\id 1CO - 1 Corinthians Conrad/Simatab 24-Mar-2003 \h 1 KORIN \toc1 Parik Iri Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Korin Iri \toc2 1 KORIN \mt1 Parik Iri Shup Douk Pol Nenekap Panam Eshesh Korin Iri \is1 Banenyi Baraen Pol Narik Neneken Nyanak Um Eshesh Korin Iri \io1 1:1-9 Pol nenek tenkyu um Iruhin um eshesh Kristen shape Korin iri \io1 1:10—4:21 Eshesh Kristen shanadiyogurum shape biyehigun, aria Pol nakripesh baraen um Kristen shunekeh iri aih hani ehudok amam aposel hunekeh iri. \io1 5:1—7:40 Eshesh Kristen shenek enesh yoweishi inahos aria Pol nakripesh um yopihi aih douk eshesh shanaraum iri ta shunekeh iri \io1 8:1—11:1 Pol nakripesh baraen um mahish douk shaesh shenek ofamesh um madae adurimi god omi iri uwe. Aria nakripesh um gamo shudukemesh aria mare shugipesh eshesh Israel esheshish yoweishi inahos douk riguk shape shenekesh iri. \io1 11:2—14:40 Ehudok aih um murao kumunio um hani enen baraen um yopinyi presen douk Iruhin ananin Mishin apa nyakopen iri. \io1 15:1-58 Baugenyum baraen um Krais wata nakitak napeum \io1 16:1-4 Utabor eshesh Korin shaborubuk um bunam enesh Kristen douk shanahwaram yaruhish iri \io1 16:5-24 Pol nakripesh ananin baraen nyatuh aria nenemesh yopuhi nyumnah eshesh Korin \c 1 \p \v 1-2 Eik Pol douk Iruhin kanak anan urkum mor aria nahware um itogur aposel um neshopoke inak inek Jisas Krais ananin mour aria yenekumep-ogu apudok shup ipak. Eik yani apakin wanin Sostenes wape aria wenekumep-ogu apudok shup ipak Iruhin ananish arpesh pape Korin iri. Ipak douk panak punatukur Krais Jisas aria Iruhin nenekep putogur ananish yopishi arpesh. Aria nahwarep um pupe ananip atip abom. Ohwak wonekap-umagu ipak pani ihishmorim arpesh shape ihirubmorim warub iri. Eshudok douk shahwar apakin Debeini Jisas Krais ananin nyeigur iri. Anan douk apak mani eshesh apakin atun Debeini. \p \v 3 Ohwak wakri apakin Yain Iruhin nini apakin Debeini Jisas Krais hutaurumep meyoh aria hunek ipakiruh aparuh hur wosik. \s1 Pol Nenek Tenkyu Um Iruhin \p \v 4 Ihih nyumneh eik yape um yenek tenkyu um Iruhin um agundok anan nenekep panatukur Krais Jisas aria nataurumep meyoh um. \v 5 Ipak douk panatukur Krais aria parao ihishmorim yopishi eshudok eneshenesh. Eshesh douk eshudok. Ipak parao ihinyumorim yopinyi saki, aria parao Iruhin ananin debeinyi dodog um piyagwreh enenyenen yopinyi baraen, aria um pukripesh ananin yopinyi baraen abom. \v 6 Um maresh? Enyudok yopinyi baraen um Krais apak makripepen iri douk nyape dodogowin abom numun ipakiruh aparuh. \v 7 Douk namudok aria abudok nyutob ipak panadudareh aria pape patrugun um apakin Debeini Jisas Krais um nutogur yopugunum obi nyutob, ipak douk madae tutukwanip um enenyenen yopinyi presen douk Iruhin ananin Mishin nyekepen iri uwe, uwok. \v 8 Aria Jisas Krais ta nutaurumep nunekep piyotu dodogowip arigaha punak putogrum ahudok hugiguk iri nyumnah. Anan ta nutaurumep namudok um hahudok nyumnah anan nutanamori um, ipak ta mare enen baraen nyupenyep, uwok. \v 9 Aria Iruhin douk nagipesh ananin baraen abom nenek ananin mour wosik iri nahwarep aria panaki pantoruh ananin nuganin Jisas Krais apakin Debeini. Aria ipak pani anan pasuhw atum urkum. \s1 Iruhin Ananish Arpesh Shanadiyogurum \p \v 10 Aria ipak Kristen! Eik douk Debeini Jisas Krais neke big um inek ananin mour. Douk namudok aria eik douk yakri ikripep dodogoiwe atuwe um pugipesh enyudok eikin baraen. Baraen enyudok. Eik yakri ipak ihishmorim ta pusuhw atum urkum abom. Aria ipak punekesh namudok um, ipak ta mare punadiyogurum, uwok. \v 11 O ipak Kristen, enesh shaniguk Kloe iri shakripe shakri ipak kanak pape panatutukem panitok um baraen. \v 12 Eik yakri um enyudok. Ipak enep pakri, “Apak magipesh Pol iri.” Aria enep pakri, “Apak magipesh Apolos iri.” Aria enep pakri, “Apak magipesh Pita iri.” Aria enep pakri, “Apak magipesh Krais iri.” \p \v 13 Ipak penegesh um namudok. Ipak pakri Krais nanagwuduk shoku-shokugun atin aka? Uwok, eik Pol yagok rowog kruse um itaurumep? Adur atin uwok. Aria ipak douk madae shunek baptaisumepum eik Pol eikin nyeigur uwe. \v 14 Eik douk yenek baptaisum Krispus nani Gaius atum. Aria eik yenek tenkyu um Iruhin um agundok eik madae inek baptaisum enep shopunek um uwe. \v 15 Douk namudok aria douk ta mare enesh arpesh shukripep shukri eshesh sharao baptaisum eikin nyeigur, uwok. \v 16 Adur, eik yenek baptaisum Stefanas nani ananip awirop shopunek. Aria eik ta yenek baptaisum enesh shopunek aka, uwok. Enyudok eik madae idukemesh uwe. \v 17 Krais douk madae nukripe um inak inek baptaisum arpesh uwe, uwok. Anan nakripe um inak ikripesh Iruhin ananin yopinyi baraen. Aria ikripesh enyudok baraen um, eik mare iyagwreh baraen kabi douk shadukemesh abom iri arpesh sheyagwrehen iri baraen, uwok. Um maresh? Ta arpesh urkwip purum eik atuwe shukri eik yadukemesh abom iri aria yakripesh baraen yopinyi abom um wosik. Aria eshesh urkwip mare purum enyudok dodogowinyi baraen abom um Krais nagok rowog kruse um. \s1 Iruhin Ananin Saki Iri Dodog Douk Krais Atun \p \v 18 Eshudok arpesh douk shagim ahudok yah douk ta arpesh shunak shuwishuk iri shagimah iri douk shakri enyudok baraen um Jisas nagok rowog kruse um douk rohwin wehinyi baraen. Aria apak douk Iruhin nape narap matanamori mape wosik iri makri enyudok baraen douk Iruhin ananin debeinyi dodog abom. \p \v 19 Baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri douk nyakri namudok. Iruhin nakri, \q1 “Eik ta ibo eshudok douk shadukemesh abom iri esheshin saki aria nyeigur iyatenyuk. \q1 Aria shopunek ta ibouk esheship gamo shadukemesh-umep abom iri urkwip iyatepuk.” \p \v 20 Douk namudok aria douk amudok hadukemesh abom iri armam amamin saki ta nyutaurumam mumam? Aria amudok douk hanak um debeinyi skul harao debeinyi saki iri amamin saki ta nyutaurumam mumam? Aria shadukemesh iri arpesh douk shani kupaishi shapeum shanitok baraen atin iri esheshin baraen ta nyutaurumesh mumam? Uwok meyoh. Iruhin douk nenek agundok atapish arpesh douk shadukemesh abom iri esheshin saki nyatogur kabi douk rohwinyi um. \p \v 21 Iruhin douk nadukemesh abom iri nagipesh ananim urkum aria nenek eshudok arpesh um eshesh kanak shugipesh esheshin debeinyi saki aria shubirak mare shudukem anan, uwok. Aria anan nakri nurao arpesh shatanam shupe wosik um douk namudok. Anan nakri wosik um apak mukripesh ananin yopinyi baraen sabaishi arpesh. Aria eshudok douk shukri enyudok baraen douk adurin aria shusuhwen shugipeshen iri, anan ta nuraesh shutanamori shupe wosik. Enyudok baraen apak makripeshen iri, agundok atapishi arpesh douk shahwaren rohwinyi. \v 22 Um maresh? Eshesh Juda douk dodogowish atish um shakri shutik enyudok Iruhin atun neneken iri mour. Aria eshesh Grik shagipesh ahudok yah abom douk eshudok douk shaurim sabainyi saki iri shagipeshah iri. \v 23 Aria apak douk makripesh baraen um shenek nyilim um Krais rowog kruse aria shan nagok um. Apak makripeshen aria eshesh Juda shemneken aria nyenekesh shakri uwok abom umen. Aria eshesh Grik shakri enyudok baraen douk rohwinyi. \v 24 Aria apak Juda mani ipak Grik shopunek douk Iruhin nahwarap iri makri enyudok baraen douk nyakrium Iruhin ananin dodog nyani saki douk Krais atun abom. \v 25 Um maresh? Enyudok Iruhin ananin baraen douk arpesh shahwaren um rohwin iri, enyen douk nyeshagrakuk abom arpeshin saki. Aria mour douk Iruhin neneken aria arpesh shatrin shakri madae dodogowin iri uwe douk dodogowin atin abom nyeshagrakuk arpeshin dodog. \p \v 26 O ipak eikish arpesh, ipak wata urkwip purmaguk riguk sagomatin Iruhin nahwarep patogur Kristen obi nyutob. Abudok nyutob, ipak ihipmorim douk enep karowip meyoh parao sabainyi agundok atapin saki. Aria shopunek, enep karowip meyoh parao debeishi nyeiguhw, aria enep karowip meyoh patogur dodogowipari nyeiguhw shatoumepi. \v 27 Aria eshudok arpesh douk agundok atapishi arpesh shahwaresh rohwishi iri, eshesh douk Iruhin nanagraehesh um shupe ananish atish. Anan nenekesh namudok um nunekesh abraen eshudok shadukemesh abom iri arpesh. Aria eshudok arpesh douk agundok atapishi arpesh shatrish shakri eshesh madae dodogowishi iri uwe, eshesh douk Iruhin nanagraehesh um nunekesh abraen dodogowishi arpesh. \v 28 Aria eshudok arpesh douk arpesh shahwaresh yoweishi rohwishi nyeiguhw wokesh iri, eshesh douk Iruhin nanagraehesh um nunek eneshenesh dodogowishi eshudok shuni nyeiguhw shatoumeshi arpesh mare dodogowish aria shutogur rohwish nyeiguhw wokeshi. \v 29 Anan douk nenekesh namudok um mare enen atin arpen enyen kanak nyutuk enyenyin nyeigur nyuto um nyukri Iruhin nutrin uwe, uwok. \v 30 Iruhin douk nenekep patukur Krais Jisas aria Iruhin nenek Krais natogur baugos um apakin saki. Apak douk matukur Krais aria Iruhin douk natrup nakri apak adurishi arpesh. Aria Krais atun nenekap mape Iruhin ananip atup. Aria natorup nakweshihap um yoweishi inahos douk showeshikap iri aria nenekap mape wosik. \v 31 Douk namudok aria Iruhin nakri apak mugipesh enyudok baraen nyetem ananik Buk iri. Baraen douk enyudok, “Eshudok arpesh douk shukri shutuk esheshish nyeiguhw shuto iruhw iri, eshesh ta shutuk Debeini ananin atin nyeigur nyuto iruhw.” \c 2 \s1 Enyudok Baraen Um Krais Nagok Neir Rowog Kruse Um \p \v 1 O ipak Kristen. Riguk eik yanamagu ipak yakripep Iruhin ananin baraen obi nyutob, eik douk madae ikripep ikwu eikin debeinyi saki abom o yopiyopinyi baraen kabi hadukemesh iri hakripepum uwe, uwok. \v 2 Um maresh? Abudok nyutob eik yanaku yani ipak mapeum, eik yakri uwok abom um eikim urkum muramaguk enesh kupaishi eshudok eneshenesh, uwok. Eik yakri urkum murum Jisas Krais atun abom nini agundok nagok rowog kruse um. \v 3 Aria yanaku yani ipak mape um, eik douk madae dodogoiwe uwe, uwok. Eik apa yanogugur aria sheyarube yowiyokuk. \v 4 Aria yape yakripep Krais ananin yopinyi baraen um, eik douk madae ikripep kabi douk shadukemesh iri arpesh um aria ihur ipakip urkwip uwe, uwok. Eik yakripep baraen um, eik douk yeyabigep Iruhin ananin Mishin enyenyin dodog atin. \v 5 Eik yenekesh namudok um maresh, eik yakri uwok abom um arpeshin saki nyunekep douk punek bilip um Krais. Eik yakri Iruhin ananin dodog atin nyunekep douk punek bilip uman. \s1 Iruhin ananin Mishin Nyokap Saki \p \v 6 Adur, eshudok douk dodogowish um shagipesh Iruhin ananih aih iri, apak makripesh saki nyape-enyi baraen. Aria enyudok saki douk madae agundok atapish arpesh esheshin uwe, uwok. Enyen douk madae eshudok debeishi douk shape shasuhw merik agundok atap iri douk shape shabirak shanak abom um shunak shuwishuk iri esheshin uwe, uwok. \v 7 Enyudok saki apak makripepen iri douk Iruhin ananin atin. Seiwok enyen nyanabeshuk aria arpesh madae shudukemen uwe. Aria seiwok baugos um, Iruhin wata nunek iruhw atap uwe aria anan nagraeh enyudok saki um apak um murao ananin dodog nyuni yopihi aih douk hape kabi lait iri um. \v 8 Aria douk madae hudukemesh atin um anan um amam debeimi armam douk nasuhw merik agundok atap iri madae hudukem baugenyum enyudok saki uwe, uwok. Douk amam hudukemen akure, amam ta mare husuhw Debeini douk nyeigur nyatoumanari hunek nyiluman rowog kruse aria hon nugok, uwok. Anan douk Debeini abom nyeigur nyatouman iri. \v 9 Aria amam madae hudukem enyudok Iruhin ananin saki uwe kabi douk ananik Buk kwakri um. Buk douk kwakri namudok, \q1 “Eshudok douk madae enesh arpesh shutrish \q1 o shumnekumesh o urkwip purumesh shukri ta shutograri iri, \q1 eshudok douk Iruhin nagabeyesh shakus um eshudok \q1 arpesh douk esheship urkwip panawasham anan iri.” \p \v 10 Eshudok arpesh douk madae shudukemesh uwe, uwok. Aria Iruhin nenek ananin Mishin nyowerehesh um apak aria madukemesh. Ananin Mishin atin douk nyatik ihishmorim um Iruhin ananish urkum aria aih douk shanabeshuk um apak iri aria nyadukemesh. \v 11 Aria douk ipak omi nyadukem kupainyi arpen enyenyim urkum mor manak um? Uwok. Enyudok arpen enyenyim urkum atin nyadukem enyenyim urkum. Aria douk namudok atin. Aria uwok abom um enen atin arpen nyudukem Iruhin ananim urkum uwe, uwok. Ananin Mishin atin nyadukemam. \v 12 Aria apak douk madae murao agundok atapim urkum uwe, uwok. Apak douk marao enyudok Mishin douk Iruhin nakopen um nyutaurumap mudukem eshudok douk anan nekepeshi meyoh iri. \v 13 Aria abudok nyutob apak makripesh Iruhin ananin baraen obi nyutob, apak douk madae mukwu arpeshin saki aria mukripesh baraen uwe, uwok. Apak makripesh enyudok baraen douk Iruhin ananin Mishin nyakripap-enyi. Aria mawereh baugenyum enyudok baraen makrip eshudok arpesh douk sharao Iruhin ananin Mishin nyapenyesh iri. \v 14 Aria eshudok douk Iruhin ananin Mishin madae nyupenyesh iri uwe ta mare shurao eneshenesh yopishi eshudok douk ananin Mishin nyekepesh iri. Um maresh? Eshesh shakri eshudok Iruhin ananin Mishin nyekepesh iri douk rohwishi meyoh. Aria eshesh madae shudukemesh uwe. Um maresh? Enyen douk Iruhin ananin Mishin atin abom apa nyutaurum arpesh nyeyabigesh um baugenyum um baraen um eshudok yopishi. \v 15 Aria eshudok arpesh douk Iruhin ananin Mishin nyapenyesh iri ta shunek skelimum ihishmorim eneshenesh eshudok. Aria ta mare enen arpen wosik um nyunek skelimum eshudok arpesh douk Iruhin ananin Mishin nyapenyesh nyasuhw merikw-umesh iri, uwok. \v 16 Um maresh? Iruhin ananik Buk douk kwakri namudok, \q1 “Madae enen arpen nyudukem Debeini ananim urkum mor manak um uwe. \q1 Aria ta mare enen arpen nyukripan um enesh eshudok eneshenesh uwe, uwok.” \p Aria apak douk marao Krais ananim um urkum mapenyap. \c 3 \s1 Henek Mour Sios Iri Douk Henek Iruhin Ananin Mour Iri \p \v 1 O ipak Kristen! Riguk eik yakripep Iruhin ananin baraen obi nyutob, eik douk madae ikripep kabi yakrip eshudok douk sharao Iruhin ananin Mishin nyapenyesh nyasuhw merikw-umesh iri um uwe, uwok. Eik yakripepen kabi yakrip eshudok douk shagipesh agundok atapih aih iri um. Aria shopunek, yakripepen kabi yakrip shokwishi batowish um. Um maresh? Eik yatripum ipak wata dodogowip um agundok pagipesh Krais ananih aih um. \v 2 Aria eik madae ikripep dodogowinyi baraen uwe, uwok. Um maresh? Riguk ipak douk wata dodogowip um puwok dodogo-wiguni worigun uwe. Aria douk shopunek, ipak wata dodogowip uwe. Douk namudok aria eik yekep nyumaguhw atin. \v 3 Um maresh? Ipak wata pape pagipesh ehudok harik hapenyep iri yoweihi aih. Ehudok aih penenek nyigiya um, hani ehudok um panatutukem atin um. Ipak douk penekesh namudok aria ehudok aih ipak penekeh iri douk heyabigap um ipak douk wata pape pagipesh harik hapenyepi aih. Ehudok ipakih aih douk kabi agundok atapish arpesh meyoh shenekeh iri um. \v 4 Enen arpen nyakri, “Eik yagipesh