\id HEB - Hebrews Conrad/Simatab 24-Mar-2003 \h HIBRU \toc1 Apudok Shup Douk Shenekap Panam Eshesh Hibru Iri \toc2 HIBRU \mt1 Apudok Shup Douk Shenekap Panam Eshesh Hibru Iri \is1 Banenyi Baraen Um Enyudok Baraen Shenyem Nyanak Um Eshesh Hibru \io1 1:1-3 Iruhin ananin baraen nyatogur nyanawereh yopugunum, um Iruhin ananin atun nuganin Jisas Krais douk nape abom namudok atin kabi Yain Iruhin um \io1 1:4—2:18 Jisas neshagrakuk ihishmorim enselahos \io1 3:1—4:13 Jisas neshagrakuk Moses \io1 4:14—6:20 Jisas anan douk apakin Debeini pris douk nenek ofa um anan kanak um Iruhin \io1 7:1-28 Jisas anan douk nape debeini pris abom neshagrakuk Melkisedek. \io1 8:1—9:28 Jisas anan debeini pris douk nasuhw merik um enyudok Iruhin ananin namunyi baraen kontrak. Aria ananibor owishibor douk benek enyudok kontrak nyatogur dodogowin abom. \io1 11:1—12:29 Sabaishi seiwok shenek bilip um Iruhin iri douk sheyabigap yopihi aih um apak mugipesheh. \io1 13:1-25 Yopihi aih apak ta mugipesheh um munek Iruhin nunadudareh- umap. \c 1 \s1 Iruhin Ananin Nuganin Nanaki Nakripap Iruhin Ananin Baraen \p \v 1 Seiwok sabaibi nyutob, Iruhin nakrip amam profet douk hakripesh ananin baraen iri aria hanaki hakrip apakish popehesh yamehesh ananin baraen. Hakripeshen sabaihi sisigih yeh. \v 2 Aria douk ehudok hagiguk iri nyumneh, ananin baraen douk nakripi ananin Nuganin meyoh nanaki nakripapen. Aria douk, Iruhin douk nagraehan um ta nugrem ihishmori eneshenesh eshudok shuni arpesh shopunek. Seiwok baugos um, Iruhin nakrip ananin Nuganin aria nenek iruhw iri atap shani ihishmorim eneshenesh eshudok shani arpesh. \v 3 Anan douk neyabigap abom um agundok Iruhin dodogowin atun aria natrugun um. Anan douk nadukem Iruhin abom. Mutik anan um obi nyutob douk matik Iruhin abom. Anan douk napeum neyagwreh dodogowinyi baraen aria agudok nahobig gani iruhw utag iri ihishmorim eneshenesh eshudok shape dodog. Anan douk shan owishibor bakwrupuk apakish yoweishi inahos matogur yopup. Douk nataurumap namudok aria nato heven nakih nyeigur nyato iruhw nape yopunyi rogur ehahum anudok dodogowin atun abom iri Iruhin. \s1 Jisas Douk Nyeigur Nyato Iruhw Uman Neshagrakuk Iruhin Ananish Enselahos Abom \p \v 4 Iruhin ananin Nuganin douk natogur dedeben atun neshagrakuk eshesh enselahos douk sharahaen um Iruhin ananin baraen iri. Um maresh? Agundok Iruhin nahwaran Nuganin um douk neshagrakuk abom agundok nahwar eshesh enselahos um. \v 5 Seiwok, Iruhin madae nukrip enen atin ensel namudok uwe, uwok. Nakrip ananin Nuganin atun. Nakripan namudok nakri, \q1 “Nyak douk eikin Nuganin. \q1 Doukih eik yawereh baraen um agundok eik yape nyakin Yain um.” \m Shopunek anabik douk nakripan nakri, \q1 “Eik ta itogur ananin Yain, aria anan ta nutogur eikin Nuganin.” \m \v 6 Aria shopunek, abudok nyutob Iruhin nakri nishopoki ananin narik iri Nuganin nubuhi agundok atap obi nyutob, anan douk nakri, \q1 “Ihishmorim eikish enselahos ta shunek lotuman \q1 shutuk ananin nyeigur nyuto iruhw.” \m \v 7 Aria eshesh enselahos, Iruhin douk neyagwreh-umesh enyudok nakri, \q1 “Eik yenek enselahos um shunekume mour shunaki shunak kabi uhwin nyahur um \q1 o kabi nyih purareh hanu hato dodogowih atih um.” \m \v 8 Aria Ananin Nuganin Iruhin douk nakripan namudok nakri, \q1 “Iruhin, Nyak ta nyupe um nyupe Debeinyi namudok atin ihih nyumneh. \q1 Nyasuhw yopihi aih aria ta nyupe Debeini king \q1 um ihishmorim eneshenesh eshudok shuni arpesh shupe wosik. \q1 \v 9 Nyak urkum munawasham abom um yopihi aih \q1 aria yoweihi douk nyakri uwok-umeh abom. \q1 Namudok aria eik nyakin Iruhin yatrin nyape Debeini abom um \q1 ihishmorim eshudok douk nyak nyani eshesh pape atugun iri. \q1 Eik douk yenekesh-umen namudok aria yeneken nyanadudareh nyariguk abom.” \m \v 10 Shopunek Iruhin nakripan nakri, \q1 “Debeini, seiwok watak baugos um nyak kanak nyakwarum agundok atap. \q1 Iruhw utag douk shopunek nyakwu nyakis wis nyenekag. \q1 \v 11 Iruhw atap aria eneshenesh eshudok \q1 ta burukworesh shunak shuwishuk, aria nyak uwok. \q1 Ta nyupe abom namudok atin. \q1 Iruhw atap aria ihishmorim eneshenesh eshudok ta yowesh kabi rupeh yoweh um. \q1 \v 12 Yoweh aria nyak ta nyudareshuk kabi shadaresh anah debeihi rupah um. \q1 Ta shunak shuwishuk kabi shawaruk yoweihi rupeh \q1 aria shor namuhi um. \q1 Aria nyak kanak ta nyupe abom namudok atin ihih nyumneh.” \m \v 13 Shopunek nakrip ananin Nuganin nakri, \q1 “Nyak poe agundok eikin yopunyi rogur ehahum nyupe arigaha eik ibo nyakim horim hubuhuk hupe shakamum nyak.” \m Enyudokmori baraen, Iruhin douk madae nukripesh atin uwe eshesh enselahos, uwok. \v 14 Namudok aria eshesh enselahos douk meishi? Eshesh douk mishish meyoh douk shenekuman mour Iruhin iri. Anan apa neshopokesh shanaki shataurum eshudok arpesh douk ta nuraesh aria shutanamori shuni anan shupe wosik abom iri. \c 2 \s1 Agundok Iruhin Wata Narap Um Douk Sagomatin Yopinyi Mour Abom \p \v 1 Iruhin ananin Nuganin douk nyeigur nyato iruhw abom neshagrakuk eshesh enselahos. Namudok aria enyudok apak memneken iri baraen, apak ta musuwen dodog mugipeshen. Mare mukri mutanam mukutinyukuk uwe, uwok. \v 2 Seiwok Iruhin nakripi enselahos shanaki shakrip Moses enyi lo douk dodogowinyi abom. Namudok aria abudok nyutob arpesh shaken agabus enyudok baraen iri, eshesh douk ta sharao debeiri eriger wosik um esheshih yoweihi aih. \v 3 Namudok aria ta douk apak mukri mukenyuk agabus enyudok baraen um enyudok nyarik iri yopinyi mour abom douk Iruhin neneken um nurap mutanamori mupe wosik um, apak douk yah wakap um muruwok um Iruhin um. Enyudok baraen um Iruhin nakri watak nurap mutanamori um, enyen sagomatin douk Debeini Jisas narik nakripeshen. Aria eshudok douk shemneken iri, eshesh douk shakripap aria madukemesh um enyen adurin atin abom. \v 4 Iruhin shopunek nenek enyudok baraen nyatogur adurin namudok. Anan nohur arpesh shenek sabainyi enenyenen anan atun neneken iri mour nyani eneh aih douk shatrih shakitak yowiyokuk um eheh hatogur aria apak matrih. Matrih aria makri Jisas ananin baraen douk adurin atin abom. Anan douk shopunek nakri aria Ananin Mishin nyagipesh ananim atum urkum aria nyekesh sisigin yopinyi dodog iri saki. \s1 Jisas Nenekumap Yah Um Munak Um Iruhw Heven \p \v 5 Douk yakri ipak urkwip gamo purum enyudok baraen. Enyudok, Iruhin douk madae nukri um enselahos ta shupe debesh um eneshenesh douk shupe agudok namugari nahobig douk ta nunekag iri uwe, uwok. Agudok namugari nahobig douk mape makriyag iri, uwok. \v 6 Aria enen baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakri namudok. Nyakri, \q1 “O Iruhin, nyak nyakri apak arpesh douk maresh arpesh, \q1 um nyak urkum morumap abom um? \q1 Apak douk arpesh meyoh. \q1 Aria namudok mumam, um nyak nyataurumap um? \q1 \v 7 Banab nyutob meyoh nyak nyenekap mape shakamum enselahos atin. \q1 Aria nyak watak nyakop yopinyi big \q1 aria nyatukap mato nyeiguhw shato iruhw. \q1 \v 8 Aria douk nyenekap mape debeipari um ihishmorim eshudok eneshenesh. \q1 Ihishmorim eshudok eneshenesh douk nyenekesh shape shakamum apak.” \m Enyudok baraen douk nyakri Iruhin nenek apak arpesh mape debeipari um ihishmori eneshenesh eshudok. Madae nyukri enen atin anan neneken iri enyudok nyupeik meyoh uwe, uwok. Nyakri ihishmorim eshudok eneshenesh. Enyudok douk wosik, aria douk abudok nyutob douk madae mutik apak arpesh mupe debeipari um ihishmori eshudok uwe, watak. \v 9 Aria apak douk matik atun arman meyoh. Anudok arman douk Jisas. Banab nyutob meyoh Iruhin neneken nape shakamum enselahos atin. Iruhin nenekan nape namudok aria shan nagok um nutaurumap. Douk shan nagok aria nemnek debeiri eriger. Iruhin nataurum apak arpesh meyoh aria neshopok Jisas nanaki nagok um apak ihishmorim arpesh. Aria douk, Iruhin natuk ananin nyeigur nyato iruhw, neneken dodogowin atin abom aria nyatrugun abom. \p \v 10 Yakri gamo ikripep um enyudok. Iruhin douk nenek ihishmori eshudok eneshenesh aria nape natrish. Aria douk nape narao ihishmorim ananish batowish shatanamori um shuto iruhw heven shukih shuni anan sharao debeishi nyeiguhw. Douk namudok aria neshopoki Jisas nanaki shan nemnek debeiri eriger. Douk shan nemnek debeiri eriger namudok aria natogur debeini narik nenekumesh yah hato iruhw heven. Iruhin nenek enyudok aria douk wosik um ananih yopihi aih abom. \v 11 Jisas douk nakwrupuk apakish yoweishi inahos aria nenekap matogur yopupari abom mape Iruhin ananipari atup. Aria anan nani apak douk matogur atup awirop abom meyoh. Namudok aria Jisas douk madae nunek abraen um nuhwarap ananish owashish um uwe, uwok. \v 12 Anan douk neyagwreh enyudok baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri. Nakrip ananin Yain Iruhin namudok, nakri, \q1 “Eik douk ta ikrip eikish owashish um nyak. \q1 Abudok nyutob munak munatorum atugun munek lotumen obi nyutob, \q1 eik ta ituk nyakin nyeigur nyuto iruhw.” \p \v 13 Aria shopunek nakri namudok, nakri, \q1 “Eik ta ipeum inek bilip ipeum Iruhin atun um enenyenen.” \m Aria shopunek nakri, \q1 “Eik douk enyudok. \q1 Batowish Iruhin nekeyesh iri douk shopunek shani eik mape.” \s1 Jisas Natogur Adurin Abom Um Nutaurum Apak \p \v 14 Eshudok arpesh douk Jisas nahwaresh ananish batowish iri, eshesh douk agundok atapishi arpesh meyoh abom. Jisas shopunek douk natogur arpen. Douk nenekesh namudok um shan nagok aria nanunu agundok douk Satan nape dodogowin atun aria nenek arpesh shagok um. \v 15 Jisas shopunek nenekesh namudok um nukweshih arpesh douk shanogugur um shugok aria esheshih nyumneh shapeum douk ehudok aih howeshikesh dodog abom iri. \p \v 16 Aria douk madukemesh namudok. Jisas douk madae nataurum eshesh enselahos uwe, uwok. Anan douk nataurum Abraham ananish barheshish.\f 2:16 \fr 2:16 \ft Baugenyum enyudok baraen um Abraham ananish barheshish douk biyen. Enen nyakri eshudok Abraham ananish barheshish douk eshesh Israel. Enen nyakrium apak munek bilip iri.