\id ROM - Bukiyip (Central Dialect "Mountain Arapesh") NT [ape] -Papua New Guinea 1994 (web version -2013) \h ROM \toc1 Pas Douk Pol Nenekas Sanamu Echech Rom Uli \toc2 Rom \toc3 Ro \mt1 PAS DOUK POL NENEKAS SANAMU ECHECH ROM ULI \imt1 Enyudak balan Pol nenyemu nyanamu echech Rom uli \ip 1:1-17 Nyalik uli balan umu Pol nenek tenkyumu God umu echech Rom chenek bilip umu Krais \ip 1:18–3:20 God douk nyihihi-chinamu chanatimaguk elpech, echech Juda chanu echech wo Juda uli e alagun \ip 3:21–4:25 Elpech chenek bilip umu Jisas Krais uli God douk nohwalech duldulichi \ip 5:1–8:39 Manatimaguk monek bilip umu Jisas Krais uli douk manu God mape atum boglom ali monehilau. Apak douk manu Krais magak ali wata chopuk mananu maitak ali mape kalbu umu God ananin Michin atin \ip 9:1–11:36 God nagipech ananin laik ali nanotalih elpech douk anan yet nakli echi. Ali naklipapu enen balan umu kwali echech Juda chupe malmu malmamu \ip 12:1–15:13 Apak Kristen muneken uli pasin \ip 15:14–16:27 Pol neyagwleh nyatuh uli balan ali nenemech gude echech Kristen chape Rom uli \c 1 \s1 Pol neneyogamu Enyudak Moul Aposel Douk Anan Neneken Uli \p \v 1 Yek Pol, douk yenek Krais Jisas ananin moul uli yenekumepagu asudak pas. Yenekas sanamogu ipak God ananipu elpech douk pape Rom uli. Yek onowe aposel douk God nohwale ali natalihemu inak iklipech ananin yopinyi balan. \p \v 2 Enyudak yopinyi balan douk seiwak God nagilapu ananim profet umu kwali enyudak yopinyi balan eke nyutoglu adulin atin. Nagilapam ali amam henyemu nyetemaguk ananik buk. \v 3 Enyudak balan douk nyaklimu God ananinu nuganinu, apakinu Diginali Jisas Krais. Anan douk nalau elpenyihw yegenyihw natoglu elpen ali naitak king Devit ananip awilop. \v 4 Ali nameitu God nowolehanu umu ananin dodogowinyi strong. Ananin michin nyowolehanu nyagilapapu umu anan douk God ananinu nuganinu. Enyen nyowolehanu abudak nyultab echech chanu nagak ali God wata nanahul naitak napemu. \v 5 God nakli wosik ali Krais nagakome meyoh umu ituk ananin yeul nyukih. Ituk ananin yeul umu inak ihalub walub blape apudak atap uli ali iklipech umu chumnek Krais ananin balan ali chunek bilipumanu. \v 6 Ali ipak elpech pape Rom uli, ipak douk chopuk patanuh echudak elpech douk God nohwalech umu chupe Jisas Krais ananich uli. \p \v 7 Yek yenek asudak pas sanamogu ipak panatimaguk pape Rom uli. Ipak douk God anan ulkum manohwepu ali nohwalepu pagipech anan ali pape ananipu atipaluli. Yek yakli apakinu Aninu God nunu Diginali Jisas Krais hugakomepu meyoh ali ipakiluh apaluh hlulu kalbu. \s1 Pol Nakli Nunak Nutik Rom \p \v 8 Susubati, umu Jisas Krais ananin yeul, yek douk yenek tenkyumu yekinu God umu ipak panatimaguk. Umu moneken, chanatimaguk elpech douk chemnek balan umu ipak panubu pasuh Krais ananin balan dadag pagipechen. \v 9 Anudak God douk yek yanubu yakanu yek yet yenek ananin moul. Yagimeh namudak yaklipech ananin yopinyi balan umu ananinu nuganinu. God douk natiwe ali nadukemech umu yek ulkum molomu ipak umu beten. \v 10 Nakli adul umu hanatimaguk nyumneh yenek beten abali, yek douk yenek beten umu ipak. Ali douk yasolikanamu nugipech ananin atin laik ali nukli wosik umu nameitu nunekume anah yah ali yek inaku itulipu. \v 11 Yek yanubu yakli itulipu umu igakomepu ali pulau enenyi enen yopinyi umu putoglu dodogowipu. Yakli pulau enyudak yopinyi douk God ananin michin nyukepeyen meyoh uli. \v 12 Yek yakli namudak. Ipak punu yek munatimaguk munogakogamu ahudak atuh. Ipak putik yekin bilip putoglu dodogowipu ali yek chopuk eke itik ipakin bilip ali itoglu dodogowiwe. \v 13 Yekipu sachich owachich douk pagipech Krais uli, yek yakli ipak imas pudukemech umu enyudak. Wolobaihi nyumneh yek yaklimu inaku itulipu, wakuli enech echudak chapemu chablome yah umu inakumogu. Likuk yek yagakomu echudak enech douk echech wak Juda uli e ali chatoglu Kristen. Nameitu yakli inakumu igakomu ipak chopuk kobi likuk yagakomu echech umu. \v 14 Yek douk enen dinau nyapenyuwe umu agundak Diginali ananalawe umu. Namudak ali yek imas inak iklipech ananin yopinyi balan wolobaichi elpech. Inak iklipu echech Grik chunu echebuk douk echech wo Grik uli e, chunu echebuk chalau nebenyi save uli chunu echebuk wo chudukemech uli e. \v 15 Namudak ali yek douk yanubu oub baitak umu inaku iklipepu God ananin yopinyi balan ipak pape Rom uli chopuk. \s1 God Ananin Balan Douk Nyanubu Dodogowin Atin \p \v 16 Yek douk wo inek ablan ali inehekich umu agundak iklipech enyudak God ananin yopinyi balan umu e, wak. Umu moneken, enyen douk nyanubu God ananin pawa umu anan nunolau chanatimaguk elpech douk chunek bilip uli ali chupe kalbu. Nulik nunolau echech Juda chulik ali kipahechi adakio nunolawech. \v 17 Enyudak God ananin yopinyi balan atin isave nyowoleh enyudak God ananin duldulinyi pasin. Nyowolehen umu agundak Anan nanalau elpech ali nagapechech chape duldul umu. God isave natik elpech chasuh ananin balan dadag chagipechen umu ali dakio nohwalech duldulichi. Kobi balan nyetemu God ananik buk uli nyaklimu. Nyakli namudak, nyakli, \q1 “Elpen nyusuh God ananin balan dadag nyugipechen uli, anan eke nuhwalen duldulinyi ali enyen eke nyupe kalbu eheh nyumneh.” \s1 Manatimaguk Mape Apudak Atap Uli Douk Amokanu Agabus God \p \v 18 God douk napeli gani iluh heven ali nameitu nape nagilapapu madukemech umu agundak anan nanubu nyihihichinamu. Ali eke nubemech yowenyi pe ihech elpech douk chakanu agabus ali chenek enenyi enen yowenyi pasin uli. Echech douk chabouk aduligeinyi balan nyabihuk ali kipaichi eke kobi chudukemen, wak. \v 19 Anan eke nubemech yowenyi pe umu moneken, enen God ananin pasin douk wo nyunobechuk e, wak. Anan yet nagilapechen nyatoglu yopugunmu chadukemen, wakuli echech douk chapemu chakanu agabus. \v 20 Seiwak susubati God nokwalmu agudak nahabigu abali aliga nameitu, echech douk chatik enechi enech anan nenekech uli echudak. Chatik echudak ali echech douk chanokwnu-momu deke chudukemu enyudak God ananin bien pasin douk elpech wo chunokwnumu chutulin echechis nabes uli e. Enyudak bien pasin douk enyudak. Susubein, Anan nanubu ananu sik nape nebenalimu ihechumali echudak nechalakuk ihech nebechi elpech. Ali enen enyudak. Ananin nyanubu dodogowin atinyi pawa, enyen douk nyape eheh nyumneh uli. Douk namudak ali eke kobi enen elpen nyukli enyen douk balan waken, wak. \v 21 Echech douk adul chadukemech umu God anan nape, wakuli wo chukli anan douk nebenali God ali chukli chutuk ananin yeul nyukih chunek tenkyumanu e, wak. Chagimeh namudak ali echechin tinytin nyanubu nyenek paul ali balagas sechukech wo chunek tinytin duldul e, wak. \v 22 Echech douk chakli echech wosik chadukemu enenyi enen uli elpech, wakuli wak. Echech douk chanubu chagugaku. \v 23 Ali wo chunek lotumu anudak God douk wo nugak atili e. Chanatimaguk chatanamu chenek lotumu enechi enech echudak douk echech meyoh chabalich uli. Echudak douk chabalich chape kobi elpech wo chunubu chupe eheh nyumneh uli e chanu almiguh hwanu mahich uli iguh. \s1 Enenyi Enen Elpech Cheneken Uli Yowenyi \p \v 24 Douk chagimeh namudak ali God natukemechuk chawich umu enenyi enen nyanubu yowenyi douk echech oub baitakumen uli. Chanu kipahechi chenenemu yowenyi ablanyinyi pasin umu echechiluh yegechiweluh. \v 25 Echech chakli wak enyudak God ananin adulin atinyi balan ali chatanamu chemnek lohwotuhwin balan chagipechen. Wo chunek lotumu God douk nenek enechi enech uli e, o chunekumanu moul anan e, wak. Echech wata chatukemanaguk ali chatanamu chenek lotumu echudak douk anan yet nokwalmech uli, ali chenek lotumu echebuk atich. Anudak God anan douk nanokwnumu apak elpech mutuk ananin yeul nyukih eheh nyumneh. Aduligu atugu. \v 26 Chagimeh namudak ali God natukemechuk chawich umu nyanubu yowenyi ablanyinyi pasin. Echechiyu almagou chopuk watukemaguk duldulih yah umu wunu owowim alahasim chichuh umu ali wanu kipahewali almagou wonenemu ehelub. \v 27 Almam chopuk hagimeh namudak ati. Hatukemaguk duldulih yah umu hunu amamiyu almagou chichuh umu ali amam oub banubu baitak umu hunu kipahemi hunenemu ehelub. Hagimeh namudak ali halau yowenyi pe douk nyanubu nyanokwnumu enyudak heneken uli yowenyi. \v 28 Echech douk chakli wak umu ulkwip pulomu God. Namudak ali natukemechuk chanubu chakanaguk agabus, chogolu chogolu chagipech echechin yowenyi tinytin ali chenek enenyi enen nyanubu yowenyi pasin. Chenek enyudak pasin douk wo duldulin umu elpech chuneken uli e. \v 29 Echech douk isave chapemu chenek ihenyumali enenyi enen yowenyi. Chenek nyanabosusih uli pasin, chakli enechi enech echudak echechich atich, chatulichuk yowes kipahechi, chenek hinyigimu kipahechich echudak, chabo kipahechi chagak, chalpok chahlitak, chalaugamu kipahechi chanalukech echudak meyoh, ulkwip wo pulu duldul ali chenekumech yowenyi kipahechi, chabowech chukwigas kipahechi, \v 30 chiyagwleh-umech yowenyi meyoluhin balan kipahechi chunekech chulau yowechi yeguh, chenek biruamu God, chanaklipagamu, chenek hambak chalikuk chatuk echechich yeguh chakih, chape ulkwip polomu wolobaihi yegwih umu chunek yowenyimu, chechegeik mamechichin balan. \v 31 Wo chudukemech umu meinyi pasin yowenyi meinyi yopinyi e. Wo chunek echudak douk achenek promis umu chakli chunekech uli e. Echechip ulkwip wo punosuh kiphechi o chukli mapilich ati e. \v 32 Echech douk chadukemen enyudak God ananin duldulinyi lo. Enyen douk nyakli, “Elpech chugimu ehudak uli imas chugak.” Wakuli chapemu chenek yowenyi atin. Ali douk wo chunek enyudak yowenyi atin e, wak. Echech chopuk chape chenehilaumu elpech douk chapemu chenek enyudak atin yowenyi uli. \c 2 \s1 Kot Luhut God Nunekatamu Ihech Elpech Uli Douk Tanubu Duldulitu Kot \p \v 1 Enyudak dokwechuk yenyemaluli balan douk adulin atin. Namudak ali ipak meipali douk isave pechopokech balan kipahechi pakli echech chenek yowenyili, yek yakli iklipu ipak atin ati. Ipak wo punokwnumu punobechuk umu yowenyi ipak peneken uli e, wak meyoh. Mnek! Ipak isave pechopokech balan kipahechi pakli echech chenek yowenyi. Namudak douk ipak penechopok balan nyatanamalimu ipak yet. Umu moneken, ipak douk pechopokech balan kipahechili, ipak douk chopuk isave penek enyudakmali atin. \v 2 Apak douk madukemech. God isave nenek duldulinyi pasin nenekumech kwotog echebuk elpech chagimu ehudak-malili. \v 3 Wakuli ipak isave pechopokech balan kipahechili, ipak chopuk isave penek enyudak-mali atin. Namudak ali ipak pakli wosik deke pulhwas punak punobechukuk ali God eke kobi nunemepu kwotog waka? Wak meyoh. \v 4 Ipak eke patulin enyudak God ananin yopinyi pasin? Anan douk nape nobeyogunmepu loubamu nyultab ali wo nubemepu yowenyi wisnabul e, wak. Ipak eke ulkwip polomen o wak, enyudak God ananin yopinyi pasin. Anan douk nape nobeyogunmepu loubamu nyultab umu nakli pukenyuk agabus yowenyi ali putanamali pukanu apaluh Anan. \v 5 Wakuli wak. Ipakigas balagas sanubu sechuk ali wo kwalowi puklimu pukenyuk agabus yowenyi e, wak. Pagimeh namudak ali ipak meyoh pape panasonuki enenyi enen yowenyi nyape nyaltowepu nyatoglu nebeben atin. Pape pagimeh namudak aliga ahudak nyumnah douk God eke nugipech duldulinyi atin pasin nyihihichinu ali nunekumech nebegwi kwotog ihech elpech ahi hutoglomu, anan douk eke nukepu ipakin yowenyi pe. \v 6 Ahudak nyumnah hutoglomu, anan eke nubemech pe chanatimaguk elpech nyunokwnumu pasin echech cheneken uli. \v 7 Echebuk elpech douk chapemu chenek yopinyi chaulimu yah umu God nutuk echechich yeguh chukih ali nugakomech chupe kalbu eheh nyumneh uli, echech God eke nugakomech ali chunubu chupe kalbu eheh nyumneh. \v 8 Wakuli enech elpech douk ulkwip polomu echech atich ali chokenyuk agabus enyudak God ananin aduligein balan nyapeik chagipech yowenyi. Echudak-mali elpech, God eke nunubu nyihihichi-namech ali eke nubemech nyanubu yowenyi pe. \v 9 Ihech chenek yowenyili elpech eke chunubu chupe sisahw ali chulau nebehi nyih. Eke nyulik nyutoglomu echech Juda ali kipahechi chopuk eke adakio nyutoglomech. \v 10 Wakuli chanatimaguk elpech chenek yopinyili, God eke nugimehumech namudak. Eke wata nunolawech nuhwalech yopichi nutuk echechich yeguh chukih ali apaluh hlulu kalbu chunubu chupe kalbati. Eke nulik nugimeh umu echech Juda chulik ali kipaihechi chopuk eke adakio. \v 11 Umu moneken, God douk wo nutik agundak yeguh hwakihech umu o yeguh wakech umu ali dakio nunek skelumech e, wak. Nagipech atin duldulin pasin meyoh ali nenek skelumech. \p \v 12 Ihech elpech douk wo chudukemu enyudak lo seiwak God nakaguk Moses enyi ali chenek yowenyili, God eke kobi nugipech enyudak lo ali nunek skelumech, wak. Wakuli echech eke chunak chuwichuk yet. Ali chanatimaguk Juda douk wosik chadukemen ali chenek yowenyili, God eke nugipech enyudak lo atin ali nunekumech nebenyi balan. \v 13 Elpech douk chemneken meyoh enyudak lo uli, God douk wo nutulich ali nuhwalech duldulich e, wak. Nohwalech duldulichi elpech uli douk echudak chagipech lo uli atich. \v 14 Echech kipahechi douk echech wo Juda uli e, echech douk wo chudukemu enyudak lo e, wak. Adul, echech wo chudukemen e, wakuli abudak nyultab echech ulkwip pulomu chunek enen pasin kobi lo nyaklimu, orait agundak chadukemech umu douk gnatoglu kobi echechin lo umu. \v 15 Umu moneken, enyudak cheneken uli pasin douk nyanubu nyowoleh umu enyudak lo nyakli enyi balan douk adul anyape numun echechiluh apaluh. Ali echech douk wata ulkwip polomen ali chanubu chadukemech umu anabu nyultab douk chenek yopinyi, anabu nyultab chenek yowenyi. \v 16 God eke ulkum mulomu enyudak nyalik uli balan ali eke nunek skel umu elpech. Ahudak nunek skelimech ahi nyumnah, anan eke nuklipu Jisas Krais umu nusuh kwotog nunek skel umu ihenyumali nyonobechuk uli elpechin tinytin nyunu ihenyumali enenyi enen yowenyi. Enyudak eke nyutoglu namudak kobi enyudak God ananin yopinyi balan yek yaklipepu enyi nyaklimu. \s1 Echech Juda Chakli Enyudak Lo Deke Wosik Nyugakomech Umu Chutoglu Yopichi Elpech \p \v 17 Ali ipak chohwalepu Juda uli douk malmu? Ipak pakli ipak wosik Juda ali penehilau pakli ipak douk God