Pol iri.” Aria enen nyakri, “Eik yagipesh Apolos iri.” Aria enyudok ipakin baraen douk nyeyabigap um ipak douk watak pape kabi agundok atapish arpesh um. \v 5 Ipak urkwip purum enyudok. Apolos douk meini aria eik Pol amiapen? Ohwak douk wenek Debeini ananin mour iri otuhw. Aria enyudok mour riguk ohwak wanaku weneken iri nyataurumep pasuhw Krais ananin baraen pagipeshen. Aria Debeini nakohw sisigin mour. \v 6 Eik yau shurkwip-igun worigun yarig aria Apolos nakrupesh abar um mare ta yarish. Aria Iruhin atun nenekesh shatogur. \v 7 Douk namudok aria enyudok nyau worigun iri nyani enyudok douk nyakrupesh abar iri eshesh biyesh douk nyeiguhw wokesh. Aria Iruhin atun douk nenekesh shatogur iri anan atun douk debeini aria nyeigur nyato iruhw iri. \v 8 Enyudok arpen douk nyau worigun iri nyani enyudok douk nyakrupesh abar iri eshesh biyesh douk shasuhw atum urkum aria shenek atin mour iri. Aria eshesh biyesh, atin atin ta shurao esheshibor utabor atatahibor um enyudok mour eshesh sheneken iri. \v 9 Um maresh? Ohwak biyohw douk wani Iruhin manoprom munek ananin mour. Aria ipak kabi douk Iruhin ananig nubarig um. \s1 Henek Mour Sios Iri Amam Kabi Douk Amudok Harok Urusag Iri \p Aria ipak shopunek douk pape kabi Iruhin ananit urupat um. \v 10 Eik Pol douk Iruhin nataurume meyoh aria neke enyudok saki um itogur kabi anan nadukemesh abom um narok urusag iri arman. Eik douk yabuk sagomatinyim utom douk apa mosah wabrat um urupat iri. Aria kupaishi shape sharok urupat tetem amudok utom. Aria eshesh atin atin shupe shurok atudok urupat um, eshesh ta gamo shunadukemesh wosik aria shupe shurokat. \v 11 Um maresh? Ipak padukemesh, Iruhin douk nosap Jisas Krais nape narik kabi douk amudok sagomatinyim utom douk mosah wobrat urupat iri. Douk namudok aria ta mare enen arpen dodogowin um nyubuk anam kupaimi utom shopunek um musah urupat um uwe, uwok. \v 12-13 Aria ta enen arpen nyukwu gol o siliwa o yopubori utabor douk shatorubor debeibori utabor iri o rowos o worur um nyurok atudok urupat um, ahudok nyumnah Krais nutanamori ahi, eshesh atin atin esheshin mour ta nyutogur yopugunum. Aria eshesh ta shutrin aria shudukemesh um enyen douk yopinyi aka yoweinyi. Aria hahudok nyumnah Krais nutanamori ahi, ta huni nyih hunaki. Ehudok nyih ta hunuwi mour ihishmorim arpesh atin atin sheneken um hukwiraehen iri um huwerehen-umesh. Aria eshesh shudukemesh um esheshin mour douk yopinyi aka yoweinyi. \v 14 Arpesh sheneken iri mour, enyen douk kabi ogwudok urusag eshesh sharokog iri um. Aria ta enen arpen enyenyit urupat nyih madae hunut huwarut um, enyen ta nyurao yopishi eshudok eneshenesh um enyenyin mour enyen nyeneken iri. \v 15 Aria ta enen arpen enyenyit urupat nyih hunut huworut um, enyen ta mare nyurao enesh yopishi eshudok eneshenesh uwe, uwok. Aria enyen kanak Iruhin ta watak nuraen nyutanamori nyupe wosik kabi douk matukenyi nyih um. \s1 Iruhin Ananish Arpesh Douk Shape Kabi Ananit Debeiti Urupat Um \p \v 16 Ipak ihipmorim douk pape kabi Iruhin ananit debeiti urupat um. Aria ananin Mishin douk nyape numun ipakiruh aparuh. Ipak padukem enyudok aka, uwok? \v 17 Douk namudok aria ta enen arpen nyununu Iruhin ananit debeiti urupat um, Iruhin ta nen nununin aria neshopoken nyunak um yoweiburi wabur hel. Um maresh? Atudok urupat yoputi abom aria ananit atut. Aria ipak kanak douk pape kabi atudok urupat um. \s1 Apak Mare Mutuk Arpesh Esheshish Nyeiguhw Shuto Iruhw \p \v 18 Ipak mare punek rohw um ipak kanak, uwok. Aria ipak enen arpen nyukri enyen douk nyadukemesh abom iri arpen kabi douk agundok atapishi arpesh shakri um, enyen ta nyunekesh namudok. Sagomatin enyen ta nyutanam nyutogur enyudokmori arpen douk agundok atapishi arpesh shahwaren hwarohwin iri ba iyoh. Aria enyen ta kadak nyutogur nyadukemesh abom iri arpen. \v 19 Um maresh? Iruhin natik agundok atapin saki, anan nakri enyen douk hwarohwin saki. Enyen douk kabi enen baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrium. Enyen nyakri namudok, “Iruhin nasuhw shadukemesh abom iri arpesh um douk namudok. Anan nakwu eshesh kanak esheshih rohwih aih hani saki aria nenekesh shape yoweishi kabi douk arpesh shore madururuh um mahish shanak sheir um.” \v 20 Aria enen shopunek baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri shopunek nyakri namudok, “Debeini nadukemesh um eshudok shadukemesh iri arpesh esheship urkwip ta mare pukwarum eneh yopihi aih uwe, uwok.” \p \v 21 Douk namudok aria douk ipak mare enen arpen nyutuk enen arpen enyenyin nyeigur nyuto iruhw uwe, uwok. Ihishmorim eshudok eneshenesh shani arpesh shopunek douk ipakish atish. \v 22 Eik Pol yani Apolos aria Pita mani ihipmorim agundok atap, pani agundok arpesh shupe aria madae shugok um, nani gok, nyani eshudok ihishmorim shani arpesh douk shape iri, shuni eshudok douk ta kweipon shutogur iri, eshudok ihishmorim douk ipakish atish. \v 23 Aria ipak ihipmorim douk Krais Jisas ananip atip. Aria Krais douk Iruhin ananin. \c 4 \s1 Debeini Atun Ta Nunek Skelim Um Eshudok Douk Shenek Mouruman Iri \p \v 1 Ipak ta urkwip purum apak aria pakri apak douk mape shakamum Krais aria munek ananin mour iri. Apak douk Iruhin nenekap um mupe debeipi um enyudok mour um mukripesh ananin adurin atin baraen douk seiwok nyanabeshuk nyape iri. Aria douk enyen nyatogur yopugunum. \v 2 Aria enyudok arpen douk enyenyin debeini neken mour um nyuneken iri, enyen ta nyuneken wosik abom. \v 3 Aria ta ipak o kupaishi arpesh shukri shunek skelimum eikih aih um, o shunek skelim eik um kwot, enyudok eik madae idarehen uwe, uwok. Aria eik kanak shopunek, eik yakri uwok um inek skelum eikih aih, uwok. \v 4 Adur atin, eik urkum mor wosik atin aria madae murum ikri eik yenek enesh yoweishi inahos um uwe. Aria enyudok ta madae nyunekesh aria ikri eik yopuwe iri uwe, uwok. Debeini anan atun wosik ta nunek skelime. \v 5 Aria douk abudok nyutob douk Debeini nakriyab um nunek skelimum arpesh obi nyutob douk wata butogur uwe. Douk namudok aria ipak mare arigas punek skelim um enen arpen uwe, uwok. Ipak ta putrugun um arigaha ahudok nyumnah Debeini nutanamori ahi aria anan kadak nunek skelimesh. Anan ta nurauri eneshenesh eshudok douk shanabeshuk shakus arukwut-igunum shutogur yopugunum. Aria ta nuwereh ihishmorim arpesh esheship panabeshuk iri urkwip putogur yopugunum. Aria abudok nyutob Iruhin ta nukrip apak ihishmorim atin atin um apak meneken iri mour. Anan ta nunadudareh-umep aria nutuk apakish nyeiguhw nukripap atatahin baraen um apak atin atin mour apak moneken iri. \s1 Eshesh Kanak Korin Shape Shatuk Esheshish Nyeiguhw Shato Iruhw \p \v 6 O ipak Kristen, eik douk yenek urkum um yakri itaurumep. Douk namudok aria eik yakripep baraen um eshudok douk shenek Iruhin ananin mour iri, eik yohur baraen yenyem ohwak eik yani Apolos. Eik yenekesh namudok um yakri ipak pudukem baugenyum baraen um enyudok baraen douk nyakri, “Ipak mare pishagrakuk enyudok baraen douk amam henyemaguk Iruhin ananik Buk iri, uwok.” Eik yakripep namudok um ipak mare punadudareh um putuk enen arpen enyenyin nyeigur nyuto iruhw aria punih kupainyi enyenyin nyubuh, uwok. \v 7 Ipak douk omi nyenekep um pupe debep um kupaishi arpesh? Ihishmorim yopishi eshudok eneshenesh ipak paraesh iri douk Iruhin atun nekepesh. Douk namudok aria ipak mare punogunukuk pakri ipak atip dodogowipari, uwok. Um maresh? Ihishmorim yopishi eshudok eneshenesh ipak paraesh iri douk Iruhin atun nekepesh. \p \v 8 O adur, douk ipakiruh aparuh shukniruh. Ipak parao ihishmorim eneshenesh yopishi eshudok aria patogur debeipari. Apak douk madae mutaurumep uwe, uwok. Enyudok douk ipak kanak patogur king-omi. Aria eik yakri ipak pupe debeimi king-omi abom um apak shopunek muni ipak mupe debeimi king-omi atup. \v 9 Um maresh? Eik urkum morum yakri Iruhin douk nenek apak aposel mape magiguk abom kabi douk nyeiguhw wokeshi arpesh douk shape shagiguk abom iri. Apak douk mape kabi amudok armam douk henek kwot aria nasuhw amamit kwot aria nakri amam ta hugok iri. Anan nakri ihishmorim arpesh shape iruhw atap iri shuni Iruhin ananish enselahos shiyotu shutrum esheshis nabes aria shom hugok iri. \v 10 Apak douk makripesh Krais ananin baraen aria agundok atapishi arpesh douk shahwarap hwarohwipari. Aria ipak douk patukur Krais aria parao sabainyi saki peshagrakuk apak hwarohwipari. Apak douk madae dodogowip uwe, aria ipak douk dodogowip abom. Aria apak nyeiguhw wokap, aria ipak douk nyeiguhw shato iruhumep. \v 11 Seiwok manaki arigaha douk, apak nyurub bap, abar bap aria monare yoweihi rupeh. Aria arpesh shap, aria apak penyigun uwok um munak mupeum uwe. \v 12 Aria apak kanak menek debeinyi mour aria magrem apakish eshudok eneshenesh. Aria arpesh shahapum, apak apa marig Iruhin um nunekumesh yopinyi. Eshesh shenek enenyenen yoweinyi um apak aria apak dodogowip mape manatrish meyoh. \v 13 Eshesh sharukap nubut aria apak makripesh yopinyi atin baraen. Seiwok manaki arigaha douk, apak mape magiguk abom nyeiguhw wokap kabi douk agundok atapish nyubuhas douk shawashesh-uguk anagas iri um. \s1 Pol Nakrip Eshesh Korin Um Shugipesh Ananih Aih Abom \p \v 14 Eik douk madae iwemagu enyudok baraen um inekep abraen ipak uwe, uwok. Eik douk urkum manawashamep kabi douk eikish batowish um aria eik douk yowemagu enyudok baraen um yakri iyabigep yopuhi yah um mare punek yoweishi inahos. \v 15 Adur, ta 10,000-poreim armam hupe hiyoh ipak douk patukur Krais iri. Aria ipak douk madae sabaimi yakenyim uwe. Eik douk yakripep Iruhin ananin yopinyi baraen pasuhwen pagipeshen aria douk eik atuwe abom yape ipakin yaken. Ipak douk patogur eikish batowish um Iruhin ananin yopinyi baraen douk eik yakripepen aria pemneken pagipeshen iri. \v 16 Douk namudok aria eik yakri ipuhur um pupe um pugipesh eikih atih aih. \v 17 Aria shopunek, eik yeshopok Timoti nanak-umogu ipak. Anan douk eikin nuganin douk eik urkum manawashaman abom iri. Eik yahwaran nuganinum ipak pumnekan, anan douk nataurume wenek Debeini ananin mour iri. Aria anan apa neneken wosik. Eik douk yeshopokan nanakumogu nukripep um nuhur ipakip urkwip um ipak wata urkwip purum eikih aih douk yape yenekeh um yagipesh Krais Jisas um. Aria ihirub warub, ihish Iruhin ananish arpesh shantorum shape aria yanak yakripesh baraen um, eik yakripesh um shugipesh ehudok atih aih huni baraen. \p \v 18 Ipak enep pakri eik ta mare inaku aria ipak pape patuk ipakish nyeiguhw shato iruhw aria pakri ipak padukemesh abom iri. \v 19 Aria eik ta Debeini nukri wosik um eik inakumagu, eik ta inaku arigas. Aria eik ta inaku aria ta mare igiyagim eshudok douk shape shanagunukuk iri um esheshin baraen atin uwe, uwok. Eik yakri idukem esheshin dodog aria aih douk eshesh sharah aria shenek mour um shopunek. \v 20 Um maresh? Arpesh madae shiyagwreh baraen atin aria shuwish um agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um uwe, uwok. Eshesh douk Iruhin nutaurumesh sharao ananin dodog aria douk shawish. \v 21 Ipak pakri mumam? Pakri eik isuhw gargit inaku iyep igabeyep o pakri eik urkum munawashamep aria inaku ikripep shokubur? \c 5 \s1 Ehudok Aih Um Shenek Wehrur Um Hape Um Eshesh Korin \p \v 1 Eik yemnek enen baraen um ehudok yoweihi aih um shenek wehrur um hapeum ipak. Ehudok douk yoweihi aih abom. Eshesh haiden douk madae shudukem Iruhin iri uwe douk madae shenekeh atih uwe ehudokmori aih. Ehudok aih douk ehudok. Anan arman nape nanasonuk ananik kwakabaran iri amakek douk ananin yakenik irohukwik. \v 2 Aria douk ipak pape patuk ipakish nyeiguhw shato iruhw aria pakri ipak yopipari abom padukemesh iri um maresh? Namudok uwok! Enyen douk wosik um ipak aparuh yoweruh aria pureh um anudok nenek ehudok yoweihi aih um. Aria ipak pukripan um anan mare wata nunaki nini ipak pupe abudok nyutob ipak punak puntorum pupe um. \v 3 Adur eik arpen yapeik rougun um ipak, aria eikin mishin douk nyani ipak pape. Aria eik douk yenek skelimum anudok arman douk nenek ehudok aih iri kabi douk yani ipak mape atugun abom um aria yakri anan douk nenek yoweihi aih abom. \v 4 Douk namudok aria eik yakri namudok. Ahudok nyumnah ipak puntorum pupe um Debeini Jisas ananin nyeigur um, eikim urkum ta mupe kabi douk yani ipak mape um. Aria ananin dodog ta nyuni ipak nyupe. \v 5 Aria ipak ta punemoguk anudok arman um nukutipukuk nunak nur Satan ananis wis. Ipak punekan namudok um Satan nubo ananihw yegenyihw aria nubo ananih yoweihi aih abom nununuh wouwokuk. Aria shopunek, ipak punekan namudok um Iruhin ta wata nunarao anudok arman ananin mishin nyutanam nyupe wosik ahudok nyumnah Debeini nutanamori ahi. \s1 Eshesh Korin Ta Shishopok Anudok Nenek Yoweihi Aih Iri Nupeik Aduk \p \v 6 Ipak pakri ipak atip yopipari abom padukemesh iri aria pape patuk ipakish nyeiguhw shato iruhw. Aria ehudok aih douk madae yopihi uwe. Ipak douk padukemesh enyudok wobuwobren baraen douk nyakrium yis douk senek bret takitak debet um. Baraen enyudok, “Anagun shokugun um yisigun apa senek ihitmorim bret takitak debeiti.” \v 7 Aria ipak ta puwashakuk asudok yarisi yis um ipak putogur yopishi arpesh abom kabi douk namuti bret yis wokat iri um. Adur, eik douk yadukemesh, ipak douk pape yopishi arpesh kabi douk yis wokat iri bret um. Um maresh? Apakin sipsip douk shenek agundok debeiguni Pasovaigun worigun aria shaen shenek ofa umen shako Iruhin iri, enyen douk Krais. Eshesh douk shan nagok kabi douk shenek ofa um enen yopunyi sipsip shako Iruhin um. \v 8 Douk namudok aria apak ta munegabe apak kanak aria mupe munek garibog um muwok agundok debeiguni Pasovaigun worigun. Apak ta mukahuk agabus eneheneh apakih yoweihi aih kabi douk arpesh apa shawashakuk yarisi yis aria shape shenek garibog um agundok debeiguni worigun um shuwok bret yis wokati um. Aria apak ta mugipesh yopihi aih huni adurin atinyi baraen. \p \v 9 Eik yarik yenekap-umepagu iri shup, eik yakripep yakri, “Ipak mare punadudareh atin um eshudok douk shenek wehrur iri.” \v 10 Eik douk madae ikri um pukutukuk eshudok abom um douk madae shusuhw Iruhin ananin baraen dodog shugipeshen iri uwe, aria douk shenek wehrur iri. O eshudok douk shenek nyigiyaum kupaishi esheshish eshudok eneshenesh iri. O eshudok douk shakwuaruh atih iri o eshudok douk shenek lotu um madae adurimi god omi iri uwe, uwok. Aria pakri pukutishukuk um, ipak ta pukutishuk agundok atap. \v 11 Aria baugenyum enyudok baraen eik yenyemagu iri douk namudok. Aria anan arman douk nakri ipak pahwaran wanin iri nunek ehudok yoweihi aih um shenek wehrur um o nunek nyigiyaum nurao kupaishi esheshish eshudok eneshenesh o nunek lotu um madae adurimi god omi uwe o nabubunim