\id LUK - Luke Conrad/Simatab 24-Mar-2003 \h LUK \toc1 Iruhin Ananin Yopinyi Baraen Luk Nenyem Iri \toc2 LUK \mt1 Iruhin Ananin Yopinyi Baraen Luk Nenyem Iri \is1 Banenyi Baraen Um Luk \io1 1:1-4 Nyarik iri baraen \io1 1:5—2:52 Jon nenek baptaisumesh iri natogur aria Maria kwobuki Jisas \io1 3:1-20 Jon nenek baptaisumesh iri nagabeman yah Jisas \io1 3:21—4:12 Jisas nenek baptais aria Satan nanaki nakwiraehan um nunek yoweishi inahos \io1 4:13—9:50 Jisas nanak shokugi nahobig Galili nakripesh Iruhin ananin baraen aria nagabe arugeh haesh iri arpesh \io1 9:51—19:27 Jisas nakutukuk shokugi nahobig Galili aria natanam nanak Jerusalem nakripesh Iruhin ananin baraen \io1 19:28—23:56 Jisas nanak Jerusalem nakripesh yopinyi baraen aria eshesh Juda esheshim debeimi henekuman baraen aria han henek nyiluman rowog kruse nagok \io1 24:1-53 Jisas wata nakitak aria nekesh mour ananish disaipel \c 1 \s1 Luk Nowem Enyudok Baraen Nyanak Um Tiofilus \p \v 1 O Tiofilus, riguk sabaishi arpesh shakwiraeh showem baraen um ihishmorim eshudok eneshenesh douk Iruhin nohur Jisas nenekesh shatogur orokohun um apak iri. \v 2 Eshesh showem baraen um eshudok eneshenesh douk eshudok arpesh sagomatin shatrish esheshis nabes aria shakripap-umesh iri. Eshudok shakripap iri arpesh douk shenek mour um shakripesh Iruhin ananin baraen iri. \v 3 Aria shokubur atin eik yape yarigesh yenek surisorik yaurim baugenyum baraen um gani baugos enyen nyakitak nyanakumori. Namudok aria eik shopunek yakri wosik um inyem wosik atin enyudok baraen kabi douk sagomatin nyakitak nyanaki um aria ishopoken nyunakumagu nyak yopuyopuni arman Tiofilus. \v 4 Eik yenekesh namudok um nyak ta nyudukemen wosik enyudok baraen douk riguk shenek skulumen-enyi, douk adurin atin abom. \s1 Iruhin Ananin Ensel Nyakrip Sekaraia Um Ta Nubuki Anan Nuganin \p \v 5 Abudok nyutob Herot nape king um shokugi nahobig Judia obi nyutob, anan arman shahwaran um Sekaraia iri shopunek nape. Anan douk anan pris. Aria anan douk nanaki apudok awirop um pris douk shahwaram um Abiya iri. Aria ananik irohukwik douk shahwarok um Elisabet. Okwok shopunek douk kwakitak agundok Aron ananip awirop iri. \v 6 Aria Iruhin natrish um, eshudok biyesh shagipesh lo atin abom iri biyesh shape. Eshesh shagipeshen sheyaten um Debeini nakripesh-enyi baraen nyani lo seiwok nakoguk Moses enyi. \v 7 Aria eshesh douk batowish wokesh. Um maresh, Elisabet kupik. Aria eshesh biyesh douk ruwehesh abom. \p \v 8-9 Arigaha aria anah nyumnah douk Sekaraia nani ananip awirop amam pris amamih nyumneh um hunek mour numun Iruhin ananit debeiti urupat um hatogur. Aria amam henek enesh eshudok hagipesh ehudok amamih aih um hudukemesh um ta meini pris nurik nuwish nunek ofa um eshudok nuko Iruhin. Aria ahudok nyumnah, Sekaraia nenek uhwin um nuwish Debeini ananit debeiti urupat um nuweh eshudok sheisik wosik iri um nunek ofa nuko Iruhin um enyudok alta. Amam henekesh namudok aria anan nawish numun Debeini ananit debeiti urupat. Aria Sekaraia neyotu numun nape nuweh eshudok nenek ofamesh nako Iruhin aria Iruhin nape natrun. \v 10 Aria abudok nyutob nawish nuweh eshudok obi nyutob, ihishmorim arpesh shenek lotu um Iruhin iri shantorum shape aduk shape shenek beten. \p \v 11 Aria enen Debeini ananin ensel nyatogruman aria natrin. Enyen nyatogur meyoh nyeyotu um yopunyi rogur ehahum enyudok alta douk amam pris hape howem eshudok sheisik wosik iri henek ofamesh hako Iruhin iri um. \v 12 Douk Sekaraia natrin aria anan nakitak yowiyokuk aria nanogugur abom. \v 13 Aria enyudok ensel nyakripan nyakri, “Sekaraia, nyak mare nyunogugur. Iruhin douk nemnek nyakin beten aria nyakik irohukwik Elisabet ta kwubukumenyi anan nuganin. Aria nyak ta nyuhwaran nyeigur Jon. \v 14 Aria nyakihw apahw ta hur wosik aria ta nyunadudareh nyuriguk. Sabaishi arpesh shopunek ta shunadudareh abudok nyutob okwok kwunabuki obi nyutob. \v 15 Aria agundok Debeini nutrun um, anan ta nupe debeini arman. Anan ta mare nuwok wainibar abar buni anabar dodogowibari, uwok. Anan ta wata nur apahw aria Iruhin ananin Mishin ta nyuwishan aria nyupenyan shuknin abom. \v 16 Anan ta wata nurauri sabaishi arpesh eshesh Israel shukutukuk eneshenesh yoweishi inahos aria wata shutanamori um Iruhin esheshin Debeini. \v 17 Anan ta dodogowin atun kabi douk profet Elaija um. Aria shopunek, anan ta nurao Elaija ananih aih. Aria anan ta nurik aria Debeini ta nugiguk. Anan ta nubadig arhim amamip urkwip aria amam ta wata urkwip punawasham amamish batowish. Aria ta nubadig madae shumnek baraen atin iri esheship urkwip aria ta wata shurao yopishi arpesh esheship urkwip. Aria anan ta nutaurum Debeini ananish arpesh um shukeshuguk agabus yoweishi inahos aria shunek redi shupe shutik um Debeini nunaki nutaurumesh um.” \p \v 18 Aria Sekaraia nakrip enyudok ensel nakri, “Eik douk ruwogin aria eikik irohukwik shopunek douk ruwogik. Aria eik ta idukemesh mumam aria douk ikri enyudok baraen douk adurin?” \p \v 19 Aria ensel wata nyakripan nyakri, “Eik Gabriel douk yeyotu Iruhin napemori. Anan douk nashopoke yanakumori ini nyak wiyagwreh aria ikripen enyudok yopinyi baraen. \v 20 Aria nyak douk madae nyunek bilip um eikin baraen uwe. Douk namudok aria nyakit nokwat ta tishuk tupe namudok atin. Nyak ta mare nyiyagwreh atin arigaha ahudok nyumnah Iruhin nakriyahi um enyudok eik yakripenyumen iri baraen nyutogur adurin atin.” \p \v 21 Aria abudok nyutob ensel nyape nyakripan baraen obi nyutob, eshudok armam armago shape aduk iri shape shabeiman. Eshesh shakri maresh shatogruman aria anan douk nape roubi gani numun urupat. \v 22 Arigaha douk natograri aria nabirak um nakri nunamesh niyagwreh aria nabirak natik uwok. Douk namudok aria eshesh shadukemesh shakri anan natik enesh eshudok eneshenesh gani numun Iruhin ananit debeiti urupat. Aria nakri nukripesh baraen um, anan naurumesh rogur meyoh. \v 23 Arigaha douk ananib nyutob um nenek mour pris numun urupat um batuh aria wata natanamum ananibur wabur. \v 24 Anan nanak nape anob nyutob banak badiguk aria ananik irohukwik Elisabet kwanarahaen. Aria kwanabeshuk kwape urupat atut um 5-poreib aub. \v 25 Aria kwakri, “Arigaha douk Debeini nutaurume namudok. Anan nawarukuk abraen um agundok arpesh shatruweim yape kipiwe um.” \s1 Ensel Nyakrip Maria Um Okwok Ta Kubuki Jisas Um \p \v 26 Douk Elisabet kwanarahaen kwape arigaha douk bakri um 6-poreib aub um, Iruhin neshopok enen ensel nyeigurinyum Gebriel iri nyanak um anabur wabur bape shokugi nahobig Galili iri. Abrudok wabur douk shahwarabur um Nasaret. \v 27 Enyudok ensel nyaraumokwi baraen onok armatok shahwarok um Maria iri. Okwok douk wata kwurao anan arman shupe atugun uwe, uwok. Okwok douk shakriok um anan arman shahwaran um Josep iri. Anan douk nakitak king Devit ananip awirop iri. \v 28 Enyudok ensel nyanaki nyatogrumok aria nyakripok nyakri, “Ruwahep Maria, nyakin mishin nyur wosik aria nyanadudareh. Debeini nani nyak nape hurukatin aria nenekumen yopunyi.” \v 29 Aria Maria kwomnek enyudok baraen aria okwok urkum yowem. Okwok madae kwudukem baugenyum enyudok baraen ensel nyakripoken iri uwe. \v 30 Aria ensel nyakripok nyakri, “Maria, nyak mare nyunogugur uwe, uwok. Iruhin douk nanadudareh-umen aria ta nunekumen yopunyi. \v 31 Mnek! Nyak arman douk wata nyurao anan uwe, aria nyak ta nyonarahaen aria nyubuki anan nuganin. Aria nyak ta nyudowon nyeigur Jisas. \v 32 Aria anan ta nutogur debeini arman. Aria ta shuhwaran Debeini Iruhin abom douk nariguk ihish arpesh shani eneshenesh eshudok shabuhuk iri um ananin Nuganin. Debeini Iruhin ta nunekan nutogur king kabi douk ananin babuken Devit um. \v 33 Aria ihih nyumneh anan ta nupe deben um Jekop ananish popehesh yamehesh. Anan ta nupe Debeini um ananish arpesh namudok atin ihih nyumneh.” \p \v 34 Aria Maria wata kwakrip enyudok ensel kwakri, “Enyudok ta nyutogur mumam? Eik wata irao anan arman uwe.” \p \v 35 Aria ensel nyakripok nyakri, “Iruhin ananin Mishin ta nyuwishen aria debeini Iruhin ananin dodog abom ta nyishigorin. Douk namudok aria anudok yopuyopuni nuganin abom nuhut nyunubuk iri ta shuhwaran Iruhin ananin Nuganin. \v 36 Mnek, okwudok armatok Elisabet douk kwani nyak ipak atup awirop iri douk shakri kwape kupik. Okwok douk ruwogik abom aria okwok douk kwanarahaen. Aria douk 6-poreib aub badiyok. \v 37 Aria eshesh douk madae enesh eshudok eneshenesh douk Iruhin ta nubirak um mare nunekesh iri uwe, uwok.” \v 38 Aria Maria kwakripan kwakri, “Eik yenekuman mour meyoh Debeini iri. Aria anan wosik nunekume enyudok nyutogur kabi douk nyak nyakrium.” Aria enyudok ensel nyakutukuk nyanak. \s1 Maria Kwanak Kwatik Elisabet \p \v 39 Enyudok ensel nyanak nyeyagwrehuk um jurug, aria kwape arigaha douk anah nyumneh hanak hadiguk, aria Maria kwanagabe eshudok aria arigas kwaikitak kwatoum yadururuh kwanak. Okwok kwanak um anabur wabur douk bape shokugi nahobig Judia iri. \v 40 Okwok kwanak kwatogur kwawish Sekaraia ananit urupat aria kwonekumok yopuhi nyumnah Elisabet. \v 41 Aria douk Elisabet kwomnek um agundok Maria kwonekumok yopuhi nyumnah um, aria batowin nyor okwokwihw apahw iri nyanagugwanam. Aria Iruhin ananin Mishin nyawish Elisabet abom aria nyapenyok shukunik. \v 42 Douk nyawishok aria nyakuhur kweyagwreh debeihi mah kwakri, “Nyak nyeshagrakuk ihiyumorim armago um agundok Iruhin nenekumen yopunyi um. Aria shopunek, enyudok batowin nyak nyunyubuki iri, Iruhin ta nunekumen yopunyi atin. \v 43 Aria enyudok douk nyatogrume um agundok eikin Debeini ananik amakek kwanaki kwatiwe um? Eik douk madae debeikwi armatok uwe. \v 44 Aria abudok atub nyutob abom eik yemnek agundok nyak nyenekume yopuhi nyumnah obi nyutob, batowin nyor eikihw apahw iri nyanadudareh aria nyanagugwanam. \v 45 Nyak douk nyenek bilip um Debeini ananin baraen aria nyak douk nyanadudareh. Debeini ta nuneken nyutogur kabi douk riguk anan nakripenyum!” \s1 Awehw Maria Kweyorub Kwatuk Debeini Ananin Nyeigur Nyato Iruhw Um \p \v 46 Aria Maria kwakri, \q1 “Eik yanadudareh abom aria yatuk Debeini ananin nyeigur nyato iruhw. \q1 \v 47 Eikin mishin douk nyanadudareh um Iruhin douk nutaurume naraowe yatanamori yape wosik atin iri. \q1 \v 48 Um maresh? Anan urkum morum eik nyeigur woke iri douk yasuhw ananin mour iri. \q1 Douk arigaha kweipon, ihishmorim arpesh ta shukri eik douk Iruhin nutaurume \q1 aria neneke yanadudareh atin iri. \q1 \v 49 Eshesh ta shukri yanadudareh um enyudok debeinyi yopunyi mour abom \q1 douk Debeini Iruhin nenekenyume iri. \q1 Aria ananin nyeigur douk nyenek holi abom aria yopuyopunyi. \q1 \v 50 Anan douk nenek giha abom um eshudok arpesh douk \q1 shape shakamum anan shagipeshan iri. \q1 Anan ta nenek gihaumesh arigaha shugokuk \q1 aria esheshish batowish shugiguk shukitaki iri shopunek. \q1 Anan ta nunekesh namudok atin. \q1 \v 51 Aria anan dodogowin nenek mour um, anan apa nabo eshudok arpesh douk \q1 shanahur esheshish nyeiguhw shato iruhw \q1 aria esheship urkwip porum shunek yoweishi inahos iri \q1 nahiyahesh sharuwok shanak atin atinyuk. \q1 \v 52 Anan neyatakuk amam king nam habuhuk \q1 aria natuk nyeiguhw wokeshi arpesh shato iruhw. \q1 \v 53 Aria nekesh sabaishi yopishi eneshenesh eshudok yaruhish arpesh iri. \q1 Aria arpesh douk shatik sabaishi eshudok eneshenesh iri neshopokesh shanak wis wohis. \q1 \v 54 Ananim urkum douk wata morum enyudok adurin atinyi baraen douk seiwok nakripaguk apakish yamehesh-enyi. \q1 Aria nanaki um nutaurum ananish arpesh eshesh Israel douk shasuhw ananin mour iri. \q1 \v 55 Aria anan urkum morum nunek yopunyi \q1 um Abraham nini ananish batowish iri popehesh yamehesh douk shugiguk shutograri iri \q1 aria nenek gihaumesh namudok atin ihih nyumneh.” \p \v 56 Aria Maria kwani Elisabet wape biyab atun aub batuh aria wata kwatanam kwanak um wabur. \s1 Elisabet Kwabuki Jon \p \v 57 Aria nyutob um Elisabet kwubanuh obi nyutob banak batograri aria kwabanuh kwabuki armanin batowin. \v 58 Aria okwokwishi shani eshudok douk shape hurukatin iri shemnek um agundok Debeini nenekumok yopunyi um aria eshesh shopunek shanak shanadudareh. \v 59 Aria douk arigaha 8-poreih nyumneh hadiguk anudok nuganin, aria shanakumori shutah ananihw yegenyihw. Aria eshesh shakri shudowan nyeigur Sekaraia douk ananin yain nanahwarom um. \v 60 Aria ananik amakek kwakri, “Uwok. Ananin nyeigur ta muhwaran Jon.” \v 61 Aria eshesh shakripok shakri, “Nya, ipak atup awirop um douk madae anan arman nunahwar enyudok nyeigur uwe.” \v 62 Aria eshesh shauraman wis um ananin yaken shariganum shakri nukripesh um meinyi nyeigur anan nakri shuhwar nuganin-uman. \v 63 Aria anan naurumesh wis um sharauri anat slet aria nowem enyudok baraen nakri, “Ananin nyeigur douk Jon.” Aria eshesh ihishmorim shakitak yowiyokuk abom shape. \v 64 Aria abudok atub nyutob, Sekaraia ananit nokwat tani yaham wata shanupok neyagwreh aria nape natuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. \v 65 Aria ihishmorim arpesh shape hurukatinyum eshesh iri shanogugur abom. Aria baraen nyarahaen nyanak ihirub warub douk betem yodururuh agudok shokugi nahobig Judia iri. Aria ihishmorim shadukemesh um enyudok douk nyatogurum Sekaraia nani Elisabet iri. \v 66 Aria ihishmorim arpesh douk shemnek um enyudok iri shape urkwip porumen aria shakri, “Anudok nuganin nukitak yopun um, anan ta nutogur manan arman?” Um maresh? Eshesh shadukemesh um Debeini nani anan nape hurukatin aria ananin dodog douk nyapenyan. \s1 Baraen Douk Sekaraia Neyagwrehen Um Debeini Ta Nutogur Nutaurumep Iri \p \v 67 Aria Iruhin ananin Mishin nyawish Jon ananin yaken Sekaraia nyapenyan shuknin aria neyagwreh Iruhin ananin baraen kabi douk amam profet heyagwrehen um. \v 68 Sekaraia nakri, \q1 “Apak mutuk Debeini apak Israel apakin Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw. \q1 Anan nanaki nataurum apak ananish arpesh aria wata nanarap mape wosik. \q1 \v 69 Anan nagraehumap anan dodogowin atunari arman um nunarap mutanamori mupe wosik abom iri. \q1 Anudok arman douk nakitak Devit nasuhw Iruhin ananin mour iri ananip awirop. \q1 \v 70 Kabi douk seiwok ananin Mishin nyawish amam yopumi profet aria hakriyenyuguk iri baraen nyakrium. \q1 \v 71 Anan nakri adur abom um ta nutaurumap nunarap mukutukuk apakish horim. \q1 Aria shopunek ta nutaurumap um nunarap mukutukuk ihishmorim arpesh douk shakapaguk agabus iri. \q1 \v 72 Riguk nakripeshuk ananin adurin atinyi baraen kontrak apakish popehesh yamehesh um ta nutaurumesh. \q1 Aria anan douk wata urkum morum ananin kontrak douk riguk nakriyen \q1 um douk ta nugipeshen aria nutaurum apak um. \q1 \v 73 Anan narik nakri iruhw nakripan enen adurin atinyi baraen abom um apakin yamenen Abraham. \q1 Aria douk nakri nunekenyumap kabi riguk nakri ta nunekenyumap um. \q1 \v 74 Anan nakri nutaurumap nunarap mukutukuk apakish horim \q1 um musuhw ananin mour aria mare munogugur uwe, uwok. \q1 \v 75 Anan nataurumap um nakri apak mupe agundok atap um, \q1 apak mupe ananishi atish mupe holi aria mugipesh lo atin iri arpesh aria anan nupe nutrup munek ananin mour. \q1 \v 76 Aria nyak eikin batowin, \q1 arpesh ta shuhwaren Debeini abom atunari Iruhin ananin profet. \q1 Nyak ta nyurik nyunak nyukrip arpesh um shukutukuk yoweishi inahos shupe wosik atin \q1 aria shupe shutik um Debeini um ta nunaki um. \q1 \v 77 Nyak ta nyukrip apak ananish arpesh Israel \q1 aria mudukemesh um anan ta nukweshihuk eneshenesh yoweishi inahos apak menekesh iri, \q1 aria wata nunarap mutanamori mupe wosik atin. \q1 \v 78 Apakin Iruhin ta nunek enyudok um maresh, anan douk yopuyopunum apak abom aria nenek gihaumap. \q1 Aria anan ta nuneki lait douk tabuhi kabi aun nakihumori gani iruhw heven tubuhi tuwishap. \q1 \v 79 Atat ta tubuhmori eshudok arpesh douk shape arukwutigun \q1 aria hurukatin um shugok iri aria eshesh ta wata shunatrugun. \q1 Anan ta nutaurumap mugipesh ahudok yopuhi yah \q1 um mupe wosik aria aparuh hur wosik um.” \p \v 80 Aria douk arigaha Jon nakitak yopun aria dodogowin abom um agundok ananim urkum manawasham Iruhin um. Aria nanak nape wehigun um arpesh uwok um. Anan nape agundok arigaha ahudok nyumnah natogur yopugunum aria eshesh Israel shatrun aria nape nakripesh Iruhin ananin baraen ahi iri. \c 2 \s1 Maria Kukwarumori Jisas \r (Matyu 1:25) \p \v 1 Aria abudok nyutob Maria kwanarahaen obi nyutob, Sisar Ogastas nenek enen lo nyanak um ihirubmorim warub. Anan nakri ihishmorim arpesh shape abudok debeibi amnab Rom esheshib iri ta shunaki shurao esheshish nyeiguhw shushem bumeb. \v 2 Abudok nyutob douk sagomatinyib nyutob um shurao nyeiguhw um. Aria Kwirinius douk nape debeini um gavman um shokugi nahobig Siria. \v 3 Namudok aria ihishmorim arpesh shanak um esheshirub debeirubi warub sisiguk atin um shuwem esheshish nyeiguhw. Eshesh shanak um debeirubi warub douk seiwok esheshish popehesh yamehesh shapenyarubi. \p \v 4 Aria abudok nyutob, Josep nape wabur Nasaret douk bape shokugi nahobig Galili iri aria nakitak nanak um Betlehem douk bape shokugi nahobig Judia iri. Naburdok douk seiwok shobuki King Devit aburi. Aria Josep douk nanak um Betlehem um maresh? Anan douk nakitak agundok King Devit ananip awirop. \v 5 Anan nani ananik irohukwik Maria shanak um shuwem esheshish nyeiguhw. Aria abudok nyutob, Maria douk kwanarahaen. \v 6 Aria eshesh wata shape Betlehem aria nyutob batogur um okwok kwubanuh um. \v 7 Aria okwok kwabanuh kwabuki sagomin nuganin. Douk kwanabuki aria kweshrehan rupeh kwonor nor anas bokis douk shorumesh worigun bulmakauhos shagnoh um. Um maresh? Urupat arpesh sheshuhati douk shuknit um arpesh aria madae anagun nupeik meyoh um eshesh shishuh um uwe, uwok. \s1 Enselahos Shakrip Heyoh Sipsipahos Iri Um Jisas \p \v 8 Aria abudok wab anam heyoh sipsipahos iri harao amamish sipsipahos hatogur aduk abrudok wabur aria hape heyohesh. \v 9 Aria enen Debeini ananin ensel nyatogrumam aria Debeini nenek agundok amam heyotum bogaragun nakusuk. Namudok aria amam hanogugur abom. \v 10 Aria enyudok ensel nyakripam nyakri, “Ipak mare punogugur uwe, uwok. Eik yanakumori ikripep yopinyi baraen douk ta nyunek ihish arpesh shunadudareh abom iri. \v 11 Ahudok nyumnah onok armatok kwabuki anan armanin batowin. Okwok kwanabuki Devit ananibur wabur Betlehem. Anan douk Debeini arman Krais douk Iruhin nagraehan neshopokan nanakumori nunarao arpesh iri. \v 12 Aria ipak ta putrun aria pudukeman namudok. Ipak ta putik enen armanin batowin amakek kweshrehen rupeh aria kwonyor nyor anas bokis douk sheremesh worigun bulmakauhos shagnohasi.” \p \v 13-14 Douk enyudok ensel nyakripam namudok aria ahudok atuh sabaishi dodogowishi enselahos abom shape iruhw heven iri shatogur shani enyudok ensel sheyotu. Aria shape shatuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. Shakri, \q1 “Apak matuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. Anan douk nape gani iruhw heven iri. \q1 Ipak arpesh pape atap iri douk apa penek Iruhin nanadudareh-umep iri \q1 ipakiruh aparuh hur wosik aria punadudareh.” \s1 Heyoh Sipsipahos Iri Hanak Hatik Jisas \p \v 15 Douk enselahos shakutukuk amudok hape heyoh sipsipahos iri shatanam shatomokuk iruhw heven aria amam hanakripam hakri, “Apak munak um Betlehem um mutik enyudok mugu douk nyatogur iri. Enyudok douk Debeini nakripap-umenyuguk iri.” \p \v 16 Namudok aria arigas amam hakitak hanak aria haparug Maria kwani Josep aria hatik enyudok batowin shopunek nyor bogis kauhos shawok worigunasi. \v 17 Douk amam hatrin jurug aria hakripesh baraen douk enselahos shakripom-enyi um enyudok batowin iri. \v 18 Aria ihishmorim arpesh shemnek enyudok baraen amam hakripeshuk um aria shakri, “O, mumam mumam namudok.” \v 19 Aria Maria madae urkum mukwokuk um enyudok ihinyumorim baraen uwe. Okwok kanak kwape urkum apa morumen. \v 20 Aria amam hape heyoh sipsipahos iri wata hatanam hanak. Aria amam hanadudareh um Iruhin hape hatuk ananin nyeigur nyato um enyudok amam hatrin aria hemneken kabi douk ensel nyakripomuk um. \s1 Shadowan Nyeigur Jisas \p \v 21 Aria douk Maria kwabuki Jisas aria douk hakri um 8-poreih nyumneh um, eshesh shatah ananihw yegenyihw aria shadowan nyeigur Jisas. Enyudok nyeigur douk Maria wata kupeiguk uwe aria ensel nyakripokuk um shudowan enyudok nyeigur. \s1 Simeon Nani Ana Shatik Jisas Numun Iruhin Ananit Debeiti Urupat \p \v 22 Aria Josep nani Maria shape eneh nyumneh. Eshesh shape shagipesh enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi nyakrium. Eshesh shenekesh namudok um Iruhin nutrish aria nukri eshesh douk yopishi. Aria douk ehudok nyumneh hatuhuk aria Josep nani Maria sharao Jisas shanak um Jerusalem um shuko Debeinian. \v 23 Eshesh shenekesh namudok kabi douk Debeini ananin lo nyakrium. Lo nyakri, “Ihim-morim sagomim nugamim amakenyiyu womubuki iri ta puko Debeiniam.” \v 24 Aria eshesh shopunek douk shanak um shurao eshudok eneshenesh um shuko amam pris hunek ofamesh huko Debeini kabi ananin lo nyakrium. Aria Lo douk nyakri namudok, “Arpesh ta shirauri bioguhw armiguhw kabi douk debeibi maishub um o bioguhw yanporeiguhwi armiguhw kabi douk shokubi maishub um. Eshesh shuraeshi aria shunek ofamesh shisheh shuko eik.” \p \v 25 Aria abudok nyutob, anan arman douk shahwaran um Simeon iri nape Jerusalem. Anan nagipesh lo atin iri arman aria apa nenek lotu um Iruhin. Aria anan apa nape natrugun um arman douk Iruhin nagraehan neshopokan nunakumori nunarao eshesh Israel shupe wosik iri. Aria Simeon, Iruhin ananin Mishin douk nyawishan aria nyapenyan. \v 26 Aria enyen nyanohur nyakripan um anan ta mare arigas nugok aria ta nutik anudok arman Krais. Anudok douk Debeini nagraehan neshopokan nanakumori nunarao arpesh iri. \v 27 Namudok aria Iruhin ananin Mishin nyohur Simeon aria nanak nawish numun narub um Iruhin ananit debeiti urupat tataoum. Aria amakenyish sharauri nuganin Jisas um shunekuman enyudok douk Iruhin ananin lo nyakrium eshesh ta shunekenyuman iri. \v 28-29 Aria Simeon natrishan nasuwan ananis wis aria natuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw nakri, \q1 “Debeini, nyak nyagipesh baraen douk riguk nyakri adurin atin um ta ipe arigaha itrunum. \q1 Aria douk nyak nyukri wosik aria eik yasuhw nyakin mour aria eikihw apahw hwur wosik aria igok. \q1 \v 30 Um maresh? Eik yatrun eikis nabes anudok nyakin arman douk nyagraehan nanakumori nunek enyudok mour um nunarao arpesh shupe wosik um. \q1 \v 31 Nyak douk nyeneken ihishmorim arpesh shapeum aria shatrin. \q1 \v 32 Aria anan douk kabi anat lait um tiyabigesh yah eshudok douk madae shudukem Iruhin iri uwe um shugipeshah. \q1 Aria ta nunek nyakish arpesh eshesh Israel shurao debeinyi nyeigur.” \p \v 33 Aria Jisas ananish amakenyish shemnek namudok aria shakitak yowiyokuk um enyudok baraen douk Simeon nakriyen um Jisas iri. \v 34 Aria Simeon narig Iruhin um nunek yopinyi um Jisas nini ananish amakenyish. Aria nakrip Maria nakri, “Mnek, Iruhin nagraeh enyudok batowin um nyunek sabaishi arpesh eshesh Israel um shukutukuk Iruhin shupeik rougun. Aria shopunek, ta nutaurum sabaishi shutanamori um Iruhin aria wata nunaraesh shutanamori shupe wosik. Anan ta nupe kabi douk anan arman douk Iruhin nakutuni um nunek ananin mour iri. Aria sabaishi arpesh ta shutrun aria shiyagwreh-uman enenyenen yoweinyi. \v 35 Anan ta nunekesh namudok um nunek sabaishi arpesh esheship urkwip panabeshuk pape esheshiruh aparuh iri punowereh putogur yopugunum. Aria nyak Maria, nyakin mishin ta yowen abom kabi douk shaduken anat bainat tawish tabreiri nyakim urkum aria nyemnek debeiri eriger um.” \p \v 36 Aria agundok onok armatok kwenenem profet iri shopunek kwape. Okwokwin nyeigur Ana, aria okwokwin yaken douk shahwaranum Fanuel. Eshesh douk apudok awiropish douk shahwarop um Asa iri. Aria okwok douk ruwogik abom. Okwok douk kwani anan shanaraum shape 7-poreish kwarahos meyoh. \v 37 Aria eshesh shape aria anan nagokuk aria okwok kwape meyoh um, okwok kwape 84-poreish kwarahos. Aria okwok madae kukutukuk atin Iruhin ananit debeiti urupat uwe, uwok. Nyumnah wab kwape um kwenek lotu um Iruhin aria kwenek beten atin. Anabik um, okwok kwoshakwur um worigun aria kwape um kwenek beten atin. \v 38 Aria abudok banab atub nyutob, okwok shopunek kwanaki hurukatin aria kwenek tenkyu um Iruhin. Aria kwape kwakripesh baraen um anudok nuganin Jisas ihishmorim arpesh douk shape shatrugun-uman Iruhin wata nunaki nukweshih arpesh shape Jerusalem iri douk shape shakamum kupaishi iri shutogur wosik atin um. \s1 Josep Nani Maria Iri Jisas Shatanam Shanak um Nasaret \p \v 39 Aria douk Josep iri Maria sheneken sheyaten enyudok mour kabi douk Debeini ananin lo nyakrium shuneken iri, aria eshesh wata shatanam shanak um shokugi nahobig Galili. Eshesh shanak um esheshibur wabur Nasaret. \v 40 Aria nuganin yopun nakitak dodogowin aria narao sabainyi yopinyi saki. Aria Iruhin nutauruman meyoh nenekuman yopinyi aria nape wosik abom. \s1 Jisas Natogur Weroroini Batowinyin Aria Nanak Nawish Numun Iruhin Ananit Debeiti Urupat \p \v 41 Aria ihish kwarahos Jisas ananish amakenyish apa shanak um Jerusalem um agundok Pasovaigun worigun. \v 42 Aria douk arigaha Jisas ananish kwarahos shanak shatogur 12-poreish aria eshesh shanak um Jereusalem um agundok Pasovaigun worigun kabi douk seiwok shape shenekesh um. \v 43 Aria douk arigaha nyumneh shenek agundok worigun um hatuh aria eshesh wata shatanam um wabur. Douk eshesh shanak, aria nuganin Jisas napeik Jerusalem. Ananish amakenyish shopunek madae shudukemesh um agundok anan napemaguk uwe, uwok. \v 44 Eshesh shakri anan ta nani eshudok enesh arpesh shanak. Namudok aria eshesh shanak anah nyumnah shuknih aria eshesh wata shape shauriman. Eshesh sharig esheshis wanaruh eshudok douk shape atugunum iri. \v 45 Douk shabirak shatik madae shuparugan uwe aria wata shatanam shanak um Jerusalem um shuriman ganudok. \v 46 Eshesh shape shauriman arigaha hakri um 3-poreih nyumneh um, eshesh shanak shaparagan nape numun narub um Iruhin ananit debeiti urupat tataoum. Anan nani henek skulumesh um lo iri hape aria nape nemnek amamin baraen aria nasorigam um hukripanum nudukemesh. \v 47 Aria amam ihim-morim hemnekan aria hakitak yowiyokuk um ananin saki nyani baraen anan nebeyeny-umom iri. Aria amam hakri anan douk nadukemesh abom iri. \v 48 Aria abudok nyutob ananish amakenyish shaparugan obi nyutob, eshesh shakitak yowiyokuk abom. Aria ananik amakek kwakripan kwakri, “Nuganin, nyak nyenekeshumohw mumam namudok? Nyakin yaken nani eik mishish yowesh abom um nyak aria wape waurimen.” \p \v 49 Aria Jisas nawanamesh baraen nakri, “Ipak pape paurime um maresh? Ipak padukemesh aka, uwok? Eik ta ipe eikin Yain ananit urupat.” \v 50 Aria eshesh madae shudukem baugenyum baraen anan nakripesh-enyi uwe, uwok. \p \v 51 Aria anan wata nanamesh shatanam shanak um Nasaret. Aria ihih nyumneh anan nemnek esheshin baraen aria nenek eneshenesh eshesh shakripan um nunekesh iri. Aria ananik amakek kwananyur nyorumok urkum enyudok ihinyumorim baraen douk anan neyagwrehen iri. \v 52 Aria Jisas yopun nakitak um yegenyihw aria shopunek nakitak nadukemum eneheneh yopihi aih hani saki. Aria Iruhin nani arpesh shanadudareh-uman abom. \c 3 \s1 Jon Douk Nenek Baptaisumesh Iri Nakripesh Iruhin Ananin Baraen \r (Matyu 3:1-12; Mak 1:2-8; Jon 1:19-28) \p \v 1 Abudok nyutob Taiberias Sisar nape debeini gavman um Rom um 15-poreish kwarahos obi, Pontius Pailat nape debeini gavman um shokugi nahobig Judia. Aria Herot nape debeini um shokugi nahobig Galili, aria ananin wanin Filip nape debeini um shokugi nahobig Ituria iri Trakonitis. Aria Lisanias nape debeini um shokugi nahobig Abilene iri. \v 2 Aria Anas nani Kaiafas hape debeimi pris. Aria douk abudok nyutob, Sekaraia ananin nuganin Jon nanak nape wehigunum arpesh uwok um aria Iruhin nakripan ananin baraen. \v 3 Namudok Jon narahaen neyatarub warub bape hurukatin um abudok worub Jordan iri. Aria anan nape nakripesh um shukeshuguk agabus yoweishi inahos shutanam shukon aparuh Iruhin aria shunek baptais. Aria Iruhin ta nukweshih esheshis yoweishi inahos. \v 4 Enyudok douk nyatogur nyagipesh enen baraen seiwok profet Aisaia nenyemaguk Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Baraen nyakri, “Enen arpen nyape nyahwar gani wehigunum arpesh uwok um nyakri, ‘Gabeiman yah Debeini. Pugabeyoh hupe um anan nigimah nunaki um. \v 5 Pushuragun ihigunum nabuhum atap iri. Aria yoduduruh hani mihigas shopunek ta pukorihogas subuh atap sukuh beriyaigas. Aria pugapesh hakukotomi yeh hupe duratin hupe aria pugapesh ihihmorim yeh ba greg atin hetem. \v 6 Aria ihishmorim arpesh ta shutik enyudok mour douk Iruhin nuneken um narap matanamori mupe wosik abom um.’” \p \v 7 Aria sabaisi awirosish arpesh shanakumori Jon um nunek baptaisumesh. Eshesh shanaki aria anan nakripesh nakri, “Ipak pape kabi wanohwiguhwi yuguhw um. Omi nyakripep um ta puruwok um um namudok um ta Iruhin ananish urkum apahw ta juwehosish um ipak? Um maresh? Anan ko nenek eshudok yoweishi inahos shutogurum ipak adur atin. \v 8 Ipak ko penek yopihi aih um puyabig arpesh shutrip aria shukri adur ipak pekeshukuk agabus yoweishi inahos. Aria mare pupe um puneyagwreh pukri Abraham anan douk ipakin yamenen aria Iruhin ta nutrip nukri wosik aka, uwok. Eik yakripep, Iruhin ta nenek abrudok utabor bakus atap iri butogur kabi Abraham ananish batowish um. \v 9 Arman nabro rowos iri douk nasuhw enen bode nape nawanamen nabro rowos gani atap nukwaruhigos um. Aria ihigos rowos douk yopipi shuruwep madae piragosi uwe ta nubrogos nuwashagos nyih.” \p \v 10 Aria ihishmorim arpesh sharigan shakri, “Aria apak ta munekesh mumam?” \p \v 11 Aria anan wata nawanamesh baraen nakri, “Anudok arman douk nanabuk biyog siotog iri ta nukon anat anudok douk siot uwok iri. Aria eshudok arpesh shobuk worigun iri ta shusiyaesh shibiram eshudok worigun wokeshi.” \v 12 Aria amam harao takis iri shopunek hanamori anan um nunek baptaisumam. Aria hanaki harig Jon hakri, “Debeini tisa, apak ta munek maresh?” \p \v 13 Aria anan nakripam nakri, “Purao takis um, ipak ta putrish utabor kabi da gavman shakri um. Ipak mare putrish anabor utabor meyoh uwe, uwok.” \p \v 14 Aria amam soldia shopunek hanaki aria harigan hakri, “Apak shopunek ta munek maresh?” \p Aria anan nakripam nakri, “Mare pusuhw dodog enesh arpesh aria putrish utabor aka penekumesh enen wehinyi baraen enesh arpesh um putrish anabor utabor meyoh uwe, uwok. Punasuhw abrudok douk shukep um mouribor um atin aria mare ta pukri anabor shopunek uwe, uwok.” \v 15 Aria arpesh esheshish mishish shape shor shanak aria shape shere urkum um Jon. Eshesh shakri anan douk Krais douk Iruhin nagraehan ba neshopokan nanaki um nurao arpesh iri. \v 16 Douk namudok aria Jon nakrip sabaishi arpesh nakri, “Eik uwok. Eik douk yenek baptaisumep abar meyoh. Aria anan dodogowin atun neshagrakuk eik iri ta nigigi. Aria eik douk madae yopuwe iri um ta ikweshihuman madururuh um ananin su uwe, uwok. Aria anan ta nenek baptaisumep nekep Iruhin ananin Mishin aria ta nyuwish aria nyupeyep. Aria ta nyugabeyep kabi nyih hanuguk eshudok um. \v 17 Anan ta ko nunaki kabi da anan arman nasuhwi ananip neitip ananis wis um nunaki niyagom nyubuhas shape ananit wit iri ba nushubuk sik. Aria yoputi shuruwepit wit anan ko ta nutubuk sik gani ananit urupat nobuk wit ati. Aria ihish witish nyubuhas anan ko nushaisheh nukwu ehudok yoweihi nyih madae ta hugok iri uwe, uwok.” \p \v 18 Aria Jon nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen obi nyutob, nakripesh sabainyi enyudokmori baraen shopunek um nuhur esheshiruh aparuh. \s1 Herot Nuweshik Jon Nape Um \p \v 19 Aria Jon nahao Herot douk debeini gavman um shokugi nahobig um Galili iri. Jon nahan um agundok natrun ananin wanin ananik irohukwik Herodias um. Aria shopunek um agundok nenek sabaishi yoweishi inahos um. \v 20 Aria Herot ta shopunek nenek enesh yoweishi inahos um ta nuweshik Jon um. \s1 Jon Nenek Baptais Um Jisas \r (Matyu 3:13-17; Mak 1:9-11) \p \v 21 Douk sabaishi arpesh shenek baptais shatuh aria Jisas shopunek nenek baptais. Anan nenek baptais jurug aria neyotu nape nenek beten aria iruhw utag ganupok. \v 22 Aria Iruhin ananin Mishin nyabuhi kabi da arudok armir manyun um nabuhi netem Jisas. Aria shemnek anah mah gani iruhw heven aria enyudok arpen nyeyagwreh iri nyakri, “Nyak douk adur atin Eikin Nuganin. Eik douk urkum manawasham aria yanadudareh abom um nyak.” \s1 Jisas Ananim Yamehem Popehem Amamish Nyeiguhw \r (Matyu 1:1-17) \p \v 23 Abudok nyutob Jisas nohur ananin mour nape neneken obi, ananish kwarahos douk shatogur 30-poreish. Aria arpesh shakri Jisas anan douk Josep nanabuki iri nuganin aka, uwok. \q1 Josep ananin yain douk Heli. \q1 \v 24 Aria Heli ananin yain Matat. \q1 Matat ananin yain Livai. \q1 Livai ananin yain Melki. \q1 Melki ananin yain Janai. \q1 Janai ananin yain Josep. \q1 \v 25 Aria Josep ananin yain Matatias. \q1 Matatias ananin yain Amos. \q1 Amos ananin yain Nahum. \q1 Nahum ananin yain Esli. \q1 Esli ananin yain Nagai. \q1 \v 26 Aria Nagai ananin yain Mat. \q1 Mat ananin yain Matatias. \q1 Matatias ananin yain Semen. \q1 Semen ananin yain Josek. \q1 Josek ananin yain Joda. \q1 \v 27 Aria Joda ananin yain Joanan. \q1 Joanan ananin yain Resa. \q1 Resa ananin yain Serubabel. \q1 Serubabel ananin yain Sealtiel. \q1 Sealtiel ananin yain Neri. \q1 \v 28 Aria Neri ananin yain Melki. \q1 Melki ananin yain Adi. \q1 Adi ananin yain Kosam. \q1 Kosam ananin yain Elmadam. \q1 Elmadam ananin yain Er. \q1 \v 29 Aria Er ananin yain Josua. \q1 Josua ananin yain Elieser. \q1 Elieser ananin yain Jorim. \q1 Jorim ananin yain Matat. \q1 Matat ananin yain Livai. \q1 \v 30 Aria Livai ananin yain Simeon. \q1 Simeon ananin yain Juda. \q1 Juda ananin yain Josep. \q1 Josep ananin yain Jonam. \q1 Jonam ananin yain Eliakim. \q1 \v 31 Aria Eliakim ananin yain Melea. \q1 Melea ananin yain Mena. \q1 Mena ananin yain Matata. \q1 Matata ananin yain Natan. \q1 Natan ananin yain Devit. \q1 \v 32 Aria Devit ananin yain Jesi. \q1 Jesi ananin yain Obet. \q1 Obet ananin yain Boas. \q1 Boas ananin yain Salmon. \q1 Salmon ananin yain Nason. \q1 \v 33 Aria Nason ananin yain Aminadap. \q1 Aminadap ananin yain Atmin. \q1 Atmin ananin yain Arni. \q1 Arni ananin yain Hesron. \q1 Hesron ananin yain Peres. \q1 Peres ananin yain Juda. \q1 \v 34 Aria Juda ananin yain Jekop. \q1 Jekop ananin yain Aisak. \q1 Aisak ananin yain Abraham. \q1 Abraham ananin yain Tera. \q1 Tera ananin yain Nahor. \q1 \v 35 Aria Nahor ananin yain Seruk. \q1 Seruk ananin yain Reu. \q1 Reu ananin yain Pelek. \q1 Pelek ananin yain Eber. \q1 Eber ananin yain Sela. \q1 \v 36 Aria Sela ananin yain Kainan. \q1 Kainan ananin yain Arpaksat. \q1 Arpaksat ananin yain Siem. \q1 Siem ananin yain Noa. \q1 Noa ananin yain Lamek. \q1 \v 37 Aria Lamek ananin yain Metusela. \q1 Metusela ananin yain Enok. \q1 Enok ananin yain Jaret. \q1 Jaret ananin yain Mahalalel. \q1 Mahalalel ananin yain Kenan. \q1 \v 38 Aria Kenan ananin yain Enos. \q1 Enos ananin yain Set. \q1 Set ananin yain Adam. \q1 Aria Adam douk Iruhin nenekan. \c 4 \s1 Satan Nakwiraeh Jisas Um Nenek Yoweishi Inahos \r (Matyu 4:1-11; Mak 1:12-13) \p \v 1 Aria Iruhin ananin Mishin nyawish Jisas nyapenyan abom aria nagipesh um enyenyim urkum nakutukuk worub Jordan aria nanak. Aria Iruhin ananin Mishin nyaran nyanam wehigunum douk arpesh uwok um. \v 2 Anan nanak nape agundok um 40-poreih nyumneh shopunek. Aria Satan nape nakwiraehan um nunek yoweishi inahos. Aria ehudok nyumneh nanak nape iri, anan madae nuwok anagun worigun uwe, uwok. Aria douk arigaha ehudok nyumneh hanak hatuh aria debeirubi nyurub ban. \p \v 3 Aria Satan nakripan nakri, “Nyak douk Iruhin ananin Nuganin um, nyak krip amudok utom mutogur bret.” \v 4 Aria Jisas nakripan nakri, “Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakri, ‘Worigun atugun ta mare nutaurum arpesh um shupe wosik atin uwe, uwok.’” \p \v 5 Aria Satan wata narao Jisas natoum anabik aria ahudok atuh neyabigan ihigos nahobigos sape agundok atap iri. \v 6 Aria Satan nakripan nakri, “Eik ta iken agusudok ihigos nahobigos suni enesh yopishi eshudok eneshenesh shuni arpesh shape agudok nahobig iri. Aria nyak ta nyurao big um nyak atin nyeyoh ihishmorim shuni eneshenesh eshudok arpesh shape ihigos nahobigos iri. Aria ihish atin um eshudok. Douk seiwok yaraesh yeyohesh iri. Aria douk eik ikri iko enen arpen um, eik ta ikenyesh. \v 7 Aria ta douk nyak nyuduk ohrubus nyunek lotume um, eik ta iken ihishmorim eshudok eneshenesh.” \p \v 8 Aria Jisas wata nakripan nakri, “Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakri namudok, ‘Nyak nyunek lotu um Debeini atin nyakin Iruhin aria nyusuhw ananin atin mour.’” \p \v 9 Aria Satan ta naran um Jerusalem. Aria nakih nonem um onok kwato abom iri outuk atudok Iruhin ananit debeiti urupat aria nakripan nakri, “Ta nyak douk Iruhin ananin nuganin um, nyak nyaprok nyubuh atap. \v 10 Um maresh? Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakri, ‘Iruhin ta nukripesh dodogowinyi baraen um ananish enselahos um shunaki shutaurumen. \v 11 Aria eshesh ta shejemen shusuwenyukuk iruhw esheshis wis aria ta anam utom mare muwor nyakiruh yeriweruh uwe, uwok.’” \p \v 12 Aria Jisas nakripan nakri, “Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakri, ‘Nyak mare nyukwiraeh um nyusuwokuk Debeini, nyakin Iruhin uwe, uwok.’” \p \v 13 Douk Satan nakwiraeh Jisas um sabaihi yeh um nunek yoweishi inahos ba jurug aria nakutunukuk nanak. Anan nakri kupaibi nyutob aria anan ta nukwiraehan. \s1 Jisas Nohur Mour Neneken Shokugi Nahobig Galili \r (Matyu 4:12-17; Mak 1:14-15) \p \v 14 Aria Iruhin ananin Mishin nyape Jisas nyenek anan dodogowin aria wata natanam nanak um shokugi nahobig Galili. Aria baraen nyanak sabaigun um agudok shokugi nahobig um enyudok Jisas neneken iri. \v 15 Aria anan nenek skulumesh numun urusag eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ogwi aria sabaishi shatuk ananin nyeigur nyato iruhw. \s1 Arpesh Shape Nasaret Iri Shakon Agabus Jisas \r (Matyu 13:53-58; Mak 6:1-6) \p \v 16 Aria Jisas nanam abrudok wabur Nasaret douk anan wata napenyabur arigah arigah ba yopun um. Aria ahudok nyumnah Sabat eshesh Juda mour uwok shape meyoh ahi hatogur. Aria anan nakitak nanak nawish eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ati iri urupat douk ihih nyumneh Sabat nape nanak um. Aria nakitak neyotu um nutarih Iruhin ananin baraen. \v 17-18 Aria habuk onok buk douk shadareshok aria shaweshigok iri. Okwok douk profet Aisaia nenyemok iri. Aria anan napukok aria naparug enen baraen nyakri namudok, “Debeini ananin Mishin nyawishe aria nyapenye. Um maresh? Anan nagraehe neshopoke yanaki um ikripesh yopinyi baraen um yaruhish arpesh iri. Aria douk neshopoke yanamori ikripesh enyudok baraen, ‘Ipak douk horim howeshikep pape shunuweshik-ati urupat iri wata putogur pupe wosik atin. Ipak nabes seshukepi wata putrugun. Aria ikripesh um eshudok arpesh douk kupaishi shekesh amaen iri wata shupe wosik ba shunadudareh. \v 19 Aria shopunek, neshopoke yanamori ikripesh baraen um abudok yopubi nyutob douk Debeini ta wata nutaurum ananish arpesh shupe wosik um.’” \p \v 20 Aria Jisas natarih enyudok baraen um jurug aria wata nuwapam buk nakanokuk um anudok neyoh lotu iri. Aria anan wata nanak nabuh nape. Aria eshesh ihishmorim shape numun urupat iri shawanam nabes shape shashakam anan atun. \v 21 Aria anan nakripesh nakri, “Douk enyudok Iruhin ananin baraen nyetem okwudok Buk iri douk iganigadae pemneken yatarihen iri nyatogur um adurin atin.” \p \v 22 Aria eshesh ihishmorim shanadudareh shatuk ananin nyeigur nyato iruhw. Aria eshesh shape urkwip por panak um enyudok yopinyi baraen anan nakriyenyi. Aria eshesh shakri, “Mumam mumam namudok. Aria anudok arman anan douk Josep ananin nuganin aka, uwok?” \p \v 23 Aria Jisas nakripesh nakri, “Adurigom atin ipak ta pukripe enyudok shadukemen iri baraen pukri, ‘Dokta, nyak nyugabe nyak kanak. Enyudok douk shakripap um nyenekesh shatogur Kaperneam iri shopunek makri nyunekesh shutogur agundok nyakibur wabur.’” \p \v 24 Aria Jisas ta nakri, “Adurigom atin eik yakripep. Ta anan profet nikripesh baraen ananibur wabur aria shumnek ananin baraen shugipeshen uwe aka, uwok. \v 25 Adur atin eik yakripep. Seiwok abudok nyutob Ilaija nape profet obi, sabaiwari armago douk armam hagok aria howosopuk iri wape Israel. Aria abudok nyutob eshah madae anah hurauri um 3-poreish kwarahos aria 6-poreib aub shopunek. Aria debeirubi nyurub baesh um ihirub warub. \v 26 Aria Iruhin madae neshopok Elaija nunak nutaurum onok Israel douk armam hagok ba hokusapukuk iri uwe, uwok. Iruhin douk neshopok anan nanak nataurum onok armatok douk anan nagok nakusopukuk iri douk kwape kupaiburi wabur shahwarabur um Sarefat iri. Abrudok wabur Sarefat douk bape shokugi nahobig Saidon. \v 27 Aria douk namudok atin. Abudok nyutob profet Elisa nape agudok atapig nahobig obi, sabaimi armam lepraih arugeh hapenyam iri hape Israel. Aria Elisa madae nunak nutaurumam ba nenek anan um yopun uwe, uwok. Aria adur atin anan nataurum Naman atun. Naman douk kupaibi amnabin shahwarab um Siria iri.” \p \v 28 Aria ihishmorim arpesh shape numun urupat iri shemnek enyudok baraen aria mishish juwehosish abom um Jisas. \v 29 Aria eshesh shakitak sharan shanak shatogur aduk um abrudok wabur. Abrudok esheshibur wabur douk batem iruhw anag mihig. Namudok aria shanak anagasibur um natogur nyape um shakri shuwashan nubuh um nugok. \v 30 Aria eshesh sheyotu aria nawishesh nanak orokohun aria nanak. \s1 Jisas Nagabe Anan Yoweinyi Sagab Nyapeyan Iri Arman \r (Mak 1:21-28) \p \v 31 Aria Jisas nanam wabur Kaperneam douk bape shokugi nahobig Galili iri. Anan nanak natogur aria ahudok nyumnah Sabat eshesh Juda mour uwok, shape meyoh ahi, hatogur. Aria anan nape nenek skulumesh um Iruhin ananin baraen. \v 32 Aria eshesh ihishmorim shemnek aria shakitak yowiyokuk. Um maresh? Douk neyagwreh dodogowin atin baraen kabi douk sharao debeinyi big iri sheneyagwreh um. \v 33-34 Aria numun eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ati urupat, anan arman enen yoweinyi sagab nyapenyan iri arman nape. Aria anan nakitak nahwar debeg nakri, “A! Jisas douk nyanaki wabur Nasaret iri, nyak nyanamori nyunekap mumam apak? Nyak nyakrium nyop nyununup, aka? Eik douk yadukem nyak. Nyak douk Iruhin ananin yopuyopunari arman nyarauri ananin baraen iri.” \p \v 35 Aria Jisas naho enyudok sagab nakri, “Mokureg aria nyukutukuk anudok arman aria nyutograri.” Aria enyen nyour anudok arman nabuh nakus atap agundok shapeum aria nyakutunaguk. Aria madae nyenekan eneb ereb anan uwe, uwok. \p \v 36 Aria douk ihishmorim eshesh shatik namudok aria shanaboum roguhw. Aria eshesh sheneyagwreh shakri, “Enyudok maren baraen? Anudok arman douk anan dodogowin narao debeinyi big um. Anan douk naho yoweishi sagabehos aria shemnek ananin baraen aria shakutukuk arpesh shatogur sharuwok!” \p \v 37 Namudok aria baraen um enyudok Jisas neneken iri nyanak ihirub warub douk bape hurukatin um Kaperneam iri. \s1 Jisas Nagabe Pita Ananik Nakwurikwik Kwani Sabaishi Arpesh \r (Matyu 8:14-15; Mak 1:29-31) \p \v 38 Aria Jisas nakutukuk atudok eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen ati urupat aria nanam Saimon ananit urupat. Aria Saimon ananik nakwurikwik kwaraubor abom krukruk kweshuhw aras. Douk Jisas nanak aria eshesh shakripan um nunak nugabeyok. \v 39 Aria anan nanak neyotu hurukatin um agundok okwok kweshuhw um aria naho ehudok arugeh hanegok iri. Aria okwok yopuk abom aria kwakitak kwape kwonekumam worigun. \p \v 40 Aria abudok nyutob aun nape nabuh, eneheneh arugeh hapeyesh iri arpesh esheshish worogwiruh sharaesh shanamori Jisas um nugabeyesh. Aria anan nowemesh ananis wis um eshesh atin atin aria ihishmorim shatogur yopish atish. \v 41 Yoweishi sagabehos shopunek shakutukuk sabaishi arpesh. Aria eshudok sagabehos shopunek shahwar debeg shakri, “Nyak douk Iruhin ananin nuganin.” \p Aria Jisas nahaesh aria nakripesh um mare shiyagwreh enen baraen uwe, uwok. Um maresh, eshesh douk shadukemesh shakri anan douk Krais douk Iruhin nagraehan neshopokan nanamori nurao arpesh iri. \s1 Jisas Nanam Anarub Warub Nenek Mour \r (Matyu 8:16-17; Mak 1:32-34) \p \v 42 Arigaha ruwahepih ruhur atur um aria Jisas nakitak nakutukuk Kaperneam nanam anagun wehigunum arpesh uwok um. Aria eshesh arpesh shape shaurim anan. Aria douk arigaha shanak shoparug anan aria shakri shusuhweshan um anan mare nukutishuk ba nunak. \v 43 Aria anan nakripesh nakri, “Eik ta ko inak kupairubi warub shopunek aria ikripesh yopinyi baraen um arpesh shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. Um maresh? Iruhin douk neshopoke yanamori inak ikrip kupaishi shopunek.” \p \v 44 Aria anan nanak nape nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen ihirub warub agudok shokugi nahobig Judia. Anan nape nakripesh Iruhin ananin yopunyi baraen numun urusag um eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ogwi. \c 5 \s1 Jisas Nahwar Ananim Sagom-atinyim Disaipel Um Hugipeshan \r (Matyu 4:18-22; Mak 1:16-20) \p \v 1 Anah nyumnah Jisas nanak neyotu anagas um agudok debeigi waiyag Genesaret aria nape nakripesh Iruhin ananin baraen. Aria sabaishi arpesh shape shanaki sharukaruban shanaki hurukatin um anan um shumnek baraen anan nape nakripesh-enyi. \v 2 Aria agundok, anan natik amudok hape hatuk eiguhw iri amamig biyog botog gwakus. Amam hanukog hakih hagubukuk anagas aria hanak hape hakwrup umbenab. \v 3 Aria Jisas nato nakih netem Saimon ananit bot. Aria nakripan um neheshigat tanak tur abar aria nape nenek skulumesh um Iruhin ananin baraen eshesh armam armago. \p \v 4 Douk nakripesh baraen jurug aria nakrip Saimon nakri, “Nyak nyurao bot tunak orokohunig um debeigi waiyag aria ipak pukutu ipakib umbenab aria putuk anaguh eiguhw.” \p \v 5 Aria Saimon nakripan nakri, “Debeini, iganigib wab shuknib apak munek debeinyi mour um makutu umbenab aria apak madae mutuk anar atur eyur uwe, uwok. Aria douk nyak nyakri aria eik ta ikutu umbenab bubuh.” \p \v 6 Aria amam hanak hakutu umbenab aria hatuk sabaiguhwi eiguhw aria amamib umbenab hurukatin um tutukurab atin. \v 7 Aria amudok douk hani Pita hape ananit bot iri hatik namudok aria hawaurum kupaimi douk hape kupaiti bot iri um hunaki hutaurumam. Aria amam hanaki hataurumam hatukoguhw haguhur amamig biyog botog shishuknig aria hurukatin um gubuhuk debeigi waiyag atin. \p \v 8-10 Aria Saimon douk kupainyi nyeigur um nanahwar Pita nani anam ananim biom douk Jems aria Jon amudok Sebedi ananim nugamim, hatik ogwuhwudok sabaiguhwi eiguhw amam hatukoguhw iri aria amam hakitak yowiyokuk aria hanogugur. Aria Saimon natik namudok aria nabuh noduk ohrubus hurukatin um Jisas aria nakripan nakri, “Debeini, nyak nyukutukuk eik aria nyunak! Um maresh? Eik yenek eneshenesh yoweishi inahos iri!” \p Aria Jisas nakripan nakri, “Saimon, nyak mare nyunogugur. Um maresh? Douk arigaha kweipon, nyak ta nyupe nyurao arpesh shunaki shugipesh eik.” \v 11 Aria amam hanuk amamig botog hakih hagubukuk anagas, hakutukuk ihishmorim amamish eshudok eneshenesh aria hani Jisas hanak. \s1 Jisas Nagabe Anan Arugeh Lepra Hapenyan Iri \r (Matyu 8:1-4; Mak 1:40-45) \p \v 12 Anah nyumnah Jisas nanak nape anabur wabur aria anan arugeh lepra hapenyani nanaki natogruman. Ananihw yegenyihw douk shuknihw abom um ereb. Aria anan nanak nabuh noduk ohrubus nakus atap aria narig Jisas nakri, “Debeini, nyak nyukri wosik um, eik yakri nyak nyugabeye.” \p \v 13 Aria Jisas nonu rogur nowem ananis wis anudok arman aria nakri, “Eik yakri wosik um. Nyak yopin abom.” \p Aria ahudok atuh anan yopun. \v 14 Aria Jisas nakripan dodogowinyi baraen nakri, “Nyak nyunak aria mare nyukrip enesh arpesh um agundok eik yagabeyen um uwe, uwok. Nyak nyunak arigas um pris nutrin aria nyunak nyenek enyudok ofa um agundok nyak yopin um kabi douk Iruhin ananin lo douk nakoguk Moses iri nyakrium. Nyak nyunekesh namudok aria ihishmorim arpesh ta shutrin aria shudukemesh shukri nyak douk yopin.” \p \v 15 Aria uwok, enyudok baraen um agundok Jisas nagabe anudok arugeh lepra hapenyan um nyowe nyanak rougun. Aria sabaishi arpesh shanaki um shumnek Jisas ananin baraen. Aria shopunek um nugabemesh esheshih arugeh douk hapenyesh iri. \v 16 Aria ihih anan apa nakitak nanak agundok arpesh uwok um aria nanak nape nenek beten. \s1 Jisas Nagabe Anan Roguhw Aiyas Shagokan Iri \r (Matyu 9:1-8; Mak 2:1-12) \p \v 17 Anah nyumnah Jisas nanak nape nenek skulumesh um Iruhin ananin baraen. Aria agundok, anam Farisi hani anam henek skulumesh um lo iri shopunek hanaki hape. Amam douk hanaki kupakupairubi warub iri. Anam hanaki Jerusalem iri, aria anam hanaki ihirubmorim warub bape agudok shokugi nahobig Galili iri, aria anam hanaki ihirubmorim warub douk bape Judia iri. Aria abudok nyutob Iruhin nani Jisas napeum nunek Jisas dodogowin um nugabe arpesh arugeh hapeyesh iri. \v 18 Aria anam armam hasahi anan roguhw aiyas shagokan iri hanaki. Anan neshuh ananis aras aria amam hanasahumori aras hanaki hakri hunak huwish hunabuk agundok Jisas napeum. \v 19 Aria sabaishi arpesh shape aria amam yah uwok um hishagrakesh huwish um. Aria amam hanasah hato hakih modukwitam urupat aria haniguk enesh eshudok shetem modukwitam iri heshubukuk aria anan norum aras hanotugon hakwu madururuh aria hakutun nabuhukuk um Jisas. Ihishmorim arpesh shani Jisas shape shersharih aria amam hakutun nabuh nakus orokohun hurukatin um Jisas napeum. \p \v 20 Aria douk Jisas natik namudok um amam hakri abom um anan douk dodogowin um nugabeyan, aria anan nakrip anudok roguhw aiyas shagokan iri nakri, “Arpenyin, Iruhin nakweshih nyakish yoweishi inahos.” \p \v 21 Aria amam henek skulumesh um lo iri hani amam Farisi hape hansarigum hakri, “Anan douk maran arman aria douk nape nabubunim Iruhin? Apak madukemesh um Iruhin atun ta nukweshih arpeshish yoweishi inahos.” \p \v 22 Aria Jisas nadukem amamip urkwip aria nakripam, “Ipak urkwip mare pur namudok uwe, uwok. \v 23 Enyudok mour douk shopunek um kabi douk eik ikrip enen arpen um Iruhin ta nukweshih enyenyish yoweishi inahos um o, ikripen um nyukitak nyunak aria enyen ta nyukitak nyunak um. \v 24 Aria douk eik ta iyabigep um eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri douk dodogoiwe. Aria eik douk nyeigur nyato agundok atap um ikri Iruhin ta nukweshih arpesh shenekesh iri yoweishi inahos.” \p Aria anan nakrip anudok roguhw aiyas shagokan iri nakri, “Eik yakripen, nyak kakitak hur nyakis aras nyunosuwas aria nyunak um urupat!” \p \v 25 Aria ahudok atuh eshudok ihishmorim arpesh douk shape shersharih iri shatrun um nakitak nohur ananis aras nasuwas aria nape nanadudareh natuk Iruhin ananin nyeigur nyato aria napa nanak um urupat. \v 26 Aria eshesh ihishmorim shakitak yowiyokuk abom. Aria shopunek, eshesh shanogugur aria shatuk Iruhin ananin nyeigur nyato shakri, “Doukih nyumnah apak matik enesh kupaishi eshudok!” \s1 Jisas Nakrip Livai Um Nugipeshan \r (Matyu 9:9-13; Mak 2:13-17) \p \v 27 Douk enyudok nyanakuk aria Jisas nakitak nanak aria natik anan arman nyeigurinum Livai douk nape narao takis iri nape. Anan nape urupat anan nape narao takis atari iri. Aria douk Jisas natrun aria nakripan, “Nyak yowi nyugipesh eik unak.” \v 28 Aria Livai nakitak nakutukuk eneshenesh ananish eshudok aria nani anan hanak. \p \v 29 Aria douk arigaha anob nyutob aria Livai nakitak nenek anagun debeguni worigun ananit urupat um Jisas. Aria sabaimi harao takis iri hani enesh hwarohwish arpesh shopunek shanak shapeum shuni Livai nini Jisas shuwok agundok worigun. \v 30 Aria anam Farisi hani anam henek skulumesh um lo iri, douk haniguk amudok Farisi iri hanaki hape. Aria amam hape henekam baraen Jisas ananim disaipel aria harigam hakri, “Ipak pani anam pawok worigun amudok harao takis iri hani eshudok shenek eneshenesh yoweishi inahos iri?” \p \v 31 Aria Jisas nakri, “Arpesh douk arugeh uwok iri ta mare shunak um dokta um nugabeyesh uwe, uwok. Eshudok douk sharao arugeh iri atish ta shunak um dokta um nugabeyesh. \v 32 Aria eik douk namudok atin kabi douk dokta um. Eik douk madae inakumori ihwar yopishi arpesh shenek yopihi aih iri shatanam um shukon aparuh Iruhin uwe, uwok. Eik yanakumori ihwar eshudok douk shenek yoweishi inahos iri um shukeshuk agabus yoweishi inahos aria shatanam shukon aparuh Iruhin.” \s1 Jisas Nakripesh Um Agundok Shashakur Um Worigun Um \r (Matyu 9:14-17; Mak 2:18-22) \p \v 33 Aria enesh arpesh shakrip Jisas shakri, “Sabaihi nyumneh Jon ananim disaipel hape henek beten obi nyutob, amam hashakur um amam mare huwok anagun worigun. Aria amam Farisi amamim disaipel shopunek douk henekesh namudok atin. Aria sabaihi nyumneh nyakim madae hunekesh namudok uwe, uwok.” \p \v 34 Aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri, “Ipak pakri abudok nyutob anudok douk kadak narao armatok iri nini ananishi nupe um, eshesh ta shushakur um worigun aria shupe meyoh aka, uwok? Adur atin ta uwok. \v 35 Douk nyutob ta bunaki um shuran shunak kupaigunum aria abudok nyutob ananishi ta urkwip purum anan aria ta shushakur um worigun shupe meyoh.” \p \v 36 Aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen shopunek nakri, “Ta mare enen arpen nyutupok anap rupahip anah namuhi rupah aria nyutapeyop um anah jugwaihi uwe, uwok. Enyen nyunekesh namudok akure, enyen ta nyunek umunihw ahudok namuhi rupah. Aria shopunek, ta nyukwropop um aria ta mare pupe wosik ahudok jugwaihi rupah, uwok.” \p \v 37 Aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen shopunek nakri, “Aria shopunek, ta mare enen arpen nyurak anabar namubari wainibar abar bubuh anap jugwaipi memeip munuhwip douk shape shor wainibar abar um uwe, uwok. Enyen nyunekesh namudok akure, abrudok namubari wainibar ta bubrigesh apudok jugwaipi munuhwip aria wain ta nutourakuk atap atin. Aria apudok munuhwip ta yowep. \v 38 Aria namudok ta uwok. Namubari wainibar abar ta shisharabar namusi atus munuhwis. \v 39 Aria shopunek, ta mare enen arpen nyukri nyuwok rigibar wainibar abar burik aria wata nyukri nyuwok namubari bugiguk uwe, uwok. Um maresh? Enyen nyakri abrudok jugwaibari abar douk yopubari.” \c 6 \s1 Ahudok Nyumnah Sabat Eshesh Juda Mour Uwok Shape Meyoh Ahi \r (Matyu 12:1-8; Mak 2:23-28) \p \v 1 Anah nyumnah Sabat, Jisas nakitak nawish nanak anag nubarig douk shau wit agari. Aria ananim disaipel hanak hape hopirak anat urubit wit aria hape hamaprut wis um haworishat hatoh. \v 2 Aria amam Farisi harigani hakri, “Ipak peneken um enyudok? Apakin lo douk nyakri apak mare munek enen mour ahudok nyumnah Sabat!” \p \v 3 Aria Jisas nakripam nakri, “Ipak patarih baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri um abudok nyutob Devit nani ananim nyurub bamum aka, uwok? \v 4 Devit douk nawish Iruhin ananit debeiti urupat aria nohuri atudok bret douk henek ofa hako Iruhin iri. Aria anan nawok anat aria nakom anat ananim arman hatoh. Aria shopunek, apakin lo douk nyakri mare enesh meishi arpesh shuwok atudok bret uwe, uwok. Amam pris atum, wosik.” \p \v 5 Aria Jisas wata shopunek nakripam nakri, “Douk eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri debeiwe iri aria ikrip arpesh um shunek mour ahudok nyumnah Sabat um. Umum maresh? Eik yeyoh ahudok nyumnah sabatih.” \s1 Jisas Nagabe Anan Rogur Yowenyanari Ahudok Nyumnah Sabat \r (Matyu 12:9-14; Mak 3:1-6) \p \v 6 Kupaihi nyumnah Sabat, Jisas nanak nawish anat eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ati urupat aria nape nenek skulumesh um Iruhin ananin baraen. Aria agundok anan arman douk ananin yopunyi rogur douk yowen iri nanaki nanamesh nape. \v 7 Aria anam henek skulumesh um lo iri hani amam Farisi hape duk atin hatik Jisas um hakri kadak nukri nubrig enyudok lo um nugabe anudok rogur yowenyanari ahudok nyumnah Sabat um, aria amam hunek kwotuman. \v 8 Aria Jisas nadukem amamip urkwip aria nakrip anudok rogur yowenyanari nakri, “Kitak nyiyotu agundok um eshudok ihishmorim shutrin.” Aria anan nakitak nanak neyotu orokohun. \p \v 9 Aria Jisas nakripam nakri, “Eik yakri isorikep, apakin lo nyakri ta apak munek maresh ahudok nyumnah Sabat? Apak munek yopunyi mugu o munek yoweishi inahos? Mutaurum arpesh shupe wosik aka, uwok o mesh shugok?” \p \v 10 Aria Jisas neyotu natrish atin atin arigaha neyatesh aria nakrip anudok rogur nyenekan iri nakri, “Nu nyakin rogur.” Aria anan nonu rogur aria enyen yopin abom. \v 11 Aria amudok henek skulumesh um lo iri hani amudok Farisi hatik namudok aria amam nyirub juwehosirub abom um Jisas. Aria amam kanak hape haneyagwrah hakri, “Apak ta muneken mumam anudok arman?” \s1 Jisas Nagraeh Ananim 12-poreim Aposel \r (Matyu 10:1-4; Mak 3:13-19) \p \v 12 Aria anah nyumnah Jisas nato anag mihig um nunak nunek beten. Aria agundok anan nanak nape nenek beten um Iruhin anab wab shuknib. \v 13 Douk nenek beten arigaha gagruk aria nahwar ihim-morim ananim disaipel hanak. Aria anan nagraeh 12-poreim atin um nishopokam hunak hukripesh ananin baraen iri aria nodowom nyeigur aposel. \v 14 Anan nagraeh Saimon, douk Jisas nodowon kupainyi nyeigur Pita iri nani ananin wanin Andru, hani Jems iri Jon. Amam hani Filip iri Bartolomyu. \v 15 Hani Matyu nani Tomas iri kupaini Jems, anan douk Alfius ananin nuganin, hani kupaini Saimon douk neir anap awirop shahwaresh um Selot\f 6:15 \fr 6:15 \ft Putik futnot nyape Matyu 10:4 iri.\f*iri. \v 16 Amam hani Judas douk kupaini Jems ananin nuganin nani kupaini Judas douk shahwaran um Judas Iskariot iri. Anudok Judas douk ta niyabig Jisas ananim horim um Jisas iri. \s1 Jisas Nenek Skulumesh Um Iruhin Ananin Baraen Aria Nagabe Eshudok Sharao Arugeh Iri Shatogur Yopish \r (Matyu 4:24-25; Mak 3:7-12) \p \v 17 Douk enyudok nyanakuk aria Jisas nani ananim disaipel habuhi habuh heyotu anabik beriyaigunum aria sabaishi arpesh shanaki. Enesh douk shagipesh anan iri shani enesh shanaki sabairubi shokurubi warub douk bape shokugi nahobig Judia iri. Enesh shanaki Jerusalem, enesh shanaki arbudok shokurubi warub douk bape hurukatin um debeigwi youg iri. Anarub douk bape hurukatin um arbudok debeirubi warub Tair aria Saidon. \v 18 Eshesh shanakumori shumnek ananin baraen aria shopunek um nugabemesh eshudok douk sharao arugeh iri. Enesh douk yoweishi sagabehos shapenyesh iri shopunek shanaki aria Jisas nagabeyesh. \v 19 Aria ihishmorim arpesh shakri anan douk dodogowini. Douk namudok aria eshesh shakri ta eshesh shunak shususuwan meyoh um, eshesh ta wata yopish. Aria eshesh shanak shasusuwan aria eshesh wata yopish. \s1 Jisas Nakri Um Arpesh Shunadudareh Iri Shuni Arpesh Shureh Iri \r (Matyu 5:1-12) \p \v 20 Aria Jisas natanam natik ananim disaipel aria nakripam nakri, “Ipak douk yaruhish um eshudok eneshenesh iri douk pawish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um! Douk namudok aria ipak douk panadudareh. \v 21 Aria ipak douk nyurub baep iri douk panadudareh. Um maresh? Iruhin ta nukep worigun pugnoh aria wata dugurep! Aria ipak douk pape poreh iri douk panadudareh. Um maresh? Anah nyumnah ipak ta wata pugukoruh. \v 22 Aria ipak douk arpesh shutripum agundok pagipesh eik Anudok Arman douk adurinyi arpen iri aria shunowisep shutripukuk yoweisi nabes um, ipak douk panadudareh. \v 23 Ipak ta punadudareh pubouk ganiganiguk abom um abudok nyutob eshesh shunekesh-umep namudok um. Um maresh? Ipakish yopishi eshudok douk shakusumep iruhw heven. Seiwok esheshish popehesh yamehesh shopunek douk shenekesh-umam namudok atin amam seiwokimi profet. \p \v 24 “Aria ipak douk pogrem sabaishi eshudok iri eik yakri gihaumep. Um maresh? Yopishi abudok amnabish eshudok ipak panadudareh-umesh ipak paraesh douk. Kweipon ipak ta pumnek debeiri eriger. \v 25 Eik yakana gihaum ipak douk pawok worigun dugarep iri. Um maresh? Ipak ta wata nyurub bep. Aria kweipon ipak ta pumnek debeiri eriger um debeirubi nyurub bep! Aria eik yakana gihaum ipak douk pape panagukoruh iri. Um maresh? Ipakiruh aparuh ta wata yoweruh aria pureh debeg abom. Aria kweipon ipak ta pumnek debeiri eriger um pureh yowiyokuk. \v 26 Aria eik yakana gihaum ipak douk ihishmorim arpesh shatuk ipakish nyeiguhw shakri ipak yopipari abom iri. Ipak ta pumnek aria gamo pudukem amaen douk ta nyutogrumep iri. Kweipon ipak ta pumnek debeiri eriger. Um maresh? Seiwok esheshish popehesh yamehesh douk shenekesh namudok atin abom um shatuk amudok henek rohwumesh iri profet amamish nyeiguhw shato iruhw.” \s1 Apak Ta Urkum Apahw Shunawasham Apakish Horik Horin \r (Matyu 5:38-48) \p \v 27 Aria Jisas apa nakripesh baraen nakri, “Aria eik yakrip ipak douk pemnek eikin baraen iri. Ipak urkum apahw ta punawasham abom um ipakim horim aria punek yopihi aih um eshudok douk shutripukuk yoweisi nabes iri. \v 28 Aria punek beten um Iruhin um nunekumesh yopihi aih um eshudok douk shenek yoweihi aih um ipak aria shukri iruhw um shukri enen amaen nyutogrumep iri. Aria punek beten um Iruhin um nutaurum eshudok douk shep shanumugep iri. \v 29 Aria ta enen arpen nyukri nyubo wobresh popaeshohos um, nyak ta nyutanam nyuken wobresh nyesh shopunek. Aria enen arpen nyukri nyunatrin nyakit saket um, nyak nyuken nyakit siot shopunek. \v 30 Aria ta enesh arpesh shusuwep um pukesh enesh eshudok eneshenesh um, ipak ta pukeshesh. Aria shopunek, ta enen arpen nyutrin nyunohur enesh eshudok um, nyak mare wata nyunak nyusuwen aria ta nyutrinyesh uwe, uwok. \v 31 Ehudok aih douk ipak pakri arpesh shunekeh um ipak iri, ipak shopunek ta punek ehudok atih aih um eshesh. \p \v 32 “Aria ipak urkum apahw shunawasham eshudok douk eshesh urkum apahw shunawasham ipak iri atishi um, ipak ta omi nyutuk ipakish nyeiguhw shuto iruhw? Adur atin ta uwok. Shenek eneshenesh yoweishi inahos iri shopunek apa urkum apahw shanawasham eshudok douk eshesh urkum apahw shanawasham eshesh iri atish! \v 33 Aria ta ipak punek yopihi aih um eshudok douk shenek yopihi aih um ipak iri atish um, ipak ta omi nyutuk ipakish nyeiguhw shuto iruhw? Adur atin ta uwok. Shenek eneshenesh yoweishi inahos iri shopunek apa shenekesh namudok atin! \v 34 Aria ta pukesh eshudok arpesh douk padukemesh um ta wata shubeyeshumep iri atish um, ipak ta omi nyutuk ipakish nyeiguhw shuto iruhw? Adur atin ta uwok. Shenek eneshenesh yoweishi inahos iri arpesh shopunek apa shenekesh namudok atin! \v 35 Aria namudok ta uwok! Ipak ta urkum apahw punawasham ipakish horik horin aria punek yopihi aih um eshesh. Aria pukesh eshudok aria mare punek urkum um eshesh wata shukepeshi eshudok uwe, uwok. Ipak punekesh namudok aria anah nyumnah Iruhin ta nunekumep sabaishi abom eshudok yopishi eneshenesh gani iruhw heven. Aria shopunek, ipak ta putogur Debeini Iruhin nape iruhw iri ananish batowish. Um maresh? Anan douk yopunum eshudok douk mare shunek tenkyuman iri uwe, shani eshudok douk shenek yoweishi inahos iri aria nataurumesh. \v 36 Ipakin Yaken apa nenek gihaum eshudok douk shenek yoweishi inahos iri aria nataurumesh. Douk namudok aria ipak shopunek ta punekesh namudok atin.” \s1 Apak Mare Munek Skelim Um Kupaishi \r (Matyu 7:1-5) \p \v 37 Aria Jisas apa nakripesh baraen shopunek nakri, “Ipak mare punek skelimum kupaishi, aria Iruhin shopunek ta mare nunek skelimep uwe, uwok. Aria ipak mare pukesh enen baraen kupaishi pukri eshesh shenek yoweishi inahos iri, Iruhin shopunek ta mare nukep enen baraen nukri ipak penek yoweishi inahos iri. Aria ipak mare pubeimesh yoweishi inahos kupaishi shenekesh um ipak iri aria pukweshihesh um eshesh, aria Iruhin ta nukweshihumep ipakish yoweishi inahos shopunek. \v 38 Aria ipak pukesh eneshenesh kupaishi um, Iruhin ta wata nukep enesh eshudok ipak. Anan ta nutaurumep nukep sabaishi eshudok aria ta shuknigun abom um ipak. Aria makwunish eshudok ipak pukesh kupaishi um, eshudok Iruhin ta wata nubeyeshumep namudok atin.” \p \v 39 Aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri, “Anan nabes seshukan iri ta mare niyabig yah um kupaini nabes seshukan iri, uwok. Aria anan ta niyabigan yah um, amam biom ta hunak hutu hugrukuk anag nuwag. \v 40 Aria shopunek, ta mare enen arpen nyanak um skul iri nyukri nyupe debeinyi um enyenyin tisa uwe, uwok. Aria ihishmorim ta sheyatak esheshin skul iyoh aria eshesh ta kadak shutogur kabi douk esheshim tisa ami um.” \p \v 41 “Nyak douk mare nyutik abudok debeibi bagab douk bor nyakip nabep iri uwe. Douk namudok aria nyak ta nyutrugun um agundok shokuguni nyubuhas-igun douk nor nyakin arpen enyenyip nabep iri mumam? \v 42 Nyak douk mare nyutik abudok debeibi bugob douk