\id ROM = Romans Conrad/Simatab 24-Mar-2003 \h ROM \toc1 Apudok Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Rom Iri \toc2 ROM \mt1 Apudok Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Rom Iri \is1 Enyudok Banenyi Baraen Pol Nenyem Nyanam Eshesh Rom Iri \io1 1:1-17 Nyarik iri baraen um Pol nenek tenkyu um Iruhin um eshesh Rom shenek bilip um Krais iri \io1 1:18—3:20 Iruhin douk nyibur juwehosibur um ihishmorim arpesh, eshesh Juda shani eshesh madae Juda iri uwe shopunek \io1 3:21—4:25 Arpesh shenek bilip um Jisas Krais iri Iruhin douk nahwaresh yopishi \io1 5:1—8:39 Apak ihipmorim monek bilip um Jisas Krais iri douk mani Iruhin mape atug barag aria manadudareh. Apak douk mani Krais magok aria wata shopunek mani anan makitak aria mape wosik um Iruhin ananin Mishin atin \io1 9:1-11:36 Iruhin nagipesh ananim urkum aria nagraeh arpesh douk anan kanak nakriyeshi. Aria nakripap enen baraen um kweipon eshesh Juda shupe mumam mumam um \io1 12:1-15:13 Apak Kristen munekeh iri aih \io1 15:14—16:27 Pol neyagwreh nyatuh iri baraen aria nenemesh ruwahep eshesh Kristen shape Rom iri \s1 Pol Nakripesh Um Enyudok Mour Aposel Douk Anan Neneken Iri \c 1 \p \v 1 Eik Pol, douk yenek Krais Jisas ananin mour iri yenemepogu apudok shup. Yenekap panamagu ipak Iruhin ananish arpesh douk pape Rom iri. Eik anan douk Iruhin nahware um yatogur aposel aria neshopoke inak ikripesh ananin yopinyi baraen. \p \v 2 Enyudok yopinyi baraen douk seiwok Iruhin neyabig ananim profet um nakri adur atin um kweipon enyudok baraen ta nyutogur. Neyabigam aria amam henyem nyetemaguk ananik Buk. \v 3 Enyudok baraen douk nyakrium Iruhin ananin nuganin, apakin Debeini Jisas Krais. Anan douk narao arpenyihw yegenyihw natogur arpen aria nakitak king Devit ananip awirop. \v 4 Aria douk Iruhin nowerehan um ananin dodog. Yaken ananin Mishin nyowerehan nyeyabigap um anan douk Iruhin ananin Nuganin. Enyen nyowerehan abudok nyutob eshesh shan nagok aria Iruhin wata nonohur nakitak napeum. \v 5 Iruhin nakri wosik aria Krais nagraehe meyoh um inek mour aposel ituk ananin nyeigur nyuto iruhw. Ituk ananin nyeigur um inak ihirub warub bape abudok amnab iri aria ihwar eshudok ihish arpesh madae Juda iri uwe ikripesh um shumnek Krais ananin baraen aria shunek bilipuman. \v 6 Aria ipak arpesh pape Rom iri, ipak douk shopunek pani eshudok arpesh douk Iruhin nahwarep um pupe Jisas Krais ananishi iri. \p \v 7 Eik yenek apudok shup panamagu ipak ihipmorim pape Rom iri. Ipak douk Iruhin anan urkum manawashamep aria nahwarep um pupe ananish atishi. Eik yakri apakin Yaken Iruhin nini Debeini Jisas Krais hutaurumep meyoh aria ipakiruh aparuh hur wosik. \s1 Pol Nakri Nunak Nutik Rom \p \v 8 Sagomatin, um Jisas Krais ananin nyeigur, eik douk yenek tenkyu um yenek lotuman iri Iruhin um ipak ihipmorim. Um maresh, ihishmorim arpesh shape ihirub warub iri douk shemnek baraen um ipak pasuhw Krais ananin baraen dodog pagipeshen abom um. \v 9 Aria Iruhin douk eik yakon eik kanak um yenek ananin mour abom. Yenekesh namudok yakripesh enyudok yopinyi baraen um ananin nuganin. Iruhin douk natrue aria nadukemesh um eik apa urkum morum ipak um beten. \v 10 Nakri adur um ihih nyumneh yenek beten obi nyutob, eik douk yenek beten um ipak. Aria douk yarigan um Iruhin nugipesh ananim atum urkum aria nukri wosik um douk anah hagiguk iri nyumnah nuneme anah yah aria eik inaku itrip. \v 11 Eik yakri abom um inaku itrip um itaurumep aria purao enen yopinyi um putogur dodogowip aria purao enyudok yopinyi douk Iruhin ananin Mishin nyukepen meyoh iri. \v 12 Eik yakri namudok. Ipak puni eik ihipmorim munataurum ahudok atuh. Ipak putik eikin bilip nyutogur dodogowin aria eik shopunek ta itik ipakin bilip aria itogur dodogoiwe. \v 13 Eikish ashukenyish owashish douk pagipesh Krais iri, eik yakri ipak ta pudukemesh um enyudok. Sabaihi nyumneh arigaha douk eik yakri um inaku itrip, aria enesh eshudok shapeum shatupokume yah um inakugu. Riguk eik yataurum eshudok enesh douk eshesh madae Juda iri uwe, aria shatogur Kristen. Douk yakri inak um itaurum ipak shopunek kabi riguk yataurum eshesh madae Juda iri uwe shopunek um. \v 14 Eik douk enen tuwehin nyapenye um agundok Debeini narao eik um. Namudok aria eik ta inak ikripesh ananin yopinyi baraen sabaishi arpesh. Eshesh Grik shuni eshesh douk madae Grik iri uwe, shuni eshudok sharao debeinyi saki iri shuni eshudok madae shudukemesh iri uwe. \v 15 Namudok aria eik douk mishin nyakitak abom um inaku ikripep Iruhin ananin yopinyi baraen ipak pape Rom iri shopunek. \s1 Iruhin Ananin Baraen Douk Dodogowin Atin Abom \p \v 16 Eik douk madae inek abraen um agundok ikripesh um enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen um uwe, uwok. Um maresh, enyen douk Iruhin ananin dodog abom um anan nunarao ihishmorim arpesh douk shunek bilip iri aria shupe wosik abom ihih nyumneh. Narik narao Iruhin ananin baraenyum eshesh Juda aria eshesh madae Juda iri uwe nagiguk naraeny-umesh. \v 17 Umum maresh? Enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen adur apa nyowereh ananih yopihi aih. Nyowerehah um agundok anan narao arpesh shasuhw ananin baraen dodog shagipeshen um douk nahwaresh yopishi arpesh. Eshesh shenek bilip atin aria Iruhin natrish nahwaresh yopishi arpesh. Kabi douk baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Nyakri namudok, \q1 “Arpen nyusuhw Iruhin ananin baraen dodog nyugipeshen iri, \q1 anan ta nuhwaren yopunyi arpen aria enyen ta nyupe wosik ihih nyumneh.” \s1 Ihipmorim Mape Agundok Atap Iri Douk Makon Agabus Iruhin \p \v 18 Iruhin douk nape gani iruhw heven aria douk nape neyabigap madukemesh um agundok anan nyibur juwehosibur um. Aria ta nebeimesh yoweinyi poe ihish arpesh douk shakon agabus aria shenek ihihmorim eneheneh yoweihi aih iri. Eshesh douk shabeshuk adurinyi baraen nyabuhuk aria kupaishi ta mare shudukemen uwe, uwok. \v 19 Anan ta nebeimesh yoweinyi poe. Um maresh? Eneh Iruhin ananih aih douk madae hunabeshuk uwe, uwok. Anan kanak neyabigesheh hatogur yopugunum shadukemeh. Aria eshesh apa shenek yoweishi inahos atin shape. \v 20 Seiwok baugos um Iruhin nakwaram agudok nahobig obi nyutob arigaha douk, eshesh douk shatik eneshenesh anan nenekesh iri eshudok. Shatik eshudok aria eshesh douk shanodukem um eshesh kanak ta shudukem ehudok Iruhin ananih biyeh aih douk arpesh madae shunodukemum eshesh kanak shutrih esheshis nabes iri uwe, uwok. Ehudok biyeh aih douk ehudok. Sagomatin ananim dodogowimi abom urkum aria dodog, amam douk mape ihih nyumneh iri. Aria anan nape sik aria deben um ihishmorim eshudok neshagrakuk ihish debeishi arpesh. Ihish arpesh shatik eneshenesh Iruhin nenekesh iri aria shadukemesh um ananih aih. \v 21 Eshesh douk adur shadukemesh um Iruhin anan nape, aria madae shukri anan douk debeini Iruhin aria shukri shutuk ananin nyeigur nyuto shunek tenkyuman uwe, uwok. Shenekesh namudok aria esheship urkwip pagugak abom um Iruhin aria baragos seshukesh madae shur urkum adur atin uwe, uwok. \v 22 Eshesh douk shakri eshesh wosik shadukem enenyenen iri arpesh, aria uwok. Eshesh douk shagugak abom. \v 23 Aria madae shunek lotu um anudok Iruhin douk madae nugok atin iri uwe. Ihishmorim shatanam um shenek lotu um anam rohwomi god douk eshesh meyoh shabarum iri. Eshudok douk shabarish shape kabi da arpesh ta mare shupe abom ihih nyumneh iri uwe, shani armiguhw hwani mahish aria yuguhw. \s1 Enenyenen Arpesh Sheneken Iri Yoweinyi Ina \p \v 24 Douk shenekesh namudok aria Iruhin nakutishukuk shawish um enenyenen yoweinyi ina abom douk eshesh mishish shakitakumen iri shani kupaishi shenenem um yoweihi abraenyih aih um esheshiruh yegeshiweruh. \v 25 Eshesh shakri uwok um anudok Iruhin ananin adurin atin baraen aria shatanam um shemnek rohwin baraen shagipeshen. Madae shenek lotu um Iruhin douk nenek eneshenesh iri uwe, o shuneman mour anan uwe, uwok. Eshesh wata shakutunaguk aria shatanam shenek lotu um eshudok douk anan kanak nakwarmesh iri, aria shenek lotu um eshudok atish. Iruhin anan douk nanodukem um anan kanak um apak arpesh mutuk ananin nyeigur nyukih ihih nyumneh. Adur atin. \p \v 26 Shenekesh namudok aria Iruhin nakutishukuk shawish um yoweihi abom abraenyih aih. Esheshiyu armago shopunek wakutukuk yopihi aih um wuni owowim rahaem sheshuh um aria wani kupaiwari armago wananem yoweihi aih. \v 27 Armam shopunek henekesh namudok atin. Hakutukuk yopihi aih um huni amamiyu irorihiyeu sheshuh um aria amam mishish shakitak um huni kupaimi hunenem yoweihi aih. Henekesh namudok aria harao yoweinyi poe douk nyenek wosik um amam kanak um enyudok heneken iri yoweinyi ina. \v 28 Eshesh douk shakri uwok um urkwip porum Iruhin abom um. Namudok aria nakutishukuk shakonuguk agabus abom, shorshor um shagipesh esheship yoweipi urkwip aria shenek enenyenen yoweinyi abom. Shenek ehudok aih douk madae yopihi um arpesh shunekeh iri uwe. \v 29 Eshesh douk shapeum shenek ihishmori yoweishi inahos. Shenek yoweihi abom, shakri eneshenesh eshudok esheshish atish, shatrishuk yoweisi nabes kupaishi, shenek nyigiya um kupaishiyesh eshudok eneshenesh, shabo kupaishi shagok, sharpak shanitok, shagiyagim kupaishi shanaruken eneshenesh eshudok meyoh, urkwip madae pur punak yopip aria shenekumesh yoweishi inahos kupaishi, shanumogesh um kupaishi, \v 30 sheneyagwreh-umesh yoweinyi rohwin baraen um kupaishi aria shunekesh shurao yoweishi nyeiguhw, shenek horim horik um Iruhin, shanakripam um shabo mishish shariguk shatuk esheshish nyeiguhw shato, shape urkwip porum sabaihi yeh um shunek yoweinyi ina um, madae shemnek amakenyish esheshin baraen. \v 31 Madae shudukemesh um meihi aih yoweihi aria meihi yopihi aih uwe, uwok. Madae shunek eshudok douk shenek promis adurinyi atin baraen um shakri shunekesh iri uwe. Esheship urkwip madae pukri kupaishi o shukri gihaumesh atin uwe, uwok. \v 32 Eshesh douk shadukemen enyudok Iruhin ananin yopinyi lo. Enyen douk nyakri, “Arpesh shugim ahudok iri ta shugok.” Aria shapeum shenek yoweinyi ina atin. Aria douk madae shunek enyudok yoweinyi atin uwe, uwok. Eshesh shopunek shape shanadudareh um arpesh douk shapeum shenek enyudok atin yoweinyi ina iri. \c 2 \s1 Kwot Kweipon Iruhin Nunekatum Nunek Kwot Um Ihish Arpesh Iri Douk Yoputi Abom \p \v 1 Enyudok iganigadae yenyem iri baraen douk adurin atin. Namudok aria ipak meipari douk ta padukemesh baraen kupaishi pakri eshesh shenek yoweinyi ina iri, eik yakana ikrip ipak atin atin. Ipak madae wosik um ta punabeshuk um yoweishi inahos ipak penekesh iri uwe, uwok meyoh. Ipak mnek! Ipak ta paduk baraen um kupaishi pakri eshesh shenek yoweishi inahos. Namudok douk ipak panadukum baraen nyatanamori um ipak kanak. Um maresh? Ipak douk padukemesh baraen kupaishi iri, ipak douk shopunek ta penek enyudokmori atin. \v 2 Apak douk madukemesh. Iruhin ta nenek yopihi aih um nenemesh kwotog eshudok arpesh shagipesh ehudokmori iri. \v 3 Aria ipak ta padukemesh baraen kupaishi iri, ipak shopunek ta penek enyudokmori atin. Namudok aria ipak pakri wosik ta puruwok punak punabeshukuk aria Iruhin ta mare nunemep kwotog uwe, uwok? Namudok ta uwok meyoh. \v 4 Ipak douk patruh aria patik ahudok Iruhin ananin yopihi aih? Anan douk nape noborubukep um roubi nyutob aria madae nubeimep yoweinyi ina arigas uwe, uwok. Ipak ta urkwip porumen o uwok, ehudok Iruhin ananih yopihi aih? Anan douk nape noborubukep um roubi nyutob um nakri pukeshuk agabus yoweishi inahos aria putanamori pukon aparuh anan. \v 5 Aria uwok. Ipakigos baragos seshuk abom aria madae punogugur abom pukri um pukeshuk agabus yoweishi inahos uwe, uwok. Penekesh namudok aria ipak meyoh pape panasonuki enesh yoweishi inahos shape shatowep shatogur dedebesh atish. Pape penekesh namudok arigaha ahudok nyumnah douk Iruhin ta nugipesh adurih atih aih ba nyibur juwehosibur um aria nunemesh debeigwi kwotog ihish arpesh ahi iri hutogrum, anan douk ta nukep ipakin yoweinyi poe. \v 6 Ahudok nyumnah hutogrum, anan ta nuwanamesh poe ihishmorim arpesh kabi douk eshesh kanak shenekeh iri aih um eshesh kanak. \v 7 Eshudok arpesh douk shapeum shenek yopinyi shaurim yah um Iruhin nutuk esheshish nyeiguhw shuto aria nutaurumesh shupe wosik ihih nyumneh iri, eshesh Iruhin ta nutaurumesh aria shupe wosik atin ihih nyumneh. \v 8 Aria enesh arpesh douk urkwip porum eshesh atish aria shakenyuk agabus enyudok Iruhin ananin adurin baraen nyapeik aria shagipesh yoweinyi ina. Eshudokmori arpesh, Iruhin ta nyibur juwehosibur meyoh abom aria ta nuwanamesh yoweinyi atin poe. \v 9 Ihish shenek yoweinyi iri arpesh ta shupe yowesh abom aria shurao debeinyi amaen nyuni debeiri eriger. Ta nyurik nyutogur um eshesh Juda aria eshesh madae Juda iri uwe shopunek ta nyutogrumesh. \v 10 Aria ihishmorim arpesh shenek yopishi iri, Iruhin ta nenekeshumesh namudok. Ta wata nuraesh nuhwaresh yopishi arpesh aria nutuk esheshish nyeiguhw shuto aria aparuh hur wosik shupe wosik atin. Ta nurik nenekesh um eshesh Juda shurik aria kupaishi shopunek ta namudok atin. \v 11 Um maresh, Iruhin douk madae nutik agundok nyeiguhw shato um o nyeiguhw wokesh um aria douk nunek skelumesh uwe, uwok. Nagipesh atuh yopihi adurih aih meyoh aria nenek skelumesh. \p \v 12 Ihish arpesh douk madae shudukem enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi aria shenek yoweinyi iri, Iruhin ta mare nugipesh enyudok lo aria nunek skelumesh. Aria eshesh ta shunak shuwishuk atin. Aria ihishmorim Juda douk wosik shadukemesh um enyudok lo aria shenek yoweinyi iri, Iruhin ta nugipesh enyudok lo atin aria nunemesh debeiti kwot. \v 13 Arpesh douk shemneken meyoh enyudok lo iri, Iruhin douk madae nutrish aria nuhwaresh yopishi uwe, uwok. Aria eshudok shagipesh lo iri atish douk nahwaresh yopishi arpesh. \v 14 Eshesh kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe, eshesh douk madae shudukem enyudok lo uwe, uwok. Adur, eshesh madae shudukemen uwe, aria abudok nyutob eshesh urkwip porum shunek eneh yopihi aih kabi lo nyakrium, aria agundok shadukemesh um enyudok lo nubokadae nyor esheshigos baragos. \v 15 Um maresh? Ehudok shenekeh iri aih douk howereh enyudok lo abom um nyakri enyi baraen douk adur Iruhin nenyem jurug numun esheshiruh aparuh. Aria eshesh douk wata urkwip porumen aria shadukemesh abom um anob nyutob douk shenek yopihi aih aria anob nyutob shenek yoweihi aih. \v 16 Iruhin ta urkum morum enyudok yarik yakripep-enyi baraen aria ta nunek skelum arpesh. Enyudok ta nyutogur namudok kabi enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen eik yakripep-enyi nyakrium. Ahudok nunek skelimesh ahi nyumnah, anan ta nukrip Jisas Krais um nusuhw kwotog nunek skelum ihipmori panabeshuk iri arpeship urkwip puni ihihmori eneheneh yoweihi aih. \s1 Eshesh Juda Shakri Enyudok Lo Ta Wosik Nyutaurumesh Um Shutogur Yopishi Arpesh \p \v 17 Aria mumam um ipak douk shahwarep Juda iri? Ipak panahwar ipak wosik Juda aria panadudareh pakri ipak douk Iruhin ananish arpesh. Aria shopunek pakri enyudok lo douk enyen wosik