ananipali elpech. Ali chopuk pakli enyudak lo God nakaguk Moses umu, ipak douk enyen wosik deke nyugakomepamu kwotog ali God nutulipu nuhwalepu duldulipali elpech. \v 18 Ihenyumali pasin God naklimu puneken uli douk wosik padukemen. Ipak douk apenek skul umu enyudak ananin lo ali wosik padukemu duldulinyi pasin. \v 19 Ipak pakli ipak wosik padukemech, ali pakli wosik deke pugilapech yah echudak nabes sechukechi o pupe kobi lait ali elpech chape yomotokweh uli umu agundak chenek yowenyimu eke chunatulugun. \v 20 Ipak pakli enyudak lo douk nyanubu bawagas umu ihenyumali save nyanu aduligeinyi balan. Namudak ali pakli ipak wosik deke punek skul umu chogolu chogolamu God ananin yopinyi pasin uli chunu echebuk douk wo chugamu chudukemech uli e. \v 21 Ipak penek skulumu kipahechi, wakuli ipak yet douk wo punenek skulumu e, wak. Ipak douk paklipu kipahechimu kobi chukwu olugwih, wakuli ipak yet isave pakwih. \v 22 Ipak isave pakli elpech kobi chunasonukeh umu chunak hwaloh, wak. Wakuli ipak yet isave panasonukeh umu panak hwaloh. Oguhudak abaliguh douk kipahechi chenekoguh umu chunek lotumoguh uli, ipak Juda douk panubu pakli wakoguh. Wakuli ogudak wilag chawich chenek lotumoguh umu, ipak douk isave pawich pakwu olugwih. \v 23 Ipak isave patuk ipakich yeguh chakih pakli ipak wosik padukemu God ananin lo. Wakuli wak. Ipak pablo enyudak lo ali namudak douk panubu pabouk ananin yeul nyabihuk. \v 24 Ipak douk pagimeh kobi balan nyetemu God ananik buk uli nyaklimu. Nyakli, \q1 “Ipak meyoh penek yowenyi ali kipahechi douk echech wo Juda uli e chatulipu ali dakio cheyagwleh-umanu enen enen God.” \s1 Enyudak Pasin Umu Amam Juda Hatah Yegechiweluh Umu Deke Kobi Nyugakomom, Wak \p \v 25 Sapos ipak punubu pugipechen piyaten enyudak lo seiwak God nakaguk Moses enyimu, orait enyudak pasin umu patah ipakiluh yegechiweluh umu wosik deke nyugakomepu. Wakuli sapos ipak kobi punubu pugipechen piyaten umu, orait ipak douk patoglu kobi elpech douk wo chudukemu God ali wo chutah yegechiweluh uli e. \v 26 Ipak ulkwip pulomu echech kipahechi douk wo chutah echechiluh yegechiweluh uli e. Sapos echech chunek enenyi enen lo nyaklien ulimu, God douk natulich nakli echech chape kobi echudak chatah yegechiweluh ulimu. \v 27 Kipahechi douk adul wo chutah echechiluh yegechiweluh e, wak. Wakuli sapos echech chugipech enyudak lo umu, echech eke chunek balan nyutaku ipak Juda chugilapepu ipakin peneken uli yowenyi pasin. Umu moneken, ipak Juda douk patah ipakiluh yegechiweluh ali lo nyetemumepu padukemen, wakuli wak. Ipak pablowen. \v 28 Ali echudak chanubu aduligeichi Juda douk meichi? Chanubu aduligeichi Juda douk wo echudak elpech chatah adukahiluh umu echechiluh yegechiweluh meyoh uli e, wak. \v 29 Echudak aduligeichi Juda douk chanubu chagipech enyudak lo numun echechip ulkwip. Echech chagipech bawogenyumu balan ali enyudak pasin douk nyanubu kobi chatah echechiluh yegechiweluh umu. Enyudak nyetemu buk uli lo douk wo nyugakomech umu chugamu chugipechen kalbu e, wak. God ananin michin meyoh nyenekech chagamu chagipechen duldul. Echudakmali elpech, apudak atapichi elpech eke kobi chutuk echechich yeguh chukih, wak. Eke God atunu nutukech. \c 3 \s1 Yowenyi Pasin Douk Wo Nyunokwnumu Nyubo Yopinyi Pasin Nyubihuk E, Wak \p \v 1 Namudak ali echech Juda douk chenek winyumaguk kipahechi malmu? O enyudak pasin umu chatah echechiluh yegechiweluh umu douk nyenekumech moneken yopinyi? \v 2 Adul, nyenekumech wolobainyi yopinyi. Susubein douk enyudak. God nekechi ananin balan echech Juda umu chunek lukautimumen. \v 3 Nekechenyi, wakuli enech wo chugamu chugipechen kalbu e, wak. Chagimah namudak ali ipak pakli malmu? Chagimah namudak ali ipak pakli ati God eke kobi nugamu nugipech ananin aduligeinyi balan kalbu, waka? \v 4 Aduligu atugu wak. Ihech elpech isave chene loh. Wakuli God wak. Anan douk napemu neyagwleh adulin atinyi balan kobi ananik buk kwaklimu. Kwakli namudak. “Nyak nyeyagwleh-enyi balan douk adulin atin. Ali enech elpech chunemenyu kot abali, nyak eke nyunek winyumatu.” \v 5 Nameitu yek yakli igipech apak elpechin tinytin meyoh ali ikli enen balan. Balan enyudak. Sapos nameitu apak munek enen yowenyi umu elpech chutulin ali chugamu chudukemu God chukli anan duldulinalimu, namudak douk eke mukli malmu, abudak nyultab anan God nyihihichinu nubemapu yowechimu enyudak yowenyi apak moneken ulimu? Ati eke mukli anan nenek yowenyi, waka? \v 6 Aduligu atugu wak. Sapos anan kobi nupemu nunek duldulin atin pasin ele, anan eke kobi nunek skelumu chanatimaguk apudak atapichi elpech umu kwotog, wak. \v 7 Sapos nameitu yek itak iyagwleh enen lohotuhwin balan ali enyudak nyunek God ananin adulin atin balan nyunowoleh nyutoglu yopugunmu ali kipahechi chumneken chutuk God ananin yeul nyukih umu, ali namudak douk malmu, umu wata nohwale yenek yowenyili ali eke wata nubeme yowenyi pe umu? \v 8 Ati enen elpen deke nyunek loh nyukli, “Aipo! Amunek enen yowenyi umu yopinyi pasin nyutoglu.” Ati apak wosik deke mukli namudak, waka? Aduligu atugu, enech elpech douk chenek loh cheneke enen enen yek Pol chechopoke balan chakli yek yakli namudak. Wakuli wak. Elpech chakli namudak uli, kwali God eke nunubu nubemech yowenyi pe duldul. \s1 Duldulinyi Elpen Douk Nyanubu Wak Enen E \p \v 9 Namudak ali malmu? Ati apak Juda eke manubu yopupali elpech mechalakuk echech kipahechi waka? O aduligu atugu wak. Yek douk ayaklipepu umu enenyi enen yowenyi douk nyanubu dodogowin atin nyowechikapu dadag apak manatimaguk Juda manu kipehechi alagun ati. \v 10 Enyudak yowenyi douk nyowechikapu kobi balan nyetemu God ananik buk uli nyaklimu. Nyakli namudak. Duldulinyi elpen douk nyanubu wak enen e, wak. \v 11 Nyadukemu yopinyi pasin uli elpen douk chopuk nyanubu wak enen e. Wak enen elpen nyupe nyunek moulamu nyulimu God e, wak. \v 12 Chanatimaguk elpech douk chatanamu chakanaguk agabus. Chanatimaguk chatoglu yowechi elpech. Wak enen elpen nyunek enen yopinyi e. Nyanubu wak enen e. \v 13 Echechig yowatog gwanubu kobi anagu iwagu douk enen nyatalali elpen nyolu ali puwologu yoweli yamugel lakihumali. Echech douk chapemu chene lohumu kipahechi ali echechin balan douk wanohwin atin kobi yowenali marasin nolu wanohwiguhwi iguhumali. \v 14 Echech douk chapemu cheyagwleh wolobainyi yowenyi balan douk isave nyejah kipahechi nyenekech wo chupe kalbaluli e. \v 15 Echech douk isave chene wisnabul chanak chabo kipahechi chagak. \v 16 Ihagun agnabuk douk echech chunak umu, echech douk isave chenekech anagu-anagu kipahechi chenekech chalau nebehi nyih. \v 17 Enyudak pasin umu chunu kipahechi chupe atip begelep apaluh hlulu kalbamu douk wo chudukemen e. \v 18 Echech douk wo kwalowi elgeich umu God e, wak. \v 19 Apak douk madukemech. Ihenyumali balan nyetemu lo God nakaguk Moses enyili, enyen douk nyaklimu echebuk elpech douk chape chakamomu enyudak lo uli. Henyemomu mutalihen mudukemen umu kobi enen nyiyagwleh nyukli enyen douk adul duldulin elpen, wak. Apak manatimaguk mape apudak atap uli douk balan nyapenyupu ali kwali God eke nunemapu kwotog. \v 20 Ali wata tik. Ahudak yah umu chagipech lo umu, God eke kobi nutulich nuhwalech duldulichi elpech, wak. Enyudak lo enyenyin duldulin moul douk nyenekapu madukemech umu apak yowepu monek yowenyili. \s1 Elpen Nyusuh Krais Ananin balan Dadag Nyugipechen Uli Douk Adul Nyanubu Nyatoglu Duldulinyi Elpen \p \v 21 Wakuli nameitu, God douk anagilapapu ananih duldulih yah umu nuhwalu elpech duldulichimu. Ahudak yah douk wak mugipech enyudak lo umu e, wak. Nyanatimaguk balan nyetemu God ananik Buk uli douk nyaklimu ahudak duldulih yah. \v 22 Ahudak yah douk namudak. Chunatimaguk elpech chusuh Jisas Krais ananin balan dadag chugipechen uli, God isave nohwalech duldulichi. Anan nagimeh namudak umu chanatimaguk atapichi elpech alagun ati chugimu ahudak atuh yah. \v 23 Apak manatimaguk douk monek yowenyi ali manubu mapeik lougun umu God wo mulau ananin duldulin pasin e. \v 24 Anan nanubu nagakomapu meyoh ali nohwalapu duldulipali elpech. Nohwalapu duldul-ipalimu enyudak moul douk Krais Jisas neneken umu natalupu ali nakwachihapu mape fri umu. Apak wo munekumanu enech echudak ali dakio nohwalapu duldulipali e, wak. Nohwalapu duldulipali meyoh umu enyudak moul douk Jisas Krais neneken uli atin. \v 25 God natalih Krais Jisas nanaki chanu nagak ali ananig butog gwotukwle gwouh ihech elpech. Gwouh echudak elpech douk chasuh anan Krais ananin balan dadag chagipechen uli. Namudak ali God wo nyihihichinu nukli ulkum mulomu yowenyi echech cheneken uli e, wak. Nenek enyudak umu nugilapapu ananin duldulinyi pasin umu nohwalapu duldulipali elpech umu. Susubati Anan nape meyoh wo nuklimu nubemech yowenyi pe umu enyudak echech cheneken uli yowenyi e, wak. \v 26 God nenek enyudak umu nameitu nagilapapu ananin duldulin pasin matulin. Chopuk nenek namudak nagilapapu umu chanatimaguk chasuh Jisas ananin balan chagipechen uli douk isave nohwalech duldulichi elpech. \v 27 Namudak ali nameitu apak douk yah wakapamu munohlagul mukli apak yopupali ali mutuk apakich yeguh chukih umu. Umu moneken, ahudak yah douk ahechuk. Ahah douk ahechuk umu moneken, apak eke kobi mugipech lo ali mutoglu duldulipalimu namobuk, wak. Apak monek bilip meyoh umu Jisas ali God nohwalapu duldulipali elpech. \v 28 Umu moneken, God wo nuhwalu elpech duldulichimu agundak chugipech lo umu e, wak. Anan douk nohwalech duldulichimu agundak chasuh Krais ananin balan dadag chagipechen umu. \v 29 Ali pakli malmu? Ati God eke echech Juda echechinu atunu ali kipahechi wak, waka? Aduligu atugu wak. Anan douk kipahechi echechinu chopuk. \v 30 Umu moneken, anan douk nanubu atunu meyoh. Chanatimaguk elpech douk chasuh Krais ananin balan dadag chagipechen uli, anan isave natulich nohwalech duldulichi. Echebuk chatah yegechiweluh uli chanu echech wo chutah yegechiweluh uli e douk nohwalech duldulichi alagun ati. \v 31 Apak monek bilip umu Krais ali dakio God nohwalapu duldulipali elpech. Ali ati douk eke enyudak bilip nyenekapu mechegeik enyudak lo nyabihuk, waka? Aduligu atugu wak. Apak monek bilip umu Krais ali manubu monek enyudak lo nyatoglu dodogowin. \c 4 \s1 Ebraham Nasuh God ananin Balan Dadag Nagipechen Ali God Dakio Nohwalanu Duldulinu Alman \p \v 1 Ali apak eke mukli malmu, umu anudak apak Juda apakinu yamenu Ebraham? Anan douk elpen meyoh kobi apak umu. \v 2 Sapos adul anan nenek enen yopinyi moul ali dakio natoglu duldulinu alman umu, orait anan wosik iken nunehilaumu enyudak moul ali nutuk ananin yeul nyukih. Wakuli agundak God natulunamu douk wo nukli duldulinu e. \v 3 Balan nyetemu God ananik buk uli nyakli namudak. Nyakli, “Ebraham nasuh God ananin balan dadag nagipechen. Namudak ali God dakio nohwalanu duldulinu alman.” \p \v 4 Apak douk madukemech. Elpech chenek moul uli isave chalau utabal. Ali abalabuk utabal douk wo chulawabal meyoluh kobi chalau enen presen meyoh umu e, wak. Abalabuk utabal douk chatalich umu chenek moulamu. \v 5 Wakuli enyebuk elpen douk wo nyunek moul umu nyutoglu duldulinyi, wakuli nyusuh God ananin balan dadag nyugipechen meyoh uli, anan douk natik enyenyin bilip ali eke nuhwalen duldulinyi. Anudak God isave nohwalu chenek yowenyili elpech duldulichi. \p \v 6 Seiwak Devit douk nakliyuk enyudak atin balan umu agundak elpech chunehilau-wamu. Echudak elpech, God douk wo nutik enen cheneken uli moul ali dakio nuhwalech duldulichi e, wak. Anan nohwalech duldulichi meyoh. \v 7 Seiwak Devit douk nakliyuk namudak. Nakli, “Echebuk elpech douk God awata nunosuh echechin yowenyi nupe wakuli nokleyenyuk uli, echech wosik chunehilau. \v 8 Elpech douk God eke kobi wata ulkum mulomu echechin yowenyili, echech wosik chunehilau.” \p \v 9 Devit douk anakliyuk umu agundak elpech chunehila-wamu. Ali douk malmu? Ati eke naklimu echech chatah yegechiweluh uli atich chunehilau, waka? Wak. Echech wo chutah yegechiweluh uli e chopuk chunehilau. Ipak ulkwip pulomu adukwechuk yakliyenyi balan douk nyetemu God ananik Buk uli. Enyen douk nyakli, “Ebraham nasuh God ananin balan dadag nagipechen. Douk God natik ananin bilip namudak ali dakio nohwalanu duldulinu alman.” \v 10 Abudak nyultab God nohwalu Ebraham duldulinu alman abali, anan Ebraham douk anatah ananihw yegenyihw o watak? Adul, ababuk nyultab anan douk watak nutahoh e, wak. Wakuli God analik nohwalanaguk duldulinu alman. \v 11 Anan nalik nasuh God ananin balan dadag nagipechen ali yegenyihw adakio natahoh nagikuk. Ali agundak natah yegenyihw umu douk natahoh umu nenek mak meyoh. Nenek mak meyoh umu anan ulkum mulomu abudak nyultab anan watak nutah yegenyihw abali e, God douk anatik ananin bilip ali nalik nohwalanu duldulinu alman. Namudak ali Ebraham anan douk natoglu chanatimaguk chasuh God ananin balan dadag chagipechen ali anan God nohwalech duldulichili echechinu yamenu. Echech douk chenek bilip atin uli. Chatah yegechiweluh uli wak. \v 12 Ebraham anan douk chopuk nape chatah yegechiweluh uli echechinu yamenu. Echech douk wak chuhwalanu yamenomu agundak chatah yegechiweluh umu atugun e, wak. Chopuk chohwalanu yamenomu moneken, echech douk cholu apakinu yamenu Ebraham ananihw yalihw. Umu agundak chasuh God ananin balan dadag chagipechen kobi anan wata nutah ananihw yegenyihw e ali analik nasuh God ananin balan nagipechen umu. \s1 God Ananin Adulin Atinyi Balan Douk Naklien Nyanamu Ihech Elpech Chasuh Ananin Balan Dadag Chagipechen Uli \p \v 13 Seiwak God naklipanu enen adulin atinyi balan Ebraham. Naklipanamu eke nukanu ihab amnab anan Ebraham nunu ananich bahlagas douk kwali chugikuk chutogloluli umu chuneglemab. Ali tik, Ebraham douk wo nugipech enyudak lo ali dakio God natulunu naklipanu enyudak ananin adulin atinyi balan e, wak. Anan douk nasuh God ananin balan dadag nagipechen ali God natulunu nohwalanu duldulinu alman. Anan douk nenek enyudak ali God dakio naklipanu enyudak balan. \v 14 Namudak ali sapos echebuk chagipech enyudak lo uli atich chunalau echudak douk God naklipech adulin atinyi balan umu nukepeyech uli ali chunoglemech