\id 2CO - 2 Corinthians Conrad/Simatab 24-Mar-2003 \h 2 KORIN \toc1 Pagiguk Iri Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Korin Iri \toc2 2 KORIN \mt1 Pagiguk Iri Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Korin Iri \is1 Banenyi Baraen Pol Nagiguk Neneken Nyanak Um Eshesh Korin Iri \io1 1:1-11 Pol nenek beten um eshesh Korin aria nenek tenkyu um Iruhin um eshesh \io1 1:12—7:16 Pol nakripesh baraen um apak Kristen munekeh iri aih hani sabainyi amaen apak ta minyusah iri \io1 8:1—9:15 Baraen um utabor eshesh shaborubuk um shuko eshudok yaruhish Kristen iri um \io1 10:1—12:21 Pol nakripesh baraen um ananih aih hani amaen douk naraen um nenek Krais ananin mour um. Nakri Krais atun natauruman meyoh nenekan dodogowin. \io1 13:1-10 Eshesh Korin ta shunek skelum eshesh kanak um eshesh shenek bilip wosik atin um Krais o uwok. \io1 13:11-14 Pol nakripesh ananin nyatuh iri baraen aria nenemesh yopuhi nyumnah \c 1 \p \v 1 Eik Pol, anan Krais Jisas ananin aposel. Iruhin anan meyoh nakri aria nagraehe um enyudok mour aposel um inak ikripesh ananin baraen. Eik yani apakin wanin Timoti weneku apudok shup um ipak Iruhin ananishi arpesh douk pape wabur Korin iri. Wenekap-umogu ipak pani ihish Iruhin ananish arpesh douk shape ihirub warub um agudok shokugi nahobig Akaia iri. \v 2 Ohwak wakri apakin Yain Iruhin nini Debeini Jisas Krais hutaurumep meyoh aria hunek ipakiruh aparuh hur wosik. \s1 Pol Nenek Tenkyu Um Iruhin Um Agundok Natauruman Nagabe Ananin Mishin Um \p \v 3 Apak ta mutuk apakin Yain Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw. Anan douk apakin Debeini Jisas Krais ananin Iruhin aria ananin Yain shopunek. Aria anan douk baugos abom um agundok shenek gihaum kupaishi aria shataurumesh meyoh um. Anudok Iruhin apa nagabe eshudok arpesh douk amaen nyatogrumesh aria esheshiruh aparuh apa hor wosik. \v 4 Ihinyumori amaen nyatogur um apak iri, anan apa nataurumap nagabe apakish mishish aria apakiruh aparuh hor wosik. Nataurumap namudok um apak wosik abom um mutaurum eshudok arpesh douk enenyenen amaen nyatogrumesh iri aria esheshiruh aparuh hur wosik. Apak mutaurumesh kabi Iruhin narik nataurum apak um. \v 5 Debeiri eriger riguk Krais nemnekar iri, apak shopunek ta memnekar. Aria namudok atin. Krais douk nataurumap nagabe apakish mishish aria nenek apakiruh aparuh abom hor wosik. \v 6 Abudok nyutob amaen nyatogrum apak menyusah obi nyutob, enyudok douk nyatogrum Iruhin wata narao ipak patanamori aria ipakiruh aparuh hor wosik. Iruhin nenek apakiruh aparuh hor wosik aria anan shopunek nataurumep aria ipakiruh aparuh hor wosik. Amaen douk nyatogrumep um Iruhin nunekep piyotu dodog. Ipak douk pasah enyudok amaen kabi apak menyusah iri um, aria peyotu dodogowip. \v 7 Aria apak madukemesh abom um abudok nyutob amaen nyutogrumep obi nyutob, ipak ta piyotu dodog. Madukemesh um ipak pani apak marao eriger namudok aria ta wata punaki punoprom pani apak um agundok Debeini nunek apakiruh aparuh hor wosik um. \p \v 8 O apakish ashukenyish owashish, apak makri ipak padukemesh um enyudok amaen douk nyatogrumap agudok shokugi nahobig Esia iri. Debeinyi amaen abom nyopubuk atap aria nyabouk apakin dodog nyabuhuk. Namudok aria apak mor urkwip makri apak ta mugok um atin. \v 9 Adur atin, apakigun um numun douk abom memnek yowegun kabi jas nakri um enen arpen ta nyugok aria enyen nyemnek yowen um. Enyudok douk nyatogrum apak kabi madae urkwip porum apakin dodog, uwok. Enyudok nyatagrumap um apak ta urkwip porum Iruhin ananin atin dodog douk nohuri shagok iri arpesh shakitak shape iri. \v 10 Enyudok abom debeinyi amaen ta nyop mugok, aria uwok. Iruhin anan wata narap mape wosik. Kweipon anan shopunek ta wata nurap mupe wosik abom. Enenyenen amaen nyukri nyutogrumap obi nyutob, apak douk madukemesh abom um anan adur ta nupe um nutaurumap namudok atin. \v 11 Aria ipak ta putaurumap puhwar Iruhin um anan nutaurumap. Iruhin ta numnek ipakin beten aria ta nutaurumap. Aria sabaishi ta shutik namudok aria shunek tenkyu um Iruhin um enyudok anan neneken nataurum apak meyoh um. \s1 Sagomatin Pol Nakri Nunak Um Korin Aria Ta Nakri Uwok Um Nanak \p \v 12 Eik apa yanagunukuk um enyudok atin. Enyudok. Eikim urkum mor wosik aria yadukemesh abom um eik apa yenek adurihi hani yopihi aih. Yani ipak mape obi nyutob douk yenekeh yariguk. Ehudok aih, eik douk madae igipesh agundok atapishi arpeshin saki aria douk inekeh uwe, uwok. Eheh douk hanakumori Iruhin atun. Anan douk nataurume meyoh aria neyohur yenekeh. \v 13-14 Abudok nyutob yenekumep-ugu parik iri shup pani apudok doukip obi nyutob, eik apa yowemagu baraen douk wosik putarihen aria pudukem baugenyum iri atin. Adur, douk abudok nyutob, ipak douk madae pudukemen wosik uwe um ihin yenyem iri baraen, uwok. Aria eik yadukemesh um anob nyutob, ipak ta pudukemesh abom um baugenyum ihenyumori eikin baraen. Pudukemesh aria ahudok nyumnah Jisas apakin Debeini nutanamori ahi hutogrum, ipak ta putuk eikin nyeigur punadudareh kabi eik ta ituk ipakish nyeiguhw inadudareh um ipak um. \v 15-16 Eik douk yadukemesh abom um abudok nyutob eik inaku itrip obi nyutob, ipak ta punadudareh um eik. Douk namudok aria yakri um inaku itiguk ipak purik aria wata ikutip pupeik aria inak um agudok anag shokugi nahobig Masedonia. Aria abudok nyutob ikutukuk Masedonia obi nyutob, eik douk yakri um wata inaki itripuk. Yakri inekesh namudok um itaurumep aria Iruhin nunekep punadudareh biyeh. Aria shopunek yakri inaku itrip um ipak ta putaurume um inak um agudok shokugi nahobig Judia. \v 17 Aria douk ta mumam? Ipak pakri eik yakri enyudok baraen um inakumagu ipak pakri eik yenek rohwumep, aka? Ipak pakri eik atin yeyagwreh adurin atinyi baraen meyoh aria wata yakri uwok um inakugu, aka? Kabi agundok atapishi arpesh apa shenekesh um, um agundok pakri eik apa yakri wosik aria uwok shopunek atin um? Adur, namudok eik madae inekesh atin uwe um, uwok. \v 18 Iruhin apa nagipesh ihinyumori ananin baraen wosik. Aria douk namudok atin. Eik apa yakripep adurin atin baraen. Madae ipeum ikripep wosik aria wata inabadig ikripep um uwok shopunek atin uwe, uwok. \v 19 Eik yani Sailas aria Timoti douk makripep baraen um Iruhin ananin Nuganin Jisas Krais. Aria padukemesh. Krais douk madae nunek rohw nukri wosik aria wata nukri uwok shopunek atin uwe, uwok. Krais anan douk napeum nakri wosik atin. \v 20 Ihinyumorim Iruhin nakripep-enyi adurin atinyi baraen promis douk nyape. Aria Krais douk nagipesh enyudok ihinyumorim baraen aria neneken nyatogur adurin atin. Namudok aria abudok nyutob apak memnek enyudok Iruhin ananin adurin atinyi baraen obi nyutob, apak apa makri um Krais ananin nyeigur makri, “Adur” aria matuk Iruhin ananin nyeigur nyato iruhw. \v 21 Iruhin meyoh apa nenek ipak pani apak menek bilip um Krais meyotu dodog. Aria douk nanagraehap nakop ananin Mishin aria mape ananishi arpesh. \v 22 Anan douk nenek ananin kak nanagraehap mape ananipari atup. Aria nakop ananin Mishin nyawish nyape apakiruh aparuh. Enyudok ananin Mishin douk nyarik iri yopinyi enyudok um ihishmorim yopishi eshudok douk Iruhin nakri um kweipon ta nukopesh iri. Enyudok Mishin douk maraen nyapenyap. Namudok aria apak madukemesh abom um ihishmori eshudok enesh douk adur ta muraesh um atin. \s1 Pol Madae Nunak Arigas Um Korin Uwe \p \v 23 Douk eik yakri um Iruhin ananin nyeigur um inek enyudok eikin baraen nyutogur adurin. Adur atin, eik madae inaku Korin arigas uwe, uwok. Um maresh? Eik yakri uwok um inaku ikripep enen dodogowinyi baraen aria inek ipakip urkwip yowep. Yakri uwok um inakumagu douk namudok. \v 24 Eik douk madae ikri apak mupe debeipari um mugapesh um ipakin bilip um Krais uwe, uwok. Agundok penek bilip um Krais um douk peyotu dodog. Apak apa mani ipak manoprom um mour ipak ta pugipesh Krais wosik aria punadudareh abom puriguk. \c 2 \p \v 1 Eik yenek urkum namudok aria yakri uwok um inaku, uwok. Um maresh? Yakri ta inaku aria inekep ipakiruh aparuh yoweruh kabi riguk um. \v 2 Aria ta eik inaku inek ipakiruh aparuh yoweruh akure, aria ta wata omi nyupe um nyunek eik inadudareh? Douk ipak enyudok yenekep aparuh yoweruh iri atip. \v 3 Ipak douk penek eik yanadudareh iri. Namudok aria yakri uwok um inaku itrip itik ipakih aih aria eikihw apahw yowehw, uwok. Douk namudok aria eik yeneku shup douk riguk yenekapugu iri. Eik yadukem ipak. Aria eik inadudareh um enesh eshudok um, ipak ihipmorim shopunek apa panadudareh-umesh. \v 4 Adur, abudok nyutob yeneku shup obi nyutob, eik douk apahw yowehw abom aria urkum yowem yareh yariguk. Aria eik madae inekapumagu inek ipakiruh aparuh yoweruh uwe, uwok. Yenekap-umagu ipak pudukemesh um agundok eik urkum manawashamep abom um. \s1 Eshesh Korin Madae Shusuhwesh Shupe Eshudok Douk Eshesh Shenekesh Iri Yoweishi Inahos Um Kupaishi, Uwok \p \v 5 Aria anan arman nenek enesh arpesh um ipak aparuh yoweruh um, anan douk madae nunek eik apahw yowehw uwe, uwok. Eik yakri uwok um iyagwreh sabainyi dodogowinyi baraen um enyudok, uwok. Aria yakri ikri anudok arman douk nenek ipak ihipmorim um ipakiruh aparuh yoweruh. \v 6 Aria amaen douk ipak sabaipari pako anudok arman um pugapeshan um douk jurug. \v 7 Douk ipak mare wata punasuhwen pupe, uwok. Pukwrenyuguk. Ipak ta pugapesh ananihw apahw um wata hwur wosik. Uwok um, ta ananihw apahw yowehw aria nupe yowen abom. \v 8 Namudok aria douk yeyagwreh dodog um piyabigan aria nudukemesh um ipakip urkwip wata panawashaman atin. \v 9 Apudok riguk yenekap iri shup douk yenekapugu um ikwiraeh ipak meyoh. Yakri idukem ipakih aih um ipak apa pagipesh eikin baraen um ihishmorim eshudok eneshenesh aka, uwok. \v 10 Aria ipak madae pusuwen pupe um yoweishi inahos um anudok arman nenekeshumep iri um, eik douk shopunek madae isuwen ipe, yakri nyeneken. Aria ta anudok arman nenek enesh yoweishi inahos um eik aria eik ta ikwreyeshuk mare isuwesh um, aria eik douk yakri nyeneken. Krais douk natiwe aria nadukeme. Eik yenekesh namudok um yakri ipak pupe wosik. \v 11 Eik apa yenekesh namudok um maresh? Yakri ta Satan nunek uhwinyumap aria nop mubuhuk. Aria apak wosik madukem ehudok ananih aih um nenek rohwumesh um. \s1 Pol Nakri Nutik Taitus Abom \p \v 12 Abudok nyutob yanak yatogragu wabur Troas um ikripesh yopinyi baraen um Krais obi nyutob, eik douk yatik um Debeini nenekume yah um inek enyudok ananin mour. \v 13 Aria eikihw apahw douk madae hwur wosik uwe, uwok. Um maresh? Eik madae iparug eikin wanin Taitus agundok uwe, uwok. Namudok aria yenekumeshuk yopuhi nyumnah eshesh Troas aria yakutishukuk yanak yatogur agudok anag shokugi nahobig Masedonia. \s1 Iruhin Atun Apa Nataurum Ananim Aposel Dodogowim Aria Henek Ananin Mour \p \v 14 Aria douk yenek tenkyu um Iruhin. Um maresh? Ihih nyumneh anan apa nataurum apak mantoruh Krais aria mani anan manoprom aria mabo yoweihi aih habuhuk.