\id ACT Acts Western Arrarnta CRC, Mar 97 bmh \h ACTS \toc3 Acts \toc2 Acts \toc1 ACTS \mt1 ACTS \c 1 \p \v 1 Theophilus-ai. Pepa arrpunha nhangala atha kala yia ingkarraka Jesuiperra intalhelakala. Yia nhanga erala katjia intakala, erala urrkapukala, erala relha ntjarranha kaltjinthakala, erala ilukala, erala kamerrakala, \v 2 erala alkirurna alpuka turta. Alputjinala, era apostle erala urrarakala ntjarranha kaltjinthakarrka, Enka Alkngaltararlarlanga. \p \v 3 Arlta 40-aka, errilknga ntjarranga kamerramaliperra, Jesuanha apostle etnaka ntjarraranga ntelalhaka, etna nthurrpa kaltja nitjinanga era etatha namanga. Era turta etnanha kaltjinthaka Altjirranha relha ingkarrakaka Ingkarta namanga. \v 4 Era turta etnanha ilaka, “Rrangkarra Jerusalem-alarrka kuterrai, Enka Alkngaltara ekura kaaralhamala, erinhala Kaartala rrangkarranha lhelakala. Atha nhanga rrangkarranha nhanhiperra kala ilaka. \v 5 John-ala kunha relha ntjarranha nhanga kwatjala kaltjirrpulhelaka. Inguntha wara pula Altjirrala rrangkarranha Enka Alkngaltaralantama kaltjirrpulhelitjina.” \s1 Jesuanha alkirurna alpuka \p \v 6 Apostle etna worla namalanga, etna Jesuanha pmarraka, “Ingkartai, unta arlta lenhala Rome-arinya ntjarranha pmara Israel-anga wotha unputjina? Unta turtantama artwa Israel-arinyanha wotha ingkairnitjina king nurnanka nitjika?” \p \v 7 Jesuala etnanha alpmelaka, “Nhanha kunha Kaartakathakanta nama. Eranta kaltja. \v 8 Arai, Enka Alkngaltara era pula rrakangkarrurna pitjitjina, rrakangkarralela kuta nitjika. Era rrangkarranha ekarltilitjina. Kurunga rrangkarra relha Jerusalem-arinya ntjarranharrka nukiperra ilitjika. Kurunga relha pmara Judea-arinya ntjarranha, pmara Samaria-arinya ntjarranha turta. Kurunga rrangkarra alha panpalurnantama lhitjika, relha ingkarraka inthorranha nukiperra ilitjika.” \v 9 Lakinha angkamaliperra, Jesuanha alkirakerraka, etnakanga alkngatharra. Kurunga matarala erinha etnakanga lauwuka. \v 10 Etna pula kuta alkirurnathaka inaraka. \p Artwa tharra mantarra tjulkurakartantama etnakanga kuta itnatjalhaka. \v 11 Eratharra etnanha pmarraka, “Artwa pmara Galilee-arinya ntjarrai, iwukama rrangkarra alkirurnathaka inarama? Jesua nhanha era, erala lyarta rrakangkarranga alkirurna alpukala, era lakinha ngerra wotha alkiranga pitjalputjinantema.” \s1 Apostle ntjarrala Matthias-anha urraraka Judas-aka kathala apostle nitjika \p \v 12 Kurunga apostle etna Jerusalem-urna alpuka, Olive Parta ekuranga. Parta nhanha erataka Jerusalem-anga etinya wara naka. \v 13 Jerusalem-akerritjalhamalantama, etna room nhangurna alpuka, kaaralhitjika. Apostle nhanha etnaka rretnya naka Peter, John, James, Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew, Matthew, James, nhanga Alphaeus-aka worra, Simon, erala Roman Government-aka irrpaltherritjata, Judas-anha turta, James-aka worra. \p \v 14 Apostle nhanha etna porta kuta Altjirrurna ingkitjata. Mary, Jesuaka mia, arrkutja urrputja arrpunha, Jesuaka kanhanganhanga turta etnakalela ingkitjatantema. \p \v 15 Arlta arrpunhala, tnakanhakanha 120 ngerra angkarritjika worlerraka. Peter-anhantama kamerramala etnanha ilaka. \v 16 “Tjina ntjarrai, imanka David-anha Enka Alkngaltararlarlanga Judas-iperra angkaka. Judas-ala kunha Jesuanha nhanga leltjaka lanthakala. Altjirraka Angkatja Imankinya nhanga David-alala ilakala, nthurrperrakantama. \v 17 Arai, Judas era worla nurnakanhanga naka, Jesuala erinha urrarakalanga warta nurnakalela porta urrkaputjika. \v 18 Priest itornka ntjarrala Judas-anha nhanga money nthaka, era Jesuanha etnaka lanthakalanga. Money nhanhala Judas-ala tnukulpa buy-emilaka. Tnukulpa ekurala era tnyinhaka. Tnarta ekurantama taka, iltjarrknga ekuranha turta arnaka thalalhaka. \v 19 Relha Jerusalem-arinya ingkarrakala nhanhiperra wuka. Etnantama angkatja etnakanhala tnukulpa erinha ‘Akeldama’ alpmelaka, nhanhatitja ‘Tnukulpa Alhwakarta.’ \p \v 20 “Altjirraka Angkatja Imankinyala, Psalm arrpunhala ilama, \q1 ‘Iltha ekuranha kala urlta kuta neikanha, \q1 relha itja wotha ekurala nitjika paka.’ Kala Psalm arrpunhala turta ilama, \q1 ‘Relha arrpunhantama katha ekuranhala urrkaputjika.’ \p \v 21 “Lakinhanga nurnakathaka nama artwa nyintanha urraritjika Judas-aka kathala nitjika. Nurna pula artwa erinhanta urraritjika, erala Jesualela kuta nakala. \v 22 Era turtala nurnakalela nakala John-ala Jesuanha kaltjirrpulhelamaliperra, Jesuanha turtantama alkirurna alputjinalpula. Nurna, artwa nhanha era turtantama, relha ntjarranha porta kuta ilitjika, Jesuanha nthurrpa errilknga ntjarranga kamerrakala.” \p \v 23 Apostle etnantama artwa tharra urraraka. Rretnya ekuratharra naka Joseph Barsabbas-anha, Matthias-anha turta. Joseph erinhataka etna Justus turta alpmelitjata. \v 24 Kurunga etna Altjirrurna ingkaka, “Ingkartai, unta kunha relha ingkarrakaka eterrintjaka kaltja. Untantama nurnanha ilai, \v 25 ‘Artwa ngunhakama unta antja Judas-aka kathala apostle nitjika, ungkwanga urrkaputjika turta?’ Judas era kunha kala pmara nhanga ekururna lhakala, ekuralala relha unta imilakala ntjarra namanga.” \v 26 Etnantama rretnya ekuratharra parta tharraka intalhelaka. Rretnya nyinta parta nyintaka. Rretnya arrpunha parta arrpunhaka. Kurunga etna parta erinhatharra alkiraka iwuka. Parta eratharra arnaka tnyimanga, etna Matthias-aka rretnya araka, Joseph-aka pula itjala. Etnantama Matthias erinha apostle 11 etnaka lhangaka. \c 2 \s1 Enka Alkngaltara era kurtungurla ntjarrurna pitjika \p \v 1 Kala Pentecost arltantama naka. Jesuaka kurtungurla ntjarra turta iltha nyintala worlerrakala naka. \v 2 Etna ingkarraka kwanala namalanga, wurinya ekarltaka yurrangkintja ngerrantama iltha ekururna irrpuka. Wurinya era alkiranga pitjika. \v 3 Alkngantha ura ngerra turta iltha ekururna irrpentjikantema. Alkngantha erantama errarnperramala etnaka nyintaminyinturna tjananhaka. Etnantama araka ura alkngantha kurrka ngerra etnaka nyintaminyintaka kapurtakarlaka arrarnalhamanga. \v 4 Enka Alkngaltara erantama etnaka nyintaminyinturna irrpuka. Etnantama relha arrpunhaka angkatjala angkaka, Enka era etnanha ilamanga ngerra. \p \v 5 Arlta lenha ekurala relha Jew epinya ntjarra turta Jerusalem-ala naka, pmara arrpunhanga yatjarra pitjikala. Etna relha ilporatha naka. \v 6 Yurrangkintja nhanga wumala, etnakanga ntjarra arrpunha worlerraka. Etna pula yarna etarlaritjikerraka. Etna kurtungurla etnanha wuka angkatja etnakanha inthorra angkamanga. \p \v 7 Tnolkamalantama etna pmarrarraka, “Yai, artwa nhanha ntjarra kunha pmara Galilee-arinya? \v 8 Nthakinhantama nurna nyintaminyintala etnanha wuma angkatja nurnaka inthorra angkamanga? \v 9 Nurna kunha pmara twetakatwetanga pitjikala. Nurna Parthia-arinya, Media-arinya, Elam-arinya, Mesopotamia-arinya, Judea-arinya, Cappadocia-arinya, Pontus-arinya, Asia-arinya, \v 10 Phrygia-arinya, Pamphylia-arinya, Egypt-arinya, Libya-arinya, nhanga Cyrene town-anga etinya, relha Rome town-arinya yatjarra pitjikala, \v 11 (relha Jew ntjarra, relha Jew-errakala ntjarra turta), Crete-arinya, Arabia-arinya turta. Nurna angkatja nurnaka inthorra wuma, Altjirrala tjatjikarta ntjarra urrkapukala.” \p \v 12 Kapurta etnakanha kuta ngalhelamala, yarna warta eterramala, etna wothamawotha pmarrarraka, “Iwunhama nhanha?” \p \v 13 Urrputja arrpunhala pula kurtungurla etnanha arrampowukala, lakinha angkamala, “Artwa lenha ntjarra pula drunk angkarlanama.” \s1 Peter-anhantama relha worla etnakurna angkaka \p \v 14 Peter-anhantama, kurtungurla 11 etna turta kamerraka. Peter-alantama worla etnanha angkatja intarrala ilaka. “Artwa Jew ntjarrai, artwa Jerusalem-arinya arrpunha ntjarrai turta. Nukarrka rrangkarra arratja kangkwerrai. \v 15 Arai, artwa nhanha ntjarra itja drunk nama rrangkarrala etarlaramanga ngerra. Nhanha kunha 9 o'clock wara, ingutnhala. \v 16 Nhanga rrangkarrala lyarta arakala pa wukala, nhanhiperrataka Altjirraka urrpia Joel-ala imanka ilakala. \b \q1 \v 17 ‘Arlta ingkarnalantama, Altjirra era nhanha angkama, \q1 atha Enka nukanha relha ingkarrakurnantama yairnitjina. \q1 Kurunga worra rrakangkarranhala, kwarra rrakangkarranhala turta \q1 angkatja nukanha relha arrpunha ntjarranha ilitjina. \q1 Yinga nthitja rrakangkarranhurna, kngarripata \q1 rrakangkarranhurna turta rumerritjina etna altjirraramalanga. \b \q1 \v 18 ‘Arai, atha artwa urrkapunhapunha nukanha ntjarrurna, \q1 arrkutja urrkapunhapunha nukanha ntjarrurna turta \q1 Enka nukanha yairnitjina. Etna turtantama angkatja \q1 nukanha relha arrpunha ntjarranha ilitjina. \b \q1 \v 19 ‘Athantama relha ingkarrakaka tjatjikarta imarnitjina, alkirala, \q1 arnala turta. Etnantama alhwa, ura, urakwarta turta aritjina. \q1 \v 20 Lirnnga era thapathaperritjina, taiya era turta alhwa ngerra \q1 thathitjina. \q1 Kurunga Ingkarta makalaria inthorra era pitjitjinantama. \b \q1 \v 21 Arlta lenha ekuralantama, relha erala Altjirrurna ingkama \q1 erinha tangkalhelitjika, erinha Altjirrala tangkalhelitjina.’ \p \v 22 “Artwa Israel-arinya ntjarrai, angkatja nhanha turtantama rrangkarra wurrirrai. Altjirra erarrpa kunha Jesua Nazareth-arinyanha urrarakala relhanha tangkalhelitjika. Era turta ntelaka era Jesua ekura kangkamanga, erinha ekarltilamala tjatjikarta urrkaputjika. Rrangkarrarrpa turta tjatjikarta nhanha etnanha arakala. \v 23 Altjirranha kunha arrkurla kuta antja nakala Jesuanha rrakangkarra lanthitjika. Erantama erinha rrakangkarra lanthaka. Rrangkarrantama erinha Relha Lorinya ntjarralela tangitjala errilknga tuka, erinha ntolkaka kanthatumala. \v 24 Altjirrala pula erinha relha errilknga ntjarranga kamalhelaka. Arai, relha errilknga ntjarra wolkngala nama. Etnarrpa yarna rratama. Jesuanha turta wolkngala naka. Era pula rratakala, Altjirrala erinha kamalhelakalanga. \p \v 25 “David-anha kunha lakinha Jesuiperra angkaka, \q1 ‘Ingkarta era nukanga etinya kuta nama. \q1 Era nukanga etinya namanga, relha arrpunhala yinganha yarna kornilitjina. \v 26 Lakinhanga yinga arrkana nama. Atha Altjirranha tnantjama. \q1 Yinga turta tnoatnoa inthorra nama. \v 27 Altjirrai, unta yinganha \q1 itja wolkngaka impurlalhitjina. Unta yinganha itja \q1 impurlarrarnitjina ltholtherritjika, unta nuka kangkamanga. \q1 \v 28 Unta yinganha kaltjinthaka arratja ntelalhitjika, yinga \q1 ngampakala etatha nitjinanga. Unta turta yinganha \q1 arrkanilama, nukalela kuta namala.’ \p \v 29 “Tjia ntjarrai, yinga nhanha rrakangkarrurna arratja inthorra angkama, errilkngipata nurnakanha David-iperra. Era iluka, etna erinha tintjiwuka, wolknga ekuranha turta nhanhala kuta nama. \v 30 David era Altjirraka urrpia naka. Era itja kngwerraka Altjirrala erinha nhanga lhelakala, ramarama ekuranha, ekuranga ingkarna king nitjinala. \p \v 31 “David-anha nhanhaka kaltja naka. David erantama angkaka Altjirrala Kristanha errilknga ntjarranga kamalhelitjinala. Era turta angkaka Altjirrala Kristanha itja wolkngaka impurlalhitjinala, mpurrka ekuranha turta itja ltholtherritjinala. \v 32 Altjirralantama Jesua nhanha erinha nthurrpa errilknga ntjarranga kamalhelaka. Nurna nhanhaka kaltja, nurna erinha etatha arakalanga warta. \p \v 33 “Jesua nhanha era kala alkirurnantama alpuka, era turtantama Altjirraka akwala nama. Kaartala erinha nhanga Enka Alkngaltara erinha lhelakala. Lyartantama Jesuala Enka nhanha erinha nurnakurna yairnaka. Rrangkarrarrpa nhanha arama pa wuma. \p \v 34 “David erarrpa itja alkirurna lhaka. Era angkatja nhanha angkamalanga, era itja ekurarinya angkaka, \q1 ‘Ingkarta era Ingkarta nukanha ilaka, “Akwa nukanhanga \q1 arrarnalhai, \v 35 atha leltja ungkwanganha ntjarranharrka \q1 pmakwinitjinanga.” ’ \p \v 36 “Relha Israel-arinya ntjarrai, rrangkarrataka nhanhaka kaltja nitjika. Jesua nhanha erinha rrangkarrala ntolkaka kanthatukala, erinha kunha Altjirrala ingkairnaka Ingkarta, Krista turta nitjika.” \p \v 37 Angkatja nhanhala relha etnanha tjalka tuka inthorra. Etnantama Peter-anha, apostle arrpunha ntjarranha turta pmarraka, “Tjia ntjarrai, nthakinhantama nurna ntelalhitjika?” \p \v 38 Peter-ala etnanha ilaka, “Rrangkarra Altjirrurna toperritjika. Rrangkarra turta nurnakurna pitjitjika, nurna rrangkarranha Jesua Kristaka rretnyala kaltjirrpulhelitjinanga. Altjirrala turtantama korna rrakangkarranha iwutjinanga. Kurunga Enka Alkngaltara era rrakangkarrurna pitjitjina, rrakangkarralela kuta nitjina turta. \v 39 Arai, Altjirralataka rrangkarranha, katjia rrakangkarranha turta Enka erinha lhelakala. Era turta Enka erinha Relha Lorinya ntjarranha lhelakala. Nhanhatitja, era relha erala urrarakala ingkarrakanha Enka ekuranha lhelaka.” \p \v 40 Peter-ala etnanha kngarra wotha kaltjinthaka, era etnanha tjatjatuka turta. “Rrangkarrataka relha korna ntjarranga tjanalhitjika.” \p \v 41 Relha ntjarrantama Peter-aka angkatjaka kangkwerraka. Etna turta Peter ntjarrurna pitjika, etna, etnanha kaltjirrpulhelitjika. Arlta lenhalantama Altjirrala relha 3,000 ngerra kurtungurla ntjarraka lhangaka. \s1 Yia worlamparinya arrkurlinya ekuriperra \p \v 42 Kurtungurla etnantama apostle ntjarranga kuta kaltjerraka. Etna tjina tnakanhakanha etnakanhaka kangkintja ntelalhaka. Etna turta kutatha worlerraka marna urltakitjika, ilkutjika turta. Kurunga Altjirrurna ingkitjika turta. \p \v 43 Apostle ntjarrala tjatjikartalka urrkapuka. Lakinha Altjirrala wothamawotha ntelaka era ekarlta inthorra namanga. Relha ntjarrala tjatjikarta nhanha etnanha aramalanga, etna trerraka. \p \v 44 Relha tnakanhakanha etna kutatha worlerritjata. Etna ingkarraka tjina naka. Etna marnalka ingkarraka mpopaka arrarnaka. \v 45 Etna yulthalka ingkarraka etnakanha yirrinthaka, money-akatjila. Kurunga etna money nhanha tnakanhakanha ilkngara ntjarranha nthitjata. \v 46 Arltamarlta etna temple-ala worlerritjata. Kurunga etna iltha nyintalarrka, kurunga iltha arrpunhala turtantama arrkana worlerritjata marna urltakitjika, ilkutjika turta. Etna ingkarraka arrkana naka. \v 47 Etna Altjirranha turta kngarra tnantjaka. Relha arrpunha ntjarra turta etnaka kangkakantema, etna relha ilporatha namanga warta. Ingkartala turta arltamarlta relha arrpunha ntjarranha tangkalhelaka. Erantama relha nhanha etnanha worla etnakanhaka lhangaka. \c 3 \s1 Peter-ala artwa inurranha marrilaka \p \v 1 Arrpunharanga, 3 o'clock-anga, Peter John tharra temple-urna lharraka, Altjirrurna ingkitjika. \v 2 Irrpunhitjinala, eratharra artwa inurra araka, reoanga kutala intamanga. Artwa nhanha erataka inurra kuta katjia intakala. Tjina ekuranha ntjarralantama erinha arltamarlta reoa nhanha ekururna kngitjata, money-aka ngkangkawulhitjika. Reoa nhanha erinhataka etna Reoa Lantjalantja ilitjata. \p \v 3 Artwa nhanha erantama Peter John tharranha aramalanga temple yard-urna irrpunhitjikerramanga, era ekuratharra money-aka ngkangkawulhaka. \v 4 Peter John tharrala erinha intarra araka. Peter-alantama erinha ilaka, “Ilirnanha arai!” \p \v 5 Artwa erantama erinhatharra intarra araka. Era eterraka eratharra erinha money kula nthitjinala. \v 6 Peter-anha pula angkaka, “Money kunha nuka itja. Nhanhanta nuka intama. Atha nganha ilama Jesua Krista Nazareth-arinyaka rretnyala, nthulapai!” \v 7 Peter-alantama erinha iltja akwanga errkumala, ingkaka ingkairnaka. \p Artwa inurra ekuranha ingka pa nururrka kala lenhantaparra ekarlterraka. \v 8 Era kala tnanpumala itnaka, nthulapuka turtantama. Kurunga era Peter tharralela temple yard-urna irrpunhaka, ingka lhamala, tnanpurlapumala, Altjirranha tnantjamala turta. \v 9 Relha ntjarrala erinha araka nthulapumanga, Altjirranha tnantjamanga turta. \v 10 Etna lhangkaraka turta era artwa nhanga namanga, erala Reoa Lantjalantjanga kutala intitjata, money-aka turta ngkangkawulhitjata. Etnantama pmarrarraka, “Artwa nhanha nthakinherrakai?” \s1 Peter-ala relha ntjarranha Jesuiperra ilaka \p \v 11 Artwa era Peter John tharranha kuta errkurlanaka. Etna kala katha ekurala itnarlanaka, relha ntjarralala ilitjata Solomon-aka Lyuntja. Kngarra tnolkamala, relha ntjarrantama etnakurna arerraka. \v 12 Relha etnanha aramala, Peter-ala etnanha pmarraka, “Artwa Israel-arinya ntjarrai, iwunhangala rrangkarra tnolkama artwa nhanha ingkantama nthulapumanga? Iwunhanga turtama rrangkarra ilirnanha intarra inthorra yapmama? Thunga rrangkarra etarlarama ilirna kula alkngaltara inthorra namanga, ekarlta inthorra turta kula. Arai, ilirna itjama Altjirra nama. Ilirna turta itja artwa nhanhanha marrilaka. \v 13 Abraham, Isaac, Jacob ntjarraka Altjirra, nhanga errilkngipata nurnakanha ntjarraka Altjirra era purrama, era 'Lira ekuranha Jesuaka kangkaka inthorra. Rrangkarra pula Jesua nhanha erinha Pilate-aka lanthakala. Pilate-anhantama antja naka erinha althakalthilitjika. Rrangkarra pula Jesua erinha Pilate-anga urlarra ilparnaka kutala. \v 14 Jesuanha alkngaltara pa arratja naka. Rrangkarra pula ekura antjakunyala naka. Rrangkarra antja naka Pilate-ala artwa urrarna nhanganhatitja althakalthilitjika. \v 15 Artwa erala relhanha irrpalthala etathilama, erinha rrangkarra errilkngala tuka. Altjirrala pula erinha wotha relha errilknga ntjarranga kamalhelaka. Nurnarrpa nhanhaka kaltja nama, nurna erinha etatha arakalanga. \v 16 Artwa inurra erataka tnakaka Jesuanha ekarlta inthorra namanga. Lakinhanga Altjirrala erinha marrilaka Jesuaka rretnyala. Rrangkarrarrpa kala araka Altjirrala erinha marrilakala Jesuaka rretnyala, artwa era Jesuanha tnakakalanga. \p \v 17 “Tjia ntjarrai, yingataka kaltja, rrangkarra, itornka rrakangkarranhala turta, Jesuanha errilknga tukala, ekura kotna namala. \v 18 Altjirrala imanka nhangantema ilaka, urrpia ekuranharlarlanga, Krista ekuranha nyingalauwutjinala. Altjirralantama angkatja ekuranha nthurrpilaka. \v 19 Lakinhanga korna kuta ntelalhitjala. Kala Altjirrurnanta toperrai, era korna rrakangkarranha urrparitjinanga. Kurunga erarrpa rrangkarranha wotha tjipatjipilitjina. \v 20 Anma turta era Krista Jesuanha rrakangkarrurna yairnitjina. Jesua era kunha tangkalhelanha rrakangkarra nama, tangkalhelanha Altjirra erarrpa urrarakala. \v 21 Jesuakathaka pula nama alkirala kuterritjika, Altjirrala alkira alhalka ingkarraka lyartinyilitjinangarrka. Altjirranha kunha nhanhiperra turta arrkurla nhangantema angkakala, urrpia ekuranharlarlanga. \v 22 Era nhanga Moses-arlarlanga relha ntjarranha ilaka, ‘Arai, atha urrpia arrpunhantama rrakangkarrurna yairnitjina. Era Moses ngerra nitjina. Rrangkarra kala ekurantama kangkwerritjika. \v 23 Relha erala urrpia nhanha ekura itja kangkwerrama, era itja wotha tjina nuka nitjina. Atha turta erinha kala yirralhelitjinanta.’ \p \v 24 “Samuel-ala, Altjirraka urrpia arrpunha ntjarrala turta, relha ntjarranha Kristiperra kaltjinthakantema. Urrpia nhanha etnataka relha ntjarranha kaltjinthakala, Moses-anga ingkarna. \v 25 Yia etnakanhantama rrakangkarra inthorra nama. Altjirrala nhanga Abraham-anha lhelaka, ‘Annga ungkwanganharlarlanga atha relha ingkarrakanha marrilitjina.’ Lhelintja nhanha turta rrakangkarra inthorrantema nama. \v 26 Altjirralantama 'Lira ekuranha rrakangkarrurnakimparra yairnaka. Era antja naka rrangkarra kornanga toperritjika, era rrangkarranha lyekarrilitjinanga.” \c 4 \s1 Relha Jew ntjarraka itornkala Peter John tharranha parraka, eratharra itja wotha relha ntjarranha Jesuiperra kaltjinthitjika \p \v 1 Peter John tharra relha ntjarrurna angkamalangantema, priest ntjarra, temple tjapartia ntjarraka itornka, artwa Sadducee ntjarra turta ekuratharrurna pitjika. \v 2 Etna ekuratharra aala pitjika, eratharra relha ntjarranha kaltjinthamanga Jesuanha errilknga ntjarranga kamerrakala. Eratharra turta relha ntjarranha ilamanga relha ingkarraka anma kamerritjinala, Jesuanha kamerrakalanga. \v 3 Kala ngurrangurrerrakalangantama, etna erinhatharra errkumala temple jail-aka kurnaka, ekuratharralela ingutnhala angkarritjinala. \v 4 Relha ntjarra arrpunha, etnala Peter tharranha wukala relha ntjarranha kaltjinthamanga, etna Jesuanha tnakaka. Worla tnakanhakanha etnantama wotha kngarrerraka. Etna kala artwa 5,000 ngerrantama naka. \p \v 5 Kala ingutnhalantama relha Jew ntjarraka itornka etna, kngarripata itornka etna, artwa Intarrangaltha etna turta, Jerusalem-ala worlerraka. \v 6 Annas, High Priest era, Caiaphas, John, Alexander turta, etna ingkarraka kala worla lenhala nakantema, Annas-aka tjina arrpunha ntjarra turta. \v 7 Peter John tharraka ntangkalhamalantama, etna erinhatharra etnakanga mpopaka ingkairnaka. Etna erinhatharra pmarrakantama, “Ngunhalama mpalanha ekarltilaka artwa inurra nhanhanha marrilitjika? Ngunhaka rretnyala turtama mpala erinha marrilaka?” \p \v 8 Peter-anhantama, Enka Alkngaltarakarta namala, etnakurna angkaka. \v 9 “Itornka ntjarrai, kngarripata itornka ntjarrai turta. Rrangkarra kunha ilirnanha pmarrama, ‘Iwunhangala mpala artwa inurra nhangaka konyerraka? Nthakinha turtama mpala erinha marrilaka?’ \v 10 Ilirna rrangkarranha kala nhanhanta ilama, relha Israel-arinya ingkarrakanha turta. Ilirna kunha artwa inurra erinha marrilaka Jesua Krista Nazareth-arinyaka rretnyala. Jesua nhanha erinha rrangkarra nhanga ntolkaka kanthatukala. Altjirrala pula erinha wotha errilknga ntjarranga kamalhelakala. \v 11 Jesua, ‘Parta nhanga iltha itanha rrangkarrala ipmintja iwukala, erantama lyarta parta tjiparralkura era nama.’ \v 12 Eranta kunha relhanha irrpalthala tangkalhelama. Lakinhanga relha erala antja nama Altjirrala erinha tangkalhelitjika, era kala Jesuanhanta tnakitjika.” \p \v 13 Artwa itornka etna Peter John tharranha aramalanga tnoatnoa inthorra angkamanga, etna tnolkaka. Etna kaltjakwia naka eratharra artwa kornakorna tharra namanga, itja arrkurla kngarra kaltjerrakala. Etnantama lhangkaraka eratharra Jesualela nakala. \v 14 Etna pula trerraka erinhatharra ilparnitjika, artwa marrerrakala era ekuratharralela namangantema. \p \v 15 Lakinhanga Sanhedrin council etna Peter tharranha turnaka kathalarrka kaaralhitjika. Kurunga etnarrpa angkarraka. \v 16 “Artwa nhanha tharranha nurna nthakinhilamarama?” etna pmarrarraka. “Relha Jerusalem-arinya ingkarraka kala kaltja eratharra tjatjikarta kngarra urrkapukala. Nurna nhanha yarna ilpoiwuma. \v 17 Arai, relha arrpunha ntjarrala turtantama nhanhiperra wukitja, nurna erinhatharra angkatja ekarltala parritjika, eratharra itja wotha relha ntjarranha Jesuiperra kaltjinthitjika.” \v 18 Ekuratharra wotha ntangkalhamalantama, etna erinhatharra turnaka, “Mpala itja wotha relha ntjarranha Jesuiperra kaltjinthitjika.” \p \v 19 Peter John tharrala pula etnanha ilaka, “Rrangkarrarrpa etarlarai, iwunha paka Altjirranga urlarra arratja nama? Ilirna rrakangkarra kangkwerritjika, Altjirraka paka? \v 20 Arai, ilirna yarna pmarna nama. Nhanga ilirnala arakala pa wukala, nhanha kala ilirnakathaka nama relha ntjarranha ilitjika.” \p \v 21 Etnantama erinhatharra lhalaramala, kala yairnarlenaka. Etnataka trerraka erinhatharra tutjika, relha ingkarrakala Altjirranha tnantjamanga, etna tjatjikarta kngarra arakalanga. \v 22 Artwa nhanga, erinhala Peter tharrala marrilakala, tjatjikarta urrkapumala, erataka 40 years-anga ingkwialkura naka. \s1 Tnakanhakanha etna Altjirrurna ingkaka, Altjirrala tnanha ekarltilitjika, etna relha ntjarranha Jesuiperra tnoatnoa kuta kaltjinthitjinanga \p \v 23 Etna erinhatharra tnauwukantama. Kurunga eratharra tnakanhakanha ntjarrurna alpuka. Eratharrantama etnanha angkatja ingkarraka alpmelaka, priest itornka ntjarrala, kngarripata itornka ntjarrala turta, erinhatharra ilakala. \v 24 Nhanha wumala, tnakanhakanha etna ingkarraka Altjirrurna ingkaka. “Tjitjartai, unta kunha alkira, alha, laiya turta arrpmarnakala, ntheilpuralka, relhalka, irrpanngalka ingkarraka turta. \v 25 Unta kunha errilkngipata nurnakanha David-arlarlanga lakinha angkakala, \q1 ‘Iwunhangama Relha Lorinya ntjarra \q1 yirrknga inthorrerrama? \q1 Iwunhanga turtama etna turritjika \q1 antjerrama? \q1 \v 26 King alharinya ntjarra tjurnalhama, \q1 itornka etna turta worlerrama, \q1 Ingkarta-aka, Krista ekuranhaka turta \q1 irrpaltherritjika.’ \m David era kunha Enka Alkngaltarakarta naka, era lakinha angkamalanga. \p \v 27 “Arai, nhanhala, Jerusalem-ala, Herod-anha, Pontius Pilate-anha turta, nyinterraka Relha Lorinya ntjarralela, relha ungkwanganha ntjarralela turta. Etnantama Jesuaka irrpaltherraka, 'Lira ungkwanganhaka, artwa nhanga untarrpa urrarakalaka. \v 28 Etnantama Jesuanha rrukunthakunthilaka, errilknga tuka turta, untala arrkurla kuta antja nakala ngerra. \v 29 Ingkartai, unta kala arama etna nurnaka turtantama irrpaltherramanga. Lakinhanga nurna ungkwangurna ingkama unta nurnanha ekarltilitjika, nurna angkatja ungkwanganha relha ntjarranha tnoatnoa kuta kaltjinthitjinanga. \v 30 Unta relha menta ntjarranha kuta marrilai. Unta 'Lira alkngaltara ungkwanganha Jesuaka rretnyala kuta tjatjikarta urrkapai.” \p \v 31 Altjirrurna ingkamaliperra, iltha ekuralala etnala worlerrakala, era errarlperrowuka. Enka erantama etnakurna irrpuka. Etna turtantama relha ntjarranha Altjirraka angkatja tnoatnoa kuta kaltjinthaka. \s1 Tnakanhakanha etna ingkarraka tjinanta naka \p \v 32 Relha tnakanhakanha ntjarra kala tjinanta ingkarraka naka. Itja nyinta paka angkaka, “Yultha nuka, nukanta nama.” Ingkarrakala pula yultha etnakanha mpopaka ngerra arrarnaka, ingkarrakaka. \v 33 Apostle etna relha ntjarranha angkatja ekarltala kaltjinthalanaka, “Ingkarta Jesuanha relha errilknga ntjarranga kamerrakala.” Altjirranha turta relha tnakanhakanha ingkarrakaka ngwanga inthorra ntelalhaka. \v 34 Tnakanhakanha nyinta itja paka ngaiyala naka, mantarrakunya paka. Lenha ntjarra, etnakala tnukulpa namanga, iltha arrpunha paka, etna nhanha yirrinthaka, money-akatjila. \v 35 Kurunga etna money nhanha Apostle ntjarranha nthaka. Apostle etnantama tnakanhakanha ilkngara ntjarranha marnala, mantarrala turta ntarntaraka. \p \v 36-37 Joseph-ala turta tnukulpa ekuranha money-akatjila yirrinthaka. Erantama money ingkarraka Apostle ntjarranha nthaka. Joseph nhanha erataka pmara Cyprus-ala alkngerrakala. Era turta Levi-aka ramarama naka. Apostle ntjarralantama Joseph nhanha erinha rretnya Barnabas turta alpmelaka. Rretnya Barnabas nhanha nama, ‘Era, erala relha arrpunha ntjarranha tjipatjipilama.’ \c 5 \s1 Ananias Sapphira tharra \p \v 1 Noarta tharrala, Ananias Sapphira tharrala, tnukulpa nyinta yirrinthakantema, money-akatjila. \v 2 Ananias-anha antja naka money arrpunha tnyinitjika, money arrpunhanta Apostle ntjarranha nthitjika. Erantama noa ekuranha nhanha alpmelaka. \p Ananias erantama money arrpunha ekurakarta Apostle ntjarrurna lhaka, etnanha money erinha nthaka turta. \v 3 Peter-alantama erinha pmarraka, “Ananias-ai, iwunhangala unta Satan-aka kangkwerraka? Iwunhanga turtama unta Enka Alkngaltaraka orrtjerraka? Yinga kaltja unta money arrpunha tnyinakala. \v 4 Tnukulpa era kunha ungkwanga naka. Tnukulpa erinha yirrinthamaliperra turta, money era ungkwangantema naka. Lakinhanga nhanha ungkwangathaka naka money erinha tnyinitjika, erinha errarnpalhelitjika paka, unta antjerramala ngerra. Iwunhangantama unta orrtjerraka? Arai, unta itja relhaka orrtjerraka, Altjirraka pula.” \p \v 5 Nhanha wumala, Ananias-anha errilknga tnyilalhaka. Relha ntjarrala Ananias-iperra wumalanga, etna ingkarraka trerraka. \v 6 Artwa nthitja ntjarrantama pitjika. Etna Ananias-aka mpurrka mantarrala ilinyiwumala kathurna kngaka, tintjiwuka turta. \p \v 7 Kala anma Sapphira-anhantama irrpentjika. Sapphira era itja kaltja naka noa ekuranha ilukala. \v 8 Peter-alantama erinha pmarraka, “Yinganha ilai, Ananias-ala money ingkarrakama kngitjika?” \p “Awa,” era angkaka, “Era money ingkarrakakwia kngitjika. Lakintjaka kunha era tnukulpa erinha yirrinthakala.” \p \v 9 Peter-alantama erinha pmarraka, “Iwunhangala mpala nyinterraka Ingkartaka Enka orrtjapepilitjika? Arai, artwa nthitja etnala noa ungkwanganha tintjiwukala, etna kunha reoala itnarlanama. Etna nganha turta tintjiwutjika kngitjina.” \v 10 Sapphira-anhantama kala Peter-aka ingkanga kutaka tnyilalhaka, iluka turta. \p Nthitja etnantama irrpentjika. Etna araka era kala ilukala. Etnantama erinha kathurna kngaka, erinha noa ekuranhanga kutaka turta tintjiwuka. \v 11 Worlamparinya etnantama trerraka nhanhiperra wumala. Relha arrpunha ntjarra turta trerrakantema. \s1 Apostle ntjarrala tjatjikarta urrkapuka \p \v 12 Altjirrala tjatjikarta ntjarra urrkapuka, relha ntjarranha marrilamala, apostle ntjarrarlarlanga. Tnakanhakanha etna turta kutatha Solomon-aka Lyuntjala worlerritjata. \v 13 Relha ntjarrala tnakanhakanha etnanha kngarra tnantjaka. Etna pula trerraka etnakalela nyinterritjika. \p \v 14 Artwa pa arrkutja arrpunha ntjarrala turtantama Ingkartanha tnakaka. \v 15 Kurunga relha arrpunha ntjarrala menta ntjarranha turtantama tjaiyaka arrarnitjata, ntjama etnakanhala intamala kuta. Etna alkurnaka Peter-anha paka anpara lhamanga, ntolya ekuranhala etnanha korltanhamala marrilitjinanga. \v 16 Relha ntjarra arrpunha etnala Jerusalem-anga kathala namanga, etna turta relha menta etnakanha, relha enka kornakarta etnakanha turta, Apostle ntjarrurna kngitjika. Etna, etnanha ingkarraka marrilaka. \s1 Relha Jew-aka itornka ntjarrala apostle etnanha tutjika lurnaka \p \v 17 High Priest erantama, artwa Sadducee arrpunha ntjarra turta, apostle etnaka yirrknga inthorrerraka. \v 18 Etnantama apostle etnanha errkumala jail-aka kurnaka. \v 19 Ingkartaka angel pula ingula pitjika. Jail-aka reoa altjurilamala, angel era etnanha kathurna rretjingaka. Era etnanha ilaka, \v 20 “Kala temple-urna lharrirrai. Rrangkarra turtantama relha ntjarranha ilai, yia ingkarraka Jesuiperra.” \v 21 Lirnnga kala rratitjikerramalangantama, etna temple yard-urna irrpunhaka, relha ntjarranha kaltjinthaka turta. \p High Priest era, artwa ekuranha ntjarrala turtantama, Sanhedrin council etnanha worlilaka, angkarritjika. Sanhedrin council etnataka relha Israel-arinya ingkarrakaka itornka naka. Etnantama apostle etnaka ntangkalhaka. \v 22 Artwa urrkapunhapunha etnakanhantama jail-urna lhaka. Etna pula apostle etnanha itja arltaraka. Pitjalpumala etna itornka etnanha ilaka, \v 23 “Arai, jail-urna lhamala nurna reoa ingkarraka marnta kuta aritjalhaka. Nurna tjapartia etnanha turta araka reoa ingkarraka arratja ntarntaramanga. Nurna pula reoa etnanha altjurilamalanga, nurna room etnanha urltala araka.” \v 24 Angkatja nhanha wumala, tjapartia ntjarraka itornka, priest itornka ntjarra turta yarna eterraka. \p \v 25 Artwa nyintantama pitjika, etnanha ilaka turta, “Arai, artwa nhanga ntjarra rrangkarrala jail-aka kurnakala, etnataka temple yard-ala relha ntjarranha kaltjinthalanama.” \v 26 Tjapartiaka itornka erantama lhaka, tjapartia urrputjakarta, apostle etnanha inarlalhaka turta. Tjapartia etna pula itja apostle etnaka alkngarnterraka. Etnataka relha ntjarranga trerraka, etna, etnanha partala wakitja. \p \v 27 Apostle etna kala Sanhedrin council etnakanga mpopala itnamalangantama, High Priest era etnanha ilaka. \v 28 “Arai, nurna kunha rrangkarranha angkatja ekarltala parrakala itja wotha relha ntjarranha Jesuiperra kaltjinthitjika. Kanha rrangkarra itjala nurnaka kangkwerraka. Rrangkarra relha Jerusalem-arinya ingkarrakanha kaltjinthakatitja. Rrangkarra turta nurnanha ilparnaka, nurnala kula Jesuanha errilknga tukala.” \p \v 29 Peter-ala, apostle arrpunha ntjarrala turtantama etnanha ilaka. “Nurnakathaka nama Altjirraka kangkwerritjika, itja relhaka. \v 30 Rrangkarra Jesuanha errilknga tuka, erinha irnaka ilpararrarnamala. Errilkngipata nurnakanhaka Altjirrala pula erinha errilknga ntjarranga wotha kamalhelaka. \v 31 Altjirrala turtantama erinha ekuranga akwaka arrarnaka, Tjitjarta pa Tangkalhelanha nitjika, era relha Israel-arinya ntjarranha ntangkitjinanga toperritjika. Relha etnala toperrama, era korna etnakanha iwutjina. \v 32 Nurna, Enka Alkngaltarala turta, rrangkarranha nhanha kaltjala ilama. Relha arrpunha ntjarra, etnala Altjirraka kangkwerrama, etna kala Enka Alkngaltarakarta nama.” \p \v 33 Sanhedrin council etna nhanha wumalanga, etna yirrknga inthorrerraka. Etna turtantama antja naka apostle etnanha kala errilknganta tutjika. \v 34 Sanhedrin council etnakanga artwa nyintantama kamerraka. Era naka artwa Pharisee, rretnya Gamaliel. Era kaltjinthanhinthanha kngarra turta naka. Relha ntjarra turta ekura kngarra kangkaka. Erantama tjapartia ntjarranha turnaka apostle etnanha kathurnarrka kngitjika. \v 35 Kurunga era Sanhedrin council etnanha ilaka. “Artwa Israel-arinya ntjarrai, rrangkarra itja artwa nhanha ntjarranha parrpa imilitjika. \v 36 Ngurrukalkura wara, artwa Theudas-anha ilalhaka era kula artwa kngarra namanga. Artwa 400 ngerra turtantama ekura lhangalhaka. Artwa arrpunhala pula erinha errilknga tumalanga, worla ekuranha kala errarnperrakanta. \p \v 37 “Kurunga Judas, artwa pmara Galilee-arinya nhanga, erantama ekurarinya tjurnalhaka, government-ala nurnanha nhanga count-emilamanga. Ntjarra ekura lhangalhaka. Artwa arrpunhala pula erinha errilknga tumalanga, worla ekuranha turta errarnperrakantema. \p \v 38 “Lakinhanga atha rrangkarranha ilama artwa nhanha ntjarranha kala impai, etnarrpa nitjika. Arai, yia nhanha etnala relha ntjarranha kaltjinthama, nhanha paka relhaka yia namanga, nhanha kala ipmintjerritjina. \v 39 Nhanha pula Altjirraka yia namanga, rrangkarra nhanha yarna kuta parritjina. Rrangkarra kala Altjirrakanta irrpaltherritjina.” \p \v 40 Sanhedrin council etnantama Gamaliel-aka kangkwerraka. Apostle ntjarraka wotha ntangkalhamala, etna tjapartia ntjarranha turnaka etnanha whip-ala tutjika. Etnantama etnanha parraka inthorra. “Rrangkarra itja wotha relha ntjarranha Jesuiperra kaltjinthitjika.” Kurunga etna, etnanha kala tnauwuka. \p \v 41 Sanhedrin council etnakanga rratamala, apostle etna arrkana inthorra alpuka. Etnataka kangkaka etnakathaka namanga Jesuaka rretnyakakwia nyingalauwutjika. \v 42 Etnantama arltamarlta temple-ala, relhaka ilthala turta relha ntjarranha kaltjinthaka. Etna, etnanha ilaka Jesuanha Krista era namanga. \c 6 \s1 Apostle ntjarrala artwa 7 ingkairnaka worlamparinyaka tangitjala nitjika \p \v 1 Altjirralantama arltamarlta relha ntjarra arrpunha turta kurtungurla ntjarraka lhangaka. Kurtungurla etnakanga, relha ntjarra arrpunha Greek angkitjata. Kanha arrpunha ntjarra Hebrew-ala angkitjata. Kurunga relha Greek angkanhangkanha ntjarra, relha Hebrew angkanhangkanha ntjarraka wannga angkaka, etna warlukurta etnakanha itja arratja marnala ntarntaramanga. \p \v 2 Apostle 12 etnantama kurtungurla ingkarrakanha worlilaka. Kurunga etna, etnanha ilaka, “Arai, nhanha itja marra namara nurna Altjirraka Angkatja ipmintja imputjika, marna errarnpalhelitjika. \v 3 Lakinhanga tjina ntjarrai, rrangkarrataka artwa ilporatha 7 urraritjika, artwa nhanga Enka Alkngaltarakarta, eterrintja marrakarta turta. Nurnantama etnanha ingkairnitjinanga marna errarnpalhelitjika. \v 4 Nurnarrpa pula Altjirrurnala kuta ingkitjina, relha ntjarranha Altjirraka angkatja turta kuta kaltjinthitjina.” \p \v 5 Worla etna angkatja nhanhaka kangkaka. Etnantama Stephen-anha urraraka, artwa Enka Alkngaltarakarta, tnakanhakanha ilporatha turta. Kurunga etna Philip-anha, Procorus-anha, Nicanor-anha, Timon-anha, Parmenas-anha, Nicolas-anha turta urraraka. Nicolas nhanha erataka Antioch town-arinya naka. Era turta itja relha Jew alkngerrakala. \v 6 Artwa nhanha etnanhantama etna apostle ntjarrurna kngitjika. Apostle etnantama etnakakwia Altjirrurna ingkaka, iltja etnakanha turtantama kapurtaka etnakanhaka arrarnaka. \p \v 7 Kurunga tnakanhakanha ntjarrala relha arrpunha ntjarranha turta kaltjinthaka. Altjirrala turtantama relha arrpunha ntjarranha worla etnakanhaka lhangaka. Priest arrpunha ntjarrala turtantama Jesuanha tnakaka. \s1 Jew arrpunha ntjarra Stephen-aka antjakunyerraka, erinha errkuka turta \p \v 8 Altjirranha Stephen-aka ngwanga inthorra ntelalhaka, era erinha ekarltilaka turta. Stephen erantama tjatjikarta ntjarra urrkapuka. \v 9 Nhanhakakwia artwa arrpunha ntjarra ekura antjakunyerraka. Artwa nhanha etna relha Jew naka Cyrene town-anga, Alexandria town-anga turta pitjikala. Etna ingkarraka synagogue iltha nyintaka irrputjata. Synagogue ekura rretnya naka ‘Artwa Althakaltha Ntjarraka Synagogue’. Artwa nhanha etnantama, artwa urrputja arrpunha turta, etnala pmara Cilicia-anga, pmara Asia-anga turta pitjikala, etna Stephen-alela angkatja iwurraka. \v 10 Stephen-ala pula etnanha impuka kuta, Enka Alkngaltarala warta erinha inangkarla inthorrilakalanga. \v 11 Kurunga artwa nhanha etna artwa korna ntjarranhantama nyilknganyilkngala turnaka Stephen-anha ilparnitjika, “Nurna Stephen-anha wuka Moses-anha, Altjirranha turta arrampowumanga.” \p \v 12 Angkatja nhanhala relha ntjarranha, kngarripata itornka ntjarranha, artwa Intarrangaltha ntjarranha turta rwampia inthorrilaka. Etnantama Stephen-anha errkumala Sanhedrin council-urna rretjingaka. \v 13 Etna artwa orrtjerranha ntjarranha turta turnaka erinha Sanhedrin council-anga urlarra ilparnitjika, “Artwa nhanhala kunha Altjirraka iltha, Altjirraka turnintja turta kutatha arrampowuka. \v 14 Nurna erinha wuka era relha ntjarranha ilamanga Jesua Nazareth-arinyala kula Altjirraka iltha urltakitjinala. Jesua era turta kula mpaarangaranga nurnakanha ekngarrpunhilitjinala, mpaarangaranga nhanga Moses-ala errilkngipata nurnakanha ilakala.” \v 15 Sanhedrin council etnantama Stephen-anha intarra araka. Etna araka anngerra ekuranha angel-aka anngerra ngerra namanga. \c 7 \s1 Stephen-ala Sanhedrin council etnanha tjatjatuka \p \v 1 High Priest erantama Stephen-anha pmarraka, “Nthakinha unta etarlarama? Angkatja arratjama etna ungkwangiperra angkaka?” \p \v 2 Stephen-alantama etnanha ilaka, “Tjina ntjarrai, kaarta ntjarrai turta, yinganharrkantama wurrirrai. Altjirra nurnakanha, erala makalaria nama, era kunha kaarta nurnakanha Abraham-aka rumerraka, era nhanga pmara Mesopotamia-alantema namalanga, nhanga itjantema pmara Haran-urna pitjikala. \v 3 Altjirrala erinha ilaka, ‘Pmara ungkwanganha, tjina ungkwanganha turta impurlalhai. Untantama pmara arrpunhurna lhalathanai, pmara athala nganha ntelitjina.’ \v 4 Kala pmara Chaldea-anha impurlalhamala, era pmara Haran-urna lhaka, ekurala turtantama kuterraka. \p “Kaarta ekura kala ilukantama. Kurunga Altjirrala Abraham-anha pmara nhanhurna yairnaka, pmara nhanga nurnala lyarta nama. \v 5 Altjirrala pula erinha itja pmara erinha nthaka. Era erinha, ramarama ekuranha turta, pmara erinha nthitjika lhelakanta. Altjirrala Abraham-anha pmara nhanha lhelamalanga, Abraham-aka katjia itjantema intaka. \v 6 Altjirrala Abraham-anha nhanha turta ilaka, ‘Arai, ramarama ungkwanganha pmara lorinyalarrka nitjina 400 years-aka. Etna turta relha lorinya ntjarraka kngarra inthorra urrkaputjina. Relha lorinya etna turta etnanha nakapakarla inthorrilitjina. \v 7 Atha pula relha lorinya nhanha etnanha rrarrathala tutjina. Kurunga ramarama ungkwanganha pmara lorinya ekuranga naamerritjina, nhanhurna turta pitjitjina, nuka turta urrkurrkintja nitjina.’ \p \v 8 “Altjirralantama Abraham-anha turnaka era erinha kapanha lhelitjika. Era erinha ilaka, ‘Unta, ramarama ungkwanganhala turta, rrangkarra worra ingkarraka rrakangkarranha artwilitjika etna arlta 8 ingkwia namalanga.’ Lakinhanga, Abraham-ala worra ekuranha Isaac-anha artwilaka era arlta 8 ingkwia namalanga. Isaac-ala worra ekuranha Jacob-anha artwilakantema. Jacob-ala turta worra 12 ekuranha artwilaka. Worra 12 nhanha etnakanga Israel-aka ramarama ingkarraka rrataka. \p \v 9 “Joseph-aka kalya ntjarra ekura antjakunyerraka. Etnantama erinha artwa lorinya ntjarraka yirrinthaka. Artwa lorinya ntjarrala turtantama erinha pmara Egypt-urna kngaka. Altjirranha pula Joseph-alela naka. \v 10 Era imampurlerramanga, era erinha ntarntaraka. Era erinha inangkarla inthorrilaka turta. Pharaoh, Egypt-aka king, erantama Joseph-aka kngarra kangkaka. Era turtantama erinha ingkairnaka pmara Egypt ntjaparaka tjitjarterritjika, yultha ekuranha ingkarraka ntarntaritjika turta. \p \v 11 “Marnaka paalerrintja kngarrantama naka Egypt-ala, pmara Canaan-ala turta. Relha ingkarraka, tnonthalkantama nyingalauwuka. Kaarta nurnakanha ntjarra turtantama ngaiyala naka. \v 12 Jacob-alantama wumalanga marna kula Egypt-ala namanga, era kaarta nurnakanha ntjarranha Egypt-urna yairnaka. \v 13 Kurunga etna arrpunharangantama marnaka lhamanga, Joseph-anha etnaka ilalhakantama, era tjia etnaka namanga. Pharaoh-ala turtantama Joseph-aka ramaramiperra wuka. \p \v 14 “Joseph-anhantama kaarta ekuranhaka, ramarama ekuranha ingkarrakaka turta ntangkalhaka, etna Egypt-urna pitjitjika. Ramarama etnataka relha 75 naka. \v 15 Jacob-anha Egypt-urna lhaka, pmara ekurala turtantama iluka. Kaarta nurnakanha arrpunha ntjarra turta Egypt-ala ilukantema. \v 16 Anma etna Jacob ntjarraka mpurrka Shechem town-urna kngetnaka. Etnantama mpurrka etnakanha intia nhangaka arrarnaka, intia nhanga Abraham-alala Hamor-aka ramaramanga buy-emilakala. \p \v 17 “Anma, Israel-aka ramarama kala ntjarra inthorrantama namalanga, Altjirranha eterraka etnanha kala pmara ekururna kngetnitjika, erala Abraham-anha lhelakala. \v 18 Kurunga king arrpunhantama Egypt-ala naka. Era itja Joseph-iperra kaltja naka. \v 19 Erantama relha nurnakanha ntjarranha orrtjapepilaka, etnaka alkngarnterraka turta. Era etnanha turnaka katjia etnakanha kathaka ipmintja imputjika, etna ilutjinanga. \p \v 20 “Moses-anhantama katjia intaka. Era worra intorta inthorra naka. Kaarta pa mia ekuranhala erinha ilthalarrka ntarntaraka, 3 month-aka. \v 21 Kurunga etna erinha kathaka ipmintja impuka. Pharaoh-aka kwarralantama erinha arltaraka, erinha pmara ekuranhurna kngetnaka, erinha mangkalhelaka turta. \v 22 Egypt-arinya ntjarralantama Moses-anha kngarra inthorra kaltjinthaka. Era turtantama inangkarla inthorrerraka. Era itornka kngarra turtantama naka. \p \v 23 “Moses-anha kala 40 years ingkwiantama namalanga, era eterraka relha Israel-arinya ntjarrurna yatjarra lhitjika, etnanha aritjika. \v 24 Etnakurna lhamala, era araka artwa Egypt-arinyala artwa Israel-arinya nyintanha kngarra tumanga. Erantama artwa Egypt-arinya erinha tangitjala tumala, errilknga tuka. \v 25 Moses-alantama etarlaraka, ‘Relha nukanha ntjarrala lyarta lhangkaritjina Altjirrala yinganha yairnakala, etnanha tangkalhelitjika.’ Etna pula nhanha itja lhangkaraka. \p \v 26 “Arlta arrpunhala era araka artwa Israel-arinya tharra turramanga. Erantama erinhatharra arrkngantiwuka. Era erinhatharra ilaka, ‘Mpala kunha kanhanga ngerra. Iwunhangantama mpala turrama? \p \v 27 “Artwa erala artwa arrpunhaka alkngarnterrakala, era pula erinha pauwurlenaka. Era erinha pmarraka, ‘Ngunhalama nganha ingkairnaka nurnaka tjitjarterritjika, nurnanha tjiperrawutjika turta? \v 28 Unta antja nama yinganha turta errilknga tutjika, untala artwa Egypt-arinya nhanganha ngurruka errilknga tukala ngerra?’ \v 29 Nhanha wumala Moses-anha tira arrtjanaka pmara Midian-urna, tanhala turtantama kuterraka. Worra ekuranha tharra turta Midian-ala alkngerraka. \p \v 30 “Era kala 40 years-ntama Midian-ala naka. Kurunga angel nyinta ekura rumerraka worritjala, nhanga Sinai Partanga kuta. Angel erataka irna mpumalala rumerraka. \v 31 Moses-ala irna mpumala erinha aramala, era tnolkaka. Erantama irna ekura etinyerraka, aritjika. Ingkartanhantama ekururna angkaka, \v 32 ‘Yinga kaarta ungkwanganha Abraham-aka, Isaac-aka, Jacob-aka Altjirra nama.’ Moses-anhantama tira errowuka. Era turta alknga kwaninyerraka. \p \v 33 “Ingkartalantama erinha ilaka, ‘Sandal ingka ungkwanganhanga ilwai. Katha untala itnama, erataka makamaka nama. \v 34 Arai, atharrpa araka relha Egypt-arinya ntjarrala relha nukanha ntjarranha rrukunthakunthilamanga. Atha turta etnanha mpangkamanga wuka. Yingantama nhanha pitjika etnanha tangkalhelitjika. Arai, lakinhanga atha nganha pmara Egypt-urna yairnama.’ \p \v 35 “Nhanha kunha Moses nyinta era naka, ekurala relha ekuranha ntjarra itja antja nakala. Etna erinha nhanga ilakala, ‘Ngunhalama nganha ingkairnaka nurnaka tjitjarterritjika, nurnanha tjiperrawutjika turta?’ Moses nhanha erinhantama Altjirra erarrpa yairnaka relha ekuranha ntjarraka tjitjarterritjika, etnanha tangkalhelitjika turta. Altjirranhataka Moses-urna angkaka angel ekuranharlarlanga, angel erala nhanga Moses-urna rumerrakala irna mpumalala. \p \v 36 “Moses-ala relha ntjarranha 40 years rretjingaka, tjatjikartalka urrkapumala, Egypt-alarrka, Laiya Thathakalantama, kurunga worritjala turtantama. \v 37 Moses nyinta nhanha erantema Israel-aka ramarama ilakala, ‘Anma Altjirrala urrpia arrpunhantama rrakangkarrurna yairnitjina. Era yinga ngerra inthorra nitjina. Era turta artwa Israel-arinya nitjina.’ \v 38 Moses nhanha era kunha worlamparinyalela naka worritjala. Moses nhanha ekururna, kaarta nurnakanhurna turta, angel nhanga angkaka Sinai Partala. Moses nhanha erinha kunha angel-ala Altjirraka angkatja ilaka, Moses-ala angkatja nhanha nurnakurna anparilitjika. \v 39 Kaarta nurnakanha ntjarra pula Moses-aka itja kangkwerraka. Ekura antjakunyerramala, etna antja naka Egypt-urna alputjika. \p \v 40 “Etnantama Aaron-anha ilaka, ‘Altjirra nurnaka mpaarai, nurnanha rretjingitjika. Moses-ala kunha nurnanha Egypt-anga nhanhurna rretjingakala. Moses erantama nthakinherraka? Nurna itja kaltja.’ \v 41 Etnantama orrtja altjirra mpaaraka, calf ngerra. Kurunga etna orrtja altjirra nhanha ekura urrkurrkintja naka, erinha tjauwerrilya nthamala. Etna orrtja altjirra nhanha ekura kngarra kangkaka, altjirra nhanga etnala iltjala mpaarakala. \p \v 42 “Altjirranha pula etnakanga ntjumerraka. Era turta etnanha impuka ntheilpurakalkantama urrkurrkintja nitjika. Nhanga Altjirraka urrpia imankinya ntjarrala ilaka, \q1 ‘Israel-aka ramaramai, rrangkarra itjama yinganha tnontha \q1 tjauwerrilya lanthakala, rrangkarra 40 years worritjala \q1 namalanga. \v 43 Rrangkarra pula altjirra Molech-aka tent-atitja \q1 kngarnarlapuka, altjirra Rephan-aka ntheilpura turta. \q1 Rrangkarra ekuratharraka ntolya mpaaramaliperra, \q1 rrangkarra ntolya nhanha ekuratharrakantama urrkurrkintja \q1 naka. Lakinhanga atha rrangkarranha pmara \q1 Babylon-urna naamalhelitjina.’ \p \v 44 “Altjirralataka Moses-anha tent ekuranhaka ntolyarrka ntelaka. Kurunga era Moses-anha turnaka etna tent erinha mpaaritjika ntolya nhanga erala erinha ntelakala ngerra inthorra. Altjirraka yultha turta tent nhanhala intaka. Tent nhanha turta kaarta nurnakanhalela naka worritjala. \v 45 Anma Altjirrala pmararinya ntjarranha unpuka. Joshua-alantama kaarta nurnakanha ntjarranha pmara ekururna rretjingaka. Etna Altjirraka tent turta etnakalela kngaka. Tent era turta pmara ekurala naka, David-anha king erritjinalpula. \v 46 Altjirranha David-aka kangkaka. David-anhantama Altjirrurna ingkaka ekura iltha ititjika. \v 47 Kanha Solomon-alala Altjirraka iltha itaka. \p \v 48 “Altjirra Kngarra Era pula itja ilthala nanhananha, iltha nhanga relhalala itakalala. Altjirraka urrpia imankinyala nhanga ilama, \q1 \v 49 ‘Alkira era chair kngarritja nukanha nama, atha turta \q1 ingka nukanha alhaka arrarnama, Ingkartanha angkama. \q1 Iltha iwunha ngerrantama rrangkarra nuka itamara, yinga \q1 paka iltjerritjika?’ \q1 \v 50 Arai, atharrpa kunha alkiralka, \q1 alhalka ingkarraka arrpmarnakala.’ \p \v 51 “Rrangkarrataka relha arrthatanta ingkarraka. Rrangkarra ilpa marnta, kangkwerrintja marnta turta nama. Rrangkarra kunha Enka Alkngaltaranga kekarta kuta lhama, kaarta rrakangkarranhala kekarta lhakala ngerra. \v 52 Kaarta rrakangkarranha kunha Altjirraka urrpia imankinya ingkarrakaka antjakunya ntelalhaka. Etna turta Altjirraka urrpia lenha ntjarranha errilknga tuka, etnala relha ntjarranha ilakala Artwa Arratja Era pitjitjinala. Kurunga ngurrukalkura rrangkarrantama Artwa Arratja erinha leltjaka lanthamala errilknga tuka. \v 53 Rrangkarra kunha lakinha ntelalhaka, rrangkarra Altjirraka turnintja tnyinamangatanya. Turnintja nhanha etnanha kunha, Altjirrala Moses-anha ilakala, angel ntjarrarlarlanga. Rrangkarra pula turnintja etnaka itjarrpala kangkwerraka.” \s1 Etna Stephen-anha partala wamala errilknga tuka \p \v 54 Stephen-aka angkatjala etnanha tjalka tuka inthorra. Sanhedrin council etnantama ekura yirrknga inthorrerraka. \v 55 Stephen-anha Enka Alkngaltarakarta naka. Stephen-alantama alkirurnathaka inaramalanga, era Altjirra makalaria erinha araka, Jesuanha turta akwampinya ekuranhala itnamanga. \v 56 Stephen-alantama etnanha ilaka, “Arai, atha alkira erinha altjurerrakala arama, Relhaka 'Lira erinha turta Altjirraka akwampinyala itnamanga.” \p \v 57 Nhanha wumala etna ingkarraka ilkaka, ilpa etnakanha turta marntilaka. Kurunga Stephen-urna arrtjanamala, etna erinha errkuka, \v 58 erinha Jerusalem-anga kathurna turta tjarrakngaka. Kurunga etna erinha partala waka. Artwa lenha ntjarra, etnala Stephen-anha ilparnakala, etna mantarra tjenya etnakanha ilumala, artwa nthitja nyintanha nthaka, ntarntaritjika. Nthitja ekura rretnya naka Saul. \p \v 59 Etna Stephen-anha partala wamalanga, Stephen-anha Altjirrurnala ingkaka. Era ingkaka, “Ingkarta Jesuai, yinga ilumanga unta enka nukanha inai.” \v 60 Mparalelantama arrarnalhamala, era ilkaka, “Ingkartai, unta etnanha itja nhanhakakwia ilparnitjika.” Lakinha angkamala, era kala iluka. \c 8 \s1 Jerusalem-ala etna tnakanhakanha ntjarranha tutjika lurnaka \p \v 1 Saul-ala araka etna Stephen-anha errilknga tumanga. Era turta nhanhaka kangkaka. \p Stephen-anha errilknga tumaliperra, etna worlamparinyaka turtantama antjakunyerraka, etnanha tutjika lurnaka turta. Lakinhanga tnakanhakanha ntjarra Jerusalem-anga tira lhaka pmara Judea-urna, pmara Samaria-urna turta. Apostle ntjarrantantama Jerusalem-ala kuterraka. \v 2 Artwa ilporatha urrputjalantama Stephen-aka mpurrka inarlalhamala, erinha arratja tintjiwuka. Etna turta ekura kngarra nthorrkngerraka. \p \v 3 Saul-anha antja naka worlamparinya etnanha yirralhelitjika. Erantama iltha nyintanga, iltha arrpunhurna lhaka. Era relha tnakanhakanha arltaramanga, artwa paka, arrkutja paka, era etnanha kala jail-akanta kurnaka. \s1 Philip ntjarrala Yia Marra erinha relha ntjarranha kaltjinthaka, pmara Samaria-ala \p \v 4 Tnakanhakanha etnantama Jerusalem-anga tira lhaka, pmara arrpunhurna. Pmara nhanhalantama etna pmararinya ntjarranha kaltjinthaka, yia Jesuiperra. \v 5 Philip-anha town nyinturna lhaka, pmara Samaria-ala. Erantama relha lenha ntjarranha kaltjinthaka Jesuanha Altjirraka Krista namanga. \v 6 Relha town-arinya etna Philip-aka angkatja wuka. Etna tjatjikarta etnanha turta araka, Philip-alala urrkapukala. Etnantama angkatja ekuranhaka kangkwerraka. \v 7 Etna araka era relha enka kornakarta ntjarranha marrilamanga. Etna araka enka korna etna turta relha menta etnakanga rratamanga, ilkintja kngarrakarta. Etna araka era relha thaarra ntjarranha, inurra ntjarranha turta marrilamanga. \v 8 Lakinhanga town-arinya etna arrkana inthorra naka. \p \v 9 Town nhanhala artwa arrpunha naka, rretnya ekura Simon. Era relha Samaria-arinya ingkarrakanha tnolkalhelitjata, ngangkara iwumala. Erantama tnakalhaka inthorra. \v 10 Relha ingkarrakala erinha tnakitjatantema, relha kornakorna ntjarrala, itornka ntjarrala turta. Etna angkitjata, “Erarrpa altjirra ngerra nama, ekarlta inthorra turta.” \p \v 11 Etna Simon-anha tnakitjata, era etnanha kuta inthorra tnolkalhelakalanga, ngangkara iwumala. \v 12 Philip-alantama town-arinya ntjarranha Yia Marra erinha kaltjinthaka. Era turta etnanha kaltjinthaka Altjirranha relha ingkarrakaka Ingkarta namanga. Era etnanha Jesua Kristiperra turta ilaka. Artwa pa arrkutja turtantama Philip-urna pitjika, era etnanha kaltjirrpulhelitjika. \v 13 Simon era turta Altjirranha tnakakantema. Era turtantama pitjika Philip-ala erinha kaltjirrpulhelitjika. Kurunga era Philip-alela porta nthulaputjata. Era kngarra tnolkaka era Philip-anha aramalanga tjatjikarta urrkapumanga. \p \v 14 Jerusalem-ala, apostle ntjarrala wuka relha Samaria-arinya ntjarrala Altjirraka angkatja tnakamanga. Lakinhanga etna Peter John tharranha etnakurna yairnaka. \v 15 Samaria-akerritjalhamala, eratharra Altjirrurna ingkaka era Enka Alkngaltara erinha tnakanhakanha ntjarrurna yairnitjika. \v 16 Enka Alkngaltara erataka itjantema tnakanhakanha etnakurna irrpukala. Philip-alataka tnakanhakanha ntjarranha kaltjirrpulhelakalanta, Ingkarta Jesuaka rretnyala. \v 17 Peter tharralantama iltja kapurta etnakanhaka arrarnaka. Enka Alkngaltara era turtantama etnakurna irrpuka. \p \v 18 Simon-ala araka apostle eratharra iltja relha ntjarraka kapurtaka arrarnamanga. Enka era turtantama relha etnakurna irrpumanga. Erantama Peter tharranha money nthitjika antja naka. \v 19 Era lakinha angkaka, “Yinganha ekarltilai, atha turta iltja nukanha relhaka arrarnamanga, Enka Alkngaltara era relha etnakurna irrputjinanga.” \p \v 20 Peter-ala pula erinha ilaka, “Unta etarlarama unta Altjirraka yearriperra money-ala buy-emilitjinala. Itjanga lhai! Altjirrala nganha imileikanha, money ungkwanganha turta. \v 21 Untataka Altjirriperra paalakarla kuta eterrama. Lakinhanga unta yarna nurnakalela porta Altjirraka urrkapuma. \v 22 Kala kornanga topanterrai. Ingkarturna turta ingkai eterrintja korna ungkwanganha arratjilitjika, korna ungkwanganha iwutjika turta. \v 23 Yingataka kaltja unta tjaiya paalala kuta lhamanga, kornaka kuta lherramanga turta.” \p \v 24 Simon-alantama Peter tharranha ilaka, “Nukakwia Ingkarturna ingkai, era yinganha nthurrpa imilakitja, mpala yinganha ilakala ngerra.” \p \v 25 Peter tharrala relha ntjarranha Ingkartaka angkatja wotha kaltjinthaka. Kurunga eratharra Jerusalem-urna alpurraka. Pmara Samaria ekuranga tjananhamala, eratharra town kurrka ntjarrurna lhaka, relha ntjarranha Yia Marra erinha kaltjinthaka turta. \s1 Philip, artwa Ethiopia-arinya turta \p \v 26 Altjirraka angel-alantama Philip-anha ilaka, “Ntakarra lhai, tjaiya nhangurna, erala worritjala intanhama Jerusalem-anga Gaza-urna.” \v 27 Philip-anha kala lhaka. \p Erantama artwa orrea Ethiopia-arinya araka, chariot ekuranhala nanhamanga. Artwa nhanha erataka Ethiopia-arinya queen Candace-aka urrkapunhapunha naka. Era turta queen ekuranha money ingkarraka ntarntaritjata. Artwa nhanha erataka Jerusalem-urna lhakala, Altjirraka urrkurrkintja nitjika. \v 28 Erantama nhanha wotha pmarurna alpupalpuka. Chariot ekuranhala nanhamala era Altjirraka urrpia Isaiah-aka pepaka read-erralanaka. \p \v 29 Altjirraka Enkalantama Philip-anha ilaka, “Etinyerramala, chariot ekuranga kuta lhapalhai.” \v 30 Chariot ekururna arrtjanamala, Philip-ala artwa erinha wuka Altjirraka urrpia Isaiah-aka pepanga read-erramanga. Erantama erinha pmarraka, “Unta angkatja nhanha lhangkaramama?” \p \v 31 Artwa Ethiopia-arinya era pula erinha ilaka, “Nthakinhantama atha angkatja nhanha lhangkaramara? Relha arrpunhala itja angkatja nhanha nuka nentilaka.” Erantama Philip-anha ntangkaka, “Ntjentjai, nukalela nitjika.” \p \v 32 Artwa orrea erataka angkatja nhanhaka read-erralanaka, \q1 “Relhalala sheep errilknga tutjika kngamanga ngerra, \q1 lakinha ngerra etna erinha turta tutjika kngaka. \q1 Sheep kurrka pmarna intamanga ngerra etna ponga ekuranha \q1 kamanga, lakinha ngerra era turta itja angkaka, ilkaka paka. \q1 \v 33 Etna erinha ilparnamalanga, itja nyinta \q1 ekurakwia angkaka. Ekura ramarama itja nitjina, etna \q1 erinha errilknga tukalanga.” \p \v 34 Artwa orrea erantama Philip-anha pmarraka, “Yinganha ilai, relha ngunhiperrama Altjirraka urrpia era angkama? Ekurarinya? Relha arrpunhiperra paka?” \v 35 Kurunga Philip-ala Altjirraka urrpia Isaiah-aka angkatja nhanharrka ekura nentilaka. Kurunga era erinha Yia Marra Jesuiperra turta kaltjinthaka. \p \v 36-37 Etna tjaiyala lhapalhamalangantema, etna kwatja araka. Artwa orrea erantama Philip-anha pmarraka, “Arai, nhanha kwatja intama. Unta paka yinganha kaltjirrpulhelamarama?” \p \v 38 Artwa erantama chariot driver ekuranha turnaka, “Chariot erinha ingkairnai!” Kurunga Philip eratharra kwatja ekururna tnanpuka. Philip-ala turtantama erinha kaltjirrpulhelaka. \p \v 39 Eratharra warta kwatjanga rrataka, kanha Ingkartaka Enkala Philip-anha naamalhelakala. Artwa orrea-ala turta erinha itja wotha araka. Era pula pmara ekuranhurna arrkana inthorra alpupalpuka. \p \v 40 Relha ntjarrala pula Philip-anha pmara Azotus-akantama araka. Philip erantama town nyintanga town arrpunhurna lhaka, Caesarea-akurtitja. Era relha ntjarranha Yia Marra erinha kaltjinthaka. \c 9 \s1 Jesuanha Saul-aka rumerraka era Damascus-urna lhamalanga \p \v 1 Saul-anha kuta thakerraka Ingkartaka kurtungurla ntjarranha yirralhelitjika. Erantama High Priest-urna lhaka. \v 2 Era erinha ilaka, “Nuka pepa intalhelai, synagogue itornka ntjarraka, Damascus town-ala.” \p Erataka antja naka Damascus-urna lhitjika, synagogue nyintaminyinturna turta irrputjika, relha Jesuanha tnakamala ntjarraka yonthitjika, artwaka, arrkutjaka turta. Kurunga era antja naka tnakanhakanha etnanha errkumala Jerusalem-urna kngetnitjika. \p \v 3 Era kala Damascus-aka etinyerrakalangantama, parrtja kngarrala erinha alkiranga parrtjilhelaka. \v 4 Saul-anhantama arnakarlaka tnyika. Erantama wuka erinha ntangkamanga, “Saul-ai, Saul-ai, iwunhangama unta yinganha tutjika lurnama?” \p \v 5 Nhanha wumala Saul-anha angkaka, “Ingkartai, ngunhama unta?” \p Era erinha alpmelaka, “Yinga kunha Jesua, relha untala tutjika lurnama. \v 6 Kala kamerrai, town-urna turta lhai. Artwa nyintalantama nganha angkatja arrpunha nukanha ilitjina.” \p \v 7 Artwa etnala Saul-alela ilkwatharra lhakala, etna pula angkatjakunyala itnarlanaka. Etna kala wuka arrpunha angkamanga, etna pula relha itja araka. \v 8 Saul-anhantama kamerraka. Era alknga ekuranha altjurilaka, era pula panga naka. Artwa etnantama erinha Damascus-urna rretjingaka. \v 9 Arlta tharraminyintantama era alknga panga naka. Era itja marna ilkuka, kwatja paka ntjuka. \p \v 10 Damascus ekurala Jesuaka kurtungurla arrpunha naka, rretnya ekura Ananias. Ingkartalantama erinha ntangkaka era altjirraramalanga, “Ananias-ai.” Ananias era angkaka, “Iwunha Ingkartai?” \p \v 11 Ingkartalantama erinha ilaka, “Tjaiya nhangurna lhai, rretnya ekura Tjaiya Arratja. Kurunga Judas-aka ilthakerramala, unta Judas-anha Saul-aka pmarrai, artwa Tarsus-arinyaka. Saul erataka nukurna ingkarlanama. \v 12 Era lyarta altjirraraka. Era artwa araka ekururna pitjimanga, rretnya Ananias. Era turta araka Ananias-ala iltja ekuranha kapurta ekuranhaka arrarnamanga, alknga ekuranha turta wotha marrerramanga.” \p \v 13 Ananias-ala pula erinha alpmelaka, “Ingkartai, athataka yia kngarra inthorra artwa nhanhiperra wukala. Erataka Jerusalem-ala relha alkngaltara ungkwanganha ntjarranha lurnamala tuka. \v 14 Era turta nhanhurna pitjikala priest itornka ntjarraka pepakarta, relha nganha tnakamala ntjarranha errkutjika.” \p \v 15 Ingkartala pula erinha ilaka, “Kala lhalathanai. Atharrpataka artwa nhanha erinha urrarakala. Atha erinha yairnitjina Relha Lorinya ntjarrurna, king ntjarrurna, relha Israel-arinya ntjarrurna turta, era etnanha nukiperra kaltjinthitjika. \v 16 Era turtantama nuka kngarra nyingalauwutjina.” \p \v 17 Ananias-anha kala lhaka. Judas-aka ilthakerramala, era irrpunhaka. Iltja ekuranha Saul-aka kapurtaka arrarnamala, era erinha ilaka, “Saul, tjina nukai, Ingkarta Jesua, erala ungkwangurna rumerrakala unta tjaiyala pitjimanga, era yinganha ungkwangurna yairnaka. Era nukarlarlanga alknga ungkwanganha marrilitjina, Enka Alkngaltara erinha turta ungkwangurna yairnitjina.” \v 18 Kurunga Saul-aka alknganga irrtnya ngerrantama tnyika, era turta wotha araka. Era kala kamerraka. Kurunga Ananias-ala erinha kaltjirrpulhelaka. \v 19 Kurunga Saul-ala wotha marna ilkuka, ekarlterraka turta. \s1 Saul-ala relha ntjarranha Damascus-ala Jesuiperra kaltjinthaka \p Saul-anhantama arlta urrputja kurtungurla ntjarralelarrka kuterraka, Damascus-ala. \v 20 Kurunga era synagogue ntjarrurna lhaka, relha Jew ntjarranha turta ilaka Jesua era nthurrpa Altjirraka 'Lira namanga. \v 21 Relha etna angkatja ekuranha wumalanga, etna tnolkaka. Etna ilarraka, “Artwa nhanhala kunha Jesuaka tnakanhakanha ntjarranha Jerusalem-ala lurnamala tuka. Era turta nhanhurna pitjikala tnakanhakanha ntjarranha errkutjika. Era turta etnanha priest-aka itornka ntjarrurna kngetnitjika nakala.” \p \v 22 Enka Alkngaltarala pula Saul-aka angkatja ekarltilakala. Jew Damascus-arinya ntjarralantama erinha yarna kuta ilpoiwuka, era etnanha ilamanga Jesuanha nthurrpa Altjirraka Krista era namanga. \p \v 23 Anmantama, relha Jew ntjarra angkarraka erinha errilknga tutjika. \v 24 Saul-ala turta nhanhiperra wukantema. Relha Jew ntjarralantama town-aka reoa etnanha arltala pa ingwala kaaraka. Etna antja naka erinha errkumala errilknga tutjika. \v 25 Kurunga ingwa arrpunhala Saul-aka tjina ntjarrala erinha basket-aka arrarnamala, erinha rope-ala wall-anga kathaka tnanpulhelaka. \s1 Saul-anha Jerusalem-ala \p \v 26 Saul-anhantama Jerusalem-urna lhaka. Era antja naka kurtungurla ntjarraka lhangalhitjika. Etna pula ekuranga trerraka. Etna erinha ilpoiwuka era ilalhamanga, era Jesuaka kurtungurlantama namanga. \v 27 Barnabas-alantama erinha apostle ntjarrurna kngaka. Erantama apostle etnaka alpmelaka, Saul-ala Ingkartanha arakala, era Damascus-urna lhamalanga. Ingkartanha turta Saul-urna angkakala. Era etnanha ilaka turta Saul-ala relha ntjarranha Jesuiperra tnoatnoa kaltjinthakala, Damascus-ala. \p \v 28 Saul-anha kala kurtungurla ntjarralelantama kuterraka. Era kunpa Jerusalem-ala nthulapuka, relha ntjarranha turta tnoatnoa Ingkarta Jesuiperra kaltjinthaka. \v 29 Era relha Jew epinya ntjarralela turta iwurrakantema, Jew nhanga pmara Greece-ala alkngerrakala ntjarralela. Etna pula antja naka erinha errilknga tutjika. \v 30 Tjina tnakanhakanha ntjarrala nhanhiperra wumalanga, etna erinha Caesarea town-urna kngamala, Tarsus town-urna yairnaka. \p \v 31 Nhanhiperra relha Jew ntjarra kala worlamparinya etnaka rilherantama ntelalhaka. Worlamparinya etnaka purrama, etnala pmara Judea-ala namanga, pmara Galilee-ala namanga, pmara Samaria-ala namanga turta. Enka Alkngaltarala worlamparinya etnanha ekarltilaka, tnoatnoilaka turta. Altjirrala turta worlamparinya etnaka relha arrpunha lhangaka. Worlamparinya etna turta Ingkartanha kuta arratja etarlaramala naka. \s1 Peter-ala Aeneas-anha marrilaka, Tabitha-anha turta errilknga ntjarranga kamalhelaka \p \v 32 Anma Peter-anhantama town ntjarrurna lhaka, relha ntjarralela yatjarra nitjika. Erantama Lydda town-urna turta pitjika, relha alkngaltara ntjarralela yatjarra narlalputjika. \v 33 Town nhanhala artwa thaarra naka, rretnya ekura Aeneas. Era kala 8 years ntjama ekuranhala intakala. \v 34 Erinha aramala, Peter-ala erinha ilaka, “Aeneas-ai, Jesua Kristala nganha marrilama. Kala kamerrai, ntjama ungkwanganha turta ilinyatwai.” Aeneas-anha kala kamerrakanta. \v 35 Relha Lydda town-arinya ntjarrala, pmara Sharon-arinya ntjarrala turta nhanha aramalanga, etna Ingkartanha tnakaka. \p \v 36 Joppa town-ala kurtungurla marla naka, rretnya Tabitha. (Greek angkatjala etna erinha Dorcas-ala alpmelitjata.) Arrkutja nhanha erataka relha ingkarrakaka kangkintja ntelalhitjata, era turta relha ilkngara ntjarranha marnala, mantarrala turta wantitjata. \v 37 Tabitha erantama menterramala iluka. Tjina ekuranhalantama mpurrka ekuranha ilkngika, mpurrka ekuranha room-aka arrarnaka turta. Room nhanha iltha kartninyala italhaka. \v 38 Lydda-anhataka Joppa-anga etinya wara naka. Kurtungurla ntjarrala wumalanga Peter-anha Lydda-ala namanga, etna artwa tharra urrpia yairnaka Peter-anha ntangkitjika, “Parrpa pitjai!” \v 39 Peter-anha kala urrpia ekuratharralela lhakanta. \p Joppa-akerritjalhamala, urrpia etna Peter-anha room nhangurna kngaka, ekuralala errilknga era intamanga. Warlukurta ntjarra room ekurala naka. Kngarra itnimala, etna Peter-anha ntelaka mantarralka Dorcas-alala thanthakala, era nhanga etathantema namalanga. \p \v 40 Peter-alantama relha ingkarraka room-anga tnauwuka. Mparalelantama arrarnalhamala, era Altjirrurna ingkaka. Kurunga era arrkutja errilknga erinha ilaka, “Tabitha, kala kamerrai!” Tabitha erantama alkngampuka. Peter-anha aramala, era kamerramala, ntjamala naka. \v 41 Peter-alantama erinha iltjanga errkumala, ingkaka ingkairnaka. \p Kurunga Peter-anha relha alkngaltara ntjarraka, warlukurta ntjarraka turta ntangkalhaka. Etna araka Tabitha era etathantama namanga. \v 42 Relha Joppa-arinya ingkarrakala nhanhiperra wuka. Ntjarrala turtantama Ingkartanha tnakaka. \v 43 Peter-anha Joppa-alarrkantama kuterraka, artwa Simon-alela. Simon nhanha era leather mpaaritjata. \c 10 \s1 Peter Cornelius tharra \p \v 1 Caesarea town-ala artwa arrpunha naka, rretnya ekura Cornelius. Era tjapartia 100-aka itornka naka. Tjapartia etna rretnya ‘Italy-arinya’ naka. \v 2 Cornelius era artwa ilporatha naka. Era Altjirriperra arratja etarlaritjata. Era relha ilkngaranha ntarntaritjata, kutatha Altjirrurna ingkitjata turta. Noa ekuranha, katjia ekuranha, urrkapunhapunha ekuranha ntjarra turta, etna relha ilporathantema naka. Etna turta Altjirriperra arratja etarlaritjata. Etna pula itja relha Jew naka. \p \v 3 Arlta arrpunhalantama, 3 o'clock-ala ngerra, Cornelius-ala altjirraraka. Era katha inthorra Altjirraka angel araka. Angel era etinyerramala erinha ntangkaka, “Cornelius-ai.” \v 4 Enkakunyerramala, Cornelius-ala erinha yapmakarrka. Kurunga era angel erinha pmarraka, “Iwunha itornkai?” \p Angel erantama erinha ilaka, “Arai, Altjirrala araka unta relha ilkngara ntjarranha pelamanga, era turta nganha wuka unta ekururna ingkamanga. \v 5 Untantama lyartantema urrpia yairnai Joppa-urna, Simon-anha ntangkitjika. Simon nhanha ekurataka rretnya arrpunha nama Peter. \v 6 Era lyarta kala Joppa-ala nama artwa Simon arrpunhalela. Simon nhanha leather mpaaranhampaaranha nama. Simon arrpunha nhanha ekura iltha turta kwatja laiyanga kutala italhama.” \v 7 Lakinha angkamala, angel era kala alpuka. \p Cornelius-anhantama urrkapunhapunha tharraka ntangkalhaka, tjapartia nyintaka turta. Tjapartia nhanha era Cornelius-aka mantarra, errauwialka ntarntaritjata, erarrpa turta artwa ilporatha naka. \v 8 Cornelius-alantama artwa nhanha etnaka angel-aka angkatja ingkarraka alpmelaka. Kurunga era etnanha Joppa-urna yairnaka. \p \v 9 Arlta arrpunhala, ngkinyala, Cornelius-aka urrpia etna kala Joppa-aka etinyerrakantama. Etna pula pitjimalangantema, Peter-anha iltha kaputhaka ntjika, Altjirrurna ingkitjika. \v 10 Erantama ngaiyalerraka, era marna ilkutjika turta antja naka. Etna pula ekura marna mpaaramalangantema, era altjirraraka. \v 11 Era araka alkira era altjura namanga, angel 4-ala turta irna blanket ngerra alkiranga arnurna ilulhelamanga. \v 12 Irna ekurala tnontha twetakatweta etna naka, lhungkultja itnirrakalapunha, thepa etnalka. \v 13 Erantama wuka erinha turnamanga, “Peter-ai, kamerrai, kara tumala ilkwai!” \p \v 14 Peter-ala pula erinha alpmelaka, “Itja lakinha Ingkartai. Atha itja arrkurla kara untala parrakala ilkuka paka.” \p \v 15 Erantama wotha wuka erinha ilamanga, “Arai, Altjirrala paka nganha ilamanga nhanha kala marrantama namanga, unta itja angkitjika nhanha korna kuta namanga.” \p \v 16 Tharraminyintaranga lakinherraka. Kurunga angel etna irna erinha wotha alkirurna kngetnaka. \p \v 17 Peter-anha nhanhiperra yarna eterraka. Era yarna eterramalangantema artwa nhanga ntjarra, etnanhala Cornelius-ala yairnakala, etna Simon-aka ilthaka yonthaka. Iltha erinha arltaramala, etna reoala itnaka. \v 18 Etnantama ilkaka, “Simon, rretnya arrpunha ekura Peter, era paka iltha nhanhala namama?” \p \v 19 Peter-anha pula yarna kuta eterraka, nhanga erala arakala ekuriperra. Enka Alkngaltaralantama erinha ilaka, “Arai, artwa urrputjalataka ungkwanga yonthama. \v 20 Kamerramala etnakurna tnanpai, etnakalela turta lhai. Atha kunha etnanha ungkwangurna yairnakala.” \p \v 21 Artwa etnakurna tnanpumala, Peter-ala etnanha ilaka, “Arai, yinga kunha artwa era, ekurala rrangkarra yonthama. Iwukama rrangkarra pitjika?” \p \v 22 Artwa etna erinha alpmelaka, “Cornelius, erala itornka nama tjapartia ntjarraka, era nurnanha yairnaka. Relha Jew ingkarraka kaltja era artwa ilporatha namanga. Era turta Altjirriperra arratja etarlarama. Ngurruka Altjirraka angel ekururna pitjika, erinha turnaka turta ungkwanga ntangkalhitjika, nganha wutjika turta.” \v 23 Peter-alantama etnanha ilaka ingwa nyintarrka intitjika. \p Ingutnhalantama Peter-anha artwa etnakalela tjaiyakerraka. Artwa tnakanhakanha urrputja Joppa-arinya turta etnakalela ilkwatharra lhakantema. \v 24 Kala arlta arrpunhalantama etna Caesarea town-akerritjalhaka. Nhanhala Cornelius-anha kala etnaka kaaralhaka, tjina ekuranha ingkarrakakarta. \p \v 25 Peter-anha warta Cornelius-aka ilthaka irrpunhaka, kanha Cornelius-anha mparalelala arrarnalhaka, ekura urrkurrkintja nitjika. \v 26 Peter-ala pula erinha ilaka, “Itja lakinha. Kamerrai! Arai, yinga kunha relha unta ngerrantema.” \p \v 27 Cornelius ekuralela kuta angkarramala, Peter-anha iltha kwanurnantama irrpunhaka. Era worla kngarra araka. \v 28 Era etnanha ilaka, “Rrangkarra kala kaltja relha Jew kunha yarna Relha Lorinyalela ilkwatharra nama, yatjarra paka. Altjirrala pula yinganha ngurruka wara ilaka yinga itja Relha Lorinyanga mukunherritjika. \v 29 Lakinhanga yinga kala pitjikanta Cornelius-ala yinganha ntangkamalanga. Kalantama yinganha ilai, Iwukama rrangkarra yinganha ntangkaka?” \p \v 30 Cornelius-alantama erinha alpmelaka, “Ngurruka arrpunhala, 3 o'clock ngerra, yinga Altjirrurna ingkarlanaka. Artwa mantarra tjulkura inthorrakartantama nuka rumerraka. \v 31 Era yinganha ilaka, ‘Cornelius-ai, Altjirrala nganha wuka unta ekururna ingkamanga. Altjirrala turta araka unta relha ilkngaranha pelamanga. \v 32 Untantama Joppa town-urna urrpia yairnai, Simon-aka, rretnya arrpunha ekura Peter. Era lyarta artwa Simon arrpunhalela nama, erala leather mpaaranhampaaranha nama. Simon arrpunha nhanha ekura iltha kwatja laiyanga kutala italhama.’ \p \v 33 “Athantama urrpia kala yairnakanta, nganha ntangkarlalhitjika. Nurnantama kangkama unta nurnakurna pitjikala. Arai, nurna nhanhala worlerraka Altjirranha arratja etarlaramala. Nurna turta antja nama wutjika angkatja Ingkartala nganha turnakala nurnanha ilitjika.” \p \v 34 Peter-anhantama angkaka, “Arai, lyarta yinga kaltja Altjirranha itja relha Jew nurnakanta kangkama. Era pula relha ingkarrakaka kangkama, \v 35 etnala erinha arratja etarlaramanga, etnala arratja ntelalhamanga turta. \v 36 Rrangkarra kala kaltja, Jesua Kristarlarlanga, Altjirrala relha Israel-arinya ingkarrakanha ilaka, era etnakalela rilhererrakala. Jesua Krista nhanha era kunha relha ingkarrakaka Ingkarta nama. \v 37 Rrangkarra turta kaltja ngurruka wara pmara Judea-ala, pmara Galilee-ala turta, John-ala relha ntjarranha tjatjatuka, kaltjirrpulhelaka turta. \v 38 Rrangkarra turta kaltja Altjirrala Enka Alkngaltara erinha Jesua Nazareth-arinyurna yairnakala, erinha ekarltilaka turta. Jesua erantama panpala relha ntjarraka tangitjala naka. Era relha enka kornakarta ntjarranha turta marrilaka, Altjirranha ekuralela namanga. \v 39 Nurnarrpa nhanhaka kaltja, nurna arakalanga era tjatjikartalka urrkapumanga relha Jew ntjarraka pmarala, Jerusalem-ala turta. Relha Jew etna pula erinha errilknga tuka, erinha irnaka ilpararrarnamala. \p \v 40 “Altjirrala pula erinha wotha relha errilknga ntjarranga kamalhelaka, ingwa tharra wolkngala intamaliperra. Altjirralantama erinha relha ntjarraka etatha imarnaka. \v 41 Itja pula relha ingkarrakaka. Kala relha lenha ntjarrakanta, etnanhala era arrkurlantema urrarakala. Nhanga relha nurnaka ngerrakwia. Nurnantama ekuralela ilkuka, ntjuka turta era errilknga ntjarranga kamerramaliperra. \p \v 42 “Jesua Kristalantama nurnanha turnaka, nurna relha ingkarrakanha Yia Marra erinha kaltjinthitjika. Nurna turta etnanha ilitjika Altjirrala erinha ingkairnakala relha etathanha, relha errilknganha turta tjiperrawutjika. \v 43 Altjirraka urrpia imankinya ingkarrakala ilaka, relha etnala artwa nhanha erinha tnakitjina, Altjirrala korna etnakanha kala iwutjina.” \p \v 44 Peter-anha etnakurna angkamalangantema, Enka Alkngaltara erantama etnaka nyintaminyinturna irrpuka. \v 45 Tnakanhakanha Jew urrputja nhanga etnala Peter-alela pitjikala, etna pula tnolkaka. Etna tnolkaka Altjirrala Enka Alkngaltara erinha Relha Lorinya ntjarrurna turta yairnakalanga. \v 46 Etnataka Relha Lorinya etnanha wuka angkatja arrpunha inthorra angkamanga, Altjirranha tnantjamanga turta. \p Peter-anhantama wotha angkaka. \v 47 “Enka Alkngaltara erataka relha nhanha ntjarrurna turta irrpuka, erala nurnakurna irrpukala ngerra. Lakinhanga nhanha arratja nama nurna etnanha kaltjirrpulhelitjika.” \v 48 Erantama arrpunha ntjarranha turnaka, etna, etnanha Jesua Kristaka rretnyala kaltjirrpulhelitjika. Kurunga Peter-anha arlta urrputja etnakalela kuterraka, etna erinha yakalhelakalanga warta. \c 11 \s1 Jerusalem-urna pitjalpumala, Peter-ala tnakanhakanha ntjarranha alpmelaka Altjirrala Enka Alkngaltara erinha Relha Lorinya ntjarrurna turta yairnakala \p \v 1 Pmara Judea-ala apostle arrpunha ntjarra, tnakanhakanha arrpunha ntjarra turta naka. Etna wuka Relha Lorinya ntjarrala turta Altjirraka angkatja tnakamanga. \v 2 Peter-anhantama Jerusalem-urna alpuka. Kurunga tnakanhakanha etna, etnala Jew namanga, etna Peter-alela iwurraka. \v 3 Etna Peter-anha ilparnaka, “Untataka Relha Lorinya ntjarraka ilthurna irrpuka, etnakalela marna ilkuka turta.” \p \v 4 Peter-alantama etnanha montjala yia Cornelius-iperra alpmelaka. \v 5 Era etnanha ilaka, “Yinga Joppa town-ala naka. Arlta arrpunhala yinga Altjirrurna ingkamalanga, atha altjirraraka. Atha araka angel 4-ala irna blanket ngerra kngarritja alkiranga nukurna ilulhelamanga. \v 6 Kwana aramala, atha tnontha twetakatweta etnanhantama araka, lhungkultja itnirrakalapunha etnanha, thepa etnanhalka. \v 7 Athantama wuka yinganha turnamanga, ‘Peter-ai, kamerrai, kara tumala ilkwai.’ \p \v 8 “Yinga pula angkaka, ‘Ingkartai, itja lakinha. Atha itja arrkurla kara untala parrakala ilkuka paka.’ \p \v 9 “Athantama alkiranga angkamanga wuka. ‘Arai, Altjirrala paka ilamanga nhanha kala marrantama namanga, unta itja angkitjika nhanha korna kuta namanga.’ \v 10 Nhanha kala tharraminyintaranga lakinherraka. Kurunga angel etna irna blanket ngerra erinha kutantantama alkirurna kngetnaka. \p \v 11 “Nhanha lakinherramalangantema, artwa tharraminyinta ilthaka reoala itnatjalhaka, Caesarea town-anga pitjikala. \v 12 Enka Alkngaltara era turta yinganha ilaka yinga etnakalela kunpa lhitjika. Artwa tnakanhakanha 6, Joppa-arinya, nurnakalela lhakantema Caesarea-urna. Etna lyarta nhanhala nama, nurnakalela. Cornelius-aka ilthakerritjalhamala, nurna irrpunhaka. \v 13 Cornelius erantama nurnanha ilaka, angel iltha ekuranhala rumerrakala. Angel-ala turta erinha turnaka, ‘Urrpia Joppa-urna yairnai, Simon-anha ntangkarlalhitjika, rretnya arrpunha ekura Peter. \v 14 Simon Peter nhanha erantama nganha Altjirraka angkatja alpmelitjina. Unta angkatja nhanha tnakamanga, Altjirrala nganha, noa, katjia, urrkapunhapunha ungkwanganha turta tangkalhelitjina.’ \p \v 15 “Yingantama Cornelius ntjarrurna angkamalanga, Enka Alkngaltara era etnakurna irrpuka, erala arrkurla nhanga nurnakurna irrpukala ngerra. \v 16 Yingantama ilpangkaka Ingkartala nurnanha nhanga ilakala, ‘John-ala kunha relhanha kwatjala kaltjirrpulhelaka. Altjirrala pula rrangkarranha Enka Alkngaltarala kaltjirrpulhelitjina.’ \v 17 Athantama lhangkaraka etna Altjirranha tnakamanga, nurnala Altjirranha tnakamanga ngerra. Altjirrala turtantama Enka Alkngaltara erinha etnakurna yairnakala, erala erinha nurnakurna yairnakala ngerra. Lakinhanga yinga yarna Altjirranga kekarta lhaka.” \p \v 18 Nhanha wumala tnakanhakanha ntjarra kala tjukunyerrakantama. Etna Altjirranha tnantjikatitja, lakinha angkamala, “Nthurrpathoa! Altjirrala kala Relha Lorinya ntjarranha turtantama ntangkama ekururna toperritjika, etna turtantama ngampakala etatha nitjinanga.” \s1 Tnakanhakanha Antioch-arinya ntjarra \p \v 19 Stephen-anha errilknga tumaliperra, relha Jew ntjarrala tnakanhakanha ntjarranha turtantama tutjika lurnaka. Tnakanhakanha ntjarrantama Jerusalem-anga errarnperraka. Etnantama pmara Phoenicia-akurtitja, pmara Cyprus-akurtitja, Antioch town-akurtitja turta lhaka. Etna Yia Marra erinha ilarlapuka, relha Jew ntjarrurnanta pula. \p \v 20 Kurunga tnakanhakanha urrputja pmara Cyprus-arinya, Cyrene town-arinya turta Antioch-urna lhaka. Etna relha Greece-arinya ntjarranha turtantama Yia Marra Ingkarta Jesuiperra kaltjinthaka. \v 21 Ingkartala angkatja etnakanha ekarltilaka. Ntjarralantama Ingkartanha tnakaka, ekururna toperraka turta. \v 22 Worlamparinya etnala Jerusalem-ala namanga, etna nhanhiperra wukantema. Etnantama Barnabas-anha etnakurna yairnaka, Antioch-urna. \p \v 23 Antioch-akerritjalhamala, Barnabas-ala lhangkaraka Altjirranha nthurrpa etnaka ngwanga ntelalhakala. Erantama kngarra kangkaka, etnanha tjatjatuka turta Ingkartanha ekarlta kuta tnakitjika. \v 24 Barnabas erataka artwa marra naka, Enka Alkngaltarakarta. Era turta Ingkartanha ekarlta tnakaka. Erinha wumala, relha ntjarra arrpunha turtantama Ingkarturna toperraka. \p \v 25 Barnabas-anha Tarsus-urnantama lhaka, Saul-aka yonthitjika. \v 26 Erinha arltaramala, era ekurakarta Antioch-urna pitjalpuka. Kurunga year nyintakantama eratharra worlamparinyalela worlerraka. Eratharra relha ntjarranha kaltjinthaka turta. Antioch nhanha ekuralakimparrantama arrpunha ntjarrala tnakanhakanha ntjarranha rretnya kristarinya alpmelaka. \p \v 27 Anma, Barnabas tharra Antioch-ala namalangantema, Altjirraka urrpia urrputja Jerusalem-anga pitjika. \v 28 Etnakanga nyintala, Agabus-ala, tnakanhakanha ntjarranha ilaka marnaka paalerrintja kngarra nitjinala, relha ingkarrakaka. Erataka etnanha nhanha ilaka, Enkala erinhakimparra ilakalanga. (Marnaka paalerrintja nhanhantama erritjalhaka Claudius-anha Rome-ala king namalanga.) \v 29 Kurtungurla ntjarralantama tjauwerrilya iwuka tnakanhakanha ntjarraka, etnala Judea-ala namanga. Nyintaminyintala money nthaka era antja namanga ngerra. \v 30 Etnantama money nhanha Barnabas Saul tharranha nthaka, eratharra nhanha worlamparinyaka ntarntarintja ntjarranha nthitjika, Judea-ala. \c 12 \s1 Altjirrala Peter-anha jail-anga rratalhelaka \p \v 1 King Herod-alantama worlamparinya etnanha tutjika lurnaka. Erantama arrpunha ntjarranha errkuka. \v 2 Era turta tjapartia ekuranha ntjarranha turnaka etna James-anha, John-aka kalya, errilknga tutjika, knife tjenyala. \v 3 Herod-alantama wuka relha Jew ntjarra nhanhaka kangkakala. Lakinhanga era tjapartia ekuranha ntjarranha turnaka Peter-anha turta errkutjika. Nhanha Marna Ekalhaka arlta naka. \v 4 Herod-alantama Peter-anha errkumala jail-akarrka kurnaka. Erantama tjapartia ekuranha ntjarranha turnaka etna erinha arratja inthorra ntarntaritjika. Erataka antja naka Peter-anha relha ntjarranga alkngatharra tjiperrawutjika, etna Passover tjinkarra erinha kala ilkukalangantama. \p \v 5 Lakinhanga Peter-anha jail-ala kuta naka. Worlamparinya etnantama kngarra inthorra, kuta inthorra turta, Altjirrurna ingkaka Peter-akakwia. \p \v 6 Ingwa arrpunhalantama Herod-anha eterraka, “Inguntha atha Peter-anha tjiperrawutjina.” Peter-anha tjapartia tharranga mpopala ankwentaka, jail kwanala. Etnataka erinha tjapartia ekuratharraka yirnakala, chain tharrala. Tjapartia tharra arrpunhala reoala ntarntaraka. \v 7 Ingkartaka angel-ntama jail kwanala rumerraka, parrtja turtantama jail kwanala parrtjaka. Peter-anha ulta tumala, angel-ala erinha kaarralhelamala ilaka, “Parrpa kamerrai!” \p Chain etnantama Peter-aka iltjanga ilulhaka. \v 8 Angel erantama erinha ilaka, “Mantarra ungkwanganhaka ekarralhai, sandal ungkwanganhaka turta.” Era kala lakinhilaka. Kurunga angel-ala erinha ilaka, “Mantarra coat ungkwanganhakantama ekarralhai, nukanga tnaartangala turta pitjai.” \v 9 Peter-anhantama angel ekuranga tnaartangala lhaka. Era itja etarlaraka nhanha nthurrpa namanga. Era etarlaraka era kula altjirraramanga. \v 10 Eratharra tjapartia ntarntarintja tharranharrka impunhaka. Kurunga tjapartia ntarntarintja tharra arrpunhanhantama. Kurunga eratharra reoa iron-anga mpaarakala ekurantama erritjalhaka. Reoa nhanhantama altjurerralalhaka. Eratharrantama kathurna rratanhaka. Kurrka wara Peter-alela lhamala, angel-ala erinha kala twapanthakantama. \p \v 11 Peter-anha alkngampukantama. Era angkaka, “Atha lhangkaramantama Altjirrala angel ekuranha yairnakala yinganha Herod-anga tangkalhelitjika, relha Jew ntjarranga turta. Relha Jew etna kunha antja naka aritjika, Herod-ala yinganha errilknga tumanga.” \v 12 Lakinha angkamala, Peter-anha Mary-aka ilthurna lhaka. Mary nhanha erataka John-aka mia naka, John nhangaka purrama, rretnya arrpunha ekurala naka Mark. Mary-aka ilthala tnakanhakanha ntjarra worla naka. Etna turta Altjirrurna ingkarlanaka. \p \v 13 Peter-alantama reoa iltaratuka. Kwarra urrkapunhapunha nyintantama, rretnya ekura Rhoda, era reowurna pitjika aritjika. \v 14 Peter-anha angkamanga wumala, era erinha lhangkaraka. Kngarra kangkamala era kngwerraka Peter-aka reoa altjurilitjika. Era kala parrpa arrpunha ntjarrurnanta alpuka. Era etnanha ilaka, “Peter-anha reoala itnamau!” \p \v 15 Etna pula erinha ilaka, “Kwarrai, untataka rirterraka.” Era pula ekarlterramala angkaka, “Peter-anha reoala itnamiai!” Etnantama angkaka, “Kala angel ekuranhantaparra.” \v 16 Peter-ala pula reoa erinha kuta iltaraturlanaka. Reoa erinha altjurilamalantama, etna araka Peter-anha nthurrpa itnamanga. Etnantama tnolkaka inthorra. \p \v 17 Kwerramala Peter-ala etnanha tjukunyilaka. Erantama etnanha alpmelaka angel-ala erinha jail-anga rratalhelakala. Kurunga era etnanha turnaka, “James-anha, tjina arrpunha ntjarranha turta ilai yinga jail-anga rratakala.” Etnanha impurlalhamalantama, Peter-anha pmara arrpunhurna lhaka. \p \v 18 Kala ingutnhalantama, jail kwanala, tjapartia ntjarra yarna eterritjikerraka. Etnataka Peter-aka yarna yonthaka. \v 19 Herod-ala turtantama Peter-aka yarnantema yonthaka. Erantama tjapartia lenha ntjarranha pmarraka, etnakathakala nakala Peter-anha ntarntaritjika. Etnanha yarna pmarramala, era etnanha tjapartia arrpunha ntjarraka lanthaka, etna etnanha kala errilknganta tutjika. Kurunga Herod-anha pmara Judea-anga Caesarea town-urna lhaka, ekurala turtantama kuterraka. \s1 Herod-anha iluka \p \v 20 Herod-anha relha Tyre town-arinya ntjarraka, Sidon town-arinya ntjarraka turtantama yirrknga inthorrerraka. Relha nhanha etnantama thakerraka, Herod-ala marna etnakanha parrakitja. Etnataka marna etnakanha Herod-aka pmaranga buy-emilitjata. Lakinhanga etna Herod-urna urrpia yairnaka. Urrpia etnantama artwa Blastus-alelarrka angkarraka, Blastus era warta Herod-aka iltha ntarntarintja kngarra namanga. Blastus erantama etnaka tangitjala naka Herod-alela rilhererritjika. \p \v 21 Arlta arrpunhalantama etna pitjika Herod-alela rilhererritjika. Herod-anhantama king-akanha mantarra thathaka ekuranhaka ekarralhakala, chair kngarritja ekuranhaka arrarnalhaka turta. Erantama relha ntjarrurna angkaka. \v 22 Erinha wumala relha etna ilkaka, “Altjirranha kunha nurnakurna angkama, itja relha.” \v 23 Herod-ala relha ntjarranha itja parraka etna ilkamalanga era kula altjirra namanga. Lakinhanga Ingkartaka angel-ala erinha tuka. Mpaaralantama mpurrka ekuranha ilkuka. Era turta iluka. \p \v 24 Tnakanhakanha ntjarrala Altjirraka angkatja relha ntjarranha panpala kaltjinthaka. Relha ntjarrala turta Jesuanha tnakaka. \v 25 Barnabas Saul tharrala tjauwerrilya nhanga Jerusalem-aka iwurlalhamala, eratharra wotha Antioch town-urna alpurraka. Eratharra John-anha turta kngetnaka. John ekura rretnya arrpunha naka Mark. \c 13 \s1 Worlamparinya Antioch-arinyala Barnabas Saul tharranha urrpia yairnaka Relha Lorinya ntjarrurna \p \v 1 Antioch worlamparinyala, artwa nhanha ntjarra Altjirraka urrpia naka, kaltjinthanhinthanha turta. Barnabas, Simeon, erinhala etna Niger ilitjata, Lucius, Cyrene town-arinya, Manaen, erinhala Herod arrpunhalela mangkalhelakala, Saul-anha turta. \v 2 Arrpunharanga artwa nhanha etna Ingkartaka urrkurrkintja namalanga, Altjirranha etarlaramala marnakunya turta namanga, Enka Alkngaltarala etnanha ilaka, “Yingataka antja nama Barnabas Saul tharrala Yia Marra erinha relha ntjarranha pmararrpaninhalantama kaltjinthitjika. Rrangkarrantama erinhatharra kala yairnarlenai.” \p \v 3 Etnantama Altjirranha etarlaramala marnakunya kuta naka, Altjirrurna ingkaka turta. Kurunga etna iltja etnakanha Barnabas Saul tharraka kapurtaka arrarnaka, erinhatharra yairnarlenaka turta. \s1 Barnabas Saul tharra pmara Cyprus-ala \p \v 4 Enka Alkngaltaralantama Barnabas Saul tharranha Seleucia-urna yairnaka. Town nhanhala etna ship-aka ntjika, pmara Cyprus-urna turtantama tjananhaka. \v 5 Salamis town-akerramala, pmara Cyprus ekurala, etna Altjirraka Angkatja relha Jew ntjarranha kaltjinthaka, synagogue etnakanhala. John-anha ekuratharralela nakantema, nhanga ilkwatharra lhakala, ekuratharra tangitjala nitjinala. \p \v 6 Cyprus ekurala tjananhamala, etna town arrpunhurnantama pitjika, rretnya ekura Paphos. Cyprus erataka mpopaturra kngarritja naka. Nhanhala Bar-Jesus-anha naka, artwa Jew. Era arrangkulthaka urrkaputjata, tnakalhitjata turta era kula Altjirraka urrpia namanga. \v 7 Artwa nhanha erantama tjina kngarra naka Sergius Paulus-aka, Roman government-aka itornka kngarraka. Sergius Paulus nhanha era artwa inangkarla naka. Era wumalanga Barnabas Saul tharra Paphos-ala namanga, era ekuratharra ntangkalhaka, eratharra erinha Altjirraka Angkatja ilitjika. \v 8 Elymas-ala pula erinhatharra parritjikala antja naka, Sergius Paulus-ala Jesuanha tnakakitja. (Elymas-taka Bar-Jesus-aka Greek rretnya naka.) \p \v 9 Enka Alkngaltaralantama Saul-anha ekarltilaka. Saul erinhataka etna Paul turta ilitjata. Paul erantama Elymas-anha intarra aramala ilaka, \v 10 “Untataka errintjaka katjia nama. Unta turta relha arratja ntjarraka leltja nama. Unta orrtjerrama, relhanha orrtjapepilama turta. Unta Altjirraka angkatja parrpartilama. \v 11-12 Arai, Altjirrala nganhantama rrarrathala tutjina. Unta lyartanga pangantama nitjina. Anmanta unta wotha aritjina.” \p Elymas-anha kala pangerraka. Erantama relha arrpunha inaka erinha iltjanga rretjingarlaputjika. Sergius Paulus-ala aramalanga Altjirrala Elymas-anha pangilakala, era kala Altjirranha tnakakanta. Era turta Paul-anha wuka, era relha ntjarranha Ingkartiperra kaltjinthamanga. Sergius Paulus-anga urlarra, angkatja Ingkartiperra, arrpunha inthorra naka. \s1 Paul Barnabas tharra Antioch town arrpunhala, pmara Pisidia-ala turta, relha ntjarranha kaltjinthaka \p \v 13 Paul ntjarra ship-aka ntjimala, Paphos town-anga Perga town-urnantama tjananhaka. Perga erataka pmara Pamphylia-ala naka. John-ala etnanha pmara nhanhaka impurlalhamala, Jerusalem-urna alpuka. \v 14 Paul Barnabas tharrantama Perga ekuranga Antioch town-urna anparerraka. Antioch nhanhataka pmara Pisidia-ala naka. Kurunga Sabbath arltala eratharra synagogue-urna lhaka. Irrpunhamala, eratharra kala arrarnalhaka. \v 15 Artwa arrpunhantama kala Moses-aka angkatjanga, Altjirraka Urrpia Imankinyaka angkatjanga turta read-erraka. Synagogue-aka itornkalantama Paul tharranha pmarraka, “Artwa tjina tharrai, mpala paka antja namanga nurnanha Altjirraka angkatja ilitjika, nurnanha kala ilai.” \p \v 16 Paul-anhantama kamerraka, etnaka iltjala kwerraka turta. Era etnanha ilaka, “Artwa Israel-arinya ntjarrai yinganha wurrirrai. Relha Lorinya ntjarrai, rrangkarrala Altjirrakantama urrkurrkintja namanga, rrangkarra turta yinganha wurrirrai. \v 17 Relha Israel-arinya ntjarraka Altjirrala kaarta nurnakanha ntjarranha urraraka. Erantama etnanha ntjarrilaka, etna Egypt-ala namalanga. Kurunga relha Egypt-arinya ntjarranha tumala, era kaarta nurnakanha ntjarra Egypt-anga rratalhelaka. \v 18 Erantama etnanha worritjala ntarntaraka 40 years-aka, etna ekura kuta wanngerramangatanya. \v 19 Erantama relha Canaan-arinya ntjarranha yirralhelaka, pmara etnakanha turta kaarta nurnakanha ntjarranha nthaka. \v 20 Kaarta nurnakanha ntjarra kunha 450 years kaaralhaka pmara lhelakala erinha initjika. \p “Etna kala Canaan-ala namalangantama, Altjirrala Artwa Tangkalhelanha etnakurna yairnitjata, etnanha ntarntaritjika. Lakinha naka Samuel-anha pitjitjinalpula. Samuel erataka Altjirraka urrpia naka. \v 21 Kurunga relha ntjarra Altjirrurna king-aka ingkaka. Altjirralantama Saul-anha urraraka king etnaka nitjika. Saul erataka Benjamin-aka ramarama naka, Kish-aka worra. Era king etnaka naka 40 years. \v 22 Altjirrala pula erinha unpuka, David-anha turtantama ingkairnaka king etnaka nitjika. David ekuriperra Altjirrala lakinha ilaka, ‘David-aka, Jesse-aka worraka, yinga kngarra kangkama. Era kunha nukanta kangkwerrama.’ \p \v 23 “Altjirralantama relha Israel-arinya ntjarranha lhelaka, artwa nyinta, erala David-aka ramarama namanga, era etnanha tangkalhelitjinala. Jesuanha artwa Tangkalhelanha nhanha era nama. \v 24 Jesuanga arrkurla pula John-anha pitjika. John era relha Israel-arinya ntjarranha ilaka etna Altjirrurna toperritjika. Era turtantama etnanha kaltjirrpulhelaka. \v 25 John-ala urrkapuntja ekuranha mangkilitjikerramalanga, era relha ntjarranha pmarraka, ‘Ngunhama yinga? Nthakinhama rrangkarra nukiperra etarlarama? Atha rrangkarranha iliai? Yinga itja Tangkalhelanha era nama, ekurala rrangkarra kaaralhama. Arai, Tangkalhelanha era pula inguntha wara kala pitjitjina. Yinga turta itja yalknga nama urrkapunhapunha ekuranha paka nitjika.’ \p \v 26 “Artwa tjina ntjarrai, rrangkarrala Abraham-aka ramarama namanga, yinganha wurrirrai. Relha Lorinya ntjarrai, rrangkarrala Altjirrakantama urrkurrkintja namanga, rrangkarra turta yinganha wurrirrai. Altjirralataka nurnanha ilama era nurnanha tangkalhelakala. \v 27 Arai, relha Jerusalem-arinya ntjarra, itornka etnakanha turta, etna itja kaltja naka Jesuanha Tangkalhelanha era namanga. Etna Altjirraka Urrpia Imankinya ntjarraka angkatja turta itja lhangkaraka, etna angkatja etnakanha Sabbath-ama-Sabbath-ala wukalangatanya. Relha Jerusalem-arinya etnantama Altjirraka Urrpia Imankinya ntjarraka angkatja nthurrpilaka, Jesuanha imilamala. \p \v 28 “Etna Jesuanha yarna ilparnaka. Etna pula Pilate-anha kalantema turnaka Jesuanha errilknga tutjika. \v 29 Altjirraka Angkatja Imankinyala nhanga ilaka, Tangkalhelanha era nyingalauwutjika, ilutjika turta. Nhanha ingkarraka kala nthurrperraka. Etnantama erinha ntolkanga ilulhelaka, wolknga intiaka turta kurnaka. \v 30 Altjirrala pula Jesuanha relha errilknga ntjarranga kamalhelakala. \v 31 Kurunga relha etnala ekuralela nhanga Galilee-angatjina Jerusalem-urna lhakala, etna erinha araka. Relha nhanha etnantama relha ingkarrakanha ilama nhanha nthurrpa namanga. \p \v 32-33 “Nurna turtantama rrangkarranha Yia Marra erinha ilama. Altjirrala nhanga kaarta nurnakanha ntjarranha lhelaka, anma Tangkalhelanha erinha yairnitjika. Altjirrala Tangkalhelanha erinha kala nurnakurna yairnaka. Tangkalhelanha era Jesua nama, erinhala Altjirrala errilknga ntjarranga kamalhelakala. Nhanga Psalm 2-ala Jesuiperra ilama, \q1 ‘Unta 'Lira nuka nama, \q1 Lyartanga yinga kala kaarta ungkwanga \q1 namantama.’ \p \v 34 “Altjirrala Jesuanha errilknga ntjarranga kamalhelaka. Mpurrka ekuranha turta itja wotha ltholtherritjinala. Nhanga Altjirraka Angkatja Imankinya arrpunhala ilama, \q1 ‘Atha nhanga arratja inthorra lhelama, \q1 athala David-anha lhelakala ngerra.’ \p \v 35 “Altjirraka Angkatja Imankinya arrpunhala ilama, \q1 ‘Altjirrala itja relha erinha \q1 impurlarrarnitjina ltholtherritjika, \q1 ekurala era kangkama.’ \p \v 36 “David-anha etatha namalanga, era Altjirraka kangkwerraka. Era pula iluka, etna turta erinha tintjiwuka errilkngipata ekuranhaka wolkngala. Mpurrka ekuranhantama ltholtherraka. \v 37 Altjirrala pula Jesuanha errilknga ntjarranga kamalhelakala, mpurrka ekuranha turta itja ltholtherraka. \p \v 38 “Artwa tjina ntjarrai, atha rrangkarranha nhanha ilama. Jesuakakwia Altjirrala korna rrakangkarranha irrpalthala iwuma. \v 39 Era rrangkarranha ilama, ‘Rrangkarra nukanga urlarra arratja nama, rrangkarra Jesuanha tnakamanga. Rrangkarra pula itja nukanga urlarra arratja nama, Moses-aka turnintjaka kangkwerramala.’ \v 40 Rrangkarrantama montjala aralhitjika. Rrangkarra itja relha lenha ntjarra ngerra ntelalhitjika, etnakiperrala Altjirraka Urrpia Imankinya arrpunhala ilakala, \q1 \v 41 ‘Relha rrangkarrala Altjirranha \q1 arrampowuma, rrangkarra tnolkitjina, \q1 ilutjina turta. \q1 Arai, atha lyarta tjatjikarta arrpunha \q1 inthorra urrkaputjina. \q1 Rrangkarra pula nhanha itja tnakitjina, \q1 arrpunhala rrangkarranha ilamangatanya.” ’ \p \v 42 Paul Barnabas tharra synagogue ekuranga rratamalanga, relha ntjarrala erinhatharra yakalhelaka Sabbath arrpunhanga pitjalputjika, etnanha wotha kaltjinthitjika. \v 43 Relha Jew ntjarra, relha arrpunha ntjarra turta, etnala Altjirranha tnakakala, etna ekuratharralela lhapalhaka. Eratharra etnakalela angkaka. Eratharra etnanha yakalhelaka turta Altjirranha ekarlta kuta tnakitjika.” \p \v 44 Sabbath arrpunhalantama, kala relha town-arinya ingkarraka inthorra ngerrantama worlerraka Altjirraka angkatja wutjika. \v 45 Worla etnanha aramala, relha Jew ntjarra Paul tharraka antjakunyerraka. Etnantama relha ntjarranga alkngatharra Paul-aka angkatja ilpoiwuka, Paul-anha turta arrampowuka. \p \v 46 Paul Barnabas tharra pula tnoatnoa kuta angkaka. Eratharra relha Jew etnanha alpmelaka, “Arai, Altjirranha antja naka ilirna rrangkarranhakimparra Yia Marra erinha ilitjika. Rrangkarra pula angkatja ekuranga unpulhakarrpa. Rrangkarra turta itja antja nama ngampakala etatha nitjika. Lakinhanga, ilirna kala Relha Lorinya ntjarrurnantama lhama, etnanha Altjirraka angkatja ilitjika. \v 47 Ingkartala kunha ilirnanha lakinha turnaka, \q1 ‘Atha nganha ingkairnaka Relha Lorinya \q1 ntjarraka parrtja nitjika. \q1 Relha ingkarrakanha ilitjika turta, \q1 “Altjirranha antja nama rrangkarranha \q1 tangkalhelitjika.” ’ \p \v 48 Angkatja nhanha wumala Relha Lorinya etna kangkaka, Ingkartaka angkatja tnantjaka turta. Lenha ntjarranha Altjirralala urrarakala tangkalhelitjika, etna Ingkartanha tnakakantama. \p \v 49 Tnakanhakanha ntjarrala Ingkartaka angkatja relha arrpunha ntjarranha turtantama kaltjinthaka, pmara Pisidia-ala. \v 50 Antioch town-ala arrkutja itornka urrputja naka, etnala relha Jew ntjarralela Altjirraka urrkurrkintja nitjata. Relha Jew ntjarralantama etnanha, artwa itornka arrpunha ntjarranha turta yakalhelaka, Paul Barnabas tharraka alkngarnterritjika. Kurunga etna erinhatharra pmara etnakanhanga unpuka. \p \v 51 Paul Barnabas tharralantama urlpmurra ingkanga ilarnamala, Iconium town-urna lhaka. \p \v 52 Ingkartaka kurtungurla ntjarra pula arrkana kutala naka. Enka Alkngaltara era turta etnakalela nakantema. \c 14 \s1 Paul Barnabas tharra Iconium town-ala \p \v 1 Kurunga Iconium town-ala, Paul Barnabas tharra Jew ntjarraka synagogue-urna lhaka, relha ntjarranha Yia Marra erinha ilaka turta. Erinhatharra wumaliperra, relha Jew arrpunha ntjarrala, Relha Lorinya arrpunha ntjarrala turtantama Jesuanha tnakaka. \v 2 Relha Jew arrpunha ntjarrala pula Jesuanha itjala tnakaka. Etnantama Relha Lorinya arrpunha ntjarranha rwampiilaka. Relha Lorinya nhanha etna turtantama relha tnakanhakanha ntjarraka antjakunya ntelalhaka. \v 3 Paul Barnabas tharra pula Iconium-ala kuterraka. Eratharra turta relha ntjarranha Altjirraka angkatja tnoatnoa kuta kaltjinthaka. Ingkartala erinhatharra ekarltilaka turta. Eratharrantama tjatjikartalka urrkapuka. Lakinha Ingkartala relha ntjarranha ntelaka Paul tharraka angkatja nthurrpa namanga. \v 4 Relha Iconium-arinya etnantama yarna eterritjikerraka. Arrpunha ntjarra kala relha Jew ntjarraka kangkaka, kanha arrpunha ntjarra apostle ekuratharrala kangkaka. \p \v 5 Kurunga Relha Lorinya arrpunha ntjarra, relha Jew arrpunha ntjarra, itornka etnakanha turta angkarraka Paul tharraka alkngarnterritjika, erinhatharra partala watjika turta. \v 6 Nhanhiperra wumala, Paul Barnabas tharra pmara Lycaonia-urna tira lhaka, Lystra town-ala, Derbe town-ala turtantama kuterraka. \v 7 Nhanhalantama eratharra relha ntjarranha Yia Marra erinha kaltjinthaka. \s1 Paul Barnabas tharra Lystra-ala, Derbe-ala turta \p \v 8 Lystra-ala artwa arrpunha naka, erala ingka inurra alkngerrakala. Kurrkangatjina era itja ingka lhakala paka. \v 9 Erantama Paul-anha wurlanaka era relha ntjarranha kaltjinthamalanga. Artwa erinha aramala, Paul-ala lhangkaraka era Jesuanha tnakamanga. Lakinhanga Paul-anha kaltja naka Jesuala artwa erinha irrpalthala marrilamara. \v 10 Erantama artwa inurra erinha angkatja intarrala ilaka, “Ingkala itnarlathanai!” Artwa era kala kamerraka, nthulapuka turta. \p \v 11 Relha ntjarrala nhanha aramalanga, etna angkatja pmara Lycaonia-arinyala ilkaka, “Yai, altjirra etna kunha relha ngerrerraka, nurnakurna pitjika turta.” \v 12 Etnantama Barnabas-anha rretnya Zeus ilaka, kanha Paul-anha Hermes-ala. Relha etna angkitjata Hermes-anha kula Zeus-aka urrpia namanga. \v 13 Zeus-aka temple town-anga kathala italhaka, etinya wara pula. Zeus ekura priest-ntama bullock bull-akarta, walyakarta turta town-aka reowurna pitjika. Era, relha town-arinya ntjarra turta, etna antja naka Paul tharraka urrkurrkintja nitjika, erinhatharra tjauwerrilya nthamala. \p \v 14 Apostle Barnabas Paul tharrala nhanhiperra wumalanga, eratharra mantarra tjenya ekuratharra tjepakaka. Worla mpopurnantama arrtjanamala, eratharra ilkaka, \v 15 “Relha ntjarrai, itja lakinha. Ilirna relha rrangkarra ngerra nama. Ilirnataka rrangkarranha angkatja marra ilama. Orrtja altjirra rrakangkarranha impai. Altjirra etathurna toperrai. Altjirra ekururna purrama, erala alkira, alha, kwatja laiya turta arrpmarnakala, thepa, tnontha, irrpannga ingkarraka turta. \v 16 Lyartalpula Altjirra nhanha era relha ingkarrakanha impurlarrarnaka orrtja altjirra etnakanhaka urrkurrkintja nitjika. \v 17 Era pula etnaka kuta ntelalhaka, era Altjirra nthurrpa namanga, etnaka kangkintja ntelalhamala, etnanha kwatja ilpantha nthamala, marna twetakatweta turta. Lakinha era rrangkarranha turta ntuthilaka, tjipatjipilaka turta.” \p \v 18 Nthurrpantama eratharra relha etnanha kurrka kunpakunpilaka lakinha angkamala. \p \v 19 Relha Jew urrputja pula Antioch town-anga, Iconium town-anga turta pitjika. Etnantama relha ntjarranha yakalhelaka Paul-anha partala wamala, errilknga tutjika. Relha ntjarralantama erinha nthurrpa partala waka. Kala