ta nyutaurumepum kwotog aria pagipeshen pakri Iruhin nutrip nuhwarep yopishi arpesh. \v 18 Ihihmori aih Iruhin nakri um punekeh iri douk wosik padukemeh. Umum maresh, ipak douk penek skul um enyudok ananin lo aria wosik padukem yopihi adurih aih um punekehum. \v 19 Ipak wosik padukemesh, aria pakri wosik ta piyabigesh yah eshudok nabes seshukesh iri o pupe kabi lait aria piyabig arpesh shape wab iri um eshesh ta shunatrugun. \v 20 Ipak pakri enyudok lo douk baugos abom um ihinyumori saki nyani adurin baraen. Namudok aria pakri ipak wosik ta punek skul um shorshor um yopihi aih iri shuni eshudok douk madae gamo shudukemesh iri uwe, uwok. \v 21 Ipak douk penek skul um kupaishi, aria ipak kanak douk madae punek skul um ipak kanak uwe, uwok. Ipak douk pakrip kupaishi um mare shukwuaruh, aria ipak kanak apa pakwuaruh. \v 22 Ipak apa pakri arpesh mare shunek wehrur um, uwok. Aria ipak kanak apa penek wehrur um. Ogwuhwudok aboriguh shabarguhi douk kupaishi shenekoguh um shunek lotumaguh iri, ipak Juda douk pakri uwokmoguh abom. Aria agwudok urusag shawish shenek lotumaguh um, ipak douk apa pawish pakwuaruh um enesh eshudok. \v 23 Ipak apa patuk ipakish nyeiguhw shakih pakri ipak wosik parao Iruhin ananin lo padukemen. Aria uwok. Ipak pabrig enyudok lo aria penek Iruhin ananin nyeigur nyabuhuk abom. \v 24 Ipak douk penekesh kabi da baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Nyakri, \q1 “Ipak meyoh penek yoweinyi ina aria eshesh douk madae Juda iri uwe shatrip aria douk shabubunim Iruhin ananin nyeigur.” \s1 Ehudok Aih Um Amam Juda Hatah Yegeshiweruh Um Ta Mare Hutaurumam Uwe, Uwok \p \v 25 Aria douk ipak ta pugipesh enyudok lo abom piyaten um, wosik ehudok aih um patah ipakiruh yegeshiweruh um wosik ta hutaurumep. Aria ipak madae pugipeshen piyaten abom um, namudok aria ipak douk patogur kabi da arpesh douk madae shudukem Iruhin aria madae shutah yegeshiweruh iri uwe. \v 26 Ipak urkwip purum eshesh kupaishi douk madae shutah esheshiruh yegeshiweruh iri uwe. Aria eshesh ta shunek enenyenen enyudok lo nyakriyen iri um, Iruhin douk natrish nakri eshesh shape ananish adurish arpesh shatah yegeshiweruh iri um. \v 27 Eshesh madae Juda iri uwe douk adur madae shutah esheshiruh yegeshiweruh uwe, uwok. Aria ta eshesh shugipesh enyudok lo um, eshesh ta shunek baraen nyuto ipak Juda shiyabigep ipakih penekeh iri yoweihi aih. Um maresh, ipak Juda douk patah ipakiruh yegeshiweruh aria baraen um enyudok lo henyem ipakik buk um ipak padukemen, aria uwok. Ipak pabrigen. \v 28 Aria eshudok adurishi Juda douk meishi? Adurishi abom Juda douk madae eshudok arpesh shatah adukiruh um esheshiruh yegeshiweruh meyoh iri uwe, uwok. \v 29 Eshudok adurishi Juda douk shagipesh enyudok lo abom numun esheship urkwip. Eshesh shagipesh baugenyum baraen aria ehudok aih douk amu kabi shatah esheshiruh yegeshiweruh abom um. Enyudok nyetem Buk iri lo douk madae nyutaurumesh um gamo shugipeshen wosik uwe, uwok. Iruhin ananin mishin meyoh nyenekesh gamo shagipeshen wosik. Eshudokmori arpesh, agundok atapishi arpesh ta mare shutuk esheshish nyeiguhw shuto uwe, uwok. Ta Iruhin atun nutukesh shuto iruhw. \c 3 \s1 Yoweihi Aih Douk Ta Mare Henek Uhwinyum Yopihi Aih \p \v 1 Namudok aria eshesh Juda douk shenek uhwinyumaguk eshesh madae Juda iri uwe mumam? Aka ehudok aih um shatah esheshiruh yegeshiweruh um douk henekumesh maresh yopishi eneshenesh? \v 2 Adur Iruhin nenekumesh sabaishi yopishi eneshenesh. Sagomatinyish douk eshudok. Iruhin nekesh ananin baraen eshesh Juda um shiyohen. \v 3 Nekeshenyi aria enesh madae gamo shugipeshen wosik uwe uwok. Shenekesh namudok aria ipak ta pukriyen mumam? Shenekesh namudok aria ipak pakri ta Iruhin mare gamo nugipesh enen nako Moses enyi adurinyi baraen wosik uwe aka? \v 4 Adur atin ta uwok. Ihish arpesh apa shenek rohw, aria Iruhin uwok. Anan douk napeum neyagwreh adurin atin baraen kabi ananik Buk kwakrium. Kwakri namudok, \q1 “Ihish arpesh ta shutik nyak aria shukri nyakin baraen douk adurin atin. \q1 Aria enesh arpesh shunemen kwot obi nyutob, nyak ta nyunek uhwinyumat.” \p \v 5 Douk atin eik yakri igipesh apak arpeshim urkum meyoh aria ikri enen baraen. Aria baraen enyudok. Aria douk atin apak munek enesh yoweishi inahos um aria arpesh shutrish ba gamo shudukem Iruhin aria shukri anan adur atin yopunari um, namudok aria douk ta mukri mumam? Abudok nyutob anan Iruhin ta nyibur juwehosibur um nuwanamap yoweishi inahos um eshudok yoweishi inahos apak monekesh iri um, aria ta mukri anan nenek yoweishi um apak aka, uwok? \v 6 Adurigom atin ta uwok. Aria anan ta mare nupe um nunek adurih atih aih akure, anan ta mare gamo nunek skelum ihishmorim agundok atapishi arpesh um kwotog uwe, uwok. \v 7 Aria douk atin enen arpen nyukri, “Eik ikitak iyagwreh enen rohwin baraen aria enyudok nyunek Iruhin ananin adurin atin baraen nyunowereh nyutogur yopugunum aria eshesh ihishmorim shumneken aria shutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto um, aria namudok douk ta mumam, um ta nahwaresh shenek yoweishi inahos iri aria ta wata nuwaname yoweinyi poe?” \v 8 Aria enen kupainyi arpen ta nyunek rohw nyukri, “Yaipo! Apak munek enesh yoweishi inahos um yopihi aih ta hutogur.” Aria apak wosik ta mukri namudok aka, uwok? Adur atin, enesh arpesh douk shenek rohw shenek enenyenen um eik Pol shaduk baraen shakri eik yakri namudok. Aria uwok. Arpesh shakri namudok iri, kweipon Iruhin ta adur nuwanamesh yoweinyi poe kabi douk eshesh shenekehi yoweihi aih um. \s1 Madae Enen Arpen Nyenek Yopuhi Adurih Aih Atuh Iri Uwe, Uwok \p \v 9 Eshudok yoweishi douk showeshik ihipmorim. Namudok aria um mumam? Apak Juda adur munek uhwinyum meshagrakuk eshesh madae Juda iri uwe um munek yopihi aih um aka, uwok? Aria adur atin namudok ta uwok. \v 10 Kabi baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Douk nyakri namudok, \q1 “Madae enen arpen nyenek yopuhi adurih aih atuh iri uwe, uwok. \q1 Atin arpen meyoh nyenek yopuhi aih iri douk madae enen uwe. \q1 \v 11 Nyadukem yopuhi aih iri arpen douk shopunek madae enen uwe, uwok. \q1 Aria enen arpen nyupe nyunek mour um nyurim Iruhin uwe, uwok. \q1 \v 12 Ihishmorim arpesh douk shatanam shakonaguk agabus. \q1 Aria ihishmorim shatogur yoweishi arpesh. \q1 Madae enen arpen nyunek yopuhi aih uwe, uwok. \q1 Amu wouwokuk abom. \q1 \v 13 Esheshin baraen douk kabi anaruh wonugwegwiruh douk \q1 enesh shatarari arpesh shor aria paworuruh \q1 aria ba yoweiri unar rakihumori. \q1 Eshesh douk shapeum shenek rohw um kupaishi aria esheshin baraen douk wanohwin atin \q1 kabi yowenari marasin nor yoweiguhwi yuguhw-mori. \q1 \v 14 Eshesh douk shapeum sheneyagwreh sabainyi yoweinyi baraen douk apa nyanunu kupaishi nyenekesh \q1 madae shupe wosik uwe, uwok. \q1 \v 15 Eshesh douk apa shanak arigah atin ba shabo kupaishi shagok. \q1 \v 16 Ihigun agundok douk eshesh shunak um, eshesh douk apa shenekesh enenyenen eshesh kupaishi \q1 shenekesh sharao debeiri eriger. \q1 \v 17 Ehudok aih um shuni kupaishi shupe atugun \q1 shukesh aparuh hur wosik um kupaishi douk \q1 madae shudukemeh uwe, uwok. \q1 \v 18 Eshesh douk madae ta shunogugur um Iruhin uwe, uwok.” \p \v 19 Namudok aria apak douk madukemesh. Enyudok baraen nyetem lo Iruhin nakoguk Moses enyi iri, enyen douk nyakrium eshesh Juda douk shape shakamum enyudok lo iri. Amam henyem um apak ihipmorim mutarihen aria mudukemen um mare enen arpen ta nyiyagwreh nyukri enyen douk adur nyape yopunyi arpen, aria ta uwok. Aria apak ihipmorim mape agundok atap iri douk baraen nyapeyap iri kweipon Iruhin ta nunemap kwotog. \v 20 Aria ta putik. Ahudok yah um shagipesh lo um Iruhin ta mare nutrish nuhwaresh yopishi arpesh uwe, uwok. Enyudok lo enyenyin adurin mour douk nyenekap madukumesh um apak menek yoweishi inahos iri. \s1 Arpen Nyusuhw Krais Ananin Baraen Dodog Nyugipeshen Iri Douk Adur Nyatogur Yopunyi Arpen \p \v 21 Aria douk, Iruhin neyabigesh ananih adurih yopihi yah um nuhwar arpesh um yopishi arpesh. Aria adur um bilip atin apak douk maparug ahudok yopuhi yah. Ahudok yah douk madae mugipesh enyudok lo um uwe, uwok. Adur sabainyi baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakrium ahudok yopuhi yah. \v 22-23 Ahudok yah douk namudok. Ihishmorim arpesh shusuhw Jisas Krais ananin baraen dodog ba shigipeshen iri, Iruhin apa nahwaresh yopishi arpesh. Anan nenekesh namudok um ihishmorim agundok atapishi arpesh shopunek ta shenek bilip um Krais atin aria shugim ahudok atuh yah. Umum maresh? Anan nenekesh namudok atin um ihishmorim arpesh. Apak ihipmorim douk monek yoweishi inahos iri aria adur atin mapeik rougun um Iruhin aria madae murao ananih yopihi aih uwe, uwok. \v 24 Anan adur nataurum apak meyoh aria nahwarap um yopishi arpesh. Nahwarap um yopishi arpesh um enyudok mour douk Krais Jisas neneken um natorup aria nakweshihap mape wosik atin um. Apak madae munekuman enesh yopishi eneshenesh aria nohwarap yopishi arpesh uwe, uwok. Nohwarap yopishi arpesh meyoh um enyudok mour douk Jisas Krais neneken iri atin. \v 25 Iruhin neshopoki Krais Jisas nanaki shan nagok aria ananibor owishibor batourak bakrup ihish arpesh. Bakrup eshudok arpesh douk shasuhw anan Krais ananin baraen dodog shagipeshen iri. Namudok aria Iruhin madae nyibur juwehosibur nukri urkum murum yoweinyi eshesh sheneken iri uwe, uwok. Umum maresh? Anan nakweshiheshuk um niyabig ananih yopihi adurih aih um nohwarap yopishi arpesh um. Seiwok arigaha douk anan nape meyoh madae nukri um nuwanamesh yoweinyi poe um eshudok eshesh shenekesh iri yoweishi inahos uwe, uwok. \v 26 Iruhin nenek enyudok um douk niyabigap ananih yopihi adurih aih ba matrih. Nenekesh namudok um niyabigap anan douk yopini abom nenek yopihi atih aih iri. Aria shopunek nenekesh namudok ba neyabigap um ihishmorim shasuhw Jisas ananin baraen dodog shagipeshen iri douk anan apa nahwaresh nakri yopishi arpesh. \v 27 Namudok aria douk apak yah wakap um mubo mishish mutuk apak kanak apakish nyeiguhw shuto iruhw aria mukri apak douk yopipari abom iri. Umum maresh? Ahudok yah douk heshuk. Ahah douk heshuk um maresh? Apak ta mare mugipesh lo aria mutogur yopishi arpesh uwe, uwok. Apak ta monek bilip meyoh um Jisas aria Iruhin ta nohwarap yopishi arpesh. \v 28 Umum maresh? Apak makri namudok. Iruhin madae nuhwar arpesh yopishi um agundok shugipesh lo um uwe, uwok. Anan douk nahwaresh yopishi um agundok shasuhw Krais ananin baraen dodog aria shagipeshen um. \v 29 Aria pakri mumam? Aria Iruhin ta eshesh Juda esheshin atun aria eshesh madae Juda iri uwe ta uwok aka? Adur atun uwok. Anan douk eshesh madae Juda iri uwe esheshin shopunek. \v 30 Umum maresh? Iruhin anan douk adur atin meyoh. Ihishmorim arpesh douk shasuhw Krais ananin baraen dodog shagipeshen iri, anan apa natrish nahwaresh yopishi arpesh. Eshudok Juda shatah yegeshiweruh iri shenek bilip um Krais iri shani eshesh madae shutah yegeshiweruh iri uwe shenek bilip um Krais iri douk nahwaresh yopishi arpesh arag atin. \v 31 Apak monek bilip um Krais aria Iruhin nahwarap yopishi arpesh. Aria douk ta enyudok bilip nyenekap makenyuk agabus enyudok lo mare dodogowin uwe aka? Adur atin ta uwok. Apak monek bilip um Krais aria ta adur abom munek enyudok lo nyutogur dodogowin. \c 4 \s1 Abraham Nasuhw Iruhin Ananin Baraen Dodog Nagipeshen Aria Iruhin Nahwaran Yopuni Arman \p \v 1 Aria apak ta mukri mumam, um anudok apak Juda apakin yamenen Abraham? Anan douk arpen meyoh kabi apak um. Anan nenek meihi aih aria douk nenek bilip um Krais um? \v 2 Aria douk adur um anan nunek enen yopunyi mour aria um enyudok ba nutogur yopuni arman akure, namudok aria anan ta wosik ko nunadudareh um enyudok mour aria nutuk ananin nyeigur nyuto iruhw. Aria uwok. \v 3 Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakri namudok. “Abraham nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen. Namudok aria Iruhin nahwaran um yopuni arman.” \p \v 4 Apak douk madukemesh. Arpesh shenek mour iri apa sharao utabor. Aria abrudok utabor douk madae shutrubor um shurabor meyoh kabi sharao enen mugu douk shekesh-umen meyoh um iri uwe, uwok. Abrudok utabor douk shatorish um shenek mour um. \v 5 Aria enyudok arpen douk madae nyunek mour um nyutogur yopunyi, aria nyusuhw Iruhin ananin baraen dodog nyugipeshen meyoh iri, anan douk natik enyenyin bilip aria nahwaren yopunyi arpen. Anudok Iruhin apa nahwar shenek yoweishi inahos iri arpesh shatogur yopishi arpesh. \p \v 6 Seiwok David douk nakriyuk enyudok atin baraen um agundok arpesh shunadudareh um. Eshudok arpesh, Iruhin douk madae nutik enen sheneken iri mour aria kweipon ta nuhwaresh yopishi arpesh uwe, uwok. Anan nahwaresh yopishi arpesh meyoh. \v 7 Seiwok Devit douk nakriyuk namudok. \q1 “Eshudok arpesh douk Iruhin \q1 madae nunasuhw esheshish yoweishi inahos nupe uwe \q1 aria nakwreyeshuk iri, eshesh wosik ta shunadudareh. \q1 \v 8 Arpesh douk Iruhin ta mare wata urkum murum \q1 esheshin yoweinyi iri, eshesh wosik ta shunadudareh.” \p \v 9 Devit douk nakriyuk um agundok arpesh shunadudareh um. Aria douk mumam? Aria douk nakri um eshesh Juda shatah yegeshiweruh iri atish um shunadudareh aka? Namudok uwok. Eshesh madae shutah yegeshiweruh iri uwe shopunek shanadudareh. Ipak urkwip porum nubo riguk yakriyenyi baraen um apudok shup douk petem Iruhin ananik Buk iri. Enyen douk nyakri, “Abraham nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen. Aria douk Iruhin natik ananin bilip namudok aria nahwaran yopuni arman.” \p \v 10 Abudok nyutob Iruhin nahwar Abraham douk yopuni arman obi nyutob, anan Abraham douk natah ananihw yegenyihw aka, watak? Adur, abudok nyutob anan douk wata nutahohw uwe, uwok. Aria Iruhin anan narik nahwaranaguk um yopuni arman. \v 11 Anan narik nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen aria yegenyihw nagiguk natahohw. Aria agundok natah yegenyihw um, douk natahohw um nenek kak meyoh. Nenek kak meyoh um anan urkum murum abudok nyutob anan madae nutah yegenyihw obi nyutob uwe, aria Iruhin natik ananin bilip aria narik nahwaran yopuni arman. Namudok aria Abraham anan douk natogur ihishmorim shasuhw Iruhin ananin baraen dodog shagipeshen aria anan Iruhin nahwaresh yopishi esheshin yamenen. Eshesh douk shenek bilip atin iri. Aria madae shutah yegeshiweruh iri uwe, uwok. \v 12 Abraham anan douk shopunek nape shatah yegeshiweruh iri esheshin yamenen. Eshesh douk madae shuhwaran yamenen agundok shatah yegeshiweruh atugun um uwe, uwok. Shopunek shahwaran yamenen mumam, eshesh douk shape numun um shagipesh apakin yamenen Abraham ananiruh yeriweruh. Umum agundok shasuhw Iruhin ananin baraen dodog shagipeshen kabi anan madae nutah ananihw yegenyihw uwe aria narik nasuhw Iruhin ananin baraen nagipeshen um. \s1 Iruhin Ananin Adurin Atin Baraen Douk Nakriyen Nyanam Ihish Arpesh Shasuhw Ananin Baraen Dodog Shagipeshen Iri \p \v 13 Seiwok Iruhin nakripan enen adurin atinyi baraen Abraham. Nakripan um ta nukon ihib amnab anan Abraham nini ananish barheshish douk