kupaishi o nuwok abar nugugak o nukwuaruh um, ipak mare puni anan punadudareh aria puni anan puwok worigun uwe, uwok. \p \v 12-13 Enyudok mour um shunek skelimum eshudok arpesh douk shapeik aduk um Iruhin ananish arpesh iri, enyen douk madae eikin mour uwe, uwok. Iruhin atun ta nunek skelimesh. Aria enyudok mour um shunek skelimum Iruhin ananish arpesh um douk ipakin. Namudok aria ipak ta punek skelimesh. “Aria ipak punak puntorum pupe um, ipak ta pukrip anudok yoweini arman um nukutipuk ba nunak.” \c 6 \s1 Ipak Kristen Mare Punek Kwot Um Kupaishi Kristen \p \v 1 Aria ipak Kristen atip enen nyuni kupainyi punitok um enen baraen um, enyen ta nyenekesh mumam? Aria ta nyeshagrakuk Iruhin ananish arpesh douk ta wosik um shugabe ipakin baraen aria nyanak nyenek kwotumen um amudok debeimi haiden douk hasuhw kwotog iri aka? Aria enyen ta abraen mare nyen um agundok nyanak nyahwar amudok haiden um husuhw enyenyit kwot um uwe. \v 2 Adur atin ipak padukemesh um kweipon apak Iruhin ananish arpesh ta munek skelimum ihishmorim atapishi arpesh esheshih aih. Aria ta apak ta munekesh namudok um, douk ipak kanak douk mare ta wosik punek skelimum enyudok shokwinyi baraen uwe um maresh? \v 3 Ipak padukemesh aka, uwok? Kweipon apak ta munek skelimum enselahos esheshih aih shopunek. Douk namudok aria apak douk ta wosik munek skelimum baraen um enenyenen nyatogur abom agundok atap iri. \v 4 Douk namudok aria ipak pakri punek skelim baraen um enesh eshudok um, ipak apa pugraeh eshesh douk Iruhin ananish arpesh douk madae shurao enen big iri uwe um shunek skelimeny-umep. \v 5 Eik douk yowemagu enyudok baraen um yakri inekep abraen ipak. Ipak kanak ta madae anan nudukemesh abom um nupe orokohun um ipak Iruhin ananish arpesh aria nunek skelimum kupaishi Kristen esheshin baraen uwe? \v 6 Aria douk enen Kristen douk nyarao kupainyi Kristen um kwot um amudok debeimi haiden douk hasuhw kwotog iri um hunek skelim um esheshin baraen! \p \v 7 Adur, ipak apa penek kwot um kupaishi Kristen. Douk namudok aria ehudok ipakih aih douk heyabigap um ipak douk madae dodogowip um pugipesh Iruhin ananih aih uwe, uwok. Ipak pekehuguk agabus abom. Ipak douk madae pupe putrish meyoh aria shunek yoweishi inahos um ipak wobur atin uwe um maresh? Aria ipak douk madae pupe putrish meyoh aria pukutishuk shutrip shukumesh-aruh ipakish eshudok eneshenesh uwe um maresh? \v 8 Aria ipak madae punekesh namudok uwe, uwok. Ipak kanak wata pakitak penek yoweishi inahos um kupaishi ipakishi Kristen. Ipak penek rohwumesh panarukesh esheshish eshudok eneshenesh meyoh. \p \v 9-10 Ipak padukemesh um enyudok aka, uwok? Eshudok arpesh douk shenek eneshenesh yoweishi inahos iri ta mare shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um, uwok. Douk namudok aria ipak mare punek rohw um ipak kanak, uwok. Um maresh? Eshudok douk shenek ehudokmori yoweihi aih um shani kupaishi arpesh shenek wehrur um, aria shenek lotu um madae adurimi god omi iri uwe, shuni amudok armam douk hanukesh kupaimi amamiyu armago iri, huni amudok douk hanukesh kupaimi armam um henek yoweishi inahos iri, huni eshudok douk shakwuaruh iri, shuni eshudok douk shenek nyigiya um shakri shurao kupaishi esheshish eshudok eneshenesh iri, shuni eshudok douk apa shawok abar shagugak iri, shuni eshudok douk apa sheneyagwreh agabusin um kupaishi iri, shuni eshudok douk apa shabo kupaishi shanatrish eshudok eneshenesh iri, ihishmorim eshudokmori arpesh ta mare shuwish agundok Iruhin nape Debeini um ananish arpesh um, uwok. \v 11 Riguk ipak enep douk pape penek ehudokmori yoweihi aih. Aria Iruhin nakrup ipakiruh aparuh aria nenekep patogur ananip atip aria nahwarep yopishi arpesh. Anan douk nenekep namudok um agundok ipak patukur Debeini Jisas Krais aria nataurumep um. Aria Iruhin douk nako ananin Mishin atin aria nenekep patogur namudok. \s1 Apakiruh Yegeshiweruh Ta Hupe Yopuruhi Um Mutuk Iruhin Ananin Atin Nyeigur Nyuto Iruhw \p \v 12 Adur, enen arpen douk nyakri namudok, “Ihishmorim eshudok douk wosik um eik inekesh.” Aria eshudok ihishmorim eik inekesh iri ta mare shutaurume, uwok. Enyudok baraen douk nyakri, “Ihishmorim eshudok douk wosik um eik inekesh iri” douk shape, aria eik ta mare ikutukuk enesh eshudok shupe debeishi-umari eik, uwok. \v 13 Aria enen arpen ta nyukri, “Aparuh douk worigun-iruh. Aria araruh douk hapeum worigun nubuh nur um.” Enyudok enyen douk adur, aria anah nyumnah Iruhin ta neyatokuk aparuh aria worigun. Iruhin douk madae nunek apakiruh yegeshiweruh um munek ehudok yoweihi aih um muni kupaishi munek wehrur um uwe, uwok. Anan douk nenekep um punek ananin mour. Aria anan douk Debeini um apakiruh yegeshiweruh aria apa neyoharuh. \v 14 Iruhin douk nakwu ananin dodog aria wata nohur Debeini nakitak nape. Aria kweipon anan ta nuhur apak shopunek mukitak mupe. \v 15 Aria ipak madae pudukemesh uwe? Ipak douk pape anabik um Krais ananihw yegenyihw. Douk namudok aria ta eik irao anabik um Krais ananihw yegenyihw inak iko okwudok douk kweyotu yah iri okwokwihw yegenyihw um, enyen douk wosik aka, uwok? Adur atin, namudok douk uwok. \v 16 Aria ipak douk padukem enyudok aka, uwok? Ta anan arman nunak um onok armatok douk kweyotu yeh iri um, eshesh biyesh douk shatogur atin arpen. Um maresh? Iruhin ananik Buk douk kwakri, “Eshesh biyesh ta shutogur atin arpen.” \v 17 Aria enyudok arpen douk nyunak nyatukur Debeini iri douk nyani anan esheshish mishish shatogur atin mishin meyoh. \p \v 18 Aria ipak ta puruwok-umaguk ehudok yoweihi aih um shenek wehrur um. Ihihmorim eneheneh yoweihi aih arpesh shenekeh iri, eshesh douk shenekehuk adukiruh um esheshiruh yegeshiweruh. Aria enyudok arpen nyunek ehudok yoweihi aih iri, enyen douk nyenek yoweishi inahos um enyenyihw yegenyihw. \v 19 Aria ipak padukem enyudok aka, uwok? Ipak kanak douk pape kabi Iruhin ananin Mishin enyenyit debeiti urupat um. Enyen douk Iruhin nekepen aria nyape numun ipak. Aria ipak douk madae pugrem ipak kanak uwe, uwok. Ipak douk Iruhin ananip atip. \v 20 Douk Iruhin natorip, anan nenek debeinyi mour. Douk namudok aria ipakiruh yegeshiweruh ta hupe um putuk Iruhin ananin atin nyeigur nyuto iruhw. \c 7 \s1 Armam Armago Shanaraum Um \p \v 1 Douk eik yakri iwanam enyudok baraen douk ipak peneki shup porige iri um. Baraen enyudok. Aria anan arman mare nurao onok armatok nupe meyoh um, enyen douk wosik. \v 2 Aria sabaihi eneheneh yoweihi aih um shenek wehrur um hape. Douk namudok aria enyen douk wosik um ihim-morim armam ta hunarao amamiyu armago sisiguk. Aria ihiyumorim armago ta unarao owowim armam sisiguk. \v 3 Aria arman ananihw yegenyihw douk ananik irohukwik kwasuhw merikw-umohw. Aria anan mare nunokrimohw, uwok. Aria armatok okwokwihw yegenyihw douk okwokwin raminen nasuhw merik-umohw. Aria okwok mare kwunokrimohw, uwok. \v 4 Irohukwik mare kwukri okwok kwasuhw merik um okwokwihw yegenyihw, uwok. Okwokwin raminen nasuhw merik-umohw. Aria raminen shopunek mare nukri anan nasuhw merik um ananihw yegenyihw, uwok. Ananihw yegenyihw douk ananik irohukwik kwasuhw merik-umohw. \v 5 Aria eshudok douk shanaraum iri, eshesh mare enen nyukri uwok um nyuni enen shishuh um. Aria ta eshesh shubo baraen aria shukri wosik um shupe meyoh anob nyutob um shupe shunek beten atin um, namudok douk wosik. Aria abudok nyutob butuh aria eshesh wata shopunek shunak shishuh atugun. Um maresh? Ta wosik atin eshesh mare shusuhw merik um eshesh kanak aria Satan nukwiraehesh um shunek yoweishi inahos aria eshesh shunekesh. \v 6 Enyudok baraen douk yakriyen um arpesh shanaraum, enyen douk madae dodogowinyi lo douk ipak ta pugipeshen iri uwe, uwok. Enyen douk yakripep meyoh um yakri itaurumep. \v 7 Eik kanak yakri ipak ihipmorim mare ta panaraum. Eik yakri pupe meyoh kabi douk eik um. Aria Iruhin nekesh sisigin yopinyi presen ihishmorim arpesh. Enesh arpesh Iruhin nekesh enyudok presen um shupe meyoh. Aria enesh nekesh presen um shanaraum. \p \v 8 Aria eshudok douk madae shanaraum iri uwe shani oudok armago douk armam hagok hawosopukuk iri, eik yakri namudok. Ta eshesh shupe meyoh kabi douk eik um, enyen douk wosik. \v 9 Aria ta eshesh mare dodogowish um shusuhw merik um eshesh kanak um, enyen douk wosik um eshesh ta shanaraum. Ta shupe meyoh um aria esheshiruh aparuh hukitak abom aria eshesh shenek wehrur um. \p \v 10 Aria eshudok douk shanaraum iri, eik yekesh enyudok lo. Enyudok lo douk Debeini ananin, madae eikin uwe. Enyen douk nyakri namudok. Mare onok armatok kwukitak kwunak kwukutukuk okwokwin raminen, uwok. \v 11 Aria okwok kwukwutunuk um, okwok ta kwunak kwupe meyoh. Okwok mare kwurao kupaini arman, uwok. Uwok um, okwok ta wata kutanam kwunak um okwokwin raminen. Aria anan raminen shopunek mare niyatokuk ananik irohukwik, uwok. \p \v 12 Aria ipak kupaipari, eik kanak yakri ikripep namudok. Enyudok baraen enyen douk madae Debeini ananin uwe, uwok. Eik yakri namudok. Aria anan arman natogur Kristen iri, douk narao onok armatok mare kutogur Kristen iri uwe, aria okwok kwukri wosik um kupeuman um, anan mare niyatok, uwok. \v 13 Aria ta onok armatok kwutogur Kristen iri, douk kwarao anan arman mare nutogur Kristen iri uwe, aria anan nukri wosik um nini okwok shupe um, okwok mare kwiyatok anan, uwok. \v 14 Um maresh? Raminen douk madae nutogur Kristen iri uwe douk natukur ananik irohukwik douk kwatogur Kristen iri aria namudok anan natogur yopuni raminen kabi douk Iruhin nanagraehan iri um. Aria irohukwik douk madae kutogur Kristen iri uwe shopunek douk namudok atin. Okwok kwutukur okwokwin raminen douk natogur Kristen iri aria okwok kwatogur yopukwi irohukwik kabi douk Iruhin nanagraehok iri um. Uwok um, ipakish batowish ta mare shutogur Iruhin ananish, uwok. Aria uwok, douk eshesh douk shatogur Iruhin ananish atish arpesh kabi douk anan nanagraehesh iri um. \p \v 15 Aria ta enyudok arpen douk madae nyutogur Kristen iri uwe nyukri nyukutukuk enyenyik armatok o enyenyin arman um, enyen wosik ta ko nyukutiny-ukuk. Aria ta ehudokmori aih hutogrum enyudok nyenek bilip iri arman o armatok um, enyen douk madae enen baraen nyutapesh uwe, uwok. Um maresh? Iruhin douk nahwarap um mugipesh ehudok aih um aparuh hur wosik um. \v 16 Armatok, nyak wosik ta nyutaurum nyakin raminen um Iruhin nuran nutanamori aka, uwok? Enyudok nyak madae nyudukemesh uwe. Aria nyak arman shopunek, nyak wosik ta nyutaurum nyakik irohukwik um Iruhin nuraok kwutanamori aka, uwok? Enyudok nyak madae nyudukemesh uwe. \s1 Apak Ta Mupe Kabi Douk Riguk Marik Mape Aria Iruhin Nahwarap Abom Um \p \v 17 Aria eik yakri ikripep enen shopunek baraen. Eik yakri ipak ta pupe ipakiyu outumeb sisiguk kabi douk riguk Debeini nekepo iri. Aria pupe namudok atin kabi douk seiwok sagomatin ipak pape aria Iruhin nahwarep um. Eik apa yakripesh yekesh enyudok atin lo ihishmorim Iruhin ananish arpesh douk shape ihinyumorim sios um ihirub warub iri. \v 18 Eik yakri namudok, anudok arman douk kupaini arman natahuk ananihw yegenyihw aria Iruhin kadak nahwaranari, anan mare wata nugabe ananig nyubrusug um nunabeshukog, uwok. Aria anudok arman douk madae nutah ananihw yegenyihw uwe, aria Iruhin nahwaran iri, anan mare ta nutah ananihw yegenyihw, uwok. \v 19 Ehudok aih um hatah yegeshiweruh um hani ehudok um madae hutah yegeshiweruh um uwe ta mare hunek enesh yoweishi inahos, uwok. Aria ehudok aih um mugipesh Iruhin ananin lo um douk yopihi abom heshagrakuk ehudok aih um hatah yegeshiweruh um hani agundok madae hutah yegeshiweruh um uwe. \v 20 Seiwok sagomatin ipak pape panakumo iri outumeb aria Iruhin nahwarep patogur Kristen um, ipak ta pupe namudok atin abom. \v 21 O aria ipak pape shakamum kupaishi penekumesh mour meyoh aria Iruhin nahwarep um, ipak aparuh mare yoweruh um enyudok, uwok. Aria ta ipak puparug anah yah um putukweshih pupe wosik abom um, ipak wosik ta pugipeshah. \v 22 Um maresh? Enyudok arpen douk nyape shakamum kupaishi nyenekumesh mour meyoh aria Debeini nahwaren iri, enyen douk anan nakweshihen nyape wosik. Aria enyen douk Debeini ananin atin abom. Aria douk namudok atin, enyudok arpen nyape wosik aria Debeini nahwaren iri, enyen douk nyape shakamum Krais nyenekuman mour meyoh. \v 23 Iruhin douk nenek yopinyi dedeben atinyi mour um nator ipak nakweshihep um ipakish yoweishi inahos douk showeshikep iri. Douk namudok aria ipak mare pugipesh agundok atapihi aih aria pukutihuk huweshikep pupe shakamum eheh, uwok. \v 24 O ipak Kristen. Ipak ta puni Iruhin pupe abom aria pupe ipakiyu outumeb sisiguk kabi douk sagomatin ipak pape aria Iruhin nahwarep um. \s1 Madae Shunaraum Uwe Iri Armam Armago Esheshin Baraen \p \v 25 Debeini douk madae nuke enen lo um eshudok arpesh douk wata shunaraum iri uwe, uwok. Aria eik douk Debeini nenek gihaume aria yenek ananin mour wosik aria yakri ikripep enen eik kanak eikim urkum. Eik ta ikripep adurin atin baraen. Douk namudok aria ipak gamo pumnek eikin baraen. \v 26 Douk abudok nyutob enenyenen amaen nyape nyatogur. Douk namudok aria eik yakri enyen douk wosik um ipak pupe namudok atin kabi douk papeum. \v 27 Aria anan arman narao onok armatok jurug um, anan mare wata niyatok, uwok. O ta anan watak nurao onok armatok um uwe, anan mare urkum murum nukri nurao onok shopunek, uwok. \v 28 Aria ta anan nurao onok armatok nusuwok um, anan douk madae nunek yoweishi inahos uwe, uwok. Aria ta onok armatok douk wata kwape meyoh iri kwukri kwurao anan arman um, okwok douk madae kwunek yoweishi inahos uwe. Aria shanaraum iri arpesh ta shurao sabainyi amaen agundok atap. Douk namudok aria eik yakri uwok um enyudokmori amaen nyutogur um ipak, uwok. \p \v 29 O ipak Kristen, baugenyum baraen eik yakriyen iri douk enyudok. Douk nyutob douk banab. Douk namudok aria ipak armam douk pasuhw armago iri ta pupe kabi douk armago wokepari um. \v 30 Aria shoreh iri ta shupe kabi douk eshesh madae shureh um uwe. Aria shanadudareh iri ta shupe kabi douk eshesh madae shunadudareh um uwe. Aria eshudok douk shanator eshudok eneshenesh iri ta shupe kabi douk eshudok eneshenesh wokesh douk madae esheshish iri uwe. \v 31 Aria eshudok douk shakwu agundok atapishi eshudok shenek mour iri ta shupe kabi douk esheship urkwip madae pur abom um agundok atapishi eshudok eneshenesh um uwe. Um maresh? Apak madukemesh, agundok atap nani eneshenesh eshudok douk shanaki hurukatin abom um shunak shuwishuk. \p \v 32 Eik yakri uwok um eneshenesh eshudok shunek ipakiruh aparuh yoweruh, uwok. Arman douk madae nurao onok armatok iri uwe, ananim urkum apa morum nugipesh Debeini ananim urkum aria nunek ananin atin mour. \v 33 Aria arman douk narao armatok iri, ananim urkum apa morum agundok atapishi eshudok eneshenesh. Aria anan nakri nunek eshudok douk ananik irohukwik kwakriyesh iri um nunegok kwunadudareh. \v 34 Douk namudok aria ananim urkum puwarom um biyeh. Aria onok armatok douk wata kwurao anan arman iri uwe, okwokwim urkum douk morum kwunek Debeini ananin atin mour. Okwokwim urkum morum kwakri kwukon okwok kanak um Debeini aria kwupe ananik atuk. Aria okwudok douk kworao arman iri, okwokwim urkum apa morum agundok atapishi eshudok eneshenesh. Okwok kwakri kwunek eshudok douk okwokwin raminen nakriyesh iri. \v 35 Eik douk yowemagu enyudok baraen um yakri itaurumep pupe wosik atin. Eik madae ikriyen um itupok-umep yah uwe, uwok. Eik yakripep enyudok baraen um ipak pupe wosik aria ipakip urkwip mare wata purum enesh kupaishi eshudok eneshenesh. Eik yakri ipak pukon ipak kanak abom um Debeini aria punek ananin atin mour. \p \v 36 Aria shagraeh-uman onok armatok anan arman, aria eshesh biyesh shukri eshesh ta mare shunaraum aria shupe arigaha ruwehesh um, enyen douk wosik. Aria ta anan nunek urkum nukri anan douk nenek yoweishi inahos um okwok, aria ta anan mare dodogowin um nusuhw merikwum ananim urkum, aria anan nukri eshesh ta shunaraum, eshesh douk madae shunek yoweishi inahos uwe. Anan ta nugipesh ananim urkum aria eshesh shunaraum. \v 37 Aria ta anan arman anan kanak nukri uwok abom um nurao shagraehok-uman iri armatok, aria mare enesh arpesh shuraok umanari um nuraok, aria anan nasuhw merik wosik shopunek um ananim urkum um, enyen douk wosik. Anan mare nuraok. \v 38 Douk namudok aria anudok arman douk nurao ananik armatok douk shagraehok-uman iri um, anan douk nenek yopuhi aih. Aria anudok douk madae nurao ananik armatok iri uwe, douk nenek yopuhi aih neshagrakuk anudok narao armatok iri.