bor nyakip nabep iri uwe. Douk namudok aria nyak ta mare nyukrip nyakin arpen um nyutukuman agundok shokuguni nyubuhas-igun douk nor enyenyip nabep iri uwe, uwok. Nyak nyenek rohw iri! Sagomatin nyak ta nyurik nyutukuk abudok debeibi bagab douk bor nyakip nabep iri ba iyoh. Aria nyak ta gamo nyunatrugun wosik aria kadak nyutukuman agundok shokuguni nyubuhas-igun douk nor nyakin arpen enyenyip nabep iri.” \s1 Yoweipi Shuruwep Apa Peir Yowegosi Rowos \r (Matyu 7:16-20, 12:33-35) \p \v 43 Aria Jisas apa nakripesh baraen shopunek nakri, “Yoweipi shuruwep ta mare pir enen yopunyi rowog. Aria yopipi ta mare pir enen yoweinyi rowog uwe, uwok. \v 44 Arpesh ta shutik shuruwep atip aria ta shudukemesh um enyen douk yopunyi aka, uwok yoweinyi. Arpesh ta mare shudi enep shuruwep nyeigurip um fik iri enen segego watogren iri rowog, uwok. Aria shopunek, ta mare enesh arpesh shudi enep wainip shuruwep enen segego watogren iri rowog, uwok. \v 45 Aria arpesh shopunek douk namudok atin. Yopunyi arpen douk yopumi urkum mape numun iri apa munek yopuhi aih. Aria yoweinyi arpen douk yowemi urkum mape numun enyenyim urkum iri apa munek yoweihi aih. Um maresh? Arpesh apa sheneyagwreh enenyenen nyape numun esheship urkwip iri.” \s1 Biom Harok Urusag Iri \r (Matyu 7:24-27) \p \v 46 Aria Jisas apa nakripesh baraen nakri, “Ipak apa pohware pakri, ‘Debeini’ aria ipak madae pugipesh eikin baraen uwe um maresh? Namudok uwok. \v 47 Eshudok arpesh douk shunakumori eik aria shumnek eikin baraen shugipeshen iri, eshesh ta kabi douk maresh um? \v 48 Eshesh douk kabi anan arman douk nakitak narok nuwagos arigaha nabuh nasuhw burbudu aria nakitak nawu uroruh aria narok ananit urupat iri. Douk narokat wosik aria eshah harari worub bau bat aria babirak ba madae butukat uwe, uwok. \v 49 Aria eshudok douk shumnek eikin baraen aria mare shugipeshen iri douk kabi anudok arman douk narok urupat atap meyoh iri. Anan madae nurok anagos nuwagos ba iyoh, aria nu uroruh aria kadak nurukat uwe, uwok. Aria anan narokat aria eshah harari aria worub bau batukat aria tatu.” \c 7 \s1 Jisas Nagabe Anan Nenekuman Mour Anan Debeini Soldia Iri \r (Matyu 8:5-13) \p \v 1 Douk Jisas nakripesh enyudok baraen neyaten shemneken aria nakitak nanak um Kaperneam. \v 2 Aria agundok anan debeini um amam soldia iri nape. Anan douk nanaki abrudok wabur Rom. Aria anudok douk nenekuman mour iri arugeh hapeyan aria anan hurukatin um nugok. Aria anudok debeini soldia douk urkum makriyan abom. \v 3 Aria anan nemnek um Jisas nanaki nape Kaperneam um, aria neshopok anam eshesh Juda esheshim debeimi um hunak hukripan um nunaki nugabe anudok nenekuman mour iri. \v 4-5 Douk neshopokam hanak hatogur um Jisas aria harigan debeg abom hakri, “Anudok debeini soldia douk yopuyopuni abom. Douk namudok aria nyak nyunak nyutauruman. Anan douk urkum makri apak ihishmorim Juda abom aria anan kanak nakop utabor aria marok apakit urupat mape meyagwreh baraen-atari.” \p \v 6 Aria Jisas nakitak neiram hanak. Douk hanak hurukatin um urupat aria anudok soldia nakitak neshopok anam ananim arpeshim hanak hakrip Jisas hakri, “Debeini, anudok soldia nakri nyak mare nyunak ananit urupat. Um maresh? Anan douk madae yopuni um nyak nyunak ananit urupat um uwe. \v 7 Aria shopunek, anan douk madae yopuni um nunaki hurukatin um nyak aria nutrin uwe. Aria anan nakri nyak nyukri baraen atin aria anudok nenekuman mour iri wata yopun. \v 8 Anan nadukemesh um nyak nyukri baraen atin um, anan ta wata yopun. Um maresh? Anan douk nape shakamum ananin debeini soldia. Aria anan shopunek douk nape debeini um kupaimi soldia. Aria ta anan nukrip anan um nunak um, anan ta nunak. Aria nukrip anan um nunakumori, anan ta nunaki. Aria ta nukrip anudok nenekuman mour meyoh iri nukri nenekume enyudok mour, anan ta nuneken.” \p \v 9 Aria Jisas nemnek namudok aria nakitak yowiyokuk aria natanam nakrip eshudok sabaishi arpesh shagiman iri nakri, “Eik yakripep, apak kanak Israel, eik madae itik enen atin arpen nyunek bilip dodogowin atin namudok uwe!” \v 10 Aria amudok douk neshopokam hanakum hukrip Jisas iri wata hatanam hanak urupat aria hatik um anudok nenek mour um anudok soldia iri wata yopun. \s1 Onok Armatok Anan Nagok Nakusopukuk Iri Okwokwin Nuganin Nagok Aria Jisas Wata Nonohur Nakitak Nape \p \v 11 Douk Jisas napeigu aria nakitak nanak um anabur wabur shahwarabur um Nain iri. Aria ananim disaipel hani sabaishi arpesh shopunek sheiran shanak. \v 12 Douk nanak natogur Nain aria natik um enesh shasahi anan nagok iri arman shanaki. Anudok arman ananik amakek douk kwabuki anan atun. Aria okwokwin raminen douk nagokuk aria sabaishi arpesh sheirok shanaki. \v 13 Aria douk Debeini natik namudok aria anan nakri giha abom aria nakripok nakri, “Nyak mare nyureh.” \p \v 14 Aria anan nanak nasuhw asudok bokis douk shore iri anudok-asi ba shanasahumori aria eshudok shanasahi iri, shatik namudok aria sheyotu. Aria Jisas nakri, “Shokuni! Kakitak, eik yakripen!” \v 15 Aria anudok nagok abom iri nakitak nape neyagwreh aria Jisas nakrip ananik amakek nakri, “Nyakin nuganin anudok.” \v 16 Aria douk ihishmorim shatik namudok aria eshesh shanogugur abom aria shatuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw aria shakri, “Anan debeini profet nanaki nape orokohun um apak.” Aria shopunek shakri, “Iruhin nanaki um nutaurum apak ananish arpesh.” \p \v 17 Aria enyudok baraen nyowe nyanak sabaigunum agudok shokugi nahobig Judia gani kupairubi warub bape hurukatin iri shopunek um enyudok mour Jisas neneken iri. \s1 Jon Nenek Baptaisumesh Iri Neshopok Biom Ananim Disaipel Um Hunak Humnek Jisas \r (Matyu 11:2-19) \p \v 18-19 Douk Jon ananim disaipel hakrip Jon um enyudok Jisas nape neneken iri aria anan nahwar biom hanaki aria neshopokam hanak. Amam hanakum horik Debeini hukri, “Douk Iruhin ta nishopokan nunaki iri douk nyak aka, uwok. Ta mupe mutrugun um kupaini?” \v 20 Aria amam hanak hatogur um Jisas aria harigan hakri, “Jon douk nenek baptaisumesh iri neshopokohw-ari aria wanaki um usorigen um, ‘Douk Iruhin nakri um nishopokan nunaki iri arman douk nyak aka, uwok. Ta mupe mutrugun um kupaini?’” \p \v 21 Aria abudok nyutob Jisas nagabe sabaishi arugeh hapeyeshi iri shani sagabehos shapenyesh iri. Aria shopunek nagabe sabaishi nabes seshukeshi aria eshesh wata shatrugun. \v 22 Aria Jisas nakrip amudok Jon ananim disaipel nakri, “Ipak wata punak pukrip Jon um mour douk ipak patrin iri nyuni baraen ipak pemneken iri. Nabes seshukesh iri wata shatrugun, aria eshudok douk shape atap atin iri wata shakitak sharahaen. Aria yagabe arugeh lepra hapenyesh iri wata yopish, aria arigos seshukesh iri wata shemnek. Aria yohur shagok iri wata shakitak shape, aria yakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen eshudok douk yaruhish iri arpesh shemneken. \v 23 Aria eshudok arpesh douk urkwip porum eik aria shasuhw eikin baraen iri, eshesh douk shanadudareh!” \p \v 24 Aria douk Jon ananim hatanam hanak aria Jisas nape nakrip eshudok sabaishi arpesh um Jon nakri, “Riguk ipak panak patik Jon gani wehigunum arpesh uwok um, ipak pakri anan douk maran arman aria ipak douk panak patrun? Pakri anan douk madae dodogowin kabi douk worur douk uhwin nyarar nyanak wobuwobur iri, uwok? \v 25 O panak um putik maresh? Ipak panak um putik anan arman douk nore yopihi atih rupeh iri? Uwok. Shenek yopihi atih rupeh aria shawok yopishi atish worigunish aria shape wosik atin iri, eshudok douk shape king-omi amamig otug urusag. \v 26 Aria eik yakri ipak pukripe um ipak panak um putik maresh? Ipak panak um putik anan profet, uwok? Adur atin abom anan douk anan profet. Aria shopunek, anan douk neshagrakuk amudok anam profet-omi. \v 27 Baraen douk nyetem Iruhin ananik Buk abom iri douk nyakrium anudok Jon. Aria Iruhin douk nakri, ‘Eik ta ishopok anan nurao eikin baraen iri nurik nunak. Anan ta nurik nunak nugabeimen yah nyak!’” \p \v 28 Aria Jisas nakri, “Eik yakripep, Jon ananin nyeigur douk nyatouk nyeshagrakuk ihishmorim arpesh douk shape agundok atap iri esheshish nyeiguhw. Aria eshudok arpesh douk eshesh nyeiguhw madae shutowesh uwe, aria shawish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um, esheshish nyeiguhw douk shatouk sheshagrakuk Jon ananin nyeigur.” \p \v 29 Aria douk ihishmorim arpesh shani amudok harao takis iri shemnek Jisas neyagwrehen iri baraen aria eshesh shape shanadudareh. Eshesh shanadudareh um agundok riguk eshesh shemnek Iruhin ananin baraen shagipeshen shakri wosik yopinyi baraen aria Jon nenek baptaisumesh um. \v 30 Aria riguk amam Farisi hani amudok henek skulumesh um lo iri hemnek Iruhin ananin baraen aria hokomukuk agabus Iruhin ananim urkum aria hakri uwok um Jon nunek baptaisumam um. \p \v 31 Aria Jisas nakri, “Eik ta iyabigep maresh eshudok doukishi arpesh douk shakonaguk agabus Iruhin iri. Eshesh kabi douk omi um? \v 32 Eshesh kabi douk shokwishi douk shemnek kupaishi esheshin baraen aria madae shugipeshen atin iri uwe. Shokwishi apa shanak shape agundok douk eshesh apa shantorum shapeum aria enesh shape shahwar enesh shakri, ‘Apak manadudareh aria mape mahapur buwaen aria ipak madae putaurumap miyarub uwe! Apak mape mareh meyarub aweruh douk sheyarub-aruh um shagok iri um aria ipak madae pureh uwe.’ \v 33 Um maresh? Douk riguk Jon nenek baptaisumesh iri nanaki aria anan madae nuwok yopishi worigun shuni wainibar abar uwe aria ipak madae pumnek ananin baraen pugipeshen uwe. Aria ipak pakri, ‘Anudok enen yoweinyi sagab nyapenyan aria nagugak!’ \v 34 Aria douk shopunek, eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri yanaki aria yape yawok worigun nani wainibar abar aria ipak pakri, ‘Tik nani nawok sabaiguni worigun iri. Anan nawok sabaibari wainibar abar aria nagugak. Aria shopunek, nani amudok harao takis iri hani eshudok shenek eneshenesh yoweishi inahos iri shape!’ \v 35 Aria eshudok arpesh douk shagipesh Iruhin iri shenekeh iri aih douk heyabigap um Iruhin ananim urkum douk yopumi atum.” \s1 Onok Kwonek Yoweishi inahos Iri Armatok Kwakwrup Jisas Ananiruh Yeriweruh Um Sanda \p \v 36 Anan Farisi nahwar Jisas um nunak nini anan huwok worigun ananit urupat. Aria Jisas nakitak nanak natogur anudok Farisi ananit urupat aria nani anan hape tebol hape hawok worigun. \v 37 Aria abrudok wabur, onok armatok douk kwonek sabaishi yoweishi inahos iri kwape. Aria okwok kwomnek um Jisas nanak nani anudok Farisi hape hawok worigun um. Aria okwok kwakitak kwohur anar yopuri botol douk shenegor utom iri shukunir um yopunyi sanda iri kwasuwor aria kwanak. \v 38 Okwok kwanak kweyotu agabin um Jisas hurukatin um ananiruh yeriweruh aria kwape kworeh. Okwok kworeh aria abih habuh hetem ananiruh yeriweruh aria okwok wata kwakwu okwokwig barag kwape kwagabe-aruh. Aria okwok kwanapuprik-aruh ba iyoh, aria douk kwagabeuman yeriweruh kwakwu enyudok sanda. \p \v 39 Aria anudok Farisi douk nahwar Jisas nanaki iri natik namudok aria anan kanak naneyagwreh nakri, “Aria anudok arman douk adurini profet abom akure, anan ta nudukemesh um okwudok armatok douk kwape kwasusuhw ananiruh yeriweruh iri. Aria shopunek, anan ta nudukemesh um okwok douk kwenek yoweishi inahos iri!” \p \v 40 Aria Jisas nakripan nakri, “Saimon, eik yakri ikripen um enen baraen.” \p Aria Saimon nakri, “Wosik tisa, kripe.” \p \v 41 Aria Jisas nakripan nakri, “Anan arman nukom anabor utabor biom armam. Anan nakon 100 kina, aria anan nakon 10 kina atin. \v 42 Aria amudok biom utabor uwok um wata hubeabor-bunaman um aria anan nakri nyunekesh. Aria nyak nyakri meini ta urkum munawasham abom um anudok nakom utabor iri?” \v 43 Aria Saimon nakri, “Eik yakri anudok douk nakon 100 kina iri.” \p Aria Jisas nakri, “Nyak nyakri adurin baraen.” \p \v 44 Aria natanam natik okwudok armatok aria nakrip Saimon nakri, “Nyak nyatik okwudok armatok? Eik yanaki nyakit urupat aria nyak madae nyuke anabar abar um inokwrup eikiruh yeriweruh uwe. Aria okwudok kwape kwareh aria okwokwih abih habuh hetem eikiruh yeriweruh aria wata kwakwu okwokwig barag kwape kwagabeume yeriweruh. \v 45 Aria nyak douk madae nyunapuprike uwe. Aria okwudok, abudok nyutob eik yanaki atinyum arigaha douk, okwok kwape kwanapuprik eikiruh yeriweruh. \v 46 Aria nyak douk madae nyuwanume anar yopuri wel barag uwe, aria okwudok kwakwrupame yeriweruh sanda. \v 47 Okwok urkum douk manawasham eik abom. Namudok aria eik yakripen, Iruhin douk madae nusuhwesh um eshudok sabaishi yoweishi inahos riguk okwok kwenekesh iri uwe aria nakwreyeshuguk. Eshudok arpesh douk shenek karowishi yoweishi inahos aria Iruhin madae nusuhwesh-umesh uwe aria nakwreyeshuguk iri, esheship urkwip ta punawasham Iruhin shokubur atin.” \p \v 48 Aria Jisas nakrip okwudok armatok nakri, “Iruhin madae nusuhwesh nyakish yoweishi inahos uwe aria nakwreyeshuguk.” \v 49 Aria eshudok shani anan shape shawok worigun iri eshesh kanak sheneyagwreh shakri, “Anudok anan douk meini arman aria douk nakri Iruhin madae nunasuhwesh um arpesh shenekesh iri yoweishi inahos aria nakwreyeshuguk um?” \v 50 Aria Jisas nakrip okwudok armatok nakri, “Nyak nyenek bilip um Iruhin aria anan douk nanaraen nyatanamori nyape wosik abom. Namudok aria nyak nyunak aria nyakihw apahw hwur wosik.” \c 8 \s1 Ono Armago Wagipesh Jisas \p \v 1 Douk anob nyutob banakuk aria Jisas nakitak nanak anarub debeirubi warub bani anarub shokurubi. Anan nanak nape nakripesh yopinyi baraen um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. Aria ananim 12-poreim disaipel shopunek hanaman hanak. \v 2 Amam hani ono armago shopunek douk riguk Jisas nahiyah-umokuk yoweishi sagabehos shani arugeh douk hapenyo iri shanaman shanak. Oudok armago onok douk Maria douk kwanaki wabur Makdala iri. Okwok douk seiwok Jisas nahiyah-umokuk eshudok 7-poresh yoweishi sagabehos shapenyok iri shatogur sharuwokuk iri. \v 3 Aria onok douk Joana douk okwokwin raminen nanahwaram Susa iri. Anan douk nenek mour Herot ananit urupat. Owo wani Susana kwani sabaiwari armago shopunek wagipeshan. Aria owo apa wataurumam nani ananim disaipel um wokam anabor owowibor utabor bani anagun worigun. \s1 Anan Arman Nawashak Wit Nubarig Iri \r (Matyu 13:1-9; Mak 4:1-9) \p \v 4-5 Douk eshesh shanak aria sabaishi arpesh abom shanaki sabairubi warub iri shape shanaki um shakri shutik Jisas. Douk arigaha sabaishi shanaki sheyotu aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri, “Anan arman nanak nawashak wit ananig um nubarig. Anan nawashat aria anat tabuh takus yah, aria arpesh sharahaen shoshishat aria armiguhw hwabuh hwatuhur hwatoh. \v 6 Aria anat tabuh takus utabor um. Aria atat pupuwarat takih aria abar uwok anabar uwe aria yarit. \v 7 Aria anat tabuh tagrukuk anaruh utoruh iri amnab aria pupuwarat takih aria aruhudok segegoiruhi madaruruh hashapamat. \v 8 Aria anat tabuh tagrukuk yopubi amnab aria pupuwarat takih aria sabaiti teir. Atat 100-poreib urub beir atin atin apakiwog.” \p Aria douk Jisas nakriyuk namudok aria anan nakripesh nakri, “Ipak arigos sapenyepari ta gamo pumnek eikin baraen aria pugipeshen!” \s1 Baugenyum Um Baraen Um Agundok Jisas Nakripesh Wobuwobren Atin Baraen Um \r (Matyu 13:10-17; Mak 4:10-12) \p \v 9 Douk Jisas nakriyuk enyudok baraen aria ananim disaipel hariganum baugenyum baraen um enyudok wobuwobren baraen anan nakriyen iri. \v 10 Aria Jisas nakripam nakri, “Iruhin douk nakripep baugenyum baraen um enyudok nyanabeshuk iri baraen ipak atip um arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. Aria ihishmorim kupaishi ta uwok. Eshesh ta shumnek wobuwobren atin aria ta shutik um baugenyum aria ta mare shudukemen. Eshesh ta shumnek baraen aria ta mare shudukem baugenyum uwe, uwok.” \s1 Jisas Nakripesh Um Baugen Um Baraen Um Enyudok Wobuwobren Baraen Um Atudok Urubit Wit \r (Matyu 13:18-23; Mak 4:13-20) \p \v 11 Aria Jisas ta nakri namudok, “Enyudok wobuwobren baraen um anudok nawashak wit nubarig iri douk nyanak namudok. Atudok wit douk kabi Iruhin ananin baraen um. \v 12 Aria atudok douk tabuh takus yah iri douk kabi eshudok arpesh douk shemnek Iruhin ananin baraen, aria Satan nanaki natrish narauguk enyudok baraen douk nyape esheshiruh aparuh iri. Anan nenekesh namudok um eshesh mare shusuhw Iruhin ananin baraen dodog shugipeshen aria Iruhin wata nunaraesh shutanamori shupe wosik abom uwe, uwok. \v 13 Aria atudok tabuh takus utabor um iri douk kabi eshudok arpesh douk shemnek Iruhin ananin baraen shanadudareh-umen aria eshesh shemneken meyoh iri. Eshesh madae shusuhwen dodog uwe. Eshesh shenek bilip um enyudok Iruhin ananin baraen shakri adurin banab nyutob meyoh. Aria Satan nokwiraehesh um shunek yoweishi inahos aria eshesh shakutukuk Iruhin ananin baraen aria wata shatanam shanak shenek yoweishi inahos. \v 14 Aria atudok douk tabuh tagrukuk utoruh hatogrohi urah iri douk kabi eshudok arpesh douk shemnek Iruhin ananin baraen, aria eshesh shapeum shakri shunogrem sabaishi eneshenesh eshudok iri. Aria eshesh shanadudareh um eshudok eneshenesh abudok amnabishi atish. Eshesh douk shenek wari um enenyenen amaen douk ta nyutogrumesh iri aria mishish shakitak um shurao sabaishi eneshenesh eshudok aria eshesh shape shagipesh harik hapenyesh iri yoweihi aih. Aria eshesh madae shunek yopihi aih uwe, uwok. \v 15 Aria atudok douk tabuh takus yopubi amnab iri douk kabi eshudok arpesh douk shemnek Iruhin ananin baraen aria shasuhwen dodog shagipeshen iri. Esheshiruh aparuh douk yopuyopuruh abom hape wosik aria sheyotu dodog abom shagipesh Iruhin ananin baraen. Aria eshesh shenek yopihi aih aria shape kabi atudok wit douk sabaiti urubit teir iri.” \s1 Lam Douk Shahemen Shashapomen Anat Baket Iri \r (Mak 4:21-25) \p \v 16 Aria Jisas ta nakri namudok, “Ta mare enen arpen nyahem enen lam aria nyukitak nyushapomen anat baket o nyunyigren shakamum anat bet uwe, uwok. Enyen ta nyuhemen aria nyunyem iruhw um kadak arpesh shuwishamori shutik agundok enyen nyatrugun um. \v 17 Aria ihishmorim eshudok douk shanabeshuk iri ta wata shutogur yopugunum. Aria ihishmorim eshudok douk arpesh sheshigarish shakus iri ta wata shishurekesh shukus yopugunum. \v 18 Aria ipak ko gamo pudukemesh aria gamo pumnek. Um maresh, eshudok arpesh douk shurao Iruhin ananin baraen shudukemen wosik iri, Iruhin ta wata gamo nukripesh enen shopunek. Aria eshudok douk madae shudukem ananin baraen iri uwe, enyudok karowin eshesh shasuhwen iri ta wata nutrish-enyuk.” \s1 Jisas Ananik Amakek Kwani Ananim Warhim \r (Matyu 12:46-50; Mak 3:31-35) \p \v 19 Douk Jisas nape nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen eshudok sabaishi arpesh, aria ananik amakek kwani ananim warhim shanaki um shakri shutrun. Douk shanaki aria sabaishi arpesh sheyotu shersharihan aria anan neyotuwi orokohun. Aria eshesh shabirak aria madae shunak hurukatin um anan uwe. \v 20 Douk namudok aria enesh shakripan shakri, “Nyakik amakek kwani nyakim warhim shashi shanaki sheyotu aduk. Aria eshesh shakri nyak nyunak nyutrish.” \p \v 21 Aria Jisas nakripesh nakri, “Eshudok douk shemnek Iruhin ananin baraen shasuhwen shagipeshen iri eshesh douk kabi eikik amakek aria eikim warhim um.” \s1 Jisas Naho Debeinyi Uhwin Nyagok Nyabuhuk \r (Matyu 8:23-27; Mak 4:35-41) \p \v 22 Anah nyumnah Jisas nakrip ananim disaipel nakri, “Apak munak gani wobrehahig um waiyag.” \p Aria amam hakitak hato bot aria hanak. \v 23 Douk hanak yah aria Jisas yobusin atun aria nabuh neshuh. Aria debeinyi uhwin nyahur aria abar baprok bawishukuk bot aria atat hurukatin um tubuhukuk atin. \p \v 24 Aria ananim disaipel hatik namudok aria hanak henyubarun um hakri, “Debeini, apak hurukatin um mugok wo!” \p Aria anan nakitak naho enyudok uhwin aria morub um shunak shuruk shemshem. Aria uhwin nyanak nyagok nyabuhuk aria morub shopunek madae butuk uwe, uwok. \v 25 Aria anan narig ananim disaipel nakri, “Ipak madae punek bilip um eik uwe um maresh?” \p Aria amam hanogugur aria hape hanasorik um hakri, “Anudok manan arman? Anan naho uhwin aria abar um shunak shugok shubuhuk aria eshesh shopunek shemnekan aria shanak shagok shabuhuk!” \s1 Jisas Nagabe Anan Yoweishi Sagabehos Shapenyanari \r (Matyu 8:28-34; Mak 5:1-20) \p \v 26 Aria Jisas nani ananim disaipel hanak arigaha hanak hatogur eshesh Gerasa eshesh-umok um. Agagun douk nape gani wobrehahig um waiyag Galili. \v 27-29 Agundok anan abrudok waburin douk yoweishi sagabehos shapenyan aria shenekan nagugak iri nape. Sabaihi nyumneh eshudok sagabehos shasuwan dodog anudok arman. Aria roubum nyutob anan madae nuwah rupeh uwe, uwok aria urupat madae nupeyat uwe. Aria arpesh apa shatrun ihih nyumneh aria shasuwan shape shakwu senab shaweshik ananish roguhw aiyas. Eshesh shaweshikan aria anan naprukesh abudok senab aria eshudok sagabehos sharan sharuwok shanak wehigunum arpesh uwok um. Anan nanak nape ganik wonugwegwiruh-igunum arpesh wokum. \p Douk amam hanak hatogur aria Jisas nabuh nakih neyotu anagas aria anudok sagabehos shapenyanari nanaki natogruman. Aria natik Jisas aria nohwar debeg aria nanak nabuh nakus atap hurukatin um Jisas ananiruh yeriweruh. Aria nahwar debeg nakri, “Jisas, Debeini Iruhin ananin Nuganin! Nyak nyakri nyuneke mumam eik? Eik dodogoiwe yakripenyum yakri nyak mare nyuneke irao debeiri eriger.” \p Anan nakripan namudok Jisas um maresh, Jisas douk madae roubi naho eshudok sagabehos um shukutun-ukuk shutogur shuruwok. \p \v 30 Aria Jisas narigan nakri, “Nyak nyanahwar mumam?” \p Aria anan nakri, “Apak sabaishi sagabehos.” \p Anan douk nakri namudok um maresh, sabaishi yoweishi sagabehos shawish shapenyan. \v 31 Aria sabaishi atish eshudok sagabehos dodogowish atish um Jisas shape apa shakri, “Nyak mare nyishopokap munak mugrukuk agudok nuwag douk gor gabuhuk aria madae gubuh giyotu anagun iri uwe.” \p \v 32 Aria agundok anaguh burguhw hweyotuwi hurukatin um anag mihig. Aria eshudok yoweishi sagabehos shakrip Jisas um nushopokesh shunak shuwish ogwuhwudok burguhw aria anan neshopokesh shanak. \v 33 Aria eshesh shatograri anudok nagugak iri arman shanak shawish ogwuhwudok burguhw. Aria ogwoguh hwatanam hwaruwok hwanak hwagrukuk enen natogur aria hwabuh hwabarahuk agudok waiyag. Aria ogwoguh hwabarahuk aria ihiguhmorim hwagok hwatuh. \p \v 34 Aria amudok armam douk hape hako ogwuhwudok burguhw iri hatik namudok aria hahur hanak hakrip eshudok douk shape debeiburi wabur iri, shani eshudok douk shape hurukatin um nahobigos iri um enyudok mugu douk nyatogur iri. \v 35 Aria eshudok arpesh shakitak shanak um shutik enyudok mugu douk nyatogur iri. Eshesh shanak shatogur um Jisas aria shatik anudok douk sagabehos shakutunukuk shatogur sharuwok iri nape. Anan wata narao yopumi urkum aria nakitak nanug rupah aria nanak nape hurukatin um Jisas ananigas aiyas. Douk eshesh shatrun namudok aria eshesh shanogugur abom. \v 36 Aria eshudok arpesh douk shatik enyudok mugu Jisas neneken iri um nagabe anudok yoweishi sagabehos shapenyan iri shanakrip eshudok douk shanakumori shutik enyudok mugu douk nyatogur iri. \v 37 Aria ihishmorim arpesh shape Gerasa iri shanogugur abom aria shakrip Jisas um nukutukuk esheshibur wabur ba nunak. Aria anan nakitak nato bot aria natanam nanak gani wobrehahig um waiyag. \v 38-39 Aria anudok sagabehos shakutunukuk shatogur sharuwok iri nakitak dodogowin um narig Jisas um nakri nunaman hunak. \p Aria Jisas nakripan nakri, “Uwok, nyak wata nyutanam nyunak nyakibur wabur aria nyukrip nyakishi arpesh um enyudok mour Iruhin neneken um nyak iri.” \p Aria anudok arman wata natanam nanak um ananibur wabur aria nakrip ihishmorim arpesh um agundok Jisas nagabeyan um. \s1 Jisas Nohur Jairus Ananik Nugawik Kwakitak Kwape Aria Nagabe Onok Kwasusuhw Ananih Rupah Iri \r (Matyu 9:18-26; Mak 5:21-43) \p \v 40 Aria Jisas natanam nanak arigaha nanak natogur gani wobrehahig um debeigi waiyag aria sabaishi arpesh shanadudareh-umani. Um maresh? Eshesh douk iganigadae shanaki shape shatrugun-uman. \v 41 Aria Jairus douk nape debeini um eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ati urupat iri shopunek nanaki. Anan nanaki aria nabuh nakus atap hurukatin um Jisas ananiruh yeriweruh aria narigan dodog atin um niran nunak ananit urupat. \v 42 Um maresh? Ananik otuk arag nugawik douk okwokwish kwarahos amakek kwakwubuki-umeshi douk shatogur 12-poreish aria hurukatin um kugok. \p Aria Jisas nakitak nape nanak yah aria sabaishi arpesh shopunek shanaman shanak wobuwobur aria anan nor orokohun. \v 43 Aria agundok onok armatok douk owishibor banakok kwape 12-poreish kwarahos iri shopunek kwanaki. Okwokwibor utabor douk kweyatabor batuhuk um kwator dokta omi um agundok hape hagabeyok um. Aria amam shopunek habirak madae hugabeyok uwe. Arpen douk madae enen dodogowin um nyugabeyok uwe, uwok. \v 44 Douk namudok aria okwok kwagimori Jisas kwanaki agabinum aria kwasusuhw apubih um ananih rupah aria owishibor tukarubor-ukuk abom. \p \v 45 Aria Jisas narigesh nakri, “Omi nyanaki nyasusuhw eik?” Aria eshesh ihishmorim shatanam aria eshesh atin atin shakri eshesh uwok. Aria Pita nakri, “Debeini, sabaishi arpesh sheyotu huruhuruk um nyak aria eshesh shanaki shatatoruh-enyuk meyoh.” \p \v 46 Aria Jisas nakri, “Uwok, eik yadukemesh, enen arpen nyasusuhw eik. Um maresh? Eik yemnek um Iruhin ananin dodog douk nyogabe enen arpen.” \p \v 47 Aria okwudok armatok kwadukemesh um anan nadukemesh um agundok anan nagabeyok um. Aria okwok kruk-kruk kwanaki kwabuh kwakus hurukatin um Jisas ananiruh yeriweruh. Aria eshudok ihishmorim arpesh sheyotu aria okwok kwakripan um maresh shenegok aria okwok douk kwanaki kwasusuhw ananih rupah aria ahudok atuh wata yopuk abom um. \v 48 Aria Jisas nakripok nakri, “Nugawik, nyak nyenek bilip nyakri eik dodogoiwe iri aria nyak douk yopin. Douk namudok aria nyak nyunak aria nyakihw apahw hwur wosik.” \p \v 49 Aria douk Jisas wata nape neyagwreh atin aria anan napei Jairus ananit urupat iri nanaki nakrip Jairus nakri, “Jairus, nyakik nugawik kwagok. Douk namudok aria nyak mare nyukon mour debeini Tisa um nunaku nyakit urupat um.” \v 50 Aria Jisas nemnek namudok aria nakrip Jairus nakri, “Nyak mare nyunogugur uwe, uwok. Nyak nyunek bilip atin aria nyakik nugawik ta wata kwukitak kwupe.” \p \v 51 Aria Jisas nanak arigaha natogur Jairus ananit urupat aria nakrip Pita nani Jon iri Jems atum hani okwudok kwagok iri okwokwish amakenyish atish shanaman shawish numun. Kupaishi shapeik aduk. \v 52 Aria ihishmorim shape agundok iri shape shorep okwudok kwagok iri armatok. Aria Jisas nakripesh nakri, “Ipak mare pureh, okwudok madae kugok uwe. Okwok kweshuhw meyoh!” \p \v 53 Douk anan nakripesh namudok aria ihishmorim shadukemesh um okwok douk kwagok. Namudok aria eshesh shanagukoruhan. \v 54 Aria Jisas nani ananim 3-poreim disaipel hani okwokwish amakenyish shanak shawish numun aria anan nasuhw okwokwin rogur nakwuhur aria nakri, “Batowinyik, nyak kakitak!” \v 55 Aria mishin nyakih nyawishok aria ahudok atuh okwok kwakitak kwape. Aria Jisas nakripesh um shukok anagun worigun. \v 56 Aria douk okwok kwakitak kwape aria okwokwish amakenyish shakitak yowiyokuk. Aria Jisas nakripesh dodogowinyi baraen um eshesh mare shunak shukrip enesh arpesh um agundok anan nohur esheshik nugawik kwakitak kwape um. \c 9 \s1 Jisas Nakrip Ananim Disaipel Um Enyudok Mour Douk Ta Amam Hunak Heneken Iri \r (Matyu 10:5-15; Mak 6:7-13) \p \v 1 Aria Jisas nahwar ananim 12-poreim disaipel hanaki heyotu atugun, aria nakom gobi nyani dodog um huhiyahuguk yoweishi sagabehos. Aria shopunek um hugabe arugeh douk hape arpesh iri. \v 2 Douk anan nakripam jurug aria neshopokam hanakum hukripesh yopinyi baraen um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um aria hugabe eshudok arugeh haesh iri shutogur yopish. \v 3 Aria anan nakripam shopunek nakri, “Ipak punak ahudok yah um, ipak mare pusuhw enep butip o esharuh huni worigun aria utabor o eneh kupaihi rupeh shopunek uwe, uwok. \v 4 Aria punak anabur wabur aria abrudok waburish arpesh shukri wosik um shukep anat urupat um pishuh um, ipak punak pupe atudok atut urupat. Ipak pupe arigaha meihi nyumnah pukri pukutukuk abrudok wabur punak um, aria ipak kadak pukutubur-ukuk. \v 5 Aria douk punak anabur wabur aria madae shumnekep aria madae shukep anat urupat um pishuh um, ipak pukutukuk abrudok wabur aria punak. Ipak pikitak pugudupeshuk nyupruk kwotem ipakiruh yeriweruh iri kwukusuk abrudok wabur aria punak. Ipak punekesh namudok um eshesh shutrip aria ta shudukemesh um eshesh douk shenek yoweihi aih aria Iruhin ta nunekumesh debeiti kwot.” \p \v 6 Aria amam hakitak hape hakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen hanak atubur atubur warub. Aria shopunek, hagabe sabaishi arpesh arugeh hapeyesh iri. \s1 Herot Nemnek Um Enenyenen Jisas Nape Neneken Iri \r (Matyu 14:1-2; Mak 6:14-16) \p \v 7 Aria king Herot douk nape debeini gavman um agudok shokugi nahobig Galili iri nemnek um ihishmorim eshudok douk shape shatogur iri aria anan nornor nape. Um maresh? Anan nemnek um enesh arpesh shakri, “Jisas douk Jon nenek baptaisumesh iri. Anan douk nagok aria wata nakitak nape!” \v 8 Aria enesh shakri Elaija douk seiwok nagok iri anan wata nakitak nape. Aria enesh shakri anan kupaini seiwokin profet wata nakitak nape. \v 9 Eshesh douk shakri namudok, aria Herot nakri, “Eik yatupok Jon ananin aruhwigur aria anan nagok. Aria douk anudok meinari arman douk eik yemnek um anan nape nenek enenyenen dodogowinyi mour iri?” Douk namudok aria anan nape nabirak um nakri nutik Jisas. \s1 Jisas Nekesh Worigun Sabaishi Arpesh Aria Armam Atum Douk 5,000-poreim \r (Matyu 14:13-21; Mak 6:30-44; Jon 6:1-13) \p \v 10 Aria Jisas ananim aposel wata hatanamori aria hakripan um eshudok amam henekesh iri. Aria anan narao amam aria amam atum hakitak hanam wabur Betsaida. \v 11 Aria sabaishi arpesh shemnek um Jisas nanak nape abrudok wabur um, aria eshesh shagipeshan shanak. Eshesh shanak shatogurman aria anan nanadudareh-umesh um agundok eshesh shanaki um. Aria anan nape nakripesh baraen um shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. Aria shopunek, nagabe eshudok douk sharao arugeh iri. \p \v 12 Douk eshesh shape arigaha aun nape nabuh aria Jisas ananim 12-poreim disaipel hanaki hakripan, “Nyak nyishopokesh ba shunam warub douk bape hurukatin um nahobigos iri um shunak shunourim um worigun um shugnoh iri. Aria shopunek um shunourim um urusag um shishuh um. Um maresh? Agundok apak mape wehigunum, arpesh uwok um.” \p \v 13 Aria Jisas nakripam nakri, “Ipak kanak pukesh anagun worigun.” \p Aria amam hakripan hakri, “Apak masuhw 5-poreit bret tani bias arbus meyoh. Aria nyak nyakri apak um munak mutorumesh anagun worigun um eshudok sabaishi arpesh aka?” \p \v 14 Aria armam douk 5,000 poreim. Aria armago iri batowish madae shudarehesh uwe. \p Aria Jisas nakrip ananim disaipel um hukripesh um hurukatin um 50-poreish shunak shupe anabik aria enesh shopunek hurukatin um 50-poreish shupe anabik. Eshesh shupe namudok atin shunak. \v 15 Aria amam hakripesh aria ihishmorim shabuh shape atap. \v 16 Douk shabuh shape aria Jisas nohur atudok 5-poreit bret tani asudok bias arbus nasuwesh aria nanig natik iruhw heven. Aria nenek beten nenek tenkyu um Iruhin. Douk nenek tenkyuman jurug aria nawor atudok 5-poreit bret aria arbus nako ananim disaipel aria amam hape hekeshesh hanak. \v 17 Douk hekeshesh iyoh aria ihishmorim shashoh arigaha dugaresh aria shakusuk iri, amam hatrishesh heshruk 12-poreiruh sararuh shishikniruh aria harhubuk hakus. \s1 Pita Nakri Um Jisas Anan Krais Douk Iruhin Nagraehan Neshopokan Nanaki Iri \r (Matyu 16:13-19; Mak 8:27-29) \p \v 18 Anah nyumnah Jisas atun nape nenek beten. Aria ananim disaipel shopunek hani anan hape aria anan narigam, “Ipak pemnek arpesh shakri eik douk amiapen?” \p \v 19 Aria amam hakripan, “Enesh shakri nyak douk Jon nenek baptaisumesh iri, aria enesh shakri nyak Elaija. Aria enesh shakri nyak anan kupaini seiwokin profet douk seiwok nagok aria douk wata nakitak nape iri.” \p \v 20 Aria anan narig amam nakri, “Aria ipak kanak pakri mumam? Ipak pakri eik douk amiapen?” \p Aria Pita nakripan, “Nyak Krais douk Iruhin nagraehen aria neshopoken nyanamori nyurao arpesh iri.” \s1 Jisas Nakripam Anan Ta Nugok Aria Ta Wata Nukitak Nupe Um \r (Matyu 16:20-28; Mak 8:30—9:1) \p \v 21 Aria Jisas nakripam dodogowinyi baraen ananim disaipel um mare hunak hukrip enesh arpesh um anan douk Krais um uwe, uwok. \v 22 Aria Jisas apa nakripam baraen shopunek nakri, “Eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta irao debeiri eriger. Aria eshesh Juda esheshim debeimi huni amam debeimi pris huni amam henek skulumesh um lo iri ta huke agabus aria huyokuse. Aria ta he igok aria shurume iyur wonugwehw biyeh nyumneh. Aria douk hukri um biyeh atih nyumneh um, Iruhin ta wata niyohur ikitak ipe.” \p \v 23 Aria nakrip ihim-morim ananim disaipel nakri, “Douk enen arpen nyukri nyugipesh eik um, enyen ta nyukri uwok abom um enyen mare nyugipesh enyen kanak enyenyim urkum. Aria ihih nyumneh enyen ta nyusah enyenyin rowog kruse aria nyugipeshe.