relha Jew etnanha ilaka, etnala erinha tnakakala, “Rrangkarra nthurrpa kurtungurla nukanha nitjina, rrangkarra paka angkatja nukanhaka kangkwerramanga. \v 32 Rrangkarra turtantama angkatja nthurrpa nukanhaka kaltjerritjina. Kurunga arrpunha rrakangkarra itja wotha tjitjarterritjina.” \p \v 33 Relha Jew ntjarrala erinha ilaka, “Nurna pula Abraham-aka ramarama nama. Relha arrpunha turta nurnaka itja kutama tjitjarterraka paka. Iwunhangantama unta nurnanha ilama? ‘Arrpunhantama rrakangkarra itja wotha tjitjarterritjina.’” \p \v 34 Jesuala etnanha alpmelaka, “Atha rrangkarranha nthurrpa inthorra ilama. Thunga relha lherrintja korna ekuranhaka kangkwerrama. Lherrintja korna etna kala tjitjarta ekura nama. Relha era turta lherrintja korna etnaka urrkapunhapunha ngerra nama. \v 35 (Arai, urrkapunhapunha itja kurtwia nama. 'Liranta kurtwia nama. Ekurathakanta nama pmarala kuterritjika.) \v 36 Thunga pula Altjirraka 'Lirala rrangkarranha ekarltilama, rrangkarra itja wotha lherrintja korna rrakangkarranhaka kangkwerritjinanga, kurunga lherrintja korna etna itja wotha tjitjarta rrakangkarra nama. Rrangkarra kala althakaltha nama. \v 37 Yinga kala kaltja rrangkarra Abraham-aka ramarama namanga. Rrangkarra pula yinganha errilknga tutjika antja nama, rrangkarra angkatja nukanhaka antjakunya namanga. \v 38 Yinga Kaartalela naka. Athantama rrangkarranha angkatja ekuranha alpmelama. Rrangkarra pula angkatja arrpunhakala kangkwerrama. Angkatja nhanga rrangkarrala kaarta rrakangkarranhanga wukala.” \p \v 39 Etna pula Jesuanha ilaka, “Abraham-anhama kaarta nurnaka.” \p Jesuala etnanha ilaka, “Abraham-anha paka nthurrpa kaarta rrakangkarra namanga, rrangkarra Abraham ngerra ntelalhamara. \v 40 Kanha rrangkarra antja nama yinganha errilkngala tutjika. Iwunhanga? Atha rrangkarranha angkatja nthurrpa alpmelakalanga. Angkatja nyinta erinha athala Altjirranga wukala. Abraham-anha itja rrangkarra ngerra ntelalhaka. \v 41 Arai, rrangkarrataka kaarta rrakangkarranha ngerra ntelalhama.” \p Etna Jesuanha alpmelaka, “Nurna itjama katjia kotjintja nama. Altjirra erarrpa Kaarta nurnaka nama.” \p \v 42 Jesuala pula etnanha ilaka, “Rrangkarra nuka itja kangkama. Lakinhanga Altjirranha itja Kaarta rrakangkarra nama. Yinga kunha Kaartanga pitjika. Erarrpa yinganha rrakangkarrurna yairnaka. \v 43 Iwunhangantama rrangkarra angkatja nukanha itja wuma? Atha iliai? Marntilparla warta, rrangkarra yinganha yarna wuma. \v 44 Errintja era kunha kaarta rrakangkarra nama. Rrangkarra turta antja nama ekura kangkwerritjika. Era urrarna kuta nentjika, orrtjaltha turta. Era itja arratja nama. Era paka orrtjerramanga, nhanha kala ekurathaka nama. Erarrpa orrtjaltha nama, relha orrtjerranhaka kaarta turta. \p \v 45 “Rrangkarra yinganha itja tnakama, atha rrangkarranha angkatja nthurrpa alpmelamangatanya. \v 46 Rrangkarra yinganha yarna inthorra ilparnama. Yinga angkatja nthurrpa angkama. Iwunhangantama rrangkarra yinganha itja tnakama? \v 47 Relha erala Altjirraka tjina nama, era kala wuma Altjirranha ekururna angkamanga. Rrangkarra Altjirraka angkatja itja wuma rrangkarra itja Altjirraka tjina namanga.” \p \v 48 Relha Jew ntjarrala Jesuanha ilaka, “Nurna kunha nganha arratja inthorra alpmelaka unta Samaria-arinya namanga, artwa errintjakarta turta.” \p \v 49 Jesuala pula etnanha ilaka, “Yinga itjama errintjakarta. Atha Kaarta nukanhanta tnantjama. Rrangkarra pula yinganha arrampowumala. \v 50 Yinga itja tnakalhama. Kaarta era pula nuka kaltja. Erantama antja nama relhala yinganha tnantjitjika. \v 51 Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa inthorra ilama. Relha erala angkatja nukanhaka kangkwerrama, era itja ilutjina.” \p \v 52 Relha Jew etnantama erinha ilaka, “Nurna kala kaltjantama unta nthurrpa errintjakarta namanga. Abraham-anha iluka, Altjirraka urrpia imankinya ntjarra turta ilukantema. Kanha unta ilama relha erala angkatja ungkwanganhaka kangkwerramanga, era kula itja kutala ilutjina. \v 53 Unta Kaarta nurnakanha Abraham-anga kngarralkurama nama, Altjirraka urrpia imankinya ntjarranga turta? Etna kunha ingkarraka iluka. Ngunhantama unta ilalhama unta kula namanga?” \p \v 54 Jesuala etnanha ilaka, “Yinga paka tnakalhamanga, angkatja nukanha palkinya wara namara. Kaarta erataka yinganha tnantjama. Rrangkarrantama angkama era kula Altjirra rrakangkarra namanga. \v 55 Rrangkarra pula ekura kotna. Kanha yinga ekura kaltjala. Yinga paka angkamanga yinga ekura kotna, kurunga yingala orrtjerramara, rrangkarrala orrtjerramanga ngerra. Yinga pula ekura kaltjala. Yinga turta angkatja ekuranhaka kangkwerrama. \v 56 Kaarta rrakangkarra Abraham-anha kaltja naka yinga alhurna pitjitjinala. Erantama arrkana inthorra naka.” \p \v 57 Jew etnantama Jesuanha ilaka, “Apai! Unta itjama kngarripata. Unta itjama Abraham-anha araka.” \p \v 58 Jesuala etnanha ilaka, “Atha rrangkarranha nthurrpa inthorra ilama, Abraham-anha alkngerritjikanhangantema, yinga kala naka.” \p \v 59 Relha Jew ntjarralantama parta kotjika, Jesuanha errilknga tutjika. Jesuanha pula etnakanga lauwulhamala temple-anga rratanhaka. \c 9 \s1 Jesuala artwa panga alkngerrakalaka alknga marrilaka \p \v 1 Jesuanha tjaiyala lhapalhamalanga, era artwa panganha araka. Artwa era alknga panga kuta katjia intakala. \v 2 Kurtungurla ekuranha ntjarralantama Jesuanha pmarraka, “Kaltjinthanhinthanhai, ngunhama korna ntelalhaka? Thunga artwa nhanha, thunga kaarta pa mia ekuranha paka, era alknga panga kuta warta katjia intakalanga.” \p \v 3 Jesuala etnanha alpmelaka, “Itjama. Artwa nhanha itja korna ntelalhaka, kaarta pa mia ekuranha turta itjantema korna ntelalhaka. Era pula alknga panga alkngerraka, atha erinha marrilitjinanga. Kurunga relha ingkarrakala aritjina Altjirranha ekarlta inthorra namanga. \v 4 Altjirrala kunha yinganha alhurna yairnaka. Lakinhanga nurnakathaka nama urrkaputjika erala yinganha turnakala ngerra. Lyarta arltantema nama. Anma, ingwerramalanga, relha yarna wotha urrkapuma. \v 5 Yinga relha alharinya ntjarralela namalanga, yinga parrtja etnaka nama.” \p \v 6 Ekuriperra Jesuala arnaka palhiwuka, palhala turta arna urrknga mpaaraka. Kurunga era artwa panga ekura alknga urrkngala parnaka. \v 7 Erantama erinha ilaka, “Lhai, alknga ilkngilhitjika, Siloam ntjangala.” (Angkatja Siloam-ataka Arrarnturna kngartiwuma: ‘Yairnakala’.) Artwa era kala lhaka, alknga ilkngilhaka turta. Kurunga era katha araka, alpuka turta. \p \v 8 Relha pmararinya ntjarra, etnala erinha aritjata marnaka enkamanga, etnantama pmarrarraka, “Artwa panga nhangama nhanha, erala marnaka enkitjata?” \v 9 Arrpunha ntjarra angkaka, “Kala eranta kuta.” Kanha arrpunha ntjarra angkaka, “Itjiai! Artwa arrpunha, anngerranta era ngerra.” Artwa erantama ilalhaka, “Yinga kunha era.” \p \v 10 Etnantama erinha pmarraka, “Nthakinhantama alknga ungkwanganha marrerraka?” \p \v 11 Era etnanha alpmelaka, “Artwa nhanga, rretnya ekura Jesua, erataka arna urrknga mpaaramala alknga nukanha parnaka. Kurunga era yinganha Siloam kwatjurna yairnaka, alknga ilkngilhitjika. Yingantama lhaka. Yinga ilkngilhaka. Athantama katha arama.” \p \v 12 Etnantama erinha pmarraka, “Nthanhantama artwa era?” \p Artwa panga nakala era angkaka, “Yukwa.” \s1 Artwa Pharisee ntjarrala artwa panga nakala erinha pmarraka: Ngunhalama nganha marrilaka? \p \v 13 Kurunga etna artwa panga nakala erinha artwa Pharisee ntjarrurna kngaka. \v 14 Arlta ekuralala Jesuala arna urrknga mpaarakala, artwa pangaka alknga marrilakala turta, erataka Sabbath arlta naka. \v 15 Artwa Pharisee ntjarralantama artwa panga nakala erinha pmarraka, “Nthakinhama alknga ungkwanganha marrerraka?” Era etnanha ilaka, “Era alknga nukanha arna urrkngala parnaka. Yinga alknga ilkngilhaka. Atha kala katha aramantama.” \p \v 16 Artwa Pharisee urrputjantama angkaka, “Artwa era itja Altjirraka urrpia nama. Erataka Sabbath arltala urrkapuka. Nhanha itja arratja nama.” \p Kanha artwa Pharisee urrputja arrpunha lakinhala angkaka, “Artwa kornala yarna tjatjikarta lakinha urrkapumara.” \p Artwa Pharisee etnantama Jesuiperra iwurraka. \v 17 Lakinhanga etna artwa panga nakala erinha wothantema pmarraka, “Nthakinha paka unta etarlarama? Nurnanha ilai, artwa erala nganha alknga marrilakala, ngunhama era?” \p Era etnanha ilaka, “Era Altjirraka urrpia nama.” \p \v 18 Relha Jew ntjarrala pula artwa erinha ilpoiwuka. Etna erinha itja tnakaka era ilalhamanga era panga nakala. Etnantama kaarta mia ekuranhaka ntangkalhaka. \v 19 Etnantama erinhatharra pmarraka, “Worra mpalakanhama artwa nhanha? Mpala angkama era kula alknga panga kuta katjia intakala. Nthakinhantama era aramantama?” \p \v 20 Eratharra etnanha alpmelaka, “Ilirna kaltja era worra ilirnakanha namanga. Ilirna turta kaltja era alknga panga kuta katjia intakala. \v 21 Nthakinhantama era irrpalthala arama? Ngunhala turtama erinha alknga marrilaka? Nhanhaka pula ilirna kotnala. Kala erinhanta pmarrai. Era itja katjia nama. Era kala irrpalthala ilalhama.” \p \v 22 Kaarta pa mia ekuranhataka lakinha angkaka relha Jew ntjarranga trerramala. Relha Jew ntjarrataka arrkurlantema angkaka relha erinha synagogue-anga unpurlenitjika, erala tnakamanga Jesuanha Krista era namanga. \v 23 Lakinhanga eratharra angkaka, “Era itja katjia nama. Kala erinhanta pmarrai.” \p \v 24 Etnantama artwa panga nakala ekura wothantema ntangkalhaka. Etna erinha pmarraka, “Altjirrala nganha aramanga, arratja inthorrantama ilalhai. Nurna kunha kaltja, artwa erala nganha marrilakala, erataka artwa korna nama.” \p \v 25 Artwa panga nakala era pula etnanha ilaka, “Yinga itja kaltja artwa era paka korna namanga, marra paka. Yinga nhanhakanta kaltja. Yinga panga nakala, lyarta atha kala aramantama.” \p \v 26 Etna pula erinha kuta pmarraka, “Nthakinha inthorrama era nganha alknga marrilaka?” \p \v 27 Era etnanha ilaka, “Atha rrangkarranha kalama alpmelaka. Rrangkarra pula angkatja nukanhaka itja kangkwerrama. Iwunhangama rrangkarra yinganha kuta inthorra pmarrama? Rrangkarra turtama kurtungurla ekuranha nitjika antja?” \p \v 28 Etna pula erinha arrampowuka. “Unta kala kurtungurla ekuranha nama. Nurna pula Moses-aka kurtungurlala nama. \v 29 Nurna kaltja Altjirranha nurnakurna angkakala Moses-arlarlanga. Kanha artwa arrpunha nhanha, nurna pmara ekuranhakalka kotnala.” \p \v 30 Artwa era pula etnanha pmarraka, “Nthakinhala? Artwa era yinganha alknga marrilaka. Kanha rrangkarra pmara ekuranhakalka kotnala. \v 31 Nurna kala kaltja Altjirranha itja relha kornaka kangkwerrama. Era relha lenhakanta kangkwerrama, erala ekura kangkwerramanga. \v 32 Imankangatjina turta nurna itja kuta wentjika relhala, relha alknga panga alkngerrakalaka alknga wotha marrilakala. \v 33 Artwa nhanha paka itja Altjirranga pitjikalanga, nthakinhantama era tjatjikarta urrkapuma?” \p \v 34 Etnantama erinha ilaka, “Unta pula katjiangatjina korna kuta ntelalhaka. Untantama eterrama unta kula nurnanha kaltjinthitjinala? Lhai!” Etnantama erinha synagogue-anga unpurlenaka. \s1 Artwa Pharisee ntjarrala, relha pangala ngerra, yarna Altjirraka urrkapuntja araka, nhanha Jesuala urrkapumanga \p \v 35 Jesuala wumalanga etna artwa erinha synagogue-anga unpurlenakala, era ekura yonthaka. Erinha aramala, era erinha pmarraka, “Unta Relhaka 'Lira erinha tnakamama?” \p \v 36 Artwa era erinha alpmelaka, “Ngunhama era? Itornkai, yinganha ilai, atha erinha tnakitjinanga.” \p \v 37 Jesuala erinha ilaka, “Unta erinha kala araka. Erathoa nhanha ungkwangurna angkama.” \p \v 38 Artwa erantama Jesuanha alpmelaka, “Ingkartai, atha nganha tnakama.” Erantama mparalela arrarnalhamala erinha tnantjaka. \p \v 39 Jesuanhantama angkaka, “Yinga alha nhanhurna pitjika relha ntjarranha