etarlaramala era kula errilkngantama intamanga, etna erinha town-anga kathurna tjarrakngaka, iwuka turta. \v 20 Kurtungurla ntjarra pula ekururna pitjimalanga, Paul-anha kamerraka. Erantama etnakalela wotha town-urna alpuka. Kala ingutnhalantama Paul Barnabas tharra Derbe town-urna lhaka. \v 21 Town nhanhalantama eratharra relha ntjarranha Yia Marra Jesuiperra kaltjinthaka, ntjarrala turta Jesuanha tnakaka. \s1 Paul Barnabas tharra Antioch ekururna alpurraka, ekurangala Enka Alkngaltarala erinhatharra hanga urrpia yairnakala \p Derbe ekurangantama eratharra Lystra town-urnarrka alpuka, kurunga Iconium town-urna, Antioch town-urna turtantama. \v 22 Eratharrantama kurtungurla ntjarranha ekarltilaka, etnanha tjatjatuka turta etna Jesuanha tnakitjika kuta. Eratharra etnanha ilaka, “Arai, nurna kunha kngarra nyingalauwumaliperranta Altjirraka pmara kutathurna irrputjina.” \v 23 Paul Barnabas tharrala turtantama worlamparinya nyintaminyintala ntarntarintja urrputja ingkairnaka. Etnanha ingkairnitjinala, eratharra Altjirranha etarlaramala marnakunyarrka naka, Altjirrurna ingkaka turta, era ntarntarintja etnanha kuta tnyinitjika, etna erinha tnakamanga warta. \p \v 24 Paul eratharrantama pmara Pisidia-ala tjananhamala, pmara Pamphylia-urnantama pitjika. \v 25 Kurunga relha Perga town-arinya ntjarranha Altjirraka angkatja kaltjinthamaliperra, eratharra Attalia town-urnantama anparerraka. \v 26 Attalia ekuralantama eratharra ship-aka ntjimala, Antioch nhangurna alpurraka. Antioch town nhanhanga kunha worlamparinyala erinhatharra nhanga yairnakala, relha kotna ntjarranha Yia Marra erinha ilitjika. Eratharra kala urrkapuntja nhanha mangkilakala. \p \v 27 Antioch-akerramala, eratharra worlamparinya etnanha worlilaka. Eratharrantama tnakanhakanha ntjarranha alpmelaka, “Ilirna Yia Marra erinha Relha Lorinya ntjarranha kaltjinthamalanga, Altjirrala ntjarra arrpunha Jesuurna rretjingaka.” \v 28 Eratharrantama kurtungurla ntjarralela kuterraka. \c 15 \s1 Worlamparinyaka itornka ntjarra Jerusalem-ala angkarraka \p \v 1 Antioch worlamparinyala tnakanhakanha arrpunha ntjarra itja relha Jew naka. Arlta arrpunhala, artwa Jew urrputja, etnala tnakanhakanha turta namanga, etna pmara Judea-anga Antioch town-urna pitjika. Etnantama worlamparinya etnanha ilaka, “Arai, Altjirrala rrangkarranha itja tangkalhelitjina, rrangkarra itja artwerramangarrka Moses-ala imanka turnakala ngerra.” \v 2 Angkatja nhanhanga arrkngala, Paul Barnabas tharra artwa Judea-anga pitjikala ntjarralela iwurraka inthorra. Antioch worlamparinyalantama Paul-anha, Barnabas-anha, artwa urrputja arrpunha turta urraraka Jerusalem-urna lhitjika. Etna, etnanha turnaka apostle ntjarralela, worlamparinyaka ntarntarintja ntjarralela turta nhanhiperra angkarritjika. \p \v 3 Worlamparinyala artwa nhanha etnanha kala yairnakanta. Etnantama pmara Phoenicia-ala, pmara Samaria-ala turta tjananhamalanga, etna worlamparinya etnanha iletnaka Altjirrala Relha Lorinya ntjarranha turtantama tangkalhelakala. Yia nhanha wumala, tnakanhakanha etna kangkaka. \v 4 Paul ntjarrantama Jerusalem-akerritjalhaka. Worlamparinya etna, apostle etna, ntarntarintja etna turta, etnanha kangkintjala inaka. Paul ntjarralantama etnanha ilaka, “Arai Altjirrala kunha Relha Lorinya ntjarranha turta tangkalhelaka nurna etnanha Yia Marra erinha kaltjinthamalanga.” \v 5 Artwa tnakanhakanha urrputja arrpunha Pharisee turta naka. Etnantama kamerramala angkaka, “Arai, Relha Lorinya, etnala Jesuanha tnakama, etnakathaka nama Moses-aka mpaarangarangamalkura artwerritjika, Moses-aka turnintja ingkarrakaka kangkwerritjika turta.” \p \v 6 Apostle ntjarra, ntarntarintja ntjarra turtantama worlerraka nhanhiperra angkarritjika. \v 7 Etnantama kuta inthorra iwurraka. Peter-anhantama kamerramala angkaka, “Artwa tjina ntjarrai, rrangkarra kala kaltja Altjirrala yinganha nhanga urrarakala Yia Marra erinha Relha Lorinya ntjarranha ilitjika, etna turtantama Jesuanha tnakitjinanga. \v 8 Altjirranha kala relha ingkarrakaka eterrintjaka kaltja. Erantama ntelaka era Relha Lorinya ntjarraka turta kangkamanga, erala nurnaka kangkamanga ngerra. Altjirrala nhanha ntelaka, era Enka Alkngaltara erinha etnakurna turta yairnamala. \v 9 Era turta Relha Lorinya ntjarraka korna iwuma, etna erinha tnakamanga, erala korna nurnakanha iwumanga ngerra, nurna erinha tnakamanga. Loala kuta. \p \v 10 “Iwunhangantama rrangkarra Altjirranga kekarta lhitjika antja? Etarlarai, nurna yarna Moses-aka turnintja ntjarraka arratja kangkwerraka. Kaarta nurnakanha ntjarra turta Moses-aka turnintja ntjarraka yarnantema arratja kangkwerraka. Iwunhangantama nurna etnanha turnama, turnintja etnaka kangkwerritjika? \v 11 Arai, Altjirrala kunha relha Jew nurnanha tangkalhelama, nurna Jesuanha tnakamanga. Era turta Relha Lorinya ntjarranha tangkalhelama etna Jesuanha tnakamanga.” \p \v 12 Barnabas Paul tharrantama angkaka. Worlamparinyala turta erinhatharra tjukunyala wurlanaka. Eratharra etnanha ilaka Altjirrala Relha Lorinya ntjarraka tjatjikarta kngarra urrkapukala ekuratharrarlarlanga. \p \v 13 Barnabas tharra kala tjukunyerrakalangantama, James-anha angkaka. “Artwa tjina ntjarrai, yinganhantama wurrirrai. \v 14 Simon-ala kala nurnanha alpmelaka Altjirrala Relha Lorinya ntjarranha turtantama urrarakala relha ekurarinya inthorra nitjika. \v 15 Altjirraka urrpia imankinya ntjarra nhanga angkaka lakinha nitjinala. Altjirraka Angkatja Imankinyala ilama, \q1 \v 16 ‘Anma yinga pitjalputjina, Ingkartanha \q1 angkama. David-aka ramarama, etnanhala \q1 leltjala yirralhelakala, atha wotha \q1 kngarrilitjina. David-aka ramarama etnala \q1 urrputjerrakala, atha wotha \q1 ntjarrilitjina. \v 17 Kurunga Relha Lorinya \q1 ntjarra turtantama Ingkarturna \q1 toperritjina. Relha Lorinya etna purrama, \q1 etnanhala Ingkartala urrarakala. \q1 \v 18 Ingkarta era imankantema lakinha \q1 angkakala.’ \p \v 19 “Lakinhanga atha rrangkarranha ilama, nurna itja Relha Lorinya ntjarraka inporilitjika, etna Altjirrurna toperramanga. \v 20 Nurna nhanhanta etnaka intalhelitjika. Etna itja marna pa kara ilkutjika relha arrpunhalala orrtja altjirranharrka tjauwerrilya nthakala. Etna itja ntaiyawutjika. Etna turta itja kara alhwakarta ilkutjika, alhwa paka ntjutjika. \v 21 Arai, pmararrpaninhala, imankangatjina etna relha ntjarranha Moses-aka mpaarangaranga kaltjinthaka. Etna turta Sabbath arlta nyintaminyintala Moses-aka angkatjaka read-erraka, synagogue-ala.” \s1 Jerusalem worlamparinyala pepa yairnaka Antioch worlamparinyurna \p \v 22 Kurunga apostle ntjarrala, worlamparinyaka ntarntarintja ntjarrala, worlamparinya etna turta Judas, Silas tharranha urraraka, Paul Barnabas tharralela Antioch-urna lhitjika. Judas ekura rretnya arrpunha naka Barsabbas. Judas, Silas eratharrataka artwa tnakanhakanha ilporatha naka. \v 23 Etnantama pepa intalhelamala, pepa nhanha ekuratharralela yairnaka, Antioch worlamparinyurna. Pepa ekurala etna lakinha intalhelaka. \b \q1 “Tjina tnakanhakanha ntjarrai, \q1 rrangkarrala itja relha Jew namanga, \q1 rrangkarrala Antioch town-ala namanga, \q1 pmara Syria-ala, pmara Cilicia-ala turta. \q1 Nurna apostle ntjarrala, ntarntarintja \q1 ntjarrala turta, rrangkarranha anparnama. \b \q1 \v 24 “Nurna wuka artwa urrputja \q1 worlamparinya nhanhanga rrakangkarrurna \q1 lhakala. Etnantama rrangkarranha \q1 parrpartilakala. Rrangkarra pula kaltja \q1 nitjika, nurna etnanha itja \q1 rrakangkarrurna yairnakala. \v 25 Nurnantama \q1 angkarraka urrpia urrputja rrakangkarrurna \q1 yairnitjika, Barnabas Paul tharralela. \q1 Nurnataka Barnabas Paul tharraka kngarra \q1 kangkama. \v 26 Eratharra kunha kngarra \q1 nyingalauwukala Jesua Kristakakwia. \q1 \v 27 Nurnantama Judas Silas tharranha \q1 ekuratharralela yairnama. Angkatja nhanga \q1 nurnala pepaka intalhelakala, nhanha \q1 eratharra rrangkarranha alkngatharra turta \q1 alpmelitjina. \b \q1 \v 28 “Enka Alkngaltara era, nurna turta \q1 eterraka, rrangkarranha kala nhanhanta \q1 ilitjika. \v 29 Rrangkarra itja marna pa \q1 kara ilkutjika, relha arrpunhalala orrtja \q1 altjirranharrka tjauwerrilya nthakala. \q1 Rrangkarra itja alhwa ntjutjika, kara \q1 alhwakarta paka ilkutjika. Rrangkarra \q1 turta itja ntaiyawutjika. Rrangkarra \q1 marra ntelalhitjina, rrangkarra nhanhaka \q1 kangkwerramanga. Kala lakinhanta.” \p \v 30 Worlamparinyala artwa etnanha yairnaka. Artwa etnantama Antioch town-urna lhaka. Town-akerritjalhamala, etna worlamparinya etnanha worlilaka, etnanha pepa erinha turta nthaka. \v 31 Arrpunhantama pepa ekura read-erraka. Angkatja erinha wumala, worlamparinya etna kangkaka, era angkatja marra inthorra namanga. \v 32 Judas, Silas tharra, eratharra Altjirraka urrpia naka. Eratharrantama tnakanhakanha ntjarranha kngarra tjatjatuka, ekarltilaka turta. \p \v 33 Eratharra kala kuta ngerra Antioch-ala naka. Kurunga tnakanhakanha Antioch-arinya ntjarrala erinhatharra Jerusalem-urna yairnitjalpuka, rilhera kuta. \v 34-35 Paul Barnabas tharra pula Antioch-ala kuterraka. Antioch ekurala eratharra, arrpunha ntjarrala turta, relha ntjarranha Ingkartaka angkatja kaltjinthaka, angkatja erinha etnaka nentilaka turta. \s1 Paul Barnabas tharra impurraka \p \v 36 Kala anmantama Paul-anha Barnabas-urna angkaka, “Unta town nhanga ntjarranha etarlaramama, etnakangala ilirna arrkurla nhanga relha ntjarranha kaltjinthakala? Mpa, ilirna town etnakurna wotha alpurriai, tnakanhakanha ntjarranha aritjika.” \v 37 Barnabas-anhantama antja naka John-anha turta kngitjika. John ekura rretnya arrpunha naka Mark. \v 38 Paul-anha pula itjala antja naka erinha kngitjika. Mark-anha nhanga itja antja nakalanga ekuratharralela kuta urrkaputjika. Lakinhanga era nhanga erinhatharra Pamphylia-aka impurlalhakala. \p \v 39 Eratharrantama Mark ekuriperra angkatja iwurraka. Yarna kuta arratjerramala, eratharra kala impurrakantama. Barnabas-alantama Mark-anha inarlalhaka. Eratharrantama ship-aka ntjika, pmara Cyprus-urna turta lhaka. \v 40 Paul-ala pula Silas-anhala urraraka ekuralela ilkwatharra lhitjika. Worlamparinya etnantama ekuratharrakakwia Ingkarturna ingkaka, Ingkartala erinhatharra ntarntaritjika. \v 41 Kurunga eratharra pmara Syria-ala, pmara Cilicia-ala turta tjananhaka, worlamparinya etnanha ekarltilamala. \c 16 \s1 Paul-ala Timothy-anha ntangkaka ekuralela lhitjika \p \v 1 Paul-anhantama Derbe town-urnarrka lhaka. Kurunga era Lystra town-urna turtantama anparerraka. Town nhanhala Timothy-anha naka. Era Jesuaka kurtungurla naka. Timothy-aka mia Jew naka, arrkutja tnakanhakanha turta. Kanha kaarta ekura artwa Greece-arinyala naka. \v 2 Tnakanhakanha ntjarra, etnala Lystra-ala namanga, Iconium-ala turta, etna ingkarrakala Timothy-anha tnantjaka. \v 3 Paul-anhantama antja naka Timothy-anha ekuralela kngitjika. Relha Jew ingkarraka kaltja naka kaarta ekura artwa Greece-arinya namanga. Lakinhanga Paul-ala Timothy-anha artwilaka, relha Jew ntjarra pmararrpaninhala ekuranga mukunherrakitja. \p \v 4 Etnantama town nyintanga town arrpunhurna lhaka. Etna tnakanhakanha ntjarranha apostle ntjarraka, worlamparinya ntarntarintja ntjarraka angkatja turta alpmelaka. Etna turta tnakanhakanha ntjarranha ilaka angkatja nhanhaka kangkwerritjika. \v 5 Angkatja nhanhala tnakanhakanha ntjarranha ekarltilaka. Relha ntjarra arrpunha turtantama Altjirrurna toperraka. Lakinha Altjirrala worlamparinya etnaka, relha arrpunha arltamarlta lhangaka. \s1 Paul-ala altjirraraka artwa pmara Macedonia-arinyala erinha ntangkamanga \p \v 6 Enka Alkngaltarala Paul ntjarranha parraka itja pmara Asia-ala Altjirraka angkatja kaltjinthitjika. Lakinhanga etna pmara Phrygia-ala relha ntjarranha kaltjinthalapuka, pmara Galatia-ala turta. \v 7 Pmara Mysia-akerramaliperra, etna antja naka pmara Bithynia-urnantama lhitjika. Jesuaka Enkala pula etnanha parraka. \v 8 Etnantama Mysia-anga anpara lhamala, Troas town-urna pitjika. \p \v 9 Nhanhala Paul-ala ingula altjirraraka. Era artwa pmara Macedonia-arinyanha araka erinha ntangkamanga, “Pmara Macedonia-urna tjanentjilhai, nurnaka tangitjala nitjika.” \v 10 Kala arlterramanga ngerra, nurna ship-aka yonthaka pmara Macedonia-urna tjananhitjika. Nurna kala etarlarakakwia Altjirrala nurnanha ntangkakala relha Macedonia-arinya ntjarranha Yia Marra erinha ilitjika. \s1 Philippi-ala Lydia-alakimparra Jesuanha tnakaka \p \v 11 Troas-aka nurna ship-aka ntjika. Nurnantama Samothrace town-urnarrka tjananhaka. Kurunga arlta arrpunhala Neapolis-urnantama. \v 12 Town nhanhanga nurna ingkantama lhaka Philippi-urna. Philippi erataka town kngarritja naka, pmara Macedonia ekurala. Town nhanha ekurala relha Rome-arinya ntjarra turta naka. \p Town nhanha ekuralantama nurna arlta urrputja kuterraka. \v 13 Kurunga Sabbath arltala, nurna town ekuranga kathurna lhaka, urlpaiya kwatjakarturna. Nurna etarlaraka katha nhanhala relha Jew ntjarra worlerritjina Altjirrurna ingkitjika. Nurna katha ekurala arrarnalhaka. Nurna turtantama arrkutja ntjarralela angkarraka, etna pitjimalanga. \v 14 Arrkutja arrpunha, erala Paul-anha wurlanaka, ekura rretnya naka Lydia. Era Thyatira town-arinya naka. Era mantarra thathaka lantjalantja inthorra buy-emilitjata, money-akatjila yirrinthitjata turta. Lydia nhanha era Altjirra nthurrpaka urrkurrkintja nitjata. Ingkartala ilpa ekuranha altjurilaka, era Paul-aka angkatja arratja lhangkaritjinanga, Altjirranha tnakitjinanga turta. \v 15 Paul-alantama erinha kaltjirrpulhelaka, tjina ekuranha ntjarranha turta. Kurunga Lydia-ala nurnanha angkatja ekarltala yakalhelaka, “Rrangkarra paka etarlaramanga atha Ingkartanha nthurrpa tnakamanga, kala pitjai iltha nukanhalanta nitjika.” Nurna kala ekura kangkwerraka. \s1 Paul Silas tharra Philippi jail-ala \p \v 16 Arlta arrpunhala nurna katha nhangurna wotha lhaka, ekuralala relha Jew ntjarra worlerritjata Altjirrurna ingkitjika. Kwarra urrkapunhapunhala nurnanha araka. Era enka kornakarta naka. Erantama relhanha irrpalthala ilitjata nhanga anmala nitjinala. Lakinha era money kngarrilitjata artwa itornka ekuranhaka. \v 17 Kwarra erantama Paul nurnanha lurnaka, lakinha ilkamala, “Artwa nhanha ntjarrataka Altjirra nthurrpa ekura urrpia nama. Etna kala rrangkarranha arratja inthorra ilama, rrangkarra Jesuanha tnakamanga, Altjirrala rrangkarranha tangkalhelitjina.” \p \v 18 Kwarra erantama nurnanha kuta lurnarlaputjata, angkatja nyinta ekura ilkamala. Erantama Paul-anha rwampia inthorrilaka. Paul-anhantama kwarra ekura ilkngaralhamala, era enka korna erinha ilaka, “Jesua Kristaka rretnyala atha nganha ilama, kwarra ekuranga rratai!” Enka korna erantama kwarra ekuranga kala rratakanta. \p \v 19 Kwarra urrkapunhapunha ekura itornka ntjarralantama araka, etna itja wotha kwarra ekuranga money kngarrilitjinala. Etnantama Paul Silas tharranha errkuka, erinhatharra town mpopurna turta tjarrakngaka, court-urna. \v 20 Kurunga etna erinhatharra magistrate-anga urlarra ilparnaka. “Artwa nhanha tharrataka Jew nama. Eratharra turta nurnanha ingkarraka town nhanhala rwampiilama. \v 21 Eratharra nurnanha ilama, nurna relha Jew ngerra kula ntelalhitjika. Nurna pula yarna lakinha ntelalhama, nurna relha Rome-arinya namanga.” \p \v 22 Relha arrpunha ntjarra turtantama worlerraka, Paul tharraka alkngarnterraka turta. Magistrate etnantama tjapartia ntjarranha turnaka Paul Silas tharraka mantarra ilutjika, erinhatharra whip-ala tutjika turta. \v 23 Etna erinhatharra kala kngarra tukalangantama, etna erinhatharra jail-akantama kurnaka. Etna turta jail-aka itornka erinha turnaka, erinhatharra montjala ntarntaritjika. \v 24 Lakinhanga jail-aka itornkala erinhatharra jail kwana inthorraka kurnaka, ingka ekuratharra turta chain-ala yirnaka. \p \v 25 Kala ingwa mpopalantama Paul Silas tharra Altjirrurna ingkaka, Altjirranha tnantjaka turta lyilhamala. Jail-arinya arrpunha ntjarrala erinhatharra kala wukantema. \v 26 Arna erantama kngarra inthorra errowurlalhaka, jail erinha turta ngarlpangalhelaka. Jail-aka reoa ingkarrakantama altjurerralalhaka, chain ingkarraka turta artwa jail-arinya ntjarranga ilulhaka. \p \v 27 Jail-aka itornka erantama kaarrerralalhaka. Era araka jail-aka reoa ingkarraka altjura namanga. Era turta etarlaraka jail-arinya ingkarraka urlerrakala. Lakinhanga era knife tjenya ekuranha inaka, errilknga tulhitjinala. \v 28 Paul-anhantama ekura ilkaka, “Errilknga tulhitjalai! Nurnataka ingkarraka nhanhala namantema.” \p \v 29 Jail-aka itornka erantama alknganthaka ntangkalhaka. Erantama jail kwanurna irrpunhaka. Tira inthorra era Paul Silas tharranga urlarra mparalela arrarnalhaka. \v 30 Wotha kamerramala, era erinhatharra kathurna rretjingaka. Erantama erinhatharra pmarraka, “Itornka tharrai, nthakinhama yinga ntelalhitjika, Altjirrala yinganha tangkalhelitjinanga?” \p \v 31 Eratharra erinha ilaka, “Ingkarta Jesuanha tnakai, kurunga Altjirrala nganha kala tangkalhelitjina, ramarama ungkwanganha, urrkapunhapunha ungkwanganha ingkarrakanha turta.” \p \v 32 Kurunga Paul Silas tharrala erinha Ingkarta-aka angkatja kaltjinthaka, relha arrpunha ingkarrakanha turta, etnala iltha ekuranhala namanga. \v 33 Jail-aka itornkalantama maama ekuratharra ilkngika. Kurunga Paul tharrala erinha, ramarama ekuranha ntjarranha, urrkapunhapunha ekuranha ntjarranha turta kaltjirrpulhelaka. \v 34 Kurunga jail-aka itornkala erinhatharra wotha iltha ekuranhurna rretjingaka, erinhatharra marna turta nthaka. Jail-aka itornka era, tjina ekuranha ntjarra turta, etna ingkarraka arrkana inthorra naka, etna Altjirranha tnakamangantama. \p \v 35 Kala ingutnhalantama, magistrate etna urrpia yairnaka jail-urna, jail-aka itornka erinha ilitjika, “Artwa nhanga tharranha kala tnauwai.” \v 36 Jail-aka itornka erantama Paul-anha alpmelaka, “Magistrate etna angkatja yairnaka Silas mpalanha kala tnauwutjika. Mpalantama kala kunpa lharrai, trerritjala.” \p \v 37 Paul-ala pula urrpia etnanha ilaka, “Etna kunha ilirnanha itja arrkurla pmarraka, ilirna paka nthurrpa ilkarrtja namanga. Etna ilirnanha kala whip-alanta tuka, relha ntjarranga alkngatharra, ilirna Roman citizen namangatanya. Lyartantama etna antja nama ilirnanha nyilknganyilkngala tnauwutjika. Itjanga lhai! Etnarrpa pitjiai ilirnanha jail-anga rratalhelitjika.” \p \v 38 Alpumala, urrpia etna angkatja nhanha magistrate etnaka ilitjalpuka. Magistrate etna wumalanga Paul Silas tharra Roman citizen namanga, etna trerraka. \v 39 Jail-urna lhamala, etna ekuratharra angkatja pulyapulyantama angkaka, erinhatharra turta jail-anga rratalhelaka. Kurunga etna erinhatharra yakalhelaka pmara arrpunhurnantama lhitjika. \v 40 Jail-anga rratamala, Paul Silas tharra pula Lydia-aka ilthurnarrka lhaka. Tnakanhakanha ntjarra iltha ekurala naka. Eratharrantama etnanha Altjirraka angkatja ilamala, tjipatjipilaka. Kurunga eratharra kala lhakantama. \c 17 \s1 Paul Silas tharra Thessalonica town-ala \p \v 1 Etnantama Amphipolis town-anga, Apollonia town-anga turta tjananhaka, Thessalonica town-urna turtantama pitjika. Town nhanhala relha Jew ntjarraka synagogue italhaka. \v 2 Paul-anhantama Sabbath arltala synagogue ekururna lhaka. Erataka kutatha synagogue-urna lhitjata Sabbath arltala. Sabbath arlta tharraminyintalantama, era Altjirraka Angkatja Imankinya erinha relha Jew ntjarraka nentilaka. \v 3 Era etnanha kaltjinthaka turta nhanha Kristakathaka nakala nyingalauwutjika, ilutjika, errilknga ntjarranga wotha etatherramala kamerritjika turta. Erantama etnanha ilaka, “Jesua nhanha era, ekuriperrala atha rrangkarranha kaltjinthama, era kunha Krista era nama.” \v 4 Relha Jew arrpunha ntjarrala nthurrpa angkatja nhanha tnakaka, etna turta Paul Silas tharraka lhangalhaka. Artwa Greece-arinya ilporatha ntjarra, etna Paul tharraka lhangalhakantema, arrkutja itornka urrputja ntjarra ngerra turta. \p \v 5 Relha Jew arrpunha ntjarra pula Paul tharraka antjakunyerrakala. Etnantama artwa korna ntjarranha worlilaka, pmararinya ntjarranha rwampiilaka. Relha etnantama Jason-aka ilthurna lhaka, Paul Silas tharranha errkutjika. \v 6 Eratharra pula itja Jason-aka ilthala naka. Lakinhanga etna Jason-anha errkuka, tnakanhakanha urrputja arrpunha turta. Etnantama, etnanha itornka ntjarrurna tjarrakngamala, ilparnaka, “Paul Silas tharralataka pmararrpaninhala relha ingkarrakanha kornilakala. Kurunga eratharra nhanhurnantama pitjika. \v 7 Jason-ala turta erinhatharra tjinilaka. Etna ingkarraka king nurnakanhaka, Caesar-aka, irrpaltherrama. Etna nurnanha ilama Jesuanha kula king namanga.” \p \v 8 Angkatja nhanha wumala, itornka etna, relha worlerrakala etna turta, rwampia inthorrerraka. \v 9 Itornka etnantama Jason ntjarranha fine-emilaka. Kurunga etna, etnanha lhitjika impurlarrarnaka. \s1 Paul Silas tharra Berea town-ala \p \v 10 Ingwa lenha ekuralantema, tnakanhakanha ntjarrala Paul Silas tharranha Berea town-urnantama yairnaka. Berea-akerritjalhamala, eratharra relha Jew ntjarraka synagogue-urna lhaka. \v 11 Relha Jew Berea-arinya ntjarra relha ilporathala naka, itja relha Jew Thessalonica town-arinya ntjarra ngerra. Etna kngarra kangkaka Paul-aka angkatjaka. Etnantama arltamarlta Altjirraka Angkatja Imankinya ekura read-erraka, etnarrpa lhangkaritjinanga Paul-ala paka etnanha arratja kaltjinthamanga. \v 12 Relha Jew ntjarralantama Jesuanha tnakaka. Greece-arinya arrkutja itornka urrputjala Jesuanha tnakakantema, Greece-arinya artwa ntjarrala turta. \p \v 13 Relha Jew Thessalonica-arinya ntjarrala wumalanga Paul-ala Berea-alantama relha ntjarranha Altjirraka angkatja kaltjinthamanga, etna Berea-urna lhaka. Etna relha ntjarranha rwampiilaka turta. \v 14 Lakinhanga tnakanhakanha ntjarrala Paul-anha parrpa yairnaka, kwatja laiyanga kuturna. Silas Timothy tharra pula Berea-alala kuterraka. \v 15 Artwa nhanga ntjarra, etnala Paul-alela ilkwatharra lhakala, etna erinha Athens town-aka twapanthaka. Etnantama Berea-urna alputjikerramalanga, Paul-ala etnanha ilaka Silas Timothy tharranha thakalhelitjika parrpa ekururna pitjitjika. \s1 Paul-anha Athens town-ala \p \v 16 Paul-anha Silas tharraka Athens-ala kaaralhamalanga, era orrtja altjirra ntjarra inthorra araka. Erantama rwampia inthorrerraka. \v 17 Lakinhanga era synagogue-ala relha Jew ntjarralela angkarraka, artwa Greece-arinya ntjarralela turta, etnala Altjirra nthurrpanha arratja etarlaramanga. Era turta arltamarlta pmararinya ntjarralela angkarraka, town mpopala. Town mpopalataka katha nyinta naka ekuralala relha ntjarra worlerritjata, angkarritjika. \v 18 Artwa urrputja, etnala artwa Epicurus-aka kurtungurla namanga, artwa urrputja arrpunha turta etnala artwa Zeno-aka kurtungurla namanga, etna Paul-alela iwurraka. \p Artwa nhanha etnakanga urrputja Paul-iperra lakinha angkaka, “Artwa kotna irtirtama nhanha. Iwunhama era nurnanha ilama?” \p Kanha urrputja arrpunha ekuriperra lakinhala angkaka, “Erataka altjirra lorinya ntjarriperra angkama.” Etna lakinha angkaka, Paul-ala etnanha Yia Marra Jesuiperra kaltjinthamanga. Era etnanha ilamanga turta Jesuanha errilknga ntjarranga kamerrakala. \p \v 19 Artwa nhanha etnantama Paul-anha Areopagus council-urna kngaka. Etnantama erinha pmarraka, “Unta paka nurnanha ilamarama, angkatja nhanga untala relha ntjarranha kaltjinthamanga? \v 20 Nurna kunha tnolkama, angkatja ungkwanganha lyartanta wumala. Untantama angkatja ungkwanganha nurnaka nentilai.” \p \v 21 Relha Athens-arinya ntjarra, relha nhanga Athens-urna pitjikala ntjarra turta, etnataka arltamarlta yianta wutjika antja naka, yia ekuriperra angkarritjika turta. \v 22 Paul-anhantama kamerramala Areopagus council etnakurna angkaka, “Artwa Athens-arinya ntjarrai, atha araka rrakangkarra altjirra ntjarra inthorra namanga. \v 23 Town rrakangkarranhala atha altar ntjarra araka, rrangkarrala altjirra nhanha etnaka itakala. Altar arrpunhaka atha araka rrangkarra angkatja nhanha intalhelakala, ‘Altar nhanha italhama altjirra erinha tnantjitjika, ekurala nurna kotnantema namanga.’ Arai, Altjirra erinhala rrangkarra tnantjama, ekura kotnantema namala, Altjirra nhanha ekuriperra atha rrangkarranha ilitjika antja nama. \v 24 Arai, Altjirra nhanha era alkira, arna ntjapara turta arrpmarnakala, irna, tnontha, relhalka turta. Erantama nhanha ingkarrakaka Ingkarta nama. Era turta itja ilthala nama, iltha nhanga relhalala itakala. \v 25 Relha turta yarna ekura tangitjala nama. Eratitja relhanhalka etathilama, etnanha marnalka turta nthama. \v 26 Artwa nyintanga era relha twetakatweta etnanha arrpmarnakala. Erantema etnanha alhala errarnpalhelaka. Era worla nyintaminyintanha pmara etnakanha nthaka. Era turta kaltja naka worla arrpunha ntjarra yirritjinala, worla arrpunha ntjarrala turtantama pmara etnakanha initjinala. \p \v 27 “Altjirranha lakinha relhaka ntelalhaka, etna ekura yonthitjinanga, erinha arltaritjinanga turta. Arai, Altjirranha nurnaka ingkarrakanga etinya wara nama. \v 28 Era nurnanha etatha tnyinama, ekarltilama, ntarntarama turta. Artwa rrakangkarranha arrpunhala nhanga rrangkarranha ilaka, ‘Nurna ingkarraka katjia ekuranha nama.’ \p \v 29 “Nurna Altjirraka katjia warta namanga, nurna itja eterritjika kaarta nurnakanha, Altjirra era, gold ngerra, silver ngerra, parta ngerra namanga. Lakinhanga relhala yarna Altjirranha gold-angalka mpaarama. \v 30 Relha ntjarrala imanka orrtja altjirra mpaaramalanga, Altjirrala etnanha impuka, etna kotna warta namanga. Lyarta pula era kala relha ingkarrakanha turnama ekururna toperritjikantama. \v 31 Arai, era kala kaltja arlta ekuralala era relha ingkarrakanha arratja inthorra tjiperrawutjinala. Era turta kala artwa nyintanha urraraka relha ingkarrakanha tjiperrawutjika. Nurna kaltja nhanha nthurrpa namanga, era artwa nhanha erinha errilknga ntjarranga kamalhelakalanga.” \p \v 32 Etna wumalanga Altjirrala kula artwa nyintanha errilknga ntjarranga kamalhelakala, arrpunha ntjarra tharraka. Arrpunha ntjarrala pula Paul-anha ilaka, “Nurna nganha anma wotha angkatja nhanhiperra wutjina.” \v 33 Paul-anha kala Areopagus council-anga lhakantama. \v 34 Artwa urrputjala pula angkatja ekuranha tnakaka, ekuranga tnaartangala lhaka turta. Etnakanga nyinta naka Dionysius, era Areopagus council-arinya naka. Arrkutja nyintala, Damaris-ala, angkatja ekuranha tnakakantema, relha urrputja arrpunhala turta. \c 18 \s1 Paul-anha Corinth town-ala \p \v 1 Nhanhiperra, Paul-anha Corinth town-urnantama lhaka, Athens-anha impurlalhamala. \v 2 Corinth ekurala era artwa Jew arrpunha araka, rretnya ekura Aquila. Erataka pmara Pontus-ala katjia intakala. Aquila era ngurruka warantema Corinth-urna pitjikala, noa ekuranha Priscilla-akarta. Eratharra pmara Italy-ala nitjata, Rome town-ala. Caesar Claudius-ala pula relha Jew ingkarrakanha Rome-anga unpuka. Lakinhanga Aquila tharra Corinth-urna pitjikala. Paul-anhantama Aquila tharraka ilthurna lhaka. \v 3 Paul-ala wumalanga Aquila-ala tent mpaaramanga, era ngerra, era noarta ekuratharralela kuterraka. Paul-alantama week-ala Aquila-alela tent mpaaritjata. \p \v 4 Sabbath arltala pula era synagogue-urnala lhitjata, relha Jew ntjarralela, relha Greece-arinya ntjarralela turta angkarritjika. \v 5 Silas Timothy tharrantama pmara Macedonia-anga pitjika. Kurunga Paul-anha itja wotha tent mpaaritjika urrkapuka. Era kala arltamarlta relha Jew ntjarranhantantama kaltjinthaka. Era turta etnanha tjatjatuka Jesuanha Krista era namanga. \v 6 Jew etna pula Paul-anha ilpoiwuka kuta, erinha arrampowuka turta. Lakinhanga Paul-ala urlpmurra erinha mantarra ekuranhanga ilarnamala, etnanha ilaka, “Arai, Altjirrala rrangkarranha anma imilamalanga, nhanha kala rrakangkarrathaka nitjina. Yinga itja ilkarrtja nitjina. Lyartanga atha kala Relha Lorinya ntjarranhantama Yia Marra erinha ilitjina.” \p \v 7 Arai, artwa Titius Justus-anha Altjirra nthurrpaka urrkurrkintja nitjata. Paul-anhantama lhaka ekuralela kuterritjika, iltha ekuranhala. Titius Justus-aka iltha synagogue-anga kuta italhaka. \v 8 Anma, artwa Crispus, erala synagogue-aka tjitjarta nakala, era, ramarama ekuranhala, urrkapunhapunha ekuranhala turta, Ingkartanha tnakaka. Corinth-arinya arrpunha ntjarrala turta Paul-anha wuka. Etna turta Ingkartanha tnakaka. Kurunga etnanha kaltjirrpulhelaka. \p \v 9 Ingwa arrpunhala Paul-ala altjirraraka. Erantama wuka Ingkartala erinha ilamanga, “Paul-ai, unta itja trerritjika. Kunpa kuta relha ntjarranha kaltjinthai. Itja tjukunyerrai. \v 10 Yinga kala ungkwangalela nitjina. Relhala nganha itja errilknga tutjina. Arai, relha ntjarra arrpunha nuka town nhanhala namantema.” \v 11 Paul-anhantama 18 months Corinth ekurala kuterraka. Era relha ntjarranha kaltjinthaka. \p \v 12 Artwa Gallio tjitjarta kngarra naka pmara Achaia ntjaparaka. Relha Jew ntjarralantama Paul-anha errkumala, court-urna kngaka. \v 13 Etnantama Paul-anha Gallio-anga urlarra ilparnaka. “Artwa nhanhalataka relha Jew nurnanha arrtjilhelama Altjirraka paalakarla urrkurrkintja nitjika.” \p \v 14 Paul-anha angkitjikerramalangantema, Gallio erakimparra relha Jew etnanha ilaka. “Relha Jew ntjarrai. Artwa nhanha paka korna ntelalhakalanga, yinga rrakangkarra kala kangkwerramara. \v 15 Rrangkarra pula erinha mpaarangaranga rrakangkarranhiperra ilparnama. Kala rrangkarrarrpa arratjerrarrirrai. Nhanha itjama nukathaka nama.” \v 16 Gallio erantama relha Jew etnanha court-anga unpurlenaka. \v 17 Relha etnantama artwa Sosthenes-anha errkuka, erinha court-anga kathala tuka turta. Sosthenes erataka synagogue-aka tjitjarta naka. Gallio era pula nhanha kunpala ararlanaka. \s1 Paul-anha wotha Antioch town-urna alpuka \p \v 18 Paul-anha kuta ngerra tnakanhakanha ntjarralela naka, Corinth-ala. Erantama etnanha kwakitjakamala, Priscilla Aquila tharrakarta ship-aka ntjika, pmara Syria-urna lhitjinala. Cenchrea town-alantama era kapurta ponga ekuranharrka kaka. Era antja naka Altjirranha dangkilitjika, era erinha marra ntarntarakalanga. \v 19 Kurunga etna Ephesus town-urna pitjika. Nhanhala Paul-ala Priscilla, Aquila tharranha impurlalhaka. Erarrpa pula synagogue-urnala lhaka, era relha Jew ntjarralela turta angkarraka. \v 20 Relha Jew etna erinha yakalhelaka etnakalela kuterritjika. Era pula itja antja naka. \v 21 Lhitjinala pula era etnanha lhelarlalhaka, “Yinga kala rrakangkarrurna pitjalputjina, Altjirranha antja namanga.” Erantama ship-aka ntjimala lhaka. \p \v 22 Caesarea town-akerritjalhamala, era ship-anga tnanpumala Jerusalem-urnarrka lhaka, worlamparinya etnakalela yatjarra narlalputjika. Kurunga era Antioch town-urnantama anparerraka. \v 23 Antioch-ala kuterramaliperra, era pmara Galatia-ala, pmara Phrygia-ala turta tjananhaka, kurtungurla ntjarranha ekarltilamala. \s1 Apollos-ala relha ntjarranha Ephesus town-ala, pmara Achaia-ala turta kaltjinthaka \p \v 24 Apollos, artwa Jew, era Ephesus town-urna pitjika. Apollos erataka Alexandria town-ala katjia intakala. Era Altjirraka Angkatja Imankinyaka kaltja inthorra naka, era turta linya marra naka, \v 25 tjipatjipa inthorra turta. Arrpunhala erinha Ingkartaka angkatja turta kaltjinthakala. Erantama arrpunha ntjarranha Jesuiperra arratja kaltjinthaka. Erarrpa pula John-aka kaltjirrpulhelintjiperranta kaltja naka. \p \v 26 Artwa nhanha erantama synagogue-urna lhamala, relha ntjarranha tnoatnoa inthorra kaltjinthaka. Priscilla, Aquila tharrala erinha wumaliperra, eratharra erinha pmarurna kngetnaka. Eratharrantama erinha kngarralkura kaltjinthaka. \p \v 27 Apollos erantama antja naka anpara lhitjika, pmara Achaia-urna. Tnakanhakanha ntjarralantama ekura pepa intalhelaka. Pepa ekurala etna tnakanhakanha Achaia-arinya ntjarranha yakalhelaka Apollos-anha kangkintjala initjika. Achaia-akerritjalhamalantama, era tnakanhakanha ntjarraka kngarra tangitjala naka. Relha Achaia-arinya ntjarrala turta kunha Altjirranha tnakaka, Altjirranha etnaka ngwanga ntelalhakalanga. \v 28 Apollos erantama relha Jew ntjarralela iwurraka, relha arrpunha ntjarranga alkngatharra. Era turta etnanha Altjirraka Angkatja Imankinyanga ntelaka, Jesuanha nthurrpa Krista era namanga. \c 19 \s1 Paul-anha Ephesus-ala \p \v 1 Apollos-anha Corinth town-ala namalanga, Paul-anha pmara arrpunha ntjarranga tjananhamala, Ephesus town-urnantama pitjika. Ephesus ekurala era tnakanhakanha urrputja araka. \v 2 Erantama etnanha pmarraka, “Enka Alkngaltara era rrakangkarrurna pitjikama, rrangkarra nhanga Jesuanha tnakamalanga?” \p Etna erinha ilaka, “Itjama. Ngunhama Enka Alkngaltara era?” \p \v 3 Paul-alantama etnanha wotha pmarraka, “Ngunhalama rrangkarranha kaltjirrpulhelaka?” \p Etna erinha alpmelaka, “John-aka kurtungurla ntjarrala.” \p \v 4 Paul-alantama etnanha ilaka, “John-ala kunha relha ntjarranha kaltjirrpulhelaka etna Altjirrurna toperrakalanga. Era turta etnanha ilaka, etna anma artwa erinha tnakitjika, erala ekuranga ingkarna pitjitjinala, nhanhatitja, etna Jesuanha tnakitjika.” \v 5 Etnanha lakinha ilamaliperra, Paul-ala etnanha Jesuaka rretnyalantama kaltjirrpulhelaka. \v 6 Kurunga era iltja ekuranha kapurta etnakanhaka arrarnamalanga, Enka Alkngaltara era etnakurna irrpuka. Etnantama angkatja arrpunha inthorra angkaka. Kurunga etna arrpunha ntjarranha Altjirraka angkatja kaltjinthaka. \v 7 Paul-alataka artwa 12 kaltjirrpulhelaka. \p \v 8 Ephesus ekuralantama Paul-anha 3 months relha Jew ntjarralela angkarraka, synagogue etnakanhala. Era etnanha ilaka Altjirranha relha ingkarrakaka Ingkarta namanga. \v 9 Jew arrpunha ntjarra pula arrthata kutala naka. Etna Jesuaka Tjaiyaka antjakunya naka. Etna Jesuaka Tjaiya arrampowukatitja, relha ntjarranga alkngatharra. Lakinhanga Paul-anha relha Jew ntjarranga mpakalhaka. Erantama Jesuaka kurtungurla ntjarrakarta lhaka. Erantama arltamarlta artwa Tyrannus-aka ilthala relha ntjarranha kaltjinthaka. \v 10 Era lakinha 2 years relha ntjarranha kaltjinthaka. Kala relha ingkarrakalantama Altjirraka angkatja wuka, pmara Asia ekurala. Relha Jew ntjarrala, relha Greece-arinya ntjarrala turta. \s1 Artwa Sceva-aka worra ntjarra \p \v 11 Altjirralantama tjatjikarta kngarra urrkapuka, Paul-arlarlanga. \v 12 Kala lakinha turtantama naka. Arrpunhala paka Paul-akanha mantarra relha mentaka arrarnamanga, relha menta era marrerraka. Relha menta era paka enka kornakarta namanga, enka korna era turta kala ekuranga rrataka. \p \v 13 Relha Jew urrputja pmara nyintanga pmara arrpunhurna lhitjata, enka korna ntjarranha relhanga unputjika. Relha Jew nhanha etnantama arrkarnaka enka korna etnanha unputjika Jesuaka rretnyala. Etna enka korna etnanha lakinha ilaka. “Jesua, ekuriperrala Paul-ala relha ntjarranha kaltjinthama, rretnya ekuranhala atha rrangkarranha ilama, rratai!” \p \v 14 Relha Jew ntjarraka priest itornka naka, rretnya Sceva. Ekura worra 7 naka. Arrpunharanga artwa 7 nhanha etna turta arrkarnaka Jesuaka rretnyala enka korna unputjika. \v 15 Enka era pula etnanha ilaka, “Jesuaka yinga kaltja, Paul-aka turta. Kanha rrangkarra ngunhala?” \v 16 Kurunga artwa enka kornakarta era artwa 7 etnaka alkngarnterraka, etnanha kngarra tuka turta. Artwa 7 etnantama ilthanga irntartnanhaka, alhwapapatha, mantarrakunya turta. \p \v 17 Relha Ephesus-arinya ingkarrakala nhanhiperra wuka, relha Jew ntjarrala, relha Greece-arinya ntjarrala turta. Etnantama trerraka inthorra. Lakinhanga etna Ingkarta Jesuanha kngarra tnantjaka. \v 18 Kurunga tnakanhakanha arrpunha ntjarra ilalhaka, etnala nhanga korna inthorra ntelalhakala. \v 19 Tnakanhakanha arrpunha ntjarra turta ilalhaka, etna arrangkulthaka urrkapukala. Tnakanhakanha nhanha etnantama pepa etnakanha kngitjika, pepa nhanga arrangkulthaka rretnyakarta. Etnantama pepa nhanha etnanha urala etaka, relha ntjarranga alkngatharra. Pepa nhanha etnanhataka etna arrkurla money kngarra inthorraka buy-emilakala. \v 20 Lakinha Ingkartanha ntelalhaka era ekarlta inthorra namanga. Tnakanhakanha ntjarrala turtantama angkatja ekuranha relha arrpunha ntjarranha kaltjinthaka, panpala. \s1 Artwa Demetrius-ala, silver urrkapunhapunha arrpunha ntjarrala turta, relha Ephesus-arinya ntjarranha rwampiilaka \p \v 21 Nhanhiperra Paul-anha eterraka Jerusalem-urna lhitjika, pmara Macedonia-anga, pmara Achaia-anga turta tjananhamala. Erantama etnanha ilaka, “Jerusalem-ala narlalpumaliperra, yinga antja nama Rome town-urnantama lhitjika.” \v 22 Paul-alantama artwa Timothy Erastus tharranha Macedonia-urna arrkurla yairnaka, era pmara Asia-alarrkantema kuterramalanga. \p \v 23 Ephesus town-alantama relha etna iwurraka, ingkwa turritjikerraka turta Jesuaka Tjaiyanga arrkngala. \v 24 Artwa silver urrkapunhapunha town lenhala naka, rretnya ekura Demetrius. Era temple kurrka ntjarra silver-anga mpaaritjata, Artemis-aka temple ngerra inthorra. Era, artwa arrpunha ntjarrala turtantama, money kngarra initjata, temple etnanha yirrinthamala. \v 25 Demetrius erantama artwa nhanha etnanha worlilamala ilaka, “Artwa ntjarrai, rrangkarra kala kaltja nurna kunha money inama temple kurrka nhanha etnanha mpaaramala. \v 26 Rrangkarrarrpa turta kala araka pa wuka Paul-ala relha ntjarra inthorranha pmara Asia-ala, Ephesus town-ala turta, parrpartilakala. Era etnanha ilaka, ‘Altjirra etnanhala relhala iltjala mpaarakala, etna orrtja altjirra nama.’ \v 27 Paul-ala paka relha ntjarranha lakinha kuta kaltjinthamanga, etna nurnanha arrampowutjina. Etna turta altjirra marla Artemis-aka temple lolowutjina, Artemis erinha turta ipmintja imputjina. Arai, lyartalpula pmara Asia-ala, pmararrpaninhala turta, relha ntjarra Artemis ekura urrkurrkintja nama. Paul-ala pula relha ntjarranha ilama Artemis-anha kula itja altjirra namanga.” \p \v 28 Nhanha wumala, artwa etna yirrknga inthorrerraka. Etnantama ilkaka, “Artemis, relha Ephesus-arinya ntjarraka altjirra, era makalaria kuta nama.” \v 29 Relha ingkarrakantama town ekurala arrtjanarlapuka, ilkarlapuka turta. Etnantama artwa Gaius, Aristarchus tharranha errkumala, katha nyintala worlerraka. Gaius tharrataka Paul-alela ilkwatharra pitjikala, pmara Macedonia-anga. \p \v 30 Paul-anhantama antja naka worla etnakurna lhitjika, relha ntjarrurna angkitjika. Kurtungurla ntjarrala pula erinha parraka. \v 31 Pmararinya itornka urrputja Paul-aka tjina naka. Etna turta ekururna angkatja yairnaka, erinha parramala. \p \v 32 Worla etnataka parrparta inthorra naka, marntilparla wara worlerrakala. Etnantama marntilparla wara ilkarlanaka. \p \v 33 Relha Jew ntjarralantama artwa Alexander-anha pauwuka, worlanga urlarra itnatjika. Arrpunha ntjarra pula kuta ilkaka. Erantama etnaka kwerraka tjukunyerritjika, era etnakurna angkitjinanga. \v 34 Relha ntjarrala pula lhangkaraka era artwa Jew namanga. Etnantama kuta inthorra ilkaka, “Artemis, relha Ephesus-arinya ntjarraka altjirra, era makalaria kuta nama.” \p \v 35 Kurunga town-aka itornka arrpunhala worla etnanha tjukunyilaka. Era etnanha ilaka, “Artwa Ephesus-arinya ntjarrai. Relha ingkarraka inthorra kala kaltja, relha Ephesus-arinya nurna Artemis-aka temple arratja inthorra ntarntaramanga. Nurna turta parta kngaanintja ekuranha, parta nhanga alkiranga tnyikala, arratjantema ntarntaramanga. \v 36 Nhanha nthurrpa warta namanga, rrangkarra kunpa nitjika, itja alkngarnterritjika. \v 37 Rrangkarra artwa urrputja nhanha palkala wara errkumala nhanhurna kngitjika. Etna itja Artemis-aka temple-aka nyilkngaka paka irrpuka, Artemis-anha arrampowuka paka. \p \v 38 “Arai, Demetrius-ala, artwa silver urrkapunha arrpunha ntjarrala turta, artwa nhanha etnanha ilparnitjika antja namanga, magistrate kala nama. Etna, etnanha kala court-ala ilparnitjika. \v 39 Rrakangkarra paka angkatja arrpunha intamanga, nurna nhanhiperra angkarritjika, nurna arratja worlerramalanga. \v 40 Arai, Roman government-ala paka nhanhiperra wumanga, nurna ingkarraka angkatjurnerritjina, nurna palkala kngarra inthorra ilkakalanga.” \p \v 41 Lakinha angkamala, era worla etnanha kala yairnarlenakantama. \c 20 \s1 Paul-anha pmara Macedonia-ala, pmara Greece-ala turta \p \v 1 Relha Ephesus-arinya ntjarra kala wotha kunpantama namanga, Paul-anha kurtungurla ntjarraka ntangkalhaka. Erantama etnanha tjipatjipilaka. Kurunga era tjaiyakerraka pmara Macedonia-urna lhitjika. \v 2 Erantama Macedonia ekurala tjananhaka, tnakanhakanha ntjarranha Altjirraka angkatjala turta tjipatjipilaka. Kurunga era pmara Greece-urna pitjika. \v 3 Erantama pmara ekurala 3 months kuterraka. \p Paul-anhantama pmara Syria-urna lhitjikerramalanga, era wuka relha Jew ntjarra angkarramanga erinha errilknga tutjika. Lakinhanga era kala pmara Macedonia-angatitja wotha tjananhaka. \v 4 Artwa nhanha ntjarra Paul-alela lhaka. Sopater-anha, Pyrrhus-aka worra, Berea town-arinya. Aristarchus Secundus tharra, Thessalonica town-arinya. Gaius-anha, Derbe town-arinya. Timothy-anha. Tychicus Trophimus tharra, pmara Asia-arinya. \v 5 Artwa nhanha etna pula arrkurlerramala, Troas town-urna lhaka. Troas ekuralantama etna nurnaka kaaralhaka. \v 6 Nurna Marna Ekalha erinha kala ilkukalangantama, Paul nurna Philippi town-ala ship-akantama ntjika. Ship ekurala arlta 5 lhamaliperra, nurna kala Troas ekurantama erritjalhaka. Nhanhalantama nurna artwa nhanga ntjarralela wotha nyinterraka, etnala nhanga nurnakanga arrkurla lhakala. Nurnantama 1 week town nhanha ekurala kuterraka. \s1 Paul-ala Eutychus-anha wotha etathilaka \p \v 7 Saturday ngurrangurra nurna worlerraka marna urltakitjika, ilkutjika turta. Paul-alantama relha ntjarranha kaltjinthakarrka. Era etnanha ingwa mpopakurtitja kaltjinthaka, era nhanga ingutnhala kala anpara lhitjika nakalanga. \v 8 Room kartninya inthorrala, ekuralala nurna worlerrakala, alkngantha ntjarra mpurlanaka. \v 9 Nthitja arrpunha, rretnya ekuranha Eutychus, era window-ala narlanaka, room kartninya inthorra ekurala. Erantama porrkerramala ankwerraka, Paul-anha kuta inthorra angkamanga. Erantama ankwa kuta arnakarlaka tnyilalhaka. Tnanpumala etna erinha arnanga tjurnaka, kala ilukala. \p \v 10 Paul-anhantama kartnanga tnanpentjaka. Era nthitja ekurakarlaka mpakiwulhaka, erinha kwakitjakaka turta. Erantama etnanha ilaka, “Itja trerrai. Era etatha nama.” \v 11 Paul erantama wotha room nhanga ekururna ntjika, era marna urltakaka, ilkuka turta. Paul-alantama etnanha wotha kaltjinthaka, arlterritjinalpula. Kurunga Paul-anha kala lhaka. \v 12 Tnakanhakanha ntjarralantama nthitja nhanga erinha etatha kngetnaka, iltha ekuranhurna. Etna ingkarraka arrkana inthorra naka. \s1 Paul-anha Troas town-anga Miletus town-urna lhaka \p \v 13 Ship-aka ntjimala, nurnakimparrantama Assos town-urna tjananhaka, Paul-anha impurlalhamala. Paul erataka antja naka Assos-urna ingka lhitjika. \v 14 Anma nurnanha Assos-aka aramalanga, era turta ship-aka ntjika. Nurnantama porta Mitylene town-urna tjananhaka. \v 15 Arlta arrpunhala nurna kala pmara Chios-akantama erritjalhaka. Kurunga arlta arrpunhala pmara Samos-akantama. Kurunga arlta arrpunhala nurna kala Miletus town-akantama erritjalhaka. \v 16 Paul-anha thakerraka Pentecost arlta kngarraka Jerusalem-ala nitjika. Lakinhanga era antja naka Ephesus-anga anpara kuta lhitjika, tnakanhakanha ntjarrala erinha kuta ngerra pmara Asia-ala errkukitja. \s1 Paul-ala Ephesus worlamparinyaka ntarntarintja ntjarranha tjatjatuka \p \v 17 Paul-alantama Miletus-anga angkatja yairnaka Ephesus worlamparinyaka ntarntarintja ntjarrurna, etna ekururna pitjitjika. \v 18 Etna kala pitjikalangantama, era etnanha ilaka. “Rrangkarra kala kaltja yinga pmara Asia-ala kuta inthorra nakala, yinga turta kutatha arratja ntelalhakala. \v 19 Yinga itja inthorra tjurnalhaka paka, atha rrangkarranha Ingkartiperra kaltjinthamanga. Yinga itja wanngerraka paka relha Jew ntjarrala yinganha rrukunthakunthilamanga. \v 20 Atha itja Altjirraka angkatja tjiparra nyinta paka rrakangkarranga lauwuka. Atha rrangkarranha relhanga alkngatharra kaltjinthaka, iltha rrakangkarranhala turta. \v 21 Atha relha Jew ntjarranha, relha Greece-arinya ntjarranha turta tjatjatuka Altjirrurna toperritjika, Ingkarta nurnakanha Jesuanha turta tnakitjika. \p \v 22 “Lyarta, Enkala yinganha turnakalanga, yinga nhanha Jerusalem-urnantama lhama. Yingantama nthakinherritjina? Nhanhaka yinga itja kaltja. \v 23 Enka Alkngaltarala yinganha town nyintaminyintala nhanhanta ilentjika, ‘Unta jail-urna irrputjina. Unta turta imampurla kngarra nitjina.’ \v 24 Yinga pula itja trerrama ilutjika. Yinga wara antja nama urrkapuntja nukanha arratja mangkilitjika. Jesuala yinganha nhanga turnaka, atha relha ingkarrakanha ilitjika Altjirranha etnaka ngwangantama ntelalhamanga. \p \v 25 “Atha nhanga rrangkarranha kaltjinthaka Jesuanha Ingkarta rrakangkarra namanga. Yinga kala kaltja rrangkarra yinganha itja wotha aritjina. \v 26-27 Yingantama nhanha rrakangkarra ilalhama. Yinga itja ilkarrtja nama relha nyinta paka imerramanga, atha rrakangkarra Altjirraka angkatja impanka kaltjinthakalanga. \v 28 Rrangkarrantama rrakangkarrarrpa montja kuta aralhitjika. Rrangkarra turta worlamparinya etnanha arratja tnairnitjika, Enka Alkngaltarala rrangkarranha ingkairnakalanga etnanha tnairnitjika. Ingkartaka worlamparinya kuta ntarntarai. Ingkartala kunha worlamparinya ekuranha tangkalhelaka, etnaka ilumala. \p \v 29 “Yinga kaltja, yinga kala lhakalangantama, relha korna ntjarra rrakangkarrurna pitjitjina. Etna worlamparinya etnanha nakapakarlilitjina, nhanga kngulya itnuralala sheep worla utnhumanga ngerra. \v 30 Tnairnarintja urrputja rrakangkarranha turta paalakarlakerritjina. Etna rrangkarranha paala kaltjinthitjina, etna antja namanga rrangkarra etnaka kangkwerritjika. \v 31 Arai, atha rrangkarranha lakinha ilentjika 3 years, kngarra itnimala. Rrangkarrantama kaarra narrirrai. \p \v 32 “Lyarta yinga Altjirrurna ingkama era rrangkarranha ntarntaritjika. Era turta rrakangkarra kuta ngwanga ntelalhitjika. Era turta rrangkarranha ekarltilitjika, angkatja ekuranharlarlanga. Kurunga rrangkarra Altjirraka Pmara Kutathurna irrputjina, relha alkngaltara arrpunha ntjarralela. \v 33 Yinga itja relha arrpunhaka money-aka, mantarraka paka lherraka. \v 34 Rrangkarra kala kaltja yingarrpa iltja nukanhala marnaka, mantarraka turta urrkapukala. Yinga turta urrkapuka relha nukalela ilkwatharra namala ntjarranha ntuthilitjika. \v 35 Yinga lakinha ntelalhaka rrangkarra tjina tnakanhakanha ntjarraka tangitjala nitjinanga. Ingkarta Jesua erarrpa nhanga ilakala, ‘Altjirranga urlarra nhanha marralkura nama nurna relha arrpunhaka tangitjala nitjika, nhanhangatjina, relha arrpunha nurnaka tangitjala nitjika.” ’ \p \v 36 Lakinha angkamaliperra, Paul-anha, tnakanhakanha ingkarraka turta, mparalela arrarnalhaka. Etnantama Altjirrurna ingkaka. \v 37 Etna ingkarraka kngarra nthorrkngerraka. Etnantama erinha kwakitjakaka, rrontjaka turta. \v 38 Etna ltarrpa inthorra naka, era etnanha ilakalanga, etna erinha itja wotha aritjinala. \p Kurunga etna ekuralela ship-urna lhaka, erinha twapanthaka turta. \c 21 \s1 Paul-anha Jerusalem-urna lhaka \p \v 1 Etnanha impurlalhamala, nurna ship-akantama ntjimala pmara Cos-urna tjananhaka. Kurunga arlta arrpunhala nurna pmara Rhodes-urnarrka anparerraka, kurunga Patara town-urna turtantama. \v 2 Patara ekurala nurna ship arrpunha araka pmara Phonicia-urna lhitjikerramanga. Nurna kala ship ekura ntjika, latha lhaka turta. \p \v 3 Pmara Cyprus erinha aramala, nurna ekuranga ntakarra kuta lhaka, pmara Syria-urnathaka. Nurnantama Tyre town-akerritjalhaka. Town nhanha ekururna kunha ship era yulthakarta pitjikala. \v 4 Kurtungurla town-arinya etnanha aramala, nurna etnakalela kuterraka arlta 7-aka. Enka Alkngaltarala kurtungurla nhanha etnanha ilaka, “Paul-anha Jerusalem-ala nyingalauwutjina.” Lakinhanga etna Paul-anha parraka. \v 5 Arlta 7-iperra nurna wotha tjaiyakerraka. Kurtungurla etnantama nurnakalela pitjika ship-urna, noa katjia etnakanhakarta. Nurna ingkarrakantama mparalela arrarnalhamala Altjirrurna ingkaka, ankerra ekurala. \v 6 Kurunga anparnerramala, nurna kala ship-aka ntjika, etna turta pmara etnakanhurna alpuka. \p \v 7 Tyre town-angatjina nurna Ptolemais town-urnantama lhaka. Ptolemais ekurala nurna tjina tnakanhakanha ntjarranha anparnaka, etnakalela turta arlta nyinta kuterraka. \v 8 Kurunga arlta arrpunhala nurna Caesarea town-urnantama anparerraka. Artwa Philip-anha, Yia Marra kaltjinthanhinthanha nhanga, town nhanhala naka. Erinha kunha worlamparinyala nhanga urrarakala, artwa 6 arrpunha nhanga ntjarralela, marna errarnpalhelitjika. Nurna ekuralela kuterraka. \v 9 Philip ekura kwarra wonka 4 naka. Kwarra nhanha etna turta Altjirraka urrpia naka. \p \v 10 Nurna kala Caesarea ekurala arlta urrputja nakalangantama, Altjirraka urrpia arrpunha pmara Judea-anga pitjika. Urrpia ekura rretnya naka Agabus. \v 11 Era Paul-aka belt ilumala, iltja pa ingka ekuranha yirnaka. Erantama nurnanha ilaka, “Enka Alkngaltara erataka lakinha angkama. ‘Artwa belt nhanhakakurtwianha relha Jew Jerusalem-arinya ntjarrala lakinhantema yirnitjina. Etnantama erinha Relha Lorinya ntjarraka lanthitjina.” ’ \v 12 Nhanha wumala, nurna, pmararinya ntjarrala turta, Paul-anha wothamawotha parraka, “Itja Jerusalem-urna lhitjika.” \p \v 13 Paul-ala pula nurnanha ilaka, “Iwunhangala rrangkarra itnima, yinganha antjapatalhelitjika turta arrkarnama? Arai, yingataka rukara wulhama. Etna paka antja namanga yinganha Jerusalem-ala jail-aka kurnitjika, errilknga tutjika paka Ingkarta Jesuakakwia, kalantema.” \p \v 14 Erinha yarna kuta parramala, nurna kala lakinhanta