\f* \v 17 Jisas douk adur nanamori nutaurum apak arpesh. Douk namudok aria narao arpenyihw yegenyihw abom nadukem apak ananishi owashish um ihihmorim aih. Douk nenekesh namudok um nutogur apakini Debeini Pris abom aria nusuhw Iruhin ananin mour nuneken wosik abom. Anan douk nenek gihaumap aria nataurumap namudok um Iruhin nukweshihuk apakish yoweishi inahos. \v 18 Aria douk, meishi arpesh douk Satan nukwiraehesh um shunek yoweishi inahos iri, apakini Debeini Pris douk ta nutaurumesh. Um maresh? Abudok nyutob Satan nukwiraeh anan obi nyutob, anan kanak douk narao debeiri eriger, aria neyotu dodog. \c 3 \s1 Jisas Douk Nyeigur Nyato Iruhw Abom Nyeshagrakuk Moses \p \v 1 O eikish arpesh douk pape Iruhin ananip iri, ipak douk Iruhin nagraehep aria nahwarep um ta puni ananish arpesh puto um iruhw heven. Douk eik yakri ipak urkwip gamo purum Jisas. Anan douk Iruhin nagraehan aria neshopokan nanaki nakripep enyudok adurinyi baraen douk apak masuhwen magipeshen aria makripeshen iri. Anan douk natogur debeini pris abom aria nape orokohun um apak mani Iruhin. Nape aria nenek mour nataurumap um munak hurukatin um Iruhin. \v 2 Anan douk Iruhin nagraehan aria nenek enyudok yopinyi mour. Neneken kabi seiwok Moses nenek Iruhin ananin yopinyi mour abudok nyutob nape debeini um ihishmorim Iruhin ananish arpesh obi nyutob. \v 3 Jisas anan douk nyeigur nyato iruhw abom neshagrakuk Moses kabi arpesh shatik anat urupat aria shatuk naruk urupat iri ananin nyeigur nyato iruhw um. \v 4 Ihig urusag douk adur arpesh sharukog. Aria nenek ihishmori eshudok iri douk Iruhin. \v 5 Moses anan douk nenek Iruhin ananin mour neneken yopinyi abom. Anan nasuhw Iruhin ananin baraen aria nape debeini um ihishmorim Iruhin ananish arpesh nataurumesh. Nataurumesh aria neyagwreh baraen um enyudok mugu kweipon Iruhin ta nuneken nyutograri iri. \v 6 Aria Krais, anan douk Iruhin ananin nuganin. Anan douk nenek Iruhin ananin yopinyi mour aria nape debeini um Iruhin ananish arpesh nataurumesh. Aria ta apak mupe dodog mupe mutrugun um kweipon murao Iruhin ananish yopishi eshudok eneshenesh um, apak adur abom Iruhin ananishi arpesh. \s1 Shakonuk Agabus Jisas Iri Ta Mare Shuwish Shuni Iruhin Shupe Shurao Uhwin, Uwok \p \v 7 Ipak douk pape Iruhin ananishi arpesh namudok aria punek yopihi aih kabi Iruhin ananin Mishin nyakrium. Nyakri namudok, \q1 “Douk, ta eik Iruhin ikri ikripep enen baraen um, \q1 \v 8-9 ipak mare pukenyuk agabus \q1 kabi seiwok ipakish popehesh yamehesh shenekesh um, uwok. \q1 Eik douk yakri um itaurumesh, \q1 aria eshesh shakri uwok um shumneke. \q1 Namudok aria sheneke juwehosiwe atuwe. \q1 Abudok nyutob shape wehigunum arpesh iri urah uwok enesh um uwe obi nyutob, \q1 eshesh douk shape shokwiraeh eik um eneshenesh shenekesh iri yoweishi inahos. \q1 Shape agundok wehigunum aria shatik sabainyi dodogowinyi mour douk yape yeneken um 40-poreish kwarahos iri. \q1 Eik douk yakri um itaurumesh, \q1 aria shakri uwok um shumneke. \q1 Shape shokwiraeh eik um eneshenesh shenekesh iri yoweishi inahos. \q1 \v 10 Douk namudok aria eik juwehosiwe abom um eshudok arpesh. \q1 Aria douk yakri, ‘Eshudok arpesh douk shagipeshuk kupainyi baraen. \q1 Namudok aria eshesh madae shudukem ehudok aih eik yakriyeh iri uwe, uwok.’ \q1 \v 11 Sheneke juwehosiwe namudok aria yakri um iruhw abom \q1 yakri adur um, eshesh ta mare shuwish um agundok douk \q1 esheship urkwip pur wosik aria shupe wosik um.”\f 3:11 \fr 3:11 \ft Enyudok baraen douk nyakrium seiwok eshesh Israel madae shuwish shurao uhwin Kenan uwe. Aria douk, Iruhin nakri ananish arpesh ta murao uhwin um mupe wosik douk agundok atap muni gani iruhw heven shopunek.\f* \s1 Apak Mare Musuwokuk Iruhin Ananin Baraen Kabi Eshesh Israel Um, Uwok \p \v 12 Namudok aria eikish arpesh, ipak douk gamo pumnek. Ta enen nyukri urkum mur um eneshenesh yoweishi inahos aria nyukutukuk bilip um nyukon agab anudok Iruhin douk nape ihih nyumneh iri, aria namudok ta uwok. \v 13 Aria douk yakri. Douk, nyutob watak bape um ipak pugipesh ananin baraen um. Eik douk yakri ihih nyumneh um ipak punagapeshum piyotu dodogowip pusuhw ananin baraen dodog pugipeshen. Punekesh namudok aria ta mare enen arpen enyenyin mishin nyikitak um nyunek enesh yoweishi inahos, uwok. Ta eshudok yoweishi inahos shunek rohwumen aria enyudok arpen nyukonuk agab abom Iruhin. \p \v 14 Apak miyotu dodog masuhw Jisas ananin baraen mugipeshen kabi riguk makri adurin atin masuhwen magipeshen um. Musuwen dodog arigaha mugok um, apak ta muni Krais munoprom mupe atugun. \v 15 Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk iganigadae yakripepen. Nyakri namudok, \q1 “Douk ta eik Iruhin ikri ikripep enen baraen um, \q1 ipak mare pusuwokuk enyudok baraen \q1 kabi seiwok ipakish popehesh yamehesh shenekesh um, uwok.” \p \v 16 Ipak pakri seiwok douk meishi arpesh shemnek Iruhin ananin baraen aria shasuwoken-ukuk shakon agabus? Eshudok arpesh douk eshudok ihishmorim Moses narikumeshi aria shakutukuk debeigi nahobig Isip shanaki iri. \v 17 Aria shopunek yakri iyorigep. Ipak pakri meishi arpesh abom shape shenek yoweishi inahos um 40-poreish kwarahos aria shenek Iruhin juwehosin atun abom? Anan douk juwehosin atun um eshudok douk shape shenek yoweishi inahos aria shagok shakusuk wehigunum arpesh uwok um. \v 18 Aria shopunek yakri iyorigep. Ipak pakri Iruhin nakri um adur iruhw nakri adur atin um meishi arpesh ta mare shunak shuwish shuni anan shupe shurao uhwin? Anan douk nakri um eshudok douk shasuwokan-ukuk um ananin baraen iri. \v 19 Namudok aria apak madukemesh. Eshesh douk mare ta shunak shuwish shuni Iruhin shupe shurao uhwin uwe, uwok. Um maresh? Eshesh douk madae shusuhw ananin baraen wosik shugipeshen uwe, uwok. \c 4 \s1 Iruhin Ananish Arpesh Ta Shunak Shuwish Shuni Anan Shupe Shurao Uhwin \p \v 1 Iruhin ananin adurin atinyi baraen um ananish arpesh shuwish shuni anan shupe shurao uhwin um douk watak dodogowin nyape. Douk namudok aria yakri apak gamo mudukemesh abom um mare enen atin nyupeiguk agundok atap um mare nyunak nyuwish nyuni Iruhin nyupe nyurao uhwin uwe, uwok. \v 2 Apak douk shopunek memnek Iruhin ananin yopinyi baraen kabi seiwok apakish popehesh yamehesh shemneken um. Eshesh douk shemneken, aria enyen madae nyunekumesh enen yopinyi mugu uwe, uwok. Um maresh? Eshesh madae shusuhw Iruhin ananin baraen dodog abom shugipeshen uwe, uwok. \p \v 3 Douk, apak masuhw Iruhin ananin baraen dodog magipeshen iri, apak douk ta munak muni Iruhin mupe murao uhwin. Kabi baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Iruhin nakri, \q1 “Eik douk juwehosiwe um eshudok shakenyuk agabus eikin baraen iri. \q1 Shenekesh namudok aria yakri um iruhw abom \q1 aria yakri adur atin eshesh ta mare shuwish shuni eik \q1 mupe murao uhwin uwe, ta uwok.” \m Iruhin seiwok nakwarum agudok nahobig aria ananin mour nyatuh, aria anan douk watak nakriyuk namudok. \v 4 Um maresh? Enen baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakrium ahudok hakri um 7-ih nyumnah. Nyakri, “Iruhin nenek eneshenesh eshudok neyatesh 6-poreih nyumneh. Aria hakri um 7-ih nyumnah um, anan narao uhwin.” \v 5 Baraen iganigadae yenyem nyetem iruhw iri, Iruhin douk nakri, \q1 “Eshesh ta mare shuwish shuni eik mupe murao uhwin uwe, ta uwok.” \m \v 6 Enyudok adurin atinyi baraen douk watak nyape namudok, aria douk yah hapeum enesh shuwish shuni anan shupe shurao uhwin. Seiwokishi douk sharik shemnek Iruhin ananin baraen, aria shakenyuk agabus. Namudok aria eshesh madae shunak shuwish shurao uhwin uwe, uwok. \v 7 Namudok aria Iruhin watak nagraeh kupaibi nyutob aria nohwarab “Douk”. Arigaha sabaishi kwarahos shanak shadiguk, aria anan Iruhin nohur king Devit aria Devit nakri enyudok atin baraen nyetem nyarik iri. Devit nakri Iruhin neyagwreh enyudok, nakri, \q1 “Douk ta eik Iruhin ikripep enen baraen um, \q1 ipak mare pukenyuk agabus uwe, uwok.” \p \v 8 Douk ta Josua nurik um eshesh Israel shunak shuwish shurao uhwin Kenan atugun akure, Iruhin ta mare watak nugraeh kupaibi nyutob shopunek ta uwok. \v 9 Aria anah nyumnah douk watak hapeum Iruhin ananish arpesh shunak shuwish shurao uhwin um. Kabi seiwok sagomatin narik nenek eneshenesh eshudok neyatesh 6-poreih nyumneh aria hakri um 7-ih um anan nape nurao uhwin um. \v 10 Meishi eshudok douk shuwish sharao uhwin kabi Iruhin nakri um iri, eshesh douk sheyatak esheshin mour aria shawish sharao uhwin kabi seiwok Iruhin neyatak ananin mour aria narao uhwin um. \v 11 Douk namudok aria apak ta dodogowip atup abom um muwish murao uhwin\f 4:11 \fr 4:11 \ft Putik futnot nyape Hibru 3:11 iri.\f* namudok. Munekesh namudok um ta mare enesh shupeik agundok atap um mare shuwish shurao uhwin uwe, uwok. Kabi seiwok apakish popehesh yamehesh shakonuk agabus Iruhin ananin baraen aria madae shuwish shupe shurao uhwin um uwe. \p \v 12 Apak mare mukonukuk agabus Iruhin ananin baraen, uwok. Um maresh? Ananin baraen douk dodogowin atin abom aria yopunyi mishin nyapenyen ta nyunek eneshenesh yopishi eshudok. Enyen douk wanohwin atin abom nyeshagrakuk ihig bainatog douk shawatog gwenek eres wobuwobur um. Apa nyaduk arpesh nyawish gani numun douk apakip urkwip aria mishish shapeum, nyeshagrakuk abom nyawish nyasuhw gani douk bishiguh shatakum nyawish nyasuhw abar bor bishiguh iri. Nyawish aria nyape nyawerehi enenyenen apakip urkwip poromen iri nyani eshudok apak mishish shakitak-umesh iri. \v 13 Apak douk madae wosik um mubeshuk enesh eshudok um Iruhin uwe, uwok. Anan kanak nakwarum eneshenesh eshudok aria natrish um douk shanowereh shapei yopugunum iri atish. Kweipon apak ta mukripan um ihihmori eneheneh apak menekeh iri aih. \s1 Jisas Anan Douk Debeini Pris Abom Neshagrakuk Ihim-morim Pris \p \v 14 Apak douk anan debeini pris abom nape orokohun um apak mani Iruhin aria nape nataurumap. Anan douk Iruhin ananin nuganin Jisas. Anan douk nanak nawish heven, agundok Iruhin napeum. Namudok aria apak douk musuhw ananin baraen dodog abom. Enyudok baraen douk apak mape magipeshen aria meyagwreh arpesh shemnekapum. \v 15 Apakini debeini abom pris douk adur apa nenek gihaumap aria nataurumap. Abudok nyutob eneshenesh yoweishi inahos shunakumori apak aria mare dodogowip obi nyutob uwe, anan douk nadukem apakip urkwip aria nataurumap abom. Aria anan, Satan douk nakwiraehan um ihih yeh um nunek yoweishi inahos kabi apak um. Aria anan madae nutu nunek enesh yoweishi inahos uwe, uwok. \v 16 Douk Jisas nape nataurumap namudok aria apak mare munogugur uwe, uwok. Dodogowip atup abom aria munak muwish agundok douk Iruhin nape debeini abom aria nataurum ananish arpesh meyoh um. Munekesh namudok aria abudok nyutob yoweishi inahos shukri shunaki aria apak mare dodogowip obi nyutob, ta bishiguh shutaurumap abom aria ta nutaurumap meyoh. \c 5 \s1 Jisas Anan Douk Debeini Pris Abom \p \v 1 Ihim-morim debeimi pris abom douk Iruhin natik arpesh meyoh nagraeham aria nomusop um hurao esheshiyu outumeb um hunekuman mour anan. Nomusop um hutaurum arpesh hukon yopiyopishi eshudok eneshenesh anan Iruhin aria huweh esheshish mahish hukon um anan nukweshih yoweishi inahos eshesh shenekesh iri. \v 2 Aria amam douk hani apak arpesh atish aria atup awirop. Abudok nyutob eneshenesh yoweishi inahos shunakumori amam obi nyutob, amam douk madae dodogowim uwe, uwok. Namudok aria arpesh douk watak shorshor um, mare shugipesh Iruhin wosik iri uwe, amam douk hadukemesh aria shokubur hataurumesh wosik. \v 3 Madae dodogowim namudok uwe aria amam douk apa henek ofa um mahish hako Iruhin um anan mare urkum mur um yoweishi inahos amam henekesh iri ba iyoh, aria kadak henek arpesh esheshin ofa nyugiguk. \p \v 4 Aria arman natogur debeini pris iri douk narao debeinyi mour abom. Mare anan arman anan kanak nunagraeh aria douk ta nuraen uwe, uwok. Iruhin atun nagraeham douk aria heneken. Kabi seiwok nahwar Eron natogur debeini pris um. \v 5 Aria Krais douk namudok atin. Anan kanak madae nunagraeh um nurao debeinyi nyeigur um enyudok mour um nutogur debeini pris uwe, uwok. Iruhin meyoh nagraehan. Baraen nyakripan um douk nyakri, \q1 “Nyak douk Eikin Nuganin. \q1 Douk Eik yawereh baraen um agundok Eik yape Nyakin Yaken um.” \m \v 6 Shopunek enen baraen Iruhin nakri, \q1 “Nyak ta nyunek pris nyupe namudok ihih nyumneh \q1 kabi Melkisedek um.”