kweipon shugiguk shutogur iri um shunagremab. Aria putik, Abraham douk madae nugipesh enyudok lo aria seiwok Iruhin natrun nakripan enyudok ananin adurin atinyi baraen uwe, uwok. Anan douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen aria Iruhin natrun aria nahwaran yopuni arman. Aria douk nenek enyudok aria Iruhin seiwok nakripan enyudok adurin atinyi baraen. \v 14 Namudok aria ta eshudok shagipesh enyudok lo iri atish shunarao eshudok douk Iruhin nakripesh adurin atin baraen um nukepesh iri aria shunagremesh um, aria ehudok aih um pusuhw ananin baraen dodog pugipeshen um ta mare nyutaurumap uwe, uwok. Enyudok Iruhin nakripep-enyi adurin atin baraen shopunek ta mare nyutaurumap nyunekumap enen yopinyi uwe, uwok. \v 15 Umum maresh? Enyudok lo Iruhin nakoguk Moses enyi douk nyeyabigap um Iruhin ta nyibur juwehosibur aria nuwanamesh yoweinyi poe eshudok arpesh douk shabrig lo iri. Aria ta enyudok lo mare enen akure, Iruhin ta mare nukri arpesh shabrig lo aria shenek yoweishi inahos uwe, uwok. \v 16 Namudok aria Iruhin nakri nenek yopuhi aih um apak um enyudok adurin atin baraen douk nyanamori apak um bilip atin. Anan nakri namudok um atun nutaurumesh meyoh nuraesh shutanamori aria enyudok baraen nyutogur adurin atin um ihish Abraham ananish barheshish. Eshesh douk shagipesh lo iri atish aka, uwok. Eshesh shenek bilip um Iruhin kabi Abraham seiwok nenek bilip um Iruhin um, eshesh shopunek. Anan douk apak ihipmorim apakin yamenen. \v 17 Enyudok yakri enyi baraen douk kabi Iruhin ananik Buk kwakri um. Kwakri Iruhin nakrip Abraham nakri, “Eik yeneken nyatogur arpesh douk shape sabairubi warub nahobig iri esheshin yamenen.” Iruhin natik Abraham um, anan douk adur nape apakin yamenen. Abraham apa nenek bilip um anudok Iruhin douk apa nohur shagok iri aria shakitak shape. Shopunek anudok Iruhin apa nakri baraen atin aria eneshenesh wata shutograri uwe aria douk shatogur arpesh shatrish. \p \v 18 Aria abudok seiwokib nyutob, Abraham anan douk wata nutrish uwe eshudok douk Iruhin nakripan um ta nunekesh iri. Aria anan douk adur nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen nakri anan adur ta nunekesh kabi nakripan baraen um. Abraham nenekesh namudok aria douk “Natogur arpesh douk shape sabairubi warub nahobig iri esheshin yamenen.” Enyudok douk kabi Iruhin nakripan um. Nakripan namudok, nakri, “Nyakish yamehesh ta adur shutogur sabaishi.” \v 19 Abraham rowogin ananish kwarahos hurukatin um shunak shutogur 100-poreish aria ananihw yegenyihw douk hwatogur kabi hwagok iri um. Ananik irohukwik Sara shopunek kwape kupik aria adur rowogik. Anan natik namudok aria uwok. Aria adur nasuhw Iruhin ananin baraen dodog. \v 20 Iruhin nakripan ananin adurin atinyi baraen namudok aria anan madae nukri um nunek biyep urkwip um nukutukuk bilip uwe, uwok. Adur nasuhw Iruhin ananin baraen dodog aria enyudok bilip atin nyenekan dodogowin. Aria nape nanadudareh natuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. \v 21 Anan adur nadukemesh abom um Iruhin anan dodogowin atun um ta nunek enyudok douk nakripan adurin atinyi baraen um ta nuneken iri. \v 22 Namudok aria Abraham “Nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen aria Iruhin nahwaran yopuni arman.” \v 23 Enyudok baraen, “Iruhin nahwaran yopuni arman” um, enyen douk henyem nyetem Iruhin ananik Buk. Enyen douk madae hinyem nyukri um Abraham atun uwe, uwok. \v 24 Aria amam henyemaguk nyakrium apak shopunek. Apak douk monek bilip um Iruhin douk nohuri Jisas apakin Debeini nakitak wonugwehw iri. Namudok aria apak shopunek Iruhin ta nuhwarap yopishi arpesh. \v 25 Iruhin neshopok Jisas aria nanaki nagok. Um maresh? Apak monek yoweishi inahos. Nagok aria Iruhin ta nonohur nakitak napeum Iruhin nunek apak nutrup nuhwarap yopishi arpesh. \c 5 \s1 Iruhin Nohwarap Yopishi Arpesh \p \v 1 Apak douk masuhw Iruhin ananin baraen dodog magipeshen aria anan natrup nahwarap yopishi arpesh. Namudok aria douk apakin Debeini Jisas Krais nenekap apakiruh aparuh hor wosik aria mani Iruhin mape atugun. \v 2 Apak douk monek bilip um Jisas. Namudok aria anan meyoh narapari manaki mawish agundok Iruhin nataurumap meyoh um. Aria douk manadudareh abom. Umum maresh? Apak douk adur madukemesh um kweipon apak ta munak iruhw heven murao debeishi nyeiguhw aria muni Iruhin mupe. \v 3 Aria apak mare munadudareh um enyudok atin uwe, uwok. Abudok nyutob amaen nyutogrumap um, apak shopunek manadudareh. Umum maresh? Amaen douk nyatogrumap um mutogur dodogowip aria miyotu musah enenyenen amaen. \v 4 Aria ehudok aih um apak dodogowip um miyotu musah enenyenen nyutogrumap iri amaen um, ehudok aih ta hunekap mutogur yopishi arpesh aria miyotu dodog. Aria ehudok aih um miyotu dodog um ta hunekap adur mudukemesh um Krais ta nunaki aria nunekumap yopihi aih. \v 5 Apak douk mape matrugun um enyudok aria douk madae mupe mutrugun meyoh uwe, uwok. Umum maresh? Iruhin douk nakop ananin Mishin nyapeyap aria nyataurumap ba madukemesh um enyudok adur ta nyutogur. Enyudok ananin Mishin douk nyenekap madukemesh um agundok Iruhin anan adur urkum manawasham apak um. \p \v 6 Abudok nyutob Iruhin nakriyobi apak wata dodogowip um aria wata mape monek yoweinyi obi nyutob, Krais nanaki nagok. Nagok um wata nunarao apak douk mokon agbus Iruhin iri aria wata mutanam um anan Iruhin. \v 7 Adur atin. Apak ta mare enen arpen nyukri wosik um nyugok ba nyutaurum enen yopunyi arpen uwe, uwok. Aria wosik um ta enen yopunyi atin arpen adur ta wosik nyukri nyugok um nyutaurum enen adur yopunyi arpen. \v 8 Aria wosik um ta Iruhin anan douk adur neyabigap um agundok anan urkum adur munawasham apak abom um niyabigap namudok. Abudok nyutob apak douk wata mape monek yoweinyi atin aria Krais nanaki nagok um apak. \v 9 Nagok aria ananibor owishibor botourak bakrup apak aria Iruhin natrup ba nahwarap um yopishi arpesh. Namudok aria apak adur madukemesh um Krais ta nurap mutanam aria mupe wosik atin. Aria agundok Iruhin nyibur juwehosibur atubur um yoweinyi apak moneken iri um, anan ta mare nenekap murao eriger uwe, uwok. \v 10 Riguk apak douk mape Iruhin ananish horik horin. Aria ananin Nuganin wata nanaki nagok um apak, Iruhin wata nahwarap ananish arpesh aria nenekap mani anan mape atugun. Krais douk nagok aria wata nakitak nape aria apak adur madukemesh abom um anan ta wata nurap mutanam um adur mupe wosik atin. \v 11 Aria douk madae namudok atin uwe, uwok. Douk apakin Debeini Jisas Krais douk shopunek nenekap matogur Iruhin ananish arpesh. Anan nenekap namudok aria adur manadudareh um Iruhin. \s1 Adam Nakwarum Gok Aria Jisas Nakwarum Agundok Mape Wosik Um \p \v 12 Apak douk madukemesh. Atun arman nenek yoweishi inahos aria ahudok yoweihi aih hatogur agundok atap. Ahudok aih hatogur aria hakwaromori gok. Namudok aria gok nyatogurum ihishmorim arpesh. Um maresh? Ihishmorim arpesh shenek yoweishi inahos atish. \v 13 Lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi douk wata nyutogur uwe, aria ehudok aih um shenek yoweishi inahos um shatogur shape agundok atap. Aria Iruhin madae nukop lo uwe uwok aria Iruhin ta mare urkum murum ihishmori atin atin yoweishi inahos douk arpesh shenekesh iri uwe, uwok. \v 14 Namudok aria abudok nyutob Adam natogur napenyobi arigaha banak batogrumori abudok nyutob Moses natogur napenyobi, ihishmorim arpesh douk shagok. Enesh shenekesh iri yoweishi inahos douk madae shubrig Iruhin ananin dodogowinyi lo kabi enyudok Adam neneken iri um uwe namudok, aria eshesh shopunek shagok. \p Namudok aria Adam anan douk natogur kabi enen kak meyoh um anudok arman kweipon ta nutogur iri. Umum maresh? Adam nokwarum gok aria Jisas nokwarum agundok mape wosik abom um. \v 15 Ehudok aih um Iruhin nataurumap meyoh um hani eshudok Adam nenekesh iri yoweishi inahos douk madae hanaki shopunek arag atin uwe, uwok meyoh. Adur, atun arman meyoh nenek yoweishi inahos aria sabaishi arpesh namudok shagok. Aria ehudok aih um Iruhin nataurumap meyoh um douk adur hatogur dedebeh um anudok atun arman Jisas Krais. Iruhin nataurumap namudok aria douk apak sabaipari douk marao Iruhin ananin yopinyi shuraen meyoh iri mugu. Enyudok shuraen meyoh iri mugu douk adur nyeshagrakuk abom um agundok shagok um. \v 16 Aria enyudok Iruhin ananin shuraen meyoh iri mugu douk madae nyenekeshumap namudok atin kabi enyudok yoweinyi ina Adam neneken iri nyenekeshumap um uwe, uwok. Adam nenek atin yoweinyi ina aria Iruhin nenek kwotumap nakri apak ihipmorim ta munak muwishuk. Apak ihishmorim arpesh wata monek yoweishi inahos aria Iruhin adur nataurumap nenek giha abom nakop meyoh ananin yopinyi shuraen meyoh iri mugu um agundok aria nahwarap yopishi arpesh. \v 17 Adur atin atun arman madae numnek Iruhin ananin baraen. Aria anan nenekesh iri yoweishi inahos shakwarumori gok. Aria enyudok gok nyape debenyum ihish arpesh kabi debeimi king-omi hape debeimi um. Aria ehudok aih um Iruhin nenemap giha aria nataurumap meyoh abom um douk adur dedebeh atih heshagrakuk enyudok gok. Aria apak adur madukemesh um apak douk marao ehudok Iruhin ananih yopihi aih um agundok nataurumap meyoh aria nohwarap yopishi arpesh um. Aria apak ta mupe debeipari ihih nyumneh kabi amam debeimi king um. Iruhin nataurumap namudok um anudok atun arman Jisas Krais nenekah iri aih atuh. \p \v 18 Namudok aria apak madukemesh namudok. Atun arman nenek atin yoweinyi ina aria apak ihipmorim mape yoweinyi poe aria ta munak muwishuk. Aria wata namudok atin. Atun arman nenek atin yopunyi mour aria Iruhin natik namudok aria wata nahwar ihishmorim yopishi arpesh. Aria douk nenekapum mupe wosik aria mare mugok uwe, uwok. \v 19 Atun arman madae numnek Iruhin ananin baraen. Namudok aria sabaishi arpesh shatogur shenek yoweishi inahos atish iri. Aria namudok atin. Atun arman wata nasuhw Iruhin ananin baraen nagipeshen namudok aria sabaishi arpesh ta shutogur yopishi arpesh. \v 20 Enyudok lo nyatogur um ihish arpesh shudukemesh abom um mareh aih douk yopih, aria mareh aih douk yoweh. Aria enyudok lo nyohur arpesh um shunek yoweishi inahos. Eshesh shenek sabaishi atish yoweishi inahos, aria agundok Iruhin nataurumesh meyoh um neshagrakuk agundok shenek yoweishi inahos abom um. \v 21 Riguk eshudok yoweishi inahos shape dedebesh abom namudok aria shakwarumori gok. Aria um douk namudok atin. Enyudok Iruhin nataurumap meyoh um douk nyatogur nyanawashak debegun aria nape debegun. Anan nenekeshumap namudok aria nahwarap yopishi arpesh um ta mupe wosik ihih nyumneh. Anan atun nenekap matogur namudok um enyudok apakin Debeini Jisas Krais neneken iri mour. \c 6 \s1 Apak Douk Mani Krais Magok Atugun \p \v 1 Namudok aria apak ta mukri maren baraen? Aria mukri apak mupe um munek yoweishi inahos namudok atin um Iruhin nupe um nutaurumap meyoh namudok atin, aka? \v 2 Adur atin ta uwok. Apak douk kabi magok iri um. Aria ehudok aih shenek yoweishi inahos um douk makutuhukuk. Aria namudok ta mumam, um douk wata mupe munek yoweishi inahos namudok atin um? Namudok uwok. \v 3 Ipak douk padukemesh aka, uwok? Apak ihipmorim douk menek baptaisum agundok manak matukur Krais Jisas um. Aria shopunek mani anan magok um agundok manak matukur anan um. \v 4 Namudok aria agundok apak menek baptaisum douk mani Krais magok shopunek aria Iruhin naromap atugun. Nenekesh namudok um apak shopunek um ta mugipesh namuhi yopihi aih kabi apakin Yaken nakwu ananin dodogowinyi aria debeinyi dodog abom ba nohuri Krais nakitak um. \s1 Apak Douk Ta Muni Krais Mupe Ihih Nyumneh \p \v 5 Apak adur manak matukur Krais aria mani anan magok kabi anan nagok um. Aria namudok atin, apak douk manak matukur anan aria adur ta muni anan mukitak wonugwehw kabi anan seiwok nakitak wonugwehw um. \v 6 Apak madukemesh. Ahudok harik hapeyapi iri yoweihi aih douk hani Krais hagokuk rowog kruse um Iruhin niyatok enyudok dodog douk nyape nyenek yoweihi aih ba nyapeyap iri. Iruhin nenekesh namudok aria ehudok yoweihi aih um shenek yoweishi inahos um douk mare wata shopunek shuweshikap uwe, uwok. \v 7 Umum maresh? Shagok iri arpesh douk enyudok dodog um shenek yoweishi inahos um douk wata nyuweshikesh atin uwe, uwok. \p \v 8 Apak douk manak matukur Krais aria kabi mani anan magok um. Namudok aria adur monek bilip mudukemesh um apak shopunek ta wata muni anan mupe wosik. \v 9 Umum maresh? Apak madukemesh adur. Krais nagok aria shopunek nakitak um, anan ta mare wata nugok shopunek uwe, uwok. Gok douk madae dodogowin um wata nyuweshik anan uwe, uwok. \v 10 Anan douk nagok atuh arag aria nohudok atuh arag nagok um douk nanunu enyudok um shenek yoweishi inahos um. Kweipon ta mare wata nugok shopunek uwe, uwok. Aria douk napeum nape kabi Iruhin nakri um, um natuk anan Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw um. \v 11 Aria ipak douk namudok atin. Ipak punubo urkwip pukri ipak adur pagok aria pabouk enyudok dodog um penek yoweishi inahos um shatuhuk. Pakri ipak douk panak pantoruhw Krais Jisas aria pape kabi Iruhin nakri um. \v 12 Ipak mare purauri yoweishi inahos um shiyoh-umep aruhudok ipakiruh yegeshiweruh douk adur apa hagok hatar iri uwe, uwok. Punekesh namudok um kadak yoweishi inahos shenekep um aria pugipeshuk ehudok ipak mishish shakitakumeh iri yoweihi aih. \v 13 Aria mare wata shopunek purauri yoweishi inahos um tukwaniruh um ipakiruh yegeshiweruh hunamaguk um punek enesh yoweishi inahos uwe, uwok. Aria ipak ta pukon ipak kanak um Iruhin aria pupe kabi arpesh douk shagok iri aria wata shopunek shakitak shape iri um. Aria ipak shopunek ta pukon ihigunum um ipakiruh yegeshiweruh um Iruhin um nenek mourum-aruh um hugipesh um yopihi aih atih. \v 14 Namudok aria yoweishi inahos mare wata shiyohep uwe, uwok. Umum maresh, ipak douk awom ta pupe shakamum lo pugipeshen aka, uwok. Umum maresh? Ipak douk pape shakamum agundok Iruhin nataurumap meyoh um. \s1 Apak Ta Mupe Munek Mour Um Yopihi Atih Aih \p \v 15 Douk apak wata mupe shakamum enyudok lo Iruhin nakoguk Moses enyi aria mugipeshen uwe, uwok. Douk mape shakamum agundok Iruhin nape nenemap giha aria nataurumap meyoh um. Aria douk ta mumam? Mape namudok aria ta wosik um wata mupe munek yoweishi inahos aka, uwok? Adur atin ta uwok. \v 16 Ipak douk padukemesh. Abudok nyutob ta ipak pukon ipak kanak um anan debeini aria pupe shakamum anan pupe punek ananin mour um, namudok aria ipak douk pagipesh ananin baraen kabi douk naweshikep um pape peneman garibog um. Aria douk namudok atin. Pakri pugipesh yoweihi aih um, ba kweipon eheh ta hunekep pugok. Aria pakri pugipesh Iruhin ananin baraen um, kweipon anan ta nuhwarep yopishi arpesh. \v 17 Namudok aria apak douk manadudareh um Iruhin um enyudok. Adur, riguk ipak douk pape shakamum yoweishi inahos aria pape penemesh garibog. Aria Iruhin wata nataurumep pemnek ananin shakripep-enyi baraen aria adur pakri adurin atin pasuhwen aria pagipeshen abom. Namudok aria apak douk monek tenkyu um Iruhin um enyudok. \v 18 Iruhin nakweshih-epaguk um yoweishi inahos pape wosik atin aria nenekep pape