tjiperrawutjika. Relha panga ntjarrala aritjinantama. Kanha relha alknga marrakarta ntjarra pangerritjinala.” \p \v 40 Artwa Pharisee urrputja, etnala ekuranga etinya itnaka, etna erinha wuka lakinha angkamanga. Etnantama erinha pmarraka, “Nurnanhalkama unta ilama nurna kula panga namanga?” \p \v 41 Jesuala etnanha ilaka, “Rrangkarra panga nakalanga, rrangkarra itja kornakarta namara. Rrangkarra pula ilalhama rrangkarra aramanga. Lakinhanga rrangkarra kornakarta kuta nama.” \c 10 \s1 Yia sheep-iperra \p \v 1 Jesuanha angkaka, “Arai, atha rrangkarranha nthurrpa inthorra ilama. Thunga artwa sheep ntjarraka yard-aka nyilknganyilknga irrpuma, itja reoanga. Artwa era kala nyilkngampa tunhatunha turta nama. \v 2 Artwa era pula, erala reoanga irrpunhama, era sheep ntjarraka tnairnarintjala nama. \v 3 Artwa erala yard erinha ntarntarama, era turta tnairnarintja ekura reoa altjurilama. Sheep ntjarrala tnairnarintja etnakanha kala wuma. Tnairnarintja erantama sheep ekuranha ntjarranha rretnya ntangkamala, yard-anga rratalhelama. \p \v 4 Kurunga sheep ingkarraka kathala namalangantama, era etnakanga arrkurlerrama. Etna turta ekuranga tnaartangala lhama, etna angkatja ekuranhaka kaltjanga warta. \v 5 Etna pula itja relha lorinyanga tnaartangala lhama. Relha lorinyanga pula etna kala tirantala lhama, etna angkatja ekuranhaka kotnanga warta.” \p \v 6 Jesuala etnanha yia nhanha alpmelaka, etna pula yia erinha marntilparla wara wurlanaka. \s1 Jesuanha ilalhaka: Yinga nama reoa era \p \v 7 Lakinhanga Jesuanha wotha etnakurna angkaka. “Arai, atha rrangkarranha nthurrpa inthorra ilama. Yinga nama sheep ntjarraka reoa era. \v 8 Tnairnarintja etnala lyartalpula nakala, etna ingkarraka nyilkngampa tunhatunhanta turta naka. Sheep ntjarra pula etnaka itja kangkwerraka. \v 9 Yinga nama reoa era. Relha erala yard-aka irrpunhamanga nukarlarlanga, era ngampakala etatha nitjina. Erantama irrpurlanitjina, era turta rratarlanitjina, era turta marna kuta arltaritjina. \p \v 10 Nyilkngampa kunha pitjima sheep etnanha nyilkngala initjika, errilknga tutjika, yirralhelitjikanta turta. Yinga pula pitjika sheep etnanha tangkalhelitjika, etna lyarta, ngampakala turta etatha nitjinanga.” \s1 Jesuanha ilalhaka: Yinga tnairnarintja marra era nama \p \v 11 “Yinga nama tnairnarintja marra era. Tnairnarintja marra era kala sheep ekuranhakakwia iluma. \v 12 Tnairnarintja arrpunhala sheep ntjarra money-akakwia wara ntarntarama. Era turta itja sheep-akurtwia nama. Era kngulya itnura aa kngarra aramanga, era tira arrtjanama, sheep etnanha impurlalhamala. Itnura erantama sheep etnanha utnhuma, errarnpalhelama turta. \v 13 Artwa erataka tira arrtjanama era sheep etnanha money-akakwia wara ntarntaramanga. Era itja sheep etnakiperra kngarra etarlarama paka. \p \v 14 “Yinga nama tnairnarintja marra era. Yinga sheep nukanha ntjarraka kaltja nama, etna turta nuka kaltjantema. \v 15 Yinga etnaka kaltja, Kaarta erala nuka kaltja namanga ngerra, yinga turtala Kaarta ekura kaltja namanga ngerra. Yinga kala sheep etnakakwia ilutjina. \v 16 Sheep arrpunha ntjarra nuka namantema. Etna pula itja worla nhanhala nama. Etnanha turta atha Altjirrurna kngitjika. Etna kala yinganha wutjina. Kurunga worla nyinta nitjina, tnairnarintja nyinta turta. \p \v 17 “Kaarta era nuka kangkama, yinga ekura kangkwerramala ilutjinanga warta. Yinga turtantama relha errilknga ntjarranga wotha kamerritjina. \v 18 Arrpunhala yinganha yarna errilknga tuma. Yingarrpa Kaartaka kangkwerramala ilutjina. Nukathaka nama ilutjika, kamerritjika turta. Kaarta erarrpa yinganha lakinha turnaka.” \p \v 19 Angkatja nhanha wumala, relha Jew etna wotha iwurraka. \v 20 Arrpunha ntjarra angkaka, “Erataka errintjakarta. Artwa rirta. Relhataka ekura itja kangkwerritjika.” \v 21 Arrpunha ntjarra pula lakinhala angkaka, “Artwa errintjakarta yarna lakinha angkama. Artwa errintjakartala turta yarna relha pangaka alknga marrilama.” \s1 Relha Jew ntjarra antja naka Jesuanha partala watjika \p \v 22 Kala lhurrpantama naka. Lhurrpala relha Jew ntjarra kutatha Jerusalem-ala worlerritjata temple-aka ingkairnintjaka arltaka ilpangkitjika. \v 23 Arlta arrpunhala Jesuanha temple lyuntja nyintala nthulapuka, lyuntja erinhala etna Solomon-aka Lyuntja ilitjata. \v 24 Relha Jew ntjarralantama erinha pmarraka. “Nurnataka ungkwangiperra yarna eterrama. Nurnanha kala arratja alpmelai, unta paka Krista era namama?” \p \v 25 Jesuala etnanha ilaka, “Atha rrangkarranha kalama alpmelaka. Rrangkarra pula yinganha itjala tnakaka. Tjatjikarta athala urrkapuma, yinga urrkapuma Kaartala yinganha turnakalanga. Lakinhanga rrangkarra kaltja neikanha yinga Krista era namanga. \v 26 Rrangkarra pula yinganha itjala tnakama, rrangkarra itja sheep nukanha namanga. \v 27 Sheep nukanha ntjarrala yinganha wuma. Yinga etnaka kaltja. Etna turta nukanga tnaartangala pitjima. \v 28 Atha etnanha etathilitjina. Etnantama ngampakala etatha nitjina. Etna itja imerritjina. Arrpunhala turta etnanha itja kuta nukanga rakitjina. \v 29 Kaarta nukanhala yinganha sheep nukanha ntjarranha nthaka. Era errintjangalka ekarltalkura nama. Arrpunhalantama etnanha yarna kuta Kaarta nukanhanga rakitjina. \v 30 Kaarta ilaaka nyinta kuta nama.” \p \v 31 Relha Jew ntjarralantama wothantema parta kotjika, erinha errilknga tutjika. \v 32 Jesuala pula etnanha ilaka, “Kaartala yinganha turnakalanga warta, atha rrakangkarra tjatjikarta marra ntjarra ntelaka. Tjatjikarta nhanha ntjarrakakwiama rrangkarra yinganha partala watjika antja nama?” \p \v 33 Etna erinha alpmelaka, “Nurna nganha itja tjatjikarta marra ntjarrakakwia partala watjina. Nurna nganha partala watjina unta Altjirranha arrampowukalanga. Unta kunha relha wara. Kanha unta lyarta ilalhaka unta kula Altjirra namanga.” \p \v 34 Jesuala etnanha alpmelaka, “Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, ‘Atha Altjirrala rrangkarranha ilama, rrangkarra altjirra nama.’ \v 35 Lakinha Altjirranha errilkngipata rrakangkarranhurna angkaka. Era etnanha alpmelaka etna altjirra namanga. Altjirranha turta itja orrtjerrama. \v 36 Atha rrangkarranha ilaka yinga Altjirraka 'Lira namanga. Kaarta erarrpa angkaka yinga 'Lira ekura nitjika. Erarrpa turta yinganha relha alharinya ingkarrakurna yairnaka. Iwunhangantama rrangkarra yinganha ilparnama atha kula Altjirranha arrampowumanga? \v 37 Yinga paka Kaarta nukanhaka itja kangkwerramanga, rrangkarra yinganha itja tnakitjika. \v 38 Yinga pula Kaarta nukanhaka kangkwerramanga, rrangkarra yinganha tnakeikanha. Arai, yinga kaltja rrangkarra yinganha itja tnakamanga. Rrangkarra pula Kaarta erinha tnakai, era yinganha ekarltilakalanga tjatjikarta ntjarra urrkaputjika. Kurunga rrangkarra kaltja nitjina Kaarta era nukalela kuta namanga, yinga turta Kaartalela kuta namanga.” \p \v 39 Etnantama wotha antja naka erinha errkutjika. Era pula etnakanga urerranhaka. \p \v 40 Kurunga Jesuanha wotha Jordan Lhiranga tjananhaka. Erantama katha nhanga ekururna lhaka, ekuralala John-ala relha ntjarranha kaltjirrpulhelakala. Pmara ekuralantama era kuterraka. \v 41 Relha ntjarrantama ekururna pitjika. Etna angkaka, “John-ala itja tjatjikarta urrkapuka. Yia nhanga John-ala nurnanha Jesuiperra ilakala, yia nhanha pula nthurrpala naka.” \v 42 Relha pmararinya ntjarra arrpunhalantama Jesuanha tnakaka. \c 11 \s1 Lazarus, Jesuaka tjina iluka \p \v 1 Artwa Lazarus-anha menterraka. Era Bethany town-arinya naka. Kwaiya ekura Mary, Martha-anha turta town lenhala naka. \v 2 Mary nhanhalataka Jesuaka ingka ntira unpa marrakartala parnakala, wotha kapurta korla ekuranhala rirrtjilakala turta. \v 3 Mary, Martha tharralantama Jesuurna angkatja yairnaka, “Ingkartai, tjina ungkwanga nhanga menterrakau.” \p \v 4 Yia nhanha wumala Jesuanha angkaka, “Lazarus-anha menterraka, itja pula kutanta ilutjika. Era menterraka relha ntjarrala Altjirranha tnantjitjinanga, 'Lira ekuranha turta.” \p \v 5 Jesuanha Martha-aka, tjia ekuranha Mary-aka, Lazarus-aka turta kngarra kangkaka. \v 6 Era pula wumalanga Lazarus-anha menta intamanga, era arlta tharra wotharrka kuterraka. \v 7 Ekuriperrantantama era kurtungurla ntjarranha ilaka, “Mpa, nurna kala pmara Judea-urna wotha alpurrirriai.” \p \v 8 Kurtungurla etna pula erinha alpmelaka, “Kaltjinthanhinthanhai, ngurruka wara relha Jew ntjarrala ungkwanga yonthaka, nganha partala wamala errilknga tutjika. Kanha unta alputjikala angkama?” \p \v 9 Jesuanha angkaka, “Arltala parrtja nama, 12 hours. Relha paka arltala nthulapumanga, era marra arama. Era itja irnangalka tnyinhitjina. \v 10 Relha pula ingula nthulapumanga, era yarna arama. Erantama kala irnangalka tnyinhitjina.” \v 11 Kurunga Jesuala etnanha ilaka, “Lazarus, tjina nurnaka kunha ankwerraka. Yingantama nhanha lhama erinha kamalhelitjika.” \p \v 12 Kurtungurla ntjarralantama erinha ilaka, “Ingkartai, era paka ankwentamanga, era kala marrerritjina.” \v 13 Kurtungurla etnataka etarlaraka Jesuala etnanha ilamanga Lazarus-anha kula ankwentamanga. Kanha Jesuala etnanha ilaka Lazarus-anha errilkngala intamanga. \p \v 14 Lakinhanga Jesuala etnanha alkngatharrantama ilaka, “Lazarus-anha kunha iluka. \v 15 Yinga pula kangkama yinga itja tanhala nakala era ilumanga. Inguntha rrangkarra yinganha tnakitjina. Mpa, nurna kala ekururna lhiaintama.” \p \v 16 Thomas, rretnya arrpunha ekuranha ‘Tjoa’, erantama kurtungurla arrpunha ntjarranha ilaka, “Awa, nurna kala ekuralela lhiai, ilutjinala warta.” \s1 Jesuala Martha-anha ilaka, Atha relha errilknganha kamalhelama, etathilama turta \p \v 17 Jesuanha kala Bethany-aka etinyerrakantama. Pmararinya ntjarralantama erinha ilaka Lazarus-anha kala arlta 4 wolkngala intamanga. \v 18 Bethany era Jerusalem-anga etinya wara naka. \v 19 Lakinhanga relha Jew ntjarra inthorra Martha Mary tharrurna pitjikala, erinhatharra alkngolkngilitjika. \p \v 20 Arrpunha ntjarralantama Martha-anha ilaka Jesuanha town-anga etinya namanga. Martha-anhantama ekururna lhaka. \v 21 Mary-anha pula ilthalala kuterraka. Martha-ala Jesuanha ilaka, “Ingkartai, untataka parrpa pitjeikanha. Unta paka nhanhala nakalanga, tjia nuka itja ilumara. \v 22 Yinga pula kaltja unta lyarta Altjirrurna ingkamanga Lazarus-aka, era nganha kala wutjina.” \p \v 23 Jesuala erinha ilaka, “Tjia ungkwanga wotha etatherramala kamerritjina.” \p \v 24 Martha-ala erinha alpmelaka, “Yinga kala kaltja era arlta ingkarnala kamerritjinala.” \p \v 25 Jesuala pula erinha ilaka, “Atharrpa relha errilknganha kamalhelama, etathilama turta. Relha ingkarraka kala ilutjina. Relha erala yinganha tnakama, era pula anma ngampakala etatha nitjina. \v 26 Relha tnakanhakanha athala etathilakala, era itja ngampakala errilknga intitjina. Unta angkatja nhanha tnakamama?” \p \v 27 Martha-ala erinha ilaka, “Awa, Ingkartai. Atha nganha tnakama. Unta Krista era nama, Altjirraka 'Lira. Altjirrala errilkngipata nurnakanha lhelakala era 'Lira ekuranha relha alharinya ingkarrakurna yairnitjinala.” \p \v 28 Lakinha angkamala, Martha-anha iltha ekuranhurna alpuka. Erantama Mary-anha tjukunya wara ilaka, “Kaltjinthanhinthanha era kunha kala pitjika. Era ungkwanga ntangkalhaka.” \v 29 Nhanha wumala, Mary-anha parrpa kamerraka, Jesuurna lhaka turta. \v 30 Jesua era itjantema town-aka irrpukala. Era pula katha nhangalantema naka, ekuralala era Martha-alela angkarrakala. \v 31 Relha Jew ntjarra Mary-aka ilthala naka erinha alkngolkngilitjika. Etna aramalanga era parrpa kamerramala kathurna lhamanga, etna ekuranga tnaartangala lhaka. Etna eterraka era kula wolkngurna lhamanga, itnitjika. \p \v 32 Mary-ntama Jesuurna pitjika. Ekuranga urlarra mparalela arrarnalhamala, era erinha ilaka, “Ingkartai, unta paka nhanhala nakalanga, tjia nuka itja