\f 2:14 \fr 2:14 \ft Baugenyum enyudok baraen nyetem Grik iri douk madae nyutogur wosik uwe, uwok.\f*Iruhin nohur apak makripesh ananin yopinyi baraen aria arpesh shape ihirub warub iri shemneken shadukem Krais wosik. Agundok shadukem Krais um douk kabi shemnek anar yopuri unar douk rowe ranak ihirub warub aria shemnekar shanadudareh um. \v 15 Um maresh? Apak douk kabi enen sanda nyeisik yopuri unar iri um. Enyudok sanda douk Krais nenek ofamen nako Iruhin iri. Enyen douk nyeisik nyanak um eshudok douk Iruhin nape naraesh shatanamori shape wosik iri shani eshudok douk shape shagipesh ahudok yah hanak um yoweiburi wabur iri shopunek. \v 16 Eshudok douk shape shagipesh ahudok yah hanakum yoweiburi wabur iri, enyudok yopinyi sanda douk nyeisig kabi unar um. Aria arudok unar ta runekesh shugok shunak shuwishuk. Aria eshudok douk Iruhin nape naraesh iri, eshesh douk shemnek enyudok sanda nyeisig yopuri unar aria ta runekesh shupe wosik abom ihih nyumneh. Aria enyudokmori mour ta omi dodogowin um nyuneken? Uwok meyoh. \v 17 Anam sabaimi armam apa harahaen hanak aria hanator utabor um agundok hakripesh Iruhin ananin baraen um. Aria apak madae muneken kabi amam heneken um uwe, uwok. Apak mantoruh Krais iri, apak douk Iruhin nakop enyudok mour aria neshopokap manak meneken wosik. Anan natrup um douk madae munek rohw uwe, uwok. Makripesh ananin baraen wosik abom. \c 3 \s1 Amam Aposel Douk Henek Mourum Iruhin Ananin Namunyi Kontrak Iri \p \v 1 Baraen iganigadae makripep um, ipak apa pakri apak wata mape matuk apakish nyeiguhw shato iruhw, aka? Ipak apa pakri apak madae dodogowipari uwe, aria morig ipak o kupaishi um punek anap shup aria putuk apakish nyeiguhw shuto iruhw aka, uwok? Kabi anam hape henekesh um? Adur atin uwok. \v 2 Ipak kanak douk kabi apakip shup abom um arpesh shutrip aria shudukem apakih aih. Baraen nyape apudok shup iri douk nyape numun apakip urkwip um ihishmorim arpesh shutrin aria shutarihen shudukem apakih aih. \v 3 Ipak kanak douk adur abom pape kabi anap shup douk Krais nenekap iri um. Nenek apudok shup um agundok munek enyudok ananin mour aria mataurumep patogur Kristen um. Anan douk madae nukwu ink nunekap uwe, uwok. Nakwu Iruhin douk nape ihih nyumneh iri ananin Mishin nenekap. Aria douk madae nunekap nuwem baraen nyutem utabor uwe, uwok. Nenekap nenyem nyape numun arpeship urkwip. \v 4 Apak douk makri enyudok baraen um maresh? Apak makri Iruhin anan dodogowin atun abom. Krais nataurumap aria madukemesh um Iruhin ta nunek ananin mour nyutogur yopin abom. \v 5 Adur, apak kanak ta mare wosik um munek enyudok mour, uwok. Iruhin atun nutaurumap dodogowip aria douk wosik meneken. \v 6 Iruhin anan kanak nutaurumap aria wosik munek enyudok ananin mour um manak makripesh baraen um enyudok ananin namunyi kontrak. Enyudok namunyi kontrak douk madae hunyem nyutem um shus meyoh uwe, uwok. Enyen douk Iruhin ananin Mishin meyoh nyakwarumen. Aria enyudok enen baraen lo henyem shus meyoh iri, enyen douk nyenek arpesh shagok shanak shawishuk. Aria Iruhin ananin Mishin douk nyenekesh shape wosik abom. \v 7 Ipak urkwip purum enyudok. Enyudok mour douk amam hakripesh Iruhin ananin lo seiwok nakoguk Moses enyi heneken iri, enyen douk nyenek arpesh shagok. Abudok nyutob Iruhin nowemori enyudok lo beriyaibori utabor aria nekeshenyi obi nyutob, anan Iruhin douk natruguni abom aria bogaragun. Namudok aria sagomatin, Moses ananin domaen douk nyatrugun abom aria eshesh Israel madae wosik um shutik ananin domaen uwe, uwok. Aria madae roubi uwe aria ananin domaen wata nyape nyatrugun wosik atin arigah arigaha aria hagokenyuk. \v 8 Aria enyudok namunyi mour um Iruhin nohur apak manak makripesh ananin baraen aria sharao ananin Mishin um, enyen douk dedeben atin abom. Enyen douk nyeshagrakuk seiwokin mour abom um lo. Douk apak menek enyudok namunyi mour aria matik um Iruhin neneken nyape um nyatogur dodogowin atin aria bogaragun abom. Enyen douk nyeshagrakuk agundok enyudok seiwok Moses neneken iri mour ba bogaragun um. \v 9 Enyudok seiwokin mour douk nyagipesh lo nyeneken iri, enyen douk apa nyenekumap baraen aria nyakrium apak yoweipari atup aria ta mugok munak muwishuk. Enyudok seiwokin mour douk nyani iri Iruhin ananit debeiti lait nyanaki. Aria enyudok namunyi mour um makrip arpesh um shutogur yopish um, enyen douk nyarauri debeiti abom Iruhin ananit lait teshagrakuk atudok seiwokin mour nyarati iri. \v 10 Enyudok namunyi mour douk Iruhin napuhur meneken iri, enyen douk dedeben atin abom nyatrugun nyeshagrakuk agundok seiwok harik heneken iri mour nyatrugun um. Namudok aria douk, enyudok seiwokin mour nyatrugun um douk madae nyutrugun uwe, uwok. \v 11 Enyudok seiwokin nyarik iri mour douk nyape banab nyutob meyoh aria nyatuh. Enyen douk nyani atudok debeiti Iruhin ananit lait nyanaki. Namudok aria douk madukemesh. Enyudok namunyi mour douk ta nyupe ihih nyumneh abom iri, enyen douk nyarauri debeiti abom Iruhin ananit lait. Atat douk tatrugun abom teshagrakuk seiwokin mour nyarati iri. \p \v 12 Apak douk madukemesh abom makri adur um atudok lait ta tutrugun abom tupe namudok atin. Namudok aria apak douk mare munogugur atin uwe, uwok. Apa meyotu dodog aria makripesh Iruhin ananin baraen yopugunum. \v 13 Apak douk madae munekesh kabi Moses nenekesh um uwe, uwok. Abudok nyutob ananin domaen wata nyape nyatrugun obi nyutob, anan douk nohuri anap rupahip aria nashapomuk domaen. Nenekesh namudok um eshesh Israel mare shutik ananin domaen douk nyape nyatrugun atin arigah arigaha aria ta hagokenyuk iri. \v 14 Aria eshesh Israel douk baragos seshukesh abom. Seiwok arigaha douk, eshesh shatarih Iruhin ananin baraen um seiwokin kontrak obi nyutob, eshesh douk madae shudukemen atin uwe baugenyum, uwok. Agundok atup rupahip wata pape aria poweshiguk esheship urkwip. Madae enen arpen nyupniguk uwe, uwok. Opudok rupahip punaniguk obi nyutob, apap Iruhin ta nupniguk abudok atub nyutob arpesh shunotukur Krais obi nyutob. \v 15 Seiwok arigaha douk, abudok nyutob shatarih Iruhin ananin baraen seiwok nakoguk Moses enyi um, apudok rupahip douk watak poweshik esheship urkwip. \v 16 Aria eshudok arpesh douk shatanam shukon aparuh Debeini iri, eshudok Iruhin apa nakweshih-umeshuk apudok rupahip. \v 17 Aria enyudok baraen um yakri Debeini um, enyen douk nyakri Iruhin ananin Mishin. Meinyi arpen douk Debeini ananin Mishin nyapenyen iri, enyen douk madae enesh eshudok shuweshiken uwe, uwok. Enyudok arpen douk kabi riguk nyonoweshik aria douk wata shakweshihen um. \v 18 Aria apak ihishmorim douk madae enesh eshudok shubeshuk apakigos yamagos uwe, uwok. Namudok aria Debeini ananit debeiti lait tatrugun tanaki tasuhw apak matrugun aria tatanam tatrugun tasuhw kupaishi arpesh. Ihih nyumneh apak mape um marao atudok lait namudok atin aria tenekap matogur anahaeh abom madukem Debeini-eh aih. Debeini anan douk Mishin. Anan kanak napeum nenekap matogur namudok aria meshagrakuk kabi riguk marik mape um. \c 4 \s1 Amam Aposel Douk Hape Kabi Amnabis Marus Um \p \v 1 Iruhin anan nenek gihaumap aria nakop enyudok mour. Namudok aria apak douk mare arigehop mukri mukutinyuk uwe, uwok. \v 2 Apak douk mekehuk agabus ihihmorim ehudok abraenyihi shanabeshuk shenekeh iri yoweihi aih. Mare munek rohw mutogur anahaeh um Iruhin ananin baraen mukripesh kupainyi uwe, uwok. Apak apa makripesh ananin adurinyi baraen yopugunum atugun. Um makri ihishmorim arpesh shutrip shudukem apakih aih, aria esheship urkwip pukri apak douk menek Iruhin ananin mour wosik aria anan natrup nakri wosik. \v 3 Aria ta enesh arpesh baragos seshukesh mare shudukem baugenyum enyudok makripeshenyi Iruhin ananin yopinyi baraen um, eshudok arpesh douk shape shagipesh ahudok yah douk hanakum yoweiburi wabur iri. \v 4 Eshesh douk madae shunek bilip um Krais uwe, uwok. Um maresh? Satan agundok atapin rohwin god noweshiguk esheship urkwip abom aria madae shutik atudok lait douk tatrugun-umesh iri uwe, uwok. Atudok lait douk takitak enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen. Enyen douk nyeyabigap um agundok Krais natrugun abom