\id 1PE - 1 Peter Conrad/Simatab 25-Mar-2003 \h 1 PITA \toc1 Parik Iri Shup Douk Pita Nenekap Iri \toc2 1 PITA \mt1 Parik Iri Shup Douk Pita Nenekap Iri \is1 Banenyi Baraen Um Enyudok Baraen Pita Narik Nenyem Iri \io1 1:1-2 Pita nanadudareh um eshesh Kristen aria nakripesh Iruhin ananin baraen \io1 1:3—2:10 Iruhin nenekap um mupe wosik ihih nyumneh. Namudok aria apak ta munek yopihi atih aih \io1 2:11—5:9 Apak ta mupe shakamum Iruhin nini arpesh aria mupe dodogowip mumnek eriger \io1 5:10 Nyagiguk iri baraen \c 1 \p \v 1 O ipak Iruhin nagraehesh iri arpesh douk pakutukuk ipakirub warub panaku pape arbudok sabairubi warub bape shokugosi nahobigos nyeigur-igosum Pontus, Galesia, Kapadosia, Esia sani Bitinia iri. Eik anan Jisas Krais ananin aposel yenekumepogu apudok shup ipak. \v 2 Ipak douk Yain Iruhin nanagraehep kabi seiwok anan nagipesh ananim urkum aria nakri um. Aria shopunek, ananin Mishin nyenekep patogur ananish atish arpesh um pugipesh Jisas Krais ananin baraen. Aria um nishrokuhep ananibor owishibor um bunekep pupe Iruhin ananipari atip. Aria eik yakri Iruhin nunek ehudok biyeh aih um anan nutaurumep meyoh um, huni ehudok um nunek ipakiruh aparuh hur wosik um hupenyep abom aria hutogur debeihi numun ipakiruh aparuh. \s1 Apak Mupe Wosik Abom Um Douk Nape Natrugunumap Iruhw Heven \p \v 3 Iruhin anan douk apakin Debeini Jisas Krais ananin debeini Iruhin aria shopunek, anan douk ananin Yaken. Apak ta mutuk ananin nyeigur nyuto iruhw. Anan nenek gihaumap abom aria nohuri Jisas Krais nakitaki wonugwehw nakitak nape. Iruhin nenekesh namudok aria anan nenekap matogur namupari. Apak madae mugok uwe, uwok. Apak mape manadudareh aria madukemesh abom um kweipon apak ta munak muni Iruhin mupe. \v 4 Aria shopunek, apak mape matrugun um kweipon apak mugrem eneshenesh yopishi eshudok douk Iruhin neshubuk shakus um nuko ananish arpesh iri um. Anan neshubuk shakusumep iruhw heven. Aria ganudok eshesh ta mare yowesh o mare shubosusih o shunak burukworeshuk, uwok. Eshesh ta shukus ihih nyumneh. \v 5 Eshesh douk shakus um ipak. Ipak douk pakri Iruhin ananin baraen adurin pagipeshen aria ananin dodog nyataurumep aria douk pape wosik. Aria arigaha punak putogur um agundok anan nutaurumep nuraep pupe wosik um nutogur yopugunum ahudok hugiguk iri nyumnah. \p \v 6 Aria ipak panadudareh abom um ipakish yopishi eshudok aria douk banab nyutob meyoh, aria ta sabainyi enenyenen amaen nyatogrumep nyenek ipakiruh aparuh yoweruh. \v 7 Enyudok enenyenen amaen nyatogrumep um, Iruhin nakri nukwiraeh um ipakin bilip um nuneken nyutogur dodogowin. Ipak punek urkum um gol, gol arpesh apa shatorur debeibori utabor. Aria ipakin bilip douk nyeshagrakuk abom arudok gol douk ta kweipon yower iri. Aria arpesh apa shoreh nyih um shunegor rutogur yopur abom. Aria Iruhin douk nokwiraeh ipakin bilip kabi douk gol um nyutogur adurin atin abom aria arpesh shutrin. Aria hahudok nyumnah Jisas Krais nutogur yopugunum ahi, Iruhin ta nukripep nukri ipak yopipari aria nutuk ipakish nyeiguhw shuto iruhw. \v 8 Riguk ipak madae putik Jisas uwe aria ipak urkwip panawashaman. Aria douk shopunek ipak madae putrun uwe aria ipak pemnek ananin baraen atin aria penek bilipman. Douk namudok aria douk ipak panadudareh. Aria agundok ipak panadudareh um douk nanaki iruhw heven. Aria apak baraen douk madae enen abom uwe um wosik mukripesh aria shudukemesh um agundok ipak panadudareh um uwe. Adur atin, uwok. \v 9 Ipak panadudareh abom namudok um maresh? Ipak penek bilip um Jisas Krais aria kweipon Iruhin ta wata nutaurumep nuraep putanamori pupe wosik abom. \v 10 Amam seiwokimi profet henek urkwip dodogowim atum abom henek debeinyi mour um hakri hudukemesh um agundok um kweipon Iruhin nutaurumap nurap mupe wosik um. Amam hakripesh enyudok baraen um Iruhin nutogrumep nutaurumep meyoh nunarep pupe wosik um. \v 11 Krais ananin Mishin douk nyape numun amamiruh aparuh iri nyakri enen baraen um kweipon ta anaranar yoweiri eriger rurik rutogur um Krais runegon numnek debeiri eriger aria ta wata shutuk ananin nyeigur nyuto iruhw