ilumara.” \p \v 33 Jesuala erinha itnimanga araka. Relha Jew etna turta itnimanga. Erantama rwampia inthorrerraka, mpangkaka turta. \v 34 Erantama etnanha pmarraka, “Nthanhakama rrangkarra erinha arrarnaka?” \p Etna erinha ilaka, “Ingkartai, pitjai aritjika.” \p \v 35 Jesuanhantama itnika. \p \v 36 Nhanha aramala relha Jew ntjarra ilarraka, “Arai, era kunha Lazarus-aka nthurrpa kngarra kangkaka.” \p \v 37 Urrputja arrpunha pula lakinhala ilarraka. “Era kunha artwa panga nhangaka alknga marrilakala. Era paka artwa nhanha erinha turta marrileikanha.” \s1 Jesuala Lazarus-anha etathilamala errilknga ntjarranga kamalhelaka \p \v 38 Ltarrpa kuta wulhamala, Jesuanha wolkngurna lhaka. Wolknga erataka intia naka, parta kngarritjala marntilakala. \v 39 Jesuala etnanha ilaka, “Parta erinha ankartiwai!” Martha, errilknga ekura kwaiya, era pula erinha ilaka, “Ingkartai, era kala nwarrintjama. Era kunha kala arlta 4 errilknga intakala.” \p \v 40 Jesuala pula erinha ilaka, “Atha nganha nhanga ilaka. Unta yinganha tnakamanga, unta aritjina Altjirranha makalaria inthorra namanga.” \p \v 41 Etna parta kngarritja erinha ankartiwukantama. Alkirurna inaramala, Jesuanha angkaka, “Kaartai, unta yinganha wuka. Lakinhanga atha nganha dangkilama. \v 42 Yinga kala kaltja unta yinganha kutatha wuma. Yinga pula ungkwangurna alkngatharra angkaka, relha nhanha ntjarra kaltja nitjinanga unta yinganha yairnakala.” \p \v 43 Kurunga Jesuanha intarra ilkaka, “Lazarus-ai, rratai!” \v 44 Lazarus erantama rrataka, wolkngakanha mantarrakarta. Etna nhanga mantarra nhanhala iltja pa ingka ekuranha ilinyiwukala. Etna anngerra ekuranha turta mantarra arrpunhala korltakala. \p Lakinhanga Jesuala etnanha ilaka, “Mantarra etnanha ekuranga ilwai, era nthulaputjinanga.” \s1 Sanhedrin council etna angkarraka Jesuanha errilknga tutjika \p \v 45 Arai, relha Jew ntjarra nhanga Mary-alela naka erinha alkngolkngilitjika. Relha nhanha etna araka Jesuala Lazarus-anha etathilamanga. Etnakanga ntjarra arrpunhalantama Jesuanha tnakaka. \v 46 Kanha urrputja arrpunha artwa Pharisee ntjarrurnala lhaka, yiakarta. \v 47 Kurunga priest-aka itornka ntjarrala, artwa Pharisee ntjarrala turtantama Sanhedrin council etnanha worlilaka. Sanhedrin council etnantama lakinha angkarraka, “Artwa nhanhala tjatjikarta ntjarra urrkapuma. Nurnataka erinha parritjika. \v 48 Nurna paka erinha itja parramanga, relha ingkarrakala erinha tnakitjina. Nurnantama nthakinherritjina? Rome-arinya ntjarra pitjitjina. Etna pmara nurnakanha rakitjina, nurnanha turta ingkarraka yirralhelitjina.” \p \v 49 Caiaphas erataka High Priest naka, year lenhala. Erantama etnanha ilaka, “Rrangkarrataka marntilparla ntjarra. \v 50 Arai, nhanha marralkura nama artwa nyinta relha ntjarrakakwia ilutjika, nhanhangatjina, Rome-arinya ntjarrala relha ingkarrakanha errilknga tutjika.” \v 51 Era lakinha angkaka era High Priest namanga. Altjirraka Enkalataka erinha ilakala Jesuanha relha Jew ingkarrakaka ilutjinala. \v 52 Itja pula etnakanta. Altjirraka tjina pmararrpaninhala namala ntjarraka turta, era etnanha ingkarraka worlilitjinanga. \v 53 Sanhedrin council etnantama antja naka Jesuanha errilknga tutjika. \p \v 54 Lakinhanga Jesuanha relha Jew ntjarraka itornkanga lauwulhaka. Era Ephraim town-urnantama lhaka. Town nhanha erataka worritjanga kuta naka. Town ekuralantama Jesuanha kuterraka kurtungurla ekuranha ntjarralela. \p \v 55 Relha Jew ntjarraka Passover tjinkarra lyartathakantema naka. Relha ntjarra pula pmararrpaninhanga mparrama Jerusalem-ala worlerraka, mpaarangarangamalkura ilkngilhitjika, tjinkarrakatjila. \v 56 Etnantama Jesuaka yonthaka. Temple-ala itnarlapumala, etna pmarrarraka, “Nthakinha etarlaramai? Era paka tjinkarraka pitjitjinama?” \v 57 Priest-aka itornka ntjarrala, artwa Pharisee ntjarrala turtataka relha ntjarranha turnakala, “Rrangkarra Jesuanha aramanga, nurnanha ilau, nurna erinha errkutjinanga.” \c 12 \s1 Mary-ala Jesuaka ingka parnaka ntira unpa marrakartala \p \v 1 Arlta 6-iperra etna Passover tjinkarra erinha ilkutjika naka. Jesuanhantama Bethany-urna pitjika. Town nhanhala Lazarus-anha naka, artwa nhanga Jesualala errilknga ntjarranga kamalhelakala. \v 2 Mary Martha tharralantama Jesuaka, tjina ekuranha ntjarraka turta, tjinkarra urrkapuka. Etnantama arrarnalhaka marna ilkutjika. Lazarus-anha turta arrarnalhakantema. Kurunga Martha-ala etnaka marna errarnpalhelaka. \p \v 3 Mary-alantama jar ntira unpa marrakarta inarlalhaka. Ntira tjiparra inthorra erinha pulai. Erantama nhanha Jesuaka ingkaka thalaka. Kurunga era Jesuaka ingka wotha rirrtjilaka, kapurta korla ekuranhala. Iltha ekuralantama etna unpa marra erinhanta ntjarnaka. \p \v 4 Judas Iscariot Jesuaka kurtungurla naka. Era Jesuanha anma leltjaka lanthitjika nakala. Erantama angkaka, \v 5 “Iwunhangama era ntira unpa marrakarta nhanha itja yirrinthaka? Ntira erinha kunha money kngarra inthorraka yirrinthamara. Era turtantama money erinha relha ilkngara ntjarranha nthamara.” \v 6 Judas era itja relha ilkngara ntjarraka konyerraka. Era wara lakinha angkaka era nyilkngampa namanga. Relha ntjarrala Jesuanha, kurtungurla ekuranha ntjarranha turta money nthitjata. Money nhanhantama etna Judas-anha nthitjata etnaka ntarntaritjika. Era pula money arrpunha nyilkngala initjata. \p \v 7 Jesuala pula etnanha ilaka, “Erinha impai! Erataka yinganha mparrama ntirala parnakala. Anma etna yinganha wolkngaka kurnitjina. \v 8 Arai, relha ilkngara ntjarra kunha rrakangkarralela kutatha nitjina rrangkarra paka etnanha pelitjika antja namanga. Yinga pula itjala rrakangkarralela kuta nitjina.” \s1 Etna angkarraka Lazarus-anha turta errilknga tutjika \p \v 9 Relha Jew ntjarrala wumalanga Jesuanha Bethany-ala namanga, etna pitjika erinha aritjika, Lazarus-anha turta. Lazarus erinhataka Jesuala nhanga errilknga ntjarranga kamalhelakala. \v 10 Priest itornka ntjarralantama Lazarus-anha turta errilknga tutjika antja naka, itja Jesuanhanta. \v 11 Relha Jew arrpunha ntjarralataka Jesuanha tnakaka, etna Lazarus-anha etatha arakalanga. \s1 Jesuanha king ngerra Jerusalem-urna irrpuka \r (Matthew 21:1-11; Mark 11:1-11; Luke 19:28-40) \p \v 12 Relha ntjarra Jerusalem-urna pitjikala Passover tjinkarra ilkutjika. Relha etnantama wuka Jesuanha turta tjinkarraka pitjimanga. \v 13 Etnantama rrangkia walya kamala, walyakarta ekururna urlarrakurlarra lhaka. Etna kuta ilkaka, \q1 Nurna Altjirranha tnantjama. \q1 Altjirrai, urrpia ungkwanganha lyekarrilai, \q1 erala lyarta nurnakurna pitjima. \q1 Altjirrai, Israel-arinya ntjarraka king lyekarrilai.” \p \v 14 Jesuala donkey kurrka aramala, donkey ekura ntjika. Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, \q1 \v 15 “Relha Jerusalem-arinya ntjarrai, \q1 rrangkarra itja trerritjika. \q1 Arai, king rrakangkarra, rrakangkarrurna \q1 pitjima donkey kurrkala nanhamala.” \p \v 16 Kurtungurla ntjarrala Jesuanha aramalanga donkey-ala nanhamanga, etna Altjirraka Angkatja Imankinya nhanhaka itja ilpangkaka. Anmanta, Jesuanha kala alkirurna alpukalangantama, etna angkatja ekura ilpangkaka. Etna turta lhangkaraka angkatja era ilakala Jesuanha lakinha Jerusalem-urna irrputjinala. \p \v 17 Arai, relha ntjarrala Jesuanha nhanga araka era Lazarus-anha errilknga ntjarranga kamalhelamanga. Etnantama nhanhiperra kuta angkarlanaka, Jerusalem-ala. \v 18 Relha arrpunha ntjarrala turtantama tjatjikarta nhanhiperra wuka. Etna turtantama Jesuurna lhaka. \v 19 Artwa Pharisee ntjarrantama ilarraka, “Nurna kunha erinha yarna parraka. Lyarta relha ingkarrakantama ekuranga tnaartangala lhama.” \s1 Relha Greece-arinya urrputjala Jesuanha aritjika antja naka \p \v 20 Relha Greece-arinya urrputja turta Jerusalem-ala naka. Etna nhanga pitjikala Altjirraka urrkurrkintja nitjika, Passover-aka arltala. \v 21 Etna Philip-urna pitjika, artwa Bethsaida-arinya nhangurna. Bethsaida town kunha pmara Galilee-ala naka. Etnantama Philip-anha ilaka, “Itornkai, nurnataka Jesuanha aritjika antja.” \v 22 Philip-anhantama Andrew-urnakimparra lhaka, erinha nhanha alpmelaka turta. Kurunga eratharra tharrantema Jesuurna lhaka. Eratharra erinha alpmelaka, artwa Greece-arinya urrputjala erinha aritjika antja namanga. \p \v 23 Jesualantama etnanha ilaka, “Lyarta Kaarta nukanhakathaka nama, relha ingkarrakanha ntelitjika Relhaka 'Lira era makalaria namanga. \v 24 Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa inthorra ilama. Relhala kunha wheat annga arnaka kurnama. Kurunga annga era iluma ngerra, irna turtantama annga ekuranga mangkama. Kurunga irna era anngakarterramantama. Annga era paka itja ilumangarrka, era yarna annga ntjarrakarterrama. \v 25 Arai, relha erala thakerrama alhala kuta etatha nitjika, era ngampakala ilutjina. Kanha relha erala itja thakerrama alha nhanhala kuta etatha nitjika, era ngampakalala etatha nitjina. \v 26 Relha erala antja nama nuka kangkwerritjika, era kala nukanga tnaartangala pitjitjika. Kurunga era nukalela kuta nitjina. Arai, relha erala nuka kangkwerrama, Kaarta nukanhala erinha tnantjitjina. \p \v 27 “Yingataka lyarta ltarrpa wulhama. Yinga pula yarna Kaarturna angkama, ‘Kaartai, yinga itja antja nama nyingalauwutjika’. Nhanhakakwia kunha yinga alhurna pitjika. \v 28 Kaartai, untantama relha ingkarrakaka ntelalhai unta makalaria namanga.” \p Altjirranhantama alkiranga angkaka, “Yinga kala ntelalhaka yinga makalaria namanga. Yinga turta wotha ntelalhitjina yinga makalaria namanga.” \v 29 Relha etna wuka arrpunha angkamanga ngerra. Arrpunha ntjarrantama angkaka, “Kwatja angkamanga wai.” Kanha arrpunha ntjarrala etnanha ilaka, “Angel-ataka ekururna angkaka.” \p \v 30-31 Jesuala pula etnanha ilaka, “Altjirranha itja nukakwia angkaka, rrakangkarrakwia pula. Lyarta Altjirrala relha alharinya ingkarrakanha kala tjiperrawuma. Lyarta era relha alharinya ingkarrakaka itornka erinha pmakwinama. \v 32 Anma etna yinganha ntolkaka kanthatumanga, atha relha ingkarrakanha ntangkitjina yinganha tnakitjika.” \v 33 Erataka lakinha angkaka etna kaltja nitjinanga era ntolkala ilutjinala. \p \v 34 Relha etna pula erinha ilaka, “Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama Kristanha kuta etatha nitjinala. Nthakinhantama unta ilama Relhaka 'Lirakathaka namanga ntolkala ilutjika? Ngunhama Relhaka 'Lira nhanha era nama?” \p \v 35 Jesuala etnanha ilaka, “Kurrka warantantama parrtja era rrakangkarralela nitjina. Parrtjantema namalanga nthulapai, ingwerrakitjangathatha. Relha erala ingula nthulapuma, era paalapaala wara nthulapuma. \v 36 Rrangkarra pula erinha tnakitjika, erala rrakangkarra parrtja namanga. Kurunga rrangkarra parrtja ekura katjia nitjina.” \p Lakinha angkamala Jesuanha lhaka, relha ntjarranga lauwulhaka turta. \s1 Relha ntjarrala Jesuanha itja kuta tnakaka \p \v 37 Jesuala kunha tjatjikarta ntjarra inthorra relha ntjarranga alkngatharra urrkapukala, etna pula erinha itja kuta tnakaka. \v 38 Altjirraka urrpia Isaiah-aka angkatjantama nthurrperraka. \q1 “Ingkartai, ngunhalama angkatja nurnakanha \q1 tnakaka? \q1 Ngunhala turtama araka Ingkartanha ekarlta \q1 inthorra namanga?” \p \v 39 Relha etna Jesuanha yarna tnakaka. Isaiah-ala nhanga ilaka, \q1 \v 40 “Altjirrala alknga etnakanha pangilaka, \q1 etna alknga etnakanhala arakitja. \q1 Era eterrintja etnakanha parrpartilaka \q1 turta, etna arratja eterrakitja. \q1 Kurunga etna toperrakitja, \q1 Altjirrala turtantama etnanha \q1 tangkalhelakitja.” \p \v 41 Isaiah-ala araka Jesuanha makalaria namanga. Lakinhanga era nhanha Jesuiperra ilakala. \p \v 42 Relha Jew-aka itornka arrpunha ntjarrala Jesuanha tnakaka. Etna pula itja ilalhaka etna erinha tnakamanga, artwa Pharisee ntjarrala etnanha synagogue-anga