\f 9:23 \fr 9:23 \ft Baugenyum baraen um arpen nyusah enyenyin rowog kruse nyugipesh Jisas um douk nyakri namudok. Enyen ta nyugipesh Jisas aria enyen mare nyukri uwok um nyusah enenyenen amaen aria mare nyunogugur um kupaishi shen nyugok um.\f* \v 24 Um maresh? Eshudok arpesh douk esheship urkwip madae purum eik aria shukri shunagabe esheshiruh aturuh yegeshiweruh aria eshesh shunogugur um shugok um, eshesh ta shugok aria shunak shuwishuk. Aria eshudok douk esheship urkwip purum eik aria mare shunogugur um kupaishi shesh shugok um agundok shagipesh eik um, eshesh ta shupe wosik ihih nyumneh. \v 25 Douk anan arman nunek mour aria nurao ihishmorim agundok atapish eneshenesh um, aria kweipon nanak nugok aria nunak nuwishuk um, aria ihishmorim eshudok eneshenesh ta shutauruman mumam? Adur atin ta uwok! \v 26 Aria douk enen arpen nyunogugur um kupaishi arpesh aria nyukri enyen douk madae eikin disaipel uwe, aria shopunek nyukenyuguk agab eikin baraen um, kweipon eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta ikri enyudok arpen douk madae eikin uwe, uwok. Aria abudok nyutob eik dodogoiwe aria itruguni kabi douk eikin Yain nani ananish yopishi enselahos shatrugun um inaki obi nyutob, eik ta ikripen ikri enyen douk madae eikin uwe, uwok. \v 27 Adur atin eik yakripep, ipak enep douk peyotu agundok iri ta mare arigas pugok aria ta putik abudok nyutob Iruhin nupe Debeini um ananish arpesh um.” \s1 Jisas Ananihw Yegenyihw Hwakabadig Hwatogur Anahaeh Aria Natrugun Abom \r (Matyu 17:1-13; Mak 9:2-13) \p \v 28 Douk Jisas nakriyuk enyudok baraen aria 8-poreih nyumneh hanak hadiguk, aria anan nani amam Pita nani Jon aria Jems hanak hato anag mihig um anan nunak nunek beten. \v 29 Aria douk anan nape nenek beten aria ananig yomag gatogur anahaeh abom. Aria ananih rupeh hatogur shigorihwih abom aria hatrugun kabi douk utag brereyarog ba gatrugun um. \v 30 Aria ahudok atuh biom armam hatogur heyotu hani anan hape heyagwreh. Amam douk Moses nani Elaija. \v 31 Amam shopunek douk hatrugun abom aria heyotu hani Jisas hape heyagwreh um agundok ta anan niyatok enyudok mour Iruhin neshopokan nanakumori nuneken iri um nugok Jerusalem um. \v 32 Aria Pita nani amudok anam biom arpeshim hape yobus sam dodog amaenyim atum aria heshuh hagok. Aria amam wata hakitak hatik agundok Jisas dodogowin aria natrugun abom um nani amudok biom douk hani anan heyotu iri. \v 33 Abudok atub nyutob amudok biom hakri hukwutukuk Jisas ba hunak aria Pita nakrip Jisas, “Debeini, namudok douk wosik um apak mupe agundok um. Aria apak muwem bioguh atur shomeguh. Nyak anar aria Moses anar aria Ilaija anar.” Aria agundok Pita douk madae nudukemesh uwe, um ta nukripan maren baraen Jisas. Douk namudok aria anan douk nakripan namudok. \p \v 34 Aria douk Pita wata nape neyagwreh atin aria onog orug gwanaki iruhw aria goma nyeshigorum. Aria Pita nani amudok biom hanogugur um ogwudok orug gwanaki aria goma nyeshigarum um. \v 35 Aria anah mah hatograri ogwudok orug aria mah heyagwrehi hakri, “Anudok douk eikin adurin Nuganin douk eik yanagraehan iri. Ipak pumnekan!” \v 36 Aria douk enyen nyeyagwrehi jurug aria amam hatik um Jisas atun neyotuguk. Aria amam madae hiyagwreh hukri enen baraen uwe. Aria abudok nyutob shopunek, amam madae hunak hukrip enesh arpesh um eshudok amam hatrish iri uwe, uwok. \s1 Jisas Nagabe Anan Shokuni Yoweinyi Sagab Nyapeyan Iri \r (Matyu 17:14-21; Mak 9:14-29) \p \v 37 Aria ruwahepih amam hakitak hakutukuk agudok mihig habuhi aria sabaishi arpesh shanaki shaparug Jisas yah. \v 38 Aria anan arman douk nani eshudok arpesh sheyotu iri nahwar nakri, “Tisa tik, eik yarigen dodog um nyunaki nyutik eikin nuganin. Eik douk adur atin anudok atun nuganin! \v 39 Anan enen yoweinyi sagab nyapeyan aria ahudok atuh nahwar debeg. Aria enyen nyatukan nyonaur atap aria ohwas sakih sabuh wobuwobur ananit nokwat. Enyen nyape nyanunun aria madae nyukutunuguk nyutogur nyunakuk uwe, uwok. \v 40 Aria eik yakrip nyakim disaipel um huhiyahen aria amam habirak hatik uwok.” \p \v 41 Aria Jisas nakri, “Ipak doukish arpesh, eik yani ipak mape roubi nyutob ipakirub warub aria ipak yoweishi arpesh madae punek bilipume uwe. Aria ipak pakri eik ta wata ini ipak mupe eneh shopunek nyumneh um itaurumep namudok atin um isah enenyenen ipakin amaen aria ta uwok?” \p Aria anan nakrip anudok arman nakri, “Nyak haroki nyakin nuganin!” \p \v 42 Aria anudok yoweinyi sagab nyapenyan iri wata napa nanaki atin aria enyen nyatukan nyonur atap. Aria Jisas nahaen aria nyakutunuguk nyatogur nyaruwok. Douk Jisas nagabeyan aria wata nakrip ananin yaken nakri, “Nyakin nuganin anudok.” \v 43 Aria ihishmorim arpesh shatik enyudok dodogowinyi mour Iruhin neneken iri aria eshesh shakitak yowiyokuk abom. \s1 Jisas Wata Shopunek Nakri Um Agundok Ta Anan Nugok Um \r (Matyu 17:22-23; Mak 9:30-32) \p Aria eshesh urkwip wata pape porum enyudok Jisas neneken iri aria anan nakrip ananim disaipel nakri, \v 44 “Ipak gamo pumneken wosik enyudok baraen douk yakri ikripepen iri! Arpesh ta shukrip eikim horim um eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri aria ta dodogowim atum husuwe hunak huweshike.” \v 45 Aria douk nakripam enyudok baraen aria amam madae hudukem baugenyum uwe. Baugenyum baraen douk nyanabeshuk-umam aria amam hanogugur um horiganumen. \s1 Jisas Ananim Hanatuturak Um Meini Ta Nupe Debeini Um Amam \r (Matyu 18:1-5; Mak 9:33-37) \p \v 46 Aria amam disaipel hape hanogogonim baraen um amam meini ta nupe debeini um amam. \v 47 Aria Jisas douk nadukem amamip urkwip por panak um, aria nasuhwi enen batowin nyanaki nyani anan nyeyotu. \v 48 Aria anan nakripam, “Douk enen arpen urkum mur um eik aria nyutaurum enyudok batowin um, enyen douk nyataurum eik. Aria douk namudok atin, enyudok arpen nyataurum eik iri douk nyataurum anudok douk neshopok eik yanaki iri shopunek. Aria meini orokohun um ipak douk peyotu agundok iri nyeigur wakan iri ta anudok nupe debeini um ipak.” \s1 Eshudok Douk Madae Shunek Horik Horin Um Ipak Iri Uwe Douk Shaniguk Ipak Iri \r (Mak 9:38-40) \p \v 49 Aria Jon nakrip Jisas nakri, “Debeini, apak matik anan arman nape nahiyahuk yoweishi sagabehos um nyakin nyeigur aria eshesh shatogur sharuwok. Aria apak makripanam anan mare wata nunekesh namudok uwe, uwok. Um maresh? Anan douk madae nugipesh apak iri uwe, uwok.” \p \v 50 Aria Jisas nakripan, “Ipak mare pukripan namudok uwe, uwok. Um maresh? Eshudok douk shataurum apak iri douk shaniguk ipak iri.” \s1 Enesh Samaria Shakri Uwok Um Jisas Nunak Esheshibur Wabur \p \v 51 Aria douk ihih nyumneh hape hanak hurukatin um Iruhin wata nurao Jisas nunam iruhw heven um. Aria Jisas nakri abom um nunam Jerusalem, aria anan nakitak nanak. \v 52 Anan wata nape nagiguk aria neshopok enesh arpesh sharao baraen sharik. Eshesh shanak shawish anabur shokuburi wabur douk bape Samaria iri um shugabeman eshudok um anan nunak nishuh um. \v 53 Aria arpesh shape nagundok iri shadukemesh um anan ta nunak um Jerusalem um nunek lotu um Iruhin. Douk namudok aria eshesh shakri uwok um nunak nini eshesh nishuh um. \v 54 Aria douk ananim disaipel Jems nani Jon hatik namudok aria hakripan, “Debeinyi, nyak nyakri apak muhwar nyih hubuhi iruhw heven hunish aka, uwok nyakri mumam?” \v 55-56 Aria Jisas natanam naham aria amam wata hanam kupaiburi wabur. \s1 Arpesh Douk Shukri Shugipesh Jisas Iri \r (Matyu 8:19-22) \p \v 57 Douk amam hanak yah aria anan arman nakrip Jisas nakri, “Ihigun nyak nyunak um, eik ta inamen unak.” \p \v 58 Aria Jisas nakripan, “Wanarig nubag apa gweshuh hurusigun. Aria armiguhw hwehwru iruhw iri apa hweshuh was. Aria eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri urupat uwok um inak ishuh um.” \v 59 Aria Jisas wata shopunek nakrip kupaini nakri, “Nyak yowi nyugipesh eik.” \p Douk anan nakripan namudok aria anudok arman nakri, “Debeini, eik yakri nyukripe inak ba itik eikin yaken anan nagok ba iroman iyoh aria ta inaki inamen unak.” \p \v 60 Aria Jisas nakripan, “Nyak bukeshuk shagok iri, kadak eshudok douk madae shunek bilip um eik iri uwe shunak shurumesh. Aria nyak nyunak nyukripesh yopinyi baraen um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um.” \p \v 61 Aria anan arman shopunek nanaki nakrip Jisas nakri, “Debeini, eik yakri igipeshen aria eik yakri inak ikeshuk rogur apak atup awirop ba iyoh.” \p \v 62 Aria Jisas nakripan, “Douk anan arman nukri nuhur eikin mour nuneken aria anan wata urkum mur um eneshenesh eshudok anan nakutishukuk iri um, anan douk madae wosik dodogowin um nuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um uwe, uwok.” \c 10 \s1 Jisas Neshopok 72-poreim Armam Hanak Um Hunek Mour \p \v 1 Douk enyudok nyanakuk ba iyoh, aria Debeini wata nagraeh 72-poreim armam shopunek aria neshopokam hanak biom biom. Anan neshopokam harik hanak ihirub warub douk anan nakri nunak-arubi. \v 2 Aria anan nakripam, “Sabaiguni worigun jurugigun nape, aria arpesh shagunmesh iri douk karowish. Douk namudok aria ipak punek beten um Debeini douk nagrem agudok nahobig iri um neshopok sabaishi arpesh um shunak shogunum agundok worigun. \v 3 Ipak ta punak, aria eik ishopokep punak kabi douk sipsipahos douk madae dodogowish iri uwe, punak orokohun um wanarig nubag. \v 4 Aria ipak mare punaruk anas paus douk ipak pape apa panaruk utabor um suni esharuh iri su. Aria ipak punak arigas, ipak mare piyotu puni enesh arpesh douk puparugesh yah iri piyagwreh, uwok. \p \v 5 “Aria douk punak puwish anat urupat um, sagomatin ipak ta purik pukri, ‘Apak makri ipak pape atudok urupat iri ipakiruh aparuh hur wosik.’ \v 6 Aria ta anan yopuni arman nupe atudok urupat um, enyudok baraen ipak pakripanen iri ta nyuni anan nyupeik. O uwok um, enyudok yopinyi baraen ta wata nyutanamori nyupe um ipak kanak atin. \v 7 Aria ipak pupe atudok atut urupat aria puwok agundok worigun aria abar eshesh shukepesh iri. Um maresh, ipak penek Iruhin ananin mour aria douk shatorip shekep agundok worigun. Aria ipak mare pupe anat urupat aria wata pukitak punam kupaigwi, uwok. Ipak pupe atudok atut urupat. \v 8 Aria douk punak anabur wabur aria enesh arpesh shuraep punam esheshig urusag aria shunek anagun worigun shukep um, agundok worigun ipak ta pugnoh. \v 9 Aria pugabe eshudok arpesh sharao arugeh iri douk shape abrudok wabur iri. Aria pukrip arpesh shape abrudok iri pukri, ‘Nyutob douk banaki hurukatin um arpesh shuwish agundok Iruhin nupe Debeini um ipak ananish arpesh um.’ \p \v 10-11 “Aria ta punak anabur wabur aria arpesh shape abrudok iri shukepaguk agabus um, ipak punak piyotu yah aria pukri, ‘Okwudok nyupruk apak meshishok ipakibur wabur iri okwudok wata magudupeshuk kwakusumep-ukuk. Apak menekesh namudok um ipak putrup aria ipak urkwip purum enyudok. Nyutob douk banaki hurukatin um arpesh shuwish agundok Iruhin nupe Debeini um ananish arpesh shupe um.’ \v 12 Eik yakripep, ahudok nyumnah Iruhin nunaki nunemesh baraen ihishmorim arpesh ahi, arpesh douk seiwok shape Sodom iri ta shumnek debeiri eriger aria ta madae kabi eshudok shekepuk agabus ipak iri. Aria eshudok douk shekepaguk agabus ipak iri ta shunamnek debeiri eriger abom shenek uhwin um shape Sodom iri!” \s1 Anarub Warub Douk Shemnek Iruhin Ananin Baraen Aria Madae Shusuhwen Iri Uwe \r (Matyu 11:20-24) \p \v 13 Aria Jisas apa nakripesh baraen shopunek nakri, “Eik yakri gihaum ipak arpesh pape Korasin bani Betsaida iri. Ipak ta pumnek debeiri eriger aria ta pupe yowep abom! Um maresh, seiwok um anan arman nunek enen Iruhin atun neneken iri mour gani Tair bani Saidon kabi douk eik yeneken ipakirub warub um akure, eshesh ta seiwok shukutukuk yoweishi inahos aria shutanam shukon aparuh Iruhin. Aria eshesh ta shukitak shuwashak yoweihi rupeh aria shunawatom argabus um shiyabigesh um eshesh douk shekeshuguk agabus yoweishi inahos! \v 14 Aria ahudok nyumnah Iruhin nunaki nunemesh baraen ihishmorim arpesh um, amaen douk ta nyutogur um ipak Korasin puni Betsaida iri ta nyishagrakuk abom enyudok douk ta nyutogur um eshudok douk seiwok shape Tair bani Saidon iri. \v 15 Aria ipak Kaperneam shopunek, ipak pakri ta Iruhin nukri wosik aria nurawep puto iruhw heven, aka? Iruhin ta nuwashep pugrukuk shagok iri shanak shapeum!” \p \v 16 Aria Jisas nakrip ananim disaipel nakri, “Eshudok douk shumnek ipak iri douk shemnek eik shopunek. Aria eshudok douk shekep agabus ipak iri douk sheke agabus eik shopunek. Aria shuke agabus eik iri douk shakon agabus anudok douk neshopok eik yanaki iri.” \s1 Amudok 72-poreim Armam Wata Hatanamori \p \v 17 Douk amudok 72-poreim armam wata hatanamori aria amam hanadudareh abom. Aria amam hakri, “Debeini, apak manak maho yoweishi sagabehos douk shawish shape arpesh iri makripesh um nyakin nyeigur aria eshesh shamnekap shatogur sharuwok.” \p \v 18 Aria Jisas nakripam, “Adur, eik yatik Satan madae dodogowin uwe aria nakutukuk iruhw heven nagruki kabi douk utag brereyarog um. \v 19 Ipak mnek. Eik douk yakep dodogowinyi big um pishish yugwuhw hwuni pupiyaumeb shuni ihinyumorim dodog apakin horin Satan ananin. Aria ipak ta mare enesh yoweishi eshudok shunekep uwe, uwok. \v 20 Aria ipak mare punadudareh um eshudok sagabehos shemnek ipakin baraen um uwe, uwok. Ipak ta punadudareh um agundok Iruhin nowem ipakish nyeiguhw shetem iruhw heven um.” \s1 Jisas Nanadudareh Aria Nenek Tenkyu Um Iruhin \r (Matyu 11:25-27, 13:16-17) \p \v 21 Aria abudok nyutob, Iruhin ananin Mishin nyenek Jisas nanadudareh abom aria nakri, “Eikin Yain, Debeini um iruhw atap iri! Eik yanadudareh aria yatuk nyakin nyeigur nyato iruhw. Um maresh? Nyak nyabeshuk baugeh um nyakih aih aria baraen um eshudok arpesh douk shakri eshesh shadukemesh abom aria sharao sabainyi saki iri. Aria nyak wata nyeyabig eshudok kabi douk shokwishi batowish iri um. Adur Yain, nyak douk nyagipesh nyakim atum urkum aria nyanadudareh um nyenekesh namudok.” \p \v 22 Aria anan apa nakripam baraen shopunek nakri, “Eikin Yain douk neke ihishmorim eshudok. Aria madae enesh arpesh shudukem eik ananin nuganin uwe, uwok. Yain atun nadukeme. Aria shopunek, madae enesh arpesh shudukem Yain uwe, uwok. Eik ananin nuganin yani eshudok douk eik yakri iyabigesh um anan iri atup madukeman.” \p \v 23 Aria Jisas natanamori natik um ananim disaipel heyotu aria nakripam nakri, “Ipak douk patik enyudok mour douk eik yeneken patrin iri, ipak douk panadudareh! \v 24 Um maresh? Eik yakripep, sabaimi profet hani sabaimi king hakri hutik enyudok mour ipak patrin iri aria uwok. Amam hakri humnek enyudok baraen ipak pemneken iri aria uwok.” \s1 Anan Samaria Nataurum Ananin Horin Nanaki Jerusalem Iri \p \v 25 Anah nyumnah anan nenek skulumesh um lo douk seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi nanak aria nakri nukwiraeh Jisas. Aria narigan nakri, “Debeini tisa, eik ta inek maresh aria ta douk ipe wosik abom ihih nyumneh?” \p \v 26 Aria Jisas nakripan nakri, “Nyak nyatik Iruhin ananin lo nyakripen mumam? Aria shopunek nyak nyatarihen mumam?” \v 27 Aria anudok nenek skulumesh um lo iri nakri, “‘Ipak ta urkwip gamo punawasham abom um Iruhin. Aria ipakiruh aparuh huni ipakish mishish shuni ipakip urkwip ta shunawasham Debeini ipakin Iruhin anan atun aria pukwu ihinyumorim ipakin dodog um punek ananin mour.’ Aria shopunek, ‘Ipak urkwip ta punawasham abom um eshudok douk shape hurukatin um ipak iri aria putaurumesh kabi douk ipak urkwip panawasham ipak kanak um.’” \p \v 28 Aria Jisas nakri, “Nyak nyakri wosik. Nyak ta nyunekesh namudok aria nyak ta nyupe wosik ihih nyumneh.” \p \v 29 Aria anudok nenek skulumesh um lo iri nakri Jisas nutrun nuhwaran yopunyi arpen. Douk namudok aria anan narig Jisas nakri, “Aria eshudok shape hurukatin um eik iri douk meishi?” \p \v 30 Aria Jisas nakripan enyudok wobuwobren baraen nakri, “Anan arman nape Jerusalem aria nakitak nabuhum Jeriko. Anan nanak yah aria yowemi armam douk hakwuaruh atuh iri hasuwan aria han heneken atuhig aria anan hurukatin um nugok. Aria amam hanabuk nakusuk aria hatrun hanawar ananih rupeh hani eshudok anan nasuwesh iri hanasuwesh aria hanak. \v 31 Aria abudok nyutob anan pris nagim yah nanak. Anan nanak natrun aria neshagrakan nanakuk wobrahum yah aria nanak. \v 32 Douk anan nanakuk aria anan Livai douk nataurum amam pris iri shopunek nanaki nanak neyotu natrun aria nanak wobrahum yah aria neshagrakan nanak. \v 33 Douk anan nanakuk aria anan Samaria nanak natogur agundok anan nakus um. Aria anan natrun aria anan neneman gihaum anudok Juda. \v 34 Douk namudok aria anan nanak hurukatin um anan aria nourak wel rani wain um ebudok ereb ba iyoh aria naweshigeb. Douk naweshikuman ereb jurug aria nonohur nanem ananin donki aria naran nanak. Anan naran um anat arpesh shanak shape sheshuhati urupat aria nanak nape natauruman. \v 35 Douk hanak hape arigaha ruwahepih aria anudok Samaria nakitak neyak anabar utabor nako anudok nagrem atudok urupat iri. Aria nakripan, ‘Nyak nyupe nyutauruman aria ta nyak nyukwu anabor nyakibor utabor nyutauruman um enesh eshudok eneshenesh um, eik ta itanamori aria ibeyaborumen.’” \p \v 36 Aria Jisas narig anudok nenek skulumesh um lo iri nakri, “Nyak nyakri mumam um amudok biom atun. Meini nagabe anudok douk hakwuaruh atuh iri han hanabukuk iri kabi douk nanagabe eshudok douk shape hurukatin um anan iri um?” \p \v 37 Aria anan nakri, “Anudok douk natrun nenek gihauman iri.” \p Aria Jisas nakri, “Nyak nyunak aria nyunekesh namudok atin.” \s1 Jisas Nanak Natik Mata iri Maria \p \v 38 Aria Jisas nani ananim disaipel hanak. Douk hanak hatogur anabur wabur aria onok armatok douk kwonohwar um Mata iri kwani amam shanam okwokwit urupat. \v 39 Aria Mata okwokwik owawik douk kwonohwar um Maria iri kwanaki kwape hurukatin um Debeini ananiruh yeriweruh aria kwape kwomnek ananin baraen. \v 40 Aria Mata otuk kwape kwenek worigun. Aria okwokwim urkum mor manak um eshudok douk ta kwunekesh iri aria okwokwibur nyibur juwehosibur. Aria okwok kwanak kwakrip Jisas kwakri, “Debeini, eikik owawik kwakutukuk eik aria eik atuwe yape yenek worigun. Aria nyak madae urkum mur um enyudok aria nyukripok kwunaku kwutaurume uwe? Nyak kripok kwunaki kwutaurume!” \p \v 41 Aria Debeini nakri, “Mata, nyak urkum morum sabaishi eshudok aria nyakihw apahw yowehw. \v 42 Aria atuh yopuhi aih nyak wata nyunekah uwe. Aria Maria douk kwakri kurao ahudok yopuhi aih. Douk namudok aria ta mare enesh arpesh shuturukwah-uguk uwe, uwok.” \c 11 \s1 Shenek Beten-ahi Aih \p \v 1 Anah nyumnah Jisas nanak nape nenek beten anabik. Anan nenek beten jurug, aria anan ananin disaipel nakripan nakri, “Debeini, nyak nyunek skulumap um munek beten um kabi douk Jon nenek baptaisumesh iri nenek skulum ananim disaipel um.” \v 2 Aria Jisas nakri, “Ipak punek beten um, ipak pukri namudok. \q1 ‘Apakin Yain, apak makri ihishmorim arpesh shutuk nyakin yopunyi nyeigur nyuto. \q1 Aria apak makri nyak nyupe Debeinyi um sabaishi arpesh. \q1 \v 3 Aria nyukop doukigun worigun ahudok nyumnah. \q1 \v 4 Apak douk mokweshih-umesh um yoweishi inahos \q1 kupaishi shenekesh um apak iri. \q1 Douk namudok aria nyak nyukweshih-umap um apakish yoweishi inahos aria nyukwreyeshuk. \q1 Aria nyak mare nyukutukuk Satan um nukwiraeh apak um munek yoweishi inahos uwe, uwok.’” \p \v 5 Aria Jisas nakrip ananim disaipel enyudok wobuwobren baraen nakri, “Douk ipak anan nunam ananin arpenyin ananit urupat orokohunib um wab aria nukri, ‘Arpenyin, eik yakri nyuke 3-poreit bret. \v 6 Um maresh? Anan eikin arpenyin douk atin nanaki natogurum eik aria eik worigun uwok um ibiroman!’ \p \v 7 “Aria douk nape numun urupat aria nukri, ‘Nyak mare nyuke mour! Wit iganigadae yataru aria eik yani batowish meshuh. Aria eik ta mare ikitak iken enesh eshudok uwe, uwok!’ \v 8 Aria ta mumam? Eik yakripep, anudok urupatinari ta mare nukri anan douk ananin arpenyin nanaki narigan aria ta nukitak nukon bret, uwok. Anan ta nukitak nukon ihishmorim eshudok anan nariganumesh iri. Um maresh? Anan ta nunaiwos abom um numnek ananin arpenyin nupe norigon um eneshenesh. \v 9 Douk namudok aria eik yakripep, ipak ta punek beten purik Iruhin um nukep eshudok aria anan ta nukepesh. Ipak ta pupe purimesh aria ta putrish. Aria ipak ta pupe pubo wit aria Iruhin ta nijikatumep. \v 10 Um maresh? Eshudok ihishmorim douk shenek beten sharig Iruhin iri, eshesh ta sharao eshudok eneshenesh. Aria eshudok ihishmorim douk shape shaurim eshudok eneshenesh iri ta shutrish. Aria eshudok douk shupe shubo wit iri Iruhin ta nijikatumesh. \p \v 11 “Douk ipak anan ananin nuganin norigan um nukon anar eiyur akure, anan ta nukitak nukon anar yur, aka? \v 12 O ta norigan um nukon anab ihwurub aria nukitak nukon onok pupiyak? Adur atin ta uwok. \v 13 Aria ipak douk yoweishi arpesh penek yoweishi inahos abom iri, ipak douk padukemesh um pukesh yopishi eshudok eneshenesh um ipakish batowish um. Aria apakin Yain nape iruhw heven iri douk yopuyopunari aria ta nukesh ananin Mishin eshudok douk shunek beten sharigan iri.” \s1 Enesh Shakri Belsebul Nyataurum Jisas Dodogowin Aria Douk Nahiyahuk Eshudok Enesh Yoweishi Sagabehos \r (Matyu 12:22-30; Mak 3:20-27) \p \v 14 Aria Jisas nape apa nahiyahuk enen yoweinyi sagab douk madae nyiyagwreh atin iri uwe. Enyen douk nyape anan arman aria nyenekan madae niyagwreh atin uwe. Douk enyen nyatogur nyaruwokuk aria anudok arman wata nape neyagwreh. Aria sabaishi arpesh shakitak yowiyokuk aria shape shanasarik um. \p \v 15 Aria enesh shakri, “Enyudok Belsebul douk debeinyi um ihishmorim yoweishi sagabehos iri nyenekan dodogowin aria douk nahiyahuk eshudok enesh yoweishi sagabehos shatogur sharuwokuk.” \v 16 Aria enesh shakri shukwiraehan. Douk namudok aria eshesh shakripan um nunek enen Iruhin atun neneken iri mour um shudukemesh um anan douk adur Iruhin neshopokan nanaki iri. \p \v 17 Aria Jisas nadukem esheship urkwip por panak um aria nakripesh nakri, “Enesh arpesh shape atug nahobig iri shunadiyogurum shunek bias awiros aria eshesh kanak shupe shurpak akure, eshesh ta mare dodogowish. Aria anap awirop shukri shunadiyogurum aria eshesh kanak shupe shurpak akure, eshesh shopunek ta mare dodogowish. \v 18 Aria douk namudok atin, douk Satan ananish shunadiyogurum aria eshesh kanak shupe shurpak akure, eshesh ta mare dodogowish. Eik douk yakripep enyudok baraen um maresh? Ipak pakri Belsebul nyataurum eik aria eik douk yahiyahuguk eshudok enesh yoweishi sagabehos. \v 19 Douk Belsebul nyutaurume aria douk ihiyahuk yoweishi sagabehos um, ipak pakri mumam um ipakim douk hagipesh ipak iri? Amam ami nyakam dodog aria douk hahiyahuk yoweishi sagabehos? Ipakim douk heyabigep um enyudok baraen ipak pakriyen um Belsebul nyataurume um douk madae adurin uwe. \v 20 Eik douk Iruhin neke dodog aria yahiyahuk yoweishi sagabehos. Douk namudok aria ipak douk patik Iruhin ananin dodog um arpesh shuwish agundok anan nape Debeini um ananish arpesh um. \p \v 21 “Aria douk anan dodogowini arman nusuhw ananigos burawos nupe neyoh ananit urupat um, ananish eshudok eneshenesh ta shukusuman wosik. \v 22 Aria douk anan dodogowini abom nishagrakuk anan iri nunaki nini anan hurpak aria non akure, anan ta nunatrun ananigos burawos douk anan nasuwogos iri. Aria anan ta nutrun nukumesh aruh eshudok ananish eneshenesh aria nunak nisiyaesh um kupaishi arpesh. \p \v 23 “Eshudok arpesh douk madae eikish iri uwe, eshesh douk eikim horim. Aria eshudok douk madae shutaurume um murauri arpesh shunakumori eik iri, eshesh douk shapeum shenek eikish arpesh shukutukuk eik shanakuk atin atinyuk.” \s1 Yoweinyi Sagab Wata Nyatanamori um \r (Matyu 12:43-45) \p \v 24 Aria Jisas apa nakripesh baraen shopunek, “Abudok nyutob enen yoweinyi sagab nyukutukuk enen arpen nyutogur nyunak um, enyen ta nyunak nyutik um anabik abar uwok um nyunak nyupe um nyarao uhwin. Aria douk enyen mare nyuparug anabik um, enyen ta nyukri, ‘Eik wata itanam inam eikit urupat douk riguk yapenyat iri.’ \v 25 Aria enyen wata nyanak aria nyutik um atudok urupat shagitat aria yoput tape. \v 26 Aria enyen nyanak nyurauri eshudok enesh 7-poreish yoweishi sagabehos douk yowesh abom sheshagrakuk enyen iri. Eshesh shanaki aria shuwish shupe atudok urupat aria riguk enyudok arpen nyape wosiwosik atin iri. Aria douk enyen ta nyape yowen abom nyeshagrakuk riguk nyarik nyape um.” \s1 Arpesh Shagipesh Iruhin Ananin Baraen Iri Douk Ta Shanadudareh \p \v 27 Douk Jisas nape nakripeshuk enyudok baraen jurug aria onok armatok douk kwani eshudok sabaishi arpesh kweyotu iri kwakripan kwakri, “Okwudok armatok douk kwukwarumori nyak iri aria kweken nyumeb iri okwok douk wosik ta kwunadudareh!” \p \v 28 Aria Jisas nakri, “Enyen adur, okwok ta kwanadudareh. Aria eshudok arpesh douk shemnek Iruhin ananin baraen shusuhwen shugipeshen iri eshesh douk ta shunadudareh abom.” \s1 Enesh Shahwar Jisas Um Nunek Enen Iruhin Atun Neneken Iri Mour \r (Matyu 12:38-42; Mak 8:12) \p \v 29 Douk enesh sabaishi arpesh shopunek shanaki shantorum shape aria Jisas nakripesh nakri, “Ipak doukish arpesh douk yoweishi arpesh! Ipak pakri putik enen mour Iruhin atun neneken iri, aria eik ta mare iyabigep enen uwe, uwok. Eik ta iyabigep enyudok Jona ananin atin. \v 30 Seiwok Iruhin neshopok Jona nanak Ninive nakripesh Iruhin ananin baraen aria shape Ninive iri shakeshuk agabus yoweishi inahos aria shatanam shakon aparuh Iruhin. Aria eik shopunek ta ikripep namudok atin. Douk namudok aria eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta ipe kabi douk enen kak um ipak doukipari. \v 31 Aria ahudok nyumnah Iruhin nunekumesh kwot arpesh ahi, kwin douk kwape saut iri ta kwukitak kunekumep kwot ipak doukish arpesh um yoweishi inahos ipak penekesh iri. Um maresh, okwok kwape rougun aria kwanaki kwomnek king Solomon ananin yopinyi saki. Aria douk eik douk yeshagrakuk king Solomon iri douk yape agundok. \v 32 Aria ahudok nyumnah Iruhin nunekumesh baraen arpesh ahi, eshesh shape Ninive iri ta shukitak shunekumep baraen ipak doukipari um eneshenesh yoweishi inahos ipak pape penekesh iri. Um maresh? Eshesh douk shemnek Iruhin ananin baraen Jona nakripeshen iri aria shekeshuk agabus yoweishi inahos aria wata shakon aparuh Iruhin. Aria douk eik douk yeshagrakuk Jona iri douk yape agundok.” \s1 Apakis Nabes Douk Sape Kabi Douk Lam Um Apakiruh Yegeshiweruh \r (Matyu 5:15, 6:22-23) \p \v 33 Aria Jisas apa nakripesh baraen shopunek, “Ta mare enen arpen nyushupeh enen lam aria nyukitak nyubeshuken nyunyigren shakamet um anat baket uwe, uwok. Enyen ta nyushupehen aria nyunyem iruhw um kadak arpesh shuwish um aria shutik agundok enyenyis aris senegogun ba bogaragun um. \v 34 Aria ipakis nabes douk sape kabi lam um ipakiruh yegeshiweruh. Douk ipakis nabes sutik yopishi eshudok aria ipak urkwip purum yopishi um, ipakiruh yegeshiweruh ta henek lait aria hupe wosik. Aria ipakis nabes sutik yoweishi eshudok aria ipak urkwip purum yoweishi um, ipakiruh yegeshiweruh shopunek ta goutukiruh hupe yoweruh. \v 35 Douk namudok aria ipak ta pupe punodukumesh um ipakis nabes douk sape kabi lam douk nyape numun ipakiruh aparuh iri mare sutik yoweishi inahos aria ipak urkwip purum yoweishi uwe, uwok. \v 36 Douk ipakiruh shukniruh yegeshiweruh henek lait um, aria mare anagun goutukigun um, ipak ta penek lait abom kabi douk hanu enyudok lam nyatrugun um.” \s1 Ehudok Yoweihi Aih Amam Farisi Hani Amam Henek Skulumesh Um Lo Iri Henekeh Iri \r (Matyu 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 20:45-47) \p \v 37 Douk Jisas neyagwreh jurug aria anan Farisi nahwaran um nunak nini anan huwok worigun ananit urupat. Aria Jisas nakitak nanak nape tebol nani anan hapeum huwok worigun. \v 38 Douk amam hape hawok worigun aria anudok Farisi natik Jisas um madae nugipesh esheshin lo um nunokwrupuguk wis ba iyoh aria kadak nusuhw worigun nugnah um uwe. Aria anan nakitak yowiyokuk abom. \p \v 39 Aria Debeini nakripan nakri, “Ipak Farisi douk pakwrup adukiruh um yaureruh hani kas. Aria ipak numunip um douk pabo susih abom aria ipak shuknip um ahudok yoweihi aih um penek nyigiya um eshudok kupaishi um shani eneheneh yoweihi aih. \v 40 Ipak pagagak iri. Iruhin douk nenek numunish um eshudok shani adukish um shopunek. \v 41 Ipak pukesh eshudok shor numun ipakiruh yaureruh hani kas iri eshudok douk yaruhish iri um putaurumesh. Ipak punekesh namudok aria ipakish ihishmorim eshudok eneshenesh ta yopish aria shupe wosik. \p \v 42 “Eik yakri gihaum ipak Farisi, ipak douk pasia yabro wani lombo shani ihig apig aria pakon anagun um Iruhin. Ehudok aih um pakon anagun um ipakig apig\f 11:42 \fr 11:42 \ft Tok Pisin douk shakri namba 10 hap.\f*Iruhin. Ahudok aih um pakon anagun um ipakig apig Iruhin um douk wosik. Aria ipak madae punek adurih aih um kupaishi uwe. Aria shopunek, ipak urkwip madae punawasham Iruhin uwe. Enyen douk wosik um pakon eshudok Iruhin um. Aria ipak ta punek adurih aih um kupaishi shopunek aria ipak urkwip ta punawasham Iruhin shopunek. \p \v 43 “O eik yenek giha abom um ipak Farisi, ipak ta pupe yowep abom! Um maresh? Ipak panak apak Juda mape meyagwreh baraen-ogwi urusag um, ipak pakri punak pupe shakus sharik iri wagiturahos. Aria ipak apa pakri punak sabaishi shantorum shapeum eshesh shutrip aria shunemep yopuhi. \p \v 44 “O yenek giha abom um ipak. Ipak ta pupe yowep! Um maresh, arpesh madae shudukem ipakip yoweipi urkwip uwe, uwok. Namudok aria ipak pape kabi douk wonugwegwiruh douk hanabeshuk hape shakam amnab iri um. Aria arpesh madae shudukemesh uwe aria shape sharahaen iruhwiruh um.” \p \v 45 Aria anan nenek skulumesh um lo iri nemnek enyudok baraen aria nakrip Jisas nakri, “Debeini, nyak nyakri namudok aria nyakap baugos aria dodogowinyi baraen apak shopunek!” \p \v 46 Aria Jisas nakri, “O eik yakri gihaum ipak penek skulumesh um lo iri shopunek! Ipak ta pupe yowep abom! Um maresh, ipak powemesh debeibusi bugabus sabaishi arpesh shabususah aria ipak madae ta putaurumesh pubususah uwe, uwok. \v 47 O eik yene gihaum ipak! Ipak ta pupe yowep abom! Um maresh, ipakim babukenyim habo amam profet hagok aria ipak douk pape penek wonugwegwiruh um amam um. \v 48 Ipak douk penekesh namudok aria payabig arpesh um ipak pakri wosik um ahudok yoweihi aih ipakim babukenyim henekah iri um habo amam profet hagok um. Aria ipak pape penek wonugwegwiruh um amudok profet. \v 49 Douk namudok aria Iruhin nagipesh ananim yopumi urkum aria saki nakri, ‘Eik ta ishopokugu profet huni aposel hunakumesh aria eshesh ta shubo anam hugok aria anam ta shom aria shunekam enenyenen.’ \v 50-51 Douk namudok aria ipak doukipari aria douk baraen nyapenyep um eshudok yoweishi inahos seiwok ipakim popehem yamehem hape henekesh hanaki iri. Seiwok baugos um Iruhin nenek agundok atap, amam habo ihim morim profet hanaki arigaha hatograri douk. Enyudok douk seiwok ipakin yamenen Ken neneken um nabo ananin wanin Abel nagok um nyanaki arigaha abudok nyutob amam habo Sekaraia nagiguk um. Sekaraia neyotu orokohun um alta nyani Iruhin ananit debeiti urupat aria amam han. Aria ipak penekeh iri aih douk heyabig arpesh um ipak douk panadudareh um enyudok ipakim popehem yamehem heneken iri. Aria Iruhin nakri ipak ta pusah ihibusmorim abusdok bugabus ipakim popehem yamehem amamibus. \p \v 52 “O eik yenek gihaum ipak penek skulumesh um lo iri. Ipak ta pupe yowep abom! Um maresh, ipak kanak madae pudukem enyudok adurin baraen uwe. Aria shopunek, ipak madae putaurum eshudok armam armago um shudukem enyudok adurin baraen uwe, uwok. Douk namudok aria ipak kanak madae purao enyudok yopinyi saki uwe aria patapok yah um eshudok douk shape shabirak um shakri shurao yopinyi saki iri!” \p \v 53 Aria douk Jisas nakutukuk eshesh nanak aria amam henek skulumesh um lo iri hani amam Farisi amamirub nyirub juwehosirub abom aria hape hanumogan yowiyokuk abom. Aria amam henek rohw um hakri husuwan um enen baraen aria hape harigan sabainyi enenyenen baraen um sabaishi eshudok eneshenesh. \v 54 Amam henekesh namudok um hakri humnekan um nukri enen baraen douk madae adurin iri uwe um amam hunek kwotuman-umen iri. \c 12 \s1 Apak Mare Munek Rohw Um Kupaishi \r (Matyu 10:26-27) \p \v 1 Douk sabaishi arpesh abom shanaki sheyotu ba shuknigun aria shanokunish um abom. Aria Jisas nakrip ananim disaipel nakri, “Ipak ko gamo pudukemesh um amam Farisi amamis yis. Eik douk yakri um ehudok amamih aih um henek rohw um heyagwreh biyen baraen. \v 2 Eshudok douk sheshigarish shakus iri, Iruhin ta nuwerehesh shukus yopugunum aria ihishmorim ta shutrish aria shudukemesh. \v 3 Aria eshudok douk ipak peyagwrehesh weibus iri, Iruhin ta wata nukrip arpesh shumnekesh aria wata shudukemesh. Aria eshudok douk ipak mirimiri panakripam-umesh numun urusag iri, Iruhin ta wata nuwerehesh. Anan ta nuwerehesh aria arpesh douk sheyotu iruhw urusag iri ta shukripesh um ihishmorim shumnek-umesh.” \s1 Apak Ta Munogugur um Iruhin Atun \r (Matyu 10:28-31) \p \v 4 “Ipak eikish arpesh, eik yakripep, ipak mare punogugur um eshudok douk ta shubo yegeshiweruh aturuh hugok aria kweipon mare dodogowish um shunek enesh yoweishi inahos eshudok shopunek iri, uwok. \v 5 Aria eik yakri iyabigep anudok arman douk ipak ta punoguguran iri. Ipak ta punogugur um Iruhin atun douk ta nep pugok iyoh aria kweipon shopunek anan douk dodogowinam wata neshopokep punam yoweiburi wabur hel iri. Adur atin eik yakripep, ipak punogugur abom um anan atun! \p \v 6 “Ipak padukemesh, arpesh apa shator 5-poreiguh shokuguhwi armiguhw um 2 toea atin. Aria Iruhin douk madae urkum mukonaguk um anar arudok shokuri armir uwe. \v 7 Aria ipak Iruhin douk nadareh atubur atubur ehirub douk bakih ipakig barag iri. Aria anan douk nadukemep wosik abom. Douk namudok aria ipak mare punogugur. Iruhin ananim urkum douk morum aguhwudok shokuguhwi karowiguhw armiguhw atin. Aria ipakin Iruhin douk urkum morum ipak um meshagrakuk armiguhw. Douk namudok aria anan ta nutaurumep wosik abom.” \s1 Apak Mare Munogugur Um Mukripesh Um Jisas Ananin Nyeigur Um \r (Matyu 10:19-20, 32-33, 12:32) \p \v 8 “Eik yakripep, douk enen arpen nyukripesh yopugunum sabaishi arpesh um agundok enyen nyape eikin um eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta ikripesh yopugunum Iruhin ananish enselahos shapeum enyudok arpen enyenyin nyeigur. \v 9 Aria enyudok arpen douk nyukripesh yopugunum nyukri enyen douk madae eikin iri uwe, eik shopunek ta inekumen namudok atin enyudok arpen gani Iruhin ananish enselahos esheshis nabes. \v 10 Douk enen arpen nyukri enen yoweinyi baraen um eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri, Iruhin wosik ta nukweshih enyudok yoweinyi baraen enyen nyakriyen um eik iri. Aria enyudok arpen douk nyukri enen yoweinyi baraen um Iruhin ananin Mishin iri, Iruhin ta nusuwen aria mare nukweshih enyudok arpen enyenyin baraen enyen nyakriyen um Ananin Mishin Iri. \p \v 11 “Aria abudok nyutob shukri shusuwep shuraep um apak Juda mape meyagwreh baraen-ogwi urusag um, o eshesh gavman shuni amudok nyeiguhw shatoumam iri um agundok ipak pagipesh eik um, ipak mare punogugur-umam. Aria shopunek mare pukri, ‘Kadak munak muwanamesh baraen mumam? O kadak munak aria mukri maren baraen?’ Uwok. \v 12 Um maresh? Abudok atub nyutob ipak pakri piyagwreh um, Iruhin Ananin Mishin ta nyukripep enyudok baraen douk ta ipak pukriyen iri.” \s1 Wobuwobren Baraen Um Anan Debeini Nagrem Sabaishi Eshudok Iri \p \v 13 Anan arman douk nani eshudok sabaishi arpesh sheyotu iri nakrip Jisas nakri, “Debeini tisa, eik yakri nyak nyunak nyukrip eikin ashuken nisiyaumohw eshudok douk ohwakin yaken nagremesh neshubukuk um ohwak iri.” \p \v 14 Aria Jisas nakripan nakri, “Uwok. Eik douk ami nyakripe um inek jas um ipak aria isiyaumep eshudok um ipak biyep?” \v 15 Aria Jisas wata natanam nakrip ihishmorim arpesh nakri, “Ipak pumnek aria gamo pudukemesh um ipak mare penek nyigiya um eneshenesh eshudok. Um maresh? Eshudok douk shogrem worobaishi eshudok iri, esheshish sabaishi eshudok eshesh shogremesh iri ta mare shutaurumesh um shupe wosik, uwok.” \p \v 16 Aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri, “Anan debeini ananig nahobig sabaiguni worigun jurugigun nape. \v 17 Aria anan urkum mape mor manak aria anan urkum mor, ‘Eik urupat madae anat uwe um inabuk eikish worigun um. Douk namudok aria eik ta inekesh mumam?’ \v 18 Aria anan naneyagwreh nakri, ‘Eik ta ibrik eikig worigunig urusag aria wata irok debeigwi otug. Aria eik inabuk agundok worigun nini eneshenesh eikish eshudok shopunek. \v 19 Aria eik kanak ta ineyagwreh ikri, “Eik sabaishi eshudok shakusume aria eshesh ta inagremesh um sabaishi kwarahos. Douk namudok aria eik ta ipe meyoh aria inadudareh ipeum ishoh atin.” ’ \p \v 20 “Aria Iruhin nakripan namudok, ‘Nyak nyagagak iri! Kadak abudok atub wab nyak ta nyugok aria eshudok nyak nyanagremesh nyeshubukuk iri ta omi nyugremesh?’” \p \v 21 Aria douk Jisas nakripeshuk enyudok baraen jurug aria wata shopuk nakri, “Eshudok arpesh douk esheship urkwip pur abom um shugrem sabaishi eshudok shuneshubuk, aria eshesh urkwip mare purum Iruhin iri, Iruhin natrish ananis nabes um, eshesh kabi douk yaruhish eshudok eneshenesh wokeshi arpesh um. Eshesh douk shagugak kabi douk anudok nagagak iri arman um.” \s1 Urkwip Mare Pur Punak Aria Aparuh Mare Yoweruh Um Eshudok \r (Matyu 6:25-34) \p \v 22 Aria Jisas nakrip ananim disaipel nakri, “Namudok aria eik yakripep, ipak aparuh mare yoweruh um worigun ipak pugnoh iri nini rupeh ipak punekeh iri, uwok. \v 23 Um maresh? Enyudok mupe wosik um douk nyeshagrakuk worigun aria yegeshiweruh douk heshagrakuk rupeh. \v 24 Ipak putik armiguhw. Ogwoguhw douk madae hwunou anagun worigun aria hutormoguni, uwok. Aria ogwoguhw madae hwunarak onog sabaigwi worigunig urusag uwe. Aria Iruhin anan kanak nape nakoguh worigun! Aria ipak douk peshagrakuk armiguhw abom. Douk namudok aria anan ta nutaurumep wosik abom! \v 25 Ipak ta meinyi arpen um ipak apahw yowehw abom um eneshenesh eshudok aria anan wata nunek ananih nyumneh rouhi aria nupe roubi nyutob agundok atap? Uwok. \v 26 Aria douk ipak mare wosik um punek enyudok shokwinyi mour um, ipak douk urkwip porum eneshenesh eshudok um maresh? \p \v 27 “Ipak putik aruruhish douk shakih urah iri. Eshesh madae shunek enen mour uwe. Madae shunek eneh rupeh um shihur iri uwe, uwok. Aria eik yakripep, seiwok Solomon douk nyeigur nyato abom aria nagrem sabaishi eshudok aria nenenek yopihi atih rupeh. Aria ananih rupeh douk madae eneh yopih abom kabi douk eshudok aruruhish um uwe, uwok. \v 28 Adur atin eshudok aruruhish douk shape aria nuhutih atuh ta shutupesh shunak shishehuk nyih iri douk Iruhin naginohwesh. Aria ipak arpesh douk ipakin bilip madae dodogowin iri uwe, douk peshagrakuk eshudok aruruhish abom. Douk namudok aria ipak ta pudukemesh um Iruhin ta nutaurumep niginohep rupeh. \v 29 Aria shopunek, ipakiruh aparuh mare yoweruh um eshudok ta ipak pishoh iri. \v 30 Um maresh, eshudok douk madae shudukem iruhin iri uwe esheship urkwip douk por abom um sabaishi eshudokmori atish ihih nyumneh. Aria ipakin Yaken douk nadukemesh um eshudok ipak wokesh iri. \v 31 Aria sagomatin ipak ta urkwip purum purik puwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um aria anan ta kadak nukep eshudok ipak wokesh iri shopunek.” \s1 Ipak Purao Yopishi Eshudok Gani Iruhw Heven Um \r (Matyu 6:19-21) \p \v 32 “Ipak arpesh kabi douk karowish sipsipahos iri um ipak mare punogugur, uwok. Um maresh, ipakin Yaken nanadudareh um ipak puwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum aria pupe debeipari. \v 33 Douk namudok aria ipak pukesh ipakish eshudok eneshenesh kupaishi arpesh shutorish shukep utabor aria pusiyabor um yaruhish eshudok eneshenesh wokeshi um putaurumesh. Aria agundok ipak pataurum yaruhish arpesh um, agagun kabi douk ponaruk ipakish eshudok apudok munuhwip douk ta mare yowep iri um. Um maresh? Gani heven eshudok ta mare shunak shuwishuk atin. Aria amudok hakwuaruh iri ta mare hunak hurukatin um ipakish eshudok eneshenesh. Aria tutubrugos ta mare sutupesh, uwok. \v 34 Ipak ta punabuk ipakish yopishi eshudok gani iruhw heven. Aria ihih nyumneh ipakip urkwip ta purum abrudok wabur douk ipakish eshudok eneshenesh shakus aburi atubur.” \s1 Shenek Mour Iri Shenek Redi Shape \r (Matyu 24:42-44) \p \v 35 “Ipak punadaresh rupeh pihunug baneh aria punotug letog um pupe punek redi um punek mour. Aria pishir ipakish lamhos aria punek redi pupe putrugun um punek mour. \v 36 Ipak pupe putrugun kabi douk eshudok shenek mour iri shenek gibegabe shape shatrugun um esheshin debeini um. Anan douk nanak natrish um anagun worigun douk shenekagun um biyesh douk ta shanaraum um iri aria anan ta wata nutanamori. Eshesh shape shatrugun um kadak anan nukri nunaki nubo wit, aria ahudok atuh eshesh shikitak shijikagun-uman. \v 37 Aria douk debeini nunaki aria nutik eshudok shenek mouraman iri shupe shunek redi shutrugun-uman um, eshesh ta shunadudareh abom. Aria adur atin eik yakripep, debeini anan kanak ta nudaresh ananih rupah nuhunug nunatugah let aria ta nukripesh shunak shupe aria anan kanak ta nukesh worigun. \v 38 Aria douk nunaki orokohunib um wab um, o nunaki abudok nyutob sagomatin owotog gwakitak um aria nutrish um shunek redi shupe um, eshesh ta shunadudareh abom! \p \v 39 “Aria ipak urkwip purum enyudok! Douk nagrem urupat iri nudukemesh um abudok nyutob nakwuaruh atuh iri ta nunaki nubrig ananit urupat nuwish um akure, anudok nagrem urupat iri ta mare nukutukuk urupat um ta nubrigat nuwish, uwok. \v 40 Aria ipak shopunek ta punek redi pupe. Um maresh, eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta wata inaki anob nyutob douk ipak ta pukri eik ta mare inaki obi nyutob.” \s1 Wobuwobren Baraen Um Biom Henek Mour iri, Anan Yopuni Aria Anan Yoweini \r (Matyu 24:45-51) \p \v 41 Aria Pita narig Jisas nakri, “Debeini, nyak nyakripap um enyudok wobuwobren baraen apak atup aka, eshudok ihishmorim arpesh shopunek?” \p \v 42 Aria Debeini Jisas nakri, “Meini nenek mour iri nunek ananin debeini ananin mour wosik iri, anudok ta ananin debeini nugraehan um nusuhw merik um eshudok enesh shenekuman mour iri abudok nyutob anan nunakuk anabik um. Aria anan ta nukesh esheshigun worigun abudok nyutob eshesh shurao worigun obi nyutob. \v 43 Aria douk ananin debeini nutanamori aria nutrun um nuneken wosik kabi douk anan nakripanaguk um, anudok nenekuman mour iri ta nanadudareh! \v 44 Adur atin eik yakripep, ananin debeini ta nutrun namudok aria ta nugraehan um nupe debeini um ihishumori ananish eshudok eneshenesh. \v 45 Aria douk anudok nenekuman mour iri niyagwreh anan kanak nukri, ‘Ah, eikin debeini ta mare nunaki arigas.’ Aria anan nikitak nupe nubo eshudok enesh shenek mour iri. Aria nupe nuwok worigun nini dodogowibari abar aria nugugak. \v 46 Aria ananin debeini ta wata nutanamori anah nyumnah abudok nyutob douk anudok nenekuman mour iri nakri anan ta mare nutanamori ahi. Anan ta nutanamori nutrun namudok aria ta non yowiyokuk nupe yowen abom aria nushopokan nunak nini eshudok douk madae shunek bilip um Iruhin iri uwe shupe. \v 47 Aria anudok nenekuman mour iri nudukemesh um ananin debeini nakripan um nunekesh iri, aria anan mare nunek redi um nunekesh um, ananin debeini ta nunaki aria non debeg abom. \v 48 Aria nanudok douk madae nudukem ananin debeini nakri um anan nunekesh iri uwe, aria anan nunek enen yoweinyi mour aria douk nyeneken um ta non um, debeini ta nunaki aria non shokubur. Aria shashudok arpesh douk Iruhin nukesh sabainyi yopinyi saki nyuni dodog um shunek mour iri, anan ta nukripesh dodogowin atun um shunek yopinyi mour aria ta shuneken wosik atin. Aria eshudok douk ta nukesh sabaishi eneshenesh abom eshudok um shunek mour um, anan ta nukripesh um shunek yopinyi mour aria ta shuneken wosik abom.” \s1 Jisas Nanakumori Ta Nisia Arpesh \r (Matyu 10:34-36) \p \v 49 “Eik douk yanakumori iyutik nyih um hunu ihishmorim yoweishi inahos eshudok douk shape agundok atap iri. Aria eik yakri douk ta ehudok nyih hunu akure, douk ta wosik. \v 50 Eik ta imnek debeiri eriger, aria eik douk wata imnekar uwe aria eikihw apahw douk yowehw abom! Um maresh? Eik wata imnekar uwe. \v 51 Aria ipak pakri eik yanakumori inek agundok atapishi arpesh shupe atugun aka uwok? Eik yakripep, eik yanamori ta isiyaesh. \v 52 Douk ahudok nyumnah arigaha kweipon, 5-poreis atus awirosish arpesh ta shikitak shunadiyogur um aria 3-poreis ta shutrishuk yoweisi nabes biyos. Aria asudok biyos ta shutrishuk yoweisi asudok 3-poreis. \v 53 Aria arpesh ta shunadiyogur um. Yakenyim ta hutrum yoweisi nabes nugamim aria nugamim shopunek ta hutrumuk yoweisi nabes yakenyim. Aria amakenyiyu ta utruwaguk yoweisi nabes owoiyu nugariyu aria nugariyu ta utruwaguk yoweisi nabes amakenyiyu. Aria nakwurihiyeu ta utruwaguk yoweisi nabes mehiyariyu aria mehiyariyu ta utruwaguk yoweisi nabes nakwurihiyeu.” \s1 Ahudok Aih Um Mudukem Nyutob Um \r (Matyu 16:2-3) \p \v 54 Aria Jisas nakrip eshudok armam armago nakri, “Douk putik onog orug gwir gwunak gani aun nabuhum, ahudok atuh ipak ta pukri ‘Eshah ta hurauri.’ Aria ta mare roubi nyutob aria ahah ta hurauri, adur.\f 12:54 \fr 12:54 \ft Eshesh Juda eshesh um, orug apa gweir aun nabuhum aria eshah hor, kupaigunum uwok.\f* \v 55 Aria ipak patik uhwin nyanaki saut iri nyahuri dodog, Aria ipak apa pakri ‘Wah ta hutao.’ Aria wah hatao. \v 56 Ipak penek rohw iri! Ipak patik amnab bani utag shenekesh shanak um aria padukemesh um shashudok douk ta shutograri. Aria douk ipak patik eshudok douk shatogur shanak abudok nyutob iri aria ipak madae pudukemesh um shashudok douk ta shutograri uwe um maresh?” \s1 Ipak Puni Shashudok Douk Shakri Shenekumep Kwot Iri Ta Punagabeum Arigas \r (Matyu 5:25-26) \p \v 57 “Ipak kanak ta punek skelimum eneheneh aih aria punek yopihi aih. \v 58 Douk nyak nyuni enen arpen douk nyukri nyunekumen kwot iri pukri punam kwot um, ipak wata pupe punak yah aria ipak ta pugabe ipakin baraen nyugokumep-aguk yah. Ipak mare pugabeyen um, enyen ta nyuraen nyunam debeini jas douk nasuhw kwotog iri. Aria jas ta nuraen nyunam shusim aria amam ta huweshigen. \v 59 Aria ganudok eik yakripen, nyak ta mare nyutograri arigas, uwok. Nyak ta nyugabe nyakin dinau nyiyatenyuk namudok aria ta nyutograri.” \c 13 \s1 Eshudok Arpesh Douk Madae Shukeshuk Agabus Yoweishi Inahos Iri Ta Shunak Shuwishuk \p \v 1 Aria abudok nyutob, enesh arpesh shape agundok iri shakrip Jisas um agundok debeini um gavman iri Pailat nabo enesh Galili shagok um. Anan naesh abudok nyutob eshesh shape shenek ofa um eneshenesh eshudok shuko Iruhin eshi. \v 2 Aria Jisas nakripesh nakri, “Ipak pakri eshesh sheshagrakuk ihishmorim arpesh abom shape Galili iri um shenek eneshenesh yoweishi inahos um aria Pailat douk naesh shagok namudok? \v 3 Uwok! Eik yakripep, aria ipak mare pukeshuguk agabus yoweishi inahos aria putanam pukon aparuh Iruhin um, ipak ihishmorim ta pugok namudok atin. \v 4 Aria ipak pakri mumam um eshudok 18-poreish arpesh douk routi urupat tatao wabur Siloam iri tatu taesh shagok iri? Ipak pakri eshesh sheshagrakuk ihishmorim arpesh abom shape Jerusalem iri um shenek eneshenesh yoweishi inahos um aria eshesh douk shagok? \v 5 Uwok! Eik yakripep, aria ipak mare pukeshuguk agabus yoweishi inahos um, ipak ta pugok namudok atin kabi douk eshesh shape Siloam iri shagok um.” \s1 Wobuwobren Baraen Um Enen Rowog Douk Shuruwep Mare Piren Atin Iri Uwe \p \v 6 Aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri, “Anan arman nawu enen rowog shahwaren um fik iri numun um ananig nubarig douk nawu wain um. Anan nawen nyakih debeinyi aria nanak nape narupamen aria anan madae nutik enep shuruwep pir uwe. \v 7 Douk natrin namudok aria nakrip anudok nenek mour nubarig iri nakri, ‘Mnek, bishatin kwarahos eik yanaki yape yarupamen aria madae itik enep shuruwep pir uwe.’ Douk namudok aria eik yakri, ‘Nyubrowenyuguk! Um maresh? Enyen nyatao aria nyape nyeyatakuk gris meyoh um amnab.’ \p \v 8 “Aria anudok nenek mour nubarig iri nakripan nakri, ‘Debeini, nyak kutinyuguk nyutao enyudok atin kwar shopunek. Aria eik ta irak amnab ibur baugenyum aria ibuk bulmakau-ibas ubas baugenyum um enyen nyurao yopusi gris. \v 9 Aria nyanyi nuhutin kwar shuruwep pir um, enyen wosik nyutao. O ta mare enep pir um, nyak wosik kadak nyubrowenyuguk.’” \s1 Anah Nyumnah Sabat Eshesh Juda Mour Uwok Shape Meyoh Ahi Jisas Nagabe Onok Armatok \p \v 10 Anah nyumnah Sabat, Jisas nanak nawish nape nakripesh Iruhin ananin baraen anat eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-atari urupat. \v 11 Aria agundok onok armatok douk enen sagab nyapenyok 18-poreish kwarahos iri kwani eshesh kwape. Okwok douk enyudok yoweinyi sagab nyapenyok aria nyenegok bukaruk atin. Okwok kwabirak aria madae kwukitak kwiyotu iruhw uwe, uwok. \v 12 Aria Jisas natruk aria nahwarok kwanaki aria nakripok nakri, “Nyak mnek, eik yagabe nyak!” \p \v 13 Aria anan nawemok ananis wis aria ahudok atuh okwok kwakitak kweyotu iruhw abom. Aria okwok kwanadudareh aria kwape kwatuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. \p \v 14 Aria anudok debeini um atudok urupat iri juwehosin abom um Jisas um agundok nagabe okwudok armatok ahudok nyumnah Sabat um. Douk namudok aria anan nakitak nakrip eshudok arpesh shape iri nakri, “Ihih douk 6-poreih atih nyumneh um apak munek mourum. Aria ta ipak pukri punaki um anudok arman nugabeyep um, ipak punaki anah ahudok mourih nyumnah aria anan nugabeyep. Ipak mare punaki ahudok nyumnah Sabat uwe, uwok!” \p \v 15 Aria Debeini nakripan nakri, “Ipak penek rohw iri! Ahudok nyumnah Sabat ipak ihipmorim apa pakweshih ipakish bulmakauhos iri donkihos aria paraesh panak shawok abar. \v 16 Aria enyen douk wosik um eik yagabe okwudok Abraham ananik nugawik douk Satan noweshigok kwape 18-poreish kwarahos iri ahudok nyumnah Sabat um.” \p \v 17 Aria Jisas ananim horim abraen nyam abom. Aria ihishmorim arpesh shanadudareh um enyudok yopunyi mour Jisas neneken iri. \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Enen Rowog Douk Shahwaren Um Mastet Iri Um Enyenyim Shurkum Iri Yis \r (Matyu 13:31-32; Mak 4:30-32) \p \v 18 Aria Jisas narigesh nakri, “Agundok arpesh shuwish um Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um ta kabi maresh um? Eik ta ikripep maren wobuwobren baraen um pudukemesh? \v 19 Agagun ta kabi anam shokumi mastetim shurkum douk anan arman nawom ananig nubarig iri um. Anan nawom aria makih munek debeinyi rowog. Aria enyen nyenek nyeiguhw aria armiguhw douk hwehwru iruhw iri hwakih hwuwem was nyeiguhw aria hwotem.” \s1 Wobuwobren Baraen Um Yis Douk Senek Bret Takitak Debeiti Iri \r (Matyu 13:33) \p \v 20 Aria Jisas wata shopunek nakripesh nakri, “Agundok arpesh shuwish um Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um ta kabi maresh um? \v 21 Agagun ta kabi yis um. Onok armatok kwakitak kwosuhur kwakutus um enen dram plaua aria kwonek budibodigas arigaha yis suwish ihinyumorim um plaua aria seneken nyakitak debeinyi.” \s1 Shokwuti Wit \r (Matyu 7:13-14, 21-23) \p \v 22 Aria Jisas nape nanak sabairubi debeirubi bani shokurubi warub. Anan nanak nape nenek skulumesh um Iruhin ananin baraen aria nape nanak um nakri nunak um Jerusalem. \v 23-24 Aria agundok enen arpen nyarigan nyakri, “Debeini, Iruhin ta nunarao atin atin arpesh shutanamori shupe wosik abom aka, uwok?” \p Aria Jisas nakripesh nakri, “Ipak ta dodogowip atip aria puwish atudok shokwuti wit. Eik yakripep namudok um maresh, sabaishi arpesh ta shukri shuwish atudok shokwuti wit aria eshesh ta shubirak shutik uwok. \v 25 Aria ahudok nyumnah, anudok yaken um urupat iri ta nukitak nuwarukuk wit aria ipak ta punak piyotu aduk aria ta pupe pubo wit aria pukri namudok. ‘Debeini, jikamapogu wit!’ Aria anan ta nukripepi nukri, ‘Eik madae idukemep uwe, ipak meirubi warubip!’ \p \v 26 “Aria ipak ta wata pukripan pukri, ‘Apak douk mani nyak mawok worigun iri abar aria shopunek, nyak nyanaki nyenek skulumap nyakripap nyakin baraen apakirub warub!’ \p \v 27 “Aria anan ta wata nukitak aria nukri, ‘Eik madae idukem abrudok wabur ipak panaki-aburi uwe. Karemeik ipak penek eneshenesh yoweishi inahos iri!’ \v 28 Aria ipak ta putik apakin yamenen Abraham nini Aisak iri Jekop huni amudok ihim-morim profet hupe agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum. Aria ipak ta neshopokep punak pupeik aduk. Aria ipak ta pureh punokwukri punaruwor aria punatukesh ipakiruh naruh. \v 29 Aria arpesh shape ihigunmorim agundok atap iri ta shunaki shupe shuwok debeiguni worigun agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum. \v 30 Aria eshudok arpesh douk nyeiguhw wokeshi ta wata shutogur nyeiguhw shapeyesh iri. Aria eshudok douk nyeiguhw shapeyesh iri ta wata shutogur nyeiguhw wokesh iri.” \s1 Jisas Nereh Um Jerusalem \r (Matyu 23:37-39) \p \v 31 Aria abudok atub nyutob amam Farisi hanaki aria hakrip Jisas hakri, “Nyak nyukutukuk agundok aria nyunakumaguk kupaigunum. Um maresh? Herot nakri nen nyugok.” \p \v 32 Aria Jisas nakripam nakri, “Ipak punak pukripat namudok atudok wanarit nubat. Pukri, ‘Mnek, doukih iri nuhutih eik ta ihiyahuk yoweishi sagabehos aria shopunek ta igabe arugeh hapeyesh iri arpesh. Aria hukri um biyeh atih nyumneh ahi, eik ta iyatak eikin mour.’ \v 33 Aria doukih huni nuhutih iri biyeh, eik ta inak. Um maresh? Eshesh ta mare shubo anan profet nugok anabur kupaiburi wabur, uwok. Eshesh ta shon nugok Jerusalem atugun. \p \v 34 “O ipak arpesh pape Jerusalem iri, ipak apa pabo amam profet hagok. Aria shopunek, pakwumam utabor amudok douk Iruhin neshopokam haraomepogu ananin baraen ipak iri! Sabaihi nyumneh eik yakri iraep pupe atugun kabi douk mamokit owot toshigar atatig nugag atatish kapraigiyohos um. Aria ipak pakri uwok abom! \v 35 Aria mnek, Iruhin ta nukutukuk ipakibur wabur. Aria eik yakripep, ipak ta mare wata putiwe arigaha abudok nyutob douk ta pukri, ‘Apak makri Iruhin nunekuman yopunyi anudok arman douk nanaki um Debeini ananin nyeigur iri!’” \c 14 \s1 Jisas Nagabe Anan Arugeh Hapeyanari \p \v 1-2 Anah nyumnah Sabat eshesh Juda mour uwok shape meyoh ahi, Jisas nanak um nuwok worigun anan debeini um amam Farisi iri ananit urupat. Aria agundok anan yegenyihw hwanugokan-ari nape hurukatin um Jisas. Douk namudok aria amam hape hatrun duk um hakri kadak nukri nugabe anudok arman um. \v 3 Douk namudok aria Jisas nakitak narig amudok henek skulumesh um lo iri hani amam Farisi nakri, “Apakin lo nyakri apak mugabe arpesh ahudok nyumnah Sabat aka, uwok?” \p \v 4 Aria amam madae hukri enen baraen. Aria Jisas nasuhwi anudok arman nagabeyan aria neshopokan nanak. \v 5 Aria narig amudok tisa hani amudok Farisi nakri, “Aria ipak anan enen ananin batowin o enen bulmakau nyunak nyugrukuk anag nuwag abar barag iri ahudok nyumnah Sabat um akure, anan ta nunak nutukenyi aka, uwok? Adur, anan ta nutukenyi ahudok atuh nyumnah.” \p \v 6 Aria amam baraen uwok um hubeyenyuman um. \s1 Apak Mare Mutuk Apakish Nyeiguhw Shuto Iruhw \p \v 7-8 Douk Jisas natik amudok armam douk hanakum agundok worigun iri hanaki, aria amam hakri hupe shakus sharik iri atish wagiturahos. Aria anan nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri, “Aria enen arpen nyuhwarenyum nyunak um anagun worigun douk shenekagun um biyesh shanaraum, um nyak nyunak aria mare nyunak nyupe nyurik uwe, uwok. Um maresh? Ta anudok douk nahwarenyum nyunak um agundok worigun iri nuhwari anan douk ananin nyeigur nyatouman-uguk um nyak iri shopunek. \v 9 Aria douk namudok um, anudok douk nahwarep punak um ananigun worigun iri ta nunaki aria nukri, ‘Nyak kakitak aria nani nunaki nupe agundok.’ Aria nyak ta abraen nyen aria nyunak nyupe nyugiguk. \v 10 Aria namudok douk uwok. Aria enen arpen nyuhwarenyum nyunak um enyenyigun worigun um, nyak nyunak aria nyupe nyugiguk. Nyak nyunekesh namudok aria enyudok arpen douk nyahwarenyum nyunak um enyenyigun worigun iri ta nyunaki nyukripenyum nyukri, ‘Arpen, nyak nyunak nyupe nyurik.’ Enyen ta nyukripen namudok aria eshudok enesh arpesh douk shanakumori agundok worigun iri ta shutrinyum aria shutuk nyakin nyeigur nyuto iruhw. \v 11 Um maresh? Ihishmorim arpesh douk shutuk esheshish nyeiguhw shuto iruhw shukri eshesh debeishi iri, Iruhin ta wata nunihesh shubuh atap. Eshudok douk madae shutuk esheshish nyeiguhw iri uwe, Iruhin ta wata nutuk esheshish nyeiguhw shuto iruhw.” \s1 Apak Ta Munekumesh Yopinyi Um Eshudok Douk Ta Mare Shutanam Shubeimap Eneshenesh Iri \p \v 12 Aria Jisas nakrip anudok debeini um amam Farisi iri douk nahwaran um nunak um ananigun worigun iri nakri, “Aria nyak ta nyukri nyunek anagun worigun um, nyak mare nyuhwari nyakish arpesh atish shuni nyakish ashukenyish owashish shuni nyakip awirop puni ipak atubur wabur um douk shanabuk sabaishi eshudok eneshenesh iri atish uwe, uwok. Um maresh? Eshesh ta wata shuhwarenyum nyunak nyuwok worigun esheshig urusag. Aria namudok um, eshesh ta shuwanam um nyakish worigun. \v 13 Aria namudok uwok. Aria nyak nyunek debeiguni worigun um, nyak ta nyuhwari eshudok yaruhish douk eneshenesh wokeshi um eshudok iri, shuni yegeshiweruh yoweruh-eshi shuni aiyas senekeshi shuni nabes seshukesh iri. \v 14 Um maresh? Eshudokmori arpesh ta mare shuwanamen agundok worigun nyak nyenekagun-umesh iri. Aria Iruhin ta nunekumen yopuhi aih. Aria abudok nyutob eshudok yopishi arpesh douk riguk shagok sharumesh iri wata shukitaki wonugwegwiruh obi nyutob, Iruhin ta nuwanamen eshudok eneshenesh.” \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Debeiguni Worigun \r (Matyu 22:1-10) \p \v 15 Aria anan arman douk nanamam hape hawok worigun iri nemnek namudok aria nakrip Jisas nakri, “Eshudok arpesh douk ta shupe shuwok worigun agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum iri, eshesh ta shunadudareh shuriguk.” \p \v 16 Aria Jisas nakripan enyudok wobuwobren baraen nakri, “Anan arman nakri nunek anagun debeiguni worigun. Aria anan nahwari sabaishi arpesh um shunak um agundok worigun. \v 17 Aria ahudok nyumnah hatogrum nunek agundok worigun um, aria anan neshopok anan nenekuman mour iri um nunak nukripesh shunaki. Aria anan nanak nakripesh nakri, ‘Ipak yowi, worigun monekagun nakus.’ \p \v 18 “Aria eshudok ihishmorim atin atin shakitak aria shakri eshesh ta mare shunak. Aria narigiri nakri, ‘Eik yator anag nubarig aria eik yakri inak itrug. Douk namudok aria eik ta mare inaku.’ \v 19 “Aria anan nakri, ‘Eik douk atin yator 10-poreish bulmakauhos um shunek mour iri, aria eik yakri inak ikwiraehesh um shunek mour. Douk namudok aria eik ta mare inaku.’ \p \v 20 “Aria anan nakri, ‘Eik douk atin yarao armatok, douk namudok aria eik ta mare inaku.’ \p \v 21 “Douk amam hakripan namudok aria anan wata natanam nanak nakrip ananin debeini um enyudok baraen amam hakripan um. Aria anudok urupatinari juwehosin abom aria nakrip anudok nenekuman mour iri nakri, ‘Douk nyunak arigas um ehudok ihihmorim debeihi yeh huni shokuhi douk hape abrudok wabur iri. Aria nyurauri nabes seshukesh iri shuni eshudok eneshenesh wokesh iri. Eshesh shuni eshudok douk yegeshiweruh yoweruhesh iri, shuni aiyas senekeshi aria nyuhwaresh shunaki eikit urupat.’ \p \v 22 “Aria anudok nenekuman mour iri wata nanaki aria nakri, ‘Debeini, eik yagipesh nyakin baraen aria anabigit um urupat watak tape meyoh.’ \p \v 23 “Aria debeini nakripan nakri, ‘Nyak nyunak nyugim debeihi yeh aria shopunek nyugim narub nubarigirub aria nyiraouri arpesh shunaki shuwish eikit urupat. Um maresh? Eik yakri eikit urupat ta shuknit abom. \v 24 Aria eik yakripen, amudok armam douk nubokuhi yahwaram um hunaki um eikigun worigun iri ta mare wata hunaki huwok anagun eikigun worigun uwe, uwok.’” \s1 Arpesh Shukri Shugipesh Jisas Iri Ta Shukon Eshesh Kanak Abom Um Iruhin \r (Matyu 10:37-38) \p \v 25-26 Douk sabaishi arpesh shani Jisas shanak aria anan natanam natrish aria nakripesh nakri, “Aria enen arpen nyukri nyunaki nyugipesh eik, aria enyen urkum munawasham abom um enyenyin yaken nini amakek, shuni enyenyik irohukwik kwuni enyenyish batowish, shuni enyenyish ashukenyish owashish shuni enyen kanak, aria eik enyen urkum munawasham karoiwe atuwe um eik iri, enyen ta mare wosik nyugipesh eik uwe, uwok. Enyen nyukri nyugipesh eik um, enyen urkum ta munawashame abom. \v 27 Aria shopunek, enyudok arpen douk nyukri nyugipesh eik, aria enyen mare nyunek redim nyusah enyenyin rowog kruse aria nyugok um, enyen ta mare wosik nyupe eikin disaipel uwe, uwok. \p \v 28 “Aria ta ipak enen nyukri nyurok anat rourouti urupat akure, sagomatin enyen ta nyupe aria urkum mupe murum enyenyibor utabor douk enyen nyanabarubuk iri iyoh. Ababar ta wosik um nyurok atudok urupat nyiyatat aka, uwok? \v 29 Aria douk sagomatin enyen urkum mare mur namudok iyoh aria nyukitak nyunek simen nyishuhurat, aria enyen mare nyurukat nyiyatat um, ihishmorim arpesh ta shutrut aria shiyakasen, shuneken enenyenen. \v 30 Eshesh ta shukri, ‘Enyen nyatuhur nyarukat aria enyen madae nyurukat nyiyatat uwe!’ \p \v 31 “Aria ta anan king nini 10,000 poreim soldia aria nukri nunak nini kupaini king douk narauri 20,000 poreim soldia iri um ta hurpak um, sagomatin anan ta nupe aria urkum murum anan nini ananim soldia ta wosik dodogowim um hubo anudok anan king nini ananim huhiyaham aka, uwok. \v 32 Aria anan nunadukem um anan ta mare dodogowin um, ananish horim shuni esheshin king ta wata shupe shunaki rougun aria anan ta nishopok enen nyurao baraen iri. Enyen ta nyurao baraen nyunak nyukrip anudok anan king um amam hunugabe um hupe atugun aria mare hurpak. \p \v 33 “Aria douk namudok atin, ta enen arpen mare nyukeshuk agab ihishmorim enyenyish eshudok eneshenesh um, enyen ta mare wosik nyugipesh eik uwe, uwok.” \s1 Sol Douk Madae Ekehir Iri Uwe Ta Shuwasharuk \r (Matyu 5:13; Mak 9:50) \p \v 34 Aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri, “Sol arar douk yopuri. Aria ta arar wata jemiyair um, apak yah douk madae anah uwe um wata munekar ekehir um uwe, uwok. \v 35 Arudokmori sol douk madae yopur um runek enen mour uwe. Apak ta muwasharuk meyoh. Aria ipak arigos sapenyepi ta pumnek enyudok baraen!” \c 15 \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Enen Sipsip Nyanak Nyawishuk Um \r (Matyu 18:12-14) \p \v 1 Anob nyutob amam harao takis iri hani amudok anam henek eneshenesh yoweishi inahos iri hanaki um humnek Jisas ananin baraen. \v 2 Aria amam Farisi hani amam henek skulumesh um lo iri hape heyagwreh shokubur shokubur um Jisas hakri, “Anudok arman nani eshudok shenek eneshenesh yoweishi inahos iri shape. Aria shopunek, anan nanak um shape shawok worigun!” \p \v 3-4 Aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri “Aria ipak anan nagrem 100-poreish sipsipahos aria enen nyunak nyuwishuk akure, anan ta nunek maresh? Anan ta nukutukuk eshudok 99-poreish shiyotuguk shupe shuwokuk utoruh anagun aria anan ta nunak nupe nurium enyudok atin sipsip arigaha nunak nuparugen. \v 5 Douk nuparugen aria anan ta nunadudareh abom aria nutuken nunyusah aria wata nutanam nunak. \v 6 Douk nunak arigaha nutogur urupat aria anan ta nuhwari ananish arpesh douk shani anan shape atugun iri nukri, ‘Enen eikin sipsip nyanak nyawishuk aria eik yaurimen arigaha yanak yaparugen aria wata yaraenyi. Douk namudok aria yakri ipak punaki puni eik munadudareh!’” \v 7 Douk Jisas nakriyuk namudok aria wata shopunek nakripesh nakri, “Aria eik yakripep, douk namudok atin shape iruhw heven iri ta shanadudareh um eshudok 99-poreish arpesh douk shakri eshesh shape wosik aria mour wokesh um shukeshuk agabus yoweishi inahos aria wata shukon aparuh Iruhin um. Aria atun arman douk nenek yoweishi inahos iri nukeshuk agab yoweishi inahos aria nutanam nukon apahw Iruhin um, shape iruhw heven iri ta shunadudareh shuriguk abom.” \s1 Jisas nakripesh Wobuwobren Baraen Um Utabor Bunak Bawishuk Um \p \v 8 “O ta onok armatok kwunoruk 10-poreibor siliwaibor utabor aria okwok kwunak kwutukuk anam akure, okwok ta kwunek maresh? Okwok ta kwukitak kwushupeh lam aria kugit okwokwit urupat. Aria okwok gamo kwupe kwurimam arigaha wata kwuparugom. \v 9 Douk kwuparugom aria okwok ta kwuhwari okwokwish arpesh douk shani okwok shape atugun iri kwukri, ‘Anam eikim utom manak mawishuk aria eik wata yaurimom aria yanak yaparugom. Aria eik wata yanadudareh aria yakri ipak punaki puni eik manadudareh!’ \p \v 10 “Aria eik yakripep, douk namudok atin, Iruhin nini ananish enselahos ta shunadudareh shuriguk abom um agundok atin arpen meyoh douk nyenek yoweishi inahos iri wata nyukeshuk agab aria nyutanam nyukon apahw Iruhin um.” \s1 Jisas nakripesh Wobuwobren Baraen Um Anan Nuganin Nakutukuk Ananin Yaken Nanak Rougun Iri \p \v 11 Aria Jisas ta nakripesh enen wobuwobren baraen shopunek nakri, “Anan arman nabuki biom nugamim. \v 12 Aria shokuni nuganin nakrip yaken nakri, ‘Yain, eik yakri uwok um ipe arigaha nyak nyugokuk aria ohwak douk ta unosia eshudok nyak nyagraehesh um ohwak iri uwe, uwok. Eik yakri nyisiyaesh-umohw douk!’ Aria yaken nakitak nosiyamam ananish eshudok eneshenesh ananim biom nugamim. \p \v 13 “Aria douk madae roubi uwe aria shokuni nuganin nohur ananish eshudok eneshenesh nanak nenek salimesh um utabor nasuabor aria nanak nape rougun kupaigi nahobig. Anan nanak aria nape nawashokuk ananibor utabor. Anan nawashabor um ehudok yoweihi aih douk anan nape nenekoh iri. \v 14 Douk nawashak ananibor utabor arigaha neyataboruk, aria debeirubi nyurub baesh agudok nahobig. Aria anan eneshenesh wokan abom nenenem yaruhish. Anan madae nunabukuk anabor karowibor utabor um nunator worigun um uwe, uwok. \v 15 Douk namudok aria anan nanak nape nenek mour um anan abrudok waburin arman. Aria anudok arman neshopokan nanak nape nenekuman mour um neyoh ananiguhw burguhw. \v 16 Aria agundok anan nakri nuwok eshudok worigun douk burguhw hwape hwashoh iri. Aria madae enen arpen nyukri nyukon anagun worigun um nishoh iri uwe, uwok. \p \v 17 “Aria douk nape aria anan urkum wata mor um agundok anan nape yoweishigom um aria nakri, ‘Ihishmorim shenek mour um eikin yain iri douk shapeum shawok sabaiguni worigun. Aria eik yape agundok aria yagok um nyurub abom! \v 18 Douk namudok aria nyunekesh, eik wata itanam inak um eikin yain. Aria eik ta ikripan ikri, “Yain, eik yenek yoweishi inahos um Iruhin nani nyak. \v 19 Aria douk eik madae yopuwe iri abom um nyak nyuhware nyakin nuganin um, uwe. Aria nyak nyusap eik ipe shakamum nyak inekumen mour meyoh.” ’ \v 20 Douk anan nakri namudok aria anan nakitak nape nanak um ananin yaken. \p “Douk anan wata nape nanak rougun aria ananin yaken natrunogu aria neneman giha abom um ananin nuganin. Aria anan nahur nanak nemetegan aria nanapuprikan. \p \v 21 “Aria anudok nuganin nakrip yaken nakri, ‘Yain, eik yenek yoweishi inahos um Iruhin nani nyak. Aria eik douk madae yopuwe iri um nyuhware nyakin nuganin uwe, uwok.’ \p \v 22 “Aria yaken nahwar eshudok shenek mouruman iri nakri, ‘Ipak purauri eikih sagomatinyih yopuhi rouhi rupah punaki puhuraman aria purman enen ring ananih hah. Aria purman ono su. \v 23 Aria punak pubo nyanyi sagomatinyin yopunyi bulmakau aria apak munek debeiguni worigun muwok enyudok bulmakau aria munadudareh. \v 24 Um maresh, eik yakri anudok eikin nuganin seiwok nagok. Aria uwok, anan wata nape. Eik yakri anan ta nanak nawishuk. Aria uwok, eik wata yaparugan.’ Aria anan nakripesh namudok aria eshesh shape shenek worigun aria shanadudareh abom. \p \v 25 “Douk eshesh shape shenekagun aria anudok sanin nuganin napei nubarig nanaki aria nemnek um agundok eshesh shape sheyarub shatukabur um. \v 26 Aria anan nahwar anan nenek mour iri nanaki aria narigan nakri, ‘Ipak pape penek maresh?’ \v 27 Aria anan nakripan nakri, ‘Nyakin wanin nanaki aria nyakin yaken nabo enyudok sagomatinyin yopunyi bulmakau aria apak munek worigun. Um maresh, ananin shokuni nuganin douk madae nugok uwe. Anan wata natanamori.’ \p \v 28 “Aria douk ashuken nemnek namudok aria anan juwehosin abom aria nakri uwok abom um nunak nuwish urupat um. Douk namudok aria ananin yaken nanaki aria nenekuman shokwin shokwin um nunak urupat. \v 29 Aria anan nakrip yaken nakri, ‘Sabaishi kwarahos eik yape yenekumen debeinyi atin mour kabi douk anan nenek mour meyoh um nyak iri um. Aria eik madae iken agab um nyakin baraen atin uwe. Aria nyak madae nyuke enen shokwinyi meme meyoh um eik ini eikish arpesh munenek anagun worigun mugnoh aria munadudareh uwe, uwok! \v 30 Aria anudok nyakin nuganin nanak neyatakuk nyakish eshudok eneshenesh um oudok weyotu yeh iri armago. Aria douk anan wata natanamori aria nyak nyaboman enyudok sagomatinyin yopunyi bulmakau.’ \p \v 31 “Aria yaken nakripan nakri, ‘Nya, ihih nyumneh ohwak wape atugun aria eikish eneshenesh eshudok douk nyakish shopunek. \v 32 Aria douk apakiruh aparuh ta yopuruh abom aria munadudareh aria munek worigun. Um maresh, anudok nyakin wanin apak makri anan seiwok nagok, aria uwok. Anan wata nape aria douk anan wata natanamori. Aria apak makri anan ta nanak nawishuk, aria douk apak wata moparugan.’” \c 16 \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Nasuhw-umesh Merik Iri Douk Nadukemesh Abom Iri \p \v 1 Aria Jisas nakripam enyudok wobuwobren baraen ananim disaipel nakri, “Anan debeini douk nagrem sabaishi eneshenesh eshudok iri nape. Aria anan nenek mour iri shopunek douk natauruman nasuhw merik um eshudok enesh shenek mour iri nape. Aria enesh shanaki shakrip anudok debeini shakri, ‘Anudok nenekumen mour iri douk nyenekan um nasuhw merik iri nape nakwuaruh um nyakish eshudok eneshenesh shani nyakibor utabor.’ \v 2 Aria anudok debeini nahwari anudok nasuhw merik iri aria nakri, ‘Maren enyudok baraen eik yemneken um shakri nyak nyape nyakwuaruh um eikish eshudok eneshenesh um? Douk namudok nyak nyunak nyudareh ihishmorim eshudok douk nyak nyasuesh iri shuni eshudok douk seiwok nyawasheshuk um nyenek mour um. Nyak nyudarehesh aria nyusume anap shup aria nyunaki nyiyabige. Um maresh? Nyak ta mare wata nyupe nyusuhw merik uwe, uwok.’ \p \v 3 “Aria anan nenek mour iri naneyagwreh nakri, ‘Eikin debeini nakri niyate um mour. Douk namudok aria eik ta inek maresh? Eik madae dodogoiwe um irok nuwagas um uwe. Aria shopunek, eik douk abraenyiwe um inak ihawar kupaishi arpesh um shuke eshudok eneshenesh um. \v 4 Aria douk eik yadukemesh um eshudok douk ta eik inekesh iri um abudok nyutob eikin debeini niyate um mour um, arpesh ta wata shurae inak um esheshig urusag.’ \p \v 5 “Douk namudok aria anan nahwar ihishmorim arpesh douk shenek dinau um ananin debeini iri shanaki shatrun. Aria anan narik sagomatinyin nakri, ‘Nyak nyenek dinau um makwunish eshudok eneshenesh eikin debeini ananish?’ \p \v 6 “Aria anan nakripan nakri, ‘Eik yenek dinau um 100-poreish welish drepahos douk shenegor rowos shahwaragas um oliv iri.’ \p “Aria anudok nasuhw merik iri nakripan nakri, ‘Arigah nyunak nyuhur apudok shup um eshudok eneshenesh nyak nyenek dinaumesh iri shetem um aria wata nyuwem 50-poreish atish.’ \p \v 7 “Aria wata shopunek kupaini nanaki natogruman aria narigan nakri, ‘Nyak nyenek makunin dinau?’ \p “Aria anan nakripan nakri, ‘Eik yenek dinau um 100-poreigas begas um wit douk shenek plaua-agasi.’ \p “Aria anan nakripan nakri, ‘Nyak nyunak nyuhur apudok shup um eshudok eneshenesh nyak nyenek dinaumesh iri shetem-opi aria wata nyuwem 80-poreigas begas atugas.’ \p \v 8 “Aria anudok debeini natuk anudok nenek rohw nasuhw merik iri ananin nyeigur nyato iruhw. Um maresh? Anan douk gamo nadukemesh aria nenenek anah yopihi yah um nutaurum amudok armam nabouk amamin dinau nyagokuk um nenekam hanadudareh aria kweipon amam ta wata hutauruman. Eshudok arpesh shagipesh agundok atapihi aih aria shukonaguk agabus Iruhin iri, eshesh douk ta gamo shudukemesh um shuni kupaishi shakonaguk agabus Iruhin iri shunek enenyenen mour um. Eshesh douk sheshagrakuk Iruhin ananish arpesh douk sharahaen arisigunum iri um shenek mour um.” \p \v 9 Aria Jisas ta nakri namudok, “Adur atin eik yakripep, ipak ta pukesh ipakibor utabor kupaishi arpesh um putaurumesh aria punekesh shutogur ipakish arpesh. Ipak punekesh namudok aria kweipon ipakibor utabor butuh um, ipak ta pugok aria punak pupe wosik ihih nyumneh gani iruhw heven. \p \v 10 “Eshudok arpesh douk shusuhw karowish eshudok eneshenesh aria shunak shiyohesh wosik iri, eshesh ta shunodukem um eshesh kanak um shusuhw sabaishi eshudok eneshenesh shiyohesh. Aria eshudok douk shunek shokwinyi mour aria shunek rohw um, eshesh shunek debeini mour um, eshesh ta shunek rohw namudok atin. \v 11 Aria ta ipak mare gamo piyoh agnudok atapibor utabor wosik um, ipak ta omi nyukep yopishi eshudok eneshenesh douk shakus iruhw heven iri um piyohesh? Adur atin ta uwok. \v 12 Aria ta ipak mare gamo pubuk kupaishi esheshish eshudok eneshenesh um, ipak ta wata omi nyukep ipakish eshudok eneshenesh? Adur atin ta uwok. \p \v 13 “Ta mare enen arpen nyenek mour iri ta nyunek mour um biom debeimi. Douk enyen nyunek mour um biom um, enyen ta nyukri uwok um anan, aria ta urkum munawasham anan. Aria enyen ta nyumnek anan ananin baraen aria anan ta mare nyumnekan. Aria ipak douk gamo punadukemesh um ipak kanak um mare punek mour um Iruhin nini utabor shopunek uwe, uwok.” \s1 Enen Shopunek Jisas Ananin Baraen \p \v 14 Douk amam Farisi hemnek namudok aria hape henekan enenyenen um Jisas. Um maresh, amamip urkwip douk panakri utabor abom. \v 15 Aria Jisas nakripam nakri, “Ipak pakri punek ipakihi yopihi aih agundok kupaishi arpesh shapeum shutrip aria shuhwarep yopishi arpesh. Aria Iruhin douk nadukem ipakip urkwip por panak um. Eshudok douk arpesh shatrish aria mishish shakitakumesh abom iri, eshudok douk Iruhin natrish aria nakri yoweishi abom. \p \v 16 “Aria enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses-enyi nyani amam profet hakripesh-enyi baraen nyape dodogowin arigaha nyanak nyatogurum abudok nyutob Jon douk nenek baptaisumesh iri natogur napeum. Aria abudok nyutob banaki arigaha douk, eshesh shape shakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen um arpesh shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um ihirub warub. Aria ihishmorim arpesh shape shenek debeinyi mour dodogowish atish um shakri shuwish. \p \v 17 “Iruhw atap ta shunak shuwishuk. Aria enyudok lo douk seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi ta mare anabik shokugun meyoh nunak nuwishuk uwe, uwok.” \s1 Jisas Nakri Um Armam Armago Shanabrig Shanaraum Um \r (Matyu 5:31-32; 19:9; Mak 10:11-12) \p \v 18 “Aria anan arman nubrig shanaraum um ananik armatok aria wata nukri nurao kupaikwi um, anan douk nabrig enyudok lo um shanaraum um. Aria ta anan arman nurao onok armatok douk seiwok okwokwin arman neyatok kwape iri um, anan douk nabrig enyudok lo um shanaraum um.” \s1 Anan Debeini Arman Nagrem Sabaishi Eshudok Eneshenesh Iri Nani Lasarus \p \v 19 Aria Jisas nakripesh enen baraen nakri, “Anan debeini douk nagrem sabaishi eshudok eneshenesh iri nape. Aria ihih nyumneh anan nenek yopihi atih rupeh douk shatorih debeibori utabor iri. Aria anan nape wosik aria napeum nawok yopuguni atugun worigun. \v 20 Aria agundok anan nanahwaram Lasarus iri douk eneshenesh wokan iri um shopunek nape. Anan sabaibi ereb bapenyan aria sharanum nanak nape adukitum wit um anudok debeini ananirub narub. \v 21 Anan nape agundok um nakri nunatorum tutukwanigun worigun anudok debeini nunekesh shagrukuk iri. Aria shopunek, nubag gwanaki gwape gwabiyak ananib ereb. \p \v 22 “Douk Lasarus nape arigaha anan nagok aria Iruhin ananish enselahos sharanum nanak nani Abraham hape agundok douk Iruhin ananish arpesh shagok shanak shapenyaburi wabur. Aria anudok debeini shopunek nagok aria sharuman. \v 23 Aria anan nanak nape agundok shagok iri shanak shapeum. Aria agundok, anan nanomnek debeiri eriger aria natrugunu aria natik Abraham nani Lasarus hapeiri rougun. \v 24 Douk namudok aria nahwar Abraham nakri, ‘O yamenen Abraham, nyak nyukri gihaum eik aria nyishopok Lasarus nuseguri ananih hah abar aria nunaki nubuwehume yaham. Um maresh, ehudok debeihi nyih hanuwe abom aria yanamnek debeiri eriger!’ \p \v 25 “Aria Abraham nakripan nakri, ‘O baruhon, douk nyak urkum mormoguk seiwok. Seiwok nyak nyape nyarahaen amnab um, nyak nyarao ihishmorim yopishi eshudok eneshenesh. Aria Lasarus narao ihishmorim yoweishi. Aria douk abrudok wabur ananihw apahw hwape wosik aria nanadudareh. Aria nyak nyape um nyenemnek debeiri eriger. \v 26 Aria shopunek, orokohun um apak mani ipak, Iruhin nenek anat debeiti baret tabuhuk gani atap. Douk namudok aria arpesh shupe agundok iri shukri shubi-shuwis shunaku nagundok ipak pape um, eshesh ta shubirak shutik uwok. Aria arpesh shupe nagundok iri ta mare shubi-shuwishi aria shunaki agundok apak mape um uwe, uwok.’ \p \v 27 “Aria anudok debeini nakri, ‘Douk namudok aria Abraham, eik yakripen, nyak nyishopok Lasarus nunak um eikin yaken ananit urupat. \v 28 Anan nunak nukripugu eikim 5-poreim owarhim dodogowinyi baraen. Um maresh, ta wosik atin aria amam shopunek mare hunaki abrudok wabur douk shenemnek debeiri eriger um.’ \p \v 29 “Aria Abraham nakripan nakri, ‘Amam douk harao okwudok Buk douk seiwok Moses nani amam profet howem Iruhin ananin baraen nyetemok iri. Aria amam ta hutrin hugipeshen aria enyen ta nyutaurumam.’ \p \v 30 “Aria anan nakri, ‘Uwok, yamenen Abraham! Enyudok baraen atin ta mare nyutaurumam. Douk enen nyagok iri wata nyukitaki wonugwehw nyunak nyukripam akure, amam ta hukeshuk agabus yoweishi inahos aria hutanam hukon aparuh Iruhin.’ \p \v 31 “Aria Abraham nakripan nakri, ‘Douk amam mare humnek Moses nini amam profet amamin baraen husuwen hugipeshen um, enen nyagok iri arpen wata nyukitaki wonugwehw aria nyunak nyukripam-umen iri baraen shopunek ta mare humneken aria hukenyuk agabus yoweinyi uwe, uwok!’” \c 17 \s1 Yoweihi Aih Ta Henek Arpesh Shukutukuk Bilip Iri \r (Matyu 18:6-7, 21-22; Mak 9:42) \p \v 1 Aria Jisas nakrip ananim disaipel nakri, “Eshudok eneshenesh douk ta shunek arpesh shunek yoweishi inahos iri ta shutogur. Aria enyudok arpen douk nyunek kupainyi nyunek yoweishi inahos iri, enyen douk ta gihaumen. \v 2 Aria enen arpen nyunek enen um eshudok shokwishi batowish um nyunek yoweishi inahos um, enyen douk nyenek yoweishi inahos abom. Aria ta shusuhwen shuwaur anam debeimi utom enyenyin aruhwigur aria shuwashen nyubuhuk youg akure, enyen ta nyupe yoweinyi poe. Aria Iruhin ta neneken nyumnek debeiri eriger abom reshagrakuk agundok nyumnek eriger um shuwashen nyubuh youg um. \v 3 Aria ipak gamo pudukemesh. Aria enen Kristen nyukri nyunek enesh yoweishi inahos um, ipak ko puhen. Aria enyen wata nyukeshuguk agab yoweishi inahos aria nyutanam nyukon apahw Iruhin um, pukweshiheshuk eshudok yoweishi inahos enyen nyenekesh iri. \v 4 Aria ta enyen nyunekumen enesh yoweishi inahos arigaha nyudareheh hunak hutogur 7-poreih um anah nyumnah, aria enyen wata nyunaki 7-poreih um nyukripen um nyukri enyen nyakutukuk eshudok yoweishi inahos enyen nyenekesh um nyak iri um, nyak mare nyusuhwesh nyupe eshudok enyenyish yoweishi inahos aria nyutoriheshuk um enyen.” \s1 Jisas Nakri Um Shunek Bilip Um \p \v 5 Aria amam aposel hakrip Debeini hakri, “Nyak nyunek apakin bilip nyutogur dodogowin.” \p \v 6 Aria Debeini wata nakripam nakri, “Ipak pugipesh Iruhin wosik aria ipakin bilip ta nyutogur shokwin abom aria kabi douk anam shokumi mastetim shurkum um akure, ipak ta pukrip epudok shuruwep peirenyi rowog pukri, ‘Nyunatuk um nukwaruh nyunak nyubuh youg aria wata nyukih.’ Aria adur atin, enyen ta nyugipesh ipakin baraen.” \s1 Shenek Mour Meyoh Iri Shenekoh Iri Aih \p \v 7 “Aria ipak anan nenekumen mour meyoh iri nunak nupe nuwor amnab nubarig o niyoh sipsipahos. Aria douk nuneguk mour jurug aria wata nutanamori atin aria ta wosik nyukripan um arigas nunaki nupe nuwok worigun aka mumam? \v 8 Adur atin ta uwok. Nyak ta nyukripan namudok, ‘Kare nyuwashak yopuhi rupah aria nyunak nyunek redimeim eikigun worigun aria nyunaki nyuke-agun ba ignah. Aria nyak nyupe nyubeime ba iwok eikigun iyatagun aria nyak kadak nyuwok nyakigun.’ \v 9 Aria nyak ta nyunek tenkyu um anudok nenekumen mour meyoh iri um agundok nagipesh nyakin baraen um o ta uwok? Aria ta uwok. \v 10 Douk namudok aria ipak shopunek ta punekesh namudok atin. Aria ipak punek enyudok mour douk Iruhin nakripep um puneken iri piyaten um, ipak ta pukri, ‘Apak douk nyeiguhw wokap mape shakamum Iruhin munek mour meyoh iri. Apak douk menek anan nakripap um muneken iri atin.’” \s1 Jisas Nagabe 10-poreim Arugeh Lepra Hapenyam Iri \p \v 11 Aria Jisas nape nanak um Jerusalem. Anan nagim yah nawish nanak orokohun-igum agudok biyog shokugi nahobig Samaria aria Galili. \v 12-13 Aria douk nanak arigas um nunak nuwish anabur wabur aria 10-poreim armam arugeh lepra hapenyam iri hanaki haparugan. Aria amam wata heyoturi rougun aria hahwarari debeg hakri, “Jisas, Debeini, nyak nyukri nyenek gihaum apak!” \p \v 14 Aria douk Jisas natrumori aria nakripam nakri, “Ipak kare punak puyabigom ipakiruh yegeshiweruh amam pris.” Aria amam hatanam hanak atin, aria arugeh lepra hanakuk abom aria amamiruh yegeshiweruh wata yopuruh. \p \v 15 Aria anan natik um anan wata yopun aria anan wata natanam nanak aria nahawar debeg atin nape natuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. \v 16 Aria nanak nabuh noduk yomag nakus atap hurukatin um Jisas neyotu um aria nenek tenkyuman. Anudok arman, anan douk anan um eshesh Samaria. \p \v 17 Aria Jisas natik namudok aria nakri, “Iganigadae yagabe 10-poreim. Aria amudok anam 9-poreim hapeik agnum? \v 18 Maresh namudok um anudok kupaibi amnabin atun natanamori nanaki nenek tenkyu um Iruhin um?” \v 19 Aria Jisas nakripan nakri, “Kitak kare. Nyak nyenek bilip nyakri eik dodogoiwe iri aria douk yopin.” \s1 Jisas Nakri Um Abudok Yopubi Nyutob Douk Ta Iruhin Nutogur Yopugunum Aria Nutaurumap Um \r (Matyu 24:23-28, 37-41) \p \v 20 Aria anah nyumnah amam Farisi harig Jisas um ta meibi nyutob um arpesh shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um ta butogur. Aria anan nuwanamam baraen nakri, “Agagun ta mare enesh arpesh shutrugun shudukem-agun kabi douk shatik enesh eshudok shadukemesh um uwe, uwok. \v 21 Ta mare shukri, ‘Tik, natogur agundok o natogur ganik.’ Um maresh? Iruhin nape Debeini um arpesh shuwish agundok anan nape Debeini um ananish arpesh um douk iganigadae nape numunipum.” \p \v 22 Aria anan nakrip ananim disaipel nakri, “Nyutob butogrum, ipak ta mishish shukitak um pakri putik anah nyumnah eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri itanamori ipe debeiwe iri aria itrugun abom ahi. Aria ipak ta mare putruh. \v 23 Aria arpesh ta shukripep shukri, ‘Krais natanamori. Wata tiku, nani nape gani.’ O ta shukri, ‘Anudok nape agundok!’ Aria eik yakripep. Ipak mare punak pugipeshesh uwe, uwok. \v 24 Ipak padukemesh um agundok utag gatrugun obi nyutob. Agag gatrugun abom kabi aun nakihumori arigaha ganak gabuh aun nabuhum. Aria eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta inekesh namudok atin abudok nyutob eik ta itanamori um. Ihishmorim arpesh ta shitiwe. \v 25 Aria sagomatin eik ta imnek debeiri eriger aria doukish arpesh ta shukeik agabus iyoh. \p \v 26 “Eneheneh aih douk shenekeh abudok nyutob seiwok Noa nape obi nyutob, ehudokmori atin ta shenekeh abudok nyutob hurukatin um eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta itanamori obi nyutob. \v 27 Ihishmorim arpesh shapeum shawok worigun aria abar iri, aria armam armago shanaraum. Eshesh shape shenekesh namudok arigaha ahudok nyumnah Noa nawish korohuk aria abar babo ihishmorim arpesh beyateshuk. \p \v 28 “Aria shopunek, abudok nyutob seiwok Lot nape obi nyutob douk shenekesh namudok atin. Shapeum shawok worigun, shawok abar, shator eshudok eneshenesh, shenek salim um eshudok eneshenesh, shau eneshenesh nubarig, aria shanarok urusag. \v 29 Aria douk arigaha ahudok nyumnah Lot nakutukuk wabur Sodom nanakuk aria Iruhin nenek nyih iri juwehosibori utabor salfa shagruk iri iruhw utag. Eshesh shagruki kabi douk eshah hormori aria shabuhi shabo ihishmorim arpesh shagok shatuh. \p \v 30 “Aria abudok nyutob eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri itanamori yopugunum obi nyutob, arpesh shopunek ta shenekesh namudok atin. \v 31 Ahudok nyumnah, arpen nyupe aduk urupat iri ta mare wata nyuwish um nyunohuri enyenyish eshudok eneshenesh. Aria enyudok douk nyeyotu nubarig iri ta mare wata nyutanam nyunak um urupat um nyunohuri eshudok eneshenesh uwe, uwok. \v 32 Ipak urkwip puramaguk Lot ananik irohukwik. \v 33 Eshudok arpesh douk urkwip purum shukri eshesh kanak shupe wosik um, aria mare shusuhw eikin baraen shugipeshen iri ta shunak shuwishuk. Aria eshudok douk madae urkwip purum eshesh kanak uwe aria shugipesh eik iri ta shupe wosik.” \p \v 34 Aria Jisas nakri, “Eik yakripep, abudok wab, biom armam ta hishuh atus aras. Anan ta inaran aria anan ta nishuhuk. \v 35 Aria bio armago ta upe unek plaua um uweh bret um. Aria onok ta inaraok aria onok ta kwupeik. \v 36 [Aria biom armam ta hiyotu nubarig. Aria anan ta inaran, aria anan ta niyotuguk.]” \p \v 37 Aria Jisas ananim disaipel hemnek namudok aria harigan hakri, “Debeini, enyudok ta nyutogur agnum?” \p Aria Jisas neyagwreh nakripam wobuwobren baraen nakri, “Agnudok douk mahish shagok shakus um, armiguhw ta apa hwanaki hwanatorumori um.” \c 18 \s1 Wobuwobren Baraen Um Onok Armatok Kworep Jas Nasuhw kwotog Iri Um Nutaurumok Iri \p \v 1 Aria Jisas nakrip ananim disaipel enyudok wobuwobren baraen um nunek skulumam um hunek beten ihih nyumneh aria mare hukutunuk atin. \v 2 Aria nakripam nakri, “Anabur wabur, anan jas douk nasuhw kwotog iri nape. Anudok jas madae nunogugur Iruhin atun uwe, uwok. Aria anan madae nukri gihaumesh atin uwe arpesh o nunoguguresh uwe, uwok. \v 3 Aria abrudok atubur wabur onok armatok anan nagok nokusopuk iri kwape. Ihih nyumneh okwok kwape um kwanak um anudok jas aria kwakripan kwakri, ‘Anan eikin horin nenek rohwume aria nenek kwotume meyoh. Aria eik yakri nyak nyutaurume um kwot.’ \p \v 4 “Aria roubum nyutob anudok jas nemnek okwokwin baraen aria nakri uwok um nutaurumok. Aria arigaha anan nenek urkum aria nakri, ‘Adur, eik douk madae inogugur Iruhin uwe, o madae inogugur arpesh aria ikri gihaumesh atin uwe. \v 5 Aria okwudok armatok kwanaki kowemume abudok bugob aria nyunekesh. Eik ta itaurumok um kwot. Uwok um, okwok ta kwupe um ta kwunaki atin kwunaki aria eik ta arigeh heimok abom!’” \p \v 6 Aria Debeini nakripam nakri, “Ipak ta pumnek enyudok baraen anudok yoweini jas nakriyen iri. \v 7 Aria ipak pakri mumam? Eshudok arpesh douk Iruhin nanagraehesh um shupe ananish iri shukri shureh shubeiman nyumnah wab um nutaurumesh um, anan ta mare nutaurumesh arigas uwok? \v 8 Adur atin eik yakripep, anan ta nutaurumesh arigas um enyudok rohwinyi baraen. Aria abudok nyutob eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri itanamori abudok amnab obi nyutob, ipak pakri eik ta itik um arpesh douk shenek bilip um eik iri o uwok?” \s1 Wobuwobren Baraen Um Anan Farisi Nani Anan Narao Takis Iri \p \v 9-10 Enesh arpesh douk shakri eshesh atish douk shugipesh lo atin iri arpesh shapeum shenek yopihi aih atih iri aria shakri ihishmorim kupaishi douk yoweishi. Douk namudok aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri, “Biom armam hato um Iruhin ananit debeiti urupat um hunek beten. Anan Farisi aria anan narao takis iri. \v 11 Aria Farisi nakitak neyotu aria numun ananin urkum atin nenek beten nakri, ‘Iruhin, eik yenek tenkyumen. Um maresh? Eik douk madae kabi ihishmorim kupaishi arpesh douk shenek yoweishi inahos iri uwe. Enesh shakwu orugwih iri. Enesh shenek wehrur iri, aria enesh madae shugipesh lo atin iri uwe. Aria shopunek, eik douk madae kabi nani yoweini arman narao takis iri uwe. \v 12 Ihig wik, biyeh nyumneh eik apa yeshakur um worigun aria yape yenek beten atin. Aria ihishmorim eshudok eik yaparugesh iri, eik apa yosiyaesh aria yeken anabigish\f 18:12 \fr 18:12 \ft Putik futnot nyape Luk 11:42 iri.\f*um nyak!’ \p \v 13 “Aria anudok narao takis iri neyotukuk rougun aria madae karowih atin nupuhur nutik iruhw heven uwe, uwok. Anan neyotu aria nape naguduk mishin aria nakri, ‘Iruhin, eik yenek eneshenesh yoweishi inahos iri. Nyak gihaume!’” \p \v 14 Aria Jisas nakri, “Eik yakripep. Iruhin douk natik anudok narao takis iri aria nahwaran nagipesh lo atun iri arman aria anan wata natanam nanak um ananit urupat. Aria anudok Farisi uwok. Um maresh? Arpesh douk shutuk esheshish nyeiguhw shuto iruhw iri, Iruhin ta nesh shubuhuk. Eshudok douk madae shutuk esheshish nyeiguhw shuto iruhw iri uwe, Iruhin ta nutuk esheshish nyeiguhw shuto iruhw.” \s1 Jisas Nenekumesh Yopihi Aih Shokwishi Batowish Um Shupe Wosik \r (Matyu 19:13-15; Mak 10:13-16) \p \v 15 Aria enesh arpesh sharauri esheshish shokwishi batowish um Jisas um nuwemesh wis aria nunekumesh yopihi aih. Aria douk ananim disaipel hatik namudok aria hahaesh. \v 16 Aria Jisas nahwari eshudok shokwishi batowish shanaki hurukatin um anan aria nakri, “Ipak kutukuk shokwishi batowish shunakumori eik. Um maresh? Eshesh ta shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um. \v 17 Eshudok arpesh douk shakri uwok um Iruhin nupe esheshin debeini kabi douk batowish shakri wosik um, eshesh ta mare shuwish agundok Iruhin nupe Debeini um ananish arpesh shapeum uwe, uwok.” \s1 Jisas Nani Anan Nagrem Sabaishi Eshudok Eneshenesh Iri Heyagwreh \r (Matyu 19:16-30; Mak 10:17-31) \p \v 18 Aria anan eshesh Juda esheshin debeini narig Jisas nakri, “Yopuni Tisa! Eik ta inek maresh aria ta douk ipe wosik abom ihih nyumneh?” \p \v 19 Aria Jisas nakripan nakri, “Nyak nyahware yopuweiri um maresh? Iruhin atun douk yopuni. \v 20 Nyak douk nyadukemen enyudok lo douk nyetem Iruhin ananik Buk iri. Enyen douk nyakri, ‘Ipak mare punek wehrur, mare pubo kupaishi arpesh shugok, mare pukwuaruh, aria mare punek rohw atin. Aria ipak pumnek ipakish amakenyish esheshin baraen aria putaurumesh.’” \p \v 21 Aria anudok arman wata nakrip Jisas nakri, “Seiwok eik wata shokuwe um, arigaha douk, eik yasuwen dodog enyudok ihinyumorim lo aria yagipeshen.” \p \v 22 Aria douk Jisas nemnek namudok aria wata nakripan nakri, “Nyak douk atuh aih wata hape, nyak wata nyunekah uwe. Nyak nyunak nyuhur ihishmorim nyakish eshudok eneshenesh nyuko kupaishi shutorish shuken utabor. Aria nyak wata nyisiyabor um yaruhish arpesh. Nyak nyunekesh namudok aria sabaishi yopishi eshudok eneshenesh ta shukusumen iruhw heven. Aria douk nyunekeshuk namudok ba iyoh, aria nyak douk nyunaki nyugipeshe.” \p \v 23 Aria anudok arman nemnek namudok aria anan apahw amaenyihw abom. Um maresh? Anan douk nanabuk sabaishi eshudok eneshenesh abom. \v 24 Aria Jisas natik um anan apahw yowehw abom um aria nakri, “Eshudok arpesh douk shagrem sabaishi eneshenesh eshudok iri shukri shuwish abrudok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um, eshesh ta shunek debeinyi mour iyoh, aria ta kadak shuwish. Uwok um, ta uwok. \v 25 Aria enen debeinyi mahin nyeigurinyum kamel iri nyukri nyuwish nyil douk umunihw um tret tananyigur um, enyen ta nyunek debeinyi mour aria douk ta nyuwish. Aria eshudok arpesh douk shanabuk sabaishi eshudok eneshenesh iri shukri shuwish abrudok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um, eshesh ta shunek debeinyi mour abom shishagrakuk kamel aria kadak shuwish. Uwok um, ta uwok.” \p \v 26 Aria eshudok arpesh douk shape shemnekan neyagwreh iri sharigan shakri, “Douk namudok aria Iruhin ta wata nunarao meishi arpesh shutanamori shupe wosik abom?” \p \v 27 Aria Jisas wata nakripesh nakri, “Eshudok douk arpesh shubirak um shunekesh aria shubirak um shutik uwok iri, Iruhin anan atun ta nunekesh.” \p \v 28 Aria Pita nakri, “Tik, apak douk makutukuk apakirub warub bani ihishmorim eshudok eneshenesh aria enyudok manaki magipeshen.” \p \v 29-30 Aria Jisas nakripam nakri, “Adur atin eik yakripep amudok armam douk amamip urkwip porum hukri Iruhin nupe debeini um amam um abrudok wabur arpesh shuwish um Iruhin nupe Debeini um aria douk hukutukuk amamirub warub o amamiyu armago o ashukenyish owashish o amakenyish o batowish iri, Iruhin ta nunekumam enyudok. Douk abudok amnab Iruhin ta nukom sabaishi eshudok shishagrakuk eshudok douk amam hakutishukuk iri. Aria kweipon shopunek, amam ta hupe wosik abom ihih nyumneh.” \s1 Henek Biyeh Atih Um Jisas Nakripesh Um Anan Ta Nugok Aria Wata Nukitak Um \r (Matyu 20:17-19; Mak 10:32-34) \p \v 31 Aria Jisas narao ananim 12-poreim disaipel hanak anagas aria nakripam nakri, “Mnek! Douk apak ta muto munak um Jerusalem. Aria ihinyumorim baraen douk seiwok amam profet henyemaguk um eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta nyutogur adurin. \v 32-33 Eshesh ta shukam eik amudok douk madae hudukem Iruhin iri uwe. Aria amam ta hurae hububunime, hukwusehe aria ta huneke enenyenen. Aria amam ta hureye madururuh aria he igok. Aria douk hukri um biyeh atih nyumneh um, eik ta wata ikitaki ipe.” \p \v 34 Aria douk amam disaipel hemnek ananin baraen aria amam madae hudukemen uwe. Baugenyum baraen nyanabeshuk um amam. Douk namudok aria eshudok douk Jisas nakripam-umesh iri amam madae hudukemesh uwe. \s1 Jisas Nagabe Anan Nabes Seshukanari Aria Wata Natrugun \r (Matyu 20:29-34; Mak 10:46-52) \p \v 35 Aria Jisas nanak natogur hurukatin um wabur Jeriko aria anan nabes seshukanari nape anagasih um yah. Anan apa nape nahwar arpesh um shukon utabor. \v 36 Aria douk nemnek um eshudok sabaishi arpesh shanaki um shishagrakan shunak aria anan narig nakri, “Yaipo shenek maresh?” \p \v 37 Aria eshesh shakripan shakri, “Jisas napeiri wabur Nasaret iri nanaki.” \p \v 38 Aria anan nemnek namudok aria nahwar nakri, “Jisas, Devit ananin barhonin! Nyak nyukri nyenek gihaum eik!” \p \v 39 Aria eshudok sharig iri shahan shakripan um mokureg. Aria anan nuhwar debeg abom nakri, “Devit ananin barhonin! Nyak nyukri nyenek gihaum eik!” \p \v 40-41 Aria Jisas nemnek namudok aria neyotu aria nakripesh nakri, “Arigah harokanari punaki agundok.” \p Aria douk sharani aria Jisas narigan nakri, “Nyak nyakri inekumen maresh?” \p Aria Anan nakrip Jisas nakri, “Debeini, eik yakri um ta inatrugun.” \p \v 42 Aria Jisas nakripan nakri, “Trugun, nyak nyenek bilip nyakri eik dodogoiwe iri aria nyakis nabes douk ta yopus.” \p \v 43 Aria ahudok atuh nabes yopus natrugun aria nani Jisas hanak. Aria anan nape nanadudareh um Iruhin natuk ananin nyeigur nyato iruhw. Aria eshudok sabaishi arpesh shopunek shatik namudok aria eshesh ihishmorim shatuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. \c 19 \s1 Jisas Nanak um Sakias Ananit Urupat \p \v 1 Aria Jisas nawish nanak abrudok wabur Jeriko aria anan nanak um nakri nukutuburuk nugim yah nunak. \v 2 Aria anan arman shahwaran um Sakias iri nape abrudok wabur. Anan douk debeini um amam harao takis iri. Aria anan douk nanabuk sabaibori utabor iri. \v 3 Aria Sakias nakri nutik Jisas um nudukemesh um anan douk meini. Aria sabaishi arpesh shatatapanuguk aria anan madae nutrun uwe. Um maresh? Sakias shopunek douk banani arman abom. Namudok aria anan nabirak um nutik Jisas aria nabirak natik uwok. \v 4 Douk namudok aria anan nahur narik atin nanak nato enen rowog nyeigurinyum fik iri um nakri nutik Jisas. Um maresh? Anan nadukemesh um Jisas ta nunak ahudok yah. \p \v 5 Aria douk arigaha Jisas nanak natograri okwudok outuk aria napuhur natik iruhw aria nakri, “Sakias, buhi arigas. Doukih nyumnah, eik ta inak ipe nyakit urupat.” \p \v 6 Aria Sakias arigas atin nabuhi atap aria nanak nanadudareh um Jisas. Aria amam hanakum Sakias ananit urupat. \v 7 Aria douk ihishmorim arpesh shatik namudok aria shape sheneyagwreh shoku shokwin baraen um Jisas shakri, “Anudok arman nanak neshuh anudok nenek yoweishi inahos atish iri ananit urupat.” \p \v 8 Douk amam hanak urupat aria Sakias nakitak neyotu nakrip Debeini nakri, “Debeini, nyak muneke. Douk eneshenesh eikish eshudok ta isiyaesh um biyeh. Wobresh ta iko yaruhish arpesh iri. Aria nubokuhi ikri inek rohw um enen arpen inaruken enesh enyenyish eshudok eneshenesh meyoh um, douk ta wata ibeyeshamen aria ta wata iken enesh shopunek arigaha idareheh um 4-poreih.” \p \v 9 Aria Jisas nakripan nakri, “Doukih nyumnah, Iruhin wata nanaraep ipak ihipmorim pape atudok urupat iri patanamori pape wosik. Um maresh? Nyak shopunek douk nyakitak apudok atup awirop Abraham ananip. \v 10 Umum maresh? Eik Anudok Arman douk yatogur adurin arpen iri douk yanakumori itik um eshudok arpesh douk shanak shawishuk iri um itaurumesh inaraesh shutanamori shupe wosik.” \s1 Jisas Nakripesh Enen Wobuwobren Baraen Um 10-poreim Henek Mour Iri Harao Utabor Um \r (Matyu 25:14-30) \p \v 11 Aria abudok nyutob eshesh shape shemnek enyudok baraen Jisas nakrip Sakias um, aria Jisas shopunek nakripesh enen wobren baraen. Um maresh? Anan douk nanaki hurukatin um Jerusalem. Aria eshesh shakri ta abudok nyutob um arpesh shuwish agundok Iruhin nupe Debeini um ananish arpesh um ta butogur douk atin aria Jisas ta nupe esheshin debeini. \v 12 Aria anan nakripesh nakri, “Anan debeini arman nakri nunak um anabur rougunibur wabur um shunekan king aria ta wata nutanamori um ananibur wabur. \v 13 Aria hurukatin um nunak obi nyutob, anan nahwari ananim 10-poreim armam douk henekuman mour iri hanaki aria nokomuk 20 kina 20 kina amam atun atun. Aria nakripamuk nakri, ‘Ipak punak punek bisnis kupakupai-gunum atin um abrudok utabor eik yekepabor iri aria punek winmoni-ibor. Ipak punak pupe punekesh namudok arigaha eik wata itanamori.’ \p \v 14 “Aria eshudok arpesh douk shani anan shape atub amnab iri shakri uwok um anan. Douk namudok aria anan narik aria eshesh sheshopok anam harao baraen hagipeshan. Amam hanak aria hakri, ‘Apak makri uwok um anan nupe apakin king um.’ \v 15 Aria eshesh madae shumnekam uwe aria shenekan king aria wata natanamori. Anan natanamori atin aria nenekumam baraen amudok henekuman mour iri douk nukomuk utabor iri um hunaki hutrun. Aria nakri norigam um amam atun atun henek makwunibor winmoni-ibor utabor. \p \v 16 “Aria narik iri natograri aria nakri, ‘Debeini, eik meyoh enyudok 20 kina nyak nyekeyenyuk iri yenek bisnis aria profetin douk nyatogur 200 kina!’ \p \v 17 “Aria anudok king nakri, ‘Nyak yopuni arman nyenekume mour iri. Nyak nyeneken wosik abom. Eshudok eshesh douk karowish meyoh, aria nyak apa nyeyohesh wosik atin. Namudok aria nyak ta ineken um nyupe debeinyi aria nyiyoh 10-poreirub debeirubi warub.’ \p \v 18 “Aria douk narik iri nanakuk aria anudok anan nanaki nakri, ‘Debeini, eik meyoh enyudok 20 kina nyak nyekeyenyuk iri yenek bisnis aria profetin douk nyatogur 100 kina.’ \v 19 Aria king nakripan nakri, ‘Nyak ineken um nyupe debeinyi nyiyoh 5-poreirub debeirubi warub.’ \p \v 20 “Aria anudok anan nenekuman mour iri nanaki nakri, ‘Debeini, nyakibor utabor 20 kina abrudok. Eik yetapeyen rupahip aria yenyubuk nyakus. \v 21 Um maresh? Nyak douk juwehosinyi atin iri, aria eik yanogugur abom. Yanogugur abom um eneshenesh kupaishi sheneshubuk iri, nyak apa nyanashuhur. Nyak madae nyorig atin uwe. Aria worigun kupaishi shanuwesh iri, nyak apa nyanaurimesh.’ \p \v 22 “Aria king nakripan nakri, ‘Nyak yoweini arman abom nyenekume mour iri. Eik ta ikwu nyak kanak nyakin baraen douk nyak nyakriyen um eik iri aria inekumen kwot. Nyak douk nyadukemesh um agundok eik juwehosiwe atuwe abom um. Aria yatrish yonahur eshudok kupaishi sheshubuk iri um. Aria yatrish yanaurim worigun kupaishi shanuwesh iri um. \v 23 Douk namudok aria nyak madae nyunak nyuborur-ume um benk uwe? Um eik wata itanamori aria inak inaboruhur um, eik irao anabor profetibor shopunek.’ \p \v 24 “Douk namudok aria king nakrip eshudok arpesh sheyotu agundok iri nakri, ‘Putrun enyudok 20 kina aria puko anudok anan douk nasuhw 200 kina iri.’ \p \v 25 “Aria eshesh shakrip anudok king shakri, ‘Debeini, anan douk wosik nasuhw sabaibori um 200 kina.’ \p \v 26 “Aria anan nakri, ‘Eik yakripep, ihish arpesh douk shusuhw sabaishi eshudok iri ta wata shukesh enesh shopunek. Aria eshudok douk eshudok wokeshi, eshudok karowish eshesh sheneshubuk iri, eshesh ta wata shutrishesh aria shupeik meyoh abom. \v 27 Aria douk ipak purauri eshudok eikish horim douk shakri uwok um eik ipe esheshin king iri punaki agundok eik yape um itrish aria pesh shugok.’” \s1 Jisas Nawish Jerusalem Kabi Douk Anan King Um \r (Matyu 21:1-11; Mak 11:1-11; Jon 12:12-19) \p \v 28 Aria douk Jisas nakripeshuk enyudok wobuwobren baraen um jurug, aria nakitak narik nape nagim yah nanak um Jerusalem. \v 29 Douk nanak arigaha hurukatin um abrudok biarub warub Betfage aria Betani, douk bape hurukatin um yoduhw Oliv iri aria nakrip biom disaipel harik hanak. \v 30 Aria nakripam enyudok baraen nakri, “Ipak purik punak babri wabur bape gani yah iri. Ipak ta punak puwish atin aria ta putik enen nugaen donki douk shoreyen maduhw aria shenyuseh nyeyotu. Enyudok donki douk watak enen arpen nyuraheyen uwe. Ipak putrin aria pukweshihen puraen punaki. \v 31 Aria ta enen arpen nyukri nyorigep nyukri, ‘Ipak pakweshihen um donki?’ ipak pukripesh pukri, ‘Debeini nakriyen.’” \p \v 32 Aria amam hanak aria hatik um eshudok anan nakripam-umesh iri shatogur kabi douk anan nakri um. \v 33 Aria douk amam hape hokweshihi enyudok donki aria shagremen iri sharigam shakri, “Ipak pakweshihen um mare enyudok nugaen donki?” \p \v 34 Aria amam hakripesh hakri, “Debeini nakriyen.” \p \v 35 Amam hakripeshuk namudok aria haraen hanakum Jisas. Douk hanak hatogur aria howem amamig saketog agabainyum enyudok nugaen donki aria hataurum Jisas nato nakih netem. \v 36 Douk nakih netem aria enyen nyape nyanak. Aria arpesh shape showaruk esheshig saketog shogubuk yah um shakri shuginohwah. \v 37 Aria anan nanak natogur agundok yah hanakum yoduhw Oliv iri, hurukatin um Jerusalem. Aria sabaishi arpesh douk shape shagipeshan shasuhw ananin baraen iri shanadudareh aria shape shenek tenkyu um Iruhin. Aria shahwar debeg atin shape shatuk ananin nyeigur nyato iruhw um ihinyumori Iruhin atun neneken iri mour douk Jisas neneken shatrin iri. \p \v 38 Eshesh shahwar shakri, “Iruhin nunek yopunyi um anudok King douk nanakumori Debeini ananin nyeigur iri. Iruhin ananihw apahw douk yopuhw abom um apak arpesh! Apak mutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw.” \p \v 39 Aria anam Farisi douk heir eshudok sabaishi arpesh iri hakrip Jisas hakri, “Tisa, kwakripesh eshudok shasuhw nyakin baraen shagipeshen iri um mare shenekesh namudok uwe, uwok.” \p \v 40 Aria Jisas nakripam nakri, “Eik yakripep, eshudok shukri mare shenekesh namudok um akure, utabor ababor kanak ta bupe buhwar butuk eikin nyeigur nyuto iruhw.” \s1 Jisas Nerep Jerusalem \p \v 41 Douk Jisas nanaki hurukatin um Jerusalem natrubur aria nape nerepobur. \v 42 Anan nerepobur aria nakri, “Aria doukih nyumnah ipak arpesh pape Jerusalem iri pakri pudukem ehudok aih douk ta puraeh aria hunekep pupe wosik iri akure, enyen ta wosik. Aria douk ehudok aih hanobeshuk-umep aria ipak madae pudukemesh uwe. \v 43 Aria mnek, nyumneh ta hutogrum ipakish horik horin shunaki shiyotu shiyar shurihep aria shini ipak purpak um. Eshesh ta shurok dodogoiburi nabur abom shiyar shurihep. \v 44 Aria eshesh ta shubrigen shununin abom nyani nyakish batowish douk shape numun narub iri. Aria eshesh ta mare shukutukuk anam utom mutemaguk kupaimi kabi douk sharik sharok narub shabremum uwe, uwok. Um maresh? Abudok nyutob Iruhin nanakumori nakri nutaurumep um, ipak madae puturub pudukemab nyutob uwe.” \s1 Jisas Nehiyah Arpesh Douk Shenek Bisnis Numun Narub Iruhin Ananit Debeiti Urupat Tatao Um Iri \r (Matyu 21:12-17; Mak 11:15-19; Jon 2:13-22) \p \v 45 Aria Jisas nanak nawish numun narub Iruhin ananit debeiti urupat tataoum aria nape nehiyah arpesh douk shape shenek salim um eshudok eneshenesh gani numun iri. \v 46 Aria anan nakripesh nakri, “Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakri namudok. Iruhin nakri, ‘Eikit urupat douk tape um shunek beten um.’ Aria ipak penekesh-umat kabi douk shakwuaruh iri shanaki shape shanabeshuk um.” \p \v 47 Aria ihih nyumneh anan nape nenek skulumesh um ananin baraen numun narub Iruhin ananit debeiti urupat tataoum. Aria amam debeimi pris hani amam douk henek skulumesh um Iruhin ananin lo iri hani amudok anam eshesh Juda esheshim debeimi hakri hubo Jisas nugok. \v 48 Aria amam habirak madae huparug anah yah um hon nugok um uwe, uwok. Um maresh, ihishmorim arpesh shakri shumnek ihinyumorim ananin baraen abom aria eshesh shakri uwok um shukut-unaguk. \c 20 \s1 Debeimi Harig Jisas Um Omi Nyakon Big Aria Douk Nenek Enyudok Mour \r (Matyu 21:23-27; Mak 11:27-33) \p \v 1 Anah nyumnah Jisas nape numun narub Iruhin ananit debeiti urupat tataoum aria nape nenek skulumesh um yopihi aih aria nape nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen. Aria abudok nyutob, amam debeimi pris hani amudok henek skulumesh um lo iri hani amudok anam eshesh Juda esheshim debeimi hanaki hatrun. \v 2 Aria amam harigan hakri, “Nyak nyarao maren big um nyunek enyudok mour? Aria omi nyeken enyudok big?” \p \v 3 Aria Jisas nawanamam baraen nakri, “Eik shopunek yakri iyorigep um enen baraen. \v 4 Ipak kripe, Jon douk nenek baptaisumesh iri omi nyakon enyudok mour aria anan douk nenek baptaisumesh? Iruhin nakripan aria douk nenek baptaisumesh o, enesh arpesh meyoh?” \p \v 5 Aria amam hemnek aria amam kanak hape haneyagwreh hakri, “Ta mukripan maren baraen? Ta mukri Iruhin nakonen um, anan ta wata norigap nukri, ‘Douk namudok aria ipak madae punek bilip um Jon ananin baraen uwe um maresh?’ \v 6 Aria shopunek, ta mukri arpesh meyoh shakonen um, eshudok sabaishi arpesh ta shop shukwumap utabor. Um maresh? Eshesh shakri Jon anan douk anan adurin profet abom.” \p \v 7 Douk namudok aria amam hakripan hakri amam madae hudukemesh uwe. \p \v 8 Aria Jisas wata nakripam nakri, “Eik shopunek douk namudok atin. Eik ta mare ikripep um omi nyutaurume nyeke big aria eik douk yenek enyudok mour um.” \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Yoweimi Armam Henek Mour Nubarig Douk Shau Wain Agari \r (Matyu 21:33-46; Mak 12:1-12) \p \v 9 Aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri, “Anan arman narib anag nubarig aria nawu wain. Douk nawon neyatagun aria nakrip kupaimi armam hanaki henek kontrak heyohog. Aria shuruwep wainip pukri burep obi nyutob, amam hunadi anabigipum aria anan hudiman anabigipum. Aria anan nakomaguk nubarig aria nanak um anabur rougunibur wabur nanak nape roubum nyutob. \v 10 Douk nape arigaha abudok nyutob um wainip shuruwep burep aria ta shudiyep um butogur. Aria anan neshopok anan arman douk nenekuman mour iri nanak um nukripam hudi iri enep shuruwep huko anan nusuwepamani. Douk nanak natogur aria amudok henek mour nubarig iri hakitak han aria wata heshopokan nanak wis wohis. \v 11 Douk namudok aria anan wata neshopok kupaini nenekuman mour iri nanak. Anan nanak natogur aria namudok atin. Amam han henekuman yoweihi aih aria wata heshopokan nanak wis wohis. \v 12 Aria douk anan natik namudok aria anan wata neshopok anan shopunek nanak. Douk nanak natogur aria namudok atin. Amam han henekan enenyenen aria honahur hawashan natogur adukigam nubarig. \p \v 13 “Aria nagrem nubarig iri nakri, ‘Douk, namudok aria eik ta inak inek maresh? Aria ishopok eikin nuganin meyoh douk eik urkum manawashaman abom iri nunak. Aria anan douk wosik, amam ta humnek ananin baraen.’ \v 14 Aria henek mour nubarig iri hatrun nanaki aria amam hanakripam hakri, ‘Anudok arman douk nagrem nubarig iri ananin nuganin. Kweipon anan ta nurao ananish eneshenesh eshudok iri. Douk namudok aria apak mon nugokuk um apak munarao agudok nubarig.’ \p \v 15 “Aria amam hanak hasuwan, hawashan natogur aduk um agudok nubarig aria han nagok. \p “Aria nagrem agudok nubarig iri ta nunaki nunekam mumam amudok henek mour ananig nubarig iri? \v 16 Eik yakripep, anan ta nunaki nom hugok aria nukrip kupaimi hunaki hunek mour ananig nubarig.” \p Aria douk eshesh arpesh shemnek namudok aria shakri, “Apak makri uwok um nunekesh namudok uwe, uwok.” \p \v 17 Aria Jisas natrish duk aria narigesh nakri, “Baugenyum um enyudok baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakri mumam? Baraen douk enyudok. ‘Amudok sagomatinyim utom\f 20:17 \fr 20:17 \ft Putik futnot nyape Matyu 21:42 iri.\f*douk harok urupat iri hakri uwok-umom aria hakwreyomuk iri, amam douk matogur sagomatinyim yopumi utom abom.’ \v 18 Aria ihishmorim arpesh douk shutu shuto amudok utom iri ta shubuh prurakeresh shunek-umaguk shokugun atugun. Aria ta amam mubuh mubo enen arpen um, enyudok arpen ta misharigen abom nyunenekum minyabeg.” \p \v 19 Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen aria amam henek skulumesh um lo iri hani amam debeimi pris hadukemesh hakri enyudok wobuwobren baraen douk nakriyen nenyem amam. Namudok aria abudok nyutob amam hakitak hakri hutik anah yah um husuwan douk aria amam hanogugur um eshesh armam armago. \s1 Harig Jisas Um Shunek Takis Um Sisar Aka Uwok \r (Matyu 22:15-22; Mak 12:13-17) \p \v 20 Aria amam hape hatrugun um anab yopubi nyutob um amam huparug anagun aria kadak husuwan. Aria amam heshopok anam armam hanaki hape hatrun. Amudok armam douk debeimi heshopokam hanaki iri, amam douk henek rohw hakri amam adur hagipesh lo atin iri armam henek yopinyi atin iri. Amam hanaki hatik Jisas um huni anan hiyagwreh um hakri humnekan nukri niyagwreh enen baraen douk madae yopinyi uwe aria amam husuwan huranam debeini gavman um shokugi nahobig Judia iri aria hunekuman kwot. \p \v 21 Aria amudok henek rohw iri hanaki aria hakrip Jisas hakri, “Debeini, apak madukemesh um nyak douk madae nyunogugur um enesh arpesh uwe. Aria nyak douk madae nyukrip debeishi nyeiguhw-ishi arpesh kupainyi baraen, aria nyeiguhw wokeshi nyukripeshuk kupainyi uwe, uwok. Nyak apa nyakripesh atin baraen ihishmorim arpesh. Aria nyak apa nyagipesh adurin atin baraen aria nyenek skulumesh wosik um Iruhin ananih aih. \v 22 Douk namudok aria nyak kripap. Apakin lo douk nyakri mumam? Enyen douk wosik um munek takis um debeini gavman Sisar aka, uwok?” \p \v 23-24 Aria Jisas douk nadukemesh um agundok amam hakri hunek rohwuman um. Douk namudok aria anan nakripam nakri, “Ipak puyabige anam utom ba itrum. Enyudok nyeigur nyani aborir shetem amudok utom iri douk omiapenyish?” \p Aria amam hakri, “Sisar ananish wo.” \p \v 25 Aria anan nakripam nakri, “Douk namudok aria Sisar ananish eshudok eneshenesh ta puko Sisar. Aria Iruhin ananish puko Iruhin.” \p \v 26 Aria amam habirak um humnekan niyagwreh enen yoweinyi baraen agundok sabaishi arpesh shapeum hakri hunek kwotuman umen iri aria habirak hatik uwok. Namudok aria amam hakitak yowiyokuk um enyudok baraen anan nebeyeny-umam iri. Aria amam mukareg baraen wokam. \s1 Amam Sadyusi Harig Jisas Um Shagok Iri Ta Wata Shakitak Um \r (Matyu 22:23-33; Mak 12:18-27) \p \v 27-28 Amam Sadyusi apa hakri shagok iri ta mare wata shukitaki uwok. Aria anam amudok Sadyusi hanaki Jisas napeum aria harigan hakri, “Debeini tisa, seiwok Moses nawem-mopuk enen baraen. Aria baraen douk nyakri namudok, ‘Aria anan arman nurao onok armatok aria okwok mare kwubuki enesh batowish, aria anan nugokuk um, ananin wanin ta nukwaur. Anan nukwaur um wata shubuki batowish um shubuh ashuken-umanig nuwag.’ \v 29 Aria anob nyutob, 7-poreim nugamim douk atish amakenyish shomubuki iri hape. Aria ashuken narao onok armatok aria batowish madae nubuki enesh uwe aria nagok. \v 30 Aria douk ashuken nagokuk aria netemoni agab iri nukwaur. Anan nakwaur aria namudok atin. Batowish madae nubuki enesh uwe aria nagok. \v 31 Douk anan nagokuk aria netemoni agab anudok iri nakwaur. Aria namudok atin. Batowish madae nubuki enesh uwe aria shopunek nagok. Douk namudok aria amudok 7-poreim nugamim ihim-morim harao okwudok armatok aria batowish madae anan nubuki enen uwe. Aria amam shopunek hagok hatuh. \v 32 Aria okwok shopunek kwagok kwagiguk. \v 33 Douk namudok aria abudok nyutob shagok iri wata shukitak um, okwudok armatok ta kwukitaki aria kwupe um meini? Nyak nyadukemesh, sagomatin ihim-morim amudok 7-poreim douk haraok iri atum.” \p \v 34 Aria Jisas nakripam nakri, “Douk abudok nyutob, armam armago apa shanaraum. \v 35 Aria eshudok arpesh douk Iruhin nakri wosik um wata shukitak iri wonugwegwiruh aria shunak shupe iruhw heven abom iri ta mare shunaraum atin uwe, uwok. \v 36 Eshesh ta shupe kabi douk ananish enselahos um aria ta mare shugok uwe, uwok. Eshesh shape Iruhin ananish batowish. Um maresh? Anan douk wata neshuhur shakitak iri. \v 37 Aria Moses douk neyabigap adur atin um shagok iri ta wata shukitak um. Enyudok baraen seiwok Moses nenyem Iruhin ananik Buk iri um agundok nyih hanuwi enen shokwinyi rowog iri um douk nahwar Debeini nakri, ‘Debeini anan douk Abraham nani Aisak iri Jekop amamin Iruhin.’ \v 38 Douk namudok aria enyudok baraen douk nyakri anudok Iruhin anan douk madae shagok iri esheshin Iruhin uwe, uwok. Anan douk shape iri esheshin Iruhin. Anan natrish um, anan douk nakri eshesh ihishmorim douk shape iri atish.” \p \v 39 Aria amudok anam douk henek skulumesh um Iruhin ananin lo hawanaman baraen Jisas hakri, “Tisa, nyak nyabeimom baraen wosik abom.” \v 40 Aria amam hanogugur um horigan um enen shopunek baraen. \s1 Jisas Narigesh Um Krais Douk Omi Anan Barhonin \r (Matyu 22:41-46; Mak 12:35-37) \p \v 41 Arigaha aria Jisas nakripam nakri, “Aria arpesh apa shakri Devit ananin barhonin ta nutogur Krais, douk Iruhin nagraehan neshopokan nanakumori nunarao arpesh iri um maresh? \v 42-43 Iruhin ananik Buk douk shahwarok um Sam iri, Devit kanak douk nowem baraen nyetem namudok nakri, ‘Debeini nakrip eikin Debeini nakri, “Nyak nyupe agundok eiken yopunyi rogur ehah arigaha ibo nyakim horim hubuhuk.” ’ \v 44 Aria tik. Devit kanak douk nahwar anudok arman Krais ananin Debeini. Douk namudok aria Krais ta wata nutogur Devit ananin barhonin mumam?” \s1 Henek Skulumesh Um Lo Iri Henekeh Iri Yoweihi Aih \r (Matyu 23:1-36; Mak 12:38-40; Luk 11:37-54) \p \v 45 Aria ihishmorim arpesh wata shape shemnek Jisas um agundok neyagwreh um. Aria anan nakrip ananim disaipel nakri, \v 46 “Ipak gamo pudukemesh um ipak mare pugipesh amudok henek skulumesh um lo iri amamih yoweihi aih. Amam hanadudareh abom um hakri hupe um hure rouhi atih rupeh aria hupe hurahaen um arpesh shutrum aria shukri amam yopumi debeimi armam. Aria shopunek, hakri hurahaen hunak agundok arpesh apa shantorum shapeum, um shutrum aria shunekumam yopihi nyumnah. Aria hanak eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ogwi urusag um, amam hakri hunak hupe shakus sharik iri wagiturahos abudok nyutob shenek lotu obi nyutob. Aria shenek debeguni worigun um, amam hakri hunak hupe shakus sharik iri wagiturahos. \v 47 Aria amam apa hanak hawish armam hagok hawosopuk iri armago owowig urusag aria hatru honahur owowish eshudok eneshenesh. Aria henek beten harig Iruhin um, amam henek rourouni rohwin beten um arpesh shutrum. Aria kweipon Iruhin ta nuwanamam amamish yoweishi inahos aria ta nunekam humnek debeiri eriger.” \c 21 \s1 Nyaruk Armatok Kwonek Ofa Utabor Kwoko Iruhin \p \v 1 Douk Jisas napuhur natrish aria natik arpesh douk shanabuk sabaishi eshudok iri shape shenek ofa. Eshesh shakwutu utabor babuh bogis sakus numun Iruhin ananit debeiti urupat iri. \v 2 Aria anan natik onok utabor wokok iri armatok douk anan nagok nakusopuk iri. Okwok um kwanaki aria kwenek ofa kwakwutu biyabor shokubori utabor babuh asudok bokis. \v 3 Aria Jisas natruk namudok aria nakri, “Adur atin, eik yakripep. Okwudok anan nagok nakusopuk iri douk utabor wokok abom. Aria okwok kwanaki kwakwutu sabaibori utabor kweshagrakuk eshudok ihishmorim. \v 4 Eshudok ihishmorim arpesh, douk sabaibori utabor bakusumeshuk aria sharauri karowibor meyoh shanaki shenek ofa. Aria okwudok armatok utabor wokok abom. Aria karowibor okwok kwaborabuk um kunator eshudok um douk kwanaki kwonek ofa kweyatabor kwoko Iruhin.” \s1 Jisas Nakri um Ta Kupaishi Shunaki Shununu Iruhin Ananit Debeiti Urupat Um \r (Matyu 24:1-2; Mak 13:1-2) \p \v 5 Abudok atub nyutob anam Jisas ananim disaipel hatik Iruhin ananit debeiti urupat aria hape heneyagwreh hakri, “Atudok urupat douk yoputi abom. Atat douk shakwu yopubori atubor utabor sharukat. Aria shopunek, shaginohwat shakwu yopiyopishi eshudok douk arpesh shanaki shape shako Iruhin um.” \p Aria Jisas nemnekam aria nakri, \v 6 “Ihishmorim eshudok douk ipak patrish iri, anob nyutob ta mare wata anam utom mutem dodog kupaimi kabi douk patrubor um, uwok. Ihibormorim ta bututu bubuh bukus amnab atugun.” \s1 Jisas Nakri Enenyenen Amaen Ta Nyutogur \r (Matyu 24:3-14; Mak 13:3-13) \p \v 7 Aria amam harigan hakri, “Tisa, ta meibi nyutob enyudok nyak nyakriyen iri nyutogur? Aria ta maresh shurik shutogurum mutrish aria mudukemesh um enyudok amaen douk ta hurukatin um nyutogur?” \p \v 8 Aria Jisas nakri, “Ipak gamo pudukemesh um. Mare anam armam hunaki hunek rohwumep aria hunekep pugipesh amamin baraen uwe, uwok. Sabaimi armam ta hunaki kupakupaibi nyutob hukripep um eikin nyeigur hukri namudok. Anan ta nunaki nukripep um eikin nyeigur nukri, ‘Eik Krais douk Iruhin nagraehe aria neshopoke yanaki iri.’ Aria anam ta hukripep hukri nyutob douk hurukatin um butogur. Aria ipak mare pumnek amamin baraen aria punak pugipesham uwe, uwok. \v 9 Ipak ta pumnek baraen um wanohw hwutogur kupairubi rougunirub warub um, o shupe shunotutukam shurpak um agundok shukri uwok um debeimi hupe esheshim debeimi um, ipak pumnek aria mare punogugur uwe, uwok. Eshudok ta shurik shutogur. Aria hugiguk iri nyumnah ta mare arigas hutogur.” \p \v 10 Aria Jisas apa nakri, “Anag nahobig ta shukitak shuni kupaigi nahobig shurpak. Anan king nini ananish arpesh ta shukitak shuni kupaini king nini ananishi shurpak. \v 11 Debeikwi enyik ta kwutuk. Aria ta eshesh nyurub besh abom. Aria yoweishi eshudok ta shutogur shunek eneshenesh yoweishi eshudok shubo arpesh. Eshesh ta shutogur kupakupairubi warub. Aria ipak ta putik enesh kupaishi abom eshudok shutogur iruhw utag aria ta punogugur. \p \v 12 “Aria abudok nyutob eshudok mare arigas shutogur obi nyutob, kupaishi arpesh ta shurik shunaki shusuwep shunekep enenyenen. Eshesh ta shuraep piyotum kwotog numun eshesh Juda shape sheneyagwreh baraen-ogwi urusag aria ta shuweshikep punak pupe shunuweshik-ati urupat. Aria eshesh ta shishapokep punak piyotu agundok amam king huni debeimi gavman iri hapeum. Eshesh ta shunekep namudok um maresh, ipak douk pagipesh eik aria pakripesh eikin baraen. \v 13 Aria abudok nyutob eshesh shunekep namudok um, abudok douk yopubi nyutob um pukripesh eikin yopinyi baraen um. \v 14 Douk namudok aria ipak mare punogugur pukri ta pubeimesh maren esheshin baraen uwe, uwok. \v 15 Um maresh, eik kanak ta itaurumep ikep baraen douk ta ipak piyagwrehen iri nyuni yopunyi saki. Aria ipakim horim ta shubirak um mare shukenyuk agabus enyudok eikin baraen douk yakripepen iri nyubuhuk uwe, uwok. \v 16 Ipakish amakenyish o ashukenyish iri owashish atus awiros um o enesh ipakishi arpesh ta shiyabig ipakish horik horin um agundok ipak pape um aria ta shunak shusuwep shuraep shunak shunek kwotumep. Aria anep ta shep abom pugok. \v 17 Ihishmorim arpesh ta shukri wokumep abom aria shukepuk agabus. Um maresh, ipak douk eikish abom arpesh douk pagipesh eik iri. \v 18 Aria Iruhin ta nutaurumep pupe wosik aria ta mare anabur atubur ehibur batogur ipakigos baragos iri ta bunak buwishuk uwe, uwok. \v 19 Aria douk ipak pugipesh eikin baraen aria piyotu dodog um, ipak ta pupe wosik ihih nyumneh.” \s1 Jisas Nakri um Ta Shuwor Debeiburi Wabur Jerusalem Um \r (Matyu 24:15-21; Mak 13:14-19) \p \v 20 Aria Jisas apa nakripam baraen, “Aria abudok nyutob putik amam ami hunaki hiyotu hiyorhurih abrudok wabur Jerusalem obi nyutob, ipak ta pudukemesh pukri nyutob douk hurukatin um butogur. \v 21 Umum maresh? Abudok nyutob arpesh shape shokugi nahobig Judia iri ta shuruwok shunak yadururuh shunak shupeik. Aria eshudok douk shape numun Jerusalem iri ta shukutuburuk. Aria eshudok douk shapeiri kupairubi warub bape hurukatin um Jerusalem iri mare wata shunaki shuwish Jerusalem uwe, uwok. \v 22 Abudok douk Iruhin ananib nyutob um nuwanamesh yoweishi inahos eshudok arpesh douk shapeum shenek eneshenesh yoweishi inahos iri. Enyudok ta nyutogrum nyunek ihinyumorim baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakrium enyudok ta nyutogur um Jerusalem iri nyutogur adurin atin. \v 23 Aria gihaum wanarahaen iri armago uni oudok douk wasuhw batowish douk watak shawok nyumeb um ehudok nyumneh iri. Debeinyi abom amaen ta nyutogur abudok amnab. Iruhin ta juwehosin abom aria ta nunekumesh debeiti kwot abom eshesh Israel. \v 24 Enesh ta shutupokesh bainatog aria enesh ta shuweshikesh shunak um ihigosmorim nahobigos. Aria eshudok arpesh douk madae Juda iri uwe ta shishishobur shupe debeishi um abrudok wabur Jerusalem. Eshesh ta shupe um arigaha esheshib nyutob Iruhin nagraehab-umesh um shupe debeishi bunak butuh.” \s1 Debeinyi Amaen Nyutogur Nyunakuk Aria Eik Anudok Arman Douk Yatogur Adurinyi Arpen Iri Ta Kadak Itogur \r (Matyu 24:29-31; Mak 13:24-27) \p \v 25 Aria Jisas apa nakripesh baraen nakri, “Enenyenen ta nyutogur um wabin nini nyumnahin aub aria unib. Ihishmorim arpesh shape abudok amnab iri ta shumnek um agundok youg aria debeibi morub batu um. Aria eshesh ta shunogugur abom aria esheshiruh aparuh ta yoweruh. \v 26 Sabaishi arpesh ta shutik enyudok douk nyakri nyutogur um abudok amnab iri aria eshesh ta shunogugur abom. Aria eshesh ta marubigos sesh aria shutu shubuh shukus atap kabi douk shagok iri shabuh shakus um. Um maresh? Eneshenesh shape iruhw utag iri shuni aub aria unib ta grurugwresh aria shunatuk shubuhi. \p \v 27 “Aria abudok nyutob ta douk kadak shutik eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri irari onog orug inaki. Eik ta itrugun abom aria dodogoiwe atuwe inaki. \p \v 28 “Aria eshudok shupe shutogur obi, ipak pikitak piyotu aria pupuhur putrugun. Um maresh? Abudok nyutob Iruhin nakri wata nutrip aria nukwashihepum yoweishi inahos ipak pape penekesh iri aria nuraep putanamori pupe wosik um douk banaki hurukatin.” \s1 Jisas Nakripesh Wobuwobren Baraen Um Rowog Nyeigurin Um Fik Iri Um Shutrin Aria Shudukem Nyutob \r (Matyu 24:32-35; Mak 13:38-31) \p \v 29 Aria Jisas nakripesh enyudok wobuwobren baraen nakri, “Ipak punek urkum um enyudok rowog nyeigurinyum fik nyuni kupaigosi rowos. \v 30 Abudok nyutob putik um agagas supe sunareh obi, ipak ta pudukemesh pukri wah hutao obi nyutob douk hurukatinyum butogur. \v 31 Aria douk ta namudok atin. Abudok nyutob ipak putik enyudok ihinyumorim amaen douk iganigadae yakripepumen iri nyupe nyutogur um, ipak ta pudukemesh um abudok yopubi nyutob arpesh shuwish agundok Iruhin ta nupe Debeini um ipak ananish arpesh um douk hurukatin um butogur. \p \v 32 “Aria adur atin eik yakripep. Doukishi arpesh ta mare arigas shugok shutuh aria enyudok ihinyumorim amaen douk eik yakripepumen iri ta nyutogur. \v 33 Ihishmorim eshudok shape iruhw utag iri shuni ihishmorim shape abudok amnab iri shuni amnab shopunek ta brukwuresh shunak shuwishuk abom. Aria eikin baraen ta nyupe abom ihih nyumneh.” \s1 Jisas Nakrip Ananim Disaipel Um Hupe Hutrugun Abom Um Ahudok Nyumnah Hutogrum \p \v 34 Aria Jisas apa nakripam baraen nakri, “Ipak ta gamo pudukemesh. Ta wosik atin ipak pupe um puwok sabaiguni atugun worigun o puwok dodogowibari abar pugugak aria pupe um punek nyigiya um eneshenesh agundok atapishi atish um. Aria ipak pupe um punek enyudokmori atin um, ahudok eik itanamori ahi nyumnah ta hutogrumep ahudok atuh kabi enen mahin madae nyudukemesh uwe aria ahudok atuh nyeir maduhw aria roguhw shakitak yowiyokuk um. \v 35 Umum maresh? Ahudok nyumnah ta hutogrum ihishmorim arpesh shape abudok amnab iri. \v 36 Namudok aria ihih ipak ta gamo punatrugun aria pupe. Ipak punek beten porik Iruhin ihih nyumneh um nutaurumep aria abudok yoweibi nyutob bukri butogur um, ipak wosik ta piyotu dodogowip arigaha punak putogur piyotu agundok eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri itogur ipeum.” \p \v 37 Aria ehudok nyumneh Jisas nape numun narub Iruhin ananit debeiti urupat tataoum aria nape nenek skulumesh ananin baraen. Aria weibus obi, anan apa natoum Olivihw yaduhw aria nanak neshuh agundok. \v 38 Aria ihishmorim arpesh apa shakitak ruwahegwis atus shanak um Iruhin ananit debeiti urupat tataoum um shumnek ananin baraen. \c 22 \s1 Judas Nani Debeimi Habo Baraen Um Niyabigam Jisas Hunak Husuwan Um \r (Matyu 26:1-5, 14-16; Mak 14:1-2, 10-11; Jon 11:45-53) \p \v 1 Ahudok nyumnah eshesh Juda shenek agundok debeiguni Pasovaigun\f 22:1 \fr 22:1 \ft Putik futnot nyape Matyu 26:17 iri.\f*worigun douk shawok bret shashaiteh madae tukitak debeiti iri uwe douk hanaki hurukatin. \v 2 Aria amam debeimi pris hani amam douk henek skulumesh um lo iri hape haurim anah yah um hakri hubo Jisas nugok um. Um maresh? Amam hanogugur um hakri ta huneken yopugunum aria armam armago ta shom. \p \v 3 Aria Satan nawish Judas Iskariot. Anan douk anan um amudok Jisas ananim 12-poreim disaipel. \v 4 Douk Satan nawishan aria nanak nani amam debeimi pris hani amam heyoh Iruhin ananit debeiti urupat iri amamim debeimi heyagwreh um huweshik Jisas um. Aria anan nakripam nakri wosik um niyabigam um Jisas nanak napeum aria amam hunak husuwan. \v 5 Aria douk hemnek namudok aria amam hanadudareh hariguk abom. Aria amam habo baraen um hakri ta hukon anabor utabor. \v 6 Aria Judas nakri wosik um hukon anabor utabor um aria anan nape natrugun um anab yopubi nyutob um niyabigam Jisas hunak husuwan um. Anan nape natrugun um nakri nutik mare enesh arpesh shuni anan shupe aria anan nunak nukripam hunaki husuwan huran hunak. \s1 Biom Jisas Ananin Disaipel Henek Redium Pasovaigun Worigun \r (Matyu 26:17-25; Mak 14:12-21; Jon 13:21-30) \p \v 7 Arigaha aria ahudok nyumnah hanak hatograri um shuwok bret douk shushaiteh madae tukitak debeiti iri uwe. Aria ahudok nyumnah, eshesh apa shabo nugaesh sipsipahos um shishoh abudok nyutob shunek agundok debeiguni Pasovaigun worigun um. \v 8 Aria Jisas nakrip Pita aria Jon um enyudok baraen aria neshopokam hanak. Nakri, “Ipak punak aria punek redium agundok Pasovaigun worigun um apak mugnoh iri.” \p \v 9 Aria amam wata harigan hakri, “Nyak nyakri unak unek redimagun agnum?” \p \v 10 Aria anan nakripam nakri, “Ipak mnek! Ipak ta punak puwish atin wabur aria anan arman nasahi anap abar barop iri marup iri ta nuparugep. Aria pugipeshan punak puwish atudok urupat anan nunak nuwishat iri. \v 11 Ipak puwish aria pukrip atudok urupatin yaken pukri, ‘Apakin Debeini Tisa nakri amudok rum douk arpesh shape shashoh omi douk ta anan nini apak ananim disaipel muwok Pasovaigun worigun um douk agunum?’ \v 12 Aria anan ta niyabigep anam debeimi iruhim rum douk eshudok shape shawok woriguneshi shakusomi. Aria ipak puto pukih pupe punek redimap um worigun.” \p \v 13 Aria douk hanak aria hatik um enyudok nyatogur kabi douk iganigadae Jisas nakripam um. Aria amam henek redium Pasovaigun worigun. \s1 Jisas Nakom Bret Aria Wainibar Abar Ananim Disaipel Hashoh \r (Matyu 26:26-30; Mak 14:22-26; 1Kor 11:23-25) \p \v 14 Douk arigaha abudok nyutob um huwok worigun obi nyutob batogur, aria Jisas nani ananim aposel hanaki hape heyorharih tebol. \p \v 15 Amam hape aria anan nakripam nakri, “Eik oub bakitak abom um ini ipak muwok agundok Pasovaigun worigun iyoh, aria kadak irao debeiri eriger. \v 16 Adur atin eik yakripep. Eik ta mare wata iwok anagun agundokmori Pasovaigun worigun, uwok. Eik ta ipe namudok arigaha wata ini ipak muwok adurigun Pasovaigun worigun abrudok wabur Iruhin nape Debeini um ananish arpesh shapeum.” \p \v 17 Aria Jisas nohuri anap kap wain abar borap iri nenek beten nenek tenkyu um Iruhin aria nakripam nakri, “Suwap kap aria ipak ihipmorim punosiyabor. \v 18 Eik yakripep, douk arigaha kweipon, eik ta mare iwok anabar abrudokmori wainibar abar, uwok. Eik ta ipe namudok arigaha abudok nyutob um arpesh shuwish um agundok Iruhin nupe Debeini um ananish arpesh um butogur.” \p \v 19 Aria wata nohuri bret nenek beten nenek tenkyu um Iruhin aria naworut nako amam. Aria nakripam nakri, “Atudok bret douk eikihw yegenyihw. Eik yekepohw um itaurumep. Aria ipak pupe punekesh namudok um ipak urkwip wata purum eik.” \p \v 20 Aria douk amam hawok bret heyatat aria wata nenekesh namudok atin. Anan nohuri kap wainibar abar boropi nako amam aria nakripam nakri, “Abrudok wainibar abar douk eikibor owishibor douk ta butourak butaurum ipak arpesh iri. Abrudok owishibor douk benek enyudok Iruhin ananin namunyi adurin atinyi baraen kontrak nyutogur dodogowin. \v 21 Aria anudok arman douk ta niyabig eikim horim aria shusuhwe shurao eik iri douk anudok nani eik wape wawok worigun enyudok tebol. \v 22 Eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta she igok kabi douk seiwok Iruhin nakri um ta shenekesh um. Aria anudok douk niyabig eikim horim um eik iri, anan douk yakri giha abom um anan. Um maresh? Anan ta debeinyi amaen abom ta nyutogur-uman.” \p \v 23 Aria douk Jisas nakripam namudok aria amam hape harigan um ta amiapen nyunek enyudok. \s1 Amam Disaipel Hanagaganim Baraen Um Amiapen Ta Nyupe Debeini Um Amam \p \v 24 Aria amam disaipel hohur enen baraen aria hape hanagaganim um hakri amam kanak ta meini abom nupe amamin debeini. \v 25 Aria Jisas nakripam nakri, “Amam king hape abudok amnab iri douk dodogowim atum abom hapeum arpesh shunek enesh eshudok eneshenesh aria eshesh apa shemnek amamim baraen aria shenekesh. Aria amudok douk hape esheshim debeimi iri, arpesh apa shahwaram shakri yopumi hataurumesh iri. \v 26 Aria ipak mare punekesh namudok, uwok. Ipak meinari arman nukri niyotu nurikumep iri, anan ta nupe abom kabi douk anan nyeigur wokan iri nenek mour meyoh um kupaishi iri um. \v 27 Ipak pakri meinari arman douk nape debeini um ipak ihipmorim? Anudok douk nape tebol nawok worigun iri o, anudok douk noruhuman worigun iri? Adur, debeini douk anudok nape tebol nawok worigun iri. Aria eik douk yani ipak mape aria yenekesh kabi douk anudok noruhuman worigun iri aria yenek mour um yataurum ipak. \v 28 Aria abudok nyutob amaen nyutogur nyukwiraehe obi, ipak douk pani eik pape aria madae pukutukuk eik uwe. \v 29 Aria eikin Yain douk neke big um ipe debeiwe iri um arpesh. Aria douk namudok atin. Eik douk ikep big um ipak pupe debeipi pusuhw merik um enesh arpesh. \v 30 Eik douk yenekep namudok um puni eik mupe eikin tebol muwok worigun iri abar agundok eikish arpesh shapeum. Aria ipak ta putem yopishi wagiturahos douk amam king atum hapenyesh iri. Aria ipak ta pupe debeipari pusuhw kwotog um asudok 12-poreis awiros um eshesh Israel.” \s1 Jisas Nakri Pita Ta Nukri Anan Madae Nudukem Jisas Uwe, Uwok \r (Matyu 26:31-35; Mak 14:27-31; Jon 13:36-38) \p \v 31 Aria Jisas nakri, “Saimon, Saimon! Nyak mnek! Iruhin nakripan wosik Satan um nukwiraeh ipak ihishmorim um punosiam um pukutukuk bilip kabi douk sheyogomuk ouguhit wit um. \v 32 Aria Saimon, eik yenek beten yarig Iruhin um nataurumen um mare nyukutukuk nyakin bilip um eik, uwok. Aria abudok nyutob nyutanam nyugipesh eik obi, nyak wata nyutaurum nyakim ashukenyim owarhim douk hagipesh eik iri um hiyotu dodog.” \p \v 33 Aria Pita wata nakrip Jisas nakri, “Debeini, eik yenek redi um ini nyak unuweshik aria shopunek yakri um ini nyak ugok atin.” \p \v 34 Aria Jisas nakripam nakri, “Pita, kwehigib wab, owot ta madae arigas tiyagwreh aria nyak ta nyunekuk rohw biyeh atih nyukri nyak madae nyudukem eik uwe.” \s1 Jisas Nakrip Ananim Um Husuhw Banagos Suni Bainatog Aria Paus Um Ta Hanaruk Utabor Um \p \v 35 Aria Jisas wata nakripam nakri, “Riguk eik yeshopokep panak penek mour um, ipak madae punasuhw banagos aria su uni paus panaruk utabor um uwe. Aria abudok nyutob ipak panak meyoh um, ipak eneshenesh wokep aka, uwok?” \p Aria amam hakripan hakri, “Uwok, apak madae eneshenesh wokap uwe, uwok.” \p \v 36 Aria anan nakripam nakri, “Aria douk, anudok douk nanoruk anabor utabor anas paus iri o nanabuk anag banag iri ta nunasuwesh. Aria meinyi arpen douk bainat wokeni ta nyenek salim enyenyit saket aria nyutor anat bainat. \p \v 37 “Um maresh? Baraen douk shenyem nyakrium eik iri nyetem Iruhin ananik Buk iri ta nyutogur adurin. Baraen enyudok, ‘Anan douk shakwrupan morim yowemi henek yoweishi inahos iri.’ Adur, enyudok baraen douk nyakrium eik um douk nyape nyatogur adurin.” \p \v 38 Aria amam disaipel hakripan hakri, “Debeini, tik. Apak douk masuhw biyog bainatog.” \p Aria anan nakripam nakri, “Jurug.” \s1 Jisas Nakih Nenek Beten Olivihw Yoduhw \r (Matyu 26:36-46; Mak 14:32-42) \p \v 39 Aria Jisas nakutukuk Jerusalem natogur natoum yoduhw Oliv kabi douk ihih nyumneh anan nape nanak um. Aria ananim disaipel hagipeshan hanak. \v 40 Aria douk anan nanak natogur aria nakripam, “Ipak ta punek beten um abudok nyutob kwiraeh nyutogur-umep um, ipak mare punek yoweishi inahos.” \p \v 41 Douk nakripamuk namudok aria nanaku rougun shopunek. Rougun um douk kabi arpesh shawashak anam utom manak mabuh um. Douk nanak aria nabuh noduk ohrubus nape nenek beten nakri, \v 42 “Yain, ta nyukri wosik um, nyak nyukutuk enyudok amaen ta nyutogrome iri. Aria eik yakri uwok um nyugipesh eikim urkum, uwok. Nyak nyugipesh nyakim atum urkum.” \v 43 [Aria enen ensel nyape iri iruhw heven nyabuhi nyatogruman aria nyatauruman nyenekan dodogowin. \v 44 Aria ananin mishin yowen abom aria natogur dodogowin nape nenek beten kabi iganigadae narik nenekan um. Aria kihakwuh nyatogur kabi douk owishibor bakih babuh bagruk atap um.] \p \v 45 Douk nenek beten jurug aria nakitak nanak um nutik ananim disaipel. Aria nanaku, aria anan natrum um amam heshuh hagok. Amamish mishish yowesh abom um enyudok douk ta nyutogur iri aria amam madae dodogowim uwe aria heshuh. \v 46 Aria anan nanak narigam nakri, “Ipak peshuh um maresh? Kakitak aria punek beten um abudok nyutob kwiraeh nyutogurumep um, aria ipak mare punek yoweishi inahos.” \s1 Judas Nariki Um Jisas Ananim Horim Hanaki Hasuhw Jisas Haran Hanak \r (Matyu 26:47-56; Mak 14:43-50; Jon 18:3-11) \p \v 47 Aria douk Jisas wata nape neyagwreh atin aria Judas anan um amudok 12-poreim disaipel nariki um sabaimi armam hanak hatograri. Aria Judas nanaki hurukatin um Jisas um nakri nunopuprikan. \v 48 Aria Jisas nakripan, “Judas, douk nyak nyiyabigesh eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri um eikish horim um agundok nyanaki nyanaprike um, aka?” \p \v 49 Aria Jisas ananim disaipel douk hani anan heyotu iri hatik um enyudok douk Jisas ananim horim hakri hunekenyuman iri aria amam harigan hakri, “Debeini, nyak nyakri maresh? Apak mukwumam apakig bainatog aka?” \p \v 50 Aria anan um amam disaipel natupak anan nenek mour um debeini pris iri ananih anagagrih atah abom aria tukarah. \p \v 51 Aria Jisas nakri, “Jurugih ehudokmori aih.” \p Aria nasuhw anudok arman ananih atah neshopoh hape agundok hatakum aria ahah wata yopuh. \p \v 52 Aria Jisas narig amam debeimi pris hani amam heyoh Iruhin ananit debeiti urupat iri um amamim debeimi hani eshesh Juda esheshim debeimi douk hanakumori husuwan huran hunak iri. Anan narigam nakri, “Ipak pakri eik anan yoweini arman douk yenek onohw wanohw iri o, yakwuaruh iri um pasuhwi bainatog aria rowos um punaki purae um? \v 53 Ihih nyumneh eik yani ipak mape numun narub Iruhin ananit debeiti urupat tataoum aria ipak madae pukri um puweme ipakis wis ba pusuwe uwe. Aria abudok nyutob douk ipakib nyutob abom um Satan nape arukwutigun atin aria dodogowin atun um nubo eik ibuhuk um.” \s1 Pita Nakri, “Eik Madae Idukem Jisas Uwe” \r (Matyu 26:57-58, 69-75; Mak 14:53-54, 66-72; Jon 18:12-18, 25-27) \p \v 54 Douk Jisas neyagwreh um jurug aria hasuwan haran hanak hawish debeini abom pris ananit urupat. Aria Pita nagiguk atin nape nagipesham nanak. \v 55 Aria agundok iganigadae armam hautig nyih orokohunirub um narub douk shenekarub sheyorsharih abom debeini pris ananit urupat tataoum. Aria amam hanak hapeum nyih hape atugun aria Pita shopunek nanak napeimeh. \p \v 56 Aria onok kwenek mour agundok iri kwanaki kwatrun napeum nyih aria kwatrun wosik aria kwakri, “Anudok arman shopunek douk nani Jisas iri.” \p \v 57 Aria Pita nenek rohw nakri, “Eik madae idukeman uwe Jisas.” \p \v 58 Aria douk shapeigu madae roubi uwe aria anan arman wata natrun aria nakri, “Nyak shopunek douk nyeir Jisas ananim iri.” Aria Pita nakripan, “Adur, eik uwok!” \p \v 59 Aria shape arigaha roubi nyutob hurukatin um atin aua nyanakuk, aria kupaini neyagwrehi debeg nakri, “Adur atin. Anudok arman douk nani Jisas iri. Um maresh? Anan shopunek douk nape iri shokugi nahobig Galili iri.” \p \v 60 Aria Pita nakri, “Nya, baraen nyak nyeyagwrehen iri, eik madae idukemen uwe.” \p Aria Pita wata nape neyagwreh atin aria owot teyagwreh. \v 61 Aria douk owot teyagwreh aria Debeini natanam natruni wosik Pita. Aria Pita wata urkum morum enyudok baraen nabatik Debeini nakripan-enyi. Baraen enyudok, “Owot ta madae arigas tiyagwreh aria nyak ta nyunek rohw biyeh atih nyukri, nyak madae nyudukem eik uwe.” \v 62 Aria Pita urkum morum enyudok baraen aria natogur aduk aria nareh yowiyokuk abom. \s1 Amam Soldia Henekan Enenyenen Jisas Aria Han \r (Matyu 26:67-68; Mak 14:65) \p \v 63 Aria amudok douk heyotu heyoh Jisas iri henekan enenyenen heyokasan aria han. \v 64 Aria amam howeshik ananis nabes anap rupahip aria harigan hakri, “Nyak kripap kabi amam profet um, douk amiapen nyaen?” \v 65 Aria amam habubuniman aria hape heyokasan um sabainyi enenyenen yoweinyi baraen shopunek. \s1 Amam Harao Jisas Um Eshesh Juda Esheshim Debeimi Kansol Um Humnek Ananin Baraen \r (Matyu 26:59-66; Mak 14:55-64; Jon 18:19-24) \p \v 66 Douk gagruk aria eshesh Juda esheshim debeimi hani debeimi pris hani amudok henek skulumesh um lo iri hanaki hape atugun. Aria amam harauri Jisas hanaki agundok amam hapeum. \v 67 Aria amam harigan hakri, “Nyak kripap anudok arman Krais douk. Iruhin nakri um nugraehan neshopokan nunakumori nunarao arpesh iri douk nyak?” \p Aria anan nakripam, “Aria ta ikripep um, ipak ta mare punek bilip um eikin baraen. \v 68 Aria ta eik iyorigep enen baraen akure, ipak ta mare pubeyenyume. \v 69 Aria douk arigaha kweipon, eik Anudok Arman douk yatogur adurinyi arpen iri ta ipe yopunyi rogur ehahum dodogowin atun abom iri Iruhin” \p \v 70 Aria ihim-morim harigan hakri, “Namudok aria nyak douk Iruhin ananin adurini Nuganin?” \p Aria anan nakripam nakri, “Ipak pakri adur. Eik douk kabi ipak pakri um.” \p \v 71 Aria amam hakri, “Apak mare wata murim enen shopunek baraen. Baraen douk enyudok memneken anan kanak nakriyen.” \c 23 \s1 Debeimi Henek Kwot Um Jisas Um Pailat Douk Nape Debeini Gavman Um Judia Iri \r (Matyu 27:1-2, 11-14; Mak 15:1-5; Jon 18:28-38) \p \v 1 Douk amam hemnek Jisas ananin baraen um jurug aria amam ihim-morim hakitak haran hanakum Pailat douk nape debeini gavman iri. \v 2 Aria hanak hape henek rohw henekuman baraen hakri anan nohur arpesh um shuni gavman shurpak. Aria shopunek hakri, anan nakri eshesh mare shunek takis uwe um debeini gavman iri Sisar. Aria shopunek hakri, anan nakri anan douk Krais, anan king douk Iruhin nagraehan neshopokan nanakumori nunarao arpesh iri. \p \v 3 Aria Pailat narigan nakri, “Nyak douk eshesh Juda esheshin king?” \p Aria Jisas nakripan nakri, “Adur, eik douk kabi nyak nyakrium.” \p \v 4 Aria Pailat wata nakrip amam debeimi pris hani eshudok sabaishi arpesh nakri, “Eik madae iparug enesh yoweishi inahos anan nenekesh iri uwe.” \p \v 5 Aria amam dodogowim atum hakri, “Anan nenek skulumesh um enen baraen eshesh armam armago aria nohur esheshiruh aparuh um shuni gavman shurpak. Enyudok douk nenyuhuri shokugi nahobig Galili aria nanak ihirub warub apak Israel apakirub. Aria douk enyudok nyanak nyatograri agundok.” \p \v 6 Aria Pailat nemnek enyudok baraen aria narigesh nakri, “Anudok arman Jisas anan douk anan um eshesh Galili?” \p \v 7 Aria douk Pailat nemnek um shakri Jisas anan douk nape iri shokugi nahobig Galili douk Herot nape debeini um, aria anan neshopokan nanak um Herot. Abudok nyutob Herot shopunek douk nanak nape Jerusalem. \s1 Herot Douk Nape Debeini Um Shokugi Nahobig Galili Iri Nemnek Jisas Ananit Kwot \p \v 8 Aria Herot douk nanadudareh abom um abudok nyutob anan natik Jisas um. Um maresh? Anan nemnek baraen um agundok shape shakriyan um aria roubum nyutob anan nape natrugun um nakri nutrun. Anan nakri nutrun um nunek enen Iruhin atun neneken iri mour. \v 9 Douk namudok aria Herot narigan sabainyi baraen Jisas. Aria Jisas madae nunogugur um nuwanaman enen baraen uwe, uwok. \v 10 Aria amam debeimi pris hani amam henek skulumesh um lo iri hanak heyotu hurukatin aria dodogowim atum hape henekuman dodogowin atin baraen. \v 11 Aria Herot nani ananim soldia hape henekan enenyenen Jisas. Amam habubuniman aria hanak hohuri anah dudukeh-ahi rupah douk debeimi atum hanawashoh iri aria hanaki haweshigah-uman. Aria wata heshopokan nanak um Pailat. \v 12 Aria riguk Herot nani Pailat apa hananem horim. Aria ahudok nyumnah Pailat neshopok Jisas nanak um Herot ahi, amam wata hanagabe um aria hape atugun. \s1 Pailat Nakri Hunek Nyilim Jisas Nir Rowog Kruse \r (Matyu 27:15-26; Mak 15:6-15; Jon 18:39—19:16) \p \v 13 Aria Pailat nahwar debeimi pris hani amam debeimi um eshesh Juda iri hani eshudok sabaishi armam armago shanaki. \v 14 Aria anan nakripesh nakri, “Ipak parauri anudok arman um eik aria pakri nohur arpesh um shuni gavman shurpak. Aria douk ipak douk pape aria eik yape yarigan um enyudok baraen. Aria eik douk madae iparug yoweishi inahos anan nenekesh iri uwe. Eik yatik um enyudok ipak penek kwotuman-enyi anan douk madae nuneken uwe. \v 15 Aria Herot shopunek douk madae nuparug enesh yoweishi inahos Jisas nenekesh iri uwe. Aria anan wata neshopokan natanamori um apak. Aria mnek. Anudok arman douk madae nunek enesh yoweishi inahos um ta mon nugokumesh iri uwe, uwok. \v 16 Douk namudok aria eik ta ikripam huprukan hukwu enesh eshudok meyoh aria wata ikweshihan nunak fri.” \p \v 17 [Abudok nyutob eshesh douk shagipesh ahudok aih. Ihish kwarahos ahudok nyumnah hutogrum shunek Pasovaigun worigun um, Pailat ta nukweshih-umesh anan nonoweshik iri nutogrumeshi nupe fri.] \p \v 18 Aria ihishmorim arpesh shani atuh shahwar shakri, “Buwon nugok! Aria nyukweshih-umapari Barabas!” \p \v 19 Anudok arman Barabas douk nonoweshik napeum agundok nohur onohw wanohw Jerusalem nani gavman aria nabo enesh arpesh shagok um. \p \v 20 Aria Pailat nakri nukweshih Jisas nunak fri aria anan wata gamo narigesh. \v 21 Aria eshesh shahwar shakri, “Nek nyiliman rowog kruse! Nek nyiliman rowog kruse!” \p \v 22 Aria Pailat wata shopunek nakripesh anah shopunek henekeh biyeh atih um nakri, “Anan nenek maresh yoweishi inahos um apak mon nugokumeshi? Eik madae iparug enesh yoweishi inahos um ta mon nugokumesh iri uwe. Douk namudok aria eik ta ikripam huprukan enesh eshudok shabo arpesh-eshi meyoh aria ikweshihan nunak.” \p \v 23 Aria eshesh shape shahwar debeg abom um shakri shunek nyilim Jisas um rowog kruse aria shon nugok. Eshesh shahwar arigaha aria esheshin baraen nyabouk Pailat ananin nyabuhuk. \v 24 Namudok aria Pailat nakri wosik um shubo Jisas nugok kabi douk eshesh shakri um. \v 25 Aria nakweshih-umesh Barabas nanak fri. Anan douk nonoweshik um agundok nani gavman sharpak, aria nabo enesh arpesh shagok um. Aria douk Pailat nakweshih-umesh anudok eshesh shakri-anari nanak aria nekesh Jisas um shenekesh-uman kabi douk eshesh shakri um. \s1 Harao Jisas Hanak Um Hunek Nyiluman Rowog Kruse \r (Matyu 27:32-44; Mak 15:21-32; Jon 19:17-27) \p \v 26 Douk Pailat nekesh Jisas nor esheshis wis aria amam soldia haran hanak. Amam hanak yah aria haparug Saimon douk nanaki wabur Sairini iri nanakumori nuwish Jerusalem. Aria amam hasuwan howem rowog kruse ananih ereh aria henekan nenyusah nagim Jisas. \p \v 27 Aria sabaishi arpesh shagipesh Jisas shanak. Ono armago shopunek wanamesh shanak aria owo wape warepan. Owo woreh wanakukuri wanaruwar abom. \p \v 28 Aria Jisas natanam nakripo nakri, “Ipak armago pape Jerusalem iri, ipak mare purep eik uwe, uwok. Ipak purep ipakish batowish shuni ipak kanak. \v 29 Um maresh, nyutob ta butogur aria abudok nyutob arpesh ta shukri, \q1 ‘Kupaiwari armago wani oudok douk \q1 wata ubuki enesh batowish iri uwe wani oudok douk \q1 madae usuhw enesh batowish wukesh nyumeb iri uwe \q1 owo ihiyumorim douk wanadudareh.’ \p \v 30 “Aria abudok nyutob, arpesh ta shukrip yodururuh shukri, \q1 ‘Kitak putukwarihi putu pushapumap.’ \m Aria ta shukrip mihig shukri, \q1 ‘Putukwarihi pubuhi pushapumap aria pubeshukap.’ \m \v 31 Eik douk madae inek enesh yoweishi inahos uwe, aria douk eshesh shakri shubo eik douk yape kabi naminyi rowog iri um. Aria ipak douk pape kabi yarinyi rowog iri um agundok penek yoweishi inahos um ta shenekesh-umep mumam mumam? Eshesh ta shunekumep yoweishi inahos abom.” \p \v 32 Aria amam soldia harao Jisas nani biom henek yoweishi inahos iri hanakum hom hugok. \p \v 33 Aria eshesh shanak shatogur agundok douk nape kabi arpenyig barag um. Aria agagun douk shahwaragun, “Arpenyig Barag.” Aria agundok, amam henek nyilim Jisas um rowog kruse. Aria amudok biom henek yoweishi inahos iri, anan shenek nyiluman neir wobur ehahum Jisas aria anan neir wobur ehah-uman. \v 34 Aria Jisas nakri, “Yain! Nyak mare nyusuwesh uwe eshudok yoweishi inahos eshesh shenekesh um eik iri aria nyukweshihesh-ukuk. Eshudok shenekesh um eik iri douk madae shudukemesh uwe.” \p Aria amam soldia habirak satu\f 23:34 \fr 23:34 \ft Agudok baunag satu, agog douk eshesh Rom esheshih aih um shubirak shunek uhwin um eshudok eneshenesh um. Tik Aposel 1:26\f*um hanasia ananih rupeh. \p \v 35 Aria arpesh sheyotu shape shatrun aria eshesh Juda esheshim debeimi hape habubuniman. Aria hakri, “Anan douk nataurum kupaishi. Aria ta anan douk Krais douk Iruhin nagraehan nanakumori nunarao arpesh iri um, anan wata nutaurum anan kanak.” \p \v 36 Aria amam soldia shopunek hanak hurukatin aria habubuniman aria hakon anabar nubutibari abar. \v 37 Aria hakripan hakri, “Aria adur nyak douk Juda esheshin king um, douk nyutaurum nyak kanak.” \p \v 38 Aria amam howem enen baraen aria hakih heshopen iruhw um rowog kruse Jisas neir um. Baraen enyudok, \qc ANUDOK ARMAN DOUK ESHESH JUDA ESHESHIN KING. \p \v 39 Aria anan um amudok biom yoweimi armam douk heir wobuwobur iri, nabubunim Jisas nakri, “Nyak douk Krais, douk Iruhin nagraehen neshopoken nyanakumori nyunarao arpesh iri? Namudok um nyak nyutaurum nyak kanak aria nyutaurum ohwak shopunek!” \p \v 40 Aria anudok anan neir wobur iri nahan nakri, “Apak ihishmorim douk meir otuhw maduhw. Apak douk shap um ta mugok iri atup. Aria nyak nyanogugur um Iruhin aka, uwok? \v 41 Ohwak douk wosik shaohw um ohwakish yoweishi inahos ohwak wenekesh iri. Aria anudok arman madae nunek enesh yoweishi inahos uwe, uwok.” \p \v 42 Aria anan nakrip Jisas nakri, “Jisas, nyak urkum mur um eik abudok nyutob nyak nyupe debeini um nyakish arpesh um.” \p \v 43 Aria Jisas nakripan nakri, “Adur eik yakripen. Doukih nyumnah nyak ta nyuni eik upe yopuburi wabur heven.” \s1 Jisas Nagok \r (Matyu 27:45-56; Mak 15:33-41; Jon 19:28-30) \p \v 44 Douk aun nakihi arigaha 12 kilok wah madae hutao uwe aria wab babuhi. Aria ihigunmorim um eshesh Juda esheshirub warub arukwutigun tituguk. Agagun arukwutigun nape namudok arigaha wabigep 3-kilok aria wah madae hatao aria arisigun. \v 45 Aria rupah\f 23:45 \fr 23:45 \ft Putik futnot nyape Matyu 27:51 iri.\f*douk shahaur numun Iruhin ananit debeiti urupat iri puwaroh um biyeh. \v 46 Douk enyudok nyanakuk aria Jisas nahwar debeg nakri, “Yain, eik yeken eikin mishin nyor nyakis wis.” \p Douk nakriyuk namudok aria anan adur nagok. \p \v 47 Aria anudok debeini soldia douk nasuhw merik um 100-poreim soldia iri natik namudok aria natuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. Aria nakri, “Adur atin. Anudok arman douk yopuni.” \p \v 48 Aria ihishmorim arpesh douk shanaki um shutik enyudok iri shatik namudok aria esheshiruh aparuh yoweruh abom um shabo Jisas nagok um. Aria eshesh shohwido shanak atin atin aria shanak um esheshirub warub. \v 49 Aria sabaishi Jisas ananish um shani ono armago douk wagipeshi Jisas gani shokugi nahobig Galili wanaki iri, sheyotu madae rougun aria shape shatik enyudok douk shape sheneken um Jisas iri. \s1 Sharom Jisas Um \r (Matyu 27:57-61; Mak 15:42-47; Jon 19:38-42) \p \v 50 Aria anan arman douk shahwaran um Josep iri nape. Anan douk yopini arman. Anan douk nanaki eshesh Juda esheshibur wabur shahwarabur um Arimatea iri. Aria anan douk anan kansol douk neir eshesh Juda esheshim debeimi iri. \v 51 Aria enyudok baraen amudok debeimi heyagwrehen um hakri hubo Jisas nugok um, anan douk madae nini amam nusuwen uwe. Anan nakri uwok. Aria anan apa nape natrugun um abudok nyutob um arpesh shuwish um agundok Iruhin nupe Debeini um ananish arpesh um. \v 52 Aria anudok arman Josep nanak Pailat napeum aria narigan um nunak nubrei Jisas nunak nuruman. \p \v 53 Aria douk Pailat nakri wosik aria anan nanak nabrei Jisas nabuhi atap aria neshrehan anah yopuhi shigorihwihi rupah. Aria nonohur nanak nawish onohw wonugwehw douk shenekoh onok burbuduk iri aria nawish nanabukuk agundok. Ahwudok wonugwehw douk madae shurom enen nyagok iri arpen uwe, uwok. \v 54 Aria ahudok nyumnah eshesh douk shape shenek gwinygwaen um eshudok. Ahudok nyumnah Sabat hurukatin um hutogur aria eshesh mour ta uwok, shupe meyoh. \p \v 55 Aria armago douk wani Jisas shape iri Galili shanaki wagipesh Josep wanak aria watiguk ahwudok wonugwehw anan nanak nabukuk Jisas um. Aria shopunek watik agundok Jisas ananig barag aria aiyas shakus um. \v 56 Aria owo watanam wanak um wabur wanak wagabe anan marasin nani yopuri wel reisik yopuri unar iri. Owo wenek redimar um wakri unak urayok Jisas ananihw yegenyihw. Douk wenek redi um eshudok um jurug aria ahudok nyumnah Sabat hatogur. Aria owo warao uhwin kabi douk Iruhin ananin lo nyakrium. \c 24 \s1 Jisas Wata Nakitak Nape \r (Matyu 28:1-10; Mak 16:1-8; Jon 20:1-10) \p \v 1 Aria sagomih nyumnah\f 24:1 \fr 24:1 \ft Putik futnot nyape Matyu 28:1 iri.\f*um wik, madae gamo gugruk uwe, oudok armago wasuhw arudok wel reisik yopuri unar iri douk nubokuhi wenek redimar iri wanak um ahwudok wonugwehw douk Josep narom Jisas um. \v 2 Douk owo wanak watogur aria watik um amudok utom douk shagah wonugwehw Jisas nakus um douk matatigas manak makusuk anagas. \v 3 Douk namudok aria owo wanak wawish. Douk wawish aria owo madae utik Debeini Jisas nukus numun uwe, uwok. \v 4 Aria owo weyotu namudok wape wenek urkwip. Aria ahudok atuh biom armam heneki hatrugun abom iri rupeh iri hanaki heyotu agundok owo weyotu um. \v 5 Aria owo watik namudok aria owo wanogugur abom aria wourem watik atap. Aria amudok biom armam harigo hakri, “Ipak panaki paurim anudok douk wata nakitak nape iri agundok sharom shagok iri um maresh? \v 6 Agundok madae anan nukus uwe. Anan douk nakitak nape. Ipak punek urkwip um enyudok baraen douk nubokuhi wata nape Galili aria nakripep-aguk um. \v 7 Baraen douk enyudok, ‘Eik Anudok Arman douk yatogur adurin arpen iri ta shiyabige um henek yoweishi inahos iri armam husuwe hunek nyilume rowog kruse aria igok. Aria hukri um biyeh atih nyumneh um, eik ta wata ikitaki ipe.’” \p \v 8 Douk amam hakripo namudok aria owo wata urkwip poramoguk enyudok baraen nubokuhi Jisas nakripeshuk um. \v 9 Aria owo wakutukuk wonugwehw hwape um aria wanak wakripuk ananim 11-poreim disaipel hani ihishmorim shapeik iri um enyudok ihinyumorim owo watrin iri. \v 10 Aria armago douk wanak wakripuk amam aposel um enyudok owo watrin iri douk oudok. Maria, douk kwanaki wabur Makdala iri kwani Joana iri Jems ananik amakek douk shopunek kwonahwaram Maria iri. Oudok biwotuk wani ono armago shopunek. \v 11 Aria amam aposel hemnek aria hakri enyudok owo wakripam-enyi baraen douk rohwin shagugak iri sheyagwrehen iri. Namudok aria amam madae hunek bilipumo uwe. \v 12 [Aria Pita nakitak nahur nanak um wonugwehw-igunum agundok wonugwehw hwape um. Anan nanak natogur aria nepebig natigu numun aria natigu ehudok shigorihwihi rupeh hakusuk. Aria anan wata natanam nanak um urupat aria nape nenek urkum nanak um enyudok nyatogur iri mugu.] \s1 Biom Armam Hatik Jisas Yah Douk Hanak Um Wabur Emeus Iri \r (Mak 16:12-13) \p \v 13 Aria ahudok atuh nyumnah, biom hanakum anabur wabur nyeiguriburum Emeus. Rougun um agundok shupe Jerusalem shunak um Emeus um douk hurukatin um 11 kilomita. \v 14 Douk amam hanak aria hape haneyagwreh hanakum enyudok ihinyumorim mugu douk nyatogur iri. \v 15 Amam haneyagwreh aria shopunek henek urkum hape hanarigum hanak. Aria Jisas anan kanak nanaki hurukatin aria nani amam hanak atin. \v 16 Aria amam hatrun aria amam madae hudukeman hukri anan douk Jisas uwe, uwok. \p \v 17 Aria anan narigam nakri, “Ipak pape panaki aria pape peyagwreh um maresh?” \p Douk anan narigam namudok aria amam heyotu abom. Aria amamiruh aparuh yoweruh abom aria amamigos yamagos sotohiyahi. \p \v 18 Aria anan shahwaran um Kliopas iri narigan nakri, “Sabaishi kupairubi warubish douk shanaki shape Jerusalem iri shadukemesh um enyudok douk nubokuhiyeh nyumnah nyatogur Jerusalem iri. Aria douk ta nyak atin nyape Jerusalem iri madae nyudukem enyudok mugu douk nubokuhiyehi nyatogur iri uwe?” \p \v 19 Aria Jisas narigan nakri, “Maresh shatogur?” \p Aria amam hakripan hakri, “Enyudok sheneken um Jisas douk nanaki wabur Nasaret iri. Anudok Jisas anan douk anan profet. Aria ihishmorim arpesh shani Iruhin shatrun um, anan douk dodogowin atunari arman abom. Anan apa nenek Iruhin atun neneken iri mour. Aria anan dodogowin atun nakripesh yopinyi atin baraen. \v 20 Aria apakim debeimi pris hani amudok anam apakim debeimi um apakin kansol iri hekeshan nor gavman esheshis wis aria amam debeimi um gavman iri habo baraen um hon nugok. Aria anan douk henek nyiluman rowog kruse aria han nagok. \v 21 Aria apak douk munek bilip makri arman douk Iruhin nagraehan neshopokan nanakumori nukweshih apak Israel um mupe wosik iri douk ta anan. Aria baraen douk madae enyudok atin uwe, uwok. Enyudok douk nyatogur nubokuhiyeh nyumnah. Aria doukih douk henek biyeh atih um. \v 22-23 Aria iganigadae ono armago douk wani apak masuhw ananin baraen magipeshen iri wenekop makitak yowiyokuk agundok ruhur atin wanak um wonugwehw hwape um aria madae utrun nukus numun wonugwehw um uwe. Aria owo wata watanamori aria wakripap wakri owo adur watik enesh enselahos aria shakripo iri shakri Jisas ta nakitak nape. \p \v 24 “Aria anam apakim armam hakitak hanakum wonugwehw hwape um aria hatik um oudok armago wakrienyi baraen douk adurin. Aria namudok atin, amam shopunek madae hutrun nukus uwe, uwok.” \p \v 25 Aria Jisas nakripam nakri, “Ipak atin urkwip madae enep pupenyep uwe. Ipak baragos seshuk aria ipakip urkwip madae arigas purum enyudok ihinyumorim baraen douk seiwok amam profet hakriyenyuk iri aria punek bilipumen pukri adurin uwe. \v 26 Ipak ta padukemesh aka, uwok? Krais douk Iruhin nagraehan neshopokan nanakumori nunarao arpesh iri ta shon nurao debeiri eriger nugok iyoh aria Iruhin douk ta nutuk ananin nyeigur nyuto iruhw.” \p \v 27 Aria Jisas nananubur neyagwreh Moses nenyemaguk nyetem Iruhin ananik Buk iri baraen nape nakripam arigaha neyaten aria nakripam um ihim-morim profet henyemaguk iri. Anan nape naworumom baugos um hudukemesh um enyudok ihinyumorim baraen nyetem Iruhin ananik buk iri douk nyakrium anan kanak. \p \v 28 Aria douk nakripam nanak aria hurukatin um hunak hutogur abrudok wabur douk amam hakri hunakabur iri, aria anan nenek rohw abom aria nagim yah nanak. \v 29 Aria amam dodogowim hasuweshan um nini amam hupe aria hakripan hakri, “Nyak yowi nyuni apak mupe agundok. Aun douk hurukatin um nubuhuk aria hurukatin um wab.” \p Aria anan nanak nawish nani amam hape. \p \v 30 Douk hape aria amam hapeum hakri huwok worigun aria anan nakitak nani amam hape herharih tebol. Aria nohur bret nenek beten nenek tenkyu um Iruhin aria naworut nako amam. \v 31 Aria abudok nyutob amam hatrun aria wata hadukeman. Aria anan brukwaranuk aria amam madae hutrun uwe. \p \v 32 Aria amam hanakripam hakri, “Iganigadae magim yah manakumori anan douk nakripohw iri baraen nyetem Iruhin ananik buk iri. Aria anan douk naworamohw baugenyum baraen abom. Aria abudok nyutob ohwakish mishish douk sheyotuoh abom aria ohwak wanadudareh.” \p \v 33 Douk amam haneyagwreh namudok abom um jurug aria abudok nyutob amam wata hakitak hatanam hanakum Jerusalem. Amam hanak hatogur aria haparug amudok 11-poreim disaipel hani eshudok enesh shagipesh Jisas iri shantorum shape. \v 34 Aria eshesh shakripam shakri, “Adur atin. Debeini wata nakitak. Anan douk natogurum Saimon aria natrun.” \p \v 35 Aria amam biom shopunek, hakripesh um enyudok nyatogur-umam yah iri nyani agundok anan nawor bret nakomat aria amam douk hatrun yamag hadukeman um. \s1 Jisas Natogurum Ananim Disaipel Hatrun \r (Matyu 28:16-20; Mak 16:14-18; Jon 20:19-23) \p \v 36 [Aria douk amam wata hape hakripesh enyudok baraen atin aria ahudok atuh Jisas anan kanak natogur meyoh aria neyotu agundok eshesh shapeum. Aria nakripesh nakri, “Eik yakri Iruhin nunekep ipakiruh aparuh hur wosik.”] \p \v 37 Aria eshesh shakitak yowiyokuk aria shanogugur abom. Um maresh? Eshesh shenek urkwip shakri eshesh ta shatik anan yoweini sagaben. \p \v 38 Aria anan narigesh nakri, “Ipak panogugur aria pakitak yowiyokuk um maresh? Aria ipak por biyep urkwip um maresh? \v 39 Tiki eikigas aiyas aria roguhw. Enyudok douk eik kanak Jisas. Ipak punaki pusuwe ipakis wis aria pishakome aria ipak ta pudukemesh. Sagabehos busiguh aria eibug madae enesh shupenyesh uwe. Aria eik douk patrue eibug aria busiguh shapeye.” \p \v 40 Douk anan nakri enyudok aria neyabig ananis wis aria aiyas. \v 41 Aria eshesh shatrun aria shanadudareh aria shopunek, eshesh shakitak yowiyokuk. Aria eshesh madae shunek bilip abom shukri anan douk Jisas uwe, uwok. \p Douk namudok aria anan narigesh nakri, “Ipak pabuk anagun worigun agundok aka, uwok?” \v 42 Aria eshesh shohuri anap wobrap iri arbup shakonap. \v 43 Aria anan natrishop aria napoh esheshis nabes. \p \v 44 Aria anan nakripesh nakri, “Riguk eik wata yani ipak mape aria yakripepuk yakri, ihinyumorim baraen douk henyem Iruhin ananik Buk nyakrium eik iri ta nyutogur adurin atin. Enyudok baraen enen douk nyape Moses nenyemaguk iri Iruhin ananin lo. Aria enen nyape amam profet henyemaguk iri, aria enen nyape buk shahwarok um Sam iri.” \p \v 45 Aria anan nutaurumesh nohur esheship urkwip um shudukemesh wosik baugenyum baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri. \v 46 Aria nakripesh, nakri, “Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakri Krais douk Iruhin nagraehan neshopokan nanakumori nunarao arpesh iri ta numnek debeiri eriger aria shon nugok. Aria douk hukri um biyeh atih nyumneh um, anan ta wata nukitak nupe. \v 47 Aria um Jisas ananin nyeigur, eshesh ta shukitak um mour Jerusalem shupe shukripesh yopinyi baraen ihish arpesh arigaha shiyatak ihis awirosish arpesh shape agundok atap iri. Eshesh ta shukripesh um Jisas ananin nyeigur um shukeshuk agabus yoweishi inahos aria shatanam shukon aparuh Iruhin aria anan ta nukweshih esheshish yoweishi inahos. \v 48 Aria ipak ta pukripesh baraen um eshudok douk patrish shatogur iri. \v 49 Aria ipak mnek. Enyudok douk seiwok eikin Yain nakri adurin atin baraen um ta nukepen iri douk enyudok ta douk ishopoken nyubuhi nyuwishep. Aria ipak pupe agundok Jerusalem arigaha purao enyudok dodog nyanaki iruhw heven iri nyubuhi nyuwishep dodogowip iyoh.” \s1 Iruhin Wata Narao Jisas Natoum Iruhw Heven \r (Mak 16:19-20; Aposel 1:9-12) \p \v 50 Aria anan naraesh shakutukuk Jerusalem shanak arigaha shatogur wabur Betani. Douk shanak shatogur aria anan nohur roguhw nakripesh yopinyi baraen um Iruhin nunekumesh yopinyi. \v 51 Aria douk anan wata nape nakripesh atin aria Iruhin wata naran nakutishuk natoum iruhw heven. \v 52 Aria eshesh sheyotu shenek lotuman agundok um jurug aria wata shatanam shanak um Jerusalem. Aria eshesh shanadudareh shariguk. \v 53 Aria shapeum shatuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw namudok atin gani numun Iruhin ananit debeiti urupat.