um. Namudok aria amam atun atun hape hanasorim um hakri, “Enyudok ta nyutogur meibi nyutob?” \v 12 Iruhin neyabig amam profet hadukemesh um amam douk madae hunek enyudok mour um hutaurum amam kanak uwe, uwok. Amam douk heneken um hataurum ipak. Seiwok amam hakripesh abom um eshudok atish douk amam hakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen iri hakripep-umeshi. Amam douk Iruhin ananin Mishin douk Iruhin neshopokenyi nyanaki iruhw heven iri nyataurumam dodogowim atum aria douk hakripep enyudok yopinyi baraen. Aria douk madae amam atum hukri um hudukemesh um enyudok baraen uwe, uwok. Iruhin ananish enselahos shopunek shakri shudukemen. \s1 Iruhin Nahwarap Um Mupe Ananip Atup Abom \p \v 13 Douk namudok aria abudok nyutob ipak ta urkwip gamo pur wosik um punek yopinyi atin mour. Ipak ta gamo pudukemesh um ipak kanak aria ipak urkwip mare purum eneshenesh yoweishi inahos, uwok. Aria pupe putrugun abom um Iruhin nutaurumep meyoh nuraep pupe wosik ahudok nyumnah Jisas Krais nutogur yopugunum-ahi. \v 14 Ipak ta pumnek Iruhin ananin baraen pugipeshen kabi batowish shemnek amakenyishin baraen shagipeshen um. Riguk ipak madae pudukemesh um enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen uwe aria ipak apa penek eneshenesh yoweishi inahos kabi douk ipak mishish shakitak aria penekesh um. Aria douk uwok. \v 15 Ipak ta pupe wosik abom um enenyenen ipak puneken iri kabi Iruhin douk nahwarep iri um douk wosik yopinyi abom um. \v 16 Aria Iruhin ananik Buk kwakri namudok, “Eik douk yopuwe iri abom, douk namudok aria ipak shopunek ta pupe eikish yopishi abom arpesh.” \s1 Iruhin Nenek Debeinyi Mour um Nator Apak Um \p \v 17 Ipak apa pahwar Iruhin pakri Yain. Anudok Yain anan douk madae nukri nutrup um agundok apak nyeiguhw shatoumap um o nyeiguhw wokap um aria nunek skelimap uwe, uwok. Anan apa nenek skelimap shopunek atin um ihihmorim eneheneh aih apak atin atin menekeh iri um. Namudok aria abudok nyutob ipak pupe abudok amnab douk madae ipakib abom iri uwe um, ipak ta punogugur um Iruhin aria pupe punek lotuman. \v 18 Um maresh? Ipak padukemesh, seiwok ipak pape pagipesh eneheneh yoweihi rohwih aih douk panarao-wehuk ipakim yamehem babukenyim iri. Aria douk Iruhin nanatorip aria nakweshihep pape wosik atin um ehudokmori aih. Anan douk madae nutorip enesh eshudok douk ta kweipon yowesh shunak shuwishuk iri uwe, kabi douk abrudok utabor gol rani siliwa um uwe, uwok. \v 19 Anan nakwu Krais ananibor owishibor natorip aria nakweshihep nenekep pape wosik atin. Aburdok owishibor douk beshagrakuk abom eneshenesh eshudok douk shatorish debeibori utabor iri. Krais anan douk kabi enen yopunyi abom nugaen sipsip douk seiwok eshesh shaen shenek ofamen shako Iruhin iri um. Enyen arab uwok anab bupenyen uwe aria madae nyunenek nyubrusug uwe, uwok. \v 20 Douk seiwok Iruhin wata nunek agundok atap uwe aria anan nograehaguk Krais um nugok um nuraep putanam pupe wosik. Aria ahudok hagiguk iri nyumneh anan nutogur yopugunum um nutaurum ipak. \v 21 Aria douk anan nataurumep aria ipak penek bilip um Iruhin douk nohuri Krais nakitaki wonugwehw aria natuk ananin nyeigur nyato iruhw iri. Namudok aria ipak douk penek bilip abom um Iruhin padukemesh um anah nyumnah anan atun ta wata nuraep pupe wosik atin. \s1 Apak Ta Urkwip Panawasham Kupaishi Kristen \p \v 22 Ipak douk pagipesh enyudok adurin atinyi baraen um Krais nagok natorip um. Douk namudok aria ipak penek ipakiruh aparuh hatogur yopuruh. Aria douk ipak ta urkwip punawasham kupaishi Kristen jurug. Aria ipak mare punek rohw punek ehudok aih aduk yegeshiweruh aturuh, uwok. Ipak ta urkwip punuwashamesh abom. \v 23 Um maresh? Ipak douk madae putogur namipi kabi batowish agundok atapish amakenyish sheshubuki iri douk apa shagok iri uwe, uwok. Ipak douk enyudok Iruhin ananin baraen douk nyape ihih nyumneh iri nyenekep patogur namipi. Enyudok baraen, enyen douk apa nyenek arpesh shape wosik abom ihih nyumneh iri. \v 24 Aria Iruhin ananik Buk douk kwakri um enyudok baraen kwakri, “Ihishmorim arpesh shape banab nyutob kabi wishap um. Agundok