shakamum anan aria pape pagipesh ananih yopihi atih aih. \v 19 Ipakip urkwip douk wata dodogowip um gamo pudukemesh uwe, watak. Namudok aria yakri ikwu apak arpeship urkwip meyoh aria ikripep um enyudok baraen. Riguk ipak douk pape shakamum yoweishi inahos penemesh garibog aria pakwu anabigiruh um ipakiruh yegeshiweruh penek yoweishi inahos shanabo susih iri shani eneshenesh yoweishi inahos shopunek. Penek yoweishi namudok aria adur showeshikep dodog meyoh. Aria douk ipak ta pukon ipak kanak um Iruhin, pupe shakamum anan aria punek garibog um punek ananih yopihi aih aria adur pupe ananip atip. \p \v 20 Riguk abudok nyutob yoweishi inahos showeshikep dodog pape penemesh garibog obi nyutob, ehudok yopihi aih douk madae huweshikep uwe, uwok. \v 21 Riguk ipak penek yoweihi aih aria douk parao abraen um ehudoki aih. Aria ipak douk parao maresh yopishi eshudok um eshudok riguk penekesh iri yoweishi inahos? Aria uwok. Ehudok aih douk hokwarum gok atin. \v 22 Aria douk Iruhin nakweshih-epaguk um eshudok yoweishi inahos aria pape wosik atin. Nakweshihep aria nepusop pape shakamum anan pape penek ananin mour. Aria ta purao yopishi eshudok namudok. Aria ta adur pupe ananip atip punek yopihi aih aria kweipon ta adur pupe wosik ihih nyumneh. \v 23 Umum maresh? Yoweishi inahos ta shekesh shashudok arpesh douk shape shakamum shenekesh iri. Enyudok poe douk shugok atin um. Aria enyudok Iruhin nakopen meyoh iri yopunyi mugu douk enyudok. Aria ta adur mupe wosik ihih nyumneh. Apak douk monak matoruhw Krais Jisas apakin Debeini aria ta nunekap mupe namudok. \c 7 \s1 Enyudok Wobren Baraen Um Shanaraum Um Douk Nyakripap Um Mugipesh Namuhi Aih \p \v 1 O eikish ashukenyish owashish, enyudok agundok atapinyi lo douk padukemen. Namudok aria douk enyudok yakri ikripep um baraen douk padukemen wosik abom iri. Arpen wata nyupe obi nyutob, enyudok lo douk dodogowin atin aria nyoweshiken. \v 2 Namudok aria onok armatok kwurao anan arman aria anan wata nupe obi nyutob, enyudok lo douk wata nyaweshikesh dodog eshesh biyesh shopunek atin. Aria douk anan nugokuk um, okwok enyudok lo douk madae nyuweshigok uwe, uwok. Kwape meyoh atin. \v 3 Namudok aria douk okwokwin wata nupe aria okwok kwunak kwuwaur kupaini um, okwok douk ta shuhwarok kwabrig shanaraum um iri. Aria douk okwokwin nugokuk um, enyudok lo douk madae nyuweshigok uwe, uwok. Kwape meyoh atin. Namudok aria kwukri kwurao kupaini um, namudok okwok douk madae kubrig shanaraum uwe, uwok. \p \v 4 Namudok aria eikish arpesh, ipak patukur Krais aria namudok douk pagok pani anan. Namudok aria enyudok lo Iruhin nakoguk Moses enyi douk shopunek madae nyuweshikep uwe, uwok. Douk apak mape anudok arman douk Iruhin nonohur nakitak wonugwehw iri ananipari. Mape ananip um munek Iruhin ananih yopihi atih aih. \v 5 Um maresh? Riguk abudok nyutob apak wata mape magipesh ehudok harik hapenyap iri yoweihi aih obi nyutob, enyudok lo douk nyohuri eneshenesh yoweishi numun apakiruh yegeshiweruh aria nyenekap mape menek yoweishi inahos. Namudok aria ehudok yoweihi aih douk hakwaromori gok. \v 6 Aria douk enyudok lo douk madae nyuweshikap uwe, uwok. Um mare, apak douk mani Krais magok aria makutukuk ihishmori eshudok douk showeshikap iri. Aria douk madae mupe um munek mour mugipesh enyudok lo seiwok henyemaguk iri nyakrium uwe, uwok. Apak menek Iruhin ananin mour um ahudok ananih namuhi yah douk ananin Mishin nyokwarumah iri. \s1 Apak Makri Um Munek Yopishi Inahos Aria Yoweishi Inahos Shanunu Apak \p \v 7 Aria ta mukri mumam? Mukri enyudok lo enyen kanak douk yoweinyi aka, uwok? O adur atin uwok. Aria ta enyudok lo mare nyiyabige mareh aih yoweihi akure, eik ta mare idukem yoweishi inahos uwe, uwok. Enyudok lo atin nyeneke aria yadukem yoweishi inahos. Douk namudok. Lo nyakri, “Nyak mare nyunek nyigiya um kupaishi esheshish eshudok eneshenesh.” Douk lo mare nyukri namudok akure, aria ehudok aih um shene nyigiya um ta mare idukemeh uwe, uwok. \v 8 Enyudok lo nyeyabige yah um yoweishi inahos aria yoweishi inahos shawishi shohur eneheneh aih um shenek nyigiya numun eikihw yegenyihw. Douk enyudok lo uwok akure, yoweishi inahos ta mare dodogowish uwe, uwok. \v 9 Riguk wata idukem enyudok lo obi nyutob uwe, eik douk yape aria enyen madae nye igok uwe, uwok. Aria arigaha enyudok lo nyatogur nyeyabige yoweishi inahos aria yoweishi inahos shakitaki dodogowish atish um \v 10 eik kanak yadukemesh um yape rougun um Iruhin aria shabo eik yagok. Enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi, enyen douk nakonaguk um nyutaurum apak mupe wosik. Aria eik wata yatik um, enyudok lo nyae yagok. \v 11 Um maresh? Enyudok lo meyoh nyeyabigesh yah yoweishi inahos, aria yoweishi inahos shaparugah shagimahi aria shagiyagim eik ba shae yagok. Um maresh? Eik yape rougun abom um Iruhin. \v 12 Namudok aria apak douk madukemesh. Enyudok lo, enyen kanak douk Iruhin ananin atin. Ihinyumori baraen douk enyudok lo nyakriyenyi, enyen shopunek Iruhin ananin nyenek holi iri aria yopinyi atin. \p \v 13 Aria douk mumam? Aria ta ikri enyudok yopinyi lo nyae yagok aka? O adur atin uwok. Yoweishi inahos meyoh shae yagok. Yoweishi inahos meyoh shakwu enyudok yopinyi lo aria nyae yagok um apak mutik eshudok yoweishi inahos aria mukri o adur atin, eshudok douk yoweishi inahos. Namudok aria enyudok lo nyeyabigap yoweishi inahos aria madukemesh um eshesh douk yoweishi abom. \s1 Debeiruhi Wanogwiruh Hakitak Numunipam Apak \p \v 14 Apak madukemesh. Enyudok lo, enyen douk Iruhin ananin Mishin nyakwarumen. Aria eik douk yoweinyi arpen meyoh yenek yoweishi inahos iri. Yoweishi inahos showeshike aria sheyohur yape yagipesh esheship atip urkwip. \v 15 Ehudok yape yenekeh iri aih douk madae idukemeh uwe, uwok. Um maresh? Aih yakri um inekeh iri douk madae inekeh atin uwe, uwok. Aria aih yakri uwok um inekeh iri, ehudok apa yenekeh. \v 16 Eik apa yenek ehudok aih douk yakri uwok um inekeh iri. Yenekesh namudok aria yadukemesh um enyudok lo enyen douk yopinyi atin. \v 17 Namudok aria eshudok yoweishi inahos douk madae eik meyoh inekesh uwe, uwok. Yoweishi inahos shape numun eik iri atish sheneke. \v 18 Eik douk yape um yagipesh harik hapeyen iri yoweih aih. Aria yadukemesh um numuniwe um eik douk madae eneh yopihi aih hupeye uwe, uwok. Um maresh? Yabirak yakri um inek yopihi aih yabirak yatik uwok. \v 19 Yopishi inahos yakri um inekesh iri douk madae inekesh atish uwe, uwok. Aria yape um yenek yoweishi inahos douk yakri uwok um inekesh iri. \v 20 Aria douk yape um yenek yoweishi inahos douk yakri wokumesh iri, eshudok douk madae eik meyoh inekesh uwe, uwok. Yoweishi shape numun eik iri meyoh shenekesh. \p \v 21 Namudok aria douk yatik ahudok dodogowihi aih hapenye iri um inek yoweishi inahos. Ahudok. Yakri um inek yopuhi obi nyutob, ahudok hapenye iri yoweihi hakitaki hatupokume yah. \v 22 Adur, numun eikim urkum douk yanadudareh um Iruhin ananin lo yakri igipeshen. \v 23 Aria wata yatik kupainyi dodogowinyi lo nyenek mour nyape numun um eik um inek yoweishi inahos. Enyudok dodogowinyi lo apa nyani enyudok Iruhin ananin lo douk eik urkum makriyen iri nyarpok. Aria enyudok dodogowinyi lo nyape nyenek mour numun um eik iri nyoweshike dodog yape yenek mour um enyen atin. \v 24 O gihaum eik yape yowewe abom. Omi ta nyutaurume nyukweshihe um ahwudok yegenyihw douk apa hwagok iri? \v 25 Eik yenek tenkyu abom um Iruhin. Anan meyoh nakri aria Jisas Krais apakin Debeini ta nukweshihe ipe wosik atin. \p Aria douk eik yape namudok. Eik kanak yape yagipesh Iruhin ananin lo um douk yagipeshen um eikim urkum atin. Aria numun um eik uwok. Ehudok harik hape iri atin yoweihi aih hape howeshike dodog aria yape yenek yoweishi inahos atin. \c 8 \s1 Krais Nakop Iruhin ananin Mishin Aria Nyapeyap \p \v 1 Namudok aria apak armam armago douk matukur Krais Jisas iri, baraen douk madae enen nyupeyap um kweipon Iruhin nunemap baraen aria nuwanamap yoweinyi poe um, uwok. \v 2 Um maresh? Iruhin ananin Mishin enyenyih dodogowihi aih hataurumap aria nyakweshihap um yoweihi aih hani enyudok shagok um. Iruhin ananin Mishin nyenekap mape wosik atin namudok um enyudok Krais ananin mour atin. \v 3 Enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses um douk madae dodogowip um nyutaurumap uwe, uwok. Um maresh? Apak madae dodogowip um mugipeshen uwe. Namudok aria enyudok mour douk lo madae dodogowin um nyuneken iri uwe, Iruhin anan meyoh neneken. Neshopoki ananin nuganin nabuhi natogur arpen kabi apak monek yoweishi inahos iri, aria shan nagok nenek ofa nator apakish yoweishi inahos. Namudok aria Iruhin nenek skelum ehudok harik hapenyap iri yoweih aih nakri eshesh douk yoweishi inahos aria naesh shabuhuk. \v 4 Iruhin nataurumap namudok um douk apak mugipesheh miyateh ehudok yopihi arpeshih aih douk lo nyakrium apak munekeh iri. Iruhin nanemap enyudok apak douk mare mupe um mugipesh ehudok harik hapenyap iri yoweihi aih iri uwe. Anan douk neneken um apak douk mape um magipesh enyudok Iruhin ananin Mishin nyakripapen iri. \v 5 Eshudok arpesh douk shapeum shugipesh ehudok harik hapenyesh iri yoweihi aih iri, esheship urkwip douk porum eshudok shakwarumesh iri yoweishi inahos atish. Aria eshudok arpesh douk shugipesh Iruhin ananin Mishin iri, esheship urkwip douk porum Iruhin ananin Mishin nyakripesh-enyi atin. \v 6 Eshudok arpesh douk urkwip porum shakri shugipesh sharik shapenyesh iri yoweishi inahos atish iri, eshesh ta shugok shunak shuwishuk. Aria eshudok douk urkwip porum shakri shugipesh Iruhin ananin Mishin nyakripesh-enyi atin iri, eshesh ta shupe wosik ihih nyumneh aria aparuh hur wosik. \v 7 Eshudok arpesh douk urkwip porum shakri shugipesh sharik shapenyesh iri yoweishi inahos atish iri, eshesh douk Iruhin ananish horik horin. Um maresh? Eshesh douk madae shugipesh Iruhin ananin lo uwe, uwok. Aria eshesh ta mare dodogowish um shugipeshen uwe, uwok. \v 8 Eshudok arpesh douk shupe um shugipesh harik hapenyesh iri yoweihi aih atin iri, eshesh ta mare shugipesh Iruhin ananim urkum aria shunekan nunadudareh uwe, uwok. \p \v 9 Ipak douk Iruhin ananin Mishin nyapenyep aria madae pupeum um pugipesh harik hapenyep iri yoweihi aih uwe. Pape um pugipesh enyudok douk Iruhin ananin Mishin nyakripepen iri atin. Arpesh douk madae Krais ananin Mishin nyupenyesh iri uwe, eshesh douk madae ananishi uwe, uwok. \v 10 Ipakiruh yegeshiweruh douk yoweishi inahos sharuh aria ta hugok. Um maresh? Apak munek yoweishi inahos. Aria ta Krais nupenyep um, ipakish mishish ta shupe ihih nyumneh. Um maresh, ipak Iruhin douk nahwarep yopishi arpesh. \v 11 Iruhin douk nohur Krais nakitaki wonugwehw. Aria douk anan Iruhin ananin Mishin nyupenyep um, aria kweipon anan shopunek ta nunek arhudok ipakiruh hugok iri yegeshiweruh wata dodogowiruh hupe wosik ihih nyumneh. Iruhin ta nukri aria ananin nyapenyep iri Mishin ta nyunekep namudok. \s1 Iruhin ananin Mishin Nyenekap Matogur Ananish Batowish \p \v 12 Namudok aria eikish ashukenyish owashish, apak douk enen tuwehin nyapenyap um mubeyen. Enyudok tuwehin douk mare mubeyen um enyudok mugipesh ehudok harik hapenyap iri yoweihi aih um uwe, uwok. Apak ta mugipesh Iruhin ananin Mishin nyakriyen iri baraen. \v 13 Aria ipak pupe um pugipesh ehudok harik hapenyap iri yoweihi aih um, namudok adur ta pugok. Aria ta ipak purao dodog um Iruhin ananin Mishin aria pubouguk harik hapenyep iri yoweihi aih hugokum, ipak ta pupe wosik ihih nyumneh. \p \v 14 Eshudok arpesh douk Iruhin ananin Mishin nyarikumesh um enenyenen iri, eshesh douk Iruhin ananish batowish. \v 15 Um maresh? Ipak douk madae purao enen mishin douk wata nyuweshikep dodog aria nyenekep punogugur shopunek iri uwe, uwok. Parao enyudok Mishin douk nyenekep patogur Iruhin ananish batowish iri. Aria douk enyudok ananin Mishin atin nyopuhur aria mahwar Iruhin makri, “Yain! Yain!” \v 16 Iruhin ananin Mishin meyoh nyanaki nyanatukur apakish mishish aria makri apak Iruhin ananish batowish. \v 17 Apak douk adur mape Iruhin ananishi batowish. Namudok aria kweipon ta mugrem eshudok douk Iruhin neshubuk shakusumap iri. Ta mugrem eshudok kabi Krais naraesh iri um. Aria douk apak murao debeiri eriger kabi riguk Krais narar iri um, kweipon apak shopunek ta murao debeishi nyeiguhw aria mupe wosik abom kabi anan um. \s1 Kweipon Ta Murao Debeishi Nyeiguhw Aria Mupe Wosik Iruhw Heven \p \v 18 Eik yadukemesh um abudok yopubi abom nyutob kweipon ta butogur um mupe wosik um douk yopubi abom beshagrakuk arudok eriger douk mape memnekar iri. \v 19 Ihishmori eneshenesh Iruhin nenekesh iri eshudok douk shape shatrugun aria shatrugun abom um abudok nyutob Iruhin nuwereh apak ananish batowish nunekap mutogur yopugunum obi nyutob. \v 20 Douk ihishmorim eshudok Iruhin nenekesh iri douk madae shupe wosik uwe aria ta yowesh. Aria douk madae eshesh meyoh shunekesh namudok uwe, uwok. Iruhin meyoh nagipesh ananim atum urkum aria nenekesh shape namudok. Nenekesh shape namudok shape shatrugun um yopishi eshudok douk adur atin anob nyutob Iruhin ta nunekeshumesh iri. \v 21 Douk ihishmori Iruhin nenekesh iri eshudok douk shonoweshik shape dodog aria ta yowesh. Aria kweipon anah nyumnah, Iruhin ta wata nukweshih eshudok anan nenekesh iri. Nukweshihesh aria ta wata shutogur yopish abom shupe wosik kabi apak Iruhin ananish batowish mupe wosik atinyum. \p \v 22 Apak douk madukemesh. Ihishmori eneshenesh Iruhin nenekesh iri eshudok douk shemnek debeiri eriger kabi armago wonohur kweiguh iri womnegor um. Aria seiwok baugos um douk shape shoreh yowiyokuk arigaha douk abudok nyutob. \v 23 Aria douk madae eshudok eneshenesh atish uwe, uwok. Apak douk marao Iruhin ananin Mishin. Enyudok mishin douk nyarik iri yopinyi muraen meyoh iri mugu Iruhin narik nakopen aria sabaishi yopishi eneshenesh ta shugiguk shanaki. Aria apak douk shopunek memnek debeiri eriger mareh gani numun apakiruh aparuh. Mape namudok aria mape matrugun um ahudok nyumnah douk Iruhin ta nutogur nuwereh baraen yopugunum apak douk ananish batowish aria nukop namuruhi yegeshiweruh um. \v 24 Apak makri adur Iruhin ta nutaurumap namudok. Anan narap matanamori mape wosik. Aria douk mape matrugun um. Madukemesh um anan adur ta nutogur nunekap murao arhudok namuruhi yegeshiweruh. Aria enyudok yopinyi apak mape matrugun-umen iri, apak ta mupe shokubur mutrugun-umen arigaha kweipon ta nyutogur um apak. Um maresh? Eshudok matrish apakis nabes iri douk wata mupe mutrugun-umesh atin uwe, uwok. \v 25 Aria ta apak mupe mutrugun um enesh eshudok douk wata mutrish iri uwe aria mukri adur um eshesh ta muraesh um, apakip urkwip douk por dodogowip um eshudok aria mape matrugun-umesh. \p \v 26 Aria douk namudok atin. Iruhin ananin Mishin nyutaurum apak arpesh douk madae dodogowip iri uwe. Apak douk madae mudukemesh uwe um ta munek beten mumam mumam musorik Iruhin um uwe, uwok. Aria ananin Mishin meyoh nyereh gani numuninyum nyenekumap beten apak. Enyudok baraen enyen nyakrip Iruhin um nutaurum apak um, apak arpesh douk madae dodogowip