angkaka, “Kala lakinha niai, Ingkartanha antja namanga ngerra.” \p \v 15 Kurunga nurna yultha nurnaka ilinyatumala, Jerusalem-urnantama latha lhaka. \v 16 Kurtungurla urrputja Caesarea-arinya nurnakalela lhakantema. Jerusalem-akerritjalhamala, etna nurnanha artwa Mnason-aka ilthurna rretjingaka, nurna ekuralela warta nitjinanga. Mnason erataka artwa Cyprus-arinya naka. Era Jesuanha imankantema tnakakala. \s1 Paul-anha James-alela yatjarra narlalpuka \p \v 17 Nurnanha aramala, tnakanhakanha Jerusalem-arinya ntjarrala nurnanha kangkintjala inaka. \v 18 Arlta arrpunhala Paul nurna James-anhantama aritjika lhaka. Worlamparinyaka ntarntarintja ingkarraka James-alela nakantema. \v 19 Etnanha anparnamala, Paul-ala etnanha ilaka, “Arai, atha relha ntjarranha Yia Marra erinha kaltjinthalapumalanga, Altjirrala Relha Lorinya ntjarranha turta Jesuurna rretjingaka. Era turta nukarlarlanga tjatjikarta kngarra urrkapuka.” \v 20 Yia nhanha wumala James ntjarrala Altjirranha tnantjaka. \p Etnantama Paul-anha ilaka, “Tjinai, Jerusalem-ala relha Jew ntjarra inthorralantama Jesuanha lyarta tnakama. Etna pula Moses-aka mpaarangarangaka turta kuta kangkwerramantema. \v 21 Etnantama wuka unta kula pmararrpaninhala relha Jew ntjarranha ilamanga etna Moses-aka mpaarangaranga kala ipmintja iwutjika. Etna turta worra katjia etnakanha itja artwilitjika. \v 22 Arai, relha nhanha ntjarrala kala wutjina unta Jerusalem-urna pitjikala. Etna ungkwanga alkngarnterrakitja, \v 23 unta nurnaka kangkwerrai. Arai, artwa 4 nhanha nurnakalela nama, etnala Altjirranha lhelakala anmanta wotha ngkwarla ntjutjika, ponga etnakanha turta kitjika. \v 24 Unta artwa nhanha etnakalela temple-urna lhai. Kurunga rrangkarra priest-aka ilalhai, Altjirranha turta tjauwerrilya nthai, Moses-aka mpaarangarangamalkura. Ekuriperra arrpunhala artwa etnaka kapurta ponga wotha kitjina. Lakinha unta relha Jew ntjarraka ntelalhitjina unta Moses-aka mpaarangarangaka kuta kangkwerramanga. \p \v 25 “Kanha Relha Lorinya ntjarra, etnanhala unta kaltjinthakala, etna turtala Jesuanha tnakama, nurna kala etnakurna pepa yairnakala. Nurna nhanga etnanha ilaka, etna itja marna pa kara ilkutjika, nhanhala orrtja altjirrakarrka lanthakala. Etna itja alhwa ntjutjika, kara alhwakarta paka ilkutjika. Etna turta itja ntaiyawutjika. Kala lenhanta.” \p \v 26 Kala arlta arrpunhalantama Paul-anha artwa 4 etnakalela temple-urna lhaka, ilkngilhitjika, Moses-aka mpaarangarangamalkura. Era turta lhaka priest ntjarranha ilitjika week nyintiperra etna Altjirranha tjauwerrilya nthitjinala. \s1 Etna Paul-anha errkuka, ingkwa errilknga tuka turta \p \v 27 Arlta 6-iperra, relha Jew Asia-arinya urrputjala Paul-anha temple-aka araka. Relha ntjarranha rwampiilamala, etna Paul-anha errkuka. \v 28 Etna ilkaka, “Artwa Israel-arinya ntjarrai, tangitjala pitjai. Nhanha kunha artwa era, erala pmararrpaninhala relha Jew nurnanha lolowuma. Era turta temple nurnakanha, Moses-aka mpaarangaranga turta, lolowumantema. Lyarta era relha Greece-arinya ntjarranha turta temple nurnakanhurna kngitjika, temple nurnakanha arrampowumala.” \v 29 Etnataka lakinha angkaka etna Paul Trophimus tharranha arakalanga town-ala nthulapumanga. Artwa Trophimus erataka Ephesus town-arinya naka. Etnantama eterraka Paul-ala kula Trophimus erinha temple yard kwana inthorrurna kngakala. \p \v 30 Town ntjaparangantama relha etna temple ekururna arrtjanaka, ilkamala. Paul-anha errkumala etna erinha temple yard-anga kathurna tjarrakngaka. Kala arrpunhala reoa etnanha twantakantama. \v 31 Worla etna Paul-anha errilknga tutjikerramalanga, arrpunhala Rome-arinya tjapartia ntjarraka itornkanha ilaka, relha Jerusalem-arinya ntjarra turramanga. \v 32 Tjapartia ntjarraka ntangkalhamala, era tjapartia etnakakarta worla etnakurna arrtjanaka. Worla etna itornka erinha aramala, tjapartia ntjarrakarta pitjimanga, etna Paul-anha kala tutjala impukantama. \p \v 33 Itornka erantama Paul-anha errkuka, tjapartia urrputjanha turta turnaka erinha chain tharrala yirnitjika. Erantama relha etnanha pmarraka, “Ngunhama artwa nhanha? Iwunhangama rrangkarra erinha tuma?” \v 34 Itornka erantama etnanha yarna wuka, etna ingkarraka inthorra ilkamanga. Lakinhanga era tjapartia ekuranha ntjarranha turnaka Paul-anha tjapartiaka ilthurna kngitjika. \v 35 Etna warta ekurakarta tjapartiaka ilthurna ntjinhaka, kanha worla etna wotha arrkarnaka Paul-anha errilknga tutjika. Tjapartia etnantama erinha tjurnamala kngaka. \v 36 Worla etna pula kuta ilkaka, Paul-anha lurnamala, “Erinha errilknga twai!” \s1 Paul-anha worla etnakurna angkaka \p \v 37 Etna warta Paul-anha tjapartiaka ilthurna irrpulhelitjikerraka, kanha Paul-ala itornka erinha pmarraka, “Yinga paka ungkwangurna angkamarama?” \p Itornka era angkaka, “Unta angkatja Greek angkamala? \v 38 Atha etarlaraka unta kula artwa Egypt-arinya nhanga namanga, erala ngurruka wara relha ingkarrakanha rwampiilakala. Kurunga era artwa tunhatunha 4,000-akarta worritjurna lhaka. Artwa nhanha etna ingkarraka errauwiakarta naka.” \p \v 39 Paul-ala erinha alpmelaka, “Yinga artwa Jew nama, Tarsus town-arinya, pmara Cilicia-arinya. Unta paka yinganha impurlarrarnamarama relha nhanha ntjarrurna angkitjika?” \p \v 40 Itornka era angkaka, “Kala angkai.” Paul-anhantama relha ntjarraka kwerraka etna tjukunyerritjika. Etna kala tjukunyerrakalangantama, era etnakurna Hebrew angkatjala angkaka. \c 22 \p \v 1 “Artwa tjina ntjarrai, kngarripata ntjarrai turta, nukarrka kangkwerrai.” \v 2 Worla etna wumalanga era etnakurna Hebrew angkatjala angkamanga, etna tjukunya inthorrerraka. \p Paul-alantama etnanha ilaka, \v 3 “Yinga kunha artwa Jew. Yinga katjia intaka Tarsus town-ala, pmara Cilicia-ala. Kurunga yinga Jerusalem-ala mangkaka. Anma, yinga artwa Gamaliel-anga kaltjerraka. Era yinganha mpaarangaranga nurnakanha ingkarraka arratja inthorra kaltjinthaka. Yingantama thakerraka Altjirraka arratja inthorra kangkwerritjika, rrangkarrala lyarta Altjirraka kangkwerritjika thakerramanga ngerra. \p \v 4 “Athantama relha etnanha tutjika lurnaka, etnala Jesuanha tnakamanga. Atha artwa pa arrkutja tnakanhakanha ntjarranha errkuka. Athantama arrpunha ntjarranha jail-aka kurnaka. \v 5 High Priest era nuka kaltja, Sanhedrin council etna turta. Etna kunha yinganha pepa nthakala relha Jew ntjarraka Damascus-ala. Yingantama Damascus-urna lhaka, tnakanhakanha ntjarranha chain-ala yirnamala Jerusalem-urna kngitjalputjika, itornka rrakangkarranhala etnanha rrarrathala tutjinanga. \p \v 6 “Yinga pula Damascus-aka etinyerramalanga, nhanga ngkinyala ngerra, parrtja kngarrala yinganha alkiranga parrtjilhelaka. \v 7 Yingantama arnakarlaka tnyika. Athantama wuka yinganha ntangkamanga, ‘Saul-ai, Saul-ai iwunhangama unta yinganha tutjika lurnama?’ \p \v 8 “Athantama erinha pmarraka, ‘Ingkartai, ngunhama unta?’ \p “Era yinganha alpmelaka, ‘Yinga kunha Jesua Nazareth-arinya nama. Untataka yinganha tutjika lurnama.’ \v 9 Artwa etnala nukalela lhamanga, etna kala parrtja erinha araka, etna pula Jesuanha itjala wuka era nukurna angkamanga. \p \v 10 “Athantama Jesuanha pmarraka, ‘Ingkartai, iwunhakama unta antja nama?’ \p “Erantama yinganha ilaka, ‘Kala kamerrai, Damascus town-urna turta lhai. Town ekuralantama artwa nyintala nganha kala angkatja arrpunha nukanha ilitjina.’ \v 11 Parrtja kngarra erataka yinganha pangilakala. Lakinhanga artwa nhanga nukalela pitjikala ntjarralantama yinganha Damascus-urna rretjingaka. \p \v 12 “Damascus ekurala artwa Ananias-anha naka, artwa ilporatha. Era Moses-aka mpaarangarangaka kangkwerritjata. Relha Jew ingkarraka town lenharinya ekura kaltja naka. Ananias erantama nukurna pitjika. \v 13 Era nukanga kuta itnaka, yinganha ilaka turta, ‘Saul, tjina nukai, alknga ungkwanganha kala marrerrakantama.’ Athantama erinha irrpalthala araka. \p \v 14 “Ananias-alantama yinganha ilaka, ‘Errilkngipata nurnakanhaka Altjirrala nganha urraraka ekura urrkaputjika. Era turta nganha urraraka, untarrpa Artwa Arratja erinha aritjika pa wutjika. \v 15 Untantama relha ingkarrakanha ilitjika untala arakala pa wukala. \v 16 Kuta intitjalai. Kala kamerrai, atha nganha Jesuaka rretnyala kaltjirrpulhelitjinanga. Altjirrala turtantama korna ungkwanganha iwutjina.’ \p \v 17 “Nhanhiperra yinga Jerusalem-urna alpuka. Arlta arrpunhala yinga temple-urna lhaka Altjirrurna ingkitjika. Athantama altjirraraka. \v 18 Athantama Ingkartanha araka. Era turta yinganha ilaka, ‘Kala Jerusalem-anga lhai. Relha town-arinya ntjarra angkatja ungkwanganhaka itja kangkwerritjina, unta etnanha nukiperra ilamanga.’ \p \v 19 “Atha pula erinha alpmelaka, ‘Ingkartai, etnataka kaltja yinga synagogue nyintaminyinturna lhitjata. Etna turta kaltja atha tnakanhakanha ntjarranha jail-aka kurnitjata, etnanha tutjata turta. \v 20 Etna turta kaltja atha kunpala ararlanaka, etna Stephen-anha errilknga tumalanga. Stephen nhanga erinhakwia, erala relha ntjarranha arratja tjatjatukala ungkwangiperra. Yinga kangkaka etna erinha errilknga tumanga. Atha turta nhanga errilknga tunhatunha ntjarraka mantarra ntarntaraka.’ \p \v 21 “Ingkartala pula yinganha ilaka, ‘Kala lhai! Atha nganha pmararrpaninhurna yairnama, Relha Lorinya ntjarrurna.” ’ \s1 Rome-arinya itornkala Paul-anha whip-ala tutjika antja naka, Paul-anha pula ilalhaka era Roman citizen namanga \p \v 22 Worla etna Paul-anha tjukunyalarrka wurlanaka. Kurunga era Relha Lorinya ntjarrurna lhitjika angkamanga, etna ilkaka, “Erinha kala errilknganta twai. Era kunha artwa korna.” \v 23 Etnantama kuta ilkaka, mantarra etnakanha tjepakaka, arna turta alkiraka iwuka. \p \v 24 Itornka kngarralantama tjapartia ntjarranha turnaka Paul-anha iltha etnakanhurna irrpulhelitjika. Kurunga era tjapartia arrpunha ntjarranha turnaka Paul-anha whip-ala tutjika. Era turta etnanha turnaka, etna Paul-anha pmarritjika, “Iwunhangama relha Jew ntjarra ungkwanga antjakunya inthorra?” \v 25 Etna erinha irnakarlaka yirnamalangantema, erinha whip-ala tutjinala, Paul-ala itornka erinha pmarraka, “Nhanha arratjama nama Roman citizen-anha whip-ala tutjika, erinha court-ala itjantema imilakalanga?” \p \v 26 Nhanha wumala itornka era itornka kngarra ekururna lhamala, erinha ilaka, “Unta yarna artwa nhanhanha whip-ala tuma. Era ilalhama era kula Roman citizen namanga.” \p \v 27 Itornka kngarra erantama Paul-urna lhamala, erinha pmarraka, “Yinganha ilai, unta Roman citizen namama?” \p Paul-ala erinha alpmelaka, “Yinga nama.” \p \v 28 Itornka kngarra erantama erinha ilaka, “Atha kunha government-anha money kngarra nthaka Roman citizen erritjika.” \p Paul-ala pula erinha ilaka, “Yinga pula Roman citizen-ala alkngerraka.” \p \v 29 Tjapartia etnala Paul-anha tutjikerrakala, etnantama parrpa tjanalhaka. Itornka kngarra era turta trerraka, era Roman citizen chain-ala yirnakalanga. \s1 Paul-anha Sanhedrin council etnaka ilalhaka \p \v 30 Arlta arrpunhalantama itornka kngarra era Sanhedrin council etnaka ntangkalhaka. Erataka antja naka etnakanga arratja inthorra wutjika, “Iwunhangama rrangkarra Paul-aka antjakunya inthorra?” Era tjapartia etnanha turnaka Paul-aka chain ilutjika. Kurunga Sanhedrin council etna worlerrakalanga, era Paul-anha turnaka etnakanga urlarra itnatjika. \c 23 \p \v 1 Paul-alantama Sanhedrin council etnanha intarra aramala, ilaka, “Artwa tjina ntjarrai. Arlta lyartalpula yinga Altjirraka arratja kuta kangkwerraka.” \p \v 2 Artwa urrputja Paul-anga kuta itnaka. High Priest Ananias-alantama etnanha turnaka Paul-anha rrakarta tutjika. \v 3 Paul-alantama High Priest erinha ilaka, “Altjirrala nganha tutjina, artwa pmathai. Unta antja nama yinganha Moses-aka mpaarangarangamalkura tjiperrawutjika. Kanha untarrpa mpaarangaranga etnaka itjala kangkwerrama. Unta artwa ntjarranha turnaka yinganha tutjika.” \p \v 4 Artwa etnantama Paul-anha ilaka, “Unta porerreikanha. Untataka Altjirraka High Priest-anha arrampowuka.” \p \v 5 Paul-ala etnanha ilaka, “Tjina ntjarrai, yinga itja kaltja naka era High Priest namanga. Altjirraka Angkatja Imankinyala kunha ilama, ‘Unta itja relha ntjarraka itornkiperra angkatja korna angkitjika.” ’ \p \v 6 Paul-ala lhangkaramalanga Sanhedrin council arrpunha ntjarra artwa Sadducee namanga, kanha arrpunha ntjarra artwa Pharisee-ala, era intarra inthorra angkaka, “Artwa tjina ntjarrai. Yinga kunha Pharisee nama. Kaarta nukanha turta Pharisee nakantema. Arrpunha ntjarralataka yinganha imilitjika antja nama, atha Altjirranha tnakamanga, era relha errilknga ntjarranha kamalhelitjinala.” \p \v 7 Nhanha wumala, artwa Sadducee ntjarra, artwa Pharisee ntjarra turta iltarrakantama, worla etnanha tjalpalhelamala. \v 8 Arai, artwa Sadducee ntjarralataka relha ntjarranha kaltjinthitjata, relha errilknga ntjarra itja kamerritjinala. Angel ntjarra, enka turta itja namanga. Kanha artwa Pharisee ntjarrala relha ntjarranha kaltjinthitjata relha errilknga ntjarra kamerritjinala, angel, enka turta namanga. \v 9 Etnantama intarramintarra iltarraka. Kurunga artwa Intarrangaltha arrpunha ntjarra, etnala Pharisee turta namanga, lakinha ilkaka, “Artwa nhanha itjama ilkarrtja. Arai, enka paka, angel paka nthurrpa ekururna angkaka.” \p \v 10 Etna pula intarramintarra iltarramanga, Rome-arinya itornka kngarra era trerraka etna Paul-anha mpakamala, tjepakakitjantama. Lakinhanga era tjapartia ekuranha ntjarranha turnaka Paul-anha inamala, erinha tjapartiaka ilthurna wotha kngetnitjika. \p \v 11 Ingwa arrpunhalantama Ingkartanha Paul-anga itnatjalhamala erinha ilaka, “Tnoatnoa kuta nai. Unta kala Jerusalem-arinya ntjarranha nukiperra ilaka. Ungkwangathaka turtantama nama Rome town-arinya ntjarranha nukiperra ilitjika.” \s1 Relha Jew ntjarra nyilknganyilknga angkarraka Paul-anha errilknga tutjika \p \v 12 Kala ingutnhalantama relha Jew arrpunha ntjarra worlerraka angkarritjika. Etnantama lhelarraka ilkutjala, ntjutjala turta nitjika, etna Paul-anha errilknga tutjinalpula. \v 13 Kala artwa 40 ngerra lakinha lhelarraka. \v 14 Kurunga etna priest itornka ntjarrurna, kngarripata itornka ntjarrurna turta lhamala, etnanha ilaka, “Arai, nurna kunha lhelarraka ilkutjala nitjika nurna Paul-anha errilknga tukalalpula. \v 15 Rrangkarra, Sanhedrin council arrpunha ntjarrala turtantama, itornka kngarra nhangurna angkatja yairnai, Paul-anha rrakangkarrurna kngitjitjika. Itornka kngarra erinha ilai rrangkarra Paul-anha wotharrka arratja inthorra pmarritjika antja namanga. Nurnantama erinha errilknga tutjina, etna erinha tjaiyala kngitjimalangantema.” \p \v 16 Paul-aka ampala pula nhanhiperra wuka. Erantama tjapartiaka ilthurna irrpumala, nhanha Paul-aka alpmelaka. \v 17 Paul-alantama itornka nyintanha ntangkamala, erinha ilaka, “Nthitja nhanha itornka kngarrurna kngarlathanai. Ekura angkatja intama erinha ilitjika.” \v 18 Itornka era nthitja erinha itornka kngarrurna rretjingaka. Itornka era erinha ilaka, “Paul, artwa nhanga nurnala errkukala, erataka yinganha turnaka nthitja nhanha erinha ungkwangurna kngitjitjika. Ekura kula angkatja intama nganha ilitjika.” \p \v 19 Itornka kngarra era nthitja erinha iltjanga errkumala, ekurakarta tjanalhaka, eratharrarrpa angkarritjinanga. Erantama nthitja erinha pmarraka, “Iwunhama unta yinganha ilitjika antja nama?” \p \v 20 Era itornka kngarra erinha ilaka, “Relha Jew ntjarrataka angkarraka Paul-anha errilknga tutjika. Etnantama inguntha ungkwangurna angkatja yairnitjina, unta Paul-anha Sanhedrin council-urna kngitjika, etna erinha arratjakarla inthorra kula pmarritjinanga. \v 21 Unta pula etnaka itja kangkwerritjika. Arai, artwa 40-anga ntjarralkura tjaiyala kaaralhitjina erinha errilknga tutjika. Artwa nhanha etnataka lhelarrakala ilkutjala, ntjutjala turta nitjika, etna Paul-anha errilknga tutjinalapula. Etna lyarta kala kaaralhama ungkwanganga angkatja wutjika.” \p \v 22 Itornka kngarra erantama nthitja erinha ilaka, “Angkatja nhanha untala yinganha ilakala, unta itja inthorra arrpunhanha paka ilitjika.” Erantama nthitja erinha yairnarlenaka. \s1 Itornka kngarra era Paul-anha Felix-urna yairnaka \p \v 23 Itornka kngarra erantama itornka tharraka ntangkalhaka. Era erinhatharra ilaka, “Mpala tjapartia 200 urraritjika lyarta ingulantama Caesarea town-urna lhitjika. Mpala turta tjapartia 70 arrpunha nanthakarta urraritjika, tjapartia 200 arrpunha turta tjartakarta. \v 24 Kurunga mpala Paul-anha nanthaka tjurnamala, erinha tjapartia nhanha ntjarrakarta artwa Felix-urna kngitjika, tjitjarta kngarrurna.” \p \v 25 Itornka kngarra erantama pepa intalhelaka, eratharra Felix-anha nthitjika. \b \q1 \v 26 “Felix, tjitjarta kngarrai, atha \q1 Claudius Lysias-ala nganha anparnama. \b \q1 \v 27 “Relha Jew ntjarralataka artwa nhanha \q1 erinha errkuka, etna turta erinha \q1 errilknga tutjikerraka. Atha wuka era \q1 Roman citizen namanga. Lakinhanga yinga \q1 tjapartia ntjarrakarta lhaka, erinha \q1 tangkalhelaka turta. \b \q1 \v 28 “Athantama erinha Sanhedrin council-urna \q1 kngaka, etnanha pmarritjika, \q1 ‘Iwunhangama rrangkarra artwa nhanha \q1 erinha errilknga tutjika antja nama?’ \q1 \v 29 Etna nukurna angkamalanga, atha \q1 lhangkaraka etna erinha errilknga tutjika \q1 antja naka, mpaarangaranga etnakanhanga \q1 arrkngala wara. Nukanga urlarra era itja \q1 ilkarrtja nama, nurna erinha errilknga \q1 tutjika, jail-ala tnyinitjika paka. \b \q1 \v 30 “Athantama wuka etna wotha angkarrakala \q1 erinha errilknga tutjika. Lakinhanga atha \q1 erinha kala ungkwangurnantama yairnama. \q1 Atha turta relha Jew itornka ntjarranha \q1 ilaka, etna kala ungkwangurnantama \q1 lhitjika, erinha ungkwanganga urlarra \q1 turtantama ilparnitjika.” \p \v 31 Tjapartia etna kala itornka etnakanhaka kangkwerraka. Ingula etna Paul-anha Antipatris town-urna kngaka. \v 32 Kala ingutnhalantama, tjapartia nhanga ntjarra etnala ingka pitjikala, etna wotha Jerusalem-urna alpuka. Kurunga tjapartia nanthakarta ntjarralantama Paul-anha anpara kngaka. \v 33 Caesarea town-akerritjalhamala, etna pepa nhanga, Paul-anha turta Felix-anha nthaka. \p \v 34 Pepa ekura read-erramaliperra, Felix-ala Paul-anha pmarraka, “Pmara nthanharinyama unta?” Paul-ala erinha ilaka, “Yinga Cilicia-arinya nama.” \v 35 Felix-alantama erinha ilaka, “Arai, atha nganha anma wutjina, artwa nhanga ntjarra pitjimalanga, etnala nganha ilparnakala.” Erantama urrkapunhapunha ekuranha ntjarranha turnaka, etna Paul-anha Herod-aka iltha kngarrala tnyinitjika, kaaritjika turta. \c 24 \s1 Relha Jew ntjarrala Paul-anha Felix-anga urlarra ilparnaka \p \v 1 Arlta 5-iperra, Ananias-anhantama Caesarea town-urna pitjika, Felix-urna. Ananias erataka High Priest naka. Ananias ekuralela relha Jew-aka itornka urrputja pitjikantema, Tertullus-anha turta, artwa lawyer. Etna Tertullus-anha etnakalela kngaka, era Paul-anha Felix-anga urlarra ilparnitjika. \v 2 Felix-alantama tjapartia ntjarranha turnaka Paul-anha court-urna kngitjitjika. Tertullus erantama Paul-anha ilparnaka. “Felix-ai,” Tertullus era angkaka, “Nurna ingkarraka rilhera, marra turta nama, unta warta nurnaka tjitjarterramanga. \v 3 Nurna turta ungkwanga kangkama, unta nurnanha arratja ntarntaramanga. \v 4 Yingantama itja antja kuta inthorra angkitjika, kala kurrka waranta. \p \v 5-6 “Arai, Paul-anhataka artwa korna. Era relha Jew ntjarranha pmararrpaninhala rwampiilakala. Era turta relha Nazarene ntjarraka itornka nama. Ngurruka era temple erinha lolowutjikerramalanga, nurna erinha errkukantama. \v 7-8 Untarrpantama erinha pmarramalanga, unta kala lhangkaritjina nurna erinha arratja inthorra ilparnamanga.” \p \v 9 Relha Jew etnala Tertullus-alela pitjikala, etna turta lakinhantema angkaka. \s1 Paul-anha Felix-anga urlarra ilalhaka \p \v 10 Felix-anha Paul-akantama kwerraka, erantama angkitjika. Paul-ala erinha ilaka, “Felix-ai, unta kunha relha Jew nurnakanhaka mpaarangarangaka kaltja, unta year ntjarra inthorra tjiperrawunhawunha nurnakanha nakalanga. Lakinhanga yinga ungkwanga tnoatnoa ilalhama. \p \v 11 “Yinga ngurruka ngerra wara Jerusalem-urna pitjalpuka, Altjirraka urrkurrkintja nitjika. Relha etnala yinganha lyarta ilparnama, etna nganha kala irrpalthala ilama, yinga arratja angkamanga. \v 12 Relha nhanha etna turta kaltja yinga itja temple-ala relha arrpunha ntjarralela iwurraka paka. Atha turta itja relha ntjarranha rwampiilaka, synagogue-ala paka, katha arrpunhala paka, Jerusalem ekurala. \v 13 Etna turta kaltja, etna yinganha lyarta palkala wara ilparnamanga. \p \v 14 “Yinga ungkwanga arratja ilalhama, yinga Altjirraka urrkurrkintja nama, Jesuanha tnakamala. Relha Jew etna pula yinganha ilparnama yinga kula Altjirraka itja arratja urrkurrkintja namanga. Etna ngerra pula, atha Altjirraka Angkatja Imankinya kuta tnakama. \v 15 Etna ngerra turta atha tnakama Altjirrala relha marranha, relha kornanha turta kamalhelitjinala. \v 16 Lakinhanga yinga arrkarnalhama Altjirranga urlarra, relhanga urlarra turta arratja kuta ntelalhitjika. \p \v 17 “Year ntjarra yinga pmararrpaninhala naka. Kurunga yinga Jerusalem-urna pitjalpuka. Atha tnakanhakanha ilkngara ntjarraka money kngitjika. Atha turta Altjirranha tjauwerrilya nthitjika antja naka, temple-ala. \v 18 Relha Jew urrputjalantama yinganha temple-aka araka, Altjirranha tjauwerrilya nthamanga. Yinga itja worlakarta naka. Atha itja relha ntjarranha rwampiilaka paka. \p \v 19 “Relha Jew Asia-arinya urrputja temple-ala nakantema. Etna inthorra nhanhala neikanha yinganha ungkwanganga urlarra ilparnitjika. \v 20 Etna pula itja pitjika. Lakinhanga relha Jew etnala pitjikala, etna nganha ileikanha yinga paka paala ntelalhakalanga. Arai, etna yinganha nhanga Sanhedrin council-anga urlarra ilparnaka. Etna pula yinganha yarna ilparnaka. \v 21 Etna yinganha nhanga pmarramalanga, atha etnanha nhanhanta ilaka, ‘Rrangkarra kunha yinganha lyarta ilparnama, atha tnakamanga Altjirrala relha errilknga ntjarranha kamalhelitjinala.” ’ \p \v 22 Felix erataka arrkurlantema Ingkarta Jesuiperra kngarra wukala. Erantama etnanha ilaka, “Arai, anma, Lysias-anha, itornka kngarra era, pitjitjina. Kurunga atha Paul-anha tjiperrawutjina.” \v 23 Felix-alantama tjapartiaka itornka nyintanha turnaka, “Paul-anha tjapartiaka ilthala kaarai. Unta pula erinha itja chain-ala yirnitjika. Unta turta tjina ekuranha ntjarranha impurlarrarnai ekuralela yatjarra nitjika, erinha marnalalka wantitjika.” \s1 Paul Felix tharra urrputjaranga angkarraka \p \v 24 Arlta urrputjiperra, Felix-anha noa ekuranha Drusilla-akarta tjapartiaka ilthurna lhaka, Paul-anha wutjika. Drusilla erataka arrkutja Jew naka. Kurunga Paul-ala erinhatharra Krista Jesuiperra ilaka. \v 25 Era turta erinhatharra lakinha kaltjinthaka, “Altjirranga urlarra arratja ntelalhai. Itja lherrintja kornaka kangkwerrai. Arai, Altjirrala relha ingkarrakanha anma tjiperrawutjina.” Nhanha wumala, Felix-anha trerraka. Erantama Paul-anha ilaka, “Kala lyartaka impai. Anma paka, yinga ungkwanga wotha ntangkalhitjina.” \v 26 Felix erataka antja naka Paul-ala erinha money nthitjika, erinha althakalthilitjika. Lakinhanga era Paul-aka wothamawotha ntangkalhaka, eratharra angkarritjika. \p \v 27 Year tharriperra, Roman government-ala artwa Porcius Festus-anhantama ingkairnaka Felix-aka kathala tjitjarterritjika. Felix era antja naka relha Jew itornka ntjarra ekura kuta kangkitjika. Lakinhanga era Paul-anha jail-aka impurlalhaka. Era erinha itja tnauwuka. \c 25 \s1 Paul-ala Festus-anha alpmelaka, ‘Yinga antja Caesar-ala yinganha tjiperrawutjika’ \p \v 1 Etna Festus-anhantama ingkairnaka tjitjarta kngarra era nitjika. Kurunga arlta tharraminyintiperra, Festus-anha Caesarea town-angatjina Jerusalem-urna lhaka. \v 2 Priest itornka ntjarrala, relha Jew-aka itornka arrpunha ntjarrala turtantama erinha Paul-iperra alpmelaka. Etna turta Festus-anha yakalhelaka, \v 3 era Paul-anha Jerusalem-urna kngitjitjika. Etnataka antja naka Paul-anha tjaiyaka errilknga tutjika. \v 4 Festus-ala pula etnanha alpmelaka, “Paul-anha Caesarea-ala kuterritjika. Yinga turta inguntha ngerra wara Caesarea-urna alputjina. \v 5 Rrangkarra angkama era kula artwa korna namanga. Itornka urrputja rrakangkarranhantama nukalela pitjeikanha, Caesarea-urna, erinha nukanga urlarra ilparnitjika.” \p \v 6 Festus-anhantama arlta urrputja wotha Jerusalem-ala kuterraka. Kurunga era Caesarea-urna alpuka. Arlta arrpunhala era kala court-urna lhaka, Paul-aka ntangkalhaka turta. \v 7 Paul-anha kala court-ala namangantama, relha Jew Jerusalem-arinya ntjarrala erinha kngarra inthorra ilparnaka. Angkatja etnakanha pula orrtjerrintja wara naka. \v 8 Paul-anhantama ilalhaka, “Yinga itja relha Jew ntjarraka mpaarangaranganga kekarta lhaka. Atha itja temple erinha lolowuka, Caesar-anha paka arrampowuka.” \p \v 9 Festus era pula antja naka relha Jew ntjarranha arrkanilitjika. Lakinhanga era Paul-anha pmarraka, “Unta paka Jerusalem-urna lhamarama, atha nganha Jerusalem-ala tjiperrawutjika?” \p \v 10 Paul-ala erinha alpmelaka, “Yinga Roman citizen namanga, nukathaka nama unta yinganha Roman court-ala tjiperrawutjika. Untarrpa kala kaltja yinga itja Jew ntjarraka mpaarangaranganga kekarta lhakala. \v 11 Yinga paka nthurrpa kekarta lhakalanga, yinga kala etnaka nthalhamara, etna yinganha errilknga tutjika. Yinga pula itja kuta ilkarrtja nama. Lakinhanga ungkwangathaka itja nama yinganha relha Jew ntjarraka lanthitjika. Yinga kala antja Caesar eranta yinganha tjiperrawutjika.” \p \v 12 Nhanha wumala, Festus-anha artwa arrpunha ntjarralelarrka angkarraka. Artwa nhanha etnataka Roman mpaarangarangaka kaltja nakala. Kurunga era Paul-anha ilaka, “Unta warta antja nakalanga Caesar-ala nganha tjiperrawutjika, atha nganha kala Caesar-urna yairnitjina.” \s1 Paul-anha King Agrippa-urna, noa ekuranha Bernice-urna turta angkaka \p \v 13 Kurrka anmantama, King Agrippa-anha Caesarea-urna pitjika, noa ekuranha Bernice-akarta. Eratharrataka pitjika Festus-alela yatjarra narlalputjika. \v 14 Etna kala arlta urrputja ekuralela nakalangantama, Festus-ala king erinha Paul-iperra alpmelaka. Era erinha ilaka, “Felix-alataka artwa nyintanha jail-aka impurlalhaka. \v 15 Yingantama ngurruka Jerusalem-ala namalanga, priest itornka etna, relha Jew-aka kngarripata ntjarra turta nukurna pitjika. Etna yinganha ilaka atha artwa erinha imilitjika. \v 16 Atha pula etnanha ilaka, nurnaka mpaarangaranga arrpunha nama. Nurna yarna relhanha kala imilamanta. Rrangkarra erinha alkngatharra ilparnitjikarrka, court-ala. Kurunga relha era ilalhitjika. Kurunga atha erinha irrpalthala tjiperrawuma. \p \v 17 “Relha Jew etnantama nhanhurna pitjika. Arlta arrpunhala yinga kala Paul-aka ntangkalhaka, atha erinha wutjinanga, etna erinha alkngatharra ilparnamalanga. \v 18 Etna erinha ilparnakantama. Atha pula lhangkaraka etna erinha palkala wara ilparnamanga. Atha erinha yarna nhanhakakwia imilaka. \v 19 Arai, etnataka nukanga alkngatharra iwurraka, altjirra etnakanhiperra. Etna turta artwa errilkngiperra iwurraka. Rretnya ekura Jesua. Paul-anha angkaka artwa era kula etatha namanga. \p \v 20 “Yingantama yarna eterraka. Athantama Paul-anha pmarraka, ‘Unta paka Jerusalem-urna lhamarama, atha nganha Jerusalem-ala tjiperrawutjinanga?’ \v 21 Paul-anha pula angkaka, ‘Yinga antja nama Caesar-alanta yinganha tjiperrawutjika.’ Lakinhanga atha erinha jail-ala kuta tnyinama erinha Rome-urna yairnitjinala.” \p \v 22 Agrippa erantama Festus-anha ilaka, “Yingataka antja nama artwa nhanha erinha wutjika.” \p Festus-ala erinha ilaka, “Unta erinha kala inguntha wutjina.” \p \v 23 Kala arlta arrpunha ekuralantama, Agrippa, Bernice tharra Festus-aka iltha kngarritjurna pitjika, mantarra lantjalantja inthorraka ekarralhakala. Tjapartiaka itornka ntjarra, relha itornka arrpunha ntjarra turta iltha ekurala worlerrakantema. Kurunga Festus-anha Paul-aka ntangkalhaka. \v 24 Festus erantama angkaka, “King Agrippai, itornka ntjarrai turta. Rrangkarra artwa nhanha erinha arama? Relha Jew pmara nhanharinya ntjarrala, relha Jew Jerusalem-arinya ntjarrala turta, artwa nhanha erinha kngarra ilparnaka. Etna turta yinganha turnaka, atha erinha errilknga tutjika. \v 25 Atha etnanha montjala wurlanaka. Atha pula erinha yarna imilama. Kurunga Paul erarrpa angkaka Caesar-alanta erinha tjiperrawutjika. Lakinhanga atha erinha kala Caesar-urna yairnitjina. \p \v 26 “Iwunha pula atha Caesar-anha ilamara, ekuriperra? Lakinhanga yinga ekura ntangkalhaka, rrangkarra, King Agrippa unta turta, erinha montjala pmarritjinanga. Nuka paka angkatja ekuriperra intitjinangantama, Caesar-urna intalhelitjika. \v 27 Atha erinha yarna marntilparla wara yairnama.” \c 26 \s1 Paul-anha Agrippa-anga urlarra ilalhaka \p \v 1 Agrippa-alantama Paul-anha ilaka, “Kala untantama ilalhai.” \p Paul-anhantama kwerramala, etnanha tjukunyilaka. Kurunga era ilalhaka. \v 2 “King Agrippa-ai, relha Jew ntjarrala kunha yinganha kngarra inthorra ilparnaka. Yingantama kangkama ungkwanganga urlarra ilalhitjika. \v 3 Unta kunha kaltja inthorra relha Jew nurnakanhaka mpaarangarangaka. Yingantama ungkwangurna ingkama, yinganha montjala wurlathanai. \p \v 4 Relha Jew ingkarraka nuka kala kaltja. Etna turta kaltja yinga arratja kuta ntelalhakala katjiangatjina. Yinga lakinha ntelalhaka pmara nukanhala, Jerusalem-ala turta. \v 5 Etna nuka kaltja naka katjiangatjina. Etna turta nganha irrpalthala ilamara yinga Pharisee nakala, Pharisee ngerra turta kutatha ntelalhakala. \v 6 Lyarta etna antja nama yinganha imilitjikantama. Iwunhanga? Imanka Altjirrala errilkngipata nurnakanha ntjarranha lhelaka ramarama etnakanha tangkalhelitjika. Yinga kaltja nhanha kala nthurrperrakala. \p \v 7 “Israel-aka ramarama 12 pula nhanhaka itjala kaltja. Etna kaaralhamantema Altjirraka Angkatja Imankinya nhanha nthurrperritjika. Etna turta Altjirrurna kuta ingkama nhanhakakwia. Lyartantama relha Jew ntjarrala yinganha imilitjika antja nama, King-ai, atha etnanha ilamanga Altjirrala angkatja imankinya kala nthurrpilakalanga. \v 8 Rrangkarra itja tnolkitjika, rrangkarra wumalanga Altjirrala relha errilknga ntjarranha kamalhelamanga. \p \v 9 “Imanka atha turta etarlaraka nhanha kula arratja namanga Jesua Nazareth-arinyaka irrpaltherritjika. \v 10 Yingantama lakinha ntelalhaka Jerusalem-alarrka. Priest-aka itornka ntjarrala yinganha ilaka nhanha kala nukathaka namanga Kristaka tnakanhakanha ntjarranha errkutjika. Athantama etnanha errkumala jail-aka kurnaka. Etnantama arrpunha ntjarranha errilknga tumanga, yinga nhanhaka kangkaka. \v 11 Atha turta tnakanhakanha ntjarraka yonthaka synagogue ntjarrala. Athantama arrpunha ntjarranha turnaka etnanha tutjika. Atha tnakanhakanha ntjarranha turnaka Jesuanha arrampowutjika. Tnakanhakanha ntjarraka antjakunya inthorra namala, yinga town arrpunha ntjarrurna turtantama lhaka, etnanha lurnamala tutjika. \p \v 12 “Arrpunharanga yinga kala Damascus-urnantama lhaka. Priest-aka itornka ntjarralataka yinganha ilakala, yinga paka antja namanga, atha kala tnakanhakanha ntjarranha Damascus-ala turta errkutjika. \v 13 King-ai, ngkinyala, yinga nhanga lhapalhamalanga, parrtja arrpunha inthorrala yinganha alkiranga parrtjilhelaka. Itja yinganhanta, artwa nukalela lhamala ntjarranha turta. \v 14 Nurna ingkarraka arnakarlaka tnyika. Athantama wuka yinganha Hebrew angkatjala pmarramanga, ‘Saul-ai, Saul-ai, iwunhangama unta yinganha tutjika lurnama? Nuka irrpaltherramala, untataka ungkwangarinya wara kornilalhama.’ \p \v 15 “Athantama erinha pmarraka, ‘Ingkartai, ngunhama unta?’ \p “Ingkartala yinganha ilaka, ‘Yinga kunha Jesua. Yinganha kunha unta tutjika lurnama. \v 16 Kala kamerrai. Yingataka ungkwanga rumerraka, atha nganha urrarakala nukantama urrkaputjika. Unta relha ntjarranha nhanha alpmelitjika. Unta turta etnanha angkatja arrpunha alpmelitjika, angkatja nhanga athala nganha anma alpmelitjina. \v 17 Atha nganha relha Jew ntjarrurna, Relha Lorinya ntjarrurna turta yairnama. Atha nganha kala etnakanga ntarntaritjina. \v 18 Untantama etnanha angkatja nukanha kaltjinthitjika. Unta etnanha ilai etna itja lherrintja kornaka kangkwerritjika, errintjaka paka. Kala Altjirrakanta pula. Etna turta Altjirrurna toperritjika. Etna yinganhantama tnakitjika, atha korna etnakanha iwutjinanga. Kurunga atha etnanha relha alkngaltara nukanha ntjarraka lhangitjina.’ \p \v 19 “King Agrippa-ai, yinga kala Ingkartaka kangkwerraka, era nuka rumerramalanga. \v 20 Atha relha Jew ntjarranha, Relha Lorinya ntjarranha turta kaltjinthaka, Damascus-alakimparra, Jerusalem-alantama, pmara Judea-ala turta. Kurunga pmararrpaninhala turta. Atha etnanha ilaka etna Altjirrurna toperritjika. Etna turtantama arratja ntelalhitjika, arrpunha ntjarrala lhangkaritjinanga etna toperrakala. \v 21 Nhanhakakwiantama relha Jew ntjarrala yinganha temple-ala errkuka, yinganha errilknga tutjika turta antjerraka. \v 22 Altjirrala pula yinganha lyartalpula ntarntaraka. Athantama rrangkarranha alkngatharra Kristiperra ilama. Angkatja nuka nthurrpa nama. Altjirraka urrpia imankinya ntjarrala, Moses-ala turta nhanha ilakantema. \v 23 Etna ilaka Kristakathaka naka nyingalauwumaliperra ilutjika. Kurunga erakimparra errilknga ntjarranga kamerritjika. Kurunga era relha Jew ntjarranha, Relha Lorinya ntjarranha turta ilitjika, Altjirrala etnanha kala tangkalhelakala.” \p \v 24 Paul-anha angkamalangantema, Festus-anha ilkaka, “Paul-ai, untataka rirta. Kngarra inthorra kaltjerramala, unta parrpartilalhaka.” \p \v 25 Paul-ala pula erinha ilaka, “Festus, itornka kngarrai, yinga itja rirta. Angkatja yingala angkama, etnataka arratja inthorra. \v 26 King Agrippa-ala kala angkatja nukanha lhangkarama. Lakinhanga yinga ekururna kunpa kuta angkama. Kristanha kunha relhanga alkngatharra iluka pa kamerraka, itja nyilknganyilkngala.” \p \v 27 Paul-alantama Agrippa-anha pmarraka, “Unta Altjirraka urrpia imankinya ntjarraka angkatja tnakamama? Yinga kaltja unta angkatja etnakanha tnakamanga.” \p \v 28 Agrippa-alantama Paul-anha ilaka, “Unta etarlarama yinganha kurrka wara kaltjinthamaliperra, atha kala Kristanhantama tnakitjika?” \p \v 29 Paul-ala erinha alpmelaka, “Kurrka wara paka, kngarra paka, kalantema. Yinga pula Altjirrurna ingkama, ungkwangiperra, relha arrpunha ntjarriperra turta, etnala yinganha lyarta wumanga. Yinga ingkama rrangkarra ingkarraka tnakanhakanha yinga ngerrerritjika, itja pula chain-akarta.” \p \v 30 King era, Festus-anha, Bernice-anha turtantama kamerraka. Relha etnakalela namala ntjarra turta kamerrakantema. \v 31 Kurunga room-anga rratanhamala, Agrippa ntjarra ilarraka, “Artwa nhanha itjama ilkarrtja. Nurna erinha yarna imilama. Ekurathaka turta itja nama jail-ala nitjika.” \p \v 32 Agrippa-alantama Festus-anha ilaka, “Nurna kala artwa nhanha erinha jail-anga rratalhelamara. Yarnarrpantama, era nhanga antja nakalanga Caesar-alanta erinha tjiperrawutjika.” \c 27 \s1 Etna Paul-anha ship-aka tjurnaka, Rome-urna kngitjika \p \v 1 Festus-anha eterraka Paul-anha kala pmara Italy-urna yairnitjikantama. Lakinhanga era Paul-anha, artwa jail-arinya urrputja arrpunha turta Julius-urna lanthaka, Rome-arinya tjapartiaka itornka nyinturna, era etnanha Rome town-urna kngitjika. \v 2 Nurnantama ship nyintaka ntjika, Adramyttium town-ala. Ship nhanha erataka kala lhitjikerraka, pmara Asia-urna. Nurna ekura ntjimaliperra, ship era kala kwatjala latha lhaka. Aristarchus, artwa pmara Macedonia-arinya, erala Thessalonica town-ala nitjata, era nurnakalela ntjilalhakantema. \p \v 3 Arlta arrpunhala nurna kala Sidon town-akerritjalhaka. Julius-anha artwa kangkintja naka. Erantama Paul-anha impurlarrarnaka tjina ekuranha ntjarranha ararlalputjika, etna erinha marnalka nthitjinanga, tjaiyaka. \v 4 Wotha kwatjakerramala, wurinya ekarltala warnaka. Lakinhanga nurna pmara Cyprus-anga etinya lhapalhaka. \v 5 Kurunga nurna pmara Cilicia-anga, pmara Pamphylia-anga ntakarra kuta kwatjala lhapalhaka, Myra-aka turtantama erritjalhaka. Myra erataka town naka, pmara Lycia-ala. \v 6 Myra ekurala Rome-arinya tjapartiaka itornka era ship arrpunha araka Alexandria town-anga pitjikala. Ship nhanha era turta Italy-urna lhitjika naka. Lakinhanga tjapartiaka itornka era nurnanha turnaka ship nhanha ekurantama ntjitjika. \p \v 7 Nurnantama arlta urrputja montja wara kwatjala lhapalhaka, Cnidus town-urna. Nurna kala yarna ngerra inthorra lhitjikerraka, wurinyala nurnanha parramanga. Lakinhanga, nurna kala ntakarrantama lhaka, pmara Crete-urnathaka. Salmone town-anhantama impunhamala, nurna kala ekuranga ntakarra mpinyala kuta lhapalhaka. \v 8 Nurnataka pmara ekuranga etinya wara kwatjala lhapalhaka. Kurunga nurna Fair Haven town-urna pitjika. Fair Haven town erataka Lasea town-anga etinya wara naka. \p \v 9 Wurinya ekarltalataka nurnanha kuta nakapakarlilentjikala. Lakinhanga nurna Fair Haven town-alantema naka. Wurinya era turta ekarltamekarlterraka. Lakinhanga nhanha itja marra naka kwatjala anpara lhitjika. Paul-alantama artwa etnanha ilaka, \v 10 “Artwa ntjarrai, yinga kaltja nurna paka anpara lhamanga, nurna imampurla inthorrerritjina. Ship nhanha urltakalhitjina. Yultha ingkarraka ipmintjerritjina. Artwa arrpunha ntjarra turta ilutjina.” \v 11 Rome-arinya tjapartiaka itornka era pula Paul-aka itjala kangkwerraka. Era ship-aka itornkaka, ship-akakurtwiaka turtala kangkwerrakatitja. \p \v 12 Fair Haven era itja ship-aka kwentja marra naka, nhanga lhurrpala kuterritjika. Lakinhanga ship-ala namala ntjarra antja naka Phoenix town-urna anparerritjika. Phoenix erataka ship-aka kwentja marra naka. Phoenix era nurnakanga altorla naka, pmara Crete-ala. Ship-ala namala ntjarrantama antja naka pmara nhanha ekurala kuterritjika, lhurrpala. \s1 Wurinya ekarltala, kwatja inmarrala turta Paul ntjarranha nakapakarlilaka \p \v 13 Anma, wurinya kurrkalantama ntakarranga warnaka. Etnantama eterraka, “Nurna kala arrkarniai Phoenix ekururnantama anparerritjika.” Etnantama ship erinha ilumala, Phoenix-urnathaka kwatjala lhaka. \v 14 Anma, wurinya ekarlta inthorralantama ship erinha yirrara ekngarranga twentjika. \v 15 Wurinya ekarlta ekuranga arrkngala, ship erantama yarna altorlathaka anparerraka. Wurinyala ship erinha kala ntakarrathakanta pauwuka. \p \v 16 Wurinyalantama nurnanha mpopaturra kurrkurna pauwuka, rretnya ekura Cauda. Mpopaturra ekururna etinyerramala, nurna boat kurrka nurnakanha errkumala, ship-aka tjurnaka. \v 17 Boat erinha ship kartninyaka yirnamala, etna ship erinhantama ekarltilaka, rope-ala yirnamala. Wurinyala nurnanha kuta pauwumanga, etna trerraka ship era arnaka maarnalhakitja, pmara Syrtis-ala. Lakinhanga etna anchor erinha kwatjaka iwuka, ship era montjalkura lhitjinanga. \p \v 18 Wurinya era pula ekarlta kuta warnaka. Lakinhanga arlta arrpunhala, etna ship-aka yultha turtantama kwatjaka iwuka. \v 19 Kurunga arlta tharraminyintiperra, etna ship-aka sail, rope-alkantama kwatjaka iwuka. \v 20 Arlta ntjarra inthorra nurna lirnnga erinha, ntheilpura etnanha turta itja araka. Wurinya era pula ekarlta kuta warnaka. Nurnantama eterraka nurna ingkarraka kala ilutjinala. \p \v 21 Nurna kala kuta inthorrantama marnakunya naka. Paul-alantama artwa etnanha ilaka, “Rrangkarra nhanga nuka kangkwerreikanha. Rrangkarra paka pmara Crete-ala kuterrakalanga, ship era marra kuta namara, yulthalka ingkarraka turta intamarantema. \v 22 Rrangkarra pula itja enkakunyerritjika. Rrangkarra itja ilutjina. Ship eranta ungkwaltjerritjina. \p \v 23-24 “Arai, Altjirra nukanhala ingula angel nukurna yairnaka. Angel era yinganha ilaka, ‘Paul-ai, itja trerrai. Altjirranha antja nama unta Caesar-anga urlarra turta ilalhitjika. Ungkwangakwiantama era artwa ingkarrakanha kwatjanga tangkalhelitjina, etnala ship nhanhala namanga.’ \v 25 Lakinhanga artwa ntjarrai, rrangkarra itja trerritjika. Atha Altjirranha tnakama. Angkatja ekuranha nthurrpa nama. Era nurnanha kwatjanga tangkalhelitjina. \v 26 Ship nurnaka pula mpopaturra arrpunhaka maarnalhitjina.” \p \v 27 Nurna kala ingwa 14-ntama laiya ekurala naka. Wurinya era turta ship erinha kutantema parlpapauwurlapuka. Kala ingwa mpopala ngerrantama ship-aka urrkapunhapunha ntjarrala etarlaraka etna ankerraka etinyerramanga. \v 28 Etnantama rope iron kantjakarta kwatjaka iwuka, aritjika kwatja era paka iparta kuta namanga. Etnantama rope erinha wotha kwatjanga tjarrinamala, etna araka kwatja era 37 metres iparta namanga. Kurrka anma etna araka kwatja era 27 metres iparta namanga. \v 29 Ship-aka urrkapunhapunha ntjarrantama trerraka nurna parta theinta, arna paka tukitja. Etnantama 4 anchor kwatjaka iwuka, ship-aka ingkarna mpinyanga, ship erinha parritjika. Kurunga etna arltaka kaaralhaka. \p \v 30 Kurunga ship-aka urrkapunhapunha etna eterraka, ship ekuranga urlerritjika. Etnantama boat kurrka nhanga kwatjaka tnanpulhelaka, arrpunha ntjarranha ilamala etna kula anchor arrpunha ship-anga ilulhelitjinala. \v 31 Paul-ala nhanha aramalanga, era Rome-arinya tjapartiaka itornka nhanganha ilaka, tjapartia ntjarranha turta, “Arai, artwa nhanha ntjarra paka ship erinha impurlalhamanga, Altjirrala rrangkarranha itja kwatjanga tangkalhelitjina.” \v 32 Tjapartia ntjarralantama rope erinha kaka, rope erala boat kurrka erinha errkumanga. Boat erantama kwatjaka tnyika. \p \v 33 Kala arlterritjikerramangantama, Paul-ala artwa ingkarrakanha thakalhelaka marna ilkutjika. Era etnanha ilaka, “Arai, rrangkarra kala arlta 14 trelka wara urrkapukala. Rrangkarra turta marna itja ilkukala. \v 34 Kala marna ilkwai, rrangkarra marnakunya thaltjerrakalanga. Rrangkarra marra nitjina. Rrangkarra itja ilutjina.” \p \v 35 Lakinha angkamaliperra, Paul-ala marna inaka. Erantama etnakanga alkngatharra Altjirranha dangkilaka. Marna erinha urltakamalantama, era kala ilkuka. \v 36 Paul-aka kangkwerramala artwa arrpunha ntjarrala turtantama marna inaka, ilkuka turta. \v 37 Artwa 276-taka ship ekurala naka. \v 38 Etna ingkarrakala kala marna ilkukantama. Kurunga etna wheat annga ingkarraka laiyaka iwuka, ship era inpora inthorra namanga. \s1 Ship era ankerra tutjalpuka \p \v 39 Kala arlterrakalangantama, ship-aka urrkapunhapunha ntjarrala ankerrantama araka. Etna pula pmara erinha itja lhangkaraka. Katha marra ankerrala aramala, etna antja naka ship erinha arna nhanhakarlaka ntjilhelitjika. \v 40 Lakinhanga etna anchor 4 nhanga ntjarraka rope kaka, anchor etna laiya ipartaka uralhitjinanga. Etna ship erinha ankerrurnathakantama kngartiwuka. Kurunga etna sail urrputja wotha ekarraka, wurinyala ship erinha ankerrurnathaka pauwutjinanga. \v 41 Ship era pula arnaka ntjinhaka, ankerra era ilangangantema. Ship erantama arna nhanhaka maarnalhaka. Kurunga kwatja inmarrala ship-aka ingkarna mpinya, ungkwaltjilaka. \p \v 42 Tjapartia ntjarrantama eterraka artwa jail-arinya ingkarrakanha errilknga tutjika, etna urlerranhakitja. \v 43 Julius, Rome-arinya tjapartiaka itornka nhanga pula antja naka Paul-anha etatha tnyinitjika. Lakinhanga era tjapartia ekuranha ntjarranha parraka. Erantama kwatjala walhitjika kaltja ntjarranha ilaka, etna kala ankerrurna walhanhitjika. \v 44 Kanha kotna ntjarranha era ilaka, etna rurla ungkwaltja errkumala ankerrurna walhanhitjika. Kala artwa ingkarraka inthorrantama marra kuta ankerraka erritjalhaka. \c 28 \s1 Malta mpopaturrala \p \v 1 Nurna ingkarraka ankerralantama namalanga, pmararinya ntjarrala nurnanha ilaka mpopaturra era rretnya Malta namanga. \v 2 Pmararinya etna nurnaka kangkintja inthorra ntelalhaka. Etna nurnaka ura etaka, kwatjala nhamanga, karntala turta nurnanha tumanga. \p \v 3 Paul-ala turtantama matja ungkwaltja kotjimala, uraka iwuka. Apma arrangkulthantama uranga rratamala erinha iltja utnhuka. \v 4 Pmararinya ntjarrala nhanha aramalanga, etna lakinha ilarraka, “Artwa nhanha kunha artwa urrarna. Era lyarta itja kwatjala alkngoltingkaka. Era pula lyarta kalantema ilutjina.” \v 5 Paul-ala pula apma erinha uraka ilpilperriwuka. Era itja menterraka. \v 6 Pmararinya ntjarrala erinha intarra kuta ararlanaka. Etna kaaralhaka mpurrka ekura wangkitjika, erarrpa errilknga tnyilalhitjika paka. Etnantama erinha kuta ngerra ararlanaka. Era pula marra kuta naka. Etna lakinhantama ilarraka, “Artwa nhanhataka altjirra.” \p \v 7 Artwa Publius-anha mpopaturra ekura tjitjarta naka. Ekura turta tnukulpa urrputja naka, nurnakanga etinya wara. Publius era nurnanha iltha ekuranhurna kngaka. Nurnantama arlta urrputja ekuralela kuterraka. \v 8 Nurna wuka Publius-aka kaarta menta intamanga, wumpierrakala, mpiltjimanga turta. Ekururna lhamala, Paul-anha ekurakwia Altjirrurna ingkaka. Erantama iltja ekuranha ekurakarlaka arrarnaka. Publius-aka kaarta turtantama marrerraka. \p \v 9 Nhanhiperra wumala, pmararinya ntjarrala tjina menta etnakanha turta Paul-urna kngitjika. Altjirrala etnanha turta marrilaka. \v 10 Relha etnantama nurnanha kngarra tnantjaka. Anma etna nurnanha marnalka kngarra nthaka tjaiyaka. \s1 Malta-angatjina Paul-anha Rome-urna lhaka \p \v 11 Malta ekurala ship arrpunha naka, lhurrpanga arrkurla kuta pitjikala. Ship nhanhataka Alexandria town-anga pitjikala. Ship era naka rretnya “Altjirra Tjoanhanga.” Nurnantama Malta ekurala 3 months namaliperra, nurna ship nhanha ekurantama ntjika, kwatjala latha lhaka turta. \v 12 Nurnantama Syracuse town-urna tjananhaka, town ekurala turta arlta urrputja kuterraka. \v 13 Kurunga nurna Rhegium town-urna anparerraka, kwatjala kuta lhamala. Arlta arrpunhala wurinyala kala ntakarrangantama warnamalanga, nurna arlta tharra lhapalhamala kala Puteoli town-akerritjalhaka. \v 14 Town nhanhala nurna tnakanhakanha urrputja araka. Etna nurnanha yakalhelaka etnakalela week nyinta kuterritjika. Kurunga nurna Rome-urna ingkantama anparerraka. \v 15 Tnakanhakanha Rome-arinya ntjarrala wuka nurna pitjimanga. Etnantama nurnakurna urlarra pitjika Appius Forum town-urna, Three Taverns town-urna turta. Etnanha aramala, Paul-ala Altjirranha dangkilaka, erarrpa turta tjipatjiperraka. \s1 Paul-anha Rome-ala \p \v 16 Rome-akerritjalhamala, government-ala Paul-anha impurlarrarnaka erarrpa ilthala nitjika. Etna pula tjapartia nyintanha turnaka erinha kaaritjika. \p \v 17 Arlta tharraminyintiperra, Paul-anha relha Jew itornka ntjarraka ntangkalhaka. Etna kala worlerrakalangantama, era etnanha ilaka, “Artwa tjina ntjarrai. Yinga itja relha nurnakanha ntjarraka tjurnalhaka paka. Yinga turta itja errilkngipata nurnakanhaka mpaarangaranganga ntaparrperraka. Jerusalem-aka pula relha nurnakanha ntjarrala yinganha errkumala Roman government-aka lanthakala. \v 18 Etna yinganha pmarramalanga, etna lhangkaraka yinga artwa mpulya namanga. Etnantama antja naka yinganha althakalthilitjika. \v 19 Relha Jew-aka itornka ntjarrala pula yinganha ilparnaka kuta. Lakinhanga yinga angkaka, ‘Yinga kala antja nama Caesar eranta yinganha tjiperrawutjika.’ Atha pula relha nurnakanha ntjarranha itja kapanha ilparnama. \p \v 20 “Rrangkarranha nhanha alpmelitjika, yinga rrakangkarra ntangkalhaka. Yinga kunha lyarta chain-akarta nama. Iwunhanga? Atha Altjirraka Tangkalhelanha tnakamanga. Tangkalhelanha nhanga erinhala Altjirrala relha Israel-arinya ntjarrurna yairnitjika lhelakala.” \p \v 21 Relha Jew-aka itornka ntjarrala Paul-anha alpmelaka, “Arai, relha pmara Judea-arinyala itja pepa nurnakurna yairnaka, ungkwangiperra. Artwa turta itja nhanhurna pitjika nganha ilparnitjika. \v 22 Nurna pula antja nama nganha wutjika, unta ilalhamanga. Nurnataka wuka pmararrpaninhala relha ntjarra relha kristarinyaka antjakunya namanga.” \p \v 23 Etnantama angkarraka arlta arrpunhala wotha worlerritjika, Paul-anha wutjika. Arlta ekurala etna kala Paul-urna pitjika. Paul erantama etnakurna angkaka ingutnhangatjina, ngurrangurrakurtitja. Era etnanha ilaka Altjirranha relha ingkarrakaka Ingkarta namanga. Era turta etnanha ilaka, Moses-aka angkatja, Altjirraka urrpia imankinyaka angkatja turta, Jesuiperra angkamanga. \p \v 24 Arrpunha ntjarralantama Paul-aka angkatja tnakaka. Arrpunha ntjarrala pula itjala. \v 25 Etna iwurrakantama. Kurunga etna alpuka, Paul-ala etnanha lakinha ilakalanga, “Enka Alkngaltara erataka arratja inthorra angkaka, Altjirraka urrpia Isaiah-arlarlanga, era nhanga kaarta rrakangkarranha ilamalanga, \b \q1 \v 26 ‘Relha nhanha ntjarrurna lhai, etnanha ilai: \q1 Rrangkarra kuta inthorra wurlanitjina, \q1 rrangkarra pula itja lhangkaritjina. \q1 Rrangkarra kuta inthorra ararlanitjina, \q1 rrangkarra pula itja alkngamputjina. \q1 \v 27 Relha ntjarrala itja wotha arratja etarlarama. \q1 Atha ilpa etnakanha marntilakala. \q1 Atha alknga etnakanha pangilakala. \q1 Athataka etnanha lakinhilaka, etna \q1 yinganha alknga etnakanhala arakitja, \q1 etna ilpa etnakanhala yinganha wukitja, \q1 etna nukiperra arratja etarlarakitja turta. \q1 Kurunga etna nukurna toperrakitja, atha \q1 turtantama etnanha marrilakitja.” ’ \p \v 28-29 Paul-ala etnanha nhanha turta ilaka, “Rrangkarra kaltja nitjika, yia nhanga Altjirralala relhanha tangkalhelakala, yia nhanha atha kala Relha Lorinya ntjarranha ilaka. Etna turta angkatja nhanhaka kangkwerrama.” \p \v 30 Paul-anhantama year tharra tanhala kuterraka, iltha nyinta rent-emilamala. Era relha ingkarrakaka tjina ntelalhaka, etnala ekururna yatjarra pitjimanga. \v 31 Era turta etnanha tnoatnoa inthorra kaltjinthaka Altjirranha relha ingkarrakaka Ingkarta namanga. Era turta etnanha alkngatharra kaltjinthaka Ingkarta Jesua Kristiperra. Nyintala erinha itja parraka paka.