\id MAT - Bukiyip (Central Dialect "Mountain Arapesh") NT [ape] -Papua New Guinea 1994 (web version -2013) \h MATYU \toc1 Matyu Nenyemoluli God Ananin Yopinyi Balan \toc2 Matyu \toc3 Mat \mt1 MATYU NENYEMOLULI GOD ANANIN YOPINYI BALAN \imt1 Banenyi balan umu Matyu \ip 1:1–2:23 Jisas ananim yamem \ip 3:1-12 Jon nenek baptaisumech uli naklipech Jisas ananin balan \ip 3:13–4:11 Jisas nenek baptais ali Satan nanaki nechakamanu umu nunek yowenyi \ip 4:12–18:35 Jisas nanak enyudak provins Galili naklipech God ananin yopinyi balan ali nagabe anagali anagu sik genekech uli elpech yopich. \ip 19:1–20:34 Jisas natukemaguk Galili nanak Judia naklipech God ananin yopinyi balan \ip 21:1–27:66 Jisas nanak Jerusalem naklipech balan, wakuli echech chenek kotumanu ali chenek nyilimanu lowag kruse \ip 28:1-20 Chabo Jisas nagak wata naitak nape nekech moul ananich disaipel iyuh ali nalto iluh heven \c 1 \s1 Jisas Krais Ananich Popech Yamech Echechiguh Yeguh \r (Luk 3:23-38) \p \v 1 Jisas Krais ananich popech yamech echechiguh yeguh douk oguhudak: Jisas ananinu yamenu Devit. Devit ananinu yamenu Ebraham. \v 2 Ebraham ananinu nuganinu Aisak. Aisak ananinu nuganinu Jekop. Ali Jekop douk nololi Juda nanu ananim owahlim. \v 3 Juda nololi Peres nanu Sira. Amamik mamakik douk Tema. Peres ananinu nuganinu Hesron. Hesron ananinu nuganinu Ram. \v 4 Ram ananinu nuganinu Aminadap. Aminadap ananinu nuganinu Nason. Nason ananinu nuganinu Salmon. \v 5 Salmon ananinu nuganinu Boas. Boas ananik mamakik douk Rehap. Boas ananinu nuganinu Obet. Obet ananik mamakik Rut. Obet ananinu nuganinu Jesi. \v 6 Jesi ananinu nuganinu douk king Devit. Devit ananinu nuganinu douk Solomon. Solomon ananik mamakik douk susubati Yuraia nalik nahwok uli. \v 7 Solomon ananinu nuganinu Riaboam. Riaboam ananinu nuganinu Abaisa. Abaisa ananinu nuganinu Esa. \v 8 Esa ananinu nuganinu Jehosafat. Jehosafat ananinu nuganinu Joram. Joram ananinu nuganinu Asaia. \v 9 Asaia ananinu nuganinu Jotam. Jotam ananinu nuganinu Ehas. Ehas ananinu nuganinu Hesekaia. \v 10 Hesekaia ananinu nuganinu Manasa. Manasa ananinu nuganinu Emos. Emos ananinu nuganinu Josaia. \v 11 Josaia ananim nugamim douk Jekonaia nanu ananim owahlim. Ababuk nyultab amam haitak abali, echech Babilon douk chanaki chowechik echech Isrel chalawech chanak chenek kalabus chape Babilon. \p \v 12 Chanak chonowechik chape Babilon ali Jekonaia nololi Sialtiel. Sialtiel ananinu nuganinu douk Serababel. \v 13 Serababel ananinu nuganinu Abiut. Abiut ananinu nuganinu Elaiakim. Elaiakim ananinu nuganinu Eso. \v 14 Eso ananinu nuganinu Sedok. Sedok ananinu nuganinu Ekim. Ekim ananinu nuganinu Elaiat. \v 15 Elaiat ananinu nuganinu Eleasa. Eleasa ananinu nuganinu Matan. Matan ananinu nuganinu Jekop. \v 16 Jekop ananinu nuganinu Josep. Ali Josep douk nasuh Maria ali kwololi Jisas douk chohwalanamu Krais uli. Anan douk anudak alman douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli. \v 17 Namudak ali chadalehi lainab elpech douk chapeli Ebraham napenyubali nyultab aliga chanaki chatoglomali Devit naitak abali nyultab umu douk banak batoglu 14-poleib. Wata chopuk chadalehabi Devit napenyubali nyultab aliga chanak chatoglomali abudak nyultab echech Babilon chanaki chalau echech Isrel chanak chowechikech chape Babilon abali douk chopuk chadalehab banak batoglu 14-poleib. Wata chopuk chadalehabi abudak nyultab chabih chape Babilon abali aliga chanak chatoglolimu Krais naitak abali nyultab umu douk chopuk namudak ati, chadalehab banak batoglu 14-poleib. \s1 Maria Kwololi Jisas Umu \r (Luk 2:1-7) \p \v 18 Jisas Krais naitak umu douk namudak. Ananik mamakik Maria douk chasonukok umu Josep. Echech douk watak chunosupu e ali God ananin Michin nyanaki nyawichok ali chatik umu okwok douk apahwik. \v 19 Okwokwinu alaminu Josep douk nanubu duldulinali alman. Namudak ali anan douk nakli wak umu nuklipu enech elpech nukli okwok douk kwasonukeh kipainali ali nunekok kulau ablan namudak, wak. Namudak ali ulkum molomu anan atunu umu nakli nukogok kunakuk meyoh. \p \v 20 Josep douk watak nape nanabuk ulkum umu enyudak ali nechuh nonobek anas yomnis. Asudak yomnis douk natik enen Diginali ananin ensel nyatoglomanu ali nyaklipanu nyakli, “Josep, Devit ananinu yamenu, nyak kobi elgeinyamu nyulau Maria kutaglu nyakik almatok, wak. Mnek! Diginali ananin Michin nyanaki nyawichok ali okwok dakio apahwik. \v 21 Okwok douk eke kulali ananu nuganinu ali nyak nyunubu nyubukumanu yeul Jisas. Umu monoken, anan douk eke nugakamu elpech chutukemaguk yowenyi ali chutanamali chupe kalbu.” \p \v 22 Enyudak nyanatimaguk douk nyatoglomu enen balan seiwak God nohul ananu profet neyagwlehen uli nyutoglu adulin atin. Balan enyudak. \v 23 Nakli, “Aipo mnek! Onok yanpoleikwi almatok douk alman wo kwunu ananu chichuh uli e eke apahwik ali eke kulali ananu nuganinu. Ali eke chubukumanu yeul Emanyuel.” Bawogen umu enyudak yeul douk nyakli, “God nanopu mape.” \v 24 Douk Josep nechuh umu aliga naitak ali nagipech enyudak balan douk Diginali ananin ensel nyaklipanaguk umu. Ali natukulmu Maria chanamu ananigu awagu ali kwatoglu ananik almatok. \v 25 Wakuli anan douk wo nunok chichuh o chulahe atugun ati e aliga kwatas kwolu nuganinu. Ali nobukumanu yeul Jisas. \c 2 \s1 Anam Hadukemech Uli Hapeli Aun Nakihumali Hanaki Hatik Jisas. \p \v 1 Maria kwolu Jisas abuldak wabul Betlehem. Ababul douk blape enyudak provins Judia. Ali ababuk nyultab, Herot douk nenek king nape nebenalimu Judia. Maria kwolu Jisas aliga anabu nyultab anam hadukemu enechi enech uli hapeli gani aun nakihumali hanaki hatogloli Jerusalem. \v 2 Hanaki ali hasalikech hakli, “Anudak nuganinu douk eke nutoglu ipak Juda ipakinu king uli, mamakik douk kwonololi agnumu? Apak douk matiki ananik unuk gani aun nakihumali ali douk manakumali munek lotumanu.” \p \v 3 Douk king Herot nemnek namudak ali nanubu elgeinu. Chanatimaguk elpech chape Jerusalem uli chopuk elgeich. \v 4 Ali nenekumom balan hanatimaguk amam pris amamim nebemi hanu amudak anam henek skulumech umu lo uli hanaki hatulunu. Hanaki ali nasalikam nakli, “Anudak alman Krais douk God eke nutalihanu ali nukaganu nunakumali nunolau elpech uli eke nitak meibuli wabul?” \v 5 Ali haklipanu hakli, “Mamakik eke kunololi wabul Betlehem douk blape enyudak provins Judia uli. Seiwak ananu profet nowemaguk balan ali nyakli namudak. Nyakli, \v 6 ‘Ipak pape abuldak wabul Betlehem douk blape enyudak provins Judia uli, ipak pumnek. Ipak douk wo punubu yeul wakepu ali kipailubi walubimi ipak Juda hupe ipakim nebemi hunek bosimepu e, wak. Ananu nebenali alman eke nitak ipak elpech pape Betlehem uli. Ali anan douk eke nupe nebenalimu ipak yekipu elpech Isrel.’” \p \v 7 Herot nemnek namudak ali nonobechuk nenekumom balan amudak douk hapeli aun nakihumali hanakili. Nenekumom balan ali hanak hatulunu. Hanaki ali nasalikam umu hugamu huklipanu duldul umu abudak nyultab hatik okudak unuk kwatoglu kwapemu. \v 8 Douk haklipanu heyaten ali naklipam namudak. Nakli, “Punak ali chokubul ati pupe pulimu anudak nuganinu. Douk aliga pugwatanu ali wata putanamali puklipe. Umu yek chopuk inak inek lotumanu.” \p \v 9 Douk hemnek king ananin balan ali hatukemanaguk hanak. Hanak yah ali wata hatik okudak otuk unuk douk halik hatulukwi gani aun nakihumali uli. Okwok kwalik ati ali amam hagipechok aliga kwanak kwotemu chihah anudak nuganinu nechuh atali wilpat. \v 10 Amam hatik okudak unuk ali hanubu henehilau halikuk. \v 11 Aliga douk hanak hawich atudak wilpat ali hatik nuganinu nanu mamakik Maria chape. Ali habih hoduk ohlubus hatau atap henek lotumanu. Ali hejik amamis paus hatuki echudak hatalichi nebebali utabal uli hakanu. Hakanu gol lanu paura nyeih yopuli yabil douk chohwaklen umu frankinsens uli chanu enen yopinyi sanda yeulinyumu mer. \v 12 Hakanu echudak ali hechuh agnabuk Betlehem. Hechuh honobek anas yomnis ali God naklipam dodogowinyi balan umu kobi wata hutanamu hunak hutikuk Herot, wak. Namudak ali hagipech kipaihi yah hatanamu hanamu amamin kantri. \s1 Josep Nanu Almatok Uli Nuganinu Chalhwas Chanamu Enyudak Kantri Isip \p \v 13 Douk amudak biom atunu hanakuk ali Josep nechuh nonobek anas yomnis. Ali enen Diginali ananin ensel nyatoglomanu ali nyaklipanu nyakli, “Nyitak nyutukulmu nuganinu nunu mamakik ali pulhwas punamu enyudak kantri Isip. Punak pupe agnabuk aliga yek wata iklipepu ali dakio wata putanamali. Umu monoken, Herot douk eke nupe nulimu nuganinamu nonu nugak.” \p \v 14 Namudak ali Josep naitak natukulmu nuganinu nanu mamakik ali ababuk atub wab chape chanamu Isip. \v 15 Chabih chape agnabuk aliga Herot nagak. Enyudak douk nyatoglomu enen balan seiwak Diginali nohul ananu profet neyagwlehenyuk uli nyutoglu adulin atin. Balan enyudak. God nakli, “Yek yohwalu yekinu Nuganinu natukemaguk Isip nanaki.” \s1 Herot Nakagas Ananim Soldia Hanak Habo Wolobaimi Nugamim Hagak \p \v 16 Herot nape ali nadukemech umu amudak hapeli aun nakihumali hanakili douk halaugamanu hanak kipaihi yah. Namudak ali ananihw apahw hwanubu nyihihichihw. Ali nakagas anam soldia hanamu Betlehem blanu walub blapeli halakatimu Betlehem uli umu hubo hunatimaguk chokumi nugamim hugak. Hubo amabuk douk biech o atin ati yohleguh chadiyom uli atum. Umu monoken, amam hadukemech uli douk haklipanu hakli abudak nyultab hatik unuk umu, nameitu douk ati abiech yohleguh chadi. \v 17 Enyudak douk nyatoglomu enen balan seiwak God nohul profet Jeremaia neyagwlehenyuk uli nyutoglu adulin atin. Balan enyudak. Nakli, \q1 \v 18 “Chemnek anagu nigu abuldak wabul Rama. Chemnek onok almatok kwoleh chukeich chak badag ati kwanak. Resel kwape kwolepu okwokwim nugamim. Kwoleh ali eke kobi enen elpen nyunokwnumu nyugabechumok apahw kusak, wak. Umu monoken, okwokwim nugamim douk hagak hatuh.” \s1 Josep Nanu Almatok Uli Nuganinu Chatukemaguk Isip Chatanamu Chanamu Nasaret \p \v 19 Aliga douk Herot nagakuk ali Josep nonobek anas yomnis gani Isip. Enen Diginali ananin ensel douk nyonohul ali nyaklipanu namudak. \v 20 Nyakli, “Nyitak nyutukulmu nuganinu nunu ananik mamakik ali wata putanamu punamu Isrel. Amabuk douk haklimu hubo nuganinu nugak uli douk ahagak.” \p \v 21 Namudak ali Josep naitak natukulmu nuganinu nanu ananik mamakik ali wata chatanamu chanamu Isrel. \v 22 Chanak wakuli Josep nemnek balan umu chakli Akeleas nalau ananinu aninu Herot ananik outuk natoglu king nape nebenalimu enyebuk provins Judia. Namudak ali Josep wata elgeinamu nunamu Judia umu. Aliga douk wata nonobek anas alagun yomnis ali God naklipanu enen balan alagun. Namudak ali chanamu enyudak provins yeulinyumu Galili. \v 23 Chanak ali chabih chape anabul wabul chohwalabul umu Nasaret uli. Namudak ali enen balan seiwak amam profet henyemaguk uli nyatoglu adulin atin. Balan enyudak. \q1 “Anan douk eke chuhwalanu ananu Nasaret.” \c 3 \s1 Jon Nenek Baptaisumech Uli Naklipech God Ananin Yopinyi balan \r (Mak 1:2-8; Luk 3:1-18; Jon 1:19-28) \p \v 1 Abudak nyultab Josep nanu almatok uli nuganinu chanak chape Nasaret abali, anudak Jon nenek baptaisumech uli douk naitak nape naklipech God ananin balan. Elpech chanak ali nape naklipechen enyudak provins Judia agundak wohigunmu elpech wak umu. \v 2 Naklipech namudak. Nakli, “Ipak apukenyuk agabus yowenyi ali putanamu pukanu apaluh God. Umu monoken, abudak nyultab umu elpech chuwich umu agundak God nupe nebenalimu ananich elpech umu douk ahalakatimu eke butoglu.” \v 3 Jon anan douk anudak alman seiwak God nohul profet Aisaia neyagwlehuk enen balan nyakliyanali. Balan enyudak. Nakli, \q1 “Enen elpen nyape nyohwalu gani wohigunmu elpech wak umu. Nyohwalu nyakli, ‘Gapechumanu yah Diginali. Pugapechah hupe duldul umu anan nugimah nunakimu.’” \p \v 4 Jon nenekah uli lupah douk chenekah enen mahin chohwalen umu kamel uli enyenyilub ahilub. Let natasak uli douk chenekatu enen mahinyip benyip. Kakwich nachah uli douk napemu nawak chulpib uli wanalin hani. \v 5 Ali ababuk nyultab elpech chapeli Jerusalem uli, chapeli blanatimaguk walub enyudak provins Judia uli, chapeli ihalub walub blape halakatimu wolub Jodan uli, wolobaichi chanakimu chumnek Jon. \v 6 Chanaki chowoleh cheneken uli yowenyi ali nenek baptaisumech abudak wolub Jodan. \p \v 7 Jon natik wolobaimi Farisi hanu Sadyusi hanamali hutulunamu nunek baptaisumam ali naklipam nakli, “Iwe oguhudak iguh! God anan douk nanubu nyihihichi-namu ipak. Omuni nyaklipepamu deke wosik pulhwasumaguk enyudak yowenyi douk nakli nuneken nyutoglomu ipak uli? \v 8 Ipak douk punek yopinyi atin pasin umu kipahechi chutulipu chukli ipak adul apekenyuk agabus yowenyi ali patanomu pokanu apaluh God. \v 9 Kobi punobuk ulkwip pukli Ebraham anan douk ipakinu yamenu ali God eke kobi nepu. Kobi pukli namobuk, wak. Yaklipepu, God anan deke nuhul abaludak utabal ali nubalanamu blutoglu Ebraham ananich yamech. \v 10 Tameyok douk akwakus kwatik bawogasigas umu lowas. Sanatimaguk lowas douk wo yopipi chulkwip pil umu e, agagas douk eke sunotaki sunowachak nyih hunugas. \p \v 11 Yek douk yenek baptaisumepu abal kobi anagu mak umu agundak apekenyuk agabus yowenyi ali patanomu pokanu apaluh God umu. Wakuli anudak douk eke nugimali yek uli, anan douk eke nunek baptaisumepu nipouh God ananin Michin. Eke nukepeyen nyuwich nyupenyipu ali nyugabeyepu kobi nyih hanuk echudak umu. Ali Anan douk nanubu dodogowinu atunu nechalakuk yek. Yek douk wo yopuwelimu isuhumanu ananiyu su meyoh e, wak. \v 12 Anan douk nanaki kobi ananu alman nasuhi ananil savol ananis wis umu eke nunaki niyomoguk tanatimaguk aliguhitamu wit douk tolomu ouguhitu wit uli. Ouguhitamu eke nunatalmotu nutobuk wilpat douk nobuk wit atali. Wakuli aliguhitamu eke nutowehuk nyih douk hanu hape namudak ali wo hugak atili e.” \s1 Jon Nenek Baptais Umu Jisas Wolub Jodan \r (Mak 1:9-11; Luk 3:21-22) \p \v 13 Ali ababuk nyultab Jon nape nenek baptaisumech abali, Jisas naitak natukemaguk enyudak provins Galili nanamu Jodan wolub umu nutik Jon nunouh. \v 14 Wakuli Jon nakli wak umu nunek baptaisumanu ali naklipanu nakli, “Nyak nyenek baptais umu yek ele, deke kalbu. Wakuli enyudak douk wata nyanamali yek umu yek inek baptaisumenyu?” \p \v 15 Wakuli Jisas nebemanu balan namudak. Nakli, “Anyenekech. Nameitu nyak wosik nyunek baptaisume kobi yek yaklimu. Nyunek namudak ali ohwak eke wuneken wiyaten ihenyumali God naklienyi yopinyi pasin.” Namudak ali Jon gulogolonamu nunek baptaisumanu. \p \v 16 Douk Jon nenek baptaisumanu julug, ali nanubu natukemaguk abal nalto buknap. Nakih ali ahudak atuh natik umu iluh utagu genek op ali natik God ananin Michin nyagluki kobi enyudak almin manyun umu nyabihi nyape Jisas. \v 17 Ali anagu nigu ganaki iluh heven ali enyudak elpen nyakli, “Anudak douk nanubu yekinu Nuganinu. Yek douk ulkum manahwanu ali yanubu yenehilau-manu.” \c 4 \s1 Satan Nechakomu Jisas Umu Nunek Yowenyi \r (Mak 1:12-13; Luk 4:1-13) \p \v 1 Douk Jisas nenek baptais umu julug, ali nagipech God ananin Michin nyalawonamu wohigunmu elpech wak umu. Nanak agnabuk umu Satan nichakamanamu nunek yowenyi. \v 2 Nanak nenek tabumu kakwich nape meyoh umu ananu aun chukninu, 10-poleih nyumneh. Aliga ali takweilubi nyulub blanu. \v 3 Ali Satan nanaki naklipanu nakli, “Sapos nyak God ananinu Nuganinamu, nyak klipu abaludak utabal blutoglu bret.” \p \v 4 Wakuli Jisas nebemanu balan nakli, “Balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli, ‘Kakwich atich deke kobi chugakamu enech elpech umu chupe kalbu, wak. Elpech douk chopuk i save chape kalbamu agundak chasuh nyanatimaguk God neyagwlehenyi balan chagipechen umu.’” \p \v 5 Ali Satan wata nalawonamu yopubuli wabul Jerusalem. Ali nakih nonowemu neyotu chihah onok kwanubu kwakihuk uli outuk atudak God Ananitu nebetali wilpat. \v 6 Ali Satan naklipanu nakli, “Sapos nyak God ananinu Nuganinamu, douk nyunotoblig nyugluk atap. Umu monoken, balan nyetemu God ananik buk uli nyakli, ‘God eke nuklipech dodogowinyi balan ananich enselahas chunaki chugakomenyu ali eke chuhwenyoguk iluh echechis wis. Namudak ali eke kobi anam utam muwolinyu nyakiluh yoliluh, wak.’” \p \v 7 Ali Jisas naklipanu nakli, “Balan nyetemu God ananik buk uli douk chopuk nyakli, ‘Nyak kobi nyichakamu Diginali nyakinu God.’” \p \v 8 Ali Satan wata nalawanu nalto ananu nanubu nakihuk uli maunten. Hakih ali nagilapanu nyanatimaguk kantri nyape apudak atap uli nyanu enechi enech chanubu yopichi echudak douk chapenyugun uli. \v 9 Ali naklipanu nakli, “Nameitu sapos nyak nyuduk ohlubus nyunek lotumemu, chanatimaguk echudak eke ikenyeyech nyakich atich.” \p \v 10 Ali Jisas nebemanu balan Satan nakli, “Satan, nubu kaleik! Balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli, ‘Nyak nyunek lotumu Diginali nyakinu God ali nyusuh ananin atin moul.’” \p \v 11 Naklipanu namudak ali Satan natukemanaguk nanak. Ali enech enselahas chanaki chagakomu Jisas. \s1 Jisas Nohul Moul Nape Neneken Enyudak Provins Galili \r (Mak 1:14-15; Luk 4:14-15) \p \v 12 Abudak nyultab Jisas nemnek umu chowechik Jon nape haus kalabus ali naitak natanomu nanamu enyudak provins Galili. \v 13 Nanamu ananibul wabul Nasaret ali wata natukemobuluk nanak nape kipaibuli yeulibulmu Kapaneam. Abuldak wabul douk blape algasin umu nebenyi raunwara Galili halakatimu enyudak bien distrik: Sebyulun uli Naptalai. \v 14 Jisas nenek namudak umu enen balan seiwak God nohul profet Aisaia neyagwlehenyuk uli nyatoglu adulin atin. \v 15 Balan enyudak. Nakli, \q1 “Nebebi amnab Sebyulun uli nebebi amnab Naptalai, abudak amnab douk bape halakatimu nebehi yah hanamu yous gwanu amnab douk bape gani woblabu wolub Jodan uli, abudak amnab douk Galili. Agundak wolobaichi elpech douk echech wo Juda uli e chopuk chanaki chapemu. \v 16 Elpech chape yomotokweh uli douk achatik anatu nebetali lait taglak. Echebuk douk chape yomotokwehibi amnab uli, atudak lait douk ataglakumech.” \s1 Jisas Nohwalu Nubatim Susubeim Almom Hagipechanu \r (Mak 1:16-20; Luk 5:1-11) \p \v 17 Ali ababuk nyultab, Jisas anape naklipech balan nakli, “Ipak pukenyuk agabus yowenyi ali putanamu pukanu apaluh God. Umu monoken, abudak nyultab umu elpech chuwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk ahalakatimu eke butoglu.” \p \v 18 Anah nyumnah Jisas nape nalahe nanak algasin umu nebenyi raunwara Galili ali natik biom sanyowan. Ananu douk Saimon. Kipainyi yeul chohwalanamu Pita. Anan nanu ananinu owaninu Andru. Amam douk hape howachak umben raunwara henek bisnis umu hatuk yeguh. \v 19 Douk natulumu ali naklipam nakli, “Ipak yowi pugipech yek ali eke igilapepamu pulau elpech chunaki chugipech yek.” \v 20 Douk hemnek ati hanubu hatukemaguk amamib umbenab bakusuk ali habihi hagipech Jisas hanak. \p \v 21 Natukemaguk agnabuk nanaku wakuli wata natiku kipaimi sanyowan, Jems uli Jon. Amam douk Sebedi ananaim nugamim ali douk hanu amaminu aninu Sebedi hetemu bot hape gibe gabe amamib umbenab. Jisas natulumu ali nahwalom umu hugipechanu. \v 22 Nohwalomu ali ahudak atuh hatukemaguk bot tanu amaminu aninu napeik, ali haitak hanamanu hanak. \s1 Jisas Naklipech God Ananin Yopinyi Balan Ali Nagabe Wolobaichi Agasudak Senekechi Yopich \r (Luk 6:17-19) \p \v 23 Jisas nalahe nanak ihalub walub enyudak provins Galili. Nanak nawich agundak echech Juda chautubal chape cheyagwleh-ogwi wilag ali nape naklipech God ananin yopinyi balan. Naklipech umu agundak eke chuwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Naklipech balan ali nagapech chanatimaguk elpech douk ganubu yowegali agudak genekech uli chanu echebuk douk agudak meyoh genekech uli ali yopich. \v 24 Ali balan nyoweyeh nyanak nyeyatak enyudak provins Siria, umu enyudak Jisas neneken uli moul. Namudak ali chalawali chanatimaguk anagali anagu yowegali agudak genekech uli umu Jisas. Chalawali chalau nebehi nyih uli, sagabehas chapenyich uli, owotog gwechul uli, yegechiweluh hlagak wo kwalowi chulahe atili e. Chalawechumali Jisas ali nagabeyech chanatimaguk yopich. \v 25 Ali chanubu wolobaichi elpech chagipechanu chanak. Echech douk chanaki albudak walub blanu provins. Chanaki Galili, Jerusalem uli Judia. Enech douk chapeli gani woblahahibamu wolub Jodan chanaki. Ali enech douk chanaki enen distrik douk 10-poleilub walub blapemu. \c 5 \s1 Jisas Naklipech Wolobainyi Yopinyi Balan Iluh Anatu Nukut \p \v 1 Jisas natik echudak chanubu wolobaichi elpech chanaki ali nanak nalto anatu nukut. Nakih nape ali ananich chagipech anan uli chanaki chananu chape. \s1 Jisas Naklipech Balan Umu Yopinyi Pasin Douk Apak Mugipechen Ali Eke Munubu Mupe Kalbu Munehilawomu \r (Luk 6:20-23) \p \v 2-3 Ali Jisas anohul yokwatu nape naklipech enyudak balan: Nakli, “Echebuk elpech douk chadukemech umu echechich michich chanahwagagun umu enenyi enen God ananin yopinyi ali chakli God nugakomech uli, echech wosik chunehilau. Umu monoken, echech eke chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu ali chupe kalbu. \p \v 4 Echebuk elpech douk echechiluh apaluh yoweluh wo chunehilawamu yowenyi echech cheneken uli ali chukli kobi wata chuneken umu, echech wosik chunehilau. Umu monoken, God eke wata nugabemech apaluh ali eke wata nunekech chunehilau. \p \v 5 Echebuk elpech douk chape naleich ali wo chutuk echechich yeguh uli e, echech wosik chunehilau. Umu monoken, God eke nukech enechi enech yopichi echudak chunoglemech. \p \v 6 Elpech douk chunubu ulkwip pulomu chunek enenyi enen God naklienyi duldulinyi pasin kobi nyulub blabo elpech ali chanubu chakli chuwak woligun umu o abal blagahegech chakli chuwak abal umu, echech wosik chunehilau. Umu monoken, God eke nugakomech chunubu chunek yopinyi atin. \p \v 7 Echebuk douk chunelek kipahechi ali chugakomech uli, echech wosik chunehilau. Umu monoken, God eke wata nunelekech nugakomech namobuk ati. \p \v 8 Echebuk douk echechiluh apaluh hlanubu yopu-yopuluh ulkwip wo pulomu enenyi enen yowenyili e, echech wosik chunehilau. Umu monoken, echech eke chutik God. \p \v 9 Echebuk douk chapemu chagakomu elpech umu chupe atugun ali kobi chulpak chuhlitak uli, echech wosik chunehilau. Umu monoken, God eke nuhwalech ananich batowich. \p \v 10 Echebuk douk chunek God naklienyi yopinyi ali namudak dakio kipahechi chunekech anagu anagamu, echech wosik chunehilau. Echech douk eke chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. \p \v 11 Chukli chutulipamu pugipech yek ali namudak dakio chuhepu chunekepu anagu anagu chichopokepu enenyi enen lohwotuhwin yowenyi balan umu, ipak wosik punehilau. \v 12 Amam profet seiwak haliki ipak uli douk chenekom anagu anagu namudak ati. Namudak ali ipak wosik punogudupehuk ulkutog punehilau. Ipakich yopichi echudak douk chakusumepu iluh heven. \s1 Ipak Douk Pape Kobi Sol Lanu Lait Umu \r (Mak 9:50; Luk 14:34-35) \p \v 13 Jisas balan nyeilen nakli, “Ipak douk pape kobi sol umu pugakomu apudak atapichi elpech. Wakuli sapos alal wata jebiyail umu, yah douk wak anah e umu wata chunekal wichusil umu. Alal douk ayowel ali eke chukwleyoluk umu chulahe chichal. \p \v 14 Ipak douk kobi lait umu chanatimaguk apudak atapichi elpech chunotulugun umu. Anabul nebebuli wabul douk choblahu iluh anatu nukut uli eke kobi blunobechukuk, wak. \v 15 Ali douk chopuk, wak enen elpen nyuhemu enen lam ali wata nyitak nyupakwilen anatu baket e, wak. Wakuli enyen douk eke nyuhemen ali nyinyemu nyutemu chihah tebol umu chape numun wilpat uli chunotulugun. \v 16 Ali ipak douk pape namudak ati kobi hanu enen lam nyaglak umu. Pupemu punek yopinyi elpech chutulin ali eke chutuk ipakinu Aninu nape iluh heven uli ananin yeul nyukih.” \s1 Jisas Naklipech Balan Umu God Ananin Lo \p \v 17 Jisas balan nyeilen ali nakli, “Ipak kobi punobuk ulkwip pukli yek douk yanamali ichagi God ananin lo douk seiwak naklipu Moses nenyemoluli nyanu enyudak balan douk amam profet haklipechuk enyi, wak. Wakuli yek douk yanamali inek enyudak balan douk lo nyanu amam profet amamin balan nyaklimu eke nyutogloluli nyutoglu adulin atin. \v 18 Adul ati yaklipepu. Enyudak balan nyape lo uli eke kobi anagun muduk behlobigun gnunak gnuwichuk, wak. Eke nyunubu nyupe namudak ati aliga utagaluli apudak atap bulkwolech. Eke nyunubu kobi anagun muduk mak meyoh gnape balan uli gnunak gnuwichuk, wak. Eke nyupe namudak ati aliga ihenyumali God naklien uli nyutoglu nyutuh. \v 19 Namudak ali enyebuk elpen douk nyukli nyublo anagun muduk umu enyudak lo douk gnape gnagikuk uli ali nyunek lain umu kipahechimu chunek namudak atili, enyebuk elpen eke yeul waken kwali nyuwich agundak God ananich elpech chapemu. Wakuli elpen douk nyugipech lo ali nyunek lain umu elpech umu chugipechen uli, enyen douk eke yeul nyukihen kwali enyen nyuwich agundak God ananich elpech chapemu. \v 20 Ali douk yaklipepu. Sapos ipak pukli puwich agundak God ananich elpech chapemu, ipak imas punubu punek duldulin atin pasin. Puneken pichalakuk enyudak pasin douk amam Farisi hanu amudak anam henek lainumech umu lo uli heneken. \s1 Jisas Naklimu Agundak Chugabe Balan Umu. \r (Luk 12:57-59) \p \v 21 Jisas wata nakli, “Ipak douk apemnek umu seiwak chaklipu ipakich popech yamech umu. Balan enyudak. Chakli, ‘Kobi pubo kipahechi chugak, wak. Echebuk douk chubo kipahechi chugak uli imas chiyotumu kwotog.’ \v 22 Wakuli nameitu douk yaklipepu. Echebuk douk nyihihichich meyoh umu enech echechichi elpech uli, kipaichi imas chunek kwot umu echebuk elpech. Echebuk douk chuhwalu enech echechichi elpech yowechili, echebuk elpech imas chulawech umu amam nebemi almom hape hasuh kwotog uli hapemu ali chunemech kwotog. Ali chopuk, echebuk douk chuhwalu enech echechichi elpech chagugaku uli, echebuk elpech imas chunamu yowebuli wabul hel. \p \v 23 Namudak ali sapos ipak punak piyotu huluk umu alta umu pukli puwemu enech echudak punek ofamech puku God, wakuli ababuk nyultab ipak ulkwip pulomoguk enen balan nyapenyipamu punu enech ipakichi pugapechen umu, orait ipak imas punek namudak. \v 24 Putukemaguk echebuk pakli punek ofamech puku God uli chukusuk halakatimu enyudak alta, ali susubati putanamu punu enyudak ipakinyi elpen pugabe balan. Pugabeyen nyukus atugun ali adakio putanamu punak punek ofamu echudak puku God. \p \v 25 Sapos enech elpech chukli chunekumepu balan umu, ipak imas punek namudak. Watak pupe punak yah ali wisnabul punech pugabe balan. Wakumomu kedeke chunemepu balan umu jas ali jas eke nuklipu chusim hulawepu huwechikepu punowechik pupe haus kalabus. \v 26 Adul ati yaklipepu. Eke punowechik pupe aliga puwachak utabal punubu piyatabal douk amam jas haklimu putal kwot umu. Ali eke adakio hukwechihepu punak. Wak umu, eke wak. \s1 Jisas naklimu Agundak Elpech Chunosonukeh Chunak Hwaloh Umu \p \v 27 Jisas balan nyeilen ali nakli, “Ipak douk apemnek umu seiwak chakli namudak. Chakli, ‘Ipak apanasupaluli kobi pusonukeh kipahemi o kipahewali, wak.’ \v 28 Wakuli nameitu douk yaklipepu. Meinali alman douk nutik onok almatok meyoh ali oub bitak umu nusonukehok umu, anabuk alman douk anenek yowenyi numun ananim ulkum. Enyudak douk nanubu nasonukehok okwobuk almatok. \v 29 Namudak ali sapos ipakis anus nabes sunek enen yowenyi ali ipak putoglu yowepalimu, ipak imas putukas puwachasuk. Sapos atup nabep pupemu, ipak eke pupe sisahw kwalowi ati. Wakuli sapos bios supe ati ali punamu yowebuli wabul umu, ipak eke punubu pupe sisahw. \v 30 Sapos ipakich anich loguh chunek enen yowenyi ali ipak putoglu yowepalimu, ipak imas putupech puwachechuk. Sapos atin logul nyupemu, ipak eke pupe sisahw kwalowi ati. Wakuli sapos biech chupe ati ali punamu yowebuli wabul umu, ipak eke punubu pupe sisahw. \s1 Jisas Naklipech Umu Agundak Chublo Marit Umu \r (Matyu 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18) \p \v 31 Jisas balan nyeilen nakli, “Seiwak douk i save chakli, ‘Sapos ananu alman nunek julug umu ananik almatok ali nukogok kunak umu, orait anan imas nunek anap chup umu chablo marit umu ali nukokwop kuhwap kunak.’ \v 32 Wakuli nameitu douk yaklipepu. Sapos onok almatok wo kusonukeh kipainali alman e ali okwokwinu alaminu nukli wakok meyoh nukogok kunak umu, anudak alman douk nenek yowenyi. Nenek yowenyimu nakli wakok ali kwablo marit umu agundak sapos okwok wata kunak kusuh kipainalimu. Ali alman douk nusuh okudak almatok douk anan nakli wakok uli douk chopuk nablo marit. \s1 Jisas Naklipech Umu Kobi Cholimu Iluh, Wak \p \v 33 Jisas wata nape naklipech nakli, “Ipak douk chopuk apemneken balan seiwak chaklipu ipakich popech yamech umu. Balan enyudak. Chakli, ‘Ipak kobi pulal abudak nyultab polimu iluh abali, wak. Pukli pulimu iluh umu punek enech echudak umu, ipak imas pugipech enyudak balan ali punubu puneken agundak Diginali nutulipamu.’ \v 34 Wakuli nameitu douk yaklipepu. Kobi pulimu iluh, wak. Ipak kobi pulimu iluh heven umu punek enen ipakin balan dodogowin, wak. Umu monoken, iluh heven agnabuk douk God ananin nebenyi sia douk nape nebenali ali nape nenek bosumapamu. \v 35 Ali apudak atap douk chopuk kobi pusolimop umu punek enen ipak balan nyutoglu dodogowin, wak. Umu monoken, apudak atap douk God nasapu ananigas ayas seyotu nape nebenali ali nenek bosumapamu. Chopuk wabul Jerusalem kobi pusolimobul umu punek enen balan dodogowin, wak. Umu monoken, ababul douk Nanubu Nebenali King ananibul wabul. \v 36 Chopuk ipak kobi pusolimu ipakip begelep umu punek enen balan nyutoglu dodogowin, wak. Umu monoken, ipak douk wo punokwnumu punek anabul ahibul blakih ipakigas balagas uli blutoglu chogolihwibul o behlabibul e, wak. \v 37 Wakuli ipak imas pukli adulin atin balan ali pukli: ‘Adul’ o ‘wak.’ Enyebuk enen balan puklien nyugimali enyudak uli douk nyanamali yowenali alman uli.” \s1 Jisas Naklipech Umu Kobi Chube Yowenyi Douk Kipahechi Chenekenyumech Uli \r (Luk 6:29-30) \p \v 38 Jisas balan nyeilen ali nakli, “Ipak douk apemnek umu seiwak chakli, ‘Sapos enen elpen nyutuken ihlub kipainyi elpen umu, enyebuk elpen imas nyudalu alab nyutuk enyenyib ihlub chopuk. O sapos enen nyudiyen nahw kipainyi elpen umu, orait enyen chopuk imas chudiyen onoh.’ \v 39 Wakuli nameitu douk yaklipepu. Ipak kobi wata pudalu eleb umu echebuk douk chenekumepu yowenyili, wak. Sapos enen elpen nyubo anuh nugulihw umu, nyak imas nyutanamu nyuken algahw nyohw chopuk. \v 40 Ali sapos enech elpech chunemepu balan umu chukli chunotulipu ipakig siyotog umu, ipak imas pukech ipakig lougwi saketog chunahwog chopuk. \v 41 Sapos anam almom hunolokumepamu pusahumom jah punak kwalowi lougun 1 kilomita umu, ipak douk wata puhusah punak lougun 2 kilomita. \v 42 Sapos enech elpech chuhwalepamu pukech enech echudak umu, ipak imas pukech. Ali chopuk sapos enech elpech chukli chunek dinaumepamu enech echudak umu, orait ipak imas pukechech.” \s1 Jisas Naklipech Umu Agundak Apakip Ulkwip Punosuh Apakich Biruamu \r (Luk 6:27-28; 6:32-36) \p \v 43 Jisas balan nyeilen nakli, “Ipak douk apemnek umu seiwak chakli namudak. Chakli, ‘Ipakip ulkwip imas punosuh ipakich bawogeich ali pukechuk agabus ipakich birua.’ \v 44 Wakuli nameitu douk yaklipepu. Ipakip ulkwip imas punubu punosuh ipakich birua ali imas pusolik God umu nunekumech yopinyi echebuk douk i save chunekepu anagu anagaluli. \v 45 Pugimah namudak ali ipakinu Aninu nape iluh heven uli eke nuhwalepu ananipu batowich. Anan douk i save nenek ananih wah hatawomu yowechi chanu yopichi elpech alagun ati. Echah douk namudak ati. Nenekah halamoli chenek yopinyi atin uli chanu echebuk douk chenek yowenyili alagun ati. \v 46 Sapos ipak ulkwip punosuh echebuk douk echech ulkwip panosuh ipak uli atich umu, ipak douk pakli God eke nutalipamu agundak pagimoh namobuk umu? Ati eke wak. Amam yowemi halau tagis uli chopuk hagimoh namobuk ati. \v 47 Ali sapos ipak punu ipakich atich elpech punenemu gudemu, enyebuk douk pakli penek monoken yopinyi pasin pecholokuk kipahechi elpech, ati wak. Echech wo chudukemu God uli e douk i save chagimoh namobuk ati. \v 48 Namudak ali ipak imas punubu putoglu duldulipali elpech punek yopinyi atin kobi ipakinu Aninu nape iluh heven uli nanubu nape duldulinamu.” \c 6 \s1 Jisas Naklimu Agundak Chugakamu Kipahechimu \p \v 1 Jisas balan nyeilen ali naklipech nakli, “Ipak punenek yologi. Kobi pukli punek enenyi enen yopinyi pasin agundak elpech chasuh nabes sape umu kadak chutulinyu-mepu, wak. Pukli pugimeh namudak umu, ipakinu Aninu douk nape iluh heven uli eke kobi nubemepu ipakich yopichi echudak, wak. \p \v 2 Namudak ali sapos ipak pukli pukech enech echudak echudak wakechimu, ipak kobi yotu hwalu pukech yopugunmomu chunatimaguk tikuk ati, wak. Kobi pugimeh kobi echech chenek loh uli elpech chagimeh gani lotuwig wilag o yegwih umu, wak. Echudakmali elpech douk chakli kadak elpech chutulich ali chutuk echechich yeguh chukih. Aduligu atugu yaklipepu. Echechich yopichi echudak douk achanalawech ali julug. \v 3 Wakuli sapos ipak pukli pugakomu echudak wakechi elpech pukech echudak umu, ipak imas punobechuk pukech. Ipakichi elpech douk chape halakatimu ipak uli chopuk kobi chudukemech, wak. \v 4 Punek namudak ali eke kobi enech chudukemech, wak. Namudak ali ipakinu Aninu douk natik enyudak ipak ponobechuk peneken uli, ali eke nukepu yopichi echudak. \s1 Jisas Naklipech Umu Agundak Chunek Beten Umu \r (Luk 11:2-4) \p \v 5 Jisas balan nyeilen nakli, “Abudak nyultab punek beten pusolik God abali, ipak kobi puneken puduk echudak douk chapemu chene loh uli i save cheneken umu, wak. Echech douk chanubu oub baitak umu chitak chiyotu numun lotuwig wilag o chunak chiyotu agundak wolobaichi elpech chalahemu ali chunek beten umu elpech chutulich. Adul ati yaklipepu. Echechich yopichi echudak douk achanalawech ali julug. \v 6 Wakuli abudak nyultab ipak pukli punek beten abali, ipak imas puwich ipakip lip, puwaluk duahas ali punek beten pusolik ipakinu Aninu douk wo chutulunatili e. Namudak ali ipakinu Aninu douk nape natik enyudak ipak ponobechuk peneken uli ali eke nukepu yopichi echudak. \v 7 Ali abudak nyultab punek beten abali, ipak kobi piyagwleh wolobainyi meyoluhin balan. Kobi puduk echech douk wo chudukemu God uli e i save chagimeh umu, wak. Echech i save chakli echechim wo adulim uli e god eke humnekech umu echechin lounyi beten. \v 8 Ali ipak kobi pugipech echechin pasin, wak. Ipak douk watak pusolik ipakinu Aninu e, ali anan douk anadukemu ihechumali echudak ipak wokepamu. \v 9 Ali punek beten umu douk puneken namudak. Pukli, ‘Apakinyu Aninu nyape iluh heven uli, apak makli chunatimaguk elpech chutuk nyakin yopinyi yeul nyukih. \v 10 Makli nyak nyupe nebenyalimu wolobaichi elpech. Makli nyugakamapu mugipech enenyi enen nyak nyaklienyi agundak apudak atap, douk chape iluh heven uli i save chagipechen umu. \v 11 Nyak nyukapu woligun gnunokwnumu doumeih uli. \v 12 Apak douk wo munohwen mupemu yowenyi douk kipahechi cheneken umu apak uli e wak, mokleyenyuk. Douk namudak ali nyak kobi wata nyunohwen nyupemu yowenyi apak moneken uli wak, nyukleyenyuk. \v 13 Nyak kobi nyukutuk Satan nichakomapamu munek yowenyi, wak. Wakuli douk nyihiyaho-noguk umu apak mupe kalbu.’ [Nyak atinyu nyape nyohwalu elpech chawich agundak nyak nyape nebenyalimu nyakich elpech umu, nyanubu dodogowinyu atinyu ali wolobaichi elpech chatuk nyakin yeul nyakih eheh nyumneh, adulin.] \v 14 “Mnek. Sapos ipak kobi punosuh yowenyi douk kipahechi chenekenyumepu uli pupemu, orait ipakinu Aninu nape iluh heven uli chopuk eke nunekumepu namudak ati. Eke kobi nunosuh yowenyi douk ipak peneken uli nupe, wak. Eke nukwleyenyuk. \v 15 Wakuli sapos ipak punosuh yowenyi douk kipahechi chenekenyumepu uli pupemu, orait ipakinu Aninu chopuk eke nunosuh ipak peneken uli yowenyi nupe. Eke kobi nukli nukwleyenyuk, wak.” \s1 Jisas Naklipech Umu Agundak Chunek Tambumu Kakwich Eneh Nyumneh Ali Chunek Beten Atin Umu \p \v 16 Jisas wata chopuk nakli, “Ali abudak nyultab pukli punek tambumu kakwich eneh nyumneh ali pupe punek beten atin abali, ipakigas yamagas kobi yowegas, wak. Kobi puduk echech douk chapemu chenek loh uli. Echech douk chenek tambumu kakwich ali chenek yamagas yowegas umu kadak elpech chutulich chukli echech douk wo chuwak woligun e. Aduligu atugu yaklipepu. Echechich yopichi echudak douk achanalawech ali ajulug. \v 17 Wakuli ipak, sapos punek tambumu kakwich umu punek beten eneh nyumneh umu, ipak imas punouh ipakigas yamagas. Puh yamagas ali punek wel umu ipakigas balagas. \v 18 Punek namudak umu kipahechi kobi chudukemech umu agundak ipak penek tambumu kakwich eneh nyumneh ali pape penek beten atin umu. Ipakinu Aninu douk wo chutulunu atili e anan atunu nudukemech. Ali ipakinu Aninu douk nutik enyudak ipak punobechuk puneken ali eke nukepu yopichi echudak.” \s1 Jisas Naklipech Umu Agundak Chunatimu Yopichi Echudak Chunechubuk Chukusumech Kalbu Iluh Heven Umu \r (Luk 12:33-34) \p \v 19 Ali Jisas wata nakli, “Ipak kobi punobuk ipakich yopiyopichi echudak chukus atugun apudak atap, wak. Punechubuk agundak umu douk eke echudak chubleyech o chunek ros yowech o chaku olugwih uli chuwol wilag chuwich chukumech aluh. \v 20 Wakuli ipakich yopichi echudak, ipak imas punechubuk chukusumepu kalbu gani iluh heven. Chukus abuldak wabul douk eke kobi enech echudak chubleyech o chunek ros o chaku olugwih uli kobi chuwich chukumech aluh umu. \v 21 Ipak punobuk ipakich yopichi echudak gani iluh heven. Punek namudak ali ipak ulkwip eke pupemu pulomu ablabuk wabul atubul douk ipakich echudak chakusumepamu. \s1 Nabes Asas Douk Kobi Enen Lam Umu \r (Luk 11:34-36) \p \v 22 Ipakis nabes douk sape kobi lam umu ipakiluh yegechiweluh. Sapos ipakis nabes sutik yopichi echudak ali ipakip ulkwip pulomu yopinyimu, ipakiluh yegechiweluh eke hlupe kalbu. \v 23 Wakuli sapos ipakis nabes yowes sutik yowechi echudak ali ipakip ulkwip pulomu yopinyimu, ipakiluh yegechiweluh chopuk eke hlupe sisahw. Namudak ali sapos ipakip ulkwip pulomu yowenyi atin umu, ipak eke punubu pupe sisahw kobi hagak lam ali pape yomotokweh umu. \s1 Wak Enen Elpen Deke Nyunokwnumu Nyusuh Moulamu Biom Nebemi Almom Alagun Ati E, Wak \r (Luk 16:13) \p \v 24 Deke kobi elpen nyunokwnumu nyunek moulamu biom nebemi almom, wak. Enyen douk eke nyukli wakuk ananu ali ananu eke ulkum munohwanu. Ananu eke nyumnek ananin balan ali ananu eke kobi nyumnekanu. Ipak douk wo punokwnumu pusuh God ananin moul ali punek moulamu mani alagun e, wak. \s1 Jisas Naklipech Umu Agundak Echudak Wakech Abali, Echech Kobi Ulkwip Yowep \r (Luk 12:22-31) \p \v 25 Namudak ali douk yaklipepu. Ipak kobi ulkwip yowep umu ipak yet ali pukli, ‘Iwe, kedeke muhuli kakwich o abal agnumu michah?’ Chopuk ipakip ulkwip kobi yowep umu ipakiluh yegechiweluh ali pukli, ‘Kedeke muneki luseh agnumu munekeh?’ Enyudakmali kobi piyagwlehen ati, wak. Ipak douk eke kobi pupe dodogowipamu luseh uli kakwich atich ali pupe loubamu apudak atap, wak. Susubati, ipak imas pupe kalbu punubu duldulipaguk ali echudak enech kakwich o luseh adakio punobukuk ulkwipumech. \v 26 Ipak putik hwehilau iluh uli almiguh. Ogwoguh douk wo hwunou kakwich aliga yopich ali wata hwutimech hwunak hwunechubuk onog chubukig wilag e, wak. Ogwoguh douk apakinu Aninu nape iluh heven uli i save nabilomoguh. Wakuli ipak elpech, ipak douk panubu yopipali pechalakuk oguhudak almiguh. \v 27 Ipak deke omuni ulkum yowem umu nyukli nyupe kalbu ali namudak wosik dodogowin nyugamu nyupegu anagun alagun banogun nyultabigun nyichalakuk abudak douk enyen eke nyugak abali? Ati deke kobi enen, wak. \p \v 28 Ipakip ulkwip yowep umu luseh umu monoken? Ipak wata putik polowahas ali ulkwip pulomu agundak chakihumali. Echech douk wo chunek moul o chunoklopu luseh e, wak. \v 29 Wakuli douk yaklipepu. Seiwak King Solomon douk nenek sanatimaguk ananis yopuyopusi bilas. Wakuli ananis bilas douk wak anas sunubu dudukas kobi enen echudak polowahas umu e, wak. \v 30 Doumeih wichap pakih pape yawihas. Wakuli kaman eke chublap chuwachop nyih. Apudak wichap douk wak enech yopichi echudak e, wak. Wakuli God douk nagakomop ali nenekap patoglu dudukap meyoh. Ipak douk ati panubu kobi wak punek bilipumanamu e, wak. Tik, ipak elpech douk panubu yopipali pechalakuk apudak wichap. Anan douk eke nukepu yopusi bilas punekas. \v 31 Namudak ali ipak kobi ulkwip yowep pukli, ‘Iwe, kedeke muhuli abal uli kakwich agnumu michah o omuni nyukapu eneh luseh munekeh?’ Namudak kobi pukli ati, wak. \v 32 Enyudakmali douk echech wo chudukemu God uli e atich i save ulkwip yowep umu chutimu ihechumali echudak. Wakuli ipak, ipakinu Aninu nape iluh heven uli douk natulipu ali anadukemech umu, ipak imas pulau ihechumali echudak ipak tukwahepomech uli. \v 33 Wakuli susubati ipak imas dodogowipu atipamu pukli puwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu ali punek anan naklienyi duldulinyi pasin. Pulik punek enyudak ali ihechumali enechi enech echudak eke adakio nukepeyech alagun. \v 34 Namudak ali ipakip ulkwip kobi yowep umu enenyi enen douk eke nyutoglu kaman uli, wak. Enenyi enen hevi nyutoglu kaman uli douk nyutoglu ali nyunubu nyukusuk kaman atugun. Enenyi enen nyutoglu anah nyumnah uli douk nyunubu nyukusuk ahabuk atuh nyumnah.” \c 7 \s1 Jisas Naklipech Umu Kobi Chunek Skel Umu Kipahechi Elpech Echechin Pasin, Wak \r (Luk 6:37-38; 6:41-42) \p \v 1 Jisas balan nyeilen nakli, “Ipak kobi punek skel umu kipahechi, wak. Punek namudak ali God eke kobi nunek skel umu ipak. \v 2 Umu monoken, God eke nunek skel umu ipakin pasin ahudak atuh yah kobi ipak penek skel umu kipahechin pasin umu. Ipak pugimehumech malmu kipahechi elpech, God eke wata nugimohumepu namobuk ati. \v 3 Ipak douk wo putik abudak nebebi aib bolu ipakis nabes uli e. Douk namudak ali ipak wata patulugun umu chokuguni aibigun douk gnolu ipakich elpech echechis nabes ulimu? \v 4 Nyak douk wo nyutik abudak nebebi aib douk bolu nyakip nabep uli e. Namudak ali nyak kobi nyuklipu nyakin elpen umu nyupotimenyuk agundak chokuguni aibigun douk gnolu enyenyip nabep uli, wak. \v 5 Ipak ati douk penek loh uli. Susubati ipak imas pulik pupotiyuk abudak nebebi aib bolu ipakis nabes uli. Ali ipak deke punotulugun kalbu ali adakio pupotiyuk agundak chokuguni aibigun douk gnolu ipakich elpech echechis nabes uli. \p \v 6 Enyudak God ananin yopinyi balan, ipak kobi puklipog nubag, wak. Eke gwukli waken ali gutanomu gwepu. Namudak ati ipakib anab sik dudukob weyoub chatalub nebebali utabal uli douk kobi pukoguh bulguh, wak. Kedeke hwulukwob ohwip ali hutanamu hubo ipak chopuk. \s1 Jisas Nakli God Eke Nukech Yopichi Echudak Echebuk Elpech Douk Chupe Chenek Beten Chusalik God Uli \r (Luk 11:9-13) \p \v 7 Ipak imas punek beten pusolik God umu nukepu echudak ali anan eke nukepeyech. Ipak imas pupe putimech ali eke putulich. Ipak imas pupemu pubo dua ali God eke nijikenyumepu. \v 8 Ihech elpech douk chenek beten chasolik God umu nukech echudak uli, anan i save nekechech. Echebuk douk chapemu chasolikanu chaulimu echudak uli, echech i save chatulich. Ali echebuk douk chupemu chubo dua chusalik God uli, anan eke nijikenyumech. \p \v 9 Sapos ipak ananu ananin batowin nyunaki nyusolikenyamu nyuken anatu bret umu, nyak ati eke nyuhul anam utam nyuken, waka? \v 10 O sapos enyen nyunaki nyusolikenyamu nyuken anap yelbup ele, nyak ati wosik deke nyuken enen idul, waka? Adul ati wak. \v 11 Ipak apudak atapipali ahlim douk yowepali penek wolobainyi yowenyili. Wakuli ipak douk panubu padukemech umu pukech yopichi echudak ipakich batowich. Namudak ali ipak eke punubu pudukemech. Ipakinu Aninu nape iluh heven uli douk nanubu yopuyopunali ali eke nunubu nukepu yopichi echudak douk ipak pusolikanamech uli. \p \v 12 Ipak imas punek umu kipahechi elpech ihenyumali pasin douk ipak pakli echech chuneken umu ipak uli. Enyudak pasin douk nyanubu bawogos umu lo nyanu enyudak balan seiwak amam profet haklienyuk uli.” \s1 Jisas Naklipech Umu Bieh Yegwih \r (Luk 13:24) \p \v 13 Jisas balan nyeilen nakli, “Ipak imas punak puwich enyudak nyanubu chokwinyi dua. Umu monoken, dua douk chuwichen chunamu yowebuli wabul uli douk nebenyi. Ahudak chugimah chunak uli yah douk chopuk nebehi ali wolobaichi elpech chape chagimoh. \v 14 Wakuli enyudak dua douk elpech chuwichen chunamu wabul douk chape kalbu eheh nyumneh umu, enyen douk nyanubu muduk meyoh. Yah hanamu abuldak wabul uli chopuk hanubu chokuh. Ali gwodich elpech meyoh chogwatah chagimoh.” \s1 Apak Imas Munek Yologimu Henek Lohumech Uli Profet Amamin Balan \r (Luk 6:43-44; 13:25-27) \p \v 15 Jisas balan nyeilen nakli, “Ipak punek yologimu amudak henek lohumech uli profet. Aduk eke putulum hupe duldul kobi yopichi mahich sipsip umu. Amam i save heagwleh yopinyi atin balan umu hunek ipak pumnekom. Wakuli amamin adulin tinytin douk hakli hipohul umu pumnek enen kipainyi balan pugipechen. Amam douk kobi wanalig wanohwigwi nubag umu. \v 16 Ali ipak douk eke putik amam heneken uli pasin ali pudukemom. Epudak wainip chulkwip douk wo pil ati e ahludak puligwiluh hlatogloluhi nadululuh, wak. Epudak enep chulkwip fik douk wo pil ati e yoweluhi giglagiluhi nadululuh, wak. \v 17 Ali douk namudak ati. Eke putulum pudukemom kobi patik lowas umu. Sanatimaguk yopugasi lowas douk yopipi chulkwip peil. Yowegasi yowepi peil. \v 18 Yowepi chulkwip douk wo pil ati e yopugasi lowas, wak. Namudak ati. Yopipi chulkwip douk wo pil ati e yowegasi lowas. \v 19 Sanatimaguk lowas douk wo yopipi chulkwip pil umu e douk i save chablowogos chogosehuk nyih. \v 20 Ali douk namudak ati. Henek lohumech uli profet douk eke putik amam heneken uli pasin ali pudukemom. \p \v 21 Ipak kobi pukli ihech elpech douk i save chohwale Digiweli, Digiweli uli eke chunak chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, wak. Elpech douk chugimeh kobi yekinu Aninu nape iluh heven uli naklimoluli atich, douk wosik eke chuwich chupe. \v 22 Ahudak nyumnah Aninu God nunek ananitu nebetali kwot ahi hutoglomu, wolobaichi elpech eke chunaki chuklipe namudak. Chukli, ‘Diginyali, Diginyali! Apak douk maklipech God ananin balan umu nyakin yeul. Magapech wolobaichi elpech mahiyahuk sagabehas chataglu chalhwasuk. Monek wolobainyi God atunu neneken uli moul!’ \v 23 Ali yek eke wata iklipech namudak. Ikli, ‘Kalemeik! Ipak douk papemu penek yowenyi atin uli. Yek douk wo kwalowi idukemepu e, wak.’ \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Biom Halak Wilag Uli Almom \r (Luk 6:47-49) \p \v 24 Namudak ali echebuk elpech douk chumnek enyudak yekin balan chuhwen chugipechen uli, echech douk chape kobi ananu nadukemech uli alman nalak wilpat agundak bulbudibumu uli. \v 25 Nalatu julug, nebehi echah holu, wolub bau betemati, wihun nalu nebebenu atunu, wakuli echudak douk wo chubo atudak wilpat tutu e, wak. Umu monoken, anan douk nalatu notowemu agundak bulbudib umu. \v 26 Wakuli ihech elpech douk chumneken meyoh enyudak yekin balan ali kobi chuhwen chugipechen uli, echech douk kobi anudak lahahainali alman douk nalak ananitu wilpat agundak weisan atunamu uli. \p \v 27 Nalatu julug, hanubu nebehi echah holu, wolub bau betemati, wihun nalu nebebenu atunu ali chabo atudak wilpat tatu. Tanubu tatu tabih takus sitisatu.” \p \v 28 Jisas naklipech enyudak balan umu julug ali echudak chanatimaguk wolobaichi almom almagou loguh hwonechlukech umu enyudak anan nenek skulumech enyi balan. \v 29 Umu monoken, anan douk nanubu nalau nebenyi namba ali naklipech balan dodogowinu atunu. Amam henek skulumech umu lo uli douk wo hunek skulumech namudak e, wak. \c 8 \s1 Jisas Nagapech Ananu Yowegali Agudak Lepra Gapenyunali Alman \r (Mak 1:40-44; Luk 5:12-14) \p \v 1 Jisas natukemaguk nukut nagluki ali wolobaichi elpech chagipechanu chanak. \v 2 Ali ananu sik lepra gapenyunali alman nanaki nabih noduk ohlubus halakatimu Jisas ali naklipanu, nakli, “Diginyali, yakli nyak nyukli wosik umu, yakli nyugapeche ali yopuwe.” \p \v 3 Jisas nemnek ali nonu logul nowemu ananis wis anudak alman, ali naklipanu nakli, “Yek yakli wosik nyak nyunubu yopinyu!” Ali ahudak atuh anan nanubu yopunu. \v 4 Ali Jisas naklipanu nakli, “Nyunak ali kobi nyuklipu enech umu agundak yagabeyenyamu, wak. Wakuli douk yakli nyunubu nyunamu pris ali nutulinyu. Ali nyunek ofamu enech echudak nyuku God kobi ananin lo seiwak nokaguk Moses enyi nyaklimu. Nyak nyunek namudak ali chunatimaguk elpech eke chudukemech chukli nyak douk ayopinyu.” \s1 Jisas Nagapech Ananu Alman Douk Nenek Moulamu Ananu Nebenali Soldia Uli \r (Luk 7:1-10) \p \v 5 Douk aliga Jisas nanak nawich wabul Kapaneam ali ananu nebenalimu amam soldia uli nanaki nanolaku-manamu nugakamanu. Anudak soldia douk nape nebenalimu 100-poleim soldia. \v 6 Naklipanu namudak. Nakli, “Diginyali, anudak neneme moul uli alman douk agudak genekanu nechuh wilpat. Ananiguh biguh hwanubu hwagak ali nemnek nebehi nyih.” \p \v 7 Jisas nemnek namudak ali naklipanu nakli, “Wosik, eke inaku igabeyanu yopunu.” \v 8 Wakuli anudak nebenali soldia nebemanu balan nakli, “Diginyali, yek wo yopuwelimu nyak nyunaku nyuwichu yekitu wilpat e, wak. Ati yakli nyukli balan atin ali anudak neneme moul uli wata yopunu. \v 9 Umu monoken, yek yet douk yenek moul ami ali yape chukamomu yekinu nebenali soldia. Ali chopuk yek douk yape nebewelimu kipaimi soldia. Sapos ikli iklipu ananamu nunak umu, anan eke nunak. O ikli iklipu ananomu nunakumali, anan eke nunaki. Ali sapos iklipu anudak neneme moul meyoh uli umu nunek enech echudak umu, anan eke nunekech.” \p \v 10 Jisas nemnek namudak ali loguh hwonechlukanu. Ali natanomu naklipu echebuk douk chagipechanu chanak uli, nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Apak Isrel yek douk wo itik enen elpen nyunek bilip dodogowin atin namudak e, wak. \v 11 Yaklipepu, wolobaichi elpech douk eke chunaki gani aun nakihumali, chunaki nanak nabih umu. Eke chunaki chunak chuwich chupe gani God ananich elpech chapemu. Eke chuwich ali chunu Ebraham nunu Aisak uli Jekop chupe atugun chupe chuwak woligun. \v 12 Ipak Juda douk pakli ipak eke puwich pupe agundak God ananich elpech chapemu. Wakuli enepu douk eke wata nipohul nuwachepu putoglu aduk umu abuldak yomotokweh-ibuli wabul. Putoglu agnabuk pumnek nebehi nyih ali eke puleh puwih naluh pududalaluh.” \p \v 13 Naklipech namudak iyuh ali natanomu naklipu anudak nebenali soldia nakli, “Kalemu wabul. Nyak douk anyenek bilip umu yek ali douk ayagabeyanu yopunu.” Ali banubu ababuk nyultab anan wata yopunu. \s1 Jisas Nagabe Pita Ananik Nakwlik Yopuk \r (Mak 1:29-31; Luk 4:38-39) \p \v 14 Jisas nanak aliga nanak nawich Pita ananitu wilpat ali natik Pita ananik nakwlik douk kwagobol ali kwechuh alas. \v 15 Natik namudak douk nanak nowemu ananis wis okwokwis ali kwanubu yopuk. Yopuk ali kwaitak kwape kwonekumanu kakwich. \s1 Jisas Nagabe Wolobaichi Agasudak Senekechi Elpech Yopich \r (Mak 1:32-34; Luk 4:40-41) \p \v 16 Douk aliga wabigun halakatimu wab ali chape chalawali wolobaichi sagabehas chapenyichi elpech chanakimu Jisas. Chalawechi ali naklipech atin balan meyoh ali echudak sagabehas chatoglu chalhwas. Chopuk nagabe chanatimaguk agasudak senekechi elpech yopich. \v 17 Anan douk nenek enyudak umu enen balan seiwak profet Aisaia neyagwlehenyuk uli nyutoglu adulin atin. Balan enyudak. “Anan meyoh nahiyahuk anagali anagu apakigu sik nagabeyopamu yopupu.” \s1 Jisas Naklimu Agundak Elpech Chukli Chugipech Anan Umu \r (Luk 9:57-60) \p \v 18 Jisas natik wolobaichi almom almagou chanaki cheyotu chalihi chalihonu ali naklipu ananim disaipel umu hunamu gani woblahahinyumu raunwara. \v 19 Wakuli ananu nenek skulumech umu God ananin lo uli nanaki naklipu Jisas nakli, “Tisa, ihagun nyak nyunak umu, yek eke inamenyu wunak.” \v 20 Ali Jisas nebemanu balan nakli, “Wanalig nubag i save gwechuh hulusigwiluh. Almiguh hwehilau iluh uli chopuk i save hwechuh was. Wakuli Yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli, yek douk wilpat wakemu inak ichuh ipe apudak atap umu, wak.” \p \v 21 Ali kipainali alman i save nagipech Jisas uli wata naklipanu nakli, “Diginyali, wata nyuklipe inak inugamaguk yekinu aninu iyuh, ali adakio inaki inamenyu wunak.” \v 22 Wakuli Jisas nebemanu balan nakli, “Nyak bukeyechuk. Kadak echebuk wo chunek bilip uli e chunak chunugomech chagak uli. Nyak yowi nyugipech yek.” \s1 Jisas Nahu Nebenali Wihun Nanak Neiluk \r (Mak 4:36-41; Luk 8:22-25) \p \v 23 Jisas nanak nalto bot ali ananim hagipech anan uli chopuk halto hanamanu hanak. \v 24 Henek pul hanak ali ahudak atuh ananu nanubu nebenali wihun naitak nohul yous ali nebebi molub batuk abal blawich bot ali bot halakatimu tuglukuk ati. Jisas anan douk nechuh netemu bot. \v 25 Ananim disaipel hanak habalunu ali haklipanu hakli, “Diginyali, kwaitak gakamapu. Apak halakatimu mugak wo.” \p \v 26 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Ipak elgeipamu monoken? Ipak ati panubu wo punek bilip umu yek e, wak.” \p Naklipamuk namudak ali wata naitak nahu anudak nebenali wihun nanu molub. Namudak ali wihun nanubu nanak neiluk. Yous wata kwalowi gubilakuk e. \p \v 27 Douk amam hatik namudak ali hanubu loguh hwonechlukam. Ali hakli, “Anudak monokanu alman. Wihun uli yous chopuk chemnekanu.” \s1 Jisas Nagabe Biom Sagabehas Chapenyum Uli almom Yopum \r (Mak 5:1-17; Luk 8:26-37) \p \v 28 Jisas nanak aliga nanak natoglu gani woblahah enyudak raunwara Galili. Nanak natoglu echech Gadara echech umu, ali biom sagabehas chapenyumi almom douk hapeli gani hulusigwiluh matmat ali hanaki hogwatanu. Amam douk hanubu wanahwim atum ali elpech wo chulahe ati e ahabuk amam hapenyuhi yah, wak. \v 29 Ali hohwaloli Jisas nebegun atugun hakli, “Hei, God ananinu Nuganinu! Nyak nyakli nyunekapu malmu apak? Duldulibu nyultab umu nyopu mulau nyih umu douk watak butoglu e, wak. Wakuli nyak douk nyanamali agundak umu nyopu mulau nyih, waka?” \p \v 30 Onoguh hwanubu wolobaiguhwi bulguh douk hweyatu anagun kwalowi lougun hwape hwawak woligun. \v 31 Ali echudak chapenyum uli sagabehas chanubu chape chasolik Jisas chakli, “Sapos nyak nyukli nyuhiyahapu mutukemaguk amudak biom almom mutoglu munak umu, orait apak makli nyukwleyapaguk munak muwich gwaguhwi wolobaiguhwi bulguh.” \p \v 32 Ali Jisas naklipech nakli, “Kale.” Namudak ali chatukemomuk chatogloli chanak chawich oguhudak bulguh. Ali oguhudak hwanatimaguk bulguh hwasahul nebegun atugun hwanak hwagoul hwagluk enen natogul. Hwagluk hwabih raunwara ali hwawak abal hwagak hwatuh. \v 33 Amudak hape hoku ogohudak bulguh uli douk hatik namudak ali halhwas hanak hawich nebebuli wabul. Hawich ali haklipech nyanatimaguk balan umu bulguh hwanu amudak biom almom douk sagabehas chapenyum uli. \v 34 Namudak ali chanatimaguk ablabuk wabulichi chanak chaulimu Jisas. Douk chogwatanu ali chakaganamu nutukemaguk echechumu nunak kipaigunmu. \c 9 \s1 Jisas Nagabe Ananu Douk Loguh Ayas Dudugichich Uli \r (Mak 2:1-12; Luk 5:17-26) \p \v 1 Echech Gadara chaklipu Jisas namudak ali anan wata nanak nalto bot natanamu nablo raunwara nanak gani woblahah. Nanak aliga nanak natoglu ananibul wabul. \v 2 Natoglu ali anam almom halali ananu loguh ayas chagagakanali alman anatu bet ali halawana-manali. Jisas natik amudak almom ali nadukemech umu amam douk hanubu henek bilipumanu. Namudak ali naklipu anudak loguh ayas chagakanali nakli, “O nuganinu, nyak kobi ulkum mulu sisahw elgeinyu, wak. Yek eke kobi inohwen ipemu nyakin yowenyi, ali douk enyudak eke ikwleyenyuk.” \p \v 3 Ali anam almom douk henek skulumech umu lo uli heneyagwleh chokubul hakli, “Anudak alman douk nenek tok bilas umu God.” \p \v 4 Jisas natulum nadukemu amamin tinytin ali naklipam nakli, “Ipak ulkwip kobi pulomu enyebuk yowenyi, wak. \v 5 Adul ati yaklipepu. Enyudak nameitu yaklipanamu yek awata inohwen ipemu ananin yowenyimu e, enyen douk wo nebenyi moul e, wak. Wakuli sapos yek ikli iklipanamu nitak nulahemu, enyudak douk adul nyanubu nebenyi moul. \v 6 Douk namudak ali Yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke igilapepu pudukemech umu God neke namba umu kobi inosuh apudak atapichi elpech echechin yowenyi ipe, wak. Ikwleyenyuk.” Douk nakliyuk enyudak balan ali natanomu naklipu anudak douk loguh ayas chagakanali nakli, “Nyak kitak nyunamu wilpat.” \p \v 7 Namudak ali anudak alman nanubu naitak nanamu ananitu wilpat. \v 8 Echudak wolobaichi elpech chatik namudak ali elgeich. Ali chatuk God ananin yeul nyakih umu chakli anan douk nagakamu elpech ali dodogowich chalau namba umu chunek enyudakmali. \s1 Jisas Naklipu Matyu Ali Nagipechanu \r (Mak 2:13-17; Luk 5:27-32) \p \v 9 Jisas natukemaguk agnabuk nanaku wakuli natiku ananu alman douk chohwalanamu Matyu uli. Natulunu nape wilpat douk nape nalau tagis atali. Ali nakliponogu nakli, “Nyak yowi nyugipech yek.” Namudak ali Matyu naitak nanamanu hanak. \p \v 10 Hanak ali ababuk nyultab Jisas nanu ananim hanak howachabal hape Matyu ananitu wilpat hape hawok woligun abali, wolobaimi halau tagis uli hanu echudak chenek enenyi enen yowenyili douk chanak chanom chape atugun chape chawak woligun. \v 11 Douk amam Farisi hatik namudak ali hasalik ananim disaipel hakli, “Aipo, ipakinu Tisa douk nanu amam halau tagis uli hanu echudak chenek yowenyili elpech chape atugun chape chawak woligun. Anan nenek namudak umu monoken?” \p \v 12 Jisas nemnekam ali naklipam enyudak balan nakli, “Elpech douk agasudak wak sunekech uli e douk wo chunamu dokta umu nugabeyech, wak. Echebuk douk agasudak senekechi uli atich eke chunamu dokta umu nugabeyech. \v 13 Ipak punak putalih enyudak balan nyetemu God ananik buk uli ali pudukemu bawogen umu. Balan enyudak. God nakli, ‘Yek yakli wak umu ipak pubo mahich punek ofamech puku yek, wak. Yek douk yanubu yaklimu punelek kipahechi ali pugakamech.’ Ali yek douk wo inakumali ihwalu duldulichi elpech umu chutanomu chukanu apaluh God e, wak. Yek douk yanakumali ihwalu chenek yowenyili umu chukenyuk agabus yowenyi ali chutanomu chukanu apaluh God.” \s1 Jisas Naklimu Agundak Chunek Tabumu Kakwich Eneh Nyumneh Ali Chupe Chunek Beten Atin Umu \r (Mak 2:18-22; Luk 5:33-39) \p \v 14 Ali ababuk nyultab, amudak hagipech Jon douk nenek baptaisumech uli hanaki hasalik Jisas namudak. Hakli, “Apak manu amam Farisi douk i save monek tabumu kakwich eneh nyumneh ali mape monek beten atin. Wakuli nyakim disaipel douk wo hugimah namudak e umu monoken?” \p \v 15 Jisas nemnek ali nebemom balan naklipam enen woblen balan nakli, “Abudak nyultab ananu alman nasuh okwok abali, ananichi douk eke chunek nebeguni woligun chugnah ali chunehilau chupe. Umu monoken, nasuh okwok uli douk watak nanech nape. Wakuli ababuk nyultab enech chukli chulau anudak nasuh okwok uli nunakuk kipaigunmamu, ananichi douk eke apaluh yoweluhumanu, chuleh ali eke adakio kobi chuwak kakwich ali chupe ulkwip pulomanu. \p \v 16 Elpech douk wak enech chugimeh ati e, umu chitak chuhuli anas sanubu namusi lusehis ali chutapu eneh ahalakatimu bluligeleh uli luseh agundak tutukeleh umu e, wak. Kedeke chunek namudak ali kobi loubali agundak chakwlopu namusi lusehis umu eke wata lulalagun. Lulalagun lusehis sutobleik ali ehudak luseh eke gnunubu nebegunmu gnugal. \v 17 Namunali abalinu wain douk wo chichalanu ati e alisi chaklopos uli memeis bechis, wak. Kedeke chukli chichalanu ali aman nyupe bechis pupuwolos wain nunakuk atap ali bechis chopuk eke sunotiteh. Wakuli namunali wain douk i save chechalanu namusi bechis. Namudak ali bechis eke dodogowis kobi puwolas ali wain chopuk eke kobi nunakuk atap nunotiteh, wak.” \s1 Jisas Nagabe Onok Almatok Douk Butog Gwanakok Uli Ali Nohul Onok Kwagak Uli Kwaitak \r (Mak 5:22-43; Luk 8:41-56) \p \v 18 Jisas wata nape naklipam balan Jon ananim disaipel ali ananu echech Juda echechinu nebenali alman nanaki nabih noduk ohlubus natau halakatimu Jisas ali nakli, “Yekik nugawik douk nameitati kwagak. Wakuli douk yakli nyunaku nyuwemeyok wis umu wata kwitak.” \p \v 19 Jisas nemnek ali naitak nanamanu hanak. Ali ananim disaipel chopuk hanamanu. \p \v 20 Hanak ali onok almatok kwanaki agundak agabinamu Jisas ali kwasusuh algasih umu ahudak louhi lupah anan nenekah uli. Okudak almatok douk butog gwanakok wihluwehlu umu 12-poleich yogleguh. \v 21 Okwok douk kwoneyagwleh kwakli, “Ikli isusuh ananih lupah atuh umu, yek eke yopuwe.” \p \v 22 Wakuli Jisas natanomu natuluk ali naklipok nakli, “Nugawik, nyakihw apahw kobi yowehw, wak. Nyak nyenek bilip nyakli yek dodogowiweli ali nyak dakio yopinyu.” Ali banubu ababuk nyultab butog tupokologuk ali wata chopuk yopuk. \p \v 23 Douk aliga Jisas nanak natoglu anudak nebenali ananitu wilpat ali natik umu wolobaichi elpech douk chape chelepu ananik nugawik. Enech douk chape chehepich baltog. Namudak ali chanubu chohwoligas chahwagas. \v 24 Douk natulich namudak ali naklipech nakli, “Ipak taglaguk agundak. Okudak chokukwi douk ati wo kugak e, wak. Okwok douk kwechuh meyoh.” Echech chemnek namudak ali cheyakasunu. \v 25 Douk nokogech chataglaguk aduk atugun ali nanak nawich nasuh okwokwin logul ali nokuhul kwaitak yopuk. \v 26 Namudak ali balan nyoweyeh nyanak ihalub walub enyebuk provins Galili umu agundak Jisas nohul okudak kwagak uli kwaitak umu. \s1 Jisas Nagabe Biom Nabes Sechukom Uli Hanu Ananu Douk Wo Niyagwleh Atili E \p \v 27 Jisas natukemaguk ablabuk wabul nape nanak ali biom nabes sechukomi almom hagipechanu hape hohwalu hanak hakli, “Nya Devit ananinu yamenu, nyak nyukli mapilihu ohwak.” \p \v 28 Jisas nanak nawich nape wilpat ali amudak biom nabes sechukomi hanaki hatoglomanu. Ali nasalikam nakli, “Ipak penek bilip pakli yek douk wosik dodogowiwemu ihulmepu nabes yopus, waka?” \p Ali amam haklipanu hakli, “Diginyali, adul wonek bilip wo.” \p \v 29 Ali nowemu wis amamis nabes ali naklipam nakli, “Ipak douk penek bilip umu yek ali yakli ipak wata putulugun.” \v 30 Ali amamis nabes wata yopus hatulugun hwilhwaluk. Ali Jisas naklipam dodogowinyi balan nakli, “Ipak punenek yologi. Eke punak puklipu enech elpech umu agundak yagabe ipakis nabes yopus umu, wak.” \v 31 Wakuli hatoglu hanak ali haklipech hanak ihalub walub blape ababuk amnab uli. Haklipech umu enyudak douk Jisas neneken uli. \p \v 32 Amudak biom almom hatukemaguk Jisas hape hanaku ali enech elpech chalawali ananu alman umu Jisas. Anan douk enen sagabu nyapenyunu ali wo niyagwleh ati e, wak. \v 33 Douk Jisas nahiyahuk enyudak sagabu nyatoglu nyalhwasuk, wakuli nanubu nape neyagwleh. Namudak ali echech almom almagou loguh hwonechlukech ali chakli, “Seiwak, apak Isrel douk wo kwalowi mutik enen e enyudakmali, wak.” \p \v 34 Wakuli amam Farisi douk hakli namudak. Hakli, “Anabuk douk Satan meyoh nenekanu dodogowinu ali dakio dodogowinamu nahiyahuk sagabehas chatukemaguk elpech chatoglu chalhwas.” \s1 Jisas Natik Almom Almagou Ali Nanubu Nenelekech \p \v 35 Jisas nalahe nanak ihalub nebelubi blanu chokulubi walub ali nawich echech Juda chape cheyagwleh balan yogwi wilag nape naklipech God ananin yopinyi balan. Chopuk douk naklipech yopinyi balan umu agundak elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Naklipech balan ali nagabe ihagamali anangali anagu agudak gapenyich uli elpech yopich. \v 36 Nalahe natik chanubu wolobaichi almom almagou namudak ali nanubu nenelekech. Umu monoken, echech douk chanubu wo dodogowich e ali chape sisahw kobi sipsip douk alman nupe niyohech uli wak ananamu e. \v 37 Jisas natulich namudak ali natanomu naklipu ananich disaipel enyudak woblen balan nakli, “Kakwich chanubu wolobaichi chasu chape nahabigu, wakuli elpech chusogunmech uli douk wo wolobaichi e. \v 38 Namudak ali ipak imas punek beten pusolik nohobigeinali umu nukagas chenek moulaluli chuwich chusogunmech chichubuk atugun.” \c 10 \s1 Jisas Ananim 12-poleim Aposel Amamich Yeguh \r (Mak 3:13-19; Luk 6:12-16) \p \v 1 Jisas nahwalu ananim 12-poleim disaipel hanaki heyotu atugun ali nokom ananin pawa. Nokom pawa umu huhiyah sagabehas chutukemaguk elpech chutoglu chulhwas. Chopuk umu hugabech ihagamali anagali anagu sik genekech uli elpech yopich. \v 2 Amam 12-poleim aposel amamich yeguh douk echudak: Susubeinu douk Saimon. Kipainyi yeul nonohwalu Pita. Anan nanu ananinu owaninu Andru, Jems nanu ananinu owaninu Jon. Amam douk Sebedi ananim nugamim. \v 3 Pilip nanu Batolomyu. Tomas nanu Matyu douk nalau tagis uli. Alfias ananinu nuganinu Jems. Ananu Tadias. \v 4 Ananu Saimon. Anudak Saimon douk natanuh ananu lain almom chohwalam umu Selot.\f + \fr 10:4 \ft Enyudak yeul Selot douk chohwalu ananu lain almom echech Isrel. Amudak almom douk dodogowin atum umu hakli echech Isrel imas chulau indipendens. Hakli wak umu chupe chukamomu echech Rom, wak. Ali Saimon douk ananu umu amudak almom chohwalam umu Selotu uli.\f* Amam hanu Judas douk nanaki wabul Kariot ali douk eke nugilapu Jisas ananim birua anan Jisas uli. \s1 Jisas Nokom Moul Ananim 12-poleim Aposel \r (Mak 6:7-13; Luk 9:1-5) \p \v 5 Jisas naklipu amudak 12-poleim aposel enyudak balan ali nakagam hanak. Balan enyudak. Nakli, “Ipak kobi punak agundak kipahechi douk echech wak Juda uli e chapemu, wak. Chopuk echech Sameria echechilub walub kobi punak puwichalub, wak. \v 6 Wakuli douk yakli punamu echech Isrel atich. Echech douk wo chudukemu God ananin balan e, wak. Chape kobi chanak chawichuk uli sipsip umu. \v 7 Punak puklipech namudak. Pukli, ‘Abudak nyultab umu elpech chuwich umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk ahalakatimu eke butoglu.’ \v 8 Punak pugapech agudak genekech uli yopich. Puhul chagak uli chitak. Pugapech yowegali agudak lepra gapenyich uli elpech ali gutukemechuk yopich. Puhiyah sagabehas chutukemaguk elpech chutoglu chulhwas. Okudak outuk umu punek enyudakmalimu douk yekepeyok meyoh. Wo putaluk e. Namudak ali abudak nyultab ipak punak pugabe enech elpech umu, ipak kobi wata puhwalech umu chutalipu, wak. Pugabeyech meyoh. \v 9 Punak abali, ipakigas bagos kobi pitak pukli punoluk anal gwol o enen siliwain o enen kapain mani punohwen punak, wak. \v 10 Punak ahudak yah abali douk yakli kobi punatabak anagas begas, wak. Punak meyoh. Kobi pitak punosuh eneh kipaich luseh o kipaich sandelahas alagun, wak. Punenekech uli atich chupemepu. Butip chopuk kobi punosuh enep. Echebuk douk ipak punak punek moul puklipech God ananin balan uli, echech imas chukepu pichah uli kakwich. \p \v 11 Ablabuk chokubuli o nebebuli wabul ipak punak puwichabul uli, ipak imas punak putimu enen yopinyi elpen douk eke nyukli wosik umu ipak punen pupeuli. Pugwatu enen ali punu enyebuk atin pupe aliga putukemaguk ablabuk wabul punak. \v 12 Susubati pukli punak puwich anatu wilpat umu, susubati ipak imas punemech gude ali puklipech pukli, ‘Apak makli God nunekumepu yopinyi ali ipakiluh apaluh hlulu kalbu.’ \v 13 Sapos atabuk wilpatichi chuklipepu wosik umu punech pupemu, echech douk eke chupe kalbu kobi ipak paklipech umu. Wakuli sapos echech chukli wak umu ipak punech pupemu, orait enyudak balan douk penemech gude ali paklipech umu chupe kalbamu eke wata nyutanamumali ipak ali ipak pupe kalbu. \v 14 Ali sapos kobi enech elpech chuklipepu wosik umu punech pupe o chukli wak umu chumnek ipakin balan umu, ipak imas putukemaguk atabuk wilpat o wabul ali punak. Punak abali, ipak imas pugudupechuk ipluk ipakiluh yoliluh kukusuk umu echech chutulipu ali chudukemech chukli echech douk chenek yowenyi. \v 15 Adul ati yaklipepu. Seiwakichi elpech douk chape Sodom uli Gomora, echech douk chanubu chenek yowenyili elpech. Wakuli ahudak nyumnah God ananitu nebetali kwot tunenek ahi, ablabuk wabul douk chakli wak umu chemnek ipakin balan uli, anan eke nunubu nunekumech yowenyi nyichalakuk enyudak eke nuneken umu echech Sodom chanu Gomora uli.” \s1 Jisas Naklimu Enenyi Enen Hevi Eke Nyutoglomu \r (Mak 13:9-13; Luk 21:12-17) \p \v 16 Ali Jisas wata nagamu naklipu ananim disaipel nakli, “Ipak mnek. Eke inek salimumepu punak kobi echudak wo dodogowich uli e mahich sipsip chanak olokohun umu wanalig nubag umu. Namudak ali ihechumali echudak ipak punak pukli punekech uli, ipak douk pugamu pudukemu dukemu dakio punekech, kobi iguh umu. Chopuk ipak imas pigimah kobi oguhudak machubiguh almiguh umu. Ogwoguh douk wo huklimu hunek enen yowenyi ati e, wak. Ipak douk pugimeh namobuk ati. \v 17 Ipak punenek yologimu yowemi almom. Amam douk eke hunaki huhwepu hulawepamu nebemi douk hape hasuh kwotog uli. Hulawepu hunemepu kwotog ali eke chusakepu echudak gani numun wilag douk chape cheagwleh balan ogwi. \v 18 Ipak douk pagipech yek. Namudak ali eke chuhwepu chulawepamu nebemumali gavman uli hunu amam king umu puklipam yekin balan ali hemneken. Punak ali douk kalbamu puklipam yekin balan amabuk nebemi hunu echebuk douk wo chudukemu God uli e. \v 19 Ababuk nyultab chulawepamu kwot abali, ipak kobi elgeipu pukli kedeke piyagwleh monoken balan o pubeyenyumech malmu, wak. Banubu ababuk atubu nyultab God eke nugilapepu enyudak balan douk ipak eke piyagwlehen uli. \v 20 Balan piyagwlehen uli eke kobi ipak meyoh piyagwlehen, wak. Enyen douk eke ipakinu aninu God ananin Michin nyuwichepu ali nyipahul umu piyagwlehen.” \p \v 21 “Ababuk nyultab enenyi enen hevi nyutoglu abali, sanyowan eke hitaki ananu nunemanu balan ananu nuklipu kipahechi chanu nugak. Ahlim eke hugimehumech namudak ati amamich batowich. Batowich chopuk eke chitaki chukechuk agabus echechich mamechich. Eke chunak chunemech kwotog chuklipu kipahechi chech chugak. \v 22 Chanatimaguk elpech eke apaluh yoweluh umu ipak chukli wakepu. Umu monoken, ipak douk panubu pasuh yekin balan pagipech yek uli. Wakuli echebuk elpech douk chiyotu dodogowich atich umu bilip aliga hugikuk uli nyumnah hutogloluli, echebuk God eke wata nunolawech chutanamali chupe kalbu. \v 23 Ali abudak nyultab chukli chukli wakepu chunekepu anagu anagu anabul wabul abali, ipak imas putukemaguk ablabuk wabul pulhwas punamu kipaibuli. Aduligu atugu yaklipepu. Ipak eke kobi kebes piyatak ihalub walub blape Isrel uli puklipech God ananin yopinyi balan ali yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke wata itanamali. \v 24 Enen sumatin douk wo nebenyi nyichalakuk enyenyinu tisa e, wak. Namudak ati. Enen nyape chukamomu ananu nebenali alman nyenemanu moul meyoh uli, enyen douk wo nebenyi chichalakuk enyenyinu nebenali e, wak. \v 25 Namudak ali sapos enen nyenek skul uli nyukli nyutoglu alagun atimu enyenyinu tisa umu, namudak douk wosik. Nyenek moul umu ananu nebenalili douk chopuk namudak ati. Sapos enyen nyukli nyutoglu alagun atimu enyenyinu nebenalimu, namudak chopuk wosik. Ali ipak panu yek ipakiwe nebeweli douk namudak ati. Yek douk chohwale enyudak nyanubu yowenyi yeul Belsebul. Namudak ali ipak yekipali eke chunubu chuhwalepu yowepali chuklipepu enen enen.” \s1 Jisas Nakli Apak Imas Elgeipamu God Atunu \r (Luk 12:2-7) \p \v 26 Jisas balan nyeilen nakli, “Ipak kobi elgeipamu elpech douk chukli chunekumepu yowenyili, wak. Ihechumali echudak douk elpech chunobechuk chunekech uli eke wata chutoglu yopugunmu. Nyanatimaguk chonobechuk cheagwlehen uli balan chopuk eke wata chunatimaguk mnekuk ati. \v 27 Enyudak balan douk apak atupu mape yaklipepeyen uli, ipak imas putoglu puklipechen yopugunmomu wolobaichi chumneken. Chopuk enyudak balan douk yabomepu chokweh umu, ipak imas piyotuwi gani iluh wilag puhwalomenyi umu chunatimaguk chumneken. \v 28 Ipak kobi elgeipamu elpech douk eke chubo yegechiweluh atuluh hlugak uli, wak. Ipakich michich douk wo chunokwnumu chech chugak e. Wakuli ipak imas elgeipamu God atunu. Anan douk nanubu dodogowinamu nubo ipakich michich chunu ipakiluh yegechiweluh nichagiyechuk abuldak yowebuli wabul hel. \v 29 Ipak douk padukemech. Biech chokwichi almiguh douk i save chatalich 1 toea. Echudakmali almiguh, ipakinu Aninu God i save nenek lukautumech. Nukli wak umu enen nyugak umu, eke kobi enen nyugak, wak meyoh. \v 30 Ali ipak, ihalub ahilub blakih ipakigas balagas uli douk daleh daleh neyatalub. Nanubu nadukemepu kalbu. \v 31 Namudak ali ipak kobi elgeipu, wak. God anan douk i save ulkum molomu ipak pechalakuk wolobaiguhwi oguhudak almiguh.” \s1 Apak Kobi Munek Ablan Umu Muklipech Umu Agundak Apak Mape Jisas Ananipamu, Wak \r (Luk 12:8-9) \p \v 32 Jisas balan nyeilen ali nakli, “Echebuk elpech douk chuklipu kipahechi yopugunmu chukli echech douk chape yekich uli, yek chopuk eke inekumech namobuk ati gani iluh heven. Eke iklipu yekinu Aninu ikli echech douk yekich elpech. \v 33 Wakuli echebuk douk chuklipu kipahechi yopugunmu chukli echech wo yekich uli e, yek chopuk eke inekumech namobuk ati gani iluh heven. Eke iklipu yekinu Aninu ikli echech douk wo yekich elpech e, wak.” \s1 Apakip Ulkwip Imas Punubu Punosuh Jisas Michalakuk Enechi Enech \r (Luk 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Ipak kobi pukli yek douk yanamali inek apudak atapichi elpech umu chupe kalbu ali kobi chulpak chuhlitak, wak. Yek douk yanamali inekech chunatimaguk yowes ali chulpak chuhlitak. \v 35 Yek douk yanamali idiyogul elpech. Nugamim eke huhu amamim ahlim. Nugaliyu eke wuhu owowiyu mamaliyu. Mehiyaliyu eke wuhu owowiyu nakwluheu. \v 36 Enen elpen enyenyich birua douk eke echudak echech chanubu atugu nyunugamu. \p \v 37 Echebuk elpech douk ulkwip panubu panosuh echechich mamechich chechalakuk agundak echech ulkwip panosuh yek umaluli, echech douk chanubu wo chunokwnumu chupe yekich elpech e, wak. Echebuk elpech douk ulkwip panubu panosuh echechim nugamim o echechiyu nugaliyu chechalakuk agundak echech ulkwip panosuh yek umaluli, echech douk chanubu wo chunokwnumu chupe yekich elpech e, wak. \v 38 Ali echebuk elpech douk chukli wak umu kipahechi chech chugak umu agundak chagipech yek umaluli, echech douk wo chunokwnumu chupe yekich elpech e, wak. \v 39 Echebuk elpech douk ulkwip pulomu echechiluh yegechiweluh ali chunotutik umu kipahechi chech chugak uli, echech douk eke chugak ali chunubu chunak chuwichuk. Wakuli echebuk elpech douk chugipech yek ali kipahechi dakio chech chugak uli, echech eke chugak ali chunubu chupe kalbu eheh nyumneh. \s1 Elpech Chugakamu Enech Krais Ananich Elpech Uli, God Eke Wata Nukech Yopichi Echudak \r (Mak 9:41) \p \v 40 Echebuk elpech douk chulau ipak chunekumepu yopinyili, enyebuk douk cheneken umu yek. Namudak ali echebuk douk chalau yek chenekume yopinyili, enyebuk douk cheneken umu God douk nakagas yek yanakili. \v 41 Enyebuk elpen douk nyutik ananu profet ali nyukli anan douk yopunali nalahemali God ananin balan uli, ali nyulawanu nyunekumanu yopinyili, kwali enyen eke nyulau yopichi echudak kobi amam profet hulawech ulimu. Ali enyebuk elpen douk nyutik ananu duldulinali alman ali nyukli anan duldulinali ali nyulawanu nyunekumanu yopinyili, kwali enyebuk chopuk eke nyulau yopichi echudak kobi echudak duldulichi elpech chulawech ulimu. \v 42 Ali enyebuk elpen douk nyutik enen echudak yeguh wakechi elpech ali nyuken eneh nyumanugasihi abalih nyihah umu agundak enyen nyagipech yek umu, enyebuk adul God eke nubukumen yopichi echudak chukusumen. Eke kobi ulkum mukonoguk, wak.” \c 11 \s1 Jon Nenek Baptaisumech Uli Nakagas Ananim Disaipel Hanak Hatik Jisas \r (Luk 7:18-35) \p \v 1 Jisas naklipu ananim 12-poleim disaipel enyudak balan umu julug, umu nunek skulumom umu, ali naitak natukemaguk agnabuk nanak analub blape halakatili walub. Nanak nape naklipech ali nenek skulumech enyudak God ananin balan. \v 2 Anudak nenek baptaisumech uli Jon douk alikuk chowechikanu nape haus kalabus. Douk nemnek umu enyudak Krais nape neneken uli moul ali nakagas ananim disaipel hanak umu husalikanu enen balan. \v 3 Hanak ali hasalikanu hakli, “Douk God naklimu eke nukaganu nunakili douk nyak, waka eke mupe mubeyogunmu kipainali?” \p \v 4 Jisas nemnek ali nebemom balan nakli, “Aliga putanamu puklipu Jon umu enyudak balan douk pemneke yeyagwlehen uli nyanu enyudak moul douk yeneken patulin uli. \v 5 Puklipanu pukli yagabe nabes sechukechi wata chatulugun. Chape atap atup uli wata chalahe. Yagabe sik lepra gapenyich uli wata yopich. Aligas sogugakeyechi wata chemnek. Yohul chagak uli chaitak chape. Yaklipech God ananin yopinyi balan echebuk douk chanahwagagun umu echudak uli ali chemneken. \v 6 Ali echebuk elpech douk ulkwip polomu yek ali chasuh yekin balan dadag uli, echech wosik iken chunehilau.” \p \v 7 Abudak nyultab Jon ananim disaipel hape hanak abali, Jisas douk nape naklipu echudak wolobaichi elpech umu Jon. Nakli, “Abudak nyultab panamu agundak wohigunmu douk elpech wak umu, ipak douk panak umu putik monoken? Panak umu putik anah wo dodogowihi aluh douk wihun nahuhul nahubuk uli? \v 8 Panak umu putik monoken? Ati douk eke panak umu putik ananu nenek yopihi luseh uli, waka? O wak. Henek yopihi luseh uli douk i save hape gwagwi amam king hapenyugwi wilag. \v 9 Namudak ali douk panak umu putik monoken? Panak umu putik ananu profet douk God nagilapanu ananin balan ali naklipu elpechen uli, waka? Wo, adul wo. Ipak douk panak umu putik ananu profet. Yaklipepu, anabuk profet douk nanubu nebenali nechalakuk hanatimaguk profet. \v 10 Jon anan douk anudak alman seiwak howemaguk God ananin balan nyakliyanali. Henyemaguk namudak. God nakli, \q1 ‘Yek eke ikagas anudak nulau yekin balan uli nulik ali nyak eke adakio nyugikuk. Anan eke nugabemenyu yah umu nyak nyugimah nyunak umu.’ \m \v 11 Aduligu atugu yaklipepu. Jon nenek baptaisumech uli, anan douk nanubu nebenali nechalakuk ihech elpech seiwak chape apudak atap aliga nameitoluli. Wakuli echebuk elpech douk chanubu yeguh wakech ali chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umaluli, agundak yeguh chukihech umu douk eke chunubu chichalakuk Jon. \v 12 Likuk abudak nyultab Jon nenek baptaisumech uli nape naklipech God ananin balan abali aliga nameitu, enech dodogowichi wanohwichi elpech douk chape didigichich atich chape chabilak umu chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. \v 13 Lo seiwak God nokaguk Moses umu, enyen douk nyakliyuk umu elpech eke chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Hanatimaguk profet chopuk hakli enyudak atin aliga Jon natoglu. \v 14 Ali sapos ipak pukli enyudak balan adulin puhwen umu, ipak douk puhwen. Balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli profet Ilaija imas nutoglu. Enyen douk nyaklimu anudak Jon. \v 15 Ipak aligas sapenyipali imas pumnek enyudak balan ali imas pudukemen.” \p \v 16 “Ikli ineyogamu ipak nameiteipali elpech ipakin pasin umu, yek douk eke ikwu monoken woblen balan? Ipak douk paduk chokwichi douk chowachabal chape onoh omeh ali chohwalogu kipaichi chokwichi. \v 17 Chohwalechu chakli, ‘Apak douk mehepichumepu buan umu piyolub, wakuli ipak wo piyolub e. Apak douk meyolub chagak uli, wakuli ipak wo puleh e.’” \v 18 Jisas balan nyeilen nakli, “Jon douk nanaki ali anabu nyultab kakwich wo nichah ati e. Wainibal abal chopuk nanubu wo nubalah ati e. Ali enech douk chatulunu chakli, ‘Anan douk enen sagabu nyapenyunu.’ \v 19 Ali yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli douk yanaki yawak kakwich wihluwehlu, yawak wainibal abal. Ali enech douk chatiwe chakli, ‘Tik, anan douk napemu nawak kakwich uli wainibal abal nalikuk.’ Chopuk echech douk chakli, ‘Anan douk nanahwech umu elpech echudak douk chenek yowenyili chanu amudak halau tagis uli.’ Wakuli douk yaklipepu: Ipak eke putik echebuk elpech chulau God ananin yopinyi save chuhwen dadag chunek yopinyi pasin ali eke pudukemech pukli echechin pasin douk yopinyi.” \s1 Elpech Wo Chukanu Apaluh Diginali Uli E Douk Eke Chumnek Nebehi Nyih \r (Luk 10:13-15) \p \v 20 Jisas nenek wolobainyi God atunu neneken uli moul nyatoglu analub walub. Neneken chatulin wakuli echech wo chukenyuk agabus yowenyi ali chutanomu chukanu apaluh God e, wak. Namudak ali echech albabuk walub douk didigichinu atunu naklipech dodogowinyi balan. \v 21 Naklipech nakli, “Mapilipu ipak elpech douk pape albudak biolub walub Korasin uli Betsaida. Ipak douk eke pumnek nebehi nyih ali punubu pupe sisahw. Umu monoken, douk seiwak ananu alman nunek enen God atunu neneken uli moul gani Taia uli Saidon kobi enyudak yek yeneken ipakilub ele, echech deke aseiwak chutukemaguk yowenyi. Ali deke chitak chusak yowehi luseh ali chichlokuh algabus umu chugilapech umu echech douk achekenyuk agabus yowenyi. \v 22 Wakuli douk yaklipepu. Ahabuk nyumnah douk God nunaki nunekumech balan chanatimaguk elpech umu, hevi nuneken nyutoglomu ipak uli eke nyunubu nyichalakuk enyebuk eke nuneken nyutoglomu echech chape Taia blanu Saidon uli. \v 23 Ali ipak Kapaneam chopuk, ipak pakli God eke nukli wosik ali nulawepu pulto iluh heven, waka? Ati eke wak. God eke nuwachepu pugluk gani chagak uli chabih chapemu. Sapos enyudak nebenyi moul douk yape yeneken ipakibul wabul uli seiwak enech chuneken echech Sodom chutulin ele, nameitu abuldak wabul Sodom deke wata blupe ati. Deke kobi bulkwolobuluk, wak. \v 24 Wakuli douk yaklipepu. Ahudak nyumnah God natalihah umu nunemech balan chanatimaguk elpech ahi, hevi eke nuku ipak pulau nyih umu douk eke nyunubu nyichalakuk enyudak hevi douk eke nuku echech Sodom umu.” \s1 Jisas Nakli, “Ipak Punamali Yek Ali Igakomepu Punek Malolo Pupe Kalbu” \r (Luk 10:21-22) \p \v 25 Ali ababuk nyultab, Jisas nakli namudak. Nakli, “O yekinyu Aninu Diginyalimu iluh atap uli, yek douk yenek tenkyumenyu. Umu monoken, nyak douk nyobechuk bawogen umu nyakin balan umu echebuk douk chanubu chadukemech uli chanu chalau wolobainyi save uli, wakuli nyak wata nyagilapu echudak atich douk chape kobi chokwichi batowich ulimu. \v 26 Adul Aninu, nyak douk nyagipech nyakin atin laik ali nyenehilau nyenek namobuk.” \v 27 Ali Jisas wata nakli, “Yekinu Aninu douk aneke ihechumali echudak. Ali douk wak enech elpech chudukemu yek ananiwe nuganinu e, wak. Aninu God atunu nadukeme. Yekinu Aninu chopuk wak enech chudukemanu e. Yek ananiwe Nuganinu yanu echebuk douk yek yakli igilapech anan uli atupu madukemanu.” \p \v 28 “Ipak douk penek nebenyi moul umu pasah enenyi enen nebenyi hevi ali wo dodogowipu uli e, ipak punatimaguk punamali yek. Yek douk eke igakomepu punubu punek malolo. \v 29 Punaki pulau save yek ali pupe chukamomu yek. Kobi douk pasah anagu palag douk chogolu bulmakauhas umu chusonuk echudak uli. Ipak douk punaki pulau save yek. Umu monoken, yek douk yanubu naleiweli alman ali i save yeyagwleh chokwin balan. Punamali yek igakomepu punek malolo ali ipakiluh apaluh eke hlulu kalbu. \v 30 Agudak palag yek igowemu ipak uli douk wak nebenyi moul umu ipak pugasah umu e, wak. Ali enyudak hevi yek ikepamu pinyusah uli douk wak amamanyin umu ipak pinyusah e, wak.” \c 12 \s1 Jisas Douk Nebenalimu Nukli Chunek Monoken Moul Ahudak Nyumnah Sabat. \r (Mak 2:23-28; Luk 6:1-5) \p \v 1 Douk aliga anah nyumnah douk echech Juda moul wak chape meyoh ahi hanak hatogloli, ali Jisas nanu ananim disaipel hawich hanak anagu nahabigu douk chau wit-agali. Ananim disaipel nyulub blam ali hape hablomu anagunitamu wit hatowah. \v 2 Douk amam Farisi hatik namudak ali haklipu Jisas hakli, “Tik nyakim disaipel heneken umu enyudak. Apakin lo nyakli kobi munek enen moul ahudak nyumnah Sabat, wak.” \v 3 Jisas nemnek ali nebemom balan nakli, “Ipak eke patalihen waka wak balan, umu enyudak douk seiwak Devit nanu ananim nyulub blam ali Devit neneken uli? \v 4 Anan douk nanak nawich God ananitu nebetali wilpat ali nohuli bret douk chenek ofamatu choku God uli ali nanu ananim hanamonoluli hatowah. Apakin lo douk nyakli kobi enech meyoluhich elpech chuwak atudakmali bret, wak. Amam pris atum hutowoh. \v 5 Chopuk ipak eke patalihen padukemen waka wak, enyudak balan douk nyetemu lo nyetemeyok uli buk? Enyen douk nyaklimu amam pris douk i save henek moul numun God ananitu wilpat uli imas hunek moul ahudak nyumnah Sabat umu. Amam i save hablo lo henek moul Sabat, wakuli balan douk wak enen nyupenyum e, wak. \v 6 Ali douk yaklipepu. Yek enyudak nameitu yapeuli douk yanubu nebeweli yechalakuk atudak God ananitu nebetali wilpat. \v 7 Enen balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli namudak. God nakli, ‘Echudak douk ipak punek ofamech picheh puku yek uli douk yakli wakech. Wakuli enyudak douk yek yaklien uli douk yakli ipak imas punelek kipahechi ali pugakamech punekumech yopinyi.’ Douk sapos ipak pudukemu bawogen umu enyudak balan ele, ipak deke kobi pukli balan wakechi elpech douk chenek yowenyi, wak. \v 8 Umu monoken, yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli douk yanubu Digiwelimu iklipu elpech umu chunek moul ahudak nyumnah Sabat.” \s1 Jisas Nagapechumanu Logul ananu Alman Ahudak Nyumnah Sabat Douk Echech Juda Moul Wak Chape Meyoh Umu. \r (Mak 3:1-6; Luk 6:6-11) \p \v 9 Jisas natukemaguk amam Farisi namobuk ali nanak nawich anatu echech Juda chape cheagwleh balan atali wilpat. \v 10 Nawich ali natik ananu logul nyenek-analuli alman douk nape. Anam almom douk hakli hunemanu balan Jisas. Namudak ali haitak hasalikanu hakli, “Jisas nyak nyakli lo wosik nyakli deke mugabe agasudak senekechi elpech ahudak nyumnah Sabat o wak?” \p \v 11 Ali Jisas naklipam nakli, “Sapos ipak ananu nuglemu enen sipsip ali enyudak sipsip nyunak nyugluk anagu bobigu ahudak nyumnah Sabat umu, ipak douk padukemech. Anan eke wata nunak nuhwen nutukenyumali atugun. \v 12 Ali douk yaklipepu. God anan douk nanubu ulkum molomu elpech checholokuk echudak mahich sipsip. Namudak ali sapos mugapech agudak genekechi elpech ahudak nyumnah Sabat umu, enyudak douk wosik monek yopinyi. Wak mublo lo e.” \p \v 13 Naklipamuk namudak ali natanomu naklipu anudak logul yowenyonali nakli, “Nu nyakin logul.” Douk nonu logul ali nyanubu yopin nyape kalbu kobi enyudak enen umu. \v 14 Amam Farisi hatik namudak ali hanubu haitak hatoglu hanak. Hanak ali heagwleh habo balan umu hakli hulimu anah yah umu hubo Jisas nugak. \s1 Jisas Anan Douk Nanubu Nenek God Ananin Moul Uli \p \v 15 Douk Jisas nadukemu enyudak amam Farisi hakli hunekenyumanu uli, ali wata natukemaguk ablabuk wabul nanak. Nanak ali wolobaichi elpech chagipechanu. Chagipechanu ali nagapech chanatimaguk agasudak senekechi elpech yopich. \v 16 Ali naklipech dodogowinyi balan umu kobi wata chunak chuklipu kipahechimu anan, wak. \v 17 Anan douk naklipech namudak umu enen balan seiwak God nohul profet Aisaia neyagwlehenyuk uli nyutoglu adulin atin. Balan enyudak. \v 18 God nakli, \q1 “Tik anudak alman. Anan douk yatalihonomu nunek yekin moul uli. Yek douk ulkum manahwanu ali yanubu yenehilau-manu. Eke ikanu yekin Michin nyuwich nyupenyunu ali eke nunak nuklipu echudak elpech douk wo chudukemu yek uli e umu yek yaklienyi duldulinyi pasin. \v 19 Anan eke kobi nunu kipahechi chune-chichilak o nuhwalu nebegun atugun, eke wak. Yegwih eke kobi chumnek ananigu nigu, wak. \v 20 Elpech douk wo dodogowich ali chape kobi alih douk wihun nehuhul nehubuk umu bageleh uli, anan eke kobi nech nichagiyechuk, wak. Elpech douk wo dodogowich ali ulkwip yowep uli douk chape kobi eneh nyih douk halakatimu hugak uli. Ali anan eke kobi didigichinu atunu nutulich, wak. Anan eke wata nugakomech dodogowich. Anan eke nunek moul nupe aliga aliga yopinyi pasin nyubo yowenyi pasin nyubihuk. \v 21 Ali echudak elpech douk wo chudukemu yek uli e eke chusuh ananin balan ali chupe chubeyogun-manu umu nunolawech.” \s1 Amam Farisi Hakli Jisas Nanu Belsebul Douk Nebenamoli Sagabehas Uli Henek Atin Moul \r (Mak 3:20-30; Luk 11:14-23, 12:10) \p \v 22 Ali ababuk nyultab, enech elpech chalawali ananu enen sagabu nyapenyunali alman umu Jisas. Anan douk nabes sechukanu ali chopuk wo niyagwleh ati e. Chalawonolimu Jisas douk nagabeyanu neyagwleh ali wata chopuk natulugun. \v 23 Chanatimaguk elpech chatik namudak loguh hwonechlukech ali chakli, “Aipo, anudak alman douk ati eke Devit ananinu yamenu\f + \fr 12:23 \ft Enyudak balan Devit ananinu yamenu douk woblen balan umu anudak alman Krais douk God natalihanu ali naklimu nukaganu nunaki nunolau elpech uli.