umu, orait enyudak pasin umu pusuh ananin balan dadag pugipechen umu eke kobi nyugakomepu, wak. Enyudak God naklipepu enyi adulin atinyi balan promis chopuk eke kobi nyunekumepu enen yopinyi, wak. \v 15 Umu moneken, enyudak lo God nakaguk Moses enyi douk nyagilapa-pamu God eke nyihihichinu ali nubemech yowenyi pe echudak elpech douk chablo lo uli. Ali sapos enyudak lo kobi enen ele, apak deke kobi mukli elpech chablo lo chenek yowenyi, wak. \v 16 Namudak ali enyudak promis douk nyanamali bilip atin. Ebraham douk nasuh God ananin balan dadag nagipechen. Douk God natulunu namudak ali nakanu enyudak adulin atinyi balan promis. God naklipapu enyudak adulin atinyi balan namudak umu nugakomu wolobaichi elpech meyoh ali chopuk enyudak promis douk nyanamali apak manatimaguk Ebraham ananipu bahlagas. Enyudak adulinyi balan douk wo nuku echech chagipech lo uli atich e, wak. Anan douk chopuk noku echebuk douk chasuh ananin balan dadag chagipechen kobi Ebraham ulimu. Ebraham anan douk apak manatimaguk apakinu aninamu enyudak bilip. \v 17 Enyudak yakli enyi balan douk kobi God ananik buk kwaklimu. Kwakli God naklipu Ebraham nakli, “Yek ayenekenyu nyatoglu elpech douk chape wolobailubi walub kantri uli echechinyu yamenu.” God natik anan Ebraham umu, anan douk nanubu nape apakinu yamenu. Ebraham isave nenek bilip umu anudak God douk isave nohul chagak uli chaitak chape. Chopuk anudak God isave nakli balan atin ali enechi enech watak chutogloluli e douk chatoglu elpech chatulich. \p \v 18 Ali ababuk seiwakibu nyultab, Ebraham anan douk watak nutulich e echudak douk God naklipanamu eke nunekech uli. Wakuli anan douk nanubu nasuh God ananin balan dadag nakli God adul eke nunekech kobi anaklipanu balan umu. Ebraham nagimeh namudak ali douk natoglu elpech douk chape wolobailubi walub kantri uli echechinu yamenu. Kobi God naklipanamu. Naklipanu namudak, nakli, “Nyakich yamech eke chunubu chutoglu wolobaichi.” \v 19 Ebraham ajugwainu ananich yohleguh halakatimu chunak chutoglu 100-poleich ali ananihw yegenyihw douk ahwatoglu kobi hwagak ulimu. Ananik almatok Sara chopuk kwape kipik ali kwanubu jugwaik. Anan natik namudak wakuli wak. Nanubu nasuh God ananin balan dadag. \v 20 God naklipanu ananin adulin atinyi balan namudak ali anan wo nuklimu nunek bien tinytin umu nutukemaguk bilip e, wak. Nanubu nasuh God ananin balan dadag ali enyudak bilip atin nyenekanu dodogowinu. Ali nape nenehilau natuk God ananin yeul nyakih. \v 21 Anan nanubu nadukemech umu God anan dodogowinu atunamu eke nunek enyudak douk anaklipanu adulin atinyi balan umu eke nuneken uli. \v 22 Ebraham nasuh God ananin balan dadag nagipechen ali God dakio nahwalanu duldulinali alman. \v 23 Enyudak balan, “God nohwalanu duldulinu alman” umu, enyen douk henyemu nyetemu God ananik buk. Enyen douk wo hinyemu nyuklimu Ebraham atunu e, wak. \v 24 Chopuk amam henyemaguk nyaklimu apak alagun. Apak monek bilip umu anudak God douk nohuli Jisas apakinu Diginali naitaki matmat uli. Namudak ali apak chopuk God eke nuhwalapu duldulipali elpech. \v 25 God nenek salimumali Jisas nanaki nagak umu moneken apak monek yowenyi. Nagak ali God wata nanahul naitaki nape umu nunek apak God nutulupu nuhwalapu duldulipali elpech. \c 5 \s1 God nohwalapu Duldulipu Elpech \p \v 1 Apak douk amasuh God ananin balan dadag magipechen ali anan natulupu nohwalapu duldulipali elpech. Namudak ali nameitu apakinu Diginali Jisas Krais nenekapu apakiluh apaluh hlolu kalbu ali manu God mape atugun. \v 2 Apak douk monek bilip umu Jisas. Namudak ali anan meyoh nalawapali manaki mawich agundak God nagakomapu meyoh umu. Ali douk monehilau malikuk. Umu moneken, apak douk manubu madukemech umu kwali apak eke munak iluh heven mulau nebechi yeguh ali munu God mupe. \v 3 Ali apak kobi munehilawamu enyudak atin, wak. Ababuk nyultab hevi nyutoglomapamu, apak chopuk munehilau. Umu moneken, hevi douk nyatoglomapamu mutoglu dodogowipu ali miyotu musah enenyi enen hevi. \v 4 Ali enyudak pasin umu apak dodogowipamu miyotu musah enenyi enen nyutoglomapu ulimu, enyudak pasin eke nyunekapu mutoglu yopupali elpech ali miyotu dadag. Ali enyudak pasin umu miyotu dadag umu eke nyunekapu munubu mudukemech umu Krais eke nunaki ali nunekumapu yopinyi. \v 5 Apak douk mape mobeyogunmu enyudak ali douk wo mupe mubeyogun meyoh e, wak. God douk anakapu ananin Michin nyapenyupu ali nyagakomapu madukemech umu enyudak adul eke nyutoglu. Enyudak ananin Michin douk nyenekapu madukemech umu agundak God anan nanubu ulkum manosuh apak umu. \p \v 6 Abudak nyultab apak watak dodogowipu e ali wata mape monek yowenyi abali, Krais nanaki nagak abudak nyultab God nakliyabali. Nagak umu wata nunolau apak douk mokanu agabus God uli ali wata mutanamomu anan God. \v 7 Aduligu atugu. Apak deke kobi enen elpen nyukli wosik umu nyugak nyugakomu enen duldulinyi elpen, wak. Ati enen atin elpen adul deke wosik gwulogolen umu nyugak nyugakomu enen nyanubu duldulinyi elpen. \v 8 Wakuli God anan douk nanubu nagilapapamu agundak anan ulkum manubu manohwopamu. Nagilapapu namudak. Apak douk watak mape monek yowenyi atin ali nenek salimumali Krais nanaki nagak umu apak. \v 9 Nagak ananig butog gwotukwle gwouh apak ali God natulupu nohwalapu duldulipali elpech. Namudak ali apak manubu madukemech umu Krais eke nunolawapu mutanamu mupe kalbu. Ali agundak God nyihihichi-namu yowenyi apak moneken ulimu, anan eke kobi nunekapu mulau nyih, wak. \v 10 Likuk apak douk mape God ananipu birua. Wakuli ananinu Nuganinu wata nanaki nagak umu apak, God wata nohwalapu ananipu elpech ali nenekapu manu anan mape atugun. Krais douk nagak ali wata naitak nape. Namudak ali apak manubu madukemech umu anan eke wata nunolawapu mutanamu munubu mupe kalbu. \v 11 Ali douk wo namudak ati e, wak. Nameitu apakinu Diginali Jisas Krais douk chopuk anenekapu matoglu God ananipu elpech. Anan anenekapu namudak ali manubu monehilaumu God. \s1 Adam Nokwalmu Agundak Magak Umu Wakuli Jisas Nokwalmu Agundak Mupe Kalbu Eheh Nyumneh Umu \p \v 12 Apak douk madukemech. Atunu alman nenek yowenyi ali enyudak pasin nyatoglu apudak atap. Enyudak pasin nyatoglu ali nyokwalmu gak. Namudak ali gak nyatoglomu chanatimaguk elpech. Umu moneken, ihech elpech chenek yowenyili atich. \v 13 Lo seiwak God nakaguk Moses enyi douk wata nyutoglu e, ali enyudak pasin umu chenek yowenyimu nyatoglu nyape apudak atap. Wakuli lo kobi enen ele, God deke kobi ulkum mulomu ihenyumali atin ati yowenyi douk elpech cheneken uli, wak. \v 14 Wakuli abudak nyultab Adam napenyubali aliga banak batoglomali abudak Moses napenyubali, chanatimaguk elpech douk chagak. Enech cheneken uli yowenyi douk wo kobi enyudak Adam neneken ulimu e, wakuli echech chopuk chagak. \p Adam anan douk natoglu kobi anagu mak meyoh umu anudak alman luhut eke nutogloluli. \v 15 Enyudak pasin umu God nagakomapu meyoh umu nyanu enyudak Adam neneken uli yowenyi douk wo alagunin e, wak meyoh. Adul, atunu alman meyoh nenek yowenyi ali wolobaichi elpech dakio chagak. Wakuli enyudak pasin umu God nagakomapu meyoh umu douk nyanubu nyatoglu nebeben umu anudak atunu alman Jisas Krais. God nagakomapu namudak ali nameitu apak wolobaipali douk malau God ananin yopinyi presen. Enyudak presen douk nyanubu nyechalakuk agundak chagak umu. \v 16 Ali enyudak God ananin presen douk wo nyugimah-umapu namudak ati kobi enyudak yowenyi Adam neneken uli nyagimeh-umapamu e, wak. Adam nenek atin yowenyi ali God nene kotumapu nakli apak manatimaguk eke munak muwichuk. Apak manatimaguk elpech wata monek yowenyi wakuli God nanubu nenelekapu nakapu meyoh ananin yopinyi presen umu agundak nohwalapu duldulipali elpech umu. \v 17 Aduligu atugu. Atunu alman nechegeik balan. Ali anan neneken uli yowenyi nyokwalmali gak. Ali enyudak gak nyape nebeben umu ihech elpech kobi nebemi king hape nebemimu. Wakuli enyudak pasin umu God nenelekapu ali nagakomapu meyoh umu douk nyanubu nebeben atin nyechalakuk enyudak gak. Ali apak manubu madukemech umu apak douk amalau enyudak God ananin yopinyi pasin umu agundak nohwalapu duldulipali elpech umu. Ali apak eke mupe nebepali eheh nyumneh kobi amam nebemi king umu. God nagakomapu namudak umu anudak atunu alman Jisas Krais neneken uli pasin atin. \p \v 18 Namudak ali apak madukemech namudak. Atunu alman nenek atin yowenyi ali apak manatimaguk mape sisahw deke munak muwichuk. Wakuli wata namudak ati. Atunu alman nenek atin duldulinyi moul ali God natik namudak wata nohwalu manatimaguk duldulipali elpech. Ali douk nenekapamu mupe kalbu kobi mugak, wak. \v 19 Atunu alman nechegeik balan namudak ali wolobaichi elpech chatoglu chenek yowenyili atich. Ali namudak ati. Atunu alman wata nasuh balan nagipechen namudak ali wolobaichi elpech eke chutoglu duldulichi. \v 20 Chapemu chenek yowenyi namudak aliga enyudak God nakaguk Moses enyi lo nyatoglu. Nyatoglu douk chemneken ali chanubu chenek wolobainyi yowenyi. Echech chenek wolobain atin yowenyi, wakuli God nechalakuk enyebuk ali nagakomech meyoh. \v 21 Likuk enyudak yowenyi nyape nebeben ali dakio nyokwalmali gak. Ali nameitu douk namudak ati. Anudak God nagakomapu meyoh umu douk gnonowachak gnape nebebegun. God nagimeh namudak nohwalapu duldulipali elpech umu eke mupe kalbu eheh nyumneh. Anan nenekumapu namudak umu enyudak apakinu Diginali Jisas Krais neneken uli moul. \c 6 \s1 Apak Douk Amanu Krais Magak Atugun \p \v 1 Namudak ali apak eke mukli moneken balan. Ati mukli apak mupemu munek yowenyi namudak ati umu God nupemu nugakomapu meyoh namudak ati, waka? \v 2 Aduligu atugu wak. Apak douk kobi amagak ulimu. Ali enyudak pasin chenek yowenyimu douk amatukemenyuk. Ali namudak malmu, umu nameitu wata mupe munek yowenyi namudak atimu? Namudak wak. \v 3 Ipak douk padukemech waka wak? Apak manatimaguk douk monek baptais umu agundak monek pas Krais Jisas umu. Ali chopuk mananu magak umu agundak monek pas anan umu. \v 4 Namudak ali agundak apak monek baptais umu douk manu Krais magak alagun ali God nanugamapu atugun. Nenek namudak umu apak chopuk eke mupe mugipech nupolein pasin kobi God nakwu ananin nyanubu nebebenyi strong nohuli Krais naitakimu. \s1 Apak Douk Eke Munu Krais Mupe Eheh Nyumneh \p \v 5 Apak adul monek pas Krais ali mananu magak kobi anan nagak umu. Ali namudak ati. Apak douk amonek pas anan ali adul eke munubu munanu mitaki matmat kobi anan anaitaki matmat umu. \v 6 Apak madukemech. Enyudak nyalik nyapenyu-paluli yowenyi pasin douk nyanu Krais nyagakuk lowag kruse umu God nubouk enyudak strong douk nyape nyenek yowenyi pasin nyapenyu-paluli. Namudak ali enyudak yowenyi pasin umu chenek yowenyimu kobi wata chopuk nyuwechikapu, wak. \v 7 Umu moneken, chagak uli elpech, enyudak strong umu chenek yowenyimu douk awata nyuwechikech ati e, wak. \p \v 8 Apak adul monek pas Krais ali kobi mananu magak umu. Namudak ali manubu monek bilip umu apak eke wata munanu mupe kalbu. \v 9 Umu moneken apak madukemech. Krais nagak wata chopuk naitaki ali eke kobi wata nugak, wak. Gak douk wo dodogowin umu wata nyuwechikanu e, wak. \v 10 Anan douk nagak atuh meyoh ali ahabuk atuh meyoh nagak umu douk nanubu nechagiyuk enyudak strong umu chenek yowenyimu. Kwali eke kobi wata nugak ati, wak. Ali nameitu napemu douk nape kobi God naklimu, umu natuk anan God ananin yeul. \v 11 Ali ipak douk namudak ati. Ipak punobuk ulkwip pukli ipak adul apagak ali pabouk enyudak strong umu penek yowenyimu nyabihuk. Pukli ipak douk penek pas Krais Jisas ali pape kobi God naklimu. \v 12 Ipak kobi pulalimu yowenyi nyune bos umu ahludak ipakiluh yegechiweluh douk isave hlagak hlatalaluli, wak. Kedeke yowenyi nyusonukepamu pugipechuk enyudak ipak oub baitakumen uli yowenyi pasin. \v 13 Kobi wata chopuk pulalimu anaguniluh umu ipakiluh yegechiweluh hlunamaguk punek enen yowenyi, wak. Wakuli ipak imas pukanu ipak yet God ali pupe kobi elpech douk chagak ali wata chopuk chaitaki chape ulimu. Ali ipak chopuk imas pukanu ihaguniluh umu ipakiluh yegechiweluh God umu nukwipamu duldulinyi pasin atin. \v 14 Yowenyi kobi wata nyunek bosumepu, wak. Umu moneken, ipak douk awo pupe chakamomu lo pugipechen e, wak. Nameitu ipak douk pape chakamomu agundak God nagakomapu meyoh umu. \s1 Apak Imas Mupe Munek Moulamu Yopinyi Pasin \p \v 15 Nameitu apak awata mupe chakamomu enyudak lo God nakaguk Moses enyi ali mugipechen e, wak. Nameitu douk mape chakamomu agundak God nape nenelekapu ali nagakomapu meyoh umu. Ali douk malmu? Ati mape namudak ali eke kalbamu wata mupe munek yowenyi, waka? Aduligu atugu wak. \v 16 Ipak douk padukemech. Sapos ipak pukanu ipak yet ananu nebenali pupe chakamomu anan pupe punek ananin moul umu, namobuk ipak douk pagipech ananin balan kobi nowechikepu pape penemanu galibagamu. Ali douk namudak ati. Pukli pugipech yowenyi pasin umu, luhut enyen eke nyunekepu pugak. Wakuli pukli pugipech God ananin balan umu, luhut anan eke nuhwalepu duldulipali elpech. \v 17 Adul, likuk ipak douk pape chakamomu yowenyi pape penemen galibagu. Wakuli God wata nagakomepu pemnek ananin chaklipepu enyi balan ali panubu pakli adulin atin pahwen pagipechen. Namudak ali apak douk monek tenkyumu God umu enyudak. \v 18 God nakwachih-epaguk umu yowenyi pape fri ali nenekepu pape chakamomu Anan pape pagipech ananin duldulinyi pasin. \p \v 19 Ipakin tinytin douk wata dodogowin umu pugamu pudukemech e, watak. Namudak ali yakli iku apak elpechin meyoh apakin tinytin ali iklipepu enyudak balan. Likuk ipak douk pape chakamomu yowenyi penemen galibagu ali pakwu anaguniluh umu ipakiluh yegechiweluh penek yowenyi nyanabosusih uli pasin nyanu enenyi enen yowenyi alagun. Penek yowenyi namudak ali nyanubu nyowechikepu dadag meyoh. Wakuli nameitu ipak imas pukanu ipak yet God, pupe chakamomu anan umu punek ananin duldulin pasin punubu pupe ananipu atipu. \v 20 Likuk abudak nyultab yowenyi nyowechikepu dadag pape penemen galibagas abali, enyudak enen duldulinyi pasin douk wo nyuwechikepu e, wak. \v 21 Likuk ipak penek yowenyi pasin ali nameitu douk palau ablan umu