aria nadukemum Iruhin um. \v 5 Mnek, apak douk madae mupe um mukripesh baraen um apak kanak aria mupe mutuk apakish nyeiguhw shuto iruhw uwe, uwok. Apak apa makripesh namudok. Makri, “Jisas Krais anan douk Debeini. Aria apak apa magipesh ananih aih aria mape shakamum ipak mape menekumep mour meyoh.” \v 6 Seiwok wata sagomatin Iruhin nakri, “Lait tutogur tuhiyahuk arukwutigun um.” Aria douk anudok atun Iruhin neneki ananit lait tanaki tatrugun numun apakip urkwip. Atudok lait tatrugunumap matik Krais ananin domaen aria madukemesh um agundok Iruhin dodogowin atun abom aria natrugun nariguk um. \p \v 7 Apak aposel douk madukem amnabis marus madae dodogowimi armam uwe, uwok. Aria apak douk enesh yopishi eshudok eneshenesh shapenyap kabi debeibori abom utabor bor numun amnabis marus um. Yopishi eshudok eneshenesh douk shapenyap um ihish arpesh shutrish aria shudukemesh um enyudok dodogowinyi gobi apak masuhwen munek ananin mour um douk nyeshagrakuk ihishmori eneshenesh eshudok. Enyudok gobi douk nyanakumori Iruhin atun. Apak aposel uwok. \v 8 Adur, ihigun manak um douk enenyenen amaen nyatogrumap, aria enyen madae nyupabuk atap abom uwe, uwok. Sabaishi eshudok apa shenekap enenyenen shanumogap, aria madae mugugak abom mupe namudok uwe. \v 9 Anabik um shenekap enenyenen, aria Iruhin madae nukutupaguk atin uwe, uwok. Nani apak mape. Apa shap matu, aria madae mugok abom uwe, uwok. \v 10 Ihih nyumneh apak douk shap shakri apak mugok abom um atugun, kabi shabo Jisas nagok um. Aria agundok shap aria apak wata dodogowip mape um douk mape um arpesh shutrup aria shudukemesh shukri Jisas anan douk adur abom nape apak. \v 11 Ihih nyumneh apak mape o marahaen um, arpesh apa shokwiraeh um shop mugok. Enyudok douk nyatogrumap um arpesh shutik apak apa magok aria shudukemesh shukri Jisas anan adur nape abom apak. \v 12 Enenyenen amaen nyatogrum apak aposel aria makri um mugok um atugun. Apak mape namudok aria ipak ta pupe wosik abom namudok atin. \p \v 13 Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakri namudok. “Eik douk yenek bilip um Iruhin, namudok aria douk yakripesh-uman.” Apak aposel douk shopunek munek bilip um Jisas aria magipesh ehudok atih aih makripesh um Iruhin ananin baraen. \v 14 Apak menekesh namudok um maresh? Apak madukemesh namudok. Jisas douk nagok aria Iruhin wata nonohur nakitak nape. Namudok aria kabi nohur Jisas nakitak napeum, anan ta wata shopunek nuhur apak munotukur Krais aria mukitaki aria nurauri ipak puni apak munak miyotu abom agundok Iruhin napeum. \v 15 Eik yakri namudok um maresh? Eik yadukemesh um ihinyumorim enyudok douk nyatogrum apak um nyutaurum ipak punek bilip um Krais aria pupe wosik. Aria ehudok aih um Iruhin nataurumap meyoh um douk hape hatogrum sabaishi arpesh abom aria shenek bilipuman. Namudok aria eshudok arpesh ta shunadudareh aria shunek tenkyu um Iruhin shuriguk. Aria ta shutuk ananin nyeigur nyuto iruhw. \s1 Amam Aposel Douk Hasuhw Krais Ananin Baraen Aria Heyotu Dodogowim Atum Um Ananin Mour \p \v 16 Douk namudok aria apak madae aparuh yoweruh mukri mukutukuk ananin mour uwe, uwok. Adur, apakiruh yegeshiweruh douk hape hagok aria madae dodogo-wiruh uwe, aria numun apakiruh aparuh apa harao namunyi dodog aria ihih nyumneh hapeum hatogur namuruhi. \v 17 Um maresh? Apak madukemesh um enyudok amaen nyatogrumap marao eriger aria douk madae debeinyi uwe, uwok. Ta muraen banab nyutob meyoh. Enyudok douk nyatogrumap um kweipon apak ta mutrugun abom mupe wosik ihih nyumneh agundok Iruhin napeum. Agundok kweipon mupe wosik um douk neshagrakuk abom ihinyumorim amaen douk nyape nyatogrumap. \v 18 Apak douk madae mupe um mutik enyudok enenyenen amaen douk nyatogrumap iri uwe, uwok. Apak mape aria urkwip por abom um eshudok douk apak madae mutrish apakis nabes iri uwe. Um maresh? Eshudok douk apa matrish iri, eshesh ta shupe banab nyutob meyoh. Aria yopishi eshudok douk apak madae wosik um mutrish iri uwe, eshesh ta shupe ihih nyumneh abom. \c 5 \p \v 1 Apak madukemesh um, ta arhudok douk mapenyoruh agundok atap iri yegeshiweruh hukri hunak yoweruhuk, aria arhudok anaruh Iruhin nakri nukoparuh iri douk hakusumap gani iruhw heven. Arhudok yegeshiweruh douk madae arpesh shunekaruh wis uwe, uwok. Aria araruh ta hupe abom namudok atin ihih nyumneh. \v 2 Aria douk apak mape agundok atap obi nyutob, apak douk mape moreh makri murao arhudok anaruh apakiruh yegeshiweruh douk hakus iruhw heven iri. Makri muraruh um muruhur hishigarup kabi rupeh um. \v 3 Um maresh? Abudok nyutob murao arhudok yegeshiweruh muruhur obi nyutob, apak ta mare wata mupe kabi magor mape meyoh um, uwok. \v 4 Abudok nyutob wata mape agundok atapiruh yegeshiweruh\f 5:4 \fr 5:4 \ft Baraen nyetem Grik um douk nyakri selig urusag. Baugenyumum douk nyakri apakiruh yegeshiweruh.\f*obi nyutob, apakiruh aparuh apa yoweruh aria mape moreh. Aria apak douk madae mukri uwok um agundok atapiruh yegeshiweruh uwe, uwok. Aria makri um murao namuruhi iruhwiruh yegeshiweruh muruhur. Arhudok doukiruh yegeshiweruh douk ta hutogur anahaeh abom hutogur yopuruh hupe namudok atin. \v 5 Aria enyudok arpen douk nyataurumap um ehudok aih iri douk Iruhin. Anan douk narik adur nakop ananin Mishin. Enyudok Mishin douk sagomatinyin abom um eshudok enesh yopishi douk Iruhin nakri adur um ta nukopesh iri. Apak douk marao enyudok ananin Mishin. Douk namudok aria madukemesh um ihishmorim yopishi eshudok adur ta muraesh abom um atugun. \v 6 Apak apa urkwip porum enyudok aria ihih nyumneh mape dodogowip madae urkwip yowep uwe. Apak douk madukemesh. Abudok nyutob apak wata mape um arhudok yegeshiweruh obi nyutob, apak madae muni Debeini mupe agundok anan napeum uwe, uwok. \v 7 Douk mape agundok atap obi nyutob, apak madae mutrun uwe, uwok. Apak douk masuhw ananin baraen dodog aria mape magipeshen atin. \v 8 Aria douk yakri. Apak douk dodogowip mape aria makri abom um mukutukuk arhudok yegeshiweruh munak muni Debeini mupe atugun. \v 9 Aria apak wata mupe agundok atap, o mupe gani iruhw um, sagomatin apak ta dodogowip atup urkwip pur abom um mugipesh anan nakri ahi aih um munekan nanadudareh-umap. \v 10 Um maresh? Apak madukemesh um apak ihishmorim ta munak mutogur miyotu um Krais ananit kwot. Aria ta apak munek yopishi o yoweishi inahos abudok nyutob mape arhudok yegeshiweruh obi nyutob, apak ihishmorim atin atin ta murao yopinyi o yoweinyi poe wosik um aih apak menekeh iri. \s1 Apak Aposel Douk Mour Nyapenyap Um Mutaurum Arpesh Shuni Iruhin Shupe Atugun \p \v 11 Apak douk madukemesh um agundok manogugur um Iruhin aria mape shakamum anan. Namudok aria douk mape mohur arpesh esheship urkwip um shunek bilipuman. Iruhin douk nadukemesh um apakip urkwip aria aih. Eheh douk yopihi atih. Aria eik Pol yakri ipakip urkwip shopunek pakri apak adur munek yopinyi mour. \v 12 Enyudok baraen douk madae mukriyen um munek ipak putuk apakish nyeiguhw shuto iruhw uwe, uwok. Apak douk mowem-umepagu enyudok baraen um makri ipak putarihen aria punadudareh um apakih aih. Makri punadudareh aria wosik dodogowip um puwanamesh baraen eshudok douk apa shanadudareh meyoh um arpeshish nyeiguhw iri. Eshudokmori arpesh douk madae shunududareh um aih hape numun esheship urkwip iri uwe, uwok. \v 13 Aria ta adur apakin baraen o aih hatogur kabi shagugak iri esheshih um, o nyenekesh. Enyudok douk munek Iruhin ananin mour atin. Aria ta apak urkwip pur wosik um, aria apak douk menekesh namudok um mutaurum ipak. \v 14 Krais anan douk urkum manawasham apak abom. Aria enyudok apa nyapuhur um munek enyudok apakin mour. Um maresh? Apak douk madukemesh um, atun arman meyoh narao apak ihishmorim apakiyu outumeb aria nagok. Namudok aria apak ihishmorim douk magok iri atup. \v 15 Anudok arman douk nagok um ihishmorim arpesh. Nagok um apak wata mape iri um apak mare wata urkwip purum mugipesh apakip atip urkwip, uwok. Apak ta urkwip purum anudok douk narao apakiyu outumeb nagok wata nakitaki aria mugipesh ananim atum urkum. \v 16 Namudok aria apak douk madae mupe um mugipesh shapeum shagipesh ahudok atapihi aih iri esheship urkwip aria munek skelum enesh arpesh esheshih aih uwe, uwok. Adur, riguk apak douk magipesh epudokmori urkwip aria mape mograeh um mudukemesh um Krais ananih aih, aria douk madae munekesh namudok atin uwe, uwok. \v 17 Namudok aria ta enen arpen nyutukur Krais um, aria Iruhin douk neneken nyatogur naminyi iri. Gamo pumnek! Douk, seiwokihi yoweihi aih douk hanak hawishuk aria namihi hatogur hape. \v 18 Ehudok ihihmorim namihi aih douk Iruhin meyoh nenekehumap. Seiwok douk mape ananishi horim. Aria anan wata nenekap mani anan mape atugun um enyudok Krais ananin mour atin. Aria ahudok nyumnah douk nakop enyudok mour um mutaurum ananish horim shutanamori shuni anan shupe atugun. \v 19 Apakin baraen douk namudok. Iruhin nape narauri ihishmorim arpesh shatanamori shani anan shape atugun um enyudok Krais ananin mour atin. Anan douk madae nukri um urkum mur um eshesh shenekesh iri yoweishi inahos uwe, uwok. Aria douk nakop mour apak um mukripesh enyudok baraen um nyuhur ananish horim wata shatanam shuni anan shupe atugun. \v 20 Namudok aria apak douk enyudok morao Krais ananit nokwat aria makripep ananin baraen. Enyudok douk kabi Iruhin anan meyoh nakwu apakig nokwatog nahwarari ihishmorim arpesh um. Apak douk morao Krais ananit nokwat aria makrip ihishmorim arpesh namudok. Makri, “Yaipo, ipak pukutukuk agundok penek horim um Iruhin um aria wata putanam