\f* waka? Anan douk anudak God naklimu eke nutalihanu ali nukaganu nunamali nunolau elpech uli, waka?” \p \v 24 Douk amam Farisi hemnek namudak ali heneyagwleh chokubul hakli, “Anudak alman douk nebenalimu sagabehas uli douk chohwalanamu Bielsebul uli nenekanu dodogowinu dakio nehiyah sagabehas chatukemaguk elpech chatoglu chalhwas.” \p \v 25 Jisas natulum nadukemu amamin tinytin ali naklipam nakli, “Aipo, sapos elpech chape anab nebebi amnab kantri uli chitak chunodiyagulmu chunek biob lainab ali chupe chulpak umu, enyebuk kantri eke kobi wata dodogowin umu chiyotu dadag chunek enechi enech echudak, wak. Eke chubihuk meyoh. Ali douk namudak ati. Ablabuk wabul o awilop douk chitak chunodiyagulmu chunek biob lainab ali chupe chulpak uli, echech eke kobi wata dodogowich umu chunek enechi enech echudak, wak. Eke chubihuk. \v 26 Ali douk namudak ati. Sapos Satan nitak nuhiyah enech ananichi sagabehas chutukemaguk elpech chutoglu chulhwos umu, namudak ananip awilop douk chanodiyagulmu chenek biob lainab. Namudak ali ananip awilop eke kobi dodogowich umu chunek enech echudak, wak. Eke chubihuk meyoh. \v 27 Sapos Bielsebul nagakome ali dakio yohiyah sagabehas umu, orait ipak pakli malmomu amudak ipakimi douk hagipech ipak uli. Omuni nyakam strong ali dakio hohiyah sagabehas? Ipakimi douk hanubu hagilapepamu enyudak ipak paklien umu pakli Bielsebul nagakomemu douk wo adulin e. \v 28 Ipak douk paulal. Yek douk God ananin Michin nyagakome dodogowiwe ali dakio yohiyah sagabehas chatukemaguk elpech chatoglu chalhwas. Ipak douk apatuliwe yenek enyudakmali ali padukemech umu nyultab ipak puwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk abatoglu. \p \v 29 Sapos ananu alman nukli nunak nuwich ananu dodogowinali alman ananitu wilpat ali nukumech aluh ananich echudak umu, susubati anan eke nunek enyudak. Nusuh anudak alman nuwechikanu nunobuk nukus ali adakio nuwich nukumech aluh echudak chakus numun ananitu wilpat uli. \p \v 30 Echebuk elpech douk echech wak yekich uli e, echech douk yekich birua. Ali echebuk douk wo chugakomemu mulau elpech chunamali yek uli e, echech douk chapemu chenek yekich elpech chatukemeik chanak atin atiyuk. \v 31 Namudak ali douk yaklipepu. Ihenyumali douk elpech cheneken uli yowenyi nyanu cheagwlehen uli yowenyi balan, God anan douk eke wata nukwleyenyuk kobi nunohwen nupe, wak. Wakuli elpech douk chiyagwleh yowenyi balan umu enyudak God ananin Michin uli, anan douk eke kobi nukwleyenyuk, wak. Eke nunohwen nupe. \v 32 Elpech douk chiyagwleh yowenyi balan umu yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli, God anan deke kobi wata nunosuh enyebuk echechin yowenyi nupe, wak. Wakuli elpech douk chiyagwleh enen yowenyi balan umu enyudak God ananin Michin uli, God eke kobi nukwleik enyebuk echechin yowenyi, wak. Nameitu douk eke nuhwen nupe aliga kwali.” \s1 Yowegasi Lowas Douk Yowepi Atip chulkwip Peil \r (Luk 6:43-45) \p \v 33 Jisas wata balan nyeilen ali nakli, “Yopinyi lowag douk eke yopipi chulkwip pil. Yowenyi eke yowepi pil. Elpech douk eke chutik chulkwip atip ali chudukemech umu enyudak lowag yopinyi o yowenyi. \v 34 Ali ipak douk panubu yowepali elpech pape kobi wanohwichi iguhumali. Ipak pakli deke piyagwleh yopinyi balan malmu? Ati wak. Elpech i save cheagwlehi enenyi enen nyape numun echechip ulkwip uli. \v 35 Yopichi elpech douk wolobainyi yopinyi tinytin nyape numun echechip ulkwip. Ali echech douk i save chenek yopinyi pasin. Yowechi elpech douk wolobainyi yowenyi tinytin nyape numun echechip ulkwip. Ali echech douk i save chenek yowenyi pasin. \p \v 36 Ali douk yaklipepu. Ahudak nyumnah kwotog gunenek ali God nunek skelumu elpech ahi, anan eke nusolik ihech elpech umu ihenyumali digin chokwin echech cheagwlehen uli hwalohwin meyoluhin balan. Ali echech douk eke chuklipanu bawogen umu balan umu agundak cheagwlehen umu. \v 37 God eke numnek ipakin balan atin ali nunek skelumepu nukli ipak yopipali o yowepali elpech.” \s1 Anam Almom Hasalik Jisas Umu Nunek Enen God Atunu Neneken Uli Moul Hutulin \r (Mak 8:11-12; Luk 11:29-32) \p \v 38 Ali ababuk nyultab, anam henek skulumech umu lo uli hanu anam Farisi haklipu Jisas hakli, “Tisa, apak makli nyak nyunek enen God atunu neneken uli moul mutulin. Mutulin ali eke mudukemech umu nyak douk adul God nokogenyu nyanakili.” \v 39 Nemnek ali nebemom balan nakli, “Nameiteipali pape apudak atap uli elpech douk panubu yowepu. Panubu pokonoguk agabus God. Ipak douk pasolikemu inek enen God atunu neneken uli moul putulin, wakuli yek eke kobi inek enen, wak. Eke inek atin meyoh kobi enyudak seiwak nyatoglomu Jona uli atin putulin. \v 40 Seiwak anap takweipi yelbup poluk Jona ali nolu numun apapihw apahw umu bieh atuh nyumnegwih, biobus atub webus. Ali Yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli eke inek namobuk ati. Eke ilu iwagu umu bieh atuh nyumneh, biobus atub webus. \v 41 Ahudak nyumnah God nunekumech kwot elpech ahi, echech abuldak nebebuli wabul Niniva douk eke chitak chunekumepu balan ipak doumeipali umu enenyi enen ipak peneken uli yowenyi. Umu monoken, echech douk chemnek God ananin balan douk Jona naklipechen uli, ali chekenyuk agabus yowenyi. Ali douk yaklipepu. Yek yanubu yechalakuk Jona uli douk yape agundak. \v 42 Chopuk kwali ahudak nyumnah God nunekumech kwot elpech ahi, okudak nebekwi almatok kwin kwapeli gani saut uli eke kwitak kunekumepu balan ipak doumeipali umu yowenyi ipak peneken uli. Umu monoken, okwok douk kwanubu kwapeli lougun, wakuli kwanakumali kumnek king Solomon ananin yopinyi save. Wakuli nameitu yek yanubu yechalakuk king Solomon uli douk yape agundak.” \s1 Sagabehas Chatukemaguk Elpech Ali Wata Chopuk Chanaki Chawich Umu \r (Luk 11:24-26) \p \v 43 Jisas wata chopuk nakli, “Abudak nyultab enen sagabu nyutukemaguk enen elpen abali, enyen douk eke nyunak nyulahe nyunak anagun abal wak umu nyunak nyupemali wikap. Enyen eke nyunak wakuli eke kobi nyugwatu anagun, wak. \v 44 Namudak ali eke wata nyukli, ‘Yek eke itanamu inamu yekitu wilpat douk likuk yapenyutali.’ Namudak ali enyen eke wata nyutanamu nyunak. Nyunakumagu, atudak wilpat eke nyutulutamu chagitatu ali chagabeyatu wohitu tape. \v 45 Ali eke wata nyutanamu nyunak nyulmali 7-poleich alagun sagabehas douk chanubu chenek yowenyi chechalakuk enyen uli. Douk chunaki ali eke chunen chupe atudak wilpat. Likuk enyudak elpen douk nyape yobelu kwalowi ati. Wakuli nameitu enyen eke nyunubu nyupe yobelu nyichalakuk kobi likuk nyalik nyapemu. Ipak yowepali elpech nameitu pape apudak atap uli douk eke punubu pupe yobelu kobi enyudak elpen umu.” \s1 Jisas Ananik Mamakik Kwanali Ananim Owahlim Chanamali Chutulunu \r (Mak 3:31-35; Luk 8:19-21) \p \v 46 Jisas wata nape numun wilpat nape naklipech balan almom almagou ali ananik mamakik kwanu ananim owahlim chanak chatogloli cheyotu aduk. Ali chasolikech umu chunu anan Jisas chiyagwleh. \v 47 Ali enen elpen nyaklipanu nyakli, “Nya, nyakik mamakik kwanu nyakim owahlim chachi cheyotu aduk. Echech douk chakli chunenyu piyagwleh.” \p \v 48 Jisas nemnek ali nebemen balan nakli, “Yekik mamakik kwanu owahlim douk meichi?” \v 49 Ali nodukech heh echebuk douk chagipech anan uli ali nakli, “Yekik mamakik uli owahlim douk echudak. \v 50 Umu monoken, echebuk elpech douk i save chagipech yekinu Aninu nape iluh heven ananin laik uli, echech douk chanubu yekich owahlim o mehwoliyu o yekiyu mamaliyu.” \c 13 \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Ananu Nowachak Ulub Nahabigu uli \r (Mak 4:1-9; Luk 8:4-8) \p \v 1 Ahudak atuh nyumnah Jisas natukemaguk wilpat natoglu nanak nape algasinyumu enyudak nebenyi raunwara. \v 2 Nanak nape ali chanubu wolobaichi elpech chanaki chowachabal chape agundak anan napemu. Natik namudak ali naitak nanak nalto nakih netemu anatu bot ali echech chanatimaguk cheyotu buknap. \v 3 Ali nape naklipech wolobainyi woblen balan. Nakli, “Ananu alman douk nanak umu nuwachak wit ananumu yawihas. \v 4 Nape nowachatu nanak ali anatu taglukuk yah ali almiguh hwanaki hwotahul hwatowoh. \v 5 Anatu tabih takus utabal umu. Amnab wak wolobaibi e, ali atat pupuwolotu takih wisnabul. \v 6 Wakuli nubaluh wo hlugluk atap e. Ahlaluh hlabih hletemaguk utabal ali wah hatu alitu. \v 7 Anatu taglukuk agundak naluh hlataglopi wichap ali pupuwolotu takih. Douk takih wakuli apudak wichap popakwilataguk. \v 8 Ali anatu douk taglukuk yopubi amnab ali pupuwolotu takih nebetali ali wolobaitali teil. Anatu teil 100-poleitu atutu ati biguhitu wit. Anatu teil 60-poleitu. Ali anatu 30-poleitu teil. \v 9 Ipak aligas sapenyipali imas pugamu pumnek yekin balan ali pugipechen.” \s1 Jisas Naklimu Agundak Naklipech Woblen Atin Balan Umu \r (Mak 4:10-12; Luk 8:9-10) \p \v 10 Jisas naklipech enyudak woblen balan iyuh ali ananim disaipel hanaki hasalikanu hakli, “Nyak nyeyagwleh woblen balan nyape nyaklipech balan echudak almom almagou umu monoken?” \p \v 11 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Ipak, God douk anaklipepu bawogen umu enyudak nyonobechuk uli balan umu elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Wakuli echudak almom almagou douk wo nuklipech e, wak. \v 12 Namudak ali echebuk elpech douk chalau God ananin balan chadukemen kalbaluli, God eke wata nugamu nuklipech enen alagun ali eke chulau wolobainyi balan chunubu chudukemech kalbu. Wakuli elpech douk chanubu wo chudukemu God ananin balan uli e, enyebuk gwodin chahwen uli eke wata nunotulichen. \v 13 Echudak douk chatulich, wakuli chatulich uli echudak douk wo chugamu chudukemech e, wak. Balan chopuk chemneken, wakuli bawogen umu wo chudukemen e. Namudak ali douk yaklipech woblen atin balan umu douk namudak. \v 14 Echech douk chagimu ehudak ali enen balan seiwak profet Aisaia neyagwlehenyuk uli douk nyatoglu adulin atin. Balan enyudak. \q1 ‘Balan ipak eke pupemu pumneken, wakuli bawogen umu eke kobi pudukemen, wak. Putulugun umu eke pupemu putulugun, wakuli echudak eke kobi putik enech. \v 15 Umu monoken, echudak almom almagou echechigas balagas douk asechuk, achagah echechigas aligas, chowechik echechis nabes. Wakumomu, eke echechis nabes sutulugun ali chutik echudak, aligas tag sunakuk chumnek balan chudukemen, balagas sugal chudukemu bawogen umu balan ali eke wata chutanomumali yek igabeyech chupe kalbu.’ \m \v 16 Wakuli ipak douk iken punehilau. Umu monoken, ipak douk wosik patulugun patik echudak padukemech. Pemnek balan padukemen. \v 17 Aduligu atugu yaklipepu. Seiwak wolobaimi profet hanu wolobaichi duldulichi elpech douk chanubu chakli chutik enyudak moul douk ipak patulin uli. wakuli wak. Chopuk chaklimu chumnek enyudak balan nameitu ipak pemneken uli, wakuli wak.” \s1 Jisas naklipech Bawogen umu Balan Umu Anudak Alman Douk Nowachak Wit Yawihas Uli \r (Mak 4:13-20; Luk 8:11-15) \p \v 18 “Ipak mnek. Nameitu eke iwolmepu bawogos umu enyudak woblen balan umu anudak nowachak wit gani yawihas uli. \v 19 Elpech douk chumnek enyudak balan umu elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, wakuli echech wo chudukemen uli e, echech douk chape kobi atudak wit douk nowachotu uli nowachotu ali tanak tagluk agundak chalahemu uli. Echech douk chemnek God ananin balan nyape echechip ulkwip, wakuli Satan wata nanaki natulich enyudak balan nalawen nanakuk. \v 20 Ali wit douk tagluk agundak utabalumu uli, atat douk kobi echudak elpech douk chemnek God ananin balan ati ali chanubu chenehilaumen chalawen chakli wosik uli. \v 21 Echech douk chalawen, wakuli wo chuhwen dadag e, wak. Chahwen chagipechen banobu nyultab meyoh. Douk aligas umu enenyi enen hevi nyatoglomech o chenekech anagu anagamu agundak chasuh enyudak God ananin balan umu, ali wisnabul chatukemaguk echechin bilip. \v 22 Ali atudak wit douk nowachatu tanak taglukuk agundak naluh hlatoglopi wichap pakihumaluli, atat douk kobi echebuk elpech douk chemnek balan wakuli echechip ulkwip yowep umu enenyi enen apudak atapinyi nyanu jah uli mani ali chabouk enyudak balan nyabihuk. Ali echudak elpech douk wo chunek enen God ananin yopinyi pasin e, wak. \v 23 Wakuli atabuk douk nowachatu tagluk yopubi amnab uli, atat douk kobi elpech douk chemnek God ananin balan chadukemu bawogen umu ali chahwen chagipechen uli. Echech douk chenek wolobainyi yopinyi pasin kobi atudak biguhitu wit umu. Anatu douk 100-poleitu teil atutu ati biguhitu wit, anatu 60-poleitu teil, ali anatu douk teil 30-poleitu.” \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Yoweluhi Utaluh Hlakih Anagu Nohobigaluli \p \v 24 Ali Jisas wata naklipech enen alagun woblen balan. Nakli, “Elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk kobi ananu alman nowachak yoputali ulibitu wit gani ananigu nohobigamu. \v 25 Nowachataguk ali nanak. Aliga wab chanatimaguk chechuh abali, ananu ananinamu birua nanaki nouluk analuh yoweluhi utaluh umu atudak yoputali wit ali nanak. \v 26 Aliga atudak wit tatoglu takih teleh tape teil, ali achatik ahludak yoweluhi utaluh chopuk hlakih. \p \v 27 Amudak henek moulamu noglemu agudak nohobigaluli hatik namudak ali hanaki haklipanu hakli, ‘Nebenyali alman, nyak douk nyowachakuk yoputali wit gani nyakigu nahabigu. Ali ahludak yoweluhi utaluh douk hlanaki malmu hlanaki hlatoglu?’ \p \v 28 Nemnek ali naklipam nakli, ‘Ananu yekinu birua nanaki nohluluk.’ Ali henemanu moul uli hasalikanu hakli, ‘Nyakli malmu? Munak mublaluhuk, waka?’ \p \v 29 Wakuli anan naklipam nakli, ‘Wak. Kedeke publaluh punak ali pukli wosik ati puwanip-amaguk wit. \v 30 Pukleyoluhuk hlunogu wit chutoglogu aliga wit tuh tukli tunodalu abali. Ababuk nyultab eke iklipu cheneme enyebuk moul umu chudalu wit uli namudak. Eke ikli, Pulik publak ahludak yoweluhi utaluh punutaluh umu unug umu eke hlunowehuk nyih. Ali wit adakio pudalatu punak putabuk atugun gani numun yekitu chubukitu wilpat.’” \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Mastetihw Nahw Hwanu Yis \r (Mak 4:30-32; Luk 13:18-19, 13:20-21) \p \v 31 Jisas wata naklipech kipainyi woblen balan nakli, “Elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk kobi onahw chokuhwi mastetihw nahw douk ananu alman nohwuhul nanak nawohw ananumu yawihas uli. \v 32 Ohudak nahw ohwohw douk hwanubu chokuhwi meyoh hwechalakuk hlanatimaguk naluh. Wakuli nawoh ali hwakihi hwechalakuk ihech echudak anan nawech yawihas uli. Hwakih hwonek nebenyi lowag ali almiguh hwanaki hwowemu logos yeguhwi-weinyumu.” \p \v 33 Jisas wata naklipech kipainyi woblen balan. Nakli, “Elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk kobi yis, douk onok almatok kwenyuhul kwautin umu plaua enen nebenyi dram ali kwonek blinu blanu aliga enyudak plaua nyanubu nyaitak nebenyi.” \s1 Jisas Naku Woblen Balan Ali Naklipech God Ananin Balan \r (Mak 4:33-34) \p \v 34 Jisas naklipech enyudak nyanatimaguk balan echudak wolobaichi elpech ali naklipechen woblen atin. Wo nukli nuklipech enen meyoluh e, wak. Naklipechen woblen atin. \v 35 Anan douk naklipech woblen atin umu enen balan seiwak ananu profet nenyemaguk uli nyutoglu adulin atin. Balan douk enyudak. Nakli, “Yek eke ihul yokwatu iklipepu woblen balan. Eke iklipech balan umu enenyi enen seiwak God nokwalmu agudak nohobigamu nyonobechuk nyape aliga nameitu.” \s1 Jisas Naklipech Bawogen umu Balan Umu Ahludak Yoweluhi Utaluh \p \v 36 Ali Jisas naitak natukemaguk echudak wolobaichi almom almagou chapeik ali nanak nawich wilpat. Nawich ali ananim disaipel hanaki hatulunu ali haklipanu hakli, “Apak makli nyuklipapu bawogen umu balan umu enyudak woblen balan umu yoweluhi utaluh hlatoglu yawihas uli.” \p \v 37 Ali nebemom balan namudak. Nakli, “Alman douk nowachak atudak yoputali wit nohobigaluli douk yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli. \v 38 Agudak nahabigu douk apudak atap. Atudak yoputali wit douk echudak elpech douk achape chawich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Ahludak yoweluhi utaluh douk Satan ananich elpech. \v 39 Anudak birua nanaki nowachakuk yoweluhi utaluh uli douk Satan. Abudak nyultab wit tuh ali chupe chudalatu abali douk ahudak hugikuk uli nyumnah hutoglomu. Ali echudak douk chunek moulamu chudalu wit uli douk enselahas. \p \v 40 Kobi douk chablak ahludak yoweluhi utaluh chehleh nyih umu, ahudak hagikuk uli nyumnah hutoglomu douk eke chugimah namobuk ati. \v 41 Yek enyudak Aduligeinyi Elpen eke ikagasi yekich enselahas chunamali apudak atap. Chubihi ali eke chulawaguk ihechumali elpech douk i save chenek kipaichi elpech chapemu chenek yowenyili chunu chunatimaguk chenek yowenyili elpech. Chulawechuk ali kobi chunu God ananich elpech chupe atugun, wak. \v 42 Eke chulawech chunak atugun ali chuwachech chugluk ehudak nebebeh atihi nyih hunich. Hunich ali eke chuleh chuwih naluh chududalaluh. \v 43 Ali ababuk nyultab, echech duldulichi elpech eke chunubu chuhiyatik chupe gani echechinu Aninu ananich elpech chupemu. Ipak aligas sapenyipali imas pugamu pudukemen kalbu enyudak balan.” \s1 Woblen Balan Umu Ananu Alman Nogwatu Enen Yopinyi Enyudak Douk Chatalin Nebebali Utabal Uli \p \v 44 Jisas wata naklipech enen woblen balan nakli, “Elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk kobi enen yopinyi enyudak douk chatalin nebebali atabal uli. Enech chobechuken nyolu anagu nahabigu ali ananu nanak nopalogen ali wata nagamu nechukalinyuk. Nanubu nenehilaumu enyudak yopinyi ali nanak nekech ihechumali ananich echudak kipahechi chatalich chokonoli utabal ali nanak natal agudak nahabigu.” \s1 Woblen Balan Umu Anab Sik Dudukab Weyoub Douk Chatalub Nebebali Utabal Uli \p \v 45 Jisas wata chopuk naklipech enen woblen balan nakli, “Chopuk elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk kobi ananu nenek bisnis uli alman nape naulimu anab sik banubu dudukab weyoub umu. \v 46 Naulimab nanak aliga nanak nogwatu ananu nanubu dudukanu chatalunu nebebali utabal uli. Ali nanak nekech chanatimaguk ananich echudak kipahech chatalich chakanu utabal. Chakanu ali nahwobol nanak natal anudak ananu sik dudukonu weyoun.” \s1 Woblen Balan Umu Umben Douk Chatuk Yeguh Umu \p \v 47 Jisas balan nyeilen ali nakli, “Chopuk elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk kobi ananu umben douk howachanu nagluk raunwara ali ihagamali yomagu yeguh hwanaki hwatuk umu. \v 48 Hwanaki hwatuk aliga douk chukninu ali hatuk yeguh uli hasonukanu hanak algas. Hanak hatoglu ali ahape heyomoguh. Yopuguhwi hautuguh bagetog ali yoweguhwi howachaguhuk. \v 49 Ali ahudak hagikuk uli nyumnah hutoglomu douk eke namobuk ati. Enselahas eke chunaki chulawaguk yowechi elpech douk chanu yopichi chape uli. \v 50 Ali eke chulawech chunak atugun chuwachech chugluk ehudak nebebeh atihi nyih hunich. Hunich ali eke chuleh chuwih naluh chududalaluh.” \s1 Enyudak Nupolein Balan Nyanu Seiwakinyi \p \v 51 Ali Jisas nasolik ananim disaipel nakli, “Ipak wosik padukemen enyudak nyanatimaguk balan?” Ali haklipanu hakli, “Wosik madukemen wo.” \p \v 52 Ali naklipam nakli, “Hanatimaguk amabuk douk henek skulumech umu lo ali nameitu wata hanaki hagipech yek yenek skulumom umu elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umaluli, amam douk hape namudak. Hape kobi ananu alman douk nanak nawich anatu jah hakusatali wilpat ali nohuli ananih namuhi hanu alihi jah. Douk nahuhul nalawah natogloli yopugunmu ali nagilapu elpech chatuluh.” \s1 Echech Nasaret Chokonoguk Agabus Jisas \r (Mak 6:1-6; Luk 4:16-30) \p \v 53 Jisas naklipech enyudak nyanatimaguk woblen balan umu julug, ali natukemaguk ablabuk wabul nanak. \v 54 Nanamu ananibul wabul. Nanak ali anape nenek skulumech naklipech yopinyi balan gani numun echechitu wilpat douk chape cheyagwleh balan atali. Douk chemnek ananin balan ali loguh hwonechlukech chakli, “Anudak alman nanak nalawali enyudak save agunmu? Enyudak God atunu neneken uli moul eke neneken nyatoglu malmu? \v 55 Ananinu aninu Josep douk madukemanu. Anan douk nenek moul nalok wilag uli. Ananik mamakik douk kwonohwalu Maria. Jems nanu Josep uli Saimon hanu Judas douk ananim owahlim. \v 56 Wanatimaguk ananiyu mehwoliyu douk wanu apak mape abuldak wabul. Ali enyudak nyanatimaguk douk nanak nalawenyi agnumu?” \v 57 Chakli namudak ali chokonoguk agabus. Wakuli anan douk naklipech nakli, “Ananu profet nanak ihalub kipailubi walub umu douk wosik i save chatuk ananin yeul nyakih. Wakuli ananibul wabul chanu ananigu nyulgu douk wak.” \p \v 58 Namudak ali douk wo nunek wolobainyi God atunu neneken uli moul ablabuk wabul e, wak. Umu monoken, echech douk wo chusuh ananin balan chukli adulin e. \c 14 \s1 Herot Nakli Jisas Anan Douk Ati Eke Jon Douk Nenek Baptaisumech Uli \r (Mak 6:14-29; Luk 3:19-20, 9:7-9) \p \v 1 Ali ababuk nyultab, Herot douk nape nebenalimu gavman umu enyudak provins Galili. Ali anan douk anemnek balan umu enyudak Jisas nape neneken uli. \v 2 Douk nemnek namudak ali naklipu ananim henekumanu moul uli nakli, “Aipo, anudak alman Jon douk nenek baptaisumech uli. Nobowokih yobleyanu lobik nagak chanugomonu ali nameitu douk anudak wata naitaki nape. Naitaki ali anan dakio dodogowinu atunu nenek enyudakmali moul.” \p \v 3-4 Susubati Herot natik ananinu owaninu Filip ananik almatok Herodias nahwok. Jon natik namudak ali naklipu Herot nakli, “Enyebuk douk nyablo lo, umu nyatulunu ananik almatok umu.” \v 5 Namudak ali Herot nowechikanu nenek kalabus napemu nakli nonu nugak. Wakuli wata elgeinomaguk echech Juda. Umu monoken, echech douk chenek tin chakli Jon anan douk ananu profet. \p \v 6 Anah nyumnah ali enech almom chanaki chanu Herot chape chenehilau ali ulkwip polomu ahudak nyumnah mamakik kwololi anan Herot umu. Ali ababuk nyultab, Herodias okwokik nugawik kwanaki kwape kweyolub kwanaki kwanak agundak chowachabal chapemu. Kwonek namudak ali kwonek Herot nanubu nenehilaumok. \v 7 Namudak ali nalimu iluh naklipok dodogowinyi balan umu monokech echebuk douk okwok kusolikonomech uli, anan douk eke nukokwech umu atugun. \v 8 Namudak ali kwanak kwanu okwokwik mamakik weyagwleh kwokokwi tinytin ali kwanaki kwaklipanu kwakli, “Yakli nameitu nyubleyanu lobik Jon douk nenek baptaisumech uli ali nyulali ananim boglom anatu plet nyunaki nyuke.” \p \v 9 Herot nemnek namudak ali ananihw apahw hwanubu yowehw. Nakli nukli wak, wakuli anan wata ulkum molomaguk agundak echudak nahwalech umu woligun uli blolu chape chemnek ali nalimu iluh naklipok dodogowinyi balan umu. Namudak ali naklipu amam soldia umu hunak huble Jon ali hulali boglom anatu plet hunaki hukok. \v 10 Namudak ali nenek balan nyanamu haus kalabus ali amam soldia haitak hobleyanu lobik Jon. \v 11 Hobleyanu ali boglom douk homloli anatu plet hanaki hoku okudak almatok Herodias okwokwik nugawik. Hokwok ali okwok wata kwalawom kwanak kwoku okwokwik mamakik. \v 12 Douk Jon ananim disaipel hemnek namudak ali hanaki honohul hanak hanugamanu. Hanugomanaguk ali hanak haklipu Jisas umu enyudak. \s1 Jisas Nekech Woligun Wolobaichi Elpech Almom Atum Umu Chadalehom Hanak Hatoglu 5,000 \r (Mak 6:31-44; Luk 9:10-17; Jon 6:1-13) \p \v 13 Douk Jisas nemnek balan umu agundak Jon nagak umu, ali wata nalau anatu bot natukemaguk ablabuk wabul nanak. Anan atunu nanak anagun wohigunmu douk elpech wak umu. Douk wolobaichi almom almagou chemnek namudak ali chatukemaguk echechilub walub chagipechanu chanak atapih. \v 14 Douk hanak hatoglu algas ali amam hetemu bot umu wata hanotu habih atap. Habih wakuli hatik echudak wolobaichi almom almagou. Ali Jisas nanubu nenelekech. Namudak ali nagabe agasudak senekechi elpech yopich. \p \v 15 Aliga douk wabigun halakatimu wab, ali ananim disaipel hanaki haklipanu hakli, “Nyumnah ahatuh ali agundak mapemu douk wohigunmu elpech wak umu. Anyuklipu echudak elpech chunamu walub umu chunak chunotol anagun chugnah uli woligun.” \p \v 16 Wakuli Jisas nebemom balan namudak. Nakli, “Iklipech chunak umu monoken? Chupe kadak ipak yet pukech kakwich.” \p \v 17 Hemnek ali haklipanu hakli, “Apak masuhwi 5-poleitu bret tanu bias yelbus meyoh.” \p \v 18 Ali naklipam nakli, “Aliga pulawechi punaki pukeyech agundak” \v 19 Ali naklipu echudak elpech umu chubih chupe wichap. Chabih chape ali nohul atudak 5-poleitu bret tanu asudak bias yelbus nahwech douk nepuhul natik iluh heven ali nenek tenkyumu God. Ali anape nagwuduk atudak bret noku ananim disaipel ali amam hanak hape hoku echudak elpech chatowah. \v 20 Halogech chanatimaguk chatowah ali dugolech. Ali amam disaipel hatulich hatalmu echudak chachoh chakus uli ali hechluk 12-poleig basketog chichuknig ati. \v 21 Ali echudak chawak woligun uli, almom atum douk hanubu hatoglu wolobaimi halakatimu 5,000-poleim. Almagou wanu batowich wo chudalehech e. \s1 Jisas Nalahe Chihahibal Umu Abal Enyudak Nebenyi Raunwara \r (Mak 6:45-52; Jon 6:16-21) \p \v 22 Douk chawak woligun umu julug, ali Jisas nakagas ananim disaipel henek wisnabul halto bot ali halik hanak woblahahinyumu enyudak raunwara. Anan douk wata neyotuk umu nukagas echudak elpech chunakuk iyuh. \v 23 Douk nokogech chanak chatuh ali anan atunu nanak nalto ananu maunten umu nukih nunek beten. Ababuk nyultab aun nape nabuh abali douk nanubu anan atunu napeik agnabuk. \v 24 Ali ababuk nyultab, amam disaipel hanak atali bot douk atanak tatoglu gani olokohun enyudak raunwara. Nebenali wihun naitaki nowanamu talik umu bot ali nohul nebebi molub batuk bape batu. \p \v 25 Douk aliga wab halakatimu gugluk ali Jisas nalahe nanaki chihah abal nanak natoglomomi. \v 26 Douk amam disaipel hatulunamu nolikwech nanaki chihah abal ali hanubu elgeim. Ali hakli, “Nyanyi enen sagabu.” Hanubu elgeim ali hohwalu nebegun atugun. \p \v 27 Wakuli wisnabul Jisas naklipamu nakli, “Aipo! Ipak kobi elgeipu, wak. Ipak imas dodogowipu. Enyudak douk yek wo.” \p \v 28 Ali Pita nakliponogu nakli, “Diginyali, sapos adul nyak umu, yek douk yakli nyuklipe ali ichogu chihahibol umu abal inakumogu nyak.” \v 29 Ali Jisas naklipanu nakli, “Yowi.” \p Pita nemnek douk natukemaguk bot ali nape nechichu chihahibal umu abal nanak umu nutik Jisas. \v 30 Wakuli natik umu wihun nanubu dodogowinu atunu ali elgeinu. Ali natik umu nape nagluk wakuli nahwalaguk nebegun nakli, “Diginyali, aliga gakome.” \p \v 31 Ali ahudak atuh Jisas nechuknu nahwonu ali naklipanu nakli, “Nyak wo nyugamu nyunek bilip umu yek e, wak. Nyak bien tinytin umu monoken?” \p \v 32 Douk hanak halto bot ali wihun nanubu nanak neiluk. \v 33 Amudak anam hetemu bot uli hatik namudak ali habih hoduk ohlubus hatuk ananin yeul nyakih. Ali haklipanu hakli, “Aduligu atugu wo. Nyak douk nyanubu God ananinyu Nuganinu.” \s1 Jisas Nape Genesaret Ali Nagabe Wolobaichi Agasudak Senekechi Elpech Yopich \r (Mak 6:53-56) \p \v 34 Douk hablo hanak enyudak raunwara ali bot tanak tatoglu teil algas gani woblaha-hinyumu raunwara enyudak distrik Genesaret. \v 35 Elpech chape ablabuk wabul uli chatik Jisas chadukemanu ali chenek balan nyanamu iholob walub blape halakatili. Chenemech balan ali chalawali chanatimaguk agasudak senekechi elpech chanamali Jisas. \v 36 Chalawechi ali chanalak chapemu Jisas umu nuklipech wosik ali agasudak senekechi chusuh algasih umu ananih lupah umu yopich. Ali chanatimaguk chasuh algasih umu ananih lupah uli douk yopich uli atich. \c 15 \s1 God Ananin Lo Douk Nyanubu Susubein Nyechalakuk Echech Juda Echechim Yamem Amamin Balan \r (Mak 7:1-13) \p \v 1 Ali ababuk nyultab anam Farisi hanu amudak anam henek skulumech umu God ananin lo uli hapeli Jerusalem ali hanaki hatik Jisas. Hanaki ali hasalikanu hakli, \v 2 “Umu monoken ali nyakim disaipel hablo enyudak lo seiwak apakim bahlohwim hagipechen hanak ali nameitu douk apak magipechen uli? Amam douk wo huklupu wis ali adakio huwak woligun ati e, wak.” \p \v 3 Ali Jisas nebemom balan namudak. Nakli, “Namudak malmu, umu ipak i save pagipech ipakim yamem haklipe-peyenyuk uli pasin ali pablo God ananin lo umu? \v 4 Enen God ananin lo douk nyakli, ‘Ipak imas pupe chukamomu ipakich mamechich ali pumnek echechin balan pugakamech. Elpech douk chuklipech yowenyi balan echechich mamechich uli douk pech chugak.’ \v 5 Wakuli ipak i save pakli: ‘Sapos enen elpen nyubuk enech echudak chukus douk deke nyugakomu enyenyich mamechich umu, wakuli enyen nyitak nyuklipech nyukli, “Echudak douk deke iku ipak, wakuli wak. Ayaglahech umu God.” ’ \v 6 Ipak pakli namudak douk wosik. Pakli enyenyich mamechich, enyen douk kobi nyugakomech nyukech echudak douk anyaglahech umu nyuku God uli, wak. Ali tik. Ipak douk pagimeh namudak ali patukemaguk God ananin balan nyapeik pagipech ipakich yamech echechin. \v 7 Ipak penek loh uli. Seiwak profet Aisaia douk neyagwleh God ananin balan ali nanubu nenyemaguk duldul umu ipak. Balan enyudak. \p \v 8 God nakli, \q1 ‘Echudak elpech echechig yowatog otug chatuk yekin yeul nyakih. Wakuli echechip ulkwip douk wo punubu pulomu yek e, wak. \v 9 Echech i save chaklipu kipahechi enyudak lo elpech meyoh cheneken uli ali chenek lohumech chakli enyen douk yekin. Douk namudak ali echech douk chenek lotume meyoh meyoh.’” \s1 Enenyi Enen Nyapenyupu Uli Yowenyi Douk Nyenekapu God Natulupu Nohwalopu Yowepali \r (Mak 7:14-23) \p \v 10 Jisas nahwalu echudak wolobaichi elpech chanaki agundak anan napemu ali naklipech nakli, “Ipak pugamu pumnek enyudak balan kalbu umu pudukemen. \v 11 Echudak douk elpech chachah yowatog uli, echech douk wo chunek elpech chunobosusih ali God nutulich nuhwalech yowechi e, wak. Wakuli enyudak cheagwlehen uli balan douk adul i save nyenekech chanobosusih.” \p \v 12 Ali ananim disaipel hanaki agundak anan napemu ali haklipanu hakli, “Nyak eke nyadukemech waka wak? Amam Farisi douk hemnek enyudak nyak nyeyagwleh-enyi balan ali apaluh yoweluh hakli waken.” \p \v 13 Ali Jisas nebemom balan naklipam enyudak woblen balan nakli, “Yekinu Aninu nape iluh heven uli douk nalib anagu nahabigu nau kakwich-agu. Ali ihech kakwich douk anan wo nuwech wakuli chakih meyoh uli douk eke nublachuk. \v 14 Ipak kwabukeyomuk amabuk Farisi. Amam douk hape kobi nabes sechukomi almom ali hakli hugilapech yah kipahechi elpech. Wakuli sapos ananu nabes sechukanali alman nukli nulik kipainali nabes sechukanalimu, amam biom alagun ati eke hunak hugoul hugluk bobigu.” \p \v 15 Ali Pita naklipu Jisas nakli, “Nya, klipapu bawogen umu enyudak woblen balan dokwechuh nyaklien uli.” \p \v 16 Ali Jisas naklipam nakli, “Ipak douk chopuk wo pudukemech e? \v 17 Ipak eke padukemech waka wak? Enechi enech pachah uli douk chagluk apaluh ali wata panak palkeyechuk. \v 18 Wakuli enenyi enen nyatoglali ipakig yowatog uli, enyen douk nyapeli ipakip ulkwip ali peyagwlehen nyatoglali. Ali nyenek elpech chanobosusih God natulich nahwalech yowechili douk akenyudakmoli. \v 19 Agagun douk gani numun ipakip ulkwip palik polomu enyudak enenyi enen yowenyi ali ipak dakio peneken. Enyudak. Enenyi enen yowenyi tinytin, chabo elpech chagak umu, chanosonukeh chanak hwaloh umu, chablo marit umu, chaku olugwih umu, chenek loh umu, chenek loh chakli kipahechi chenek yowenyimu. \v 20 Nyenek elpech chanobosusih ali God natulich nahwalech yowechili douk akenyudakmoli. Wakuli agundak umu kobi pitak puklupu wis ali adakio pusuh kakwich pichah umu eke kobi gnunekepu punobosusih ali God nutulipu nuhwalepu yowepali, wak.” \s1 Onok Almatok Echech Kenan Kwanubu Kwonek Bilip Umu Jisas \r (Mak 7:24-30) \p \v 21 Jisas natukemaguk agnabuk ali nanamu kipaigunmu douk albudak biolub walub Taia uli Saidon blapemu. \v 22 Ali onok almatok echech Kenan douk kwape agnabuk. Okudak almatok kwanaki halakatimu Jisas ali kwohwalu nebegun kwakli, “O Diginyali, Devit ananinu Yamenu, nyak nyukli mapiliwe yek. Enen sagabu douk nyape yekik nugawik ali nyenekok kwanubu kwape sisahw.” \p \v 23 Okudak kwohwalu wakuli Jisas wo nuklipok enen balan e, wak. Ananim disaipel hanaki halakati ali hanalakumanu hakli, “Nyak nyuklipu okudak almatok kunak. Okwok douk kwagipechopoli ali wo kukli kusak umu agundak kwohwalomu e, wak.” \p \v 24 Amam haklipanu namudak ali natanomu naklipok nakli, “Aninu God douk nekege yanamali igakamu echech Isrel atich. Enech douk achatukemoguk God ali chape kobi chanak chawichuk uli sipsip umu. Kipahechi eke kobi igakomech, wak.” \p \v 25 Wakuli okwok kwanaki kwabih kwoduk ohlubus kwatau kwatik atap agundak anan neyotumu ali kwaklipanu kwakli, “Diginyali, yakli nyugakome wo.” \p \v 26 Ali Jisas wata nebemok balan nakli, “Namudak douk wo kalbamu muhul batowichich kakwich ali muwachech umu nubag gwichuhul gwichah e, wak.” \p \v 27 Wakuli kwaklipanu kwakli, “Diginyali, enyebuk adul. Wakuli nubag i save gwohul totokonigosich umu kakwich gwachah, douk chachah ali chenekech chaglukuk chukamu ogwogwinu nebenali ananin tebol uli.” \p \v 28 Jisas nemnek namudak ali nebemok balan nakli, “Nya, nyak douk nyanubu nyenek bilip umu yek. Namudak ali enyudak nyak nyaklimu inekenyumenyu uli douk yakli nyutoglomenyu.” Ali banubu ababuk nyultab okwokwik nugawik wata yopuk. \s1 Jisas Nagabe Wolobaichi Agasudak Senekechi elpech Yopich \p \v 29 Jisas natukemaguk agnabuk nape nagimu algasinyumu enyudak raunwara Galili nanak aliga nanak nalto anatu nukut nakih nape. \v 30 Nakih nape ali wolobaibi lainab elpech chape chanaki agundak anan napemu. Chanaki ali chalawali ayas yowegasichi elpech, nabes sechukechi, loguh o ayasich biguh elketech uli, wo chiyagwleh atili e chanu wolobaichi anagali anagu agudak genekech uli. Chalawech chanaki chechubuk agundak Jisas napemu ali nagabeyech yopich. \v 31 Nagabeyech ali elpech chatik umu wo chiyagwleh atili e wata cheagwleh, loguh uli ayasich biguh elketech uli wata yopich chape duldul, ayas yowegasichi chalahe, nabes sechukechi chatulugun. Chatik namudak ali kluk chanakuk. Ali chatuk echech Isrel echechinu God ananin yeul nyakih. \s1 Jisas Nekech Woligun wolobaichi Elpech Almom Atum Umu Douk Hatoglu 4,000 \r (Mak 8:1-10) \p \v 32 Jisas nahwalu ananim disaipel hanaki agundak anan napemu ali naklipam nakli, “Chanaki chane mape ali yakli mapilich echudak elpech. Umu monoken, echech douk chane mape bieh atuh nyumneh ali kakwich wakech. Ali douk yakli wak umu nyulub blech ali ikegech chunamu echechilub walub, wak. Kedeke chunak yah yomotog gwilech ali chugoul.” \p \v 33 Ali amam disaipel haklipanu hakli, “Agundak mape wohigunmu elpech wak umu. Namudak ali bret eke munak muhuli anatu agnumu, umu munaki muku echudak wolobaichi elpech chutowoh tunokwnumech ulimu?” \p \v 34 Jisas nemnek ali nasalikam nakli, “Ipak pasuhi makwnitu bret?” \p Ali haklipanu hakli, “7-poleitu bret tanu gwodus chokusi yelbus.” \p \v 35 Ali Jisas naklipu echudak wolobaichi elpech chabih chape atap. \v 36 Ali nohuli atudak 7-poleitu bret tanu yelbus nahwech ali nenek tenkyumu God. Ali anape nagwudukech noku amam disaipel ali amam hanak hape habilomu echudak elpech. \v 37 Chanatimaguk chachah dugolech ali chakusuk uli douk hatulichech hechluk 7-poleig basketog ali chichuknig. \v 38 Elpech chawak agundak woligun uli, almom atum douk hanubu wolobaimi 4,000-poleim. Almagou wanu batowich wo chudalehech e. \v 39 Jisas nakagas echudak elpech chanakuk ali nanak nalto bot nanamu enyudak distrik Magadan. \c 16 \s1 Anam Almom Hakli Jisas Nunek Enen God Atunu Neneken Uli Moul Hutulin \r (Mak 8:11-13; Luk 12:54-56) \p \v 1 Amam Farisi hanu Sadyusi hanaki agundak Jisas napemu ali hakli hichakama-namu nunek enen God atunu neneken uli moul. Umu hakli hutulin ali hukli anan douk adul God nakaganu nanakili. \p \v 2 Wakuli nebemom balan namudak. Nakli, “Abudak nyultab nyumnahinu aun nanak nabih abali, ipak i save pakli, ‘Kaman eke gugluk echah wak. Umu monoken, utagu douk gauh.’ \v 3 Chopuk agliguh abali, ipak i save pakli, ‘Doumeih eke wihun nulu ali echah hulali. Umu monoken, aun douk nakihi ouchibal blataku ali utagu ganubu behlab beil meyoh.’ Ipak i save patik utagu ali padukemech umu agundak wah hutau o echah hulomu. Wakuli moul douk nameitu ehudak nyumneh yek yeneken nyatoglu patulin uli, ipak douk patulin ali wo pudukemen e, wak. \v 4 Doumeipali pape apudak atap uli elpech douk panubu yowepu. Panubu pokanu agabus God. Ipak douk pasolikemu inek enen God atunu neneken uli moul putulin, wakuli eke kobi inek enen alagun, wak. Eke inek atin meyoh kobi enyudak seiwak nyatoglamu Jona uli atin putulin.” \s1 Jisas Naklipu Ananim Disaipel Umu Hunek Yologimu Amudak Farisi Hanu Sadyusi Amamin Balan \r (Mak 8:14-21) \p \v 5 Jisas nanu ananim disaipel halau bot ali hablo hanak gani woblahah enyudak raunwara. Hape hanak ali amam disaipel wata ulkwip pologuk umu dokwechuh haitaki wo husuhwi anatu bret umu e. \p \v 6 Ali Jisas naklipam nakli, “Ipak pugamu punenek yologimu amam Farisi hanu Sadyusi amamis yis.” \p \v 7 Douk ananim disaipel hemnek ali amam yet hape heneyagwleh hakli, “Anan douk nakli enyudak balan umu yis umu monoken, apak douk maitaki wo nusuhwi anatu bret e, wak.” \p \v 8 Jisas natulum nadukemech ali nasolikam nakli, “Ipak pape peyagwleh pakli ipak douk bret wokepamu monoken? Ipak ati panubu wo punek bilip umu yek e, wak. \v 9 Ipak padukemech waka wak? Nubuwokih douk yekech 5-poleitu chokutali bret chanubu wolobaichi 5,000-poleich almom chatowah. Ali tenek lep takus uli douk eke patolmotu potoluk makwnig basketog? \v 10 Ahudak anah douk yokam 7-poleitu mudu-madutali bret wolobaimi 4,000-poleim alman hatowah totukle tatau ali douk eke patolmotu potoluk makwnig basketog? Yakli enyudak eke patulin ulkwip polomen waka wak? \v 11 Monoken nyenekepu, umu wo pudukemu yaklipepu enyi balan umu e? Yek douk wo iklipepamu bret e, wak. Yaklipepamu punek yologimu amam Farisi hanu Sadyusi amamis yis.” \v 12 Douk amam disaipel hemnek namudak ali ahadukemech umu anan douk wo nuklipam umu hunek yologimu asudak adulis yis douk chautus bret taitak ulimu e, wak. Wakuli anan douk naklipam umu hunek yologimu amam Farisi hanu Sadyusi amamin balan. \s1 Pita Nakli Jisas Anan Douk Krais \r (Mak 8:27-30; Luk 9:18-21) \p \v 13 Jisas nanu ananim disaipel hanak hatoglu halakatimu wabul Sisaria Filipai ali natanomu nasalikam nakli, “Elpech chakli Yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli douk meiweli?” \p \v 14 Hemnek ali hebemanu balan hakli, “Enech chakli nyak Jon douk nenek baptaisumech uli. Enech chakli nyak Ilaija. Enech chakli anudak profet Jeremaia o ananu amudak anam profet.” \p \v 15 Ali Jisas nasolikam nakli, “Ali Ipak pakli yek douk meiweli?” \p \v 16 Ali Saimon Pita nebemanu balan nakli, “Nyak douk nape eheh nyumneh uli God ananinyu nuganinu. Nyanubu anudak alman Krais, douk God natalihenyu ali nokogenyu nyanamali nyunalau elpech uli.” \p \v 17 Jisas nemnek ali naklipanu nakli, “Saimon, Jon ananinu nuganinu, nyak wosik nyunehilau. Umu monoken, nyak douk wak enech apudak atapichi elpech chuklipenyu enyudak balan e, wak. Yekinu Aninu nape iluh heven uli naklipenyu ali dakio nyadukemech. \v 18 Ali yaklipenyu. Nyak douk Pita.\f + \fr 16:18 \ft Matyu 16:18 Echech Grik, enyudak yeul Pita douk chakli bulbuduk.\f* Chanatimaguk yekich elpech douk eke ichemu chihah nyak okudak bulbuduk. Ali enyudak strong umu chagak umu eke kobi dodogowin umu nyubo echudak yekich elpech chubihuk, wak. \v 19 Yek douk eke ikenyu echudak kihas umu nyulau namba umu nyijik dua douk elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Echebuk douk nyak nyukli wosik umu echech chuwich uli, God eke nunekumech namudak ati gani iluh heven. Echebuk nyak nyukli wak umu echech chuwich uli, orait God nape iluh heven uli chopuk eke nugimohumech namobuk ati.” \p \v 20 Ali Jisas naklipam dodogowinyi balan ananim disaipel. Naklipam umu kobi hunak huklipu enech elpech umu anan douk anudak alman Krais douk God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli, wak. \s1 Jisas Naklimu Anan Eke Chonu Nugak Wakuli Eke Wata Nitak Nupe \r (Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27) \p \v 21 Hanubu ahabuk atuh nyumnah Jisas anape naklipam bagalu ananim disaipel nakli, “Yek imas inamu Jerusalem. Inak ali echech Juda echechim nebemi hunu amam douk henek skulumech umu lo uli hunu nebemi pris eke huneke anagu anagu ilau nebehi nyih. Ali eke he igak. Igak aliga hukli bieh atuh nyumneh umu, yek eke wata itak ipe.” \p \v 22 Namudak ali Pita nalmonu hanakuk algas ali nape nahanu nakli, “Diginyali, enyebuk tinytin yakli chokubul nyutukemenyuk meyoh. Yakli wak umu enyebuk nyutoglomenyu, wak.” \p \v 23 Jisas nemnek ali natanomoguk. Ali naklipu Pita nakli, “Satan, nubu kaleik. Nyak douk nyakli nyublome yah. Enyebuk douk wo nyugipech God ananin tinytin e, wak. Nyagipech elpechin tinytin meyoh.” \p \v 24 Ali Jisas naklipu ananim disaipel namudak. Nakli, “Sapos enen elpen nyukli nyusuh yekin balan dadag nyugipech yek umu, susubati enyen imas ulkum mukenyuk umu enyen yet. Enyen kobi nyugipech enyenyin laik, wak. Ali enyen douk kobi elgein umu kipahechi chen nyugak ali imas nyuhul enyenyin lowag kruse nyinyusah ali nyugipeche. \v 25 Umu monoken, elpen douk ulkum mulomu enyen yet umu nyukli nyunubu nyupe uli, enyen douk eke nyunak nyuwichuk. Wakuli elpen douk nyunek tin umu nyugipech yek ali ulkum mukenyuk umu nyupe uli, enyebuk elpen eke wata nyunubu nyupe kalbu. \v 26 Sapos enen elpen nyunokwalmu ihechumali apudak atapichi echudak aliga enyen wata nyugak umu, orait echudak nyokwalmech uli eke wata chugakomen malmu? Echudak douk enyen nyutal enyenyis yapis umu wata nyitak nyupemu douk chanubu wak enech e, wak meyoh. \v 27 Yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli eke inali yekich enselahas munaki. Eke ipe dodogowiwe otuwe inubu ihiyatiki kobi yekinu Aninamu ali inaki. Inaki ali eke ikech pe chanatimaguk elpech nyunokwnumu enenyi enen echech cheneken uli pasin. \v 28 Adul ati yaklipepu. Enepu peyotu agundak uli eke kobi kebes pugak ali eke putik Yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli eke ipeli nebeweli king ali inaki ipe nebewelimu yekich elpech.” \c 17 \s1 Jisas Ananihw Yegenyihw Hwanubu Hwohiyatik Nape Anagun Sik \r (Mak 9:2-13; Luk 9:28-36) \p \v 1 6-poleih nyumneh hanak hadiyuk ali Jisas nalumu Pita nanu Jems hanu Jems ananinu owaninu Jon ali nalikam amam atum hanak halto ananu nanubu lounali maunten. \v 2 Hanak hakih ali hatik Jisas nanubu nenek senis napeik anagun sik. Ananin domanyu nyanubu nyehiyatik nyape kobi nyumnahinu aun umu. Nehloluli luseh douk hanubu hatoglu chogolihwih kobi anatu lait umu. \v 3 Hape hatik Jisas, wakuli ahudak atuh hatik Moses nanu Ilaija hatoglu heyotu hape hanu Jisas heagwleh. \p \v 4 Douk Pita natik namudak ali naklipu Jisas nakli, “Diginyali, enyen douk kalbu apak mape agundak. Sapos nyak nyukli wosik umu, yek eke iwemumepu biou otuk chomeguhwiyu. Nyak onok ali biou umu Moses uli Ilaija.” \p \v 5 Pita watak nape neyagwleh ati ali onog gwanubu gwaglak uli olug gwanaki gweyawiyomuk. Ali anagu nigu ganaki ogudak olug uli gakli, “Anabuk nanubu yekinu Nuganinu. Yek douk ulkum manohwanu ali yenehilau-manu. Ipak douk pumnek ananin balan.” \p \v 6 Amam disaipel hemnek enyudak balan ali hanubu elgeim. Elgeim ali habih hogohwebil wahegas satik atap hakus namobuk. \v 7 Jisas nanaki halakati nowemeyom wis ali naklipam nakli, “Kitak, ipak kobi elgeipu, wak.” \v 8 Douk haitak hatulugun ali wo hutik anam alagun hiyotu e, wak. Hatik Jisas atunu. \p \v 9 Douk hatukemaguk iluh maunten wata hape hagluk ati ali Jisas naklipam dodogowinyi balan nakli, “Kobi punak puklipu enech umu enyudak dokwechuk patulin uli, wak. Nyulomaguk ipak atipu aliga chubo Yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli igak wata itak ipe ali ipak adakio puklipech-umen.” \p \v 10 Ali amam disaipel hasalikanu hakli, “Ali namudak malmu, umu amam henek skulumech umu lo uli i save haklimu? Hakli Ilaija imas nuliki ali Krais eke adakio nutoglomu?” \p \v 11 Ali Jisas nebemom balan nakli, O adul. Ilaija imas nunaki ali wata nugabe ihechumali echudak umu yek inakumali. \v 12 Ali douk yaklipepu. Ilaija douk ananaki, wakuli echech nebemi wo chudukemanu e, wak. Chape chagipech echechin laik ali chenekanu anagu anagu. Ali namudak ati. Yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke chuneke anagu anagu namudak ati imnek nyih.” \p \v 13 Amam disaipel hemnek ali hadukemech hakli anan douk naklipam umu Jon douk nenek baptaisumech uli. \s1 Jisas Nagabe Ananu Owotu Tonoul Uli Nuganinu \r (Mak 9:14-29; Luk 9:37-42) \p \v 14 Jisas nanu amudak biom atunu disaipel hagluki maunten ali hanak hatoglomu wolobaichi elpech. Hatoglu ati, ananu alman nanak nabih noduk ohlubus natau agundak Jisas neyotumu. \v 15 Ali naklipu Jisas nakli, “Diginyali, yek yakli nyak nyunelek yekinu nuganinu ali nyugabeyanamu yopunu. Anan douk owotu tonoul ali nanubu nalau nebehi nyih. Wolobaihi i save tonoul nagak nagluk nyih hanu abal. \v 16 Yalawonamu nyakim disaipel ali wo dodogowim umu hugabeyanu e, wak.” \p \v 17 Ali Jisas nebemanu balan nakli, “Ipak doumeipali elpech douk panubu wo punek bilip umu yek e, wak. Ipak douk papemu penek yowenyi ali ipakin tinytin wo nyulu duldul e. Ipak pakli yek eke wata inepu mupe loubomu ipe igakamepu namudak ati isahumepu enenyi enen hevi, waka? Aliga laweyonomeli agundak anabuk nuganinu.” \v 18 Chalawonoli ali Jisas nahu enyudak nyapenyunali sagabu ali nyatuke-managuk. Ali banubu ababuk atubu nyultab anan nanubu yopunu. \p \v 19 Douk nenek enyudak nyanakuk ali amam disaipel atum hanakumali Jisas ali hasalikanu hakli, “Apak douk mabilak wo dodogowipamu muhiyahuk atudak owotu e umu monoken?” \p \v 20 Nemnek ali naklipam nakli, “Ipak douk panubu wo pugamu punek bilip umu yek e, wak. Aduligu atugu yaklipepu. Sapos ipakin bilip nyutoglu kwalowi nebenyi kobi onoh chokuhwi mastetih nahw umule, ipak deke puklipu atudak nukut pukli, ‘Aliga kitak kalemu gani,’ ali adul ati atat eke tunubu titak tunak. Adul, enechi enech echudak deke punekech uli atich. [ \v 21 Wakuli echudakmali sagabehas douk yah wak umu muhech chutoglamaguk. Apak douk atuh yah meyoh umu munek tabumu kakwich eneh nyumneh ali mupe munek beten umu atuh.] \s1 Anah Alagun Jisas Naklimu Eke Chonu Nugak Ali Wata Nitakumali \r (Mak 9:30-32; Luk 9:43-45) \p \v 22 Abudak nyultab hanatimaguk disaipel hanaki atugun enyudak provins Galili abali, Jisas naitak naklipam nakli, “Enech douk eke chugilapu yekim birua Yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli ali amam eke huhwe hunak he igak. \v 23 Amam eke hunak he igak, wakuli hukli bieh atuh nyumneh umu, yek eke wata itak ipe.” Amam disaipel hemnek enyudak balan ali apaluh hlanubu yoweluh. \s1 Jisas Nenek Tagis Nobuk Utabal Umu God Ananitu Nebetali Wilpat \p \v 24 Jisas nanu ananim disaipel hanak hatoglu wabul Kapaneam ali amam halau tagis umu God ananitu nebetali wilpat uli hanakumali Pita ali hasalikanu hakli, “Ipakinu tisa nenek tagis nobuk utabal umu God ananitu nebetali wilpat o wak?” \v 25 Ali Pita nebemom balan nakli, “O wosik nenek tagis.” \p Douk aliga Pita nanak nawich wilpat ali Jisas nalik nasolikanu nakli, “Saimon, nyak nyakli malmu? Apudak atapimi nebemimu gavman uli douk meichi elpech i save chatal kastan chokom utabal o chenek tagis chokom? I save halau tagis kipahechi o amamich batowich?” \p \v 26 Ali Pita naklipanu nakli, “Kipahechi.” \p Ali Jisas naklipanu nakli, “Namudak ali amamich batowich douk kobi chunek tagis chukom, wak. \v 27 Wakuli apak douk makli wak umu munek echudak elpech nyihihichich umu apak, wak. Namudak ali aliga nyunamu nebenyi raunwara nyunek huk. Susubeip nyutukapili yelbup douk nyuhwop nyichiglak yokwatu ali eke nyugwatu anam utam mani douk molu. Amabuk utam douk eke munoknumu ohwak biohu umu wunek tagis umu. Nyumahu ali nyunak nyunek tagis nyukomuk.” \c 18 \s1 Agundak God Nape Nebenalimu Ananich Elpech Umu, Yeul Douk Nyakih Meinyi Elpen? \r (Mak 9:33-37; Luk 9:46-48) \p \v 1 Ali ababuk nyultab, amam disaipel hanamali Jisas ali hasalikanu hakli, “Omuni eke nyupe nebenyi agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu?” \v 2 Jisas nemnek ali nahwalu enen batowin nyanaki. Ali nalawen nenyosopu nyeyatu olokohun umu amam. \v 3 Ali naklipam nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Sapos ipak kobi punek senis putukemaguk enenyi enen yowenyi ali kobi putoglu kobi chokwichimu, ipak eke kobi puwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, eke wak. \v 4 Elpen douk nyunubu nyunek daunim umu enyen yet nyupe kobi enyudak chokwinyi batowin uli, enyen eke nyunubu nyupe nebenyi agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. \v 5 Ali meichi elpech douk ulkwip pulamu yek ali chugakamu enen batowin kobi enyudak umu, echech douk chagakomu yek.” \s1 Elpech chunek Kipahechi Chunek Yowenyili Imas Chunenek Yologi \r (Mak 9:42-48; Luk 17:1-2) \p \v 6 Jisas balan nyeilen ali nakli, “Sapos enen elpen nyunek enen echudak chokwichi batowich douk nyenek bilip umu yek uli nyunek enen yowenyimu, enyudak douk nyanubu nyenek yowenyi. Ali sapos chuhwen chusoh anam nebemi utam enyenyik lobik ali chuwachen nyugluk lougumu yous ele, enyen deke nyupe sisahw kwalowi ati. Wakuli namudak eke wak. \v 7 Mapilich apudak atapichi elpech douk chapemu chenek elpech chenek yowenyili. Adul, enenyi enen yowenyi imas nyutoglu, wakuli mapilich echebuk elpech douk chuneken nyutogloluli.” \p \v 8 Ali naklipech enen woblen balan. Nakli, “Sapos ipak enen enyenyis wis o yolihw nyunekenyu nyunek enen yowenyimu, orait nyak imas nyubleyech nyuwachechuk meyoh. Enyudak douk kalbamu atus ati wis o yoliluh chupemepu ali pupe kalbu eheh nyumneh. Kedeke pukli biech chupemepu atimu, ipak eke chuwachepu pugluk nyih douk hanu hape eheh nyumneh uli. \v 9 Ali sapos anap nyakip nabep punekenyu nyunek enen yowenyimu, orait nyak nyunubu nyutukapuk meyoh. Enyudak douk kalbamu atup meyoh pupemenyu ali nyupe kalbu eheh nyumneh. Kedeke nyukli bias supemenyu atimu, nyak eke chuwachenyu nyugluk nyih douk hanu yowebuli wabul hel uli.” \p \v 10 Jisas balan nyeilen ali nakli, “Ipak punenek yologi. Eke pukli pichogeik enen echudak chokwichi batowich. Adul ati yaklipepu. Echechich enselahas douk wihluwehlu chanopemu chape agundak yekinu Aninu napemu gani iluh heven.” [ \v 11 Yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli douk yanakimu igakamu chanak chawichuk uli elpech umu inalawech chutanomali chupe kalbu.] \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Atin Nyanak Nyawichuk Uli Sipsip \r (Luk 15:3-7) \p \v 12 Jisas balan nyeilen nakli, “Sapos ananu alman nunokech 100-poleich sipsip ali enen nyunak nyuwichuk ele, ipak pakli deke nunek malmu? Adul ati, anan deke nutukemaguk echudak enech 99-poleich chiyotuk anatu nukut ali wata nutanamu nunak nulimu enyudak atin douk nyanak nyawichuk uli. \v 13 Aduligu atugu yaklipepu. Abudak nyultab nunak nugwaten abali, anan eke nunubu nunehilaumen nichalakuk kobi nenehilaumu echudak enech 99-poleich douk wo chunak chuwichuk ulimu e. \v 14 Ali douk namudak ati. Ipakinu Aninu nape iluh heven uli douk nanubu nakli wak umu enen echudak chokwichi batowich nyunak nyuwichuk, wak.” \s1 Apak Imas Munek Stret umu Elpen Nyenek Yowenyili \p \v 15 Jisas balan nyeilen nakli, “Sapos enen ipakinyi elpen nyunek enen yowenyimu enen ipak yekipalimu, orait nyak nyunubu nyunamu enyebuk elpen, ipak atipu pupe ali nyugilapen yowenyi douk enyen nyeneken umu nyak uli. Sapos enyen nyumnek nyakin balan umu, orait nyak douk anyagabeyen nyalawen nyatanomali nyape kalbu. \v 16 Wakuli sapos enyen kobi nyumnekenyamu, orait nyitak nyutukulmu atin o biech elpech alagun chilenyu umu ipak punatimaguk puklipen umu nyumnek ali nyutukemaguk enyenyin yowenyi. \v 17 Wakuli sapos enyen nyukli wak umu nyumnekepamu, orait puklipu chanatimaguk God ananich elpech. Puklipech ali enyen chopuk nyukli wak umu nyumnek echech alagun umu, orait ipak iken putulin pukli enyen douk nyaduk echech wo chudukemu God uli e chanu amudak halau tagis uli almom. \v 18 Adul ati yaklipepu. Ihenyumali yowenyi douk elpech cheneken ali ipak puhwen pupe dadag apudak atap uli, God chopuk eke nuhwen nupe dadag gani iluh heven. Ali ihenyumali yowenyi douk elpech cheneken ali ipak kobi puhwen pupe apudak atap uli, God chopuk eke kobi nuhwen nupe gani iluh heven, wak. \p \v 19 Ali douk yakli iklipepu alagun. Sapos biepu pape apudak atap uli punubu atip ulkwip umu pukli pulau enech echudak ali punek beten umu pulawech umu, orait yekinu Aninu nape iluh heven uli eke nukepeyech umu atugun. \v 20 Sapos biech o biech atin elpech chunak chuwachabal chupe anagun ali ulkwip pulomu yek umu, orait yek douk chopuk yanech mape.” \s1 Jisas Naklipam Woblen balan Umu Apak Kobi Ulkwip Pulomu Yowenyi Kipahechi Chenekenyumopu Uli \p \v 21 Pita nanakimu Jisas ali nasolikanu nakli, “Diginyali, sapos enen yekinyi nyupemu nyunek enen yowenyimu yek umu, orait yek eke kobi wata isuh enyudak enyen nyenekenyume uli yowenyi ali ikwuleyenyuk makunih? 7-poleih ati, waka?” \p \v 22 Ali Jisas naklipanu namudak. Nakli, “Yek douk wo iklipenyamu 7-poleih ati e, wak. Yakli wolobaihi 490-poleih wosik.” \p \v 23 “Nyak mnek. Elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk kobi enyudak pasin ananu king neneken ulimu. Anan nape ali nakli nuklipu ananim henemanu moul uli umu hubemanu nosog. \v 24 Anan douk anapemu hunaki hugabe balan ali chalawali ananu douk nenek dinaumanu nebebali utabal 10 milion kina uli. \v 25 Chalawanali ali anan wo dodogowinamu nube enyudak nebenyi dinau e, wak. Namudak ali ananinu nebenali nakli, ‘Anudak alman nunu okwok kwunu batowich chunu ihechumali echechich echudak eke kipahechi chutalich. Chutalich umu chunemech moul meyoh ali utabal chutalich umu eke blunamu ananin dinau.’ \p \v 26 Anudak nenek moulamu king uli nemnek namudak ali nanak nabih noduk ahlubus halakatimu anudak king ali naklipanu nakli, ‘Nya, nyak nyuneleke ali nyupe nyunobuke yalup meyoh. Dinau eke ibeyen iyatenyumenyu.’ \v 27 Ananinu nebenali natik namudak ali nanubu nenelekanu. Ali naklipanamu dinau anyeneken nyugakuk meyoh. Ali nokleyonoguk nanak. \p \v 28 Anudak nenek moulamu king uli natoglu aduk ali nogwatu ananu amam atin moul umu. Anan douk nenekanu dinau gwodubal utabal 10 kina ati. Natoglu nogwatonu ali nanubu nape nasuhwonu lobik ali nakli, ‘Aliga beme utabal likuk nyenek dinaumobol yek uli.’ \v 29 Anudak amam atin moul umu nemnek ali nanubu nabih noduk ohlubus natau atap ali nasolikanu nakli, ‘Nya, nyak nyuneleke ali yakli nyupe nyunobuke yalup meyoh. Abalabuk utabal eke ibeyabalumenyu.’ \p \v 30 Naklipanu namudak wakuli anan nakli wak umu numnekanu. Nanubu nalawanu nanak nowechikanu nape haus kalabus umu nubemanu dinau aliga niyatenyumanu. \v 31 Douk amudak anam amam atin moul umu hatik enyudak ali amamiluh apaluh hlanubu yoweluh. Ali hanak haklipu amaminu nebenalimu ihenyumali anudak neneken uli. \p \v 32 Nemnek ali nahwalu anudak nenemanu moul uli. Douk nanaki ali naklipanu nakli, ‘Nyak nyanubu enenyu yowenyali nyenek yekin moul. Tik, susubati nyak nyanaki nyeleh nyablome ali yakli nyakin nebenyi dinau nyunubu nyugakuk meyoh. \v 33 Yek douk yenelekenyu. Ali malmu namudak, umu nyak chopuk wo nyunolek anudak ipak atin moul umu e?’ \v 34 Anudak ananinu nebenali nanubu nyihihichinu ali naklipu amudak henek was umu kalabus uli umu hulawanu hunak huwechikanu nupe numnek nyih aliga nube enyudak nebenyi dinau niyaten iyuh. \p \v 35 Namudak ali sapos ipak atunu ati enech ipakichi elpech chunekumepu enen yowenyimu, orait ipakip ulkwip imas pukli adulin atin ali pukleyenyuk kobi punohwen pupe, wak. Sapos wak umu, orait yekinu Aninu nape iluh heven uli eke nugimehumepu namudak ati” \c 19 \s1 Jisas Naklipech Umu Kobi Chublo Marit Umu \r (Mak 10:1-12; Luk 16:18) \p \v 1 Jisas naklipech enyudak balan neyaten ali natukemaguk enyudak provins Galili nanak. Nanamu enyudak enen provins Judia gani woblahahibamu wolub Jodan. \v 2 Nanak ali chanubu wolobaichi elpech chagipechanu chanak agnabuk. Ali nagabe agasudak senekech uli elpech yopich. \p \v 3 Ali anam Farisi hanakumali Jisas umu hichakama-namu enen balan. Hanaki ali hakli, “Apakin lo wosik nyaklimu ananu alman iken nunek julugumu ananik almatok umu enen hwalohwin balan meyoh o wak?” \v 4 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Ati ipak eke patalihen waka wak, balan douk nyetemu God ananik buk uli? Balan enyudak. ‘Seiwak bawogos umu, God douk nenekech alman uli almatok.’ \v 5 Nenekech ali nakli, ‘Yenekech namudak ali alman eke nutukemaguk mamechich nunak nunek pas ananik almatok. Ali echech biech douk eke chutoglu atin elpen.’ \p \v 6 Douk namudak ali echech douk awak chupe kobi biech elpech umu e, wak. Chanubu chatoglu atin elpen meyoh. Namudak ali echebuk douk God anowechikech uli, elpen douk kobi enen nyiyaisech, wak meyoh.” \p \v 7 Ali amam Farisi hasalikanu hakli, “Ali namudak malmu, umu Moses nakapaguk enyudak lo umu? Anan douk nakli alman nukli nunek julug umu okwok uli, anan douk nitak nunek anap chup umu chablo marit umu ali nukok kuhwap kutanamomu okwok umu.” \p \v 8 Jisas nemnek ali nebemom balan nakli, “Ipak balagas sechukepu. Pechoge balan ali Moses dakio naklipepamu punek julug umu ipakiyu almagou. Wakuli seiwak bawogos umu, enyudakmali douk wo chuneken e, wak. \v 9 Ali douk yaklipepu. Sapos ananu ananik almatok kobi kusonukeh kipainali ali anan nitak nunek julugumok meyoh nunak nunolau kipaikwimu, anudak alman douk nablo lo umu chanasupamu.” \p \v 10 Jisas ananim disaipel hemnek namudak ali haklipanu hakli, “O sapos nyakin balan adulin umu, ati almom douk kalbamu kobi husuh almagou wak, hupe meyoh.” \p \v 11 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Enyudak balan douk wo hunatimaguk almom deke hunokwnumu hugipechen e, wak. Amabuk douk God nenekom dodogowim umu hupe meyoh uli atum. \v 12 Mnek, agundak anam almom wo husuh almagowamu e douk namudak. Anam cheyobomom, ali enyebuk pasin nyapenyum umu kobi husuh almagowamu, anam chatukuk ouguh, ali anam douk ulkwip polomu hakli husuh God ananin moul umu hakli hugakamu elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Douk namudak ali amam hape meyoh. Orait sapos ipak meinali nunokwnumu nugipech enyudak balan uli, orait anan wosik iken nupe meyoh.” \s1 Jisas Nenehilaumu Batowich Naklipech Yopiyopinyi Balan \r (Mak 10:13-16; Luk 18:15-17) \p \v 13 Ali ababuk nyultab, enech elpech chalawali batowich umu chakli Jisas nuwemeyech ananis wis ali nunemech beten. Chalawechi wakuli ananim disaipel hahu echudak elpech. \p \v 14 Jisas nemnek ali nakli, “Ipak kutuk batowich chunamali yek. Kobi puwechikechuk. Umu monoken, elpech chutoglu kobi echudak chokwichili, echech douk eke chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu.” \v 15 Ali echudak batowich chanaki douk nowemeyech wis iyuh ali natukemaguk agnabuk nanak. \s1 Ananu Yanpeleinali Noglemu Wolobaihi Jah Uli Nanaki Nanu Jisas Heyagwleh \r (Mak 10:17-31; Luk 18:18-30) \p \v 16 Anah nyumnah ananu alman nanakimu Jisas ali nasolikanu nakli, “Nebenali Tisa, yek imas inek monoken ali eke dakio inubu ipe kalbu eheh nyumneh?” \p \v 17 Douk Jisas nemnek ali naklipanu nakli, “Nyak kobi nyalikemu yopichi echudak, wak. Apak douk God atunu yopunali. Sapos nyak nyukli nyupe kalbu eheh nyumneh umu, nyak imas nyugipech ananin lo douk nyetemu ananik buk uli.” \p \v 18 Anudak alman nemnek ali wata nasolik Jisas nakli, “Monoken lo?” \p Ali Jisas nakli, “Lo enyudak. Kobi pubo kipahechi chugak, kobi pusonukeh kipahemi o kipahewali, kobi puku olugwih, kobi punek loh, \v 19 pumnek mamechich echechin balan ali pugakamech, ipakip ulkwip punubu punosuh ipakichi kobi ipak ulkwip panosuh ipak yet umu.” \p \v 20 Douk anudak yanpeleinali alman nemnek ali naklipu Jisas nakli, “Nyanatimaguk enyudak lo douk yagipechen yeyaten. Ali meinyi pasin watak nyape douk yek watak ineken uli e?” \p \v 21 Jisas naklipanu nakli, “Sapos nyak nyukli nyunubu nyutoglu duldulinyamu, orait nyunak nyukech hanatimaguk nyakih jah kipahechi chutaluh. Chutaluh chukenyu utabal ali nyuhwabal nyunak nyiyaisabal umu echudak wakechi elpech. Namudak ali wolobaichi nyakich yopiyopichi echudak eke chukusumenyu gani iluh heven. Nyunekuk namudak iyuh ali nyunaki nyugipech yek.” \p \v 22 Douk anudak yanpeleinali alman nemnek namudak ali ananihw apahw hwanubu aman. Ali nanubu natukemaguk Jisas nanak. Umu monoken, anan douk nanabuk wolobaibali utabal blanu jah. \p \v 23 Anudak alman nanakuk ali Jisas naklipu ananim disaipel nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Elpen nyuglemu wolobainyi mani nyunu jah uli, enyen eke nyunek nyanubu nebenyi moul umu nyuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu.” \v 24 Iklipepu chopuk. Enen takweinyi mahin chohwalen umu kamel uli nyukli nyuwich nyil douk chenyigul tretumomu, enyebuk douk wo nyunubu nebenyi moul e, wak. Wakuli sapos ananu noglemu wolobainyi mani nyanu jah uli nukli nuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu, enyudak douk nyanubu nebenyi moul. \v 25 Amam Jisas ananim hemnek namudak ali hanubu loguh hwonechlukam. Ali hasalikanu hakli, “Namudak ali God eke wata nunolau omuni nyutanamali nyupe kalbu?” \p \v 26 Jisas natulum duk ali naklipam nakli, “Elpech douk wo chunokwnumu chugakamu enech umu chupe kalbu eheh nyumneh e, wak. God anan atunu nanubu nanoknumu nunek ihechumali echudak.” \p \v 27 Ali Pita nebemanu balan nakli, “Tik, apak douk amatukemoguk ihechumali echudak manaki magipech nyak. Ali douk eke mulau monoken?” \v 28 Ali Jisas naklipam nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Abudak yopubali nyultab ihechumali echudak chutoglu nupoleich chupe kalbu abali, Yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli eke inubu itoglu dodogowiwe otuwe ihiyatik ali itemu yekin nebenyi sia king. Ali ababuk nyultab, ipak yekipu 12-poleipu douk pasuh yekin balan pagipechen uli douk chopuk eke putemu 12-poleich siahas. Putemu ali eke punek skelumu asudak 12-poleis awilos echech Isrel umu echechitu kwot. \v 29 Ali echebuk elpech douk ulkwip pulomu chugipech yek ali chutukemaguk echechich sachich owachich chanu ahlim uli mamaliyu o batowich chanu echech umu yawihas gnanu wilag uli, God eke nukech chanubu wolobaichi yopichi echudak chichalakuk echudak echech chatukemechuk uli ali eke chupe kalbu eheh nyumneh. \v 30 Wakuli wolobaichi elpech douk nameitu chape nebechili, kwali echech eke chunubu chupe chugikuk. Wolobaichi douk nameitu yeguh wakech chape chagikuk uli eke chunubu chupe nebechi chupe chulik. \c 20 \s1 Jisas Naklipech Woblen Balan Umu Almom Henek Moul Wainigu Nahabigu uli \p \v 1 Jisas wata naklipech enyudak woblen balan nakli, “Elpech chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk kobi ananu alman douk neglemu anagu nahabigu nau wain-agali. Anah aglupil atul natoglu nanak naulimu anam almom umu hunak hunek moul agudak nohobigaluli. \v 2 Douk nanak napalogas anam ali naklipam umu hunak hunekumanu moul ali eke nutalum 1 kina 1 kina umu anah nyumnah chuknih. Amam hakli wosik ali nokagam hanak henek moul nahabigu. \p \v 3 Douk aliga 9 kilok ali nanak agundak elpech i save chanaki chowachobol umu ali natik anam alagun heyotu meyoh agnabuk. \v 4 Natulum ali naklipam nakli, ‘Ipak chopuk punak punek moul yekigu nahabigu. Punek moul ali yek eke italipu ikepu utabal blunoknumu moul puneken uli.’ \v 5 Ali hanak. Douk aliga nyumnah toul wata chopuk nanak nalawali anam. Hanak henek moul aliga 3 klok wabigun wata chopuk nanak nalawali anam alagun. \v 6 Aliga 5 klok wata chopuk nanak agundak elpech chawachobol umu ali chopuk napalag anam douk hape meyoh uli. Ali nasalikam nakli, ‘Ipak kwigani nyumnah nameih peneyotu meyoh agnabuk umu monoken?’ \v 7 Ali haklipanu hakli, ‘Apak mape meyoh moul wak umu monoken, wak ananu alman nunaki nuhwalapamu munak munekumonu moul e, wak.’ \p Ali naklipam nakli, ‘Orait ipak chopuk wosik punak punek moul yekigu wainigu nahabigu.’ \p \v 8 Douk aliga wabigun halakatimu wab ali nohobigeinali nanaki naklipu ananinu nenek bos umu henemanu moul uli namudak. Nakli, ‘Nyuhwalu henek moul uli hunaki ali nyukom utabal. Susubati nyulik nyutal amabuk dokwechuk ati yalawom hagikuk uli aliga nyutolum nyunak ali nyunak nyutoglomu yalik yalawomi aglupil atul uli hugikuk.’ \p \v 9 Ali natalum nokom 1 kina 1 kina amam atunu ati douk hagikuk hanaki hape henek moul wabigun 5 kilok uli. \v 10 Douk aliga ali amudak haitak umu moul aglupil atul uli hanaki heyotu umu hulau utabal. Amam douk honobuk ulkwip hakli amam wosik eke hulau digibali, wakuli wak. Amam chopuk halau 1 kina 1 kina ati. \v 11 Halawobol julug ali ahape hawolin heyaten umu nohobigeinali. \v 12 Hakli namudak. Hakli, ‘Amudak dokwechuk ati nyagikuk nyalawam uli douk henek moul atin aua meyoh. Apak douk kwigani malik manaki aglupil atul moneken, takweihi wah hapu aliga nameitu. Wakuli nyak douk nyatalum nyakam alagunibal utabal kobi nyoku apak umu. Malmu namudak?’ \p \v 13 Nohobigeinali nemnek ali naklipu ananu amudak henek moul uli nakli, ‘Elpen, mnek. Kwigani ohwak douk wabo balan nyakus atugun ali nyakli wosik umu nyunek moul nyumnah chuknih ali italinyu 1 kina. Ali nameitu douk yanubu yagipech enyebuk balan. \v 14 Nyak nosuh nyakibal utabal ali nyunak. Amudak yagikuk yalawomili douk yek meyoh yakli ali yokam alagunibal utabal kobi yoku ipak umu. \v 15 Ikli ineken malmu yekin mani ele, enyudak douk yekin moul. Nyak nyenek hinyigimu monoken? Yek douk yenek yopinyi pasin.’” \p \v 16 Ali Jisas nakli, “Echebuk douk chanubu yeguh wakech chape chagikuk uli, echech eke chutoglu nebechi chupe chulik. Echebuk douk chatoglu nebechi chape chalik uli, echech eke chunubu chupe chugikuk.” \s1 Abieh Atuh Umu Jisas Naklimu Agundak Eke Chonu Nugak Ali Wata Nitakumali \r (Mak 10:32-34; Luk 18:31-33) \p \v 17 Jisas nanu ananim 12-poleim disaipel douk haltomu Jerusalem. Hape hanak ali nasonukomuk anagun algas amam atum ali naklipam enen balan. \v 18 Nakli, “Ipak mnek. Nameitu douk manamu Jerusalem. Munak mukih ali ananu alman eke nugilapam Yek Anudak Alman yatolgu aduligeinyi elpen uli amam nebemi pris hunu amudak anam henek skulumech umu lo uli. Nugilapam yek ali eke huhwe hunekume kwot umu he igak. \v 19 Ali eke hulawemu amam douk wo Juda uli e. Hulawe ali amam eke huneke enen enen hiyokosue, huleye nadululuh umu julug ali eke hunek nyilimume lowag kruse ali igak. Wakuli huklimu bieh atuh nyumneh umu, yek eke wata itaki ipe.” \s1 Jems Nanu Jon Hasalik Jisas Umu Hakli Hutaglu Nebemi \r (Mak 10:35-45) \p \v 20 Ali Sebedi ananik almatok kwalowoli okwokwim biom nugamim umu Jisas. Chanaki ali okwok kwabih kwoduk ohlubus agundak Jisas napemu ali kwalikanamu numnek okwokwin balan. \p \v 21 Ali nasolikok nakli, “Nyakli inekumenyu monoken?” \p Okwok kwakli, “Yakli nyak nyukli wosik ali abudak nyultab nyak nyupe nebenyalimu ihech elpech chunu enechi enech echudak abali, yek yakli nyak nyukli wasik ali amudak yekim biom nugamim hupe nebemi. Yakli ananu nupe aninyomu ali ananu nupe alganyomu.” \p \v 22 Jisas nemnek ali nebemech balan nakli, “Ipak douk wo pudukemu enyudak ipak pasolikemen uli e, wak. Ipak wosik deke dodogowipamu, pumnek ehudak nebehi nyih douk ahalakatimu yek eke imnekeh uli, waka?” \p Amam hemnek ali hakli, “Ohwak wosik wanokwnu.” \p \v 23 Ali Jisas naklipam, “wosik, ipak douk eke pumnek nebehi nyih kobi yek eke imnekeh ulimu. Wakuli yek yet eke kobi iklipu elpech umu enen nyupe onuwemu ali enen algawemu, wak. Oudak outib douk wapemu echebuk elpech douk yekinu Aninu anatalihech uli atich.” \p \v 24 Douk amudak anam 10-poleim disaipel hemnek umu enyudak ali hanubu nyihihichim umu Jon nanu Jems. \v 25 Namudak ali Jisas nahwalu amam hanatimaguk hanakimu anan ali naklipam nakli, “Ipak douk padukemech umu echech wo chudukemu God uli e echechin pasin umu echechim nebemi. Ali echechim chohwalam nebemili douk hanubu dodogowim atum hanalak umu kipahechi elpech umu chunek enenyi enen nebenyi moul. \v 26 Wakuli ipak, namudak wak. Sapos ipak ananu nukli nupe nebenalimu ipak umu, susubati anan imas nunemepu moul meyoh ipak panatimaguk iyuh ali eke nupe nebenalimu ipak. \v 27 Ali meinali anabuk douk nukli yeul nyunubu nyukihanu uli, anan imas nunubu yeul wakanu nupe chukamomu ipak nunemepu moul meyoh ipak panatimaguk ali adakio yeul nyukihanu. \v 28 Pugimeh kobi Yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen ulimu. Yek douk wo inamali echech chuneme moul umu chugakamu yek e, wak. Yanamali inek moul umu igakamu echech. Yek yanamali eke ikech yek yet che igak ital wolobaichi elpech ikwechihech umu echechin yowenyi.” \s1 Jisas Nagabe Biom Nabes Sechukomi Almom \r (Mak 10:46-52; Luk 18:35-43) \p \v 29 Jisas nanu ananim hape hatukemaguk Jeriko hanak ali chanubu wolobaichi elpech chagipech Jisas. \v 30 Ali biom nabes sechukomi almom douk hape algasih umu yah. Hemnek umu chakli Jisas nanaki ali ahape hohwalu hakli, “Nya Devit ananinu Yamenu, nyak nyukli mapilihu ohwak!” \p \v 31 Echudak wolobaichi elpech chahom ali chaklipam umu husak. Wakuli amam wo humnekech e, wak. Hanubu hape hohwalu nebegun atugun ali hakli, “Nya Diginyali, Devit ananinu yamenu, nyak nyukli mapilihu ohwak!” \p \v 32 Jisas neyotu ali nahwalomu nakli, “Ipak pakli inekumepu monoken?” \p \v 33 Ali hebemanali balan hakli, “O Diginyali, ohwak wakli nyuhulmohu nabes umu wunotulugun.” \p \v 34 Jisas nanubu nenelekom ali nowemu wis amamis nabes. Nowemu wis ali ahudak atuh wata hanotulugun hwilhwaluk. Ali hanubu hanamanu hanak. \c 21 \s1 Jisas Nawich Jerusalem Kobi Ananu King Umu \r (Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Jon 12:12-19) \p \v 1 Douk chanak halakatimu Jerusalem ali chanak chatoglamu abuldak wabul yeulibulmu Betfasi. Ababul douk blape halakatimu anudak maunten Oliv. Ali Jisas nakagas biom disaipel umu hulik hunak. \v 2 Naklipam enyudak balan nakli, “Punamu blabli wabul blapeli woblahah uli ali pukli puwich ati eke punubu pugwatu enen mamakin donki. Chodowen naduh nyeil ali nugan douk nyanen cheyotu atugun. Pukwechihech ali pulawechumeli. \v 3 Ali sapos enen elpen nyukli nyuklipepu enen balan umu, ipak douk puklipen pukli, ‘Diginali anan enen moul umu echudak donkihas.’ Ali enyebuk elpen eke wisnabul nyuklipepamu pulawechi.” \p \v 4 Enyudak douk nyatoglamu enen balan seiwak ananu profet naklienyuk uli nyutoglu adulin. Balan enyudak. \q1 \v 5 “Kale klipech enyudak balan echech douk chape nebebuli wabul Saion uli. Nyukli, ‘Tik, ipakinu king anudak nanakumepagu. Anan douk nanubu nenek daunimumu anan yet ali netemogu enen donki. Netemogu enen nugan donki ali nyalawanagu.’” \p \v 6 Ali amudak biom disaipel hanak henek enyudak kobi Jisas naklipam umu. \v 7 Douk halawali echudak mamakin uli nugan donkihas hanaki ali howemu onog amamig umu saketog agabusich umu. Hogwemu ali Jisas nalto netemu enen. \v 8 Ali chanubu wolobaichi elpech chape chalabik onog echechig saketog ahudak yah. Enech chobleli lowasiyu yeguhwiyu ali chogolikou chaginoh yah. \v 9 Ali echudak wolobaichi chagipech anan chanakili chanu echudak chalik uli achape chohwalu nebegun chakli, “Apak monehilaumu Devit ananinu Yamenu ali matuk ananin yeul nyakih. Makli God wosik iken nunekumanu yopinyi anudak alman douk nanamali Diginali ananin yeul uli. Apak makli echech chape iluh heven uli chopuk chunehilau-manu ali chutuk God ananin yeul nyukih!” \p \v 10 Douk aliga Jisas nanak nawich Jerusalem ali chanatimaguk chape Jerusalem uli chanubu loguh hwonechlukech. Ali chape cheagwleh nebenyi balan chanosusolimu chakli, “Anudak alman douk meinali?” \p \v 11 Ali echudak wolobaichi cheili Jisas uli chakli, “Anudak alman douk Jisas. Anan douk ananu profet ali nanaki wabul Nasaret, enyudak provins Galili.” \s1 Jisas Nanak Nawich Banis God Ananitu Nebetali Wilpat Tatawomu \r (Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Jon 2:13-22) \p \v 12 Jisas nanak nawich asudak banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu ali nehiyah echebuk douk chape chenek salimumu echudak uli chanu echebuk elpech douk chatalich uli chatoglu chalhwas. Nablonomech tebolahas echebuk douk chape chenek senis umu manili\f + \fr 21:12 \ft Enyudak balan chenek senis umu manimu douk nyakli elpech douk chasuhi echech Rom chanu Grik echechin mani chanaki ali chenek senis umu God ananitu wilpatin mani stret. Chenek senisumen ali chatal echudak agnabuk tempel ali chenek ofamech umu God o nebik umu douk chenek takis utabal blanamu ananitu wilpat.\f* chanu echebuk chenek salimumu almiguh uli. \v 13 Ali naklipech nakli, “Balan nyetemu God ananik buk uli nyakli namudak. Nyakli, ‘Yekitu wilpat douk eke chuhwalotu chenek beten atali wilpat.’ Wakuli ipak douk pagimehumotu kobi chaku olugwih uli chawich chonobechuk umu.” \p \v 14 Jisas wata nape numun banis atudak God ananitu nebetali wilpat tatawomu ali enech nabes sechukechi chanu ayas yowegas uli chanaki. Chanaki ali nagabeyech yopich. \v 15 Wakuli amam nebemi pris hanu amudak anam henek skulumech umu lo uli hatik enyudak ali nyihihichim. Nyihihichim umu agundak Jisas nenek enyudak God atunu neneken uli moul umu nyanu agundak batowich chohwalu chakli, “Apak monehilaumu Devit ananinu Yamenu ali matuk ananin yeul nyakih.” \p \v 16 Namudak ali haklipu Jisas hakli, “Nyak nyemnek enyudak balan chokwichi chape chohwalamen uli?” \p Ali Jisas naklipam nakli, “Douk yemnek wo. Enyudak God ananin balan eke patalihen waka wak? Balan enyudak. ‘Nyak God douk nyohul chokwichi batowich chanu echudak cheil chabah uli ali chatuk nyakin yeul nyakih.’” \p \v 17 Jisas naklipam enyudak balan umu julug ali natukemomuk natoglu Jerusalem nanamu Betani. Nanak ali ababuk wab douk nechuh agnabuk. \s1 Jisas Neyagwleh Balan Meyoh Ali Enyudak Lowag Fik Nyanubu Alin \r (Mak 11:12-14, 11:20-24) \p \v 18 Aglupil atul Jisas naitak ali wata natanomomu Jerusalem. Nape nanak yah ali nemnek nyulub blanu. \v 19 Natik enen lowag fik nyeyatu algas yah ali neilmen nanak. Nanak wakuli wo nutik enep chulkwip pil e, wak. Chus atus. Natik namudak ali naklipu enyudak lowag nakli, “Nyak eke kobi wata enep chulkwip pil, wak.” Ali ahudak atuh enyudak lowag nyanubu alin. \p \v 20 Amam disaipel hatik namudak ali hanubu loguh hwonechlukam. Ali hakli, “Malmu ali dakio nyanyi lowag fik alin wisnabul?” \v 21 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Sapos ipak kobi biep ulkwip, wakuli punubu punek bilip umu God umu, enyudak yeneken umu enyudak lowag uli douk chopuk puneken. Ali deke kobi punek enyudak atin, wak. Sapos ipak puklipu atudak nukut umu titak tugluk yous, atat eke titak tugluk umu atugun. \v 22 Sapos ipak punubu punek bilip umu God ali punek beten pusolikanamu enech echudak umu, orait ihechumali ipak pusolikanamech uli echudak eke pulawech umu atugun.” \s1 Nebemi Hasalik Jisas Umu Omuni Nyokanu Namba Dakio Dodogowinamu Nenek Enyudakmali Moul \r (Mak 11:27-33; Luk 20:1-8) \p \v 23 Jisas wata nanak nawich banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu ali nape nenek skulumech God ananin balan. Ali amam nebemi pris hanu echech Juda echechim nebemi hanaki anan napemu hasalikanu hakli, “Nyak nyalau monoken namba umu nyenek enyudak moul? Omuni nyekenyu enyudak namba?” \p \v 24 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Yek chopuk douk yakli isalikepu atin balan. Sapos ipak pubeme tukanin umu, yek eke iklipepamu omuni nyeke namba ali dakio yenek enyudak moul. \v 25 Ali Jon nenek baptaisumech umu douk omuni nyokanu enyudak moul dakio nenek baptaisumech? God waka elpech?” \p Hemnek enyudak ali amam yet hape heneyagwleh hakli, “Sapos mukli God nokoneyen umu, anan eke wata nusolikapu nukli, ‘Douk namudak ali Jon ananin balan douk wo punek bilipumen e umu monoken?’ \v 26 Wakuli sapos apak mukli elpech meyoh chokoneyen ali dakio neneken umu, apak imas elgeipomoguk almom almagou. Umu monoken, echech chanatimaguk chakli Jon anan douk ananu profet.” \p \v 27 Namudak ali hebemanu balan Jisas hakli amom wo hudukemech e. \p Ali anan wata naklipam nakli, “Namudak ali yek chopuk eke kobi iklipepamu omuni nyeke namba ali dakio yenek enyudak.” \s1 Jisas naklipam Woblen Balan Umu Ananu Alman Nanu Ananim Biom Nugamim \p \v 28 Ali Jisas wata naklipam nakli, “Ipak douk pakli malmu, umu enyudak woblen balan? Ananu alman douk nololi biom nugamim. Ali nanamu saninu naklipanu nakli, ‘Nuganinu, doumeih yakli nyak nyunak nyunek moul nahabigu yau wain umu.’ \p \v 29 Ali nuganinu nakli, ‘Ati yakli wak.’ Douk napegu wakuli wata nenek senis umu tinytin ali nanak nenek moul agudak wainigu nahabigu. \p \v 30 Aninu wata nanamu anudak ananu nuganinu ali naklipanu enyudak atin balan. Nuganinu nemnek ali nakli, ‘Aninu, wosik eke inak.’ Wakuli nenek loh wo nunak e. \v 31 Ali amudak biom nugamim, ipak pakli meinali nagipech aninein balan?” \p Ali amam hakli, “Saninu wo.” \p Ali Jisas wata naklipam nakli, “Aduligu atugu yaklipepu. Amudak almom halau tagis uli hanu weyatu yegwih uli almagou, nameitu echech douk achape chagimeh namudak. Echech douk achape chatanamu chakanu apaluh God ali achape chalik chawich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Ipak kawepu. Eke pugikuk puwich waka wak? \v 32 Umu monoken, Jon nenek baptaisumech uli douk ananakumali ipak nagilapepu duldulinyi pasin, wakuli ipak wo punek bilip umu ananin balan e, wak. Amam halau tagis uli hanu weyatu yegwih uli atich chenek bilipumanu. Enyudak douk patulin, wakuli wo puklimu punek senis umu tinytin ali punek bilipumanu e, wak.” \s1 Jisas Naklipam Woblen Balan Umu Yowemi Almom Henek Moul Wainigu Nahabigu uli \r (Mak 12:1-12; Luk 20:9-19) \p \v 33 Ali Jisas wata naklipam nakli, “Ipak pumnek enyudak kipainyi woblen balan alagun. Ananu noglemu anab amnab uli nalib anagu nahabigu nau wain ali nalokogu nalub. Nawonu iyuh ali nalak bobigu onok bulbuduk. Nalogomu chichichu wainip chulkwip ali wainibal abal blubih blulomu. Nenekuk enyudak ali nowemu anap potemoguk iluh uli oulop umu ananu alman nukih nupe nunek was umu nohobigomu. Moul nyatuh ali nanak naklipaguk anam almom umu hulau kontrak anan ali hupe hunek moul ananigu nahabigu. Naklipamuk ali nanak nape anabul lougunibul wabul. \v 34 Nanak nape aliga wainip chulkwip kolokwip ali nakagas kipaimi henemanu moul meyoh uli umu hunak hutik henek moul nohobigaluli ali husuhumanali ananip umu chulkwip. \p \v 35 Henemanu moul uli hanak hatoglu wakuli amudak henek moul nohobigaluli haitak hahwom, ananu hanu meyoh, ananu hanu nanubu nagak ali ananu hakumanu utabal. \v 36 Chopuk nohobigeinali nenek salimumu kipaimi henemanu moul uli hanak. Nameitu kwalowi wolobaimi hechalakuk halik hanak uli. Hanak wakuli henek moul nohobigaluli hagimehumom namudak ati kobi halik hanak ulimu. \v 37 Nape wak ali nagikuk nenek salim umu ananinu nuganinu meyoh nanamu agudak nahabigu. Anan douk nenek tin nakli, ‘Yekinu nuganinu nunak umu wosik eke humnekanu.’ \p \v 38 Wakuli henek moul nohobigaluli hatiku nuganinu nanaki ali hanoklipomu hakli, ‘Nuglemu anineich echudak uli douk akonudak. Yowi monu nugakuk umu agudak ananigu nahabigu eke apak munolawagu.’ \v 39 Ali hanak hahwanu howachanu natoglaguk aduk agudak nahabigu ali hanu nagak.” \p \v 40 Ali Jisas nasolik amudak nebemi Juda nakli, “Namudak ali abudak nyultab nohobigeinali nukli nunaki abali, amudak henek moul nohobigaluli eke nunekam malmu?” \p \v 41 Ali hebemanu balan hakli, “Amudak yowemi almom douk eke nom hulau nebehi nyih ali hugak. Ali agudak wainigu nahabigu eke nuku kipahemi hunek lukautumagu. Umu abudak nyultab chulkwip kolokwip abali, ananip umu douk eke wata hudiyep hukanu duldul.” \p \v 42 Ali Jisas naklipam nakli, “Ipak patulin enyudak balan nyetemu God ananik buk uli e. Balan enyudak. \q1 ‘Amudak utam douk halak wilpat uli hakli wakamuk uli, nameitu amam douk manubu matoglu anam susubeim utam\f + \fr 21:42 \ft Bawogen umu enyudak balan umu Susubeim Utam douk nyaklimu Jisas. Echech Juda chalak wilag umu douk i save chaku utubal chalog. Ali amudak susubeim utam douk i save masah woblatamu wilpat uli.\f* umu chulok wilpat umu. Enyudak douk Diginali meyoh neneken nyatoglu. Neneken apak matulin ali monehilau makli enyen douk Diginali atunu neneken uli moul.’ \p \v 43 Namudak ali yaklipepu. Ipak, God douk eke nunalakumepu putoglaguk umu agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu. Anan eke wata nunolawali echudak enech elpech douk eke chusuh ananin balan ali chunek yopinyi pasin uli chunaki chuwich. [ \v 44 Ali echebuk elpech douk chugoul chulto amudak utam uli eke chubih plulakelech chunakuk chokugun atugun. Ali sapos amam mubih mubo enen elpen umu, enyebuk elpen eke micholiken nyunubu nyunenemu minyagu.”] \p \v 45 Amam nebemi pris hanu Farisi hemnek Jisas ananin woblen balan ali hadukemech hakli anan douk nakliyen nenyemu amam. \v 46 Namudak ali hechakamech umu hakli huhwanu hunak hunekumanu balan. Wakuli wak. Amam douk elgeimumaguk echudak wolobaichi elpech. Umu monoken, echech chakli Jisas anan douk ananu profet. \c 22 \s1 Jisas Naklipam Woblen Balan Umu Anagun Nebeguni Woligun Douk Chenekagun Umu Biech Chanasupamu \r (Luk 14:16-24) \p \v 1 Jisas wata naklipech enen woblen balan alagun. \v 2 Nakli, “Elpech chawich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk kobi ananu king nagimeh umu. Ananinu nuganinu nakli nusuh okwok ali anudak king nenek nebeguni woligun. \v 3 Nobowokih douk nalik nenekumech balan enech umu chunamali agundak woligun. Douk nyumnah hatalgu ali nakagas henemanu moul uli umu hunak huklipech chunaki. Douk hanak haklipech wakuli chakli wak umu chunaki. \p \v 4 Chopuk naklipu kipaimi henemanu moul uli umu hunak ali naklipam nakli, ‘Punak puklipu echebuk nobowokih yenemech balan uli chunaki. Puklipech pukli, “Ananigun woligun anenekogun gnakus. Nabo chuwoluhich kauhas chanu enech nugach monumichichi kauhas natahech. Ihechumali echudak achenek redi chakus, ali ipak yowi munamu agundak nebeguni woligun.” ’ \p \v 5 Hanak haklipech wakuli wo chumnekom e, wak. Chanamu echechin moul. Ananu nanamu yawihas. Ananu nanak nenek moulamu ananin bisnis. \v 6 Ali echudak enech chaitak chasuh amudak henemanu moul king uli chahom chenekom anagu anagu cham hagak. \v 7 King nemnek namudak ali nanubu nyihihichinu. Ali nakagas ananim soldia hanak habo echudak chabo ananim hagak uli. Hach chagak ali howehumech echechibul wabul hanubul heyatabul. \p \v 8 Ali king nahwalu amudak anam henemanu moul uli hanaki ali naklipam nakli, ‘Agundak yekigun woligun yenekagun umu nuganinu nusuh okwok umu douk agnenek redi gnakus. Wakuli elpech yenemech balan umu chunakili, echech douk wo yopichi elpech e, ali eke kobi chunaki, wak. \v 9 Namudak ali nameitu ipak punamu hanatimaguk nebehi yegwih ali chunatimaguk pugwatech uli elpech douk puhwalech chunamali agundak woligun.’ \v 10 Naklipam namudak ali amam haitak hagimu yegwih hanak. Hanak ali chanatimaguk hagwatech uli douk halawech hanaki. Enech yopichi, enech yowechi. Halawechi ali atudak nebetali wilpat douk chenek woligun gnakus atali tanubu chuknitu. \p \v 11 Douk chape ali king nanak nawich umu nutulich. Nawichu wakuli natik umu, ananu alman douk wo nunek duldulih luseh umu agundak chanasupamu e, wak. \v 12 Ali king nasolikanu nakli, ‘Elpen, nyak luseh wo nyuneki duldulih douk chenekeh nyultab chanosupomomu e. Ali agundak nyawichi malmu?’ Wakuli anan douk balan wakanu nape. \p \v 13 Namudak ali king naklipu henemanu moul uli nakli, ‘Ipak puwechikanu loguh ayas ali puwachanu nutoglu aduk yomotokweh umu. Nutoglu agundak douk elpech eke chuleh naluh hlunak hlichukuk ali chumnek nebehi nyih umu.’ \p \v 14 Mnek, God i save nahwalu wolobaichi elpech, wakuli i save natalih atin ati meyoh umu chupe ananich. Echudak douk chagipech ananin balan uli atich.” \s1 Anam Almom Hasalik Jisas Umu Chenek Tagis Umu Nebenyi Gavman Sisa \r (Mak 12:13-17; Luk 20:20-26) \p \v 15 Amam Farisi hanak anagun ali heyagwleh habo balan umu hakli hunek loh husalikanu enen balan, umu nukli niyagwleh sisahw ali huhwanu hunemanu kwotog. \v 16 Namudak ali amam hokogos anam almom douk hagipech amam uli hanu anam king Herot ananim hanak hasalik Jisas hakli, “Tisa, apak madukemech umu, nyak douk nyapemu nyeyagwleh adulin atinyi balan ali nyenek skulumech kalbu umu God ananin pasin. Elpen douk wo nyunotutik enen atin e, wak. Umu monoken, yeguh hwakihechi elpech douk wo nyuklipech kipainyi balan ali yeguh wakechi nyuklipech kipainyi e, wak. \v 17 Douk namudak ali nameitu makli nyuklipapu. Apakin lo douk nyakli malmu? Enyen douk wosik umu apak munek takis umu nebenalimu gavman uli Sisa, o wak?” \p \v 18 Jisas anadukemu amamin yowenyi tinytin ali naklipam nakli, “Ipak ati penek loh uli. Pechakomu yek umu monoken? \v 19 Aliga lawoli anam chenek tagis umu utam itulum.” Ali halawali anam. \v 20 Halawomi ali nasalikam nakli, “Enyudak yeul uli aboli douk omuni enech?” \p \v 21 Ali haklipanu hakli, “Sisa Nebenalimu gavman uli ananich.” \p Namudak ali Jisas naklipam nakli, “Sisa ananich echudak imas puku Sisa. God ananich, puku God.” \p \v 22 Hemnek namudak ali loguh hwonechlukam. Ali hatukemanaguk hanak. \s1 Amam Sadyusi Hasalik Jisas Umu Agundak Chagak Uli Eke Wata Chitakumali \r (Mak 12:18-27; Luk 20:27-40) \p \v 23 Ahudak atuh nyumnah amam Sadyusi douk i save hakli chagak uli eke kobi wata chitakili hanaki agundak Jisas napemu. \v 24 Hanaki ali haklipanu hakli, “Tisa, seiwak Moses douk nakli sapos ananu alman kobi nulaguk enech batowich ali nugak umu, orait ananinu owaninu imas nuwaul ananik almatok. Nukwaul umu chuloli batowich ali chutik sanineigu iwagu. \v 25 Anabu nyultab, 7-poleim nugamim douk atich mamechich chomlolili douk hanopu hape agundak. Nanubu saninu nasuh okwok, wakuli batowich wak ali nagak. Ali nanosuhwanali agab uli nokwaul. \v 26 Nokwaul namudak ati. Batowich wak nagak. Ali anabuk nanosuhwomi agabus uli chopuk nagimah namudak ati. Aliga ali amam hanatimaguk 7-poleim hahwok batowich wak ali hagak ati. \v 27 Douk amam hagak hatuh ali okwok chopuk kwagak kwagikuk. \v 28 Amudak hanatimaguk sanyowan douk hahwok uli atum. Namudak ali ababuk nyultab chagak uli eke wata chitakumali, okudak almatok eke wata kupemu meinali, amudak 7-poleim almom?” \p \v 29 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Ipak wo pudukemech e. Umu monoken ipak wo pudukemu God ananin balan douk nyetemu ananik buk uli e, wak. Ali chopuk wo pudukemu agundak God nanubu dodogowinu atunamu e. \v 30 Ababuk nyultab chagak uli wata chitakumali, almom almagou eke kobi wata chunosupu, wak. Eke chupe kobi enselahas douk chape iluh heven ulimu. \v 31 Ali umu agundak chagak uli eke wata chitakumali, yakli God naklipepamu balan eke patalihen waka wak? Anan douk nakli, \v 32 ‘Yek douk Ebraham nanu Aisak uli Jekop amamiwe God’ Enyudak balan nyakli anudak God douk chape uli echechinu atunu. Wo chagak uli echechinu e.” \v 33 Echudak wolobaichi elpech chemnek enyudak naklipech enyi balan ali chanubu loguh hwonechlukech. \s1 God Ananin Nyanubu Nyalik Uli Susubein Lo \r (Mak 12:28-31; Luk 10:25-28) \p \v 34 Douk amam Farisi hemnek umu Jisas nobeyomuk balan amam Sadyusi ali amam hanaki howachabal atugun. \v 35 Ali amudak almom, ananu douk nanubu nadukemu lo kalbaluli. Anan douk nakli nichakamu Jisas umu hakli kadak humnekanu niyagwleh enen balan wo duldulin uli e ali hunemanu kwot. \p \v 36 Ali nasolik Jisas nakli, “Nebenyali Tisa, meinyi God ananin lo douk nyanubu susubein ali nyechalakuk nyanatimaguk lo?” \p \v 37 Ali Jisas nebemanu balan nakli, “God anan douk ipakinu Diginali. Ali ipakip ulkwip punu michich uli tinytin imas chunubu chunosuh anan atunu. \v 38 Enyudak lo douk nyanubu susubein nebenyi lo. \v 39 Ali nyagimogu enyebuk lo uli douk namudak ati. Nyakli, ‘Ipak imas ulkwip punosuh elpech chape halakatimu ipak kobi ipak ulkwip panosuh ipak yet umu.’ \v 40 Enyudak bien lo douk nyanubu bawogos umu ihen amam profet henyemaguk uli balan nyanu enyudak lo seiwak God nokaguk Moses umu.” \s1 Jisas Nasolik Amam Farisi Umu anudak Alman Krais \r (Mak 12:35-37; Luk 20:41-44) \p \v 41 Amam Farisi wata howachabal hape ati ali Jisas nasalikam enen balan. \v 42 Nakli, “Ipak pakli malmu, umu anudak alman Krais douk God natalihanu ali eke nukaganu nunamali nunolau elpech uli? Ipak pakli anan douk meinali alman ananinu yamenu?” \p Ali amam Farisi haklipanu hakli, “Anan douk eke Devit ananinu yamenu.” \p \v 43 Ali Jisas nasalikam nakli, “Ali namudak malmu, umu God ananin Michin nyohul Devit ali nahwalu Krais Diginalimu? Nakli namudak. \p \v 44 ‘Diginali naklipu yekinu Diginali nakli, “Nyak pe agundak onuwemu aliga yek ibo nyakim birua hubihuk.” ’ \p \v 45 Ali tik. Devit douk nahwalu Krais ananinu Diginali. Douk namudak ali Krais eke wata nutoglu Devit ananinu yamenu malmu?” \p \v 46 Wak kwalowi ananu nubemanu enen atin balan e, wak meyoh. Hanubu ahabuk nyumnah amam ahape elgeim umu wata husalikanu enen balan alagun umu. \c 23 \s1 Jisas Naklipech Dodogowinyi Balan Umu Kobi Chugipech Amam Farisi Hanu Amam Henek Skulumech Umu Lo Uli Amamin Yowenyi Pasin \r (Mak 12:38-39; Luk 11:43, 11:46, 20:45-46) \p \v 1 Ali Jisas anape naklipech balan wolobaichi elpech chanu ananim disaipel. \v 2 Nakli, “Amam Farisi hanu amudak henek skulumech umu lo uli douk i save henek skulumepu enyudak lo kobi seiwak Moses naklipechuk umu. \v 3 Namudak ali ipak imas pumnekom ali punek ihenyumali amam huklipepamu puneken uli. Wakuli huneken uli pasin, ipak douk kobi pugipechen, wak. Umu monoken, haklienyi balan, amam douk wo hugipechen ati e, wak. \v 4 Amam douk i save haklipepu wolobainyi dodogowinyi lo ali ipak penek nebenyi moul pabilak umu pugipechen. Hatulipu namudak, wakuli wo hukli hunelekepu ali hiyagwleh hunek lo kobi nyunubu nyunek hat umu ipak pugipechen umu e, wak. \p \v 5 Ihenyumali amam heneken uli douk heneken umu kadak elpech chutulin umu. Amam douk henek bokisigun\f + \fr 23:5 \ft Asudak chokusi bokis howechikos wahegas sanu loguh uli, amam douk hagipech echech Juda echechin pasin ali howechikos sape. Asudakmoli bokis douk chowemu enen God ananin balan chenyulu nyolu umu ulkwip pulomen ali chugipechen. Putik Namba 15:37-41.\f* ali howechikagun gnape amamigas wahegas uli loguh. Eke hitak huginohuk agundak owinyih umu amamih lowihi luseh umu kadak elpech chutulum chukli amam yopumi almom. \v 6 Chenek nebeguni woligun umu douk i save oub baitak umu hunak hupe yopugunmu gani nebemi atum hapemu. Echech Juda chape cheagwleh balan ogwi wilag chopuk i save oub baitak umu huwich hunak hupe hulik yopichi siahas. \v 7 Agundak elpech i save chanak chowachobol umu, amam i save oub baitak umu hakli elpech chutulum chunemom gude ali chuhwalom nebemi Tisa. \p \v 8 Wakuli ipak yekipali douk yakli wak umu chuhwalepu nebepoli tisomi, wak. Punatimaguk pupe sachich owachich meyoh. Umu monoken, nebenali Tisa douk puhwalu yek otuwe. \v 9 Apudak atap, ipak kobi puhwalu ananu alman ipakinu aninu, wak. Umu monoken, ipak douk atunu Aninu meyoh nape gani iluh heven. \v 10 Ali chopuk kobi chuhwalepu nebepali, wak. Umu monoken, nebeweli douk yanubu otuwe meyoh douk God natalihe ali nokoge yanamali inalau ipak elpech uli. \v 11 Anabuk douk nuklimu nupe ipakinu nebenalili, anan imas nupe nunemepu moul meyoh. \v 12 Elpech douk chunotuk echechich yeguh chukih uli, God eke wata nunekech chubihi yeguh wakech. Wakuli elpech douk chunek daunim umu echech yet uli, echebuk God eke nutukech chupe nebechi.” \s1 Jisas Naklipu Amam Farisi Hanu Amam Henek Skulumech Umu Lo Uli Umu Yowenyi Amam Heneken Uli \r (Mak 12:40; Luk 11:39-52, 20:47) \p \v 13 Jisas wata chopuk nakli namudak. Nakli, “O panubu mapilipu, ipak Farisi panu ipak douk penek skulumech umu lo uli. Ipak eke punubu pupe sisahw. Ipak panubu penek loh atili. Ipak papemu powechikumech yah echudak elpech douk chaklimu chuwich agundak God nape nebenalimu ananich elpech umu uli. Namudak ali ipak yet douk wo puwich e, wak. Elpech chaklimu chuwich uli namudak ipak yet powechikumech yah. [ \v 14 O panubu mapilipu ipak Farisi panu ipak douk penek skulumech umu lo uli. Ipak eke punubu pupe sisahw. Ipak panubu penek loh atili. Almagou douk alahasim hagak howobukuk uli, ipak i save panak penek lohumou ali patulu ponohul owowich echudak. Penekuk namudak ali panak peyotu wolobaichi chapemu penek lounyi beten umu kadak chutulipamu. Pagimeh namudak ali kwali God eke nubemepu ipakin yowenyi ali nunekepu pulau nebehi nyih.] \p \v 15 O panubu mapilipu ipak Farisi panu ipak douk penek skulumech umu lo uli. Ipak eke punubu pupe sisahw. Ipak panubu penek loh atili. Ipak i save palau kolohliyol panak yousih o palahe panak atapih umu puklipech balan umu enen elpen nyumnek ali nyugipech ipak. Douk enen nyumnek nyugipechepu ali peneken nyanubu nyatoglu yowenyi elpen nyechalakuk ipak umu yowenyi enyen nyeneken uli. Ali enyudak elpen nyunu ipak eke punamu yowebuli wabul hel. \p \v 16 O panubu mapilipu ipak. Ipak eke punubu pupe sisahw. Ipak douk wo pudukemech e pape kobi nabes sechukepu ali pakli pugilapech yah kipahechi. Ipak douk i save pakli, ‘Sapos enen elpen nyukli adul nyolimu God ananitu nebetali wilpat umu nyunek enech echudak, wakuli enyen kobi nyunekech umu, ipak pakli enyudak wosik balan wak enen nypenyin e, wak. Wakuli sapos enen nyukli adul nyolimu gol lakus numun God ananitu wilpat uli umu nyunek enech echudak umu, enyebuk elpen adul imas nyunubu nyunek kobi nyaklimu. Kobi nyunek loh, wak. \v 17 Ipak ati nabes sechukepu ali panubu pogolu pogolu. Ipak pakli monoken nyanubu yeul nyakihen? God ananitu nebetali wilpat waka aludak gol douk lakus numun uli? Ipak douk padukemech. Aludak gol douk lakus numun God ananitu nebetali wilpat, ali wilpat tenekol lanubu latoglu God ananil atul. \v 18 Chopuk ipak douk i save pakli, ‘Sapos enen elpen nyukli adul nyolimu alta umu nyunek enech echudak, wakuli enyen kobi nyunekech umu, enyudak pakli wosik balan wak. Wakuli sapos enyen nyukli adul nyolimu ofa douk chechemu enyudak alta umu chuku God ulimu, ipak pakli enyebuk elpen imas nyunubu nyunek kobi nyaklimu.’ \v 19 Ipak douk nabes sechukepu. Pakli malmu? Pakli yeul nyakih ofa douk chakli chuku God umu waka nyakih enyudak alta douk nyenek enyudak ofa nyatoglu God ananin atin uli? \v 20 Namudak ali elpen douk nyukli adul nyolimu alta umu nyunek enech echudak umu, enyen douk chopuk nyowanipamu ihenyumali ofa nyetemu alta uli chopuk. \v 21 Ali elpen douk nyukli adul nyolimu God ananitu nebetali wilpat umu nyunek enech echudak umu, enyen douk chopuk nyowanipamu anudak nape numun atudak wilpat uli. \v 22 Elpen douk nyukli adul nyolimu iluh heven umu nyunek enech echudak umu, enyen douk nyowanipamu God ananin nebenyi sia nyanu anudak netemeyen uli chopuk. \p \v 23 O panubu mapilipu ipak Farisi panu ipak douk penek skulumech umu lo uli. Ipak douk panubu penek loh atili. Agudakmoli apigu douk chohwalogomu min, dil uli kumin, ipak i save panak palogu ali peyaisogomu 10-poleiluh ouluh. Ali otuh ouh douk i save poku God. Enyudakmali chokwinyi lo douk pagipechen. Wakuli nyanubu nebenyi balan nyape lo uli douk apatukemenyuk. Enyudakmali, punekumech duldulinyi pasin kipahechimu, punelek kipahechimu, punubu pusuh God ananin balan dadag umu. Enyudakmali susubein dodogowinyi balan douk deke punubu pugipechen kalbu. Ali enyudak enen lo douk chopuk deke puhwen pugipechen. \v 24 Ipak douk panubu nabes sechukepu ali pakli pugilapech yah kipahechi. Ipak douk pagimehumu God ananin lo kobi enyudak balan umu. Enyudak; Yamigou waglumepamu yabig umu, ipak douk i save patukou powachowoguk. Wakuli enen takweinyi mahin kemel nyagluk umu, ipak i save pagiyen panyoh umu yabig. \p \v 25 O panubu mapilipu ipak Farisi panu ipak douk penek skulumech umu lo uli. Ipak douk panubu penek loh uli. Panubu pape kobi kas sanu yauleluh umu. Paklupoguk adukohich umu, wakuli numunich umu douk chanubu chanobosusih. Chape kobi ipakigun numun chuknigun umu yowenyi umu agundak wo punek bos umu ipak yet e ali paku oluh umu agundak didigep pape panotulich echudak kipahechimu. \v 26 Ipak Farisi, ipak panubu pogolu pogolu pape kobi nabes sechukepomu. Susubati ipak douk pulik punogapech ipakigun numun yopugun kobi pakwlupu numunis umu kas yopus umu. Ali aduk douk chopuk eke adakio yopugun. \p \v 27 O panubu mapilipu ipak Farisi panu ipak penek skulumech umu lo uli. Ipak panubu penek loh atili. Ipak douk panubu pape kobi hulusigwiluh douk chaloluh bulbudib umu ali chanugomu elpech. Aduk chechebeyogun chogolih-winali pen gnanubu dudukogun. Wakuli gani numun wak. Chagak uli echechiguh biguh hwanu enechi enech chataloluli echudak chakus. \v 28 Ipak douk chopuk pape namudak ati. Elpech chutik aduk ipakiluh yegechiweluh chukli duldulipali almom. Wakuli ipakigun numun douk gnanubu chuknigun umu agundak penek loh umu gnanu enenyi enen yowenyi.” \p \v 29 Ali Jisas balan nyeilen naklipam nakli, “O panubu mapilipu ipak Farisi panu ipak douk penek skulumech umu lo uli. Ipak panubu penek loh atili. Ipak i save penek hulusigwiluh umu chunugamu amam profet umu. Hulusigwiluh chanugomu duldulichi elpech umu douk chopuk paginahwoluh. \v 30 Ali ipak i save pakli sapos ipak pupe ababuk nyultab ipakich popech yamech chapenyuboli nyultab ele, ipak pakli ipak deke kobi pugakamech pubo amam profet hugak, wak. \v 31 Douk peyagwleh enyudak balan ali ipak yet panubu ponowoleh umu ipak douk seiwakichi chabo amam profet hagak uli echechipu yamem. Panubu yowepali almom. \v 32 Namudak ali ipak imas punubu pigimah kobi echech chagimoh umu ali punubu puneken piyaten enyudak echech cheneken nyapeik uli yowenyi pasin. \p \v 33 Ipak douk panubu yowepu pape kobi wanahwiguhwi iguhumali. Chanubu yowechi elpech chape kobi iguhumali echechipu batowich. Namudak ali luhut God eke nunemepu balan ali nuwachepu pugluk yowebuli wabul hel. Pulhwas umu yah douk wakepu. \v 34 Namudak ali mnek. Yek eke inek salimumali anam profet hunu amam hanubu hadukemu God ananin balan kalbaluli hunakumepali. Hunali anam almam douk henek skulumepamu God ananin lo uli hunaki. Anam douk eke pitak pom punek nyilimumam krusehas hugak. Anam eke pitak pusakom echudak numun ogudak ipak pape peyagwleh balan ogwi wilag ali eke puhiyahom. Puhiyahom hunamu anabul wabul, punak agnabuk puhiyahom hunamu kipaibuli. \v 35 Seiwak susubati ipakinu yamenu Ken nabo yopunali alman Abel nagak. Ipakim popem yamen hagimehumech namudak ati yopichi elpech aliga aliga chanak chatoglomali Berekaia ananinu nuganinu Sekaraia. Sekaraia douk panu nagak olokohun umu alta nyanu God ananitu nebetali wilpat. Douk pagimu ehudak ali God eke nunekepu pulau nebenyi hevi umu agundak pabo hanatimaguk duldulimi almom hagak umu. \v 36 Aduligu atugu yaklipepu. God nube yowenyi pe umu ihenyumali enyudak yowenyimu, anan douk eke nuneken nyutoglomu ipak doumeipali elpech.” \s1 Jisas Nanubu Nenelek Elpech Chape Wabul Jerusalem Uli \r (Luk 13:34-35, 19:41-44) \p \v 37 Jisas natik wabul Jerusalem ali nakli, “O ipak elpech pape Jerusalem uli. Seiwak ipak i save pabo amam profet hagak. Almam God nokagam halaumepali ananin balan uli, ipak douk chopuk pakumom utabal pam hagak. Wolobaih atih yek yakli inalawepu ali igakomepu kobi anatu mamakitu owotu tohwalu nugag gwanaki atugun ali techukolug atatich abusineguh umu. Wakuli ipak douk panubu pakli wak. \v 38 Ali douk mnek. Nameitu aninu God douk anakli wakepu. Eke nutukemaguk ipakibul wabul ali eke blusitusatu blupeik wohibul. \v 39 Aduligu atugu yaklipepu. Ipak eke kobi wata putuliwe aliga abudak nyultab butoglu ali adakio pukli, ‘Apak makli God nunekumanu yopinyi anudak alman douk nanakumali Diginali ananin yeul uli.’” \c 24 \s1 Jisas Nakli God Ananitu Wilpat Eke Chulologotu \r (Mak 13:1-2; Luk 21:5-6) \p \v 1 Jisas natukemaguk God ananitu nebetali wilpat natoglu nanak ali ananim disaipel hanaki. Hanakimu hakli hugilapanu atudak nebetali wilpat umu agundak chalotu chenek dunuwaku wolobaigwi wilag ali tanubu takweitalimu. \v 2 Ali naklipam nakli, “Ipak douk patulug ogudak gwanatimaguk dudukogwi wilag? Adul ati yaklipepu. Abaludak utabal douk chalabal wilpat uli eke kobi putikuk anam atum mutemoguk chihah kipaimi, wak. Blunatimaguk eke chubolunik blubih blukus atap atugun.” \s1 Jisas Nakli Anabu Nyultab Eke Wolobainyi Hevi Nyutoglu \r (Mak 13:3-13; Luk 21:7-19) \p \v 3 Jisas nakih nape anudak maunten Oliv ali ananim disaipel atum hanaki hasalikanu hakli, “Apak makli nyuklipapamu ahudak nyumnah echudak dokwechuh nyaklipapomech uli eke chutoglamu. Ali chopuk eke monoken nyulik nyutoglu mutulin ali mudukemech umu abudak nyultab nyak nyutanamali ali apudak atap putuh umu douk ahalakatimu?” \p \v 4 Ali Jisas nebemam balan nakli, “Ipak pugamu punenek yologimu kobi anam almam hunaki hunek lohumepu ali pugipech amamin balan, wak. \v 5 Umu monoken, wolobaimi almam douk hunahuli yekin yeul uli eke hunaki ali amam atunu ati eke hukli, ‘Yek Krais, douk God natalihe ali nokoge yanakili.’ Eke hunek lohumepu huklipepu namudak ali wolobaichi elpech eke chumnek amamin balan. \v 6 Ipak eke pumnek balan umu wanoh hwatoglu kipailubi lougunilub walub. Ali chopuk eke pumnek chupe chulpak halakatimu ipak papemu. Wakuli mnek. Ipak douk kobi elgeipu, wak. Enyudak imas nyutoglu, wakuli hagikuk uli nyumnah eke kobi kebes hutaglu. \v 7 Echech enen kantri eke chitak chunu enech kipainyi kantri chulpak. Ananu king nunu ananich eke chitak chunu kipainali king nunu ananich chupe chulpak. Wolobaigunmu eke nyulbiah hech ali enyik eke kutuk. \v 8 Nyanatimaguk enyudak nyalik uli hevi nyutoglamu douk eke kobi halik uli nyih douk almagou wape wabilak umu wutas uli womnekeh. \p \v 9 Ali ababuk nyultab eke chulawepu chunekepu anagu anagu pulau nebehi nyih ali eke chepu pugak. Chanatimaguk elpech chape ihalub walub uli eke chunubu chukli wakepu. Umu monoken, ipak douk yekipali pagipech yek uli. \v 10 Ali ababuk nyultab, wolobaichi chenek bilip umu yek uli eke chutukemaguk bilip. Chutukemenyuk ali eke chupe chunenemu birua ali chunowolepu chunogilapo-mamu echechich birua. \v 11 Wolobaimi henek lohumech uli profet eke hutoglu hunek loh umu wolobaichi elpech ali eke chugipechom. \v 12 Enenyi enen yowenyi eke nyunubu nyutoglu nebeben atin. Namudak ali wolobaichi elpech eke chutukemaguk enyudak pasin umu ulkwip punosuh kipahechimu. \v 13 Wakuli echebuk douk chugipech yek dodogowich atich aliga chugak uli, echech God eke wata nunolawech chutanamali chupe kalbu. \v 14 Ali enyudak God ananin yopinyi balan umu elpech chuwich aungak God nape nebenalimu ananich elpech umu douk eke chunak chuklipechen ihalub walub apudak atap. Douk chunatimaguk elpech chumneken chutuh, ali hagikuk uli nyumnah eke adakio hutaglu.” \s1 Jisas Nakli Enen Nyanubu Yowenyi Enyudak Eke Nyutoglu Jerusalem \r (Mak 13:14-23; Luk 21:20-24) \p \v 15 Jisas balan nyeilen nakli, “Ipak eke putik enyudak nyanubu yowenyi nyuwich nyiyotu numun atudak God ananitu nebetali wilpat. Enyudak yowenyi douk seiwak God nohul profet Danyel naklienyuk.” Elpech\f + \fr 24:15 \ft Enyudak balan douk wo Jisas nuklien e, wak. Enyen douk Matyu nenyemu.\f* chutalih enyudak balan uli imas chugamu chudukemen kalbu. \v 16 “Ali ababuk nyultab, elpech chape enyudak provins Judia uli imas chulhwas chultomu maudenab. \v 17 Elpech chutemu aduk echechig wilag uli douk chubih ali kobi wata chukli chuwich chunohul enech echudak echechig wilag, wak. Chulhwas umu atugun. \v 18 Elpech cheyotu nohobigas uli kobi wata chutanomamu walub umu chunahuli echechih luseh, wak. \v 19 Ehebuk nyumneh hutoglamu, yek douk yanubu yakli mapiliyu apaluhiwali almagou wanu oudak douk cheil chaboh umu. \v 20 Ipak imas punek beten ali pusolik God umu abudak nyultab enyudak nyutoglu ali pulhwas abali, enyen douk kobi nyutoglu ali pulhwas anah hanubu nyuglusihi nyumnah o pulhwas anah nyumnah Sabat, douk ipak Juda wo punek moul umu e, wak. Anah kipaihi wosik. \v 21 Umu monoken, ababuk nyultab eke chunubu chulau nebeben atinyi hevi. Seiwak susubati God nenek agudak nohobigomu aliga nameitu, enyudakmali hevi douk watak enen nyutoglu e, wak. Kwali chopuk eke kobi wata enen alagun nyutoglu. \v 22 Sapos God nukli kobi nunek ehebuk yowehi nyumneh hutaglu baneh ele, chanatimaguk elpech eke chugak chutuh. Wakuli anan douk wata ulkum molomu echudak anan ananaglahech uli. Namudak ali anan dakio eke wata nunek ehudak yowehi nyumneh hutaglu baneh. \v 23 Ali ababuk nyultab, sapos enech elpech chunaki chuklipepu chukli, ‘Ipak tik. Anudak alman Krais, douk God natalihanu ali nakaganu nanakili douk anudak’ o chuklipepu chukli, ‘Nani nape gani’, yek yakli ipak kobi punek bilipumech, wak. \v 24 Umu monoken, anam henek lohumech uli almom eke hunaki ali amam atunu ati eke hukli, ‘Yek Krais.’ Anam eke hunek loh hukli, ‘Yek douk onowe profet.’ Ali eke hunek enenyi enen God atunu neneken uli moul. Amam hunek namudak umu hukli hunek loh umu God nanaglahech uli elpech umu chukli adul amam God nagakomom. Ali sapos dodogowim ele, amam eke hunek lohumech. Wakuli eke wak. \v 25 Mnek! Chanatimaguk echudak douk watak chutoglu e ali douk ayalik yaklipepamech. \p \v 26 Namudak ali sapos enech chunaki chuklipepu chukli, ‘Tik, Krais nani nape gani wohigunmu elpech wak umu’, yek yakli ipak kobi pumnekech punak, wak. O sapos chunaki chukli, ‘Anudak nonobechuk nape atudak wilpat’, yek yakli ipak kobi punek bilipumech, wak. \v 27 Ipak douk padukemech ati. Utagu gukli bagologu guhiyatik umu, agag douk eke guhiyatiki gani aun nakihumali aliga gunak gabih gani nabuh umu. Ali yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli inakumali douk eke namudak ati. Eke chunatimaguk tikuk ati. \v 28 Ipak douk padukemech. Meiguni agnabuk douk enen enyudak nyugak nyukusuk umu, kumub douk kadoumun umu eke bunaki buneyomu.” \s1 Enyudak Nyanotimaguk Nyutoglu Nyuneyatak Ali Jisas Eke Nutanomoli \r (Mak 13:24-27; Luk 21:25-28) \p \v 29 Jisas balan nyeilen nakli, “Enyudak nebenyi hevi eke nyutoglu nyunakuk ati ali nyumnahinu nunu wabinu aub eke yomotokwehib. Unib eke unotoli gani iluh utagu uglumali atap. Enechi enech chape iluh utagaluli chunu aub uli unib eke guldugolech chunaku chunaki. \p \v 30 Ali banubu ababuk nyultab eke putik anagu yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli yekigu mak gutaglu gupe gani iluh utagu. Banatimoguk lainab elpech chape apudak atap uli eke chutik namudak, elgeich ali eke chupe chuleh. Ali eke chutiku Yek itukemaguk heven inubu dodogowiwe otuwe ihiyatiki ali ilali onog olug inaki. \v 31 Nebehwi oluh eke hwunehepich nebegun ali eke ikagasi yekich enselahas chunamu ihagunmu apudak atap. Chunak nakipu nowalu ali chulawoli echudak elpech douk yek yonoglahech uli chunaki atugun.” \s1 Ipak Iken Pulau Save Umu Enyudak Lowag Fik Umu Pudukemu Nyultab Yek Inamali \r (Mak 13:28-31; Luk 21:29-33) \p \v 32 Jisas balan nyeilen nakli, “Ipak ulkwip pulomu enyudak lowag fik ali pudukemech. Abudak nyultab enyen nyupe nyunaleh abali, ipak i save padukemech pakli eke wah atuh hutau. \v 33 Ali douk eke namudak ati. Abudak nyultab putik enyudak nyanatimaguk hevi dokwechuh yaklipepamen uli nyupe nyutoglu abali, ipak douk punubu pudukemech umu yek douk ahuluk umu itanamali. Halakati meyoh. \v 34 Aduligu atugu yaklipepu. Ipak doumeipali, enepu eke kobi kebes pugak ali ihenyumali hevi dokwechuh yaklipepamu eke nyutoglu nyuneyatak. \v 35 Utagu gunu enechi enech chapenyugu uli gunu apudak atap punu enechi enech chapenyup uli eke bulkwolech chunak chuwichuk. Wakuli yekin balan eke nyunubu nyupe namudak eheh nyumneh. \s1 Wak Enech Elpech Chudukemu Ahudak Nyumnah Douk Enyudak Eke Nyutoglomu E, Wak \r (Mak 13:32-37; Luk 17:26-30, 17:34-36) \p \v 36 Wak enen atin elpen nyudukemu ahudak nyumnah o enyudak aua douk yek eke itanamalimu e, wak. God ananich ensel chape iluh heven uli chanu Yek ananiwe nuganinu chopuk wo mudukemech e. Aninu atunu nadukemech. \v 37 Enenyi enen pasin cheneken seiwak Noa napenyubali nyultab uli chopuk eke wata chuneken abudak nyultab yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli ikli itanamali abali. \v 38 Noa napenyubali nyultab douk namudak. Abudak nyultab abal watak blukih bliyawi apudak atap abali e, elpech douk chanopemu chawak woligun uli abal, chatal almagou ali chanosupu. Chapemu chanogimu ehudakmoli aliga aliga ahudak nyumnah Noa nawich kolohuk umu hatalgu. \v 39 Echech douk wo chudukemu enyudak eke nyutogloluli e, wak. Chanopemu namudak aliga abal blakih bleyawi apudak atap, blau blabo chanatimaguk elpech chagak chatuh. Yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli itanamalimu douk eke namudak ati. \v 40 Ahabuk nyumnah, biom almom eke hiyotu hunek moul anagu nahabigu. Ananu eke inalawanu ali ananu eke itukemanu niyotuk. \v 41 Biou almagou namudak eke wupe wumapoh wit umu wunek bret. Onok eke inatukwluk ali onok eke itukemok kunopeik. \p \v 42 Namudak ali ipak imas punenek yologi pupe putulugun. Umu monoken, nyumnah yek ipakiwe Digiweli itanamalimu, ipak douk wo pudukemoh e, wak. \v 43 Ipak ulkwip pulomu enyudak balan: Sapos ananu wilpatinali anudukemech umu meibali nyultab wab ananu naku oluh uli eke nunaki nuwol ananitu wilpat umu, orait anan eke nupe nunek was ali anudak naku oluh uli eke kobi nunaki nuwol ananitu wilpat nuwich, wak. \v 44 Ali ipak douk namudak ati. Wihluwehlu ipak imas pupe pubeyogunme. Umu monoken, yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli eke wata inaki anabu nyultab douk ipak pukli eke kobi inaki abali.” \s1 Woblen Balan Umu Ananu Nenek Moul Kalbaluli Nanu Ananu Wak Nuneken Kalbu Uli E \r (Luk 12:42-46) \p \v 45 Jisas balan nyeilen nakli, “Meinali nenek moul uli douk yopinyi save nyapenyunu ali i save neneken kalbu ananin moul? Anan douk anudak ananinu nebenali nautunomu nunek bos umu echudak enech chenekumonu moul uli. Nautunomu nunek bosumech ali nukech echechich kakwich abudak nyultab echech chulau kakwich abali. \v 46 Anudak nenek moul uli wosik iken nwunehilau abudak nyultab ananinu nebenali nutanomoli ali nutulunamu nupe nunek ananin moul kobi anan nakliponoguk umu. \v 47 Aduligu atugu yaklipepu. Nebenali eke nutulunu namudak ali eke nutunu nupe nebenalimu ihechumali anudak nebenali ananich echudak. \v 48 Wakuli sapos anudak nenek moul uli ananu yowenalimu, anan eke nuneyagwleh nukli, ‘Yekinu nebenali eke kobi nunaki wisnabul.’ \v 49 Nukli namudak ali nitaki nupe nubo echudak enech echech atin moul umu. Ali nunak nunu hapemu hawak abal atubal uli huwak woligun ali huwak dodogowibali abal hugugaku. \v 50 Nunek namudak ali ananinu nebenali eke nunaki anah nyumnah douk anan nakli eke kobi nutanomali ahi. Eke nunaki anabu nyultab douk anan wo nudukemabu uli e. \v 51 Douk nutanomali nutulunu namudak ali eke nunubu nonu nusaganu nupe sisahw. Ali eke nukaganu nunak nunu chapemu chenek loh atili yowechi elpech chupe. Nunech nupe agnabuk ali eke chuleh sisahw naluh hlunak hlichukuk chumnek nebehi nyih.” \c 25 \s1 Woblen Balan Umu 10-Poleiyu Yanpoleiwali Almagou \p \v 1 “Abudak nyultab yek itanamali abali, agundak God nupe nebenalimu ananich elpech umu douk kobi enyudak woblen balan umu. Ananu alman douk nasuh okwok ali nakli nunaki. Ali 10-poleiyu watak wusuh almom uli e yanpeleiwali almagou wohul owowich lepoguhas silisili ati ali wanak umu wutukulmanali yah. \v 2 Oudak almagou, 5-poleiyu douk yologiwali ali 5-poleiyu wak lahahaiyu. \v 3 Lahahaiwoli wasuh lepoguhas wakuli wel wo wunosuh anal alagun e, wak. \v 4 Yologiwali waitak wechalu anal alagun kipaiguhi botoguh ali wahwoguh umu lepoguhas. \v 5 Anudak nasuh okwok uli douk wo nunaki wisnabul e. Oudak 10-poleiyu almagou wape yobus satukou ali wabih wechuh wagak. \p \v 6 Aliga olokohunib umu wab ali enen nyohwalu nyakli, ‘Nasuh okwok uli akonudak nanaki. Aliga yowi punaki munak mutukulmanali yah.’ \p \v 7 Oudak wanatimaguk yanpoleiyu almagou womnek ali waitak wagapech owowich lepoguhas wehemech. \v 8 Ali oudak lahahaiwoli waklipu yologiwali wakli, ‘Aipo, pukopoli anal ipakumu wel. Apakich lepoguhas chakli hugakech.’ \p \v 9 Wakuli oudak yologiwali wobemou balan wakli, ‘Wak, kedeke kobi lunokwnumopu, apak munu ipak alagun umu. Aliga wata punamu stua punatali anal.’ \p \v 10 Namudak ali lahahaiwoli wanak umu wunatali anal wel. Owou wanakuk ali anudak nasuh okwok uli nanak natogloli. Ali oudak wonek redi wape uli almagou wanamanu chawich numun wilpat umu agundak nebeguni woligun douk chenekagun umu anan nasuh okwok umu. Chawich iyuh ali chowaluk dua. \p \v 11 Aliga ali oudak onou chopuk wanak wataglali. Ali wasalik wakli, ‘Nebenyali, Nebenyali, jikumopogu dua apak.’ \p \v 12 Wakuli nebemowoli balan nakli, ‘Aipo, adul yaklipepu. Yek wo kwalowi idukemepu uli e.’” \p \v 13 Ali Jisas naklipech nakli, “Namudak ali ipak imas punek was pupe. Umu monoken, ipak douk wo pudukemu ahudak nyumnah o enyudak aua douk yek eke wata itanamalimu.” \s1 Jisa Naklipech Woblen Balan Umu Biom Atunu Halau Utabal Umu Henek Moul Uli \r (Luk 19:11-27) \p \v 14 Jisas wata naklipech nakli, “Namudak ati, agundak God nupe nebenalimu ananich elpech umu douk kobi enyudak woblen balan umu. Ananu alman nakli nunak anagun lougun ali nahwalu henek ananin moul uli hanaki. Hanaki ali nalaguk ananibol utabal amamis wis umu hunek moul. \v 15 Anan douk nadukemu amamin save nyanu agundak dodogowim umu henek moul umu ali nokomuk utabal. Ananu nakanaguk 5,000 kina. Ananu 2,000 kina ali ananu 1,000 kina. Douk nokomuk utabal ali nanak ananih yah. \v 16 Nanakuk ati anudak nalau 5,000 kina uli nanak nanubu naku abaludak utabal nenek bisnis. Neneken aliga nohul 5,000 kina winmani chopuk. \v 17 Anudak ananu nalau 2,000 kina uli chopuk namudak ati. Nanak naku aboludak utabal nenek bisnis ali wata nohul 2,000 kina winmani chopuk. \v 18 Wakuli anudak nalau 1,000 kina uli nanak nalak anagu bobigu ali nobechuk ananinu nebenali ananibol utabal blolu. \p \v 19 Douk aliga loubomu nyultab banak badiyuk ali amudak henemanu moul uli nebenali wata natanomoli. Natanomoli ali nasalikam umu huklipanomu utabal nokomuk umu douk henek moulomobol blatoglu malmu malmu. \v 20 Anudak susubuati nalau 5,000 kina uli nasuhi 5,000 kina alagun neneken 10,000 kina ali nanaki noku ananinu nebenali. Ali naklipanu nakli, ‘Nebenyali, nyak douk nyokeik 5,000 kina. Wakuli tik, yahwen yanak yenek bisnis ali wata yogwatu 5,000 kina winmani chopuk!’ \p \v 21 Ali ananinu nebenali nakli, ‘O kalbu. Nyak nyanubu nyeneme moul kalbaluli. Echudak echech gwodich, wakuli nyanubu nyenek lukautumech kalbu. Namudak ali eke iutinyu nyunek bos umu wolobaichi echudak. Aliga wichi nyunu yek wupe wunehilau!’ \p \v 22 Anudak nalau 2,000 kina uli anan chopuk nanaki nakli, ‘Nebenyali, nyak douk nyekeik 2,000 kina. Wakuli tik, yahwen yanak yenek bisnis ali wata yogwatu 2,000 kina winmani chopuk.’ \p \v 23 Ali ananinu nebenali nakli, ‘O kalbu. Nyak nyanubu nyeneme moul kalbaluli. Echudak echech gwodich, wakuli nyanubu nyenek lukautumech kalbu. Namudak ali eke iutinyu nyunek bos umu wolobaichi ehudak. Aliga wichi nyunu yek wupe wunehilau!’ \p \v 24 Amudak hanakuk ali anudak ananu nalau 1,000 kina uli chopuk nanaki nakli, ‘Nebenyali, yek ayadukemech umu nyak douk nyanubu nyihihichinyu atinyoli alman. Nohobigas kipahechi chawechogos uli douk i save nyanak golomenyoguk nyanosagnumu kakwich. Wit namudak ati. Kipaichi chowachotu takih teleh ali wo nyusolik e nyanak nyonodalatu. \v 25 Namudak ali yek elgeiwemu nyak. Ali nyakibal nyekemoguk utabal yahwabal yanak yobechukabal blolu atap. Ali douk abaludak.’ \p \v 26 Ali ananinu nebenali nebemanu balan nakli, ‘Nyak douk nyanubu yowenyali alman nyeneme moul. Nyapemu alikeh atih hanyu. Nyak douk nyadukemech kalbu. Kakwich yaklipu kipahechi chawech uli douk yek wata yanasagnumech. Wit douk namudak ati. Kipahechi chawotu aliga tauh, yek yanaki yonodalatu. \v 27 Nyadukemech namudak ali wo nyunak nyubolemume beng e? Umu wata itanamali ali inak inahuli yekibal blunu anabal winmani blutanuhumeli chopuk? \p \v 28 Aliga punubu putulunu enyudak 1,000 kina ali puku nani douk nasuh 10,000 kina uli. \v 29 Umu monoken, ihech elpech douk achasuh enech echudak uli, echech douk eke wata chulau enech alagun ali chunubu chuglemu wolobaichi echudak. Wakuli echebuk douk echudak wakech uli, echebuk gwodich chenechubuk uli eke wata chunotulichech ali chunubu chupeik meyoh. \v 30 Aliga pusuh anudak yowenali alman douk neneme moul uli ali puwachanu nutoglu gani aduk yomotokweh umu. Puwachanu nutoglu gani douk elpech eke chuleh, naluh hlunak hlichukuk ali chumnek nebehi nyih umu.’” \s1 Jisas Anudak Aduligeinyi Elpen Eke Nunek Skel Umu Chunatimaguk Elpech Echechin Pasin \p \v 31 Jisas balan nyeilen nakli, “Kwali yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli itanamalimu douk eke itanamali kobi ananu king umu. Chanatimaguk ensel eke chuname munaki. Eke ibihi itemu yekin nyanubu yopinyi nebenyi sia ali eke inubu yeul nyukihe. \v 32 Ali chanatimaguk elpech chape ihen kantri apudak atap uli eke chunaki agundak yek yapemu. Chunaki ali eke iyaisech umu biob lainab. Iyaisech kobi ananu nenek lukaut umu sipsip uli neyais sipsip sik ali memehas sik umu. \v 33 Echech sipsip eke iklipech chunamu yekin anin logul ali memehas eke iklipech chunamu algan. \p \v 34 Ali yek nebeweli king eke iklipu echudak cheyotu onuwemu uli ikli, ‘Ipak yowi. Yekinu Aninu douk anenekumepu yopinyi. Punaki puwich pupe yopubuli wabul ali pulau yopichi echudak. Echudak douk seiwak agudak nahabigu gatoglu ati natalihech ali nechubuk chakusumepu uli. \v 35 Umu monoken, likuk nyulub blae ipak peke kakwich yachah. Abal blagahege abali, peke abal yabalah. Yanaki wo pudukemeye, wakuli pohwale yawichu ipakig wilag yanepu mape. \v 36 Luseh woke, peke luseh yenekeh. Agudak geneke, ipak penek lukautimume. Yenek kalabus yape, panaku patiweik.’ \p \v 37 Namudak ali echudak yopichi elpech eke wata chusolike chukli, ‘O Diginyali, meibali nyultab matulinyu nyulub blanyu ali mabilomenyu? Meibali nyultab matulinyu abal blagahogenyu ali mokenyu abal nyabalah? \v 38 O meibali nyultab matulinyu wo mudukemenyu e, wakuli mohwalenyu nyawichi apakig wilag nyanapu mape? O luseh wakenyu mokenyu luseh nyenekeh? Meibali nyultab? \v 39 O matulinyomu agudak ganyu o nyenek kalabus nyape manaku matulinyoguk?’ \p \v 40 Ali yek nebeweli king eke iklipech ikli, ‘Adul ati yaklipepu. Enenyi enen douk peneken umu enen echudak yekich yeguh wakechi owachich ulimu, enyebuk douk panubu peneken umu yek.’ \p \v 41 Ali echudak cheyotu yekin algan umu uli, yek eke iklipech ikli, ‘Ipak punak puwichuk uli, ipak kalemeik agundak. Aliga punak pugluk ehudak nyih douk chejigleh hanu hape namudak eheh nyumneh uli. Hanu hape hatimu Satan nanu ananich enselahas umu chunak chugluk umu. \v 42 Umu monoken, likuk patuliwe nyulub blae, wakuli wo kwalowi pubilomeye. Abal blagahoge, wakuli wo puklimu puke anabal ibalah e, wak. \v 43 Yanaki wo pudukeme uli e, wakuli wo puklimu puhwale iwichu ipakig wilag inepu mupe e, wak. Patiwe luseh woke, wakuli wo puklimu puke eneh inekeh e. Agudak gae wo punek lukautumeye. Yenek kalabus yape wo punaku putiweik e.’ \p \v 44 Echech eke wata chubeme balan chukli, ‘Nya Diginyali, meibali nyultab matulinyu nyulub blanyu o abal blagahegenyu, wo mudukemenyu e, luseh wakenyu, agudak ganyu o nyenek kalabus nyape ali wo mugakomenyu e? Meibali nyultab?’ \p \v 45 Yek eke wata iklipech ikli, ‘Adul ati yaklipepu. Enenyi enen douk wo puneken umu enen echudak yekich douk chanubu yeguh wakech uli elpech umu e, enyebuk douk panubu wo puneken umu yek e, wak.’ \p \v 46 Ali echudak yowechi elpech eke chunak chulau nebehi nyih chupe namobuk ati eheh nyumneh. Wakuli yopichi eke chunak chunubu chupe kalbu eheh nyumneh.” \c 26 \s1 Echech Juda Echechim Nebemi Howachabal Hape Heyagwleh Umu Hubo Jisas Nugak \r (Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Jon 11:45-53) \p \v 1 Jisas naklipech enyudak nyanatimaguk balan nyatuh ali naklipu ananim disaipel nakli, \v 2 “Ipak padukemech, nyumneh douk watak hape bieh, umu ahudak nyumnah agundak nebeguni Pasovaigun woligun gnunenek umu eke huotglu. Ali yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli eke chugilapu yekim birua ali huhwe hunak hunek nyilimume lowag kruse ali igak.” \p \v 3 Hanubu ahabuk nyumnah, amam nebemi pris hanu echech Juda echechim nebemi hanak hatik Kaiafas ali howachabal hape ananitu nebetali wilpat. Kaiafas anan douk nebenalimu hanatimaguk pris. \v 4 Howachabal hape heagwleh umu hakli hugwatu anah yah ali hunek trik hunak husuh Jisas honu nugak. \v 5 Ali hakli, “Abudak nyultab chunek agundak nebeguni woligun abali apak kobi muwechikanu. Kedeke wolobaichi elpech chuhuli wanoh chopu.” \s1 Onok Almatok Kwenyukul Sanda Nyagluk Jisas Ananin Boglom \r (Mak 14:3-9; Jon 12:1-8) \p \v 6 Jisas douk nape Betani. Nape ananu alman chohwalanamu Saimon uli ananitu wilpat. Likuk anudak Saimon douk yowegali sig lepra gapenyunu. \v 7 Ababuk nyultab Jisas nape halakatimu tebol nape nawak woligun abali, onok almatok kwasuhwi enen yopinyi sanda douk chatalin nebebali utabal uli kwanaki. Nyalali anal yopuli botol douk chenekol anam utam uli ali kwanaki kwenyuklen nyagluk Jisas ananim boglom. \p \v 8 Amudak Jisas ananim disaipel hatik namudak ali nyihihichim hakli, “Kwatitehen umu enyudak yopinyi sanda. \v 9 Enyudak sanda deke munek salimumen musuh nebebali utabal. Ali abaludak utabal deke miyaisabal umu echudak wakechi elpech.” \p \v 10 Jisas douk anatulum nadukemech ali naklipam nakli, “Aipo, ipak panok wolug atimu okudak almatok? Okwok douk kwonekume nyanubu yopinyi pasin. \v 11 Echudak wakechi elpech eke chunepu pupe namudak ati pugakamech. Yek wak. Eke kobi inepu mupe namudak ati, wak. \v 12 Okudak almatok douk kwenyukul sanda yekih yegenyihw ali kwonek redimemu kamanomi eke che igak ali chunugomemu. \v 13 Adul ati yaklipepu. Ihalub walub apudak atap douk chunak chuklipech enyudak God ananin yopinyi balan umu, enyudak okwok kwoneken uli chopuk eke chuklipechumen. Ali echech douk eke ulkwip pulomok.” \s1 Nembemi Hatal Judas Ali Anan Gulogolonomu Nunak Nugilapam Jisas Umu Huhwanu Hunak Honu Nugak \r (Mak 14:10-11; Luk 22:3-6) \p \v 14 Ali ababuk nyultab, ananu umu amudak Jisas ananim umu 12-poleim disaipel douk chohwalanamu Judas uli nanak natik amam nebemi pris. Ananibul wabul douk Kariot. \v 15 Nanak ali nasalikam nakli, “Sapos yek ilikepu inak igilapepu Jisas umu, ipak douk eke putaluwe puke monoken?” Hemnek namudak ali hatalunu hakanu 30-poleibal siliwaibal utabal. \v 16 Namudak ali banubu ababuk nyultab, Judas anape nenek tinytin umu anah yopuhi yah umu nunak nugilapam Jisas ali amam huhwanu hunak honu nugak. \s1 Jisas Nanu Ananim Disaipel Hape Hawok Agundak Nebeguni Woligun Pasova \r (Mak 14:12-21; Luk 22:7-14, 22:21-23; Jon 13:21-30) \p \v 17 Aliga ali ahudak susubeih nyumnah hanak hatoglali umu echech Juda chenek agundak nebeguni Pasovaigun\f + \fr 26:17 \ft Agnadak woligun Pasova, echech Juda i save chenekagun atuh ati umu chanatimaguk yohleguh chenekagun chagnah ali ulkwip polomu seiwak God nagakamu echechich yamech chatukemaguk nebenyi moul gani Isip ali nalikech chanamu Kenan umu.