esheshish nyeiguhw shato iruh-umesh um douk kabi aruruhish um. Aria wishap apa yarip aria aruruhish shopunek apa tutukaresh shabuh. \v 25 Aria Debeini ananin baraen apa nyape ihih nyumneh.” \m Enyudok baraen douk Iruhin ananin yopinyi baraen douk armam apa hakripepen iri. \c 2 \s1 Debeini Jisas Douk Iruhin Norukwon Yapis Aria Nape Ihih Nyumneh Iri. Anan Douk Kabi Anam Yopumi Utom Sharok Urusag Omi \p \v 1 Ipak douk patogur namipi, douk namudok aria ipak ta pukutukuk abom ihishmorim eneshenesh yoweishi inahos. Eik yakri enyudokmori um peyagwreh biyog nokwatog penek rohw um kupaishi arpesh um, nyuni penek nyigiya um kupaishi esheshish eshudok um, nyuni panumogesh kupaishi um. \v 2 Ipak mishish ta shikitak abom um purao Iruhin ananin yopinyi atinyi baraen kabi douk weshubuk iri batowish apa shapeum shakri shuwok nyumeb atib um. Ipak punekesh namudok um, enyudok baraen ta nyutaurumep nyunekep putogur dodogowip punek yopihi aih pishagrakuk riguk parik pape penekeh iri. Aria Iruhin ta wata nutaurumep nuraep pupe wosik ihih nyumneh \v 3 kabi douk baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Baraen enyudok, “Ipak pokwiraeh jurug um Debeini ananih aih aria padukeman um anan douk yopuyopuni abom.” \p \v 4 Aria ipak ta punakumori Debeini. Anan douk Iruhin norukwon yapis aria nape ihih nyumneh kabi anam yopumi utom douk sharok urusag omi. Amam douk arpesh shakri uwok-umom aria shamuhur shamubukuk anagas. Aria Iruhin douk nagraeham jurug nakri amam douk yopumi abom. \v 5 Aria ipak douk Iruhin norukwep yapis aria pape kabi yopubori utabor sharok urusag abori. Aria ipak ta punakumori anan aria nupe nunekep putogur yopishi arpesh kabi ananit debeiti urupat um. Iruhin ta nunekep namudok um pupe ananim pris aria punek ofa pukon ipakiruh aparuh huni ipakip urkwip anan um Jisas Krais ananin nyeigur. Ipak punek enyudok aria Iruhin ta nutrip nukri ipak yopipari. \v 6 Seiwok Iruhin nakriyen aria henyem nyetem ananik Buk iri baraen nyakri namudok, “Ipak mnek, eik yagraeh anam yopumi abom utom\f 2:6 \fr 2:6 \ft Tik Matyu 21:42\f*shatorum debeibori utabor iri. Aria douk yamubuk makus abrudok wabur Saion aria matogur sagomim dodogowimi utom um mosah wobrat um urupat tatao dodog. Aria eshudok arpesh douk shasuhw ananin baraen shagipeshen iri esheshiruh aparuh ta mare yoweruh, uwok.” \m \v 7 Ipak penek bilip um Krais iri douk pakri amudok utom douk nyeigur nyato iruh-umom. Aria eshudok douk madae shunek bilipuman iri uwe, enyudok baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyanak um eshesh. Baraen enyudok, “Amudok utom douk harok urusag iri hakri uwok-umom aria hamuhur hamubukuk anagas iri wata matogur sagomim utom um mosah urupat tatao dodog.” \p \v 8 Aria enen shopunek baraen nyakri namudok, “Kweipon arpesh ta shunotutuk amudok utom aria ta shutu shubuh atap.” \m Eshesh ta shutu um maresh? Eshesh shemnek Iruhin ananin baraen aria madae shusuhwen shugipeshen uwe. Eshesh shenyubukuk aria douk shatu kabi seiwok Iruhin nakri um. \s1 Apak Mape Iruhin Ananip Awirop \p \v 9 Aria ipak seiwok Iruhin nagraehep aria narep pape ananip awirop. Ipak pasuhw anudok Debeini King Jisas ananin mour aria pape kabi pris um. Aria ipak patogur anap debeipi awiropish arpesh, Iruhin ananishi. Ipak douk Iruhin nagraehep aria pape ananip atip um pukripesh um enyudok yopinyi mour douk anan neneken um ipak iri. Anan douk nahwarep pakutukuk arukwutigun um aria panakumori yopugunum natrugun abom um. \v 10 Seiwok ipak pape meyohishi arpesh, aria ahudok nyumnah douk pape Iruhin ananish arpesh. Seiwok ipak madae pudukemesh um agundok Iruhin nakri nenek gihaumep um uwe, uwok. Aria douk ipak padukemesh. \s1 Apak Ta Mupe Shakamum Iruhin Aria Munekuman Mour Meyoh \p \v 11 Eik dodogoiwe atuwe abom um yakri ikrip ipak eikish arpesh. Ipak kabi douk kupairubi warubish arpesh douk panaki pape banab nyutob meyoh agundok atap iri um. Douk namudok aria eik yakri ipak pukeshuk agabus abom eneshenesh yoweishi inahos douk ipak mishish shakitak um pakri punekesh iri. Ehudokmori aih apa hanunu ipakish mishish. \v 