puni anan pupe atugun.” \v 21 Krais anan douk yopuni. Madae nunekesh atish uwe yoweishi inahos. Aria Iruhin douk nakri nutaurumap, namudok aria ihishmori apak menekesh iri yoweishi inahos douk nenekesh shato Krais atun abom aria natogur kabi nenek yoweishi inahos atin iri um. Iruhin nenekesh namudok um apak munatukur Krais aria mutogur Iruhin ananishi yopishi arpesh. \c 6 \s1 Amam Aposel Hanak Hakripesh Iruhin Ananin Baraen Aria Harao Sabainyi Amaen \p \v 1 Apak douk apa mani Iruhin manoprom menek mour. Aria douk dodogowip atup makri mukripep namudok. “Iruhin douk nataurumep meyoh. Aria ipak mare pukri enyudok douk enen rohwin mour, uwok. Ipak ta punek yopihi aih.” \v 2 Iruhin douk nakri namudok, \q1 “Eik kanak yagraeh nyutob um wata iraep aria putanamori pupe wosik abom. \q1 Arigaha douk abom abudok nyutob eik yemnekep aria yataurumep meyoh.” \p Aria douk pumnek! Iruhin nenek gihaumap aria nataurumap meyoh um douk abom abudok nyutob. Narap matanamori mape wosik atin um douk arigaha kweipon. \p \v 3 Apak douk madae munek eneh aih douk hunek enesh arpesh shutu shunek yoweishi inahos aria kupaishi shutrish shuhwar apakin mour yoweishi inahos shapeyenyi uwe, uwok. \v 4 Aria apak meneken iri mour, apak meyabig ihish arpesh aria shadukemesh um apak douk masuhw Iruhin ananin mour iri. Apak douk meyabigesh namudok. Apak meyotu dodogowip atup um enenyenen nyatogrumap iri amaen, agundok shenekap enenyenen um, shenekap aparuh yoweruh morao debeiri eriger um, apak douk meyotu dodog. \v 5 Shap showeshikap, horim sher sharihap aria shahwar shakripap yoweinyi baraen apak apa menek debeinyi mour, madae mishuh wosik atin uwe, aria nyurub bap mape, \v 6 apa menek yopihi aih, madukemesh um Iruhin wosik, madae juwehosip arigas atin uwe, apa menek yopunyi atin um arpesh mataurumesh, morao dodog Iruhin ananin Mishin, madae munek rohw atin uwe. Aria apak douk meyabig ehudok aih abom um urkwip panawasham kupaishi um. \v 7 Apa makripesh adurin atinyi baraen aria munek mour um Iruhin ananin dodog, apa masuhw yopihi atih aih kabi masuhw wanohwish eshudok um yopinyi rogur ehah um anugagrish roguhw aria manak um wanohw mabo yoweishi inahos shabuhuk um. \v 8 Enesh apa shatuk apakish nyeiguhw, enesh shanumogesh apak, enesh shenekap dehik, enesh apa shakrip kupaishi shakri apak munek yopinyi mour, enesh shakri menek rohw iri. Aria esheshin baraen douk madae adurin uwe, uwok. Apak apa meyagwreh adurin atin baraen. \v 9 Apak douk mape kabi madae enesh arpesh shudukemap um uwe, aria uwok. Sabaishi shadukemap abom. Mape kabi arpesh shakri shugok iri um, aria uwok. Wata mape atin. Shap shakumap eshudok eneshenesh, aria madae shop abom ba mugok uwe, uwok. \v 10 Anabik um aparuh yoweruh abom, aria manadudareh um douk manadudareh mape namudok atin. Apak douk mape kabi eshudok yaruhish um, aria apak apa mataurum sabaishi arpesh shanaparug sabaishi yopishi eshudok eneshenesh. Anabik um eshudok eneshenesh wokap abom, aria apak douk magrem ihishmori Iruhin ananish yopiyopishi eshudok eneshenesh. \p \v 11 O ipak Iruhin ananish arpesh pape Korin iri, apakip urkwip douk panawasham abom ipak. Namudok aria apak douk makripep ihinyumorim baraen douk nyape numun apakiruh aparuh iri. Madae mubeshukuk enen uwe, uwok. \v 12 Apak madae muweshiguk apakip urkwip um ipak uwe, uwok. Apak douk urkwip panawashamep. Aria ipak douk poweshiguk ipakip urkwip um apak. \v 13 Ahudok nyumnah douk ikripep kabi anan yain nakrip ananish batowish um. Apak douk urkwip panawasham ipak. Namudok aria ipak ta punek ehudok atih aih kabi apak menekeh um ipak um. Ipakip urkwip shopunek ta punawasham abom apak. \s1 Apak Douk Kabi Iruhin Ananit Urupat Um \p \v 14 Ipak mare puni eshesh madae shunek bilip um Iruhin iri uwe punoprom o punek mour atugun atin, uwok. Um maresh? Eshesh douk enesh kupaishi aria anahaehish. Nyumneh iri weibus douk madae shunorirum shutogur uwe, uwok. Namudok atin, yopihi aih douk madae huni yoweishi inahos shunorirum uwe, uwok. \v 15 Krais douk madae nini Satan hupe atugun husuhw atin uwe, uwok. Aria ipak pakri shenek bilip um Krais iri ta shuni eshudok madae shunek bilipman iri uwe shupe atugun shusuhw atin aka? O uwok meyoh. \v 16 Atudok shenek lotu um Iruhin atari urupat douk madae tuni ogwudok onog shenek lotu um rohwimi godomi um gunorirum uwe, uwok. Ipak douk padukemesh. Apak atin atin douk anudok abom nape ihih nyumneh iri Iruhin napenyogwi urusag. Kabi riguk anan kanak nakriyuk um. Nakri, \q1 “Eik ta ini eshesh mupe aria ipe inek yowi kare um eshesh. \q1 Eik ta ipe esheshin Iruhin aria eshesh shupe eikish arpesh.” \p \v 17 Namudok aria Debeini wata nakri, \q1 “Ipak pukutishukuk punak pupeik sik. \q1 Mare pupe pusuhw eshudok douk \q1 eik yatrish yakri shanabosusih iri, \q1 aria eik ta iraep pupe eikish arpesh. \q1 \v 18 Eik ta ipe ipakin Yain aria ipak pupe eikish batowish. Eik Dodogoiwe abom atuwe Debeiwe iri yakri namudok.” \c 7 \p \v 1 O ipak abom eikish arpesh, Iruhin douk nowem um enyudok iganigadae yakripep-enyi adurin atinyi baraen um apak. Namudok aria apak munagapesh um apak kanak mukwreik ihishumori eneshenesh yoweishi inahos. Eshudok yoweishi inahos douk apa shenek apakiruh yegeshiweruh aria mishish shanabosusih shape yowesh iri. Apak ta munogugur mupe shakamum Iruhin aria dodogowip atup um munek yopihi abom aih agundok Iruhin nutrup um. \s1 Pol Nanadudareh Um Eshesh Korin Shatanam Shakon Aparuh Iruhin \p \v 2 Apak douk madae munek enesh yoweishi inahos um enen ipak Korin uwe, uwok. Madae mununu enen uwe. Madae munek rohw um enen munaruken enesh eshudok eneshenesh meyoh abom uwe, uwok. Namudok aria apak makri ipakip urkwip ta punawasham apak. \v 3 Mnek, eik douk madae ikri enyudok baraen um ikep agab ipak uwe, uwok. Douk yakri, apakip urkwip douk panasuhw ipak abom. Mugok o watak mupe um, apakip urkwip ta panawashamep abom namudok atin. \v 4 Eik apa yanadudareh yariguk um ipak. Yadukemesh um ipak ta punek yopinyi atin. Aria douk yatuk ipakish nyeiguhw shato iruhw. Enyudok ihinyumorim amaen nyatogrumap, aria eikihw apahw douk madae yowehw uwe, uwok. Yanadudareh abom yariguk. \p \v 5 Abudok nyutob matogur mape agudok shokugi nahobig Masedonia obi nyutob, apak douk madae mupe um murao uhwin aria aparuh hur wosik uwe, uwok. Mape agundok aria enenyenen amaen nyape um nyatogrumap sabaih atih. Shanaki shani ipak panitok baraen. Apakish mishish yowesh abom aria manogugur. \v 6 Aria meishi arpesh douk aparuh apa yoweruh iri, Iruhin apa nenekesh shape wosik shanadudareh. Douk anan neshopok Taitus nanaku aria namudok anan Iruhin douk nenek apakiruh aparuh wata hor wosik manadudareh. \v 7 Apak douk madae aparuh hur wosik um agundok Taitus nanak um atin uwe, uwok. Anan douk nakripesh um agundok ipak penek ananihw apahw hor wosik um. Apak memnekesh namudok aria aparuh hor wosik. Nakripap um agundok ipak pakri abom um putik eik um. Um agundok ipak aparuh yoweruh um riguk ipak penekume anah aih aria eikihw apahw yowehw um. Nakripesh-umep um agundok sheneyagwreh enenyenen um eik aria ipak panawasham eik um. Nakripesh um ipak namudok aria eik douk yanadudareh abom yariguk. \p \v 8 Eik yadukemesh. Yarik yenekap iri shup douk penekep ipakiruh aparuh yoweruh. Aria eik madae urkum yowem um agundok ipak aparuh yoweruh um uwe, uwok. Adur, riguk douk wosik eikim urkum yowem, aria douk uwok. Yadukemesh um, apudok shup penekep aparuh yoweruh aria parao abraen. Aria ipak douk aparuh yoweruh banab nyutob meyoh. \v 9 Aria douk yanadudareh. Yanadudareh um douk madae inanadudareh um agundok ipakiruh aparuh yoweruh um uwe, uwok. Eik douk yanandudareh um maresh? Ipak douk aparuh yoweruh parao abraen. Douk namudok aria ipak pekeshuk agabus abom penekesh iri yoweishi inahos aria pakon aparuh Iruhin. Enyudok douk Iruhin meyoh nakriyen um nutaurumep aria douk nyatogrumep. Apak kanak douk madae munekumep enesh yoweishi inahos uwe, uwok. \v 10 Agundok Iruhin nunekap aparuh yoweruh murao abraen um douk nenekumap um mukutishuk abom apak menekesh iri yoweishi inahos. Makutishuk aria anan wata narap matanamori mape wosik abom. Namudok aria enyudokmori nyukri nyutogrumap um, apak mare mukri aparuh yoweruh, uwok. Aria agundok eshesh haiden aparuh yoweruh shurao abraen um douk apa nyenekesh shagok. \v 11 Ipak gamo urkwip purum agundok Iruhin nenekep aparuh yoweruh um. Enyudok douk nyatogur nyakwarum-umep sabaihi yopihi aih. Enyen douk enyudokmori. Iruhin nenek gihaumep aria pakitak pagapesh enyudok ipakin baraen. Nepuhur pakitak pasuhw anudok douk nenek yoweishi inahos iri aria nenekep panogugur um Iruhin iri. Douk ipak pakri abom um puni apak mupe aturuh aparuh. Dodogowip atip pagapesh anudok douk nenek yoweishi inahos iri ananih aih. Ihihmorim aih penekeh um pugapesh eshudok yoweishi inahos iri douk nyeyabigap wosik abom um ipak adur madae enesh yoweishi shupenyap uwe, uwok. \v 12 Riguk yeneku apudok shup um, eik douk madae inekapumagu itaurum um anudok nenek yoweishi inahos iri o anudok douk anan nenekuman yoweishi inahos iri uwe, uwok. Eik douk yenekapumagu yakri ipakih aih hutogur yopugunum Iruhin nutrip aria ipak gamo pudukemesh um ipak douk urkwip panawasham apak abom. \v 13 Douk namudok aria apak aparuh hor wosik manadudareh mape dodog. \p Aria shopunek apak douk manadudareh mariguk abom um agundok ipak ihishmorim pagapesh-uman apahw Taitus aria penekan nanadudareh nariguk um. \v 14 Aria Taitus, eik douk yakripan um agundok eik yanagunukuk um ipak