enyebuk pasin. Ali ipak douk palau monekech yopichi echudak umu enyudak likuk peneken uli yowenyi? Ati wak. Enyudak pasin douk nyokwalmu gak atin. \v 22 Wakuli nameitu God anakwachih-epaguk umu enyudak yowenyi ali pape fri. Nakwachihepu ali neposopu pape chakamomu anan pape penek ananin moul. Ali eke pulau yopichi echudak namudak. Eke punubu pupe ananipu atipu punek duldulin atin ali kwali eke punubu pupe kalbu eheh nyumneh. \v 23 Yowenyi isave nyekech pe echebuk elpech douk chapemu cheneken uli. Enyudak pe douk chagak. Wakuli enyudak God nakapeyen meyoh uli yopinyi presen douk enyudak. Eke munubu mupe kalbu eheh myumneh. Apak douk monek pas Krais Jisas ali eke nunekapu mupe namudak. \c 7 \s1 Enyudak Woblen Balan Umu Chanasupamu Douk Nyaklipapamu Mugipech Nupolein Pasin \p \v 1 O yekipu sachich owachich, enyudak apudak atapinyi lo douk apadukemen. Namudak ali nameitu enyudak yakli iklipepamu balan douk panubu padukemen kalbu. Elpen wata nyupe abali, enyudak lo douk nyanubu dodogowin atin nyowechiken. \v 2 Namudak, sapos onok almatok kwusuh ananu alman ali anan wata nupe abali, enyudak lo douk watak nyowechikech dadag echech biech alagun ati. Wakuli sapos anan nugakuk umu, okwok enyudak lo douk awata nyuwechikok e, wak. Kwape fri. \v 3 Namudak ali sapos okwokwinu wata nupe ali okwok kwunak kwuwaul kipainalimu, okwok douk eke chuhwalok kwablo marit uli. Wakuli sapos okwokwinu nugakuk umu, enyudak lo douk awata nyuwechikok e, wak. Kwape fri. Namudak ali kwukli kwulau kipainalimu, namudak okwok douk wo kublo marit e, wak. \v 4 Namudak ali yekipu elpech, ipak apanek pas Krais ali namudak douk apananu pagak. Namudak ali enyudak lo God nakaguk Moses enyi douk chopuk awata nyuwechikepu e, wak. Nameitu apak amape anudak alman douk God nanahul naitak matmat uli ananipu. Mape ananipamu munek God ananin yopinyi atin pasin. \v 5 Umu moneken, likuk abudak nyultab apak wata mape magipech enyudak nyalik nyapenyu-paluli yowenyi pasin abali, enyudak lo douk nyohuli enenyi enen yowenyi numun apakiluh yegechiweluh ali nyenekapu mape monek yowenyi. Namudak ali enyudak yowenyi pasin douk nyokwalmu gak. \v 6 Wakuli nameitu enyudak lo douk awata nyuwechikapu e, wak. Umu moneken, apak douk manu Krais magak ali amatukemaguk ihechumali echudak douk chowechik-apaluli. Ali nameitu douk wo mupemu munek moul mugipech enyudak lo seiwak henyemaguk uli nyaklimu e, wak. Apak monek God ananin moul umu ahudak ananih nupoleih yah douk ananin Michin nyokwalmah uli. \s1 Yowenyi Nyanubu Nyasagapu \p \v 7 Ali eke mukli malmu? Mukli enyudak lo enyen yet douk yowenyi, waka? O aduligu atugu wak. Wakuli sapos enyudak lo kobi nyugilape moneken pasin yowenyi ele, yek deke kobi idukemu yowenyi, wak. Enyudak lo atin nyeneken yadukemu yowenyi. Douk namudak. Lo nyakli, “Nyak kobi nyunek hinyigimu kipahechich echudak.” Douk lo kobi nyukli namudak ele, orait enyudak pasin umu chene hinyigimu deke kobi idukemen, wak. \v 8 Enyudak lo nyagilapen yah yowenyi ali yowenyi nyawichi nyohul enenyi enen pasin chenek hinyigimu numun yekihw yegenyihw. Douk enyudak lo wak ele, yowenyi deke kobi dodogowin, wak. \v 9 Likuk wata idukemu enyudak lo abali e, yek douk yape, wakuli enyen wo nye igak e, wak. Wakuli aliga enyudak lo nyatoglu nyagilape yowenyi ali yowenyi nyanageitaki dodogowin atin \v 10 nyabo yek yagak. Enyudak lo seiwak God nakaguk Moses enyi, enyen douk nakanamaguk nyugakomu apak munubu mupe kalbu. Wakuli yek wata yatik umu, enyudak lo nyae yagak. \v 11 Umu moneken, enyudak lo meyoh nyagilapen yah yowenyi, ali yowenyi nyogwatah nyagimahi ali nyalaugamu yek nyae yagak. \v 12 Namudak ali apak douk madukemech. Enyudak lo, enyen yet douk nyanubu God ananin atin. Ihenyumali balan douk enyudak lo nyakli enyi, enyen chopuk God ananin nyanubu duldulin ali yopinyi atin. \v 13 Ali douk malmu? Ati eke ikli enyudak yopinyi nyae yagak waka? O aduligu atugu wak. Yowenyi meyoh nyae yagak. Yowenyi meyoh nyakwu enyudak yopinyi lo ali nyae yagak umu apak mutik enyudak yowenyi ali mukli o aduligu atugu, enyudak yowenyi. Namudak ali enyudak lo nyagilapapu yowenyi manubu madukemen umu enyen douk nyanubu yowen chuknin. \s1 Nebeluhi Wanogwiluh Hlaitak Numunipamu Apak \p \v 14 Apak madukemech. Enyudak lo, enyen douk God ananin Michin nyokwalmen. Wakuli yek douk yoweweli elpen meyoh. Yowenyi nyowechike ali nyeyahul yape yagipech enyenyin atin laik. \v 15 Enyudak yape yeneken uli pasin douk yanubu yakli waken. Umu moneken, pasin yanubu yaklimu ineken uli douk wo ineken ati e, wak. Wakuli pasin yanubu yakli wak umu ineken uli, enyebuk isave yeneken. \v 16 Yek isave yenek enyudak pasin douk yanubu yakli wak umu ineken uli. Yagimah namudak ali yadukemech umu enyudak lo enyen douk yopinyi. \v 17 Namudak ali enyudak yowenyi douk wak yek meyoh ineken e, wak. Yowenyi nyape numun yek uli nyeneken. \v 18 Yek douk yapemu yagipech nyalik nyapenyuweluli yowenyi pasin. Ali yadukemech umu, numuniwemu yek douk wak enen yopinyi nyupeye, wak. Umu moneken, yabilak yaklimu inek yopinyi yabilak yati wak. \v 19 Yopinyi yaklimu ineken uli douk wo ineken ati e, wak. Wakuli yapemu yenek yowenyi douk yakli wak umu ineken uli. \v 20 Ali sapos yapemu yenek yowenyi douk yakli waken ulimu, enyudak douk wo yek meyoh ineken e, wak. Yowenyi nyape numun yek uli meyoh nyeneken. \p \v 21 Namudak ali douk yatik enyudak dodogowinyi pasin nyapenyuwe. Enyudak. Yaklimu inek yopinyi abali, enyudak nyapenyuwe uli yowenyi nyaitaki nyablomeik yah. \v 22 Adul, numun yekim ulkum douk yanubu yenehilawamu God ananin lo yakli igipechen. \v 23 Wakuli wata yatik kipainyi dodogowinyi lo nyenek moul nyape yekigun numun. Enyudak lo isave nyanu enyudak God ananin lo douk yek ulkum manohwen uli nyalpak. Ali enyudak lo nyape nyenek moul yekigun numun uli nyowechike dadag yape yenek moulamu enyen atin. \v 24 O mapiliwe yek. Yanubu yape sisahw. Omuni deke nyugakome nyukwachiheik umu ohudak yegenyihw douk isave hwagak uli? \v 25 Yek yanubu yenek tenkyumu God. Anan meyoh nakli ali Jisas Krais apakinu Diginali eke nukwachiheik ipe fri. \p Ali nameitu yek douk yape namudak. Yek yet yape yagipech God ananin lo umu douk yagipechen umu yekin tinytin atin. Ali yekigun numun wak. Enyudak nyalik nyapenyuwe uli atin yowenyi pasin nyape nyowechike dadag ali yape yenek yowenyi atin. \c 8 \s1 Krais Nakapu God Ananin Michin Ali Nyapenyupu \p \v 1 Namudak ali apak almam almagou douk amonek pas Krais Jisas uli, balan douk awak enen nypenyupamu kwali God nunekumapu balan ali nubemapu yowenyi pe umu, wak. \v 2 Umu moneken, God ananin Michin enyenyin dodogowinyi pasin nyagakomapu ali nyokwachih-apaguk umu yowenyi pasin nyanu agundak chagak umu. God ananin Michin nyenekapu mape fri namudak umu enyudak Krais ananin moul atin. \v 3 Enyudak lo seiwak God nakaguk Moses umu douk wo dodogowin umu nyugakomapu e, wak. Umu moneken, apak wo dodogowipamu mugipechen duldul e. Namudak ali enyudak moul douk lo wo dodogowin umu nyuneken uli e, God anan meyoh neneken. Nakagasi ananinu Nuganinu nabihi natoglu elpen kobi apak monek yowenyilimu, ali chanu nagak natal apakin yowenyi. Namudak ali God nenek skel umu enyudak nyalik nyapenyu-paluli yowenyi pasin nakli enyen douk yowenyi ali naen nyabihuk. \v 4 God nagakomapu namudak umu nameitu apak munubu mugipechen miyaten enyudak duldulin pasin douk lo nyaklimu apak muneken uli. God nenekumapu enyudak apak douk wo mupemu mugipech enyudak nyalik nyapenyu-paluli yowenyi pasin uli e. Anan douk neneken umu apak douk mapemu magipech enyudak God ananin Michin nyaklipapu enyili. \v 5 Echebuk elpech douk chapemu chagipech enyudak nyalik nyapenyich uli yowenyi pasin uli, echechip ulkwip douk polomu enyebuk nyokwalmen uli yowenyi atin. Wakuli echebuk elpech douk chagipech God ananin Michin uli, echechip ulkwip douk polomu God ananin Michin nyaklipech enyi atin. \v 6 Echebuk elpech douk ulkwip pulomu chakli chugipech nyalik nyapenyich uli yowenyi atin uli, echech eke chugak chunak chuwichuk. Wakuli echebuk douk ulkwip pulomu chakli chugipech God ananin Michin nyaklipech enyi atin uli, echech eke chunubu chupe kalbu eheh nyumneh ali apaluh hlulu kalbu. \v 7 Echebuk elpech douk ulkwip pulomu chakli chugipech nyalik nyapenyich uli yowenyi atin uli, echech douk God ananich birua. Umu moneken, echech douk wo chugipech God ananin lo e, wak. Ali echech eke kobi dodogowich umu chugipechen, wak. \v 8 Echebuk elpech douk chupemu chugipech nyalik nyapenyich uli yowenyi pasin atin uli, echech eke kobi chugipech God ananin laik ali chunekanu nunehilau, wak. \v 9 Ipak douk God ananin Michin nyapenyipu ali wo pupemu pugipech nyalik nyapenyi-paluli yowenyi pasin e. Papemu pagipech enyudak douk God ananin Michin nyaklipepeyen uli atin. Elpech douk wo Krais ananin Michin nyupenyich uli e, echech douk wo ananich e, wak. \v 10 Ipakiluh yegechiweluh douk yowenyi nyaluh ali eke hlugak. Wakuli sapos Krais nupenyipamu, ipakich michich eke chunubu chupe eheh nyumneh. Umu moneken, ipak God douk nohwalepu duldulipali elpech. \v 11 God douk nohul Krais naitaki matmat. Ali sapos anan God ananin Michin nyupenyipamu, orait anan chopuk eke nunek ahludak ipakiluh hlagak uli yegechiweluh wata dodogowiluh hlupe kalbu eheh nyumneh. God eke nukli ali ananin nyapenyi-paluli Michin eke nyunekepu namudak. \s1 God Ananin Michin nyenekapu Matoglu Ananipu Batowich \p \v 12 Namudak ali yekipu sachich owachich, apak douk enen dinau nyapenyupamu mubeyen. Enyudak dinau douk wo mubeyen umu agundak mugipech enyudak nyalik nyapenyu-paluli yowenyi pasin umu e, wak. Apak imas mugipech God ananin Michin nyakliyen uli. \v 13 Sapos ipak pupemu pugipech enyudak nyalik nyapenyi-paluli yowenyi pasin umu, namudak adul eke pugak. Wakuli sapos ipak pulau strong God ananin Michin ali pubouk nyapenyi-paluli yowenyi pasin nyugakumaguk, ipak eke punubu pupe kalbu eheh nyumneh. \p \v 14 Echebuk elpech douk God ananin Michin nyalikech umu enenyi enen uli, echech douk God ananich batowich. \v 15 Ipak douk wo pulau enen Michin douk wata nyowechikepu dadag ali nyenekepu elgeipu chopuk uli e, wak. Palau enyudak Michin douk nyenekepu patoglu God ananipu batowich uli. Ali douk enyudak ananin Michin atin nyopohul mohwalu God makli, “Aninu! Aninu!” \v 16 God ananin Michin meyoh nyanaki nyenek pas apakich michich ali makli apak God ananipu batowich. \v 17 Apak douk adul mape God ananipu batowich. Namudak ali kwali eke mulau echudak douk Aninu God nechubuk chakus-umapaluli. Eke mulau echudak kobi Krais analawech ulimu. Sapos nameitu apak mulau nebehi nyih kobi likuk Krais nalaweh ulimu, kwali apak chopuk eke mulau nebechi yeguh ali munubu mupe kalbu kobi anan umu. \s1 Kwali Eke Mulau Nebechi Yeguh Ali Munubu Mupe Kalbu Iluh Heven \p \v 18 Yek yadukemech umu, abudak banubu yopubali nyultab kwali eke butoglu mupe kalbamu douk banubu yopubali bechalakuk ehudak nyih nameitu mape memnekeh uli. \v 19 Ihechumali enechi enech God nenekech uli echudak douk chanubu chape chatulugun ali chebeyagun umu abudak nyultab God nuwoleh apak ananipu batowich nunekapu mutoglu yopugunmu abali. \v 20 Nameitu ihechumali echudak douk wo chupe kalbu e ali isave yowech. Ali douk wo echech meyoh chunek namudak e, wak. God meyoh nagipech ananin atin laik ali nenekech chape namudak. Nenekech chape namudak chape chebeyagun umu yopichi echudak douk adul ati anabu nyultab God eke nunekech-umech uli. \v 21 Nameitu ihechumali God nenekech uli echudak douk chonowechik chape dadag ali isave yowech. Wakuli luhut anah nyumnah, God eke wata nukwechih echudak anan nenekech uli. Nukwechihech ali eke wata chunubu chutoglu dudukech chupe kalbu kobi apak God ananipu batowich mupe kalbu dudukapamu. \p \v 22 Apak douk madukemech. Ihechumali enechi enech God nenekech uli echudak douk chemnek nebehi nyih kobi watas uli almagou womnekeh ulimu. Ali seiwak bawagas umu douk chape cheleh sisahw aliga nameitu abudak nyultab. \v 23 Ali douk wo echudak enechi enech atich e, wak. Apak douk amalau God ananin Michin. Enyudak michin douk nyalik uli yopinyi presen God nalik nakapamu. Ali apak douk chopuk memnek nebehi nyih moleh gani numun apakiluh apaluh. Mape namudak ali mape mobeyagun umu ahudak nyumnah douk God eke nutoglu nuwoleh balan yopugunmomu apak douk ananipu batowich ali nukapu namuluhi yegechiweluh umu. \v 24 God nanalawopu matanamali mape kalbu. Ali nameitu douk mape mobeyagun-manu. Manubu madukemech umu anan adul eke nutoglu nunekapu mulau ahludak namuluhi yegechiweluh. Ali enyudak yopinyi apak mape mobeyogunmen uli, sapos apak amatulin umu, apak deke kobi wata mupe mubeyagunmen, wak. Umu moneken, echudak amatulich apakis nabes uli douk wata mupe mubeyagun-mech ati e, wak. \v 25 Wakuli sapos apak mupe mubeyagun umu enech echudak nameitu wata mutulich uli e ali mukli adul umu echech eke mulawech umu, apakip ulkwip douk apolu dodogowip umu echudak ali mape mobeyagun-mech. \p \v 26 Ali douk namudak ati. God ananin Michin nyagakomu apak elpech douk wo dodogowipu uli e. Apak douk wo mudukemech e umu eke munek beten malmu malmu musolik God umu, wak. Wakuli ananin Michin meyoh nyeleh gani numuninyumu nyenekumapu beten apak. Enyudak balan enyen nyaklipu God umu nugakomu apak umu, apak elpech douk wo miyagwlehen ati e, wak. \v 27 Anan God douk natik numun apakiluh apaluh uli, anan chopuk nadukemu ananin Michin enyenyin tinytin. Ananin Michin douk nyagipech ananin laik atin ali nyenek beten umu apak ananipu elpech. \v 28 Ihenyumali enenyi enen nyatoglomu elpech douk echech ulkwip panosuh God ulimu, enyudak enyen douk God neneken nyatoglomech umu nunekech chupe kalbu. Echebuk elpech douk anan anagipech ananin atin laik ali nohwalech chagipech anan uli. \v 29 Umu moneken, echudak elpech seiwak wata susubati anan analik nadukemech ali natalihech chape sik umu chuduk ananinu Nuganinu chugipech ananin pasin. God nagimehumech namudak umu Krais eke nupe echechinu Saninu ali echudak wolobaichi elpech chupe ananich owachich. \v 30 Echudak elpech douk likuk anan