\f 7:38 \fr 7:38 \ft Baraen Grik um lain 36-38 douk madae gamo nyutogur wosik uwe.\f* \p \v 39 Aria anan arman nurao onok armatok aria anan wata nupe um, okwudok armatok ta kwupe um anudok atun arman. Aria ta anan nugokuk um, okwok douk madae enesh eshudok shutapok uwe, uwok. Aria kwukri kwurao kupaini um, okwok wosik ta kuran. Aria okwok ta kwurao anan nasuhw Debeini ananin baraen iri. \v 40 Aria eik kanak yakri namudok. Aria okwok kwupe meyoh akure, okwok ta kwunadudareh kwuriguk kwishagrakuk oudok douk warao armam iri. Aria enyudok baraen douk eik kanak yakriyen. Eik yadukemesh um eik yarao Iruhin ananin Mishin nyapenye aria nyeyabige enyudok baraen. \c 8 \s1 Warehosish Mahish Douk Shenek Ofamesh Shako Rohwimi Godomi Iri Kristen Mare Shushoh Uwe, Uwok. \p \v 1 Douk eik yakri ikripep um eshudok mahish douk shashoh shenek ofamesh shako rohwimi godomi douk madae adurimi iri uwe. Ipak pakri, “Apak ihishmorim douk madukemesh iri.” Enyudok enyen douk adur, aria enyudokmori saki apa nyakwaram ehudok aih um arpesh shatuk esheshish nyeiguhw shato iruhw um. Aria ta apak urkwip punawasham kupaishi arpesh um, ehudok aih ta hutaurum apak muni eshesh hunekap mutogur dodogowip um musuhw Krais ananin baraen mugipeshen um. \v 2 Enyudok arpen douk nyakri enyen nyadukem eneshenesh eshudok iri, enyen douk madae gamo nyudukemesh uwe. \v 3 Aria enyudok arpen douk enyenyim urkum manawasham Iruhin iri, enyen douk Iruhin nadukemen wosik um enyen douk ananin. \p \v 4 Aria enyudok baraen um shawok mahish douk shaesh shenek ofamesh um amudok rohwimi douk madae adurimi godomi iri uwe, eik yakri ikripep namudok. Apak madukemesh, amudok rohwimi douk madae adurimi godomi iri uwe, uwok. Anam douk wehiguhi aboriguh meyoh. Aria anam douk madae sabaimi godomi hupe uwe, uwok. Anan douk atun adurini Iruhin abom nape. \v 5-6 Adur, sabaishi eshudok douk arpesh shahwaresh shakri, “god” iri o shakri, “debeimi” iri. Aria ta adur sabaimi amudokmori “godomi” o sabaimi “debeimi” hupe iruhw heven o agundok atap akure, amudokmori bukomuk. Apak douk atun meyoh Iruhin abom nape. Anan douk apak mahwaran makri Yain iri. Anan douk baugos um ihishmorim eneshenesh eshudok. Aria apak douk mape um mutuk ananin atin nyeigur abom nyuto iruhw. Aria anan atun douk Debeini. Anan douk Jisas Krais. Aria um Jisas ananin nyeigur atin, Iruhin nenek ihishmorim eneshenesh eshudok shani arpesh. Aria um Jisas atun Iruhin norukap yapis aria mape. \p \v 7 Aria enesh arpesh madae shudukemesh uwe. Riguk enesh shape shagipesh amudok madae adurimi godomi iri uwe. Douk namudok aria douk eshesh shawok eshudok mahish douk shenek ofamesh shako rohwimi godomi iri um, eshesh shakri eshudok mahish douk warehosish abom aria eshesh shashoh. Aria numun esheship urkwip por shakri eshesh douk madae shudukemesh aria shenek yoweishi inahos um agundok shawok eshudok mahish um. \v 8 Aria eshudok worigun ta mare shurap punak hurukatin um Iruhin, uwok. Aria ta apak mukri uwok um muwok eshudokmori worigun um shopunek, Iruhin nutrup um ta mare nukri apak yoweipari, uwok. O aria mishakur um shopunek, Iruhin ta nutrip aria mare nukri apak ta mutogur yopipari mishagrakuk seiwok marik mape um, uwok. \p \v 9 Aria ipak ta gamo wosik pudukemesh. Um maresh? Ta wosik atin ehudok aih um puwok warehosish eshudok worigun um douk ipak pakri wosik um punekeh iri hunek eshudok douk shagipesh Krais aria madae dodogowish iri uwe shunek yoweishi inahos. \v 10 Nyak nyadukemesh um amudok rohwim douk madae adurimi uwe. Aria nyak nyunak agehw aria nyuwok eshudok warehosish. Aria ta enen arpen douk madae dodogowin um bilip iri uwe nyutrin um, enyen ta nyunekesh mumam? Nyak ta nyuhur enyenyihw apahw um nyuwok eshudok douk shako warehos iri aka, uwok? Adur atin, enyen ta nyushoh. \v 11 Douk namudok aria nyak douk nyadukemesh um amudok rohwim douk madae adurimi uwe. Aria nyakin saki ta nyununu enyudok arpen douk madae nyusuhw Krais ananin baraen dodog iri uwe um enyenyin bilip. Enyen douk Krais nataurumen iri. \v 12 Aria abudok nyutob ipak pawok eshudok warehosish obi nyutob, ipak penekesh shenek yoweishi inahos aria pununu esheshin bilip um Krais. Aria ipak penek yoweishi inahos um Krais shopunek. Um maresh? Enesh ipakish ashukenyish owashish esheship urkwip douk madae dodogowip uwe. Aria abudok nyutob eshesh shutik ipak aria shuwok eshudok warehosish um, eshesh douk shenek urkwip shukri eshesh shenek yoweishi inahos um. \v 13 Douk namudok aria ta worigun aria mahish eik yashoh iri shunek kupainyi Kristen nyunek yoweishi inahos um, kweipon kweipon eik ta mare wata ishoh atin mahish. Ta wosik atin inek enyudok Kristen douk mare dodogowin um bilip iri uwe nyunek yoweishi inahos. \c 9 \s1 Pol Nanadudareh Um Anan Madae Nurao Enesh Eshudok Eneshenesh Uwe Um Enyudok Mour Aposel Anan Neneken Iri \p \v 1 Eik ta enesh eshudok eneshenesh showeshike aka, yape meyoh? Uwok, eik yape meyoh. Aria eik douk anan aposel douk Iruhin nagraehe um inak ikripesh ananin baraen iri aka, uwok? Eik yatik Jisas douk nape apakin Debeini iri aka, uwok? Eik yenek Debeini ananin mour aria ipak douk patogur Kristen aka, uwok? \v 2 Aria enesh arpesh shukri eik madae anan aposel um uwe, adur atin ipak ta pukri eik douk anan aposel. Eik douk yanaku yakripep Debeini ananin baraen aria ipak pasuhwen dodog pagipeshen aria patukur anan. Aria douk um enyudok atin, ihishmorim arpesh shatrip aria shadukemesh shakri eik douk anan aposel. \p \v 3 Aria arpesh sheneke um, eik apa yawanamesh baraen yakripesh namudok. \v 4 Yakri, enyen douk wosik um apak aposel murao worigun um mour apak moneken iri aka, uwok? \v 5 Enyen douk wosik um apak aposel murao Kristeniyu armago aria wuni apak murahaen kabi douk amudok anam aposel hani Debeini ananim owarhim hani Pita sharahaen um aka, uwok? \v 6 Aria enyen douk wosik um eik ini Barnabas ohwak otuhw upe unek mour um urim utabor, aria kupaimi aposel ipak kanak pupe putaurumam pukom utabor um aka? \p \v 7 Meini arman apa nenek mour soldia aria anan kanak nanator ananish eneshenesh eshudok? Aria omi apa nyau worigun nubarig aria enyen kanak madae nyuwok enesh eshudok worigun uwe? O omi apa nyanak nyeyoh bulmakauhos aria enyen kanak madae nyuwok anaguhw esheshiguhw nyumaguhw uwe? \p \v 8 Enyudok eik yagipesh arpeship urkwip atip aria yakri namudok aka? Uwok. Enyudok lo douk seiwok Iruhin nakoguk Moses enyi douk nyakri enyudok atin. \v 9 Iruhin douk nakrip Moses nowem enyudok lo namudok. Iruhin nakri, “Ipak mare puweshik eshudok bulmakauhos douk shape sheshish shuruwepit wit um shuworish oureh aria esheshig nokwatog, uwok.” Aria Iruhin douk madae urkum murum bulmakauhos atish aria anan nukri namudok uwe, uwok. \v 10 Anan douk urkum morum apak shopunek aria nakri namudok. Adur, baugenyum enyudok baraen douk nyakrium apak. Enyudok baraen nyakri namudok. Enyudok arpen nyunek mour um nyuwor amnab iri, nyuni enyudok douk nyaworuk oureh um worigun iri, eshesh ta shudukemesh um eshesh ta shurao anagun worigun um douk eshesh shenek mourumagun iri. \v 11 Aria apak aposel douk namudok atin. Apak maumep yopishi eshudok douk Iruhin ananin Mishin nyekepesh iri um ipakiruh aparuh. Douk namudok aria ta ipak pukop eshudok um putaurum apakiruh yegeshiweruh um, enyen douk wosik aka, uwok? \v 12 Aria ta ipak pekesh eshudok kupaishi arpesh douk shakripep Iruhin ananin yopinyi baraen iri um, adur atin, enyen douk wosik abom um pukop ipakish eshudok eneshenesh apak shopunek. \p Aria eshudok douk apak wosik ta munatripesh iri, apak mare munatripesh uwe. Seiwok sagomatin apak manaku matogrumep um, aria manaki arigaha douk, apak makri uwok um mutapok yah um Krais ananin yopinyi baraen nyutogur dodogowin um, uwok. Douk namudok aria apak masah ihinyumorim enenyenen amaen. \v 13 Ipak padukemesh, amudok armam douk henek mour numun Iruhin ananit debeiti urupat iri apa harao tukwanigun worigun douk sharaesh um shenek ofamesh shako Iruhin iri. Aria amudok henek mour enyudok alta douk shape showem eneshenesh eshudok shenek ofamesh shako Iruhin iri, amam apa harao tukwanish um eshudok. \v 14 Aria douk namudok atin. Debeini douk nenek enyudok lo nakri namudok. Amudok armam douk hape henek mour um hakripesh ananin yopinyi baraen iri, eshudok douk shemneken shasuhwen iri ta shukom eneshenesh eshudok um shutaurum amamiruh yegeshiweruh. \p \v 15 Eik douk Iruhin neke big um irao enesh eshudok aria madae irao enesh eshudok eneshenesh uwe. Aria douk shopunek, eik douk madae iwem enyudok baraen um ikri ipak puke enesh eshudok eneshenesh eik uwe, uwok. Eik douk yanadadareh um agundok yenek Iruhin ananin mour yataurumep meyoh aria madae irao enesh eshudok eneshenesh um uwe. Douk namudok aria eik yakri uwok um enen arpen nyutriweik agundok eik yanadudareh aria yatuk eikin nyeigur um enyudok mour eik yeneken meyoh iri um, uwok. Aria enen arpen nyukri nyutriweik agundok yatuk eikin nyeigur um, eik yakri uwok abom. Enyen douk wosik um eik igokuk aria ta meyoh. \v 16 Aria eik douk madae ituk eikin nyeigur nyuto iruhw um agundok yakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen um uwe, uwok. Eik douk yah uwok um iweshik eikit nokwat um mare inak ikripesh um. Enyen douk Iruhin neshopoke um inak ikripesh ananin yopinyi baraen. Douk namudok aria eik ta inak ikripesh. Aria ta eik mare ikripesh um, anan ta nuke debeinyi amaen. \v 17 Aria ta eik kanak inek enyudok Iruhin ananin mour akure, eik ta irao enesh yopishi eshudok eneshenesh um enyudok mour. Aria uwok. Enyen douk Iruhin kanak nekeyen aria yeneken. \v 18 Douk namudok aria eik ta irao maresh um enyudok mour eik yeneken iri? Yopishi eshudok eik iraesh iri douk eshudok. Eik yakripesh Iruhin ananin yopinyi baraen um, eik yakripeshen meyoh. Eik madae ikripesh um shuke eneshenesh eshudok uwe, uwok. Eshudok douk Iruhin nakri wosik um eik iraesh um enyudok mour eik yeneken iri douk madae iraesh uwe. \s1 Pol Nape Shakamum Ihishmorim Arpesh Um Nutaurumesh \p \v 19 Eik douk madae ipe shakamum enen arpen inekumen mour meyoh uwe, uwok. Eik yape wosik. Aria eik kanak yape shakamum ihishmorim arpesh yenekumesh mour um yakri ikwiraeh um irao sabaishi arpesh abom shutanamori shunak um Iruhin. \v 20 Douk namudok aria eik yani eshesh Juda mape um, eik yatogur kabi anan Juda um. Eik yenekesh namudok um yakri iraouri enesh Juda shutanamori shunak um Iruhin. Aria yani eshudok douk shape shakamum Iruhin ananin lo shagipeshen iri mape um, eik yape kabi douk yape shakamum enyudok lo iri um yakri irao enesh eshudok arpesh shagipesh enyudok lo iri shutanamori shunakum Iruhin. \v 21 Aria yani eshudok douk madae shudukem Iruhin iri uwe mape um, eik madae igipesh enyudok lo kabi douk eshesh um uwe. Eik yenekesh namudok um yakri irao enesh eshudok arpesh shutanamori shunak um Iruhin. Aria eik yenekesh namudok um, eik douk madae ikenyuk agab enyudok lo inek yoweishi inahos uwe, uwok. Eik douk yape shakamum Krais ananin lo yagipeshen. \v 22 Aria yani eshudok douk madae dodogowish um shusuhw Krais ananin baraen dodog shugipeshen iri uwe mape um, eik yape kabi eshesh um yakri inekesh shusuhw Krais ananin baraen dodog shugipeshen. Eik yagipesh ihishmorim arpesh esheshih aih um yakri ikwiraeh ihihmorim yeh um irao enesh shatanam shunak um Iruhin. \v 23 Eik yenek enyudok ihinyumori mour um yakri sabaishi arpesh shumnek Iruhin ananin yopinyi baraen aria shugipeshen. Aria kweipon, eik ini eshudok arpesh douk shasuhw enyudok yopinyi baraen shagipeshen iri murao yopishi eneshenesh eshudok douk ananin yopinyi baraen nyakriyesh iri. \s1 Apak Mahur Dodogowip Atup Um Murao Yopishi Eshudok Eneshenesh \p \v 24 Ipak padukem enyudok aka, uwok? Arpesh shahur iri douk ihishmorim shahur, aria atin meyoh nyarao prais. Douk namudok aria ipak ta pahur dodogowip atip um purao enyudok prais. \v 25 Eshudok ihishmorim arpesh douk shukri shahur shishagrakuk kupaishi iri, ihih nyumneh eshesh apa shenek debeinyi mour abom um shenek lainum esheshiruh yegeshiweruh. Eshesh douk shenekesh namudok um shurao asudok prais douk ta yowes aria supeimesh banab nyutob meyoh iri. Aria apak douk mahur um murao yopinyi prais douk ta nyupemap um ihih nyumneh iri. \v 26 Douk namudok aria eik yahur, aria eik madae iyahur meyoh um inak itogur anagun um rohwih yah uwe, uwok. Eikis nabes satak sapeigu mak abom aria yahur dodogoiwe atuwe um yakri ishagrakuk ihishmorim arpesh. Aria eik yape kabi anan arman douk nenek boksen iri um. Eik madae iwashak eikish roguhw shanak meyoh uwe, uwok. \v 27 Eik yabo eikihw yegenyihw debeg atin um inekohw hwugipesh eikim urkum. Um maresh? Ta wosik atin um eik ikripesh Iruhin ananin yopinyi baraen kupaishi arpesh aria eik kanak ta Debeini nukri uwokume um aria mare irao yopinyi prais. \c 10 \s1 Ta Yoweihi Aih Hutogrumap Aria Mutu Munek Yoweishi Inahos \p \v 1 O ipak eikish arpesh, eik yakri ipak ta pudukem enyudok. Seiwok ihishmorim apakish popehesh yamehesh eshesh Israel shape shakamum ogwudok orug douk gwape gwarik-umesh um yah iri. Aria eshesh shagim amnab shanak shabrig ogwudok debeigwi youg nyeigurig um Owishiborigwi Youg. \v 2 Eshesh shagipesh Moses aria shawish shanak ogwudok orug gwoshigarish gwani youg aria shagipesh ananin baraen shani anan shasuhw atum urkum. Aria enyen kabi douk shenek baptaisum. \v 3-4 Aria ihishmorim shawok agundok worigun iri abrudok abar douk Iruhin nekeshesh iri. Abrudok abar douk batograri amudok debeimi utom burbuduk douk Iruhin nekesham aria manamesh shanak iri. Okwudok burbuduk douk Krais. \v 5 Aria sabaishi eshudok arpesh, Iruhin nakri uwok um esheshih aih aria juwehosin abom nekesh agab aria naesh shagok. Anan naesh shagok aria esheshiruh yegeshiweruh hakus hanakuk agundok wehigunum arpesh uwok um. \p \v 6 Aria eshudok ihishmorim douk shatogurum shakripap yopinyi dodogowinyi baraen apak doukipari um apak mishish mare shikitak um munek yoweishi inahos kabi douk seiwok eshesh shenekesh um, uwok. \v 7 Aria eshudok douk shakripap um apak mare munek lotu um amudok madae adurimi god omi uwe kabi douk seiwok eshesh enesh shagipesham um. Iruhin ananik Buk douk kwakri um eshesh kwakri namudok, \p “Eshesh shape shawok worigun abar aria shakitak shape sheyarub aria shenek eneshenesh yoweishi inahos shenek wehrur um.” \v 8 Aria apak shopunek mare munek yoweishi inahos monek wehrur um kabi douk seiwok eshesh enesh shenekesh um. Aria atuh nyumnah, sabaishi 23, 000-poreish shagok aria shanak shawishuk abom. \v 9 Aria apak mare mukwiraeh Debeini kabi douk seiwok enesh shakwiraehan aria yuguhw hwaesh shagok um. \v 10 Aria apak mare munumogesh aria munek prukpan um Iruhin kabi douk seiwok enesh shenekesh um aria enyudok ensel douk nyabo arpesh shagok iri nyaesh shagok aria shanak shawishuk abom um. \p \v 11 Enyudok ihinyumorim nyatogur um eshesh iri douk nyape kabi enen kak um kupaishi arpesh shutrin aria mare shunek yoweishi inahos. Aria enyudok baraen douk nyakrium ehudok aih aria shopunek douk shenyem nyetem Iruhin ananik Buk. Enyudok baraen shopunek douk shenyem um nyukripap dodogowinyi baraen apak doukipari um gamo mumnek um apak mare mugipesh esheshih yoweihi aih. Apak douk manaki jurug hurukatin um abudok nyutob um ahudok hugiguk iri nyumnah hutogur. \v 12 Douk namudok aria enyudok arpen douk nyukri enyen nyeyotu dodog iri, enyen ta gamo nyudukemesh um ta wosik atin enyen nyutu nyunek yoweishi inahos. \v 13 Ihinyumorim kwiraeh douk nyatogur um ipak iri douk madae enen kupainyi uwe, uwok. Enyudokmori atin kwiraeh shopunek apa nyatogur um ihishmorim arpesh. Aria Iruhin apa nagipeshen wosik ananin adurin atinyi baraen um nakri ta nutaurumep aria ta mare nukutupukuk um enen kwiraeh nyunek uhwin um ipakin dodog, uwok. Abudok nyutob kwiraeh nyutogur-umep obi nyutob, Iruhin ta nutaurumep nunekumep anah yah um pishagrakuk enyudok kwiraeh. Ahudok yah douk namudok. Anan ta nutaurumep nunekep piyotu dodogowip. \s1 Apak Munek Lotu Um Yain Iruhin Atun Aria Mare Mugipesh Warehos Shuni Madae Adurimi god Omi Uwe Shopunek \p \v 14 Douk namudok aria ipak eikish Iruhin ananish arpesh douk eik urkum manawashamep iri. Ipak ta pukomuk agabus aria mare pugipesh amudok madae adurimi god omi uwe. \v 15 Ipak douk padukemesh iri arpesh. Douk namudok aria ipak putik enyudok eik yenyemagu iri baraen punek skelumen. Aria ipak kanak ta pudukemesh um eikin baraen douk adurin atin. \v 16 Apak manadudareh um Iruhin um abrudok wainibar abar borap iri kap aria mabaroh um, ababar douk benekap mani Krais douk ananibor owishibor batorumap iri mape atugun aria masuhw atum urkum. Aria apak mawor atudok bret matoh um, atat douk tenekap mani Krais ananihw yegenyihw aria anan douk nagok um nataurumap aria mape atug barag. \v 17 Aria douk atut bret apak sabaipari matogur atin arpen. Um maresh? Apak ihishmorim douk mawok atudok atut bret. \p \v 18 Aria ipak urkwip purum eshesh Israel shenekeh iri aih. Eshudok arpesh douk shawok eshudok mahish aria worigun douk sheshem tebol shenek ofamesh shako Iruhin iri douk shani Iruhin shasuhw atum urkum aria shenek lotuman. \v 19 Aria eik yakri mumam? Eshudok mahish aria worigun douk shenek ofamesh shako madae adurimi god omi iri uwe iri douk arpesh meyoh shenekam iri douk adurigun worigun o eshudok warehos douk adurishi? Eik yakri namudok aka, uwok? \v 20 Uwok. Eik douk yakri namudok. Eshudok douk arpesh madae shudukem Iruhin iri uwe shenek ofamesh shako rohwomi god iri, eshudok douk madae shunek ofamesh shuko Iruhin uwe, uwok. Aria eik yakri uwok um ipak puni amudok henek rohw iri pusuhw atum urkum. \v 21 Ipak madae wosik um punek lotu um Debeini puwok wainibar abar ananin koutukwi iri, aria wata shopunek puwok papudok douk shenek ofamabor shako rohwomi god iri shopunek uwe, uwok. Ipak madae wosik um puni Debeini pupe atug barag atum urkum aria puwok ananigun worigun, aria wata shopunek punak puwok eshudok douk shenek ofamesh shako rohwim iri god omi uwe, uwok. \v 22 Apak makri munek Debeini juwehosin um apak aka, uwok? O apak douk dodogowip abom meshagrakuk anan aka, uwok? \s1 Apak Ta Mupe um Mutuk Iruhin Ananin Atin Nyeigur Nyuto Iruhw \p \v 23 Enesh shakri namudok, “Enyen douk wosik um munek ihishmorim eneshenesh eshudok.” Enyudok enyen douk adur, aria ihishmorim eshudok ta mare shutaur-umap. Aria eshesh shakri, “Enyen douk wosik um munek ihishmorim eneshenesh eshudok.” Aria eshudok ta mare shutaurumap shunekap mutogur dodogowip um musuhw Krais ananin baraen dodog mugipeshen um. \v 24 Aria ipak mare urkwip purum pakri punagabe ipak atip um ipak pupe wosik, uwok. Ipak ta urkwip purum putaurum kupaishi shopunek. \p \v 25 Mahish douk shatorish maket iri, eshudok wosik putorish aria pishoh. Ipak mare punek urkwip aria punasorik um, uwok. \v 26 Um maresh? Iruhin ananik Buk kwakri, “Agundok atap pani ihishmorim eshudok shani amnab, eshesh douk Debeini ananish atish.” \p \v 27 Aria ta enen arpen douk madae nyusuhw Krais ananin baraen iri uwe nyukri nyuhwar-umep um punak puni enen puwok worigun iri mahish, aria ipak mishish shikitak punak um, ipak ta punak. Punak aria eshudok worigun eshesh shunekeshumep iri, eshudok ipak ta pishoh. Ipak mare punek urkwip aria porig, uwok. \v 28 Aria ta enen arpen nyukripep nyukri, “Eshudok mahish douk shaesh shenek ofamesh um henek rohw iri god omi” iri um, ipak mare pishoh, uwok. Ipak punek urkum um enyudok arpen douk nyakripep iri nyuni eshudok enesh arpesh esheship urkwip. Ta ipak pishoh aria eshesh shugipeshep shishoh aria esheship urkwip pur shukri eshesh shenek yoweishi inahos. \v 29 Eik douk madae ikri um ipakip urkwip uwe. Eik yakri um enyudok arpen douk nyakripep um eshudok mahish shani worigun iri enyenyim urkum. Aria enen arpen ta nyukri, “Eik yape meyoh. Douk namudok aria enyudok arpen douk enyenyim urkum madae dodogowim iri uwe ta nyuneke aria mare iwok eshudok worigun aria mahish um maresh? Eik ta ishoh. \v 30 Aria eik inadudareh inek tenkyu um Iruhin um eshudok worigun iri mahish aria ishoh um, kupaishi arpesh douk shenek prukpanume um maresh? Ehudokmori aih eik yakri uwok-umeh.” \p \v 31 Douk namudok aria baugenyum enyudok baraen douk namudok. Aria ipak puwok worigun aria mahish o abar o punek maresh um, ipak ta punekesh um putuk Iruhin ananin atin nyeigur nyuto iruhw. \v 32 Ipak ta punek urkum um ihishmorim arpesh. Eshesh Juda shuni eshudok douk madae shudukem Iruhin iri uwe, shuni Iruhin ananish arpesh douk shasuhw ananin baraen shagipeshen iri. Eshudok ihishmorim arpesh ipak madae punek anah aih um punek enen um eshesh shunek yoweishi inahos, uwok. \v 33 Aria eik shopunek douk namudok atin. Eneshenesh eik yenekesh iri, eik apa yenekesh um yakri itaurum ihishmorim arpesh. Eik madae inek urkum um ikri itaurum eik atuwe uwe, uwok. Eik yeneken um yataurum ihishmorim arpesh um Iruhin wata nuraesh shutanamori shupe wosik abom. \c 11 \p \v 1 Ipak ta pugipesh eikih aih kabi douk eik yagipesh Krais ananih um. \s1 Sheshigor Baragos Shenek Lotu Um \p \v 2 Ihih nyumneh ipak urkwip porum eik aria pasuhwen dodog pagipesh eikin baraen douk yakripepen iri. Douk namudok aria douk eik yanadudareh-umep aria yatuk ipakish nyeiguhw shato iruhw. \p \v 3 Aria douk eik yakri ipak ta pudukem enyudok baraen um abudok nyutob ipak punak pupe punek lotu obi nyutob. Baraen enyudok. Krais ananin Debeini douk Iruhin. Aria ihim-morim armam amamin Debeini douk Krais, aria armatok okwokwin debeini douk okwokwin arman. \v 4 Douk namudok aria ta meini arman nishigor ananig barag aria nunek beten o nukripesh enen baraen douk Iruhin ananin Mishin nyakripan-enyi um, anan douk naunih Krais ananin nyeigur nyabuh. \v 5 Aria ta meikwi armatok madae kwishigor okwokwig barag aria kwunek beten o kwukripesh enen baraen douk Iruhin ananin Mishin nyakripok-enyi um, okwok douk kwaunih okwokwin arman ananin nyeigur nyabuh. Okwok kwenekesh namudok aria okwok abraen nyapeyok kabi douk kwohwar okwokwig barag um. \v 6 Aria ta armatok madae kwishigor barag um, okwok ta kwurupog banag. Aria armago apa abraen nyao um urpok baragos banagos o wohwaragos um. Douk namudok aria owo ta wishigorgos. \v 7 Aria armam mare hishigor amamigos baragos, uwok. Um maresh? Amam douk heyabigesh um agundok Iruhin dodogowin natrugun abom um. Aria armago douk weyabigesh agundok armam dodogowim hatrugun abom um. \v 8 Um maresh? Seiwok Iruhin madae nurao anagun um armatokihw yegenyihw aria nunek arman uwe, uwok. Anan narao anagun um armanihw yegenyihw aria nenek armatok. \v 9 Aria shopunek, Iruhin douk madae urkum murum armatok aria nunek arman um nutaurumok uwe, uwok. Anan urkum morum arman aria nenek armatok um kwutauruman. \v 10 Douk namudok aria ipak pupe punek lotu obi nyutob, armago ta wishigor baragos. Owo wishigorgos um eshudok Iruhin ananish yopishi enselahos douk shani ipak shape iri shutik aria shukri wosik, owo douk wape shakamum owowim armam. \p \v 11 Apak douk manokrop-umum apakin Debeini aria mape shakamum anan. Aria armatok okwok otuk ta mare kwupe okwok otuk. Aria arman atun um, anan shopunek ta mare nupe anan atun, uwok. Eshesh biyesh arman nutaurum okwok aria armatok kwutaurum anan aria douk shape. \v 12 Iruhin douk narao anagun um arman ananihw yegenyihw aria nenek armatok. Aria douk namudok atin, anan nenek armam aria armago aria armago wobuki armam. Aria Iruhin douk baugos um arpesh shani ihishmorim eneshenesh. \p \v 13 Ipak kanak punenek skelimum enyudok baraen um ipak kanak. Ahudok aih um armago madae wishigor owowigos baragos aria unek beten um Iruhin um, enyen douk madae yopihi aih uwe. \v 14 Aria apak arpesh apakin saki douk nyeyabigep namudok. Enyen douk madae wosik um armam amamigos baragos sutogur debegos um uwe, uwok. \v 15 Aria ta armago owowigos baragos sutogur rougos um, agagos douk seneko watogur watrugun yopuhi. Um maresh? Iruhin anan kanak nako rougosi baragos um wishigor owowigos baragos. \v 16 Aria ta enen arpen nyukri uwok um nyugipesh enyudok baraen um, enyen ta nyudukemesh um apak douk madae mugipeshuk enen kupaihi aihin uwe, uwok. Apak douk magipesh ehudok atih aih douk ihishmorim Iruhin ananish arpesh shape ihirub sisigirub ihirubmorim warub shagipeshen iri. \s1 Eshesh Korin Shawok Debeini Ananigun Worigun Komunio Aria Shanunugun \p \v 17 Douk eik yakri ikripep enen dodogowinyi baraen. Aria eik ta mare ituk ipakish nyeiguhw shuto iruhw, uwok. Um maresh? Abudok nyutob ipak panak pape penek lotu aria penekeh iri aih douk madae hataurumep atin uwe, uwok. Eheh apa henekep pape yowep. \v 18 Sagomatin eik yakri ikriyen iri um enyudok. Abudok nyutob ipak Iruhin ananish arpesh panak pape penek lotu obi nyutob, ipak apa pape um pakri punasiyaum atin. Aria eik yemnek baraen um ipak penekesh namudok um aria yakri douk adur. \v 19 Adur, ipak ta punasiyam um eshudok arpesh douk shagipesh adurih aih iri ta hunowereh hutogur yopugunum. \v 20 Douk namudok aria worigun ipak pasuwogun panak abudok nyutob panak penek lotu obi nyutob douk madae Debeini ananigun uwe. \v 21 Umum maresh? Ipak ihipmorim atin atin apa penekesh arigas pohur ipakigun worigun pagnoh. Ipak madae pishukabar um kupaishi arpesh ba pukesh anagun worigun uwe. Douk namudok aria enesh nyurub baesh shape, aria kupaishi shawok sabaibari wainibar abar aria shagugak. \v 22 Aria ipak urusag wokep um pupe puwok worigun aria abar um aka? O ipak panabukeshuk arigos Iruhin ananish arpesh pakri eshesh yoweishi aria ipak madae pukesh anagun worigun eshudok worigun wokeshi uwe aria penekesh abraen? Eik ikripep maren baraen? Aka pakri eik ta ituk ipakish nyeiguhw um ehudok aih ipak penekeh iri? Adur atin enyudok ta uwok. \s1 Debeini Jisas Nakom Bret Aria Wainibar Abar Ananim Disaipel \r (Matyu 26:26-29; Mak 14:22-25; Luk 22:14-20) \p \v 23 Enyudok baraen eik yakripepen iri, enyen douk Debeini anan kanak nekeyen iri. Baraen douk enyudok. Abudok wab Judas neyabig Jisas ananim horim um Jisas obi nyutob, Debeini Jisas nohur bret \v 24 nenek tenkyu um Iruhin aria naworut nakrip ananim disaipel nakri, “Atudok bret douk eikihw yegenyihw, eik douk yekepohw um itaurumep. Aria meibi nyutob ipak puwok abrudok abar um, ipak ta punekesh um urkwip purum eik. Ipak ta pupe punekesh namudok um urkwip purum eik.” \v 25 Douk amam hatoh heyatat aria anan nohur kap wainibar abar barop iri aria nenekesh namudok atin aria nakri, “Abrudok abar douk eikin namunyi dodogowinyi baraen kontrak. Eikibor owishibor douk ta butourak um butor ipak aria ta bunek enyudok kontrak nyutogur dodogowin. Aria abudok nyutob ipak puwok abrudok abar um, ipak ta punekesh um urkwip purum eik.” \p \v 26 Aria abudok nyutob ipak puwok atudok bret aria puwok abar bor apudok kap iri um, ipak punekesh um piyabigesh um agundok Debeini nagok um. Aria ipak pupe punekesh namudok atin arigaha punak putogrum ahudok nyumnah anan nutanamori ahi. \s1 Apak Ta Munek Skelim Um Apakip Urkwip Iyoh Aria Kadak Murao Debeini Ananigun Worigun \p \v 27 Douk namudok aria enen arpen enyenyim urkum madae mur wosik uwe aria nyuwok Debeini ananigun worigun, atudok bret tuni abar meyoh um, enyen douk nyenek yoweishi inahos um Debeini ananihw yegenyihw hwani ananibor owishibor. Aria enyen douk baraen nyapenyen um nyenek eshudok yoweishi inahos um. \v 28 Aria sagomatin, arpen ta nyunek skelimum enyenyim urkum ba iyoh aria kadak nyuwok atudok bret tuni abrudok abar. \v 29 Um maresh? Enyen ta mare nyudukem baugenyum baraen um Debeini ananihw yegenyihw abudok nyutob enyen nyuwok atudok bret