um ipakih yopihi aih. Aria ipak douk madae puneke irao abraen um agundok yanagunukuk um uwe, uwok. Ihinyumorim baraen yakripan um ipak um douk adurin atin. Aria douk namudok atin. Douk Taitus nadukemesh um, enyudok baraen apak managunukuk um ipak um douk adurin atin. \v 15 Abudok nyutob anan nanak natogrumagu ipak obi nyutob, ipak douk paran aria pemnek ananin baraen pagipeshen wosik abom. Abudok nyutob, ipak douk panogugur abom um pakri ta putauruman ba yowen um aria Debeini nutrip nukri ipak penek yoweishi inahos. Douk anan wata urkum mor namudok aria ananim urkum manawashamep abom neshagrakuk kabi riguk um. \v 16 Douk eik Pol yanadudareh abom. Um maresh? Eik yadukemesh abom um ipak ta punek yopihi atih aih abom. \c 8 \s1 Eshesh Korin Shatorum Utabor Um Shutaurum Iruhin Ananish Arpesh Shape Judia Iri \p \v 1 O ipak eikishi arpesh, apak douk makri mukripep aria pudukemesh um agundok Iruhin nenekumesh yopinyi abom eshesh ananish arpesh douk shape ihirub warub agudok shokugi nahobig Masedonia iri. Anan douk nataurumesh meyoh. \v 2 Debeinyi amaen nyatogrumesh, aria enyudok douk nyataurum esheshih aih abom um bilip. Aria eshesh douk shapeum shanadudareh shariguk. Adur, eshesh douk eshudok yaruhish abom, aria shanadudareh namudok aria shatorum debeibori utabor um shutaurum eshudok enesh Iruhin ananish arpesh. \v 3 Adur atin yakripep. Eshesh douk sheyakabor shaborubuk sheshagrakuk abom mak douk eshesh ta shukesh um. Apak douk madae dodogeship-umesh um shiyakabor namudok uwe, uwok. Eshesh meyoh sheneken. \v 4 Eshesh douk shakri abom um shutaurum eshesh Iruhin ananish arpesh shape agudok shokugi nahobig Judia iri. Namudok aria shabuk utabor iyoh aria dodogeshish um apak murabor-umesh. \v 5 Eshesh douk shaborubuk abom beshagrakuk kabi apak makri ta butogur um. Aria eshesh douk madae shubuk utabor atubor uwe, uwok. Sagomatin eshesh sharik shakon eshesh kanak Debeini shor ananis wis. Douk shenek enyudok iyoh, aria shagipesh kabi Iruhin nakri um shanaki shemnek apakin baraen shasuhwen shagipeshen. \v 6 Riguk douk Taitus nanaku narik nohur enyudok mour um patorum utabor pataurum kupaishi um. Aria douk wata dodogeship-uman um nunaku nutaurumep piyatak enyudok mour um putaurum kupaishi meyoh um. \v 7 Ipak douk peshagrakuk kupaishi Iruhin ananish arpesh um ihihmorim yopihi aih. Peshagrakuk um agundok pasuhwen Krais ananin baraen dodog um, um agundok pakripesh Debeini ananin baraen um, padukemesh um Iruhin ananin baraen wosik um, mishish shakitak um punek Iruhin ananin mour um. Aria shopunek peshagrakuk um agundok ipak urkwip panawasham apak abom um. Aria douk, apak makri ipak ta pishagrakuk abom shopunek um agundok putorum utabor aria putaurum Iruhin ananish arpesh meyoh um. \p \v 8 Enyudok douk madae ikripep enen dodogowinyi baraen um ipak pugipeshen uwe, uwok. Eik atin yakri ikripep um pudukemesh um agundok kupairubi warubish Iruhin ananish arpesh mishish shakitak abom um shutaurum kupaishi um. Um yakri ikwiraehep aria idukemesh um ipak urkwip panawasham eshesh shape Judia iri pekesh peshagrakuk kupaishi shekesh um o eshesh sheshagrakuk ipak. \v 9 Ipak douk padukemesh um agundok apakini Debeini Jisas Krais urkum manawasham apak abom aria nataurumap meyoh um. Anan douk nagrem sabaishi yopishi eshudok eneshenesh abom iri, aria wata nakutukuk ihishmorim eshudok natogur anan yaruhish um eshudok iri arman um nutaurum ipak. Natogur yaruhish um eshudok iri, um nutaurum ipak purao sabaishi Iruhin ananish yopishi eshudok eneshenesh aria pupe wosik. \p \v 10 Douk yakri ikripep eikin baraen um agundok utabor bunotorum um. Nyanyik enen kwar, sagomatin ipak parik mishish shakitak um punek enyudok mour aria douk parik peneken. \v 11 Namudok aria douk yakri wosik ipak dodogowip atip um punek enyudok mour piyaten. Enyudok mour douk sagomatin ipak mishish shakitak um puneken aria douk penyuhur nyape iri. Ipak paborubuk mumam, utabor aria pusiyabor namudok kabi panaborubuk um. \v 12 Arpesh douk enesh eshudok eneshenesh shakus aria mishish shakitak abom um shuko Iruhin um, Iruhin apa nanadudareh um nunatrish eshudokmori eneshenesh. Anan madae nirik atin um shukon eshudok douk eshesh wokesh um uwe, uwok. \v 13 Eik douk madae ikri um ipak piyak ihibormorim ipakibor utabor puko eshudok yaruhishi arpesh, um eshesh shupe wosik aria ipak wata eshudok eneshenesh wokep, namudok uwok. Eik yakri um mutaur-umesh um eshesh apak mupe arag atin. \v 14 Douk, ipak patik eshudok aria ipak wosik putaurum eshudok yaruhishi arpesh. Namudok douk nuhut biyen ipak pakri punak pubuhuk eshudok wokep aria eshesh shutik eshudok um, eshesh douk ta wata shuwanamep ipakish. Douk punabiram namudok aria ta pupe arag atin. \v 15 Enyudok douk kabi baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Nyakri namudok. “Arpen nyanatorum sabaishi eshudok eneshenesh iri douk ta wosik-umen abom. Mare enesh shukusuk meyoh uwe, uwok. Enyudok enen arpen douk nyanatorum karowish iri, eshesh douk wosik-umen. Mare ta shutuh uwe.” \s1 Pol Nakrip Taitus Nani Anam Hanakum Korin \p \v 16 Eik Pol douk yanadudareh abom um Iruhin. Yenek tenkyuman um agundok nohur Taitus aria anan mishin nyakitak abom um nakri nutaurum ipak Korin. Nakri nutaurumep kabi eik yakri itaurumep um. \v 17 Apak marigan um nunaku nutik ipak obi nyutob, anan douk nakri wosik. Um maresh? Anan mishin nyakitak abom um nutaurumep. Aria douk anan meyoh nanagraeh um nunaku nutrip. \v 18 Apak douk meshopok anan um apak Iruhin ananip um nanamanugu. Anudok arman douk nyeigur nyato iruhuman um nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen wosik. Ihishmorim Iruhin ananish arpesh ihirub warub douk shatuk ananin nyeigur nyato iruhw. \v 19 Aria douk madae namudok atin uwe, uwok. Anarub warubish Iruhin ananish arpesh douk shograehan um nini ipak purahaen aria nutaurumap um enyudok mour um mutorum utabor munak mutaurum yaruhish um. Apak douk munek enyudok mour um Debeini anan kanak nurao debeinyi nyeigur. Aria shopunek um miyabig arpesh um agundok apak mishish shakitak abom um mutaurum Iruhin ananish arpesh douk yaruhish iri. \v 20 Apak douk gamo mudukemesh abom um agundok masuhw abrudok debeibori utabor douk ipak pani kupaishi paborubuk um putaurum kupaishi um. Makri ta enesh shunekap baraenyum-abor. Namudok aria meshopok anudok arman nani Taitus hanamepogu. \v 21 Apak douk makri abom um munek yopihi atih aih. Aria makri uwok um munekeh agundok Iruhin ananis nabes atus um, uwok. Makri munekeh wosik atin um yopihi atih aih um arpesh shopunek shutrih. \p \v 22 Apak douk moshopok anudok anan apakin ashuken um neiram shopunek. Sabaihi apak mograehan um enenyenen mour aria matik um anan wosik dodogowin aria mishin nyakitak neneken. Anan douk nadukemesh um ipak ta punek yopihi atih aih. Namudok aria douk anudok mishin nyakitak abom um nunek enyudok mour nishagrakuk agundok riguk anan mishin nyakitak neneken um. \v 23 Taitus ipak douk padukeman. Anan douk nani eik wanoprom wenek Iruhin ananin mour wataurum ipak iri. Amudok anam apakimi heiranogu iri armam, amam douk hanagraeh harao nukwatog um sabaishi Iruhin ananish arpesh douk shape anarub warub iri. Amamih aih douk apa henekeh aria arpesh shatrih shatuk Krais ananin nyeigur nyato iruhw. \v 24 Namudok aria eik yakri ipak Korin ta punekumam yopihi aih amudok biom atun armam. Um yakri kupairubi warubishi Iruhin ananish arpesh shutik namudok aria shudukemesh abom um ipak douk urkwip panawasham amam. Namudok aria eshesh ta shudukemesh um agundok apak manadudareh um ipak um douk madae munek rohw uwe, uwok. \c 9 \s1 Iruhin Ananish Arpesh Shape Korin Iri Ta Shubuk Utabor Um Shutaurum Eshudok Enesh Iruhin Ananish Arpesh \p \v 1 Ipak douk padukemesh um agundok utabor banatorum um, um putaurum Iruhin ananish arpesh shape agudok shokugi nahobig Judia iri um. Namudok aria eik ta mare iwemagu rounyi baraen um enyudok, uwok. \v 2 Um maresh? Eik yadukemesh. Ipak douk mishish shakitak um putaurum kupaishi Iruhin ananish arpesh. Yani eshesh Masedonia mape obi nyutob, eik apa yanadudareh um ipak Korin yakripesh yakri, “Yaipo, eshesh agudok shokugi nahobig Akaia douk nubokuhiyen kwar meyoh shenek garibog shapeum enyudok mour.” Douk eshesh Masedonia shemnek namudok um ipak Korin oub bakitak um putorum utabor putaurum eshudok yaruhish um, aria enyudok nyahuresh mishish sabaishi shopunek um shakri shubuk utabor shutaurum kupaishi. \v 3 Aria eik douk yakri uwok um enyudok apak meyagwreh-enyi baraen um manadudareh um ipak um nyunak nyubouk atap meyoh, uwok. Yakri ipak punek garibog pupe um amudok apakimi hunak hutogur aria pukomi eshudok kabi yakripamugu um. Namudok aria douk enyudok yeshopokam hanaku. \v 4 Apak douk madukemesh um ipak douk penek garibog pape um pukesh utabor eshudok yaruhish. Yakri namudok douk ta enesh Masedonia shukri shiramugu aria shutrip um mare punek garibog uwe, aria apak ta muraoumep abraen. Aria ipak shopunek ta purao abraen. \v 5 Namudok aria yakri wosik um ishopokugu amudok biom atun apakimi hurik hunaku. Yakri hurikumogu hutaurumep punek garibog um yopishi eshudok eneshenesh douk riguk ipak parik pakri adurin atinyi baraen um peshopokesh shunak um eshesh Judia iri. Yakri eik ikri inak itogragu aria eshudok douk pugapeshesh shukus. Um yakri arpesh shutik namudok aria shukri apak madae dodogowip um ipak putorum utabor uwe, uwok. Ipak panadudareh meyoh aria paborubuk. \p \v 6 Ipak urkwip gamo purum enyudok baraen. Arpen nyu karowigun worigun