12 Aria agundok eshudok douk madae shudukemesh um Iruhin iri uwe shupe um, ipak ta punek yopihi atih aih. Um meibi nyutob eshesh shukri shuduk-umep baraen shukri ipak penek yoweihi aih um, eshesh ta shutik ipakih yopihi aih aria ta shutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw ahudok hugiguk iri nyumnah anan nunakumori-ahi. \p \v 13 Ipak urkwip ta purum Debeini aria punih ipak kanak aria pupe shakamum ihishmorim debeishi shosah lo iri douk shape agundok atap iri. Aria pupe shakamum debeini king shopunek douk nape debeini abom um ihinyumori gavman iri. \v 14 Aria shopunek, pupe shakamum eshesh debeishi um gavman iri. Eshesh douk Iruhin neshusop shapeum um shuwanamesh yoweishi inahos eshudok arpesh douk shenek yoweishi inahos iri um shunekesh shugipesh yopinyi atin. Aria shopunek um shutuk eshudok douk shenek yopishi inahos iri esheshish nyeiguhw shuto iruhw. \v 15 Iruhin nakri ipak punek yopinyi atin um eshudok arpesh douk madae shudukemesh um anan iri uwe. Aria eshesh shukri shukripep enen rohwin wehinyi baraen um, eshesh ta shutik ipakih yopihi aih aria enyen ta nyutapok esheshig nokwatog. \v 16 Krais douk nakweshihep pape wosik atin aria mare puhur ehudok aih um pape wosik um puhemaguk iruhw um punashigor aria punabeshuk pupe punek yoweishi inahos, uwok. Ipak ta punek yopunyi atin kabi douk pape shakamum Iruhin aria penekuman mour meyoh iri um. \v 17 Ipak ta punek yopihi aih um ihishmorim arpesh aria putuk esheshish nyeiguhw shuto iruhw. Aria shopunek, ipak ta urkwip punawasham ihishmorim Kristen aria punogugur um Iruhin aria punek lotuman wosik. Aria ipak ta putuk debeini king ananin nyeigur nyuto iruhw. \s1 Apak Ta Mugipesh Krais Ananih Aih Um Mumnek Debeiri Eriger Um \p \v 18 Ipak douk pape shakamum kupaishi penekumesh mour meyoh iri ta pupe shakamum ipakish debeishi aria putuk esheshish nyeiguhw shuto iruhw. Ipak mare punekesh namudok um eshudok douk shenek yopinyi um ipak iri atish, uwok. Ipak ta punek ehudok aih um eshudok douk shenek yoweishi inahos um ipak iri shopunek. \v 19 Aria ipak piyotu dodogowip pugipesh Iruhin ananin baraen aria kupaishi shukep amaen meyoh um, Iruhin ta nunadudareh-umep nukripep nukri ipak yopipari. \v 20 Aria ta enesh shep um enesh yoweishi inahos ipak penekesh iri, aria ipak piyotu dodog mare puwanamumesh wanohw um, ta mare enesh arpesh shutuk ipakish nyeiguhw shuto iruhw, uwok. Aria ta ipak punek yopinyi aria eshesh shukep amaen aria ipak piyotu dodogowip aria mare wata punyanam-umesh um, Iruhin ta nunadudareh-umep nukripep nukri ipak yopipari. \v 21 Iruhin douk nahwarep um pugipesh ehudok aih um pumnek eriger um yopihi aih ipak penekeh iri. Um maresh? Krais anan kanak nemnek debeiri eriger um nataurum ipak aria neyabigep-aguk ahudok yopihi aih um ipak pugipesheh. \p \v 22 “Anan madae nunek enesh yoweishi inahos uwe, o madae nunek rohw niyagwreh enen baraen nyutograri ananit nokwat uwe, uwok.” \p \v 23 Abudok nyutob eshesh shenekan enenyenen um, anan madae nutanam nukripesh enenyenen eshesh uwe, uwok. Aria eshesh shenekan nemnek debeiri eriger um, anan madae nuhesh uwe. Anan nakon anan kanak abom nanak um anudok yopuni arman douk apa nenek skelimum arpesh wosik abom iri um ananis wis. \v 24 Krais anan kanak narao apakish yoweishi inahos neshusah ananihw yegenyihw aria nagok neir rowog kruse. Anan nenekesh namudok um apak mupe kabi eshudok arpesh douk shagok aria shakutukuk ihishmorim yoweishi inahos iri um. Aria mupe munek yopinyi atin. Eshesh shan shenekan nemnek debeiri eriger. Aria douk um enyudok atin, anan wata nenekap matogur yopupari. \v 25 Seiwok ipak pakutukuk yah pagipeshuk kupaihi kabi douk sipsip shakutukuk esheshih yah shagimaguk kupaihi um. Aria douk ipak patanamori panakumori Debeini Krais douk apa nataurum ipakish mishish wosik kabi anan arman nataurum ananish sipsip iri um. \c 3 \s1 Shanaraum Iri Armam Armago Esheshin Baraen \p \v 1 Douk nyarik iri baraen nyakripep um pupe shakamum debeishi um gavman iri shuni ipakish debeishi douk ipak penekumesh mour iri. Aria ipak armago ta punekesh namudok