um miyagwrehen atin uwe, uwok. \v 27 Anan Iruhin douk natik numun apakiruh aparuh iri aria anan shopunek nadukem ananin Mishin enyenyim urkum. Umum maresh? Ananin Mishin douk nyagipesh ananim urkum atin aria nyenek beten um apak ananish arpesh. \s1 Iruhin Ananim Urkum Manawasham Abom Apak Ananish Arpesh \p \v 28 Ihinyumori enenyenen nyatogurum arpesh douk eshesh urkwip panawasham Iruhin iri um, enyudok enyen douk Iruhin neneken nyatogrumesh um nunekesh shupe wosik. Eshudok arpesh douk anan nagipesh ananim atum urkum aria nahwaresh shagipesh anan iri. \v 29 Um maresh, eshudok arpesh seiwok wata sagomatin anan narik nadukemesh iri aria nanagraehesh shape sik um shudukem ananin nuganin shugipesh ananih aih. Iruhin nenekesh namudok um Krais ta nupe esheshin ashuken aria eshudok sabaishi arpesh shupe ananish owashish. \v 30 Eshudok arpesh douk riguk anan nagraehesh iri douk shopunek nahwaresh shanakmori anan. Aria eshudok nahwaresh iri arpesh douk nahwaresh yopishi arpesh. Namudok aria eshudok nahwaresh yopishi arpesh, anan douk nekesh ananih yopihi aih um shupe wosik kabi ananin nuganin napeum shurao debeishi nyeiguhw. \s1 Iruhin Anan Urkum Manawasham Apak Abom Nenek Giha Aria Ta Mare Nukutupuguk Uwe, Uwok \p \v 31 Namudok aria apak ta mukri mumam, um ehudok yopihi aih Iruhin nenekeh-umap iri? Aria Iruhin nutaurum apak um, omi ta wosik dodogowin um nyunek horik horin um apak? Uwok meyoh. \v 32 Anan douk madae nusuhuk ananin Nuganin nupeik uwe, uwok. Anan douk neshopokan nanaki aria nagok um apak ihipmorim. Namudok aria adur atin. Kweipon anan ta wata nuwanumep-ari ihishmori eshudok nukopeshari meyoh. \v 33 Apak douk Iruhin nagraehap iri ta omi nyunek kwotumap nyukri apak munek enesh yoweishi inahos? Adur atin ta madae enen uwe. Apak douk Iruhin meyoh natrup aria nahwarap yopishi arpesh. \v 34 Aria ta omi nyukri apak munek yoweishi inahos aria ta neshopokap munak muwishuk? Adur atin, ta uwok. Riguk Krais Jisas douk nagok aria nakitak nape shopunek. Aria douk nape enyudok nunak um Iruhin nape nenek beten narigan um nutaurumap. \v 35 Namudok aria ta meinyi arpen nyunaki nyurapuk um agundok Krais anan urkum manawashamap abom um? Aria enenyenen o amaen o arpesh shunekap enenyenen o nyurub bep um o eneshenesh uwok um o enesh yoweishi eshudok shunekap um o shopunek mugok um? Adur atin ta uwok. \v 36 Adur, enyudokmori enyen ta nyatogrumap kabi Iruhin ananik Buk kwakri um. Kwakri namudok. \q1 “Apak mape nyakipari. Namudok aria ihih nyumneh douk \q1 shakri shopunek mugok um atugun. \q1 Apak douk shagimap kabi shagipesh um sipsip douk \q1 sharaesh shanak um shesh shutahesh iri.” \p \v 37 Aria nyeneken enyudokmori amaen. Krais anan urkum manawasham apak abom aria ihih nyumneh nenekap dodogowip abom menek uhwinyum enyudok ihinyumori amaen. \v 38 Adur, eik douk yadukemesh abom. Ta mare enesh eshudok shurapakuk um enyudok Iruhin urkum manawashamap abom um, uwok meyoh. Namudok aria mugok um o mupe um, eshesh enselahos o eneshenesh shape debeishi shasuhw agudok nahobig iri yoweishi sagabehos o eshudok shatogur doukib nyutob o kweiponibi o eneshenesh dodogowish atishi yoweishi douk madae mutrish iri uwe, \v 39 o eshudok enesh dodogowishi shape iruhw atap iri o enesh Iruhin nenekesh iri, eshudok eneshenesh ta mare shurapakuk um enyudok anan urkum manawasham apak abom uwe, uwok meyoh. Enyudok anan urkum manawasham apak abom douk Jisas Krais apakin Debeini neyabigap. \c 9 \s1 Pol Apahw Yowehw Abom Um Enesh Israel Um Eshesh Shakon Agabus Krais \p \v 1 Douk eik yakri ikripep enen adurin atinyi baraen. Eik douk Krais ananiwe aria madae inek rohw uwe, uwok. Eikish urkum apahw shor um yopihi aih aria Iruhin ananin Mishin nyeyabige yadukemesh um eikin baraen douk adurin atin. \v 2 Enyudok baraen douk namudok. Eikihw apahw douk yowehw abom aria ihih nyumneh douk yape yenek giha aria apahw yowehw abom um eikish arpesh eshesh Israel. \v 3 Eikish arpesh eshesh Israel douk shani eik apak atubor owishibor. Aria douk yakri abom um Iruhin wata nuraesh shutanamori. Eik douk yenek urkum meyoh yakri ta anah yah akure, yakri ta Iruhin nunek eik itogur yowewe iri madae inek bilip um Krais aria irao esheshik outuk inak iwishuk. Yakri eik inak iwishuk aria eshesh wosik Iruhin nuraesh shupe wosik. \v 4 Eshesh Israel douk Iruhin nanagraehesh iri arpesh. Anan nenekesh shatogur ananish batowish. Aria douk neyabigesh shatik agundok douk anan narao debeinyi nyeigur aria natrugun abom um. Shopunek nakripesh adurin atinyi dodogowinyi baraen douk nani eshesh shape atugun sheyagwrehen iri. Nekeshi enyudok lo um Moses ananis wis um. Neyabigesh adurih yah um shunek lotuman numun ananit debeiti urupat um. Sharao baraen douk Iruhin nakri enyen adurin atin abom iri. \v 5 Eshesh douk shakitak amudok nyeiguhw hwakiham iri debeimi popehem yamehem amamis awiros. Krais anudok arman Iruhin neshopokan nanaki iri, anan douk nanaki natogur arpen aria nakitak eshesh Israel. Anan nape debeini um ihishmori eshudok. Anan douk adurin Iruhin abom aria yakri ihih nyumneh apak ta mutuk ananin nyeigur nyuto iruhw. Adur atin. \s1 Iruhin Nagraeh Arpesh Um Ananim Urkum Meyoh Um. \p \v 6 Iruhin ananin baraen douk mare nyunak nyushukuk atap meyoh uwe, uwok. Arpesh shakitak Israel iri douk madae ihishmorim douk adurishi Israel douk Iruhin nagraehesh iri uwe, uwok. \v 7 Namudok aria apak mare mukri, “Eshesh douk Abraham ananibor owishibor aria ihishmorim adur ananish atishi batowish,” uwok. Seiwok Iruhin douk nakrip Abraham namudok, nakri, “Eshudok Aisak ananibor owishibor atishi ta shurao nyakip awiropin nyeigur.” \v 8 Baugenyum baraen douk nyape namudok. Abraham ananish batowish eshudok ananibor owishibor, eshesh ihishmorim douk madae Iruhin ananish batowish uwe, uwok. Arpesh shape Iruhin ananish adurish batowish iri, eshesh douk eshudok um Iruhin nagipesh ananin adurin atinyi baraen aria neshubuki. \v 9 Umum maresh? Enyudok baraen douk nyakri namudok. Nyakri, “Abudok yakri obi nyutob butogur aria eik ta wata itanamori aria Sara ta kubuki enen armanin batowin.” \p \v 10 Aria douk madae enyudok atin uwe, uwok. Rebeka okwokwim biom nugamim douk atun yaken Aisak. Anan douk apakin yamenen um apak Juda. \v 11 Aria Iruhin douk nagipesh ananim atum urkum um agundok nagraeh arpesh um. Anan madae urkum murum mour aria aih henekeh iri aria kadak nugraeham uwe, uwok. Anan nagraeham meyoh. Namudok aria Iso nani Jekop amamik amakek douk madae kwumubuki um hunek yoweishi inahos o yopishi uwe, \v 12 aria Iruhin nakrip amamik amakek nakri, “Ashuken ta nupe shakamum wanin.” Iruhin nakripok namudok um apak mudukem ehudok Iruhin ananih aih. Mudukemesh um agundok nagipesh ananim atum urkum aria nagraeh arpesh um. Anan douk madae nurik nutik esheshih aih aria douk nagraehesh uwe, uwok. \v 13 Enyudok douk nyatogur kabi ananik Buk kwakri um. Kwakri, \q1 “Eik urkum manawasham Jekop, aria Iso uwok.” \p \v 14 Namudok aria ta mukri mumam? Aria ta mukri Iruhin nenek yoweihi aih aka? Adur atin uwok. \v 15 Um maresh? Anan douk seiwok nakrip Moses namudok nakri, \q1 “Aria ta ikri gihaum enen arpen meyoh um, \q1 enyen ta inemen giha meyoh. \q1 Aria ikri giha abom um enen arpen meyoh um, \q1 eik ta inek gihaumen.” \p \v 16 Namudok aria agundok Iruhin nagraeh arpesh um douk madae nutik esheshin yopinyi mour o nugipesh esheship urkwip um douk nugraehesh uwe, uwok. Anan nenek gihaumesh meyoh aria nagraehesh. \p \v 17 Um maresh? Iruhin ananik Buk kwakri Iruhin nakrip king Fero namudok. Nakri, “Eik yeneken nyutogur king um iyabigesh eikin gobi um ihishmorim arpesh. Iyabigesh um eshesh ta shukripesh um eikin nyeigur ihirub warub agundok atap. Douk namudok aria eik douk yeneken nyatogur debeini king aria yenek eshudok yoweishi inahos shatogrumen.” \p \v 18 Namudok aria douk madukemesh. Aria ta Iruhin nukri nenek gihaum enen arpen um, anan ta nenek gihaumen. Nukri nuweshik enen enyenyim urkum um mare nyusuhw baraen um, anan douk ta nigipeshen kabi douk nakrium. \s1 Ehudok Biyeh Aih Um Iruhin Juwehosin Nukesh Yoweinyi Poe Enesh Arpesh Aria Nenek Gihaum Enesh Um \p \v 19 Namudok aria douk ipak enen arpen ta wata nyukripe nyukri, “Aria nyakri namudok um, aria namudok ta natrupum munek yoweishi inahos aria wata nohwarap yoweipari? Amiapen ta wosik nyigipesh enyenyim urkum aria nyukri uwok mumam Iruhin?” \v 20 Aria nyak arpen, nyak nyakri nyak meinyi arpen, um wata nyakri nyuwanam-uman baraen Iruhin um? “Anap marup anan arman nape nenekap iri, apap douk madae putanam pukripan pukri, ‘Nyak nyenekesh namudok um maresh?’ Uwok.” \p \v 21 Arman narok marus iri ta nunak nutuki amnab aria nukwu abudok amnab nurok bias marus. Anap ta nenegap dodogowip um nukwup um enen yopiyopinyi mour abom. Aria anap marup ta nenekap mare yopup abom iri um enen meyohin mour. Aria wosik, enyudok mour douk neneken adurin. \p \v 22 Iruhin shopunek nenek mour namudok atin. Anan nakri niyabig agundok anan nyibur juwehosibur abom, um ihishmorim arpesh wosik shudukem ananin dodog. Aria arpesh douk nenekesh um ta shurao yoweinyi poe iri douk shenek redi shapeum shutrun. Aria anan douk wata nape natrish meyoh roubi nyutob um kweipon aria nununish. \v 23 Anan douk nenekesh namudok um nakri niyabig apak ihipmorim anan nenek giha iri um apak mutik agundok anan dodogowin atun abom um aria natrugun um. Nakri niyabig apak arpesh douk seiwok anan narik nenekesh shupe wosik um ta shurao debeishi nyeiguhw aria shuni anan shupe wosik iri. \v 24 Umum maresh? Eshudok anan nahwaresh iri arpesh douk apak. Anap Juda aria anap madae Juda iri uwe. \v 25 Enyudok nyatogur kabi baraen profet Hosea nenyemaguk iri nyakrium. Iruhin nakri namudok, \q1 “Arpesh douk eshesh madae eikish iri uwe, \q1 eik ta ihwaresh eikish arpesh. \q1 Eshudok eik madae urkum mukriyeshi munawashamesh iri uwe, eik ta wata urkum munawashamesh.” \m \v 26 Aria shopunek nakri, \q1 “Abrudok atubur wabur douk eik yakripesh yakri, ‘Ipak madae eikish arpesh um uwe’, \q1 abrudok atubur wabur kweipon ta wata ihwaresh, \q1 ‘Nape ihih nyumneh abom iri Iruhin ananish batowish.’” \p \v 27 Profet Aisaia douk urkum morum eshesh Israel aria nakriyuk debeg namudok. Nakri, \q1 “Adur, ta eshesh Israel shutogur sabaishi abom kabi sabaiti arukwut um, o uwok. \q1 Iruhin ta wata nunarao enesh karowish shutanamori shupe wosik. \q1 \v 28 Umum maresh? Anan ta dodogowin atun nunek sabaigwi kwotog niyatok aria arigas ihish shape atap iri arpesh \q1 ta nunekesh shurao debeiri eriger abom.” \m \v 29 Enyudok douk kabi seiwok Aisaia nakriyenyuk um. Nakri, \q1 “Aria ta dodogowin abom atun Debeini iri \q1 mare nukutuk enesh apakishi arpesh shupeik akure, douk \q1 apak ta mutogur kabi arbudok biyorub warub um, \q1 Sodom iri Gomora.” \s1 Eshesh Israel Douk Madae Shusuhw Krais Ananin Baraen Shugipeshen Uwe, Uwok \p \v 30 Namudok aria ta mukri mumam? Aria ta mukri namudok. Eshesh madae Juda iri uwe douk madae shupe um shunek debeinyi mour um shurao agundok Iruhin nahwaresh yopishi arpesh um uwe, eshesh douk sharaen. Eshesh douk shasuhw Iruhin ananin baraen dodog shagipeshen meyoh aria anan natrish nahwaresh yopishi arpesh. \v 31 Aria eshesh Israel uwok. Eshesh douk shape shenek debeinyi mour um shagipesh lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi um Iruhin nutrish nuhwaresh yopishi arpesh. Aria uwok. Eshesh madae shutogur yopishi arpesh uwe, uwok. \v 32 Um maresh? Eshesh douk madae shukri um shunek bilip meyoh aria Iruhin nuhwaresh yopishi arpesh uwe, uwok. Eshesh douk shakri shunek debeinyi mour abom um shugipesh enyudok lo aria douk nuhwaresh yopishi arpesh. Eshesh madae shenek bilip um Krais aria eshesh douk shanatutuk amudok shanatutukom iri utom. Namudok aria eshesh douk shatu. \v 33 Baraen nyetem Iruhin ananik Buk aria nyakri wobren baraen um Krais amudok utom iri enyudok. Iruhin nakri, \q1 “Mnek! Eik yosop anam utom matao abrudok wabur Saion, um arpesh shunatutukom shutu um. \q1 Yosop onok burbuduk kwataoum kwunek arpesh shunotutukok. \q1 Aria ihish arpesh shunek bilip um anudok arman iri ta \q1 mare shurao abraen uwe, uwok.” \c 10 \s1 Eshesh Israel Douk Madae Shurao Iruhin Ananih Yopihi Aih Uwe, Uwok \p \v 1 Eikish ashukenyish owashish, numun um eik douk nakri um Iruhin wata nurao eshesh Israel shutanamori shupe wosik. Aria ihih nyumneh apa yenek beten yarigan um enyudok. \v 2 Eshesh douk yatrish yadukemesh wosik abom. Aria douk yakri enyudok baraen. Yakri eshesh dodogowish atish abom um agundok shagipesh Iruhin ananih aih um. Aria eshesh douk madae shudukemeh wosik aria douk shugipesheh uwe, uwok. \v 3 Um maresh? Eshesh douk shakri uwok um shudukem ahudok yah douk Iruhin natik arpesh nahwaresh yopishi arpesh um. Aria shape sheshakom-ogun um shugipesh anah eshesh kanak esheshih yah um Iruhin nutrish nuhwaresh yopishi arpesh um. Namudok aria shakri uwok um shupe shakamum anan shugipesh ananih yah aria nutrish nuhwaresh yopishi arpesh, shakri uwok. \v 4 Apak douk madukemesh. Apak Israel douk mape magipesh lo arigaha Krais natogur aria menekesh jurug um mugipesh enyudok lo um. Namudok aria ihish arpesh douk shasuhw Krais ananin baraen dodog shagipeshen iri, Iruhin ta nahwaresh yopishi arpesh. \p \v 5 Moses douk seiwok nowemaguk enyudok baraen um agundok shugipesh lo aria Iruhin nutrish nuhwaresh yopishi arpesh um. Nenyemaguk nakri, “Enyudok arpen douk nyugipesh ihihmori aih abom douk lo nyakriyeh iri um, enyen ta nyupe wosik abom douk aria kweipon shopunek. \v 6 Aria ta baraen douk nyakrium arpesh shunek bilip um Krais meyoh aria Iruhin nuhwaresh yopishi arpesh um douk nyakri namudok. Nyakri, “Nyak mare nyunobo urkum nyukri, ‘Omi ta nyuto um iruhw heven?’” Namudok ta wata nyiraouri Krais nubuhi. \v 7 “Shopunek mare nyukri, ‘Omi ta nyugrukukum shagok iri esheshig nahobig?’” Namudok ta wata nyiraouri Krais nukitaki um agundok nagok um. \v 8 Aria enyudok baraen nyakri, “Baraen douk nyape hurukatin abom um nyak. Nyape nyakit nokwat tani numun nyakim urkum.” Enyudok baraen, enyen douk masuhwen dodog magipeshen aria apa meyagwreh mape makripeshen iri. Enyen douk enyudok. \v 9 Aria nyak nyuhur nokwat nyukripesh nyukri, “Jisas anan douk Debeini” aria numun nyakim urkum nyunek bilip nyukri Iruhin adur wata nonohur nakitaki wonugwehw napeum, namudok Iruhin ta wata nuraen nyutanamori nyupe wosik. \v 10 Um maresh? Apak urkwip pakri adur munek bilip abom um Krais douk nagok wata nakitaki aria Iruhin natrup nohwarap yopishi arpesh. Aria nokwatog apa moguhur makripesh makri apak menek bilip um Krais. Douk namudok aria Iruhin wata narap matanamori mape wosik. \v 11 Enyudok douk kabi Iruhin ananik Buk kwakri um. Kwakri, “Arpesh shusuhw ananin baraen dodog shugipeshen iri ta mare esheshirub nyirub yoweirub, uwok.” \v 12 Um maresh? Enyudok baraen nyakri eshesh Juda shani eshesh madae Juda iri uwe douk atugunish arpesh meyoh abom. Debeini douk anan atun nape Debeini um apak ihishmorim abom. Ihish arpesh douk apa shahwaran um nutaurumesh iri, anan apa nenek blesimesh naraesh