tuni abrudok abar obi nyutob um, agundok douk enyen kanak nyenek yoweihi aih aria nyenek kwot um enyen kanak. \v 30 Aria ipak douk penekesh namudok aria sabaipari madae dodogowipari uwe. Aria sabaipari arugeh hapeyep aria enesh shagok. \v 31 Aria sagomatin apak munek skelimum apak kanak wosik akure, Debeini ta nunek skelimap aria mare nutik enen baraen nyupenyap, uwok. \v 32 Aria Debeini nunek skelimum apakih aih aria nugabeyap um, anan douk nenekap namudok um nunekap mutogur yopishi arpesh um kweipon apak mare muni agundok atapishi arpesh munak muwishuk, uwok. \p \v 33 Douk namudok aria ipak eikish arpesh, abudok nyutob ipak punak pupe um puwok Debeini ananigun worigun obi nyutob, ipak ta pishukabar um kupaishi shopunek. \v 34 Aria enen arpen nyurub ben um, enyen ta nyishoh enyenyit urupat. Aria abudok nyutob ipak punak pupe punek lotu um ipak ta mare punek enesh yoweishi inahos. Aria Debeini nunek skelimep um, anan ta mare nutik enen baraen nyupenyep, uwok. \p Aria enen baraen eik douk wata ikripepen iri uwe, eik ta ikripep abudok nyutob eik inaku itogrumep obi nyutob. \c 12 \s1 Yopinyi Presen Iruhin ananin Mishin Nyakopen Iri \p \v 1 O ipak eikish arpesh. Eik yakri uwok um ipak purpur um enyudok sabainyi yopinyi presen douk Iruhin ananin Mishin nyekepen iri. \v 2 Ipak padukemesh, seiwok ipak madae pudukem Iruhin obi nyutob uwe, ipakip urkwip douk panadudareh um eshudok warehos douk madae shiyagwreh atin iri uwe. Aria eshesh shenekep panak pagipeshesh. \v 3 Douk namudok aria eik yakri um ikripep enyudok baraen. Enyudok arpen douk Iruhin ananin Mishin nyupenyen aria nyunyuhur nyukripen baraen iri, enyen ta mare nyukri, “Jisas anan douk yoweini,” uwok. Aria enyudok arpen douk madae Iruhin ananin Mishin nyupenyen iri uwe ta mare nyukri, “Jisas anan douk Debeini,” uwok. \p \v 4 Adur, enyen douk sabainyi sisigin yopinyi presen douk Iruhin ananin Mishin apa nyakopen iri. Aria enyudok ihinyumorim presen douk enyudok atin Iruhin ananin Mishin nyakopen. \v 5 Aria sabainyi sisigin mour Debeini ananin nyape. Aria ananish arpesh douk sheneken um anan atun. \v 6 Aria eheh douk sabaihi yeh um apak munek mour um. Aria atun Iruhin meyoh nakop ananin dodog apak ihishmorim ananish arpesh um nunekop dodogowip um munek enyudok mour. \p \v 7 Iruhin ananin Mishin apa nyeyabigap enyenyin dodog nyatogur ihishmorim arpesh atin atin um nyutaurum ihishmorim Iruhin ananish arpesh. \v 8 Enen arpen, Iruhin ananin Mishin nyeken dodog um nyukrip kupaishi arpesh um Iruhin ananin baraen um nyiyabigesh yopipi urkwip aria shugipeshep. Aria kupainyi arpen, enyudok atin Iruhin ananin Mishin nyeken dodog aria saki um nyukripesh baugenyum um Iruhin ananin baraen um sabaishi arpesh shudukem Iruhin wosik. \v 9 Aria enen arpen, enyudok atin Iruhin ananin Mishin nyataurumen abom um nyunek bilip um nyunek Iruhin atun neneken iri mour. Aria kupainyi arpen, enyudok atin Iruhin ananin Mishin nyeken dodog um nyunek beten um arugeh haesh iri arpesh aria Iruhin wata nugabeyesh. \v 10 Aria enen arpen, Iruhin ananin Mishin nyataurumen nyeken dodog um nyunek Iruhin atun neneken iri mour. Aria kupainyi arpen, Iruhin ananin Mishin nyeken dodog um nyutogur profet um nyukripesh Iruhin ananin baraen douk Iruhin neyabiganen iri. Aria enen arpen, enyen nyeken dodog um nyunek skelimum sabainyi kupainyi baraen douk arpesh shakripeshen iri um eshesh shudukemesh um enyen douk Iruhin ananin baraen o yoweini Satan ananin. Aria enen arpen, enyen nyeken dodog um nyiyagwreh sabainyi kupainyi baraen. Aria kupainyi arpen, enyudok atin Iruhin ananin Mishin nyeken dodog um nyuwanam enyudok kupainyi baraen nyukripesh baugenyum um. \v 11 Aria enyen douk enyudok atin Iruhin ananin Mishin nyenek enyudok ihinyumori mour abom. Enyen nyagipesh enyenyim urkum atum aria nyekesh sisigin yopinyi presen ihishmorim arpesh atin atin. Enesh nyekeshuk enen sik, aria enesh nyekeshuk sik. \s1 Apak Ihishmorim Douk Mape Anabik Um Ahwudok Otuhw Yegenyihw Um \p \v 12 Arpenyihw yegenyihw douk otuhw meyoh. Aria sabaigunum shokushoku-gunum um yegenyihw hwanadran um atugun aria hwonek atin arpen. Aria Krais douk namudok atin. \v 13 Um maresh? Apak ihishmorim atin Iruhin ananin Mishin nyenek baptaisumap aria nyenekop matogur kabi atin arpen um. Apak Juda mani ipak douk riguk madae pudukem Iruhin iri uwe. Apak mani eshudok douk shape shakamum kupaishi arpesh shenek-umesh mour meyoh iri, mani eshudok douk shape meyoh iri, marao atin Iruhin ananin Mishin nyapenyap. \p \v 14 Apak madukemesh, arpenyihw yegenyihw douk madae anabik atugun nunekohw uwe, uwok. Ohohw douk sabaigunum shoku-shokugun nanadran um atugun aria nenek enen arpen. \v 15 Aria ta yerihw hwukri, “Eik douk madae wis uwe, douk namudok aria eik madae ipe anabikihwum um ahwudok yegenyihw uwe.” Douk yerihw ta hwukri namudok, aria ohohw douk madae hwupe anabikihwum um ahwudok yegenyihw. \v 16 Aria ta arigos sukri, “Eik douk madae nabep uwe, douk namudok aria eik madae ipe anabikihwum um ahwudok yegenyihw uwe.” Douk arigos ta sukri namudok, aria agagos douk madae supe anabikihwum um ahwudok yegenyihw. \v 17 Aria ta ihihwumorim shuknihw yegenyihw hwutogur nabep atup akure, ohohw ta hwumnek baraen mumam? Aria ta ihihwumorim shuknihw yegenyihw hwutogur arigos atugos akure, ohohw ta hwumnih eshudok eneshenesh mumam? \v 18 Aria arpenyihw yegenyihw douk madae ohohw kanak hwupe namudok uwe, uwok. Ohohw douk seiwok Iruhin nagipesh ananim urkum aria nenek ihigunmorim shokushokugun um ahwudok yegenyihw nape ahwudok shuknihw yegenyihw. \v 19 Aria ta ihihwumorim shuknihw yegenyihw douk barag atug o aiyas atugas akure, ahwudok yegenyihw ta hwupe mumam? \v 20 Aria yegenyihw douk madae hwupe namudok uwe. Ohwohw douk sabaigunum shokushokugun um nape aria nenek otuhw yegenyihw. \p \v 21 Aria nabes ta mare sukrip wis sukri, “Apak makri uwok um ipak. Aria ipak uwok akure, apak atup wosik ta mupe wosik!” Aria barag ta mare gukrip yeriweruh gukri, “Eik yakri uwok um ipak. Aria ipak uwok akure, eik atuwe wosik ta ipe wosik!” Adur atin enyudok ta uwok. \v 22 Aria agundokiruh um yegeshiweruh douk apak makri araruh madae dodogowiruh iri uwe aria madae hupe akure, yegenyihw ta mare hwupe wosik uwe, uwok. \v 23 Aria agundokiruh um douk apak makri araruh nyeiguhw wokaruh iri, apak apa meyoharuh wosik atin. Aria agundokiruh um apak apa abraenyip-umaruh iri, apak apa mobeshukaruh aria mushapomaruh. \v 24 Aria agundokiruh um douk apak madae abraenyip-umaruh iri uwe, apak madae mugabeyaruh aria muyoharuh namudok uwe. Aria Iruhin douk nenek ihigunmorim sabaigunum sisigigun um yegenyihw hwanak hwanadran atugun aria hwenek otuhw debeihwi yegenyihw. Aria anabig-iruh um douk nyeiguhw wokaruh, aria anan nakoruh nyeiguhw shato iruh-umoruh. \v 25 Anan nenekesh namudok um ahwudok shuknihw yegenyihw mare hwunabrig aria hwunasiya um uwe, uwok. Aria agundok sabaiguni sisigigun um ahwudok yegenyihw ta hwunagapesh aria hwunagabe um. \v 26 Douk namudok aria ta anabigihw um yegenyihw hwumnek eriger, ihihwumorim yegenyihw shopunek ta hwumnek eriger. Aria ta anabigihw um hwurao debeinyi nyeigur um, ihihwumorim yegenyihw shopunek ta hwunadudareh. \p \v 27 Douk namudok aria ipak ihipmorim atin atin douk pape kabi anabikihw um Krais ananihw yegenyihw um. \v 28 Aria Iruhin douk nagraeh ihishmorim ananish arpesh um shunek ananin mour. Sagomatin um douk aposel, Iruhin nagraeham um hanak hukripesh ananin baraen iri. Aria eshesh profet, douk Iruhin neyabigesh baraen shanak shakrip arpesh iri. Aria eshudok douk shenek skulumesh um Iruhin ananin baraen iri. Aria eshudok douk shenek Iruhin atun nape neneken iri mour. Aria eshudok douk shenek beten um arugeh hapeyesh iri aria Iruhin wata nagabeyesh iri. Aria eshudok douk shataurum kupaishi Iruhin ananish arpesh iri. Aria eshudok douk shenek sisigin enenyenen mour um sios iri. Aria eshudok douk sheneyagwreh sabainyi kupainyi baraen iri. \v 29 Aria ipak pakri mumam? Ipak pakri amam ihim-morim hutogur aposel omi atum? Aka pakri ihishmorim shutogur profet iri atish? Aka pakri ihishmorim shutogur tisa omi aria shunek skulumesh um Iruhin ananin baraen um shumneken shugipeshen wosik iri atish? Aka ipak pakri ta ihishmorim shunek Iruhin atun nape neneken iri mour? \v 30 O ipak pakri ta ihishmorim arpesh shurao dodog um shugabe arugeh hapeyesh iri arpesh? O pakri ta ihishmorim arpesh shurao dodog um shiyagwreh sabainyi kupainyi baraen aka? Aka pakri ta ihishmorim shudukemesh um shuwanam baugenyum um enyudok sabainyi kupainyi baraen? Adur atin ta uwok. Ihishmorim douk shenek esheshin sisigin mour douk Iruhin nekeshen iri. \v 31 Aria ipak ihishmorim oub ta bikitak abom um purao sagomatinyin presen douk Iruhin ananin Mishin nyako arpesh-enyi. \s1 Apakip Urkwip Ta Punawasham Abom Um Kupaishi Arpesh \p Aria douk eik yakri ikripep um eneh yopihi aih abom douk heshagrakuk ihinyumorim enyudok yopinyi presen iri. \c 13 \p \v 1 Aria eik idukemesh um iyagwreh sabainyi kupainyi baraen nyuni enselahos esheshin shopunek, aria eik urkum mare munawasham arpesh um, eikin baraen douk wehinyi. Enyen kabi douk wiruh o nyubrap douk sheneyagwreh meyoh iri um. \v 2 Aria ta Iruhin ananin Mishin nyuke yopinyi presen um ikripesh Iruhin ananin baraen, kabi amam profet hakripesh um, aria ta eik idukem baugenyum um ihinyumorim Iruhin ananin nyanabeshuk iri baraen, aria irao ihinyumorim Iruhin ananin yopinyi saki shopunek, aria isuhw Iruhin ananin baraen dodog abom igipeshen um inek beten ishopok yodururuh um hutotigos hunak hupe kupaigunum, aria eik urkum madae munawasham kupaishi arpesh um, eik douk madae yopuwe iri uwe inek enesh eshudok um yoweishi eneshenesh, uwok. \v 3 Aria eik ikesh ihishmorim eikish eneshenesh um eshudok douk yaruhish arpesh iri, aria ikri wosik um kupaishi shusuhwe shishaiweh eik um nyih aria she igok, aria eik urkum madae munawasham kupaishi arpesh um, ihihmorim ehudok eik yenekeh iri aih ta mare hutaurume uwe, uwok. \p \v 4 Enyudok arpen douk enyenyim urkum manawasham kupaishi arpesh iri douk mare juwehosim arigas atin uwe. Aria enyen mare nyuwanamesh atin uwe yoweishi inahos eshesh shenekesh um enyen iri. Enyen apa nyenek yopihi aih um ihishmorim arpesh nyutaurumesh. Aria madae nyunek nyigiya atinyum eshudok douk shanagrem sabaishi eshudok eneshenesh iri uwe. Aria madae nyutuk enyenyin nyeigur nyuto iruhw atin uwe. \v 5 Enyen madae nyubo mishin atin um uwe, aria madae urkum murum enyen atin uwe, uwok. Enyen apa nyape shakamum kupaishi arpesh aria madae juwehosin arigas atin uwe. Aria mare nyusuhw yoweihi aih uwe um kupaishi shenekesh-umen iri uwe, uwok. \v 6 Aria enyen madae nyunadudareh-umeh atih uwe yoweihi aih, uwok. Enyen apa nyanadudareh um yopihi durdurih atih aih. \v 7 Ihih nyumneh enyen apa nyape um nyenek enyudokmori atin. Enyenyihw apahw apa hwor wosik aria nyeyotu dodog abudok nyutob amaen nyatogur-umen nyeneken nyemnek eriger obi nyutob. Enyen madae nyiyagwreh rohwin baraen um kupaishi nyukri eshesh shenek yoweishi inahos uwe. Enyen nyakri Iruhin anan kanak ta nutaurumesh aria shunek yopihi aih. Enyen apa nyasuhw Iruhin ananin baraen dodog nyagipeshen aria nyape nyatrugun-umen um nutaurumen nyuni eshudok shenek yoweishi inahos iri shopunek. Aria enyen apa nyeyotu dodogowin aria nyakri wosik um nyusah ihinyumorim amaen douk ta nyutogur-umen iri. \p \v 8 Aria ehudok yopihi aih um urkwip punawasham kupaishi arpesh um ta mare hutuh hunak huwishuk uwe, uwok. Ehudok aih um Iruhin ananin Mishin nyuhur ananish arpesh shunek mourum shukripesh ananin baraen kabi amam profet hakripesh um ta nyutuh. Enyudok sabainyi yopinyi presen um sheneyagwreh kupakupainyi baraen um ta nyutuh. Aria ehudok aih um sharao saki um shudukem Iruhin um shopunek ta hutuh. \v 9 Um maresh? Douk apak madae gamo mudukem ihinyumorim saki uwe. Apak madukem tukwanin atin. Aria shopunek, abudok nyutob Iruhin ananin Mishin nyohur arpesh shakripesh Iruhin ananin baraen um, eshesh shakripesh tukwanin atin. \v 10 Aria kweipon Jisas Krais nutanamori obi nyutob, eshudok douk madukem tukwanish atish iri ta shunak shuwishuk. \v 11 Seiwok eik wata yape kabi shokwinyi batowin um, eik yeyagwreh kabi batowin um. Aria yemnek baraen o yatik eshudok um, eik yenek urkum-umesh kabi douk shokwinyi batowin um. Aria douk eik yakitak yopuwe aria yakutukuk ehudok shokwishiyeh aih. \v 12 Douk apak matik eshudok um, apak matrish ruhur atin kabi douk matik aboriguh wenyir um. Aria kweipon ahudok adurih nyumnah hutogur aria apak ta mutrish wosik abom. Aria douk abudok nyutob eik madae idukem ihishmorim eshudok uwe. Aria kweipon ahudok nyumnah, eik ta idukem ihishmorim eneshenesh eshudok abom kabi douk Iruhin nadukem eik wosik abom um. \p \v 13 Aria douk ehudok bihotih aih douk wata hape. Ehudok aih um munek bilip um, hani ehudok um mape matrugun um Jisas Krais nutanamorium, hani ehudok um urkwip punawasham kupaishi arpesh um. Ehudok bihotih aih douk hape. Aria sagomih yopihi aih abom douk heshagrakuk ihihmorim iri douk ehudok yopihi aih um urkwip punawasham kupaishi um. \c 14 \s1 Sabainyi Yopinyi Presen Iruhin ananin Mishin Nyakopen Iri \p \v 1 Ipak ta punek mour dodogowip atip um ipakip urkwip punawasham kupaishi arpesh. Ipak mishish ta shikitak abom um purao ihinyumorim yopinyi presen douk Iruhin ananin Mishin apa nyakopen iri. Aria nyarik iri abom nyeshagrakuk ihinyumorim presen douk ipak ta mishish shikitak abom um puraen iri douk enyudok um Iruhin ananin Mishin nyupuhur nyutaurumep pukripesh ananin baraen um kabi amam profet hakripesh um. \v 2 Apak madukemesh, enyudok arpen douk nyeyagwreh kupainyi baraen douk arpesh madae shudukemen iri uwe, enyen douk madae nyukripesh baraen enesh arpesh uwe, uwok. Enyen douk nyakrip Iruhin atun. Um maresh? Madae enen arpen nyudukem enyudok baraen enyen nyeyagwrehen iri uwe. Enyen douk Iruhin ananin Mishin nyenyuhur nyeken dodog aria nyeyagwreh enyudok baraen douk seiwok nyanabeshuk nyape iri. \v 3 Aria enyudok arpen douk Iruhin ananin Mishin nyenyuhur aria nyeyagwreh ipakin baraen nyakripesh Iruhin ananin baraen iri, enyen nyakripeshen iri baraen douk nyutaurum arpesh nyenekesh shasuhw Krais ananin baraen dodog aria nyogabeimesh esheshiruh aparuh hur wosik aria shenek yopihi aih. \v 4 Enyudok arpen douk nyeyagwreh kupainyi baraen iri douk nyataurum enyen kanak nyatogur dodogowin. Aria enyudok douk Iruhin ananin Mishin nyenyuhur aria nyeyagwreh ipakin baraen nyakripesh Iruhin ananin baraen iri douk nyataurum ihishmorim Iruhin ananish arpesh nyenekesh shatogur dodogowish shasuhw Krais ananin baraen dodog. \v 