\f* woligun ali chawak bret douk chotoweh wo titak nebetalili e. Amam disaipel hanakimu anan Jisas ali hasalikanu hakli, “Nya, nyak nyakli apak munak munekagun agnumu agundak Pasovaigun woligun, umu nyak nyunak nyugnah umu?” \p \v 18 Ali naklipam nakli, “Punak puwich nebebuli wabul Jerusalem ali punamu anabuk alman douk yaklipepumanu uli. Punak ali puklipanu pukli, ‘Nya, apakinu Tisa nakli ananibu nyultab umu chonu nugak umu douk ahuluk. Ali nakli anan nunu apak ananipu disaipel eke munaki muwak agundak Pasovaigun woligun nyakitu wilpat.’” \v 19 Namudak ali amam hanak henek enyudak anan Jisas naklipam umu. Hanak ali henek redimu agundak Pasovaigun woligun. \p \v 20 Douk aliga wabigun halakatimu wab ali Jisas nanu ananim 12-poleim ahanaki hape halihi halih tebol. \v 21 Douk hape hawok woligun ali naklipam nakli, “Aipo, aduligu atugu yaklipepu. Ipak ananu eke nugilapu yekim birua yek ali eke huhwe hunak he igak.” \p \v 22 Hemnek namudak ali amamiluh apaluh hlanubu yoweluh. Ali amam atunu ati ahape hasalikanu hakli, “Nya Diginyali, ati eke nyaklimu yek, waka?” \p \v 23 Ali Jisas nebemom balan nakli, “Alman douk eke anudak dokwechuh nane wautu wis sagluk dis walupali bret uli. Eke anabuk nugilapu yekim birua yek ali eke huhwe hunak he igak. \v 24 Yek Anudak Alman yatoglu aduligeinyi elpen uli douk eke che igak kobi balan nyetemu God ananik buk uli nyaklimu. Wakuli alman douk nugilapu yekim birua yek uli, yek douk yanubu yakli mapilinu anan. Mamakik kobi kunololile douk deke kalbumanu.” \p \v 25 Ali anudak Judas douk eke nugilapu Jisas ananim birua anan Jisas uli nakli, “Nebenyali Tisa, ati enyebuk douk nyaklien umu yek, waka?” \p Ali Jisas nebemanu balan nakli, “Douk enyebuk nyanubu nyakli wo.” \s1 Jisas Nokom Wain Uli Bret Ananim Disaipel Hachah \r (Mak 14:22-26; Luk 22:15-20; 1 Korin 11:23-25) \p \v 26 Douk hape hawok kakwich ali Jisas nohul anatu bret nenek tenkyumu God ali nape nagwudukatu noku ananim disaipel. Ali naklipam nakli, “Atudak bret douk yekih yegenyihw. Ipak suh putowoh.” \p \v 27 Ali wata nohuli anap kap wainibal abal. Nanahuli nenek tenkyumu God ali nokom. Ali nakli, “Ipak punatimaguk pubalah apudak kap. \v 28 Abaludak wainibal abal douk yekig butog. Ogwog douk eke gunek enyudak God ananin adulin atinyi balan kontrak nyutoglu dodogowin. Ogog eke gutukwlemu gugakomu wolobaichi elpech ali God eke kobi nunohwen nupemu yowenyi elpech cheneken uli, wak. Eke nukwleyenyuk. \v 29 Aduligu atugu yaklipepu. Abaludak wainibal abal eke kobi wata iwok anabal, wak. Eke ipe namudak aliga inu ipak muwak nupoleibal abal agundak yekinu Aninu nape nebenalimu ananich elpech umu.” \p \v 30 Naklipam umu julug douk heyolub onahw awehw ali hatoglu haltomu anudak maunten Oliv. \s1 Jisas Nakli Pita Eke Nukanaguk Agab Anan \r (Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Jon 13:36-38) \p \v 31 Hanak hakih Oliv ali Jisas naklipam nakli, “Kehik wab, ipak punatimaguk eke putukemeik pulhwas punak atunu ati. Umu monoken, balan nyetemu God ananik buk uli douk nyakli, \q1 ‘Eke ibouk anudak nenek was umu sipsip uli, ali \q1 sipsip eke chulhwas chunak atin atiyuk.’ \v 32 Eke che igak, wakuli eke wata itaki ali ilik inamu Galili. Ali ipak eke pugime punaku.” \p \v 33 Ali Pita nebemanu balan nakli, “Sapos amudak hunatimaguk hukli hutukemenyaguk hulhwas umu, yek eke inenyu wupe biohu.” \p \v 34 Ali Jisas naklipanu nakli, “Adul ati yaklipenyu. Kadak abudak wab, nyak eke anyunek lohumechuk bieh atuh nyukli nyak wo nyudukemu yek e, ali owotu eke adakio titak tiyagwleh.” \p \v 35 Ali Pita nebemanu balan nakli, “Yek eke kobi inek loh ikli yek wo idukemu nyak e, wak. Sapos chukli chubo nyak nyugak umu, yek chopuk eke inenyu wugak ahudak atuh.” \p Hanatimaguk ananim disaipel douk haklipanu enyudak atin balan. \s1 Jisas Nanak Nenek Beten Getsemani \r (Mak 14:32-42; Luk 22:39-46) \p \v 36 Ali Jisas nanu ananim disaipel haitak hanamu anagun chohwalogunmu Getsemani uli. Hanak hatoglu ali naklipam nakli, “Ipak pupe agundak ali yek inak gani inek beten.” \v 37 Naitak natukulmu Pita nanu biom Sebedi ananim nugamim heilanu hanak. Hanaku wakuli Jisas nemnek ananih apahw hwanubu amam ali nemnek sisahw. \v 38 Ali naklipam nakli, “Yekin michin nyanubu yowen ali ama igak ati. Ipak pupe agundak pune mupe munek was.” \p \v 39 Ali natukemomuk nanaku kwalowi ati ali nanubu nabih nogwohebil natik atap ali nenek beten nakli, “O yekinyu Aninu, douk wosik ele, yakli nyak nyuwechikuk yah umu enyudak nebenyi hevi douk eke nyutoglome uli umu enyen kobi nyutoglome, wak. Wakuli yakli wak umu nyak nyugipech yekin laik, wak. Nyugipech nyakin atin laik.” \v 40 Nenekuk beten natanomogumu, amudak biom atunu disaipel douk natulum umu hechuh hagak. Ali nasolik Pita nakli, “Ipak wosik deke dodogowipamu pune mupe munek was atin aua meyoh o wak? \v 41 Ipak punek was pupe ali punek beten. Punek namudak umu Satan nunaki nichakomepamu ipak eke kobi punek enen yowenyi. Adul ipak douk oub baitak umu pugipech yekin balan, wakuli ipakiluh yegechiweluh douk wo dodogowiluh e.” \p \v 42 Ali wata chopuk nanak anah alagun nenek beten nakli, “O yekinyu Aninu, sapos nyak kobi nyuwechikuk yah umu enyudak nebenyi hevi douk eke nyutoglome ulimu, yek yakli enyen wosik nyutoglome. Nyugipech nyakin atin laik.” \p \v 43 Nenekuk beten natanomumogu douk wata chopuk nogwatom hechuh hagak. Umu monoken, yobus sanubu sahwom didigu. \v 44 Natulum namudak ali natukemom hechuhuk nanak nenek beten anah alagun ali hatoglu beih atuh. Nanak nenek enyudak atin beten. \p \v 45 Ali wata natanomumali amam disaipel ali naklipam nakli, “Aipo, ipak wata pechuh penek malolo ati? Wata mnek! Nyultab douk abanaki, umu ananu eke nugilapu henek yowenyili umu yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli ali eke hunaki huhwe huwechike. \v 46 Aipo, aliga kitak munak. Wata tik, alman eke nugilapu yekim birua yek uli douk anudak nanaki.” \s1 Judas Nagilapam Jisas Ali Howechikanu Halawanu Hanak \r (Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Jon 18:3-12) \p \v 47 Jisas wata nape neyagwleh ati ali Judas ananu umu amudak 12-poleim disaipel nanubu nanak natogloli. Nanoli hanubu wolobaimi almom douk nebemi pris hanu echech Juda echechim nebemi hokogomi ali hasuhwi beinatog uli lowas hanaki. \v 48 Judas anudak douk eke nugilapu Jisas ananim birua anan Jisas uli douk anaklipami nakli, “Alman douk putiwemu itoglu ati inoplikanu uli, alman douk akonobuk. Putoglu puhwanu.” \v 49 Ali ahudak atuh Judas neilmu Jisas nanak ali nakli, “Yopubi wab nebenyali Tisa.” Naklipanu namudak ali nanoplikanu. \p \v 50 Ali Jisas naklipanu nakli, “O elpen, nek wisnabul enyebuk douk nyanamali nyuneken uli.” \p Nakli namudak ali amudak almom hanubu hatoglali Jisas hahwanu dadag ali howechikanu. \v 51 Hahwanu namudak ali ananu umu amabuk hanu Jisas heyotu agnabuk uli nautu wis umu ananitu bainat. Douk natukotoli ati tagluk ananu douk nape chukamomu nanubu nebenali pris ali nenemanu moul meyoh uli. Nolukonu atah tuk hanakuk. \p \v 52 Ali Jisas naklipanu nakli, “Nubu lukuk nyakitu beinat agnabuk tatuk umu. Yaklipenyu, chanatimaguk elpech douk chuku bainatog chubo kipahechili, echech eke kipahechi wata chech bainatog. \v 53 Nyak eke nyadukemech waka wak? Yek ikli ihwalu yekinu Aninu ele, anan deke wisnabul nukagasi chanubu wolobaichi ensel checholokuk 12-poleib lainab ami chunaki chugakome. \v 54 Wakuli sapos yek ikli ihwalu anan umu nugakome umu, orait balan nyetemu ananik buk uli eke kobi nyutoglu adulin, wak. Enyudak balan nyakli enyudak imas nyutoglome.” \p \v 55 Ali banubu ababuk nyultab Jisas natanomomu amudak wolobaimi almom ali naklipam nakli, “Ipak pakli yek douk onowe yanu gavman malpak uli o onowe yaku olugwih uli, waka? Umu paitaki pasuhi bainatog gwanu lowas umu punaki puhwe puwechike pulawemu? Wihlu wehlu douk yape yaklipech God ananin balan numun banis God ananitu nebetali wilpat tatawomu. Ali ababuk nyultab douk wo punaku puhwe puwechikeye? \v 56 Wakuli ihenyumali enyudak douk nyatoglamu enyudak balan amam profet henyemaguk uli nyutoglu adulin atin.” \p Douk Jisas naklipech enyudak balan ali hanatimaguk ananim disaipel hatukemanaguk halhwas hanakuk. \s1 Henemanu Kwot Jisas Umu Echech Juda Echechin Kaunsil \r (Mak 14:53-65; Luk 22:54-55, 22:63-71; Jon 18:13-14, 18:19-24) \p \v 57 Amudak douk hanaki hasuh Jisas uli douk hahwanu ali halawonomu nanubu nebenali pris chohwalanamu Kaiafas uli ananitu wilpat. Echech Juda echechim nebemi hanu amam henek skulumech umu lo uli douk adokwechuh howachabal hape numun. \v 58 Pita anan douk nagipech Jisas nanak, wakuli wo nunech huluk e, wak. Nagikuk ati aliga nanak nakih nawich numun banis anudak nanubu nebenali pris ananigu awagu. Nawich nanu amam henek was umu God ananitu wilpat uli hape umu nakli kadak nutik chunekanu malmu Jisas umu. \p \v 59 Amam nebemi pris hanu hanatimaguk nebemi Juda douk hape hasuh kwotog uli hohwalu anam almom hanaki. Douk hanaki ali hape henekumanu enen wo adulin uli e balan Jisas umu amam nebemi honu nugakumenyi. \v 60 Wolobaimi hanaki henek loh henekumanu wak adulin uli e balan, wakuli amam habilak wak. \p Habilak wak aliga biom haitak heyotu hakli, \v 61 “Anudak alman nakli namudak. Nakli, ‘Yek deke italkeh God ananitu nebetali wilpat ali wata itahul ilatu iyatotu bieh atuh nyumneh meyoh.’” \p \v 62 Ali nebenalimu hanatimaguk pris uli naitak neyotu nasolik Jisas nakli, “Nyak enen balan umu nyubeyenyumom o wak? Nyaklien malmu enyudak balan douk amudak heneken-umenyu uli?” \v 63 Nasolikanu wakuli Jisas neyotu bleiloguk. \p Ali anudak pris wata naklipanu nakli, “Nameitu douk yasolikenyamu God douk nanubu nape eheh nyumneh uli ananin yeul, ali yakli nyunubu nyuklipapu adulin atin. Nyak douk anudak alman douk God naklimu eke nutalihanu ali nukaganu nunamali nunolau elpech uli waka? Nyak douk God ananinu Nuganinu o wak?” \p \v 64 Ali Jisas naklipanu nakli, “Enyebuk douk nyakli wo. Wakuli douk yaklipepu. Kwali ipak eke putik yek Anudak Alman douk yatoglu aduligeinyi elpen uli eke ipe anunamu nanubu dodogowinu atunoli God ali eke ilali onog inaki gani iluh heven.” \p \v 65 Anudak nanubu nebenali pris nemnek namudak nyihihichinu ali nanubu nakawech ananih luseh. Ali nakli, “Anudak alman douk nenek tok bilas umu God. Ali eke wata muhwalu enech alagun chunaki chunemanu monoken meyoluhin balan? Enyudak douk nameitati pemnekonu nenek tok bilas umu God. \v 66 Ali ipak pakli apak imas munekanu malmu?” \p Ali hebemanu balan anudak nebenali pris hakli, “Anan douk nenek yowenyi ali eke monu nugak umu atugun.” \p \v 67 Ali haitak hokusehanu gani yomogeinamu. Hadalu wis hahwas hanu dilbum. Anam heyonu wis hahwas ali hanu gani yomogeinamu. \v 68 Haitak hobechukuk ananis nabes ali hasalikanu hakli, “Nya, God natalihenyu ali nokogenyu nyanamali nyunalau elpech uli, aliga wata klipapu kobi amam profet umu. Nameitu douk omuni nyanu?” \s1 Pita Nenek Lohumech Nakli Anan Wo Nudukemu Jisas E \r (Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Jon 18:15-18; 18:25-27) \p \v 69 Pita douk napeik aduk nunumisumu asudak banis douk salihi salih Kaiafas ananitu wilpat uli. Ali onok kwonek moulaluli kwanaki kwatulunu ali kwaklipanu kwakli, “Nyak douk alagun nyanu anudak Jisas douk nanaki Galili uli pape.” \p \v 70 Wakuli echech chanatimaguk chape ali nenek loh nakli, “Enyebuk nyak nyaklienyi balan douk wo idukemen e.” \p \v 71 Douk nanak umu nutoglaguk aduk asudak banis ali onok alagun kwonek moul uli almatok kwatulunu. Ali kwaklipu echebuk cheyotu agnabuk uli kwakli, “Anudak alman douk nanu Jisas nanaki wabul Nasaret uli hape.” \p \v 72 Ali Pita wata nenek loh nalimu iluh nakli, “Anudak alman douk wo idukemanu e.” \v 73 Douk chapegu wo loubali e, enech cheyotu agnabuk uli cheilmu Pita chanak ali chaklipanu chakli, “Adul, nyak douk enenyu Jisas ananipamu. Nyakigu nigu ganubu gowolehenyu.” \p \v 74 Douk Pita nemnek ali wata nenek lohumech nakli, “Adul gani iluh. Anudak alman douk wo idukemanu e. Sapos yek inek lohumepamu, yek douk yakli God ne igak.” \p Douk nakli enyudak balan neyaten ati owotu tanubu taitak tohwalu. \v 75 Pita nemnek owotu ali wata ulkum molomaguk balan Jisas nakliponomu. Nakli, “Nyak eke nyunek lohumechuk bieh atuh nyukli nyak wo nyudukemu yek e, ali owotu eke adakio titak tuhwalu.” Douk Pita ulkum molomaguk enyudak balan ali natoglu aduk neleh chukeich chanu. \c 27 \s1 Echech Juda Echechim Nebemi Halau Jisas Umu Pailat Douk Nape Nebenalimu Gavman Umu Judia Uli \r (Mak 15:1; Luk 23:1-2; Jon 18:28-32) \p \v 1 Douk aliga gagluk aglupil atul, ali hanatimaguk nebemi pris hanu echech Juda echechim nebemi hape heagwleh ali howechik balan umu hubo Jisas nugak. \v 2 Haitak howechikanu onoh dodogowihwi naduh ali halawanu hanamu Pailat. Pailat anan douk nape nebenalimu gavman. \s1 Judas Nanak Nanobo Ali Nagak \r (Aposel 1:18-19) \p \v 3 Anudak Judas douk nagilapu Jisas ananim birua anan Jisas uli natik umu Jisas douk eke chonu nugak. Namudak ali ananihw apahw hwanubu yowehw umu enyudak anan neneken uli. Ali wata nenek senis umu tinytin nanak nebemamuk abaludak 30-poleibal siliwaibal utabal douk amam nebemi pris hanu echech Juda echechim nebemi hokoneyabal uli. \v 4 Ali naklipam nakli, “Yek douk ayenek yowenyi. Anabuk alman yagilapepu pahwanu panak umu ponu nugak uli douk yopunali. Wak nunek enen yowenyi e, wak.” \p Wakuli nebemi hebemanu balan hakli, “Ali nyaklipapamu. Enyebuk nyakin moul.” \p \v 5 Judas nemnek namudak, nowachak abaludak utabal blawich numun God ananitu nebetali wilpat ali nanak nenek hangamap nagak. \p \v 6 Amam nebemi pris hohul abaludak siliwaibal utabal ali hakli, “Abaludak utabal douk mobolubuk umu alman nugak umu. Ali apakin lo douk nyakli abaludakmoli utabal kobi mubolubuk umu abaludak blakus numun God ananitu nebetali wilpat uli, wak.” \v 7 Habo balan nyakus atugun ali abaludak utabal habaluhul hanak hatik enech elpech chalok magusis malus uli ali hatal anab echechib amnab. Hatalub umu chunek matmat ali chunugamu lougunich douk chanaki chanu echech Juda chape uli. \v 8 Namudak ali abudak amnab douk chohwalab, “Butogwibi Amnab.” Nameitu okudak outuk douk wata chohwalok enyudak atin yeul. \v 9 Namudak ali enen balan seiwak God nohul profet Jeremaia nenyemaguk uli nyatoglu adulin atin. Balan enyudak. Nakli, “Haitak hohul abaludak 30-poleibal siliwaibal utabal. Abaludak utabal douk echech Isrel chabalubuk umu chutal anudak alman uli. \v 10 Habaluhul ali hanak hatik echech chapemu chalak magusis malus uli ali hatal anab amnab. God douk naklipe dodogowinyi balan ali yeyagwleh enyudak.” \s1 Pailat Nasolik Jisas Umu Anan Douk Echech Juda Echechinu King Waka Wak \r (Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Jon 18:33-38) \p \v 11 Halau Jisas hanak neyotu natik anudak nebenalimu gavman uli ali nasolikanu nakli, “Nyak douk echech Juda echechinyu king?” \p Ali Jisas nebemanu balan nakli, “Adul, Yek douk kobi nyak nyaklimu.” \p \v 12 Echech Juda echechim nebemi hanu nebemi pris hape henekumanu balan abali, anan douk wo nubemam enen e, wak. Neyotu bleiloguk. \v 13 Namudak ali Pailat wata nasolikanu nakli, “Nya, nyemneken waka wak, enyudak nyanatimaguk balan amam heneken-umenyu uli?” \p \v 14 Wakuli Jisas nanubu wo kwalowi nubemanu enen atin balan Pailat e, wak. Namudak ali Pailat nanubu loguh hwonechlukanu. \s1 Pailat Naklipech Umu Chuwechik Jisas Lowag Kruse Ali Nugak \r (Mak 15:6-15; Luk 23:13-25; Jon 18:39–19:16) \p \v 15 Ihech yohleguh, ahudak nyumnah chenek agundak nebeguni Pasovaigun woligun abali, anabuk nape nebenalimu gavman uli douk i save nokwechih ananu nenek kalabus uli natoglu nanak fri. Wolobaichi elpech chuhwalamu meinali, anan eke nukwechihi anabuk nutoglali. \v 16 Ali ababuk nyultab, ananu nanubu yowenali alman douk nenek kalabus nape. Ananin yeul douk Barabas. \v 17 Douk wolobaichi elpech chanaki chowachobol ali Pailat nasolikech nakli, “Ipak pakli ikwechihumepagu meinali? Pakli ikwechihu Barabas waka anudak Jisas douk chakli God natalihanu ali nakaganu nanamali nunolau elpech uli?” \v 18 Pailat douk nakli namudak umu monoken, anan nanubu nadukemech umu amam douk henek hinyigimu Jisas umu wolobaichi elpech chagipech anan atunu. Douk namudak ali amam nyihihichim ali dakio hahwanu halawonolimu Pailat. \p \v 19 Ali ababuk nyultab Pailat wata netemu enyudak sia douk nape nasuh kwotog umu abali, ananik almatok kwanekumanali balan namudak kwakli, “Nyak kobi nyukli nyunekanu malmu anabuk duldulinali alman, wak. Yek douk yonobek anas yomnis yatulunu ali doumeih yekim ulkum douk molu sisahw yanubu elgeiwe. Anan douk yopunali alman.” \p \v 20 Wakuli amam nebemi pris hanu Juda echechim nebemi hohul echudak wolobaichi echechiluh apaluh umu chuhwalamu Barabas nutoglali ali Jisas chonu nugak. \p \v 21 Ali Pailat nasolikech nakli, “Aipo, amudak biom almom douk pakli ikwechih meinali nutoglamepagu?” \p Ali chebemanu balan chohwalu chakli, “Nyukwechihi Barabas.” \p \v 22 Ali Pailat nasolikech nakli, “Ali anudak Jisas douk chohwalanamu Krais uli eke inekanu malmu?” \p Echech chanatimaguk chohwalu chakli, “Punek nyilimumanu lowag kruse.” \p \v 23 Ali Pailat wata nasolikech nakli, “Anan nenek monoken yowenyi umu monu nugakumenyi?” \p Wakuli echech chanubu chohwalu nebegun atugun chakli, “Nek nyilimumanu lowag kruse.” \p \v 24 Pailat natik umu ananin balan nyanak pluplu nyeiluk ali halakatimu nebehwi wanoh hwitak. Namudak ali nohuli anabal abal chanatimaguk cheyotu chatulunu ali naklipu ananis wis. Ali naklipech nakli, “Pukli pubo anudak alman nugak umu, enyebuk ipakin moul. Yek douk balan woke.” \p \v 25 Ali chanatimaguk chebemanu balan chakli, “Wosik, apak makli enyudak yowenyi douk moneken umu anan uli, apak makli enyen wosik iken nyutanamumali apak munu apakich batowich!” \p \v 26 Namudak ali Pailat nokwechih Barabas natoglomech ali naklipu amam soldia hasakanu onoh naduh Jisas. Ali naklipam halawanu hanak umu hunek nyilimumanu lowag kruse. \s1 Amam Soldia Henekanu Anagu Anagu Jisas \r (Mak 15:16-20; Jon 19:2-3) \p \v 27 Ali Pailat ananim soldia halau Jisas hawich nebetali gavman echechitu wilpat. Hawich ali hanatimaguk soldia hanaki heyotu halihi-halihanu. \v 28 Ali hatulunu howaluk ananih luseh ali halamanu anatu loutali ouchibalitali saket. \v 29 Ali halawali onoh puligwiluh hlatoglohwi naduh hadalechoh henekoh kobi ananu king ananitu hat umu ali hohwemumanu boglom. Holu anah oluh ananis anus wis ali habih hoduk ohlubus hape henekanu enen enen hakli, “O luahep nyak echech Juda echechinyu king.” \v 30 Hokusehanu ali hatulunali oluh hape hapulanu boglom wolobaih atih. \v 31 Douk henekanu enen enen umu julug, ali wata hatulunu howaluk atudak ouchibalitali saket ali holomonu ananih yet. Ali halawanu hanak umu hunek nyilimumanu lowag kruse. \s1 Soldia Henek Nyilimumu Jisas Neil Lowag Kruse \r (Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Jon 19:17-27) \p \v 32 Douk hatukemaguk wabul hatoglu hanak yah ali hogwatu ananu alman chohwalanamu Saimon uli. Anan douk nanaki wabul Sairini. Amam soldia dodogowim atum ali hanalakumanu natulunu kruse Jisas nenyusah-umanu. \v 33 Hanak aliga hanak hakih anagun chohwalogunmu Golgota. Enyudak yeul Golgota douk chakli gnape kobi elpenyim boglom umu. \v 34 Hakih agnabuk ali hakanu ananu wain douk haglogul ananu nanubu nubutinali marasin nagluk umu. Nechakomonogu wakuli nakli wak umu nunowoh. \v 35 Henek nyilimumanu kruse ali heneyais ananih luseh. Heneyaiseh umu douk habilak enen pilai kobi satu umu ali amam atunu ati hanotukeh. \v 36 Ali ahape agnabuk hape henek wasumanu. \v 37 Chihah umu ananim boglom douk howemu enyudak balan douk chenemanu kwot umu nyape. Balan enyudak, “Anudak douk Jisas, echech Juda echechinu King.” \v 38 Biom douk haku olugwih ali habo elpech uli douk chopuk chenek nyilimumam heil wibul wobul umu Jisas. Ananu neil anunamu, ananu alganamu. \v 39 Ali elpech douk chenek lihilahe yah uli chape chaklipaganu chenekanu enen enen. Chouluk balagas atugas \v 40 ali chakli, “Nobowokih douk nyakli deke nyutalkeh God ananitu nebetali wilpat ali bieh atuh nyumneh meyoh eke wata nyutahul nyulatu nyiyatatu. Aliga nameitu douk gakomu nyak yet. Nyak adul God ananinu Nuganinamu, aliga nyutukemaguk kruse nyubihi atap.” \p \v 41 Amam nebemi pris hanu amudak henek skulumech umu lo uli hanu amam echech Juda echechim nebemi, amam douk chopuk henekanu enen enen namudak ati. \v 42 Hakli, “Kipahechimu nagakamech, wakuli nameitu anan yet umu wak. Anan douk apak Isrel apakinu king. Ali douk aliga nutukwechihi nibihi atap, umu apak eke mutulunu ali munek bilipumanu. \v 43 Anan nakli adul umu God eke nugakamanu, ali nakli anan douk God ananinu Nuganinu. Ali douk sapos God anan ulkum manahwanu ele, aliga nameitu douk nugakamanu.” \p \v 44 Amudak biom hakwu olugwih ali henek nyilimumam krusehas heil halakatimu Jisas uli namudak ati. Henekanu enen enen Jisas. \s1 Jisas Nagak \r (Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Jon 19:28-30) \p \v 45 Aliga 12 klok nyumnah toul ali wab babih beyawiyuk blanatimaguk walub ali yomotokweh tugtug. Yomotokweh hape namudak aliga 3 klok wabigun ali wata chopuk hwalalagun. \v 46 Douk aliga hwabigun alakatimu 3 klok ali Jisas nanubu nahwalu nebegun echechim tok ples nakli, “Eli, Eli, lema sabaktani?” Bawogen umu enyudak balan douk nyakli, “Yekinyu God, yekinyu God, nyak nyatukemeik umu monoken?” \p \v 47 Ali enech elpech cheyotu agnabuk uli chemnek ali chakli, “Anan nahwalu Ilaija.” \p \v 48 Ali ananu wisnabul nasahul nanak nohuli enen spans\f + \fr 27:48 \ft Enyudak spans douk kobi komienyuk umu. I save chatukech yous chechahimu wah bagich ali chakwich umu chutuk abal chukwlupu echudak kobi malus o pletog umu.\f* nautin anabal nubutibali abal. Douk spans chuknin, natuken nowechiken anah oluh ali noku Jisas umu nubalah. \v 49 Wakuli hanatimaguk amudak anam hakli, “Suh, mupe mutulugun iyuh. Ati Ilaija eke nutoglu nugakamanu o wak?” \p \v 50 Jisas wata chopuk nahwalu nebegun anah alagun ali michin nyakihuk nagak. \v 51 Ali banubu ababuk nyultab, ahudak nebehi lupah\f + \fr 27:51 \ft Numun God ananitu nebetali wilpat, amudak mape magikuk uli rum douk manubu God ananim atum. Ali dua amudak rum douk chowaul anah nebehi tetemenyihi lupah meyoh honahwalomu dua. Ali ahah douk ahudak lupah tukoloh. Balan nyetemu Hibru 9:2-7 uli douk alagun nyaklimu amudak God ananim rum.\f* douk numun God ananitu nebetali wilpat uli tukoloh umu bieh. Gani iluh tukoloh aliga hanak habih hatau. Atap chopuk guldugolop ali bulbudib gulgwololou. \v 52 Iwagas chanugomu chagak ulimu gulgwolologos ali wolobaichi God ananich elpech douk likuk chagak uli wata chaitaki. \v 53 Chatukemaguk iwagas chaitak chape aliga douk Jisas naitaki ali echech chanak chawich abuldak God ananibul wabul Jerusalem. Chanak chawich ali wolobaichi elpech chogwatech. \p \v 54 Nebenali soldia nanu amabuk douk hananu nape henek was umu Jisas uli hatik enyik kwatuk umu, hatik ihenyumali enyudak nyatoglu uli ali hanubu elgeim. Ali hakli, “Aduligu atugu, anudak alman douk God ananinu Nuganinu.” \p \v 55 Wolobaiwali almagou douk weyatuk kwalowi lougun ali wape watulichu. Owou douk wagipechi Jisas gani Galili wanakimu wugakamanamu kakwich uli. \v 56 Oudak wolobaiwali almagou, biou owou douk atin yeul Maria. Onok douk kwanaki wabul Makdala. Ali onok douk Jems nanu Josep amamik mamakik. Ali okudak onok douk Sebedi ananim nugamim amamik mamakik. \s1 Chanugomu Jisas \r (Mak 15:42-47; Luk 23:50-55; Jon 19:38-42) \p \v 57 Aliga wabigun, ali ananu alman douk noluk wolobainyi mani uli nanaki. Ananin yeul douk Josep ali nanaki wabul yeulibulmu Arimatia. Anan douk ananu nagipech Jisas uli. \v 58 Nanaki nanamu Pailat ali nasolikanamu nuble Jisas nunak nunugomonu. Pailat nakli wosik ali naklipu amam soldia umu hubleyanali kruse hukoneyonu. \v 59 Josep natulum Jisas ali napnugonu anah namuhi chogolihwihi lupah. \v 60 Ali nanak nawich nonowemaguk numun onoh namuhwi hulupihw. Ohudak hulupihw douk nobowokih ati anan Josep yet nenekah onok bulbuduk. Nanabukuk ali nahinali amam nebemi utam nanaki nagahuk ohudak hulupihw ali nanak. \v 61 Maria douk kwanaki Makdala uli kwanu okudak onok Maria douk wape wobul halakatimu hulupihwigu iwagu wape watulugun. \s1 Amam Soldia Heyotu Henek Was Umu Matmat Agundak Chanugomu Jisas Umu \p \v 62 Nyumnah douk chenek gibe gabe enechi enech echudak umu wehluwih eke moul wak chupe meyoh umu douk hatuh. Douk wehluwih ali amam nebemi pris hanu amam Farisi hanak hatik Pailat. \v 63 Hanak ali haklipanu hakli, “Nebenyali, apak ulkwip polomu enen balan douk anudak napemu nenek lohumech uli wata nape ali naklienyuk uli. Nakli, ‘Eke igak ali hukli bieh atuh nyumneh umu, eke wata chopuk itaki.’ \v 64 Namudak ali makli nyak nyuklipu amam soldia hunak hupe hunek was kalbu gani matmat hulupihw umu bieh atuh nyumneh. Kedeke ananim disaipel hunaki hukumanu aluh ali hunek lohumech hukli anan douk wata naitak. Nobowokih nalik nenek lohumech umu douk kwalowi. Wakuli nameitu sapos hukli hunek loh hukli anan douk wata naitak umu, enyudak eke nyunubu nyutoglu nebeben atin ali apak douk manubu makli waken.” \p \v 65 Pailat nemnek ali naklipam nakli, “Ipak kale pulau anam soldia ali punak punek was umu matmat kalbu kobi ipak padukemech ali dodogowipamu puneken umu.” \v 66 Naklipam namudak ali hanak henekuk anagu mak henek tabumoguk agundak chanugomu Jisas umu. Henekuk enyudak ali hosopoguk amam soldia heyotu hape henek was. \c 28 \s1 Jisas Wata Naitak Nape \r (Mak 16:1-10; Luk 24:1-10; Jon 20:1-18) \p \v 1 Ahudak nyumnah Sabat, echech Juda douk wo chunek moul e wak, chape meyoh. Aliga wehluwih susubeih nyumnah\f + \fr 28:1 \ft Ahudak susubeih nyumnah umu wik douk Sande.\f* umu wik halakatimu gugluk, ali Maria douk kwanaki Makdala uli kwanu okudak onok Maria wanak watik agudak hulupihwigu iwagu. \v 2 Ali ahudak atuh nebekwi enyik kwatuk. Enen Diginali ananin ensel nyatukemaguk iluh heven nyabihi atap ali nyahinaguk utam manakuk algas. Ali nyakih nyetemu chihahim umu. \v 3 Enyenyin domanyu nyanubu nyehiyatik kobi utagu gehiyatik gnaglak umu. Nyehlaluli luseh namudak hanubu chogolihwih kobi ais umu. \v 4 Amudak soldia henek was umu matmat uli douk hanubu elgeim umu enyudak ensel. Elgeim ali cheyolbechom habih hagoul hakus atap kobi chagak ulimu. \p \v 5 Ali enyudak ensel nyaklipu oudak almagou nyakli, “Kobi elgeipu, wak. Yek yadukemech, ipak douk panamali putimu anudak Jisas douk chanu chenek nyilimumanu neil lowag kruse uli. \v 6 Agundak wak ananu e. Anan douk anaitak kobi nubowokih naklimoguk. Wata yowi tik agundak chanabuk umu. \v 7 Aliga wisnabul punak puklipu ananim disaipel. Anan douk nagak wakuli wata naitak ali nalik nanamu Galili. Ipak pugimanu punak ali eke putulunu agnabuk. Yek douk yanakimu iklipepu enyudak balan.” \p \v 8 Oudak biou watik enyudak ensel ali wanubu elgeiyu. Adul elgeiyu, wakuli wanubu wonehilau. Ali wonek wisnabul watukemaguk matmat wasahul wanak umu wuklipu ananim disaipel. \v 9 Wasahul wanak ali ahudak atuh Jisas nanaki nogwatou yah. Ali nakli, “Aipo, luahep.” Watulunogu douk weilmanu wanak wabih wasusuh ananigas ayas ali watuk ananin yeul nyakih. \v 10 Ali naklipou nakli, “Kobi elgeipu, wak. Aliga punak puklipu yekim owahlim amam disaipel umu hunamagu Galili. Hunaku ali eke hugwate agnabuk.” \s1 Amam Soldia Henek Loh Haklipech Enyi Balan \p \v 11 Oudak biou almagou wata wape wanak ati ali amam soldia henek was umu matmat uli hanak hawich abuldak nebebuli wabul Jerusalem. Hawich ali haklipu amam nebemi pris umu ihenyumali amam hatulin nyatogloluli. \v 12 Hemnek namudak ali hanak hanu echech Juda echechim nebemi howachabal hape howechik enen balan. Ali haitak hatal amudak soldia hokom nebebali utabal. \v 13 Hokom ali haklipom hakli, “Ipak imas punek loh pukli, ‘Apak mechuh wab ali ananim disaipel hanaki hakumanu aluh halawanu hanak.’ \v 14 Sapos Pailat douk nebenalimu gavman uli numnek enyudak balan ali nukli malmu, apak wosik eke munonu mugabe balan. Ipak balan eke kobi enen nyupenyipu, wak.” \v 15 Namudak ali amudak soldia halau utabal ali hagipech nebemi amamin balan. Ali enyudak henek loh umu balan nyoweyeh nyanak ihagun echech Juda echechumu. Ali chahwen chape dadag aliga aliga doumun. \s1 Jisas Nokomuk Moul Ananim 11-Poleim Disaipel \r (Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Jon 20:19-23) \p \v 16 Ali Jisas ananim 11-poleim disaipel hanamu enyudak provins Galili. Hanak ali hanak halto ananu maunten kobi anan naklipamuk umu. \v 17 Hanak hakih hogwatu Jisas agnabuk ali henek lotumanu hatuk ananin yeul nyakih. Anam wak bien tinytin. Hakli Jisas wak, anudak kipainali. \v 18 Anan neilmom nanaki halakati ali naklipam nakli, “Yekinu Aninu God douk aneke nebenyi namba yatoglu dodogowiwe ali yape nebewelimu ihechumali echudak chape iluh atap uli. \v 19 Namudak ali ipak imas punamu ihalub walub umu ihab lainab elpech ali puklipech yekin balan. Puklipech umu chumneken ali chuhwen chugipech yek. Ali punek baptaisumech umu Aninu ananin yeul, umu yek ananiwe Nuganinu yekin yeul ali chopuk umu ananin Michin enyenyin yeul. \v 20 Ali punek skulumech umu chugipech nyanatimaguk balan douk yek yape yaklipepeyen uli. Ali mnek, Yek douk eke inepu mupe eheh nyumneh aliga hugikuk uli nyumnah hutaglu.”