shatanamori shape wosik. \v 13 Umum maresh? Enyudok douk kabi Iruhin ananik Buk kwakri um. Kwakri, “Ihishmorim arpesh douk shuhware Debeini um nutaurumesh iri, anan ta wata nuraesh shutanamori shupe wosik.” \p \v 14 Aria ta eshesh madae shunek bilipuman um, eshesh ta shuhwaran mumam? O ta madae shumnek ananin baraen um, eshesh ta shusuhw ananin baraen dodog shugipeshen mumam? O ta madae enesh shukripesh ananin baraen um, eshesh ta shumneken mumam? Aria uwok. \v 15 Aria ta Iruhin madae neshopok arpesh shunak shukripesh ananin yopinyi baraen um, eshesh ta shukripeshen mumam? Uwok. Iruhin ananik Buk kwakri namudok. Kwakri, “Arpesh sharauri yopinyi baraen iri douk shenek yopinyi mour abom.” \s1 Eshesh Israel Madae Shugipesh Iruhin Ananin Yopinyi Baraen Abom Uwe, Uwok \p \v 16 Aria douk madae ihishmorim Israel shusuhw enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen dodog shugipeshen uwe, uwok. Seiwok profet Aisaia nakriyuk enyudok. Nakri, “Debeini, omi nyasuhw enyudok ohwak wakri-enyi baraen dodog nyagipeshen? Aria uwok.” \v 17 Namudok aria douk madukemesh. Apak douk memnek Iruhin ananin baraen aria enyudok baraen nyopohur masuhwen dodog magipeshen. Enyudok baraen douk memnek eshesh shakripesh Krais ananin baraen iri shakripapen. \p \v 18 Aria douk yarig. Aria eshesh madae shumnek enyudok yopinyi baraen uwe, uwok? Eshesh Israel douk shemneken. Apak douk madukemesh. \q1 “Ihishmorim arpesh shape ihirub warub agundok atap iri douk shemneken jurug. \q1 Enyudok baraen douk nyanak nyeyatokuk ihirub warub.” \p \v 19 Aria shopunek yakri irig. Aria eshesh Israel madae shudukemen uwe enyudok baraen? Sagomatin yakri ikripep enyudok Iruhin ananin baraen douk Moses nakriyenyuk iri. Nakri, \q1 “Eik ta iraouri enesh meyohish nyeiguhw wokeshi arpesh douk shorshor um eikin baraen iri. \q1 Ta iraeshi itaurumesh aria ipak ta putik namudok aria punek nyigiya. \q1 Aria ta juwehosip um yopihi aih ta inekehumesh iri.” \p \v 20 Profet Aisaia douk dodogowin atun nakriyuk enyudok Iruhin ananin baraen. Nakri, \q1 “Arpesh douk madae shupe um shurime iri uwe douk shaparage. \q1 Eik douk yanowereh yatogur abom um arpesh douk madae shisorik enesh um eik iri uwe.” \p \v 21 Aria ta eshesh Israel, anan Aisaia douk nakriyuk enyudok. Iruhin nakri, \q1 “Roubum nyutob eik yape yawauramesh, yahwaresh aria uwok meyoh. \q1 Eshudok arpesh apa shonogogonim eikin baraen abom aria shenyubukuk.” \c 11 \s1 Iruhin Nenek Gihaum Enesh Israel \p \v 1 Namudok eik douk yakri. Aria Iruhin douk ta nekeshuk agab abom um ananish arpesh aka? O uwok meyoh! Eik Pol douk shopunek anan um Israel iri. Eik Pol anan um Abraham ananin barhonin. Eik douk yakitak opudok Benjamin ananip debeipi awirop iri. \v 2 Iruhin madae nukeshuk agab ananish arpesh uwe, uwok. Seiwok wata sagomatin anan nadukemesh aria nagraehesh. Enyudok baraen douk nyakrium Ilaija aria nyetem Iruhin ananik Buk iri aria douk padukemesh. Ilaija nakrip Iruhin nenek kwot um eshesh Israel namudok. Nakri, \v 3 “Debeini, eshesh shabo nyakim profet douk apa \q1 hakripesh nyakin baraen iri hagok, aria shawor nyakish altahas. \q1 Aria douk enyudok eik atuwe yapeik aria shape shaurime um she igok.” \m \v 4 Aria Iruhin wata nawanaman maren baraen Ilaija? Iruhin douk nakripan nakri, \q1 “Uwok. Eik yarao sabaishi 7,000-poreish Israelish arpesh. \q1 Aria eshesh douk madae shunek lotu um anudok rohwin god Bal uwe, uwok.” \m \v 5 Aria douk namudok atin. Douk enesh karowishi Israel douk Iruhin nataurumesh meyoh aria nagraehesh shape ananish iri douk shape. \v 6 Anan douk madae nutik esheshin yopinyi mour douk aria naraesh uwe, uwok. Iruhin nataurumesh meyoh aria douk naraesh shape ananish arpesh. Aria Iruhin natik esheshin mour meyoh aria douk naraesh akure, aria namudok douk madae nutaurumesh meyoh abom aria douk naraesh uwe, uwok. \v 7 Namudok aria ta mukri mumam? Eshudok douk eshesh Israel dodogowishi atish shape shaurimesh iri douk madae shuparugesh uwe, uwok. Aria karowish Israel meyoh douk Iruhin nagraehesh iri atish wosik shaparugesh. Eshudok enesh kupaishi uwok. Esheshigos baragos sheshuk abom. \v 8 Enyudok douk nyatogur kabi Iruhin ananik Buk kwakri um. Kwakri, \q1 “Iruhin nenekesh yobus saesh abom aria shakri uwok um shumnek ananin baraen. Aria nenekesh nabes madae sutrugun uwe, arigos madae sumnek uwe. \q1 Shape namudok atin seiwok arigaha douk.” \m \v 9 Seiwok Devit douk shopunek nakriyuk enyudok. Nakri, \q1 “Eik yakri abudok nyutob eshesh shupe shuwok debeiguni worigun obi nyutob, \q1 yakri abudok atub nyutob nyunek yoweishi inahos shutogrumesh kabi sheir nyumarub shape dodog um \q1 o kabi mahish shagrukuk nuwagas um. \q1 Yakri eshudok yoweishi inahos shutogrumesh abom shuwanamesh esheshih yoweihi aih. \q1 \v 10 Yakri nyunek esheshis nabes sishuk um mare shutrugun. \q1 Aria shopunek yakri nyunekesh shusah esheshin amaen nyunihesh \q1 shukutom atish shupe namudok ihih nyumnegwih.” \s1 Iruhin Shopunek Nape Narao Eshesh Madae Juda Iri Uwe \p \v 11 Namudok aria yakri iyorigep shopunek. Agundok eshesh Juda shatu um madae shenek bilip um Krais aria douk ta shanak shawishuk aka? Adur atin uwok. Eshesh douk madae shenek bilip um Krais aria shakutukuk yah shenek yoweishi inahos. Namudok aria Iruhin douk wata nataurum eshesh madae Juda iri uwe wata naraesh shatanamori shape wosik atin. Iruhin nenekesh namudok um nakri eshesh Israel shutrun nutaurum um eshesh madae Juda iri uwe namudok aria shunek nyigiyaumesh aria eshesh shakana shenek bilip um Krais shopunek. \v 12 Eshesh Israel douk shakonaguk agabus Iruhin. Douk namudok aria anan nataurumesh wosik abom um ihish agundok atapishi eshesh madae Juda iri uwe nenekumesh yopinyi. Eshesh Israel douk shakutukuk ananih aih. Namudok aria anan douk narao eshesh madae Juda iri uwe nenekumesh yopinyi abom. Aria kweipon anob nyutob, ihishmorim Israel ta shutanamori um Iruhin. Aria abudok nyutob, Iruhin ta nunekumesh yopinyi abom um ihishmorim eshesh madae Juda iri uwe nishagrakuk enyudok kabi riguk narik neneken-umesh yopinyi iri um. \v 13 Douk yakri ikripep enen baraen ipak madae Juda iri uwe. Eik douk Iruhin nagraehe um inaki ikripep ananin baraen ipak. Namudok aria douk yanadudareh um enyudok yeneken iri mour. \v 14 Yakri inek enyudok mour namudok um ihur eikish arpesh eshesh Israel esheshiruh aparuh aria shunek nyigiyaum ipak douk Iruhin nenekumep yopinyi pape wosik iri. Yakri inek enyudok um Iruhin wata nutaurum enesh aria nunaraesh shutanamori shupe wosik atin. \v 15 Adur, abudok nyutob Iruhin nekeshuk agab eshesh Israel obi nyutob, anan douk apa narauri sabaishi agundok atapishi arpesh um ihirub warub shanaki shani anan shape atugun. Namudok aria abudok nyutob Iruhin wata shopunek nukri nurao eshesh Israel shuwish ananip awirop obi nyutob, namudok ta nunekumesh yopinyi abom sabaishi arpesh aria ta shupe kabi shagok aria wata shakitak-umori.\f 11:15 \fr 11:15 \ft Enesh shakri baraen nyetem nyagiguk um Rom 11:15 iri, shakri baugenyum douk nyakri Iruhin ta nunek shagok iri arpesh wata shukitaki.\f* \p \v 16 Kabi douk enyudok wobuwobren baraen um. Enyudok. Sagomatinyit bret douk shenekat plaua aria shuteh shako Iruhin um, atat douk Iruhin ananit. Namudok aria atudok sabaiti bret shagiguk shuteh iri, atat douk shopunek Iruhin ananit atut. Shopunek ta shuko Iruhin anaruh rowogiruh nukwaruh ananiruh um, aria nyeiguhwish um douk shopunek ananish atish.\f 11:16 \fr 11:16 \ft Baugenyum enyudok wobuwobren baraen douk nyakrium bret tani rowog iri nyanak namudok. Seiwokishi Juda eshesh douk Iruhin ananishi arpesh. Aria doukeshi shagiguk shatograri iri douk shopunek ananish atish.\f* \p \v 17 Iruhin douk natupakuk anabik um nyeiguhw enyudok shawen iri rowog oliv aria nawashenyukuk. Aria natupaki nyeigur kupainyi wanarin rowog oliv nanaki nadrunen um enyudok shawen iri rowog oliv. Ipak madae Juda iri uwe, ipak douk kabi enyudok wanarin rowog oliv um. Namudok aria douk ipak pani enesh Israel douk pape parao eneshenesh yopishi abom um eshudok douk shatogurum eshesh Juda iri. Paraesh kabi wanarin rowog oliv nyape nyarao ihat douk tanaki nukwaruh enyudok shawen iri rowog oliv um. \v 18 Namudok aria ipak madae Juda iri uwe mare punagunukuk pukri pishagrakuk eshesh enesh Israel douk shadukem eshudok shanabirak iri nyeiguhw uwe, uwok. Pakri punadudareh um, sagomatin ta pur urkum ba iyoh. Ipak douk atin nyeigur meyoh. Ipak madae putaurum nukwaruh uwe, uwok. Arhudok nukwaruh apa hataurum ipak dodogowip. \v 19 Aria ipak madae Juda iri uwe atin ta pukri namudok, pukri, “Iruhin douk natupok eshudok nyeiguhw nawasheshukuk aria wata nadron apak eshesh Israel esheshik outuk.” \v 20 O namudok wosik. Eshesh douk madae shunek bilip um Krais uwe aria Iruhin douk nadiyeshuk. Aria ipak douk pasuhw Krais ananin baraen dodog pagipeshen aria douk pape wosik. Aria gamo pudukemesh. Ta mare pukri pubo mishish aria putuk ipak kanak puto. Ipak ta punogugur aria pupe dodogowip um Iruhin. \v 21 Umum maresh? Iruhin douk madae nukuna wosik um eshesh Juda uwe, douk shape kabi eshudok adurish nyeiguhw iri uwe, uwok. Ipak douk namudok atin. Douk ipak mare pumnek baraen pugipeshen um, anan ta mare nukuna wosik um ipak uwe, uwok. \v 22 Douk putik enyudok aria gamo pudukemesh um ehudok Iruhin ananih biyeh aih. Ehudok aih um nenek gihaum arpesh um hani ehudok eneh um juwehosin um aria nekesh yoweinyi poe um. Anan apa juwehosinum arpesh douk shakutukuk ananih aih iri. Aria ipak, ta pugipesh ananin baraen um, anan ta nenek gihaumep. Wokumum, ipak shopunek ta nutupepukuk namudok atin. \v 23 Aria eshesh Israel douk shadukem eshudok enesh nyeiguhw, aria eshesh wata shukri shusuhw Krais ananin baraen dodog shugipeshen um, Iruhin ta wata nurawi enyudok rowog douk riguk sheir shatak um. Um maresh? Iruhin anan douk dodogowin um nunek enyudok. \v 24 Ipak madae Juda iri uwe douk padukem enyudok wanarin rowog oliv enyenyish nyeiguhw um. Iruhin madae nugipesh arpeshih aih\f 11:24 \fr 11:24 \ft Arpeshih aih um shatupoki nyeiguhw um anagos yopugosi rowos shanaki shadrunesh agusudok anagos yopugosi rowos um yopipi shuruwep pir.\f*aria nukweshrigep-ari nunaki nudrunep enyudok enen shawen iri rowog oliv douk madae ipakin abom iri uwe. Namudok aria adur atin. Anan ta wata narauri enyudok shawen iri rowogish nyeiguhw aria nanaki nadrunesh eshesh kanak esheshin rowog douk riguk sharik sheir um. \s1 Iruhin Nenek Gihaum Ihishmorim Arpesh Aria Nutaurumesh Meyoh \p \v 25 O eikish ashukenyish owashish, eik yakri uwok um ipak pugugakum enyudok seiwok nyanabeshuk iri baraen. Ta ipak urkwip pur aria pakri ipak wosik abom padukemesh iri arpesh aria namudok ta uwok. Namudok aria douk yakri ikripep-umen. Enyen enyudok. Eshesh enesh Israel, esheship urkwip douk peshuk abom. Eshesh ta shupe namudok atin arigaha abudok nyutob eshesh madae Juda iri uwe shutogur sabaish kabi Iruhin nakri um aria ta shutanamori um anan. \v 26 Eshesh madae Juda iri uwe shuwishi iyoh, aria Iruhin ta wata nutaurum ihishmorim Israel. Ta wata nuraesh shutanamori shupe wosik kabi ananik Buk kwakri um. Kwakri, \q1 “Arman nunaraesh shutanamori shupe wosik iri ta nukitaki Saion nunaki. \q1 Anan ta nutogur nukweshih eshudok Jekop ananish popehesh yamehesh douk ta shugiguk shutograri. \q1 Nukweshiheshuk um ehudok aih um shape shubor-bukon um Iruhin ananin baraen. \q1 \v 27 Aria eik ta ipe ini eshesh mupe atugun muweshik enyudok adurin abom atin iri baraen kontrak. \q1 Abudok nyutob inekuk ihishumori debeishi shokwishi shenekesh iri yoweishi inahos.” \p \v 28 Namudok aria eshesh Israel douk shekenyuguk agabus Iruhin ananin yopinyi baraen. Namudok aria eshesh shatogur Iruhin ananish horim. Shenekesh namudok um maresh? Um Iruhin nurauri ipak madae Juda iri uwe wata puwishi pusuhw enyudok baraen pugipeshen. Aria eshesh Israel, Iruhin douk seiwok ananim urkum manawashamesh abom. Umum maresh? Anan douk urkum morum enyudok adurin atinyi baraen kontrak abom seiwok nakrip esheshim yamehem-enyi. \v 29 Um maresh? Iruhin nakri nahwar enesh arpesh um shugipeshan aria nukri um nunekumesh enesh yopishi eshudok meyoh um, anan douk wata nukri um nubadig urkum atin uwe, uwok. \v 30 Seiwok ipak madae Juda iri uwe madae pigipesh Iruhin ananin baraen. Aria douk eshesh Israel shakenyuk agabus. Namudok aria Iruhin wata nenek gihaum ipak madae Juda iri uwe aria nataurumep meyoh. \v 31 Namudok aria eshesh Israel douk namudok atin. Iruhin nenek gihaum ipak madae Juda iri uwe nataurumep meyoh namudok aria eshesh Israel douk shakenyuk agabus abom ananin baraen. Shenekesh namudok um maresh? Um anan ta wata nenek gihaumesh nutaurumesh meyoh. \v 32 Iruhin douk noweshik ihish arpesh shape shakon agabus anan. Nenekeshumesh namudok um wata nakri nunek gihaumesh meyoh eshesh ihishmorim. \p \v 33 O yaipo! Iruhin anan douk nadukemesh abom iri. Ananim urkum douk dedebem abom atin! Anan nadukem eneshenesh aria urkum morum apak arpesh nenek gihaumap nutaurumap meyoh. Apak arpesh douk madae mudukem baugenyum um ananim urkum muni ananih aih uwe, uwok. \v 34 Enyudok douk kabi Iruhin ananik Buk kwakri um. Kwakri, \q1 “Omi nyadukem Debeini ananim urkum? O omi nyakon enen baraen um nudukemesh? Uwok meyoh.” \q1 \v 35 “Omi nyarik nyakon enesh eshudok um anan ta wata nubeyeshumen? Uwok.” \m \v 36 Anan kanak abom baugos um ihishmori eshudok eneshenesh. Anan douk nagrem ihishmori abom eshudok aria neyohesh shape wosik atin. Anan nenek ihishmori eshudok shatogur eneshenesh shapeum shutuk ananin nyeigur nyuto. Eik yakri apak ihishmorim ta mutuk ananin nyeigur nyuto iruhw ihih nyumneh. Adur atin. \c 12 \s1 Apak Ta Mukon Apak Kanak Um Iruhin Kabi Enen Ofa Shoko Anan Um \p \v 1 Eikish ashukenyish owashish, enyudok sabainyi rigukinyi baraen yenek opudok shup iri douk adurin atin. Namudok aria douk dodogoiwe um yakri ikripep enyudok baraen. Iruhin nenek gihaumap aria nataurumap meyoh atin. Namudok aria eik yakri ipak ta pukon ipak kanak abom um Iruhin kabi shakon enen ofa um. Ipak douk patogur namushi arpesh aria pukon ipak kanak abom um Iruhin pupe wosik atin aria pupe ananishi atish. Penekesh namudok um ta pugipesh anan nakriyehi aih. Punek enyudok aria namudok douk adur abom um penek lotu um Iruhin adur atin. \v 2 Aria ipak mare wata pupe purahaen kabi agundok atapishi arpesh shape sharahaen um uwe, uwok. Ipak ta pukri wosik um Iruhin nunek ipakip urkwip putogur namipi. Namudok aria ipak ta dodogowip abom um pudukemesh wosik um ehudok Iruhin nakriyehi aih. Ehudok aih douk yopiyopihi abom, adur atin aria anan mishin nyakitak-umeh abom iri. \s1 Apak Ta Mugipesh Apakin Presen Iruhin Nokopen Iri Aria Munek Ananin Mour \p \v 3 Iruhin nataurume meyoh aria douk yakri ikrip ipak ihipmorim. Ipak padukem ipakih aih iri apa hanak hatogur heyotu mumam, aria ipak mare wata punabuk urkwip pukri ipak debeipi abom peshagrakuk kupaishi uwe, uwok. Iruhin nataurumep pasuhw ananin baraen dodog pagipeshen panak patogur peyotu mumam, aria ipakip urkwip ta pur wosik atin aria pukri