atin abom um pupe shakamum ipakim armam. Um anam douk madae husuhw Iruhin ananin baraen iri uwe hutik ipakih yopihi aih aria eheh ta hutaurum amam hutanam husuhw Krais ananin baraen hugipeshen. Aria ipakih aih atih ta hutaurumam aria ipak ta mour uwok um pukripam enen baraen um. \v 2 Um maresh? Amam ta hutrip um ipak punogugur um Iruhin penek lotuman aria penek eneheneh yopihi atih aih. \v 3 Aria ipak pakri putogur yopuwori armago um, ipak urkwip mare purum pakri puginohw adukiruh um ipakiruh yegeshiweruh, uwok. Ipak urkwip mare purum pakri puginohw ipakigos baragos aria purao ahwudok suruhw kabi douk yopubi weiyoub um buni yopihi atihi rupeh, uwok. \v 4 Aria ipak ta urkwip purum punoginohw numun ipakiruh aparuh huni ipakip urkwip. Aria ipakiruh aparuh ta hur wosik aria pupe anahaehiyu yopuwori armago. Douk ehudokmori aih ta mare hutuh, uwok. Eheh ta hupe ihih nyumneh. Aria ehudok aih Iruhin nutrih ananis nabes um, eheh douk yopihi abom heshagrakuk agundok paginohw adukiruh um yegeshiweruh um. \v 5 Seiwokiwori armago douk wape Iruhin ananiyu atuwori wenek bilipuman aria wadukemesh wakri adurin anan ta nugipesh ananin adurin atinyi baraen. Aria owo wagipesh ehudok aih aria wenek owo kanak watogur yopu um agundok wape shakamum owowim armam um. \v 6 Sara douk kwenekesh namudok atin abom. Okwok kwomnek Abraham ananin baraen kwagipeshen aria kwahwaran kwakri okwokwin debeini. Aria douk ta ipak punek yopihi abom aih aria mare punogugur um enesh eshudok um, ipak douk kabi Sara okwokwiyu nugariyu um. \p \v 7 Ipak armam shopunek puni owo pupe um, ipak ta punek yopihi atih aih um owo. Aria ipak ta pudukemesh um owowiruh yegeshiweruh douk madae dodogowiruh uwe. Namudok aria ipak ta punadudareh-umo aria putuk owowish nyeiguhw shuto iruhw. Um maresh? Owo shopunek uni ipak ta purao agundok um pupe wosik abom ihih nyumneh um. Agagun Iruhin ta nukepagun meyoh kabi douk presen um. Aria ipak ta punekesh namudok um mare enesh eshudok shutapok yah um ipakin beten, uwok. \s1 Apak Ta Munagabe Um Mupe Atugun \p \v 8 Baraen nyutuh iri douk enyudok. Ipak ihishmorim ta punagabe um pupe atugun aria ipak urkwip punawasham kupaishi putaurumesh aria pupe shakamum ihishmorim arpesh. \v 9 Ipak mare puwanamesh yoweishi inahos eshudok douk shenekesh um ipak iri, uwok. Aria eshesh shuhep shukripep enen yoweinyi baraen um, ipak mare wata punyanam-umesh, uwok. Eshesh shunek yoweishi inahos um ipak um, ipak ta punekumesh yopinyi aria pukripesh um Iruhin ta nunekumesh yopinyi. Um maresh? Riguk Iruhin douk nahwarep um pugipesh anan aria nakri nukep eneshenesh yopishi eshudok. \v 10 Enyudok kabi douk baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakri um. Baraen enyudok, “Enyudok arpen douk nyukri nyunadudareh um agundok um shupe wosik um aria nyukri nyutik yopihi nyumneh um, enyen mare nyiyagwreh enen yoweinyi baraen enyenyit nokwat. Aria mare nyunek rohw nyiyagwreh enen rohwin baraen, uwok. \v 11 Enyen ta nyukutukuk yoweishi inahos aria nyunek yopinyi atin. Aria enyenyin mishin ta nyikitak abom um nyurao ehudok aih um enyenyihw apahw hwur wosik aria nyuni Iruhin nini arpesh shupe atugun um. \v 12 Um maresh? Debeini apa nape natik yopishi arpesh douk shenek yopihi aih atih iri aria apa nemnek esheshin beten. Aria ananihw apahw apa yowehw, aria madae nunadudareh um eshudok douk shenek yoweishi inahos iri uwe.” \s1 Ipak Ta Pumnek Eriger Um Yopinyi Mour Ipak Puneken Iri \p \v 13 Aria ipak punek mour dodogowip atip um punek yopihi atih aih um, ta mare enen arpen nyunek enesh yoweishi inahos um ipak. \v 14 Aria ta ipak pumnek eriger um agundok ipak penek yopihi aih um, ipak ta punadudareh. Ipak mare punogugur um arpesh aria ipakiruh aparuh mare yoweruh, uwok. \v 15 Numun ipakiruh aparuh, ipak ta punek Krais atun nupe Debeini abom aria punek lotuman. Aria ta meihi nyumnah enesh arpesh shukri shurigep um pukripesh um baugenyum baraen um agundok ipak pasuhw Krais ananin baraen dodog pagipeshen um, ipak ta pukri wosik um pukripesh enyudok baraen. \v 16 Aria ipak pukripesh um, ipak ta pupe shakamum eshesh