\f 5:6 \fr 5:6 \ft Enen baraen um anudok arman Melkisedek douk nyape Stat 14:17-20, Hibru 7:1-4\f* \p \v 7 Abudok nyutob Jisas nape agundok atap obi nyutob, anan douk nenek beten narig Iruhin um natauruman. Nareh abih aria nahwar debeg um natauruman. Anan douk nadukemesh um Iruhin ta nutauruman aria mare shon nugok, uwok. Aria anan douk nemnek aria natauruman um nenekan dodogowin. Um maresh? Anan douk nape shakamum Iruhin aria nenek lotuman. \v 8 Anan douk adur Iruhin ananin nuganin, aria narao debeiri eriger. Namudok aria douk nadukemesh um agundok nusuhw Yain ananin baraen dodog nugipeshen um. \v 9 Douk nagipesh ananin baraen nenek yopihi atih aih aria natogur sagomin debeini pris. Douk namudok aria natogur debeini um ahudok yah um Iruhin nurao ihish arpesh douk shasuhw ananin baraen shagipeshen iri aria shutanamori shupe wosik abom ihih nyumneh um. \v 10 Douk nenek enyudok aria Iruhin nagraehan nape debeini pris abom kabi Melkisedek um. \s1 Apak Mare Mudukem Batowish Um Agundok Mugipesh Iruhin Ananin Baraen Um, Uwok \p \v 11 Eik douk sabainyi baraen nyape, um ta ikripep um agundok Jisas nape kabi Melkisedek um. Aria ta itaurumep ikripep aria mare pumnek, uwok. Um maresh, ipak madae arigas purao baraen aria pudukemen wosik uwe, uwok. \v 12 Adur, ipak douk patogur Iruhin ananish arpesh roubi nyutob. Douk ta pupe punek skulum kupaishi um enyudok Iruhin ananin baraen. Aria douk watak papeum enesh gamo shukripep nyarik iri Iruhin ananin baraen shopunek. Ipak douk padukem batowish. Dodogowiguni worigun uwok. Watak apa pawok nyumaguhw atin um agundok pape um parao nyarik iri Iruhin ananin baraen atin um. \v 13 Ipak douk padukemesh. Arpesh shape kabi batowish um douk madae dodogowish uwe aria watak shawok nyumaguhw atuguhw. Eshudokmori arpesh douk madae gamo shudukemesh uwe um meihi aih yopihi aria meihi yoweihi um uwe, uwok. \v 14 Aria dodogowiguni worigun douk yopugunum shugnoh iri. Eshudokmori arpesh douk nubokadae toinyish shadukemesh um meihi aih yopihi aria meihi yoweihi um shugipesh yopihi atih. \c 6 \s1 Apak Miyotu Dodogowip Atup Abom Um Bilip \p \v 1-2 Apak ta mugipesh Krais ananin baraen mishagrakuk kabi riguk marik masuhwen magipeshen um. Apak mare watak mupe um munak um nyarik iri baraen um agundok mugipesh Krais um, uwok. Enyen douk enyudokmori. Mukeshuk agabus eneshenesh yoweishi inahos douk ta munekesh aria Iruhin nop mugok um, musuhw Iruhin ananin baraen dodog mugipeshen abom um, munek anas baptaisum, muwemesh wis arpesh aria morig Iruhin um nukesh ananin Mishin um, shagok iri ta watak shukitakumori, Iruhin nunekumesh kwotog aria neshopokesh shunak shupe yopuburi o yoweiburi wabur um ihih nyumneh um. Apak mare mupe um enyudokmori atin, uwok. Douk ta munak um dodogowip um bilip iri esheshin baraen. Mare mupe munekesh kabi arpesh douk shapeum shenek tuk hwao uroruh, aria shabirak madae shuwem urupat iri um uwe, uwok. \v 3 Enyudokmori Debeini ananin baraen, ta Iruhin nukri wosik um, aria apak wosik ta mutanam mupe miyagwreh aria mugipeshen. \p \v 4-6 Enesh arpesh douk shemnek Iruhin ananin baraen aria shadukemen wosik kabi shape bogaragun abom um. Shadukemesh um enyudok yopinyi douk nyanaki iruhw heven iri, sharao Iruhin ananin Mishin. Shopunek shadukemesh um agundok Iruhin ananin baraen adur yopinyi abom um, Iruhin nenek enenyenen shatik ananin gobi nyatogur yopugunum abudok yopibi nyutob riguk shakri um ta butograri iri. Namudok aria eshudokmori arpesh shukri shukutukuk bilip aria shukon agabus Iruhin abom um, eshesh douk yah wokesh um watak shutanamori shukon aparuh um. Shakanaguk agabus namudok aria enyudok douk kabi eshesh watak shopunek showeshik Iruhin ananin Nuganin rowog kruse aria shenek arpesh shape shenekan enenyenen um. \p \v 7 Ipak pumnek enyudok wobuwobren baraen. Sabaih atih eshah apa hor habuh anab amnab. Aria ta enesh arpesh shurib shu worigun abudok amnab aria yopuguni worigun nukihumesh um, apak douk mudukemesh um Iruhin ta nunekumab yopinyi abom abudok amnab. \v 8 Aria ta abudok amnab douk segego watogroruhi madururuh hani yoweiruhi utaruh aturuh hukih um, apak ta mukri abudok amnab douk yoweb. Iruhin douk juwehosin atun um abudok amnab aria hurukatin um nuhwarab yoweibi. Aria anob nyutob douk ta nyih hunub hununub. \p \v 9 Ipak eikishi abom arpesh, eik adur yeyagwreh enyudok dodogowinyi baraen, aria yadukemesh um ipak ta mare pugipesh ehudokmori yoweihi aih, uwok. Um maresh? Ipak douk penek sabaihi aih kabi arpesh douk Iruhin naraesh shatanamori shape wosik abom iri shenekeh iri um. \v 10 Iruhin anan douk madae anan yoweini arman uwe, uwok. Anan ta mare urkum mukonaguk um yopinyi mour ipak peneken iri, uwok. Ipak douk pataurum ananish arpesh aria namudok douk peyabigan um agundok ipakip urkwip panawasham anan abom um. Aria ipak douk watak pape pataurumesh namudok atin. \v 11 Namudok aria eik yakri ipak atin punekesh namudok atin arigaha Krais nutanamori. Punekesh namudok um ta pudukemesh abom um Iruhin ta nukep yopishi eshudok eneshenesh douk roubi nyutob pape patrugun um nutogur nukopesh iri. \v 12 Eik douk yakri uwok um ipak arigeh hep uwe, uwok. Yakri pudukem eshudok arpesh douk seiwok shasuhw Iruhin ananin baraen dodog shagipeshen iri. Eshesh douk shenek bilip aria shape shokubur atin ariga ha sharao eshudok douk Iruhin nakri adurin atin um ta nukeshesh iri. \s1 Apak Douk Musuhw Iruhin Ananin Adurin Atinyi Baraen Aria Mukri Anan Ta Nunekesh-umap Kabi Nakri Um \p \v 13 Seiwok Iruhin nakrip Abraham enen adurin atinyi baraen um ta nunekuman enesh yopishi eshudok eneshenesh. Iruhin nakri uwok um Abraham nukri anan douk nenek rohw. Namudok aria Iruhin nakri um iruhw anan kanak ananin nyeigur um ta nunekeshuman um atin. Iruhin douk nakri anan kanak nyeigur um maresh? Arpen douk madae enen shopunek nyeigur nyuto iruhw nyishagrakuk anan uwe, uwok. \v 14 Aria nakripan namudok. Nakri, “Adur atin yakripen, eik ta inekumen yopinyi abom aria ta inek nyakish barheshish shutogur sabaishi abom.” \v 15 Abraham nasuhw Iruhin ananin baraen nakri adurin aria nape shokubur atin apa natrugun. Nape natrugun arigah arigaha Iruhin nenekuman enyudok kabi nakripan um. \p \v 16 Apakih aih douk namudok. Enen arpen nyukri enen baraen aria kupaishi shukri enyen nyenek rohw um, enyudok arpen apa nyakri adur atin nyakrium enen nyeigur nyato iruhw enyi arpen enyenyin nyeigur. Namudok aria enyen nyagaheshuk eshudok arpeshig nokwatog. \v 17 Aria Iruhin douk namudok atin. Seiwok nakri adur atin um ta nunekumap yopishi eshudok eneshenesh. Anan douk nakri uwok um apak mukri anan ta wata nuwanam urkum um. Namudok aria nakitak nakri um anan kanak ananin nyeigur um enyudok adur ta nuneken atin um. \v 18 Iruhin nenek enyudok um apak mumnek, miyotu dodogowip um bilip aria mudukemesh um enyudok Iruhin ananin adurin atinyi baraen ta nyutogur adurin atin. Iruhin nakri enyudok baraen nyanakumori apak douk makutukuk yoweishi inahos aria anan nataurumap nahwarap manak um anan iri. Douk biyen baraen nyape. Enyudok anan nakri enyi adurin atinyi baraen nyani enyudok douk nakri um anan kanak ananin nyeigur um. Enyudok biyen baraen ta mare nyunawanam um kupainyi baraen, aria Iruhin ta mare nunek rohw, uwok. \v 19-20 Douk apak dodogowip atup madukemesh um Iruhin ananin adurin atinyi baraen ta nyutogur adurin atin. Apak douk matukur Jisas kabi douk shakwutu enen anka nyasuhw anat bot teir dodog anagun yopugunum. Apak douk matukur Jisas aria narikumap narik nanak nawish numun ahudok debeihi rupah douk hataur numun Iruhin ananit debeiti urupat gani iruhw heven iri. Anan nenekesh namudok um nutaurumap. Aria douk natogur debeini pris abom jurug nape namudok ihih nyumneh kabi Melkisedek um. \c 7 \s1 Melkisedek Anan Douk Debeini Abom Pris Douk Nenek Mour Um Iruhin Iri \p \v 1 Anudok arman Melkisedek douk debeini king um wabur nyeiguri-burum Salem. Anan douk shopunek anan pris aria apa nenek ofa eneshenesh nako anudok Iruhin douk nabouk ihishmori eshudok eneshenesh shabuhuk iri dodogowin atun abom. Seiwok Abraham nanak um wanohw nabouk amudok debeimi armam king hagok aria watak natanamum wabur. Nape nanak aria anudok Melkisedek nanaki naparugan yah. Naparugan aria narig Iruhin um nunekuman yopinyi anan Abraham. \v 2 Aria Abraham nakitak nobuk ihishmori eshudok douk nanak um wanohw neshuhur iri um 10-poreip hip. Aria atup hip douk nako Melkisedek. Baugenyum um enyudok nyeigur Melkisedek douk nyakri, “Debeini arman king douk nenek yopihi atih aih iri”. Enyudok baraen um nape king um wabur Salem um, baugenyum um enyudok baraen douk nyakri, “Anan nape debeini arman king nataurum ananish arpesh aparuh hur wosik aria wanogwiruh uwok shape wosik shanadudareh.” \v 3 Anudok arman Melkisedek, baraen nyetem Iruhin ananik buk iri douk madae nyukripap um ananin yain o amakek o enesh ananish popehesh yamehesh uwe, uwok. Shopunek nyutob nakitak obi nyutob o nagok obi nyutob apak madae mudukemesh uwe, uwok. Anan douk nenek pris nape namudok atin ihih nyumneh kabi Iruhin ananin Nuganin um. Madae jurug uwe. \p \v 4 Aria douk yakri ipak urkwip purum anudok debeini abom arman Melkisedek. Tik, Abraham anan douk apakini nyeigur nyato iruhw iri um sagomin yamenen. Aria anan nasiya yopishi eshudok eneshenesh douk nanak um wanohw neshuhur iri um 10-poreip hip, aria atup hip douk nako Melkisedek. \v 5 Enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi douk nyakri amam hakitak Livai ananip awirop aria hatogur pris iri atum ta hurao enesh eshudok douk eshesh Israel shaparugesh iri. Eshesh douk shani amam apudok awirop Livai atish abom shakitak atun yamenen Abraham. Aria enyudok lo nyakri namudok. “Eshesh asudok anas awiros ta shusiya ihishmori shaparugesh iri eshudok um 10-poreip hip aria atup hip ta shuko amam pris.” \v 6 Anudok Melkisedek, anan douk madae anan um eshesh apudok awirop Livai uwe, uwok. Aria Melkisedek douk narao enesh eshudok eneshenesh um eshudok Abraham neshuhur iri. Naraesh iyoh aria narig Iruhin um nunekuman yopinyi Abraham. Enyudok yopinyi douk seiwok Iruhin nakripan adurin atinyi baraen um ta nunekesh-uman nupe wosik um. \v 7 Aria apak douk madukemesh. Arpen nyarig Iruhin um nunekumen yopinyi kupainyi iri, enyudok arpen douk enyenyin nyeigur nyato iruhw nyeshagrakuk enyudok enen douk enyen nyarig Iruhin um nunekumen yopinyi iri. \v 8 Amam pris douk harao enesh eshudok um eshudok douk eshesh Israel shaparugesh iri, amam douk madae hupe abom uwe, uwok. Hagok. Aria anudok arman Melkisedek douk narao enesh eshudok um eshudok douk Abraham neshuhur iri, anan douk nape ihih nyumneh kabi Iruhin ananik Buk kwakripap um. \v 9 Livai douk baugos abom um amam pris hakitak ananip awirop iri. Amam douk harao enesh eshudok eneshenesh um eshudok douk eshesh Israel shaparugesh iri. Abudok nyutob Abraham nakon enesh eshudok eneshenesh um neshuhur iri um Melkisedek obi nyutob, apak ta mukri enyudok douk kabi Livai nakon um. \v 10 Apak ta mukri namudok. Um maresh? Adur abudok nyutob Abraham nakon enesh eshudok eneshenesh neshuhur iri um Melkisedek obi nyutob, Livai douk madae shunabuki uwe, uwok. Aria douk sabaishi kwarahos shanakuk aria anan douk shanabuki apudok Abraham ananip awirop atup. \s1 Anan Debeini Pris Abom Douk Nakitak Neshagrakuk Seiwokimi Pris \p \v 11 Seiwok eshesh Israel sharao lo um agundok shunek lotu um Iruhin um. Aria enyudok lo douk nyakri amam apudok awirop Livai atum husuhw enyudok mour pris. Aria ta enyudok mour nyunek arpesh shutogur yopishi akure, Iruhin ta mare watak nukri um kupaini pris nutogur, aria uwok. Anudok namuni pris douk madae nudukem Eron uwe, uwok. Natogur abom kabi Melkisedek um. \v 12 Douk anudok namuni pris natogur aria enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi ta nyutogur anahaehin. \v 13 Anudok yakripep-uman iri pris douk kupaipi awiropin. Anan douk madae nukitak apudok awirop Livai uwe, douk apa hasuhw enyudok mour pris aria henek mour alta hakon eshudok eneshenesh Iruhin iri um uwe, uwok. \v 14 Aria apak douk madukemesh apakin Debeini douk nakitak apudok awirop Juda. Aria seiwok, Moses douk madae nukri um amam Juda husuhw enyudok mour pris uwe, uwok. \p \v 15 Apak douk matik anudok namuni pris natogur nadukemesh abom um Melkisedek. Namudok aria mudukemesh wosik abom um anan douk nyeigur nyatouman iruhw neshagrakuk amam pris douk hakitak apudok awirop Livai iri. \v 16 Anan douk madae nukitak Livai ananip awirop aria douk nutogur pris uwe, uwok. Anan natogur pris um mumam? Anan douk dodogowin atun abom aria ta nupe ihih nyumneh mare nugok, uwok. Namudok aria anan douk natogur pris. \v 17 Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri, Iruhin douk nakri namudok. Nakri, \q1 “Nyak ta nyunek pris nyupe namudok ihih nyumneh \q1 kabi Melkisedek um.” \m \v 18 Enyudok baraen douk nyeyabigap wosik. Douk Iruhin nakweshihuk ananin nyarik iri lo. Um maresh? Enyen douk madae dodogowin aria wosik um nyutaurumap uwe, uwok. \p \v 19 Arpesh douk shagipesh lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi aria shenek lotu um Iruhin iri, anan Iruhin douk madae nutrish aria nuhwaresh yopishi uwe, uwok. Namudok aria Iruhin douk nenekumap kupaihi yopuhi yah. Ahah douk heshagraguk harik iri abom um shagipesh lo um. Douk apak mugipesh ahudok namuhi yah aria munak mupe hurukatin um Iruhin. \p \v 20 Seiwok abudok nyutob Iruhin nagraeh Jisas um nutogur debeini pris obi nyutob, anan douk madae nugraehan meyoh uwe, uwok. Nakri um anan kanak ananin nyeigur nakri adurin atin douk nagraehan. Aria kupaimi amam hatogur pris iri douk madae nugraeham namudok uwe, uwok. \v 21 Iruhin nakon Jisas um enyudok mour pris obi nyutob, anan douk nanakri um anan kanak ananin nyeigur nakri adurin atin douk nenekan natogur pris. Nenekan um, baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakri namudok, \q1 “Debeini nakri um anan kanak ananin nyeigur aria nakri adurin atin, nakri, \q1 ‘Nyak ta nyunek pris nyupe namudok ihih nyumneh.’” \m \v 22 Iruhin nakri um ananin nyeigur nakri adurin atin aria nagraeh Jisas natogur pris namudok. Namudok aria apak madukemesh um Jisas natogur debeini arman aria nape orokohun um apak mani Iruhin. Anan douk wosik abom aria nenek enyudok dodogowinyi baraen kontrak nyatogur adurin atin abom. Enyudok kontrak douk nyeshagrakuk nyarik iri lo abom. \v 23 Seiwok douk sabaimi armam apa hatogur pris. Um maresh? Amam apa hagok aria hatogur kupaimi. Madae hunek pris hupe namudok atin uwe, uwok. \v 24 Aria Jisas douk madae namudok uwe. Anan douk nape ihih nyumneh aria nasuhw enyudok mour pris. Ta mare anan nurao ananik outuk, uwok. \v 25 Namudok aria ihih nyumneh anan douk wosik abom um nurao eshudok arpesh douk shunakumori Iruhin um ananin nyeigur aria nutaurumesh shupe wosik abom ihih nyumneh. Um maresh? Anan douk nape ihih nyumneh aria apa nenek beten narig Iruhin um nutaurumesh. \v 26 Anudokmori debeini pris abom douk wosik abom um nutaurumap. Anan douk yopun abom. Madae nunek enen yoweinyi nyupenyan uwe. Iruhin natrun um douk nape yopuyopuni abom. Iruhin naran nakih nape gani iruhw heven nyeigur nyato iruhuman aria napeik sik um eshesh shenek yoweishi inahos iri. \v 27 Amudok anam harik iri debeimi pris abom douk mour nyapenyam um hunek ofa um eshudok huko Iruhin ihih nyumneh. Sagomatin amam harik henek ofa um eshudok hako Iruhin um nukweshihuk amamish henekesh iri yoweishi inahos sharik. Aria eshesh armam armago douk henek ofa um eshudok hako Iruhin aria nukweshihuk esheshish shenekesh iri yoweishi inahos. Aria Jisas, enyudokmori mour douk uwok. Anan douk nenek ofa atuh nyumnah meyoh nakon anan kanak um Iruhin aria jurug. \v 28 Seiwok amudok debeimi pris abom douk henekam kabi lo Iruhin nakoguk Moses enyi nyakrimori, amam kanak madae dodogowim uwe. Aria enyudok adurinyi baraen douk Iruhin nakri um anan kanak nyeigur nagiguk nakriyen nyagimori lo iri, enyen douk nyagraeh Iruhin ananin Nuganin natogur pris. Anudok debeini pris abom douk yopun abom aria ta nupe abom namudok atin ihih nyumneh. \c 8 \s1 Jisas Douk Apakin Debeini Pris Abom \p \v 1 Aria baugenyum um enyudok yakripepen iri baraen douk namudok. Apak douk anan yopuni debeini pris abom nape. Anan douk nape agundok yopunyi rogur ehahum anudok dodogowin atun abom iri king ananin wagitur nyeyotu um gani iruhw heven. \v 2 Douk nape aria nenek enyudok mour pris numun um atudok Iruhin ananit atut abom urupat gani iruhw heven. Madae enesh arpesh shurukat uwe, uwok. Iruhin anan meyoh narukot. \v 3 Ihim-morim debeimi abom pris douk mour nyapenyam um hurao yopishi eshudok eneshenesh huko Iruhinesh. Eshudok douk arpesh sharaeshuman iri aria shopunek huweh mahish hunekuman ofa. Namudok aria anudok yakripep-umani iri apakin debeini abom pris, anan douk shopunek ta nurao enesh eshudok nunek ofamesh nuko Iruhin. \v 4 Douk ta anan nupe agundok atap akure, anan ta mare nutogur anan pris, uwok. Um maresh? Amudok anam pris douk hape aria hape henek ofa um eshudok eneshenesh hako Iruhin kabi lo seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi nyakrium. \v 5 Amam douk henek enyudok mour pris numun atudok lotuit urupat tatao agundok atap iri. Atudok urupat douk aborir meyoh um atudok adurit urupat tatao gani iruhw heven iri. Douk namudok aria abudok nyutob Iruhin nakrip Moses um nurok atudok selit urupat obi nyutob, anan douk nakripan dodogowinyi baraen nakri, “Abudok nyutob nyukri nyurok atudok urupat obi nyutob, nyak ta gamo nyudukemesh nyunek ihishmori eshudok wosik atin nyugipesh arudok aborir kabi yeyabigen gani iruhw yoduhw um.” \v 6 Aria douk enyudok mour pris Jisas neneken iri, enyen douk dedeben abom nyeshagrakuk agundok atapimi pris heneken iri mour. Shopunek enyudok Iruhin neneken iri namunyi abom adurin atinyi baraen kontrak douk nyeshagrakuk abom nyarik iri. Enyudok namunyi kontrak douk Jisas nape orokohun um apak mani Iruhin aria nape nataurumap. Enyudok namunyi kontrak douk nyeshagrakuk abom nyarik iri. Um maresh? Baugenyum enyen douk nyakri adurin atinyi baraen um apak ta mupe wosik abom. \s1 Enyudok Namunyi Adurin Atinyi Abom Baraen Kontrak Douk Nyeshagrakuk Abom Nyarik Iri Kontrak \p \v 7 Douk ta nyarik iri kontrak yopin abom akure, aria Iruhin ta mare watak nukop namunyi uwe, uwok. \v 8 Aria Iruhin natik ananish arpesh aria nakri yoweishi inahos douk shapenyesh. Aria nakri namudok, nakri, \q1 “Eik Debeiwe iri douk yakri, \q1 ‘Nyutob ta butogur um eik ini eshesh Israel \q1 aria Juda ta mupe atugun \q1 aria mubo baraen um eikin namunyi adurin atinyi baraen kontrak.’ \q1 \v 9 Enyudok namunyi kontrak \q1 ta mare nyudukem enyudok seiwok yani esheshish popehesh yamehesh meneken iri, uwok. \q1 Eshudok douk abudok nyutob yaraeshi agudok nahobig Isip aria yarik-umeshi manaki iri. \q1 Yaraeshi aria madae shugipeshen wosik uwe \q1 enyudok nyarik iri kontrak. \q1 Namudok aria yatanam yekeshuk agab. \q1 Eik Debeiwe iri yakri namudok. \q1 \v 10 Eik Debeiwe iri yakri kweipon anab butograri iri nyutob, \q1 eik ta ini eshesh Israel \q1 ta miyagwreh mubo enen eikin adurin atinyi baraen kontrak. Baraen enyudok, \q1 ‘Eik ta eiyur ihinyumorim eikin lo nyupe esheship urkwip \q1 aria shopunek ta inyem nyupe numun esheshiruh aparuh. \q1 Inekesh namudok \q1 aria eik ta ipe esheshin Iruhin \q1 aria eshesh ta shupe eikish arpesh. \q1 \v 11 Aria abudok nyutob, eshesh ta mare watak shukitak \q1 shunek skulum um enesheshesh aturub warub um \q1 o atup awirop um shudukemesh um eik Debeiwe iri, ta uwok. \q1 Um maresh? Ihishmorim nyeiguhw wokeshi arpesh shuni \q1 nyeiguhw shato iruhw iri ta shudukeme iri atish. \q1 \v 12 Um maresh? Eik ta inek gihaumesh ikweshihuk \q1 esheshish shenekesh iri yoweishi inahos \q1 aria mare watak urkum murumesh, uwok.’” \p \v 13 Enyudok baraen, Iruhin douk nakripap um enen namunyi adurin atinyi baraen kontrak. Aria namudok douk neyabigap um nakri nyarik iri kontrak douk apak magipeshen iri, enyen douk mour woken. Ipak douk padukemesh. Ihishmori eneshenesh seiwokishi jugwaishi eshudok, eshesh douk mour wokesh aria hurukatin abom um ta shunak shuwishuk. \c 9 \s1 Seiwokimi Debeimi Pris Douk Apa Henek Ofa Um Mahishibor Owishibor Hako Iruhin \p \v 1 Enyudok nyarik iri adurin atinyi baraen kontrak douk Iruhin nani ananish arpesh shabo baraen-umen iri, enyen douk nyakri enen lo um shugipeshen shunek lotuman iri. Enyudok kontrak nyakripesh um anat shunek lotuat iri urupat douk shopunek agundok atapishi arpesh sharukat iri. \v 2 Shosop anat selit urupat meyoh. Mape marik iri rum um atudok selit urupat douk shuhwaram, “Iruhin Ananim Atum Rum.” Eshudok shakus numun amudok rum iri douk eshudok. Lam nyani tebol aria atudok bret douk shako Iruhinat iri. \v 3 Amudok mape mariki aria mape magiguk iri douk shahwaram, “Iruhin Ananim Atum Abom Yopuyopumi Rum.” Aria orokohun um epudok biyep rip douk shawaur anah debeihi amaenyihi rupah hadiyogurep. \v 4 Amudok magiguk abom iri rum douk enen alta sheneken gol iri nyeyotu. Amam pris apa howem enen paura henyeh aria henek yopuri unar um. Enyudok alta nyani anas bokis shenekas gol iri shakus. Numunis um asudok bokis douk shor eshudok eneshenesh. Biyobor beriyaibori utabor douk seiwok Iruhin nowem ananin adurin atinyi baraen kontrak nyetemabor, bani Eron ananim butum manareh marpak namusi shus iri aria anagun worigun douk shahwaresh um mana\f 9:4 \fr 9:4 \ft Agundok worigun shawaragun um mana iri, eshesh douk seiwok Iruhin nako eshesh Israel abudok nyutob shape sharahaen wehigunum um. Tik Kisim Bek Sapta 16.\f* iri. \v 5 Iruhis um asudok bokis douk shenek biyesh kapraigiyohos shapenyesh iri eshudok kabi enselahos um shape. Eshudok biyesh douk sheyotu shagraeh um agundok Iruhin nape aria natrugun abom um. Eshesh douk shenekesh sheyotu shayawiyom asudok bokis. Iruhisum asudok bokis douk agundok Iruhin apa nenek gihaum arpesh aria nakweshih esheshish yoweishi inahos um. Aria douk ta mare ipe iwerehesh-umep abom um eshudok, uwok. \p \v 6 Douk shenek eshudok shape esheshiyu outumeb namudok iyoh, aria ihih nyumneh amam pris apa hawish hape henek mour numun. Henek witogur amudok mape marik iri atum rum henek amamin mour douk Iruhin nakomen iri. \v 7 Aria amudok numunim abom rum douk debeini pris atun apa nanak nawish. Ihish kwarahos douk atuh nyumnah meyoh apa nenek wish togur amudok rum. Nawish um douk madae nuwish meyoh atin, uwok. Nasuhw mahishibor owishibor douk nawish nenek ofa-mobor nako Iruhin. Sagomatin douk narik nenekuman ofa Iruhin, um Iruhin nukweshih ananish nenekesh iri yoweishi inahos ba iyoh aria arpeshin ofa kadak. Nagiguk nenekenyu-mesh um Iruhin iri ta nuneguk esheshish yoweishi inahos douk shorshor aria shenekesh iri. \v 8 Douk shape shenekesh namudok aria Iruhin ananin Mishin douk nyeyabigap namudok. Atudok selit urupat watak teyotu aria amam pris hawish henek mour amudok adukim rum obi nyutob, ahudok yah um muwish munak hurukatinyum agundok Iruhin napeum douk watak hunejik uwe, uwok. \v 9 Atudok selit urupat, atat douk anar aborir meyoh teyabigap um enyudok douk nyatograri iri lotuin mour. Atat douk teyabigap namudok. Arpesh apa shawish shakon meyoh yopishi eneshenesh um eshudok Iruhin aria shopunek shenek ofa um mahish shakon. Shenek enyudokmori, aria enyen douk madae nyugapesh eshudok shenek lotu iri esheshigunum numun yopuyopugun abom uwe, uwok. Eshesh douk watak urkwip porum esheshish shenekesh iri yoweishi inahos. \v 10 Enyudok douk shagipesh lo meyoh um shishoh iri worigun aria abar o eneheneh aih douk shugipesheh um hunekesh shutogur yopish um. Enyudokmori douk nyakrium adukiruh um yegeshiweruh meyoh. Iruhin nekeshuk enyudok lo um shugipeshen arigaha aria watak nunek namuhi yah. \v 11 Douk, Krais nanaki natogur debeini abom pris aria nape nataurum um yopishi eshudok douk shatogur jurug shape iri.