ananatal-ihech uli douk chopuk nohwalech chanamali anan. Ali echudak nohwalech uli elpech douk nohwalech duldulichi. Namudak ali echudak nohwalech duldulichi elpech uli, anan douk nekech ananin yopinyi pasin umu chupe kalbu kobi ananinu nuganinu napemu. \s1 God Anan Ulkum Manubu Manosuh Apak, Nenelekapu Ali Eke Kobi Nutukemapaguk, Wak \p \v 31 Namudak ali apak eke mukli malmu, umu enyudak God nenekenyumapu uli? Sapos God nunoguk apak umu, omuni deke wosik dodogowin umu nyunek biruwamapu? Wak meyoh. \v 32 Anan douk wo nunehekich ali nuwechikuk ananinu Nuganinu nupeik e, wak. Anan douk nenek salimumanu nanaki ali nagakomu apak manatimaguk. Namudak ali adul ati. Luhut anan eke wata nuwanuh-umapali ihechumali echudak nukapali meyoh. \v 33 Apak douk God nanaglahapu uli deke omuni nyunek kotumapu nyukli apak monek enen yowenyi? Adul ati wak enen e. Apak douk God meyoh natulupu ali nohwalapu duldulipali elpech. \v 34 Ali deke omuni nyukli apak monek yowenyi ali imas nyukagapu munak muwichuk? Aduligu atugu, wak enen e. Likuk Krais Jisas douk anagak ali naitak nape chopuk. Ali nameitu douk nape agundak anunamu God nape nenek beten nasolikanamu nugakomapu. \v 35 Namudak ali deke moneken nyunaki nyulawapaguk umu agundak Krais anan ulkum manubu manohwapamu? Ati enenyi enen traim o hevi o elpech chunekapu anagu-anagamu o nyulub blopamu o munek sot luseh umu o enech yowechi echudak chunekapamu o chopu mugak umu? Nyanatimaguk enyudakmali deke kobi enen nyulawapaguk umu agundak Krais anan nanubu ulkum manohwapamu. Aduligu atugu wak. \v 36 Adul, enyudakmali enyen isave nyatoglomapu kobi God ananik buk kwaklimu. Kwakli namudak. “Apak mape nyakipali. Namudak ali wihlu wehlu douk chakli chopu mugak umu atugun. Apak douk chagimeh-umapu kobi chagimeh umu sipsip douk chalawech chanak umu chech chutahech uli.” \v 37 Wakuli anyeneken enyudakmali hevi. Krais anan nanubu ulkum manosuh apak ali wihluwehlu nenekapu manubu dodogowipu monek winyumu enyudak nyanatimaguk hevi. \v 38 Adul, yek douk yanubu yadukemech. Deke kobi enech echudak chulawapaguk umu agundak God nanubu ulkum manohwapamu, wak meyoh. Namudak ali mugak umu o mupemu, echech enselahas o enechi enech chape nebechi chasuh agudak nahabigaluli o echudak chatoglu nameiteibu nyultab uli o luhutibaluli, o enechi enech dodogowich atichi yowechi douk wo mutulich atili e, \v 39 o echudak enech dodogowichi chape iluh atap uli o enech God nenekech uli echudak deke chulawapaguk umu agundak Anan nanubu ulkum manohwapamu e, wak meyoh. Agundak anan ulkum manubu manohwapamu douk Jisas Krais apakinu Diginali nagilapapu. \c 9 \s1 Pol Nanubu Apahw Yowehw Umu Enech Isrel Umu Echech Chakanu Agabus God \p \v 1 Nameitu yek yakli iklipepu enen adulin atinyi balan. Yek douk Krais ananiwe ali wo inek loh e, wak. Yek ulkum molu duldul ali God ananin Michin nyagilape yadukemech umu yekin balan douk adulin atin. \v 2 Enyudak balan douk namudak. Yekihw apahw douk hwanubu yowehw ali wihluwehlu douk yape gnokiyokemu yekich elpech echech Isrel. \v 3 Yekich elpech echech Isrel douk chanubu chanu yek apak otug butog. Ali douk yanubu yaklimu God wata nulawechi chutanamali. Yek douk yenek tin meyoh yakli sapos anah yah ele, yakli deke God nunek yek itoglu yoweweli kobi inek bilip umu Krais ali ilau echechik outuk inak iwichuk. Yakli yek inak iwichuk ali echech wosik chupe kalbu. \v 4 Echech Isrel douk God nanaglahech uli elpech. Anan nenekech chatoglu ananich batowich. Ali douk dakio nagilapech chatik agundak douk anan nalau nebenyi yeul ali nehiyatik umu. Chopuk naklipech adulin atinyi dodogowinyi balan douk nanech chape atugun chowechiken uli. Nekechi enyudak lo douk nakali Moses umu. Nagilapech duldulih yah umu chunek lotumanamu. Chalau balan douk God nakli enyen nyanubu adulin atin uli. \v 5 Echech douk chaitak amudak yeguh hwakihami nebemi popem yamem amamip awilop. Krais anudak alman God nakaganu nanakili, anan douk nanaki natoglu elpen ali naitak echech Isrel. Anan nape Nebenalimu ihechumali echudak. Anan douk nanubu aduligeinu God ali yakli wihluwehlu apak imas mutuk ananin yeul nyukih. Aduligu atugu. \s1 God Nanaglah Elpech Umu Ananin Laik Meyoh \p \v 6 God ananin balan douk wo nyunak nyudukuk atap meyoh e, wak. Elpech chaitak Isrel uli douk wo chunatimaguk chunubu aduligeich Isrel douk God nanaglahech uli e, wak. \v 7 Namudak ali apak kobi mukli, “Echech douk Ebraham ananig butog ali chanatimaguk adul ananich atich batowich,” wak. Seiwak God douk naklipu Ebraham namudak, nakli, “Echebuk Aisak ananig butog atich eke chulau nyakip awilopin yeul.” \v 8 Bawogenyumu balan douk nyape namudak. Ebraham ananich batowich echudak ananig butog, echech douk wo God ananich batowich e, wak. Elpech chape God ananich adulich batowich uli, echech douk echudak Ebraham nagipech God ananin adulin atinyi balan promis ali nechlalili. \v 9 Enyudak balan douk nyakli namudak. Nyakli, “Abudak yakli abali nyultab butoglu ali yek eke wata itanamali. Itanamali ali Sara eke kulali ananu alman.” \p \v 10 Ali douk wak enyudak atin e, wak. Rebeka okwokwim biom nugamim douk atunu aninu Aisak. Anan douk apakinu yamenu. \v 11 Wakuli God douk nagipech ananin atin laik umu agundak nanaglah elpech umu. Anan wo ulkum mulomu moul uli pasin echech cheneken uli ali adakio nunaglahech e, wak. Anan meyoh nanaglahech. Namudak ali Iso nanu Jekop, mamakik douk watak kumlali hunek yowenyi o yopinyi e, \v 12 ali God anaklipu amamik mamakik nakli, “Saninu eke nupe chakamomu owaninu.” God naklipok namudak umu apak mudukemu enyudak God ananin pasin. Mudukemech umu agundak nagipech ananin atin laik ali nanaglah elpech umu. Anan douk wo nulik nutik echechin pasin ali dakio nunaglahech e, wak. \v 13 Enyudak douk nyatoglu kobi Ananik buk kwaklimu. Kwakli, “Yek ulkum manosuh Jekop. Iso wak yakli wakanu.” \p \v 14 Namudak ali eke mukli malmu? Ati eke mukli God nenek yowenyi pasin, waka? Aduligu atugu wak. \v 15 Umu moneken, Anan douk naklipu Moses namudak nakli, “Sapos ikli inelek enen elpen meyoh umu, enyen isave yeneleken meyoh. Sapos ikli biguh hugomu enen elpen meyoh umu, yek isave biguh hwagomen.” \p \v 16 Namudak ali agundak God nanaglah elpech umu douk wo nutik echechin yopinyi moul o nugipech echechin laik dakio nunaglahech e, wak. Anan meyoh nenelekech ali nanaglahech. \p \v 17 Umu moneken, God ananik buk kwakli God naklipu king Fero namudak. Nakli, “Yek yakli ikwu nyak umu igilapech yekin dodogowinyi pawa chunatimaguk elpech. Igilapech umu echech eke chuklipech yekin balan ihalub walub apudak atap. Douk namudak ali yek dakio yenekenyu nyatoglu nebenyali king ali yenek enyudak nyatoglo-menyu.” \p \v 18 Namudak ali douk madukemech. Sapos God nukli nunelek enen elpen umu, Anan isave neneleken. Nukli nuwechik enen enyenyin tinytin umu kobi nyusuh balan umu, anan douk nagimehumen. \s1 Enyudak Bien Pasin Umu God Nyihihichinu Nukech Yowenyi Pe Woblech Elpech Ali Nunelek Woblech Umu \p \v 19 Namudak ali ati ipak enen elpen eke wata nyuklipe nyukli, “Orait nyakli namobuk umu, ali namudak malmu umu God natulupamu monek yowenyi ali wata nohwalapu yowepalimu? Omuni deke wosik nyichageik ananin laik?” \v 20 Wakuli nyak elpen, nyak nyakli nyak monekenyu elpen, umu wata nyakli nyuwanam-umanu balan God umu? “Anap malup ananu alman nape nalap magus uli, apap douk wo putanamu puklipanu pukli, ‘Nyak nyale namudak umu moneken?’ Wak.” \p \v 21 Alman nalak malus uli iken nunak nutuki onog magus ali nukwu ogudak otug magus nulak bias malus. Anap iken nulak dudukap umu nukwup umu enen nyanubu yopiyopinyi moul. Anap malup iken nulak anap meyoluhip umu enen meyoluhin moul meyoh. Ali wosik, enyudak moul douk neneken duldul. \p \v 22 God chopuk nenek moul namudak ati. Anan nakli nugilapech agundak anan nyihihichi-namu, umu chanatimaguk elpech wosik chudukemu ananin strong. Ali elpech douk nenekech umu eke chulau yowenyi pe uli douk achenek redi chapemu chunejah. Wakuli Anan douk wata nape natulich meyoh loubali nyultab umu kwali adakio nuwolich. \v 23 Anan douk nagimeh namudak umu nakli nugilapu chunatimaguk anan nenelekech uli elpech chutik agundak anan nanubu dodogowinu atunu ali nehiyatik umu. Nakli nugilapu apak elpech douk likuk Anan analik nenek redimapu mapemu eke mulau nebechi yeguh ali munu anan mupe kalbalili. \v 24 Echudak anan nohwalech uli elpech douk apak. Anapu Juda ali anapu kipahepali. \v 25 Enyudak nyatoglu kobi balan profet Hosea nenyemaguk uli nyaklimu. God nakli namudak nakli, \q1 “Elpech douk echech wo yekich uli e, yek eke ihwalech yekich elpech. Echebuk yek wo ulkum munohwech uli e, yek eke wata ulkum munohwech.” \m \v 26 Ali chopuk nakli, \q1 “Abludak wabul douk yek ayaklipech yakli, ‘Ipak wo yekipali elpech umu e’, ababul douk blanubu ablabuk atubul wabul eke wata ihwalech, ‘Nanubu nape eheh nyumneh uli God Ananich batowich.’” \p \v 27 Profet Aisaia douk ulkum molomu echech Isrel ali nakliyuk namudak. Nakli, \q1 “Adul, sapos echech Isrel chunubu chutoglu wolobaichi kobi wolobainali yousinu waisan umu, o anyenekech. God eke wata nunolau enech gwodich chutanamali chupe kalbu. \v 28 Anan eke dodogowinu atunu nunek gwunatimaguk kwotog niyatog ali wisnabul ihech chape atap uli elpech eke nunubu nunekech chulau nebehi nyih.” \m \v 29 Enyudak douk kobi seiwak Aisaia nakliyenyuk umu. Nakli, \q1 “Sapos nanubu dodogowinu atunali God kobi nukutuk enech apakichi elpech chupeik ele, nameitu apak deke mutoglu kobi albudak bialub walub umu, Sodom uli Gomora.” \s1 Echech Isrel Douk Wo Chusuh Krais Ananin Balan Chugipechen E, Wak \p \v 30 Namudak ali eke mukli malmu? Ati mukli namudak. Echech kipahechi douk wo chupemu chunek nebenyi moul umu chulau duldulinyi pasin uli e, echech douk achalawen. Echech douk chasuh God ananin balan dadag chagipechen meyoh. Namudak ali God natulich nohwalech duldulichi elpech. \v 31 Echech Isrel wak. Echech douk chape chenek nebenyi moul umu chagipech lo seiwak God nakaguk Moses enyi umu God nutulich nuhwalech duldulichi elpech. Wakuli wak. Echech wo chutoglu duldulichi elpech e. \v 32 Umu moneken, echech douk wo chuklimu chunek bilip meyoh ali God nuhwalech duldulichi e, wak. Echech douk chakli chunek moul umu chunubu chugipech enyudak lo ali dakio nuhwalech duldulichi elpech. Echech douk achanatukwilep amudak chanatuk-wilepam uli utam. Namudak ali echech dakio chagoul. \v 33 Balan nyetemu God ananik buk ali nyaklimu amudak utam uli enyudak. God nakli, \q1 “Mnek! Yek ayosopu anam utam matau abuldak wabul Saion, umu elpech chunatuk-wilepam chugoul umu. Yosopu onok bulbuduk kwatawamu kwunek elpech chunatuk-wilepok. Ali echebuk elpech chunek bilip umu anudak alman uli eke kobi chulau ablan, wak.” \c 10 \s1 Echech Isrel Douk Wo Chulau God Ananin Duldulinyi Pasin E, Wak \p \v 1 Yekipu sachich owachich, yekigun numun douk gnanubu gnaklimu God wata nunolau echech Isrel chutanamali chupe kalbu. Ali wihluwehlu isave yenek beten yasolikanamu enyudak. \v 2 Echech douk yatulich yanubu yadukemech kalbu. Ali dakio yakli enyudak balan. Yakli echech chanubu dodogowich atich umu agundak chagipech God ananin pasin umu. Wakuli echech douk wo chudukemen kalbu ali dakio chugipechen e, wak. \v 3 Umu moneken, echech douk chakli wak umu chudukemu ahudak yah douk God natik elpech nohwalech duldulichimu. Ali chape chechakomech umu chugipech anah echech yet echechih yah umu God nutulich nuhwalech duldulichimu. Namudak ali chakli wak umu chupe chakamomu anan chugipech ananih yah ali nutulich nuhwalech duldulichi, chakli wak. \v 4 Apak douk madukemech. Apak Isrel douk mape magipech lo aliga Krais natoglu ali amonek julug umu mugipech enyudak lo umu. Namudak ali ihech elpech douk chusuh Krais ananin balan dadag chagipechen uli, God eke nuhwalech duldulichi. \v 5 Moses douk nowemaguk enyudak balan umu agundak chugipech lo ali God nutulich nuhwalech duldulichimu. Nenyemaguk nakli, “Enyebuk elpen douk nyunubu nyugipech ihenyumali pasin douk lo nyaklien ulimu, enyen eke nyunubu nyupe kalbu nameitu ali kwali chopuk. \v 6 Wakuli balan douk nyaklimu elpech chunek bilip umu Krais meyoh ali God nuhwalech duldulichimu douk nyakli namudak. Nyakli, “Nyak kobi nyunobuk ulkum nyukli, ‘Omuni eke nyultomu iluh heven?’” Namudak eke wata nyulawali Krais nibihi. \v 7 “Chopuk kobi nyukli, ‘Omuni eke nyuglumu chagak uli echechigu nahabigu?’” Namudak eke wata nyulawali Krais nitakimu agundak nagak umu. \v 8 Wakuli enyudak balan umu God nuhwalu elpech duldulichimu douk nyakli namudak. Nyakli, “Balan douk nyanubu nyape halakatimu nyak. Nyape nyakitu yokwatu tanu numun nyakim ulkum.” Enyudak balan, enyen douk mahwen dadag magipechen ali isave meyagwleh mape maklipechen uli. Enyen douk enyudak. \v 9 Sapos nyak nyuhul yokwatu nyuklipech nyukli, “Jisas Anan douk Diginali” ali numun nyakim ulkum nyunubu nyunek bilip nyukli God adul wata nonohul naitaki matmat napemu, namobuk God eke wata nunolawenyu nyutanamali nyupe kalbu. \v 10 Umu moneken, apak ulkwip pakli adul monek bilip umu Krais nagak wata naitaki ali God natulupu nohwalapu duldulipali elpech. Ali yowatog isave moguhul maklipech makli apak monek bilip umu Krais. Douk namudak ali God wata nanalawapu matanamali mape kalbu. \v 11 Enyudak douk kobi God ananik Buk kwaklimu. Kwakli, “Elpech chusuh ananin balan dadag chugipechen uli eke kobi chulau ablan, wak.” \v 12 Enyudak balan nyakli echech Juda chanu kipahechi elpech douk chanubu atugeich elpech meyoh. Diginali douk nanubu anan atunu nape Diginalimu apak manatimaguk. Ihech elpech douk isave chohwalanamu nugakomech uli, anan isave nanalawech chatanamali chape kalbu. \v 13 Enyudak douk kobi God ananik Buk kwaklimu. Kwakli, “Chanatimaguk elpech douk chuhwalu Diginalimu nugakomech nunolawech uli, anan eke wata nunolawech chutanamali chupe kalbu.” \p \v 14 Wakuli sapos echech kobi chunek bilip-umanamu, echech eke chuhwalanu malmu? O sapos kobi chumnek ananin balan umu, echech eke chusuh ananin balan dadag chugipechen malmu? O sapos kobi enech chuklipech ananin