iri ta wata nyunarok karowigun. Arpen nyu sabaiguni iri ta nyunarok sabaiguni. \v 7 Namudok aria yakri ipak atin atin ta gamo punek urkum aria ipak kanak mishish shukitak um pakri pukesh mumam mumam. Ipak mare aparuh yoweruh o kupaishi dodogowish aria douk pukesh, namudok uwok. Um maresh? Iruhin apa urkum manawasham arpesh douk eshesh meyoh mishish shakitak aria shanadudareh um shukon eshudok iri. \v 8 Aria Iruhin anan douk wosik um ta nukep ihishmorim abom yopishi eshudok aria ipak ta pusuhw sabaishi abom. Namudok aria ihih nyumneh ipak ta pugrem ihishmorim eshudok eneshenesh. Aria enesh ta shutourak shukus meyoh um punek ihinyumori enenyenen yopinyi mour. \v 9 Kabi Iruhin ananin baraen nyetem ananik Buk iri nyakrium. Nyakri namudok. \q1 “Arpen douk nyukesh sabaishi yopishi eneshenesh \q1 eshudok yaruhish arpesh iri, \q1 enyudok arpen enyenyih yopihi aih \q1 ta mare hunak huwishuk, uwok. Ta hupe ihih nyumneh.” \p \v 10 Iruhin apa nakop mawagun iri worigun mawagun. Wata nakop mashoh iri mashoh. Aria anan ta nukop ihishmorim shunuwesh iri worigun ipak puwesh aria ta nunekesh shutogrumep. Aria namudok atin. Anan ta nukep eshudok ipak ta pugremesh aria putaurum sabaishi kupaishi arpesh. \v 11 Anan ta nupe um nutaurumep putik sabaishi eshudok um ipak wata pupe um sabaibi nyutob putaurum eshudok yaruhish arpesh. Namudok aria sabaishi arpesh ta shunek tenkyu um Iruhin um ipakish yopishi eshudok douk pukop masuhwesh manak makeshesh iri. \p \v 12 Enyudok peneken iri mour douk madae puneken um putaurum Iruhin ananish yaruhish arpesh atish uwe, uwok. Enyen douk shopunek peneken um sabaishi arpesh shutrin shutuk Iruhin ananin nyeigur abom aria shunek tenkyuman shuriguk. \v 13 Enyudok ipak peneken iri mour um putaurum yaruhish um, enyen douk ta nyuwereh ipakih yopihi aih. Aria eshesh ta shudukemesh shukri enyudok ipak pasuhwen pagipeshen iri Krais ananin yopinyi baraen douk pagipeshen wosik abom. Ta wata shutik sabaishi eshudok ipak poko eshesh shani ihish arpesh um, aria eshesh ta shutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw. \v 14 Aria ta shudukemesh shukri Iruhin nutaurumep meyoh abom nenekumep yopinyi. Namudok aria eshesh ta urkwip punawashamep aria shorik Iruhin um nunekumep yopinyi. \v 15 Apak ta munek tenkyu um Iruhin. Um maresh? Anan douk nakopari ananin sagomatinyin yopinyi abom presen. Enyen douk ananin Nuganin. Aria apakin baraen douk madae wosik um munakripesh um enyudok yopinyi presen uwe, uwok. \c 10 \s1 Pol Nawanamesh Baraen Eshudok Shakri Shunumogesh Ananin Mour Iri \p \v 1 Enesh ipak Korin apa shakri abudok nyutob eik yani ipak mape obi nyutob, shakri eik apa yaunih eik kanak. Aria shakri abudok nyutob yanak yapeik kupaigunum obi nyutob, shakri eik apa yenekumepogu shup yakripep dodogowinyi atinyi baraen. Aria douk yakri ipak urkwip purum ehudok Krais ananih yopihi aih um nunih anan kanak aria neyagwreh shokwin baraen um. Eik douk yakri igipesh ehudok atih aih aria douk yarigep um pumnek eikin baraen. \v 2 Aria douk yakri ikripep um gamo pudukemesh. Ikri inak itogrumogu, eik yakri ipak mare puneke dodogeshiwe atuwe ikripep dodogowinyi baraen, uwok. Eshudok enesh douk shakri apak mape um magipesh eshudok arpesh douk madae shudukem um Iruhin iri uwe esheshih aih iri, eik adur yakri um ta dodogeshiwe atuwe ikripesh dodogowinyi baraen. \v 3 Adur, apak douk mape agundok atap. Aria ahwudok wanohw douk marpokohw um mubouk eneshenesh yoweishi inahos, apak douk madae murpokohw kabi eshudok madae shudukemesh um Iruhin iri um uwe, uwok. \v 4 Eshudok douk masuhwesh marpak ahwudok wanohw iri douk mare mukwu enesh agundok atapishi wanohwishi eshudok eneshenesh uwe, uwok. Makwu Iruhin ananish dodogowish abom atishi eshudok eneshenesh aria menekohw. Eshesh douk dodogowish atish abom wosik um shubo Satan ananih dodogowih atihi yoweihi aih hubuhuk. \v 5 Enesh Satan ananish arpesh shani anan apa shatapok-umesh yah eshudok armam armago douk shakri shurao saki um Iruhin iri. Aria apak dodogowip marpokuk yah um mubouk ihishumori esheshin baraen nyani esheshih aih. Apak apa motapok ihipmori arpeship urkwip aria apa mataurumesh mohur esheship urkwip um urkwip pur wosik abom aria shugipesh Krais atun. \v 6 Apak wata mape meshukabar um ipak pusuhw ihinyumorim Iruhin ananin baraen pugipeshen iyoh. Douk ipak pugipeshen iyoh aria abudok nyutob ihishmorim eshudok douk shaken agabus baraen iri, apak ta mare mukri wosik umesh uwe, uwok. Ta mukripesh dodogowinyi baraen um mare shuwish shupe shuni Iruhin ananish arpesh shunek lotu atugun uwe, uwok. \p \v 7 Ipak patik aduk eikihw yegenyihw aria pakri eik douk madae dodogowini arman uwe. Aria douk yakri. Ta ipak enen arpen nyukri enyen douk adur nyenek Krais ananin mour iri um, aria eik yakri enyen nyigim eik nyunek urkum. Apak douk shopunek munek enyudok Krais ananin mour atin kabi enyen um. \v 8 Debeini Jisas Krais douk nakop big aria natrup um mupe debeipi um ipak mutaurumep. Nakri uwok um mukwu enyudok big aria munekep pubuhuk, uwok. Nakri mutaurumep piyotu dodogowip atip um bilip. Namudok aria ta eik ikri inadudareh iriguk um namudok akure, eik ta mare abraen nyupeye, uwok. \v 9 Aria eik yakri ipak mare punek urkum pukri shup eik yape yenekap iri douk yenekapumagu inek ipak punogugur, uwok. Mare punaruk urkwip namudok. \v 10 Ipak enep apa pakri namudok. Pakri, “Anudok Pol nenekap iri shup douk nowemori enenyenen dodogowin atinyi baraen nyetem iri. Aria abudok nyutob nani apak mape matrun um, anan douk madae dodogowin abom uwe, uwok. Neyagwreh enyi baraen shopunek ta mare nyutaurumap uwe.” \v 11 Peyagwrehume enyudok iri douk yakri pudukemesh. Enenyenen baraen mape rougun menyemagu shup iri douk padukemen. Meibi nyutob mukri munaku muni ipak mupe obi nyutob, aria aih apak munekeh iri ta wosik abom um baraen douk marik menyemumep-ogu shup iri. \p \v 12 Apak makri uwok abom um mukri apakih aih douk kabi eshudok arpesh douk apa shatuk esheshish nyeiguhw shato iruhw iri, makri uwok. Eshesh apa shanatutik um aria shenek skelim esheshih aih um shadukemesh eshesh shape mumam. Shagipesh esheship urkwip atin aria shenek skelimum eshesh kanak. Eshudokmori arpesh douk shenek dehik abom iri. \v 13 Apak ta mare munagunukuk mishagrakuk enyudok kak douk Iruhin nako apak munek enyudok ananin nakopen iri mour munak miyotu um, uwok. Apak ta muneken munak miyotu agundok Iruhin nakripap-enyi kak atin. Aria apak ta munagunukuk um enyudok atin mour douk meneken arigaha manak matogromagu ipak agundok Korin iri atin. \v 14 Riguk apak manaku nagundok Korin aria makripep Jisas Krais ananin yopinyi baraen. Aria abudok nyutob manakumagu ipak um, apak douk madae mishagrakuk Iruhin ananin kak uwe, uwok. Ipak Korin douk parik iri um abudok amnab douk Iruhin nako apak um munek mour munak mutogur um. \v 15 Aria apak madae munagunukuk um enyudok mour douk kupaishi sheneken aria sheshagrakuk enyudok kak douk Iruhin nakop um apak iri uwe, uwok. Apak apa munek Iruhin ananin mour wosik atin. Um makri ipak ta pusuhw Krais ananin baraen dodog pishagrakuk agundok riguk parik pasuhwen pagipeshen um. Namudok aria apakin mour ta nyutogur deben agundok. \v 16 Aria abudok nyutob, apak ta kadak munak mukripesh Iruhin ananin yopinyi baraen arbudok rougunirub warub douk bape bagigukmori ipak iri. Apak ta mare munak arbudok anarub warub douk kupaimi hanak henek mour arub iri, uwok. Um maresh? Apak douk makri uwok um munagunukuk um enyudok mour douk amam harik hanak henekenyuk iri. \v 17 Kabi enen baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Nyakri, “Arpen nyukri nyunagunukuk um enesh eshudok eneshenesh iri, enyen ta nyunagunukuk um Debeini atun.” \v 18 Umum maresh? Apak madukemesh. Debeini natik arpesh douk shatuk esheshish nyeiguhw shato iruhw iri um, anan nakri eshudok arpesh douk nyeiguhw wokesh. Aria arpesh douk Debeini nutrish nuhwaresh yopishi iri, eshesh adur nyeiguhw shato iruhumesh abom. \c 11 \s1 Pol Nenekehi Aih Douk Madae Atatahih Um Ehudok Aih Amudok Henek Rohw Iri Aposel Henekeh Iri Uwe. \p \v 1 Eik Pol yakri ipak gamo pumnek enen shopunek enyudokmori baraen. Eik ta iyagwreh kabi rohwishi sheneyagwreh um. Enyen douk rohwinyi, aria yarigep um pubuk arigos. \v 2 Eik douk urkum mor abom um ipak kabi Iruhin anan urkum morumep um. Eik yakri ipak punatukur Krais aria pupe ananip atip. Ipak douk eik meyoh yakripep baraen um Krais aria yataurumep yaraepuman. Yaraepuman kabi yarao onok kwape wosik abom iri weroroikwi armatok kwanak um raminen um nuraok iri um. Anan douk Krais. \v 3 Arudok yur Satan douk radukemesh atin abom um agundok shenek rohw um kupaishi um. Seiwok sagomatin renek rohw um Eva aria eik douk yanogugur um ipak. Yakri ta runekeshumep namudok atin aria urkwip pushukepuk. Yakri ta mare pukutukuk agundok pape wosik abom aria urkwip purum Krais atun um. \v 4 Apak douk manaku makripep adurinyi baraen atin um Jisas. Aria anam wata hanaku hakripepuk enen kupainyi baraen um Jisas. Douk pemneguk amamin baraen pasuhwen aria parao enen kupainyi mishin. Enyudok mishin douk madae nyudukem enyudok Iruhin ananin Mishin riguk parik paraen iri um uwe, uwok. Iruhin ananin yopinyi baraen douk pape um parao enen kupainyi. Madae nyudukem enyudok apak marik makripepen iri um uwe, uwok. Aria douk yadukemesh. Abudok nyutob amam hanaku hakripep amamin baraen obi nyutob, ipak douk panadudareh pape um pumnekam. \v 5 Ipak mnek. Eik yadukemesh um, amudok anam aposel douk ipak pahwaram