unpurlenakitja. \v 43 Itornka nhanha etnataka kngarralkura antja naka relha ntjarrala etnanha tnantjitjika, nhanhangatjina, Altjirrala etnanha tnantjitjika. \s1 Jesuanha ilalhaka era pitjikala relha ntjarranha tangkalhelitjika \p \v 44 Jesuala etnanha angkatja intarrala ilaka, “Relha erala yinganha tnakama, era erinha turta tnakama, erala yinganha yairnakala. \v 45 Relha erala yinganha arama pa lhangkarama, era erinha turta arama pa lhangkarama, erala yinganha yairnakala. \v 46 Yingataka alhurna pitjika relha ingkarrakaka parrtja nitjika. Lakinhanga relha erala yinganha tnakama, era itja wotha thapathapala ngerra nama. \p \v 47 “Relha erala angkatja nukanha wumanga, ekura pula itja kangkwerramanga, atha erinha itja tjiperrawutjina. Yingataka pitjika relha alharinya ntjarranha tangkalhelitjika, itja etnanha imilitjika. \v 48 Thunga relha nuka antjakunya nama, angkatja nukanha turta itja tnakama. Erinhataka angkatja nukanhala imilitjina, Altjirrala anma relha ingkarrakanha tjiperrawumanga. \v 49 Arai, angkatja athala rrangkarranha ilama, etna itja angkatja nukanha nama. Kaarta erala yinganha rrakangkarrurna yairnakala, era yinganha turnaka angkatja nhanha etnanha rrangkarranha ilitjika. \v 50 Yinga turta kaltja angkatja ekuranhala relhanha ngampakala etathilama. Lakinhanga atha rrangkarranha angkatja ekuranhanta ilama.” \c 13 \s1 Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarraka ingka ilkngika \p \v 1 Relha ntjarra Passover tjinkarra erinha kala ilkutjika naka. Jesuanha turta kaltja naka nhanha kala ekurathaka namangantama, alha nhanhanga Kaarturna alputjika. Era nhanga tjina ekuranha ntjarraka kangkaka. Erantama etnaka kuta kangkaka era ilutjinalpula. \p \v 2 Etnantama ngurrula marna ilkurlanaka. Errintjalataka Judas-anha, Simon Iscariot-aka worra nhanga, kala turnakala Jesuanha leltjaka lanthitjika. \p \v 3 Jesuanha kaltja naka Kaartala erinha ekarlta inthorrilakala. Era turta kaltja naka era Altjirranga pitjikala, Altjirrurna turta alputjinala. \v 4 Erantama kamerramala mantarra tjenya ekuranha iluka. Towel-ntama inamala, era towel-ala yirnalhaka. \v 5 Kurunga kwatja taarnaka thalamala, era kurtungurla ekuranha ntjarraka ingka ilkngika, towel-ala wotha rirrtjilaka turta. \p \v 6 Era Simon Peter-aka ingkantama ilkngitjikerramalanga, Peter-ala erinha pmarraka, “Ingkartai, untama ingka nukanha ilkngitjina?” \p \v 7 Jesuala erinha alpmelaka, “Iwunhangama atha ingka ungkwanganha ilkngima? Arai, unta nhanha lyarta itja lhangkarama. Anma pula unta nhanha lhangkaritjinantama.” \p \v 8 Peter-ala erinha ilaka, “Unta itja inthorra ingka nukanha ilkngitjika.” \p Jesuala pula erinha alpmelaka, “Atha paka nganha itja ilkngimanga, unta itja inthorra tjina nukanha nitjina.” \p \v 9 Peter-alantama erinha ilaka, “Lakinhanga paka Ingkartai, itja ingka nukanhanta ilkngai. Iltja pa anngerra nukanha turta.” \p \v 10 Jesuala pula erinha ilaka, “Relha erala walhakala, era kala mpurrka ekuranha ilkngika. Kala ingka ekuranhanta wotha ulpurterrama. Atha kunha rrangkarranha kala ilkngika. Rrangkarrantama ulpurtakunya turta nama, artwa nyintanta itja.” \v 11 Jesuanha kala kaltjakwia naka artwa ekura, erala erinha leltjaka lanthitjinala. Lakinhanga era ilaka, “Artwa nyintanta itja.” \p \v 12 Era kala ingka etnakanha ilkngikalangantama, Jesuanha wotha mantarra tjenya ekuranhaka ekarralhaka, katha ekuranhaka turta arrarnalhaka. Erantama etnanha pmarraka, “Nthakinhama yinga ntelalhaka ingka rrakangkarranha ilkngimala? \v 13 Rrangkarra angkama yinga ‘Kaltjinthanhinthanha’ namanga, ‘Ingkarta’ turta. Rrangkarra kala arratja kuta angkama, yinga nhanha namanga warta. \v 14 Arai, atha, Kaltjinthanhinthanha era pa Ingkarta rrakangkarranhala ingka rrakangkarranha ilkngika. Lakinha rrangkarra turta nyintaminyintala arrpunhaka ingka ilkngitjikantema. \v 15 Yingala rrakangkarra ntelalhakala ngerra, lakinha rrangkarra turta ntelalhitjika. \v 16 Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa inthorra ilama. Urrkapunhapunha era itja itornka ekuranhanga kngarralkura nama. Urrpia era turta itja kngarralkura nama relha ekurangatjina, erala erinha yairnakala. \v 17 Rrangkarra angkatja nukanha kala wuka. Rrangkarrantama angkatja nukanhaka kangkwerramanga, rrangkarra arrkana inthorra nitjina. \p \v 18 “Yinga pula itja rrakangkarra ingkarrakiperra angkama. Yinga kala kaltja, artwa nhanga athala urrarakala ntjarranga, nyintala yinganha leltjaka lanthitjina. Era yinganha leltjaka lanthamalanga, Altjirraka Angkatja Imankinya nhanha nthurrperritjina, ‘Artwa erala nukalela marna ilkuma, era kunha yinganha lolowuka.’ \v 19 Athataka rrangkarranha nhanha mparrama alpmelaka. Kurunga nhanha nthurrperramalanga, rrangkarra kaltja nitjina Altjirraka Angkatja Imankinya nukiperra angkamanga. \v 20 Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa inthorra ilama. Relha era, erala urrpia nukanhaka kangkintja ntelalhama, era nuka kangkintja ntelalhama. Relha erala nuka kangkintja ntelalhama, erataka ekura kangkintja ntelalhama, erala yinganha yairnakala.” \s1 Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha ilaka etnakanga nyintala erinha leltjaka lanthitjinala \p \v 21 Lakinha angkamaliperra, Jesuanha rwampia inthorra wulhaka. Erantama etnanha ilaka, “Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa inthorra ilama. Rrakangkarranga nyintalataka yinganha leltjaka lanthitjina.” \v 22 Kurtungurla etna pula yarna eterramala ararraka. Etnantama pmarrarraka, “Ngunhiperrama era angkama?” \v 23 Kurtungurla arrpunha, ekurala Jesuanha kangkaka, era Jesuanga kuta naka. \v 24 Simon Peter-anhantama kurtungurla ekura kwerraka, era Jesuanha pmarritjika, “Ngunhiperrama unta angkama?” \v 25 Kurtungurla erantama Jesuanha pmarraka, “Ingkartai, ngunhiperrama unta angkama?” \v 26 Jesuala erinha ilaka, “Artwa ekuriperrakwia, erinhala atha marna ungkwaltja nhanha nthitjina, ungkwaltja erinha karakwatjaka thankumala.” Kurunga Jesuala marna ungkwaltja erinha thankumala Judas-anha nthaka, Simon Iscariot-aka worra nhanganha. \v 27 Judas-ala warta marna erinha inaka, kanha Satan-anhala ekururna irrpuka. \p Jesualantama Judas-anha ilaka, “Unta antja naka yinganha leltjaka lanthitjika. Kala yinganha parrpa etnaka lanthai.” \v 28 Kurtungurla ntjarrala pula Jesuaka angkatja itja lhangkaraka. \v 29 Judas-ala nhanga money etnakanha tnyinitjata. Arrpunha ntjarralantama etarlaraka Jesuala kula erinha ilamanga Passover tjinkarraka yultha initjika. Arrpunha ntjarrala pula etarlaraka era kula Judas-anha yairnakalanga relha ilkngara ntjarranha pelitjika. \v 30 Marna ungkwaltja erinha inamala ngerra, Judas-anha kathurna lhaka. Kala ingwa naka. \s1 Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha turnintja lyartinya ilaka \p \v 31 Judas-anha kala lhakalangantama, Jesuala etnanha ilaka, “Lyarta Altjirrala kathilaka Relhaka 'Lira era makalaria namanga. Relhaka 'Lirarlarlanga Altjirranha turta ntelalhaka erarrpa makalaria namanga. \v 32 Relhaka 'Lirala relha ntjarranha ntelaka Altjirranha makalaria namanga. Altjirrala turtantama relha ntjarranha ntelitjina Relhaka 'Lira era makalaria namanga. Itja anma, kala lyartantema. \p \v 33 “Katjia kurrka nukanha ntjarrai. Yinga kunha kurrka warantantama rrakangkarralela nitjina. Kurunga rrangkarra nuka yonthitjina, rrangkarra pula yinganha itja arltaritjina. Atha nhanga relha Jew ntjarranha ilakala ngerra, atha nhanha rrangkarranha turtantama ilama, ‘Pmara ekururna yingala lhitjina, ekururna rrangkarra yarna lhama.’ \v 34 Atha pula rrangkarranha turnintja lyartinyantama ilama. Rrangkarra urlarrakurlarra kangkintja ntelalhitjika. Yingala rrakangkarra kangkakala ngerra, lakinha rrangkarra turta urlarrakurlarra kangkintja ntelalhitjika. \v 35 Rrangkarra urlarrakurlarra kangkintja ntelalhamanga, relha ingkarrakala lhangkaritjina rrangkarra kurtungurla nukanha namanga.” \s1 Jesuala Peter-anha ilaka era erinha tharraminyintaranga yiparrarnitjinala \r (Matthew 26:31-35; Mark 14:27-31; Luke 22:31-34) \p \v 36 Simon Peter-alantama Jesuanha pmarraka, “Ingkartai, nthanhurnama unta lhitjina?” \p Jesuala erinha ilaka, “Pmara ekururna yingala lhitjina, unta lyarta yarna nukanga tnaartangala pitjima. Anma pula unta nukanga tnaartangala pitjitjina.” \p \v 37 Simon Peter-ala pula erinha wotha pmarraka, “Ingkartai, iwunhangala yinga lyarta ungkwanganga yarna tnaartangala lhama? Yinga kala ungkwangakwia ilumara.” \p \v 38 Jesualantama Peter-anha pmarraka, “Nthurrpama unta nukakwia ilumara? Peter-ai, atha nganha nthurrpa inthorra ilama. Lukaluka orrea era angkitjikanhangantema, unta yinganha kala tharraminyintaranga yiparrarnitjinatitja.” \c 14 \s1 Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha alkngolkngilaka \p \v 1 “Rrangkarra itja rwampia wulhitjika. Altjirranha tnakai. Yinganha turta tnakai. \v 2 Yinga itja orrtjerrama. Arai, Kaarta nukanhaka pmara kngarritja inthorra nama. Yingantama lhitjina rrakangkarra pmara mpaaritjika. \v 3 Ekuriperra yinga pitjalputjina rrangkarranha inarlalhitjika, rrangkarra nukalela nitjinanga Kaarta nukanhaka pmarala. \v 4 Tjaiya erala Kaartaka pmarurna intanhama, ekura rrangkarra kala kaltja.” \p \v 5 Thomas-ala pula erinha ilaka, “Ingkartai, nurna pula pmara ekura kotnala. Nthakinhantama nurna tjaiya ekura yonthitjina?” \p \v 6 Jesuala erinha ilaka, “Yingarrpa tjaiya era nama. Athanta relhanha Altjirriperra arratja kaltjinthama. Atharrpa relhanha etathilama. Arai, nukakunya relha yarna kuta Kaarturna lhama. \v 7 Rrangkarra paka yinganha arratja lhangkarakalanga, rrangkarra Kaarta nukanha turta arratja lhangkaramarantema. Lyarta rrangkarra ekura kala kaltjantama, rrangkarra erinha kala arakala turta.” \p \v 8 Philip-ala pula erinha ilaka, “Ingkartai, kala Kaarta erinhanta nurnaka imarnai.” \p \v 9 Jesuala erinha ilaka, “Philip-ai, yinga kunha rrakangkarralela kuta inthorra nakala. Kanha unta yinganha itjantemala lhangkarama? Arai, relha erala yinganha arakala, erataka Kaarta erinha arakantema. Nthakinhantama unta yinganha pmarrama, ‘Kaarta erinha nurnaka imarnai?’ \v 10 Iwunhangama unta angkatja nukanha itja tnakama? Yinga Kaartalela kuta nama. Kaarta era turta nukalela kuta nama. Angkatja nukanha, angkatja ekuranha nama. Kaarta era nukarlarlanga angkama, era nukarlarlanga urrkapuma turta. \v 11 Rrangkarrataka yinganha tnakitjika, yinga angkamalanga yinga Kaartalela kuta namanga, Kaarta era turta nukalela kuta namanga. Itjanga paka rrangkarra yinganha tnakai, tjatjikarta nukanhakakwia. \v 12 Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa inthorra ilama. Relha erala yinganha tnakama, era tjatjikarta urrkaputjina, athala tjatjikarta urrkapukala ngerra. Era turta tjatjikarta kngarralkura urrkaputjina, yinga Kaarturna alpumanga warta. \v 13 Rrangkarra tjina nukanha nama. Rrangkarra Kaarturna ingkamanga, atha rrangkarranha kala nthitjina. Lakinha atha relha ingkarrakanha ntelitjina Kaarta era makalaria namanga. \v 14 Rrangkarra paka nukurna ingkamanga, atha rrangkarranha kala wutjina, rrangkarra tjina nukanha namanga warta.” \s1 Relha erala Jesuaka kangkama, era Jesuaka kangkwerrama. Jesuala etnanha lhelaka, Enka Alkngaltara erinha etnakurna yairnitjika \p \v 15 “Rrangkarra paka nuka kangkamanga, rrangkarra nuka kangkwerritjina. \v 16 Yingantama Kaarturna ingkitjina era Enka erinha rrakangkarrurna yairnitjika, rrakangkarra tangitjala nitjika. Era turtantama rrakangkarralela nitjina alha nhanhaka talwalpula. \v 17 Enka nhanha era itja kuta orrtjerrama. Relha alharinya etna pula Enka ekura antjakunyala. Etna erinha itja arama. Etna turta ekura kotna nama. Rrangkarra pula ekura kaltjala, era rrakangkarranga mpopala namanga, rrakangkarralela kuta namanga turta. \p \v 18 “Yinga lhitjina. Atha pula rrangkarranha itja lhompa ngerra impurlalhitjina. Yinga wotha rrakangkarrurna pitjalputjina. \v 19 Inguntha wara relha alharinya ntjarrala yinganha itja wotha aritjina. Rrangkarra pula yinganha wotha aritjina. Yinga etatha namanga, rrangkarra turtantama etatha nitjinantema. \v 20 Kurunga arlta lenha ekurala rrangkarra kaltja nitjina yinga Kaartalela kuta namanga, rrangkarra nukalela kuta namanga, yinga turta rrakangkarralela kuta namanga. \v 21 Relha erala angkatja nukanhaka kangkwerramanga, era kunha nuka kangkama. Relha erala nuka kangkama, ekura Kaarta nuka kangkitjinantema. Yinga turta ekura kangkitjinantema. Yinga turta ekura ntelalhitjina.” \p \v 22 Judas arrpunhala, itja Iscariot-ala, Jesuanha pmarraka, “Ingkartai, nthakinhala unta nurnakanta ntelalhitjina, kanha relha alharinya ntjarraka itjala?” \p \v 23 Jesuala erinha ilaka, “Relha erala nuka kangkama, era angkatja nukanhaka kangkwerritjina. Kaarta nukanha turtantama ekura kangkitjina. Kurunga Kaarta ilaaka ekururna pitjitjina, ekuralela kuterritjina turta. \v 24 Kanha relha erala nuka itja kangkama, era turta angkatja nukanhaka itja kangkwerrama. Angkatja rrangkarrala wuma, etna itja angkatja nukanha nama. Etnataka Kaartaka angkatja nama, Kaarta erala yinganha yairnakala. \p \v 25 “Atha rrangkarranha nhanha ingkarraka alpmelaka yinga rrakangkarralela namalangantema. \v 26 Kaartala Enka Alkngaltara erinhantama rrakangkarrurna yairnitjina, rrakangkarra tangitjala nitjika. Erantama rrangkarranha kaltjinthitjina, rrangkarranha ilpangkalhelamala angkatja ingkarrakaka, athala rrangkarranha kala ilakala. \p \v 27 “Arai, atharrpa rrangkarranha kala Altjirralela rilherilaka. Nhanha kutantaka nama. Relhala nhanha yarna urltakama. Lakinhanga rrangkarra itja rwampia wulhitjika, rrangkarra turta itja trerritjika. \p \v 28 “Atha nhanga rrangkarranha ilaka. ‘Yinga lhitjina, yinga turta wotha pitjalputjina.’ Rrangkarra paka nuka nthurrpa kangkamanga, rrangkarra arrkana namara yinga Kaarturna lhitjinanga. Kaarta era kunha nukanga kngarralkura nama. \p \v 29 “Atha rrangkarranha nhanha mparrama alpmelaka, rrangkarra yinganha tnakitjinanga, nhanha ingkarraka nthurrperramanga. \v 30 Yinga itja rrakangkarralela kngarra wotha angkitjina. Arai, relha alharinya ntjarraka itornka, errintja era purrama, era kunha pitjima. Era pula nuka yarna tjitjarterrama. \v 31 Yinga pula Kaarta nukanhaka kangkwerrama, relha alharinya ntjarra kaltja nitjinanga yinga Kaartaka kangkamanga. Mpa, nurna kala nhanhanga lhiaintama.” \c 15 \s1 Irna grapes era, etintja ekuranha turta \p \v 1 “Yinga nama irna grapes inthorra era. Kanha Kaarta nukanha grapes-aka ntarntarintja erala. \v 2 Etintja nukanha arrpunha ntjarra marnakunya namanga, Kaartala etnanha kala inturnama. Kanha etintja arrpunha ntjarra marnakarta namanga, era etnanha kurrka warala kama, etintja etna marna kngarralkura lhalhelitjinanga. \v 3 Lakinha ngerra Kaartala rrangkarranha kala kurrka wara kaka, angkatja nukanharlarlanga. \p \v 4 “Rrangkarra nukalela kuta nitjika, yingala rrakangkarralela kuta namanga ngerra. Etintja etna yarna marnakarterrama, etnanha irnanga inturnakalanga. Lakinha ngerra rrangkarra turta yarna marnakarterrama, rrangkarra paka itja nukalela kuta namanga. \v 5 Yinga nama irna grapes era, kanha rrangkarra etintja etnala. Relha erala nukalela kuta nama, yinga turta ekuralela kuta nama, era marna kngarra lhalhelama. Arai, nukakunya rrangkarra yarna marna lhalhelama. \v 6 Thunga relha itja nukalela kuta nama. Kaartala erinha inturnamala iwutjina, etintja marnakunya ngerra. Era ntjirrkerritjina. Kurunga etna etintja ntjirrka nhanha erinha, etintja ntjirrka arrpunha ntjarranha turta, kotjimala uraka iwuma. \p \v 7 “Rrangkarra nukalela kuta nitjika. Rrangkarra turta angkatja nukanhaka kuta ilpangkitjika. Kurunga rrangkarra nukurna ingkamanga, atha rrangkarranha kala wutjina. \v 8 Marna kngarra lhalhelamala rrangkarra arrpunha ntjarranha ntelitjina rrangkarra kurtungurla nukanha namanga. Rrangkarra turta etnanha ntelitjina Kaarta era makalaria namanga. \v 9 Yinga kunha rrakangkarra kangkaka, Kaarta erala nuka kangkakala ngerra. Itja nukanga ntjumerritjika. \v 10 Kaarta era nuka kuta kangkama yinga turnintja ekuranhaka kangkwerramanga. Lakinha ngerra yinga rrakangkarra turta kuta kangkitjina, rrangkarra turnintja nukanhaka kangkwerramanga. \p \v 11 “Atha rrangkarranha nhanha ingkarraka alpmelaka, rrangkarra arrkana inthorra nitjinanga, yingala arrkana inthorra namanga ngerra. \v 12 Atha rrangkarranha turnama, rrangkarra urlarrakurlarra kangkintja ntelalhitjika, yingala rrakangkarra kangkintja ntelalhakala ngerra. \v 13 Relha paka relha arrpunhakakwia ilumanga, relha era kala ntelalhama, era relha arrpunha ekura kngarra inthorra kangkamanga. \v 14 Rrangkarra turnintja nukanhaka kangkwerramanga, rrangkarra kala tjina nukanha nama. \v 15 Atha itja wotha rrangkarranha ilama rrangkarra urrkapunhapunha nukanha namanga. Itornkala kunha itja urrkapunhapunha ekuranha yia ingkarraka alpmelama. Atha pula rrangkarranha tjinatitjala anparnama. Atha kunha rrangkarranha yia ingkarraka alpmelaka, athala Kaartanga wukala. \p \v 16 “Itja rrangkarrakimparra nuka antja naka. Yingatitja rrakangkarra antja naka. Athantama rrangkarranha urraraka, marna kngarra lhalhelitjika, marna nhanga etnala itja yirritjina. Kurunga rrangkarra Kaarta ekururna ingkamanga rretnya nukanhala, era rrangkarranha kala wutjina. \v 17 Atha rrangkarranha turnama, rrangkarra urlarrakurlarra kangkintja ntelalhitjika.” \s1 Relha alharinya ntjarra rrakangkarra yirrkngerritjina, etnala nuka yirrkngerramala ngerra \p \v 18 “Thunga relha alharinya ntjarra rrakangkarra yirrkngerrama. Ilpangkai etna nukakimparra yirrkngerrakala. \v 19 Rrangkarra paka tjina etnaka namanga, etna kala rrakangkarra kangkamara. Rrangkarra pula itja tjina etnaka nama, atha rrangkarranha urrarakalanga tjina nuka nitjika. Lakinhanga etna rrakangkarra yirrkngerrama. \v 20 Rrangkarra ilpangkamama? Atha nhanga rrangkarranha ilaka, ‘Urrkapunhapunha era itja itornka ekuranhanga kngarralkura nama.’ Etna paka yinganha tutjika lurnamanga, etna kala rrangkarranha tutjika lurnitjinantema. Etna paka nuka kangkwerramanga, etna rrakangkarra kangkwerritjinantema. \p \v 21 “Rrangkarra tjina nukanha namanga, etna rrakangkarra ntelalhitjina, etnala nuka ntelalhakala ngerra. Etna rrakangkarra lakinha ntelalhitjina, etna ekura kotna namanga warta, erala yinganha yairnakala. \v 22 Yinga paka itja pitjikalanga, etnakurna angkakalanga turta, etna itja ilkarrtja namara. Lyarta pula etna ilkarrtja nama. \p \v 23 “Relha erala nuka yirrkngerrama, erataka Kaarta nukanhaka turta yirrkngerrama. \v 24 Arai, atha tjatjikarta kngarralkura urrkapuka relha arrpunhangatjina. Relha etna turta nhanha araka. Lakinhanga etna ilkarrtja nama. Etna turta nhanha arakalangatanya, etna nuka, Kaarta nukanhaka turta yirrknga kuta nama. \v 25 Lakinha Altjirraka Angkatja Imankinya nhanha nthurrperrakantama, \p ‘Etna nuka palkala wara yirrkngerraka.’ \p \v 26 “Atha Enka erinha rrakangkarrurna yairnitjina. Era rrakangkarra tangitjala nitjina. Enka nhanha itja orrtjerrama. Era Kaartanga pitjima. Era rrangkarranha nukiperra arratja inthorra ilitjina. \v 27 Rrangkarra turtantama relha ntjarranha nukiperra ilitjika, rrangkarra nukalela kuta nakalanga. \c 16 \p \v 1 “Athataka rrangkarranha nhanha alpmelaka, rrangkarra nukanga mpakalhakitja. \v 2 Arai, etna rrangkarranha synagogue-anga unputjina. Inguntha wara arrpunha ntjarrala turta etarlaritjina etna kula Altjirraka kangkwerramanga, etna rrangkarranha errilknga tumanga. \v 3 Etnataka rrangkarranha errilknga tutjina turta, etna Kaartaka, nuka turta kotna nakalanga. \v 4 Atha rrangkarranha nhanha mparrama ilama. Anma lakinherramalanga, rrangkarra ilpangkitjinanga atha rrangkarranha ilakala. Atha rrangkarranha nhanha itjarrka alpmelaka, yinga rrakangkarralela namanga warta.” \s1 Enka Alkngaltaraka urrkapuntjiperra \p \v 5 “Yinga pula kala ekururnantama alputjina, erala yinganha alhurna yairnakala. Rrangkarra pula yinganha itjala pmarrama, ‘Nthanhurnama unta lhitjina?’ \v 6 Yinga pula alputjika angkakalanga, rrangkarra ltarrpala wulhama. \v 7 Atha pula rrangkarranha nhanha arratja inthorra ilama. Nhanhataka rrakangkarra marra nama yinga alpumanga. Arai, yinga paka itja alpumanga, Enka era itja pitjitjina rrakangkarra tangitjala nitjika. Yinga pula alpumanga, atha erinha rrakangkarrurna yairnitjina. \p \v 8 “Enka era pitjimalanga, era relha alharinya ntjarranha ilitjina, etna korna ntelalhamanga. Era turta etnanha ilitjina, yinga arratja namanga. Era turta etnanha ilitjina, atha relha alharinya ntjarraka itornka kala pmakwinakala. \v 9 Enka era etnanha ilitjina etna korna ntelalhamanga, etna yinganha itja tnakamanga. \v 10 Enka era etnanha ilitjina yinga arratja namanga, yinga Kaarturna alpumanga warta, rrangkarra turta yinganha yarna wotha aramanga. \v 11 Enka era etnanha ilitjina atha relha alharinya ntjarraka itornka kala pmakwinakala, Altjirrala erinha kala imilakalanga. \p \v 12 “Angkatja arrpunha nuka intamantema rrangkarranha ilitjika. Atha pula rrangkarranha angkatja etnanha lyarta itja ilama, rrangkarra etnanha yarna warta arratja lhangkaramanga. \v 13 Enka era itja orrtjerrama. Era pitjimalanga, era rrangkarranha angkatja nukanha ilitjina. Angkatja nhanha etna nthurrpa nama. Arai, Enka era itja rrangkarranha angkatja ekuranha ilitjina. Angkatja lenhanta pula erala nukanga wukala. Era turta rrangkarranha ilitjina nhanga anmala nitjinala. \v 14 Enka nhanha era turta rrangkarranha ntelitjina yinga makalaria namanga, rrangkarranha angkatja nukanha ilamala. \v 15 Nhanga Kaartaka angkatja ingkarraka kunha angkatja nukanha turta nama. Lakinhanga atha nhanga rrangkarranha ilaka, ‘Enka era rrangkarranha angkatja nukanha ilitjina.’” \s1 Jesuala kurtungurla ekuranha ntjarranha ilaka etna kurrka wara ltarrpa nitjina, kurunga etna wotha arrkana nitjina \p \v 16 “Arlta urrputjiperra rrangkarra yinganha itja wotha aritjina. Kurunga arlta urrputjiperra rrangkarra yinganha wotha aritjina.” \p \v 17 Nhanha wumala kurtungurla etna lakinha pmarrarraka, “Iwunhama era nurnanha nhanha ilama? ‘Arlta urrputjiperra rrangkarra yinganha itja wotha aritjina. Kurunga arlta urrputjiperra rrangkarra yinganha wotha aritjina.’ Nhanha turta, ‘Yinga nhanga Kaarturna alputjinanga warta.’ \v 18 Etnantama kuta pmarrarraka, ‘Iwunhama arlta urrputja nhanha etna?’ Nurna nhanha itja lhangkarama.” \p \v 19 Jesuanha kaltja naka etna erinha pmarritjika antja namanga. Lakinhanga era etnanha ilaka, “Rrangkarra kunha pmarrarrama angkatja nhanga yingala angkakaliperra, ‘Arlta urrputjiperra rrangkarra yinganha itja wotha aritjina. Kurunga arlta urrputjiperra rrangkarra yinganha wotha aritjina.’ \v 20 Atha rrangkarranha nhanha nthurrpa inthorra ilama. Rrangkarra itnitjina, nthorrkngerritjina turta, kanha relha alharinya ntjarra kangkitjinala. Rrangkarra nthurrpa ltarrpa nitjina. Altjirrala pula rrangkarranha wotha arrkanilitjina. \p \v 21 “Arai, katjia intitjikerramalanga, arrkutja era ilkaartantjima. Anma, katjia ekuranha kala intamangantama, era ilkaarta ekuranhaka kngwerrama. Era arrkana turta nama, ekura katjia intamanga warta. \v 22 Lakinha ngerra rrangkarra lyarta ltarrpa nama. Anma pula atha rrangkarranha wotha aritjina. Kurunga rrangkarra arrkana nitjina, arrpunhala turta itja inthorra arrkana rrakangkarranha urltakitjina. \v 23 Arlta lenha ekurala rrangkarra yinganha itja wotha pmarritjina. Atha rrangkarranha nthurrpa inthorra ilama. Rrangkarra paka Kaarturna ingkamanga, era kala rrangkarranha wutjina, rrangkarra rretnya nukanhala ingkamanga. \v 24 Lyartalpula rrangkarra itja Kaarturna ingkaka rretnya nukanhala. Kala ekururna ingkai, kurunga era rrangkarranha kala wutjina. Rrangkarra turtantama arrkana inthorra nitjina. \p \v 25 “Yinga kunha rrakangkarrurna Kaartiperra angkaka, rrangkarranha yia ngerra ilamala. Anma pula atha rrangkarranha itja wotha Kaartiperra yiala ngerra alpmelitjina, alkngatharra pula. \v 26 Arlta lenha ekurala rrangkarra Kaarturna ingkitjina, rretnya nukanhala. Nukathaka turta itja nitjina ekururna ingkitjika, rrakangkarrakwia. \v 27 Kaarta erarrpa warta rrakangkarra kangkamanga. Arai, era rrakangkarra kangkama, rrangkarra nuka kangkakalanga. Era turta rrakangkarra kangkama, rrangkarra yinganha tnakakalanga, atha rrangkarranha ilamalanga yinga ekuranga pitjikala. \v 28 Yinga nhanga Kaartangatjina alha nhanhurna pitjika. Lyarta atha alha nhanha kala impurlalhitjinantama, yinga turta Kaarturna alputjina.” \p \v 29 Kurtungurla etnantama erinha ilaka, “Unta kala alkngatharrantama angkama. Unta itja wotha nurnanha yiala ngerra ilama. \v 30 Arai, nurna nganha nhanga pmarritjika antja naka. Unta pula nurnanha nhanha ingkarraka kala alpmelaka, nurna nganha pmarritjikerramangantema. Nurnakantama angkatja arrpunha itja intama nganha pmarritjika. Lakinhanga nurna nganha tnakama, unta angkamalanga unta Altjirranga pitjikala.” \p \v 31 Jesuala etnanha ilaka, “Nthurrpama rrangkarra yinganha tnakama? \v 32 Arai, inguntha wara rrangkarra ingkarraka nukanga tira arrtjanitjina, nyintaminyinta pmara ekuranhurna. Rrangkarrantama yinganha nyintarinya impurlalhitjina. Yinga pula itja nyintarinya nitjina, Kaarta era warta nukalela namanga. \v 33 Atha rrangkarranha nhanha alpmelaka, rrangkarra nukanga arrkngala arrkana kuta nitjinanga. Relha alharinya ntjarrala rrangkarranha rrukunthakunthilitjina. Rrangkarra pula tnoatnoa nitjika, atha relha alharinya etnanha kala pmakwinakalanga.” \c 17 \s1 Jesuanha Kaarta ekuranhurna ingkaka \p \v 1 Kurtungurla ntjarrurna angkamaliperra, Jesuala alkirurnathakantama inaraka. Erantama Altjirrurna ingkaka. “Kaartai, lyarta nukathaka kala nama nyingalauwutjika. Untantama relha ingkarrakanha ntelai 'Lira ungkwanganha makalaria namanga. Kurunga 'Lira ungkwanganhala turta relha ingkarrakanha ntelitjina unta makalaria namanga. \v 2 Unta kunha 'Lira ungkwanganha ekarltilaka relha ingkarrakaka tjitjarta nitjika. Era turtantama relha untala urrarakala ntjarranha ngampakala etatha tnyinitjinanga. \v 3 Relha etna kunha ngampakala etatha nitjina, etnala ungkwanga, Altjirra nthurrpa nyinta ekura kaltja namanga. Etnala Jesua Kristaka turta kaltja namanga, erinhala unta alhurna yairnakala. \v 4 Yinga kala urrkapuka untala yinganha turnakala ngerra. Lakinha atha relha ingkarrakanha ntelaka unta makalaria namanga. \v 5 Kaartai, untantama relha ntjarranha ntelai yinga turta makalaria kuta nentjikala. Ilaaka kunha makalaria naka, alha nhanha nitjikanhangantema. \p \v 6 “Relha alharinya ntjarranga unta relha arrpunha ntjarranha urraraka kurtungurla nuka nitjika. Relha nhanha etna ungkwanga inthorra naka. Unta pula etnanha yinganhantama nthaka, ntarntaritjika. Athantama nganha etnaka imarnaka. Etna turtantama angkatja ungkwanganhaka kuta kangkwerrama. \v 7 Etna kala angkatja nukanhaka kaltja. Etna turta kaltja angkatja nukanha, angkatja ungkwanganha namanga. \v 8 Atha etnanha angkatja ungkwanganha kaltjinthaka. Etna turta angkatja ungkwanganha tnakaka. Etna turtantama kala kaltja yinga ungkwanganga pitjikala, unta turta yinganha alhurna yairnakala. \v 9 Yingantama etnakakwia ungkwangurna ingkama. Itja relha alharinya ntjarrakakwia. Kurtungurla etnakakwia pula, untala yinganha nthakala ntarntaritjika. Etna kunha ungkwanga kuta nama. \v 10 Relha nuka ntjarra ungkwanga nama. Relha ungkwanga ntjarra turta nuka nama. Relha nhanha etna kunha relha arrpunha ntjarranha ntelaka, yinga makalaria namanga. \p \v 11 “Kaarta Alkngaltarai, yinga kala ungkwangurnantama alputjina. Yinga itja wotha alhala nitjina. Etna pula alhala kuterramala. Untarrpantama etnanha ntarntarai. Unta yinganha ntelaka unta ekarlta inthorra namanga. Unta etnanha ntarntaramanga, etna kala nyinta nitjina, ilaakala nyinta namanga ngerra. \v 12 Yinga etnakalela namalangantema, atha etnanha ntarntaraka, unta warta yinganha ekarltilakalanga. Atha etnanha ntarntarakalanga, itja nyinta pairlperraka. Artwa nhanganta pairlperraka, ekurathaka nakala imerritjika. Lakinha Altjirraka Angkatja Imankinya nhanga nthurrperraka. \p \v 13 “Kaartai, yinga nhanha kala ungkwangurna alputjinantama. Yinga pula nhanha kurtungurla nukanhurna angkama yinga alhala namangantema. Yinga etnakurna angkama etna arrkana inthorra nitjinanga, yingala arrkana inthorra namanga ngerra. \v 14 Atha etnanha angkatja ungkwanganha ilaka. Relha alharinya ntjarra pula etnaka yirrknga nama, etna itja etnakalela worla namanga. Yinga turta itja relha alharinya ntjarralela worla nama. \p \v 15 “Kaartai, yinga ungkwangurna ingkama kurtungurla nukanhaka. Unta etnanha errintjanga ntarntaritjika, itja etnanha alha nhanhanga inarlalhitjika. \v 16 Yinga ngerra, etna itja relha alharinya ntjarraka worla nama. \v 17 Angkatja ungkwanga kunha nthurrpa nama. Untantama etnanha alkngaltarilai, etnanha angkatja nthurrpa ungkwanganha kaltjinthamala. \v 18 Untala yinganha relha alharinya ntjarrurna yairnakala ngerra, lakinha atha etnanha turta relha alharinya ntjarrurna yairnamantema. \v 19 Yinga ungkwanga kuta eterramala, ungkwanganta kangkwerrama. Untantama etnanha kaltjinthai ungkwanga kuta eterritjika, ungkwanganta turta kangkwerritjika. \p \v 20 “Kaartai, yinga itja kurtungurla nhanha ntjarrakakwianta ingkama. Yinga pula kurtungurla lenha ntjarrakakwia turta ingkama, etnala yinganha anma tnakitjinala angkatja etnakanha wumala. \v 21 Yingantama antja etna ingkarraka nyinta nitjika, unta nukalela kuta namanga ngerra, yinga turta ungkwangalela kuta namanga ngerra. Yinga turta antja etna ilaakalela kuta nitjika. Kurunga relha alharinya ntjarrala lhangkaritjina unta yinganha alhurna yairnakala. \p \v 22 “Unta yinganha ilaka yinga makalaria namanga. Atha turta etnanha ilaka etna makalaria namanga, etna nyinta nitjinanga, ilaakala nyinta namanga ngerra. \v 23 Kaartai, yinga etnakalela kuta nama, unta turta nukalela kuta nama. Lakinha etna ingkarraka nyinta nitjina. Kurunga relha alharinya ntjarra kaltja nitjina unta yinganha alhurna yairnakala. Etna turta kaltja nitjina unta etnaka kangkamanga, untala nuka kangkamanga ngerra. \p \v 24 “Kaartai, unta yinganha kurtungurla nukanha ntjarranha nthaka, ntarntaritjika. Yinga antja nama etna ingkarraka nukalela nitjika, pmara yingala nitjinala, etna aritjinanga yinga makalaria namanga. Kaartai, unta kunha nuka kangkaka alha nhanha nitjikanhangantema. Imanka nhangantema untarrpa yinganha ilaka yinga makalaria namanga. \v 25 Kaarta tjiparra inthorrai, relha alharinya ntjarra kunha ungkwanga itja kaltja naka. Yinga pula ungkwanga kaltja naka, kurtungurla nhanha ntjarra turta kaltja unta yinganha alhurna yairnakala. \v 26 Atha etnanha kala ungkwangiperra kaltjinthaka, atha turta etnanha wotha kaltjinthitjinantema. Kurunga etna kangkintja ntelalhitjina, untala nuka kangkintja ntelalhakala ngerra. Yinga turtantama etnakalela kuta nitjina.” \c 18 \s1 Etna Jesuanha errkuka \r (Matthew 26:47-56; Mark 14:43-50; Luke 22:47-53) \p \v 1 Lakinha Altjirrurna ingkamaliperra, Jesuanha kurtungurla ekuranha ntjarrakarta lhaka. Kidron Urtupanga tjananhamala, etna tnukulpurna irrpunhaka. \v 2 Judas, erala erinha leltjaka lanthitjika nakala, era turta tnukulpa nhanhaka kaltja nakantema. Jesuanhataka tnukulpa nhanhurna lhitjata, kurtungurla ekuranha ntjarrakarta. \p \v 3 Judas-anhantama tnukulpa nhanha ekururna pitjika, Rome-arinya tjapartia ntjarrakarta, errkuntja ntjarrakarta turta. Errkuntja nhanha etnataka Priest itornka ntjarraka urrkapunhapunha naka, artwa Pharisee ntjarraka urrkapunhapunha turta. Etna Jesuaka pitjika irna alknganthakanhakarta, errauwiakarta turta. \v 4 Jesuanha kala kaltja naka etna erinha errkutjinala, anma errilknga tutjinalalka. Erantama etnakurna etinyerramala, etnanha pmarraka, “Ngunhakama rrangkarra yonthama?” \p \v 5 Etna erinha alpmelaka, “Jesua Nazareth-arinyakakwia.” \p Jesuala etnanha ilaka, “Yinga kunha era.” Judas, erala Jesuanha leltjaka lanthakala, era etnakalela nakantema. \v 6 Jesuala etnanha ilamalanga, era Jesua namanga, etna ingkarraka paarterraka, arnaka tnyilalhaka turta. \p \v 7 Jesualantama etnanha wotha pmarraka, “Ngunhakama rrangkarra yonthama?” \p Etna erinha alpmelaka, “Jesua Nazareth-arinyakakwia.” \p \v 8 Jesuala etnanha ilaka, “Atha nhanga rrangkarranha kala ilaka, yinga kunha era. Rrangkarra nuka warta yonthamanga, arrpunha nhanha ntjarranha kala impurlenai.” \v 9 Lakinha angkatja erala angkaka nthurrperraka. “Relha untala yinganha nthakala ntarntaritjika, etnakanga atha itja nyinta pairlpilaka.” \p \v 10 Simon Peter-aka knife tjenya intaka. Knife tjenya erinha urlpuntjimala, era High Priest-aka urrkapunhapunha tuka, ilpa akwa ekuranha inturnamala. Urrkapunhapunha ekura rretnya naka Malchus. \v 11 Jesuala pula Peter-anha turnaka, “Knife tjenya ungkwanganha wotha kurnai. Nukathaka kala nama nyingalauwutjika, ilutjika turta Kaartala yinganha turnakala ngerra.” \s1 Etna Jesuanha Annas-urna rretjingaka \r (Matthew 26:57,58; Mark 14:53,54; Luke 22:54) \p \v 12 Kurunga Rome-arinya tjapartia ntjarraka itornkala, tjapartia ekuranha ntjarrala, relha Jew-aka urrkapunhapunha nhanga ntjarrala turta, Jesuanha errkuka, rope-ala yirnaka turta. \p \v 13 Etnantama Jesuanha Annas-urnakimparra rretjingaka. Annas erataka Caiaphas-aka ntoiya naka. Era turta year nhanha ekurala High Priest naka. \v 14 Caiaphas nhanha erataka relha Jew ntjarranha ilakala, “Nhanha marralkura nama artwa nyinta relha ntjarrakakwia ilutjika.” \s1 Peter-anha ilalhaka, Yinga Jesuaka kotna nama \r (Matthew 26:69,70; Mark 14:66-68; Luke 22:55-57) \p \v 15 Simon Peter, kurtungurla nyinta arrpunha turta, Jesuanga ingkarna pitjika. High Priest era kurtungurla arrpunha nhanha ekura kaltja naka. Kurtungurla nhanha erantama Jesualela High Priest-aka ilthurna irrpunhaka. \v 16 Peter-anha pula reoanga kuta, itnarlanaka, yard-anga kathala. Kurtungurla arrpunha nhanga, ekurala High Priest kaltja nakala, erantama wotha rrataka Peter-anha kwanurna kngitjitjika. Erantama marla ekururna angkaka, erala reoa erinha ntarntaramanga. Kurunga era Peter-anha yard kwanurna kngitjika. \v 17 Marla erantama Peter-anha ilaka, “Unta turta kunha artwa nhanhaka kurtungurla nama.” \p Peter-ala pula erinha alpmelaka, “Yinga itjama.” \p \v 18 Yard kwanala ura mpurlanaka, karntanga warta. Urrkapunhapunha etna, errkuntja etna turtantama, ura ekuranga arrtjilanaka. Peter era turtantama pitjimala arrtjika, wumpiilalhamala. \s1 High Priest-ala Jesuanha pmarraka \r (Matthew 26:59-66; Mark 14:55-56; Luke 22:66-71) \p \v 19 High Priest erantama Jesuanha pmarraka kurtungurla ekuranha ntjarriperra. Era turta erinha pmarraka, “Iwunhama unta relha ntjarranha kaltjinthaka?” \v 20 Jesuala erinha ilaka, “Atha kunha relha ntjarranha alkngatharra kaltjinthaka. Atha kutatha synagogue-ala, temple-ala turta relha ntjarranha kaltjinthaka, katha nhanga relha Jew ntjarrala worlerrama. Atha itja kuta relha ntjarranha nyilknganyilkngala paka kaltjinthaka. \v 21 Iwunhangantama unta yinganha pmarrama, ‘Iwunhama unta relha ntjarranha kaltjinthaka?’ Relha etnanhatitja pmarrai, etnala yinganha wukala, atha etnanha kaltjinthamanga. Etna kala angkatja nukanhaka kaltja.” \p \v 22 Errkuntja nyinta Jesuanga kuta itnaka. Jesuanhantama lakinha angkamalanga, era erinha ilkaiya tuka. “Unta itja High Priest-urna lakinha angkitjika,” era Jesuanha ilaka. \p \v 23 Jesuala pula erinha ilaka, “Yinga paka paala angkakalanga, yinganha ilai. Yinga paka arratja angkakalanga, iwunhangala unta yinganha tuka?” \v 24 Annas-alantama Jesuanha High Priest Caiaphas-urna yairnaka. Etna itja rope nhanga ekuranga iluka. \s1 Peter-anha wotha ilalhaka, Yinga Jesuaka kotna nama \r (Matthew 26:71-75; Mark 14:69-72; Luke 22:58-62) \p \v 25 Simon Peter-anha kuta arrtjilanaka, wumpiilalhamala. Arrpunha ntjarrala turtantama erinha ilaka, “Unta kunha kurtungurla ekuranha namantema.” \p Yiparrarnalhamala, Peter-ala etnanha ilaka, “Yinga itjama.” \p \v 26 Kurunga High Priest-aka urrkapunhapunha nyintantama angkaka, artwa nhangaka tjina, ilpa ekuranhala Peter-ala inturnakala. “Atha pula nganha ekuralela arakala, tnukulpala.” \p \v 27 Peter-anhantama wothantema yiparrarnalhaka. Kala lukaluka orreantama angkarlpunhaka. \s1 Pilate-ala Jesuanha tjiperrawuka \r (Matthew 27:1,2,11-14; Mark 15:1-5; Luke 23:1-5) \p \v 28 Kala arlterrakalangantama, etna Jesuanha Caiaphas-aka ilthanga rretjingaka, Rome-arinya tjitjartaka iltha kngarrurna. Etnarrpa pula itja iltha kngarra ekururna irrpuka, etna Passover tjinkarra erinha yarna ilkukitja. \v 29 Lakinhanga Pilate-anha etnakurna rrataka, etnanha pmarraka turta, “Iwunhangama rrangkarra artwa nhanhanha ilparnama?” \p \v 30 Etna erinha alpmelaka, “Era kunha artwa korna. Era paka artwa marra nakalanga, nurna erinha itja ungkwangurna kngitjimara.” \p \v 31 Pilate-ala etnanha ilaka, “Kala rrangkarrarrpa erinha tjiperrawurrirrai, mpaarangaranga rrakangkarranhamalkura.” \p Relha Jew ntjarrala pula erinha alpmelaka, “Nurnakathaka itja nama relhanha imilamala errilknga tutjika.” \v 32 Jesuala arrkurla nhangantema kurtungurla ekuranha ntjarranha ilakala era ntolkala ilutjinala. Lakinha Jesuaka angkatja nthurrperraka. \p \v 33 Pilate-anha wotha iltha kngarra ekuranhurna irrpunhaka. Jesuaka ntangkalhamala, era erinha pmarraka, “Nthurrpama unta relha Jew ntjarraka king?” \p \v 34 Jesuala pula erinhatitja pmarraka, “Untarrpama lakinha eterraka? Arrpunhalama nganha lakinha nukiperra alpmelaka?” \p \v 35 Pilate-ala erinha alpmelaka, “Yinga itjama relha Jew. Relha ungkwanganha ntjarrala, priest itornka ntjarrala turta, nganha nuka lanthakala. Iwunhangama etna nganha ilparnama?” \p \v 36 Jesuala erinha ilaka, “Yinga itja alha nhanhala king nama. Yinga paka alha nhanhala king nakalanga, tjapartia nukanha ntjarra nukakwia turramara. Relha Jew ntjarrala turtantama yinganha yarna ungkwanga lanthamara. Yinga pula pmara arrpunhala king nama.” \p \v 37 “Nthurrpama unta king nama?” Pilate-ala erinha pmarraka. \p Jesuala erinha alpmelaka, “Unta angkama yinga king namanga. Yingataka alha nhanhala katjia intaka, atha relha ingkarrakanha Altjirraka angkatja nthurrpa erinha ilitjika. Relha erala antja nama Altjirraka angkatja nthurrpa erinha wutjika, era nuka kangkwerrama.” \p \v 38 Pilate-alantama Jesuanha pmarraka, “Iwunhantama Altjirraka angkatja nthurrpa era?” \s1 Pilate-ala Jesuanha imilaka \r (Matthew 27:15-31; Mark 15:6-20; Luke 23:13-25) \p Pilate-anhantama wotha iltha kngarra ekuranhanga rrataka. Erantama relha Jew ntjarranha ilaka. “Atha artwa nhanha erinha pmarraka. Era pula itja ilkarrtja nama. \v 39 Arai, Passover-aka arltala atha kutatha artwa jail-arinya nyintanha rrakangkarra althakalthilama. Nthakinhantama? Rrangkarra antja nama atha relha Jew ntjarraka king rrakangkarra althakalthilitjika?” \p \v 40 Etna pula ingkarraka ilkaka, “Itja erinha, Barabbas-anhatitja.” Barabbas erataka artwa nyilkngampa naka, tunhatunha turta. \c 19 \p \v 1 Pilate-alantama tjapartia ekuranha ntjarra turnaka etna Jesuanha whip-ala tutjika. \v 2 Tjapartia ntjarralantama irna kaarntakaarnta turta mpaaraka, ilakwanga. Etna turta nhanha Jesuaka kapurtaka arrarnaka. Etna mantarra thathaka tjenya turta ekura ekarraka. \v 3 Kurunga ekururna etinyerramala, etna ilkarlanaka, “Wortai, relha Jew ntjarraka king.” Etna erinha ilkaiya turtantama turlanaka. \p \v 4 Pilate-anhantama wotha iltha kngarra ekuranhanga rratamala Jew ntjarrurna angkaka. “Arai, atha erinha wotha rrakangkarra imarnitjina, rrangkarra kaltja nitjinanga era nukanga urlarra itja ilkarrtja namanga.” \p \v 5 Jesuanhantama kathurna rrataka, kaarntakaarnta ilakwakarta, mantarra thathaka tjenya nhangakarta turta. Pilate-alantama etnanha ilaka, “Artwa erinha arai.” \p \v 6 Priest itornka ntjarrala, urrkapunhapunha etnakanhala turta erinha aramalanga, etna ilkaka, “Erinha ntolkaka kanthatwai! Erinha ntolkaka kanthatwai!” \p Pilate-ala etnanha ilaka, “Kala rrangkarrarrpa erinha ntolkaka kanthatwai. Nukanga urlarra era itja ilkarrtja nama.” \p \v 7 Relha Jew ntjarrala pula erinha ilaka, “Era ilalhaka era kula Altjirraka 'Lira namanga. Lakinha angkamala era Altjirranha arrampowuka. Mpaarangaranga nurnakanhamalkura erinha kala errilknganta tutjika.” \p \v 8 Nhanha wumala Pilate-anha kngarralkura trerraka. \v 9 Wotha iltha kngarra ekuranhurna irrpunhamala, era Jesuanha pmarraka, “Pmara nthanharinyama unta?” Jesuala pula erinha itja alpmelaka. \p \v 10 Pilate-alantama erinha wotha pmarraka, “Iwunhangala unta yinganha itja alpmelama? Unta itjala kaltja? Nukathaka nama nganha althakalthilitjika paka, nganha ntolkaka kanthatutjika paka.” \p \v 11 Jesuala pula erinha ilaka, “Nhanha ungkwangathaka nama, Altjirrala nganha ingkairnakalanga nhanhala tjitjarta nitjika. Relha erala yinganha ungkwanga lanthakala, era Altjirranga urlarra ilkarrtjalkura nama ungkwangangatjina.” \p \v 12 Nhanha wumala, Pilate-anha antja inthorra naka Jesuanha kala althakalthilitjika. Relha Jew ntjarra pula kuta ilkarlanaka, “Unta paka artwa nhanhanha althakalthilamanga, unta itja Caesar-aka tjina nama. Artwa erala ilalhama era kula king namanga, era kala Caesar-aka leltja nama.” \p \v 13 Nhanha wumala Pilate-ala Jesuanha wotha iltha kngarra ekuranhanga rratalhelaka. Kurunga era tjiperrawunhawunhaka chair-aka arrarnalhaka. Chair ekuranga kaarntakaarntalataka etna arna ingkarraka partala korltakala. Hebrew angkatjala etna katha nhanha erinha rretnya “Gabbatha” alpmelaka. \v 14 Nhanha kunha arlta era naka, ekuralala relha Jew ntjarra Passover tjinkarraka urrkaputjata. Kala ngkinyantama naka. Pilate-alantama relha Jew ntjarranha ilaka, “King rrakangkarranha arai.” \p \v 15 Etna pula ilkaka, “Erinha kngai! Erinha kngai! Erinha kala ntolkaka kanthatwai!” \p “Yai,” Pilate-anha angkaka, “Rrangkarra antja nama atha king rrakangkarranha ntolkaka kanthatutjika?” \p Priest itornka ntjarrala erinha ilaka, “Caesar nyintanta king nurnaka nama.” \v 16 Kurunga Pilate-ala Jesuanha etnaka lanthaka, tjapartia ntjarrala erinha ntolkaka kanthatutjika. \s1 Etna Jesuanha ntolkaka kanthatuka \r (Matthew 27:32-44; Mark 15:21-32; Luke 23:26-43) \p Tjapartia etnantama Jesuanha inarlalhaka. \v 17 Jesua erarrpantama ntolka ekuranha “Kaalkngaka Pmara” ekururna kngaka. Hebrew angkatjala etna pmara nhanha erinha rretnya “Golgotha” alpmelama. \v 18 Nhanhaka tjapartia ntjarrala erinha ntolkaka kanthatuka. Etna artwa tharra arrpunha turta ntolkaka kanthatukantema, Jesuanga etapaka. Kanha Jesuanha mpopalala. \p \v 19-20 Pilate-alataka artwa arrpunhanha arrkurlantema ilakala era angkatja nhanha irnaka intalhelitjika, JESUA NAZARETH-ARINYA, RELHA JEW NTJARRAKA KING ERA. Angkatja erinha artwa era Hebrew angkatjala, Latin angkatjala, Greek angkatjala turta intalhelaka. Pilate-alantama tjapartia ntjarranha turnaka etna irna angkatja nhanhakarta Jesuaka ntolka kartninyaka arrarnitjika. Golgotha erataka Jerusalem-anga kathala naka, etinya wara pula. Relha Jew ntjarrantama angkatja nhanhaka read-erraka. \v 21 Lakinhanga priest itornka ntjarra Pilate-urna lhamala erinha ilaka, “Iwunhangala unta intalhelaka: Relha Jew ntjarraka king era? Unta intalheleikanha: ‘Era ilalhaka era kula relha Jew ntjarraka king namanga.’” \p \v 22 Pilate-ala pula etnanha ilaka, “Angkatja athala intalhelakala, nhanha atha itja wotha ekngarrpunhilama.” \p \v 23 Tjapartia 4-ala Jesuanha ntolkaka kanthatuka. Erinha kanthatumaliperra, etna mantarra ekuranha tjepakamala errarnpalhelakantama, nyintaminyintaka ungkwaltja nyinta. Mantarra coat ekuranha pula marra inthorrala naka. \v 24 Lakinhanga etna angkarraka, “Nurna itja coat erinha tjepakitjika, era marra inthorranga. Nurna ekura kala gamble-anterriai.” Tjapartia etnantama coat ekura gamble-erraka. Altjirraka Angkatja Imankinyantama nthurrperraka. “Etna mantarra nukanha errarnpalhelaka, mantarra coat nukanhaka turta etna gamble-erraka.” \p \v 25 Jesuaka ntolkanga etinya wara, mia ekura itnarlanaka, mia ekuranhaka tjia, Mary arrpunha Clopas-aka noa, Mary Magdalene turta. \v 26 Jesuala mia ekuranha araka. Era kurtungurla arrpunha nhanganha turta araka, ekurala era kngarra kangkaka. Erantama mia ekuranha ilaka, “Arrkutjai, artwa nhanhantama kala worra ungkwanga niai.” \v 27 Kurtungurla erinhantama era ilaka, “Artwai, arrkutja nhanhantama kala mia ungkwanga niai.” Kurtungurla erantama arrkutja erinha iltha ekuranhurna kngetnaka, erinha mia ekuranha ngerra ntarntaraka turta. \s1 Jesuanha iluka \r (Matthew 27:45-56; Mark 15:33-41; Luke 23:44-49) \p \v 28 Jesuanha kaltja naka, urrkapuntja nhanga Kaarta ekuranhalala erinha turnakala, era urrkapuntja nhanha kala mangkilakalantama. Erantama angkaka, “Yinga angkathala nama.” Lakinha Altjirraka Angkatja Imankinya nhanha nthurrperraka. \v 29 Wine kornakorna lenhala intaka, tjampitala. Etnantama irna alkumpa wine ekura thankuka. Kurunga alkumpa erinha irna tjenyaka arrarnamala, etna erinha ntjutjika nthaka. \v 30 Wine erinha ntjumala, Jesuanha angkaka, “Atha kala urrkapuntja nukanha mangkilakantama.” Kurunga kapurta kwaninyerramala, era iluka. \s1 Tjapartiala Jesuaka ulta tjartala thanthaka \p \v 31 Nhanha kala arlta era naka, ekurala relha Jew ntjarrakathaka naka, Passover tjinkarraka urrkaputjika. Relha Jew etnantama ilarraka, “Inguntha Sabbath arlta nitjina. Nhanha turta itja arratja nama artwa etnaka mpurrka Sabbath arltala ntolkala kuta ilparanitjika.” Lakinhanga relha Jew ntjarrala Pilate-anha ilaka, “Artwa nhanga ntjarraka tjorra urltakai. Mpurrka etnakanha turta ntolkanga tnanpulhelai.” Pilate-anha etnaka kangkwerraka. \v 32 Kurunga tjapartia etnantama artwa arrpunha nhanga tharraka tjorra urltakaka. \v 33 Kurunga Jesuwurnantama pitjimala, etna araka era kala ilukala. Lakinhanga etna tjorra ekuranha itjala urltakaka. \p \v 34 Tjapartia nyintala pula tjarta ekuranhala Jesuaka ulta thanthaka. Kala alhwa kwatja turtantama thalalhaka. \v 35 Artwa nyintala nhanha araka. Artwa erantama yia nhanha arrpunha ntjarranha ilaka. Yia nhanha nthurrpa nama. Artwa nhanha kaltja yia era nthurrpa namanga. Era turta nhanha rrangkarranha ilama, rrangkarra turta Jesuanha tnakitjinanga. \v 36 Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, “Etna itja ngkwarna nyinta ekuranha urltakitjina.” Angkatja nhanha nthurrperraka. \v 37 Altjirraka Angkatja Imankinya arrpunhala ilama, “Relha ntjarrala erinha ararlanitjina, erinhala thanthakala.” Angkatja nhanha turta nthurrperraka. \s1 Etna Jesuanha wolkngaka arrarnaka \r (Matthew 27:57-61; Mark 15:42-47; Luke 23:50-56) \p \v 38 Joseph, pmara Arimathea-arinya, era Jesuaka kurtungurla nakantema. Era pula itja arrkurla ilalhakala era kurtungurla ekuranha namanga, relha Jew ntjarranga trerramala. Erantama Pilate-aka enkaka, Jesuaka mpurrkaka. Pilate-ala erinha kala impurlarrarnaka, Jesuaka mpurrka initjika. Erantama Jesuaka mpurrka inaka. \v 39 Nicodemus, erala arrkurla nhanga Jesuurna ingula pitjikala, era turta Joseph-alela pitjika. Era ntira unpa marra kngarrakarta pitjika. \v 40 