shuni Iruhin aria pukripesh shokubur. Ipak ta punek yopihi aih um ipak urkwip mare yowep pukri ipak penek yoweishi inahos, uwok. Ipak punekesh namudok, aria ta enesh arpesh shukri shuhep shukripep enen yoweinyi baraen um agundok ipak putukur Krais aria penek yopinyi um, eshesh ta abraen nyesh um esheshin yoweinyi baraen. \v 17 Aria ta Iruhin nukri wosik um ipak pumnek eriger um yopinyi ipak peneken iri um, enyen douk wosik. Aria ipak pumnek eriger um yoweishi inahos ipak penekesh iri um, enyen shopunek douk wosik. Aria ta Iruhin nukri wosik aria ipak pumnek eriger um yopinyi ipak peneken iri um, enyudok douk yopinyi abom. \s1 Krais Nagok Um Nogabeyap Um Apakish Yoweishi Inahos \p \v 18 Ipak urkwip porum Krais shopunek. Anan yopuni abom arman aria anan nagok um nagabeyep um ipakish yoweishi inahos. Anan nagok atuh meyoh um nataurum ihishmorim shenek yoweishi inahos iri um nuraesh shunak um Iruhin. Um ananihw yegenyihw eshesh shan nagok, aria um ananin mishin, anan wata nakitak nape. \v 19 Um ananin mishin, Krais nakitak nape aria nanak nakripesh baraen um arpeshish mishish douk shonoweshik shape iri. \v 20 Eshudok mishish eshesh douk eshudok arpesh douk seiwok shakon agabus Iruhin iri esheshish. Abudok nyutob Noa nape nenek korohuk obi nyutob, Iruhin nape mokareg apa natrish nanabukesh arigos um nakri shatanam shukon aparuh anan. Aria okwudok korohuk karowish meyoh arpesh 8-poreish atish shawish shape numun. Aria Iruhin nataurumesh shape wosik aria abar madae besh shugok uwe. \v 21 Abrudok abar douk bagraeh um agundok shenek baptaisumesh um. Aria Jisas Krais douk nagok aria Iruhin wata nonohur nakitak nape. Douk namudok aria douk um agundok ipak penek baptaisum atin, Iruhin wata nanaraep patanamori pape wosik. Aria baugenyum baraen um abrudok abar douk madae nyukripep um bukwurup aduk ipakiruh yegeshiweruh aturuh uwe, uwok. Ababar douk bagraeh um enyudok adurin atinyi baraen douk ipak pakripan um Iruhin um nunekenyumep iri. Ipak douk pakripan aria anan nakwurup ipakip urkwip aria epep madae purum pukri ipak penek enesh yoweishi inahos uwe, uwok. \v 22 Aria anan douk nato iruhw heven aria nape yopunyi rogurehah um Iruhin. Aria ihishmorim ensel shani ihim-morim debeimi hani eshudok dodogowishi shasuhw merik um iruhw utag iri shape shakamum anan atun. \c 4 \s1 Apak Ta Mumnek Debeiri Eriger Aria Mukutukuk Yoweihi Aih \p \v 1 Krais nemnek eriger ananihw yegenyihw aria ipak shopunek ta dodogowip um pugipesh amudokmori ananim atum urkum. Um maresh? Meinyi arpen douk nyemnek eriger enyenyihw yegenyihw iri douk nyakri uwok um nyunek yoweishi inahos um. \v 2 Aria douk abudok nyutob ipak pupe agundok atap obi nyutob, ipak mare pugipesh eshudok yoweishi inahos douk agundok atapishi arpesh mishish shakitak-umesh um shunekesh iri, uwok. Ipak ta pugipesh Iruhin ananim urkum atum arigaha pugok. \v 3 Seiwok ipak pape penek ehudok aih um eshesh douk madae shudukemesh um Iruhin iri uwe mishish shakitak um shenekesh iri. Aria douk ipak mare wata punekesh atin, uwok. Eik yakri um ehudokmori aih um shenek wehrur um, hani ehudok um mishish shakitak um shunek yoweishi inahos um, huni ehudok um shawok abar shagugak aria shenek yoweishi inahos um Huni ehudok um shape shawok debeguni worigun aria shawok dodogowibari abar, aria shape shenek yoweishi inahos shakon agabus Iruhin aria shenek lotu um madae adurimi god omi um uwe. Abudok nyutob um ipak pape pagipesh ehudokmori aih um douk batuh jurug. \v 4 Aria douk eshudok madae shudukemesh um Iruhin iri uwe shatrip um ipak madae putaurumesh punekesh atish uwe eshudokmori yoweishi inahos aria eshesh shakitak yowiyokuk. Douk namudok aria eshesh douk shahep shanumogep. \v 5 Aria Iruhin douk nenek gibegabe napeum nusuhw ihishmorim shagok iri shuni shape iri arpesh esheshig kwotog. Douk namudok aria eshudok arpesh douk shahep iri ta shiyotu um kwot shukrip Iruhin um eshudok yoweishi inahos eshesh shenekesh iri. \v 6 Douk namudok aria seiwok Krais nanak nakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen eshesh shagok iri shemneken