\f 9:11 \fr 9:11 \ft Enesh shakri enyudok baraen douk nyakrium yopishi eshudok douk kweipon ta shutograri iri.\f* Anan douk nanak nawish atudok adurit abom selit urupat. Atat douk teshagrakuk abom atudok seiwokit urupat tatao agundok atap iri. Atudok adurit urupat douk madae arpesh shurukat esheshis wis uwe, uwok. Um maresh? Atat douk madae tutao agundok atap iri uwe. \v 12 Krais nanak nawish atudok urupat, nawish amudok Iruhin ananim atum abom rum. Nawish atuh meyoh aria jurug. Nawish aria madae nusuhw memehosibor o nugaesh kauhosibor owishibor nuwish nunek ofa nuko Iruhin uwe, uwok. Anan douk nawish aria nenek ofa um anan kanak ananibor owishibor nako Iruhin. Nenek ofa aria nator apak nakweshihap um apakish menekesh iri yoweishi inahos um mupe wosik abom ihih nyumneh. \v 13 Seiwok, ta Iruhin nutik enesh arpesh aria nukri eshesh shanabosusih um, eshesh apa shenek eshudok um. Amam pris ta hukitak hubo shuworuhishi bulmakauhos shuni memehos aria husuhw owishibor. Aria hunak huhuri argabus um enyudok aragokwin kau douk haen hashainyeh nyih hanin hanyahuk iri aria hunaki hiyourmabus um owishibor. Hiyourmabus ba iyoh aria hubusiyarik eshudok shanabosusih iri arpesh. Amam henekesh namudok um Iruhin nutik aduk yegeshiweruh meyoh yopuruh aria nukri eshesh wosik yopish jurug. \v 14 Aria Krais ananibor owishibor douk beshagrakuk abom ehudok harik iri aih. Enyudok Iruhin ananin Mishin nyape ihih nyumneh iri nyakon dodog aria nakon anan kanak um Iruhin kabi enen ofa um. Anan douk madae nunek enesh yoweishi inahos shupenyan uwe, uwok meyoh. Douk namudok aria shan ananibor owishibor bakwrupukuk abom apak menekesh iri yoweishi inahos. Aria apak urkwip porum apak douk madukemesh um apak madae enesh yoweishi inahos shupenyap uwe, uwok. Nataurumap namudok um apak mare watak munek yoweishi inahos aria shop mugok, uwok. Aria apak douk mupe munek anudok Iruhin douk nape ihih nyumneh iri ananin mour. \s1 Krais Ananibor Owishibor Douk Benek Namunyi Kontrak Nyatogur Dodogowin Abom \p \v 15 Krais ananibor owishibor douk benekap yopup aria apak makri wosik um munek Iruhin ananin mour. Namudok aria anan Krais douk nape orokohun um apak mani Iruhin um nunek enyudok namunyi dodogowinyi baraen kontrak nyutogur dodogowin. Krais nenekesh namudok um ihish arpesh douk shumnek um Iruhin nahwaresh um shunaki shugipeshan iri, eshesh wosik ta shunaki shuwish shupe wosik abom ihih nyumneh. Kabi riguk Iruhin nakri adur atin um ta nukrip ananish arpesh shupe um. Um maresh? Krais douk nagok nator arpesh nakweshiheshuk um yoweishi inahos douk shenekesh abudok seiwokib nyutob watak shape shagipesh enyudok nyarik iri kontrak obi nyutob. \v 16 Ta enen arpen nyukri enen dodogowinyi baraen aria nyunyem anap shup um kupainyi ta nyirao enyenyish eshudok eneshenesh abudok nyutob enyen nyugokuk obi nyutob, enyudok kupainyi ta mare arigas nyurao eshudok, uwok. Ta arigaha enyudok nyugokuk aria enyudok enen ta kadak nyuwish nyiyotu nyunaraesh. \v 17 Umum maresh? Enyudok dodogowinyi baraen douk madae dodogowin um nyunek enyudok enen arpen nyunorao eshudok abudok nyutob nyugremesh iri watak nyupe um. Aria ta enyen nyugokuk ba iyoh, aria enyudok dodogowinyi baraen douk wosik dodogowin um enyudok enen arpen nyuwish nyiyotu nyunarao eshudok eneshenesh. \v 18 Aria douk namudok atin. Enyudok nyarik iri kontrak douk madae nyutogur dodogowin meyoh uwe, uwok. Amam douk habo mahish shagok owishibor batourak aria beneken nyatogur dodogowin atin. \v 19 Seiwok Moses douk narik nakripesh ihinyumorim baraen nyetem Iruhin ananin lo iri. Nakripeshen iyoh aria nahuri nugaesh bulmakauhos-ibor owishibor aria nabadigobor um abar. Aria noweshik sipsipirub ehirub douk sheshereh-arub owishibor-iti beit iri um onok nyeigurik um enyudok shokwinyi rowog um hisop aria nakutish owishibor. Nakutish douk natuki owishibor aria narik neyarik anabor karowibor um okwudok Buk Iruhin ananin lo nyetemok iri. Aria arpesh kadak nagiguk neyarik-aboresh. \v 20 Nape nenek enyudok obi nyutob, anan douk nakripesh namudok nakri, “Abrudok owishibor douk benek enyudok kontrak seiwok Iruhin nakri abom um ipak pugipeshen iri nyatogur dodogowin atin.” \v 21 Aria namudok atin. Moses neyarik anabor owishibor um atudok Iruhin ananit selit urupat tani ihishmorim eshudok douk shokwish um shunek lotu um. \v 22 Aria douk adur atin. Kabi lo nyakrium, apak douk owishibor atubor apa benek hurukatin um ihishmori eshudok shatogur yopish. Ta mare shubo enesh eshudok mahish shugok aria owishibor butourak um, Iruhin ta mare nukweshihuk esheshish shenekesh iri yoweishi inahos, uwok. \s1 Krais Nenek Ofa Nakon Anan Kanak Um Iruhin Aria Nakweshihuk Apak Arpesh Menekesh Iri Yoweishi Inahos \p \v 23 Atudok selit urupat tani eneshenesh shakusat iri, eshesh douk anaguh aboriguh meyoh um adurishi eshudok shakus iruhw heven iri. Iruhin nakrip amam pris um amam ta husuhw mahishibor owishibor um hunek eshudok shutogur yopish. Aria ahudok yah apak munak muwish iruhw heven um, Iruhin nakri namudok, “Ahudok yah ta hupe hutik um enen yopunyi ofa douk nyeshagrakuk abom enyudok nyarik iri. Hape hatik um enyudok ofa um nyunekah hutogur yopuh.” \v 24 Aria Krais douk madae nunak nuwish Iruhin ananit urupat douk arpesh meyoh sharukat iri uwe, uwok. Madae nuwish atudok urupat douk tape anar aborir meyoh um atudok adurit urupat tatao iruhw heven iri uwe, uwok. Anan douk nanak nawish abom um iruhw heven. Aria douk nanak nape agundok Iruhin napeum, nape nenek beten narigan um nutaurum apak. \v 25 Seiwok ihish kwarahos, abom debeini pris apa nasuhw mahishibor owishibor aria atuh nyumnah apa nenek wish togur amudok “Iruhin Ananim Atum Abom Rum.” Nawish nape nenek ofa-mobor nako Iruhin. Abrudok owishibor douk madae anan kanak ananibor uwe, uwok. Aria Jisas madae nunekesh namudok uwe. Madae nuwish heven nunek ofa sabaih atih uwe, uwok. Nawish atuh meyoh aria nenek ofa nakon anan kanak um Iruhin. \v 26 Aria douk nunek ofa sabaihi atih akure, aria anan ta numnek eriger sabaih atih um seiwok Iruhin nakwarum agudok nahobig um arigaha douk. Aria uwok. Douk abudok nyutob hurukatin um hagiguk iri nyumnah um, aria Krais natogur agundok atap. Natograri atuh meyoh um nunek ofa nukon anan kanak Iruhin um nukweshihuk arpeshish yoweishi inahos. \v 27 Ihishmorim arpesh ta shugok atuh meyoh aria ta wata shukitak shiyotu um Iruhin ananit debeiti kwot. \v 28 Aria Krais douk namudok atin. Anan douk nenek ofa nakon anan kanak um Iruhin atuh meyoh um Iruhin nukweshihuk sabaishi arpeshish yoweishi inahos. Aria anan wata nutograri anah shopunek. Nutogur obi nyutob, anan ta mare nukweshihuk arpeshish yoweishi inahos, uwok. Anan ta nutogur um nurao eshudok douk shape shatrugun-uman iri um shutanamori shupe wosik abom. \c 10 \s1 Seiwokin Ofa Amam Pris Heneken Iri Douk Madae Dodogowin Um Nyukweshihuk Arpeshish Yoweishi Inahos Uwe, Uwok \p \v 1 Apak madukemesh um enyudok lo seiwok Iruhin nakoguk Moses um, enyen douk nyeyabigap anar aborir meyoh um adurishi yopishi eshudok eneshenesh douk ta shugiguk shutograri iri. Eshudok seiwokishi douk madae adurish iri uwe, uwok. Douk namudok aria enyudok lo nyakri amam pris ta hunek enyudokmori atin ofa um ihish kwarahos. Namudok aria douk madukemesh. Enyudok lo douk madae wosik um nyugapesh eshudok arpesh douk shanaki hurukatinyum shunek lotu um Iruhin iri uwe, uwok. \v 2 Ta shugipesh lo aria sheneken iri ofa nyunekesh shutogur yopish akure, eshesh ta mare watak shunek ofa shopunek, uwok. Douk atin ofa meyoh nyenek eshudok shenek lotu iri shutogur yopish abom akure, aria esheship urkwip ta mare watak purum esheshish yoweishi inahos, aria uwok. \v 3 Aria ihish kwarahos eshesh apa shenek enyudokmori ofa aria enyen nyape um nyeyabigesh esheshish yoweishi inahos ihih nyumneh. \v 4 Um maresh? Ababish bulmakauhos shani memehosibor owishibor douk madae wosik um bukweshihuk esheshish yoweishi inahos shunakuk uwe, uwok meyoh. \p \v 5 Namudok aria abudok nyutob Krais nakri um nunaki agundok atap obi nyutob, anan douk nakrip Iruhin nakri, \q1 “Nyak nyakri uwok um shubo mahish \q1 o shurauri eneshenesh eshudok shunaki shunek ofa shuken um, nyakri uwok. \q1 Aria nyak douk nyenekesh nyugamohw-ume um onohw yegenyihw hwakusume um ta watak nyukeyohw. \q1 \v 6 Nyak douk madae nyunadudareh um shishaisheh iri mahish shani \q1 eneshenesh douk shenek ofamesh um nyak nyukweshihuk \q1 esheshish yoweishi inahos iri uwe, uwok. \q1 \v 7 Aria douk yakri, ‘Iruhin tiki. \q1 Eik enyudok yanakumori igipesh nyakim urkum. \q1 Kabi seiwok howem baraen nyetem nyakik Buk \q1 aria nyakrium eik iri.’” \p \v 8 Aria ipak putik. Sagomatin, Krais douk nakri, “Nyak nyakri uwok um shubo mahish o shurauri eneshenesh eshudok shunaki shunek ofa shuken um nyukweshihuk esheshish yoweishi inahos, nyakri uwok. Nyak douk madae nyunadudareh um shishaisheh iri mahish shani eneshenesh shenek ofamesh um nyak iri uwe, uwok.” Aria lo douk nyakri eshesh ta shunek ofa namudok. \v 9 Douk nakriyuk enyudok aria watak nagiguk nakri, “Iruhin tiki. Eik enyudok yanakumori igipesh nyakim atum urkum.” Aria namudok Iruhin douk napotiguk harik iri yah um munek lotuman um aria nenekumap namuhi um apak mugimeh aria mugipesh ananim urkum um. \v 10 Jisas Krais nagipesh Iruhin ananim urkum aria nenek ofa nakon anan kanak um Iruhin. Douk nenek enyudok atuh meyoh aria nenekap matogur yopup abom mape Iruhin ananipari atup. \s1 Krais Ananin Ofa Douk Wosik Abom Um Nyukweshih Apakish Yoweishi Inahos \p \v 11 Amam ihim pris, ihih nyumneh amam apa heyotu hape henek Iruhin ananin mour. Amam apa henek enyudokmori atin ofa sabaihi atih. Aria enyudok ofa douk madae dodogowin um nyunek arpeshish yoweishi inahos shunakuk uwe, uwok. \v 12 Aria Krais douk nenek atin ofa meyoh um nakweshihuk arpeshish yoweishi inahos aria enyudok ofa douk dodogowin atin um nyupe ihih nyumneh. Douk nakweshihuk enyudok nyatuh aria nanak nape agundok Iruhin ananin yopunyi rogur ehahum aria nyeigur nyatouman abom iruhw. \v 13 Nanak nape arigah arigaha douk nape natrugun um Iruhin nunek uhwin um anan Krais ananish horim aria anan Krais netem iruhumesh. \v 14 Eshudok arpesh douk apa nenekesh shatogur anan Iruhin ananish atish abom, Jisas douk nenekesh apa shatogur yopish abom um enyudok atin ofa aria ta shupe namudok atin ihih nyumneh. \p \v 15 Iruhin ananin Mishin douk shopunek nyarik nyakripep baraen namudok. Sagomatin douk nyakri, \p \v 16 “Debeini nakri, \q1 ‘Kweipon anab butograri iri nyutob, \q1 eik ta ini eshesh muweshik enen adurin atinyi baraen kontrak. Baraen enyudok. \q1 Eik ta iwem ihinyumorim eikin lo nyupe esheship urkwip \q1 aria shopunek ta inyur nyupe numun esheshiruh aparuh.’” \m \v 17 Aria Debeini watak shopunek nagiguk nakri enyudok shopunek nakri, \q1 “Eik ta mare watak urkum mur um \q1 esheshish eneshenesh yoweishi inahos, uwok.” \p \v 18 Namudok aria ta Iruhin neneguk apakish yoweishi inahos um, namudok douk mour madae enen uwe um watak munek ofa aria Iruhin nukweshihuk apakish yoweishi inahos um, uwok. \s1 Apak Ta Musuhw Krais Ananin Baraen Dodog Abom Aria Munak Hurukatin um Iruhin \p \v 19 Eikish arpesh, Jisas ananibor owishibor douk bakweshihuk apakish yoweishi inahos. Namudok aria douk apak wosik dodogowip abom um munak muwish amudok Iruhin Ananim Atum