balan umu, echech eke chumneken malmu? Ati wak. \v 15 Ali sapos God kobi nunek salimumu elpech chunak chuklipech ananin yopinyi balan umu, echech eke chuklipechen malmu? Wak. God ananik buk kwakli namudak. Kwakli, “Elpech chalawali yopinyi balan uli douk chanubu chenek yopinyi moul.” \s1 Echech Isrel Chanubu Wo Chugipech God Ananin Yopinyi Balan E, Wak \p \v 16 Wakuli douk wo chunatimaguk Isrel chusuh enyudak God ananin yopinyi balan dadag chugipechen e, wak. Seiwak profet Aisaia nakliyuk enyudak. Nakli, “Diginyali, omuni nyasuh enyudak ohwak wakli enyi balan dadag nyagipechen? Ati wak.” \v 17 Namudak ali douk madukemech. Apak douk memnek God ananin balan ali enyudak balan nyopohul mahwen dadag magipechen. Enyudak balan douk memnek echech chaklipech Krais ananin balan uli chaklipapeyen. \v 18 Ali douk yakli. Ati echech wo chumnek enyudak yopinyi balan e, waka? O wak. Echech Isrel douk achemneken. Apak douk madukemech. “Chanatimaguk elpech chape ihalub walub apudak atap uli douk achemneken. Enyudak balan douk nyanak nyeyatak ihalub walub.” \v 19 Ali chopuk yakli isolik. Ati echech Isrel wo chudukemen e, enyudak balan? Susubati yakli iklipepu enyudak God ananin balan douk Moses naklienyuk uli. Nakli, “Yek eke ilawali enech meyoluhich yeul wakechi elpech douk chogolu-chogolamu yekin balan uli. Eke ilawechi igakomech ali ipak eke putik namudak pune hinyigi. Ali eke nyihihichi-pamu yopinyi pasin eke inekenyumech uli.” \v 20 Profet Aisaia douk dodogowinu atunu nakliyuk enyudak God ananin balan. Nakli, “Elpech douk wo chupemu chutime uli e douk achogwate. Yek douk yanubu yonowoleh yatoglomu elpech douk wo chusolik enech umu yek uli e.” \v 21 Wakuli echech Isrel, anan Aisaia douk nakliyuk enyudak. Nakli, “Loubamu nyultab yek yape yowaulmech, yohwalech wakuli wak meyoh. Echudak elpech isave chogonimu yekin balan ali chanubu chechegeyeik.” \c 11 \s1 God Nenelek Woblech Isrel \p \v 1 Namudak ali douk yakli. Ati God douk eke nanubu nekechuk agab ananich elpech, waka? O wak meyoh! Yek Pol douk chopuk onowe Isrel. Onowe Ebraham ananiwe yamenu. Yek douk yaitak apudak Bensamin ananip awilop. \v 2 God wo nukechuk agab ananich elpech e, wak. Seiwak wata susubati anan anadukemech ali nanaglahech. Enyudak balan douk nyaklimu Ilaija ali nyetemu God ananik Buk uli douk padukemen. Ilaija naklipu God nenek kot umu echech Isrel namudak. Nakli, \v 3 “Diginyali, echech chabo nyakim profet douk isave \q1 haklipech nyakin balan uli hagak, ali chawal nyakich altahas. \q1 Ali douk enyudak yek atuwe yapeik ali chape chaulimemu che igak.” \m \v 4 Ali God wata nebemanu moneken balan Ilaija? God douk naklipanu nakli, \q1 “Yek yanalau wolobaichi elpech 7,000 poleich. Ali echech douk wo chune lotumu anudak meyoluhinu god Bal e, wak.” \m \v 5 Ali nameitu douk namudak ati. Nameitu enech gwodich Isrel douk God nagakomech meyoh ali nanaglahech chape ananich uli douk chape. \v 6 Anan douk wo nutik echechin moul dakio nunolawech e, wak. Nanubu nagakomech meyoh ali dakio nanalawech chape ananich elpech. Sapos God nutik echechin moul meyoh dakio nunolawech ele, orait namudak douk wo nunubu nugakomech meyoh ali dakio nunolawech e, wak. \v 7 Namudak ali eke mukli malmu? Echudak douk echech Isrel dodogowich atich chape chaulimech uli douk wo chugwatech e, wak. Wakuli gwodich Isrel meyoh douk God nanaglahech uli atich wosik chogwatech. Echech chanatimaguk wak. Echechip begelep panubu pechuk. \v 8 Enyudak douk nyatoglu kobi God ananik Buk kwaklimu. Kwakli, \q1 “God nenekech yobus seilech ali chakli wak umu chumnek ananin balan. Ali nenekech nabes wo chutulugun e, aligas wo chumnek e. Chape namudak aliga aliga doumun.” \m \v 9 Seiwak Devit douk chopuk nakliyuk enyudak. Nakli, \q1 “Yek yakli abudak nyultab echech chupe chuwak nebeguni woligun abali, yakli ababuk atubu nyultab nyunek yowenyi nyutoglomech kobi cheil hulub chape dadag umu o kobi mahich chagluk bobigas umu. Yakli enyudak yowenyi nyutoglomech nyunubu nyunokwnumu echechin yowenyi pasin. \v 10 Yakli nyunek echechis nabes sichuk umu kobi \q1 chutulugun. Ali chopuk yakli nyunekech chusah echechin hevi nyunihech elketech atich chupe namudak eheh nyumneh.” \s1 God Chopuk Nape Nanalau Kipahechi Douk Echech Wak Juda Uli E \p \v 11 Namudak ali yakli isolikepu chopuk. Agundak echech Juda chagoul umu, ati douk eke chanubu chanak chawichuk waka? Aduligu atugu wak. Echech douk chatukemaguk yah chenek yowenyi. Namudak ali God dakio wata nagakomu kipahechi wata nanalawech chatanamali chape kalbu. Nenek namudak umu nakli echech Isrel chutulunamu nagakomu kipahechi namudak ali chunek hinyigimech. \v 12 Echech Isrel douk chakanaguk agabus God. Douk namudak ali Anan nanubu nagakomech kalbu ihech apudak atapichi kipahechi elpech nenekumech yopinyi. Echech Isrel douk chatukemaguk Ananin pasin. Namudak ali Anan dakio nanalau kipahechi nanubu nenekumech yopinyi. Wakuli luhut anabu nyultab, chunatimaguk Isrel eke chutana-malimu God. Ali ababuk nyultab, God eke nunubu nunekumech yopinyi wolobaichi kipahechi elpech nichalakuk enyudak kobi likuk nalik nenekenumech ulimu. \v 13 Nameitu douk yakli iklipepu enen balan ipak kipahepali elpech douk ipak wak Juda uli e. Yek douk God natalihe umu inaki iklipepu ananin balan ipak kipahepali. Namudak ali douk yanubu yenehilawamu enyudak yeneken uli moul. \v 14 Yakli inek enyudak moul namudak umu ihul yekich elpech echech Isrel echechiluh apaluh ali chunek hinyigimu ipak douk God anenekumepu yopinyi pape kalbaluli. Yakli inek enyudak umu God wata nugakomu enech ali nunolawech chutanamali chupe kalbu. \v 15 Adul, abudak nyultab God nekechuk agab echech Isrel abali, Anan douk nalawali wolobaichi apudak atapichi elpech chanaki chananu chape atugun. Namudak ali abudak nyultab God wata chopuk nukli nunolau echech Isrel chuwich ananip awilop abali, namudak eke nunubu nunekumech yopinyi wolobaichi elpech ali eke chupe kobi achagak ali wata chaitakumali. \f + \fr 11:15 \ft Enech chakli balan nyetemu nyagikuk umu Rom 11:15 uli, chakli bawogenyumu douk nyakli God eke nunek chagak uli elpech wata chitaki.\f* \p \v 16 Kobi douk enyudak woblen balan umu. Enyudak. Susubeitu bret douk chenekatu plaua ali chotoweh choku God umu, atat douk God ananitu. Namudak ali atudak wolobaitali bret chagikuk chotoweh uli, atat douk chopuk God ananitu atutu. Chopuk sapos chuku God enen lowagiluh nubaluh ananiluh umu, orait yeguhiwein umu douk chopuk ananin atin.\f + \fr 11:16 \ft Rom 11:16 Bawogenyumu enyudak woblen balan douk nyaklimu bret tanu lowag uli nyanak namudak. Seiwakichi Juda echech douk God ananich elpech. Ali nameiteichi chagikuk chatogloluli douk chopuk ananich atich.\f* \v 17 God douk nobleik anaguniwamu yeguhiyu enyudak chawen uli lowag oliv ali nenek rausim-umowaguk. Ali nobleli yeguhiyu kipainyi wanalin lowag oliv nanaki nechopou enyudak chawen uli lowag oliv. Ipak kipahepali elpech, ipak douk paduk enyudak wanalin lowag oliv. Namudak ali nameitu ipak panu woblech Isrel douk pape palau enechi enech chanubu yopichi echudak douk chatoglomu echech Juda uli. Palawech kobi wanalin lowag oliv nyape nyalau ihat douk tanaki nubaluh enyudak chawen uli lowag oliv umu. \v 18 Namudak ali ipak kipahepali kobi punahlagul pukli pichegeik echech woblech Isrel douk chaduk oudak wonechubuluk uli yeguhiyu uli, wak. Pukli punahlagul umu, susubati imas pune tinytin iyuh. Ipak douk ati yeguhiyu meyoh. Ipak wo pugakomu nubaluh e, wak. Ahludak nubaluh isave hlagakomu ipak dodogowipu. \v 19 Wakuli ipak ati eke pukli namudak, pukli, “God douk nobleik oudak yeguhiyu nenek rausim-umowaguk ali wata nechapak apak owowiyu outib.” \v 20 O namobuk wosik. Echech douk wo chunek bilip umu Krais e ali God dakio nadiyechuk. Ipak douk pasuh Krais ananin balan dadag pagipechen ali dakio pape kalbu. Wakuli punenek yologi. Eke pukli punahlagul punatuk ipak yet. Ipak imas elgeipu ali pupe dodogowipamu God. \v 21 God douk wo nulalimu echech Juda e, douk chape kobi oudak aduligeiyu yeguhiyu uli e, wak. Ipak douk namudak ati. Sapos ipak kobi pumnek balan ali pupemu punahlagul umu, anan eke kobi nulalimepu, wak. \v 22 Douk putik enyudak ali pugamu pudukemech umu enyudak God ananin bien pasin. Enyudak pasin umu God nenelek elpech umu nyanu enyudak enen umu nyihihichinu ali nekech yowenyi pe umu. Anan isave nyihichinamu elpech douk chatukemaguk ananin pasin uli. Wakuli ipak, sapos pugipech ananin balan umu, anan eke nunelekepu. Wakumomu, ipak chopuk eke nubleyepaguk. \v 23 Ali echech Isrel douk chaduk oudak onou yeguhiwaluli, sapos echech wata chukli chusuh Krais ananin balan chugipechen umu, God eke wata nuwahuli nichopou enyudak lowag douk likuk walik watakamu. Umu moneken, God anan douk dodogowinamu nunek enyudak. \v 24 Ipak kipahepali douk paduk enyudak wanalin lowag oliv enyenyiyu yeguhiyu. God wo nugipech elpechin pasin ali nichlikepali nunaki nichapepu enyudak enen chawen uli lowag oliv douk wo nyunubu ipakin uli e. Namudak ali adul ati. Anan eke wata nulawali enyudak chawen uli lowagiyu yeguhiyu ali nunaki nichopou owowin yet lowag douk likuk walik watakamu. \f + \fr 11:24 \ft Elpechin pasin isave chobleli yeguhiyu anagas yopugasi lowas chanaki chechopou agasudak anagas yopugasi lowas umu yopipi chulkwip piul.\f* \s1 God Nenelek Manatimaguk Elpech Ali Nagakomapu Meyoh Meyoh \p \v 25 O yekipu sachich owachich, yek yakli wak umu ipak pugugakomu enyudak seiwak nyonobechuk uli balan. Kedeke ipak ulkwip pulu ali pukli ipak wosik panubu padukemech uli elpech. Namudak ali dakio yakli iklipepeyen. Enyen enyudak. Echech woblech Isrel, echechip ulkwip douk panubu pechuk. Echech eke chupe namudak ati aliga abudak nyultab chunatimaguk kipahechi eke chutanamu-mali God. \v 26 Echech kipahechi chuwichi iyuh, ali God eke wata nugakomu chanatimaguk Isrel. Eke wata nulawech chutanamali chupe kalbu kobi Ananik buk kwaklimu. Kwakli, \q1 “Alman nunolawech chutanamali chupe kalbaluli eke nitaki Saion nunaki. Anan eke nutoglu nukwechih echudak Jekop ananich popech yamech douk eke chugikuk chutogloluli. Nukwechih-echuk umu enyudak pasin umu chape chechege God ananin balan umu. \v 27 Ali yek eke inech mupe atugun muwechik enyudak nyanubu adulin atinyi balan kontrak. Enyudak. Eke inekuk ihenyumali digin chokwin cheneken uli yowenyi.” \p \v 28 Echech Isrel douk chokenyuk agabus God ananin yopinyi balan. Namudak ali echech chatoglu God ananich birua. Chagimeh namudak umu God nulawali ipak kipahepali wata puwichi pusuh enyudak balan pugipechen. Wakuli echech Isrel, God douk seiwak nanaglahech ali ananim ulkum manubu manohwech. Umu moneken, Anan douk ulkum molomaguk enyudak nyanubu adulin atinyi balan kontrak seiwak naklipu echechim yamem enyi. \v 29 Umu moneken, God nukli nuhwalu enech elpech umu chugipechanu ali nuklimu nunekumech enech yopichi echudak meyoh meyoh umu, anan douk wata nuklimu nunek senis umu tinytin ati e, wak. \v 30 Seiwak ipak kipahepali pechege God ananin balan. Wakuli nameitu echech Isrel chechege-yenyuk. Namudak ali God wata nenelek ipak kipahepali ali nagakomepu meyoh. \v 31 Ali echech Isrel douk namudak ati. God nenelek ipak kipahepali nagakomepu meyoh ali echech Isrel dakio chanubu chechegeik Ananin balan. Chagimah namudak umu Anan eke wata nunelekech nugakomech meyoh. \v 32 God douk nowechik ihech elpech chape chakanu agabus anan. Nagimehumech namudak umu wata nakli nugakomech meyoh meyoh echech chunatimaguk. \p \v 33 O aipo! God anan douk nanubu nadukemech uli. Ananin tinytin douk nyanubu nebeben atin. Anan nadukemech ali ulkum molomu apak elpech nenelekapu nagakomapu meyoh meyoh. Apak elpech douk wo munokwnumu mudukemu bawogenyumu ananin tinytin e, wak. Chopuk apak wo munokwnumu mudukemu ananin pasin e. \v 34 Enyudak douk kobi God ananik buk kwaklimu. Kwakli, \q1 “Omuni anyadukemu Diginali ananin tinytin? O omuni kwalowi nyakanu enen tinytin umu nudukemech? Wak meyoh.” \q1 \v 35 “Omuni nyalik nyakanu enech echudak umu Anan eke wata nubeyechumen? Ati wak.” \m \v 36 Anan yet nanubu bawagas umu ihechumali echudak. Anan douk nanubu neglemu ihechumali echudak ali nene lukautimech chape duldul. Anan nenek ihechumali echudak chatoglu chapemu chutuk ananin yeul nyukih. Yek yakli apak manatimaguk imas mutuk ananin yeul nyukih eheh nyumneh. Aduligu atugu. \c 12 \s1 Apak Imas Mukanu Apak Yet God Kobi Enen Ofa Choku Anan Umu \p \v 1 Yekipu sachich owachich, yek yanubu ulkum molomu agundak God nenelekapu ali nagakomapu meyoh meyoh umu. Namudak ali douk dodogowiwemu yakli iklipepu enyudak balan. Yakli ipak imas punubu pukanu ipak yet God kobi chakanu enen ofa umu. Ipak douk apatoglu namipali elpech ali punubu pukanu ipak yet God pupe duldul pupe ananipu atipu. Pugimeh namudak umu eke pugipech anan naklienyi pasin. Punek enyudak ali namudak douk adul panubu penek lotumu God duldul. \v 2 Ali ipak kobi wata pupe pulahe kobi apudak atapichi elpech chape chalahemu, wak. Ipak imas pukli wosik umu God nunek ipakin tinytin nyutoglu nupolein. Namudak ali ipak eke dodogowipamu punubu pudukemen kalbu enyudak God naklienyi pasin. Enyudak pasin douk nyanubu yopiyopinyi, duldulin ali anan nanubu oub baitakumen uli. \s1 Apak Imas Mugipech Apakin Presen God Nokopeyen Uli Ali Munek Ananin Moul \p \v 3 God nagakome meyoh ali douk yakli iklipu ipak panatimaguk. Ipak padukemu ipakin pasin uli save nyanak nyatoglu nyeyotu malmu, ali ipak kobi wata punobuk ulkwip pukli ipak panubu nebepali pechalakuk, wak. God nagakomepu pasuh ananin balan dadag pagipechen panak patoglu peyotu malmu, orait ipakip ulkwip imas pulu duldul ali pukli ipak douk namudak namudak. \v 4 Apak douk madukemech. Apak manatimaguk douk atuluh ati yegechiweluh. Ahludak yegechiweluh, ahlaluh otuh ati douk wolobaipi hap. Apudak panatimaguk hap douk penek silisilin moul. \v 5 Ali apak douk namudak ati. Apak douk wolobaipali, wakuli monek pas Krais ali manubu matoglu kobi otuh yegenyihw umu. Namudak ali apak munatimaguk atin ati douk monechlepu. \v 6 God nagipech ananin yopinyi pasin