debeimi abom iri, amamin saki nyani aih douk madae shishagrakuk eikish uwe, uwok. \v 6 Aria eik madae gamo iyagwreh wosik um uwe, nyenekesh. Aria eikin saki douk deben. Ihih nyumneh ihihmori menekeh iri aih, apak douk mayabigep patrih aria padukemesh wosik. Padukemesh um agundok apak madukemesh mariguk um. \p \v 7 Ipak douk padukemesh. Eik yakripep Iruhin ananin yopinyi baraen aria madae ihwarep um irao utabor um enyudok mour uwe, uwok. Eik yenekesh namudok yaunih eik kanak um ituk ipak puto iruhw. Aria douk mumam? Ipak pakri eik yenekesh namudok aria yenek yoweishi inahos aka? Adur atin uwok. \v 8 Abudok nyutob yanaku yani ipak mape aria yenek mour yataurum ipak obi nyutob, eik douk kupairubi warubish Iruhin ananish arpesh shataurume sheke utabor. Aria namudok douk kabi yakwumabor aruh esheshibor utabor um itaurum ipak um. \v 9 Abudok nyutob yani ipak mape aria utabor uwok um enesh eshudok eneshenesh obi nyutob, eik douk madae dodogoiwe ipeum enen ipak um nyukeyesh uwe, uwok. Eik douk amudok anam apakimi armam hapei agudok shokugi nahobig Masedonia aria hanaki iri atum apa hataurume um ihishmori eshudok eik urkum makriyesh iri. Kabi riguk um, douk arigaha kweipon eik ta mare iwemep enen enyudokmori amaen, uwok. \v 10 Eik douk enyudok Krais ananin adurin atin baraen nyapenye aria douk yakri adurin atin. Ihirub warub agudok shokugi nahobig Akaia, ta mare enesh arpesh shunek eikit nokwat tishuk um agundok iyagwreh um, uwok. Yape um yakrip ipak pani sabaishi arpesh enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen meyoh. Eik madae irikep um puke enesh eshudok eneshenesh uwe, uwok. \v 11 Ipak pakri eik yeyagwreh enyudok um maresh? Aria pakri eik urkum madae munawasham ipak uwe? Adur atin uwok. Iruhin nadukemesh um eik urkum manawashamep abom. \p \v 12 Aria ehudok yenekehi aih um agundok yakripep Iruhin ananin baraen aria madae inatrip anabor utabor um uwe, eik douk ta ipeum igipesheh. Yakri inekesh namudok um amudok anam aposel hutik aria yah wokam um hunagunukuk hukri amam douk henek mour kabi apak meneken um. \v 13 Amudokmori armam douk henek rohw iri aposel. Amam madae husuhw Debeini ananin mour wosik iri uwe, uwok. Apa habeshuk amamih yoweihi aih aria henek rohw um arpesh hakri amam adur Krais nahwaram aria hanak hakripesh ananin baraen iri. \v 14 Aria ipak mare pikitak yowiyokuk um amamih aih, uwok. Ipak douk padukemesh. Satan anan kanak apa nabeshuk ananih yoweihi aih aria nawishi enen Iruhin ananin nyatrugun abom iri ensel. \v 15 Aria henek mour um Satan iri hunabeshuk amamih yoweihi aih aria hunek rohw hukri amam adur henek mour um yopihi aih iri um, apak douk mare mukitak yowiyokuk um amam, uwok. Kweipon amam ta hurao yoweinyi poe wosik um ehudok amam henekeh iri aih. \s1 Pol Nanagunukuk Um Nasuhw Debeini Ananin Mour Aria Sabainyi Amaen Nyatogruman Um \p \v 16 Wata gamo ikripep. Eik douk yakri uwok um enen arpen nyumnek enyudok eikin baraen aria nyukri eik douk um yenek rohw iri arpen, uwok. Aria ta ipak pakri eik douk yenek rohw iri um, enyudok wosik. Aria yakri ipak ta pukutukuk eik ba gamo inagunukuk um eik kanak. \v 17 Adur, enyudok douk iyagwrehen iri baraen um inagunukuk um eikin mour um, eik douk madae iyagwrehen igipesh Debeini ananim urkum uwe, uwok. Yeyagwreh kabi anan nenek rohw iri. \v 18 Sabaishi arpesh douk shagipesh enyudok um madae shudukem Iruhin iri uwe esheshih aih aria shanagunukuk shatuk esheshish nyeiguhw shato iruhw. Douk eik shopunek ta igipesh ehudok atih aih aria inagunukuk. \v 19 Ipak douk wosik gamo padukemesh iri armam armago. Namudok aria ipak pakri wosik abom um pumnek rohwishi esheshin baraen. \v 20 Arpesh shunekumep enyudokmori um, ipak apa pakri wosik. Enyudokmori. Shunekumep enyudok kabi shonoweshik iri arpesh um, shiyatokumep enesh ipakish eshudok eneshenesh um, shunek rohwumep um enesh eshudok eneshenesh um, shuhwarep shokwipari eshesh debeishi um, shuboumep ipakigos yamagos um. Shunekumep enyudok-morim um, ipak apa pakri wosik pape panatrish meyoh. \v 21 Eik Pol douk abraenyiwe um yeyagwreh namudok um. Um agundok yakri apak madae dodogowip um munekumep kabi baraen iganigadae yakriyen iri um. Kabi douk amudok henek rohw iri aposel henekenyumep iri um. \p Aria ta amam hupe um hunagunukuk um enesh eshudok um, eik douk shopunek ta inagunukuk kabi amam um. Douk enyudok yeyagwrehenyuk kabi rohwimi iri um. \v 22 Amudok aposel hakri amam douk Hibru? Eik shopunek anan arpenyin um Hibru. Aria amam douk Israel um, eik shopunek anan arpenyin um Israel. Aria amam hakitak Abraham ananip awirop um, eik douk shopunek yakitak apudok atup awirop. \v 23 Amam douk hasuhw Krais ananin mour iri aka? Douk yakri iyagwreh kabi shagugak iri abom um. Eik douk yeshagrakuk amam um agundok yenek Krais ananin mour um. Adur abom yeshagrakuk amam yenek debeinyi mour. Yeshagrakamuk um agundok showeshike yeshuh shunuweshik-ati urupat sabaih atih um. Yeshagrakuk amam um agundok shae shoreye eshudok sabaih atih um. Yeshagrakuk amam um agundok shae sabaih atih hurukatin um igok um. \v 24 Eshesh Juda douk shoreye enesh wanohwishi eshudok um 39-poreih. Enyudok douk nyatogrume 5-poreih sisigih nyumneh. \v 25 Biyeh atih sisigih nyumneh eshesh Rom shakwume rowos. Anah eshesh Juda shakwume utabor. Bioh atih sisigih nyumneh yarahaen owi kroruhiyor yoweu wagrukuk youg. Aria anah um ahudok nyumneh douk yeyom yor youg um anah nyumnah shuknih wab arigaha gagruk ruwahepih. \v 26 Sabaihi nyumneh yarahaen atin. Yarahaen worubus sau hurukatin um se igok. Armam hanabeshuk yeh hanatrish eshudok eneshenesh iri hakri um he hunatiwe eshudok eneshenesh. Eikishi baugesh eshesh Juda shopunek shakri um she igok. Kupairubi warubishi eshesh madae Juda uwe namudok atin shakri she igok. Yawish debeirubi warub shakri um she igok. Yarahaeik wehigunum arpesh uwok um anam hakri he hunatriwe eshudok eneshenesh. Youg yoweg hurukatin um inak iwishuk. Anam eik kanak eikim heyagwreh rohwin baraen hurukatinyum he igok. \v 27 Yenek dedeben atinyi mour um inaparug eshudok eneshenesh. Yape um yenekesh namudok aria sabaibusi weibus madae ishuh atin uwe. Nyurub bae yape. Abar bae. Sabaihi madae iwok worigun uwe. Sabaihi nyumneh nyumanugas sae yape. Inekeh iri rupeh madae eneh uwe. \v 28 Sabainyi kupainyi enyudokmori amaen douk nyatogrume. Aria ihih nyumneh eik douk shopunek yenere urkum um ihishmorim Iruhin ananish arpesh shape ihirub warub iri. Yakri eshesh ta shupe wosik o mumam? \v 29 Eik douk urkum mor abom um eshudok douk madae dodogowish um bilip iri uwe. Apa yemnek um amaen nyatogur um eshesh iri douk kabi nyatogur um eik um. Aria abudok nyutob eneh aih hutogur hunek enen Iruhin ananin arpen nyunek enesh yoweishi inahos obi nyutob, eik douk juwehosiwe um ehudokmori aih abom yakri wokumeh. \p \v 30 Aria eik ikri inagunukuk akure, aria eik ta inagunukuk um eshudok atish, douk shatogrume aria sheyabigap um agundok eik madae dodogoiwe um uwe. \v 31 Anudok Iruhin apakin Debeini Jisas Krais ananin Yain, apak ta mutuk ananin nyeigur nyuto iruhw ihih nyumneh. Anan douk nadukemesh um enyudok eik yeyagwreh-enyi baraen douk adurin atin. \v 32 Riguk yape numun debeiburi wabur Damaskus obi nyutob, anudok arman douk king Aretas neneken um nape debeini um abrudok wabur iri nape naurime um nusuwe nuweshike. Namudok aria douk nenek amam soldia heyotu hape haurime agundok shawish abrudok wabur um. \v 33 Aria enesh Iruhin ananish arpesh shakutuwe enen raba aria shokubur shape shakutuwe enen windua iruhw yape yabuhuk adukehah um arbudok rourubi dodogowirubi narub douk sharukorub shersharih abrudok wabur iri. Namudok aria yaruwokuk um anudok debeini um abrudok wabur iri. \c 12 \s1 Iruhin Neyabigan Sabaishi Eshudok Pol Kabi Neshuh Nanabek Yomnis Natrish Um \p \v 1 Ehudok aih um yanagunukuk um douk adur madae nyunek eneh yopihi aih hutogur uwe, uwok. Aria eik ta inagunukuk, um mare uwok. Aria douk ta ikripeshumep um eshudok douk yape kabi yabo yomnis aria Debeini neyabige um. Enesh eshudok, riguk douk madae itrish idukemesh iri uwe. \v 2 Riguk anob nyutob, Iruhin douk narao eik yato yakih gani iruhw nape nagiguk um binyatin iri heven. Enyudok nyatogur um, douk 14-poreish kwarahos shanak shadiguk. Aria douk madae idukemesh abom uwe. Narae um ahwudok yegenyihw aka, uwok mishin meyoh nyato. Iruhin atun nadukemesh. \v 3-4 Aria agundok yato um yopuburi abom wabur heven um, enyen douk adur yato. Aria douk madae idukemesh abom uwe. Yato um yegenyihw aka, mishin meyoh nyato. Iruhin atun nadukemesh. Yakih iruhw aria yemnek enen baraen douk Iruhin nakripe um mare ikrip enesh arpesh um. Enyudok enen kupainyi baraen, apak arpesh douk madae wosik um mukwu apakin baraen mupe mukripesh-umen uwe, uwok. \v 5 Eik douk ta inagunukuk um enyudok Iruhin neyabige um, aria ta mare inagunukuk um eik kanak, uwok. Ta inagunukuk um agundok eik madae dodogoiwe um atin. \v 6 Adur, ikri inagunukuk akure, eik ta mare inagunukuk kabi anan nenek rohw iri um, uwok. Um maresh? Enyudok ikri inagunukuk-umen, enyen douk adurin atin abom. Aria ta mare inagunukuk namudok, uwok. Um maresh? Yakri ta arpesh shumneke um agundok inagunukuk um eshudok yatrish iri um aria shutuk eikin nyeigur um namudok. Yakri ta shutuken meyoh shishagrakuk ehudok adurih yenekeh iri aih. \s1 Iruhin Nenek Pol Narao Debeiri Eriger Um Mare Nukri Nunagunukuk Nuriguk, Uwok \p \v 7 Eik douk yape kabi yabo yomnis um aria Iruhin neyabige sabaishi yopiyopishi abom eshudok eneshenesh. Aria anan