Abom Rum, muni anan miyagwreh aria mare munogugur, uwok. \v 20 Yah mugimah muwish um douk ahudok namuhi yah ta mugipeshah aria mupe wosik ihih nyumneh um. Ahudok yah douk Jisas anan kanak nenekah um naworish debeihi rupah aria nawish. Ahudok rupah douk ananihw yegenyihw. \v 21 Aria douk, apak anan debeini pris abom, douk nape debeini um Iruhin ananish arpesh iri. \v 22 Douk namudok aria apak ta munak huruk um Iruhin. Munak hurukatin um anan obi nyutob, apak douk munek enyudokmori. Ta mukutukuk eneheneh rohwih aih mugipeshan wosik aria musuhw ananin baraen dodog um mudukemesh abom um ananin baraen douk adurin. Apak ta urkwip purum Krais um agundok nakwrup apakiruh aparuh ananibor owishibor aria nenekap yopup um. Nenekumap enyudok aria apakip urkwip madae pur um enesh apakish yoweishi inahos uwe, aria mukri apak douk munek yoweishi inahos, uwok. Aria shopunek munek urkum um anan douk nakrupap yopubari abom abar aria matogur yopup. \v 23 Apak apa makripesh yopugunum um apakin bilip nyani yopishi eshudok eneshenesh douk madukemesh abom um ta mutrish shutogur iri. Aria enyudok apak ta musuwen dodog abom aria mare mukri munogugur mutatigos, uwok. Um maresh? Apak douk madukemesh. Ihishmori eshudok Iruhin nakri adur atin um ta nunekesh iri, anan adur ta nunekesh um atin. \v 24 Apak ta munek urkwip aria murim yeh um munagapesh aria muhur kupaishi esheshiruh aparuh um eshesh urkwip punawasham kupaishi aria shunekumesh yopihi aih. \v 25 Aria apak Iruhin ananishi arpesh, apak mare mukutukuk ehudok aih um munak munatorum mupe atugun um, uwok. Mare munekesh kabi enesh shenekesh um, uwok. Ipak douk padukemesh. Nyumnah Krais nutanamori ahi douk hurukatin. Namudok aria apak atin atin ta mupe dodogowip atup um muhur kupaishi um shiyotu dodogowish. Apak douk mutaurumesh mishagrakuk kabi marik mape mataurumesh um. \s1 Apak Mare Mukonaguk Agabus Iruhin Ananin Nuganin, Uwok \p \v 26 Mnek, ta apak madukemesh um Krais ananin adurinyi baraen aria watak munak abom mugipesh apakip atip urkwip aria mupe um munek yoweishi inahos namudok atin um, aria apak ofa douk madae enen shopunek uwe um ta nyukweshihuk apakish yoweishi inahos, uwok. \v 27 Aria ta apak mupe um munek yoweishi inahos namudok atin um, apak douk ta munogugur abom aria mupe mutrugun um atudok debeiti kwot tuni ahudok juwehosih atihi nyih. Ehudok nyih douk hanu hape hatik um Iruhin ananish horim um hunish. \v 28 Apak madukemesh. Seiwok meinyi arpen nyubrig lo Iruhin nako Moses iri um aria biyesh o biyesh atin arpesh shutrin shuwerehen um, aria eshesh douk mare shunek gihaum enyudok arpen uwe, uwok. Eshesh ta shen nyugok um atin. \v 29 Namudok aria ipak pakri mumam, um arpesh douk shukon agabus Iruhin ananin nuganin iri? Eshesh douk ta shurao debeinyi amaen shishagrakuk eshudok seiwok shabrig Iruhin ananin lo ba sharaen iri. Krais ananibor owishibor douk benek enyudok Iruhin ananin adurin atinyi baraen kontrak nyatogur dodogowin. Abrudok owishibor douk benek eshudok arpesh yopish shape Iruhin ananish atish. Aria eshudok arpesh watak shenek abrudok owishibor batogur enesh rohwish muguhwos eshudok. Aria eshesh douk shanumogesh Iruhin ananin Mishin douk nyataurumap meyoh iri. \v 30 Apak douk madukemesh. Iruhin nakri, “Shuwanamesh yoweishi inahos um, enyudok eikin mour. Eik kanak ta iwanamesh esheshish yoweishi inahos.” Aria watak shopunek nakri, “Debeini anan kanak ta nunek skelimum ananish arpesh um debeiti kwot.” \v 31 Ta anudok dodogowini abom Iruhin nunasuhw enen arpen ananis wis aria nukri nuwanamen enyenyish yoweishi inahos um, enyudok douk apak ta munogugur abom iri. \s1 Apak Ta Musuhw Iruhin Ananin Baraen Aria Miyotu Dodogowip \p \v 32 Ipak watak urkwip purum rigukib nyutob. Abudok nyutob, ipak douk pemnek Iruhin ananin baraen padukemen kabi ananit yoputi lait tabuhumep um aria panadudareh pasuhwen wosik. Abudok nyutob apa shekep enenyenen debeinyi amaen parao debeiri eriger, aria ipak peyotu dodogowip abom atip paen nyabuhuk. \v 33 Anob nyutob douk sheposop peyotu, ihishmorim shape shatrip aria shenekep enenyenen parao debeiri eriger. Anob nyutob douk pani arpesh shasah enyudokmori amaen iri panosupom aria pataurumesh. \v 34 Abudok nyutob ipak enesh shonoweshik shape shunuweshik-ati urupat obi nyutob, ipak douk penek gihaumesh aria panak pataurumesh penekumesh yopinyi. Shopunek abudok nyutob kupaishi shasuhwep dodogeshish shanatrip ipakish eshudok eneshenesh obi nyutob, ipak douk panadudareh pape patrish meyoh aria shanashuhur. Um maresh? Ipak padukemesh um enesh yopishi abom eshudok eneshenesh ta shukus ihih nyumneh iri douk shakusumep. Eshesh douk yopishi abom sheshagrakuk eshudok shatrip shanashuhur iri. \v 35 Douk namudok aria yakri ipak piyotu dodogowip atip abom aria mare pukri pukutukuk ipakin bilip, uwok. Ipak ta pusuhwen dodog abom. Um maresh? Ipak kweipon ta purao debeinyi yopiyopinyi abom poe. \v 36 Ipak ta piyotu dodog abom um pugipesh Iruhin ananim urkum. Punekesh namudok aria ta purao yopishi eshudok eneshenesh douk Iruhin nakri jurug adur atin um ta nukepesh iri. \v 37 Adur, mare roubi uwe, kabi Iruhin ananik Buk kwakri um, \q1 “Anudok arman douk nakri um nunaki iri ta nunaki. \q1 Ta mare apa nunek pirapirak nupe, uwok. \q1 \v 38 Aria eikin yopunyi arpen ta nyusuhw eikin baraen dodog \q1 nyugipeshen aria ta nyupe wosik. \q1 Aria ta enyen nyukri nyutotigos nyutanam um, \q1 eik ta mare inadudareh-umen, uwok.” \p \v 39 Aria apak douk madae kabi enesh eshudok arpesh douk shatotigos shatanam aria shanak shawishuk iri uwe, uwok. Apak douk masuhw Iruhin ananin baraen makri adurin aria douk narap matanamori um mupe wosik abom ihih nyumneh. \c 11 \s1 Baugenyum Baraen Um Bilip \p \v 1 Baugos um agundok munek bilip um Iruhin um douk namudok. Apak madukemesh abom um Iruhin ta nukop atugun um yopishi eshudok eneshenesh douk nakri adur atin um ta nukopesh iri um. Eshesh douk adur watak mutrish uwe. Shopunek baugenyum um douk nyakri. Aria Iruhin nukri um enesh eshudok eneshenesh ta shutogurum, apak adur watak mutrish apakis nabes uwe, aria eshesh adur ta shutogurum atugun. \v 2 Seiwokimi amam douk hasuhw Iruhin ananin baraen dodog hagipeshen wosik. Douk Iruhin natrum namudok aria nanadudareh-umam nahwaram yopumi armam. \p \v 3 Apak douk masuhw Iruhin ananin baraen dodog makri adurin. Namudok aria madukemesh um anan douk nakwarum iruhw aria atap nani arpesh um agundok neyagwreh ananin baraen atin um. Namudok aria eshudok eneshenesh matrish iri douk nakwu eshudok madae mutrish iri uwe aria nenekesh. \s1 Abel Nani Enok Aria Noa Douk Hasuhw Iruhin Ananin Baraen Dodog Hagipeshen \p \v 4 Abel douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik. Namudok aria anan douk nanaki nenek ofa um yopishi eshudok eneshenesh nako Iruhin. Eshudok nako Iruhin um douk yopishi sheshagrakuk eshudok Kein nenek ofamesh nakoneshi. Douk Iruhin natik ananin bilip aria nahwaran yopuni arman. Um maresh? Iruhin douk natik eshudok naraeshmori anan Iruhin iri aria nahwaresh yopishi. Abel douk seiwok nagok. Aria ehudok ananih yopihi aih douk wata hape heyabigap um agundok menek bilip um. \p \v 5 Enok douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik. Namudok aria anan madae nugok uwe. Iruhin naran nato iruhw heven. Arpesh shape shauriman, aria madae shuparugan uwe, uwok. Um maresh? Iruhin douk naran. Iruhin ananik Buk douk kwakri abudok nyutob Iruhin madae nurao Enok obi nyutob uwe, anan Iruhin natik Enok ananih aih um douk nanadudareh-uman. \v 6 Aria enen arpen madae nyusuhw Iruhin ananin baraen dodog nyugipeshen wosik um, namudok enyen ta mare dodogowin um nyunekan nunadudareh, uwok. Namudok aria meinyi arpen douk nyukri nyunak hurukatin um Iruhin iri, enyen ta nyukri Iruhin adur nape aria apa nenekumesh yopinyi eshudok arpesh douk shapeum shauriman iri. \p \v 7 Noa douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik. Namudok aria Iruhin nakripan nadukemesh um enyudok amaen douk ta nyutogur iri. Enyen douk madae nyutogur nutrin uwe, watak. Namudok aria Noa nasuhw Iruhin ananin baraen nagipeshen aria nakitak nenek onok debeikwi korohuk. Nenekok aria anan nani armatok aria batowish shawish shape wosik aria enyudok amaen madae nyutogrumesh uwe, uwok. Noa douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik. Namudok aria enyudok douk neyabig ihish doukish atapishi arpesh um eshesh douk shenek yoweishi inahos um agundok madae shumnek Iruhin um uwe. Noa nenek bilip um Iruhin. Namudok aria Iruhin nahwaran yopuni arman kabi anan apa nenekesh um eshudok apa shasuhw ananin baraen shakri adurin iri. \s1 Abraham Nani Sara Douk Shasuhw Iruhin Ananin Baraen Dodog Shagipeshen Wosik \p \v 8 Abraham douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik. Namudok aria abudok nyutob Iruhin nahwaran um, Abraham douk nagipesh anan Iruhin ananin baraen aria nakutukuk ananibur wabur nanak um anab amnab. Nanak um abudok amnab douk Iruhin nukri um ta nukonab butogur ananib abom iri. Abraham nakitak nanak aria anan madae nudukem um agundok douk ta nunak nupe um uwe, uwok. Aria anan douk nasuhw Iruhin ananin baraen nakri adurin aria nanak. \v 9 Anan douk nasuhw Iruhin ananin baraen nagipeshen aria nanak nape abudok amnab riguk Iruhin nakri adurin atinyi baraen um ta nukonab iri. Nanak nape agundok kabi anan kupaibi amnabin nanak napeum. Aria narok selig urusag napenyog nanak. Nani Aisak iri Jekop. Enyudok adurin atinyi baraen Iruhin nakrip Abraham um nukon amnab um douk shopunek nakriyen nyanak um Aisak iri Jekop. \v 10 Abraham douk nasuhw enyudok baraen aria nape natrugun um abrudok debeiburi abom wabur. Abrudok wabur douk Iruhin meyoh nape aria urkum morum agundok ta nurukog-abur bupe mumam um aria douk narukog-abur bape dodog abom ihih nyumneh iri. \p \v 11 Abraham anan douk ruwogin. Ananik irohukwik Sara shopunek ruwogik aria shopunek douk kwape kupik. Aria anan douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nakri adurin aria Iruhin nakok dodog Sara aria kwabuki anan nuganin. Anan Abraham douk nadukemesh abom um Iruhin ta nunekumesh kabi riguk nakripesh adurinyi baraen um. \v 12 Abraham douk ruwogin abom hurukatin um nugok, aria anan douk nakwarmori sabaishi barheshish shagiguk shakitak. Shakitak shatogur sabaishi abom kabi unib weir utag iri o kabi arukot takus anagas um youg iri. Arpesh douk madae wosik um shudarehesh uwe, uwok. \p \v 13 Eshudok ihishmorim arpesh shasuhw Iruhin ananin baraen iri douk shape dodog arigah arigaha shagok. Abudok nyutob eshesh watak shape atap obi nyutob, eshesh douk madae shurao yopishi eshudok eneshenesh douk Iruhin nakri adur atin um ta nukeshesh iri uwe, uwok. Eshesh douk kabi sheyotu rougun meyoh aria shatigu yopishi eshudok eneshenesh aria shanadudareh um shutrish um. Aria eshesh shakri eshesh douk kupaibi amnabishi shanaki shape banab nyutob meyoh agundok atap. \v 14 Apak madukemesh. Arpesh shiyagwreh enyudokmori baraen iri, eshesh douk adur shakri um shutik anab esheshib adurib abom amnab. \v 15 Douk ta eshesh urkwip purum agudok nahobig douk sharik shakutuguk shanak iri, aria eshesh ta wata shatanam um abudok amnab. \v 16 Aria uwok. Eshesh douk madae urkwip purum abudok esheshib barik iri amnab uwe, uwok. Eshesh douk mishish shakitak abom um shurao abudok anab amnab. Abudok amnab douk yopubi abom beshagrakuk abudok barik iri amnab. Abudok amnab douk bape iruhw heven. Namudok aria Iruhin madae nunek abraen um agundok shahwaran