ipak douk namudok namudok. \v 4 Apak douk madukemesh. Apak ihishmorim douk aturuh yegeshiweruh. Arhudok yegeshiweruh aturuh douk sabaigunum. Agundok sabaigunum um douk nenek sisigin mour. \v 5 Aria apak douk namudok atin. Apak douk ihipmorim, aria matukur Krais aria matogur kabi atuhw yegenyihw um. Namudok aria apak ihishmorim atin atin douk manadudareh. \v 6 Iruhin nagipesh ananih yopihi aih aria nataurumap meyoh nakop sisigin yopinyi presen. Namudok aria ta Iruhin neken presen enen arpen um nyukripesh ananin baraen um, enyen ta nyukripeshen um nyutaurum enyenyin bilip. \v 7 Aria enen arpen nyarao presen um nyutaurum kupaishi Iruhin ananish arpesh um, aria enyen ta nyutaurumesh. Aria enen arpen nyarao presen um nyunek skulum kupaishi um Iruhin ananin baraen um, enyen ta nyunek skulumesh wosik atin. \v 8 Aria enen arpen nyarao presen um nyuhur kupaishium shiyotu dodogowish um bilip um, aria enyen ta nyunek enyudok mour abom. Arpen douk nyarao presen um nyukesh eshudok kupaishi iri, enyen douk nyukesh nyuriguk abom. Arpen nyarao presen um nyupe debeinyi um Iruhin ananish arpesh iri, enyen ta mishin nyikitak abom um nyunekesh um nyiyohesh wosik. Arpen nyarao presen um nyenek gihaum kupaishi arpesh aria nyutaurumesh iri um, enyen ta nyunadudareh abom aria nyutaurumesh wosik atin. \s1 Adurihi Aih Abom Um Urkwip Panawasham Um Kupaishi \p \v 9 Agundok ipak urkwip panawasham um, ipak mare pukri punek rohw uwe, uwok. Ipak ta adur urkwip punawashamesh. Aria pukeshuk agabus eneshenesh yoweishi inahos aria punawasham yopinyi dodog. \v 10 Ipakip urkwip ta punawasham Iruhin abom um ananish arpesh aria pukesh aparuh abom kabi ipak atup awirop abom um. Ipak ihishmorim atin atin mare putuk ipakish nyeiguhw shuto iruhw uwe, uwok. Ipak ta putuk kupaishi esheshish atish nyeiguhw shuto iruhw. \v 11 Ihih nyumneh ipak ta punek mour dodogowip atip abom um punek Iruhin ananin Mishin nyupuhur punek Krais ananin mour. Aria mare arigeh hep uwe, uwok. \v 12 Ipak ta punadudareh abom um agundok padukemesh um Krais ta nutanamori ba putrun um. Amaen nyukri nyutogur-umep um, ipak ta piyotu dodogowip atip. Beten ta puneken ihih nyumneh. \v 13 Enesh Iruhin ananish arpesh shukri eneshenesh wokesh um enesh eshudok eneshenesh um, ipak ta putaurumesh. Kupaishi arpesh shukri shunaki shutogrumep um, ipak wosik putaurumesh wosik atin. \p \v 14 Arpesh shunekep enenyenen um, aria ipak wosik porig Iruhin um nunekumesh yopihi aih. Mare porigan um nununish uwe, uwok. Porigan um nunekumesh yopinyi. \v 15 Punadudareh um, puni eshesh punadudareh. Shureh iri, puni eshesh pureh. \v 16 Agundok pupeum, ipak douk pupe atin arpen abom um. Mare urkwip purum pukri ipak pape debeipari abom uwe, uwok. Ipak ta puni nyeiguhw wokeshi purahaen atugun. Mare punek urkum pukri ipak douk padukemesh abom iri uwe, namudok uwok. \v 17 Enesh shukri shunekumep yoweihi aih um, ipak mare wata pubeimesh yoweishi inahos uwe, uwok. Ipak ta punek yopihi aih. Ipakip urkwip ta purum punek ehudok aih douk um ihishmorim arpesh shatrih shakri eheh yopihi iri. \v 18 Mare pukri urkwip purum wanogwiruh uwe, uwok. Aria ipak ta purim yah um puni ihish arpesh pupe atugun aria aparuh hur wosik atin. \v 19 Eikish arpesh, ipak kanak mare puwanamesh yoweishi inahos douk shenekesh umep iri uwe, uwok. Pukwariheshuk um Iruhin aria kadak anan meyoh juwehosin um aria douk ta nutrish aria nuwanamen-umesh. Ipak padukemesh. Iruhin ananik Buk, Debeini douk nakri, \q1 “Shawanamesh yoweihi aih um, enyudok eikin mour. Kadak eik meyoh ta iwanamesh yoweishi inahos.” \m \v 20 Aria namudok. \q1 “Ta enesh ipakish horik horin nyurub besh um, ipak pubiromesh. Abar besh um, pukesh abar shubaroh. \q1 Ipak penekesh namudok aria eshesh ta abraen nyesh abom um ehudok eshesh shenekeh iri aih.” \m \v 21 Mare purauri yoweihi aih hunek uhwinyumep uwe, uwok. Ipak ta punek yopihi aih aria pubo yoweihi aih hubuhuk. \c 13 \s1 Apak Ta Mupe Shakamum Debeini Gavman \p \v 1 Ihishmorim arpesh ta shupe shakamum amudok debeimi gavman. Apak madukemesh. Madae anan gavman nutogur nupe meyoh uwe, uwok. Ihinyumorim gavmanin mour douk Iruhin nakriyen aria douk nyakitak. Ihin nape iri gavman douk Iruhin meyoh nonusap nape. \v 2 Namudok aria arpesh shubrig baraen um gavman iri, eshesh douk shabrig Iruhin neneken iri mour. Aria arpesh shunekesh namudok iri ta shurao yoweinyi poe um ahudok shenekeh iri yoweihi aih. \v 3 Debeini gavman douk madae nupeum nunek eshudok shenek yopihi aih iri shunogugur uwe, uwok. Anan douk napeum nunek eshudok shenek yoweishi inahos iri shunogugur. Ta ipak mare pukri punogugur gavman um, aria ipak douk ta punek yopinyi atin. Namudok aria amam ta hutuk ipakish nyeiguhw shuto. \v 4 Um maresh? Amam gavman douk hasuhw Iruhin ananin mour um hutaurumep pupe wosik. Aria ta punek yoweih aih um, ipak wosik ta punogugur. Ipak padukemesh. Amam douk hasuhw debeinyi big aria madae huraen meyoh uwe, uwok. Amam douk hasuhw Iruhin ananin mour um hubeimesh yoweinyi poe eshudok arpesh shenek yoweishi inahos iri. \v 5 Namudok aria apak ta mupe shakamum gavman. Apak mare mukri amam agundok ta hubeimap yoweishi inahos um aria douk mugipesh amamin baraen, namudok uwok. Apakip urkwip ta pur yopihi aih aria mukri ehudok aih douk adurihi. Namudok aria apak douk mugipesheh. \p \v 6 Douk namudok, aria ipak douk penek tagis. Um maresh? Debeimi gavman douk hasuhw Iruhin ananin mour iri. Ihih amam douk dodogowim atum aria hanape um hasuhw enyudok atin mour um gavman. \v 7 Maresh eshudok douk ipak ta puko gavman um, ipak ta pukesh. Harao tagis iri, ipak punek tagis pukom. Hagipesh enenyenen lo harao utabor um gavman iri, ipak ta punek tagis pukom. Meimi debeimi, ipak wosik pupe shakamum amam. Namudok douk nyeiguhw shato-umam iri, ipak ta pukri amam douk yopumi. \s1 Iruhin Nakri Apak Ta Urkwip Punawasham Kupaishi Arpesh Abom \p \v 8 Ipak mare pubuk enen tuwehin nyupe uwe, uwok. Umum maresh? Ta mare ta nyutuk enyudok tuwehin. Ipak douk mour nyapenyepum urkwip punawasham kupaishi arpesh aria ipak shopunek. Um maresh? Arpen urkum manawasham kupaishi iri douk nyagipesh lo adur atin. \v 9 Enyudok lo douk nyakri, “Mare punek wehrur um. Mare pukwu orugwih. Mare punek nyigiya um kupaishi eshudok eneshenesh.” Enyudok lo nyani sabainyi enyudok enen nyape iri lo douk sabainyi nyetem enyudok atin lo. Enyudok. Ipakip urkwip ta punawasham kupaishi arpesh kabi ipak urkwip punawasham ipak kanak um. \v 10 Arpen douk enyenyim urkum manawasham kupaishi arpesh iri, enyen douk madae nyunekumesh enesh yoweishi inahos uwe, uwok. Namudok aria eshudok arpesh douk urkwip panawasham kupaishi iri, eshesh douk shagipeshen adur atin enyudok lo. \s1 Apak Ta Mupe Yopinyi Poe Abom \p \v 11 Eik douk yakri ipak punek enyudok um urkwip punawasham kupaishi. Um maresh? Douk mapenyobi nyutob douk padukemob. Nyutob douk batogrum pukutukuk yobus aria pikitak. Um maresh? Seiwok wata sagomatin menek bilip um Krais um, abudok nyutob um Iruhin nutogur nurap mutanam mupe wosik um douk watak roubi. Aria douk banob nyutob banaki hurukatin meyoh. \v 12 Wab douk hurukatin um butuh aria hurukatin um nyumnah hakri hutogur. Namudok aria apak mukutukuk ihihmori shenekeh weibus iri yoweihi aih. Mukutihukuk aria marao sabaihi yopihi aih douk shenekeh nyumnegwih iri. Musuhweh hupenyap aria kabi munek wanohwihw suruhw hwapenyap um. \v 13 Apak ta mupe murahaen wosik atin kabi arpesh shape sharahaen nyumnegwih iri um. Apak mare muwok dodogowibari abar aria munek dehik muwish mutogur, uwok. Mare munek wehrur um. Mare mupe munabirak hanabosusih iri eneheneh abraenyihi yoweihi aih. Mare juwehosip murpak munitok o munek nyigiya um kupaishi eshudok eneshenesh, uwok. \v 14 Aria ipak ta parao Debeini Jisas Krais nupe ipakiruh aparuh aria urkwip. Putukur anan um pugipesh ananih atih aih. Ipak douk mare urkwip purum pukri pugipesh harik hapeiri-numunih yoweihi aih, uwok. \c 14 \s1 Apak Mare Mupe Munumogesh Enesh Apakishi Arpesh \p \v 1 Arpen douk nyasuhw Krais ananin baraen aria madae nyugipeshen wosik abom iri uwe, enyudok arpen ipak wata puraen nyuwish-umepari. Ipak mare puni enyen punogogonim baraen um eneheneh aih enyen ta nyunekeh iri uwe, uwok. \v 2 Enen arpen douk dodogowinyi um nyasuhw Krais ananin baraen aria apa nyawok ihishmori eshudok eneshenesh. Aria kupainyi arpen enyenyin bilip douk madae dodogowin uwe, uwok. Namudok aria mahish madae nyishoh uwe. \v 3 Enen arpen apa nyawok ihishmori eshudok eneshenesh iri, enyen mare nyupe nyunek skelim enyudok enen douk madae nyuwok ihishmori eshudok eneshenesh iri uwe, uwok. Namudok atin, enyudok arpen madae nyuwok ihishmori eshudok iri uwe, enyen mare nyukrip enyudok enen douk nyawok ihishmori eshudok iri. Aria mare nyukri enyen douk yoweinyi uwe, uwok. Um maresh? Enyudok arpen douk Iruhin shopunek nanaraen iri. \v 4 Nyak douk meinyi arpen, um nyukripen enenyenen yoweinyi enyudok arpen douk nyenekuman mour um kupaini arman iri? Nyak nyukwreny-uguk. Kadak enyenyin debeini meyoh nukrium enyen nyusuhw ananin mour nyeyotu dodog o madae nyiyotu dodog uwe. Aria enyen ta nyiyotu dodog. Um maresh? Ta Debeini meyoh nutaurumen nyiyotu dodog. \p \v 5 Enen arpen nyatik anah nyumnah um douk nyakri anah debeihi um shunek lotu um Iruhin heshagrakuk ehudok eneh nyumneh. Aria kupainyi nyutrih um, enyen douk nyakri ihihmorim nyumneh eheh douk shopunek atih um munek lotu um. Ihish atin atin arpesh ta shudukemesh aria wosik, um ihishmori esheship urkwip poramohi iri douk adurihi. \v 6 Arpen nyukri anah anahaehih nyumnah douk debeihi heshagrakuk ahudok anah nyumnah um, enyen douk urkum morum nyutuk Debeini ananin nyeigur aria douk nyakri namudok. Aria arpen apa nyawok ihishmori eshudok eneshenesh iri, enyen douk urkum morum nyutuk Debeini ananin nyeigur aria douk nyashoh. Enyen apa nyenek tenkyu um Iruhin aria nyashoh. Aria arpen nyukri uwok um nyuwok enesh eshudok eneshenesh iri, enyen shopunek urkum morum nyutuk Debeini ananin nyeigur aria douk nyakri wokumesh. Enyen shopunek apa nyenek tenkyu um Iruhin. \v 7 Apak douk madae enen arpen nyupe um enyen kanak atin uwe, uwok. Mugok um shopunek. Madae enen arpen nyugok um enyen kanak atin uwe, uwok. \v 8 Aria apak mupe um, apak douk mape um Debeini atun. O ta mugok um, namudok douk magok um anan atun. Namudok aria mugok um o mupem, apak douk Debeini ananip atup. \v 9 Aria douk namudok atin, aria Krais douk nagok aria wata shopunek nakitak nape. Nakitak napeum nupe Debeini um shagok iri shani eshudok douk wata shape iri. \v 10 Aria nyak nyape nyanomogesh enen ipak kanak um maresh? Nyakri enyen douk nyenek yoweishi inahos um? Ipak padukemesh. Kweipon apak ihishmorim ta miyotum Iruhin ananit kwot iri atup. \v 11 Apak ta munekesh kabi Iruhin ananik Buk kwakri um. Kwakri namudok. \q1 “Debeini nakri, ‘Adur atin yakri. Kweipon ihishmorim arpesh ta shunaki shubuh shuduk ohrubus aria shunek \q1 lotu um eik. Ihishmorim ta shuhur nokwatog shuhwar shukri eik douk adurin Iruhin.’” \m \v 12 Namudok aria apak douk madukemesh. Apak ihishmorim atin atin ta mukrip Iruhin um baugehum ihihmori apak menekeh iri aih. \s1 Apak Mare Munek Enesh Inahos Um Apak Iruhin Ananish Arpesh Aria Nyutu Nyunek Yoweishi Inahos Uwe, Uwok \p \v 13 Namudok aria apak mare wata mupe munumogesh apak atin atin um esheshih aih, uwok. Aria apakip urkwip ta pur namudok. Mare pukri punek eneh aih um hunek enen um ipak Iruhin ananin arpen nyutu nyunek yoweishi inahos, uwok. \v 14 Eik douk yatukur Debeini Jisas. Namudok aria yadukemen wosik abom enyudok baraen. Baraen enyudok. Iruhin mare nutik enesh shashoh iri eshudok aria nuhwaresh yoweishi uwe, uwok. Aria arpen nyutik enesh eshudok aria urkum murum nyukri eshesh douk yowesh um, aria eshesh douk yowesh abom um enyudok arpen. Namudok aria enyen kanak mare nyishoh uwe, uwok. \v 15 Namudok aria ta nyak nyuwok enesh eshudok aria enen um ipak Iruhin ananip um nyatrin um nyawok enesh eshudok aria douk enyenyihw apahw yowehw aria nyatu um, aria nyak douk nyakutukuk ehudok yopihi aih um urkum manaiwah kupaishi um. Namudok aria nyak mare nyunek enen Iruhin ananin arpen nyutu um nyak nyashoh iri eshudok eneshenesh uwe, uwok. Enyudok arpen douk shopunek Krais nagok um wata nuraen um ananin iri. \v 16 Aria ipak pakri enesh eshudok eneshenesh eshesh douk yopishi um, aria ipak ta gamo pudukemesh. Ta ipakihi aih hunekesh aria kupaishi shukri nyak douk yoweinyi um eshudok eneshenesh eshesh douk yoweishi. \v 17 Agundok shawok worigun abar um, agagun douk madae baugos um agundok arpesh shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um uwe, uwok. Aria arpesh shuwish agundok um douk mugipesh yopihi aih, aparuh hur wosik aria munadudareh um. Ehudokmori aih douk Iruhin ananin Mishin nyakwarumeh iri. \v 18 Um maresh? Meinyi arpen nyugipesh ehudok aih aria nyunekuman mour Krais iri, Iruhin ta nutrin aria nunadudareh-umen. Arpesh shopunek ta shukri enyen douk yopunyi arpen. \p \v 19 Namudok aria apak ta dodogowip atup mugipesh ihihmori aih douk apa hataurumap atin atin arpesh henekap aparuh hur wosik aria mape wosik um. Shopunek apak ta mugipesh ihihmori aih douk apa henek kupaishi Iruhin ananish arpesh shatogur dodogowish um bilip iri. \v 20 Ipak mare urkwip purum pushoh iri worigun mahish atish aria pununu Iruhin ananin mour uwe, uwok. Adur, ihishmori worigun mahish douk mishoh wosik. Aria ta ipak puwok enesh eshudok aria enesh arpesh shutrip um pawok eshudok aria douk esheshiruh aparuh yoweruh ba shutu um, ipak douk penek yoweishi inahos namudok. \v 21 Aria ipak apa pawok mahish o wainibar abar o penek kupaishi eshudok aria penek kupaishi Iruhin ananish arpesh shatu um, aria wosik um mare wata penekesh namudok uwe, uwok. Namudok douk wosik. \p \v 22 Nyak nyukri urkum mur um enesh eshudok eneshenesh um nyukri nyugipesh marom urkum um, enyudok nyakin mour, nyuni Iruhin. Mare nyukrip enesh. Arpen douk urkum mur um enesh nyushoh iri eshudok nyukri eshesh wosik yopishi aria mare urkum mur um nyukri enyen nyenek yoweishi inahos um, enyudok arpen wosik ta nyunadudareh. \v 23 Aria arpen nyur biyep urkwip aria nyuwok enesh eshudok eneshenesh um, Iruhin nakri enyudok arpen douk baraen nyapenyen. Um maresh? Enyen nyawok eshudok douk enyen madae nyudukemesh abom um Iruhin nakri wosik o uwok um enyen nyishoh iri. Ihishmori eshudok douk arpesh madae gamo shudukem Iruhin ananim urkum aria shunekesh iri, eshudok douk shenek yoweishi inahos. \c 15 \s1 Apak Ta Mugipesh Krais Ananim Urkum Aria Mutaurum Kupaishi \p \v 1 Apak anap douk dodogowip um munek bilip um Krais iri, apak douk mour nyapeyapum mutaurum eshudok wata dodogowish um bilip iri uwe aria musah esheshin amaen um agundok shawok worigun um aria apak mare urkum mugipesh apakim atum uwe, uwok. \v 2 Apak ihishmorim atin atin ta mutaurum eshudok douk shape hurukatin um apak iri. Mutaurumesh um shupe wosik aria shusuhw Krais ananin baraen dodog abom aria shugipeshen. \v 3 Apak madukemesh. Krais anan shopunek douk nakri uwok um