5 Eik yakri wosik um ipak ihishmorim piyagwreh sabainyi kupainyi baraen. Aria eik yakri abom um ipak purao enyudok yopinyi presen um Iruhin ananin Mishin nyupuhur piyagwreh ipakin baraen aria pukripesh Iruhin ananin baraen um. Um maresh? Ta enyudok arpen douk nyeyagwreh kupainyi baraen iri nyiyagwreh um, enen kupainyi arpen ta nyuwanam enyudok baraen nyukripesh um Iruhin ananish arpesh shumneken aria nyutaurumesh shutogur dodogowish. Aria ta mare enen arpen nyuwanam enyenyin baraen um, enyenyin baraen ta mare nyutaurum enesh arpesh, uwok. Douk namudok aria enyudok arpen douk Iruhin nenyuhur aria nyeyagwreh ipakin baraen nyakripesh ananin baraen iri nyeneken iri mour douk nyeshagrakuk abom enyudok nyeyagwreh kupainyi baraen iri. \p \v 6 O ipak eikish arpesh, ipak urkwip purum enyudok baraen. Aria eik inaku ini ipak mupe aria iyagwreh kupainyi baraen ikripep Iruhin ananin baraen um, eik ta itaurumep um pusuhw Iruhin ananin baraen dodog putogur dodogowip mumam? Aria ta eik inyanam-umep um, enyen douk wosik. Aria ta eik ikri itaurumep um, eik ta ikripep um enen baraen douk Iruhin neyabigeyen iri, o ikripep um enen baraen um purao yopinyi saki o ikripep enen baraen douk Iruhin ananin Mishin nyeyohur nyakripeyenyi o inek skulumep um enesh namushi eshudok eneshenesh um, eshudok eneshenesh douk wosik. \s1 Mukripesh Iruhin Ananin Baraen Um, Apak Ta Mukripesh Apakin Baraen \p \v 7 Eneshenesh eshudok kabi douk buwaen o gita douk madae gamo shupe shiyagwreh shenek yopinyi gaha abom iri uwe douk namudok atin. Aria arpesh ta mare shubirakesh wosik um, eshesh ta mare shiyagwreh wosik. Aria apak ta mumnekesh aria ta mudukem yopinyi gaha mumam? \v 8 Aria ta arpen nyihapur oruhw iri mare nyihapuruhw hwiyagwreh wosik um, amudok henek wanohw iri ta hunek garibog aria hupe hutrugun um hunek wanohw mumam? \v 9 Aria ipak shopunek douk namudok atin. Ipak pukripesh Iruhin ananin baraen um, ipak ta piyagwreh pukripesh esheshin baraen douk eshesh shadukemen iri. Aria ipak pukripesh baraen kupainyi um, eshesh ta shudukem baugenyum ipakin baraen mumam? Ipakin baraen ta nyunakuk atap meyoh. \v 10 Adur, sabainyi kupainyi baraen nyape agudok atapig nahobig. Aria madae enen rohwin wehinyi baraen nyupe uwe. Ihinyumorim baraen douk baugenyum baraen nyape. \v 11 Aria ta eik mare idukem baugenyum baraen douk kupainyi arpen nyakriyen iri um, enyen ta nyukri eik kupaiburi waburiwe iri. Aria eik shopunek ta ikri enyen douk kupaiburi waburin. \v 12 Ipak douk oub bakitak um pakri purao sabainyi yopinyi presen douk Iruhin ananin Mishin apa nyekepen iri. Douk namudok aria ipak ta punek mour dodogowip um purao enyudok presen um putaurum Iruhin ananish arpesh shusuhw ananin baraen dodog shutogur dodogowish um. \p \v 13 Douk namudok aria enyudok arpen douk nyeyagwreh kupainyi baraen douk arpesh madae shudukemen iri uwe, enyen ta nyunek beten nyurig Iruhin um nuken saki um nyuwanam enyudok baraen um arpesh shudukemen. \v 14 Um maresh? Ta eik iyagwreh inek beten kupainyi baraen eik madae idukemen iri uwe um, agundok douk eikin mishin atin nyenek beten. Aria eikim urkum douk mapeik meyoh. \v 15 Douk namudok aria douk eik ta inekesh mumam? Eik ta inek beten ini eikin mishin nyuni eikim urkum shopunek. Aria eik ta iyarub ini eikin mishin nyuni eikim urkum shopunek. \v 16-17 Aria ta ipak puni ipakish mishish atish putuk Iruhin ananin nyeigur punek tenkyu uman, aria enen arpen douk madae nyurao enyudok presen\f 14:16-17 \fr 14:16-17 \ft Baugenyum enyudok baraen Grik douk biyen. Enen nyakri arpen madae nyurao enyudok presen um nyudukem enyudok baraen eshesh sheyagwrehen iri uwe. Aria enen nyakri arpen douk wata nyutogur Kristen iri uwe.\f*um nyudukem enyudok baraen ipak peyagwrehen iri nyuni ipak nyupe um, enyen ta nyumnek ipakin beten aria nyukri adur mumam? Adur, ipak ta punek yopini beten punek tenkyu um Iruhin, aria ipak ta mare putaurum enyudok arpen douk nyani ipak nyape iri uwe, uwok. Um maresh? Enyen douk madae nyudukem enyudok baraen ipak penek beten peyagwreh-enyi uwe, uwok. \p \v 18 Eik yenek tenkyu um Iruhin. Um maresh? Eik yeshagrakuk ipak abom um agundok yeyagwreh sabainyi kupainyi baraen um. \v 19 Aria abudok nyutob yani Iruhin ananish arpesh mape menek lotu obi nyutob, eik yakri ikripesh banenyi\f 14:19 \fr 14:19 \ft Enyudok baraen um Grik douk nyakri 5-porein baraen o 5-porein wod. Aria ta Inglis nyakri 5 words. Aria baugenyum enyudok baraen douk nyakri banenyi baraen meyoh.\f*baraen douk ta shudukemen iri um itaurumesh. Eik yakri uwok um ikripesh sabainyi 10,000-porein baraen um ikripesh kupainyi baraen uwe, uwok. \p \v 20 O ipak eikish arpesh, ipakip urkwip douk wata pape kabi shokwishi esheship um. Aria douk jurug. Shunek yoweihi aih um, ipak ta pupe kabi shokwishi douk madae dodogowish um shunek yoweishi inahos iri uwe. Aria ipakip urkwip ta putogur kabi yopishi esheshipi um. \v 21 Enen Iruhin ananin lo douk nyetem ananik Buk iri douk nyakri namudok. Debeini nakri, \q1 “Eik ta ihur kupairubi warubish arpesh douk sheneyagwreh kupainyi baraen iri \q1 um shukripesh eikin baraen eshudok eikish arpesh aria eshesh ta mare shugipeshen uwe, uwok.” \p \v 22 Douk namudok aria apak madukemesh, enyudok presen um piyagwreh sabainyi kupainyi baraen um, enyen douk Iruhin madae nukepen um niyabigep ananin dodog ipak douk pasuhw Krais ananin baraen pagipeshen iri uwe, uwok. Anan douk nekep enyudok presen um nakri niyabigesh ananin dodog eshudok douk madae shunek bilip-uman iri uwe. Aria enyudok presen douk Iruhin ananin Mishin nyekepen um nyupuhur um pukripesh Iruhin ananin baraen um, enyudok Iruhin douk madae nuko eshudok madae shunek bilip-uman iri uwe, uwok. Anan douk nekesh enyudok presen um putaurum eshudok douk shenek bilip um anan iri. \p \v 23 Douk namudok aria ta ihishmorim Iruhin ananish arpesh punak pupe atugun aria ihishmorim pupe piyagwreh sabainyi kupainyi baraen, aria enesh douk madae shusuhw Krais ananin baraen iri uwe shini ipak shupe um, eshesh ta shumnekep aria shukri ipak pogugak iri. \v 24 Aria ta Iruhin ananin Mishin nyupuhur aria pukripesh Iruhin ananin baraen ipakin baraen, aria ta enen arpen douk madae nyunek bilip iri uwe o enen douk madae gamo nyudukem Iruhin ananin baraen iri uwe nyuni ipak nyupe um, ipak ihishmorim ipakin baraen ta nyiyabigen aria enyen ta nyudukemesh um enyen douk nyenek yoweishi inahos iri. Aria ipakin baraen enyen nyumneken aria ta nyunek kwot-umen. \v 25 Aria ihinyumorim enyenyim manabeshuk iri urkum ta munawereh mutogur yopugunum. Aria enyen ta nyubuh nyuduk ohrubus aria enyenyig yomag gutik atap aria ta nyutuk Iruhin ananin nyeigur nyuto iruhw. Aria enyen ta nyukripesh yopugunum nyukri, “Adur atin Iruhin nani ipak nape.” \s1 Ihinyumorim Mour Apak Munek Lotu Muneken Iri Ta Muneken Wosik \p \v 26 O ipak eikish arpesh, baugenyum eikin baraen nyakri mumam? Abudok nyutob ipak panak pape penek lotu um ipak apa penek maresh? Ipak douk Iruhin ananin Mishin nyepuhur aria apa penek sisigin mour. Enen nyeyarub, enen nyenek skulumep um Iruhin ananin baraen um pudukemen pugipeshen wosik. Aria enen nyakripep um Iruhin neyabigen iri baraen. Aria enen nyeyagwreh kupainyi baraen, aria enen nyawanam enyudok kupainyi baraen. Aria ipak ta punek enyudok ihinyumorim mour um putaurum Iruhin ananish arpesh shutogur dodogowish um agundok shasuhw Krais ananin baraen shagipeshen um. \v 27 Aria ta enesh shukri shiyagwreh kupainyi baraen um, biyesh o biyesh atin meyoh ta shiyagwreh. Aria eshesh ta shiyagwreh atin atin. Aria shopunek, kupainyi arpen ta nyuwanam esheshin baraen. \v 28 Aria ta mare enen arpen nyuwanam-uman baraen iri nyupe agundok um, enyudok arpen douk nyukri nyiyagwreh kupainyi baraen iri ta nyuweshik enyenyit nokwat aria nyupe meyoh. Enyen mare nyiyagwreh abudok nyutob Iruhin ananish arpesh shunatorum shupe um, uwok. Enyen atin ta wosik nyuni Iruhin atun nyiyagwreh. \v 29 Aria biom o biom atun meyoh armam douk Iruhin ananin Mishin nyumhur um hukripesh ananin baraen iri hukripep baraen. Aria ipak enep pape iri ta pupe punek skelimum enyudok baraen. \v 30 Aria ta abudok atub nyutob enen arpen nyupe um lotu aria enyen nyumnek Iruhin nukripen enen baraen um, enyudok douk nyeyotu nyape nyeyagwreh iri ta mokureg aria pumnek enyudok enen nyukitak nyiyagwreh iri. \v 31 Um maresh? Ipak ihipmorim douk Iruhin ananin Mishin nyepuhur um pukripesh ananin baraen iri ta piyagwreh atin atin. Ipak punekesh namudok um ihishmorim shumneken shudukemen wosik aria shutogur dodogowish. \v 32 Aria eshudok arpesh douk sharao enyudok yopinyi presen um Iruhin ananin Mishin nyishuhur shukripesh ananin baraen iri ta shiyohen wosik enyudok presen. \v 33-34 Um maresh? Iruhin douk nakri uwok um apak muneken hwaroh enyudok mour um munek lotu um uwe, uwok. Anan nakri apak muneken wosik aria apakiruh aparuh hur wosik. \p Aria ihirub warub, ihishmorim Iruhin ananish arpesh shuntorum shupe um, armago mare ukitak wiyagwreh enen baraen uwe, uwok. Owo ta upe wehigun. Owo mare upe iruhw um armam kabi douk Iruhin nakoguk Moses enyi lo nyakrium. Owo ta upe shakamum amam. \v 35 Aria ta owo ukri udukem baugenyum enen baraen um, owo ta unak urusag aria kadak uworig owowim armam. Aria ta Iruhin ananish arpesh shuntorum shupe aria onok armatok kwukitak kwiyotu kwiyagwreh um, ehudokmori aih douk abraenyihi aih. \p \v 36 Ipak pakri ipak kanak douk baugos abom um Iruhin ananin baraen nyakitak nyanaki um aka? O ipak atip parao Iruhin ananin baraen abom aria kupaishi uwok? \p \v 37 Aria enen arpen nyukri enyen Iruhin ananin Mishin nyenyuhur um nyukripesh Iruhin ananin baraen um, o nyukri enyen nyarao enen yopinyi presen douk Iruhin ananin Mishin nyekepen iri um, enyen ta nyudukemesh um enyudok baraen douk eik yenyemagu um ipak iri douk Debeini ananin lo. \v 38 Aria ta enyen nyukri uwok um nyumnek enyudok baraen um, ipak shopunek pukenyuguk agabus enyudok arpen. \p \v 39 Douk namudok aria ipak eikishi arpesh. Ipakish mishish ta shikitak abom um Iruhin ananin Mishin nyupuhur pukripesh ananin baraen. Aria ipak mare punek enen lo um pakri mare piyagwreh kupainyi baraen um uwe, uwok. \v 40 Aria ipak Iruhin ananish arpesh punak pupe punek lotu um, ipak ta puneken wosik ihinyumorim enyudok lotuin mour um nyutogur yopinyi adurin lotu. \c 15 \s1 Seiwok Krais Nagok Aria Douk Wata Nakitak Nape \p \v 1 O ipak eikish arpesh. Eik wata yakri ihur ipakip urkwip um enyudok Iruhin ananin yopinyi baraen douk eik yakripepen iri. Ipak douk pasuhwen dodog pagipeshen aria douk peyotu dodogowip um enyudok baraen. \v 2 Aria enyen douk um enyudok baraen atin, ta ipak pusuwen dodog um, Iruhin douk naraep patanamori pape wosik. Aria ta uwok um, ipak douk penek bilipumen meyoh. \p \v 3 Nyarik iri baraen douk nyeshagrakuk ihinyumorim baraen douk riguk eik yarik yaraen iri, enyudok eik douk yakripepen. Enyen douk enyudok. Krais nagok um nukweshihap um apakish yoweishi inahos kabi douk baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyakrium. \v 4 Aria sharuman nor wonugwehw biyeh nyumneh aria hakri um biyeh atih nyumneh um, anan wata nakitak nape kabi douk Iruhin ananin baraen nyakrium. \v 5 Aria anan narik natogurum Pita, aria kadak nagiguk natogurum ananim 12-poreim aposel. \v 6 Aria enyudok nyanakuk aria atub nyutob meyoh, anan natogurum sabaishi shagipesh anan iri. Eshesh douk sabaishi abom sheshagrakuk 500-poreish. Eshudok shatrun iri, sabaishi douk wata shape, aria enesh douk shagok. \v 7 Aria enyudok nyanakuk aria anan wata natogur um Jems, aria wata shopunek natogurum ihim-morim aposel hatrun. \v 8 Douk natogur-umesh neyatesh aria eik natogrume aria yagiguk yatrun. Eik douk kabi enen batowin douk amakek kweyobuki yowewe iri.\f 15:8 \fr 15:8 \ft Pol nenek urkum um ananih yoweihi aih douk anan narik nenekeh iri aria douk nakri anan yoweini kabi douk batowin amakek kwenyubuki ba yowen iri.\f* \p \v 9 Eik douk nyeigur woke yape shakamum ihim-morim aposel. Aria eik douk madae wosik um arpesh shuhware aposel uwe. Um maresh? Seiwok eik yape yabo Iruhin ananish arpesh yanunish. \v 10 Aria Iruhin kanak nataurume meyoh aria neneke yatogur yopuni iri arman kabi douk yapeum. Aria agundok um anan nataurume meyoh um douk madae nunakuk atap meyoh uwe, uwok. Eik yenek mour dodogoiwe atuwe yeshagrakuk ihim-morim amudok anam aposel. Aria enyudok mour enyen douk madae eik kanak ineken uwe, uwok. Enyen douk Iruhin nenek gihaume aria neke ananin dodog aria yeneken. \v 11 Douk namudok aria enyudokmori baraen um apak makri eik yeneken o amam heneken um, enyudokmori bukenyuk. Apak ihim-morim aposel douk makripesh enyudok atin baraen um shabo Krais nagok sharuman aria wata nakitak napeum. Aria eshesh shemneken aria ipak shopunek pemneken aria pasuhwen dodog pagipeshen. \s1 Shagok Iri Arpesh Ta Wata Shukitaki \p \v 12 Ihih nyumneh apak mape um makripesh baraen um Krais nagok aria Iruhin wata nonohur nakitak napeum. Aria ipak enep apa pakri shagok iri ta mare wata shukitaki? Adur atin eshesh ta wata shukitaki. \v 13 Aria ta adur shagok iri ta mare wata shukitak um, Krais shopunek douk Iruhin mare nunohur nukitak nupe uwe. \v 14 Aria ta adur Iruhin madae nuhur Krais nukitak nupeum uwe, enyudok baraen douk apak mape makripeshen iri douk rohwin baraen meyoh. Aria ipakin bilip um Krais shopunek douk rohwin. \v 15 Aria douk namudok um, douk apak matogur kabi armam douk henek rohw hakripesh Iruhin ananin baraen iri um. Um maresh? Apak makri Iruhin wata nohur Krais nakitak nape. Aria ta adur kweipon Iruhin ta mare nuhur shagok iri shukitak shupe um, Iruhin douk madae nuhur Krais nukitak nupe uwe. \v 16 Adur, ipak enep pakri Iruhin ta mare nuhur shagok iri shukitak shupe, uwok. Aria ta enyudok ipakin baraen douk adurin um, Krais shopunek, Iruhin douk madae nunohur nukitak nupe uwe. \v 17 Aria ta adur Iruhin madae nuhur Krais nukitak nupe um uwe, ipakin bilip um Krais nakitak napeum douk madae adurin uwe. Aria enyen ta mare nyutaurumep, uwok. Aria douk ipak douk wata pape um penek yoweishi inahos atin douk showeshikep dodog iri. \v 18 Aria eshudok arpesh douk shasuhw Krais ananin baraen shagipeshen aria shagok iri, eshesh shopunek douk shagok shanak shawishuk abom. \v 19 Aria apak douk madukemesh abom um Krais nape iruhw heven aria mape matrugun manak um nutaurumap. Aria mukri ta nutaurumap douk abudok atub nyutob douk mape agundok atap um, apak douk shunek giha-umap abom. Enyen douk wosik um shenek gihaumesh atin ihishmorim eshudok enesh arpesh. Aria apak, eshesh ta shenek gihaumap abom shuriguk. \p \v 20 Aria enyen douk madae namudok