esheshin Iruhin um uwe, uwok. Um maresh? Anan douk nenek garibog anabur wabur bapeumesh um shunak shupeum. \p \v 17-18 Iruhin nakripan adurin atinyi baraen Abraham namudok nakri, “Sabaishi nyakish barheshish ta shukitak um anudok nyakin nuganin Aisak atun.” Aria abudok nyutob Iruhin nakwiraeh Abraham aria nakripan um nubo anudok ananin atun nuganin nenek ofa nukon um, anan Abraham douk nasuhw Iruhin ananin baraen nakri adurin aria nakri wosik um nukon Aisak. \v 19 Abraham douk nenek urkum nakri, “Aria Aisak nugok um, Iruhin douk dodogowin um ta wata nunohur nukitak.” Namudok aria enyudok adur um apak ta mukri, “Aisak douk nagok aria Iruhin wata nonohur nakitak aria nakonan.” \s1 Aisak Nani Jekop Iri Josep Douk Hasuhw Iruhin Ananin Baraen Dodog Hagipeshen Wosik \p \v 20 Aisak douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik aria narig Iruhin um nunekumam yopinyi Jekop iri Iso um hupe wosik. Enyudok baraen douk nakripam um eshudok eneshenesh kweipon ta shutogrumam iri. \v 21 Jekop namudok. Anan douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik. Namudok aria abudok nyutob ruwogin abom aria nukri um nugok obi nyutob, anan douk madae dodogowin uwe. Namudok aria nanakusim neyotu, nowem barag ananim butum aria nakripamuk yopinyi baraen amudok Josep ananim biom nugamim um Iruhin nunekumam yopinyi. Aria shopunek nanakusim neyotu aria nenek lotu um Iruhin. \p \v 22 Josep namudok. Anan douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik. Namudok aria abudok nyutob hurukatinyum nugok obi nyutob, anan douk nakriyuk nakri kweipon eshesh Israel ta shukutukuk Isip shunak. Aria shopunek nakripeshuk um agundok nugok aria ananish bishiguh ta shuraesh shunak shurumesh agundok eshesh shunak shupeum. \s1 Moses Douk Nasuhw Iruhin Ananin Baraen Dodog Nagipeshen Wosik \p \v 23 Moses ananish amakenyish douk shasuhw Iruhin ananin baraen dodog shagipeshen wosik. Namudok aria abudok nyutob amakek kwabuki Moses obi nyutob, eshesh amakenyish douk shabeshukan nape biyab atun aub. Um maresh? Eshesh shatrun um anan douk yopuni nuganin abom aria madae shunogugur um shubrig anudok debeini king Fero ananin lo uwe, uwok. \p \v 24 Moses douk nakitak yopun aria nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik. Namudok aria anan douk nakri uwok um shuhwaran king Fero ananik nugawik okwokwin nuganin, nakri uwok. \v 25 Anan douk nakri nutanam um Iruhin ananish arpesh shusah enenyenen amaen. Nakri uwok um nugipesh eneshenesh yoweishi inahos aria nunadudareh banab nyutob meyoh, uwok. \v 26 Anan douk nenek urkum aria nakri ta nurao abraen um agundok nusuhw Krais ananin mour um, nakri enyudok douk nyeshagrakuk abom ihish jah o utabor shakus Isip iri. Um maresh? Anan douk urkum morum enyudok ananin yopinyi poe douk Iruhin nakri ta nukonen iri. \v 27 Moses douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik. Namudok aria nakitak nakutukuk Isip nanak. Eshesh Isip esheshin debeini king douk juwehosin um Moses, aria Moses douk madae nunogugur uwe, uwok. Adur, apak arpesh douk madae wosik um mutik Iruhin apakis nabes uwe, uwok. Aria Moses douk neyotu dodogowin atun kabi natik Iruhin abom iri um. \v 28 Moses douk nasuhw Iruhin ananin baraen dodog nagipeshen wosik. Namudok aria anan nakrip eshesh Israel shabo sipsipahos shatahesh shashoh ahudok nyumnah Iruhin nataurumesh shape wosik ahi. Aria sipsipibor owishibor douk shobrayok duahas um ensel ta nyubo Isip esheshim sagomim nugamim aria nyunaki aria nyishagrakuk mare nyubo anam eshesh Israel esheshim, uwok. \s1 Sabaishi Israel Douk Shasuhw Iruhin Ananin Baraen Dodog Shagipeshen Wosik \p \v 29 Eshesh Israel douk shasuhw Iruhin ananin baraen dodog aria shadukemesh um Iruhin ta nutaurumesh. Namudok aria nataurumesh shabrig youg nyeigur um Retsi kabi sharahaen shanak atap meyoh um. Aria abudok nyutob eshesh Isip shakri shugipeshesh obi nyutob, eshesh douk youg gwaesh gweyawi-yeshuk. \p \v 30 Eshesh Israel douk shasuhw Iruhin ananin baraen dodog aria shadukemesh abom um Iruhin ta nutaurumesh nidigwur-umesh narub um abrudok wabur Jeriko. Namudok aria shape sheyor sharih narub um 7-poreih nyumneh arigah hatuh aria arbudok dodogo-irubi narub batu. \v 31 Okwudok kweyotu yeh iri armatok Rahap, okwok douk kwasuhw Iruhin ananin baraen dodog aria kwataurum amudok biom douk hanabeshuk hanaki hatiguk abrudok wabur Jeriko iri. Douk namudok aria okwok kwape wosik madae kwuni shakon agabus Iruhin ananin baraen iri shugok uwe, uwok. \p \v 32 Aria douk ta mare wata ikripesh um enesh shopunek, uwok. Nyutob batuh um ikripep um Gideon nani Barak iri Samson, Jepta, Devit, Samuel aria amudok amam profet. Nyutob uwok um ikripep um. \v 33 Eshudok armam armago douk shasuhw Iruhin ananin baraen dodog aria shadukemesh um anan ta nutaurumesh. Namudok aria enesh shabo sabaimi debeimi king hani amamin ami shakam agabus. Enesh shatogur jas aria shenek adurigwi kwotog shataurumesh shape wosik. Enesh sharao eshudok eneshenesh douk Iruhin nakri adurin atinyi baraen um ta nukeshesh iri. Enesh shogah nokwatog um eshudok wanohwishi mahish laion. \v 34 Enesh shaboweh debeihi juwehosih atihi nyih hagok. Enesh sharuwok aria madae shubrei bainatog uwe. Enesh madae dodogowish uwe arigaha wata shutogur dodogowish abom. Enesh shanak shani esheshim horim sharpak aria shatogur dodogowish atish abom um wanogwiruh. Enesh shehiyah kupairubi warubish esheshin debeinyi ami sharuwok. \v 35 Enesh douk amakenyiyu wata wanarao owowim nugamim douk hagok wata shopunek hakitaki. Enesh douk esheshim horim showeshikesh aria shanak shanunu esheshiruh yegeshiweruh abom arigaha shagok. Esheshim horim shakri ta eshesh shukanakuk agabus Iruhin um, eshesh ta wata shukweshihesh shunak. Aria eshesh douk shakamuk agabus um horim esheshin baraen. Um maresh? Eshesh shakri ta horim shesh shugok um, eshesh ta wata shopunek shukitaki aria shupe wosik abom ihih nyumneh shishagrakuk kabi sharik shapeum. \v 36 Enesh douk sharao amaen um horim shenekesh enenyenen aria shakwumesh eshudok wanohwishi. Aria enesh shaesh shaprukesh senab aria showeshikesh shape shunuweshik-ati urupat. \v 37 Enesh horim shakwumesh utabor. Enesh shakwu so shenek so-umesh arigaha tukaresh um biyeh shagok. Enesh douk shaesh shagok bainatog. Enesh shor eshudok mahish sipsip iri memehosis yegeshiweruh-is um rupeh aria sharahaen shanak. Eshesh douk shatogur yaruhish abom. Kupaishi shekesh debeinyi amaen abom aria shenekumesh yoweihi aih abom. \v 38 Namudok aria douk shanabeshuk shanak yodururuh hani agundok wehigunum arpesh uwok um. Shanak aria shanabeshuk shape shanak nuwagos o hurupiruh. Agundok atapishi arpesh douk yowesh abom. Namudok aria eshudokmori shenek bilip iri arpesh douk madae wosik um shuni eshesh shupe uwe, uwok. \p \v 39 Eshudok ihishmorim arpesh douk shasuhw Iruhin ananin baraen shakri adurin. Aria anan douk natrish nahwaresh yopishi arpesh. Aria nyutob eshesh watak shape atap obi nyutob, eshesh douk madae shurao yopishi eshudok eneshenesh uwe, douk Iruhin nakri adurin atinyi baraen um nukeshesh iri, uwok. \v 40 Um maresh? Seiwok Iruhin kanak nenek garibog um enen yopinyi abom enyudok um apak. Anan douk nakri uwok um eshudok seiwokishi arpesh shurik shutogur yopishi aria apak kadak, uwok. Anan douk nakri um apak muni eshesh ta mutogur yopup ahudok atuh. \c 12 \s1 Apakis Nabes Ta Sutak Supe Jisas Aria Musuhw Ananin Baraen Dodog Mugipeshen \p \v 1 Eshudok sabaishi shenek bilip iri seiwokishi arpesh douk sheyotu shersharihap kabi onog debeigwi orug aria sheyabigap agundok munek bilip um. Namudok aria apak ta mukutukuk ihishmori amaenyishi eshudok eneshenesh douk ta shenekap mare mahur dodogowip muni ihishumori showeshikap iri yoweishi inahos. Apakish mishish mare yowesh, aria apak ta dodogowip mahur asudok resis douk Iruhin nakri um apak mahuras iri um. \v 2 Apakis nabes ta sutak supe Jisas. Anan douk baugos um apakin bilip, aria ta nutaurumap musuhw Iruhin ananin baraen wosik mutogur dodogowip. Jisas douk nadukemesh. Nakri ta nugipesh Iruhin ananin baraen um, kweipon anan ta nupe wosik nunadudareh nuriguk. Urkum morum enyudok aria nape dodogowin atun nemnek debeiri eriger aria shan nagok neir kruse. Narao abraen um maresh? Arpesh shakri arpen nyugok nyir abom enen rowog kruse iri, enyen douk yoweinyi arpen abom aria nyarao takweinyi abraen. Aria Jisas douk madae urkum yowem um ta nurao enyudok abraen um uwe, aria shan nagok. Aria douk nape yopunyi rogur ehahum enyudok Iruhin ananin debeinyi wagitur king ananin. \s1 Iruhin Douk Nahap Nenekop Wosik Um Murao Ananih Aih \p \v 3 Ipak douk urkwip gamo purum Jisas. Amam henek yoweishi inahos iri armam douk hatogur abom ananim horim anabik sik um anahaeh, aria anan neyotu dodogowin atun um amaen. Ipak urkwip purum enyudok aria mare pukri urkwip yowep aria arigehip um agundok piyotu dodogowip um bilip um, uwok. \v 4 Adur, ipak douk pani yoweishi inahos parpok abom, aria watak shep piyarik onobor owishibor uwe, uwok. \v 5 Ipak ta urkwip pukepukuk um enyudok baraen douk Iruhin nakriyen um nunekep pupe dodogowip um aka? Anan douk nahwarep ananishi batowish nakri, \q1 “Eikin batowin, \q1 aria Debeini nukri nuhen nenek skulumen um enesh eshudok um, \q1 nyak mare nyukri enyudok douk enen rohwin meyoh, uwok. \q1 Nyakihw apahw mare yowehw aria nyukri nahen nakwumen wagun aria nyumnek eriger um, uwok. \q1 \v 6 Um maresh? Debeini apa nahesh eshudok arpesh douk \q1 anan urkum manawashamesh iri. \q1 Aria ta nurao enen arpen nuhwaren ananin batowin um, \q1 anan apa nahaen nenek skulumen shopunek.” \p \v 7 Abudok nyutob ipak pumnek eriger obi nyutob, ipak ta piyotu dodogowip pukri anan nakri nugabeyep. Anan douk nenekumep ehudok aih kabi yakenyim apa henekeh um amamish batowish haesh henek skulumesh um. Ihish shape iri batowish, esheshim yakenyim douk apa haesh. \v 8 Aria ihishmorim Iruhin ananish batowish apa naesh nenek skulumesh. Aria anan mare nenek skulumep um, aria ipak douk madae ananishi adurish batowish uwe, uwok. Ipak douk kabi birokish batowish um. \v 9 Ipak urkwip porum enyudok shopunek. Apakim yakenyim apa hap henek skulumap aria apak apa mape shakamum amam memnekam. Namudok aria apak ta mupe shakam abom um anudok Yain douk nasuhw apakish mishish iri. Munekesh namudok aria ta mupe wosik abom ihih nyumneh. \v 10 Apakim yakenyim douk hap henek skulumap banab nyutob meyoh kabi amam mishish shakitak um hop hunek skulumap um. Aria Iruhin apa nap nenek skulumap um nutaurumap abom aria mudukem anan mupe yopupari abom. \v 11 Abudok nyutob meishi shukri shop shutaurumap um shugabeyap um, abudok nyutob douk mare munadudareh atin uwe, uwok. Memnek eriger. Aria eshesh shap shenek skulumap um jurug, aria apak ta munek yopihi aih aria aparuh hur wosik ba manadudareh. \s1 Apak Ta Dodogeship Atup Miyotu Dodogowip Um Bilip \p \v 12-13 Douk namudok aria ta ipakish roguhw shagok sheir meyoh um, ipak wata pishuhur punek Iruhin ananin mour. O ta ipakigas aiyas sagok seir meyoh um, nyenekesh. Ipak ta pikitak punek Iruhin ananin mour piyotu pugapesh ahudok durdurih yopuhi yah. Penekesh namudok aria ipakigas aiyas ta mare sugok abom, uwok. Ta wata shopunek dodogowigas. \p \v 14 Ipak ta dodogowip atip um puni arpesh pupe wosik aria aparuh hur wosik. Shopunek ipak ta dodogowip atip um purao Debeini ananih yopihi aih um pupe ananip atip abom. Arpesh douk madae shurao ehudok ananih aih iri uwe ta mare shutik anan, uwok. \v 15 Ipak douk