nugipesh ananim atum urkum uwe, uwok. Anan douk nagipesh enyudok kabi Iruhin ananik Buk kwakri um. Kwakri, “Krais nakrip Iruhin um enyudok baraen douk shoruk nubut shenek enenyenen um, enyudok baraen douk nyanaki nyato eik shopunek.” \v 4 Ihinyumori baraen seiwok henyem Iruhin ananik Buk iri douk henyemaguk um apak mutrin aria murao saki. Henyemaguk um abudok nyutob amaen nyutogrumap-obi nyutob, apak ta miyotu dodogowip um bilip. Murao Iruhin ananin baraen aria nyunekap mutogur dodogowip atup aria madukemesh abom um Krais ta wata nutanamori mutrun um. \p \v 5 Apak apa morao dodog um Iruhin atun. Anan atun apa nenekap meyotu dodogowip um bilip. Aria eik yakri anan wosik ta nataurum ipak um pugipesh Krais ananih aih aria pupe atugun aparuh hur wosik atin. \v 6 Yakri punekesh namudok um ipak sabaishi ta pupe atin arpen meyoh pupe putuk Iruhin, apakini Debeini Jisas Krais ananin Yakenin nyeigur nyuto iruhw. \s1 Krais Nagok Um Eshesh Juda Shani Eshesh Madae Juda Iri Uwe Shopunek \p \v 7 Ipak ihipmorim ta purao kupaishi shuwish-umepari kabi Krais nanarao ipak um. Arpesh ta shutrip punekesh namudok aria ta shutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw. \v 8 Eik yakripep um Krais douk nanaki natogur anan nataurumesh um mour iri um agundok nutaurum eshesh Juda um. Anan nenek enyudok neyabigesh um Iruhin nagipesh abom ihinyumorim ananin baraen neneken nyatogur adurin atin. Krais nenek enyudok um Iruhin ananin adurin atinyi baraen seiwok nakripuk eshesh Juda esheshim yamehem um nyutogur adurin atin. \v 9 Krais shopunek nataurum eshesh Juda namudok um nakri eshesh madae Juda iri uwe shutik enyudok aria shutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw. Shutuken um agundok anan apa nenek gihaum arpesh um. Krais nenek enyudok kabi Iruhin ananik Buk kwakri um. Kwakri, \q1 “Namudok aria eik ta inak ini eshesh madae Juda iri uwe mupe aria ini eshesh mutuk nyakin nyeigur nyuto iruhw. \q1 Aria ta iyarub aweruh ituk nyakin nyeigur nyuto iruhw.” \m \v 10 Shopunek Iruhin ananik Buk douk kwakri, \q1 “Ipak madae Juda iri uwe, ipak wosik ta puni Iruhin ananish arpesh punadudareh.” \m \v 11 Aria shopunek kwakri, \q1 “Ihipmorim ipak madae Juda iri uwe, ipak putuk Debeini ananin nyeigur nyuto iruhw. \q1 Ipak ihipmorim ta piyarub aweruh putuk ananin nyeigur nyuto iruhw.” \m \v 12 Aisaia shopunek nakri, \q1 “Anan arman ta nukitak Jesi ananip awirop. \q1 Anan ta nukitak nupe debeini king um ihishmorim arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe. \q1 Aria eshesh ta shudukemesh um anan ta nutogur nunekumesh yopihi aih.” \p \v 13 Eik douk Pol yakrip ipak um Iruhin anan douk baugos um agundok apak madukemesh abom um Krais ta nutogur nunekumep yopinyi um. Ipak douk pape pasuhw enyudok Iruhin ananin baraen dodog. Namudok aria eik yakri anan wosik nunekep punadudareh abom aria ipakish mishish shur wosik. Yakri nunekeshumep namudok. Ananin Mishin dodogowin atin nyunekep punadudareh abom. Yakri punadudareh um agundok ipak padukemesh abom um Krais ta nutogur nunekumep yopinyi um. \s1 Pol Nanadudareh Um Anan Neneken Iri Iruhin Ananin Mour \p \v 14 Ipak eikish ashukenyish owashish, eik yadukemesh abom um ipak kanak adur penek yopihi atih abom iri. Shopunek ipak parao ihinyumori yopinyi saki abom aria panodukem um panagapesh um Iruhin ananih aih. \v 15 Enen baraen yenyemuk um apudok shup iri douk dodogowinyi aria eik madae inogugur uwe. Yenyemagu yakri ihur ipakish urkum apahw um pugipeshen. Um maresh? Eik douk Iruhin nutaurume meyoh \v 16 aria neneke um inek Krais Jisas ananin mour. Neneke um inak itaurum kupaishi douk eshesh madae Juda iri uwe. Eik douk yenek mour kabi anan pris um yakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen. Yenekesh namudok um eshesh shunakumori Iruhin aria ananin Mishin nyunekesh shupe yopish shupe ananish atish. Yenekesh namudok aria Iruhin ta nutrish mishin nyakitak kabi anan mishin nyakitak um enesh yopishi eshudok douk shenek ofa-umesh shako anan iri um. \p \v 17 Eik yatukur um Krais Jisas aria yanadudareh um enyudok mour yeneken um Iruhin iri. \v 18 Eik ta mare ikripesh kupainyi baraen uwe, uwok. Ta ikripesh baraen um enyudok mour atin douk Krais neyohur yeneken iri. Neyohur yeneken um itaurum eshesh madae Juda iri uwe irigumesh um shumnek baraen o shutik aih yenekeh iri aria shugipesh Iruhin ananin baraen. \v 19 Iruhin ananin Mishin enyenyin dodog nyenek sabainyi Iruhin atun neneken iri mour. Aria shopunek enyenyin dodog nyataurume yenek enenyenen Iruhin atun neneken iri mour. Namudok aria yarik yakitak um mour Jerusalem yape yakripesh enyudok yopinyi baraen um Jisas Krais arigaha yanak yatogur agudok shokugi nahobig nyeigurig um Ilirikum. Yakripeshen aria ihishmorim arpesh shemnek. \v 20 Riguk arigaha douk, eik douk urkum makri abom um yakri inak ikripesh Iruhin ananin yopinyi baraen. Yakri inak ikripeshen agundok douk wata shumnek um Krais ananin nyeigur um uwe. Agundok kupaimi hanak hakripesh shemneken um douk yakri uwok um wata inak ikripesh Iruhin ananin baraen uwe, uwok. Yakri uwok um kupaimi hurumaguk uroruh aria eik kadak inak iwem urupat, namudok yakri uwok. \v 21 Yakri inek mour kabi Iruhin ananik Buk kwakrium. Kwakri namudok, \q1 “Eshudok arpesh douk wata enesh shukripesh baraen um anan iri uwe, eshesh ta shutrun. \q1 Aria eshesh douk madae shumnek baraen um anan iri uwe, eshesh ta shudukemen.” \s1 Pol Nakri Nunak Nutik Iruhin Ananish Arpesh Shape Rom Iri Um Jurug Aria Nunak Um Nahobig Spen \p \v 22 Sabaihi nyumneh yakri inaku itrip, aria enyudok mour um yakripesh Iruhin ananin baraen um nyatape um yah aria madae inaku uwe. \v 23 Aria douk enyudok mour douk yape yeneken agudok shokugi nahobig iri douk yeneken yeyaten. Aria eik douk sabaishi kwarahos yape yabirak um yakri inaku itripum, yabirak yatik uwok. \v 24 Aria douk adur yakrium ta itripum atugun. Yakri inaku itrip ini ipak mupe munadudareh anob nyutob. Ini ipak mupe jurug, douk putaurume um eshudok um yah aria kadak inak um agudok nahobig Spen. \v 25 Aria douk abudok nyutob ta inak um Jerusalem. Iraomesh utabor eshesh Iruhin ananish arpesh shape Jerusalem iri. \v 26 Um maresh? Iruhin ananish arpesh shape Masedonia iri shani eshudok shape Akaia iri douk shabo baraen aria shakri wosik um shutorum utabor aria shurabor bunak um Jerusalem. Aria eshesh ta sharabor aria shisiyabor um eshudok Iruhin ananish arpesh douk eneshenesh wokesh um eshudok iri. \v 27 Enyudok douk eshesh meyoh mishish shakitak aria sheneken. Adur, eshesh douk mour nyapenyesh um shutaurum Iruhin ananish arpesh shape Jerusalem iri. Um maresh? Eshesh Juda douk sharik shakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen eshesh madae Juda iri uwe shadukem Iruhin aria esheshish mishish shape wosik. Namudok aria douk eshesh madae Juda iri uwe douk tuwehin nyapenyesh um wata shukesh yopishi eshudok eneshenesh um shutaurumesh um aruhudok yegeshiweruh iri. \v 28 Abudok nyutob eik inak um Jerusalem ikeshuk utabor douk shatorumabor iri ba iyoh, aria ta inaku inak um nahobig Spen. Ikri inaku inak obi nyutob, sagomatin ta irik itogurmagu ipak agundok Rom. \v 29 Eik yadukemesh. Abudok nyutob ikri inak itogurmagu ipak obi nyutob, Krais ta nunekumep yopinyi abom aria ta munadudareh muriguk meyoh abom. \p \v 30 Eik yakri ipak urkwip purum apakin Debeini Jisas Krais nini agundok Iruhin ananin Mishin nyapuhur aria apak urkwip panawasham kupaishi Iruhin ananishi arpesh um. Namudok aria eik dodogoiwe atuwe yakri ikrip ipak eikish ashukenyish owashish um puni eik munasupam munek wanohw um mubo yoweihi aih hubuhuk um. Aria douk yakri punek beten pusorik Iruhin um nutaurume. \v 31 Yakri putaurume namudok aria eshudok shape Judia aria madae shunek bilip um Jisas Krais iri uwe, yakri shubirak um mare shunekume enen yoweinyi uwe, uwok. Utabor eshesh shekeabor iri shopunek yakri punek beten porigan um nuhur ananish arpesh shape Jerusalem iri, um eshesh shunadudareh um enyudok mour douk eik yeneken um itaurumesh iri. \v 32 Ipak punek betenume namudok aria ta Iruhin nukri wosik um inak-umagu, eik ta inadudareh iriguk abom. Aria ta inaku ini ipak mupe irao uhwin mare inogugur aria ini ipak munadudareh. \v 33 Iruhin anan douk baugos um agundok apak mupe wosik aria aparuh hor wosik um. Aria eik yakri anan wosik ta nini ipak ihipmorim pupe. Adur atin. \c 16 \s1 Pol Nenekumesh Yopuhi Nyumnah Sabaishi Iruhin Ananish Arpesh Shape Rom Iri \p \v 1 Eik yakri ikripep um punek yopinyi um apakik mohwukwik Fibi. Okwok apa kwenek mour meyoh aria kwataurum Iruhin ananish arpesh shape Senkria iri. \v 2 Yakri ipakip urkwip purum Debeini pakri okwok douk ananik arpenyik aria puraok kwuni ipak pupe. Puraok punak kwuni ipak pupe kabi Iruhin ananish arpesh ta shenekesh um. Aria maresh eshudok douk kwukri putaurumok um, ipak wosik putaurumok. Um maresh? Riguk okwok douk kwataurum sabaishi arpesh shani eik. \v 3 Eik yakri ipak punekume yopuhi nyumnah um Prisila kwani Akwila. Eshesh douk shani eik manasupam menekuman mour Krais Jisas. \v 4 Eshesh biyesh douk madae shunogugur um kupaishi shesh shugok um shutaurum eik uwe, uwok. Aria douk madae eik atuwe inek tenkyumesh uwe, uwok. Ihishmorim Iruhin ananish arpesh douk eshesh madae Juda iri uwe shopunek shenek tenkyumesh. \v 5 Shopunek yakri punekume yopuhi nyumnah um eshudok Iruhin ananish arpesh douk apa shantorum esheshit urupat iri. Punekume yopuhi nyumnah um eikin arpen Epainetus. Agudok shokugi nahobig Esia douk anan narik nasuhw Krais ananin baraen nagipeshen. \v 6 Punekume yopuhi nyumnah um Maria. Okwok douk kwenek debeinyi mour um kwutaurum ipak. \v 7 Punekume yopuhi nyumnah um Andronikus nani Junias. Amam biom hani eik, apak douk Juda atup awirop aria douk riguk hani eik monoweshik shunuweshik-ati urupat. Amam aposel douk hadukemam wosik abom amudok biom armam aria hatuk amamish nyeiguhw shato iruhw. Amam biom douk harik hasuhw Krais ananin baraen hagipeshen aria eik yagiguk. \v 8 Punekume yopuhi nyumnah um Ampliatus. Anan douk eikin arpen aria eik urkum manawashaman abom douk nanatukur abom um Debeini. \v 9 Punekume yopuhi nyumnah um Urbanus. Anan douk nani apak manawapam um Krais ananin mour atin iri. Punekume yopuhi nyumnah um Stakis shopunek. Anan douk eikin arpen. \v 10 Punekume yopuhi nyumnah um Apeles. Anan douk nasah enenyenen amaen aria neyotu dodog abom adur nyeigur nyakihan um agundok nagipesh Krais adur atin um. Punekume yopuhi nyumnah um eshudok douk shani Aristobulus nani ananishi shape ananit urupat iri. \v 11 Punekume yopuhi nyumnah um Herodion. Anan douk nani eik ohwak Juda atup awirop iri. Punekume yopuhi nyumnah um eshudok douk shanatukur Debeini aria shani Narsisus nani ananish shape ananit urupat iri. \v 12 Punekume yopuhi nyumnah um Trifina kwani Trifosa. Owo apa wonek debeinyi mour um Debeini. Punekume yopuhi nyumnah abom um eikikwi arpenyik Persis. Okwok douk shopunek apa kwenek debeinyi mour um Debeini. \v 13 Punekume yopuhi nyumnah um Rufus. Anan yopini arman douk apa nagipesh Debeini wosik iri. Punekume yopuhi nyumnah um ananik amakek shopunek. Okwok douk apa kwataurume kabi okwokwin nuganin um. \v 14 Punekume yopuhi nyumnah um Asinkritus nani Flegon, Hermes, Patrobas iri Hermas hani amudok anam ashukenyim warhim Kristen douk hanaman hape iri. \v 15 Punekume yopuhi nyumnah um Filologus aria Julia, Nereus nani ananik mohwukwik shani Olimpas aria ihishmorim Iruhin ananish arpesh apa shani eshesh shape iri. \v 16 Apak Iruhin ananish arpesh apa magipesh um munek yopuhi nyumnah um kupaishi, eik yakri ipak ihipmorim ta urkwip punawasham ipak atin atin aria punapuprik um. Ihishmorim Iruhin ananish arpesh douk shape sisigirub warub aria shanatukur Krais iri douk shenemepogu yopuhi nyumnah ipak. \s1 Pol Nakripesh Um Gamo Shudukemesh Um Eshudok Arpesh Douk Apa Shadiyogur Iruhin Ananish Arpesh Iri \p \v 17 Eikish ashukenyish owashish, douk yakri ikripep enen dodogowinyi baraen. Eik yakri ipak ta gamo pudukemesh um eshudok arpesh apa shadiyogur kupaishi aria shenekesh shakutukuk bilip iri. Eshudokmori arpesh apa shakenyuk agabus baraen douk riguk ipak paraen iri. Ipak ta piyotumeshuk rougun. \v 18 Um maresh? Eshudokmori arpesh douk madae shunek apakin Debeini Krais ananin mour uwe, uwok. Eshesh douk apa shape shagipesh harik hapenyesh iri yoweihi aih atih. Shapeum sheneyagwreh ekehinyi baraen nyani enyudok douk shenek rohw shagiyagig um arpesh um baraen aria apa shagiyagim eshudok douk madae shudukem yoweishi inahos uwe, uwok. \v 19 Ihishmorim arpesh douk shemnek baraen um agundok ipak pagipesh Iruhin ananin baraen um. Namudok aria eik douk yanadudareh-umep. Yanadudareh aria douk yakri ipak pudukem yopihi aih abom um pugipesheh wosik atin. Aria yoweihi aih yakri ipak mare pudukemeh um pukri pugipesheh uwe, uwok. \v 20 Iruhin anan douk baugos um agundok apak aparuh hur wosik. Aria anan douk hurukatin um ta nubo Satan nubuh aria nutuk ipak putem iruhw. Eik yakri apakin Debeini Jisas nutaurumep meyoh um. \s1 Enesh Iruhin Ananish Arpesh Shenek Yopuhi Nyumnah Um Eshesh Rom \p \v 21 Timoti douk nani eik wanasupam um Iruhin ananin mour iri douk neshopokugu yopuhi nyumnah um ipak. Amudok anam hani eik apak Juda atup iri shopunek henemepogu yopuhi nyumnah. Amamish nyeiguhw eshudok. Lusius, Jeson iri Sosipater. \v 22 Eik Tertius, Debeini ananin arpen douk yeshopokugu yopuhi nyumnah um ipak. Eik douk yowem Pol nakri enyi baraen apudok shup. \v 23 Gaius neshopokugu yopuhi nyumnah. Eik Pol apa yape ananit urupat aria apa neyohe wosik atin. Eshesh Iruhin ananish arpesh apa shanaki shantorum shenek lotu ananit urupat iri shopunek apa nenekumesh yopinyi atin. \p Erastus, anudok neyoh gavmanin mani aburdok debeiburi wabur iri, anan shopunek neshopokugu yopuhi nyumnah um ipak. Apakin ashuken Kwartus shopunek neshopokugu yopuhi nyumnah um ipak. \p \v 24 [Eik yakri apakin Debeini Jisas Krais nutaurumep meyoh ipak ihishmorim.] \s1 Apak Mutuk Iruhin Ananin Nyeigur Nyuto Iruhw \p \v 25 Apak mutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw. Anan atun wosik atin um nunekep piyotu dodogowip um pusuhw ananin yopinyi baraen dodog pugipeshen. Kabi douk yakripep Iruhin ananin yopinyi baraen um Jisas Krais um. Anan ta nunekumep namudok atin kabi douk enyudok baraen seiwok nyanabeshuk nyape arigaha roubi nyutob abom \v 26 douk Iruhin nowerehen nyatogur yopugunum iri nyakrium. Anan nape ihih nyumneh iri douk dodogowin atun nakripap aria apak makrip ihib um debeibi amnabish arpesh um enyudok ananin baraen. Enyudok baraen douk seiwok amam profet henyemaguk iri. Namudok aria ihishmorim arpesh douk shadukem enyudok nyanabeshuk iri baraen. Iruhin nenekesh namudok um eshesh kupaishi ta shusuhw ananin baraen dodog shugipeshen aria shugipesh ananih aih. \p \v 27 Iruhin douk anan atun nadukem enenyenen abom iri. Namudok aria eik yakri apak ta mutuk ananin nyeigur nyuto iruhw ihih nyumneh. Jisas Krais atun ta nutaurumap aria mutuk Iruhin ananin nyeigur namudok. Adur atin.