Joseph eratharrantama Jesuaka mpurrka ntira unpa marrakartala parnaka, mantarra tjulkurala turta ilinyiwuka. Nhanha relha Jew ntjarraka mpaarangaranga naka. \v 41 Katha nhanga Jesuala ilukala, ekuranga etinya wara tnukulpa naka. Tnukulpa ekurala turta wolknga intia lyartinya naka. Wolknga nhanhala relha errilknga arrpunha itja paka intakala. \v 42 Wolknga nhanha era etinya namanga, kala ingkwa Sabbath arlta turta namanga, etna Jesuanha wolknga nhanhaka arrarnaka. \c 20 \s1 Jesuanha errilknga ntjarranga kamerraka \r (Matthew 28:1-10; Mark 16:1-8; Luke 24:1-12) \p \v 1 Sunday ingutnhala inthorra, nhanga arlterritjikanhangantema, Mary Magdalene-anha Jesuaka wolkngurna lhaka. Era aritjalhaka parta erinha wolknganga ankartiwukala. \v 2 Erantama Simon Peter-urna arrtjanaka, kurtungurla arrpunha nhangurna turta, ekurala Jesuanha kangkakala. Erantama erinhatharra ilaka, “Arai, etna kunha Ingkartaka mpurrka wolknganga kngaka. Nurna turta itja kaltja, pmara ekura etnala erinha arrarnakala.” \p \v 3 Peter tharrantama wolkngurna arrtjanaka. \v 4 Kurtungurla arrpunha nhanga pula parrpalkurala arrtjanaka. Erantama Peter-anga arrkurlerraka. Erakimparra turtantama wolkngaka erritjalhaka. \v 5 Twakalhamala, era wolknga kwana tjilaraka. Era mantarra tjulkura etnanha intamanga araka. Era pula itja wolkngurna irrpunhaka. \p \v 6 Kurunga Peter-anha turtantama wolkngaka erritjalhaka. Era kala wolkngurna irrpunhakala, mantarra tjulkura etnanha turta intamanga araka. \v 7 Mantarra arrpunha kapurtakanha, era araka tweta intamanga, arrpunhala erinha ilinyatukala. \v 8 Kurtungurla arrpunha nhanga turtantama wolknga ekururna irrpunhaka. Era araka wolknga era urlta namanga. \v 9 Arai, kurtungurla ntjarrala itjantema lhangkaraka Altjirraka Angkatja Imankinyala ilakala Jesuakathaka namanga errilknga ntjarranga etatha kamerritjika. \v 10 Kurtungurla eratharrantama kurtungurla arrpunha ntjarrurna alpurraka. \s1 Jesuanha Mary Magdalene-aka ntelalhaka \r (Mark 16:9-11) \p \v 11 Mary-anha pula wolknganga kathala itnarlanaka, era turta itnirlanaka. Itnirlanamalantema, era twakalhamala wolknga kwana tjilaraka. \v 12 Erantama angel tharra araka, mantarra tjulkurakarta. Nyinta katha ekurala narlanaka, Jesuaka kapurtala intakala. Kanha arrpunha narlanaka Jesuaka ingkala intakala. \v 13 Eratharrantama erinha pmarraka, “Arrkutjai, iwunhanga unta itnima?” \p Era erinhatharra alpmelaka, “Etna kunha Ingkarta nukanhaka mpurrka kngaka. Yinga turta itja pmara ekura kaltja, pmara nhanga etnala mpurrka erinha arrarnakala.” \p \v 14 Lakinha angkamala, era ilkngaralhaka. Erantama Jesuanha itnamanga araka. Era pula itja kaltja naka artwa era Jesua namanga. \v 15 Jesualantama erinha pmarraka, “Arrkutjai, iwunhangama unta itnima? Ngunhakama unta yonthama?” \p Mary era etarlaraka Jesuanha kula tnukulpaka ntarntarintja era namanga. Erantama erinha ilaka, “Itornkai, unta paka mpurrka ekuranha katha arrpunhaka arrarnakalanga, yinganha ilai, atha erinha inarlalhitjinanga.” \p \v 16 Jesuanhantama ekururna angkaka, “Mary-ai.” \p Mary-anhantama ekuranga urlarra itnamala Hebrew angkatjala angkaka, “Rabboni,” nhanhatitja “Kaltjinthanhinthanhai.” \p \v 17 Jesualantama erinha ilaka, “Unta yinganha itja anputjika. Yingataka itjantema Kaarturna alpukala. Unta pula tjia nukanha ntjarrurna alpai, etnanha ilai turta, Yinga Kaarta nukanhurna alputjina, Kaarta rrakangkarranhurna turta. Altjirra nukanhurna, Altjirra rrakangkarranhurna turta.” \v 18 Kurunga Mary Magdalene-anha kurtungurla ntjarrurna alpuka, etnanha ilaka turta, “Atha Ingkartanha arakau.” Kurunga era etnanha Jesuaka angkatja turta alpmelaka. \s1 Jesuanha kurtungurla ekuranha ntjarraka ntelalhaka \r (Matthew 28:16-20; Mark 16:14-18; Luke 24:36-49) \p \v 19 Sunday ngurralantama, nhanga relha Jew ntjarranga trerramala, kurtungurla etna iltha nyintala naka, reoa ingkarraka marntilakala. Jesuanhantama etnakanga mpopala itnatjalhaka. Era etnanha ilaka, “Altjirranha rrakangkarra rilhera ntelalhama.” \v 20 Lakinha angkamaliperra, era etnanha iltja ekuranha, ulta ekuranha turta ntelaka. Ingkarta erinha aramala, kurtungurla etna kangkaka inthorra. \p \v 21 Jesuala etnanha wothantema ilaka, “Altjirranha rrakangkarra rilhera ntelalhama. Kaarta erala yinganha relha alharinya ntjarrurna yairnakala ngerra, atha rrangkarranha turta etnakurna yairnama.” \v 22 Kurunga era etnanha poiyilamala ilaka, “Enka Alkngaltara era kala rrakangkarralela namantama. \v 23 Rrangkarra relhaka korna iwumanga, Altjirrala turta korna etnakanha iwuma. Rrangkarra paka relhaka korna itja iwumanga, Altjirrala turta korna etnakanha itja iwuma.” \s1 Jesua Thomas tharra \p \v 24 Thomas, 12 etnakanga nyinta, rretnya arrpunha ekuranha Didymus, era itja kurtungurla arrpunha ntjarralela naka, nhanga Jesuanha etnaka ntelalhamanga. \v 25 Anmantama etna erinha ilaka, “Nurna Ingkartanha arakau.” \p Era pula etnanha ilaka, “Atha nail imparlknga etnanha aramanganta, atha turta imparlknga etnanha iltjala mpaaramanganta, atha turta iltja nukanha ulta ekuranhaka kurnamanganta, atha tnakitjina era errilknga ntjarranga kamerrakala.” \p \v 26 Kala Sunday ngurrangurra arrpunhalantama, kurtungurla etna wotha katha nyinta ekurala naka. Thomas era turtantama etnakalela nakantema. Etna kwanala narlanaka, reoa ingkarraka marntilakala. Jesuanhantama wotha etnakanga mpopala itnatjalhaka. Era etnanha ilaka, “Altjirranha rrakangkarra rilhera ntelalhama.” \v 27 Erantama Thomas-anha ilaka, “Iltjakantja ungkwanganhala iltja nukanha mpaarai. Iltjakantja ungkwanganhala turta ulta nukanha mpaarai. Untantama yinganha kuta ilpoiwutjala nai. Yinganha kala tnakantai.” \p \v 28 Thomas-alantama erinha alpmelaka, “Unta Ingkarta nuka nama, Altjirra nuka turta.” \p \v 29 Jesualantama erinha ilaka, “Unta kunha yinganha tnakaka, unta yinganha arakalanga. Arai, relha etnala yinganha tnakama, etna yinganha itja arakalangatanya, etna arrkana inthorra nama.” \s1 John-ala pepa nhanha intalhelaka arrpunha ntjarrala turta Jesuanha tnakitjinanga \p \v 30 Jesuala tjatjikarta ntjarra arrpunha turta urrkapuka, kurtungurla ekuranha ntjarranga alkngatharra. Atha pula etnanha itja pepa nhanhaka intalhelakala. \v 31 Nhanha ntjarra pula atha intalhelakala, rrangkarra tnakitjinanga Jesuanha Krista era namanga, Altjirraka 'Lira. Rrangkarra turta ngampakala etatha nitjinanga erinha tnakamala. \c 21 \s1 Jesuanha kurtungurla ekuranha ntjarraka ntelalhaka, Tiberias Ntjangala \p \v 1 Anma Jesuanha wotha kurtungurla ekuranha ntjarraka ntelalhaka, Tiberias Ntjangala. Nhanga lakinha. \v 2 Simon Peter, Thomas (erinhala etna Didymus ilitjata), Nathanael, Cana town-arinya. (Cana town erataka pmara Galilee-ala naka.) Zebedee-aka 'lira tharra, kurtungurla tharra arrpunha turta porta narlanaka. \v 3 Simon Peter-alantama etnanha ilaka, “Yinga lhama irrpannga errkutjika.” \p Arrpunha ntjarrala erinha ilaka, “Nurna turta ungkwangalela lhitjinantema.” Etnantama boat-aka ntjimala irrpannga errkutjika lhaka. Etnantama ingwa ntjapara urrkapuka. Etna pula itja irrpannga nyinta paka errkuka. \p \v 4 Lirnnga kala rratakalangantama, Jesuanha ankerrala itnaka. Kurtungurla etna pula erinha itja lhangkaraka. \v 5 Jesuanhantama etnaka ilkaka, “Tjina ntjarrai, rrangkarra paka irrpannga errkukama?” \p Etna erinha alpmelaka, “Itjau.” \p \v 6 Jesualantama etnanha ilaka, “Boat-anga akwampinyaka net rrakangkarra kwatjaka iwurrirrai. Rrangkarra kala irrpannga errkutjinantama.” \p Kangkwerramala etna net erinha kwatjaka iwuka. Yarnantama etna net erinha wotha boat-urna tjarrinaka, irrpannga ntjarra inthorranga. \p \v 7 Kurtungurla arrpunha nhangantama, ekurala Jesuanha kangkaka, era Peter-anha ilaka, “Ingkartanha yai.” Nhanha wumala, Peter-anha mantarra tjenya ekuranhaka wotha ekarralhaka, kwatjaka turta irrpuka. \v 8 Kurtungurla arrpunha ntjarra pula boat-alala kuta pitjika, net irrpannga ntjarrakarta tjarrinamala. Etna itja ankerranga ilanga naka, kala etinya wara. \p \v 9 Boat ekuranga tnanpumaliperra, kurtungurla etna ura mpumanga araka. Etna turta araka kara irrpannga parrkala intamanga, marna turta. \v 10 Jesualantama etnanha ilaka, “Irrpannga urrputja rrangkarrala lyarta errkukala kngitjai.” \v 11 Simon Peter-anhantama wotha boat-aka ntjika. Net erinha errkumala, era erinha ankerrurna tjarrinaka. Net era kala lyulpalyulpa inthorra naka, 153 irrpannga kngarritjakarta. Net era pula itja tjepakalhaka. \p \v 12 Jesuala etnanha ntangkakantama, “Pitjarrirrai ilkutjika.” Kurtungurla etna porerraka erinha pmarritjika, ‘Ngunhama unta?’ Etna kala kaltjakwia naka, nhanha Ingkartanha namanga. \v 13 Jesualantama etnanha marna nthaka, kara irrpannga turta. \v 14 Nhanha kala tharraminyintarangantama naka Jesuanhala kurtungurla ekuranha ntjarraka ntelalhakala, era errilknga ntjarranga kamerramaliperra. \s1 Jesua Peter tharra \p \v 15 Etna kala ilkukalangantama, Jesuala Simon Peter-anha pmarraka, “Simon, John-aka 'lirai, unta nuka kngarralkura kangkama, kurtungurla arrpunha nhanha ntjarrangatjina?” \p Era erinha alpmelaka, “Awa, Ingkartai, unta kala kaltja yinga ungkwanga kangkamanga.” \p Jesuala erinha ilaka, “Lamb nukanha ntjarra ntuthilai.” \p \v 16 Jesualantama Peter-anha wotha pmarraka, “Simon, John-aka 'lirai, unta nuka kangkamama?” \p Era erinha alpmelaka, “Awa, Ingkartai, unta kala kaltja yinga ungkwanga kangkamanga.” \p Jesuala erinha ilaka, “Sheep nukanha ntjarra tnairnai.” \p \v 17 Kala tharraminyintarangantama Jesuala Peter-anha pmarraka, “Simon, John-aka 'lirai, unta nuka kangkamama?” \p Jesuaka angkatjala Peter-anha tjalka tuka, Jesuala erinha tharraminyintarangantama pmarrakalanga, ‘Unta nuka kangkamama?’ Erantama Jesuanha alpmelaka, “Ingkartai, untataka kaltja inthorra nama. Unta turta nhanhaka kaltja nama, yinga ungkwanga kangkamanga.” \p Jesuala erinha ilaka, “Sheep nukanha ntjarra ntuthilai. \v 18 Peter-ai, atha nganha nhanha turta nthurrpa inthorra ilama. Unta nhanga artwa nthitjarrka namalanga, untarrpa mantarraka ekarralhitjata. Unta turta nthulaputjata unta antja namanga ngerra. Aiwerramala pula unta etintja ungkwanganha kartninyilitjina, arrpunhala turtantama mantarra ungkwanganha ekarritjina. Era turtantama nganha katha arrpunhurna rretjingitjina, ekururnala unta itja lhitjika antja nama.” \p \v 19 Jesuala Peter-anha nhanha ilaka, era kaltja nitjinanga arrpunha ntjarrala erinha anma errilknga tutjinala. Peter era turtantama Altjirranha tnantjitjinala era ilumalanga. Kurunga Jesuala Peter-anha ilaka, “Nukanga tnaartangala pitjai.” \p \v 20 Ilkngaralhamala, Peter-ala araka kurtungurla nhanga, ekurala Jesuanha kangkaka, ekuratharranga tnaartangala pitjimanga. (Kurtungurla nhanha erataka nhanga Jesuanga kuta nakala, etna nhanga marna ilkumanga, era turtala nhanga Jesuanha pmarrakala, “Ingkartai, ngunhalama nganha leltjaka lanthitjina?”) \v 21 Erinha aramala, Peter-ala Jesuanha pmarraka, “Ingkartai, eraloa?” \v 22 Jesuala Peter-anha alpmelaka, “Yinga paka antja namanga era etatha nitjika yinga pitjalputjinalpula, nhanha itja ungkwangathakalka nama. Ungkwangathaka nama nukanga tnaartangala pitjitjika.” \v 23 Angkatja nhanhanga arrkngalantama tnakanhakanha ntjarrala etarlaraka kurtungurla era kula itja ilutjinala. Jesuanha pula itja angkaka era kula itja ilutjinala. Era wara Peter-anha ilaka, “Yinga paka antja namanga era etatha nitjika yinga pitjalputjinalpula, nhanha itja ungkwangathakalka nama.” \p \v 24 Kurtungurla nhanha era kunha angkatja nhanha ingkarraka intalhelakala. Nurna turta kaltja angkatja ekuranha nthurrpa namanga. \p \v 25 Jesuanha kngarra wotha urrkapuka, angkaka turta. Arrpunhala paka yia nhanha ingkarraka intalhelamanga, pepa etna ntjarra inthorra namara.