uwe, uwok. Krais douk nagok aria adur atin Iruhin wata nonohur nakitak nape. Aria anan douk riguk narik abom nakitak nape kabi douk narik iri worigun jurugigun nape nubarigos iri um. Douk namudok aria apak madukemesh um shagok iri ta wata shukitak shupeum. \v 21 Atun arag arman meyoh nakwarmori gok. Aria wata namudok atin, atun arag meyoh kupaini arman nakwarmori ehudok aih um shagok iri watak shukitaki shupe um. \v 22 Enyudok douk namudok. Ihishmorim arpesh douk shakitak Adam ananip awirop iri apa shagok. Aria namudok atin, ihishmorim arpesh douk shantoruh Krais iri, kweipon Iruhin ta wata nishuhur shukitak shupe aria mare wata shugok atin. \v 23 Aria apak ihishmorim atin atin mape matrugun um apakib nyutob sisiguk. Sagomatinyin narik iri arman douk Krais. Anan douk nape kabi narik iri worigun jurugigun nape nubarig iri um. Aria kweipon ahudok nyumnah anan nutanamori ahi, apak ihishmorim ananish arpesh ta wata mukitaki aria mupe. \v 24 Douk enyudok nyunakuk aria hugiguk iri abom nyumneh ta hutogur. Aria abudok nyutob Krais ta nubouk ihinyumorim enenyenen gavman douk nyasuhw merik um iruhw atap iri nyubuhuk. Aria anan atun ta nurao debeinyi nyeigur. Aria anan ta dodogowin abom aria nupe debeini king um ihishmorim dodogowishi eshudok sagabehos aria nuraesh shuni ananin debeinyi nyeigur shunak um ananin Yain Iruhin. \v 25 Um maresh? Krais ta nupe debeini king arigaha Iruhin nugraeh ihishmorim ananish horim shubuh shupe shakamum Krais atun. \v 26 Aria Iruhin ta niyatakuk ihishmorim eshudok enesh horim iyoh aria nugiguk iri horin ta anan niyatonuk iri douk gok. \v 27 Um maresh? Seiwok Iruhin nakri namudok, “Kweipon eik ta inek ihishmorim eshudok eneshenesh shuni arpesh shopunek shupe shakamum anan atun.” Aria enyudok baraen douk nyakri Iruhin nenek “ihishmorim eshudok eneshenesh” shape shakamum Krais. Aria baugenyum enyudok baraen douk madae nyukri Iruhin douk nenek ihishmorim eshudok eneshenesh shape shakamum Krais iri, aria Iruhin shopunek nape shakamum Krais uwe, uwok. \v 28 Aria Iruhin ta nunekesh shupe shakamum Krais ba iyoh aria ananin Nuganin anan kanak ta wata nupe shakamum Iruhin douk sagomatin narik nenek ihishmorim eshudok eneshenesh shape shakamum Krais iri. Iruhin douk nenekesh namudok um anan atun nupe debeini um ihishmorim eshudok eneshenesh shuni arpesh. \p \v 29 Aria ta adur shagok iri ta mare wata shukitak um, kupaishi arpesh douk shape sharao shagok iri esheshiyu outumeb aria shenek baptaisumesh um maresh? Aria adur shagok iri ta mare wata shukitaki um, arpesh douk shenek baptaisumesh um shutaurum shagok iri um maresh? \v 30 Aria mumam mumam um apak? Sabaishi arpesh shahap aria shakri shop um enyudok Krais ananin mour. Aria douk ta shagok iri ta mare wata shukitaki um, apak douk mape munek enyudok mour um maresh? \v 31 O ipak eikish arpesh. Eik yanadudareh-umep abom um agundok apak matukur apakin Debeini Krais Jisas um. Douk namudok aria eik yakri ikripep enyudok baraen namudok. Adur atin, ihih nyumneh eik yape kabi douk yagok iri um. \v 32 Aria ipak pakri eik yagipesh arpeshim urkum atin aria douk yenek enyudok mour um, eik yakri ipak pukripe. Eik yape Efesus um, eik urkum morum irao maresh eshudok yopishi eneshenesh aria douk yani wanohwishi arpesh abom kabi douk wanarish mahish um marpak? Aria adur shagok iri ta mare wata shukitaki um, “Apak muwok debeguni worigun nini abar. Um maresh? Nuhut apak ta mugok munak muwishuk” kabi douk enesh arpesh shakri um. \p \v 33 Ipak mare pugipesh enesh arpesh shunek rohwumep iri, uwok. Enen baraen douk nyakri namudok, \q1 “Aria apak muni shenek yoweishi inahos iri arpesh munoprom \q1 um, eshesh ta shubouk apakih yopihi aih hubuhuk.” \m \v 34 Ipak ta pukutukuk rohwih aih aria ipakip urkwip pur wosik atin. Aria pukutukuk yoweihi aih ipak pape penekeh iri. Eik yakri inekep abraen nyupeyep um enyudok baraen. Baraen douk enyudok. Ipak enep douk madae pudukem Iruhin uwe. \s1 Hagok Iri Yegeshiweruh Hukitakumori Ta Hupe Anahaeh \p \v 35 Enen arpen ta nyirig nyukri, “Kweipon shagok iri arpesh ta shukitaki mumam? Eshesh ta shukitaki aria shurao maroruh yegeshiweruh?” \v 36 Enyudok nyarig namudok iri douk nyogugak iri. Apak madukemesh, ta shuruwepit wit o marep kupaipi shurkwip ta mare pugok aria putar aria epep ta mare pupurep pukih. \v 37 Eshudok douk apak mawesh iri douk madae mu eshudok douk ta nuhutih ta shutogur iri uwe, kabi douk shus aria nyeiguhw um, uwok. Apak mau shurkwip meyoh. Anep witip shurkwip o kupaipi worigunip. \v 38 Aria Iruhin anan kanak nenekep patogur aria nekep shus aria nyeiguhw kabi anan nakri um. Ihipmorim sabaipari sisigip yomogip shurkwip Iruhin douk nekep sisigis yomogis shus sani nyeiguhw. \v 39 Ihiruhmorim yegeshiweruh douk madae hupe atug yomag uwe, uwok. Arpesh anaruh sikiruh yegeshiweruh, burguhw anaruh sikiruh, armiguhw anaruh sikiruh, aria eiguhw anaruh sikiruh. \v 40 Aria shape iruhw heven iri eshudok douk shape iruhw, aria shape agundok atap iri douk shape atap. Aria shape iruhw iri esheshiruh hatrugun-iruhi yegeshiweruh douk anaruh sikiruh. Aria shape atap iri esheshiruh anaruh sikiruh. \v 41 Nyumnahin aun douk natruguni anahaeh, aria wabin natruguni anahaeh. Aria unib watruguni anahaeh. Aria owo atuk atin shopunek douk watruguni anahaeh. \p \v 42 Aria shagok iri arpesh shukitaki um douk ta namudok atin. Arhudok yegeshiweruh douk marumoruh iri arhudok ta hutarukuk. Aria arhudok douk ta wata hukitaki iri ta mare wata yoweruh aria hutar uwe, uwok. Araruh ta yopuruh aria hupe um hupe ihih nyumneh. \v 43 Arhudok yegeshiweruh apak marumoruh iri apa yoweruh aria hatar. Aria arpesh madae shanadudareh-umoruh uwe. Aria yegeshiweruh douk ta wata hukitaki iri, araruh ta yopuruh aria hutrugun abom. Aria yegeshiweruh apak marumoruh iri douk madae dodogowiruh uwe. Aria yegeshiweruh douk ta wata hukitaki iri ta dodogowiruh abom. \v 44 Ahwudok yegenyihw apak marumohw iri, ohohw douk agundok atapihw. Aria ahwudok douk ta wata hwukitaki iri, ohohw douk Iruhin ananin Mishin nyapenyohw iri. Araruh douk bioruh yegeshiweruh hape. Onohw agundok atapihw, aria onohw Iruhin ananin Mishin nyapenyohw iri. \v 45 Aria baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri shopunek douk nyakri namudok, “Sagomatinyin narik iri arman Adam douk natogur arpen mishin nyapenyen iri.” Aria nagiguk natograri iri Adam douk nakitaki wonugwehw aria natogur yopunyi Mishin douk arpesh sharaen aria nyenekesh shape wosik ihih nyumneh iri. \v 46 Aria araruh douk madae hunaki iruhw heven iri yegeshiweruh hurik hutogur uwe, uwok. Araruh douk agundok atapiruh harik hatogur hape. Aria arhudok hanaki iruhw heven iri douk hagiguk hatogur. \v 47 Narik iri arman, Iruhin douk nohur amnab nakwnishab nenekan natogur arpen aria nape. Aria nagiguk iri arman douk nanaki iruhw heven iri. \v 48 Agundok atapish iri arpesh douk shape kabi nanudok arman douk Iruhin nakwu amnab nenekan iri. Aria shanaki iruhw heven iri, eshesh shape kabi anudok arman douk nanaki iruhw heven iri. \v 49 Douk apak mape kabi douk agundok atapini arman um. Aria kweipon shopunek ta namudok atin, apak ta mupe kabi douk anudok douk nunaki iruhw heven iri um. \p \v 50 O ipak eikish arpesh, eik yakri abom um ikripep enyudok baraen goruren um ipak. Agundok atapishi arpesh ta mare shunak shupe agundok douk Iruhin ta nupe Debeini um ananish arpesh shupeum uwe, uwok. Agundok atapishi arpesh douk ta shugok aria shutar aria ta mare shugrem yopishi eshudok eneshenesh douk ta shupe um shupe aria mare yowesh atish iri. \v 51 Ipak mnek, eik yakri iwerehen ikripep enen baraen douk seiwok nyanabeshuk nyape iri. Baraen enyudok. Apak ihishmorim Iruhin ananish arpesh douk wata mape iri ta mare mugok uwe, uwok. Aria Iruhin ta nunekap mutogur anahaeh. \v 52 Enyudok ta nyutogur ahudok atuh kabi douk nabes senek brebre um. Enyen ta nyutogur abudok nyutob douk ta hwugiguk iri oruhw hwiyagwreh um. Oruhw ta hwiyagwreh aria shagok iri arpesh ta wata shukitaki aria ta mare wata shugok atin. Aria apak douk wata mape agundok atap iri, Iruhin ta nunekop mutogur anahaeh. \v 53 Um maresh? Aruhudok apakiruh yegeshiweruh douk apa yoweruh hatar iri ta hutanam hutogur anahaeh um hupe wosik ihih nyumneh. Aria apak arpesh apa magok iri ta mutanam mutogur anahaeh um mare wata mugok atin uwe, uwok. Apak ta mupe wosik abom ihih nyumneh. \v 54 Aria abudok nyutob apak ta mutogur anahaeh. Aria enyudok ta nyunek enyudok baraen nyetem Iruhin ananik Buk iri nyutogur adurin atin. Baraen douk nyakri namudok, \q1 “Iruhin nabouk agundok arpesh shagok abom um nyabuhuk aria nenek uhwinyum gok.” \q1 \v 55 “Gok, nyakin dodog aria burawog um nyubo arpesh shugok um douk enyum?” \p \v 56 Nyakig burawog douk eneshenesh yoweishi inahos. Aria Iruhin ananin lo douk nyeken dodog eneshenesh yoweishi inahos. \v 57 Aria apak ta munek tenkyu um Iruhin. Um maresh? Anan nenekap matogur dodogowip aria mabo yoweishi inahos shabuhuk um apakin Debeini Jisas Krais ananin debeinyi dodog atin. \p \v 58 Douk namudok aria ipak eikish arpesh douk eik urkum manawashamep iri. Ipak ta piyotu dodogowip. Ipak mare punogugur aria punehigos putanam uwe, uwok. Ipak ta piyotu dodogowip aria pupe um punek Debeini ananin atin mour. Um maresh, ipak padukemesh, enyudok mour ipak peneken um putuk Debeini ananin nyeigur nyuto iruhw um ta mare puneken nyunakuk meyoh. Enyen ta nyukwarmori sabaishi yopishi eshudok eneshenesh iri. \c 16 \s1 Utabor Um Shutaurum Iruhin Ananish Arpesh Um \p \v 1 Douk eik yakri ikripep um abrudok utabor douk ipak pape patarumabor um pakri puko Iruhin ananish arpesh shape Jerusalem iri um. Eik yarik yeyabig ahudok yah um ihishmorim Iruhin ananish arpesh shape ihirubmorim warub um shokugi nahobig Galesia iri. Aria douk eik yakri ipak shopunek ta pugipesh eshesh. \v 2 Eik yakrip eshesh shape Galesia iri enyudok atin baraen douk ta ikrip ipak um. Baraen douk enyudok. Ihihmorim Sandeih nyumneh, ipak ihishmorim atin atin ta pusiya abrudok utabor ipak parabor agudok ganakuk iri wik aria pubukuk anabor bukusuk sik um ipakig urusag. Aria purao debeibori um, ipak pubukuk debeibori, o purao karowibor um, pubukuk karowibor. Ipak punekesh namudok um abudok nyutob eik inakmagu, ipak ta mour uwok um purim utabor um pukesh-abor um. \v 3 Aria eik yakri ipak pugraeh anam armam um hurao ipakibor utabor hunak um Jerusalem iri shopunek hupe. Aria meihi nyumnah eik itogragu, aria ta inek anap shup um eshesh shape Jerusalem iri um ikripesh um amam aria ikomap husuwap hunak. \v 4 Aria ta wosik um eik shopunek inakumagu, amam ta huni eik munakugu. \s1 Pol Nakri Nunak Nutik Iruhin Ananish Arpesh Shape Korin Iri \p \v 5 Eik ta inaku itrip, aria sagomatin eik ta irik inaku itiguk eshesh shape shokugi nahobig Masedonia iri ba iyoh, aria ta kadak inaku itik ipak. Um maresh? Eik ta iwish inaku namudok Masedonia um. \v 6 Aria eik madae idukemesh uwe. Eik ta inaku ini ipak mupe roubum o eneh karowih nyumneh, o ini ipak mupe arigaha abudok yoweibi nyutob douk ta eshah atuh hur obi nyutob bunak butuhuk. Aria eik wata ikri inak meiburi kupaiburi wabur um, ipak wosik putaurume um eshudok eneshenesh aria eik inak. \v 7 Eik yakri uwok um itripukuk meyoh aria inak uwe, uwok. Eik yakri ta Debeini nukri wosik um, eik yakri ini ipak mupe karowihi um roubi nyutob shopunek. \v 8 Aria eik yakri ipe agundok Efesus arigaha ahudok nyumnah shunek agundok debeguni worigun shahwarogun um Pentikos iri hutogur. \v 9 Um maresh? Iruhin nenekume yopihi yah hapeime um inek yopinyi mour um itaurum sabaishi arpesh ikripesh ananin baraen aria shatanam shukon aparuh anan. Aria sabaishi shopunek shakwiraeh eik um shakri sheneke um eik mare inek enyudok mour. \p \v 10 Aria ta Timoti nunaku nutogur-umep nukripep um, ipak ta punek ananihw apahw hwur wosik. Um maresh? Anan douk nenek Debeini ananin mour kabi douk eik yape yeneken um. \v 11 Mare putrun aria pukri anan douk anan rohwini arman aria pukanaguk agabus uwe, uwok. Ipak punekan ananihw apahw hwur wosik aria putauruman pukon enesh eshudok eneshenesh aria peshopokan nutanam nunaki um eik. Eik douk yape yatrugun um anan nani anam Iruhin ananim armam shopunek. \p \v 12 Douk eik yakri ikripep um apakin ashuken Apolos. Eik yeshopokan um nunigu amudok Iruhin ananim armam douk hanaku hatrip iri um hunaku. Aria anan nakri uwok um nunaku ahudok nyumnah. Aria meihi nyumnah anan kanak nutik anah yopihi yah um nunakumagu, anan ta nunaku. \s1 Enen Shopunek Nyagiguk Iri Baraen \p \v 13 Ipak ta gamo putaurum ipakish horik horin aria gamo pusuhw Krais ananin baraen dodog pugipeshen wosik. Ipak mare pupe urkum mushukepuk uwe, uwok. Ipak ta piyotu dodogowip aria mare punogugur um enesh eshudok eneshenesh. \v 14 Ipak punek eneshenesh eshudok um, ipakip urkwip ta punawasham Iruhin nini arpesh aria punekesh. \p \v 15-16 Aria ipak padukemesh um Stefanas nani ananip awirop douk shape shokugi nahobig Akaia iri. Eshesh douk sagomatin um shatogur Kristen iri. Aria kupaishi arpesh shape shokugi nahobig Akaia iri shagiguk shatogur Kristen. Ihih nyumneh Stefanas nani ananish shapeum shenek enyudok mour um shutaurum Iruhin ananish arpesh. Aria ipak eikishi arpesh, eik yakri ikripep dodogoiwe atuwe um ipak pupe shakamum amudokmori armam huni ihishmorim arpesh douk shataurumam shape shenek enyudok mour iri. \v 17 Eik douk yanadudareh um agundok Stefanas nani Fortunatus iri Akaikus hanaki um. Um maresh? Ipak douk madae punaki putiwe uwe. Aria douk madae punaki putiwe um, aria douk amam hanaki hatiwe aria hutaurume. \v 18 Aria amam hanaki aria henek eik yani ipak manadudareh aria apakiruh aparuh hor wosik. Douk namudok aria ipak ta punadudareh um amudokmori armam aria putuk amamish nyeiguhw shuto iruhw. \p \v 19 Iruhin ananish arpesh shape sabairubi shokurubi warub douk bape shokugi nahobig Esia iri shenek-umep yopihi nyumneh ipak. Aria Akwila aria Prisila shani Iruhin ananish arpesh douk apa shape shenek lotu esheshit urupat iri shopunek shenekumep yopihi nyumneh Debeini ananin nyeigur. \v 20 Ihishmorim Kristen shape agundok iri shenekumep yopihi nyumneh ipak. Aria ipak ta pugipesh apak Iruhin ananish arpesh apakih aih aria punapuprik ipakish Iruhin ananish arpesh. \p \v 21 Douk eik kanak Pol eikis wis yowemagu enyudok atin banenyi baraen namudok. “Eik yenekumep yopuhi nyumnah ipak.” \p \v 22 Aria enen arpen nyukri uwok um urkum munawasham Debeini um, eik yakri Iruhin nen nyugok. \p Aria eik yakri Debeini, nyak nyunaki. \v 23 Eik yakri Debeini Jisas nutaurumep meyoh. \p \v 24 Eik urkum manawasham ipak ihipmorim douk pani eik matukur Krais Jisas iri.