douk nakri uwok um eik inagunukuk iriguk. Namudok aria neneke yarao debeiri eriger um eikihw yegenyihw. Aria arudok eriger um douk rape namudok. Ihih nyumneh douk yemnekor kabi enen arpen nyasuhw Satan ananin mour iri nyae um imnek eriger aria mare inagunukuk iriguk, uwok. \v 8 Biyeh atih dodogoiwe atuwe yahwar Debeini um nukweshihuk arudok eriger. \v 9 Yahwaran aria nuwaname baraen namudok. Nakri, “Eik douk urkum morumen abom aria yape yataurumen meyoh. Aria enyudok douk jurug wosikumen. Um maresh? Abudok nyutob eikish arpesh madae dodogowish abom obi nyutob uwe, abudok nyutob eik douk dodogoiwe atuwe abom aria ta itaurumesh.” Debeini nakripe namudok aria eik douk yanadudareh abom um agundok eik madae dodogoiwe um uwe. Yakri wosik ipe namudok um itik agundok Jisas Krais dodogowin atun abom aria nataurume um. \v 10 Eik douk yasuhw Krais ananin mour. Namudok aria yanadudareh um agundok arugeh heneke madae dodogoiwe um, o shukripe shunek enenyenen um o shunek enenyenen um ipe yoweiwe um, o agundok eshudok woke um. Enenyenen amaen nyutogrume um, eik douk yanadudareh abom. Um maresh? Abudok nyutob madae dodogoiwe abom obi nyutob, Krais douk nataurume aria dodogoiwe abom. \s1 Pol Urkum Morum Nakri Nutaurum Eshesh Korin \p \v 11 Enyudok iganigadae yeyagwreh-enyi rohwin baraen douk ipak Korin meyoh peneken ba douk yeyagwrehen. Douk ta ipak Korin meyoh pupe punakripam um eikih yopihi aih, aria uwok. Adur, eik douk nyeigur woke iri, aria eik madae ipe shakam abom um amam aposel douk ipak panahwaram um nyeiguhw hwato-umam iri uwe, uwok. \v 12 Abudok nyutob yani ipak mape aria enenyenen amaen nyatogrume obi nyutob, eik douk yeyotu dodog abom. Namudok aria Iruhin neyohur yenek enenyenen anan atun neneken iri mour nyani enyudok enen sikin mour douk yeneken nyatogur patrin aria pakitak yowiyokuk. Aria enyudok mour douk nyeyabigep abom um eik douk yenek Iruhin ananin mour iri. \v 13 Ipak Korin pani Iruhin ananish arpesh shape kupairubi warub iri douk ihipmorim yenekumep atuh aih meyoh. Kupairubi warubish Iruhin ananish arpesh, eik douk madae inekumesh eneh yopihi aih hishagrakuk ipak uwe, uwok. Ipak Korin douk atuh aih meyoh madae inekehumep uwe. Um agundok madae ikep amaen um puke utabor um enyudok yeneken iri mour um uwe atin. Aria eik yenek yoweishi inahos um agundok madae irigep um eshudok uwe, aria douk yarikep um mare pusuwen pupe, uwok. Pukweshihenyuk. \p \v 14 Douk yape yenek gibegabe um inatrip anah shopunek aria hutogur bioh atih. Eik douk ta inaku, aria ta mare ikep amaen um puke enesh ipakish eshudok eneshenesh, uwok. Eik douk yakri uwok um irao enesh ipakish eshudok eneshenesh, yakri uwok. Yakri irao ipak kanak putanamori um Iruhin. Ipak douk padukemesh. Batowish douk madae shurim um eshudok shishubuk um amakenyish atish uwe, uwok. Amakenyish atish apa shenek eneshenesh shaurimesh um shako batowish. \v 15 Eik douk kabi ipakin yaken um. Aria douk yanadudareh ikep ihishmori eikish eshudok aria ikep eik kanak. Ikep eik kanak um inek mour dodogoiwe atuwe um itaurum ipak atip. Douk eik yakri namudok. Yakri eik douk yape um urkum manawasham ipak dodogoiwe atuwe yeshagrakuk kabi riguk um. Aria ipak urkwip panawashame atin arigaha aria ta uwok? \v 16 Ipak douk padukemesh. Abudok nyutob eik yani ipak mape obi nyutob, eik douk madae irikep um puke enesh eshudok eneshenesh uwe, uwok. Aria ipak enep douk peyagwrehume enyudok. Pakri eik douk yokwiraeh kupaihi yah aria yenek rohw yanatrip ipakibor utabor. \v 17 Riguk eik douk yeshopok amudok hanaku. Hanaku aria madae ikripamugu um hunaku hunek rohwumep hutripari enesh eshudok eneshenesh hunaki huko eikesh uwe, uwok meyoh. \v 18 Douk yeshopok Taitus nanaku aria yakrip anudok anan apakin um neiranagu. Taitus nanaku, aria anan madae nunek rohwumep nunatripari enesh eshudok eneshenesh uwe, uwok. Anan nani eik douk atip urkwip abom wagipesh atuh aih. \p \v 19 Ipak douk patarih baraen nyetem apudok shup iri aria penek urkum pakri apak miyagwreh um dodogeship miyawiyamuk ipakin baraen um mukri apak douk yopumi armam madae munek yoweihi aih um ipakis nabes. Aria uwok. Apak douk mape Krais ananipari aria Iruhin natrip nadukemesh um apak meyagwreh adurin atin. Eikish arpesh, ihinyumori meneken iri mour douk meneken um mutaurum ipak piyotu dodogowip um bilip. \v 20 Eik douk yanogugur um yakri ta ikri inak itogragu aria itrip um pugipeshuk anah kupaihi aih eik yakri wokumah iri. Namudok aria ipak shopunek ta putiwe igipesh anah kupaihi sikih aih ipak pakri wokumah iri. Um agundok igapesh eshudok shenek yoweishi inahos iri um. Yanogugur um yakri ta itik ehudokmori yoweihi aih hupenyep. Enyudok. Puneshu-shushruk puwish putogur um, punek nyigiya um kupaishi esheshish eshudok eneshenesh um, juwehosip arigas um, punadiyogur um pakri pugipesh ipakip atip urkwip um, piyagwreh agabusin um, punek dehik kupaishi um, pununu ipakish nyeiguhw um, mare pumnek baraen um. \v 21 Abudok nyutob eik ta wata inaku itik ipak obi nyutob, eik douk yanogugur um eikin Iruhin ta nukeik agab. Nukeik agab ipakis nabes um aria ta iraomep abraen um ipakih penekeh iri aih. Namudok aria ta puneke ireh um agundok ipak sabaipari pape um penek wehrur um, penek hanabosusih iri yoweihi abom aih um hani eneshenesh mishish shakitak-umesh iri yoweishi inahos um. Enyudok douk riguk pape um peneken aria madae pukri um pukenyuk agabus uwe, uwok. \c 13 \s1 Eshesh Korin Ta Gamo Shudukemesh Um Shusuhw Krais Ananin Baraen Dodog Um \p \v 1 Douk inaku itrip aria ta hutogur biyeh atih. Iruhin ananin baraen nyetem ananik Buk iri nyakri namudok. Nyakri, “Aria biyesh o biyesh atin arpesh shutik enen arpen nyunek enesh yoweishi inahos um, aria enyudok baraen wosik ta pukri adurin aria punek skelumen.” \v 2 Riguk yanaku yatrip biyeh aria hagiguki douk yakripepuguk dodogowinyi baraen. Douk enyudok yapeik rougun aria yakri gamo inekumepogu enyudok atin baraen. Baraen enyudok. Abudok nyutob ikri inakumagu, eshudok arpesh douk riguk sharik shenek yoweishi inahos iri shani ihishmorim eshudok enesh arpesh, eik ta mare ikri wosik-umesh, uwok. \v 3 Abudok nyutob ikri wosik-umesh aria igabeyesh obi nyutob, ipak ta putik namudok aria pudukemesh pukri eik adur Krais apa neyohur yeyagwreh ananin baraen. Aria mnek! Krais ta nukwu eik neneke dodogoiwe atuwe aria nugapesh eshudok arpesh douk shenek yoweishi inahos iri. Ta nukwu eik aria niyabige um agundok anan dodogowin atun abom um. \v 4 Adur, riguk abudok nyutob shan shenek nyiliman rowog kruse obi nyutob, anan douk madae dodogowin uwe, uwok. Aria Iruhin anan douk dodogowin atun abom iri, aria wata nonohur nakitak aria douk nape. Kabi douk Jisas nape agundok atap aria madae dodogowin um uwe, douk apak shopunek matukur anan wata mape agundok atap aria madae dodogowip uwe. Aria abudok nyutob apak munaku agundok Korin obi nyutob, Krais ta nini ipak mupe munoprom aria Iruhin ta nutaurumap dodogowip um mutaurum ipak. \p \v 5 Ipak atin atin ta punek skelum ipak kanak aria punosorik um ipak kanak douk pasuhw Debeini ananin baraen dodog o uwok? Ta punek skelum ipak kanak. Adur, ipak ta pudukemesh um Jisas Krais douk nape ipakiruh aparuh. Douk madae nupenyep akure, ipak ta mare pupe ananish arpesh, ta uwok. \v 6 Eik yakri ipak ta punek skelum apak aria ta pudukemesh abom um apak adur abom masuhw Krais ananin mour iri. \v 7 Apak apa marig Iruhin um nutaurumep aria mare punek enesh yoweishi inahos, uwok. Aria apak douk madae munek enyudok um enesh arpesh shutrup aria shukri apak munek ananin mour wosik iri uwe, uwok. Aria enesh arpesh shutrup shukri apak madae munek mour wosik um uwe, enyudok nyenekesh. Apak douk makri abom um ipak punek yopihi aih. \v 8 Ipak padukemesh. Apak ta mare dodogowip um munek enesh eshudok um mukenyuk agab adurinyi baraen, uwok. Munek mour mutaurumen um nyutogur dodogowin atin um, douk wosik. \v 9 Apak douk manadudareh um meibi nyutob apak madae dodogowip obi nyutob uwe, ipak douk patogur dodogowip um bilip. Aria apak douk marig Iruhin um nutaurumep abom putogur yopishi arpesh pishagrakuk kabi riguk parik patogur yopip um. \v 10 Eik Pol douk Debeini neneke um isuhw enyudok mour aria neke big um ineken. Aria douk watak yapeik rougun um ipak aria yenekumepogu enyudok baraen. Um yakri abudok nyutob ikri inak itogrumepogu obi nyutob, eik yakri uwok um dodogeshiwe atuwe igapesh um ipakih aih, uwok. Debeini neke enyudok big um itaurumep piyotu dodogowip atip um bilip. Madae nukeyen um inekep pubuhuk uwe, uwok. \s1 Pol Nenekumesh Yopuhi Nyumnah Eshesh Korin \p \v 11 O eikishi arpesh, eik douk enyudok yakri iyatak eikin baraen aria yakri ikri, “Yopuhi nyumnah ipak.” Ipak ta punek mour dodogowip atip um putogur dodogowip um bilip. Yakri pusuhw eikin baraen abom pupe aturuh aparuh aria aparuh hur wosik. Iruhin anan douk baugos abom um agundok urkwip panawasham kupaishi aria aparuh hor wosik shape wosik um. Ipak punekesh namudok kabi yakri um aria anan ta nini ipak pupe. \p \v 12 Yakri ipak atin atin ta pugipesh apak Iruhin ananishi apakih aih aria punadudareh punapuprik um.\f 13:12 \fr 13:12 \ft Baugenyum um baraen nyetem eshesh Grik esheshin baraen iri douk nyakri shanopuprik nuguriruh meyoh.\f* \v 13 Ihishmorim Iruhin ananish arpesh shape agundok iri douk shenemepogu yopuhi nyumnah ipak. \v 14 Aria yakri Debeini Jisas Krais wosik nutaurumep meyoh. Yakri Iruhin anan urkum munawashamep abom aria ananin Mishin nyutaurum ipak ihishmorim abom um pupe aturuh aparuh.