ali nagakomapu meyoh nakapu silisilin yopinyi presen. Namudak ali sapos God neken presen enen elpen umu nyuklipech ananin balan umu, enyen imas nyuklipechen nyunokwnumu enyenyin bilip. \v 7 Sapos enen elpen nyalau presen umu nyugakomu kipahechi God ananich elpech umu, orait enyen imas nyunubu nyugakomech. Sapos enen elpen nyalau presen umu nyunek skul umu kipaichi God ananin balan umu, enyen imas nyunek skulumech kalbu. \v 8 Sapos enen elpen nyalau presen umu nyuhul kipahechimu chiyotu dodogowich umu bilip umu, orait enyen imas nyunubu nyunek enyudak moul. Elpen douk nyalau presen umu nyukech echudak kipahechili, enyen douk nyunubu nyukech nyulikuk. Elpen nyalau presen umu nyupe nebenyimu God ananich elpech uli, enyen imas nyunubu oub bitak umu nyunek lukautimech kalbu. Elpen nyalau presen umu nyunelek kipahechi God ananich elpech ali nyugakomech ulimu, enyen imas nyunubu nyunehilau ali nyugakomech kalbu. \s1 Nyanubu Aduligeinyi Pasin Umu Ulkwip Punosuh Kipahechimu \p \v 9 Agundak ipak ulkwip panosuh kipahechimu, ipak kobi pukli pune loh, wak. Ipak imas punubu ulkwip punohwech. Punubu pukenyuk agabus enenyi enen yowenyi ali punosuh yopinyi dadag. \v 10 Ipakip ulkwip imas punubu punosuh God ananich elpech ali punubu pukech apaluh kobi ipak panubu atup awilop umu. Ipak panatimaguk atin ati kobi putuk ipakich yeguh chukih, wak. Ipak imas putuk kipahechi echechich atich yeguh chukih. \v 11 Wihluwehlu ipak imas punek moul dodogowipu atipamu punek God ananin Michin nyunubu nyipahul punek Krais ananin moul. Kobi pukli alikehipu, wak. \v 12 Ipak imas punubu punehilawomu agundak panubu padukemech umu Krais eke nutanamali putulunamu. Hevi nyukli nyutoglome-pamu, ipak imas piyotu dodogowipu atipu. Beten imas puneken wihluwehlu. \v 13 Enech God ananich elpech chukli tukwahech umu enech echudak umu, ipak imas pugakomech. Kipaichi elpech chukli chutoglome-paguk umu, ipak wosik punek lukautimech kalbu. \v 14 Elpech chunekepu anagu-anagaluli, ipak wosik pusolik God umu nunekumech yopinyi. Kobi pusolikanamu nunek bagarapumech, wak. Pusolikanamu nunekumech yopinyi. \v 15 Chunehila-waluli, punech punehilau. Chuleh uli, punech puleh. \v 16 Agundak pupemu, ipak douk punubu pupe atin elpen. Kobi ulkwip pulomu pukli ipak punubu pupe nebepali, wak. Ipak imas punu yeguh wakechi pulahe atugun. Kobi punek tin pukli ipak douk panubu padukemech uli, namobuk wak. \v 17 Enech chukli chunekumepu yowenyi pasin umu, ipak kobi wata pubemech yowenyi, wak. Ipak imas punek yologi. Ipakip ulkwip imas pulomu punek enyudak pasin douk chanatimaguk elpech chatulin chakli enyen yopinyi uli. \v 18 Kobi pukli ulkwip pulomu wanogwiluh, wak. Wakuli ipak imas pulimu yegwih umu punu ihech elpech pupe atugun ali apaluh hlulu kalbu. \v 19 Yekipu elpech, ipak yet kobi pube yowenyi douk cheneken-umepaluli, wak. Pukwleik God kadak anan meyoh nyihihichinu dakio nutulich. Ipak padukemech. God ananik buk, Diginali douk nakli, \q1 “Chebemech yowenyi pasin umu, enyebuk yekin moul. Kadak yek meyoh eke ibemech yowenyi.” \m \v 20 Wakuli namudak. \q1 “Sapos enech ipakich birua nyulub blech umu, ipak pubilomech. Abal blugahagech umu, pukech abal chubalah. Ipak pugimeh namudak ali echech eke chunubu ablan nyilech umu enyudak echech cheneken uli pasin.” \m \v 21 Kobi pulalimu yowenyi pasin nyune winyumepu, wak. Ipak imas punek yopinyi pasin ali pubo yowenyi pasin nyubihuk. \c 13 \s1 Apak Imas Mupe Chakamomu Nebemumali Gavman Uli \p \v 1 Chanatimaguk elpech imas chupe chakamomu amudak nebemimu gavman uli. Apak madukemech. Wak enen gavman nyutoglu nyupe meyoh e, wak. Ihenyumali gavmanin moul douk God nakliyen dakio nyaitak. Ihen nyape uli gavman douk God meyoh nenyusopu nyape. \v 2 Namudak ali elpech chumanikeh balan umu gavman uli, echech douk chechege God neneken uli moul. Ali elpech chunek namudak uli eke chulau yowenyi pe umu enyudak cheneken uli yowenyi pasin. \v 3 Nebemimu gavman uli douk wo hupemu hunek chenek yopinyi pasin uli elgeich e, wak. Amam douk hapemu hunek echudak chenek yowenyili elgeich. Sapos ipak pukli kobi elgeipamu gavman umu, orait ipak douk punek yopinyi atin. Namudak ali amam eke hutuk ipakich yeguh chukih. \v 4 Umu moneken, amam douk hasuh God ananin moul umu hugakomepu pupe kalbu. Wakuli sapos punek yowenyi pasin umu, ipak wosik elgeipu. Ipak padukemech. Amam douk halau nebenyi namba ali wo hulawen meyoh e, wak. Amam douk hasuh God ananin moul umu hubemech yowenyi pe echebuk elpech chenek yowenyili. \v 5 Namudak ali apak imas mupe chakamomu gavman. Apak kobi mukli elgeipamu agundak eke hubemapu yowenyimu ali dakio mugipech amamin balan, namobuk wak. Apakip ulkwip imas pulu duldul mukli enyudak pasin douk duldulin. Namudak ali apak dakio mugipechen. \p \v 6 Douk namudak uli, ali ipak dakio penek tagis. Umu moneken, nebemimu gavman uli douk hasuh God ananin moul uli. Wihluwehlu amam douk dodogowim atum hanopemu hasuh enyudak atin moul umu gavman. \v 7 Monekech echebuk douk ipak imas puku gavman umu, ipak imas pukech. Halau tagis uli, ipak punek tagis pukam. Hagipech enenyi enen lo halau utabal umu gavman uli, ipak imas punek tagis pukam. Meimi nebemi, ipak wosik pupe chakamomu amam. Amabuk douk yeguh chakiham uli, ipak imas pukli amam douk yopumi. \s1 God Nakli Apak Imas Ulkwip Punubu Punosuh Kipaichi Elpech \p \v 8 Ipak kobi punek enen dinau nyupe, wak. Ipak douk moul nyapenyipamu ulkwip punubu punosuh kipaichi elpech. Umu moneken, elpen ulkum munosuh kipahechili douk nyanubu nyagipech lo duldul. \v 9 Enyudak lo douk nyakli, “Kobi pusonukeh kipaiwali almagou o kipaimi almam. Kobi pukwu olugwih. Kobi pune hinyigimu kipahechich echudak.” Enyudak lo nyanu nyanatimaguk enyudak enen nyape uli lo douk nyanatimaguk nyetemu enyudak atin lo. Enyudak. Ipakip ulkwip imas punosuh kipahechi elpech kobi ipak ulkwip panosuh ipak yet umu. \v 10 Elpen douk enyenyim ulkum manosuh kipahechi elpech uli, enyen douk wata nyunekumech enen yowenyi e, wak. Namudak ali echebuk elpech douk ulkwip panosuh kipahechili, echech douk chanubu chagipechen duldul enyudak lo. \s1 Apak Imas Munubu Mupe Duldul \p \v 11 Yek douk yakli ipak punubu punek enyudak umu ulkwip punosuh kipahechi. Umu moneken, nameitu mapenyubali nyultab douk padukemabu. Nyultab douk abatoglomu putukemaguk yobus pitak. Umu moneken, seiwak wata susubati monek bilip umu Krais umu, abudak nyultab umu God nutoglu nunolawapu mutanamu mupe kalbamu douk watak loubamu. Wakuli nameitu douk abanubu banaki halakati meyoh. \v 12 Wab douk ahalakatimu butuh ali halakatimu nyumnah hakli hutoglu. Namudak ali apak amutukemaguk ihenyumali cheneken webus uli yowenyi pasin. Mutukemenyuk ali mulau wolobainyi yopinyi pasin douk cheneken nyumnegwih uli. Muhwen nyupenyupu kobi monek wanohwis bilas sapenyupamu. \v 13 Apak imas munubu mupe mulahe duldul kobi elpech chape chalahe nyumnegwih ulimu. Apak kobi muwak dodogowibali abal ali munek hambak muwich mutoglu, wak. Kobi munosonukeh umu hwaloh. Kobi mupe munobubilak nyanabosusih uli enenyi enen ablanyinyi yowenyi pasin. Kobi nyihihichipu mulpak muhlitak o mune hinyigimu kipahechich echudak, wak. \v 14 Wakuli ipak imas pulau Diginali Jisas Krais nupenyipu. Punek pas Anan umu punubu pugipech ananin atin pasin. Ipak douk kobi ulkwip pulomu pukli pugipech nyalik nyapenyi-paluli yowenyi pasin, wak. \c 14 \s1 Apak Kobi Mupe Muneyogu Enech Apakichi Elpech \p \v 1 Elpen douk nyasuh Krais ananin balan wakuli wo nyunubu nyugipechen kalbu uli e, enyebuk elpen ipak wata pulawen nyuwichu-mepali. Ipak kobi punen pulpak balan umu enenyi enen pasin enyen imas nyuneken uli, wak. \v 2 Enen elpen douk dodogowin umu nyasuh Krais ananin balan ali isave nyawak ihechumali echudak. Wakuli kipainyi enyenyin bilip douk wo dodogowin e, wak. Namudak ali mahich wo nyichah e. \v 3 Elpen isave nyawak ihechumali echudak uli, enyen kobi nyupe nyuneyogu enyudak enen douk wo nyuwak ihechumali echudak uli e, wak. Namudak ati, elpen wo nyuwak ihechumali echudak uli e, enyen kobi nyuneyogu enyudak enen douk nyawak ihechumali echudak uli. Kobi nyukli enyen douk yowenyi, wak. Umu moneken, enyebuk elpen douk God nanalawen. \v 4 Nyak douk monekenyu elpen, umu nyuklipen enenyi enen yowenyi enyudak elpen douk nyenemanu moul kipainali alman uli? Nyak nyukwleyenyuk kadak enyenyinu nebenali meyoh nuklimu enyen nyasuh ananin moul nyeyotu dadag o wo nyiyotu dadag e. Wakuli enyen eke nyiyotu dadag. Umu moneken, eke nebenali meyoh nugakomen nyiyotu dadag. \p \v 5 Enen elpen nyatik anah nyumnah umu douk nyakli anah hanubu susubeih umu chunek lotumu God hechalakuk ehudak eneh nyumneh. Wakuli kipainyi nyatulih umu, enyen douk nyakli hanatimaguk nyumneh eheh douk hanubu alagun atimu munek lotumu. Ihech atin ati elpech imas chudukemech kalbu, umu ihenyumali echech ulkwip polomen uli pasin douk adul duldulin. \v 6 Elpen nyukli anah dakihi nyumnah douk hanubu nebehi hechalakuk ehudak eneh nyumneh umu, enyen douk ulkum molomu nyutuk Diginali ananin yeul ali dakio nyakli namudak. Ali elpen isave nyawak ihechumali echudak uli, enyen douk ulkum molomu nyutuk Diginali ananin yeul ali dakio nyachah. Enyen isave nyenek tenkyumu God dakio nyachah. Elpen nyukli wak umu nyuwak enech echudak uli, enyen chopuk ulkum molomu nyutuk Diginali ananin yeul ali dakio nyakli wakech. Enyen chopuk isave nyene tenkyumu God. \v 7 Apak douk wak enen elpen nyupemu enyenyumomu e, wak. Mugak umu chopuk. Wak enen elpen nyugak umu enyenyumomu e. \v 8 Sapos apak mupemu, apak douk mapemu Diginali atunu. O sapos mugak umu, namudak douk magak umu anan atunu. Namudak ali mugak umu o mupemu, apak douk Diginali ananipu atupu. \v 9 Ali douk namudak uli, ali Krais dakio nagak wata chopuk naitak nape. Naitak nape umu nupe Diginalimu chagak uli chanu echebuk douk wata chape uli. \v 10 Ali nyak nyape nyenek skel umu enen ipak yet umu moneken? Nyakli enyen douk nyenek yowenyimu? Ipak padukemech. Kwali apak manatimaguk eke miyotumu God ananitu kot uli atupu. \v 11 Apak eke mugimah kobi God Ananik buk kwaklimu. Kwakli namudak. \q1 “Diginali nakli, ‘Aduligu atugu yakli. Kwali chanatimaguk elpech eke chubih chuduk ohlubus ali chunek lotumu yek. Chanatimaguk eke chuhul yowatog chuhwalu chukli yek douk aduligeiwe God.’” \m \v 12 Namudak ali apak douk madukemech. Apak manatimaguk atin ati eke muklipu God umu bawogenyumu ihenyumali apak moneken uli pasin. \s1 Apak Kobi Munek Enen Apak God Ananipali Elpen Nyugoul Nyunek Yowenyi, Wak \p \v 13 Namudak ali apak kobi wata mupe muneneyoga-momu apakin pasin, wak. Apakip ulkwip imas pulu namudak. Kobi mukli munek enen pasin umu nyunek enen apak God ananin elpen nyugoul nyunek yowenyi, wak. \v 14 Yek douk yenek pas Diginali Jisas. Namudak ali yanubu yadukemen kalbu enyudak balan. Balan enyudak. God wo nutik enech chachah uli echudak ali nuhwalech yowechi e, wak. Elpen nyutik enech echudak ali ulkum mulu nyukli echech douk yowech umu, orait echech douk achanubu yowech. Namudak ali enyen yet kobi nyichah, wak. \v 15 Namudak ali sapos nyak nyawak enech echudak ali enen ipak God ananipamu nyatulinyamu nyawak enech echudak ali dakio enyenyihw apahw yowehw nyagoul umu, orait nyak douk anyatukemaguk enyudak yopinyi pasin umu ulkum manosuh kipaichimu. Namudak ali nyak kobi nyunek enen God ananin umu elpen nyugoul umu nyak nyachah uli echudak, wak. Enyebuk elpen douk chopuk Krais nagak umu wata nunolawen ananin. \v 16 Sapos ipak pukli enech echudak echech douk yopich umu, orait ipak imas punek yologi. Kedeke ipakin pasin nyunekagu ali kipahechi chukli echudak echech douk yowechi. \v 17 Agundak chawak kakwich uli abal umu, agagun douk wo bawagas umu agundak elpech chuwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu e, wak. Wakuli elpech chuwich agnabuk umu douk mugipech duldulinyi pasin, apaluh hlulu kalbu ali munehilawamu. Enyudakmali pasin douk God ananin Michin nyokwalmen. \v 18 Umu moneken, elpen nyugipech enyudak pasin ali nyunemanu moul Krais uli, God eke nutulin nunehilaumen. Elpech chopuk eke chukli enyen douk yopinyi elpen. \p \v 19 Namudak ali apak imas dodogowipu atupu mugipech ihenyumali pasin douk isave nyenekapu apaluh hlolu kalbu ali mape kalbamu. Chopuk apak imas mugipech ihenyumali pasin douk isave nyenek kipaichi God ananich elpech chatoglu dodogowich umu bilip uli. \v 20 Ipak kobi ulkwip pulomu pachah uli kakwich mahich atich ali pusogu God ananin moul, wak. Adul, ihechumali kakwich mahich douk michah wosik. Wakuli sapos ipak puwak enech echudak ali enech elpech chutulipamu pawak echudak ali dakio echechiluh apaluh yoweluh chugoul umu, ipak douk penek yowenyi namudak. \v 21 Sapos ipak isave pawak mahich o wainibal abal o penek kipaichi echudak ali penek kipaichi God ananich elpech chagoul umu, ati kalbamu kobi wata pugimeh namobuk, wak. Namudak douk kalbu. \p \v 22 Nyak nyukli ulkum mulomu enech echudak umu nyukli nyugipech moneken tinytin umu, enyudak nyakin moul, nyunu God. Kobi nyuklipu enech. Elpen douk ulkum mulomu enech nyachah uli echudak nyukli echech wosik yopichi ali kobi ulkum mulomu nyukli enyen nyenek yowenyimu, enyebuk elpen wosik nyunehilau. \v 23 Wakuli elpen biep ulkwip ali nyuwak enech echudak umu, God nakli enyebuk elpen douk balan nyapenyin. Umu moneken, enyen nyawak echudak douk enyen wo nyunubu nyudukemech umu God nakli wosik o wak umu enyen nyichah uli. Ihechumali echudak douk elpech wo chugamu chudukemu God ananin laik ali chunekech uli, enyebuk douk chenek yowenyi. \c 15 \s1 Apak Imas Mugipech Krais Ananin Tinytin Ali Mugakomu Kipahechi \p \v 1 Apak anapu douk adodogo-wipamu munek bilip umu Krais uli, apak douk moul nyapenyupamu mugakomu echudak watak dodogowich umu bilip uli e ali musah echechin hevi. Apak kobi muklimu mugipech apakin atin laik, wak. \v 2 Apak manatimaguk atin ati imas mugakomu echebuk douk chape halakatimu apak uli. Mugakomech umu chupe kalbu ali chunubu chusuh Krais ananin balan dadag chugipechen. \v 3 Apak madukemech. Krais anan douk nakli wak umu nugipech ananin