shopunek. Aria Iruhin nasuhw esheshig kwotog kabi douk ta kweipon nusuhw ihishmorim arpesh esheshig kwotog um. Aria agundok um esheshiruh yegeshiweruh, eshesh douk shagok. Aria anan douk nakripesh enyudok yopinyi baraen um eshesh shumneken aria esheshish mishish wata shupe kabi douk Iruhin douk madae nugok iri uwe napeum. \s1 Apak Murao Yopinyi Presen Iruhin Nakopen Meyoh Iri Aria Munek Mour Wosik \p \v 7 Abudok nyutob um eneshenesh eshudok shutuh um douk banaki hurukatin. Douk namudok aria ipak ta pusuhw merik um ipak kanak wosik aria pupe gamo pudukemesh um punek beten. \v 8 Aria ehudok aih douk heshagrakuk abom sabaihi ihihmori aih iri douk ehudok. Ipak urkwip ta punawashamesh dodog kupaishi Kristen. Um maresh? Ehudok aih apa habouk sabaihi yoweihi aih habuhuk. \v 9 Aria ipak ta putaurumesh wosik eshudok douk shunakumori ipakig urusag iri. Ipak putaurumesh aria ipak aparuh mare juwehosiruh, uwok. \v 10 Iruhin ananin Mishin douk nyataurumep nyekepen meyoh yopinyi presen ipak atin atin. Douk namudok aria ipak ta pukwu ipakin presen sisigin aria pupe punek garibog um punek yopinyi mour um putaurum kupaishi arpesh. \v 11 Aria enen arpen nyurao enyudok presen um nyukripesh Iruhin ananin baraen um, enyen ta nyukripesh Iruhin ananin baraen atin. Aria ta enen arpen nyurao enyudok presen um nyutaurum kupaishi arpesh um, enyen ta nyuneken kabi douk Iruhin nataurumen neneken dodogowin nyeneken um. Ipak punekesh namudok um, ihishmorim arpesh ta shutik enyudok ihinyumorim yopinyi mour aria ta shutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw um Jisas Krais ananin nyeigur. Debeinyi nyeigur nyani debeinyi dodog douk shapeum um Krais atun ihih nyumneh. Adur atin. \s1 Apak Ta Mumnek Eriger Kabi Douk Jisas Nemnegor Um \p \v 12 O ipak eikish arpesh, ipak roguhw mare shikitak yowiyokuk abom um enyudok debeinyi kwiraeh douk nyatogrumep nyenekep pemnek debeiri eriger iri. Ipak mare pukri enyudok shokwiraehesh um douk enen kupainyi abom, uwok. \v 13 Enyen douk ipak ponoprom Krais pemnek arudok eriger. Aria ipak ta punadudareh. Um hahudok nyumnah ananin debeinyi nyeigur nyutogur yopugunum ahi, ipak ta punadudareh puriguk. \v 14 Aria arpesh shutrip um agundok ipak pasuhw Krais ananin baraen dodog pagipeshen um aria shuhep shunumogep um, ipak wosik ta punadudareh. Um maresh? Iruhin ananin Mishin douk nyeigur nyato iruhumen iri nyape ipak. \v 15 Aria ipak ta gamo pudukemesh um ipak mare punek enesh yoweishi inahos eshesh ta shunekep pumnek eriger, uwok. Ipak mare pubo enen arpen nyugok o pukwuaruh o punak orokohun ponukesh kupaishiyen mour, o punek enesh kupaishi yoweishi inahos, uwok. \v 16 Aria ta ipak pumnek eriger um agundok ipak pagipesh Krais um, ipak mare abraen nyep, uwok. Ipak ta punek tenkyu um Iruhin um agundok ipak pasuhw Krais ananin nyeigur um. \p \v 17 Nyutob douk batogur, aria Iruhin ta nurik nusuhw apak mape ananip awirop iri apakig kwotog gwurik. Aria ta anan nurik nusuhw apakig kwotog gwurik aria anan kadak nusuhw eshudok arpesh douk shakenyuk agabus ananin yopinyi baraen iri esheshig kwotog um, eshesh ta shupe mumam mumam? Eshesh ta shunomnek debeiri eriger. \v 18 Kabi douk Iruhin ananin baraen nyetem ananik Buk iri nyakrium. Baraen enyudok. “Aria yopishi arpesh shumnek eriger iyoh aria wata shupe wosik um, eshudok shakon agabus Iruhin iri ta shupe mumam? Eshesh ta shunomnek dedeber aturi eriger.” \p \v 19 Douk namudok aria eshudok arpesh douk Iruhin nukri wosik um eshesh shumnek eriger aria eshesh shumnegor um, eshesh ta shunek yopihi aih abom aria shukon eshesh kanak anan. Anan douk seiwok nenek ihishmorim arpesh aria nagipesh ananin baraen wosik abom iri. \c 5 \s1 Ipak Debeipi Um Iruhin Ananish Arpesh Ta Putaurumesh Wosik \p \v 1 Douk eik yakri ikrip ipak Krais ananish arpesh esheship debeipari um enyudok baraen um pugipeshen. Eik kanak shopunek douk yape debeiweiri yani ipak. Riguk eik yeyotu yatik Krais eikis nabes um agundok narao debeiri eriger um. Aria eik yakripesh enyudok baraen um anan. Aria kweipon eik shopunek ta ini ipak miyotu atugun aria mutik