gamo pudukemesh. Ta enen nyutograguk um agundok Iruhin nenek gihaumep aria nape nataurumap meyoh um. Gamo pudukemesh um ta ipak enen nyunek eneh yoweihi aih nyukep amaen aria nyunek sabaipari Iruhin nutrip nukri pape penek yoweihi aih aria pape yoweipi abom. \v 16 Gamo pudukemesh um ta enen arpen nyugipesh ehudok yoweihi aih um shenek wehrur um o nyukanuk agab Iruhin kabi seiwok Iso nenekesh um. Anan douk bahen aria ta nurao yakenish eshudok eneshenesh. Aria uwok. Nakitak nawanam um ananish eshudok nator worigun douk nagnoh natuhuk atub nyutob meyoh iri. \v 17 Ipak douk padukemesh. Douk napeik arigaha wata nakri um nurao yakenish eshudok eneshenesh aria Iruhin nakri uwok. Nabirak nareh abih um nurao eshudok yopishi eneshenesh, aria yah wokan um nuwanam um eshudok yoweishi inahos sagomatin narik nenekesh iri um. \s1 Apak Douk Manak Matograri Abrudok Debeiburi Wabur Bape Iruhw Heven Iri \p \v 18 Ipak douk madae punak putograri um eshudok douk ta putrish aria pusuwesh wis iri uwe, uwok. Kabi seiwok eshesh Israel shenekesh um. Eshesh douk shanaki shape hurukatin um ahwudok yoduhw Sainai aria shatik debeihi atihi nyih hanu aria shopunek shatik debeigini arukwutigun abom um nani dodogowinyi uhwin aria shanogugur. \v 19 Shatik eshudok aria shemnek onohw oruhw hwuno-hwapur aria anan arman neyagwrehi dodogowinyi baraen nakripeshi. Eshesh shemnek enyudok baraen aria shanogugur abom. Aria shakrip Moses shakri, “Apak makri uwok um wata mumnek enen baraen shopunek.” \v 20 Shakripan namudok Moses um maresh? Eshesh douk shanogugur abom um enyudok baraen Iruhin nakripesh-enyi. Nakripeshi namudok, nakri, “Aria enen arpen o enen mahin nyunak nyutowi ahwudok yoduhw, aria ipak ta pukwumen utom pen nyugok.” \v 21 Eshesh douk shanogugur abom um eshudok shatrish iri. Namudok aria Moses shopunek nakri, “Eik yanogugur abom aria eik yakitak yowiyokuk um eshudok anahaehish eneshenesh.” \p \v 22 Aria douk, ipak madae punak putograri um enen enyudok-morim mugu uwe, uwok. Ipak douk panak patograri um ahwudok yoduhw nyeigurihw um Saion hwani anudok dodogowini abom Iruhin ananibur debeiburi wabur. Abrudok wabur Jerusalem douk bape iruhw heven. Ipak douk panak patogrumori agundok sabaibi tausenabish um enselahos shantorum aria shanadudareh shapeum. \v 23 Ipak douk panak patogrumori Iruhin ananish sagomish batowish shantorum shapeum. Eshudok batowish douk Iruhin nowem esheshish nyeiguhw ananik buk gani iruhw heven. Panak patogrumori um anan debeini jas abom douk nasuhw kwotog iri. Anan douk Iruhin, douk nenek skelum apak ihishmorim arpesh iri. Ipak douk shopunek panak patogrumori um seiwok shagok iri arpesh esheshish mishish. Eshesh douk Iruhin nahwaresh yopishi aria shatogur yopishi abom. \v 24 Ipak douk shopunek panak patogrumori Jisas. Anan douk nape orokohun um apak arpesh mani Iruhin aria nenek enyudok namunyi adurin atinyi baraen kontrak nyatogur dodogowin iri. Panak patogrumori Jisas ananibor owishibor douk riguk nobruyarik aria nenek enyudok namunyi kontrak nyatogur dodogowin iri. Douk ahudok atuh nyumnah Iruhin natik abrudok owishibor aria nakweshihuk apakish yoweishi inahos. Anudok Jisas ananibor owishibor douk beshagrakuk abom abrudok Abel ananibor owishibor douk bape bahwar um shuwanam yoweishi inahos iri. \s1 Apak Ta Gamo Mudukemesh Um Mare Mukonuk Agabus Iruhin \p \v 25 Ipak ta gamo pudukemesh um. Ta pakri putapok arigos aria pukenyuk agabus Iruhin ananin baraen. Seiwok Iruhin douk nakripesh enen dodogowinyi baraen apakish yamehesh agundok atap. Nakripesh aria eshesh shakri uwok um shumneken. Namudok aria eshesh madae shuni anan shupe uwe, uwok. Nasuwesh nekesh yoweishi inahosin poe um esheshish yoweishi inahos. Aria douk apak, Iruhin douk nape iri iruhw heven aria nakopari dodogowinyi baraen. Douk mukri mukonaguk agabus um, aria pakri ta muruwokuk aria mare nukop yoweishi inahos poe um apakish yoweishi inahos, aka? Adur atin uwok. \v 26 Abudok nyutob neyagwrehi nakripeshi baraen obi nyutob, agundok atap douk krutukarogun. Aria ahudok nyumnah douk nakri adurin atinyi baraen um ta nunek enen enyudok shopunek. Nakri, “Anah shopunek ta igwragworish agundok atap. Aria ta mare igwragworish atap atin uwe, uwok. Ta igwragworish atap nini iruhw utag shopunek.” \v 27 Enyudok baraen, “Anah shopunek”, enyen douk nyeyabigap um ihishmorim eshudok anan nenekesh iri ta nugwragworish-esh aria niyateshuk. Nugwragworish-esh namudok um eshudok shupe dodog abom iri atish ta shupeik. \p \v 28 Namudok aria apak ta munadudareh munek tenkyu um Iruhin. Um maresh? Anan douk narapari aria naposop agundok anan nape debeini um ananish arpesh um, aria ta mare enesh eshudok shuhekishap aria apak ta mutotigos uwe, uwok. Namudok aria apak ta munek lotuman aria mutuk ananin nyeigur nyuto iruhw. Apak ta munogugur um anan aria mupe shakamaum anan. \v 29 Munekesh namudok um maresh? Apakin Iruhin douk kabi eneh juwehosih abom atihi nyih douk apa hanu eshudok hashahuk atin iri. \c 13 \s1 Apak Atin Atin Ta Urkwip Punawasham Abom Kupaishi Arpesh \p \v 1 Ipak ashukenyish owashish, ihih nyumneh ipak ta urkwip punawasham kupaishi Kristen kabi ipakip urkwip panawasham enesh ipakishi um. \v 2 Abudok nyutob kupairubi warubish arpesh shukri shunakumori ipak um, ipak ta puraesh um ipakig urusag putaurumesh. Seiwok aria douk namudok. Enesh arpesh shakri ta sharauri arpesh meyoh shape shataurumesh, aria uwok. Madae shudukemesh uwe aria sharauri Iruhin ananish enselahos shataurumesh. \v 3 Ipak ta urkwip purum Iruhin ananish arpesh douk shonoweshik shape shunuweshik-ati urupat iri. Ipak douk puni eshesh pusah amaen kabi ipak shopunek pani eshesh ponoweshik pape um. Arpesh douk horim shenekesh enenyenen sharao eriger iri, eshudok ipak ta urkwip purumesh aria putaurumesh. Ipak ta punek urkwip pakri enyudok douk kabi ipak pani eshesh pemnek eriger um. \v 4 Panaraum iri armam armago ta gamo pudukemesh wosik um ipak punaraum um. Pupeik yopip abom. Ipak padukemesh. Iruhin ta nuwanamesh yoweishi inahos eshudok douk apa shenek wehrur iri shuni eshudok douk shanaraum aria wata shanak shenek wehrur shani kupaimi o kupaiwori iri. \v 5 Ipak mare mishish shikitak abom um purao sabaibori utabor, uwok. Karowibor o sabaibori ipak punasuabor iri, ipak punadudareh pakri jurugibor um ipak. Um maresh? Iruhin seiwok nakri, \q1 “Ta mare ikwutipokuk, uwok. \q1 Ta mare ikwutipokuk ipak atin pupeik, uwok.” \m \v 6 Namudok aria apak mare aparuh yoweruh aria dodogowip aria mukri, \q1 “Debeini apa nataurume aria eik ta mare inogugur. \q1 Arpesh ta mare shuneke mumam, uwok.” \s1 Apak Mare Munek Abraen Um Mugipesh Jisas \p \v 7 Ipak ta urkwip purum ipakim debeimi douk heyotu harik-umep aria hakripep Iruhin ananin baraen iri. Ipak ta urkwip purum yopihi aih douk amam hagipesheh arigah hagok um. Aria ipak pugipesh ehudok aih abom um hasuhw Iruhin ananin baraen dodog hagipeshen um. \v 8 Riguk seiwok Jisas Krais douk nataurum amam. Aria douk nenekesh namudok atin nape nutaurum apak. Aria shopunek ta nupeum nutaurumap namudok atin ihih nyumneh. \p \v 9 Ipak mare pumnek enenyenen kupainyi baraen nyunaki nyunekep pukutukuk ahudok yah um punek bilip um Krais um, uwok. Enyudok douk wosik, um apak ta mukutuk Iruhin nutaurumap meyoh aria apakigun um numun nurao ananin dodog. Apakigun um numun ta mare nurao dodog um agundok mugipesh lo um mishoh iri o mare mishoh iri worigun um, uwok. Ehudok aih douk madae hutaurumesh uwe eshudok shagipesheh iri, uwok. \v 10 Apak douk enen alta Jisas nenek ofa um nyape. Amam pris douk hagipesh seiwokin lo aria henek mour atudok seiwokit selit urupat iri, amam ta mare hurao enesh yopishi eshudok um Jisas ananin ofa, uwok. \p \v 11 Seiwok, eshesh Juda esheshin debeini pris abom apa narao mahishibor owishibor nawish Iruhin Ananim Yopuyopumi Abom Rum. Nawish aria nenek ofamobor nako Iruhin um Iruhin nenek gihaum arpesh aria nukweshih esheshish yoweishi inahos. Aria eshudok shuknishi mahish douk apa sharaesh shatograkuk aduk agundok shapeum aria shesheh nyih hanishuk. \v 12 Douk namudok aria Jisas shopunek nemnek eriger aria nagok adukibur um abrudok debeiburi wabur. Nagok um ananibor owishibor bunek arpesh yopish abom aria shupe Iruhin ananish atish abom. \v 13 Namudok aria apak mare mugipesh lo, uwok. Apak shopunek ta munak um Jisas agundok adukibur um abrudok wabur aria murao abraen kabi anan naraen um. \v 14 Apak ta munekesh namudok um maresh? Agundok atap apak douk madae anabur wabur bupe ihih nyumneh abom iri uwe, uwok. Apak douk mape matrugun um abrudok wabur douk ta butograri iri. \p \v 15 Namudok aria ihih nyumneh apak ta mutuk Iruhin nuto iruhw um Jisas ananin nyeigur. Apak ta mutuk ananin nyeigur mupe namudok kabi enen ofa douk apa maraen mako Iruhin um. Adur, ihih nyumneh apakig nukwatog ta gwereh um ananin nyeigur nyuto iruhw. \v 16 Aria shopunek ipak ta punek yopinyi um arpesh. Ta enesh yaruhish um enesh eshudok eneshenesh um, ipak ta putaurumesh pukesh enesh ipakish um yaruhish. Ipak mare urkwip pukepuk um punek enyudokmori um, uwok. Iruhin nanadudareh-umen abom iri ofa douk enyudokmori. \s1 Iruhin Ta Nutaurumap Mupe Wosik \p \v 17 Ipakim heyotu harikumep iri douk hakripep Iruhin ananin baraen hakri hutaurumep. Amam apa heyohep ihih nyumneh aria kweipon amam ta hukrip Iruhin um ihinyumori mour amam heneken iri. Namudok aria ipak ta pugipesh amamin baraen aria pupe shakamum amam. Punekesh namudok um, amam ta hunadudareh aria hunek amamin mour. Aparuh ta mare yoweruh, uwok. Aria ta amam aparuh yoweruh aria hutaurum ipak um, enyudok ta mare nyutaurumep, uwok. \v 18 Aria yakri ipak ta punek beten porig Iruhin um nutaurumep. Apak madukemesh um, apakip urkwip douk por wosik abom aria madae purum munek yoweishi inahos uwe, uwok. Aria abudok nyutob mupe o murahaen um, apak makri mupe wosik abom. \v 19 Aria eik kanak douk yarigep abom um porik Iruhin um nutaurume aria wata itanam-agu um ipak arigas. \p \v 20-21 Iruhin douk nohur apakini Debeini Jisas wata nakitaki wanugwehw. Jisas anan douk debeini abom neyoh apak iri apa neyoh Iruhin ananish arpesh iri. Anan douk nagok aria ananibor owishibor benek enyudok namunyi adurin atinyi baraen kontrak nyatogur dodogowin atin. Enyudok kontrak douk ta nyupe ihih nyumneh. Anudok Iruhin douk baugos abom um agundok apakiruh aparuh hur wosik munadudareh um. Aria eik yakri anan wosik ta nunek ihihmori yopihi aih hutogur dodogowih atih um ipak. Um yakri ipak pugipesh abom ananim atum urkum. Aria douk yakri anan nukri aria Jisas Krais nutaurum ipakigun numun um ipak punek eneheneh anan nanadudareh-umeh iri aih. Ihih nyumneh apak ihishmorim ta mutuk ananin nyeigur nyuto iruhw. Adur atin. \s1 Nyagiguk Abom Iri Baraen \p \v 22 Eikish arpesh, eik yakri ipak ta gamo pubuk arigos um enyudok baraen douk yenyem-umepogu pumneken aria piyotu dodogowip atip um. Um maresh? Enyudok baraen yenyemagu shup iri douk banen meyoh. \v 23 Aria douk yakri ikripep namudok um pudukemesh. Apakin wanin Timoti douk shakweshihan natograri. Madae nunuweshik nupe uwe. Aria ta nukri nunak nutogrume arigas um, ohwak biyohw ta unaku utrip. \v 24 Ipak punekume yopuhi nyumnah um ihim-morim amudok heyotu harikumep iri huni ihishmorim Iruhin ananish arpesh. Eshudok enesh Iruhin ananish arpesh douk shakutukuk agudok nahobig Itali shanaki iri, eshesh douk shopunek shenemepogu yopuhi nyumnah ipak. \v 25 Eik yakri Iruhin wosik nutaurumep meyoh ipak ihipmorim aria pupe wosik.