atin laik, wak. Anan douk nagipech enyudak kobi God ananik buk kwaklimu. Kwakli, “Enyudak balan douk chaklipogenyu chenekenyu enen enen umu, enyebuk balan douk nyanaki nyalto yek.” \v 4 Ihenyumali balan seiwak henyemu God ananik buk uli douk henyemaguk umu apak mutulin ali mulau save. Henyemaguk umu ababuk nyultab hevi nyutoglomapu abali, apak eke miyotu dodogowipamu bilip. Miyotu dodogowipu atupu ali manubu madukemech umu Krais eke wata nutanamali mutulunu. \p \v 5 Apak isave malau strong umu God atunu. Anan atunu isave nenekapu meyotu dodogowipamu bilip. Ali yek yakli Anan wosik iken nugakomu ipak umu pugipech Krais ananin pasin ali pupe atugun apaluh hlulu kalbu. \v 6 Yakli pugimeh namudak umu ipak panatimaguk eke pupe atin elpen meyoh pupe putuk God, apakinu Diginali Jisas Krais ananinu Aninein yeul nyukih. \s1 Krais nagakomu Echech Juda Chanu Kipahechi Chopuk \p \v 7 Ipak panatimaguk imas pulau kipaichi chuwich-umepali kobi Krais ananalau ipak umu. Elpech eke chutulipamu punek namudak ali eke chutuk God ananin yeul nyukih. \v 8 Yek yaklipepu umu Krais douk ananaki natoglu ananu nagakomech umu moul uli umu agundak nagakomu echech Juda umu. Anan nenek enyudak nagilapech umu God nanubu nagipech nyanatimaguk anan God ananin balan neneken nyatoglu adulin. Krais nenek enyudak umu God ananin adulin atinyi balan seiwak naklipu echech Juda echechim yamem umu nyunubu nyutoglu adulin. \v 9 Krais chopuk nagakomu echech Juda namudak umu nakli kipahechi douk echech wak Juda uli e chutik enyudak ali chutuk God ananin yeul nyukih. Chutuken umu agundak anan isave nenelek elpech umu. Krais nenek enyudak kobi God ananik buk kwaklimu. Kwakli, \q1 “Namudak ali yek eke inak inu echech kipaihechi mupe ali inech mutuk nyakin yeul nyukih. Ali eke iyalub aweluh ituk nyakin yeul nyukih.” \m \v 10 Chopuk God ananik buk douk kwakli, \q1 “Ipak kipahepali, ipak wosik iken punu God ananich \q1 elpech punehilau.” \m \v 11 Ali chopuk kwakli, \q1 “Panatimaguk kipahepali, ipak putuk Diginali ananin yeul nyukih. Ipak panatimaguk imas piyalub aweluh putuk ananin yeul nyukih.” \m \v 12 Aisaia chopuk nakli, \q1 “Ananu alman eke nitak Jesi ananip awilop. Anan eke nitak nupe nebenali king umu wolobaichi elpech douk echech wak Juda uli e. Ali echech eke chunubu chudukemech umu anan eke nutoglu nunekumech yopinyi pasin.” \p \v 13 God anan douk bawagas umu agundak apak manubu madukemech umu Krais eke nutoglu nunekumapu yopinyimu. Ipak douk pape pasuh enyudak God ananin balan dadag. Namudak ali yek yakli anan wosik nunekepu punubu punehilau ali ipakich michich chulu kalbu. Yakli nunekumepu enyudak. Yakli Ananin Michin dodogowin atin nyunekepu punubu punehilau. Yakli punehilaumu agundak ipak panubu padukemech umu Krais eke nutoglu nunekumepu yopinyimu. \s1 Pol Nenehilawomu Anan Neneken Uli God Ananin Moul \p \v 14 Ipak yekipu sachich owachich, yek yanubu yadukemech umu ipak adul panubu penek yopinyi atin pasin. Chopuk ipak panubu palau ihenyumali yopinyi save ali panubu panokwnumu panagako-gamomu God ananin pasin. \v 15 Enen balan yenyemagu asudak pas uli douk kwalowi dodogowinyi. Yenyemumagu yakli ihul ipakin tinytin umu pugipechen. Umu moneken, yek douk God nagakome meyoh \v 16 ali nautuwemu inek Krais Jisas ananin moul. Nautuwemu inak igakomu kipahechi douk echech wak Juda uli e. Yek douk yenek moul kobi anam pris umu yaklipech God ananin yopinyi balan. Yenek namudak umu echech chunamali God ali ananin Michin nyunekech chunubu chupe duldul chupe ananich atich. Namudak ali God eke nutulich oub bitakumech kobi anan oub baitak umu enech yopichi echudak douk chenek ofamech choku anan ulimu. \p \v 17 Yek yenek pas Krais Jisas ali kwalowi yanahlagul yenehilawamu enyudak moul yeneken umu God uli. \v 18 Yek eke kobi iklipech kipainyi balan, wak. Eke iklipech balan umu enyudak moul atin douk Krais neyohul yeneken uli. Neyohul yeneken umu igakomu kipahechi ilikech chumnek balan o chutik pasin yeneken uli ali chugipech God ananin balan. \v 19 God ananin Michin enyenyin strong nyenek wolobainyi God atunu neneken uli moul. Ali chopuk enyenyin strong nyagakome yenek enenyi enen God atunu neneken uli moul. Namudak ali yenek stat Jerusalem yape yaklipech enyudak yopinyi balan umu Jisas Krais aliga yanak yatoglu enyudak provins yeulin umu Ilirikum. Yaklipechen ali chanatimaguk elpech chemnek. \v 20 Likuk aliga nameitu, yek douk yanubu oub baitak umu yakli inak iklipech God ananin yopinyi balan. Yakli inak iklipechen agundak douk watak chumnek umu Krais ananin yeul umu e. Agundak kipaimi ahanak haklipech chemneken umu douk yakli wak umu wata inak iklipech God ananin balan, wak. Yakli wak umu kipaimi huhawoguk uloluh ali yek adakio inak iwemu wilpat, namudak yakli wak. \v 21 Yakli inek moul kobi God ananik buk kwaklimu. Kwakli namudak. Kwakli, \q1 “Echudak elpech douk watak enech chuklipech balan umu anan uli e, echech eke chutulunu. Ali echech douk wo chumnek balan umu anan uli e, echech eke chudukemanu.” \s1 Pol Nakli Nunak Nutik God ananich Elpech Chape Rom Uli Umu Julug Ali Nunamu Kantri Spen \p \v 22 Wolobaihi nyumneh yakli inaku itulipu, wakuli enyudak moul umu yaklipech God ananin balan umu nyowechikume yah ali wo inaku e. \v 23 Wakuli nameitu enyudak moul douk yape yeneken enyudak provins uli douk ayeneken yeyaten. Ali yek douk wolobaichi yohwleguh yape yabilak umu yakli inaku itulipamu, yabilak wak. \v 24 Wakuli nameitu adul yaklimu eke itulipamu atugun. Yakli inaku itulipu inepu mupe munehilau anabu nyultab. Inepu mupe julug, douk pugakomemu echudak umu yah ali adakio inamu enyudak kantri Spen. \v 25 Wakuli nameitu abudak nyultab eke inamu Jerusalem. Ilaumech utabal echech God ananich elpech. \v 26 Umu moneken, God ananich elpech chape Masedonia uli chanu echebuk chape Akaia uli douk achabo balan ali chakli wosik umu chutalmogeh utabal ali chunek salimumabal blunamu Jerusalem. Chunek salimumabal ali chiyaisabal umu echudak God ananich elpech douk chanohwagagun umu echudak uli. \v 27 Enyudak douk echech meyoh oub baitak ali cheneken. Adul, echech douk moul nyapenyich umu chugakomu God ananich elpech chape Jerusalem uli. Umu moneken, echech Juda douk chalik chaklipech God ananin yopinyi balan kipahechi chadukemu God ali echechich michich chape kalbu. Namudak ali nameitu echech kipaichi douk dinau nyapenyich umu wata chukech yopichi echudak umu chugakomech umu ahludak yegechiweluh uli. \v 28 Abudak nyultab yek inamu Jerusalem ikechuk utabal douk chatal-mabalumech uli iyuh, ali eke inaku inamu Spen. Ikli inaku inak abali, susubati eke ilik itoglomaguk ipak agnabuk Rom. \v 29 Yek yadukemech. Abudak nyultab ikli inak itoglomagu ipak abali, Krais eke nunubu nunekumapu yopinyi ali eke munubu munehilau mulikuk meyoh. \p \v 30 Yek yakli ipak ulkwip pulomu apakinu Diginali Jisas Krais nunu agundak God Ananin Michin nyapahul ali apak ulkwip panosuh kipaichi God ananich elpech umu. Namudak ali yek dodogowiwe atuwe yakli iklipu ipak yekipu sachich owachich umu punu yek munechlepamu munek wanoh umu mubo yowenyi pasin nyubihuk umu. Ali douk yakli pune munek beten musolik God umu nugakome. \v 31 Yakli pugakome namudak ali echudak chape Judia ali wo chunek bilip umu Jisas Krais uli e, yakli chubilak kobi chunekume enen yowenyi, wak. Ali chopuk yakli punek beten pusolik-anamu nuhul ananich elpech chape Jerusalem uli, umu echech chunehila-wamu enyudak moul douk yek yeneken umu igakomech uli. \v 32 Ipak punek betenume namudak ali sapos God nukli wosik umu inakumogu, yek eke inubu inehilau ilikuk. Ali eke inaku inepu mupe inek malolo kwalowi ali inepu munehilau. \v 33 God anan douk bawagas umu agundak apak munubu mupe kalbu munehilawamu. Ali yek yakli anan wosik eke nunu ipak panatimaguk pupe. Aduligu atugu. \c 16 \s1 Pol Nenemech Gude Wolobaichi God Ananich Elpech Chape Rom Uli \p \v 1 Yek yakli iklipepamu punek yopinyimu apakik mehukik Fibi. Okwok isave kwonek moul meyoh ali kwagakomu God ananich elpech chape Senkria uli. \v 2 Yakli ipakip ulkwip pulomu Diginali pukli okwok douk ananik elpenyik ali pulawok kunepu pupe. Pulawok kunepu pupe kobi God ananich elpech imas chugimeh umu. Ali moneken enyebuk douk kukli pugakomok umu, ipak wosik pugakomok. Umu moneken, likuk okwok douk kwagakomu wolobaichi elpech chanu yek. \v 3 Yek yakli ipak puneme gudemu Prisila kwanu Akwila. Echech douk chanu yek monechlepamu monemanu moul Jisas Krais. \v 4 Echech biech douk wak elgeich umu kipaichi chech chugak umu chugakomu yek e, wak. Ali douk wak yek atuwe inek tenkyumech e, wak. Chanatimaguk God ananich elpech douk echech wak Juda uli e chopuk chenek tenkyumech. \v 5 Chopuk yakli puneme gudemu echebuk God ananich elpech douk isave chowachabal echechitu wilpat uli. Puneme gudemu nyanubu yekin elpen Epinitas. Enyudak provins Esia douk anan nalik nasuh Krais ananin balan nagipechen. \v 6 Puneme gudemu Maria. Okwok douk kwonek nebenyi moul umu kwugakomu ipak. \v 7 Puneme gudemu Andronikas nanu Junias. Amam hanu yek, apak douk Juda atupu ali douk likuk hanu yek monek kalabus. Amam aposel douk hanubu hadukemom kalbu amudak biam almam ali hatuk amamich yeguh. Amam biam douk halik hasuh Krais ananin balan hagipechen ali yek adakio. \v 8 Puneme gudemu Amplietas. Anan douk nanubu yekin elpen ali douk nanubu nenek pas Diginali. \v 9 Puneme gudemu Uban. Anan douk nanu apak monechlepamu Krais ananin moul atin uli. Puneme gudemu Stekis chopuk. Anan douk nanubu yekin elpen. \v 10 Puneme gudemu Apelis. Anan douk nasah enenyi enen hevi ali neyotu dadag nanubu adul yeul nyakihanamu agundak nagipech Krais duldul umu. Puneme gudemu echebuk douk chanu Aristobyulas nanu ananichi chape ananitu wilpat uli. \v 11 Puneme gudemu Herodion. Anan douk nanu yek ohwak Juda otuhwu. Puneme gudemu echebuk douk chenek pas Krais ali chanu Nasisas nanu ananich chape ananitu wilpat uli. \v 12 Puneme gudemu Traifina kwanu Traifosa. Owou isave wonek nebenyi moul umu Diginali. Puneme gudemu kwanubu yekik elpenyik Pesis. Okwok douk chopuk isave kwonek nebenyi moul umu Diginali. \v 13 Puneme gudemu Rufas. Anan yopunali alman douk isave nagipech Diginali kalbaluli. Puneme gudemu ananik mamakik chopuk. Okwok douk isave kwagimehume kobi okwokwinu nuganinamu. \v 14 Puneme gudemu Asinkritas nanu Fligon, Hemis, Patrobas uli Hemas hanu amudak anam sahlim owahlim Kristen douk hanam hape uli. \v 15 Puneme gudemu Filologas uli Julia, Nerias nanu ananik mehukik chanu Olimpas uli chanatimaguk God ananich elpech isave chanech chape uli. \v 16 Apak God ananipu elpech isave magimeh umu munek gudemu kipahechimu, yek yakli ipak panatimaguk atin ati imas punoplikech nuguliluh kipahechi. Chanatimaguk God ananich elpech douk chape silisili walub ali chenek pas Krais uli douk chenemepogu gude ipak.\f + \fr 16:16 \ft Rom 16:16 Echech Rom echechin pasin umu chanakamu loguh umu douk chanoplikech nuguliluh meyoh.\f* \s1 Pol Naklipech Umu Chunek Yologimu Echebuk Elpech Douk Isave Chadiyogul God ananich Elpech Uli \p \v 17 Yekipu sachich owachich, nameitu douk yakli iklipepu enen dodogowinyi balan. Yek yakli ipak imas punenek yologimu echudak elpech isave chadiyogul kipaichi ali chenekech chatukemaguk bilip uli. Echudakmali elpech isave chechegeik balan douk likuk ipak palawen uli. Ipak imas piyotumechuk lougun. \v 18 Umu moneken, echudakmali elpech douk wo chunek apakinu Diginali Krais ananin moul e, wak. Echech douk isave chape chagipech nyalik nyapenyich uli yowenyi pasin atin. Chapemu cheyagwleh wichusinyi balan nyanu enyudak douk chene gris umu elpech umu balan ali isave chalaugamu echudak douk wo chudukemu yowenyili e. \v 19 Chanatimaguk elpech douk achemnek balan umu agundak ipak pagipech God ananin balan umu. Namudak ali yek douk yenehilaumepu. Yenehilau ali douk yakli ipak punubu pudukemu yopinyi pasin umu pugipechen kalbu. Ali yowenyi pasin yakli ipak kobi pudukemen umu pukli pugipechen, wak. \v 20 God anan douk bawagas umu agundak apak apaluh hlulu kalbu ali mupe munehilawamu. Ali anan douk halakatimu eke nubo Satan nubih ali nutuk ipak putemu chihah. Yek yakli apakinu Diginali Jisas nugakomepu meyoh. \s1 Enech God ananich Elpech Chenek Salim Umu Gudemu Echech Rom \p \v 21 Timoti douk nanu yek wonechlepamu God ananin moul uli douk nenek salimumogu gudemu ipak. Amudak anam hanu yek apak Juda atupaluli chopuk henemepogu gude. Amamich yeguh echudak. Lusias, Jeson uli Sosipata. \v 22 Yek Tetias, Diginali ananin elpen douk yenek salimumogu gudemu ipak. Yek douk yowemu Pol nakli enyi balan asudak pas. \v 23 Gaias nenek salimumepogu gude. Yek Pol isave yape ananitu wilpat ali isave nenek lukautume kalbu. Echech God ananich elpech isave chanaki chowachabal chenek lotu ananitu wilpat uli chopuk isave nenekumech yopinyi. \p Erastas, anudak nenek lukaut umu gavmanin mani abuldak nebebuli wabul uli, anan chopuk nenek salimumogu gudemu ipak. Apakinu saninu Kwatas chopuk nenek salimumepogu gude ipak. \p \v 24 [Yek yakli apakinu Diginali Jisas Krais nugakomepu meyoh ipak panatimaguk.] \s1 Apak Mutuk God Ananin Yeul Nyukih \p \v 25 Apak mutuk God ananin yeul nyukih. Anan atunu nanokwnumu nunekepu piyotu dodogowipamu pusuh ananin yopinyi balan dadag pugipechen. Kobi douk ayaklipepu God ananin yopinyi balan umu Jisas Krais umu. Anan eke nunekumepu namudak kobi enyudak balan seiwak nyonobechuk nyape aliga nameitu God nowolehen nyatoglu yopugun-maluli nyaklimu. \v 26 God nape eheh nyumneh uli douk dodogowinu atunu naklipapu ali apak maklipu ihab nebebi amnabich elpech enyudak Ananin balan. Enyudak balan douk seiwak amam profet henyemaguk uli. Namudak ali chanatimaguk elpech douk chadukemu enyudak nyonobechuk uli balan. God nenek namudak umu echech kipahechi eke chusuh ananin balan dadag chugipechen ali chugipech ananin pasin. \p \v 27 Anudak God douk anan atunu nanubu nadukemu enenyi enen. Namudak ali yek yakli apak imas mutuk ananin yeul nyukih eheh nyumneh. Jisas Krais atunu eke nugakomapu ali mutuk God ananin yeul namudak. Aduligu atugu.