agundok ta Krais nutrugun abom aria nutogur yopugunum um. Aria douk eik yakri ikrip ipak debeipari namudok. \v 2 Ipak ta putaurumesh wosik eshudok armam armago douk Iruhin nekepesh um putaurumesh iri. Putaurumesh wosik kabi douk neyoh um sipsip iri nataurum sipsip wosik um. Punek enyudok mour um, ipak putaurumesh wosik aria pigipesh Iruhin ananim urkum aria pukri wosik. Ipak punek ananin mour wosik aria ipak urkwip mare purum agundok ta purao utabor um aria douk puneken aka, uwok. Ipak mishish ta shikitak abom um punek enyudok Iruhin ananin mour. \v 3 Aria ipak mare pukri pupe debeipari purao debeishi nyeiguhw aria pusuwokesh-ukuk um eshudok Iruhin ananish armam armago douk ipak pataurumesh iri, uwok. Ipak ta pupe wosik um eshesh shutik ipakih aih aria shugipeshep shudukem ipak. \v 4 Aria hahudok nyumnah anudok Debeini douk apa nenekesh um neyoh arpesh douk shape kabi Iruhin ananish sipsip iri um nutogur yopugunum ahi, ipak ta purao debeishi abom nyeiguhw douk ta shupe ihih nyumneh iri. \s1 Apak Munak Mur Iruhin Ananis Atus Wis Abom \p \v 5 Ipak weroroimi armam shopunek ta punih ipak kanak aria pupe shakamum ipakim debeimi douk hataurumep iri. Aria ipak punih ipak kanak pupe shakamum kupaishi atin atin Kristen aria punagapeshum. Um maresh? Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakri namudok, “Iruhin apa nekeshuk agab eshudok arpesh douk eshesh kanak apa shanatuk esheshish nyeiguhw shato iruhw iri. Aria anan apa nataurumesh meyoh eshudok douk apa shaunih eshesh kanak aria shape shakamum kupaishi iri.” \p \v 6 Douk namudok aria ipak ta punih ipak kanak aria pupe shakamum debeini dodogowini Iruhin. Punekesh namudok um arigaha hahudok nyumnah anan kanak nakriyoh iri hutogur aria anan ta nutuk ipakish nyeiguhw shuto iruhw. \p \v 7 Aria ipak puhwar Iruhin pukripan um ihinyumorim enenyenen ipakin amaen douk apa nyenek ipakiruh aparuh yoweruh iri. Um maresh? Anan douk yopuni dodogowini douk apa nataurumep wosik iri. \p \v 8 Ipak gamo pudukemesh aria pusuhw merik um ipak kanak wosik. Anudok ipakin horin Satan douk nape narahaen nanak kabi enen dodogowinyi wanohwinyi mahin laion gruruhuren nyanaki nyanak um. Enyen nyape nyarahaen um nyakri nyurim um enesh eshudok um nyesh nyishoh iri. Aria anan apa narahaen nanaki nanak um nakri nununu enesh arpesh. \v 9 Ipak ta pusuhw bilip piyotu dodogowip atip aria pukonaguk agabus Satan. Um maresh? Ipak padukemesh, kupaishi Kristen shape ihigunmorim agundok atap iri shopunek douk sharao amaen shemnek debeiri eriger namudok atin kabi douk ipak um. \v 10 Aria Iruhin douk baugos um agundok anan nataurumep meyoh um. Ipak douk patukur Krais aria douk um enyudok atin, douk Iruhin nahwarep panaki um pupe ananigun yopugunum bogaragunum douk ta nupe ihih nyumneh iri. Aria douk banab nyutob meyoh ipak pemnek eriger, aria anan kanak ta nunekep pupe wosik aria putogur yopipari abom. Aria ta nutaurumep nunekep piyotu dodogowip kabi douk utabor apa bosah urupat iri um. \v 11 Aria Iruhin atun douk nape dodogowini aria nape Debeini ihih nyumneh iri. Adur atin. \s1 Nyagiguk Iri Baraen \p \v 12 Apudok shup, baraen eik kanak yakriyen aria Sailas nenyemagu. Anudok Sailas, eik douk yatrun yakri anan apakin wanin douk nenek Krais ananin mour wosik abom iri. Eik yakripep baraen apudok banapi shup ipak douk pape kupairubi warub iri um yakri ipak pupe dodogowip. Aria yakri ikripep um enyudok baraen um Iruhin nataurumep meyoh um douk adurin atin abom. Douk namudok aria ipak piyotu dodogowip punek bilipumen pusuwen pugipeshen. \p \v 13 Iruhin ananish arpesh shape abrudok wabur Babilon iri douk Iruhin nanagraehesh shani ipak iri shanadudareh aria shenekumepogu yopuhi nyumnah ipak. Aria eikin nuganin Mak shopunek nanadudareh aria nenemepogu yopuhi nyumnah ipak. Anan douk nemnek eikin baraen nasuhw Iruhin ananin baraen aria eik douk yahwaran nuganin. \v 14 Aria ipak puni kupaishi Kristen punapuprik um puneyabigum um ipak agundok ipak urkwip panawasham ipak atin atin um. \p Eik yakri Iruhin nunek ipak ihipmorim patukur Krais iri ipakiruh aparuh hur wosik.